AZƏRBAYCANDA ƏRƏB XİLAFƏTİNƏ QARŞI

XÜRRƏMİLƏR HƏRƏKATI
 Xürrəmilər hərəkatı
◆ Xürrəmilər hərəkatı fasilələrlə 60
ildən artıq davam etmişdir.
◆ Xürrəmilər Xilafətin milli əsarətinə
qarşı mübarizə aparır, Azərbaycanın
istiqlaliyyətini bərpa etmək
istəyirdilər.
◆ Xürrəmilər tarixdə ilk dəfə yadelli
işğalçılara qarşı mübarizədə azadlıq
rəmzi kimi qırmızı bayraq qaldırmış və
qırmızı paltar geymişlər.
 Xürrəmilər hərəkatının
başlanması
◆ Cavidan və Əbu İmran arasında mübarizə
gedirdi.
◆ Cavidan Bəzz qalasının sahibi və
xürrəmilər icmasının başçısı idi.
◆ 778-ci ildə xəlifə Mehdinin dövründə
xürrəmilər ilk dəfə üsyan qaldırdılar.
◆ İkinci üsyan 808-ci ildə xəlifə Harun
ər-Rəşidin dövründə baş verdi. Üsyana
Cavidan başçılıq edirdi. Hər iki üsyan
məğlubiyyətlə nəticələndi.
◆ Cavidanla Əbu İmran arasında şəxsi
ixtilaflar ərəblərə qarşı mütəşəkkil
mübarizəni zəiflədirdi.
 Xürrəmilər hərəkatının
ümumxalq üsyanına çevrilməsi
816-cı ildə növbəti döyüşlərin birində Cavidan və
Əbu İmran bir-birini öldürdülər. Xürrəmilər
icmasına rəhbərlik Babəkin əlinə keçdi.

Babək 798-ci ildə Ərdəbil yaxınlığındakı Bilalabad

kəndində kasıb bir ailədə doğulmuşdu.

Xürrəmilər icmasına başçı olduqdan sonra Babək bu

vaxta qədər baş vermiş üsyanları təhlil etdi.
Onların uğursuzluğunun səbəblərini araşdırdı.
 Xürrəmilər hərəkatının
ümumxalq üsyanına çevrilməsi
◆ Xürrəmi ordusu yenidən
◆ təşkil edildi, müxtəlif
◆ dərəcəli qoşun növləri
◆ yaradıldı. Döyüşlərdə
◆ xürrəmilərə Müaviyə,
◆ Abdulla, Tarxan, Adin
◆ (Aydın), Rüstəm, İsma əl-
◆ Kürdü və b. məşhur
◆ sərkərdələr başçılıq
◆ edirdilər.
 Xürrəmilər hərəkatının
ümumxalq üsyanına çevrilməsi
◆ Azadlıq ordusunun əsas hərəkətverici
qüvvələrini kəndlilər təşkil edirdi. Həmçinin
xürrəmilər hərəkatında şəhər yoxsulları,
sənətkarlar, iri və orta feodallar, əhalinin
müxtəlif təbəqələri iştirak etmişdilər.

◆ Azərbaycanın cənubunda və Deyləmdə Babəkin

tərəfdarlarının sayı 300 min nəfərə çatırdı.
◆ İran tarixçisi Səid Nəfisi etiraf edir ki, Babəkin
hökmranlıq etdiyi yer bugünkü İranın
şimal-qərbində yerləşən geniş bir ölkədir. Bu
ərazinin bir hissəsi hazırda Cənubi Azərbaycan,
digər hissəsi isə Azərbaycan Respublikasıdır.
 Xürrəmilərin ərəb orduları
üzərində qələbələri
◆ Xürrəmilərin əsas mərkəzi Bəzz şəhər-qalası
idi.

◆ 819-cu ildə xəlifə xürrəmilərə qarşı ilk

nizami ordu göndərdi.
◆ Xürrəmilər IX əsrin 20-ci illərinin
əvvəllərində Süniki, Bərdəni, Beyləqanı,
Qarabağı, Arranın bir sıra şəhərlərini azad
etdilər.
◆ 829-cu il I Həşdadsər döyüşü
◆ 830-cu il I Həmədan döyüşü
 Xürrəmilərin ərəb orduları
üzərində qələbələri
◆ IX əsrin 30-cu illərinin əvvəlləri azadlıq
müharibəsinin uğurlu dövrü idi.

◆ Səid Nəfisi xürrəmilərin qələbələrini onların xilafətə

qarşı milli-azadlıq müharibəsi aparmasında və xalqın
birliyində görür.

◆ Mənbələrdə ərəblərin yarım milyona qədər əsgər və

zabit itirdiyi qeyd edilir.
◆ Xilafət ordularının uğursuzluqlarının səbəbləri
◆ Suriya və Misirdə eyni vaxtda üsyanların başlanması
◆ Xilafətin Bizansla da müharibəni davam etdirməsi
◆ Xilafətin qüvvələrinin parçalanması
◆ Xürrəmilərin pusqu dəstələri təşkil etmələri
Azərbaycan Xilafətin Tərkibində
 Ərəb ordusunun təşəbbüsü ələ
keçirməsi
◆ 833-cü il II Həmədan döyüşü. Xürrəmilər ilk
dəfə ağır məğlubiyyətə uğradılar.
◆ 835-ci ildə Afşin ərəb ordusunun baş
komandanı təyin edildi.
◆ Afşin bir sıra taktiki və təşkilati işlər gördü
◆ Qərərgahını Bərzəndə köçürdü
◆ Əks-kəşfiyyatı gücləndirdi
◆ Ərdəbildən Bərzəndə qədər olan qalalar və
yollar bərpa edildi
◆ Xürrəmilərin ən yaxşı sərkərdələrinə
sui-qəsdlər təşkil edildi
 Bəzz qalasının süqutu. Xürrəmilər hərəkatının
məğlub edilməsi

◆ 836-cı il Həşdadsər dağı yaxınlığında döyüşdə

xürrəmi ordusu qələbə qazanır

◆ 835-837-ci illər Bəzz qalasının qəhrəmancasına

müdafiəsi
◆ 837-ci il Bəzz qalasının ərəblər tərəfindən işğalı
◆ Səhl ibn Sumbat tərəfindən Babəkin ərəblərə
təhvil verilməsi
◆ 838-ci ildə Babəkin edam edilməsi
◆ Orta əsr tarixçiləri Babəki Karfagen sərkərdəsi
Hanniballa müqayisə edirdilər
 Xürrəmilər hərəkatının məğlubiyyətinin səbəbləri

◆ İsma əl-Kürdi, Tarxan və b. Sərkərdələrin

öldürülməsi
◆ Azadlıq müharibəsinin illərlə uzanması və geniş
əraziləri əhatə etməsi ona rəhbərliyi çətinləşdirirdi
◆ Xürrəmilərin çoxlu sayda itkiləri və qüvvələrin
tükənməsi
◆ İri feodalların (Səhl ibn Sumbat, ibn Bəis, Əbu
Musa və b.) xəyanət etmələri və tədricən
hərəkatdan uzaqlaşmaları
◆ Xilafət tərəfindən türk mənşəli sərkərdələrin
xürrəmilərə qarşı müharibəyə cəlb edilməsi
BƏZZ QALASI