ΜΕΡΟΣ Β

ΕΜΒΑΘΥΝΣΗ ΣΕ ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΕΣ ΡΟΕΣ.

ΔΙΑΤΜΗΤΙΚΕΣ ΣΤΡΩΤΕΣ ΚΑΙ ΤΥΡΒΩΔΕΙΣ ΡΟΕΣ

1. Εισαγωγή.

Τα αποτελέσματα που δίνει η μελέτη ροϊκών πεδίων με την παραδοχή

ατριβούς ρευστού είναι σε αρκετές περιπτώσεις ικανοποιητικά. Γίνονται όμως
απαράδεκτα όταν π.χ. ζητούνται η λεπτομερής διανομή της πίεσης, cp, γύρω από
ένα μη αεροδυναμικό σχήμα, ο συντελεστής αντίστασης cD ή η πτώση πίεσης Δp
σε ένα δίκτυο σωληνώσεων. Είναι απαραίτητη τότε για τη θεωρητική μελέτη η
χρησιμοποίηση των πλήρων εξισώσεων κίνησης του ρευστού που
περιλαμβάνουν και το ιξώδες. Οι εξισώσεις Navier-Stokes (N-S) για ασυμπίεστο
ρευστό γράφονται (βλ. Schlichting 1968, Γκανούλη 1982, Παπανίκα 1980):

∂u ∂u ∂u ∂u 1 ∂p ⎛ ∂ 2u ∂ 2u ∂ 2u ⎞
+u +v +w =X− + ν ⎜⎜ 2 + 2 + 2 ⎟⎟ (1.1α)
∂t ∂x ∂y ∂z ρ ∂x ⎝ ∂x ∂y ∂z ⎠

∂v ∂v ∂v ∂v 1 ∂p ⎛ ∂ 2v ∂ 2v ∂ 2v ⎞
+u +v +w =Y − + ν ⎜⎜ 2 + 2 + 2 ⎟⎟ (1.1b)
∂t ∂x ∂y ∂z ρ ∂y ⎝ ∂x ∂y ∂z ⎠

∂w ∂w ∂w ∂w 1 ∂p ⎛ ∂ 2w ∂ 2w ∂ 2w⎞
+u +v +w =Z− + v⎜ 2 + 2 + 2 ⎟ (1.1c)
∂t ∂x ∂y ∂z ρ ∂z ⎝ ∂x ∂y ∂z ⎠

όπου X , Y , Z είναι οι κατά τους αντίστοιχους άξονες, x , y , z εξωτερικές

δυνάμεις (π.χ. βαρύτητας, ηλεκτρομαγνητικές). Η εξίσωση της συνέχειας

γράφεται επίσης:

156
 ∂u ∂v ∂w
+ + =0 (1.2)
∂x ∂y ∂z

Οι εξισώσεις 1a,b,c μπορούν θεωρητικά τουλάχιστον να περιγράψουν

οποιοδήποτε ασυμπίεστο πεδίο ροής. Σε μερικές πρακτικές εφαρμογές γίνονται
διάφορες απλουστευτικές παραδοχές και οι πλήρεις εξισώσεις (1)
απλοποιούνται, δηλαδή "απαλείφονται" μερικοί όροι που είναι πάρα πολύ μικροί
σε σχέση με τους υπόλοιπους. Η "απαλοιφή" των όρων αυτών πρέπει να γίνεται
με ιδιαίτερη προσοχή, ώστε να υπάρχει το από φυσικής άποψης σωστό
(ασυμπτωτικό) αποτέλεσμα. Στην τυρβώδη ροή, που γίνεται χρήση των μέσων
στατιστικών τιμών, προκύπτει ότι για τον υπολογισμό κάποιας ποσότητας (π.χ.
uv κλπ.) δεν επαρκεί ο αριθμός των εξισώσεων. Εισάγονται τότε επί πλέον
εξισώσεις, μερικές ημιεμπειρικές, που συντελούν στο "κλείσιμο" (closure) του
συστήματος των εξισώσεων των μέσων στατιστικών τιμών.

Οι περιοχές στα ροϊκά πεδία, στα οποία οι δυνάμεις τριβής είναι τουλάχιστον
εξίσου σημαντικές, όσο και οι αδρανειακές και πιεστικές δυνάμεις, είναι τα
διατμητικά στρώματα ή στοιβάδες (shear layers), τα οποία μπορεί να είναι
ελεύθερα (free shear layers) ή να βρίσκονται κοντά στην επιφάνεια ενός στερεού
σώματος (boundary layers), βλ. Σχ. 1.1. Η ροή μέσα απ’ αυτά τα διατμητικά
στρώματα μπορεί να είναι στρωτή, μεταβατική ή πλήρως τυρβώδης. Θα
εξετάσουμε χωριστά, αυτές τις μορφές ροών, καθώς και τον αντίκτυπο, που
έχουν στην συμπεριφορά μερικών στερεών σωμάτων.

2. Στρωτά διατμητικά στρώματα.

Στα στρωτά διατμητικά στρώματα, η ανά μονάδα όγκου μεταβολή της ορμής
ενός ροϊκού στοιχείου γίνεται κυρίως μέσω των διατμητικών δυνάμεων τριβής.
Οταν το διατμητικό στρώμα έχει πολύ μικρές διαστάσεις, δ, κατά την διεύθυνση
y , εγκάρσια στη ροή, τότε εμφανίζονται πολύ ισχυρές κλίσεις τάσεων (stress

157
gradients). Η μόνη δυνατή παραμόρφωση που μπορεί να υποστεί ένα ροϊκό
στοιχείο διατμητικού στρώματος είναι η διάτμηση, όπως φαίνεται στο Σχήμα 2.1.
Θα ασχοληθούμε με διδιάστατα διατμητικά στρώματα (υπό την έννοια ότι, κατά
την διεύθυνση, z , του βάθους του πεδίου, τα χαρακτηριστικά της ροής
παραμένουν αναλλοίωτα. Επίσης θα περιοριστούμε σε ασυμπίεστη ροή
( M << 1) .

Σχήμα 1.1. Παραδείγματα διατμητικών στρωμάτων.

158
 Σχήμα 2.1. Τρόποι παραμόρφωσης ροϊκού στοιχείου σε ασυμπίεστη ροή.

2.1. Στρωτά οριακά στρώματα.

2.1.1. Οριακό στρώμα επίπεδης πλάκας σε παράλληλη ροή.
Θεωρούμε μια επίπεδη, λεία πλάκα σε μηδενική γωνία προσβολής, ως προς
μια παράλληλη μόνιμη ροή U ∞ , όπως στο Σχήμα 2.2.

Σχήμα 2.2. Οριακό στρώμα επίπεδης πλάκας.

159
 U∞ L
Για αρκετά μεγάλες τιμές του αριθμού Reynolds Re = ν , όπου L

κάποιο χαρακτηριστικό μήκος της πλάκας (π.χ. έτσι ώστε

(∂u ∂x) να
⎛⎜ U ∞ ⎞⎟
⎝ L⎠

είναι της τάξης του 1), οι εξισώσεις 1.1a,b με τη βοήθεια της 1.2
⎛⎜ ∂u = − ∂v ⎞⎟ γίνονται (βλ. Παπανίκα 1980, Schlichting 1968)
⎝ ∂x ∂y⎠

∂u ∂u 1 ∂p ∂ 2u ∂ 2u
u + v = - + v 2 + v 2 (2.1a)
∂x ∂y ρ ∂x ∂x ∂y

U∞ U∞ U ∞2 U∞ U∞
U∞ ⋅ V ∼ ΠX v v
L δ L L2 δ2

↓
U ∞2 U
∼ v ∞2
L δ

∂v ∂v 1 ∂p ∂ 2v ∂ 2v
u + v = - + v 2 + v 2 (2.1b)
∂x ∂y ρ ∂y ∂x ∂y

V U ∞2δ U ∞2δ
V vV vU ∞δ vV vU ∞
U∞ ∼ 2 V ∼ 2 Πy ∼ 3 ∼
L L δ L L2 L δ 2
Lδ

↓
U ∞2 vU ∞
2 δ ∼
L Lδ

∂u ∂v
+ =0 (2.2)
∂x ∂y

160
 U∞ V
L L

Kάτω από τους όρους των εξισώσεων φαίνονται οι ισοδύναμοι όροι της ίδιας
τάξης μεγέθους. Σημειώνεται ότι δ << L και V << U ∞ . Οι όροι πίεσης είναι της
ίδιας τάξης μεγέθους με τους μεγαλύτερους εμφανιζόμενους όρους στις 2.1 a,b.
Oπότε:

ΠY dp
∼δ
2
<< 1 , δηλ. << 1 (2.3)
ΠX L
2
dy

δηλαδή οι διαφορές πίεσης εγκάρσια στο οριακό στρώμα είναι πολύ μικρότερες
από εκείνες κατά μήκος του οριακού στρώματος, ώστε μπορούμε να υποθέσουμε
με καλή ακρίβεια ότι

∂p ∂pεξ dU ∞
≈ = − ρU ∞ (2.4)
∂x ∂x dx

όπου pεξ είναι η κατανομή της πίεσης έξω από το οριακό στρώμα. (Μέχρι

στιγμής η ταχύτητα U ∞ έξω από το οριακό στρώμα μπορεί να εξαρτάται από το

x ). Κρατώντας μόνο τους σημαντικούς όρους από τις (2.1a,b) , (2.2) παίρνουμε
τις εξισώσεις του διδιάστατου οριακού στρώματος κατά Prandtl

∂u ∂u ∂ 2 u 1 ∂p
u +v =ν 2 − (2.5)
∂x ∂y ∂y ρ ∂x

∂u ∂v
+ =0 (2.6)
∂x ∂y

161
 u=v=0 για y=o⎫
με οριακές συνθήκες ⎬ (2.7)
u = U∞ για y = ∞⎭

∂p
α) Ακριβής επίλυση των (2.5), (2.6) με =0
∂x

Η περίπτωση αυτή αφορά την παράλληλη ροή γύρω από πλάκα με μηδενική
επιβεβλημένη μεταβολή της εξωτερικής πίεσης. Τότε από την (2.4) προκύπτει ότι
και η εξωτερική παράλληλη ταχύτητα πρέπει να μένει σταθερή, δηλ.
dU ∞
=0 , U ∞ = const (2.8)
dx

Υστερα από κάποια μικρή απόσταση από την ακμή προσβολής το ρευστό δεν
έχει "μνήμη" της απόστασης του από την ακμή. Αυτό συνεπάγεται ότι τα προφίλ
της ταχύτητας σε διάφορες θέσεις x μπορούν να ταυτισθούν γεωμετρικά, αν
χρησιμοποιηθούν κατάλληλα μεγέθη για την αδιαστατοποίηση των u και y. Τέτοια
μπορούν να είναι π.χ. η ταχύτητα της ελεύθερης ροής, U ∞ και το πάχος του

οριακού στρώματος, δ. Το δ είναι ανάλογο της ποσότητας νt (που ταυτόχρονα

εκφράζει με διαφορά μιας σταθεράς και την απόσταση δυο ροϊκών στοιχείων σε
χρόνο t , τα οποία σε χρόνο t = 0 ήταν απείρως κοντά το ένα στο άλλο). Είναι

όμως t ∼ x
U∞
, οπότε δ ∼ νx U . Το αδιάστατο εγκάρσιο μήκος μπορεί να
∞

ορισθεί λοιπόν σαν

162
 U
η = yδ = y ∞ (2.9)
νx

Επιχειρείται τώρα μια επίλυση των διαφορικών εξισώσεων (2.5), (2.6) "πεδιακού"
τύπου, δηλαδή ορίζεται μια ροϊκή συνάρτηση Ψ ( x, y ) που να πληροί τις σχέσεις

u = ∂Ψ v = ∂Ψ (2.10)
∂y ∂x

Κατά τον Blasius (1908) η Ψ μπορεί να έχει την μορφή

⎛ ⎞
Ψ = νxU ∞ ⋅ f ⎜ U ∞ ⎟ (2.11)
⎝ νx ⎠

οπότε u = U ∞ df (2.12)
dη

1 νU ∞ ⎛ df ⎞
και v= ⎜⎜η − f ⎟⎟ (2.13)
2 x ⎝ dη ⎠

Αντικαθιστώντας τα u και τα v από τις (2.12), (2.13) στην (2.5), με ∂p = 0,

∂x
έχουμε την διαφορική εξίσωση

d2 f d3 f
f +2 3 =0 (2.14)
dη 2 dη

η =0, f =0 , df =0
dη

163
 (2.15)

η=∞ , df =1
dη

H (2.14) είναι μια μη γραμμική διαφορική εξίσωση τρίτης τάξης που μπορεί να
επιλυθεί. Η γραφική παράσταση των λύσεων για το u και v φαίνεται στο Σχήμα
2.3 και σε πινακοποημένη μορφή στον Πίνακα 1.

Σχήμα 2.3. Γραφική παράσταση της λύσης της (2.14).

164
 Πίνακας 1. Πινακοποίηση των αποτελεσμάτων του Σχήματος 2.3.

Ας σημειωθεί, από το Σχήμα 2.3b ότι για η → ∞ , x = x0 , προκύπτει

u∞ = 0.8604U ∞ ν U∞ (2.16)
x0

δηλαδή και στο "άκρο" του οριακού στρώματος υπάρχει μια "εκροή" ρευστού
προς την πλευρά του ατριβούς ρευστού. Κατ' αυτό τον τρόπο συντελείται η
αύξηση του πάχους του οριακού στρώματος με αυξανόμενη απόσταση x .
Συμβατικά, το πάχος δ του οριακού στρώματος ορίζεται εκείνη απόσταση y για

165
την οποία u = 0.99U ∞ . Από το Σχήμα 2.3 προκύπτει ότι αυτό συμβαίνει για
η ≈ 5.0 οπότε

1
νx ⎛ ν ⎞ 2 12
δ (x ) ≈ 5 = 5⎜⎜ ⎟⎟ x (2.17)
U∞ ⎝U∞ ⎠

ή δ (x ) = 5 = 5 (2.18)
x U∞ Re x
ν

δηλαδή μεγάλοι αριθμοί Re οδηγούν σε μικρά πάχη οριακού στρώματος.

Το πάχος μετάθεσης, δ1, (displacement thickness) του οριακού στρώματος
είναι για επίπεδη πλάκα

y =∞ ⎛ u ⎞ 1.7208 x
δ1 ≡ ∫ ⎜⎜1 − ⎟⎟dy = (2.19)
y =0
⎝ U∞ ⎠ Re x

φανερώνει δε, την μετατόπιση προς τα έξω μιας υποτιθέμενης ατριβούς ροής U ∞
εξ αιτίας της πτώσης της ταχύτητας μέσα στο οριακό στρώμα.
Το πάχος απώλειας ορμής, θ, που εκφράζει το ιδεατό πάχος ροής U ∞ , που
έχει τόση ορμή όση έχει χαθεί λόγω τριβών μέσα στο οριακό στρώμα, είναι

∞ u ⎛ u ⎞
θ ≡∫ ⎜⎜1 − ⎟⎟dy = 0.664 x (2.20)
y =0 U∞ ⎝ U∞ ⎠ Re x

Η διατμητική τάση πάνω στη μια επιφάνεια της πλάκας, τ w , για νευτώνειο

ρευστό είναι
⎛ ∂u ⎞ U
τ w (x ) = τ w = μ ⎜⎜ ⎟⎟ = 0.332 μU ∞ ∞
(2.20΄)
⎝ ∂y ⎠ y =0 νx

166
ο δε αδιάστατος τοπικός συντελεστής τριβής

τw
c f (x ) = c f =
0.664
= = f (2.21)
1 Re x
ρU ∞2
2

Η ολική δύναμη τριβής (αντίσταση τριβής) για τη μια πλευρά της πλάκας,
πλάτους b και μήκους (κατά τον άξονα x ) l , θα είναι

x =l
D = b ∫ τ w dx = 0.664b U ∞3 ρμl (2.22)
x =0

Στα Σχήματα (2.4) και (2.5) φαίνεται η σύγκριση των πειραματικών

u
αποτελεσμάτων με τα αντίστοιχα πειραματικά για τα μεγέθη και c f .
U∞
Σημαντικό ρόλο βρέθηκε ότι παίζει η διαμόρφωση της ακμής προσβολής. Για
αριθμούς Re πολύ ψηλότερους από εκείνους του Σχήματος 2.4 ( Re x ≥ 106 ή

Reδ ≥ 103 ) και dP = 0, οι μικρές διαταραχές, που πάντοτε υπάρχουν μέσα

dx
στη ροή, συντελούν στη μετάβαση (transition) του στρωτού οριακού στρώματος

σε τυρβώδες. Στην περίπτωση που το dP > 0 , το οριακό στρώμα της

dx
επίπεδης πλάκας σε μόνιμη παράλληλη ροή μπορεί να αποκολληθεί ( τ w = 0 ή

⎛ ∂u ⎞
⎜⎜ ⎟⎟ = 0 ) πριν ακόμα προλάβει να γίνει τυρβώδες εξ αιτίας των δυνάμεων
⎝ ∂y ⎠ y =0
πιέσεως και τριβής που αντιτίθενται στην κίνηση του κατά την διεύθυνση x .

167
Σχήμα 2.4. Σύγκριση των πειραματικών και υπολογιστικών αποτελεσμάτων
u
για στρωτό οριακό στρώμα: - ταχύτητα .
U∞

Σχήμα 2.5. Σύγκριση των πειραματικών και υπολογιστικών αποτελεσμάτων

για στρωτό οριακό στρώμα επίπεδης πλάκας: - συντελεστής
τριβής c f ( f ) (σχέση 2.21)

168