‫‪Uluslararası‬‬

‫‪Uygur Araştırmaları Dergisi‬‬

‫‪2016/7‬‬

‫ﺋﯘﻳﻐﯘﺯﻻﺭﻧﯩﯔ ﻣﺎﺯﺍﺭ ﺗﺎﯞﺍﺑﭽﯩﻠﯩﻘﻰ ﮬﻪﻗﻘﯩﺪﻩ‪:‬ﻣﯘﺯﯨﻜﺎ‪،‬ﺋﺴﻼﻡ ﯞﻩ ﺟﯘﯕﮕﻮ ﮬﯚﻛﯜﻣﯩﺘﻰ‬

‫‪Uygurlarda Mezar Adetleri: Müzik, İslam ve Çin Devleti‬‬

‫‪Mazar festivals of the Uyghurs: Music, Islam and the Chinese State‬‬

‫ﺭﺍﭼﯧﻞ ﺧﺎﺭﺭﯦﺲ‪ ،‬ﺭﺍﮬﯩﻠﻪ ﺩﺍﯞﯗﺕ‬

‫ﺋﯧﻨﮕﯩﻠﯩﺰﭼﯩﺪﯨﻦ ﺗﻪﺭﺟﯩﻤﻪ ﻗﯩﻠﻐﯘﭼﻰ‪ :‬ﺯﯗﻟﮫﺎﻳﺎﺕ ﺋﯚﺗﻜﯜﺭ‬

‫ﻗﯩﺴﻘﯩﭽﻪ ﻣﻪﺯﻣﯘﻧﻰ‬
‫ﻣﺎﺯﺍﺭ‪-‬ﺋﻮﺗﺘﯘﺭﺍ ﺋﺎﺳـﯩﻴﺎﺩﺍ ﺋﯩﺴـﻼﻡ ﺩﯨﻨﯩـﺪﯨﻜﻰ ﺗـﺎﺭﯨﺨﯩﻲ ﺋﯘﻟـﯘﻍ ﺯﺍﺗـﻼﺭ ﻳـﺎﻛﻰ ﺋﻪﭘﺴـﺎﻧﯩﯟﯨﻲ ﺷﻪﺧﺴـﻠﻪﺭﻧﯩﯔ‬
‫ﻗﻪﺑﺮﯨﻠﯩﺮﯨﻨــﻰ ﻛﯚﺭﺳــﯩﺘﯩﺪﯨﻐﺎﻥ ﺑﻮﻟــﯘﭖ‪ ،‬ﺋﯘﻳﻐﯘﺭﻻﺭﻧﯩــﯔ )ﺟﯘﯕﮕﻮﻧﯩــﯔ ﻏﻪﺭﺑﯩــﻲ ﺷــﯩﻤﺎﻟﯩﺪﯨﻜﻰ ﺷــﯩﻨﺠﺎﯓ‬
‫ﺋﯘﻳﻐــﯘﺭ ﺋــﺎﭘﺘﻮﻧﯘﻡ ﺭﺍﻳﻮﻧﯩــﺪﺍ ﻳﺎﺷــﺎﻳﺪﯨﻐﺎﻥ ﺗــﯜﺭﻛﯩﻲ ﻣﯘﺳــﯘﻟﻤﺎﻧﻼﺭ( ﺋﯩﺠﺘﯩﻤــﺎﺋﯩﻲ ﮬﺎﻳــﺎﺗﻰ ﺟﻪﺭﻳﺎﻧﯩــﺪﯨﻜﻰ‬
‫ﻗﯘﺭﻏﺎﻗﭽﯩﻠﯩﻖ‪ ،‬ﻣﻮﻝ‪-‬ﮬﻮﺳﯘﻝ ﯞﻩﺋﻮﻏﯘﻝ ﭘﻪﺭﺯﻩﻧﺖ ﻛﯚﺭﯛﺵ ﻗﺎﺗﺎﺭﻟﯩﻖ ﺗﯩـﻠﻪﻙ ‪-‬ﺋﯩﺴـﺘﻪﻛﻠﯩﺮﯨﻨﯩﯔ ﺋﯩﺠـﺎﺑﻪﺕ‬
‫ﺑﻮﻟﯘﺷﯩﻐﺎ ﭘﺎﻧﺎﮪ ﺑﻮﻟﯩﺪﯨﻐﺎﻥ ﺟﺎﻳﯩﺪﯗﺭ‪ .‬ﻳﯜﺯﺩﯨﻦ ﺋﺎﺭﺗﯘﻕ ﺑﯘ ﺧﯩﻞ ﻣﺎﺯﺍﺭﻻﺭ ﺷـﯩﻨﺠﺎﯕﺪﯨﻜﻰ ﭼـﯚﻝ ‪-‬ﺟﻪﺯﯨـﺮﻩ‬
‫ﯞﻩ ﺑﻮﺳﺘﺎﻧﻠﯩﻘﻼﺭﻏﺎ ﺟﺎﻳﻼﺷﻘﺎﻥ ﺑﻮﻟﯘﭖ‪ ،‬ﻳﯩﻠﺪﺍ ﻧﯘﺭﻏﯘﻧﻠﯩﻐﺎﻥ ﻛﯩﺸﯩﻠﻪﺭﻧﯩﯔ ﺗﺎﯞﺍﭖ ﻗﯩﻠﯩﺪﯨﻐﺎﻥ ﻣـﯘﻗﻪﺩﺩﻩﺱ‬
‫ﺟﺎﻳﯩﻐﺎ ﺋﺎﻳﻼﻧﻐﺎﻥ‪ .‬ﺑﻪﺯﻯ ﻣﺎﺯﺍﺭﻻﺭ‪ ،‬ﻣﻪﺳﯩﻠﻪﻥ ‪-11‬ﺋﻪﺳﯩﺮﺩﻩ ﻳﺎﺷﺎﭖ ﺋﯚﺗﻜﻪﻥ‪ ،‬ﺋﯩﺴﻼﻡ ﺩﯨﻨﯩﻨﻰ ﺑﯘ ﺭﺍﻳﻮﻧﻐـﺎ‬
‫ﻳﻪﺗﻜﯜﺯﯛﺵ ﺋﯜﭼﯜﻥ ﺯﻭﺭ ﺗﯚﮬﭙﻪ ﻗﻮﺷﻘﺎﻥ ﭘﺎﺩﯨﺸﺎﮪ‪-‬ﺳﯘﻟﺘﺎﻥ ﺳﯘﺗﯘﻕ ﺑﯘﻏﺮﺍﺧﺎﻥ ﻣﺎﺯﯨﺮﯨﻨﻰ ﻳﯩﻠﺪﺍ ﻣﯩﯖﻠﯩﻐﺎﻥ‬
‫ﻛﯩﺸـــﯩﻠﻪﺭ ﻛﯧﻠﯩـــﭗ ﺯﯨﻴـــﺎﺭﻩﺕ ﻗﯩﻠﯩـــﺪﯗ‪ .‬ﺑـــﯘ ﺧﯩـــﻞ ﭘﺎﺋـــﺎﻟﯩﻴﻪﺗﻠﻪﺭ ﺩﺍﯞﺍﻣﯩـــﺪﺍ ﺋﻪﻧﺌﻪﻧﯩـــﯟﯨﻲ ﻣﯘﻗـــﺎﻣﻼﺭ‪،‬‬
‫ﺩﺍﺳﺘﺎﻥ‪،‬ﻗﯩﺴﺴــﻪ )ﻣﻪﺩﺩﺍﮬﻠﯩــﻖ( ﯞﻩ ﻧــﺎﻏﺮﺍ ﺳﯘﻧﺎﻱ‪،‬ﺋﯘﺳﺴــﯘﻟﻼﺭ ﺋﻮﺭﯗﻧﻠﯩﻨﯩــﺪﯗ‪ .‬ﺳــﻮﭘﯩﺰﯨﻤﺪﯨﻜﻰ ﺯﺍﮬﯩﺘﻠﯩــﻖ‬
‫ﻣﯘﺭﺍﺳﯩﻤﻰ ‪-‬ﺑـﯘ ﺧﯩـﻞ ﭘﺎﺋﺎﻟﯩﻴﻪﺗﻠﻪﺭﻧﯩـﯔ ﻣـﯘﮬﯩﻢ ﺗﻪﺭﻛﯩـﯟﯨﻲ ﻗﯩﺴـﻤﻰ ﺑﻮﻟـﯘﭖ ﮬﻪﻡ ﻛﯚﯕـﯜﻝ ﺋـﯧﭽﯩﺶ ﮬﻪﻡ‬
‫ﻳﻮﺳــﯘﻥ ﺧــﺎﺭﺍﻛﺘﯧﺮﯨﮕﻪ ﺋﯩــﮕﻪ‪ .‬ﺋﯘﻳﻐﯘﺭﻻﺭﻧﯩــﯔ ﻣــﺎﺯﺍﺭ ﺗــﺎﯞﺍﺑﯩﺘﻰ ﺟﯘﯕﮕــﻮ ﮬﯚﻛــﯜﻣﯩﺘﻰ ﺑﯩــﻠﻪﻥ ﺋﯩﺴــﻼﻡ‬
‫ﺋﻪﺳﻠﯩﻴﻪﺗﭽﯩﻠﯩﺮﻯ ﺋﺎﺭﯨﺴﯩﺪﯨﻜﻰ ﺗﻮﻗﯘﻧﯘﺷـﻘﺎ ﺩﯗﭺ ﻛﻪﻟـﮕﻪﻥ ﺑﻮﻟـﯘﭖ‪ ،‬ﺑـﯘ ﻣﺎﻗﺎﻟﯩـﺪﻩ‪ ،‬ﻣﯘﺯﯨﻜﯩﻨﯩـﯔ ﺋﻮﺗﺘـﯘﺭﺍ‬
‫ﺋﺎﺳﯩﻴﺎ ﺋﺴﻼﻣﯩﻴﯩﺘﯩﺪﯨﻜﻰ ﺭﻭﻟﻰ ﯞﻩ ﺟﯘﯕﮕﻮ ﮬﯚﻛﯜﻣﯩﺘﯩﻨﯩﯔ ﺳـﯧﻤﯩﯟﯗﻝ ﺧـﺎﺭﺍﻛﺘﯧﺮﻟﯩﻖ ﺯﯨﻴـﺎﺭﻩﺕ ﺋﻮﺭﯗﻧﻠﯩﺮﯨﻐـﺎ‬
‫ﺑﻮﻟﻐﺎﻥ ﻛﻮﻧﺘﺮﻭﻟﻰ ﯞﻩ ﺳﯩﻴﺎﺳﯩﺘﻰ ﻣﯘﮬﺎﻛﯩﻤﻪ ﻗﯩﻠﯩﻨﯩﺪﯗ‪.‬‬

‫‪-1995‬ﻳﯩﻠﻰ ﻳﺎﺯ ﭘﻪﺳﻠﻰ ‪ ،‬ﺋﻮﻥ ﻣﯩﯖﻠﯩﻐﺎﻥ ﻛﯩﺸﯩﻠﻪﺭ ﻗﻪﺷﻘﻪﺭﻧﯩﯔ ﻳﯧﻨﯩﺪﯨﻜﻰ ﺗﻪﻛﻠﯩﻤﺎﻛـﺎﻥ ﭼﯚﻟﻠﯜﻛﯩﻨﯩـﯔ‬
‫ﺋﻮﺗﺘﯘﺭﯨﺴﯩﻐﺎ ﺟﺎﻳﻼﺷﻘﺎﻥ ﺋﻮﺭﺩﺍﻡ ﭘﺎﺩﯨﺸﺎﮪ ﻣﺎﺯﯨﺮﯨﻨﯩﯔ ﺋﻪﺗﺮﺍﭘﯩﻐﺎ ﺗﻮﭘﻼﺷﻘﺎﻧﯩﺪﻯ‪ .‬ﻛﻪﻣﺒﻪﻏﻪﻝ ﺩﯦﮫﻘـﺎﻧﻼﺭ ﺑـﯘ‬
‫ﻛﯩﺸﯩﻠﻪﺭﻧﯩﯔ ﻛﯚﭖ ﺳﺎﻧﻠﯩﻘﯩﻨﻰ ﺋﯩﮕﯩﻠﻪﻳﺘﺘﻰ‪ .‬ﺋﯘﻻﺭ ﻳﯩﺮﺍﻕ ﻳﯩﺮﺍﻗﻼﺭﺩﯨﻦ ﻛﯘﺯﯗﭘﻠﯘﻕ ﻣﺎﺷـﯩﻨﯩﻼﺭﻏﺎ ﺋﻮﻟﺘـﯘﺭﯗﭖ‬
‫ﻳﺎﻛﻰ ﺋﯩﺸﻪﻙ ﮬﺎﺭﯞﯨﻠﯩﺮﻯ ﺑﯩﻠﻪﻥ ﯞﻩ ﻳﺎﻛﻰ ﭘﯩﻴﺎﺩﻩ ﻳﻮﻝ ﻳﯜﺭﯛﭖ ﺑﯘ ﻳﻪﺭﮔﻪ ﻛﻪﻟﮕﻪﻧﯩﺪﻯ‪ .‬ﺑـﯘ ﺋـﯜﭺ ﻛﯜﻧﻠـﯜﻙ‬
‫ﭘﺎﺋﺎﻟﯩﻴﻪﺕ ﺟﻪﺭﻳﺎﻧﯩﺪﺍ ﮬﺎﯞﺍ ﺋﯩﺴﺴﯩﭗ ‪ 40‬ﮔﯩﺮﺍﺩﯗﺳﻘﺎ ﭼﯩﻘﻘﺎﻧﯩﺪﻯ‪ .‬ﺋﯘﻻﺭﺗﯜﺭﻟـﯜﻙ ﺗـﯜﻣﻪﻥ ﺗﯩﻠﻪﻛـﻠﻪﺭ ﺑﯩـﻠﻪﻥ‬
‫ﺋﯘﻟﯘﻏﻼﺭﻧﻰ ﺧﺎﺗﯩﺮﻟﻪﺵ ﯞﻩ ﺗﻪﺯﯨﻴﻪ ﺑﯩﻠﺪﯛﺭﯛﺵ ﺋﯜﭼﯜﻥ ﻛﻪﻟﮕﻪﻥ ﺑﻮﻟﯘﭖ‪ ،‬ﻳﺎﺷﺎﻧﻐﺎﻧﻼﺭ ﺋﯘﺳﺴﯘﻝ ﺋﻮﻳﻨﯩﺴـﺎ‪،‬‬
‫ﻳﺎﺷـــﻼﺭ ﺑﯩـــﺮ ﺑﯩـــﺮﻯ ﺑﯩـــﻠﻪﻥ ﺋﯘﭼﺮﯨﺸـــﯩﺶ ﺋﯜﭼـــﯜﻥ‪ ،‬ﺋﺎﻳـــﺎﻟﻼﺭ ﺑﻮﻟﺴـــﺎ ﭘﻪﺭﺯﻩﻧـــﺖ ﺗﯩﻠﯩـــﻤﻪﻙ ﺋﯜﭼـــﯜﻥ‬
‫ﺗﻮﻻﭘﻼﺷــﻘﺎﻧﯩﺪﻯ‪ .‬ﺑﻪﺯﻯ ﺑﯩﻤــﺎﺭﻻﺭ ﺷــﯩﭙﺎﻟﯩﻖ ﺭﻭﻟــﻰ ﺑــﺎﺭ ﺩﻩﭖ ﺋــﻮﻳﻼﭖ ﻣــﺎﺯﺍﺭﻟﯩﻖ ﺋﻪﺗﺮﺍﭘﯩــﺪﯨﻜﻰ ﻗﯘﻣﻐــﺎ‬
‫ﻛﯚﻣــﯜﻟﻪﺗﺘﻰ‪ .‬ﺑــﯘ ﺩﯨﻨﯩــﻲ ﻣﯘﺭﺍﺳــﯩﻤﺪﺍ ﮬﻪﺭ ﻳﻪﺭﺩﻩ ﻣﯘﺯﯨﻜــﺎ ﺳــﺎﺩﺍﻟﯩﺮﻯ ﺋﺎﯕﻠﯩﻨﯩــﭗ ﺗﯘﺭﺍﺗﺘﻰ‪:‬ﺩﺍﺳــﺘﺎﻧﭽﯩﻼﺭ‬
‫ﻗﻪﮬﺮﯨﻤــﺎﻧﻼﺭ ﻳــﺎﻛﻰ ﻣﻪﺷــﮫﯘﺭ ﺋﺎﺷــﻖ ‪-‬ﻣﻪﺷــﯘﻗﻼﺭ ﮬﻪﻗﻘﯩــﺪﯨﻜﻰ ﮬﯧﻜــﺎﻳﻪ ﭼــﯚﭼﻪﻛﻠﻪﺭﻧﻰ ﺋﯧﺘﻴﯩﺸــﺎﺗﺘﻰ؛‬
‫‪149‬‬ ‫‪Zulhayat ÖTKÜR‬‬

‫ﻣﯘﻗﺎﻣﭽﯩﻼﺭ ﺑﻪﺵ ﺗﺎﺭﯨﻠﯩﻖ‪ ،‬ﺋﯘﺯﯗﻥ ﺑﻮﻳﯘﻧﻠﯘﻕ ﻟﯘﺕ‪-‬ﺗﻪﻣﺒﯘﺭ ﭼﯧﻠﯩﭗ ﻣﯘﻗـﺎﻡ ‪ 1‬ﺋﺎﯕﻠﯩﺘﯩﯟﺍﺗـﺎﺗﺘﻰ‪ .‬ﻣﻪﺩﺩﺍﮬـﻼﺭ‬
‫ﺩﯨﻨﯩﻲ ﻗﯩﺴﺴﻪﻟﻪﺭﻧﻰ ﻗﯩﺴﻘﺎ ﺳﺎﭘﻠﯩﻖ ﻟﯘﺕ‪-‬ﺭﺍﯞﺍﭖ ﭼﯧﻠﯩﭗ ﺋﺎﯕﻠﯩﺘﯩﯟﺍﺗﺎﺗﺘﻰ ‪ .2‬ﻳﻪﻧﻪ ﻧﯘﺭﻏﯘﻧﻠﯩﻐﺎﻥ ﺋﺎﺷـﯩﻘﻼﺭ‪،‬‬
‫ﺋﺎﺑﺪﺍﻟﻼﺭ)ﺗﯩﻠﻪﻣﭽﯩﻠﻪﺭ( ﺳﺎﭘﺎﻳﺎ ﭼﯧﻠﯩﭗ ﮬﯧﻜﻤﻪﺗﻠﻪﺭﻧﻰ ‪ 3‬ﺋﺎﯕﻠﯩﺘﯩﯟﺍﺗﺎﺗﺘﻰ‪.‬‬

‫ﺋﯘﻳﻐﯘﺭ ﺗﯩﻠﯩﺪﺍ ﻣﺎﺯﺍﺭ ‪ 4‬ﺩﯦﮕﻪﻥ ﺳﯚﺯﻧﯩﯔ ﻣﻪﻧﯩﺴـﻰ ﻗﻪﺑـﺮﻩ ﺩﯦـﮕﻪﻥ ﺳـﯚﺯ ﺑﻮﻟـﯘﭖ ﭼﯚﻟﻠـﯜﻛﻠﻪﺭ ﯞﻩ ﻳﯧﺰﯨﻼﺭﻏـﺎ‬
‫ﺟﺎﻳﻼﺷــﻘﺎﻥ ﺋﯘﻟﯘﻏﻼﺭﻧﯩــﯔ ﻗﻪﺑﺮﯨﻠﯩﺮﯨﻨــﻰ ﺗــﺎﯞﺍﭖ ﻗﯩﻠﯩﺸــﻨﻰ ﻛﯚﺭﺳــﯩﺘﯩﺪﯗ‪ .‬ﺑــﯘ ﻣــﺎﺯﺍﺭﻟﯩﻘﻼﺭ ﺗﯘﻏﻤﺎﺳــﻠﯩﻖ‪،‬‬
‫ﻛﯧﺴﻪﻟﻠﯩﻜﻠﯩﻜﻠﻪﺭﮔﻪ ﺷﯩﭙﺎ ﺗﯧﭙﯩﺶ ﯞﻩ ﺑﺎﻻ‪-‬ﻗﺎﺯﺍ‪ ،‬ﺗﻪﺑﯩﺌﯩﻲ ﺋﺎﭘﻪﺗﻠﻪﺭﺩﯨﻦ ﻣﯘﺩﺍﭘﯩﺌﻪ ﻛﯚﺭﯛﺵ ﺋﯜﭼﯜﻥ ﺗـﺎﯞﺍﭖ‬
‫ﻗﯩﻠﯩﻨﯩﺪﯗ‪ .‬ﻣﺎﺯﺍﺭ ﺗـﺎﯞﺍﺑﯩﺘﻰ ﻳﻪﻧﻪ ﺩﯨﻨﯩـﻲ ﺋﯧﺘﯩﻘﺎﺩﻧﯩـﯔ ﺑﯩـﺮ ﺗﯜﺭﻟـﯜﻙ ﺷـﻪﺭﺗﻰ ﺩﻩﭖ ﻗﺎﺭﯨﻠﯩـﺪﯗ‪ .‬ﺋﻪﯓ ﭼـﻮﯓ‬
‫ﻣﺎﺯﺍﺭﻟﯩﻘﻼﺭ ﺟﺎﻣﺎﺋﻪﺕ ﺋﺎﺭﯨﺴﯩﺪﺍ ﺗﻪﺳﯩﺮ ﻛﯜﭼﻰ ﭼﻮﯕﺮﺍﻕ ﺑﻮﻟﻐﺎﻥ ﺷـﻪﻳﺦ ﺗﻪﺭﯨﭙﯩـﺪﯨﻦ ﺋﯩـﺪﺍﺭﻩ ﻗﯩﻠﯩﻨﯩـﺪﯨﻐﺎﻥ‬
‫ﺑﻮﻟﯘﭖ‪ ،‬ﻗﻪﺑﺮﯨﻨﯩـﯔ ﺭﺍﺳـﺨﻮﺕ ﺋﯩﺸـﻠﯩﺮﯨﻐﺎ ﺟﺎﻣـﺎﺋﻪﺕ ﺋﯩﮕﯩـﺪﺍﺭﭼﯩﻠﯩﻖ ﻗﯩﻠﯩـﺪﯗ‪ .‬ﻛـﯚﭖ ﺳـﺎﻧﺪﯨﻜﻰ ﻛﯩﭽﯩـﻚ‬
‫ﻣﺎﺯﺍﺭﻟﯩﻘﻼﺭﻧﯩﯔ ﻣﯘﻗﯩﻢ ﺯﯨﻴﺎﺭﻩﺕ ﯞﺍﻗﺘﻰ ﺑﻮﻟﻤﺎﻳﺪﯨﻐﺎﻥ ﺑﻮﻟﯘﭖ‪ ،‬ﻛﯩﺸـﯩﻠﻪﺭ ﺧﺎﻟﯩﻐـﺎﻥ ﯞﺍﻗﯩﺘﺘـﺎ ﺑﯧﺮﯨـﭗ ﺗـﺎﯞﺍﭖ‬
‫ﻗﯩﻠﺴﺎ ﺑﻮﻟﯩﺪﯗ‪ .‬ﺋﺎﺯ ﺑﯩﺮ ﻗﯩﺴﯩﻢ ﭼـﻮﯓ ﻣـﺎﺯﺍﺭﻟﯩﻘﻼﺭﺩﺍ ﺋﯘﻟﯘﻏﻼﺭﻧﯩـﯔ ﺷـﻪﻧﯩﮕﻪ ﺋﯚﺗﻜﯜﺯﯛﻟﯩـﺪﯨﻐﺎﻥ ﻳﯩﻠـﺪﺍ ﺑﯩـﺮ‬
‫ﻗﯧﺘﯩﻢ ﻣﺎﺯﺍﺭ ﺗﺎﯞﺍﭖ ﺳﻪﻳﻠﯩﺴﻰ ﺑﻮﻟﯩﺪﯗ‪.‬‬

‫ﺋﻮﺭﺩﺍﻡ ﻣﺎﺯﺍﺭﺗﺎﯞﺍﺏ ﺳﻪﻳﻠﯩﺴﻰ ﺷﯩﻨﺠﺎﯕﺪﯨﻜﻰ ﺋﻪﯓ ﭼﻮﯓ ﻣﺎﺯﺍﺭ ﺗﺎﯞﺍﺏ ﺳﻪﻳﻠﯩﺴﻰ ﺑﻮﻟﯘﭖ‪-11 ،‬ﺋﻪﺳـﯩﺮﺩﯨﻜﻰ‬
‫ﻗﺎﺭﺍﺧﺎﻧﯩﻼﺭ ﺧﺎﻧﻠﯩﻘﯩﻨﯩﯔ ﺧﺎﻗﺎﻧﻰ ﺋﻪﻟﻰ ﺋﺎﺭﺳﻼﻧﺨﺎﻧﻨﯩﯔ ﻣﻪﻗﺒﻪﺭﯨﺴﯩﺪﻩ ﺋﯚﺗﻜﯜﺯﯛﻟﯩﺪﯗ‪ .‬ﻗﺎﺭﺍﺧﺎﻧﯩﻼﺭ ﺧﺎﻧﻠﯩﻘﻰ‬
‫ﺗﯘﻧﺠﻰ ﺑﻮﻟﯘﭖ ﺋﯩﺴﻼﻡ ﺩﯨﻨﯩﻨﻰ ﻗﻮﺑﯘﻝ ﻗﯩﻠﻐﺎﻥ ﺧﺎﻧﻠﯩﻖ ﺑﻮﻟـﯘﭖ‪ ،‬ﺋﻪﻟـﻰ ﺋﺎﺭﺳـﻼﻧﺨﺎﻥ ﻗﻮﺷـﻨﺎ ﺑﯘﺩﺩﯨﺴـﯩﺖ‬
‫ﺧﻮﺗﻪﻥ ﺧﺎﻧﻠﯩﻘﻰ ﺑﯩﻠﻪﻥ ‪ 50‬ﻳﯩﻠﻐﺎ ﻳﯧﻘﯩﻦ ﺩﺍﯞﺍﻣﻼﺷـﻘﺎﻥ ﺋﯘﺭﯗﺷـﺘﺎ ﺷـﯧﮫﯩﺖ ﺑﻮﻟﻐـﺎﻥ ‪ .‬ﻣـﺎﺯﺍﺭ ﺳﻪﻳﻠﯩﺴـﯩﮕﻪ‬
‫ﺋﺎﺋﯩﺖ ﺗﺎﺭﯨﺨﯩﻲ ﺧﺎﺗﯩﺮﯨﻠﻪﺭ ﺋﺎﻧﭽﻪ ﻛﯚﭖ ﺋﻪﻣﻪﺱ‪ ،‬ﻟـﯧﻜﯩﻦ ﺷﯩﯟﯦﺘﺴـﯩﻴﯩﻠﯩﻚ ﺗﻪﺗﻘﯩﻘـﺎﺗﭽﻰ ﮔﯘﻧﻨـﺎﺭ ﻳﺎﺭﺭﯨـﯔ‬
‫‪-1929‬ﻳﯩﻠﻰ ﺋﻮﺭﺩﺍﻡ ﭘﺎﺩﯨﺸﺎﮪ ﻣﺎﺯﯨﺮﯨﻐﺎ ﺯﯨﻴﺎﺭﻩﺗﻜﻪ ﺑﺎﺭﻏﺎﻥ ﯞﻩ ﻗﻪﺷﻘﻪﺭ ﺭﺍﻳﻮﻧﯩﻨﯩﯔ ﺷﻪﺭﻗﯩﺪﯨﻜﻰ ﺑﯩﺮ ﻗﺎﻧﭽﻪ‬
‫ﻣﺎﺯﺍﺭ ﺗﺎﯞﺍﺑﯩﺘﻰ ﺗﻮﻏﺮﯗﻟﯘﻕ ﺧﺎﺗﯩﺮﯨﻠﻪﺭﻧﻰ ﻳﯧﺰﯨﭗ ﻗﺎﻟـﺪﯗﺭﻏﺎﻥ )‪ (Jarring 1935: 348-54‬ﺑﻮﻟـﯘﭖ ﺋﯘﻧﯩـﯔ‬
‫ﺑﯘ ﺑﺎﻳﺎﻧﻠﯩﺮﻯ ﺋﻪﻣﻪﻟﯩﻴﻪﺗﻜﻪ ﺋﯘﻳﻐﯘﻥ ﺳﺎﻧﯩﻠﯩﺪﯗ‪.‬‬

‫ﺑﻪﻟﮕﯩﻠﻪﻧﮕﻪﻥ ﻣﺎﺯﺍﺭ ﺗﺎﯞﺍﺑﯩﺘﻰ ﻣﻪﺯﮔﯩﻠﯩﺪﻩ‪ ،‬ﻗﻪﺷﻘﻪﺭﺩﻩ ﻣﯩﯖﻠﯩﻐﺎﻥ‪ ،‬ﺋﻮﻥ ﻣﯩﯖﻠﯩﻐـﺎﻥ ﺋﻪﺭ‪-‬ﺋﺎﻳـﺎﻝ ﯞﻩ ﺑـﺎﻟﯩﻼﺭ‬
‫ﺗﺎﻏﯘ‪-‬ﭼﯚﻟﻠﯜﻛﻠﻪﺭﮔﻪ ﺑﯧﺮﯨﭗ ﻣﺎﺯﺍﺭﻻﺭﻧﻰ ﺯﯨﻴـﺎﺭﻩﺕ ﻗﯩﻠﯩـﺪﯗ‪ .‬ﺋـﯘﻻﺭ ﺋـﯘﺯﯗﻥ ﻳـﻮﻟﻼﺭﻧﻰ ﺑﯧﺴـﯩﭗ‪ ،‬ﻗﻮﻟﻠﯩﺮﯨـﺪﺍ‬
‫ﺗﯘﻏﻼﺭﻧﻰ ﻛﯚﺗﯜﺭﯛﺷﯜﭖ ﻻﺗﯩﻼﺭﻧﻰ ﺳﺎﻳﯩﯟﻩﻥ ﻗﯩﻠﯩﺸـﯩﭗ ﻣﺎﯕﯩـﺪﯗ‪ .‬ﺋـﯘﻻﺭ ﻳـﻮﻝ ﺑـﻮﻳﻰ ﺋﯘﻟـﯘﻏﻼﺭﻧﻰ ﻛـﯜﻳﻠﻪﭖ‬
‫ﺗﻮﯞﻟﯩﺸﯩﭗ ﯞﻩ ﻧﺎﺧﺸﺎ ﺋﯧﻴﺘﯩﺸﯩﺪﯗ )‪.(Jarring 1986:112‬‬

‫ﻣﺎﺯﺍﺭ ﺗـﺎﯞﺍﺑﯩﺘﻰ ﯞﻩ ﻣـﺎﺯﺍﺭ ﺳﻪﻳﻠﯩﺴـﻰ ﺋﻮﺗﺘـﯘﺭﺍ ﺋﺎﺳـﯩﻴﺎ‪ ،‬ﺋﺎﻓﻐﺎﻧﯩﺴـﺘﺎﻥ ﯞﻩ ﭘﺎﻛﯩﺴـﺘﺎﻧﻼﺭﺩﺍ ﻛﻪﯓ ﺗﺎﺭﻗﺎﻟﻐـﺎﻥ‬
‫ﮬﺎﺩﯨﺴﻪ ‪ .‬ﺳﻠﻮﺑﯩﻦ ''ﻣﺎﺯﺍﺭﻯ ﺷﻪﺭﯨﻒ''ﺗﻪ ﭘﻪﻳﻐﻪﻣﺒﻪﺭ ﻣـﯘﮬﻪﻣﻤﻪﺩ ﺋﻪﻟﻪﻳﮫﯩﺴﺴـﺎﻻﻣﻨﯩﯔ ﻛﯜﻳﺌـﻮﻏﻠﻰ ﮬﻪﺯﺭﯨﺘـﻰ‬
‫ﺋﻪﻟﯩﻨﯩــﯔ ﻣﻪﻗﺒﻪﺭﯨﺴــﻰ ﺩﻩﭖ ﻗﺎﺭﺍﻟﻐ ـﺎﻥ ﻗﻪﺑــﺮﻩ ﮬﻪﻗﻘﯩــﺪﻩ ﯞﻩ ﺋﺎﻓﻐﺎﻧﯩﺴــﺘﺎﻧﺪﯨﻜﻰ ‪-12‬ﺋﻪﺳــﯩﺮﺩﯨﻜﻰ ﺋﯘﻟــﯘﻍ‬
‫ﺯﺍﺗﻼﺭﻏﺎ ﺋﺎﺋﯩﺖ ﻣـﯘﻗﻪﺩﺩﻩﺱ ﺟـﺎﻳﻼﺭ ﮬﻪﻗﻘﯩـﺪﻩ ﻣﻪﻟﯘﻣـﺎﺕ ﺑﻪﺭﮔﻪﻥ‪ .‬ﻳﯧﯖـﻰ ﻳﯩﻠﻨـﻰ ﻛﯜﺗـﯜﯞﯦﻠﯩﺶ ﺯﯨﻴـﺎﺭﯨﺘﻰ‬
‫''ﺟﺎﻧﺪﺍ''ﻧﯩﯔ ﺋﻮﻳﻐﯘﻧﯩﺸﯩﻨﻰ ﻗﯘﺗﻠﯘﻗﻼﺵ ﺗﻪﺭﯨﻘﯩﺴﯩﺪﻩ ﺋﯧﻠﯩـﭗ ﺑﯧﺮﯨﻠﯩـﺪﯗ ﯞﻩ ﺑـﯘ ﺧﯩـﻞ ﻣﯘﺭﺍﺳـﯩﻢ ﻣﯘﺯﯨﻜـﺎ‪،‬‬
‫ﺑﺎﺷﻘﺎ ﻛﯚﯕﯜﻝ ﺋﯧﭽﯩﺶ ﺗـﯜﺭﻟﯩﺮﻯ ﯞﻩ ﺳـﯧﮫﯩﺮﮔﻪﺭﻟﯩﻚ ﺷـﻪﻛﯩﻠﻠﯩﺮﻯ ﺗﻪﺭﯨﻘﯩﺴـﯩﺪﻩ ‪ 40‬ﻛـﯜﻥ ﺩﺍﯞﺍﻣﯩﻠﯩﺸـﯩﺪﯗ‬
‫)‪.(Slobin 1976:144‬‬

‫‪ 1‬ﺋﯘﻳﻐﯘﺭ ﻣﯘﻗﺎﻣﻠﯩﺮﻯ ﭼﻮﯓ ﺗﯩﭙﺘﯩﻜﻰ ﻧﺎﺧﺸﺎ‪ ،‬ﺷﯧﺌﯩﺮ‪ ،‬ﺋﯘﺳﺴﯘﻝ ﯞﻩ ﻣﯘﺯﯨﻜﺎ ﺋﯚﺯ‪-‬ﺋﺎﺭﺍ ﻣﯘﺟﻪﻣﺴﺴﻪﻣﻠﻪﺷﻜﻪﻥ ﺋﻪﺳﻪﺭﺩﯗﺭ‪ .‬ﻣﯘﻗﺎﻡ‬
‫ﮬﻪﺭﻗﺎﻳﺴﻰ ﻳﯘﺭﺗﻼﺭﻧﯩﯔ ﺋﺎﻻﮬﯩﺪﯨﻠﯩﻜﯩﮕﻪ ﻗﺎﺭﺍﭖ ﺑﯩﺮﻗﺎﻧﭽﻪ ﺗﯜﺭﻟﻪﺭﮔﻪ ﺑﯚﻟﯜﻧﯩﺪﯗ‪ ،‬ﺋﻪﻣﻤﺎ ﺋﻪﯓ ﺩﺍﯕﻠﯩﻖ ﺑﻮﻟﻐﯩﻨﻰ ﻗﻪﺷﻘﻪﺭ‪-‬ﻳﻪﺭﻛﻪﻥ‬
‫ﺭﺍﻳﻮﻧﯩﺪﯨﻜﻰ ''ﺋﻮﻥ ﺋﯩﻜﻜﻰ ﻣﯘﻗﺎﻡ''ﺩﯗﺭ‪ .‬ﺩﯗﺭﯨﯔ ﯞﻩ ﺗﺮﯦﺒﯩﻨﺠﺎﻛﻨﯩﯔ )‪ (1991‬ﺋﻮﻥ ﺋﯩﻜﻜﻰ ﻣﯘﻗﺎﻡ ﮬﻪﻗﻘﯩﺪﯨﻜﻰ ﺗﻪﺗﯩﻘﺎﺗﯩﻐﺎ ﻗﺎﺭﺍﯓ‪.‬‬
‫‪ 2‬ﺑﯘ ﻳﻪﺭﺩﻩ ﻗﻪﺷﻘﻪﺭ ﺭﺍﯞﺍﺑﻰ ﺋﺎﻻﮬﯩﺪﻩ ﻛﯚﺯﺩﻩ ﺗﯘﺗﯘﻟﯩﺪﯗ‪ .‬ﺑﯘ ﺭﺍﯞﺍﭖ ‪ 90‬ﺳﺎﻧﺘﯩﻤﯧﺘﺮ ﺋﯘﺯﯗﻧﻠﯘﻗﺘﺎ‪ ،‬ﻛﯩﭽﯩﻚ ﻗﻮﺳﺎﻗﻠﯩﻖ ﭼﺎﻟﻐﯘ‬
‫ﺋﻪﺳﯟﺍﺑﻰ ﺑﻮﻟﯘﭖ‪ ،‬ﮬﺎﻳﯟﺍﻥ ﺗﯧﺮﯨﺴﻰ ﺑﯩﻠﻪﻥ ﻗﺎﭘﻠﯩﻨﯩﺪﯗ‪ .‬ﺑﻪﺵ ﺗﺎﻝ ﺗﺎﺭﯨﺴﻰ ﺑﻮﻟﯘﭖ‪،‬ﺑﯧﺸﯩﺪﺍ ﺯﻩﺧﻤﯩﻜﻰ ﯞﻩ ﺑﯧﺸﯩﺪﺍ ﻣﯜﯕﮕﯜﺯﮔﻪ‬
‫ﺋﻮﺧﺸﺎﺵ ﺯﯨﻨﻨﯩﺘﻰ ﺑﻮﻟﯩﺪﯗ ‪.‬ﺋﯘﻳﻐﯘﺭ ﺭﺍﯞﺍﭘﻠﯩﺮﻯ ﺑﯩﺮﻗﺎﻧﭽﻪ ﺗﯜﺭﮔﻪ ﺑﯚﻟﯜﻧﯩﺪﯨﻐﺎﻥ ﺑﻮﻟﯘﭖ‪ ،‬ﺋﯘﻻﺭﻧﯩﯔ ﮬﻪﻣﻤﯩﺴﻰ ﺋﯩﺮﺍﻥ ‪ ،‬ﺋﻮﺗﺘﯘﺭﺍ‬
‫ﺋﺎﺳﯩﻴﺎ ﯞﻩ ﺷﯩﻤﺎﻟﯩﻲ ﮬﯩﻨﺪﯨﺴﺘﺎﻧﺪﺍ ﻗﻮﻟﻠﯩﻨﯩﻠﯩﺪﯨﻐﺎﻥ ﻗﻮﺵ ﺗﺎﺭﯨﻠﯩﻖ ﻟﯘﺕ ﺳﺎﺯﻟﯩﺮﻯ ﺋﺎﺋﯩﻠﯩﺴﯩﮕﻪ ﺗﻪﯞﻩﺩﯗﺭ‪.‬‬
‫‪ 3‬ﺋﻪﺭﻩﭘﭽﯩﺪﯨﻦ ﻛﯩﺮﮔﻪﻥ‪''،‬ﺋﻪﻗﯩﻞ ﺩﯗﺭﺩﺍﻧﯩﻠﯩﺮﻯ'' ﺩﯦﮕﻪﻥ ﻣﻪﻧﯩﺪﻩ‪.‬‬
‫‪ 4‬ﺋﻪﺭﻩﭘﭽﯩﺪﯨﻦ ﻛﯩﺮﮔﻪﻥ‪ ،‬ﺗﺎﯞﺍﭖ ﻗﯩﻠﯩﺪﯨﻐﺎﻥ ﺟﺎﻱ‪.‬‬
 ‫‪Uygurlarda Mezar Adetleri: Müzik, İslam ve Çin Devleti‬‬ ‫‪150‬‬

‫ﺑﺎﻳﻠﯩﻲ ﺷﻪﺭﻗﯩﻲ ﺋﺎﻓﻐﺎﻧﯩﺴﺘﺎﻧﺪﯨﻜﻰ ﺋﺎﺑﯘ ﯞﻩﻟﯩـﺪﻧﯩﯔ ﻣﺎﺯﯨﺮﯨـﺪﺍ ‪-1970‬ﻳﯩﻠـﻰ ﺋﯚﺗﻜـﯜﺯﯛﻟﮕﻪﻥ ﻣـﺎﺯﺍﺭ ﺗـﺎﯞﺍﺑﻰ‬
‫ﺟﻪﺭﻳﺎﻧﯩﺪﺍ ﺯﯗﺭﻧﺎ‪-‬ﺩﻭﮬـﻮﻝ ﻧـﺎﻏﺮﺍ ﺳـﯘﻧﺎﻱ ﺋﻪﺗﺮﯨﺘـﻰ‪ ،‬ﺧﯧﺮﺍﺗـﻰ ﻧﺎﺧﺸـﯩﻠﯩﺮﻯ‪ ،‬ﺋﺎﻓﻐـﺎﻥ ﺭﯗﺑـﺎﺏ ‪ 5‬ﻣﺎﮬـﺎﺭﯨﺘﻰ‬
‫ﻗﺎﺗﺎﺭﻟﯩﻖ )‪ (9-136 :1998‬ﻧﻮﻣﯘﺭﻻﺭﻧﻰ ﺋﯚﺯ ﺋﯩﭽﯩﮕﻪ ﺋﺎﻟﻐـﺎﻥ ﻛـﯚﭖ ﺧﯩـﻞ ﻣﯘﺯﯨﻜـﺎ ﭘﺎﺋـﺎﻟﯩﻴﻪﺗﻠﯩﺮﻯ ﺋﯧﻠﯩـﭗ‬
‫ﺑﯧﺮﯨﻠﻐﺎﻧﻠﯩﻘﯩﻨﻰ ﺑﺎﻳﺎﻥ ﻗﯩﻠﯩﺪﯗ‪ .‬ﻣﺎﺯﺍﺭ ﺗﺎﯞﺍﺑﺎﺗﻰ ﺗﻮﻏﯘﺭﻟﯘﻕ ﺋﯩﺰﺩﯨﻨﯩﺶ ﺋﯚﺯ ﻧﯚﯞﯨﺘﯩـﺪﻩ ﻳﻪﻧﻪ ﺋﯚﺯﺑﯧﻜﯩﺴـﺘﺎﻥ‬
‫)‪ (Baldick:1993; Poliakov:1992; Zarcone: 1999‬ﯞﻩ ﻗﺎﺯﺍﻗﯩﺴــﺘﺎﻧﺪﯨﻜﻰ ﺋﯘﻳﻐــﯘﺭﻻﺭ ﮬﻪﻗﻘﯩــﺪﻩ‬
‫)‪ (Beller-Hann 2001b‬ﺋﺎﻧﺘﺮﻭﭘﻮﻟﻮﮔﯩﻴﯩﻠﯩــﻚ )ﺋﻨﺴﺎﻧﺸﯘﻧﺎﺳــﻠﯩﻖ( ﯞﻩ ﺗــﺎﺭﯨﺨﯩﻲ ﺑﯩﻠﯩﻤــﻠﻪﺭﮔﻪ ﺋﯩــﮕﻪ‬
‫ﻗﯩﻠﯩــﺪﯗ‪ .‬ﻟﯧــﯟﯨﻦ ‪-1950‬ﻳﯩﻠــﻰ ﻗﺎﺭﺍﻗﺎﻟﭙﺎﻗﯩﺴــﺘﺎﻧﺪﯨﻜﻰ ﺩﺍﯕﻠﯩــﻖ ﺳــﯘﻟﺘﺎﻥ ﺋــﯜﯞﻩﻳﯩﺲ ﺋــﺎﻝ‪-‬ﻗــﺎﺭﺍﻧﻰ ﻣــﺎﺯﺍﺭ‬
‫ﺗﺎﯞﺍﺑﺎﺗﻰ ﮬﻪﻗﻘﯩﺪﻩ‪،‬ﺗﺎﯞﺍﺑﺎﺕ ﺟﻪﺭﻳﺎﻧﯩﺪﺍ ﺯﯨﻴﺎﺭﻩﺗﭽﯩﻠﻪﺭ ﺋﯜﭼﯜﻥ ﻛـﯜﻧﯩﮕﻪ ‪ 50‬ﺗﯘﻳـﺎﻕ ﻗـﻮﻱ ﺳـﻮﻳﯘﻟﻐﺎﻧﻠﯩﻘﯩﻨﻰ‬
‫ﺑﺎﻳﺎﻥ ﻗﯩﻠﯩﺪﯗ‪.‬‬

‫ﺷﯩﻨﺠﺎﯕﺪﺍ ﺑﯘ ﺧﯩﻞ ﻣﺎﺯﺍﺭﻻﺭ ﺧﯧﻠﻰ ﻛﯚﭖ ﺑﻮﻟﯘﭖ‪ ،‬ﺭﺍﮬﯩﻠﻪ ﺩﺍﯞﯗﺗﻨﯩﯔ ﺑﯩﺮﻗـﺎﻧﭽﻪ ﻳﯩﻠﻠﯩـﻖ ﺩﺍﻻ ﺗﻪﻛﺸـﯜﺭﯛﺵ‬
‫ﺧﯩﺰﻣﯩﺘﯩﻨﯩﯔ ﻧﻪﺗﯩﺠﯩﺴﯩﺪﻩ ﺷﯩﻨﺠﺎﯓ ﺑﻮﻳﯩﭽﻪ ‪ 200‬ﺩﯨﻦ ﺋﺎﺭﺗﯘﻕ ﻣﺎﺯﺍﺭ ﺑﺎﺭﻟﯩﻘﻰ ﺋﯩﻠﮕﯩﺮﻯ ﺳﯜﺭﯛﻟﮕﻪﻥ ﻟﯧﻜﯩﻦ‬
‫ﺑﯘ ﺳﺎﻥ ﺗﻮﻟﯘﻕ ﺑﻮﻟﻤﯩﻐﺎﻥ ﺭﻩﻗﻪﻡ ﺑﻮﻟﯘﺷﻰ ﻣﯘﻣﻜﯩﻦ ‪ .6‬ﺑﯘﻻﺭﻧﯩﯔ ﺋﯩﭽﯩﺪﻩ ﺋﻪﯓ ﭼﻮﯓ ﺗﻪﺳﯩﺮ ﻛﯜﭼﯩﮕﻪ ﺋﯩﮕﻪ‬
‫ﯞﻩ ﺯﯨﻴﺎﺭﻩﺗﭽﯩﻠﯩﺮﻯ ﺋﻪﯓ ﻛﯚﭖ ﺑﻮﻟﻐﺎﻥ ﻣﺎﺯﺍﺭ ﺋﻮﺭﺩﺍﻡ ﭘﺎﺩﯨﺸﺎﮪ ﻣﺎﺯﯨﺮﻯ ﺑﻮﻟـﯘﭖ‪ ،‬ﺑـﯘ ﻣـﺎﺯﺍﺭ ﺋﯩﺴـﻼﻡ ﺩﯨﻨﯩﻨـﻰ‬
‫ﺗﺎﺭﻗﯩﺘﯩﺸﺘﺎ ﺋﺎﺳﺎﺳﻠﯩﻖ ﺭﻭﻝ ﺋﻮﻳﻨﯩﻐﺎﻥ ﯞﻩ ﺑﯘﺩﯨﺴﺖ ﮬﺎﻛﯩﻤﯩﻴﯩﺘﯩـﺪﯨﻜﻰ ﺧـﻮﺗﻪﻥ ﺧـﺎﻧﻠﯩﻘﻰ ﺑﯩـﻠﻪﻥ ﺑﻮﻟﻐـﺎﻥ‬
‫ﺟﻪﯕﺪﻩ ﺷﯧﮫﯩﺖ ﺑﻮﻟﻐﺎﻥ ﺧﺎﻗﺎﻧﻨﯩﯔ ﻗﻪﺑﺮﯨﺴﯩﺪﯗﺭ‪ .‬ﻳﻪﻧﻪ ﺑﯩﺮ ﻗﯩﺴـﯩﻢ ﻣـﺎﺯﺍﺭﻻﺭ ﺩﺍﯕﻠﯩـﻖ ﺗﻪﺭﯨﻘﻪﺗﭽﯩﻠﻪﺭﻧﯩـﯔ‬
‫ﻗﻪﺑﺮﯨﻠﯩﺮﻯ ﺑﻮﻟﯘﭖ‪ ،‬ﺋﯘﻻﺭﻏﺎ ﻳﻪﺭﻟﯩﻚ ﺧﻪﻟﻘﻠﻪﺭ ﺑﻪﻛﺮﻩﻙ ﭼﻮﻗﯘﻧﯩـﺪﯗ‪ .‬ﺑﯘﻻﺭﻧﯩـﯔ ﺋﯩﭽﯩـﺪﻩ ﺋﻪﯓ ﺗﻮﻧﯘﺷـﻠﯘﻕ‬
‫ﺑﻮﻟﻐﯩﻨﻰ ﻗﻪﺷﻘﻪﺭﻧﯩﯔ ﮬﯚﻛﯜﻣﺮﺍﻥ ﻏﻮﺟﯩﻠﯩﺮﯨﻨﯩﯔ ‪ 7‬ﻗﻪﺑﺮﯨﻠﯩـﺮﻯ ﺋﯩـﺪﻯ‪ .‬ﮔﻪﺭﭼﻪ ﻣـﺎﺯﺍﺭ ﺗـﺎﯞﺍﺑﯩﺘﻰ ﺋﯩﺴـﻼﻣﯩﻲ‬
‫ﮬﺎﺩﯨﺴـﯩﻪ ﺑﻮﻟﺴــﯩﻤﯘ ﻟـﯧﻜﯩﻦ ﻛــﯚﭖ ﺳــﺎﻧﺪﯨﻜﻰ ﭘﺎﺋﺎﻟﯩﻴﻪﺗﻠﻪﺭﻧﯩـﯔ ﺩﯨــﻦ ﺑﯩــﻠﻪﻥ ﺑﯩﯟﺍﺳـﺘﻪ ﺋﺎﻻﻗﯩﺴــﻰ ﻳــﻮﻕ‪.‬‬
‫ﺑﯘﺭﯗﻧﻼﺭﺩﺍ ﻣﯘﺗﻪﭘﻪﻛﻜﯜﺭﻟﻪﺭ ﯞﻩ ﻳﺎﺯﻏﯘﭼﯩﻼﺭﻧﯩﯔ ﻗﻪﺑﺮﯨﻠﯩﺮﻯ ﺩﯨﻨﯩﻲ ﻣﻪﻛـﺘﻪﭖ ﺋﻮﻗﯘﻏﯘﭼﯩﻠﯩﺮﯨﻨﯩـﯔ ﺯﯨﻴـﺎﺭﻩﺕ‬
‫ﻗﯩﻠﯩﭗ ﺗﯘﺭﯨﺪﯨﻐﺎﻥ ﺟﺎﻳﻰ ﺑﻮﻟﯘﭖ ﻛﻪﻟﮕﻪﻧﯩـﺪﻯ‪ .‬ﺑﯘﻻﺭﻧﯩـﯔ ﺋﯩﭽﯩـﺪﻩ ﺋﻪﯓ ﻣﻪﺷـﮫﯘﺭ ﺑﻮﻟﻐـﺎﻧﻠﯩﺮﻯ ﻣﻪﮬﻤـﯘﺕ‬
‫ﻗﻪﺷــﻘﻪﺭﻯ ﻣﻪﻗﺒﻪﺭﯨﺴــﻰ ﯞﻩ ﻳﯜﺳــﯜﭖ ﺧــﺎﺱ ﮬﺎﺟﯩــﭗ ﻣﻪﻗﺒﻪﺭﯨﻠﯩــﺮﻯ ﺑﻮﻟــﯘﭖ ﮬﻪﺭ ﺋﯩﻜﻜﯩﻠﯩﺴــﻰ ﻗﻪﺷــﻘﻪﺭ‬
‫ﯞﯨﻼﻳﯩﺘﯩﮕﻪ ﺟﺎﻳﻼﺷﻘﺎﻥ‪ .‬ﻣﻪﮬﻤﯘﺕ ﻗﻪﺷﻘﻪﺭﻯ‪''-‬ﺗﯜﺭﻛﯩﻲ ﺗﯩﻠﻼﺭ ﺩﯨﯟﺍﻧﻰ''ﻧﯩـﯔ ﻣـﯘﺋﻪﻟﻠﯩﭙﻰ‪ ،‬ﻳﯜﺳـﯜﭖ ﺧـﺎﺱ‬
‫ﮬﺎﺟﯩـﭗ ‪''-‬ﻗﯘﺗــﺎﺩﻏﯘ ﺑﯩﻠﯩــﮓ'' ﻧﯩـﯔ ﻣﯘﺋﻪﻟﻠﯩﭙﯩــﺪﯗﺭ ‪ .8‬ﺑــﯘﻻﺭﺩﯨﻦ ﺑﺎﺷـﻘﺎ ﻳﻪﻧﻪ ﮬــﯜﻧﻪﺭﯞﻩﻥ ﻛﺎﺳــﯩﭙﻼﺭﻧﯩﯔ‬
‫ﻗﻪﺑﺮﯨﺴﯩﻨﻰ ﺗﺎﯞﺍﭖ ﻗﯩﻠﯩﺪﯨﻐﺎﻥ ﻣﺎﺯﺍﺭ ﺯﯨﻴﺎﺭﯨﺘﻰ ﺑﻮﻟﯘﭖ ﻛﯚﭘﯩﻨﭽﻪ ﮬﺎﻟﻼﺭﺩﺍ ﺑﻪﺯﻯ ﺑﯩﺮ ﻛﯧﺴﻪﻟﻠﯩﻜﻠﻪﺭﮔﻪ ﺷـﯩﭙﺎ‬
‫ﺋﯩﺰﺩﻩﺵ ﻣﻪﻗﺴـﯩﺪﯨﺪﻩ ﺗـﺎﯞﺍﭖ ﻗﯩﻠﯩﻨﯩـﺪﯗ‪) ،‬ﻣﻪﺳـﯩﻠﻪﻥ ﺗﯧـﺮﻩ ﻛﯧﺴـﯩﻠﯩﮕﻪ ﺋﻮﺧﺸـﺎﺵ ﻛﯧﺴـﻪﻟﻠﯩﻜﻠﻪﺭ( ﻛـﯚﭖ‬
‫ﺳــﺎﻧﺪﯨﻜﻰ ﻣــﺎﺯﺍﺭﻻﺭﻧﻰ ﺋﺎﻳــﺎﻟﻼﺭ ﭘﻪﺭﺯﻩﻧــﺖ ﻳــﯜﺯﻯ ﻛــﯚﺭﻣﻪﻙ ﺋﯩﺴــﺘﯩﻜﻰ ﺑﯩــﻠﻪﻥ ﺗــﺎﯞﺍﭖ ﻗﯩﻠﯩــﺪﯗ‪ .‬ﺑــﯘ ﺧﯩــﻞ‬
‫ﻣﺎﺯﺍﺭﻻﺭﻧﯩﯔ ﺋﯩﭽﯩﺪﻩ ﺋﻪﯓ ﻣﻪﺷﮫﯘﺭ ﺑﻮﻟﻐﯩﻨﻰ ﻗﺎﺭﺍﺧﺎﻧﯩﻼﺭ ﺧﺎﻧﻠﯩﻘﯩﺪﯨﻜﻰ ﻣﻪﺭﻳﻪﻡ ﻣﺎﺯﯨﺮﻯ‪.‬‬

‫ﺭﺍﮬﯩﻠﻪ ﺩﺍﯞﯗﺗﻨﯩﯔ ﺋﯘﻳﻐﯘﺭ ﻣﺎﺯﺍﺭﻟﯩﺮﻯ ﮬﻪﻗﻘﯩﺪﯨﻜﻰ ﺗﻪﺗﻘﯩﻘﺎﺗﯩﻐﺎ ﺋﺎﺳﺎﺳﻼﻧﻐﺎﻧﺪﺍ ﺑﯘ ﺧﯩﻞ ﺗـﺎﯞﺍﭖ ﻗﯩﻠﯩـﺪﯨﻐﺎﻥ‬
‫ﻣــﺎﺯﺍﺭﻻﺭ ﺗﺎﺭﯨﺨﺘــﺎ ﺋﻪﺳــﻠﯩﺪﻩ ﺑﯘﺩﺩﯨﺴــﺘﻼﺭﻧﯩﯖﻤﯘ ﺗــﺎﯞﺍﭖ ﻗﯩﻠﯩــﺪﯨﻐﺎﻥ ﺟــﺎﻳﻰ ﺑﻮﻟﻐــﺎﻧﯩﻜﻪﻥ ‪ .9‬ﻣﻪﺳــﯩﻠﻪﻥ‪،‬‬
‫ﺗﯘﺭﭘﺎﻧﺪﯨﻜﻰ ﺗﯘﻳﯘﻕ ﻏﻮﺟﺎﻡ ﻣﺎﺯﯨﺮﯨﻨﯩﯔ ﺋﻪﺗﺮﺍﭘﻰ ﺑﯘﺩﺩﺍ‪ ،‬ﻣﺎﻧﻰ ﺩﯨﻨﻰ ﻧﻮﻣﻠﯩﺮﻯ ﯞﻩ ﺗﺎﻡ ﺭﻩﺳﯩﻤﯩﻠﯩﺮﻯ ﺑﯩﻠﻪﻥ‬
‫ﺗﻮﺷﻘﺎﻥ ﻏﺎﺭﻻﺭ ﺑﯩﻠﻪﻥ ﺋﻮﺭﺍﻟﻐﺎﻥ‪) .‬ﮬﺎﺯﯨﺮ ﻳﻪﺭ ﺗﻪﯞﺭﻩﺵ ﺳـﻪﯞﻩﺑﯩﺪﯨﻦ ﻛـﯚﭖ ﻗﯩﺴـﻤﻰ ﯞﻩﻳـﺮﺍﻥ ﺑﻮﻟﻐـﺎﻥ(ﺑﯘ‬
‫ﻳﻪﺭﮔﻪ ﺟﺎﻳﻼﺷــﻘﺎﻥ ﺑﯩــﺮ ﻏــﺎﺭ ﺑﻮﻟــﯘﭖ ﻛﯩﺸــﯩﻠﻪﺭ ﺷــﯘﻧﯩﯖﻐﺎ ﺗــﺎﯞﺍﭖ ﻗﯩﻠﯩــﺪﯗ‪ ،‬ﺑــﯘ ﺧــﯘﺩﺩﻯ ﺧﻮﺗﻪﻧــﺪﯨﻜﻰ‬
‫''ﻛﯚﻛﻤﺎﺭﯨﻢ ﻣﺎﺯﯨﺮﻯ'')ﻳﯩﻼﻥ ﺗﯧﻐـﻰ( ﻏـﺎ ﺑﯧﺮﯨـﭗ ﻳـﺎﻣﻐﯘﺭ ﺗﯩﻠﻪﺷـﻜﻪ ﺋﻮﺧﺸـﺎﻳﺪﯗ‪ .‬ﺑـﯘ ﺧﯩـﻞ ﮬـﺎﻳﯟﺍﻥ ﻳـﺎﻛﻰ‬
‫ﺋﯚﺳﯜﻣﻠﯜﻙ‪ ،‬ﺩﻩﻝ‪-‬ﺩﻩﺭﻩﺧﻠﻪﺭﻧﯩـﯔ ﺋﯩﺴـﻤﻰ ﻗﻮﻳﯘﻟﻐـﺎﻥ ﻣـﺎﺯﺍﺭﻻﺭ‪ ،‬ﻣﻪﺳـﯩﻠﻪﻥ‪ ،‬ﺋـﯜﺟﻤﻪ ﻣـﺎﺯﺍﺭ ﯞﻩ ﻏـﺎﺯ ﻣـﺎﺯﺍﺭ‬

‫‪ 5‬ﺑﺎﻳﻠﯩﻴﯩﺴﻨﯩﯔ ''ﮬﯧﺮﺍﺗﺘﯩﻜﻰ ﻳﯩﻠﻠﯩﻖ ﻣﯘﺯﯨﻜﺎ ﻛﯚﺭﯨﻜﻰ'' ﺩﯦﮕﻪﻥ ﻓﯩﻠﯩﻤﺪﯨﻜﻰ ﭘﺎﺭﭼﯩﻐﺎ ﻗﺎﺭﺍﯓ‪.‬‬

‫‪ 6‬ﺭﺍﮬﯩﻠﻪ ﺩﺍﯞﯗﺗﻨﯩﯔ ﺋﻪﺳﯩﺮﻯ ﺧﻪﻧﺰﯗﭼﻪ ﻣﻪﺗﺒﯘﺋﺎﺗﻼﺭﺩﺍ ''ﺩﺍﯞﯗﺗﻰ'' ﺩﻩﭖ ﺋﯧﻠﯩﻨﻐﺎﻥ‪.‬‬
‫‪-1679 7‬ﻳﯩﻠﯩﺪﯨﻦ ‪-1759‬ﻳﯩﻠﯩﻐﯩﭽﻪ ﺳﻮﭘﯩﺰﯨﻤﻨﯩﯔ ﻧﻪﻗﺸﯩﺒﻪﻧﺪﯨﻴﻪ ﺋﯧﻘﯩﻤﻰ ﺟﻪﻧﯘﺑﯩﻲ ﺷﯩﻨﺠﺎﯓ ﺭﺍﻳﻮﻧﯩﺪﺍ ﮬﯚﻛﯜﻡ ﺳﯜﺭﮔﻪﻥ ﺑﻮﻟﯘﭖ‪،‬‬
‫ﺗﺎﻛﻰ ﭼﯩﯔ ﺳﯘﻻﻟﯩﺴﻰ ﺩﻩﯞﺭﯨﮕﯩﭽﻪ ﻣﻪﯞﺟﯜﺕ ﺑﻮﻟﯘﭖ ﺗﯘﺭﻏﺎﻥ‪.‬‬
‫‪ 8‬ﺑﯘ ﻳﻪﺭﺩﻩ ﺋﯘﻳﻐﯘﺭﭼﻪ ﺗﻪﻟﻪﭘﭙﯘﺯﻯ ﺑﻮﻳﯩﭽﻪ ﺗﻪﺭﺟﯩﻤﻪ ﻗﯩﻠﯩﻨﺪﻯ‪.‬‬
‫‪ 9‬ﭘﻮﻟﯩﻴﺎﻛﻮﯞﻧﯩﯔ ''ﺋﯚﺯﺑﯧﻜﯩﺴﺘﺎﻧﺪﯨﻜﻰ ﻗﻪﺑﺮﯨﻠﻪﺭ''ﻧﺎﻣﻠﻖ ﺋﻪﺳﯩﺮﯨﻨﻰ ﻛﯚﺭﺳﯩﺘﯩﻠﮕﻪﻥ)‪.(1992:99‬‬
‫‪151‬‬ ‫‪Zulhayat ÖTKÜR‬‬

‫ﻗﺎﺗﺎﺭﻟﯩﻘﻼﺭﻧﯩــﯔ ﺑﯧﺸــﻰ ﻗﻪﺩﯨﻤﻜــﻰ ﺑﯘﺩﯨﺴــﺖ ﺋﻪﻧﺌﻪﻧﯩﻠﯩــﺮﯨﮕﻪ ﺑﯧﺮﯨــﭗ ﺗﺎﻗﯩﻠﯩــﺪﯨﻐﺎﻥ ﺑﻮﻟــﯘﭖ ‪ 10‬ﻣــﺎﺯﺍﺭ‬

‫ﺋﻪﻧﺌﻪﻧﯩﺴــﯩﻨﯩﯔ ﺗﯜﺭﻟــﯜﻙ ﺋﯩﺴــﻼﻣﺪﯨﻦ ﺑــﯘﺭﯗﻧﻘﻰ ﺋﯧﺘﯩﻘﺎﺩﻻﺭﻧﯩــﯔ ﺟﯘﻏﻼﻧﻤﯩﺴــﻰ ﺋﯩﻜﻪﻧﻠﯩﻜــﻰ ﯞﻩ ﺳــﯜﻧﯩﻲ‬
‫ﻣﻪﺯﮬﻪﭘﺘﯩﻜــﻰ ﺋﯘﻳﻐﯘﺭﻻﺭﻧﯩــﯔ ﺷــﯩﺌﻪ ﻣﻪﺯﮬﯩﭙﯩــﺪﯨﻜﯩﻠﻪﺭﻧﯩﯔ ﺗﻪﺳــﯩﺮﯨﮕﻪ ﺋﯘﭼﺮﯨﻐــﺎﻧﻠﯩﻘﯩﻨﻰ ﺋﯩﭙﺎﺩﯨﻠﻪﻳــﺪﯗ‪.‬‬
‫ﺧﻮﺗﻪﻧــﺪﻩ'' ﺋــﻮﻥ ﺋﯩﻜﻜــﻰ ﺋﯩﻤــﺎﻡ ﻣــﺎﺯﯨﺮﻯ'' ﺑﻮﻟــﯘﭖ‪ ،‬ﺑــﯘ ﺷــﯩﻨﺠﺎﯕﻐﺎ ﺋﯚﻣﺮﯨــﺪﻩ ﻛﯧﻠﯩــﭗ ﺑﺎﻗﻤﯩﻐــﺎﻥ ﺷــﯩﺌﻪ‬
‫ﻣﻪﺯﮬﯩﭙﯩﺪﯨﻜﻰ ﺋﺎﺳﺎﺳﻠﯩﻖ ﺑﯩﺮ ﺋﯚﻟﯩﻤﺎﻧﯩﯔ ﻗﻪﺑﺮﯨﺴﯩﺪﯗﺭ ‪.11‬ﺷﯩﺌﻪ ﻣﻪﺯﮬﯩﭙﯩﻨﯩﯔ ﺗﻪﺳﯩﺮﻟﯩﺮﻯ ﺋﻮﺭﺩﺍﻡ ﭘﺎﺩﯨﺸـﺎﮪ‬
‫ﻣــﺎﺯﺍﺭ ﺗﺎﯞﺍﺑﯩﺘﯩــﺪﻩ ﺋﯩﭙﺎﺩﯨﻠﯩﻨﯩــﺪﯨﻐﺎﻥ ﺑﻮﻟــﯘﭖ‪ ،‬ﺋﯚﻟﯩﻤــﺎ ﺋــﺎﻟﻰ ﺋﺎﺭﺳــﻼﻧﺨﺎﻥ ﻛــﯚﭖ ﻣﻪﻧــﺒﻪﻟﻪﺭﺩﻩ ﻣــﯘﮬﻪﻣﻤﻪﺕ‬
‫ﭘﻪﻳﻐﻪﻣﺒﻪﺭﻧﯩﯔ ﻛﯜﻳﺌﻮﻏﻠﻰ ﺋﻪﻟﻰ ﺑﯩﻠﻪﻥ ﺑﺎﻏﻠﯩﻨﯩﺸﻠﯩﻘﻰ ﺑﻮﻟﯘﭖ‪ ،‬ﺋﺎﺭﺳﻼﻥ ﺩﻩﭖ ﺋﺎﺗﯩﻠﯩﺪﯗ‪ .‬ﺩﯨﻘﻘﻪﺕ ﻗﯩﻠﯩﺸﻘﺎ‬
‫ﺋﻪﺭﺯﯨﻴﺪﯨﻐﺎﻥ ﻧﯘﻗﺘﺎ ﺷﯘﻛﻰ‪ ،‬ﺋﻮﺭﺩﺍﻡ ﻣﺎﺯﯨﺮﻯ ﺗﺎﯞﺍﺑﯩﺘﻰ ﻣـﯘﮬﻪﺭﺭﻩﻡ ﺋﯧﻴﯩﻨﯩـﯔ ‪-10‬ﻛـﯜﻧﻰ ﺋﯚﺗﻜﯜﺯﯛﻟﯩـﺪﯨﻐﺎﻥ‬
‫ﺑﻮﻟﯘﭖ ﺑـﯘ ﺷـﯩﺌﻪﻟﻪﺭﻧﯩﯔ ﺋﻪﻟﯩﻨﯩـﯔ ﺋـﻮﻏﻠﻰ ﮬﯜﺳـﻪﻳﯩﻨﻨﯩﯔ ﺋﯚﻟﺘـﯜﺭﯛﻟﮕﻪﻧﻠﯩﻜﯩﻨﻰ ﺧـﺎﺗﯩﺮﻟﻪﺵ ﻳﯜﺯﯨﺴـﯩﺪﯨﻦ‬
‫ﺋﯚﺗﻜﯜﺯﯛﻟﯩﺪﯨﻐﺎﻥ ﻣﯘﮬﯩﻢ ﺑﺎﻳﺮﯨﻤﻰ ﺋﺎﺷﯘﺭﺍ ﻛﯜﻧﻰ ﺑﯩﻠﻪﻥ ﺑﯩﺮ ﻛﯜﻧﺪﻩ ﺋﯚﺗﻜﯜﺯﯛﻟﯩﺪﯗ ‪.12‬‬

‫ﭘــﺎﺭﯨﺲ ﺗﯩﻠﯩــﺪﯨﻜﻰ ﺋﻪﺳــﻪﺭ''ﺗﻪﺯﻛﯩﺮﻩﺋﯩﻲ ﺋﯘﯞﻩﻳﺴــﯩﻴﻪ'' ﺋﻪﺧــﻤﻪﺩ ﺋــﯜﺯﮔﻪﻧﻰ ﺗﻪﺭﯨﭙﯩــﺪﯨﻦ ‪-1600‬ﻳﯩﻠــﻰ‬

‫ﻳﯧﺰﯨﻠﻐــﺎﻥ ﺑﻮﻟﯘﭖ‪،‬ﺑﯘﻧﯩﯖــﺪﺍ ﺷــﯩﻨﺠﺎﯕﺪﯨﻜﻰ ﻣﺎﺯﺍﺭﻟﯩﻘﻼﺭﻧﯩــﯔ ﺗﺎﺭﯨﺨﯩﻐــﺎ ﺋﺎﺋﯩــﺖ ﻧﯘﺭﻏــﯘﻥ ﭘﺎﻳــﺪﯨﻠﯩﻨﯩﺶ‬
‫ﻣﻪﻧﺒﻪﻟﯩﺮﻯ ﺑﺎﺭ‪ .‬ﻛﯩﺘﺎﭘﺘﺎ ‪ 40‬ﺩﺍﺧﺎﻧﻨﯩﯔ‪ 13 ،‬ﺋﺎﻳﺎﻝ ﺩﺍﺧﺎﻧﻨﯩﯔ ﯞﻩ ﺑﯜﮔـﯜﻧﻜﻰ ﻛﯜﻧـﺪﻩ ﻣـﺎﺯﺍﺭﻟﯩﺮﻯ ﺯﯨﻴـﺎﺭﻩﺕ‬
‫ﻗﯩﻠﯩﻨﯩﭗ ﺗﯘﺭﯨﯟﺍﺗﻘﺎﻥ ﺑﯩﺮﻗـﺎﻧﭽﻪ ﺋﯚﻟﯩﻤﺎﻻﺭﻧﯩـﯔ ﺗﻪﺯﻛﯩﺮﻩﺳـﻰ ﺑﺎﻳـﺎﻥ ﻗﯩﻠﯩﻨﻐـﺎﻥ‪ .‬ﺋﻪﺳـﻪﺭﺩﻩ ‪-10‬ﺋﻪﺳـﯩﺮﺩﻩ‬
‫ﻳﺎﺷﺎﭖ ﺋﯚﺗﻜﻪﻥ‪ ،‬ﻗﺎﺭﺍﺧﺎﻧﯩﻼﺭ ﺧﺎﻧﻠﯩﻘﯩﻨﯩﯔ ﻗﯘﺭﻏﯘﭼﯩﺴﯩﻰ ﺳﯘﺗﯘﻕ ﺑﯘﻏﺮﺍﺧﺎﻧﻨﯩﯔ‪ 12 ،‬ﻳـﺎﺵ ﯞﺍﻗﺘﯩـﺪﺍ ﺑﯩـﺮ‬
‫ﻳﺎﯞﺍ ﺗﻮﺷﻘﺎﻥ ﺑﯩﻠﻪﻥ ﺑﻮﻟﻐـﺎﻥ ﺧﺎﺳـﯩﻴﻪﺗﻠﯩﻚ ﺋﯘﭼﺮﯗﺷﯩﺸـﯩﺪﯨﻦ ﻛﯧـﻴﯩﻦ ﺋﯩﺴـﻼﻡ ﺩﯨﻨﯩﻐـﺎ ﻛﯩﺮﮔﻪﻧﻠﯩﻜـﻰ ﯞﻩ‬
‫ﻛﯧﻴﯩﻦ ﺑﯘ ﺭﺍﻳﻮﻧﺪﯨﻜﻰ ﺗﯘﻧﺠﻰ ﺋﯩﺴﻼﻡ ﺩﯨﻨﯩﻐﺎ ﻛﯩﺮﮔﻪﻥ ﮬﯚﻛﯜﻣﺮﺍﻥ ﺑﻮﻟﻐﺎﻧﻠﯩﻘﻰ ﺑﺎﻳـﺎﻥ ﻗﯩﻠﯩﻨﻐـﺎﻥ‪ .‬ﺋﯘﻧﯩـﯔ‬
‫ﻗﯩﺰﻯ ﺋﻪﻻﻧﯘﺭ ﺧﺎﻧﯩﻤﻨﯩﯔ ﺷﯩﺮ ﻗﯩﻴﺎﭘﯩﺘﯩﮕﻪ ﻛﯩﺮﯨﭗ ﻛﯚﺯﯨﮕﻪ ﻛﯚﺭﯛﻧﮕﻪﻥ ﭘﻪﺭﯨﺸـﺘﻪ ﺟﻪﺑﺮﺍﺋﯩﻠﻨﯩـﯔ ﻳـﺎﺭﺩﯨﻤﻰ‬
‫ﺑﯩﻠﻪﻥ ﺑﯩﺮ ﺋﻮﻏﯘﻝ ﭘﻪﺭﺯﻩﻧﺖ ﻳﯜﺯﻯ ﻛﯚﺭﮔﻪﻧﻠﯩﻜﻰ ﯞﻩ ﺑﯘ ﺋﻮﻏﯘﻟﻐﺎ ﺋﺎﺭﺳﻼﻥ)ﺷـﯩﺮ(ﺩﻩﭖ ﺋﯩﺴـﯩﻢ ﻗﻮﻳﻐـﺎﻧﻠﯩﻘﻰ‬
‫ﮬﯧﻜــﺎﻳﻪﺕ ﻗﯩﻠﯩﻨﻐــﺎﻥ‪ .‬ﻗﺎﺭﺍﺧــﺎﻧﯩﻼﺭ ﺧﺎﻧﻠﯩﻘﯩــﺪﯨﻜﻰ ﺋﻪﻟــﻰ ﺋﺎﺭﺍﺳــﻼﻥ ﺧﺎﻧﻨﯩــﯔ ﻗﯩــﺰﻯ)ﺑﻪﺯﻯ ﻣﻪﻧــﺒﻪﻟﻪﺭﺩﻩ‬
‫ﺳﯩﯖﻠﯩﺴﻰ ﺩﻩﭖ ﺋﯧﻠﯩﻨﻐﺎﻥ( ﻣﻪﺭﻳﻪﻣﻨﯩـﯔ ﺋﻪﭘﺴﺎﻧﯩﺴـﯩﺪﯨﻤﯘ ﺋﯘﻧﯩـﯔ ‪60000‬ﺩﯨـﻦ ﺋـﺎﺭﺗﯘﻕ ﻛﯘﭘـﺎﺭﻻﺭ ﺑﯩـﻠﻪﻥ‬
‫‪13‬‬
‫ﺑﻮﻟﻐﺎﻥ ﺟﻪﯕﺪﻩ ﺷﯧﮫﯩﺖ ﺑﻮﻟﻐﺎﻧﻠﯩﻘﻰ ﺗﻪﺳﯟﯨﺮﻟﻪﻧﮕﻪﻥ‪.‬‬

‫ﺑﯘ ﺋﻪﺳﻪﺭﻧﻰ ﺋﯧﻨﮕﯩﻠﯩﺰ ﺗﯩﻠﯩﻐﺎ ﺗﻪﺭﺟﯩﻤﻪ ﻗﯩﻠﻐﯘﭼﻰ ﺟﯘﻟﯩﻴﺎﻥ ﺑﺎﻟﺪﯨﻚ‪،‬ﺋﻮﺗﺘﯘﺭﺍ ﺋﺎﺳﯩﻴﺎﺩﯨﻜﻰ ﻣﺎﺯﺍﺭ ﺗﺎﯞﺍﺑﯩﺘﻰ‬
‫ﺋﻪﻧﺌﻪﻧﯩﺴـــﯩﻨﻰ ﺑﯩﯟﺍﺳـــﺘﻪ ﺋـــﯘﯞﻩﻳﯩﺲ ﺳـــﻮﭘﯩﺰﯨﻤﻠﯩﻖ ﺋﻪﻧﺌﻪﻧﯩﺴـــﯩﮕﻪ ﺑﺎﻏﻠﯩﻐـــﺎﻥ‪ .‬ﺑﯘﻧﯩﯖـــﺪﺍ ﺗﻪﺭﯨﻘﻪﺗﭽـــﻰ‬
‫ﺋﯘﯞﻩﻳﯩﺴﻨﯩﯔ ﭼﯜﺷﯩﺪﻩ ﯞﺍﭘﺎﺕ ﺑﻮﻟﻐـﺎﻥ ﺋﯩﻼﮬﯩـﻲ ﺯﺍﺗﻼﺭﻧﯩـﯔ ﻳـﻮﻝ ﻛﯚﺭﺳﯩﺘﯩﺸـﯩﮕﻪ ﻣـﯘﯞﻩﭘﭙﻪﻕ ﺑﻮﻟﻐـﺎﻧﻠﯩﻘﻰ‬
‫ﺋﺎﻳﺎﻥ ﺑﻮﻟﻐﺎﻥ‪ .‬ﺑﺎﻟﺪﯨﻚ ﻳﻪﻧﻪ ﺑﯘ ﻧﯘﻗﺘﯩﻨﻰ ﻛﯜﭼﻪﻳﺘﻜﻪﻥ ﮬﺎﻟﺪﺍ ﺋﯘﯞﻩﻳﯩﺲ ﺗﻪﺯﻛﯩﺮﻩﺳﯩﻨﯩﯔ ‪-19 14‬ﺋﻪﺳﯩﺮﺩﻩ‬
‫ﺷﯩﻨﺠﺎﯕﺪﯨﻜﻰ ﻛﻮﭼﺎ ﻛﻮﻱ‪ ،‬ﺑﺎﺯﺍﺭﻻﺭﺩﺍ ﻛﻪﯓ ﻛﯚﻟﻪﻣﺪﻩ ﺋﯧﻴﺘﯩﻠﯩـﭗ ﻳﯜﺭﯨـﺪﯨﻐﺎﻧﻠﯩﻘﯩﻨﻰ ﻛﯚﺭﺳـﻪﺗﻜﻪﻥ‪ .‬ﮬـﺎﺯﯨﺮ‬
‫ﺷــﯩﻨﺠﺎﯕﺪﯨﻜﻰ ﺗﻪﺗﻘﯩﻘــﺎﺗﭽﯩﻼﺭ ﺋــﯘﯞﻩﻳﯩﺲ ﻛﻪﻟﯩﻤﯩﺴــﻰ ﺑﯩــﻠﻪﻥ ﺋــﺎﻧﭽﻪ ﺗﻮﻧﯘﺷــﻠﯘﻕ ﺑﻮﻟﻤﯩﻐــﺎﻥ ﺑﻮﻟﯘﺷــﻰ‬

‫‪ 10‬ﯞﯦﺮﻭﻧﯩﻜﺎ ﺩﺍﺑﯧﻠﺪﯦﻲ ﮬﻪﺯﺭﯨﺘﻰ ﺋﺎﻟﯩﻨﯩﯔ ''ﻣﺎﺯﺍﺭﻯ ﺯﻩﺭﯨﻒ''ﺗﯩﻜﻰ ﻗﻪﺑﺮﯨﺴﯩﻨﯩﯔ ﺋﻪﺳﻠﯩﺪﻩ ﺋﻮﻛﺴﯘﺱ ﺩﻩﺭﻳﺎﺳﯩﻨﯩﯔ ﺋﺎﻳﺎﻝ ﺋﯩﻼﮬﻰ‬
‫ﺋﺎﻧﺎﺧﺘﺎﻏﺎ ﭼﻮﻗﯘﻧﯩﺪﯨﻐﺎﻥ ﺟﺎﻱ ﺋﯩﻜﻪﻧﻠﯩﻜﯩﻨﻰ ﻛﯚﺭﺳﯩﺘﯩﺪﯗ )‪(1999:130‬‬
‫‪ 11‬ﺑﻪﻟﻠﯧﺮ‪-‬ﺧﺎﻥ ﺟﻪﻧﯘﺑﯩﻲ ﺷﯩﻨﺠﺎﯓ ﻛﯧﺮﯨﻴﯩﺪﯨﻜﻰ ﺑﯩﺮ ﻣﺎﺯﺍﺭ ﮬﻪﻗﻘﯩﺪﻩ ﺗﻮﺧﺘﯘﻟﯘﭖ‪ ،‬ﺑﯘ ''ﺟﺎﻓﺎﺭ ﺋﺎﻝ‪-‬ﺳﺎﺩﯨﻖ''ﻧﯩﯔ ﺋﻪﺳﯩﻠﯩﺪﻩ‬
‫ﻣﻪﺩﯨﻨﻪﺩﻩ ﺗﯘﻏﯘﻟﯘﭖ‪ ،‬ﺷﯘ ﻳﻪﺭﺩﻩ ﯞﺍﭘﺎﺕ ﺑﻮﻟﻐﺎﻧﻠﯩﻘﯩﻨﻰ ﺑﺎﻳﺎﻥ ﻗﯩﻠﯩﺪﯗ )‪.(2000:33‬‬
‫‪'' 12‬ﺋﻮﺭﺩﺍﻡ'' ﺗﺎﯞﺍﺑﯩﻨﯩﯔ ﻛﻮﻟﻤﯩﻨﺎﺗﺴﯩﻴﻪ ﻧﯘﻗﺘﯩﺴﻰ ''ﺗﯘﻍ ﻛﯚﺭﯛﺷﺘﯜﺭﯛﺵ''ﺗﯘﺭ‪ .‬ﺑﯘﻧﯩﯔ ﻣﻪﻧﯩﺴﻰ ﻣﺎﺯﺍﺭﻟﯩﻘﻼﺭﺩﯨﻜﻰ ﺗﯘﻏﻼﺭﻧﻰ ﺑﯩﺮ ﻳﻪﺭﮔﻪ‬
‫ﺋﯧﻠﯩﭗ ﻛﯧﻠﯩﺶ ﺋﺎﺭﻗﯩﻠﯩﻖ ‪ ،‬ﺋﻪﻟﻰ ﺋﺎﺭﺳﻼﻧﺨﺎﻧﻨﯩﯔ ﺑﯧﺸﻰ ﺑﯩﻠﻪﻥ ﯞﯗﺟﯘﺩﯨﻨﻰ ﺑﯩﺮ ﻳﻪﺭﮔﻪ ﺋﻪﻛﻪﻟﻤﻪﻙ ﺋﯩﺪﻯ‪ ،‬ﭼﯜﻧﻜﻰ ﺋﯘﺭﯗﺷﺘﺎ‬
‫ﺑﯧﺸﻰ ﻛﯧﺴﯩﻠﯩﭗ ﻗﻪﺗﻠﻰ ﻗﯩﻠﯩﻨﻐﺎﻧﯩﺪﻯ‪ .‬ﺋﻪﻟﯩﻨﯩﯔ ﺋﻮﻏﻠﻰ ﮬﯜﺳﻪﻳﯩﻨﻤﯘ ﺋﻮﺧﺸﺎﺵ ﺗﻪﻗﺪﯨﺮﮔﻪ ﻣﯘﭘﺘﯩﻼ ﺑﻮﻟﯘﭖ‪ ،‬ﺑﯘ ﮬﯧﻜﺎﻳﯩﺪﯨﻜﻰ‬
‫ﺋﺎﺳﺎﺳﯩﻲ ﺗﯧﻤﺎ ﺑﯧﺸﻰ ﻛﯧﺴﯩﻠﮕﻪﻥ ﮬﻪﺯﺭﻩﺗﻨﯩﯔ ﺑﺎﺵ ﺋﺎﻳﯩﻐﯩﻨﻰ ﺋﯚﺯ‪-‬ﺋﺎﺭﺍ ﺑﯩﺮ ﻳﻪﺭﮔﻪ ﺋﯧﻠﯩﭗ ﻛﯧﻠﯩﺸﺘﯩﻦ ﺋﯩﺒﺎﺭﻩﺕ ﺋﯩﺪﻯ‪.‬‬
‫‪ 13‬ﺑﺎﻟﺪﯨﻜﻨﯩﯔ ﺗﻪﺭﺟﯩﻤﯩﺴﻰ )‪.(1993‬ﺑﯘ ﻛﯩﺘﺎﭖ ''ﺗﻪﺯﻛﯩﺮﻩﻳﻰ ﺑﯘﻏﺮﺍﺧﺎﻥ''ﺩﻩﭘﻤﯘ ﺋﺎﺗﯩﻠﯩﺪﯗ‪ .‬ﺩﯤ ﯞﯦﺴﻰ ﻳﻪﻧﯩﻤﯘ ﺋﻮﭼﯘﻕ ﻣﯘﻻﮬﯩﺰﯨﻨﻰ‬
‫ﺋﻮﺗﺘﯘﺭﯨﻐﺎ ﻗﻮﻳﻐﺎﻥ )‪.(10-1993:7‬ﺑﺎﻟﺪﯦﺮﻧﯩﯔ ﻛﯚﺯﻗﺎﺭﯨﺸﯩﻐﺎ ﺑﻮﻟﻐﺎﻥ ﺋﻪﺩﻩﺑﯩﻲ ﺗﻪﻧﻘﯩﺪﻧﻰ ﺷﯚﻟﻠﯧﺮﻧﯩﯔ ﺋﻪﺳﯩﺮﯨﺪﯨﻦ ﻛﯚﺭﯛﯓ‬
‫)‪ 1985‬ﯞﻩ ‪.(1989‬‬
‫‪ 14‬ﻗﺎﺭﺍﻗﺎﻟﭙﺎﻗﯩﺴﺘﺎﻧﺪﯨﻜﻰ ﺋﯘﯞﻩﻳﯩﺲ ﻏﻮﺟﺎﻡ ﻣﺎﺯﯨﺮﻯ ﻳﯘﻗﯩﺮﯨﺪﺍ ﺗﯩﻠﻐﺎ ﺋﯧﻠﯩﻨﻐﺎﻥ‪.‬‬
 ‫‪Uygurlarda Mezar Adetleri: Müzik, İslam ve Çin Devleti‬‬ ‫‪152‬‬

‫ﻣﯜﻣﻜﯩﻦ‪ 15 .‬ﺷﯩﻨﺠﺎﯕﺪﺍ ﺳﻮﭘﯩﺰﯨﻤﻨﯩﯔ ﻧﻪﻗﯩﺸﺒﻪﻧﺪﯨﻴﻪ‪ ،‬ﻗﻪﺩﯨﺮﯨﻴﻪ ﯞﻩ ﭼﯩﺸﺘﯩﻴﺎ ﺷﻪﻛﯩﻠﻠﯩﺮﻯ ﻣﻪﯞﺟﯜﺕ ﺑﻮﻟﯘﭖ‬

‫ﺋﯧﺘﯩﻘﺎﺩ ﻗﯩﻠﻐﯘﭼﯩﻠﯩﺮﻯ ﻣﺎﺯﺍﺭ ﺗـﺎﯞﺍﺑﯩﺘﻰ ﭘﺎﺋﺎﻟﯩﻴﯩﺘﯩـﺪﻩ ﺑـﯘ ﺧﯩـﻞ ﻳﻮﺳـﯘﻧﻼﺭﻧﻰ ﺋﻮﺭﯗﻧﺪﺍﻳـﺪﯗ‪ .‬ﻟـﯧﻜﯩﻦ ﻛـﯚﭖ‬
‫ﺳﺎﻧﺪﯨﻜﻰ ﻣﺎﺯﺍﺭ ﺗﺎﯞﺍﺑﯩﺘﻰ ﺟﻪﺭﻳﺎﻧﯩـﺪﺍ ﺳـﻮﭘﯩﺰﯨﻤﻨﯩﯔ ﺋﯩﭙـﺎﺩﯨﻠﯩﺮﻯ ﺋـﺎﻧﭽﻪ ﻛﯜﭼﻠـﯜﻙ ﺷـﻪﻛﯩﻠﺪﻩ ﺑﻮﻟﻤﺎﻳـﺪﯗ‪.‬‬
‫ﺋﯩﻠــﺪﯨﻜﻮ ﺑﯧﻠﻠﯧــﺮ‪-‬ﺧــﺎﻥ ﻣﺎﺯﺍﺭﻧــﯔ ﺋﯘﻳﻐــﯘﺭﻻﺭ ﺋﺎﺭﯨﺴــﯩﺪﯨﻜﻰ ''ﭼﻮﯕﻘــﯘﺭ ﺋﯩﺴــﻼﻡ ﭘﯘﺭﯨﻘﻰ''ﻧﯩــﯔ ﺋﯩﭙﺎﺩﯨﺴــﻰ‬
‫ﺑﻮﻟﯘﺷﺘﯩﻦ ﺑﺎﺷـﻘﺎ‪ ،‬ﻳﻪﻧﻪ ﺑـﯘ ﺧﯩـﻞ ﺩﯨﻨـﻲ ﻳﻮﺳـﯘﻧﻼﺭﻧﯩﯔ ﺑـﯘﺩﺩﺍ ﺩﯨﻨﯩـﺪﯨﻜﻰ ﺳـﻮﭘﯩﺰﯨﻢ ﺋﻪﻧﺌﻪﻧﯩﻠﯩـﺮﻯ ﯞﻩ‬
‫ﺋﯩﺴﻼﻣﻐﺎ ﻛﯩﺮﯨﺸﺘﯩﻦ ﺑﯘﺭﯗﻧﻘﻰ ﺋﻪﻗﯩﺪﯨﻠﻪﺭ ﺑﯩﻠﻪﻥ ﺗﻪﺑﯩـﻲ ﮬﺎﻟـﺪﺍ ﺋـﯚﺯﺍ‪-‬ﺋـﺎﺭﺍ ﺑﯩـﺮﯨﻜﻜﻪﻥ ﺑﯩـﺮ ﺧﯩـﻞ ﺩﯨﻨـﻲ‬
‫ﻳﻮﺳــﯘﻥ ﺷــﻪﻛﻠﻰ ﺑﻮﻟــﯘﭖ ﺷــﻪﻛﯩﻠﻠﻪﻧﮕﻪﻧﻠﯩﻜﻨﻰ ﺗﻪﻛﯩﺘﻠﻪﻳــﺪﯗ )‪ .(Beller-Hann: 2001‬ﺗﻪﻛﻠﯩﻤﺎﻛــﺎﻥ‬
‫ﭼﯚﻟﻠﯩﻜﯩﻨﯩﯔ ﺗﯚﺕ ﺋﻪﺗﺮﺍﭘﯩﻐﺎ ﺟﺎﻳﻼﺷﻘﺎﻥ ﺑﯘ ﻣﺎﺯﺍﺭﻻﺭﻏﺎ ﻳﯩﻠﺪﺍ ﻧﯘﺭﻏﯘﻥ ﻛﯩﺸﯩﻠﻪﺭﻧﯩﯔ ﻗﻪﺩﯨﻤـﻰ ﻳﯧﺘﯩـﺪﯨﻐﺎﻥ‬
‫ﺑﻮﻟﯘﭖ‪ ،‬ﺯﯨﻴﺎﺭﻩﺗﭽﯩﻠﻪﺭﻧﯩﯔ ﻗﻪﻟﺒﯩﺪﻩ ﻣﯘﻗﻪﺩﺩﻩﺱ ﺑﯩﺮ ﻣﯘﺳﺎﭘﻪ ﯞﻩ ﻣﻪﻧﺰﯨﺮﻩ ﺷﻪﻛﯩﻠﻠﻪﻧﺪﯛﺭﮔﻪﻥ‪ ،‬ﺑـﯘ ﻳـﻮﻟﻼﺭ‬
‫ﺧﻪﺭﯨﺘﯩﺪﯨﻜﻰ ﻳﯧﯖﻰ ﻳﻮﻝ ﯞﻩ ﺗﯚﻣﯜﺭ ﻳﻮﻟﻼﺭﻏـﺎ ﺋﻮﺧﺸـﯩﻤﺎﻳﺪﯨﻐﺎﻥ ﺑﯩـﺮ ﻗﯘﺩﺭﻩﺗﻠﯩـﻚ ﻛـﯜﭼﻜﻪ ﺋﯩـﮕﻪ ﻛﺎﺭﺗﯩﻨـﺎ‬
‫‪16‬‬
‫ﺋﯩﺪﻯ‪.‬‬
‫‪17‬‬
‫ﻣﺎﺯﺍﺭﺩﯨﻜﻰ ﻣﯘﺯﯨﻜﺎ‪ --‬ﺋﻮﺭﺩﺍﻡ ﻣﺎﺯﯨﺮﯨﻨﯩﯔ ﻛﺎﺭﺗﯩﻨﯩﺴﻰ‬
‫ﻛﻪﭼﻘﯘﺭﯗﻥ ﻣﺎﺯﺍﺭﻟﯩﻘﻨﯩﯔ ﻳﯧﻨﯩﻐﺎ ﺟﺎﻳﻼﺷـﻘﺎﻥ ﻣﻪﺳـﭽﯩﺖ ﻗﻮﺭﻭﺳـﯩﺪﺍ ﻣﯘﺯﯨﻜـﺎﻧﺘﻼﺭ ''ﺗﺎﺷﯟﺍﻱ''ﻣﯘﺯﯨﻜﯩﺴـﯩﺪﯨﻦ‬
‫ﺋﺎﺭﯨﻴﻪ ﺋﻮﺭﯗﻧﻼﯞﺍﺗﺎﺗﺘﻰ‪ ،‬ﺑﯩﺮ ﺗﻮﭖ ﻛﯩﺸﯩﻠﻪﺭ ﺋـﯘﻻﺭﻧﻰ ﺋﻮﺭﯨﯟﺍﻟﻐﺎﻧﯩـﺪﻯ‪ .‬ﺑـﯘ ﻣﯘﺯﯨﻜـﺎ ‪-19‬ﺋﻪﺳـﯩﺮﺩﯨﻜﻰ ﺑﯩـﺮ‬
‫ﺋﺎﺷﯩﻖ ‪-‬ﺗﺎﺵ ﺋﯩﺴﯩﻤﻠﯩﻚ ﺭﺍﯞﺍﭘﭽﻰ ﻗﻪﻟﻪﻧﺪﻩﺭ ﮬﻪﻗﻘﯩﺪﯨﻜﻰ ﻣﯘﺯﯨﻜﺎ ﺋﯩﺪﻯ‪ .‬ﺑﯘ ﻣﯘﺯﯨﻜﺎ ﻗﺎﻳﻐﯘ ﯞﻩ ﺗﻪﺯﯨﻴﻪﻧـﻰ‬
‫ﺑﯩﻠﺪﯛﺭﯨــﺪﯨﻐﺎﻥ ﺑﻮﻟــﯘﭖ ﻣــﺎﺯﺍﺭﻟﯩﻘﻼﺭﺩﯨﻼ ﺑــﯘ ﺧﯩــﻞ ﺷــﻪﻛﯩﻠﺪﻩ ﺋﻮﺭﯗﻧﻠﯩﻨﯩــﺪﯗ‪ 18 .‬ﺑﯧﺸــﯩﺪﺍ ﻳﺎﺷــﻘﺎ ﭼــﻮﯕﺮﺍﻕ‬
‫ﺳــﻪﻟﻠﯩﻠﯩﻚ ﺑﯩــﺮ ﺋﯩﻤــﺎﻡ ﻗﯘﺭﺋﺎﻧــﺪﯨﻦ ﭘــﺎﺭﻩ ﺋﻮﻗــﯘﺩﻯ‪ ،‬ﻗﺎﻟﻐــﺎﻧﻼﺭ ﺋﻪﮔﯩﺸــﯩﭗ''ﻻ ﺋﯩــﻼﮬﻪ ﺋﯩﻠﻠﻪﻟــﻼﮪ'' ﺩﻩﭖ‬
‫ﺗﻮﯞﻻﺷﺘﻰ‪ .‬ﺑﯧﺸﯩﻐﺎ ﺷﺎﭘﺎﻕ ﺩﻭﭘﭙﺎ ﻛﯩﻴﯩﯟﺍﻟﻐﺎﻥ ﺑﯩﺮ ﻳﺎﺵ ﻳﯩﮕﯩـﺖ ﺭﺍﯞﺍﭖ ﭼﯧﻠﯩﯟﺍﺗﺎﺗﺘﻰ‪،‬ﺋﯘﻧﯩﯖﻐـﺎ ﺗﻪﯕـﻜﻪﺵ‬
‫ﻗﯩﻠﯩﭗ ﺑﯩﺮﻗﺎﻧﭽﻪ ﻛﯩﺸﻰ ﺳﺎﭘﺎﻳﻪ ﯞﻩ ﺩﺍﭖ ﭼﯧﻠﯩﯟﺍﺗـﺎﺗﺘﻰ‪ .‬ﺳـﺎﺯﭼﯩﻼﺭﻧﯩﯔ ﺑﻪﺯﯨﻠﯩـﺮﻯ ﺋﯩﮕﯩﻠـﮕﻪﻥ ﺷـﻪﻛﯩﻠﺪﻩ‬
‫ﺑﻪﺯﯨﻠﯩﺮﻯ ﻛﻪﻳﻨﯩﮕﻪ ﺩﺍﺟﯩﻐﺎﻥ ﮬﺎﻟﻪﺗﺘﻪ ﺑﻮﻟﯘﭖ‪ ،‬ﺭﺍﯞﺍﭖ ﭼﯧﻠﯩﯟﺍﺗﻘﺎﻥ ﻛﯩﺸﻰ ﺋﻪﺭﻛﯩﻦ ﺋﺎﮬﺎﯓ ﻗﯩﺴﻤﯩﻨﻰ ﻗﻮﭘﺎﻝ‬
‫ﻛﻪﻟﮕﻪﻥ ﺋﺎﯞﺍﺯﻯ ﯞﻩ ﭘﯜﺗﯜﻥ ﮬﯩﺴﺴﯩﻴﺎﺗﻰ ﺑﯩﻠﻪﻥ ﺋﯧﻴﺘﯩﯟﺍﺗﺎﺗﺘﻰ‪ .‬ﺋﯘ ﺑﯩـﺮ ﭼﻪﺗـﺘﻪ ﺗﯘﺭﻏـﺎﻥ ﺑﻮﻟﺴـﯩﻤﯘ‪ ،‬ﺋﻪﻣﻤـﺎ‬
‫ﺋــﺎﯞﺍﺯﻯ ﻧﺎﮬــﺎﻳﯩﺘﻰ ﺋﻮﭼــﯘﻕ ﺋﺎﯕﻠﯩﻨــﺎﺗﺘﻰ‪ .‬ﺩﺍﭘﭽـــﻰ ﭼﯘﻗــﺎﻥ ﺳــﺎﺩﺍﻟﯩﺮﯨﻐﺎ ﺋﻪﮔﯩﺸــﯩﭗ ﺩﺍﭖ ﺳﺎﺩﺍﺳـــﯩﻨﻰ‬
‫ﻳﺎﯕﺮﯨﺘﯩﯟﺍﺗﺘﻰ‪ .‬ﻛﯚﭖ ﺳﺎﻧﺪﯨﻜﻰ ﺋﻪﺭ ﺗﺎﻣﺎﺷﯩﺒﯩﻨﻼﺭ ﺟﯩﻤﺠﯩـﺖ ﺋﻮﻟﺘـﯘﺭﯗﭖ ﺗﺎﻣﺎﻛـﺎ ﭼﻪﻛـﻜﻪﭺ ﺗﯩﯖﺸـﺎﯞﺍﺗﺎﺗﺘﻰ‪.‬‬
‫ﺳﺎﺯﭼﯩﻼﺭﻧﯩﯔ ﺋﻪﺗﺮﺍﭘﯩﻨﻰ ﺋﯩﺲ ﻗﺎﭘﻠﯩﻐﺎﻥ ﺑﻮﻟﯘﭖ‪،‬ﺩﺍﭘﭽﯩﻼﺭ ﺋﻪﻣﺪﻯ ﻗـﺎﺗﺘﯩﻖ ﻛﯩﺮﯨﺸـﻜﻪﻥ ﮬﺎﻟـﺪﺍ‪ ،‬ﺩﯦﭙﯩﻨـﻰ‬
‫ﺋﯧﺘﯩــﭗ ﺗــﯘﺭﯗﭖ ﭼﻠﯩﯟﺍﺗــﺎﺗﺘﻰ ﯞﻩ ﺋﯚﺯﻟﯩﺮﯨﻤــﯘ ﺗﻪﯓ ﺳــﯩﻠﻜﯩﻨﻪﺗﺘﻰ‪ .‬ﺋــﯘﻻﺭ ﺭﺍﯞﺍﭘﭽﯩﻨﯩــﯔ ﻳﯧﻨﯩﻐﯩــﺮﺍﻕ ﻛﯧﻠﯩــﭗ‬
‫ﺑﯩــﺮﻟﯩﻜﺘﻪ ﻧﺎﺧﺸــﺎ ﺗﻮﯞﻟﯩﺸــﺎﺗﺘﻰ‪ .‬ﺳــﺎﺯﭼﯩﻼﺭﻧﯩﯔ ﻛﯜﭼﻠــﯜﻙ ﯞﻩ ﻗﯩــﺰﻏﯩﻦ ﮬﻪﺭﯨﻜﻪﺗﻠﯩــﺮﻯ ﺗﺎﻣﺎﺷــﯩﺒﯩﻨﻼﺭﻧﯩﯔ‬
‫ﺟﯩﻤﺠﯩﺘﻠﯩﻘﻰ ﺑﯩﻠﻪﻥ ﺭﻭﺷﻪﻥ ﺳﯧﻠﯩﺸﺘﯘﺭﻣﺎ ﺑﻮﻟﻐﺎﻧﯩﺪﻯ‪ .‬ﺩﺍﭘﻨﯩﯔ ﺭﯦﺘﯩﻤـﻰ ﺋﯚﺯﮔﯩﺮﯨـﭗ ﺗـﯘﺭﺍﺗﺘﻰ‪ ،‬ﺩﺍﭘﭽﯩـﻼﺭ‬
‫''ﯞﻭﻱ‪،‬ﯞﻭﻱ‪،‬ﯞﻭﻱ''ﺩﻩﭖ ﺭﯦﺘﯩﻢ ﺑﯩﻠﻪﻥ ﭼﺎﻻﺗﺘﻰ‪ .‬ﺩﺍﭘﭽﯩﻼﺭ ﺩﺍﭘﻨﻰ ﻳﯘﻗﯩﺮﻯ‪-‬ﺗﯚﯞﻩﻥ‪ ،‬ﺋﻮﯓ‪-‬ﺳﻮﻟﻐﺎ ﻳـﯚﺗﻜﻪﭖ‬
‫ﺗـــﯘﺭﯗﭖ ﭼﺎﻟﺴـــﺎ‪،‬ﺭﺍﯞﺍﭖ ﻳﯧﺘﻪﻛﭽـــﻰ ﺳـــﺎﺯ ﺑﻮﻟـــﯘﭖ ﭼﯧﻠﯩﻨﯩﯟﺍﺗـــﺎﺗﺘﻰ‪ .‬ﻣﯘﺯﯨﻜـــﺎ ﺋﺎﺧﯩﺮﻟﯩﺸـــﺎﻱ ﺩﯦﮕﻪﻧـــﺪﻩ‬
‫ﺗﺎﻣﺎﺷﯩﺒﯩﻨﻼﺭﺩﯨﻦ ﺑﯩﺮﻗﺎﻧﭽﯩﺴﻰ ﻗﻮﻟﯩﻨﻰ ﻛﯚﺗﯜﺭﯛﭖ ﺩﯗﺋﺎ ﻗﯩﻠﯩﺸﻘﺎ ﺑﺎﺷﻠﯩﺪﻯ‪.‬‬

‫ﺋﺎﺭﻗﯩﺪﯨﻦ ﻛﯚﭘﭽﯩﻠﯩﻚ ﺋﻪﻟﻰ ﺋﺎﺭﺳﻼﻧﺨﺎﻧﻨﯔ ﻗﻪﺑﺮﯨﺴـﻰ ﺗﻪﺭﻩﭘـﻜﻪ ﻗـﺎﺭﺍﭖ ﻳـﻮﻝ ﺋﺎﻟﺪﻯ‪،‬ﻗﻮﻟﻠﯩﺮﯨـﺪﺍ ﺭﻩﯕﻠﯩـﻚ‬
‫ﺗــﯘﻏﻼﺭ ﺑﺎﺭﯨــﺪﻯ‪ .‬ﻛﯩﺸــﯩﻠﻪﺭ ﺗــﻮﭘﻰ ﺯﻭﺭ ﺑﻮﻟــﯘﭖ‪ ،‬ﻧــﺎﻏﺮﺍ‪-‬ﺳــﯘﻧﺎﻳﻼﺭﻧﻰ ﭼﯧﻠﯩــﭗ ﻛﯧﺘﯩﯟﺍﺗــﺎﺗﺘﻰ‪ .‬ﺑــﯘ ﺧﯩــﻞ‬
‫ﺩﯗﻣﺒﺎﻗﻼﺭ ﯞﻩ ﺳـﯘﻧﺎﻳﻼﺭ ﭘﺎﺩﯨﺸـﺎﮪ ﺋﻪﻟـﻰ ﺋﺎﺭﺍﺳـﻼﻧﺨﺎﻧﻨﯩﯔ ﺟﻪﯕـﮕﻪ ﻛﯩﺮﯨﺸـﺘﯩﻦ ﺑـﯘﺭﯗﻥ ﭼﺎﻟﯩـﺪﯨﻐﺎﻥ ﺳـﺎﺯ‬

‫‪ 15‬ﺋﯘﻳﻐﯘﺭﻻﺭﺩﯨﻜﻰ ﻗﻪﺩﯨﺮﯨﻴﻪ ﺯﯨﻜﺮ ﺗﯩﻼﯞﯨﺘﯩﻨﯩﯔ ﺋﺎﺭﻗﺎ ﻛﯚﺭﯛﻧﯜﺷﻰ ﯞﻩ ﻣﯘﺯﯨﻜﯩﻠﯩﻖ ﺋﺎﻧﺎﻟﯩﺰﻻﺭ ﮬﻪﻗﻘﯩﺪﯨﻜﻰ ﻣﺎﺗﯧﺮﻳﺎﻟﻼﺭﻧﻰ ﻛﯚﺭﯛﺵ‬
‫ﺋﯜﭼﯜﻥ ﺟﻮﯞﻧﯩﯔ ﺋﻪﺳﯩﺮﯨﮕﻪ ﻗﺎﺭﺍﯓ )‪.(1999‬‬
‫‪ 16‬ﺟﯘﯕﮕﻮﺩﯨﻜﻰ ﻣﯘﻗﻪﺩﺩﻩﺱ ﺟﺎﻳﻼﺭﻧﯩﯔ ﺧﻪﺭﯨﺘﯩﺴﻰ ﯞﻩ ﻣﻪﻧﺰﯨﺮﯨﺴﻰ ﺗﻮﻏﯘﺭﻟﯘﻕ ﺋﯘﭼﯘﺭﻻﺭ ﺋﯜﭼﯜﻥ ﻓﻮﺷﯟﺍﯕﻨﯩﯔ ﺋﻪﺳﯩﺮﯨﮕﻪ ﻗﺎﺭﺍﯓ‬
‫)‪.(3-1992:21‬‬
‫‪17‬ﺑﯘ ﻛﯚﺭﯛﻧﯜﺷﻠﻪﺭ ﺷﯩﻨﺠﺎﯓ ﺳﻪﻧﺌﻪﺕ ﺗﻪﺗﻘﯩﻘﺎﺕ ﻣﻪﺭﻛﯩﺰﻯ ﺗﻪﺭﯨﭙﯩﺪﯨﻦ ‪-1995‬ﻳﯩﻠﻰ ﺳﯩﻨﻐﺎ ﺋﯧﻠﯩﻨﻐﺎﻥ‪.‬‬
‫‪''18‬ﺗﺎﺷﯟﺍﻱ''ﻧﯩﯔ ﺳﻪﮬﻨﯩﻠﻪﺭﺩﻩ ﺋﻮﻳﻨﯩﻠﯩﺪﯨﻐﺎﻥ ﯞﺍﺭﯨﻴﺎﻧﺘﻰ ﻧﺎﮬﺎﻳﯩﺘﻰ ﻳﯘﻗﯩﺮﻯ ﺳﻪﯞﯨﻴﯩﻠﯩﻚ ﺑﻮﻟﯘﭖ‪ ،‬ﻳﺎﻟﻐﯘﺯ ﻛﯩﺸﯩﻠﯩﻚ ﺭﺍﯞﺍﭖ ﺑﯩﻠﻪﻥ‬
‫ﺗﻪﯕﻜﻪﺵ ﻗﯩﻠﯩﻨﻐﺎﻥ ﻧﺎﺧﺸﺎ ﻗﯩﺴﻤﻰ ﺑﺎﺭ‪.‬‬
‫‪153‬‬ ‫‪Zulhayat ÖTKÜR‬‬

‫‪19‬‬
‫ﺑﻮﻟــﯘﭖ ﯞﻩ ﺷــﯩﻨﺠﺎﯕﻐﺎ ﻗﺎﺭﺍﺧــﺎﻧﯩﻼﺭ ﺩﻩﯞﺭﯨ ـﺪﻩ ﺋﯩﺴــﻼﻡ ﺑﯩــﻠﻪﻥ ﺑﯩــﺮﻟﯩﻜﺘﻪ ﻛﯩــﺮﮔﻪﻥ ﺑﻮﻟﯘﺷــﻰ ﻣــﯜﻣﻜﯩﻦ‪.‬‬
‫ﺯﯨﻴﺎﺭﻩﺗﭽﯩﻠﻪﺭﻧﯩــﯔ ﻛﯚﭘﯩﻨﭽﯩﺴــﯩﻨﯩﯔ ﻗﻮﻟﻠﯩﺮﯨــﺪﺍ ﺩﯨﻴــﺎﻣﯧﺘﯩﺮﻯ ‪ 50‬ﺳــﺎﻧﺘﯩﻤﯧﺘﺮ ﻛﯧﻠﯩــﺪﯨﻐﺎﻥ ﻳﻮﻏــﺎﻥ ﺩﺍﭘــﻼﺭ‬
‫ﺑﺎﺭﯨﺪﻯ‪ .‬ﻛﯩﺸﯩﻠﻪﺭ ﺗﻮﭘﻰ ﻗﯘﻡ ﺑﺎﺭﺧﺎﻧﻠﯩﺮﯨﻐﺎ ﻳﺎﻣﯩﺸﯩﭗ ﭼﯩﻘﯩﭗ ﻛﯧﺘﯩﯟﺍﺗـﺎﺗﺘﻰ‪،‬ﻣﻪﻧﺰﯨﻠﮕﻪ ﻳﯧﺘﯩﺸـﻜﻪ ﺟﻪﻣﺌﯩـﻲ‬
‫ﺑﻪﺵ ﺗﯚﭘﻪﻟﯩﻚ ﺑﺎﺭﺋﯩﺪﻯ‪ .‬ﺋﺎﻳﺎﻟﻼﺭ ﺑﺎﺷﺘﯩﻜﻰ ﺋﯩﻜﻜﻰ ﺗﯚﭘﻪﻟﯩﻜﻜﻪ ﻳﺎﻣﯩﺸﯩﭗ ﭼﯩﻘﻘﺎﻧﺪﯨﻦ ﻛﯧﻴﯩﻦ ﺋﯘ ﻳﻪﺭﺩﯨـﻦ‬
‫ﺩﻭﻣﯩﻼﭖ ﭼﯜﺷﯜﭖ ﺋﯚﺯﻟﯩﺮﯨﻨﻰ ﭘﺎﻛﻠﯩﺸﺎﺗﺘﻰ‪ .‬ﺋﻪﺭﻟﻪﺭ ﻣﺎﺯﺍﺭﻏﺎ ﻗﺎﺭﺍﭖ ﻳـﻮﻟﯩﻨﻰ ﺩﺍﯞﺍﻣﻼﺷـﺘﯘﺭﯗﯞﺍﺗﺎﺗﺘﻰ‪ .‬ﺗﻮﭘﻨﯩـﯔ‬
‫ﺑﯧﺸﯩﺪﺍ ﺩﺍﭖ ﭼﯧﻠﯩﭗ ﻣﺎﯕﻐﺎﻧﻼﺭ‪ ،‬ﺗﯘﻍ ﻛﯚﺗﯜﺭﯛﭖ ﻣﺎﯕﻐﺎﻧﻼﺭ ﺑﻮﻟﯘﭖ ﻗﺎﻟﻐﺎﻧﻼﺭﻧﯩﯔ ﻳﯧﺮﯨﻤﻰ ﺋﯘﺳﺴﯘﻝ ﺋﻮﻳﻨﺎﭖ‬
‫ﻣﺎﯕﺴﺎ ﻳﯧﺮﯨﻤﻰ ﺋﯘﻻﺭﻏﺎ ﺋﻪﮔﯩﺸﯩﭗ ﻣﻪﺩﻩﺕ ﺑﯧﺮﯨﭗ ﻣﯧﯖﯩﺸﺎﺗﺘﻰ‪ ،‬ﺑﻪﺯﯨﻠﻪﺭ ﯞﺍﺭﻗﯩﺮﺍﭖ ﺋﯚﺯﯨﻨﻰ ﻳﯧﺮﯨﻢ ﻳﻮﻗﺎﺗﻘﺎﻥ‬
‫ﮬﺎﻟﺪﺍ ﺳﻪﭘﻜﻪ ﺋﻪﮔﯩﺸﯩﭗ ﻛﯧﺘﯩﯟﺍﺗﺎﺗﺘﻰ‪ .‬ﺗﯘﻏﻼﺭﺩﯨﻦ ﺧﺎﺩﺍ ﺗﯩﻜﻠﯩﻨﯩﭗ ﺗﯘﻍ ﺋﻪﻟﻪﻡ ﺋﯧﺴـﯩﻠﯩﺪﯗ‪،‬ﺋﯩﮕﯩﺰﻟﯩﮕﻰ ‪20‬‬
‫ﻣﯧﺘﯧﺮ ﺋﻪﺗﺮﺍﭘﯩﺪﺍﺑﻮﻟﯩﺪﯗ‪ .‬ﺑـﯘ ﺗـﯘﻏﻼﺭ ﮬـﺎﻟﺮﻩﯓ‪ ،‬ﻛـﯚﻙ‪ ،‬ﻗﯩﺰﯨـﻞ ﯞﻩﺋـﺎﻕ ﺭﻩﯕـﻠﻪﺭﺩﻩ ﺑﻮﻟـﯘﭖ ﭼﯘﭼـﯘﻟﯩﺮﻯ ﯞﻩ‬
‫ﺟﯩﻴﻪﻛﻠﯩﺮﻯ ﻗﺎﺭﺍ ﺭﻩﯕﺪﻩ ﺋﯩﺪﻯ‪ ،‬ﻗﺎﺭﯨﻤﺎﻗﻘﺎ ﺗﯩﺒﻪﺕ ﺑﺎﻳﺮﯨﻘﯩﻨﻰ ﺋﻪﺳﻠﯩﺘﻪﺗﺘﻰ‪.‬‬

‫ﺩﺍﭖ ﯞﻩ ﺳﯘﻧﺎﻱ ﭼﯧﻠﯩﻨﻐﺎﻧﺪﺍ ﺋﻪﺭﻟﻪﺭ ﺋﯘﺳﺴﯘﻟﻐﺎ ﭼﯜﺷﻪﺗﺘﻰ‪ .‬ﺩﺍﭘﭽﯩﻼﺭ ﺋﯚﺯﺍﺭﺍ ﻣﯘﺳـﺎﺑﯩﻘﯩﮕﻪ ﭼﯜﺷـﯩﯟﺍﺗﻘﺎﻧﺪﻩﻙ‬
‫ﮬﺎﻟﻪﺗﺘﻪ ﻣﺎﮬﺎﺭﻩﺕ ﻛﯚﺭﺳﯩﺘﯩﺸﯩﯟﺍﺗﺎﺗﺘﻰ‪:‬ﺋﯘﻻﺭ ﺩﺍﭘﻼﺭﻧﻰ ﺑﯧﺸﯩﺪﺍ ﺋﯧﺘﯩـﭗ ﺋﻮﻳﻨﯘﺗـﯘﭖ ﺋﯚﺯﻟﯩﺮﯨﻨﯩـﯔ ﻛﺎﻣـﺎﻟﻪﺗﻜﻪ‬
‫ﻳﻪﺗﻜﻪﻧﻠﯩﻜﯩﻨــﻰ ﺋﯩﭙﺎﺩﯨﻠﻪﯞﺍﺗــﺎﺗﺘﻰ‪ .‬ﺋﯘﺳﺴــﯘﻟﭽﻰ ﭘــﯘﺕ ﻗــﻮﻟﻠﯩﺮﯨﻨﻰ ﻗﻮﭘــﺎﻝ ﮬﻪﺭﯨﻜﻪﺗــﻠﻪﺭ ﺑﯩــﻠﻪﻥ ﻳــﯚﺗﻜﻪﭖ‬
‫ﺋﻮﻳﻨـﺎﻳﺘﺘﻰ‪ .‬ﺋـﯘ ''ﺋـﺎﻟﻼﮪ''ﺩﻩﭖ ﺗﻮﯞﻟﯩﻐﺎﻧـﺪﺍ ﺑﺎﺷــﻘﯩﻼﺭﻣﯘ ﺗﻪﯓ ﻗﻮﺷـﯘﻟﯘﭖ ﺗـﻮﯞﻻﻳﺘﺘﻰ‪ .‬ﺋﯘﻧﯩـﯔ ﺑﻪﺩﻩﻧﻠﯩــﺮﻯ‬
‫ﺗﯩﺘﺮﻩﻳﺘﺘﻰ ﯞﻩ ﻧﺎﻟﻪ ﻗﯩﻠﯩﭗ ﻳﯩﻐﻼﻳﺘﺘﻰ‪ ،‬ﻳﯜﻛﯜﻧﯜﭖ ﺋﻮﻟﺘﯘﺭﯗﭖ ﮬﺎﻳﺎﺟﺎﻧﻐـﺎ ﭼـﯚﻣﮕﻪﻥ ﮬﺎﻟـﺪﺍ ﺋﺎﻟﻼﮬﻘـﺎ ﺗـﯚﯞﺑﻪ‬
‫ﺋﯩﺴﺘﯩﻘﺒﺎﺭ ﻗﯩﻼﺗﺘﻰ‪ .‬ﺋﻪﺗﺮﺍﭘﺘﯩﻜﯩﻠﻪﺭﻣﯘ ﻳﯜﻛﯜﻧﯜﭖ ﺋﻮﻟﺘﯘﺭﯗﭖ ﻗﻮﻟﻠﯩﺮﯨﻨﻰ ﺩﯗﺋﺎﻏﺎ ﻛﯚﺗﯜﺭﯛﺷـﻪﺗﺘﻰ‪ .‬ﺑﯩـﺮ ﻛﯩﺸـﻰ‬
‫ﻧﺎﺧﺸﯩﻨﯩﯔ ﺋﺎﺭﯨﺴـﯩﺪﺍ ﺋﻮﺗﺘﯘﺭﯨﻐـﺎ ﭼﯜﺷـﯜﭖ ﺋـﯘﺯﯗﻥ ﺑﯩـﺮ ﭘـﺎﺭﻩ ﺋﻮﻗﯘﻳـﺪﯗ؛ ﺑﺎﺷـﻘﯩﻼﺭﻣﯘ ﻗﯩﺴـﻘﯩﺮﺍﻕ ﺳـﯚﺯﮔﻪ‬
‫ﭼﯩﻘﯩﺪﯗ‪ .‬ﺗﻮﭘﻼﻧﻐﺎﻥ ﻛﯩﺸﯩﻠﻪﺭﻧﯩﯔ ﺋﺎﺭﯨﺴﯩﺪﺍ ﺑﯩﺮ ﻳـﺎﺵ ﻳﯩﮕﯩـﺖ ''ﺳـﻪﻧﻪﻡ''ﻧﯩﯔ ﻣﯘﻗﻪﺩﺩﯨﻤﯩﺴـﯩﻨﻰ ﺳـﯘﻧﺎﻱ‬
‫ﺑﯩﻠﻪﻥ ﺑﺎﺷﻼﻳﺪﯗ‪ 20 .‬ﺑﺎﺷﻘﺎ ﺩﺍﭘﭽﯩﻼﺭ ﯞﻩ ﺳﯘﻧﺎﻳﭽﯩﻼﺭ ﺋﯘﻧﯩﯖﻐﺎ ﺟﯚﺭ ﺑﻮﻟـﯘﭖ ﺋﯘﺳﺴـﯘﻝ ﻗﯩﺴـﻤﯩﻨﻰ ﺑﯩـﺮﻟﯩﻜﺘﻪ‬
‫ﺋﻮﺭﯗﻧﺪﺍﻳﺪﯗ‪.‬‬
‫‪21‬‬
‫ﺋﯩﻤﺎﻡ ﮬﺎﺯﯨﻢ ﻣﺎﺯﯨﺮﯨﻐﺎ ﺑﯩﺮ ﻧﻪﺯﻩﺭ‬

‫ﻳﻪﻧﻪ ﺑﯩــﺮ ﻣــﺎﺯﺍﺭ ﺗــﺎﯞﺍﺑﯩﺘﻰ ﭘﺎﺋــﺎﻟﯩﻴﯩﺘﻰ ﺋــﯜﮊﻣﻪ ﭘﯩﺸــﯩﻘﻰ ﯞﺍﻗﺘﯩــﺪﺍ ﻣــﺎﻱ ﺋﯧﻴﯩــﺪﺍ ﺋﯩﻤــﺎﻡ ﮬــﺎﺯﯨﻢ ﻣﺎﺯﯨﺮﯨــﺪﺍ‬
‫ﺋﯚﺗﻜﯜﺯﯨﻠﯩﺪﯨﻐﺎﻥ ﻳﯩﻐﯩﻠﯩﺶ ﺑﻮﻟﯘﭖ‪ ،‬ﮬﻪﺯﺭﯨﺘﻰ ﺋﯩﻤـﺎﻡ ﮬـﺎﺯﯨﻢ ‪-11‬ﺋﻪﺳـﯩﺮﺩﻩ ﻳﺎﺷـﯩﻐﺎﻥ ﺧـﻮﺗﻪﻥ ﺟﯧﯖﯩـﺪﻩ‬
‫ﺷﯧﮫﯩﺖ ﺑﻮﻟﻐﺎﻥ ﻳﻪﻧﻪ ﺑﯩﺮ ﺋﯘﻟﯘﻏﻼﺭﺩﯨﻦ ﺑﯩـﺮﻯ‪-1997 .‬ﻳﯩﻠـﻰ ﺑـﯘ ﻣـﺎﺯﺍﺭﺩﺍ ﺋﯚﺗﻜـﯜﺯﯛﻟﮕﻪﻥ ﺑﯩﺮﻗـﺎﻧﭽﻪ ﻳـﯜﺯ‬
‫ﻛﯩﺸﻰ ﺗﻮﭘﻼﻧﻐﺎﻥ ﺳﻮﭘﯩﺰﯨﻤﻨﯩﯔ ﺯﯨﻜﺮ ﺋﯩﺒﺎﺩﻩﺕ ﻣﯘﺭﺍﺳﯩﻤﻰ ﻓﯩﻠﯩﻤﻐﺎ ﺋﯧﻠﯩﻨﻐﺎﻥ‪.‬‬

‫‪Jean During‬ﻧﯩﯔ ﺑﺎﻳﺎﻥ ﻗﯩﻠﯩﺸﯩﭽﻪ ﺑـﯘ ﺧﯩـﻞ ﺯﯨﻜـﺮ ﺋﯩﺒـﺎﺩﻩﺕ ﻣﯘﺭﺍﺳـﯩﻤﻰ ﺋﯘﻟـﯘﻍ ﻛﻪﻟﯩـﻤﻪ‪ ،‬ﭘـﺎﺭﯨﻠﻪﺭﻧﻰ‬
‫ﺗﻪﻛﺮﺍﺭﻻﺵ ﺋﺎﺭﻗﯩﻠﯩﻖ ﺩﯗﺋﺎ ﺗﯩﻼﯞﻩﺕ ﺋﯧﻠﯩﭗ ﺑﯧﺮﯨﻠﯩﺪﯨﻐﺎﻥ ﺑﯩﺮ ﺩﯨﻨﻲ ﻣﯘﺭﺍﺳﯩﻢ‪ .‬ﺑﻪﺯﯨﺪﻩ ﺋﯜﻧﻠـﯜﻙ ﯞﻩ ﻳـﺎﻛﻰ‬
‫ﺑﻪﺯﯨﺪﻩ ﺋﯜﻧﺴﯩﺰ‪ ،‬ﺑﻪﺯﯨﺪﻩ ﻳﺎﻟﻐﯘﺯ ﯞﻩ ﺑﻪﺯﯨﺪﻩ ﺋﻮﭘﭽﻪ ﺋﯧﻠﯩﭗ ﺑﯧﺮﯨﻠﯩﺪﯗ‪ .‬ﺑﯘ ﺩﯗﺋﺎ ﺗﻪﮔﺒﯩﺮ ﺋﯧﻴﺘﯩﺶ ﺭﯦﺘﯩﻤﻠﯩﻖ‬
‫‪22‬‬
‫ﺑﻮﻟﯘﭖ‪ ،‬ﺑﯘ ﺧﯩﻞ ﻧﻪﭘﻪﺱ ﺭﯦﺘﯩﻤـﻰ ﺑﻪﺩﻩﻧـﺪﯨﻜﻰ ﺋﯧﻨﯩﺮﮔﯩﻨﻴﻨﯩـﯔ ﺋﺎﻳﻠﯩﻨﯩﺸـﯩﻐﺎ ﻣﻪﻧـﭙﻪﺋﻪﺕ ﻛﯚﺭﺳـﯩﺘﯩﺪﯗ‪.‬‬
‫ﺷــﯩﻨﺠﺎﯕﺪﺍ ﺑــﯘ ﺧﯩــﻞ ﺯﯨﻜــﺮ ﺗﯩــﻼﯞﻩﺕ ﭘﺎﺋــﺎﻟﯩﻴﯩﺘﻰ ''ﺧﻪﻟــﻘﻪ ﺳــﯚﮬﯩﺒﻪﺕ''ﺩﻩﭖ ﺋﺎﺗﯩﻠﯩــﺪﯗ‪ 23 .‬ﻛــﯚﭘﻠﯩﮕﻪﻥ‬

‫‪19‬ﺑﯘ ﺭﺍﻳﻮﻧﻐﺎ ﺳﯘﻧﺎﻳﻨﯩﯔ ﺑﯘﻧﺪﯨﻦ ﻧﺎﮬﺎﻳﯩﺘﻰ ﺋﯩﻠﮕﯩﺮﯨﻜﻰ ﺑﯩﺮ ﺗﺎﺭﯨﺨﺘﺎ ﻛﯩﺮﮔﻪﻧﻠﯩﻜﯩﮕﻪ ﺋﺎﺋﯩﺖ ﺧﺎﺗﯩﺮﯨﻠﻪﺭ ﺑﺎﺭ )ﺧﺎﻥ‪.(2000‬‬
‫‪20‬ﺋﻪﺭﻩﭘﭽﯩﺪﻩ ﺋﻮﻳﯘﻟﻐﺎﻥ ﺭﻩﺳﯩﻢ ﺩﯦﮕﻪﻧﻠﯩﻚ‪ 6.‬ﺩﯨﻦ ‪ 13‬ﺩﺍﻧﯩﮕﯩﭽﻪ ﺑﯩﺮ ﻳﯜﺭﯛﺵ ﻧﺎﺧﺸﯩﻼﺭﻏﺎ ﺋﯘﺳﺴﯘﻝ ﺋﻮﻳﻨﯩﻠﯩﺪﯗ‪.‬ﮬﻪﺭ ﺑﯩﺮ‬
‫ﺑﻮﺳﺘﺎﻧﻠﯩﻖ ﻳﯘﺭﺗﻠﯩﺮﯨﻨﯩﯔ ﺋﯚﺯ ﺋﺎﻻﮬﯩﺪﯨﻠﯩﻜﻜﻪ ﺋﯩﮕﻪ ﺧﻪﻟﻖ ﻧﺎﺧﺸﯩﻠﯩﺮﯨﺪﯨﻦ ﺗﻪﺭﻛﯩﭗ ﺗﺎﭘﻘﺎﻥ ﺳﻪﻧﻪﻣﻠﯩﺮﻯ ﺑﻮﻟﯩﺪﯗ‪.‬ﻟﯧﻜﯩﻦ‬
‫ﮬﻪﻣﻤﯩﺴﯩﻼ ﺭﯦﺘﯩﻤﻠﯩﻖ ﺑﻮﻟﯘﭖ‪ ،‬ﺗﯚﺗﻠﯜﻙ ﺋﺎﺳﺘﺎ ﺋﯘﺳﺴﯘﻝ ﺭﯦﺘﯩﻤﯩﺪﯨﻦ ﺗﯧﺰ ﺭﯦﺘﯩﻤﻐﺎ ﻳﯚﺗﻜﯩﻠﯩﺪﯗ‪.‬ﺳﻪﻧﻪﻡ ﻛﯚﭘﯜﻧﭽﻪ ﮬﺎﻟﻼﺭﺩﺍ ﻧﺎﻏﺮﺍ ‪-‬‬
‫ﺳﯘﻧﺎﻳﻐﺎ ﺟﯚﺭ ﺑﻮﻟﯘﭖ ﺋﻮﻳﻨﯩﻠﯩﺪﯗ‪.‬‬
‫‪21‬ﺑﯘ ﻛﯚﺭﯛﻧﯜﺷﻠﻪﺭ ﺭﺍﮬﯩﻠﻪ ﺩﺍﯞﯗﺕ ﺗﻪﺭﯨﭙﯩﺪﯨﻦ ‪-1997‬ﻳﯩﻠﻰ ﺳﯩﻨﻐﺎ ﺋﯧﻠﯩﻨﻐﺎﻥ‪.‬‬
‫‪22‬ﻧﯘﺭﻏﯘﻥ ﺋﯘﻳﻐﯘﺭﻻﺭﺩﯨﻦ ﺯﯨﻜﺮ ﺗﯩﻼﯞﻩﺕ ﺑﯩﻠﻪﻥ ﺳﺎﻏﻼﻣﻠﯩﻘﻨﯩﯔ ﻣﯘﻧﺎﺳﯩﯟﯨﺘﻰ ﮬﻪﻗﻘﯩﺪﻩ ‪'' :‬ﺑﻮﯞﺍﻣﻨﯩﯔ ‪ 120‬ﻳﺎﺷﻘﺎ ﻛﯩﺮﯨﭙﻤﯘ ﺳﺎﻏﻼﻡ‬
‫ﺗﯘﺭﯗﺷﻰ ﺋﯘﻧﯩﯔ ﺯﯨﺮﻯ ﺗﯩﻼﯞﻩﺗﺘﯩﻦ ﺋﺎﻳﺮﯨﻠﻤﯩﻐﺎﻧﻠﯩﻘﯩﺪﺍ ﯞﻩ ﮬﻪﺭ ﻛﯜﻧﻰ ﻗﻮﻱ ﮔﯚﺷﻰ ﺋﯩﺴﺘﯩﻤﺎﻝ ﻗﯩﻠﻐﺎﻧﻠﯩﻘﯩﺪﺍ ''ﺩﯦﮕﻪﻧﺪﻩﻙ ﺑﺎﻳﺎﻧﻼﺭﻧﻰ‬
‫ﺋﺎﯕﻼﺵ ﻣﯜﻣﻜﯩﻦ‪.‬‬
‫‪23‬ﺑﺎﻟﺪﯨﻚ ﺋﯚﺯﺑﯧﻚ ﺳﯚﮬﺒﻪﺗﻠﯩﺮﯨﻨﻰ ''ﺗﻪﯕﺮﯨﻨﻰ ﺧﺎﺗﯩﺮﻟﻪﺵ ﻣﯘﺷﺎﺋﯩﺮﯨﺴﻰ''ﺩﻩﭖ ﺗﻪﺭﺟﯩﻤﻪ ﻗﯩﻠﻐﺎﻥ)ﺳﯚﺯﻟﯜﻛﻠﻪﺭ ﺗﯩﺰﯨﻤﻠﯩﻜﻰ ‪(1993‬‬
‫‪.‬‬
 ‫‪Uygurlarda Mezar Adetleri: Müzik, İslam ve Çin Devleti‬‬ ‫‪154‬‬

‫ﻧﺎﺧﺸﯩﻼﺭﺩﺍ ﻗﺎﻳﻐﯘ ﯞﻩ ﻳﺎﺩ ﺋﯧﺘﯩﺶ ﺋﯩﭙﺎﺩﯨﻠﻪﻧﮕﻪﻥ ﺑﻮﻟﯘﭖ‪ ،‬ﺩﯗﺋـﺎ ﺗﯩـﻼﯞﻩﺕ ﻛـﯚﭘﯩﻨﭽﻪ ﺋﯘﻻﺭﻧﯩـﯔ ﺳـﻮﭘﯩﺰﯨﻢ‬
‫ﺗﻪﺭﯨﻘﯩﺘﯩﺪﯨﻜﻰ ﻳﺎﺭﺍﺗﻘﯘﭼﯩﻠﯩﺮﻯ ﯞﻩ ﺋﯚﻟﯩﻤﺎﻟﯩﺮﻯ ﺋﯜﭼﯜﻥ ﺑﻮﻟﯩـﺪﯗ‪ .‬ﺋﺎﺳﺎﺳـﻪﻥ ﮔﯘﺭﯗﭘﭙﯩﻨﯩـﯔ ﺋﻪﯓ ﺋﻮﺗﺘﯘﺭﯨـﺪﺍ‬
‫ﻳﺎﺷﺎﻧﻐﺎﻥ ﻛﯩﺸﯩﻠﻪﺭ ﺑﻮﻟﯘﭖ ﺋﯘﺳﺴﯘﻟﻐﺎ ﭘﯩﻘﯩﺮﺍﻳﺪﯗ‪ ،‬ﻗﺎﻟﻐﺎﻧﻼﺭ ﻳﯘﻣﯘﻻﻕ ﭼﻪﻣﺒﻪﺭ ﺷﻪﻛﻠﯩﺪﻩ ﺋـﯘﻻﺭﻧﻰ ﺋـﻮﺭﺍﭖ‪،‬‬
‫ﺋﻮﻟﺘﯘﺭﻏﺎﻧـﺪﺍﺭﯦﺘﯩﻤﻐﺎ ﻛﻪﻟﺘــﯜﺭﯛﭖ ﺑﻪﺩﻩﻧﻠﯩﺮﯨﻨــﻰ ﺋﺎﻟـﺪﻯ ﻛﻪﻳــﻨﯩﮕﻪ ﺋﯩﮕﯩﺸــﯩﺪﯗ‪ .‬ﺑﯘﻻﺭﻧﯩـﯔ ﺋﯩﭽﯩــﺪﯨﻜﻰ ﺑﯩــﺮ‬
‫ﻧﺎﺧﺸﺎ ﮬﻪﻣﻤﯩﮕﻪ ﺗﻮﻧﯘﺷﻠﯘﻕ ﺑﻮﻟﯘﭖ‪'' ،‬ﻳﺎﺷـﺎ ﮔﻮﯕﭽﻪﻧﺪﺍﯓ'')ﻛﻮﻣﯘﻧﯩﺴـﺖ ﭘـﺎﺭﺗﯩﻴﻪ(ﺩﯦﮕﻪﻥ ﻧﺎﺧﺸـﺎ ﺋﯩـﺪﻯ‪.‬‬
‫ﺋﻪﺳـــﻠﯩﺪﻩ ﺑـــﯘ ﺑﯩـــﺮ ''ﮬـــﯚﻛﻤﻪﺕ'' ﻧﺎﺧﺸﯩﺴـــﻰ ﺑﻮﻟـــﯘﭖ ‪-1950‬ﻳﯩﻠـــﻼﺭﺩﺍ ﺋﯩﻨﻘﯩﻼﯞﯨـــﻲ ﻧﺎﺧﺸـــﺎ ﻗﯩﻠﯩـــﭗ‬
‫ﺑﯧﻜﯩﺘﯩﻠﮕﻪﻥ‪ 24 .‬ﻳﻮﻝ ﺑـﻮﻳﻰ ﺑﯩـﺮ ﻗﯩﺴـﯩﻢ ﺑﺎﺷـﻠﯩﺮﯨﻨﻰ ﻳـﺎﻏﻠﯩﻖ ﺑﯩـﻠﻪﻥ ﺋﻮﺭﯨﯟﺍﻟﻐـﺎﻥ ﺑـﯜﯞﯨﻠﻪﺭ ﺑﯩـﺮ ﭼﻪﺗـﺘﻪ‬
‫ﺋﯚﺯﻟﯩﺮﯨﻨﯩـــﯔ ﻳﻮﺳـــﯘﻧﻠﯩﺮﯨﻨﻰ ﺋﯧﻠﯩـــﭗ ﺑﯧﺮﯨﯟﺍﺗﻘـــﺎﻥ ﺑﻮﻟـــﯘﭖ ﺋﻪﺭﻟﻪﺭﻧﯩـــﯔ ﺋـــﺎﯞﺍﺯﻯ ﺑﯩـــﻠﻪﻥ ﺋـــﯚﺯ‪-‬ﺋـــﺎﺭﺍ‬
‫ﺑﻪﺳﻠﯩﺸﯩﯟﺍﺗﻘﺎﻧﺪﻩﻙ ﭼﯩﻘﺎﺗﺘﻰ‪.‬‬

‫ﺷﯩﻨﺠﺎﯕﺪﺍ ﺋﺎﻳﺎﻝ ﺑﯜﯞﯨﻠﻪﺭﻧﯩﯔ ﺯﯨﻜﯩﺮ ﺗﯩﻼﯞﻩﺗﻠﯩﺮﻯ ﺋﻪﺭﻟﻪﺭﻧﯩﯖﻜﯩﮕﻪ ﺋﻮﺧﺸﺎﺵ ﺑﻮﻟﯘﭖ‪ ،‬ﺑﯩﺮ ﻛﯩﺸـﻰ ﻧﺎﺧﺸـﺎ‬
‫ﺋﯧﻴﺘﻘﺎﻧــﺪﺍ ﻗﺎﻟﻐــﺎﻧﻼﺭ ﭼﯚﺭﯨــﺪﻩﭖ ﺋﯘﺳﺴــﯘﻝ ﺋﻮﻳﻨــﺎﻳﺘﺘﻰ ﯞﻩ ﺗﻮﺧﺘﯩﻤــﺎﻱ ''ﺋــﺎﻟﻼﮬﯘ'' ﺩﻩﭖ ﺗﻮﯞﻟﯩﺸــﺎﺗﺘﻰ‪.‬‬
‫ﺋﺎﻳﺎﻟﻼﺭﻧﯩــﯔ ﺑﯩــﺮﺩﯨﻦ ﺑﯩــﺮ ﺋﯩﺴــﯩﻞ ﻧﺎﺧﺸﯩﺴــﻰ ''ﻣﯘﻧﺎﺟــﺎﺕ'' ‪25‬ﺑﻮﻟــﯘﭖ‪ ،‬ﻗــﺎﻳﻐﯘ ﮬﻪﺳــﺮﻩﺕ ﯞﻩ ﺗﯧﯟﯨﻨﯩﺸــﻨﻰ‬
‫ﺋﯩﭙﺎﺩﯨﻠﻪﻳﺪﯗ‪ ،‬ﺋﺎﻳﺎﻟﻼﺭ ﺑﯘ ﺧﯩﻞ ﻧﺎﺧﺸﯩﻼﺭﻧﻰ ﺋﯧﻴﺘﻘﺎﻧﺪﺍ ﺋﺎﯞﺍﺯﯨﻨﻰ ﻗﻮﻳﯘﯞﯦﺘﯩﭗ ﻳﯩﻐﻼﻳﺪﯗ‪.‬‬

‫ﺋﻮﺗﺘﯘﺭﺍ ﺋﺎﺳﯩﻴﺎﺩﺍ ﻣﯘﺯﯨﻜﺎ ﯞﻩ ﺋﯩﻼﮬﯩﻴﻪﺕ‬

‫ﺋﻮﺗﺘﯘﺭﺍ ﺋﺎﺳﯩﻴﺎ ﻧﺎﺧﺸﺎ ﺗﯧﻜﯩﺴﺘﻠﯩﺮﻯ ﺋﯜﺳﺘﯩﺪﻩ ﺋﯩﺴﻼﻡ ﺩﯨﻨﻰ ﺑﯩﻠﻪﻥ ﻣﯘﺯﯨﻜﺎ ﺋﻮﺗﺘﯘﺭﯨﺴﯩﺪﯨﻜﻰ‬
‫ﺯﯨﺪﺩﯨﻴﻪﺗﻠﯩﻚ ﻣﯘﻧﺎﺳﯩﯟﻩﺗﻠﻪﺭ ﮬﻪﻗﻘﯩﺪﻩ ﺑﯩﺮﻗﺎﻧﭽﻪ ﺋﯧﺘﻨﻮﻣﯘﺯﯨﻜﯩﺸﯘﻧﺎﺳﻼﺭﻧﯩﯔ ﮬﻪﺭﺧﯩﻞ ﻗﺎﺭﺍﺷﻠﯩﺮﻯ‬
‫ﻣﻪﯞﺟﯜﺕ‪ .‬ﺳﻮﭘﯩﺰﯨﻢ ﯞﻩ ﺳﻮﭘﯩﺰﯨﻤﺪﯨﻜﻰ ﻣﯘﺯﯨﻜﯩﻐﺎ ﺋﺎﺋﯩﺖ ﺑﯩﺮﻗﺎﻧﭽﻪ ﻗﯩﻤﻤﻪﺗﻠﯩﻚ ﺗﻪﺗﻘﯩﻘﺎﺗﻼﺭ ﺑﻮﻟﯘﭖ ‪(Baily‬‬
‫)‪ (1988; 2001; Doubleday 1999; Sakata 1986‬ﺋﯘﻻﺭﻧﯩﯔ ﺋﯩﭽﯩﺪﻩ ﺭﯦﮕﯜﻻﺑﯘﺭﯨﺨﺎﺭﺕ ﻛﯜﺭﻩﺷﯩﻨﯩﯔ‬
‫''ﮬﯩﻨﺪﯨﺴﺘﺎﻥ ﯞﻩ ﭘﺎﻛﯩﺴﺘﺎﻧﺪﺍ ﻗﻪﯞﯞﺍﻟﻰ ﻧﺎﺧﺸﯩﺴﻰ''‪ ،‬ﺩﯗﺭﯨﯖﻨﯩﯔ ''ﺋﯩﺮﺍﻧﺪﺍ ﺳﻮﭘﯩﺰﯨﻤﻠﯩﻖ ﯞﻩ‬
‫ﻣﯘﺯﯨﻜﺎ''ﻗﺎﺗﺎﺭﻟﯩﻖ ﺋﻪﺳﻪﺭﻟﯩﺮﻯ ﺑﺎﺭ‪ .‬ﺩﯗﺭﯨﯔ ﺋﯚﺯ ﺗﻪﺗﻘﯩﻘﺎﺗﯩﺪﺍ ﻣﯘﺯﯨﻜﯩﻨﯩﯔ ﻛﯚﭖ ﮬﺎﻟﻠﻼﺭﺩﺍ ﻳﻮﺷﯘﺭﯗﻥ ﺳﯧﺰﯨﻢ‬
‫ﯞﻩ ﮬﯘﺯﯗﺭ ﺑﯩﻠﻪﻥ ﺑﺎﻏﻼﻧﻐﺎﻥ‪ ،‬ﺋﯩﻨﺴﺎﻥ ﺗﻪﺑﯩﺌﯩﺘﯩﺪﻩ ﺑﺎﺭ ﺑﻮﻟﻐﺎﻥ ﺗﯘﻏﻤﺎ ﻗﺎﺑﯩﻠﯩﻴﻪﺕ ﺩﻩﭖ ﻗﺎﺭﺍﻳﺪﯗ ) ‪During‬‬
‫‪ .(1989: 21-2‬ﺑﯘ ﺧﯩﻞ ﻗﺎﺭﺍﺷﻘﺎ ﺧﯩﺮﯨﺴﺘﯩﺌﺎﻧﻼﺭﻧﯩﯔ ﺷﻪﺭﻗﯩﻲ ﺋﻮﺭﺗﻮﺩﻭﻛﯘﺱ ﺩﯨﻨﻰ‪ ،‬ﺯﻭﺭﻭﺋﺎﺳﺘﯩﺮﯨﻴﺎﻥ‬
‫ﺩﯨﻨﻰ‪،‬ﻳﻪﮬﯘﺩﻯ ﺩﯨﻨﻰ ﯞﻩ ﺋﯩﺴﻼﻡ ﺩﯨﻨﯩﻨﯩﯔ ﺋﯩﻼﮬﯩﻴﻪﺗﺸﯘﻧﺎﺳﻠﯩﺮﻯ ﺋﯧﺘﯩﺮﺍﺯ ﺑﯩﻠﺪﯛﺭﯛﭖ ﻛﻪﻟﺪﻯ‪ .‬ﻟﯧﻜﯩﻦ‬
‫ﺋﯩﺴﻼﻡ ﻣﻪﺩﻩﻧﯩﻴﯩﺘﯩﺪﯨﻤﯘ ﻣﯘﺯﯨﻜﺎ ﺑﯩﺮ ﺧﯩﻞ ﭘﻪﻥ ﯞﻩ ﺋﺎﺑﺴﺘﺮﺍﻛﯩﺖ ﻣﺎﺗﯧﻤﺎﺗﯩﻜﯩﻠﯩﻖ ﺋﯩﻠﯩﻢ ﺩﻩﭖ ﻗﺎﺭﯨﻠﯩﺪﯗ‪.‬‬
‫ﻳﻪﻧﻪ ﺷﯘﻧﯩﯔ ﺑﯩﻠﻪﻥ ﺑﯩﺮ ﯞﺍﻗﯩﺘﺘﺎ ﺑﯩﺮ ﺧﯩﻞ ﺳﯩﺮﻟﯩﻖ ﻧﻪﺯﻩﺭﯨﻴﻪ‪ ،‬ﺗﻪﯕﺪﺍﺷﺴﯩﺰ ﯞﻩ ﻣﯘﻗﻪﺩﺩﻩﺱ ﮬﻪﻗﯩﻘﻪﺕ‬
‫ﺋﯩﻜﻪﻧﻠﯩﻜﻰ ﺋﯩﭙﺎﺩﯨﻠﯩﻨﯩﭗ ﻛﻪﻟﻤﻪﻛﺘﻪ ‪ .‬ﺋﯩﺴﻼﻡ ﺩﯨﻨﻰ ﺑﯩﻠﻪﻥ ﻣﯘﺯﯨﻜﺎ ﺋﻮﺗﺘﯘﺭﯨﺴﯩﺪﯨﻜﻰ ﻣﯘﻧﺎﺳﯩﯟﻩﺕ ﺯﺍﻣﺎﻥ‬
‫ﯞﻩ ﻣﺎﻛﺎﻧﻐﺎ ﺑﯧﻘﯩﭗ ﺋﯚﺯﮔﯜﺭﯛﭖ ﺗﯘﺭﯨﺪﯗ‪ .‬ﺩﯨﻨﻨﯩﯔ ﻗﺎﻳﺴﻰ ﺷﻪﻛﯩﻠﺪﻩ ﻗﻮﺑﯘﻝ ﻗﯩﻠﯩﻨﯩﺸﻰ ﻳﻪﺭﻟﯩﻚ ﻣﻪﺩﻩﻧﯩﻴﻪﺕ‬
‫ﯞﻩ ﮬﯚﻛﯜﻣﺮﺍﻥ ﻛﯜﭼﻠﻪﺭﮔﻪ ﺑﺎﻏﻠﯩﻖ ﺑﻮﻟﯩﺪﯗ‪-20 .‬ﺋﻪﺳﯩﺮﻧﯩﯔ ﺑﯧﺸﯩﺪﯨﻜﻰ ﺗﻪﻛﺸﯜﺭﯛﺷﻠﻪﺭﮔﻪ ﺋﺎﺳﺎﺳﻼﻧﻐﺎﻧﺪﺍ‬
‫ﺷﯩﻨﺠﺎﯕﺪﺍ ﺋﯩﻜﻜﻰ ﺧﯩﻞ ﻛﯚﺯﻗﺎﺭﺍﺵ ﺋﯜﺳﺘﯩﺪﻩ ﻣﯘﻧﺎﺯﯨﺮﯨﻠﻪﺭ ﻣﻪﯞﺟﯜﺕ ﺑﻮﻟﻐﺎﻥ‪ .‬ﺑﯩﺮﻯ ﺋﻪﮔﻪﺭ ﺳﺎﺯ ﭼﺎﻟﻐﺎﻧﻼﺭ‬
‫ﺑﻮﻟﺴﺎ‪ ،‬ﺳﺎﺯﻧﯩﯔ ﺗﺎﺭﯨﺴﻰ ﻛﯩﺸﯩﻠﻪﺭﻧﻰ ﺋﺎﺯﺩﯗﺭﯗﭖ ''ﻗﯩﻴﺎﻣﻪﺕ ﻛﯜﻧﯩﺪﯨﻜﻰ ﺳﻮﺭﺍﻕ''ﺗﺎ ﺳﻮﺭﺍﻗﻘﺎ ﺗﺎﺭﺗﯩﻠﯩﺪﯗ‬
‫ﺩﻩﭖ ﻗﺎﺭﺍﻳﺪﯨﻐﺎﻧﻼﺭ‪ .‬ﻳﻪﻧﻪ ﺑﯩﺮ ﺧﯩﻞ ﻗﺎﺭﺍﺷﺘﯩﻜﯩﻠﻪﺭ ﻣﯘﺯﯨﻜﺎﻧﺘﻼﺭ ﺩﺍﯞﯗﺕ ﭘﻪﻳﻐﻪﻣﺒﻪﺭﻧﯩﯔ ﻣﯘﺯﯨﻜﯩﻨﯩﯔ‬
‫ﺋﯩﺠﺎﺗﭽﯩﺴﻰ ﺋﯩﻜﻪﻧﻠﯩﻜﯩﮕﻪ ﺋﯩﺸﯩﻨﯩﭗ ﺋﯚﺯﻟﯩﺮﯨﻨﻰ ﻗﻮﻏﺪﺍﻳﺪﯨﻐﺎﻧﻼﺭ ‪ .26‬ﮬﺎﻟﺒﯘﻛﻰ‪ ،‬ﺑﯘ ﻣﺎﺯﺍﺭﻻﺭﺩﺍ ﻧﺎﺧﺸﺎ‬
‫ﺋﯘﺳﺴﯘﻝ‪ ،‬ﻣﯘﺯﯨﻜﯩﻼﺭﻧﯩﯔ ﺑﻮﻟﯘﭖ ﺗﯘﺭﯗﺷﻰ ﺋﺎﻻﮬﯩﺪﻩ ﺟﻪﻟﭗ ﻗﯩﻼﺭﻟﯩﻖ ﭼﯜﻧﻜﻰ ﺋﺴﻼﻡ ﺩﯨﻨﯩﺪﺍ ﻣﺎﺯﺍﺭ ﺑﯧﺸﯩﺪﺍ‬

‫‪24‬ﻛﻮﻣﻤﯘﻧﯩﺴﺘﯩﻚ ﭘﺎﺭﺗﯩﻴﯩﻨﯩﯔ ﺩﯨﻨﯩﻲ ﻳﻮﺳﯘﻧﺪﯨﻜﻰ ﻧﺎﺧﺸﯩﻼﺭﻧﻰ ﺋﯩﻨﻘﯩﻼﺑﯩﻲ ﻧﺎﺧﺸﺎ ﻗﯩﻠﯩﭗ ﺧﯩﺰﻣﻪﺕ ﻗﯩﻠﺪﯗﺭﯗﺷﻰ ﺷﯩﻨﺠﺎﯕﺪﺍ‬
‫ﺋﻪﺟﻪﭘﻠﯩﻨﻪﺭﻟﯩﻚ ﺋﯩﺶ ﺋﻪﻣﻪﺱ ﺑﻮﻟﯘﭖ‪ ،‬ﻣﯧﻠﻮﺩﯨﻴﯩﺴﯩﻨﻰ ﺳﺎﻗﻼﭖ ﻗﯧﻠﯩﭗ‪ ،‬ﺗﯧﻜﯩﺴﺘﯩﻨﻰ ﺋﯚﺯﮔﻪﺭﺗﻜﻪﻥ‪ .‬ﺧﺎﺭﺭﯨﺴﻨﯩﯔ ﺟﯘﯕﮕﻮﺩﯨﻜﻰ‬
‫ﺋﯩﻨﻘﯩﻼﯞﯨﻲ ﺷﺎﻣﺎﻥ ﻧﺎﺧﺸﯩﻠﯩﺮﻯ ﯞﻩ ﺋﯘﻻﺭﻧﯩﯔ ﺗﺎﺭﯨﺨﻰ ﺩﯦﮕﻪﻥ ﺋﻪﺳﯩﺮﯨﮕﻪ ﻗﺎﺭﺍﯓ )‪.(2000‬‬
‫ﺋﯩﺮﺍﻧﻠﯩﻘﻼﺭﺩﯨﻜﻰ ﺭﺍﻣﺎﺯﺍﻥ ﺋﯧﻴﯩﺪﺍ ﺋﯧﻴﺘﯩﻠﯩﺪﯨﻐﺎﻥ ﻣﯘﻧﺎﺟﺎﺗﻨﻰ ''ﺗﯩﻠﻪﻙ ﺩﯗﺋﺎﺳﻰ''ﺩﻩﭖ‬ ‫‪25‬ﺩﯗﺭﯨﯔ ﯞﻩ ﻣﯩﺮﺋﺎﺑﺪﯗﻟﺒﺎﻗﯩﻼﺭ‬
‫ﭼﯜﺷﻪﻧﺪﯛﺭﮔﻪﻥ )‪.(1991:22‬‬
‫‪ 26‬ﻳﺎﺭﺭﯨﯔ )ﻳﺎﺭﺭﯨﯔ ﺳﺎﻗﻼﻧﻤﯩﻠﯩﺮﻯ‪ ،‬ﻟﯘﻧﺪ ﺋﯘﻧﯧﯟﯦﺮﺳﯩﺘﯧﺘﻰ ﻛﯜﺗﯜﭘﺨﺎﻧﯩﺴﻰ‪-464 ،‬ﺋﻪﺳﻪﺭ‪.(1979،‬ﺑﻪﻟﻠﯧﺮ‪-‬ﺧﺎﻥ ﺗﻪﺭﯨﭙﯩﺪﯨﻦ‬
‫ﻧﻪﻗﯩﻞ ﻛﻪﻟﺘﯜﺭﯛﻟﮕﻪﻥ )‪.(2000:41‬ﺑﺎﻳﻠﯩﻨﯩﯔ ﺋﺎﻓﻐﺎﻧﯩﺴﺘﺎﻧﺪﯨﻜﻰ ﻣﯘﺯﯨﻜﯩﻼﺭ ﮬﻪﻗﻘﯩﺪﯨﻜﻰ ﺗﻪﺗﻘﯩﻘﺎﺗﯩﻐﺎ ﻗﺎﺭﺍﯓ )‪.(53-1988:146‬‬
‫‪155‬‬ ‫‪Zulhayat ÖTKÜR‬‬

‫ﺗﻮﭘﻠﯘﻧﯘﭖ ﻧﻪﻏﻤﻪ ﻧﺎﯞﺍ ﻗﯩﻠﯩﺶ ﻳﺎﻛﻰ ﺋﯚﻟﯜﻡ ﻣﺎﺗﻪﻣﻠﻪﺭﺩﻩ ﻧﺎﺧﺸﺎ‪ -‬ﻣﯘﺯﯨﻜﺎ ﭼﻪﻛﻠﻪﻧﮕﻪﻥ‪ .‬ﺑﺎﻳﻠﯩﻴﻨﯩﯔ‬
‫ﻛﯚﺭﺳﯩﺘﯩﺸﯩﭽﻪ‪ ،‬ﺋﺎﻓﺎﻧﯩﺴﺘﺎﻧﺪﺍ ﺗﺎﻟﯩﺒﺎﻧﻼﺭﻧﯩﯔ ﻧﺎﺧﺸﺎ ﻣﯘﺯﯨﻜﯩﻨﻰ ﭼﻪﻛﻠﯩﺸﻰ ﺑﯩﻠﻪﻥ ﭘﯜﺗﻜﯜﻝ ﻣﯩﻠﻠﻪﺕ‬
‫) ‪(Baily 2001: 40‬‬ ‫ﺩﺍﯞﺍﻣﻠﯩﺸﯩﯟﺍﺗﻘﺎﻥ ﺋﯩﭽﻜﻰ ﺋﯘﺭﯗﺵ ﺟﻪﺭﻳﺎﻧﯩﺪﺍ ﻣﺎﺗﻪﻡ ﮬﺎﻟﯩﺘﯩﮕﻪ ﻛﯩﺮﮔﻪﻥ‬
‫ﺋﯘﻳﻐﯘﺭﻻﺭﻧﯩﯔ ﻣﺎﺯﺍﺭ ﺗﺎﯞﺍﺑﯩﺘﻰ ﺯﯨﻴﺎﺭﯨﺘﻰ ﺩﺍﯞﺍﻣﯩﺪﺍ ﺑﻮﻟﯩﺪﯨﻐﺎﻥ ﻣﯘﺯﯨﻜﯩﻼﺭ ﺑﺎﺷﻘﺎ ﻣﯘﺯﯨﻜﺎ ﺗﯜﺭﻟﯩﺮﯨﺪﯨﻦ‬
‫ﭘﻪﺭﻗﻠﯩﻖ ﺑﻮﻟﯘﭖ‪'' ،‬ﻣﯘﺯﯨﻜﺎ'' ﺩﻩﭖ ﺋﺎﺗﺎﺵ ﻗﯩﻴﯩﻦ ﺑﻮﻟﻐﺎﻥ ﺑﯩﺮ ﺧﯩﻞ ﻣﺎﺗﻪﻡ ﺗﯜﺳﯩﮕﻪ ﺋﯩﮕﻪ ﻧﻪﻏﻤﯩﻠﻪﺭ ﺋﯩﺪﻯ‪.‬‬
‫ﺋﯘﻻﺭﻧﯩﯔ ﺋﯩﭽﯩﺪﻩ ﻳﯘﻗﯩﺮﯨﺪﺍ ﺗﻪﺳﯟﯨﺮﻟﻪﻧﮕﻪﻥ ﺗﺎﺷﯟﺍﻳﺪﯨﻦ ﺋﺎﺭﯨﻴﻪ‪ ،‬ﺳﻮﭘﯩﺰﯨﻢ ﮬﯚﻛﻤﻪﺗﻠﯩﺮﻯ ﯞﻩ ﺑﯜﯞﻯ‬
‫ﻣﯘﻧﺎﺟﺎﺕ ﻗﺎﺗﺎﺭﻟﯩﻘﻼﺭ ﺑﺎﺭ‪(Baily 2001: 40).‬‬

‫ﻳﯘﻗﯩﺮﯨــﺪﺍ ﺗﯩﻠﻐــﺎ ﺋﯧﻠﯩﻨﻐــﺎﻥ ﻣﯘﺯﯨﻜــﺎ ﺋﯘﺳــﻠﯘﺑﻠﯩﺮﻯ‪،‬ﺗﯜﺭﻟﯩﺮﻯ ﯞﻩ ﺳــﺎﺯﻻﺭ ﻳــﺎﻟﻐﯘﺯ ﻣــﺎﺯﺍﺭ ﺗﺎﯞﺍﺑﯩﺘﯩــﺪﯨﻼ‬

‫ﺋﻮﺭﯗﻧﺪﯨﻠﯩﭗ ﻗﺎﻟﻤﺎﺳـﺘﯩﻦ ﺑﺎﺷـﻘﺎ ﻳﻪﺭﻟﻪﺭﺩﯨﻤـﯘ ﺋﯘﭼﺮﯨﺘﯩﺸـﻘﺎ ﺑﻮﻟﯩـﺪﯗ‪ .‬ﻣﯘﻗـﺎﻡ ﺋﻮﻟﺘﯘﺭﯗﺷﻼﺭﺩﺍ‪،‬ﺳـﻪﮬﻨﯩﻠﻪﺭﺩﻩ‬
‫ﻛﻪﺳـﭙﯩﻲ ﻣﯘﻗــﺎﻣﭽﯩﻼﺭ ﺗﻪﺭﯨﭙﯩــﺪﯨﻦ ﺋﻮﺭﯗﻧﻠﯩﻨﯩــﺪﯗ؛ ﻛﻮﭼـﺎ ﻛــﻮﻳﻼﺭﺩﺍ ﯞﻩ ﺑــﺎﺯﺍﺭﻻﺭﺩﺍ ﻗﻪﻟﻪﻧــﺪﻩﺭﻟﻪﺭﻣﯘ ﻣﯘﻗــﺎﻡ‬
‫ﺋﯧﻴﺘﯩــﺪﯗ؛ﺑﯜﯞﯨﻠﻪﺭ ﻛﯩﺸــﯩﻠﻪﺭﻧﯩﯔ ﺋــﯚﻳﻠﯩﺮﯨﮕﻪ ﭼﺎﻗﯩﺮﺗﯩﻠﯩــﭗ ﻗﯘﺭﺋﺎﻧــﺪﯨﻦ ﭘــﺎﺭﻩ ﺋﻮﻗــﯘﭖ ﺑﯧﺮﯨﺸــﻘﺎ ﺗﻪﻛﻠﯩــﭗ‬
‫ﻗﯩﻠﯩﻨﯩﺪﯗ ﯞﻩ ﺋﯚﻟﯜﻡ ﭘﻪﺗﯩﻠﯩﺮﯨـﺪﻩ ﻧﺎﺧﺸـﺎ‪-‬ﻗﻮﺷـﺎﻕ ﻗﻮﺷـﯘﭖ ﺋﻮﻗﯘﻳـﺪﯗ‪ .‬ﻧـﺎﻏﺮﺍ ﺳـﯘﻧﺎﻳﻼﺭ ﺑـﺎﻳﺮﺍﻡ‪ ،‬ﺗـﻮﻱ ‪-‬‬
‫ﺗﯚﻛﯜﻧﻠﻪﺭﺩﻩ ﯞﻩ ﮬﻪﺗﺘﺎ ﺋﯧﭽﯩﻠﯩﺸﻠﻪﺭﺩﻩ ﭼﯧﻠﯩﻨﯩﺪﯗ‪ .‬ﻣـﺎﺯﺍﺭ ﺑﯧﺸـﯩﺪﺍ ﺋﯧﻴﺘﯩﻠﻐـﺎﻥ ﻧﺎﺧﺸـﯩﻼﺭﻧﯩﯔ ﺗﯧﻜﯩﺴـﺘﻠﯩﺮﻯ‬
‫ﺩﯨﻨﯩــﻲ ﯞﻩ ﺋﯩﻼﮬﯩــﻲ ﻣﻪﺯﻣﯘﻧﻼﺭﻧﯩــﯔ ﺋــﯚﺯﺍﺭﺍ ﻛﯧﺴﯩﺸــﻤﻪ ﻧﯘﻗﺘﺴــﻰ ﺑﻮﻟــﯘﭖ‪ ،‬ﻛــﯚﭖ ﺳــﺎﻧﺪﯨﻜﻰ ﺗﯧﻜﯩﺴــﺘﻠﻪﺭ‬
‫ﺭﻭﻣﺎﻧﺘﯩــﻚ ﻣــﯘﮬﻪﺑﺒﻪﺗﻨﻰ ﻛﯜﻳﻠﻪﻳــﺪﯨﻐﺎﻥ ﺗﯧﻜﯩﺴــﺘﻠﻪﺭﺩﯨﻦ ﺋﯩﺒــﺎﺭﻩﺕ‪ .‬ﻟــﯧﻜﯩﻦ ﺗﯧﻜﯩﺴــﺘﻠﻪﺭﺩﻩ ﻣــﯘﻗﻪﺩﺩﻩﺱ‬
‫ﺋﯩﻼﮬﯩﻲ ﻛﯜﭼﻜﻪ ﺑﻮﻟﻐﺎﻥ ﺗﻪﻟﭙﯜﻧﯜﺵ ﺭﻭﻣﺎﻧﺘﯩﻚ ﻣﯘﮬﻪﺑﺒﻪﺗﺘﯩﻦ ﺋﯩﺒـﺎﺭﻩﺕ ﻣﯧﺘـﺎﻓﻮﺭ ﺋﺎﺳـﺘﯩﻐﺎ ﻳﻮﺷـﯘﺭﯗﻧﻐﺎﻥ‪.‬‬
‫ﺑﯘ ﻣﯘﻗﺎﻣﻨﯩﯔ ﻣﯘﻗﻪﺩﺩﯨﻤﻪ ﻗﯩﺴﻤﯩﺪﺍ ﻧﺎﮬﺎﻳﯩﺘﻰ ﮔﻪﯞﺩﯨﻠﯩﻚ ﺋﯩﭙﺎﺩﯨﻠﻪﻧﮕﻪﻥ‪ .‬ﻣﯘﻗﺎﻡ ﺗﯧﻜﯩﺴﺘﻠﯩﺮﻯ ‪-16-15‬‬
‫ﺋﻪﺳﯩﺮﺩﯨﻜﻰ ﺩﺍﯕﻠﯩﻖ ﺷﺎﺋﯩﺮﻻﺭﻧﯩﯔ ﻗﻪﺩﯨﻤﻜﻰ ﺗﯜﺭﻙ ﺋﻪﺩﻩﺑﯩﻲ ﺗﯩﻠﻰ‪ -‬ﭼﺎﻏﺎﺗﺎﻱ ﺗﯩﻠﯩﺪﺍ ﻳﺎﺯﻏﺎﻥ ﺷﯧﺌﯩﺮﻟﯩﺮﻯ‬
‫ﺑﻮﻟﯘﭖ‪،‬ﮬﯜﯞﻩﻳﺪﺍ ﻳﺎﺯﻏﺎﻥ''ﺋﯚﺯﮬﺎﻝ ﻣﯘﻗﺎﻣﯩﻨﯩﯔ ﻣﯘﻗﻪﺩﺩﯨﻤﯩﺴﻰ''ﺩﯨﻦ ﺋﯜﺯﯛﻧﺪﯨﻠﻪﺭﻧﻰ ﺋﺎﯕﻼﭖ ﺑﺎﻗﺎﻳﻠﻰ‪:‬‬

‫ﻳﺎﺭ ﻛﻪﻳﺪﻯ ﻗﯩﺰﯨﻞ ﺋﻪﯕﻠﯩﻨﻰ ﺯﯨﺒﺎ ﺑﻮﻳﻠﯩﻦ ﺩﻩﭖ‬

‫ﺋﺎﻟﻪﻡ ﺋﺎﯕﺎ ﻛﯚﺯ ﺳﺎﻟﺪﻯ ﺗﺎﻣﺎﺷﺎ ﻗﯩﻠﻴﯩﻦ ﺩﻩﭖ‬

‫ﺋﻮﺕ ﻳﺎﻗﺘﻰ ﺟﺎﮬﺎﻥ ﻣﯜﻟﻜﯩﮕﻪ ﻏﻪﯞﻏﺎ ﻗﯩﻠﻴﯩﻦ ﺩﻩﭖ‬

‫ﻣﻪﻧﺪﻩﻙ ﺑﯩﺮ ﺩﯨﯟﺍﻧﯩﻨﻪ ﮬﯜﯞﻩﻳﺪﺍ ﻗﯩﻠﻴﯩﻦ ﺩﻩﭖ‬

‫ﺧﻪﻧﺠﻪﺭ ﻗﻮﻟﯩﺪﺍ ﻣﻪﺷﺮﻩﭘﻨﻰ ﺋﯚﻟﺘﯜﺭﮔﯩﻠﻰ ﻛﻪﻟﺪﻯ‬

‫‪27‬‬
‫ﻏﻪﯞﻏﺎﻳﯘ ﻗﯩﻴﺎﻣﻪﺕ ﻣﻪﻥ ﺷﻪﻳﺪﺍ ﻗﯩﻠﻴﻪﻥ ﺩﻩﭖ‬

‫ﺩﯗﺭﯨــﯔ ﺋﯩــﺮﺍﻥ ﻣــﯘﺯﯨﻜﯩﻠﯩﺮﯨﻨﻰ ﯞﻩ ﻣﯩﺴﺘﯩﺴــﯩﺰﯨﻤﻨﻰ ﺗﻪﺗﻘﯩــﻖ ﻗﯩﻠﯩــﺶ ﺟﻪﺭﻳﺎﻧﯩــﺪﺍ‪ ،‬ﺳــﻮﭘﯩﺰﯨﻢ ﺩﯨﻨﯩــﻲ‬

‫ﻣﯘﺭﺍﺳﯩﻤﻠﯩﺮﯨﺪﯨﻜﻰ ﻧﯘﺭﻏﯘﻧﻠﯩﻐﺎﻥ ﻣﯘﺯﯨﻜﺎ ﺷـﻪﻛﯩﻠﻠﯩﺮﯨﻨﯩﯔ ﺷـﯩﺌﻪ ﺩﻩﺭﯞﯨﺸـﻠﯩﺮﯨﻨﯩﯔ ﻧﺎﺧﺸـﺎ ﻣـﯘﺯﯨﻜﯩﻠﯩﺮﻯ‪،‬‬
‫ﻛﯩﻼﺳﺴــﯩﻚ ﻧﺎﺧﺸــﯩﻼﺭ‪ ،‬ﭼﻮﯕﻘــﯘﺭ ﺩﯨﻨﯩــﻲ ﻣﻪﻧــﺎ ﯞﻩ ﻗﯘﺭﺋــﺎﻥ ﭘﺎﺭﭼﯩﻠﯩﺮﯨﻨﯩــﯔ ﺑﯩﺮﯨﻜﻤﯩﺴــﯩﺪﯨﻦ ﻛﯧﻠﯩــﭗ‬
‫ﭼﯩﻘﻘﺎﻧﻠﯩﻘﯩﻨﻰ ﺋﻮﺗﺘﯘﺭﯨﻐﺎ ﻗﻮﻳﯩﺪﯗ‪ .‬ﺑﯘ ﺧﯩﻞ ﭼﻮﯕﻘﯘﺭ ﺗﻪﺗﻘﯩﻘﺎﺗﻼﺭﺩﯨﻦ ﺩﯨﻨﯩﻲ ﯞﻩ ﺩﯨﻨﻐـﺎ ﺋﺎﺋﯩـﺖ ﺑﻮﻟﻤﯩﻐـﺎﻥ‬
‫ﻣﯘﺯﯨﻜﯩﻼﺭﻧﯩﯔ ﺋﯚﺯ‪-‬ﺋﺎﺭﺍ ﺟﯩﭙﺴﯩﻠﯩﺸﻘﺎﻥ ﯞﻩ ﺋﻮﺭﮔﺎﻧﯩﻚ ﮬﺎﻟﺪﺍ ﺑﯩﺮﯨﻜﻜﻪﻥ ﺑﯩﺮ ﮬﺎﻟﯩﺘﯩﻨﻰ ﺗﻪﺳﻪﯞﯞﯗﺭ ﻗﯩﻠﯩﺸﻘﺎ‬
‫ﺑﻮﻟﯩﺪﯗ‪(1989:22-6) .‬ﺧﯩﺮﻭﻣﻰ ﻟﻮﺭﺭﯨﻦ ﺳﺎﻛﺎﺗﺎ ‪-1960‬ﻳﯩﻠﻰ ﻣﻮﺩﺍ ﺑﻮﻟﻐﺎﻥ ﺑﯩﺮ ﺋﺎﻓﻐﺎﻧﯩﺴﺘﺎﻥ ﻣﯘﮬﻪﺑﺒﻪﺕ‬
‫ﻟﯧﺮﯨﻜﯩﺴﯩﻨﯩﯔ ''ﻣﺎﺯﺍﺭﻯ ﺷﻪﺭﯨﻒ'' ﺗﻪ ﻳﯧﯖﻰ ﻳﯩﻞ ﺗﺎﯞﺍﺑﺎﺗﻰ ﺋﯜﭼﯜﻥ ﺋﯧﻴﺘﯩﻠﯩﺪﯨﻐﺎﻧﻠﯩﻘﯩﻨﻰ ﻣﯘﻻﮬﯩﺰﻩ ﻗﯩﻠﯩﺪﯗ‪:‬‬

‫ﻛﯧﻠﯩﯖﻼﺭ‪ ،‬ﻣﺎﺯﺍﺭﻏﺎ‪ ،‬ﻣﻮﻟﻼ ﻣﯘﮬﻪﻣﻤﻪﺕ ﺟﺎﻥ‬

‫ﻳﺎﯞﺍ ﻛﯚﺭﻛﯜﻣﻠﻪﺭﻧﻰ ﻛﯚﺭﻩﻳﻠﻰ ﻳﺎﺭﯨﻢ‬

‫ﺋﺎﻗﺴﯘﻥ ﻳﺎﺷﻼﺭ ﻛﯚﺯﻟﻪﺭﺩﯨﻦ ﺳﺎﻛﻰ ﺟﺎﻧﻨﯩﯔ ﻣﺎﺯﺍﺭﯨﺪﺍ‪. . .‬‬

‫‪27‬ﺧﻮﺗﻪﻧﻠﯩﻚ ﺋﺎﺑﺪﯗﻟﻼ ﻣﻪﺟﻨﯘﻥ ﺋﯧﻴﺘﻘﺎﻥ ﻧﺎﺧﺸﯩﻨﯩﯔ ﺗﯧﻜﯩﺴﺘﻰ‪ .‬ﺋﯧﻨﮕﯩﻠﯩﺰﭼﯩﻼﺷﺘﯘﺭﻏﯘﭼﻰ ﻳﺎﺳﯩﻦ ﻣﯘﺧﭙﯘﻝ ﯞﻩ ﺭﺍﭼﯧﻞ ﺧﺎﺭﺭﯨﺲ ‪.‬‬
 ‫‪Uygurlarda Mezar Adetleri: Müzik, İslam ve Çin Devleti‬‬ ‫‪156‬‬

‫ﺳﺎﻛﺎﺗﺎ ''ﺋﺎﻓﻐﺎﻧﯩﺴﺘﺎﻥ ﻣﯘﺯﯨﻜﯩﺴﯩﻐﺎ ﺑﻮﻟﻐﺎﻥ ﻛﯚﺯﻗﺎﺭﯨﺸﯩﻨﻰ‪ ،‬ﺑﺎﺷﻘﺎ ﻣﻪﺩﻩﻧﯩـﻴﻪﺕ ﮬﺎﺩﯨﺴـﯩﻠﯩﺮﯨﮕﻪ ﺋﻮﺧﺸﺎﺷـﻼ‬

‫ﺩﯨﻨﯩﻲ ﻣﻪﺯﻣﯘﻥ ﯞﻩ ﺩﯨﻨﯩـﻲ ﺗﻪﭘﺴـﯩﺮﻟﻪﺭ ﺑﯩـﻠﻪﻥ ﭼﯩﺮﻣﺎﺷـﻘﺎﻥ ﮬﺎﻟـﺪﺍ ﺯﯨـﭻ ﺑﺎﻏﻼﻧﻐـﺎﻥ ﺩﻩﭖ ﺧﯘﻻﺳـﯩﻼﻳﺪﯗ‪.‬‬
‫)‪ (1986:39‬ﺋﯚﺯﺑﯧﻜﯩﺴـﺘﺎﻧﺪﺍ ﺗﻪﺗﻘﯩﻘـﺎﺕ ﺋﯧﻠﯩـﭗ ﺑـﺎﺭﻏﯘﭼﻰ ﻟﯧﯟﯨﻨﻤـﯘ ﺩﯨـﻦ ﺑﯩـﻠﻪﻥ ﻣﯘﺯﯨﻜـﺎ ﺋﻮﺗﺘﯘﺭﯨـﺪﯨﻜﻰ‬
‫ﺑﺎﻏﻠﯩﻨﯩﺸـــﻨﻰ ﻣﯘﻧـــﺪﺍﻕ ﺑﺎﻳـــﺎﻥ ﻗﯩﻠﻐـــﺎﻥ‪ :‬ﺷـــﯩﻨﺠﺎﯓ ﯞﻩ ﺋﯚﺯﺑﯧﻜﯩﺴـــﺘﺎﻧﺪﯨﻜﻰ ﻣﯘﺯﯨﻜـــﺎﻧﺘﻼﺭ ﺋـــﺎﺩﻩﺗﺘﻪ‬
‫ﺷﺎﺋﯩﺮ‪،‬ﭘﻪﻳﻼﺳــﻮﭖ‪ ،‬ﻗﯩﺰﯨﻘﭽــﻰ ﮬﻪﻳﻴــﺎﺭ ﻳــﺎﻛﻰ ﻣــﻮﻟﻼ ﺑﻮﻟﯩــﺪﯗ‪ .‬ﺑﻪﻟﻠﯧــﺮ‪-‬ﺧــﺎﻥ ﻣﯘﺯﯨﻜﺎﻧﺘﻼﺭﻧﯩــﯔ )ﺋﯩﺴــﻼﻡ‬
‫ﺷــﻪﺟﻪﺭﯨﻠﯩﺮﯨﻨﻰ ﻳــﺎﺩﻟﯩﻐﯘﭼﻰ ﻣﻪﺩﺩﺍﮬﻼﺭ(ﺋﻪﻧﺌﻪﻧﯩــﯟﻯ ﺩﯨــﻦ ﺑﯩــﻠﻪﻥ ﺳــﯧﮫﯩﺮ ﺋﺎﺭﯨﺴــﯩﺪﯨﻜﻰ ﺑﯩــﺮ ﯞﺍﺳــﺘﯩﭽﻰ‬
‫ﺋﯩﻜﻪﻧﻠﯩﻜﯩﻨﻰ ﻛﯚﺭﺳﯩﺘﯩﺪﯗ )‪ .(2000:39‬ﻟﯧﯟﯨﻦ ﺋﯚﺯﺑﯧﻚ ﻣﯘﺯﯨﻜﯩﻠﯩﺮﯨﻨﯩﯔ ﻣﯘﺯﯨﻜـﺎ ﭼﯧﮕﺮﯨﺴـﯩﺪﯨﻦ ﮬﺎﻟﻘﯩـﭗ‬
‫ﻛﻪﺗﻜﻪﻧـــﻼ ﺑﻮﻟـــﯘﭖ ﺑﻮﻟـــﯘﭖ ﻗﺎﻟﻤﺎﺳـــﺘﯩﻦ ﺑﻪﻟﻜـــﻰ ﻳﻪﻧﻪ ﺋﯩﻼﮬﯩـــﻲ ﯞﻩ ﺭﻭﮬﯩـــﻲ ﺋـــﺎﻣﯩﻠﻼﺭﻧﻰ ﺋـــﯚﺯ‪-‬ﺋـــﺎﺭﺍ‬
‫ﺗﯘﺗﺎﺷــﺘﯘﺭﻏﯘﭼﻰ ﯞﺍﺳــﺘﻪ ﺋﯩﻜﻪﻧﻠﯩﻜﯩﻨــﻰ ﻛﯚﺭﺳــﯜﺗﯜﭖ ﻣﯘﻧــﯘﻻﺭﻧﻰ ﻣﯩﺴــﺎﻟﻐﺎ ﺋﺎﻟﯩــﺪﯗ‪'':‬ﺑﯩﺮ ﮔــﺎﮪ ﺧــﯘﺩﺍﻱ‬
‫ﺭﺍﺳﯘﻟﺪﺍﻥ‪ ،‬ﺑﯩﺮ ﮔﺎﮪ ﻏﺎﻣﺰﺍﻱ ﺋﯘﺳﺴﯘﻟﺪﺍﻥ'') ﺑﯩﺮ ﻧﯚﯞﺑﻪﺕ ﺋﺎﻟﻼﮪ ﯞﻩ ﭘﻪﻳﻐﻪﻣﺒﯩﺮﯨﻤﯩﺰ ﺋﯜﭼﯜﻥ‪ ،‬ﺑﯩﺮ ﻧﯚﯞﺑﻪﺕ‬
‫ﺑﻪﺧﺘﯩﻤﯩﺰ ﯞﻩ ﺋﯘﺳﺴﯘﻝ ﺋﯜﭼﯜﻥ'' ( )‪(4-1996:63‬‬

‫ﺑﻪﺯﻯ ﺗـﺎﺭﯨﺨﯩﻲ ﻣﻪﻧــﺒﻪﻟﻪﺭ ﯞﻩ ﺗـﺎﺭﯨﺨﯩﻲ ﺷﻪﺧﺴــﻠﻪﺭﻧﯩﯔ ﺗﻪﺯﻛﯩﺮﯨﻠﯩـﺮﯨﮕﻪ ﻗﺎﺭﯨﻐﺎﻧــﺪﺍ‪ ،‬ﺷـﯩﻨﺠﺎﯕﺪﯨﻜﻰ ﺑﯩــﺮ‬

‫ﻗﯩﺴﯩﻢ ﻣﯘﺯﯨﻜﯩﻼﺭﻧﯩﯔ ﺋﯩﭽﯩﺪﻩ ﻣﯘﺯﯨﻜﺎ ﺑﯩﻠﻪﻥ ﺋﯩﻼﮬﯩـﻲ ﻛـﯜﭺ ﺋـﯚﺯ‪-‬ﺋـﺎﺭﺍ ﺑﯩـﺮ ﮔﻪﯞﺩﯨﻠﻪﺷـﻜﻪﻥ ﻣـﯘﺯﯨﻜﯩﻼﺭ‬
‫ﻣﻪﯞﺟــﯜﺕ‪ .‬ﺋﯘﻳﻐــﯘﺭ ﻣﯘﺯﯨﻜﯩﻠﯩﺮﯨــﺪﯨﻦ ﺑﻮﻟﻐــﺎﻥ ‪-19‬ﺋﻪﺳــﯩﺮﺩﯨﻜﻰ ﻣــﻮﻟﻼ ﻣﯚﺟﯩﺰﯨﻨﯩــﯔ ‪'' 28‬ﻣﯘﺯﯨﻜــﺎﻧﺘﻼﺭ‬
‫ﺗــﺎﺭﯨﺨﻰ''ﻳﻪﻧﻰ ''ﺗــﺎﺭﯨﺨﯩﻲ ﻣﯘﺳــﯩﻘﯘﻳﯘﻥ'' ﺩﺍ ﺧــﺎﺭﻩﺯﯨﻤﮕﻪ ﻛﻪﺗــﻜﻪﻥ‪ ،‬ﻧــﻮﮪ ﺋﻪﻟﻪﻳﮫﯩﺴــﺎﻻﻣﻨﯩﯔ ﻛﯧﻴﯩﻨﻜــﻰ‬
‫ﺋﻪﯞﻻﺗﻠﯩﺮﯨـﺪﯨﻦ ﺑﻮﻟﻐـﺎﻥ ﺩﺍﯕﻠﯩــﻖ ﻣﯘﺯﯨﻜﺎﻧﺘﻨﯩـﯔ ﺗﻪﺯﻛﯩﺮﯨﺴــﻰ ﯞﻩ ﭼﺎﻏﺎﺗـﺎﻱ ﺩﻩﯞﺭﯨــﺪﯨﻜﻰ ﺩﺍﯕﻠﯩـﻖ ﺷــﺎﺋﯩﺮ‬
‫ﻣﯘﺯﯨﻜﺎﻧﺖ‪،‬ﻣﯘﻗﺎﻡ ﺗﯧﻜﯩﺴﺘﻰ ﺋﯩﺠﺎﺗﭽﯩﺴﻰ‪ ،‬ﮬﯧﺮﺍﺗﺘﺎ ﻳﺎﺷﯩﻐﺎﻥ ﺋﻪﻟﯩﺸـﯩﺮ ﻧـﺎﯞﺍﺋﯩﻲ )‪ (1502-1439‬ﮬﻪﻗﻘﯩـﺪﻩ‬
‫ﺑﺎﻳﺎﻧﻼﺭ ﻳﯧﺰﯨﻠﻐﺎﻥ ‪ .‬ﺑﯘ ﻛﯩﺘﺎﺑﺘﺎ ﻧﺎﮬـﺎﻳﯩﺘﻰ ﻧﯘﺭﻏـﯘﻥ ﻛﯩﺸـﯩﻨﯩﯔ ﺋﻪﻗﻠﯩﻨـﻰ ﻻﻝ ﻗﯩﻠﻐـﯘﺩﻩﻙ ﻣﯘﺯﯨﻜـﺎ ﺑﯩـﻠﻪﻥ‬
‫ﻗﯘﺩﺭﻩﺗﻠﯩﻚ ﺋﯩﻼﮬﯩـﻲ ﻛـﯜﭼﻨﻰ ﺋـﯚﺯﺍﺭﺍ ﺑﯩﺮﻟﻪﺷـﺘﯜﺭﮔﻪﻥ ﭼـﯚﭼﻪﻛﻠﻪﺭ ﺑﺎﻳـﺎﻥ ﻗﯩﻠﯩﻨﻐـﺎﻥ ‪ .‬ﻣﻪﯞﻻﻧﻪ ﺳـﺎﮬﯩﺐ‬
‫ﺑﻪﻟﯩﮫــﻰ )ﻣﯩــﻼﺩﻯ ‪-1440‬ﻳﯩﻠــﻰ(‪ ،‬ﺑــﺎﺑﯘﺭ ﺷــﺎﮬﻨﯩﯔ ﻛﺎﺑﯘﻟــﺪﯨﻜﻰ ﺋﻮﺭﺩﯨﺴــﯩﺪﯨﻜﻰ ﺑﯩــﺮ ﻣﯘﺯﯨﻜﺎﻧﺘﻨﯩــﯔ‬
‫ﺗﻪﺯﻛﯩﺮﯨﺴﻰ ﮬﻪﻗﻘﯩﺪﯨﻜﻰ ﭼﯚﭼﻪﻛﻠﻪﺭ ﺋﻪﯓ ﺗﯩﭙﯩﻚ ﻣﯩﺴﺎﻟﻼﺭﺩﯨﻦ ﺑﯩﺮﻯ‪ .‬ﺑﯘ ﺗﻪﺯﻛﯩﺮﯨﺪﻩ ﻣﯚﺟﯩﺰﻯ ﺑﯩﺮ ﻛﯜﻧﻰ‬
‫ﺑﺎﺑﯘﺭﺷﺎﮬﻨﯩﯔ ﺋﻮﺭﺩﯨﺴﯩﺪﺍ ﺑﻪﻟﯩﮫﻰ ''ﭼﯚﻝ ﺋﯩﺮﺍﻕ ﻣﯘﻗﺎﻣﻰ''ﻧﻰ ﺋﻮﺭﯗﻧﺪﺍﯞﺍﺗﻘﺎﻧﺪﺍ‪ ،‬ﺑﯩﺮ ﺑﯘﻟﺒﯘﻝ ﻛﯧﻠﯩﭗ ﺋﯘﻧﯩﯔ‬
‫ﺗﻪﻣﺒﯘﺭﯨﻐﺎ ﻗﻮﻧﯘﭖ ﺳﺎﻳﺮﺍﺷﻘﺎ ﺑﺎﺷﻼﭘﺘﯘ‪ .‬ﺑﯘﻧﻰ ﺗﯩﯖﺸﯩﻐﺎﻥ ﮬﻪﻣﻤﻪ ﺋﺎﺩﻩﻣﻠﻪﺭ ﻛﯚﺯﻟﯩﺮﯨـﺪﯨﻦ ﺗـﺎﺭﺍﻣﻼﭖ ﻳﺎﺷـﻼﺭ‬
‫ﺗﯚﻛﯜﻟﯜﺷﻜﻪ ﺑﺎﺷﻼﭘﺘﯘ ﯞﻩ ﮬﯘﺷـﻠﯩﺮﯨﺪﯨﻦ ﻛﯧﺘﯩﭙﺘـﯘ‪ .‬ﺋﺎﻧـﺪﯨﻦ ﻛﯩﺸـﯩﻠﻪﺭ ﻗﻮﺭﻗﯘﺷـﻘﺎ ﺑﺎﺷـﻼﭘﺘﯘ ﯞﻩ ﺑﯘﻟﺒـﯘﻟﻨﻰ‬
‫ﭼﺎﻟﻤــﺎ ﻛﯧﺴــﻪﻙ ﻗﯩﻠﯩــﭗ ﺋﯚﻟﺘﯜﺭﯛﭘﺘــﯘ‪ ،‬ﺷــﯘﺋﺎﻥ ﺑﻪﻟﯩﮫﯩﻤــﯘ ﺟــﺎﻥ ﺋﯜﺯﯛﭘﺘــﯘ‪ .‬ﻣــﯚﺟﯩﺰﻯ ﻳﻪﻧﻪ ﺗﻪﺳــﯩﺮ ﻛــﯜﭼﻰ‬
‫ﻛﯜﭼﻠﯜﻙ ﺑﻮﻟﻐﺎﻥ ﭘﻪﻳﻼﺳﻮﭖ ﺋﻪﻝ ﻓﺎﺭﺍﺑﯩﻨﯩﯔ ﻧﻪﻗﻠﯩﻴﺎﺗﻠﯩﺮﯨﻨﻰ ﻗﻮﻟﻼﻧﻐﺎﻥ‪:‬ﺋﻪﮔﻪﺭ ﺳﻪﻥ ﻳﯜﺯ ﻳﯩـﻞ ﺋﯩﺒـﺎﺩﻩﺕ‬
‫ﻗﯩﻠﯩﭗ ﺳﺎﺋﺎﺩﻩﺗﻜﻪ ﺋﯧﺮﯨﺸﻪﻟﻤﯩﺴﻪﯓ‪ ،‬ﺳﺎﺋﺎﺩﻩﺗﻨﻰ ﻣﯧﻨﯩﯔ ﻗﺎﻟﯘﻧﯩﻤﻨﯩﯔ ﺗﺎﺭﯨﻠﯩﺮﯨـﺪﯨﻦ ﺋﯩـﺰﻟﯩﮕﯩﻦ''‪ .‬ﻧﻪﻳﺴـﺎﻥ‬
‫ﻻﺋﯩﺘﻨﯩﯔ ''ﻣﯘﺯﯨﻜﺎﻧﺘﻼﺭﻧﯩـﯔ ﺗﺎﺭﯨﺨﻰ''ﻧـﺎﻣﻠﯩﻖ ﻣﯘﮬﺎﻛﯩﻤﯩﺴـﯩﺪﻩ‪ ،‬ﺋﻪﻝ ﻓﺎﺭﺍﺑﯩﻨﯩـﯔ ﻣﯘﺯﯨﻜـﺎ ﺑﯩـﻠﻪﻥ ﺋﯩﻼﮬﯩـﻲ‬
‫ﻛﯜﭺ ﺋﻮﺗﺘﯘﺭﯨﺴﯩﺪﯨﻜﻰ ﻣﯘﻻﮬﯩﺰﯨﺴﻰ ﺑﯩﻠﻪﻥ ﺋﻪﻣﻪﺱ ﺑﻪﻟﻜـﻰ ﻣﯚﺟﯩﺰﯨﻨﯩـﯔ ﺋـﯘﻧﻰ ﺋﻮﺗﺘـﯘﺭﺍ ﺋﺎﺳـﯩﻴﺎ ﺳـﻮﭘﯩﺰﻡ‬
‫ﺋﻪﻧﺌﻪﻧﯩﺴـﯩﮕﻪ ﻗﻮﺷـﯘﭖ ﺗﺎﺭﯨﺨﺘـﺎ ﺋﯩـﺰ ﻗﺎﻟﺪﯗﺭﻏﺎﻧﻠﯩﻘﯩــﺪﯨﻦ ﻣﻪﺷـﮫﯘﺭ ﺑﻮﻟﻐـﺎﻥ ﺩﯦـﮕﻪﻥ ﻧـﯘﻗﺘﯩﻨﻰ ﺋﻮﺗﺘﯘﺭﯨﻐــﺎ‬
‫ﻗﻮﻳﻐﺎﻥ )‪.(Light 1998‬‬

‫ﮬﺎﺯﯨﺮﻗﻰ ﺳﯩﻴﺎﺳﯩﻲ ﻛﯚﺯﻗﺎﺭﺍﺷﺘﯩﻜﻰ ﺩﯨﻨﯩﻲ ﻣﻪﺯﻣﯘﻧﻼﺭ ﺑﯩﻠﻪﻥ ﺩﯨﻨﻐﺎ ﺋﺎﺋﯩﺖ ﺑﻮﻟﻤﯩﻐـﺎﻥ ﻣﻪﺯﻣـﯘﻧﻼﺭﻧﻰ ﺋـﯚﺯ‪-‬‬
‫ﺋﺎﺭﺍ ﺋﺎﻳﺮﯨﯟﯦﺘﯩﺸﻜﻪ ﺑﻮﻟﻤﺎﺳﻠﯩﻘﺘﯩﻦ ﺋﯩﺒﺎﺭﻩﺕ ﻧﯘﻗﺘﺎ ﺋﯘﻳﻐﯘﺭ ﻣﻪﺩﻩﻧﯩﻴﯩﺘﻨﯩﯔ ﺗـﺎﺟﻰ ﺑﻮﻟﻐـﺎﻥ ﻣﯘﻗـﺎﻡ ﺋﯜﺳـﺘﯩﺪﻩ‬
‫ﻣﯘﻧـــﺎﺯﯨﺮﻩ ﻳﯜﺭﮔـــﯜﺯﯛﺵ ﺋـــﺎﺭﻗﯩﻠﯩﻖ ﭼﯜﺷـــﻪﻧﺪﯛﺭﯛﻟﮕﻪﻥ‪ .‬ﻣﯘﻗﺎﻣﻨﯩـــﯔ ﺋـــﺎﺧﯩﺮﻗﻰ ﭼﯜﺷﯜﺭﮔﯜﺳـــﻰ ﻣﯘﺯﯨﻜـــﺎ‬
‫ﻧﯘﻗﺘﯩﺴــﯩﺪﯨﻦ ﻗﺎﺭﯨﻐﺎﻧــﺪﺍ ﺳــﻮﭘﯩﺰﯨﻤﺪﯨﻜﻰ ﮬــﯚﻛﻤﻪﺕ ﺋﯧﻴﺘﻘــﯘﭼﯩﻼﺭ ﯞﻩ ﺋﺎﺷــﯩﻘﻼﺭ ﺑﯩــﻠﻪﻥ ﺑﺎﻏﻠﯩﻨﯩﺸــﻠﯩﻘﻰ‬

‫‪-1919 28‬ﻳﯩﻠﻰ ﺗﻪﻳﻴﺎﺭﻻﻧﻐﺎﻥ ﻓﻮﺗﻮ ﻛﻮﭘﯩﻴﻪ ﻧﯘﺳﺨﯩﺴﻰ ‪-1950‬ﻳﯩﻠﻰ ﺧﻮﺗﻪﻧﺪﻩ ﺑﺎﻳﻘﺎﻟﻐﺎﻥ ﯞﻩ ﮬﺎﺯﯨﺮﻗﻰ ﺯﺍﻣﺎﻥ ﺋﯘﻳﻐﯘﺭ ﺗﯩﻠﯩﻐﺎ‬
‫ﺋﺎﻏﺪﯗﺭﯗﻟﯘﭖ‪ ،‬ﺷﯩﻨﺠﺎﯕﺪﺍ ﻧﻪﺷﺮ ﻗﯩﻠﯩﻨﻐﺎﻥ‪.‬ﺋﻪﺳﻪﺭﻧﯩﯔ ﺋﯧﻨﮕﯩﻠﯩﺰﭼﻪ ﺗﻪﺭﺟﯩﻤﯩﺴﻰ ﻻﻳﯩﺖ )‪(1998‬ﺗﻪﺭﯨﭙﯩﺪﯨﻦ‪ ،‬ﻓﺮﺍﻧﺴﯘﺯﭼﻪ‬
‫ﺗﻪﺭﺟﯩﻤﯩﺴﻰ ﺗﺮﯨﺒﯩﻨﻴﺎﻙ)‪(2000‬ﺗﻪﺭﯨﭙﯩﺪﯨﻦ ﻧﻪﺷﺮ ﻗﯩﻠﯩﻨﻐﺎﻥ‪.‬‬
‫‪157‬‬ ‫‪Zulhayat ÖTKÜR‬‬

‫ﺑـﺎﺭﺩﯗﺭ ‪ .29‬ﺑـﯘ ﺋﯘﻳﻐـﯘﺭ ﺯﯨﻴـﺎﻟﯩﻴﻠﯩﺮﻯ ﺋﺎﺭﯨﺴـﯩﺪﺍ ﻣـﯘﮬﯩﻢ ﺑﯩـﺮ ﺋﻮﻳﻠﯩﻨﯩﺸـﻘﺎ ﺗﯧﮕﯩﺸـﻠﯩﻚ ﺋﯩـﺪﯨﻴﯩﯟﻯ ﻣﻪﺳـﯩﻠﻪ‬
‫ﺑﻮﻟﯘﭖ‪،‬ﺳــﻮﭘﯩﺰﯨﻤﻐﺎ ﻗﺎﺭﺷــﻰ ﺯﯨﻴــﺎﻟﯩﻴﻼﺭ ﺋﻪﻳﻨــﻰ ﯞﺍﻗﯩﺘﺘﯩﻜــﻰ ﺋﻪﯓ ﺋــﺎﺧﯩﺮﻗﻰ ﺋﯘﻳﻐــﯘﺭ ﺧﺎﻧــﺪﺍﻧﻠﯩﻘﻰ‪-16‬‬
‫ﺋﻪﺳﯩﺮﺩﯨﻜﻰ ﻳﺎﺭﻛﻪﻧﺖ ﺧﺎﻧﻠﯩﻘﯩﻨﯩﯔ ﮬﺎﻻﻙ ﺑﻮﻟﯘﺷﯩﻐﺎ ﺳﻮﭘﯩﺰﯨﻤﯩﻼﺭ ﺳﻪﯞﻩﭘﭽﻰ ﺑﻮﻟﻐـﺎﻥ ﺩﻩﭖ ﺋﻪﻳﯩﭙﻠﻪﻳـﺪﯗ‪.‬‬
‫ﻣﯘﻗﺎﻡ ﺋﯘﻳﻐـﯘﺭ ﻣﻪﺩﻩﻧﯩﻴﯩﺘﯩﻨﯩـﯔ ﺳـﯩﻤﯟﻭﻟﻰ ﯞﻩ ﺷـﺎﻧﻠﯩﻖ ﺗﻪﺭﻛﯩﺒﯩـﺪﯗﺭ ) ‪ . (Light 1998‬ﺑـﯘ ﺋﺎﺳـﺎﺭﻩﺗﺘﯩﻦ‬
‫ﻗﯘﺗﯘﻟﯘﺷﻨﯩﯔ ﺑﯩﺮ ﻳﻮﻟﻰ ﺋﻪﻟﯟﻩﺗﺘﻪ ﭘﯜﭼﻪﻙ ﺷﺎﻛﺎﻝ ﻗﯩﺴﻤﯩﻨﻰ ﭼﯩﻘﯩﺮﯞﯦﺘﯩﺸﺘﯩﻦ ﺋﯩﺒﺎﺭﻩﺕ‪ .‬ﮬﺎﺯﯨﺮﻗﻰ ﻛﻪﺳـﭙﯩﻲ‬
‫ﺋﻮﻳﯘﻧﻼﺭﺩﺍ ﺋﻮﺭﯗﻧﺪﯨﻠﯩﻨﯩﺪﯨﻐﺎﻥ ﻣﻪﺷﺮﻩﭘﻠﻪﺭﺩﻩ ﺩﯨﻨﯩﻲ ﻣﻪﺯﻣﯘﻧﻼﺭ ﺋﻪﯓ ﺗﯚﯞﻩﻥ ﭼﻪﻛﻜﻪ ﭼﯜﺷﯜﺭﯛﻟﮕﻪﻥ ﺑﻮﻟﯘﭖ‬
‫‪30‬‬
‫ﺗﻪﻛﺮﺍﺭﻟﯩﻨﯩﭗ ﺋﯧﻴﺘﯩﻠﯩﺪﯨﻐﺎﻥ ''ﺋﺎﻟﻼﮪ''ﺩﯦﮕﻪﻥ ﺳﯚﺯﻧﯩﯔ ﺋﻮﺭﻧﯩﻐﺎ ''ﺩﻭﺳﺘﻼﺭ'' ﺩﯦﮕﻪﻥ ﺳﯚﺯ ﻗﻮﻟﻠﯩﻨﯩﻠﯩﺪﯗ‪.‬‬

‫ﺷــﯩﻨﺠﺎﯕﺪﯨﻜﻰ ﻣــﺎﺯﺍﺭ ﺗــﺎﯞﺍﺑﯩﺘﻰ ﭘﺎﺋــﺎﻟﯩﻴﯩﺘﻰ ﺋﯩﺒﺎﺩﻩﺗﭽﯩﻠﻪﺭﻧﯩــﯔ ﺗﻮﭘﻠﯩﻨﯩــﺪﯨﻐﺎﻥ ﻣﻪﺭﻛﯩــﺰﻯ ﯞﻩ ﻛــﯚﯕﻠﯩﻨﻰ‬

‫ﺋﯩﭙﺎﺩﯨﻠﻪﻳﺪﯨﻐﺎﻥ ﺳﻮﺭﯗﻧﻰ ﺑﻮﻟﯘﭖ ﻗﺎﻟﻐﺎﻥ‪ .‬ﻳﺎﺭﺭﯨﯔ ‪-1929‬ﻳﯩﻠﯩﺪﯨﻜﻰ ﺋﻮﺭﺩﺍﻡ ﭘﺎﺩﯨﺸﺎﮪ ﻣﺎﺯﯨﺮﯨﻐـﺎ ﺑﻮﻟﻐـﺎﻥ‬
‫ﺯﯨﻴــﺎﺭﯨﺘﯩﻨﻰ ﻣﯘﻧــﺪﺍﻕ ﺗﻪﺳــﯟﯨﺮﻟﯩﮕﻪﻥ‪:‬ﺑﯘﻻﺭ ﺗﯩﭙﯩــﻚ ﺑﯩــﺮ ﺗــﺎﯞﺍﭖ ﻗﯩﻠﻐــﯘﭼﻰ ﺋﺎﻳــﺎﻟﻼﺭ ﮔﯘﺭﯗﭘﭙﯩﺴــﻰ ﺑﻮﻟــﯘﭖ‬
‫ﻣﻮﻟﻠﯩﻼﺭ ﺑﺎﺭﺋﯩﺪﻯ‪ .‬ﺋﯘﻻﺭ ﺋﯚﺯﻟﯩﺮﯨﻨﯩﯔ ﺋﺎﺯﺍﺑﻠﯩﺮﯨﻨﻰ ﻧﺎﺧﺸﺎ ﺋﯧﻴﺘﯩﺶ‪ ،‬ﺋﯚﻛﺴﯜﭖ ﻳﯩﻐﻼﺵ ﯞﻩ ﺋﺎﻳﻪﺕ ﺋﻮﻗـﯘﺵ‬
‫ﺋﺎﺭﻗﯩﻠﯩﻖ ﺋﯩﭙﺎﺩﯨﻠﻪﻳﺘﺘﻰ )‪ .(1986:120‬ﺷﯘﻧﯩﯔ ﺑﯩـﻠﻪﻥ ﺑﯩـﺮﻟﯩﻜﺘﻪ ﺑـﯘ ﺧﯩـﻞ ﭘﺎﺋـﺎﻟﯩﻴﻪﺗﻠﻪﺭ ﻛﯩﺸـﯩﻠﻪﺭﻧﯩﯔ‬
‫ﻛﯚﯕﯜﻝ ﺋﯧﭽﯩﺶ‪ ،‬ﮬﯘﺯﯗﺭﻟﯩﻨﯩﺶ ﯞﻩ ﻣﯘﺯﯨﻜﺎ ﺳﯧﺰﯨﻤﯩﻨﻰ ﺗﺎﯞﻻﻳﺪﯨﻐﺎﻥ ﻣﯘﮬﯩﻢ ﺑﯩﺮ ﭘﯘﺭﺳﻪﺕ ﺑﻮﻟـﯘﭖ ﻗﺎﻟﻐـﺎﻥ‪.‬‬
‫ﺷﯩﻨﺠﺎﯕﺪﯨﻜﻰ ﻧﯘﺭﻏﯘﻥ ﻣﺎﺯﺍﺭ ﺗﺎﯞﺍﺑﯩﺘﻰ ﺯﯨﻴﺎﺭﯨﺘﻰ ﺩﯦﮫﻘﺎﻧﭽﯩﻠﯩﻘﻨﯩﯔ ﺋﺎﻟﺪﯨﺮﺍﺵ ﻣﻪﯞﺳﯜﻣﯩﺪﯨﻦ ﻛﯧـﻴﯩﻦ ﻳـﺎﻛﻰ‬
‫ﻣــﻮﻝ ﮬﻮﺳــﯘﻟﺪﯨﻦ ﻛﯧــﻴﯩﻦ ﺋﯧﻠﯩــﭗ ﺑﯧﺮﯨﻠﯩــﺪﯗ‪ .‬ﺗــﺎﯞﺍﺑﻪﺕ ﺟﻪﺭﻳﺎﻧﯩــﺪﺍﺋﺎﺯﺭﺍﻕ ﺳــﻮﺩﺍ ﺗﯜﺳــﯩﻨﻰ ﺋﺎﻟﻐــﺎﻥ‬
‫ﭘﺎﺋﺎﻟﯩﻴﻪﺗﻠﻪﺭﻣﯘ ﺑﻮﻟﯘﭖ ﺗﯘﺭﯨﺪﯗ‪ .‬ﻣﺎ ﺑﯩﻨﻴﻪﻥ ‪-1983‬ﻳﯩﻠﻰ ﻳﺎﺯﻏﺎﻥ ﻣﺎﻗﺎﻟﯩﺴﯩﺪﻩ ﺋﻮﺭﺩﺍﻡ ﻣﺎﺯﯨﺮﯨﻨﯩﯔ ﺋﻪﺗﺮﺍﭘﯩﻐﺎ‬
‫‪ 238‬ﻗﻮﺗﺎﻥ ﻗﯘﺭﯗﻟﻐﺎﻧﻠﯩﻘﯩﻨﻰ‪ 350 ،‬ﺗﯘﻳﺎﻕ ﺋﺎﺗﻨﯩﯔ ﺋﺎﺕ ﺋﻮﻳﯘﻧﯩﻐﺎ ﻗﺎﺗﻨﺎﺷﻘﺎﻧﻠﯩﻘﯩﻨﻰ ﻳﺎﺯﯨﺪﯗ )‪.(Ma 1986‬‬

‫ﻳﺎﺭﺭﯨﯔ ﺋﯚﺯﯨﻨﯩﯔ ‪-1929‬ﻳﯩﻠﯩـﺪﯨﻜﻰ''ﺑﯩﺮﻗﺎﻧﭽﻪ ﻳـﯜﺯ ﺭﻭﮪ'' ﻧـﺎﻣﻠﯩﻖ ﻛﯩﺘﺎﺑﯩـﺪﺍ ﺋـﻮﺭﺩﺍﻡ ﭘﺎﺩﯨﺸـﺎﮪ ﻣـﺎﺯﯨﺮﻯ‬
‫ﺋﻪﺗﺮﺍﭘﯩــﺪﺍ ﻣﻪﺧﺴــﯘﺱ ﻣــﺎﺯﺍﺭ ﺗــﺎﯞﺍﺑﯩﺘﯩﻨﻰ ﺋــﻮﻗﻪﺕ ﯞﺍﺳﺘﯩﺴــﻰ ﻗﯩﻠﯩــﭗ ﺟــﺎﻥ ﺑﺎﻗﯩــﺪﯨﻐﺎﻥ ﻛﯩﺸــﯩﻠﻪﺭﻧﯩﯔ‬
‫ﻣﻪﯞﺟﯘﺗﻠﯘﻗﯩﻨﻰ ﺗﯩﻠﻐﺎ ﺋﺎﻟﯩـﺪﯗ‪ .‬ﻣـﺎﺯﺍﺭ ﺯﯨﻴﺎﺭﯨﺘﯩﻨﯩـﯔ ﻳﻪﻧﻪ ﺑﯩـﺮ ﺋﺎﻻﮬﯩـﺪﯨﻠﯩﻜﻰ ﻛﻮﻟﻠﯩﻜﺘﯩـﭗ ﻏﯩﺰﺍﻟﯩﻨﯩﺸـﺘﯩﻦ‬
‫ﺋﯩﺒــﺎﺭﻩﺕ‪ .‬ﺑﻪﺯﻯ ﻳﯧﻤﻪﻛﻠﻪﺭﻧــﻰ ﻣﻪﺳــﯩﻠﻪﻥ ﻳﯧﯖــﻰ ﺳــﻮﻳﯘﻟﻐﺎﻥ ﻗــﻮﻱ ﮔﯚﺷــﻰ‪ ،‬ﮔــﯜﺭﯛﭺ ﯞﻩ ﻣﯩــﯟﻩ‪ -‬ﭼﯩــﯟﻩ‬
‫ﻗﺎﺗﺎﺭﻟﯩﻘﻼﺭﻧﻰ ﺯﯨﻴﺎﺭﻩﺗﭽﯩﻠﻪﺭ ﺋﯚﺯﻟﯩﺮﻯ ﺋﺎﺋﯩﻠﯩﺴﯩﺪﯨﻦ ﺋﯧﻠﯩﭗ ﻛﯧﻠﯩﺪﯨﻐﺎﻥ ﺑﻮﻟﯘﭖ‪ ،‬ﻳﻮﻏﺎﻥ ﺑﯩﺮ ''ﺋﺎﻟﺘﯘﻥ ﺩﺍﺵ‬
‫‪31‬‬
‫ﻗـﺎﺯﺍﻥ ''ﺩﺍ ﺗﺎﻣــﺎﻕ ﺋﯧﺘﯩﻠﯩــﺪﯗ ﯞﻩ ﺷـﻪﻳﯩﺨﻼﺭﮔﻪ ﺳــﯘﻧﯘﻟﯘﭖ‪ ،‬ﻛــﯚﭘﭽﯩﻠﯩﻜﻜﻪ ﺗﻪﻗﺴـﯩﻢ ﻗﯩﻠﯩﻨﯩــﭗ ﺑﯧﺮﯨﻠﯩــﺪﯗ‬
‫)‪.(1986:122‬‬

‫ﻳﺎﺭﺭﯨﯔ ﺑﯘ ﻗﺎﺯﺍﻧﻨﯩﯔ ﻳﯧﻤﻪﻛﻠﯩﻚ ﭘﯩﺸﯘﺭﯗﺷﻘﺎ ﯞﻩ ﻗﯘﺭﺑـﺎﻧﻠﯩﻖ ﻗﯩﻠﯩﻨﻐـﺎﻥ ﻣﺎﻟﻼﺭﻧﯩـﯔ ﮔﯚﺷـﯩﻨﻰ ﭘﯩﺸﯘﺭﯗﺷـﻘﺎ‬

‫ﺋﯩﺸﻠﺘﯩﻠﯩﺪﯨﻐﺎﻧﻠﯩﻘﯩﻨﻰ ﺑﺎﻳﺎﻥ ﻗﯩﻠﯩﺪﯗ‪ .‬ﻣﺎﺯﺍﺭ ﺗﺎﯞﺍﺑﯩﺘﻰ ﺟﻪﺭﻳﺎﻧﯩﺪﯨﻜﻰ ﺑﻪﺯﻯ ﻗﯩﻠﻤﯩﺸﻼﺭ ﺷﻪﺭﯨﺌﻪﺗﻜﻪ ﺋﯘﻳﻐﯘﻥ‬
‫ﺋﻪﻣﻪﺱ ﺩﻩﭖ ﻗﺎﺭﯨﻠﯩــﺪﯗ‪ .‬ﻣﻪﺳــﯩﻠﻪﻥ ﺋﺎﻳﺎﻟﻼﺭﻧﯩــﯔ ﻳﺎﻏﻠﯩﻘﺴــﯩﺰ ﻳﯜﺭﯛﺷــﻰ‪،‬ﺗﺎﻣﺎﻛﺎ‪ ،‬ﻧﻪﺷــﻪ ﭼﻪﻛﻜــﯜﭼﯩﻠﻪﺭ ﯞﻩ‬
‫ﻣﯘﮬﻪﺑﺒﻪﺗﻠﻪﺷﻜﯜﭼﯩﻠﻪﺭ ﺋﯜﭼﯜﻥ ﮬﺎﺯﯨﺮﻻﻧﻐﺎﻥ''ﺋﺎﻟﺘﯘﻥ ﺋﯚﻱ''‪ ،‬ﻗﯩﻤﺎﺭ ﺋﻮﻳﻨﺎﺵ ﻗﺎﺗﺎﺭﻟﯩﻘﻼﺭﻧﯩﯔ ﮬﻪﻣﻤﻤﯩﺴـﯩﮕﻪ‬
‫ﻳﻮﻝ ﻗﻮﻳﯘﻟﯩﺪﯗ‪ .‬ﺑﺎﺷﻘﺎ ﺟﺎﻳﻼﺭﺩﯨﻤﯘ ﺑﯘ ﺧﯩﻞ ﺑﺎﻳﺮﺍﻡ ﺷﻪﻛﯩﻠﻠﯩﺮﻯ ﺗﻮﻧﯘﺷﻠﯘﻕ ﺑﻮﻟﯘﭖ‪ ،‬ﺟﯘﯕﮕﻮﻧﯩﯔ ﻏﻪﺭﺑﯩﻲ‬
‫ﺷـﯩﻤﺎﻟﯩﺪﯨﻜﻰ ﮔﻪﻧﺴـﯘ ﺋﯚﻟﻜﯩﺴـﯩﺪﻩ ﺋﯧﻠﯩـﭗ ﺑﯧﺮﯨﻠﯩــﺪﯨﻐﺎﻥ ''ﺧـﯘﺍﺋﯧﺮ'' ﺑﺎﻳﺮﯨﻤﯩﻐـﺎ ﺧﻪﻧـﺰﯗﻻﺭ ﯞﻩ ﺗﯘﯕﮕــﺎﻥ‬

‫‪29‬ﻣﻪﺷﺮﻩﭖ‪-‬ﺗﯧﺰ ﺋﯘﺩﺍﺭﻟﯩﻖ ﻳﺎﻛﻰ ﺋﯘﺩﺍﺭﻟﯩﻖ ﺧﻪﻟﻖ ﻣﯘﮬﻪﺑﺒﻪﺕ ﻟﯧﺮﯨﻜﯩﺮﯨﻨﯩﯔ ﻳﯩﻐﯩﻨﺪﯨﺴﯩﺪﯗﺭ‪ .‬ﻣﻪﺷﺮﻩﭖ ﻗﯩﺴﻤﻰ ﻣﯘﻗﺎﻣﻼﺭﻧﯩﯔ‬
‫ﺋﯘﺳﺴﯘﻝ ﺑﯚﻟﯩﻜﻰ ﺑﻮﻟﯘﭖ‪ ،‬ﺩﻩﺳﻠﻪﭘﻜﻰ ﺗﯧﻜﯩﺴﺘﻠﯩﺮﻯ ﻣﻪﺷﮫﯘﺭ ﻛﯩﻼﺳﺴﯩﻚ ﺷﺎﺋﯩﺮﻻﺭﻧﯩﯔ ﺷﯧﺌﯩﺮﻟﯩﺮﯨﺪﯨﻦ ﺗﻪﺭﻛﯩﭗ ﺗﺎﭘﻘﺎﻥ‪.‬‬
‫‪'30‬ﺋﻮﻥ ﺋﯩﻜﻜﻰ ﻣﯘﻗﺎﻡ'' ﻧﻰ ﻗﺎﻳﺘﺎ ﺭﻩﺗﻠﻪﭖ ﭼﯩﻘﯩﺶ ﻣﻪﻗﺴﺪﯨﺪﻩ ‪-1978‬ﻳﯩﻠﻰ ﺋﻮﻥ ﺋﯩﻜﻜﻰ ﻣﯘﻗﺎﻡ ﺗﻪﺗﻘﯩﻘﺎﺕ ﺟﻪﻣﺌﯩﻴﯩﺘﻰ ﻗﯘﺭﯗﻟﻐﺎﻥ‬
‫ﺑﻮﻟﯘﭖ‪ ،‬ﺑﯘ ﺟﻪﻣﺌﯩﻴﻪﺕ ﻗﯘﺭﯗﻟﻐﺎﻧﺪﯨﻦ ﺑﯘﻳﺎﻥ‪ ،‬ﺑﯩﺮﻗﺎﻧﭽﻪ ﻗﯧﺘﯩﻢ ﻳﯘﻗﯩﺮﻯ ﺳﻪﯞﯨﻴﺪﯨﻜﻰ ﺋﯩﻠﻤﯩﻲ ﻳﯩﻐﯩﻨﻼﺭ ﺋﯧﭽﯩﻠﺪﻯ؛ ﺗﻪﺗﻘﯩﻘﺎﺕ‬
‫ﺋﻪﺳﻪﺭﻟﯩﺮﻯ ﯞﻩ ﺋﯜﻥ ‪-‬ﺳﯩﻦ ﺋﻪﺳﻪﺭﻟﯩﺮﻯ ﻧﻪﺷﺮ ﻗﯩﻠﯩﻨﺪﻯ )‪.(1992‬ﻣﯘﻗﺎﻡ ﺗﯧﻜﯩﺴﺘﻠﯩﺮﯨﻨﯩﯔ ﻛﯩﺘﺎﭖ ﺑﻮﻟﯘﭖ ﻧﻪﺷﺮ ﻗﯩﻠﯩﻨﯩﺸﻰ‬
‫ﻛﻪﺳﭙﯩﻲ ﺳﺎﮬﻪﺩﯨﻜﻰ ﺯﺍﺗﻼﺭ ﺋﺎﺭﯨﺴﯩﺪﺍ ﯞﻩ ﺟﻪﻣﺌﯩﻴﻪﺗﺘﻪ ﻧﺎﮬﺎﻳﯩﺘﻰ ﻛﯜﭼﻠﯜﻙ ﺗﻪﺳﯩﺮ ﻗﻮﺯﻏﯩﺪﻯ )ﺑﺎﺭﺍﺕ ‪.(1996‬ﺋﯚﺯﺑﯧﻜﯩﺴﺘﺎﻧﻠﯩﻖ‬
‫ﺟﯘﻣﺎﻳﯧﯟ ﺑﯘ ﻗﯧﺘﯩﻤﻠﯩﻖ ﻧﻪﺷﺮﯨﺪﻩ ﺷﺎﮪ ﻣﯘﻗﺎﻣﯩﯩﺪﯨﻜﻰ ﺑﻪﺯﻯ ﺩﯨﻨﯩﻲ ﭘﯘﺭﯨﻘﻰ ﻛﯜﭼﯜﻙ ﺑﻮﻟﻐﺎﻥ ﺗﯧﻜﯩﺴﺘﻠﻪﺭﻧﯩﯔ ﺗﯧﻜﯩﺴﺘﻰ‬
‫ﺋﯚﺯﮔﻪﺭﺗﯩﻠﮕﻪﻧﻠﯩﻜﯩﻨﻰ ﻛﯚﺭﺳﯩﺘﯩﺪﯗ )‪.(1993:45‬‬
‫‪31‬ﻟﯧﯟﯨﻦ ﺳﯘﻟﺘﺎﻥ ﺋﯘﯞﻩﻳﯩﺲ ﺋﺎﻝ‪-‬ﻗﺎﺭﺍﺋﯩﻨﻨﯩﯔ ﻣﺎﺯﯨﺮﯨﺪﺍ ﺷﻮﺭﭘﺎ ﯞﻩ ﭘﻮﻟﻮﻏﺎ ﺋﻮﺧﺸﺎﺵ ﺋﻮﭘﭽﻪ ﺗﺎﻣﺎﻗﻼﺭ ﺗﺎﺭﺗﯩﻠﯩﺪﯨﻐﺎﻧﻠﯩﻘﯩﻨﻰ‬
‫ﻛﯚﺭﺳﯩﺘﯩﺪﯗ )‪.(1996:182‬‬
 ‫‪Uygurlarda Mezar Adetleri: Müzik, İslam ve Çin Devleti‬‬ ‫‪158‬‬

‫ﻣﯩﻠﻠﯩﺘﻰ ﻗﺎﺗﻨﯩﺸﯩﺪﯨﻐﺎﻥ ﺑﻮﻟﯘﭖ‪ ،‬ﻳﻪﺭﻟﯩﻚ ﺋﯩﻼﮬﻼﺭﻏـﺎ ﺳـﻪﺟﺪﻩ ﻗﯩﻠﯩـﺶ ﯞﻩ ﺋﻪﺭ‪ -‬ﺋﺎﻳـﺎﻟﻼﺭ ﺋـﯚﺯ‪-‬ﺋـﺎﺭﺍ ﺑﯩـﺮ‬
‫ﺑﯩﺮﯨﻨﻰ ﺟﻪﻟﭗ ﻗﯩﻠﯩﺶ ﻣﻪﻗﺴﯩﺪﯨﺪﻩ 'ﺧﯘﺍﺋﯧﺮ'' ﻧﺎﺧﺸﯩﻠﯩﺮﯨﻨﻰ ﺋﯧﻴﺘﯩﺸﯩﺪﯗ‪.‬‬

‫ﻣﺎﺯﺍﺭ ﯞﻩ ﺳﯩﻴﺎﺳﯩﻲ ﮬﻮﻗﯘﻕ‬

‫ﺗــﺎﺭﯨﺨﺘﯩﻦ ﺑﯘﻳــﺎﻥ ﻣــﺎﺯﺍﺭ ﺋﻪﻧﺌﻪﻧﯩﺴــﻰ ﺋﻮﺗﺘــﯘﺭﺍ ﺋﺎﺳــﯩﻴﺎﺩﺍ ﮬﯚﻛــﯜﻣﺮﺍﻥ ﻛــﯜﭼﻠﻪﺭ ﺗﻪﺭﯨﭙﯩــﺪﯨﻦ ﺳﯩﻴﺎﺳــﯩﻲ ﯞﻩ‬
‫ﻗﺎﻧﯘﻧﻐﺎ ﺋﯘﻳﻐﯘﻧﻼﺷﺘﯘﺭﯗﻟﯘﭖ‪ ،‬ﻳﻪﻧﻪ ﺑﯩﺮ ﺗﻪﺭﻩﭘﺘﯩﻦ ﻳﻮﺷﯘﺭﯗﻥ ﺗﻪﮬﺪﯨﺖ ﺩﻩﭖ ﻗﺎﺭﺍﭖ ﻛﯧﻠﯩﻨـﺪﻯ‪ .‬ﺳـﯩﯧﺮﺭﯨﻲ‬
‫ﺯﺍﺭﻛﻮﻧﻨﯩﯔ ﻗﺎﺭﯨﺸﯩﭽﻪ ﺷﯩﻨﺠﺎﯕﺪﯨﻜﻰ ﮬﯚﻛﯜﻣﻪﺕ ﺩﺍﺋﯩﺮﯨﻠﯩـﺮﻯ ﺋﯚﺯﻟﯩﺮﯨﻨﯩـﯔ ﺗﻪﺳـﯩﺮ ﻛـﯜﭼﯩﻨﻰ ﺋﯩﭙـﺎﺩﯨﻠﻪﺵ‬
‫ﺋﯜﭼﯜﻥ ﺋﻮﺭﺩﺍﻡ ﭘﺎﺩﯨﺸﺎﮪ ﻣﺎﺯﯨﺮﯨﻨﻰ ﻗﻮﻟﻼﭖ ﺩﻩﺳﺘﻪﻙ ﺑﻮﻟﯘﭖ ﻛﻪﻟﺪﻯ )‪.(1999:229‬‬

‫‪-16‬ﺋﻪﺳﯩﺮﺩﯨﻜﻰ ﻳﻪﺭﻛﻪﻧﺖ ﺧﺎﻧﻠﯩﻘﻰ ﮬﯚﻛﯜﻣﺮﺍﻧﻠﯩﻘﻰ ﻧﺎﺷﺒﺎﻧﺪﻯ ﺳﻮﭘﯩﺰﯨﻤﻰ ﺑﯩﻠﻪﻥ ﺯﯨﭻ ﻣﯘﻧﺎﺳﯩﯟﻩﺕ‬

‫ﺋﻮﺭﻧﺎﺗﻘﺎﻥ ﺑﻮﻟﯘﭖ‪ ،‬ﺋﯜﯞﻩﻳﯩﺲ ﺋﻪﻧﺌﻪﻧﯩﺴﯩﻨﯩﯔ ﺗﻪﺳﯩﺮﯨﮕﻪ ﺋﯘﭼﺮﯨﻐﺎﻥ‪ .‬ﺑﯘ ﺭﺍﻳﻮﻧﺪﺍ ﻣﯘﺳﯘﻟﻤﺎﻧﻼﺭﺩﯨﻦ ﺑﺎﺷﻘﺎ‬
‫ﮬﯚﻛﯜﻣﺮﺍﻧﻼﺭ ﺑﻮﻟﺴﺎ ﺭﻭﺷﻪﻥ ﭘﻪﺭﻗﻠﯩﻖ ﻣﯘﺋﺎﻣﯩﻠﯩﻠﻪﺭﺩﻩ ﺑﻮﻟﯘﭖ ﻛﻪﻟﮕﻪﻧﯩﺪﻯ‪ .‬ﭼﯩﯔ ﺳﯘﻻﻟﯩﺴﻰ ﻣﺎﻧﺠﯘ‬
‫ﮬﯚﻛﯜﻣﺮﺍﻧﻠﯩﻘﻰ ﺷﯩﻨﺠﺎﯕﻨﻰ ﺳﻮﺭﯨﻐﺎﻥ ﯞﺍﻗﯩﺘﺘﺎ ''ﺋﯜﯞﻩﻳﯩﺲ ﺗﻪﺯﻛﯩﺮﯨﺴﻰ'' ﺩﯦﮕﻪﻧﮕﻪ ﺋﻮﺧﺸﺎﺵ ﻧﯘﺭﻏﯘﻧﻠﯩﻐﺎﻥ‬
‫ﺋﯩﺴﻼﻣﯩﻲ ﻛﯩﺘﺎﺑﻼﺭﻧﻰ ﭼﻪﻛﻠﯩﮕﻪﻥ )‪.(Baldick 1993: 215‬‬

‫ﻳﺎﺭﺭﯨﯔ ‪-1920‬ﻳﯩﻠﻼﺭﺩﺍ ﺋﻮﺭﺩﺍﻡ ﻣﺎﺯﯨﺮﯨﻐﺎ ﺑﻮﻟﻐﺎﻥ ﺯﯨﻴﺎﺭﯨﺘﯩﻨﻰ ﻣﯘﻧﺪﺍﻕ ﺑﺎﻳﺎﻥ ﻗﯩﻠﯩﺪﯗ‪ :‬ﺋﯘﻻﺭ‬
‫ﻧﺎﮬﺎﻳﯩﺘﻰ ﺋﻪﺳﻪﺑﯩﻲ ﺑﻮﻟﯘﭖ‪،‬ﺑﯩﺮ ﻗﯧﺘﯩﻢ ﺑﯩﺮ ﭼﻪﺗﺌﻪﻟﻠﯩﻚ ﻛﻮﻧﺴﯘﻝ ﻣﺎﺯﺍﺭﻧﻰ ﺯﯨﻴﺎﺭﻩﺕ ﻗﯩﻠﻤﺎﻗﭽﻰ‬
‫ﺑﻮﻟﻐﺎﻧﺪﺍ ﺋﻪﺳﻜﻪﺭﻟﻪﺭﻧﯩﯔ ﮬﯩﻤﺎﻳﯩﺴﯩﺪﻩ ﻣﺎﺯﺍﺭﻏﺎ ﺑﯧﺮﯨﺸﻘﺎ ﻣﻪﺟﺒﯘﺭ ﺑﻮﻟﻐﺎﻥ‪ ،‬ﺑﯘ ﮬﻪﺗﺘﺎ ﻣﺎﺯﺍﺭ ﺗﺎﯞﺍﺑﺎﺗﻰ‬
‫ﭘﻪﺳﻠﯩﻤﯘ ﺋﻪﻣﻪﺳﯩﺪﻯ‪ .‬ﭼﯜﻧﻜﻰ ﻗﻪﺷﻘﻪﺭﻧﯩﯔ ﯞﺍﻟﯩﺴﻰ ﮬﻪﺭﻗﺎﻧﺪﺍﻕ ﺑﯩﺮ ﺗﻪﺳﺎﺩﯨﭙﯩﻲ ﺧﻪﯞﭖ ﺧﻪﺗﻪﺭﻧﯔ‬
‫ﺑﻮﻟﯘﺷﯩﻨﻰ ﺧﺎﻟﯩﻤﺎﻳﺘﺘﻰ‪ .‬ﻳﯘﻗﯘﺭﯨﺪﯨﻜﻰ ﺑﯘ ﺑﺎﻳﺎﻥ ﮬﯚﻛﯜﻣﻪﺕ ﭘﻮﺯﯨﺘﺴﯩﻴﯩﺴﯩﻨﯩﯔ ﻣﺎﺯﺍﺭ ﺗﺎﯞﺍﺑﯩﺘﻰ‬
‫ﺯﯨﻴﺎﺭﻩﺗﭽﯩﻠﯩﺮﯨﮕﻪ ﻗﺎﺭﯨﻐﺎﻧﺪﺍ ﻣﯘﮬﯩﻢ ﺋﻮﺭﯗﻧﺪﺍ ﺗﯘﺭﯨﻐﺎﻧﻠﯩﻘﯩﻨﻰ ﺋﻪﻛﺲ ﺋﻪﺗﺘﯜﺭﯨﺪﯗ‪ ،‬ﺑﯘﻧﯩﯔ ﻣﯩﺴﺎﻟﻰ‬
‫ﻣﯧﻨﯩﯔ ﺷﯩﻨﺠﺎﯕﺪﯨﻜﻰ ﺑﯩﺮ ﻳﺎﺯﻏﯘﭼﻰ ﺩﻭﺳﺘﯘﻣﻐﯩﻤﯘ ﻳﯧﻘﯩﻨﻘﻰ ﻳﯩﻠﻠﻼﺭﺩﺍ ﺋﺎﮔﺎﮬﻼﻧﺪﯗﺭﯗﺵ ﺑﯧﺮﯨﻠﮕﻪﻥ‬
‫)‪.(Jarring 1986:112‬‬

‫ﺑﯘﺭﯗﻧﻘﻰ ﺳﻮﯞﯦﺖ ﺋﯩﺘﺘﯩﭙﺎﻗﻰ ﮬﯚﻛـﯜﻣﺮﺍﻧﻠﯩﻘﻰ ﺩﻩﯞﺭﯨـﺪﻩ‪ ،‬ﻣـﺎﺯﺍﺭ ﺯﯨـﺪﺩﯨﻴﻪﺗﻠﯩﻚ ﺷـﻪﻳﺌﯩﻲ ﺩﻩﭖ ﻗـﺎﺭﯨﻼﺗﺘﻰ‪.‬‬
‫ﺭﻭﺳــﯩﻴﻪ ﻳﺎﺯﻏﯘﭼﯩﺴــﻰ ﭘﻮﻟﯩﻴــﺎﻛﻮﯞ ﺋــﯚﺯ ﺗﻪﺗﻘﯩﻘﺎﺗﯩــﺪﺍ ﻣﺎﺯﺍﺭﻧﯩﯔ''ﺳــﻮﯞﯦﺘﻘﺎ ﻗﺎﺭﺷــﻰ ﻣــﺎﮬﯩﻴﻪﺕ''ﻛﻪ ﺋﯩــﮕﻪ‬
‫ﺋﯩﻜﻪﻧﻠﯩﻜﯩﻨﻰ ﺋﻮﺗﺘﯘﺭﯨﻐﺎ ﻗﻮﻳﻐـﺎﻥ ﺑﻮﻟـﯘﭖ‪ ،‬ﺗـﯜﺭﻙ ﺑﺎﺳـﻤﯩﭽﯩﻼﺭ ﮬﻪﺭﯨﻜﯩﺘﯩﻨﯩـﯔ ﺭﻩﮬﺒﯩـﺮﻯ‪-1922 ،‬ﻳﯩﻠـﻰ‬
‫ﺗﺎﺟﯩﯩﺴﺘﺎﻧﺪﺍ ﺭﻭﺳﯩﻴﻪﮔﻪ ﻗﺎﺭﺷﻰ ﺋﯘﺭﯗﺷﺘﺎ ﯞﺍﭘﺎﺕ ﺑﻮﻟﻐﺎﻥ ﺋﻪﻧﯟﻩﺭ ﭘﺎﺷﺎﻧﯩﯔ ﻣﺎﺯﯨﺮﯨﻨﻰ ﻣﯩﺴﺎﻟﻐﺎ ﺋﺎﻟﯩﺪﯗ‪ .‬ﻳﻪﻧﻪ‬
‫ﺑﯩﺮ ﻣﺎﺯﺍﺭ ﺑﯘﺧﺎﺭﺍﺩﯨﻜﻰ ﺑﺎﺧﺎ‪-‬ﺋﺎﻝ‪-‬ﺩﯨﻦ ﻧﻪﻗﯩﺸﺒﻪﻧﺪ ﺑﻮﻟﯘﭖ‪-1868،‬ﻳﯩﻠﻰ ﻳﯜﺯ ﺑﻪﺭﮔﻪﻥ ﺭﻭﺳﯩﻴﯩﮕﻪ ﻗﺎﺭﺷﻰ‬
‫ﻗﻮﺯﻏﯩﻼﯕﺪﺍ ﺧﻪﻟﯩﭙﯩﻠﯩﻜﻨﯩﯔ ﻛﺎﺗﺘﯩﯟﯦﺸـﻰ ﺋﺎﺗﺎﻟﻐـﺎﻥ‪ ،‬ﺭﻭﺳـﯩﻴﻪﮔﻪ ﻗﺎﺭﺷـﻰ ﺟﯩﮫـﺎﺩ ﻗﯩﻠﻐﯘﭼﯩﻨﯩـﯔ ﻗﻪﺑﺮﯨﺴـﻰ‬
‫ﺋﯩــــﺪﻯ )‪ .(1992:100‬ﺑــــﯘ ﻣــــﺎﺯﺍﺭ ﺳــــﻮﯞﯦﺖ ﺋﯩﺘﺘﯩﭙــــﺎﻗﻰ ﺩﻩﯞﺭﯨــــﺪﻩ ﯞﻩﻳــــﺮﺍﻥ ﻗﯩﻠﯩــــﯟﯦﺘﯩﻠﮕﻪﻥ‬
‫)‪ .(Zarcone1999:226‬ﻟﯧﯟﯦﻦ ﺳﯘﻟﺘﺎﻥ ﺋﯘﯞﻩﻳﯩﺲ ﺋﺎﻝ‪-‬ﻗﺎﺭﺍﻧﯩﻨﯩﯔ ﻣﻪﻗﺒﻪﺭﯨﺴﯩﻨﯩﯔ ‪-1970‬ﻳﯩﻠﻼﺭﺩﺍ ﺑﺎﺵ‬
‫ﻛﯚﺗــﯜﺭﮔﻪﻥ ﺩﯨﻨﻐــﺎ ﻗﺎﺭﺷــﻰ ﮬﻪﺭﯨﻜﻪﺗــﺘﻪ ﺗــﺎﻗﯩﯟﯦﺘﯩﻠﮕﻪﻧﻠﯩﻜﯩﻨﻰ ﺗﯩﻠﻐــﺎ ﺋﺎﻟﯩــﺪﯗ )‪ .(1996:183‬ﺳــﻮﯞﯦﺖ‬
‫ﮬﯚﻛـــﯜﻣﻪﺕ ﺩﺍﺋﯩﺮﯨﻠﯩـــﺮﻯ ﺋﯩﺴـــﻼﻡ ﺷـــﻪﺭﯨﺌﻪﺗﻰ ﯞﻩ ﺳـــﻮﭘﯩﺰﯨﻤﻐﺎ ﻗﺎﺭﺷـــﻰ ﻣﻪﯞﻗﻪﺩﻩ ﺗﯘﺭﻏـــﺎﻥ‪ ،‬ﮬﻪﺗﺘـــﺎ‬
‫ﻣﻪﺳــﭽﯩﺘﻠﻪﺭﺩﯨﻤﯘ ﻗــﺎﻧﯘﻧﻠﯘﻕ ﺑﻮﻟﻐــﺎﻥ ﻣــﻮﻟﻼ‪ ،‬ﺋﯩﺸــﺎﻧﻼﺭﻧﻰ ﭼﻪﻛﻠﯩــﮕﻪﻥ ﯞﻩ ﺋــﯚﺭﭖ ‪-‬ﺋــﺎﺩﻩﺗﻠﻪﺭﮔﯩﻤﯘ ﻳــﻮﻝ‬
‫ﻗﻮﻳﻤﯩﻐــﺎﻥ‪ .‬ﯞﺍﮬــﺎﻟﻪﻧﻜﻰ‪ ،‬ﺋﺎﻟﯧﻜﺴــﺎﻧﺪﺭﺍ ﺑﯧﻨﻨﯩﮕﺴــﯧﻨﻨﯩﯔ ﻣﯘﮬﺎﻛﯩﻤﯩﺴــﯩﮕﻪ ﺋﺎﺳﺎﺳــﻼﻧﻐﺎﻧﺪﺍ‪ ،‬ﺑــﯘ ﺧﯩــﻞ‬
‫ﮬﻪﺭﯨﻜﻪﺗــﻠﻪﺭ ﺩﯨﻨﯩــﻲ ﻣﻪﺯﻣﯘﻧــﺪﯨﻜﻰ ﺋﻪﺳــﻪﺑﯩﻲ ﺋﯩﻜﻜــﻰ ﻗﯘﺗﯘﭘﻨﯩــﯔ ﺋﺎﺭﯨﺴــﯩﺪﯨﻜﻰ ﻣﯘﻧﺎﺳــﯩﯟﻩﺗﻨﻰ ﺗﯧﺨﯩﻤــﯘ‬
‫ﻳﯩﺮﯨﻜﻠﻪﺷﺘﯜﺭﯛﭖ‪ ،‬ﻣﻪﻏﻠﯘﺑﯩﻴﻪﺗﻜﻪ ﺋﯘﭼﺮﺍﺗﻘﺎﻥ‪.(Bennigsen and Wimbush 1985: 40) .‬‬
‫ﺟﯘﯕﺨﯘﺍ ﺧﻪﻟﻖ ﺟﯘﻣﮫﯘﺭﯨﻴﯩﺘﻰ ﺩﻩﯞﺭﯨﺪﻩ‪ ،‬ﻣﺎﺯﺍﺭ ﺗﺎﯞﺍﺑﯩﺘﻰ ﯞﻩ ﭼﻮﯓ ﺗﯩﭙﺘﯩﻜﻰ ﺩﯨﻨﯩـﻲ ﻣﯘﺭﺍﺳـﯩﻤﻼﺭ ﺷـﯩﻨﺠﺎﯓ‬
‫ﮬﯚﻛﯜﻣﻪﺕ ﺩﺍﺋﯩﺮﯨﻠﯩﺮﻯ ﺗﻪﺭﯨﭙﯩﺪﯨﻦ ﭼﻪﻛﻠﻪﻧـﮕﻪﻥ‪ ،‬ﻟـﯧﻜﯩﻦ ﻧـﺎﺗﻮﻏﺮﺍ ﮬﻪﺭﯨﻜﻪﺗـﻠﻪﺭ ﺩﻩﭖ ﻗﺎﺭﯨﻠﯩـﺪﯗ‪ ،‬ﺋﻪﻣﻤـﺎ‬
‫ﻣﻪﺩﻩﻧﯩﻴﻪﺕ ﺯﻭﺭ ﺋﯩﻨﻘﯩﻼﺑﻰ ﺩﻩﯞﺭﯨﺪﻩ ﺋﯩﻨﻘﯩﻼﯞﯨﻲ ﺳﻮﻟﭽﯩﻞ ﺗﻪﺷﯟﯨﻘﺎﺗﻨﯩﯔ ﺗﻪﺳﯩﺮﯨﮕﻪ ﺋﯘﭼﺮﯨﻐﺎﻧﻨﻰ ﮬﯧﺴـﺎﺑﻘﺎ‬
‫ﺋﺎﻟﻤﯩﻐﺎﻧـــﺪﺍ‪ ،‬ﺳـــﻮﯞﯦﺖ ﺋﯩﺘﺘﯩﭙـــﺎﻗﻰ ﺩﯙﻟﻪﺗﻠﯩﺮﯨﺪﯨﻜﯩـــﺪﻩﻙ ﻣـــﺎﺯﺍﺭ‪ -‬ﻣﺎﺷـــﺎﻳﯩﻘﻼﺭ ﺳﯧﺴـــﺘﯩﻤﯩﻠﯩﻖ ﺗـــﯜﺭﺩﻩ‬
‫ﯞﻩﻳﺮﺍﻧﭽﯩﻠﯩﻘﻘﺎ ﺋﯘﭼﺮﺍﭖ ﺗﯘﺭﯨﺪﯨﻐﺎﻥ ﺋﻪﮬﯟﺍﻟﻼﺭ ﻳﯜﺯ ﺑﻪﺭﻣﯩﮕﻪﻥ‪.‬‬
‫‪159‬‬ ‫‪Zulhayat ÖTKÜR‬‬

‫ﺑﯘ ﻳﻪﺭﺩﻩ ﻣﺎﺯﺍﺭﻧﯩﯔ ﺗﻪﻗﺪﯨﺮﯨﮕﻪ ﺳﺎﺑﯩﻖ ﺳﻮﯞﯦﺖ ﺋﯩﺘﺘﯩﭙﺎﻗﯩﻨﯩﯔ ﺗﻪﻗﺪﯨﺮﯨﮕﻪ ﺋﻮﺧﺸﺎﺵ ﺋﯧﻨﯩﻘﻠﯩﻤﺎ ﺑﯧﺮﯨﺸـﻜﻪ‬
‫ﺑﻮﻟﯩﺪﯗ‪ .‬ﺟﯘﯕﮕﻮﻧﯩﯔ ﺋﺎﺳﺎﺳﯩﻲ ﻗﺎﻧﯘﻧﯩﺪﺍ ﺳﯧﺴﺘﯩﻤﯩﻼﺷﻘﺎﻥ ‪ 5‬ﭼـﻮﯓ ﺩﯨﻨﻐـﺎ ﺩﯨﻨﯩـﻲ ﺋﻪﺭﻛﯩﻨﻠﯩـﻚ ﮬﻮﻗـﯘﻗﻰ‬
‫ﺑﯧﺮﯨﻠﮕﻪﻥ‪ .‬ﺑﯘ ﺩﯨﻨﻼﺭ ﭘﺮﺍﯞﯨﺴﻼﯞﯨﻴﻪ ﺩﯨﻨﻰ‪ ،‬ﻛﺎﺗﻮﻟﯩﻚ ﺩﯨﻨﻰ‪ ،‬ﺑﯘﺩﺩﺍ ﺩﯨﻨﻰ‪ ،‬ﺩﺍﯞﺟﯩﺌـﺎﯞ ﺩﯨﻨـﻰ ﯞﻩ ﺋﯩﺴـﻼﻡ‬
‫ﺩﯨﻨﯩﺪﯨﻦ ﺋﯩﺒﺎﺭﻩﺕ‪ .‬ﺑﯘﻧﯩﯔ ﺑﯩﻠﻪﻥ ﺑﯩﺮﮔﻪ‪’'' ،‬ﻗﺎﻧﯘﻧﺴـﯩﺰ ﺩﯨﻨﯩـﻲ ﭘﺎﺋـﺎﻟﯩﻴﻪﺗﻠﻪﺭ'' ﯞﻩ ﻓﯧﺌـﻮﺩﺍﻝ ﺧﯘﺭﺍﭘـﺎﺗﻠﯩﻖ‬
‫ﺋﯩﺪﯨﻴﯩﻠﯩﺮﯨﻨﻰ ﺗﺎﺭﻗﯩﺘﯩﺸﻘﺎ ﻗﻪﺗﺌﯩﻲ ﻳﻮﻝ ﻗﻮﻳﯘﻟﻤﺎﻳﺪﯗ‪ ،‬ﺩﯙﻟﻪﺗﻨﯩﯔ »ﻗﺎﻻﻗﻠﯩﻖ« ﻗﺎ‪،‬ﻣﻪﺩﻩﻧﯩﻴﻪﺗﺴـﯩﺰﻟﯩﻜﻜﻪ ﯞﻩ‬
‫ﺟﻪﻣﺌﯩــﻴﻪﺕ ﺗﻪﺭﺗﯩﭙﯩﻨــﻰ ﺑﯘﺯﯗﺷــﻘﺎ ﻗﺎﺭﺷــﻰ ﺗﯘﺭﯗﺷــﺘﯩﻦ ﺋﯩﺒــﺎﺭﻩﺕ ﺷــﯘﺋﺎﺭﻟﯩﺮﯨﻐﺎ ﺋــﺎﯞﺍﺯ ﻗﻮﺷــﯘﺵ ﻻﺯﯨــﻢ‪.‬‬
‫ﺋﻪﻣﻪﻟﯩﻴﻪﺗﺘﻪ ﺩﯙﻟﻪﺗﻨﯩﯔ ﺩﯨﻨﯩﻲ ﭘﺎﺍﻟﯩﻴﻪﺗﻠﻪﺭﮔﻪ ﺩﻩﺧﻠﻰ ﺗﻪﺭﯗﺯ ﻗﯩﻠﯩﺸﯩﺪﯨﻦ ﺋﯩﺒﺎﺭﻩﺕ ﮬﻪﺭﯨﻜﯩﺘﻰ ﻣﻪﺩﻩﻧﯩـﻴﻪﺕ‬
‫ﺋﯩﻨﻘﯩﻼﺑــﻰ ﯞﺍﻗﺘﯩــﺪﯨﻜﻰ ﺧﯘﺭﺍﭘﺎﺗﻠﯩﻘﻘــﺎ ﻗﺎﺭﺷــﻰ ﺗــﯘﺭﯗﺵ ﮬﻪﺭﯨﻜﯩﺘﯩﻨﯩــﯔ ﺩﺍﺋﯩﺮﯨﺴــﯩﺪﻩ‪ ،‬ﺳــﯩﻨﯩﭙﯩﻲ ﻛــﯜﺭﻩﺵ‬
‫ﻧﯘﻗﺘﯩﺴﯩﺪﯨﻦ ﻗﻮﺯﻏﺎﻟﻐﺎﻥ ﺑﻮﻟـﯘﭖ‪ ،‬ﻣﯚﺗﯩـﺪﯨﻞ ﺑﯩـﺮ ﺗﻪﺷـﯟﯨﻘﺎﺕ ﺳﺘﺮﺍﺗﯧﮕﯩﻴﯩﺴـﻰ ﯞﻩ ﻗﺎﻳﺘـﺎ ﺗﻪﺭﺑﯩـﻴﻪ ﺋﯧﻠﯩـﭗ‬
‫ﺑﯧﺮﯨﺸﻨﻰ ﺋﯚﺯﯨﮕﻪ ﻧﯩﺸﺎﻥ ﻗﯩﻠﻐﺎﻥ )‪ .(Anagnost 1994:227‬ﺑﻪﻟﻠﯧﺮ‪-‬ﺧﺎﻥ )‪ (2001a:9‬ﻧﻪﺯﻩﺭﯨﻨﻰ ﺩﯨﻨﯩﻲ‬
‫ﭘﺎﺋﺎﻟﯩﻴﻪﺕ ﺋﯩﭽﯩﺪﯨﻜﻰ ''ﻓﯧﺌﻮﺩﺍﻝ ﺧﯘﺭﺍﭘﺎﺗﻠﯩﻖ'' ﯞﻩ ﺳﯩﻴﺎﺳﯩﻲ ﺟﻪﮬﻪﺗﺘﯩﻦ ﻧﻮﺭﻣﺎﻝ ﺩﻩﭖ ﻗﺎﺭﺍﻟﻐـﺎﻥ'' ﺋـﯚﺭﭖ‪-‬‬
‫ﺋﺎﺩﻩﺗﻠﻪﺭ ﻛﺎﺗﯧﺮﮔﻮﺭﯨﻴﯩﺴﯩﻨﯩﯔ ﻣﺎﮬﯩﻴﯩﺘﯩﮕﻪ ﻗﺎﺭﺍﺗﻘﺎﻥ‪.‬‬

‫ﺷــﯩﻨﺠﺎﯕﺪﯨﻜﻰ ﯞﻩﺯﯨﻴﻪﺗــﺘﯩﻦ ﻗﺎﺭﯨﻐﺎﻧــﺪﺍ ﻣﺎﺯﺍﺭﻻﺭﻧﯩــﯔ ﺗﻪﻗــﺪﯨﺮﻯ ﺩﯙﻟﻪﺗﻨﯩــﯔ ﺋﯩﺸــﺘﯩﺮﺍﻙ ﻗﯩﻠﯩﺸــﻰ ﺑﯩــﻠﻪﻥ‬

‫ﺋﻪﻣﻪﺱ‪ ،‬ﺑﻪﻟﻜــﻰ ﻳﻪﺭﻟﯩــﻚ ﺳﯩﻴﺎﺳــﻪﺕ‪ ،‬ﻗﺎﺭﺍﺭﻻﺭﻧﯩــﯔ ﻛــﻮﻧﺘﺮﻭﻝ ﻗﯩﻠﯩﺸــﯩﻐﺎ ﺑــﺎﻏﻠﯩﻖ‪ .‬ﺯﺍﺭﻛــﻮﻥ ﮬﯚﻛــﯜﻣﻪﺕ‬
‫ﺩﺍﺋﯩﺮﯨﻠﯩﺮﻯ ﻣﺎﺯﺍﺭﻧﯩﯔ ﻳﻮﺷﯘﺭﯗﻥ ﺧﻪﯞﭖ ﺧﻪﺗﯩﺮﯨﻨﻰ ﺋﺎﺯﺍﻳﺘﯩﺶ ﺋﯘﭼﯘﻥ‪ ،‬ﻣﺎﺯﺍﺭﻧﯩـﯔ ﺳـﯩﻤﯟﻭﻟﻠﯘﻕ ‪ 32‬ﺗﻪﺳـﯩﺮ‬
‫ﻛﯜﭼﯩﻨﻰ ﭼﻪﻛﻠﻪﺷﻜﻪ ﺋﯘﺭﯗﻧﻐﺎﻥ ﺩﻩﭖ ﻗﺎﺭﺍﻳﺪﯗ )‪ .(1999:234‬ﺑﻪﺯﻯ ﺷﻪﮬﻪﺭ ﺋﯩﭽﯩﮕﻪ ﺟﺎﻳﻼﺷﻘﺎﻥ ﻣـﺎﺯﺍﺭﻻﺭ‬
‫ﻳﯧﯖﯩــﺪﯨﻦ ﺭﯦﻤﻮﻧــﺖ ﻗﯩﻠﯩﻨﯩــﭗ ﺳــﺎﻳﺎﮬﻪﺗﭽﯩﻠﻪﺭﮔﻪ ﺋﯧﭽﯩــﯟﯦﺘﯩﻠﮕﻪﻥ ﺑﻮﻟــﯘﭖ‪ ،‬ﺑــﯧﻠﻪﺕ ﺑﺎﮬﺎﺳــﻰ ﻧﺎﮬــﺎﻳﯩﺘﻰ‬
‫ﻗﯩﻤﻤﻪﺕ ﺑﻮﻟﻐﺎﭼﻘﺎ‪ ،‬ﻳﻪﺭﻟﯩﻚ ﺧﻪﻟﻖ ﺑﯘﻧﻰ ﻗﻮﺑـﯘﻝ ﻗﯩﻼﻟﻤـﺎﻳﺘﺘﻰ‪ .‬ﻣـﺎﺯﺍﺭﻟﯩﻘﻼﺭﺩﺍ ﺋﯘﻳﻐـﯘﺭﭼﻪ‪ ،‬ﺧﻪﻧـﺰﯗﭼﻪ ﯞﻩ‬
‫ﺋﯧﻨﮕﯩﻠﯩــﺰﭼﻪ ﺗﯩﻠــﻼﺭﺩﺍ ﻳﯧﺰﯨﻠﻐــﺎﻥ ﺩﯙﻟﻪﺗﻨﯩــﯔ ﺩﯨﻨﯩــﻲ ﯞﻩ ﺗﺎﺭﯨﺨﯩﻐــﺎ ﺋﺎﺋﯩــﺖ ﯞﻩﺭﻩﻗﯩــﻠﻪﺭ ﺗــﺎﺭﻗﯩﺘﯩﻼﺗﺘﻰ‪.‬‬
‫ﺋﯘﻻﺭﻧﯩﯔ ﺑﯘ ﺳﯩﺘﯩﺮﺍﺗﯧﮕﯩﻴﯩﺴﻰ ﺑﯩﺮ ﺗﻪﺭﻩﭘـﺘﯩﻦ ﮬﯚﻛﯜﻣﻪﺗﻨﯩـﯔ ﺩﯨﻨﯩـﻲ ﺋﻪﺭﻛﯩـﻨﻠﯩﻜﻜﻪ ﺑﻮﻟﻐـﺎﻥ ﻗﻮﻟﻠﯩﺸـﯩﻨﻰ‬
‫ﺋﯩﭙﺎﺩﯨﻤﻪﻛﭽﻰ ﺑﻮﻟﺴـﺎ‪ ،‬ﻳﻪﻧﻪ ﺑﯩـﺮ ﺗﻪﺭﻩﭘـﺘﯩﻦ ﺩﯙﻟﻪﺗـﻜﻪ ﺯﯨﻴـﺎﻧﻠﯩﻖ ﺩﻩﭖ ﻗﺎﺭﺍﻟﻐـﺎﻥ ﺩﯨﻨﯩـﻲ ﭘﺎﺋـﺎﻟﯩﻴﻪﺗﻠﻪﺭﻧﻰ‬
‫‪33‬‬
‫ﭼﻪﻛﻠﻪﺵ ﺋﯜﭼﯜﻥ ﺋﯧﻠﯩﭗ ﺑﯧﺮﯨﻠﻐﺎﻧﯩﺪﻯ‪ .‬ﺑﺎﺷﺘﺎ ﺗﯩﻠﻐﺎ ﺋﺎﻟﻐـﺎﻥ ﻣﯩﺴـﺎﻟﻠﯩﺮﯨﻤﯩﺰﺩﯨﻦ ﻣـﯘﻗﻪﺩﺩﺩﻩﺱ ﺟـﺎﻳﻼﺭ‬
‫ﺩﻩﭖ ﺳﺎﻧﺎﻟﻐﺎﻥ ﻣﺎﺯﺍﺭ‪ -‬ﻣﺎﺷﺎﻳﯩﻘﻼﺭ ﯞﻩ ﺗﺎﯞﺍﭖ ﻗﯩﻠﯩﺶ ﻣﯘﺳﺎﭘﯩﻠﯩﺮﻯ ﻏﺎﻳﻪﺕ ﺯﻭﺭ ﺑﯩﺮ ﺗﻮﺭ ﺷﻪﻛﯩﻠﻠﻪﻧﺪﯛﺭﮔﻪﻥ‬
‫ﺑﻮﻟــﯘﭖ‪ ،‬ﺑﯘﻧﯩﯖــﺪﯨﻦ ﻣــﺎﺯﺍﺭ ﺗﺎﯞﺍﺑﺎﺗﭽﯩﻠﯩﻘﯩﻨﯩــﯔ ﺷــﯩﻨﺠﺎﯕﻨﯩﯔ ﺳــﺎﻳﺎﮬﻪﺗﭽﯩﻠﯩﻚ ﺋﯩﺸــﻠﯩﺮﯨﺪﺍ ﻣﻪﻟــﯘﻡ ﻛــﯚﻟﻪﻡ‬
‫ﺷﻪﻛﯩﻠﻠﻪﻧﺪﯛﺭﮔﻪﻧﻠﯩﻜﯩﻨﻰ ﻛﯚﺭﯛﯞﯦﻠﯩﺸـﻘﺎ ﺑﻮﻟﯩـﺪﯗ‪ .‬ﮔـﺎﺭﺩﻧﯧﺮ ﺑﻮﯞﯨﯖﺘـﻮﻥ ﺷـﯩﻨﺠﺎﯕﻨﯩﯔ ﺗـﺎﺭﯨﺨﻰ ﺗﻮﻏﺮﯨﻠﯩـﻖ‬
‫ﻳﯧﻘﯩﻨﻘﻰ ﺑﯩﺮ ﻣﺎﻗﺎﻟﯩﺴﯩﺪﻩ‪ ،‬ﻣﺎﺯﺍﺭ ﺋﯩﺰﻟﻪﭖ ﻳﻮﻟﻐﺎ ﭼﯩﻘﻘﺎﻥ ﺑﯩﺮ ﺗﻮﭖ ﺋﯘﻳﻐﯘﺭ ﻳﺎﺷﻠﯩﺮﯨﻨﯩﯔ ﭼﯚﻟﻠﯜﻛﺘﻪ ﻳﻮﻟـﺪﯨﻦ‬
‫ﺋﯧﺰﯨﭗ ﻗﯧﻠﯩﭗ‪ ،‬ﻳﯧﯖﻰ ﻳﺎﺳﺎﻟﻐﺎﻥ ﺑﯩﺮ ﺳﺎﻳﺎﮬﻪﺕ ﺋﻮﺭﻧﻰ ‪-‬ﺧﻪﻧﺰﯗ ﮔﯧﻨﯧﺮﺍﻝ ﺑﻪﻧﭽﺎﯞﻧﯩﯔ ﺗﯚﮬﭙﯩﺴﯩﮕﻪ ﺋﺎﺗـﺎﭖ‬
‫ﻳﺎﺳﺎﻟﻐﺎﻥ ﺧﺎﺗﯩﺮﻩ ﺳﺎﺭﯨﻴﯩﻨﻰ ﺑﺎﻳﻘﺎﭖ ﻗﺎﻟﻐﺎﻧﻠﯩﻘﯩﺪﯨﻦ ﺋﯩﺒﺎﺭﻩﺕ ﻗﯩﺰﯨﻘـﺎﺭﻟﯩﻖ ﺑﯩـﺮ ﮬﯧﻜـﺎﻳﯩﻨﻰ ﺑﺎﻳـﺎﻥ ﻗﯩﻠﯩـﺪﯗ‬
‫)‪ .(2001:95‬ﺑﻮﯞﯨﯖﺘﻮﻥ ﺗﺎﺭﯨﺨﯩﻲ ﺋﻪﮬﻤﯩﻴﻪﺗﻜﻪ ﺋﯩﮕﻪ ﺑﯘ ﻛﯚﺭﯛﻧﯜﺷﻠﻪﺭﮔﻪ ﺩﯨﻘﻘﯩﺘﯩﻨﻰ ﺋﺎﻏﺪﯗﺭﯨﺪﯗ‪ .‬ﺷﯘﻧﯩﯔ‬
‫ﺑﯩﻠﻪﻥ ﺑﯩﺮ ﯞﺍﻗﯩﺘﺘﺎ‪ ،‬ﻛﺎﻧﺎﻳﺪﯨﻦ ﺋﺎﯕﻠﯩﻨﯩﯟﺍﺗﻘـﺎﻥ ﻳـﯘﻗﯩﺮﻯ ﺋـﺎﯞﺍﺯﺩﯨﻜﻰ ''ﺷـﯩﻨﺠﺎﯓ ﺧﻪﻟـﻖ ﻧﺎﺧﺸـﯩﻠﯩﺮﻯ''ﻧﯩﯔ‬
‫ﺷﯧﺌﯩﺮﻯ ﺧﻪﻧﺰﯗﭼﻪ ﺑﻮﻟﯘﭖ‪ ،‬ﺑﯩﺮ ﻗﯩﺴﯩﻢ ﺩﯦﺴﻜﻮ ﺭﯦﺘﯩﻤﻠﯩﺮﻯ ﺋﺎﺭﯨﻼﺷﻘﺎﻥ ﮬﺎﻟﺪﺍ ﻛﻪﻟﮕﻪﻧﯩﺪﻯ‪ .‬ﺑﯘ ﻳﯧﯖﯩـﺪﯨﻦ‬
‫‪34‬‬
‫ﻗﯘﺭﯗﻟﻐﺎﻥ ﺳﺎﻳﺎﮬﻪﺕ ﺭﺍﻳﻮﻧﯩﻨﯩﯔ ﻳﯧﯖﯩﭽﻪ ﺗﯜﺳﻠﯩﺮﯨﺪﯨﻦ ﺑﯩﺮﯨﺪﯗﺭ‪.‬‬

‫ﺳــﯩﺮﺗﻘﻰ ﺩﯗﻧﻴﺎﻏــﺎ ﻛــﯚﭖ ﺋﺎﯕﻠﯩﺘﯩﻠﻤﺎﻳــﺪﯨﻐﺎﻥ ﻣﻪﺯﻣﯘﻧﻼﺭﻧﯩــﯔ ﺑﯩــﺮﻯ ﭼــﻮﯓ ﺗﯩﭙﺘﯩﻜــﻰ ﻣــﺎﺯﺍﺭ ﺗﺎﯞﺍﺑــﺎﺗﻰ‬
‫ﭘﺎﺋﺎﻟﯩﻴﻪﺗﻠﯩﺮﯨﮕﻪ ﺑﻮﻟﻐﺎﻥ ﺳﯩﻴﺎﺳﻪﺕ ﻳﯧﻘﯩﻨﻘﻰ ﻳﯩﻠﻼﺭﺩﯨﻦ ﺑﯘﻳﺎﻥ ﺑﺎﺭﻏﺎﻧﺴﯧﺮﻯ ﭼﯩﯖﺎﻳﻐﺎﻧﻠﯩﻘﻰ ﺋﯩﺪﻯ‪ .‬ﺋﻮﺭﺩﺍﻡ‬

‫‪32‬ﺯﺍﺭﻛﻮﻥ )‪ (1999‬ﺧﻮﺟﯩﻼﺭ ﺩﻩﯞﺭﯨﺪﯨﻜﻰ ﺋﺎﭘﺎﻕ ﺧﻮﺟﺎ ﻣﺎﺯﯨﺮﻯ ﮬﻪﻗﻘﯩﺪﻩ ﻣﯘﻻﮬﯩﺰﻩ ﻳﯜﺭﮔﯜﺯﯛﭖ‪ ،‬ﺋﯘﻧﻰ ﺟﯘﯕﮕﻮ ﮬﯚﻛﯜﻣﯩﺘﯩﻨﯩﯔ‬
‫ﭼﯩﻴﻪﻧﻠﻮﯓ ﺧﺎﻧﻐﺎ ﺗﺎﺭﺗﯘﻕ ﻗﯩﻠﯩﭗ ﺑﻪﺭﮔﻪﻥ ﻣﻪﻟﯩﻜﯩﺴﻰ ﺋﯩﭙﺎﺭﺧﺎﻧﻨﯩﯔ ﻗﻪﺑﺮﯨﺴﻰ ﺑﯩﻠﻪﻥ ﺑﯩﺮ ﺟﺎﻳﺪﺍ ﺋﯩﻜﻪﻧﻠﯩﻜﯩﻨﻰ ﻛﯚﺭﺳﯩﺘﯩﺪﯗ‪.‬‬
‫‪33‬ﺋﺎﻧﺎﮔﻨﻮﺳﺘﻤﯘ ﻧﯚﯞﻩﺗﺘﯩﻜﻰ ﺩﯨﻨﯩﻲ ﻳﻮﺳﯘﻧﻼﺭ ﮬﻪﻗﻘﯩﺪﻩ ﻣﯘﻻﮬﯩﺰﻩ ﻳﯜﺭﮔﯜﺯﯛﭖ‪ ،‬ﺟﯘﯕﮕﻮﻧﯩﯔ ﻏﻪﺭﺑﯩﻲ ﺟﻪﻧﯘﺑﯩﻲ ﻗﯩﺴﻤﯩﺪﯨﻤﯘ‬
‫ﻣﯘﻗﻪﺩﺩﻩﺱ ﺟﺎﻳﻼﺭﻧﻰ ﻛﻮﻧﺘﺮﻭﻝ ﻗﯩﻠﯩﺶ ﺋﺎﺭﻗﯩﻠﯩﻖ ﺧﻪﻟﻘﻨﯩﯔ ﺩﯨﻨﯩﻲ ﭘﺎﺋﺎﻟﯩﻴﻪﺗﻠﯩﺮﯨﻨﻰ ﭼﻪﻛﻠﯩﮕﻪﻧﻠﯩﻜﯩﻨﻰ ﻛﯚﺭﺳﯩﺘﯩﺪﯗ‬
‫)‪.(1994:222‬‬
‫‪ 34‬ﺗﯩﭙﯩﻚ ﮬﺎﻟﺪﺍ ﮬﻪﻣﻤﻪ ﻳﻪﺭﺩﻩ ﺋﯘﭼﺮﺍﺗﻘﯩﻠﻰ ﺑﻮﻟﯩﺪﯨﻐﺎﻥ ﯞﺍﯕﻠﻮﺑﯩﯖﻨﯩﯔ ﻧﺎﺧﺸﯩﻠﯩﺮﻯ ﻛﯚﺯﺩﻩ ﺗﯘﺗﯘﻟﯩﺪﯗ)ﺧﺎﺭﺭﯨﺲ(‪.‬‬
 ‫‪Uygurlarda Mezar Adetleri: Müzik, İslam ve Çin Devleti‬‬ ‫‪160‬‬

‫ﭘﺎﺩﯨﺸﺎﮪ ﻣﺎﺯﯨﺮﻯ ﺗﺎﯞﺍﺑﺎﺗﻰ ‪-1958‬ﻳﯩﻠﻰ ﺟﯘﯕﺨﯘﺍ ﺧﻪﻟﻖ ﺟﯘﻣﮫﯘﺭﯨﻴﯩﺘﻰ ﻗﯘﺭﯗﻟﻐﺎﻧـﺪﯨﻦ ﻛﯧـﻴﯩﻦ ﺋﻮﯕﭽﻠﻼﺭﻏـﺎ‬
‫ﻗﺎﺭﺷــﻰ ﺗــﯘﺭﯗﺵ ﮬﻪﺭﯨﻜﯩﺘــﻰ ﺟﻪﺭﻳﺎﻧﯩــﺪﺍ ﭘﯜﺗــﯜﻥ ﻣﻪﻣﻠﯩــﻜﻪﺕ ﻣﯩﻘﻴﺎﺳــﻰ ﺑــﻮﻳﯩﭽﻪ ﻣﻪﺩﻩﻧﯩــﻴﻪﺕ ﺋــﺎﻣﯩﻠﻠﯩﺮﻯ‬
‫ﭼﻪﻛﻠﯩﻨﯩﭗ‪ ،‬ﺟﯜﻣﻠﯩﺪﯨﻦ ﺷﯩﻨﺠﺎﯕﺪﯨﻤﯘ ﻣﺎﺯﺍﺭ ﺗﺎﯞﺍﺑﺎﺗﻰ ﻗـﺎﺗﺘﯩﻖ ﺳﯩﻴﺎﺳـﻪﺗﻨﯩﯔ ﺗﻪﺳـﯩﺮﯨﮕﻪ ﺋﯘﭼﺮﯨﻐﺎﻧﯩـﺪﻯ‪.‬‬
‫ﻣـﺎﺯﺍﺭ ﺗﺎﯞﺍﺑــﺎﺗﻰ ﭘﺎﺋـﺎﻟﯩﻴﯩﺘﻰ ﻣﻪﺩﻩﻧﯩــﻴﻪﺕ ﺯﻭﺭ ﺋﯩﻨﻘﯩﻼﺑﯩﻨﯩـﯔ ﺋﺎﻳﺎﻗﻠﯩﺸﯩﺸــﯩﻐﺎ ﺋﻪﮔﯩﺸـﯩﭗ‪-1980 ،‬ﻳﯩﻠــﻼﺭﺩﺍ‬
‫ﻗﺎﻳﺘﺎ ﺋﻪﺳﻠﯩﮕﻪ ﻛﻪﻟﺘـﯜﺭﯛﻟﮕﻪﻥ ﯞﻩ ﺋﻪﯓ ﻳـﯘﻗﯩﺮﻯ ﭘﻪﻟﻠﯩـﮕﻪ ﭼﯩﻘﻘـﺎﻥ ﺑﻮﻟـﯘﭖ‪ ،‬ﺑﻪﺯﻯ ﻛـﯜﻧﻠﯩﺮﻯ ﻛﯜﻧـﺪﯛﻟﯜﻙ‬
‫ﺯﯨﻴﺎﺭﻩﺗﭽﯩﻠﻪﺭﻧﯩﯔ ﺳـﺎﻧﻰ ‪ 20000‬ﻧﻪﭘﻪﺭﮔﻪ ﻳﻪﺗـﻜﻪﻥ‪ .‬ﻟـﯧﻜﯩﻦ ‪- 1990‬ﻳﯩﻠـﻼﺭﺩﺍ ﺷـﯩﻨﺠﺎﯕﻨﯩﯔ ﺳﯩﻴﺎﺳـﯩﻲ‬
‫ﯞﻩﺯﯨﻴﯩﺘﻰ ﺑﯩﺮﺍﺯ ﺟﯩﺪﺩﯨﻲ ﮬﺎﻟﻪﺗﺘﻪ ﺑﻮﻟﯘﭖ‪ ،‬ﻣﺎﺯﺍﺭﻻﺭﻏﺎ ﻗﺎﺭﺍﺗﻘﺎﻥ ﺳﯩﻴﺎﺳﻪﺗﻤﯘ ﺋﯩﺴـﻼﻡ ﺋﻪﺳـﻪﺑﯩﻲ ﻛـﯜﭼﻠﯩﺮﻯ‬
‫ﯞﻩ ﺑﯚﻟﮕﯜﻧﭽﻰ ﻛﯜﭼﻠﻪﺭﻧﯩﯔ ﯞﻩﮬﯩﻤﯩﺴﻰ ﺑﯩﻠﻪﻥ ﺗﯧﺮﻭﺭﯨﺰﯨﻢ ﯞﻩ ﺯﻭﺭﺍﯞﺍﻧﻠﯩﻖ ﺑﯩﻠﻪﻥ ﺋﯚﺯ‪-‬ﺋـﺎﺭﺍ ﺑﺎﻏﻠﯩﻨﯩﺸـﻠﯩﻘﻰ‬
‫ﺑﺎﺭ ﺩﻩﭖ ﻗﺎﺭﺍﻟﻐﺎﻥ‪ .‬ﺑـﯘ ﺳـﻪﯞﻩﭘﻠﻪﺭ ﮬﯚﻛﯜﻣﻪﺗﻨﯩـﯔ ‪-1997‬ﻳﯩﻠﯩـﺪﻥ ﺑﺎﺷـﻼﭖ ﻣـﺎﺯﺍﺭ ﺗﺎﯞﺍﺑـﺎﺗﻰ ﺯﯨﻴـﺎﺭﯨﺘﯩﻨﻰ‬
‫ﭼﻪﻛﻠﯩﺸــﯩﻨﻰ ﻛﻪﻟﺘــﯜﺭﯛﭖ ﭼﯩﻘﺎﺭﻏــﺎﻥ‪ .‬ﺷــﯩﻨﺠﺎﯕﻨﯩﯔ ﺑﻪﺯﻯ ﺟﺎﻳﻠﯩﺮﯨــﺪﺍ ﻣــﺎﺯﺍﺭﻻﺭﻧﻰ ﻛــﻮﻧﺘﺮﻭﻝ ﻗﯩﻠــﺶ ﯞﻩ‬
‫ﻧﺎﺯﺍﺭﻩﺕ ﻗﯩﻠﯩﺸﻘﺎ ﺋﺎﺋﯩـﺖ ﺳﯩﻴﺎﺳـﻪﺗﻠﻪﺭ ﺋﯩﺰﭼﯩﻠﻼﺷـﺘﯘﺭﯗﻟﺪﻯ‪ .‬ﺧﻮﺗﻪﻧـﺪﯨﻜﻰ ﺋﯩﻤـﺎﻡ ﮬـﺎﺯﯨﻢ ﻣـﺎﺯﺍﺭ ﺗﺎﯞﺍﺑـﺎﺗﻰ‬
‫ﭘﺎﺋــﺎﻟﯩﻴﯩﺘﻰ ‪- 1997‬ﻳﯩﻠﯩــﺪﯨﻦ ﺑﺎﺷــﻼﭖ ‪-2001‬ﻳﯩﻠﻐﯩــﭽﻪ ﻳﻪﺭﻟﯩــﻚ ﮬﯚﻛﯜﻣﻪﺗﻨﯩــﯔ ﺑﺎﺷﻘﯘﺭﯗﺷــﯩﺪﺍ ﺑﻮﻟــﯘﭖ‬
‫ﻛﻪﻟﺪﻯ‪.‬‬

‫ﻣﺎﺯﺍﺭﻏﺎ ﺑﺎﺭﯨﺪﯨﻐﺎﻥ ﻳﯧﯖﻰ ﻳﻮﻟﻼﺭ ﻳﺎﺳﯩﻠﯩﭗ‪ ،‬ﻣﺎﺯﺍﺭﻟﯩﻘﻘﺎ ﺑـﯧﻠﻪﺕ ﺋﯧﻠﯩـﭗ ﻛﯩـﺮﯨﺶ ﻳﻮﻟﻐـﺎ ﻗﻮﻳﯘﻟـﺪﻯ ﮬﻪﻣـﺪﻩ‬
‫ﻣﺎﺯﺍﺭﻟﯩﻘﻨﯩــﯔ ﺋﺎﻣــﺎﻧﻠﯩﻘﯩﻨﻰ ﻗﻮﻏــﺪﺍﺵ ﺋﯘﭼــﯘﻥ ﺳــﺎﻗﭽﯩﻼﺭ ﺋﻮﺭﯗﻧﻼﺷــﺘﯘﺭﯗﻟﻐﺎﻧﯩﺪﻯ‪ .‬ﻣــﺎﺯﺍﺭ ﺗــﺎﯞﺍﺑﯩﺘﻰ ﻣــﺎﺯﺍﺭ‬
‫ﭘﺎﺋﺎﻟﯩﻴﯩﺘﻰ ﮬﻪﺭ ﻳﯩﻠﻰ ﻣﺎﻱ ﺋﯧﻴﯩـﺪﺍ ﮬﻪﺭ ﮬﻪﭘﺘﯩﻨﯩـﯔ ﭼﺎﺭﺷـﻪﻧﺒﻪ ﻛﯜﻧﯩـﺪﯨﻦ ﺟـﯜﻣﻪ ﻛـﯜﻧﯩﮕﯩﭽﻪ ﺋـﯘﺩﺍ ﺑﻪﺵ‬
‫ﮬﻪﭘﺘﻪ ﺋﯚﺗﻜﯜﺯﯛﻟﯩﺪﯨﻐﺎﻥ ﺑﻮﻟـﯘﭖ‪ 20000،‬ﺩﯨـﻦ ﺋـﺎﺭﺗﯘﻕ ﺯﯨﻴـﺎﺭﻩﺗﭽﻰ ﻗﺎﺗﻨﯩﺸـﯩﺪﯗ‪ .‬ﮔﻪﻧﺴـﯘ ﺋﯚﻟﻜﯩﺴـﯩﺪﯨﻜﻰ‬
‫ﺧــﯘﺍﺋﯧﺮ ﺑﺎﻳﺮﯨﻤﯩﻨﯩــﯔ ﺗﻪﺟﺮﯨﺒﯩﻠﯩﺮﯨﻨــﻰ ﺋــﯚﺭﻧﻪﻙ ﻗﯩﻠﯩــﺶ ﺗﻪﺷــﻪﺑﺒﯘﺱ ﻗﯩﻠﯩﻨﻐــﺎﻥ ﺑــﯘ ﺑــﺎﻳﺮﺍﻡ ﻳﻪﺭﻟﯩــﻚ‬
‫ﮬﻮﻛﯜﻣﻪﺗﻨﯩﯔ ‪ 20‬ﻳﯩﻠـﺪﯨﻦ ﺑﯘﻳـﺎﻥ ﺧﻪﻟﻘـﻘﻪ ﺳـﻮﺩﺍ ﯞﻩ ﺳـﺎﻳﺎﮬﻪﺗﭽﯩﻠﯩﻜﻨﻰ ﺋﯩﻠﮕﯩـﺮﻯ ﺳﯜﺭﯛﺷـﻜﻪ ﭘﯘﺭﺳـﻪﺕ‬
‫ﻳﺎﺭﯨﺘﯩــﭗ ﺑﯧﺮﯨــﭗ ﯞﻩ ﻳﻪﺭﻟﯩــﻚ ﻣﯩﻠﻠﯩــﻲ ﺋــﯚﺭﭖ‪ -‬ﺋــﺎﺩﻩﺗﻠﻪﺭﻧﻰ ﻗــﻮﻟﻼﭖ ﻛﯧﻠﯩﯟﺍﺗﯩــﺪﯗ‪ .‬ﮬﯚﻛــﯜﻣﻪﺕ ﻗﺎﻟﭙــﺎﻕ‬
‫ﻛﯩﻴﮕﯜﺯﮔﻪﻥ ''ﺋﻪﺳﻪﺑﯩﻲ ﻛﯜﭼﻠﻪﺭ'' ﯞﻩ''ﯞﺍﮬﺎﺑﯩﻴﻼﺭ'' ‪ 35‬ﺑﯩﻠﻪﻥ ﻣﺎﺯﺍﺭ ﺋﻮﺗﺘﯘﺭﯨﺴﯩﺪﻛﻰ ﻣﯘﻧﺎﺳﯩﯟﻩﺕ ﺋﯩﺴـﻼﻣﻨﯩﯔ‬
‫ﺋﻪﻧﻪﻧﯩﯟﻯ ﻣﺎﺯﺍﺭ ﻣﻪﺩﻩﻧﯩﻴﯩﺘﯩﮕﻪ ﺑﯩﺮ ﺧﯩﻞ ﮬﺎﻗﺎﺭﻩﺕ ﻛﻪﻟﺘﯜﺭﮔﻪﻥ ﺑﻮﻟﯘﭖ‪ ،‬ﺳﻪﯞﻩﺑﻰ ﻳﻪﺭﻟﯩﻚ ﺋﻪﻣﻪﻟـﺪﺍﺭﻻﺭ ﯞﻩ‬
‫ﺳﯩﻴﺎﺳﻪﺕ ﺋﯩﺠﺮﺍ ﻗﯩﻠﻐﯘﭼﯩﻼﺭﻧﯩﯔ ﺩﯨﻨﯩﻲ ﺋﯚﺭﭖ‪-‬ﺋﺎﺩﻩﺕ ﮬﻪﻗﻘﯩﺪﯨﻜﻰ ﺑﯩﻠﯩﻤﯩﻨﯩﯔ ﻛﻪﻣﭽﯩﻞ ﺑﻮﻟﻐﺎﻧﻠﯩﻘﯩـﺪﯨﻦ‬
‫ﺋﯩﺪﻯ‪-1999 .‬ﻳﯩﻠﻰ ’’ﺷﯩﻨﺠﺎﯓ ﮔﯧﺰﯨﺘﻰ '' ﺩﻩ ﺑﯩﺮ ﻣﺎﺯﺍﺭﻟﯩﻘﺘﺎ ﺋﺎﻳـﺎﻟﻼﺭ ﭘﻪﺭﺯﻩﻧـﺖ ﻳـﯜﺯﻯ ﻛـﯚﺭﻣﻪﻙ ﺋﯜﭼـﯜﻥ‬
‫ﺩﯗﺋــﺎ ‪-‬ﺗـــﺎﻻﯞﻩﺕ ﻗﯩﻠﯩﯟﺍﺗﻘــﺎﻥ ﯞﺍﻗﯩﺘﺘـــﺎ‪ ،‬ﻣﺎﺯﺍﺭﻧﯩــﯔ ﯞﺍﮬـــﺎﺑﯩﻴﯩﻼﺭ ﺗﻪﺭﯨﭙﯩــﺪﯨﻦ ﻛﻮﻳـــﺪﯛﺭﯛﻟﯜﭖ ﯞﻩﻳـــﺮﺍﻥ‬
‫ﻗﯩﻠﯩﻨﻐــﺎﻧﻠﯩﻘﻰ ﺗﻮﻏﺮﯨﺴــﯩﺪﺍ ﺧﻪﯞﻩﺭ ﺑﯧﺮﯨﻠﯩــﺪﯗ‪ .‬ﺭﺍﮬﯩــﻠﻪ ﺩﺍﯞﯗﺗﻨﯩــﯔ ﻛﯚﺭﺳﯩﺘﯩﺸــﯩﭽﻪ ﺋــﯘ ‪-2000‬ﻳــﻮﻟﻰ‬
‫ﺧﻮﺗﻪﻧﺪﯨﻜﻰ ﺋﯩﻤﺎﻡ ﮬﺎﺯﯨﻢ ﻣﺎﺯﺍﺭ ﺗﺎﯞﺍﺑﯩﺘﯩﺪﻩ ﺑﯩﺮ ﺋﺎﻳﺎﻟﻨﯩـﯔ ﺗﺎﻣﺎﺷـﯩﺒﯩﻨﻼﺭﻏﺎ ﻧﺎﮬـﺎﻳﯩﺘﻰ ﺋـﯘﺯﯗﻥ ﺑﯩـﺮ ﻧﯘﺗـﯘﻕ‬
‫ﺳــﯚﺯﻟﯩﮕﻪﻧﻠﯩﻜﯩﻨﻰ ﯞﻩ ﺳــﯚﺯﯨﺪﻩ ﻣــﺎﺯﺍﺭ ﺗﺎﯞﺍﺑﺎﺗﯩﻨﯩــﯔ ﺋﯩﻨﺴــﺎﻧﭙﻪﺭﯞﻩﺭﻟﯩﻚ ﯞﻩ ﮬــﯚﺭﻣﻪﺕ ﻳﯜﺯﯨﺴــﯩﺪﯨﻦ ﺋﯧﻠﯩــﭗ‬
‫ﺑﯧﺮﯨﻠﯩـــﺪﯨﻐﺎﻧﻠﯩﻘﯩﻨﻰ ﯞﻩ ﻣﯘﯞﺍﭘﯩـــﻖ ﺩﯨﻨﯩـــﻲ ﺗﻪﻟﯩﻤـــﻠﻪﺭﮔﻪ ﺋﯩـــﮕﻪ ﺑـــﻮﻟﻐﯩﻠﻰ ﺑﻮﻟﯩـــﺪﯨﻐﺎﻧﻠﯩﻘﻰ ﮬﻪﻗﻘﯩـــﺪﻩ‬
‫ﺳﯚﺯﻟﯩﮕﻪﻧﻠﯩﻜﯩﻨﻰ ﺑﺎﻳﺎﻥ ﻗﯩﻠﯩﺪﯗ‪.‬‬

‫ﻛﯩــﺮﯨﺶ ﺳــﯚﺯ ﻗﯩﺴــﻤﯩﺪﺍ ﻛﻮﻣﯘﻧﯩﺴــﺘﯩﻚ ﺩﯙﻟﻪﺗﻠﻪﺭﺩﯨﻜــﻰ ﺋﻪﻧــﺪﯨﻜﯩﺶ ﯞﻩﺯﯨﻴﯩﺘــﻰ ﯞﻩ ﮬــﺎﺯﯨﺮﻗﻰ ﺯﺍﻣــﺎﻧﯩﯟﻯ‬

‫ﺩﻩﯞﺭﺩﯨﻜــﻰ ﺩﯙﻟﻪﺕ ﺗــﯜﺯﯛﻣﻰ ﺋﻪﮬــﯟﺍﻟﻰ ﭼﯜﺷــﻪﻧﺪﯛﺭﯛﻟﮕﻪﻥ‪ .‬ﺷــﯩﻨﺠﺎﯓ ﮬﯚﻛــﯜﻣﻪﺕ ﺩﺍﺋﯩﺮﯨﻠﯩــﺮﻯ ﺳﯩﻴﺎﺳــﯩﻲ‬
‫ﺗﯧﻤﯩﻼﺭﻏﺎ ﺳﻪﺯﮔﯜﺭ ﺑﻮﻟـﯘﭖ‪ ،‬ﺑـﯘ ﺭﺍﻳـﻮﻥ ﺩﯙﻟﻪﺕ ﺋﯩﭽـﻰ ﻣﯩﻘﻴﺎﺳـﯩﺪﺍ ﻗـﺎﻻﻕ‪ ،‬ﻗﺎﻻﻳﻤﯩﻘـﺎﻥ ﯞﻩ ﯞﻩﮬﺸـﻰ ﺩﻩﭖ‬
‫ﻗﺎﺭﯨﻠﯩﭗ ﻛﻪﻟﺪﻯ ‪.‬ﺑﯘ ﺭﺍﻳﯘﻥ ﺩﯗﻧﻴﺎﻧﯩﯔ ﮬﯜﺭﻣﻪﺕ ﻛﯚﺭﺳﯩﺘﯩﺸـﯩﮕﻪ ﯞﻩ ﭼﯜﺷﯩﻨﯩﺸـﯩﮕﻪ ﻣﯘﮬﺘﺎﺟـﺪﯗﺭ‪ .‬ﻗﺎﺭﺷـﻰ‬
‫ﻣﻪﯞﻗﻪﺩﯨﻦ ﺋﯧﻠﯩﭗ ﺋﯧﻴﺘﻘﺎﻧﺪﺍ ﻣﺎﺯﺍﺭﻧﯩﯔ ﺳﯩﻴﺎﺳﯩﻴﻠﯩﻘﯩﺪﺍ ﺋﻪﻣﻪﺱ‪ ،‬ﺋﯧﺴﺘﯧﺘﯩﻚ ﻣـﺎﮬﯩﻴﯩﺘﯩﻨﻰ ﻣـﯘﮬﯩﻢ ﺋﻮﺭﯗﻧﻐـﺎ‬
‫ﻗﻮﻳﯘﺵ ﻛﯧﺮﻩﻙ ﺋﯩﺪﻯ‪ .‬ﻣﺎﺯﺍﺭﻧﯩﯔ ﮬﯩﭽﻘﺎﻧﺪﺍﻕ ﺑﯩﺮ ﺳﯩﻴﺎﺳﯩﻲ ﺟﻪﮬﻪﺗـﺘﯩﻦ ﺋﯧﻠﯩـﭗ ﻛﯧﻠﯩـﺪﯨﻐﺎﻥ ﺗﻪﮬـﺪﯨﺘﻰ‬
‫ﻳﻮﻕ ﺑﻮﻟﯘﭖ‪ ،‬ﭘﻪﻗﻪﺗﻼ ﻣﺎﺯﺍﺭﻟﯩﻘﻨﯩﯔ ﺟﯩﻤﺠﯩﺘﻠﯩﻘﯩﻐﺎ ﺗﻪﺳﯩﺮ ﻳﻪﺗﻜﯜﺯﯛﭖ ﺗﻪﺭﺗﯩﭙﻨﻰ ﺑﯘﺯﯗﺵ ﺋﯧﮫﺘﯩﻤﺎﻟﻠﯩﻘﻰ ﺑﺎﺭ‪.‬‬

‫‪'' 35‬ﯞﺍﮬﮫﺎﺑﯩﻴﻼﺭ'' ﺋﻪﺳﻠﯩﺪﻩ ﺳﻪﺋﯘﺩﻯ ﺋﻪﺭﻩﺑﯩﺴﺘﺎﻧﺪﺍ ﺷﻪﻛﯩﻠﻠﻪﻧﮕﻪﻥ ﺑﯩﺮ ﺩﯨﻨﻲ ﺋﯧﻘﯩﻢ ﺑﻮﻟﯘﭖ‪ ،‬ﮬﺎﺯﯨﺮ ﺋﻮﺗﺘﯘﺭﺍ ﺋﺎﺳﯩﻴﺎﺳﺎ ﺗﻪﺳﯩﺮﻯ‬
‫ﻛﯜﭼﻠﯜﻙ ﺋﯧﻘﯩﻤﻼﺭﺩﯨﻦ ﺑﯩﺮﻯ ﺑﻮﻟﯘﭖ ﻗﺎﻟﻤﺎﻗﺘﺎ ﯞﻩ ﻧﯚﯞﻩﺗﺘﻪ ﻏﻪﺭﭘﻠﯩﻜﻠﻪﺭﻧﯩﯔ ﺋﻪﺳﻠﯩﻴﻪﺗﭽﯩﻠﻪﺭ ﺩﯦﮕﯩﻨﻰ ﺑﯩﻠﻪﻥ ﺑﯩﺮ ﺋﯘﻗﯘﻡ ﺑﻮﻟﯘﭖ‬
‫ﻛﻪﻟﻤﻪﻛﺘﻪ‪.‬‬
161 Zulhayat ÖTKÜR

‫ﺑﯩﺮﻗﺎﻧﭽﻪ ﻳﺎﺵ ﺯﯨﻴﺎﻟﯩﻴﻼﺭ ﻳﯜﺭﻩﻛﻠﯩﻚ ﮬﺎﻟﺪﺍ ﺋﯚﺯﻟﯩﺮﯨﻨﯩـﯔ ﮬﯚﻛﯜﻣﻪﺗﻨﯩـﯔ ﻣـﺎﺯﺍﺭ ﺗﺎﯞﺍﺑـﺎﺗﻰ ﭘﺎﺋـﺎﻟﯩﻴﻪﺗﻠﯩﺮﯨﻨﻰ‬
- ‫ ''ﻗﺎﻧﯘﻧﺴﯩﺰ ﺩﯨﻨﯩﻲ ﭘﺎﺋﺎﻟﯩﻴﻪﺗﻠﻪﺭ'' ﺑﯩﻠﻪﻥ ''ﻣﯩﻠﻠﯩﻲ ﺋﯚﺭﭖ‬،‫ﭼﻪﻛﻠﯩﺸﯩﮕﻪ ﺑﻮﻟﻐﺎﻥ ﻧﺎﺭﺍﺯﯨﻠﯩﻘﯩﻨﻰ ﺑﯩﻠﺪﯛﺭﯛﭖ‬
‫ ﻟﯧﻜﯩﻦ ﺷﯩﻨﺠﺎﯕﺪﺍ ﺑـﯘ‬.‫ﺋﺎﺩﻩﺕ'' ﻟﻪﺭﻧﻰ ﺑﯩﺮ ﺗﺎﻳﺎﻗﺘﺎ ﮬﻪﻳﺪﯨﻤﻪﺳﻠﯩﻜﻨﻰ ﯞﻩ ﭘﻪﺭﻗﻠﻪﻧﺪﯛﺭﯛﺷﻨﻰ ﺗﻪﻟﻪﭖ ﻗﯩﻠﺪﻯ‬
‫ ﺩﯗﻧﻴــﺎ‬،‫ﺧﯩــﻞ ﻣﻪﺳــﯩﻠﯩﻠﻪﺭ ﺋﯜﺳــﺘﯩﺪﻩ ﻣــﯘﻻﮬﯩﺰﻩ ﻳﯜﺭﮔــﯜﺯﯛﺵ ﻣــﯜﻣﻜﯩﻨﭽﯩﻠﯩﻜﻰ ﻳــﻮﻕ ﺩﯦﻴﻪﺭﻟﯩــﻚ ﺑﻮﻟــﯘﭖ‬
‫ ﺑـﯘ ﺧﯩـﻞ‬،‫ ﺋﺎﻣﯧﺮﯨﻜﯩﻨﯩـﯔ'' ﺗﯧﺮﺭﻭﺯﯨﻤﻐـﺎ ﻗﺎﺭﺷـﻰ ﻛـﯜﺭﻩﺵ'' ﺧﯩﺘﺎﺑﯩﻐـﺎ ﺋﻪﮔﯩﺸـﯩﭗ‬،‫ﻣﯩﻘﻴﺎﺳﯩﺪﯨﻦ ﺋﺎﻟﺴﺎﻗﻤﯘ‬
.‫ﻣﯘﻻﮬﯩﺰﯨﻠﻪﺭﮔﯩﻤﯘ ﻛﯚﭖ ﺳﻪﮬﯩﭙﻪ ﺑﯧﺮﯨﻠﻤﻪﻳﯟﺍﺗﯩﺪﯗ‬

‫ﭘﺎﯾﺪٮﻼﻧﻤٮﻼر‬
ANAGNOST, Ann (1994), “The politics of ritual displacement.” In Charles Keyes, Laurel
Kendall and Helen Hardacre, Asian visions of authority: religion and the modern
states od East and Southeast Asia, pp. 221-54. Honolulu: University of Hawaii Press.
BAİLY, John (1981) The annual cycle of music in Herat. London: Royal Anthropological
Institute.
BAİLY, John (1988) Music of Afghanistan: professional musicians in the city of Herat.
Cambridge University Press.
BAİLY, John (2001) “Can you stop the birds singing? The censorship of hemusic in
Afghanistan.” Pamphlet published on Freemuse, Denmark, website:
www.freemuse.org (pdf from www.freemuse.org/libra/pdf/Afghanistansats.pdf)
BALDİCK, Julian (1993) İmaginary Muslims: the Uwaysi Sufis of Central Asia. London, New
York: I.B. Tauris.
BARAT, Qurban, ed. (1986) 12 Muqam tekistliri. Ürümchi: Shinjang yashlarösmürlӓr
nӓshriyatı.
BELLER- HANN, Ildiko (2000) The written and the spoken: literacy and oral transmission
amog the Uyghur. Berlin: Anor.
BELLER- HANN, Ildiko (2001a) “Making the oil fragrant: dealings with the supernatural
among the Uyghurs in Xinjiang.” Asian Ethnicity 2.1:9-23.
BELLER- HANN, Ildiko (2001b) “Rivalry and solidarity among Uyghur healers in
Kazakhtan.” Inner Asia 3.1:73-98.
BENNİGSEN, Alexandre and Wimbush, S. Enders (1985) Mystics and commissars: Sufism in
the Soviet Union. Berkeley and Los Angeles: University of California Press.
BOVİNGDON, Gardner (2001) “The history of the history of Xinjiang.” Twentieth Century
China 26. 2: 95-139.
BURCKHARDT- QURESHİ, Regula ([1986] 1995) Sufi music of India and Pakistan: sound,
contexs and meaning in qawwali. Chicago: University of Chicago Press.
DAWUTİ, Reyila (2001) Weiwuerzu mazha wenhua yanjiu. Ürümchi: Xinjiang daxue
chubanshe.
DEWEESE, Devin (1993) An Uvaysi Sufi in Timurid Mawarannahr: notes on hagiography
and the taxonomy of sanctity in the religious history of Central Asia. Bloomington:
Indiana University Press.
DJUMAEV, Alexander (1993) “Power structures, culture policy, and traditional music in
Soviet Central Asia.” Yearbook for Traditional Music 25: 43-50.
 Uygurlarda Mezar Adetleri: Müzik, İslam ve Çin Devleti 162

DURİNG, Jean (1989) Musique et mystique dans les traditions de I’Iran. Paris, Tehran:
Institut Francais de Recherche en Iran.
DURİNG, Jean and Nirabdolbaghi, Zia (1991) The art of Persian music. Washington: Mage
Publishers.
DURİNG, Jean and Trebinjac, Sabine (1991) Introduction au muqam ouigour. Bloomington:
Indiana University Research Institute for Inner Asian Studies
FRECHTWANT, Stephan (1991) The imperail metaphor: popular religion in China. London:
Routledge.
HӓBİBULLA, Abdurӓhim (1993) Uygur Etnografiyisi. Ürümchi: Shinjang khӓaq nӓahriyati.
HARRİS, Rachel (2001) “From shamanic ritual to karaoke: the (trans) migrations of a
Chinise folksong.” CHİME 14: 48-60.
HARRİS, Rachel (forthcoming) “Wang Luobin: ‘folksong king of the northwest’ or song
thief? Copyright, representation and Chinese ‘folksongs’.” In Kevin Latham and
Stuart Thompson, eds, Consuning China: approaches to cultural change in
contemporary China. London: Curzon Press.
JARRİNG, Gunnar (1935) “The ordam- padishah- system of eastern Turkestan shrines.”
Hyllningsskrift tillӓgnad Sven Hedin pȧ hans 70- ȧrsdag den 19 febr. 1935, 348-54.
JARRİNG, Gunnar (1979) Matters of ethnological interest in Swedish missionary reports
from southern Sinkiang. Lund: CWK Gleerup.
JARRİNG, Gunnar (1986) Return to Kashgar: Central Asian memoirs in the present. Durham
NC: Duke University Press.
LEVİN, Theodore (1996) The hundred thousand fools of God: musical travels in Central Asia.
Bloomington: Indiana University Press.
LİGHT, Nathan (1998) Slippery paths: the performance and canonization of Turkic
literature and Uyghur muqam song in Islam and modernity. PhD dissertation,
Indiana University.
MA BİNYAN (1983) “Nanjiang mazha he mazha chaobai.” Xinjiang Kexue Yanjiu 1983: 1.
OIMTIJ (On Ikki Muqam Tӓtgigat Ilmiy Jӓmiyiti) (1992) Uyghur on ikki muqam hӓqqidӓ.
Ürümchi: Shinjang klӓlq nӓshriyati.
OIMTIJ (1997) Uyghur on ikki muqam (Five- Cd set). Beijing: Minzu chubanshe.
POLİAKOV, Sergei (1992) Everday Islam: religion and tradition in rural Central Asia.
Anthony Olcott, trans. New York and London: M. E. Sharpe.
ROBERTS, Sean (1998) “Negotiating locality, Islam, and national culture in a changing
borderlands: the revival of the Mӓshrӓp ritual among young Uighur men in the Ili
valley.” Central Asian Survey 17. 4: 672-700.
SAKATA, Hiromi Lorraine (1986) “The complementary opposition of music and religion in
Afghanistan.” World of Music 20. 3: 33-41.
SCHOELER, G. (1985) “Die Frage der schriftlichen oder mündlichen Überlieferung der
Wissenschaft im frühen Islam.” Der Islam 62: 2001-30.
SLOBİN, Mark (1976) Music in the culture of northern Afghanistan. University of Arizona
Press.
163 Zulhayat ÖTKÜR

TREBİNJAC, Sabine (2000) Le pouvoir en chantant: I’art de fabriquer une musique chinoise.
Nanterre: Société d’ethnologie.
YANG MU (1994) “On the hua’er songs of north-western China.” Yearbook for Traditional
Music 26: 100-16.
YANG MU (1998) “Erotic musical activity in multiethnic China.” Ethnomusicology 42. 2:
199-264.
ZARCONE, Thierry (1999) “Quand le saint légitime le politique: le mausoleée de Afaq
Khwaja á Kashgar.” Central Asian Survey 18. 2: 225-42.
ZHOU Jİ (1999) Zhongguo Xinjang weiwu’erzu yisilanjiao liyi yinyue. Taibei: Xinwenyi
chubangongsi.