Inf Che 2024

CHEMIA cztery etapy do sukcesu
na maturze
Chemia
etap 1.
Zbiór zadań
etap 2.
Matura 2024
Zadania maturalne
• aktualna nomenklatura
• dostosowany
do podstawy
programowej od 2019 r.
etap 3.
powtórka przed maturą etap 4.
Próbne arkusze
www.pazdro.com.pl
Szanowni Państwo,
oto informator o naszych najnowszych pozycjach wydawniczych z chemii, prze-
znaczonych dla uczniów i uczennic liceów i techników, przygotowujących się do
egzaminu maturalnego na poziomie rozszerzonym, który od 2023 roku odbywa się
na nowych zasadach.
Proponowane tu pozycje obejmują treści ujęte w Podstawie programowej z chemii
w zakresie rozszerzonym, obowiązującej w szkołach od roku szkolnego 2019/2020.
Aktualna oferta jest dostępna na stronie www.pazdro.com.pl
Gorąco zachęcamy do zapoznania się z tymi pozycjami i zalecania ich swoim ucz-
niom.
Wydawca
www.pazdro.com.pl
Spis treści
Zbiór zadań z chemii do liceów i techników. Zakres rozszerzony . . . . . . . . . . . . . . . 2
Chemia. Kompendium maturalne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4
Chemia. Zbiór zadań typu maturalnego. Część 1. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 12
Chemia. Zbiór zadań typu maturalnego. Część 2. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 22
Chemia. Zbiór zadań maturalnych CKE. Część 1. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 27
Chemia. Zbiór zadań maturalnych CKE. Część 2. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 37
Chemia. Powtórka przed maturą (wydanie zmienione i uzupełnione) . . . . . . . . . 38
Przed maturą. Wyjaśnianie chemii w pytaniach i odpowiedziach . . . . . . . . . . . . . 52
Chemia. Próbne arkusze maturalne. Zestaw 1. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 62
Chemia. Próbne arkusze maturalne. Zestaw 2. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 62
Chemia. Repetyporium dla przyszłych maturzystów i studentów . . . . . . . . . . . . . 72
format 165 x 235 mm,
stron 468
Spis treści
treśc
WSTĘP ROZDZIAŁ 12. Związki nieorganiczne
ROZDZIAŁ 1. Przekazywanie informa- ROZDZIAŁ 13. Pierwiastki bloku s
cji chemicznych ROZDZIAŁ 14. Pierwiastki bloku p
ROZDZIAŁ 2. Podstawy stechiometrii ROZDZIAŁ 15. Pierwiastki bloku d
ROZDZIAŁ 3. Stechiometria wzorów ROZDZIAŁ 16. Węglowodory
chemicznych
ROZDZIAŁ 17. Jednofunkcyjne po-
ROZDZIAŁ 4. Stechiometria równań chodne węglowodorów
chemicznych
ROZDZIAŁ 18. Wielofunkcyjne pochod-
ROZDZIAŁ 5. Stechiometria mieszanin ne węglowodorów
ROZDZIAŁ 6. Budowa atomów ROZDZIAŁ 19. Chemia wokół nas
ROZDZIAŁ 7. Przekształcenia atomów ROZDZIAŁ 20. Elementy ochrony śro-
w inne drobiny dowiska
ROZDZIAŁ 8. Roztwory ANEKSY I TABELE
ROZDZIAŁ 9. Chemia roztworów wod-
TABELE UZUPEŁNIAJĄCE
nych
ODPOWIEDZI
ROZDZIAŁ 10. Reakcje utleniania-
-redukcji SKOROWIDZ (polsko-angielski)
ROZDZIAŁ 11. Elektrochemia TABLICE – Układy okresowe
2
WSTõP
GRZ\GDQLD
2GGDMHP\ GR UąN 1DXF]\FLHOL L 8F]QLyZ NROHMQą HG\FMĊ SRZV]HFKQLH ]QDQHJR

L FHQLRQHJR RG ZLHOX ODW Ä=ELRUX ]DGDĔ ] FKHPLL´ .U]\V]WRID 0 3D]GU\ =ELyU E\á
ZLHORNURWQLHZ]QDZLDQ\SU]H]F]WHUHFKNROHMQ\FKZ\GDZFyZSRGNLONDNURWQLHPRG\
¿NRZDQ\PW\WXáHPRNUHĞODMąF\PDGUHVDWD
2EHFQH NROHMQH Z\GDQLH ]ELRUX ]DGDĔ SRSUDZLRQH L UR]V]HU]RQH REHMPXMH
ZV]\VWNLHZ\PDJDQLDSURJUDPRZHNV]WDáFHQLDZ]DNUHVLHUR]V]HU]RQ\PSU]HGVWDZLR
QHZSRGVWDZLHSURJUDPRZHMGODOLFHyZLWHFKQLNyZRERZLą]XMąFHMZW\FKV]NRáDFK
RGZU]HĞQLDU
:VSyáDXWRUND]ELRUX$QQD5ROD1RZRU\WD]DGEDáDRMHJRDNWXDOL]DFMĊPHU\WRU\F]
QąLQRPHQNODWXURZą=ELyUNRĔF]\VLĊVNRURZLG]HPU]HF]RZ\PSROVNRDQJLHOVNLP
Redaktor
,QIRUPDFMHGOD1DXF]\FLHOD
5yĪQLFHZVWRVXQNXGRZ\GDĔ]ODWXELHJá\FKSROHJDMąQDGRGDQLXQRZ\FK]DGDĔ
ZNLONXLVWQLHMąF\FKUR]G]LDáDFK ]ZáDV]F]DZ]DNUHVLHFKHPLLRUJDQLF]QHM QDSRSUD
ZLHQLX QRPHQNODWXU\ ]ZLą]NyZ RUJDQLF]Q\FK ]JRGQLH ] QDMQRZV]\PL Z\PDJDQLDPL
RUD]GRGDQLXSRGUR]G]LDáXGRW\F]ąFHJREDGDQLDVWUXNWXU]ZLą]NyZRUJDQLF]Q\FK
8Z]JOĊGQLDMąFSRVWXODW\ĞURGRZLVNDQDXF]\FLHOVNLHJRSU]HUHGDJRZDOLĞP\QLQLHM
V]H Z\GDQLH ]ELRUX ZSURZDG]DMąF SRZV]HFKQLH VWRVRZDQH QD]HZQLFWZR ]ZLą]NyZ
QLHRUJDQLF]Q\FKRSDUWHQDV\VWHPLH6WRFND
:SRF]ąWNRZHMF]ĊĞFL]ELRUXSU]HGVWDZLOLĞP\QDMZDĪQLHMV]HLQIRUPDFMHR]DOHFH
QLDFK3ROVNLHJR7RZDU]\VWZD&KHPLF]QHJRZG]LHG]LQLHQRPHQNODWXU\]ZLą]NyZQLH
RUJDQLF]Q\FK
:SURZDG]LOLĞP\ SRZV]HFKQLH SU]\MĊW\ Z SRGUĊF]QLNDFK DNDGHPLFNLFK SROVNLFK
LREFRMĊ]\F]Q\FKV\VWHP]DSLV\ZDQLDZ]RUyZHOHNWURQRZ\FK/HZLVD
-HĪHOL ]DGDQLD ]DZLHUDMą NLOND ZHUVML R]QDF]RQ\FK OLWHUDPL D E F LWG WR NDĪGą
]QLFKQDOHĪ\WUDNWRZDüMDNRGG]LHOQH]DGDQLH1DWRPLDVWS\WDQLDZREUĊELHMHGQHJR
]DGDQLDR]QDF]RQHF\IUDPLLWGVWDQRZLąF]ĊĞFLVNáDGRZHWHJRĪ]DGDQLD
3
stron 440
Spis tr
treści
Wstęp
1. Budowa atomu 19. Węglowodory
i promieniotwórczość 10. Izomeria optyczna
2. Struktura i geometria drobin 11. Alkohole i fenole
złożonych
12. Związki karbonylowe
3. Stechiometria
13. Kwasy karboksylowe
4. Roztwory, koloidy i zawiesiny
14. Estry
5. Efekt energetyczny, szybkość
i wydajność reakcji chemicznej 15. Aminy i amidy
6. Chemia roztworów wodnych 16. Aminokwasy, peptydy i białka
7. Elektrochemia 17. Sacharydy
8. Chemia pierwiastków i związków SKOROWIDZ
nieorganicznych Tablice uzupełniające
4
Wstęp
ƌŽĚǌǇhĐǌŶŝŽǁŝĞ͊
dƌǌǇŵĂĐŝĞǁƌħŬƵ<ŽŵƉĞŶĚŝƵŵ͕ŬƚſƌĞǌŽƐƚĂųŽƉƌǌǇŐŽƚŽǁĂŶĞǌŵǇƑůČŽŽƐŽďĂĐŚƉƌǌǇŐŽƚŽǁƵũČĐǇĐŚ
ƐŝħĚŽŵĂƚƵƌǇǌĐŚĞŵŝŝŶĂƉŽǌŝŽŵŝĞƌŽǌƐǌĞƌǌŽŶǇŵ͘ĂŐĂĚŶŝĞŶŝĂǁŶŝŵǌĂǁĂƌƚĞŽďĞũŵƵũČǁƐǌǇƐƚŬŝĞƚƌĞͲ
ƑĐŝƉŽĚƐƚĂǁǇƉƌŽŐƌĂŵŽǁĞũǁǌĂŬƌĞƐŝĞƌŽǌƐǌĞƌǌŽŶǇŵ͕ŬƚſƌĂŽďŽǁŝČǌƵũĞŽĚϮϬϭϵƌ͘WŝĞƌǁƐŝĂďƐŽůǁĞŶĐŝ
ŶŽǁĞŐŽůŝĐĞƵŵũƵǏǁƌŽŬƵϮϬϮϯƉƌǌǇƐƚČƉŝČĚŽĞŐǌĂŵŝŶƵŵĂƚƵƌĂůŶĞŐŽǌĐŚĞŵŝŝǁĞĚųƵŐŶŽǁǇĐŚǌĂƐĂĚ͘
EĂĐŽŶĂůĞǏǇǌǁƌſĐŝđƵǁĂŐħ͍WĂŵŝħƚĂũĐŝĞ͕ǏĞũĞƑůŝtĂƐǌĂŶĂƵŬĂǁůŝĐĞƵŵƌŽǌƉŽĐǌħųĂƐŝħǁϮϬϭϵůƵď
ǁϮϬϮϬƌŽŬƵ͕ƚŽŶĂĞŐǌĂŵŝŶŝĞŵĂƚƵƌĂůŶǇŵďħĚČtĂƐŽďŽǁŝČǌǇǁĂđƚǌǁ͘ǁǇŵĂŐĂŶŝĂĞŐǌĂŵŝŶĂĐǇũŶĞ͕
ŬƚſƌĞ ǌĂǁŝĞƌĂũČ ŶŝĞǌŶĂĐǌŶŝĞ ŵŶŝĞũ ƚƌĞƑĐŝ ŶŝǏ ƵũħƚĞ ǁ ƉŽĚƐƚĂǁŝĞ ƉƌŽŐƌĂŵŽǁĞũ͘ EĂƵĐǌǇĐŝĞůĞ ǌƌĞĂůŝǌƵũČ
ŶĂůĞŬĐũĂĐŚĐĂųǇǌĂŬƌĞƐŵĂƚĞƌŝĂųƵ͕ĂůĞŶŝĞǁƐǌǇƐƚŬŝĞƚƌĞƑĐŝƚƌǌĞďĂďħĚǌŝĞƉŽǁƚſƌǌǇđƉƌǌĞĚĞŐǌĂŵŝŶĞŵ
ŵĂƚƵƌĂůŶǇŵ͘tĂƌƚŽǌĂƉǇƚĂđƐǁŽŝĐŚŶĂƵĐǌǇĐŝĞůŝŽƚĞƚƌĞƑĐŝ͕ŬƚſƌĞŶŝĞǌŽƐƚĂųǇƵũħƚĞǁǁǇŵĂŐĂŶŝĂĐŚĞŐͲ
ǌĂŵŝŶĂĐǇũŶǇĐŚŶĂƌŽŬϮϬϮϯŝϮϬϮϰ͘
^ƚƌƵŬƚƵƌĂ<ŽŵƉĞŶĚŝƵŵũĞƐƚƵųŽǏŽŶĂǁĞĚųƵŐŬůĂƐǇĐǌŶǇĐŚƌŽǌĚǌŝĂųſǁ͘WŽŵŽǏĞǁĂŵƚŽƵƉŽƌǌČĚŬŽͲ
ǁĂđŵĂƚĞƌŝĂų͘ZŽǌǁŝČǌǇǁĂŶĞƉƌǌǇŬųĂĚǇǌŽƐƚĂųǇƚĂŬƵųŽǏŽŶĞ͕ĂďǇĚĂđtĂŵƐǌĂŶƐħǌƌŽǌƵŵŝĞŶŝĂǌĂŐĂĚŶŝĞͲ
ŶŝĂďĞǌƉŽŵŽĐǇŶĂƵĐǌǇĐŝĞůĂ͘/ĐŚƚƌĞƑĐŝƐŝħŶŝĞĚƵďůƵũČʹǁĂƌƚŽǁŝħĐƉƌǌĞĂŶĂůŝǌŽǁĂđǁƐǌǇƐƚŬŝĞ͘
WŽǁƚĂƌǌĂũČĐŵĂƚĞƌŝĂųŶŝĞůĞŬĐĞǁĂǏĐŝĞǌĂŐĂĚŶŝĞŷ͕ŬƚſƌĞǁǇĚĂũČƐŝħŶĂũďĂƌĚǌŝĞũŽĐǌǇǁŝƐƚĞ͘EĂƉƌǌǇͲ
ŬųĂĚ͗
x ŵĂƐĂ ŵŽůŽǁĂ ƉŝĞƌǁŝĂƐƚŬĂ ƚŽ ŵĂƐĂ ũĞĚŶĞŐŽ ŵŽůĂ ũĞŐŽ ĂƚŽŵſǁ ΀ŐͼŵŽůʹϭ΁͕ Ă ŵĂƐĂ ĂƚŽŵŽǁĂ ƚŽ
ŵĂƐĂũĞĚŶĞŐŽĂƚŽŵƵ΀Ƶ΁͕
x ůŝĐǌďĂŵĂƐŽǁĂŝǌŽƚŽƉƵǁƐŬĂǌƵũĞŶĂůŝĐǌďħŶƵŬůĞŽŶſǁǁũČĚƌǌĞĂƚŽŵƵŝũĞƐƚďĞǌǁǇŵŝĂƌŽǁČůŝĐǌďČ
ĐĂųŬŽǁŝƚČ͕ƉŽĚĐǌĂƐ͕ŐĚǇŵĂƐĂĂƚŽŵŽǁĂŝǌŽƚŽƉƵũĞƐƚŵĂƐČŝǌŽƚŽƉƵ΀Ƶ΁ŝŶĂũĐǌħƑĐŝĞũŶŝĞũĞƐƚůŝĐǌďČ
ĐĂųŬŽǁŝƚČ͕
x ŐƌƵƉĂǁŽĚŽƌŽƚůĞŶŽǁĂ;ŚǇĚƌŽŬƐǇůŽǁĂͿ͕ŬƚſƌĂǁĐŚŽĚǌŝǁƐŬųĂĚŵ͘ŝŶ͘ĂůŬŽŚŽůŝŝĨĞŶŽůŝ͕ƚŽŶŝĞũĞƐƚƚŽ
ƐĂŵŽ͕ĐŽũŽŶǁŽĚŽƌŽƚůĞŶŬŽǁǇK,ʹ͕ďħĚČĐǇĐǌħƑĐŝČũŽŶŽǁĞũƐƚƌƵŬƚƵƌǇǁŽĚŽƌŽƚůĞŶŬſǁ͕
x ŬƌĞƐŬĂǁĞǁǌŽƌǌĞƐƚƌƵŬƚƵƌĂůŶǇŵĚƌŽďŝŶǇƚŽǁŝČǌĂŶŝĞŬŽǁĂůĞŶĐǇũŶĞ;ŶŝĞŝůƵƐƚƌƵũĐŝĞǌĂƉŽŵŽĐČŬƌĞͲ
ƐĞŬƉŽųČĐǌĞŷũŽŶŽǁǇĐŚͿ͕
x ǌĂƉŝƐƵũČĐũŽŶŽǁĞƌſǁŶĂŶŝĂƌĞĂŬĐũŝǌƵĚǌŝĂųĞŵŵŽĐŶǇĐŚŬǁĂƐſǁǌĂƉŝƐƵũĐŝĞũĞŶĂǌŵŝĂŶħǁǁĞƌƐũŝ
ƵƉƌŽƐǌĐǌŽŶĞũ;ǌũŽŶĞŵ,нͿŝǁǁĞƌƐũŝƉĞųŶĞũ;ǌũŽŶĞŵ,ϯKнͿ͘
tĂƌƚŽƉĂŵŝħƚĂđŽƵƚƌǁĂůĂŶŝƵŶŽǁǇĐŚǌĂƐĂĚŶŽŵĞŶŬůĂƚƵƌǇŽƌŐĂŶŝĐǌŶĞũ;ǁƐǌǇƐƚŬŽũĞƐƚƵũħƚĞǁƚĞŬͲ
ƑĐŝĞƚĞŐŽ<ŽŵƉĞŶĚŝƵŵͿŝŬŽƌǌǇƐƚĂŶŝƵǌŶŽǁǇĐŚƚĂďůŝĐ͕ŬƚſƌĞǌŽƐƚĂųǇƉƌǌǇŐŽƚŽǁĂŶĞƉƌǌĞǌĞŶƚƌĂůŶČ<ŽͲ
ŵŝƐũħ ŐǌĂŵŝŶĂĐǇũŶČ͘ t ǌĂĚĂŶŝĂĐŚ ƌĂĐŚƵŶŬŽǁǇĐŚ ĚďĂũĐŝĞ Ž ƉŽƉƌĂǁŶŽƑđ ŵĞƚŽĚǇ ŝ ǌĂƉŝƐĂŶŝƵ ǁǇŶŝŬƵ
ǌƉƌĂǁŝĚųŽǁČũĞĚŶŽƐƚŬČŽƌĂǌŽĚƉŽǁŝĞĚŶŝČĚŽŬųĂĚŶŽƑĐŝČ͘
DĂŵǇŶĂĚǌŝĞũħ͕ǏĞƚŽ<ŽŵƉĞŶĚŝƵŵ;ŽƌĂǌŝŶŶĞƉƌǌǇŐŽƚŽǁĂŶĞƉƌǌĞǌŶĂƐŵĂƚĞƌŝĂųǇͿƉŽŵŽŐČƵǌǇƐŬĂđ
tĂŵƐĂƚǇƐĨĂŬĐũŽŶƵũČĐǇǁǇŶŝŬŶĂĞŐǌĂŵŝŶŝĞŵĂƚƵƌĂůŶǇŵ͘dĞŐŽtĂŵǏǇĐǌǇŵǇ͊
tǇĚĂǁĐĂ
5
Chemia. Kompendium maturalne. Przykładowy fragment
167
ϳ͘ ůĞŬƚƌŽĐŚĞŵŝĂ
ϳ͘ϭ͘^ƚŽƉŝĞŷƵƚůĞŶŝĞŶŝĂĂƚŽŵƵƉŝĞƌǁŝĂƐƚŬĂ
WŽũħĐŝĞǁĂƌƚŽƑĐŝŽǁŽƑĐŝƉŝĞƌǁŝĂƐƚŬĂ͕ŬƚſƌĞǁƉƌŽǁĂĚǌĂƐŝħŶĂůĞŬĐũŝĐŚĞŵŝŝũƵǏǁƐǌŬŽůĞƉŽĚƐƚĂͲ
ǁŽǁĞũ͕ŽŬƌĞƑůĂůŝĐǌďħǁŝČǌĂŷ͕ŬƚſƌĞƚǁŽƌǌǇĂƚŽŵƚĞŐŽƉŝĞƌǁŝĂƐƚŬĂųČĐǌČĐƐŝħǌŝŶŶǇŵĂƚŽŵĞŵ͘:ĞƐƚƚŽ
ƉŽũħĐŝĞ͕ŬƚſƌĞŝŶĂĐǌĞũŝŶƚĞƌƉƌĞƚƵũĞƐŝħǁƉƌǌǇƉĂĚŬƵǁŝČǌĂŷũŽŶŽǁǇĐŚ͕ĂŝŶĂĐǌĞũǁƉƌǌǇƉĂĚŬƵƐƚƌƵŬƚƵƌ
ŬŽǁĂůĞŶĐǇũŶǇĐŚ͘ƚĞŐŽƉŽǁŽĚƵǁĞǁƐƉſųĐǌĞƐŶĞũĐŚĞŵŝŝƐƚŽƐƵũĞƐŝħƉŽũħĐŝĞƐƚŽƉŶŝĂƵƚůĞŶŝĞŶŝĂĂƚŽŵƵ
ƉŝĞƌǁŝĂƐƚŬĂ͕ŬƚſƌĞũĞƐƚďĂƌĚǌŝĞũƵŶŝǁĞƌƐĂůŶĞ͘
^ƚŽƉŝĞŷƵƚůĞŶŝĞŶŝĂĂƚŽŵƵƉŝĞƌǁŝĂƐƚŬĂũĞƐƚƚŽųĂĚƵŶĞŬ͕ũĂŬŝŝƐƚŶŝĂųďǇŶĂĂƚŽŵŝĞƚĞŐŽƉŝĞƌǁŝĂƐƚŬĂ
ƉƌǌǇǌĂųŽǏĞŶŝƵ͕ǏĞǁƐǌǇƐƚŬŝĞǁŝČǌĂŶŝĂǁĚƌŽďŝŶŝĞƐČũŽŶŽǁĞ͘
ĞǁǌŐůħĚƵŶĂƚŽ͕ǏĞĚůĂǌǁŝČǌŬſǁŽďƵĚŽǁŝĞŬŽǁĂůĞŶĐǇũŶĞũĐǌǇƐƚŽŚŝƉŽƚĞƚǇĐǌŶŝĞƉƌǌǇũŵƵũĞƐŝħ
ũŽŶŽǁŽƑđƐƚƌƵŬƚƵƌǇ͕ƐƚŽƉŝĞŷƵƚůĞŶŝĞŶŝĂĂƚŽŵƵƉŝĞƌǁŝĂƐƚŬĂŵŽǏŶĂŽƐǌĂĐŽǁĂđŶĂƉŽĚƐƚĂǁŝĞĂŶĂůŝǌǇŬŝĞͲ
ƌƵŶŬƵƉŽůĂƌǇǌĂĐũŝǁŝČǌĂŷ͘EĂƉƌǌǇŬųĂĚĚůĂŬǁĂƐƵĂǌŽƚŽǁĞŐŽ;sͿ͗
±
±
2 ±,,
, 9
+ 2±,, 1 ±
±

±,, 2
ŶĂůŝǌĂ͗
ͻ ƉŽũĞĚǇŶĐǌĞ ǁŝČǌĂŶŝĞ ŬŽǁĂůĞŶĐǇũŶĞ ƐŬųĂĚĂ Ɛŝħ ǌ ĚǁſĐŚ ĞůĞŬƚƌŽŶſǁ͖ ǌĂŬųĂĚĂŵǇ͕ ǏĞ ĞůĞŬƚƌŽŶ ƉŽͲ
ĐŚŽĚǌČĐǇŽĚĂƚŽŵƵƉŝĞƌǁŝĂƐƚŬĂŽŵŶŝĞũƐǌĞũĞůĞŬƚƌŽƵũĞŵŶŽƑĐŝũĞƐƚͣŽĚĚĂǁĂŶǇ͟ŶĂƌǌĞĐǌĂƚŽŵƵ
ŽǁŝħŬƐǌĞũĞůĞŬƚƌŽƵũĞŵŶŽƑĐŝ͕
ͻ ĂƚŽŵƉŝĞƌǁŝĂƐƚŬĂŽŵŶŝĞũƐǌĞũĞůĞŬƚƌŽƵũĞŵŶŽƑĐŝ͕ǁǁǇŶŝŬƵͣŽĚĚĂŶŝĂ͟ũĞĚŶĞŐŽĞůĞŬƚƌŽŶƵ͕ǌǇƐŬƵũĞ
ĐǌČƐƚŬŽǁǇųĂĚƵŶĞŬнϭ͕ĂĂƚŽŵƉŝĞƌǁŝĂƐƚŬĂŽǁŝħŬƐǌĞũĞůĞŬƚƌŽƵũĞŵŶŽƑĐŝ͕ǁǁǇŶŝŬƵͣƉƌǌǇũħĐŝĂ͟ũĞĚͲ
ŶĞŐŽĞůĞŬƚƌŽŶƵ͕ǌǇƐŬƵũĞĐǌČƐƚŬŽǁǇųĂĚƵŶĞŬʹϭ͕
ͻ ŽƐǌĂĐŽǁĂŶĞƐƵŵĂƌǇĐǌŶŝĞųĂĚƵŶŬŝĐǌČƐƚŬŽǁĞƉƌǌĞŬųĂĚĂũČƐŝħŶĂƐƚŽƉŶŝĞƵƚůĞŶŝĞŶŝĂƉŝĞƌǁŝĂƐƚŬſǁ͘
EĂůĞǏǇǁŝĞĚǌŝĞđ͕ǏĞƐǌĂĐŽǁĂŶŝĞƐƚŽƉŶŝƵƚůĞŶŝĞŶŝĂĂƚŽŵſǁƉŝĞƌǁŝĂƐƚŬſǁŶĂũĐǌħƑĐŝĞũŶŝĞǁǇŵĂŐĂ
ƉƌĂĐŽĐŚųŽŶŶĞũĂŶĂůŝǌǇƐƚƌƵŬƚƵƌĞůĞŬƚƌŽŶŽǁǇĐŚĚƌŽďŝŶ;ũĂŬƉŽǁǇǏĞũͿ͘tǇƐƚĂƌĐǌǇǌĂƉŽǌŶĂđƐŝħǌƉŽĚƐƚĂͲ
ǁŽǁǇŵŝƌĞŐƵųĂŵŝǁǇǌŶĂĐǌĂŶŝĂƐƚŽƉŶŝƵƚůĞŶŝĞŶŝĂ͘
WŽĚƐƚĂǁŽǁĞƌĞŐƵųǇǁǇǌŶĂĐǌĂŶŝĂƐƚŽƉŶŝƵƚůĞŶŝĞŶŝĂĂƚŽŵſǁƉŝĞƌǁŝĂƐƚŬſǁ͘
ϭ͘ ^ ƚŽƉŝĞŷƵƚůĞŶŝĞŶŝĂĂƚŽŵƵƉŝĞƌǁŝĂƐƚŬĂǁƐƚĂŶŝĞǁŽůŶǇŵũĞƐƚƌſǁŶǇϬ͘ŽƚǇĐǌǇƚŽƚĂŬǏĞƉŝĞƌǁŝĂƐƚͲ
Ŭſǁ͕ŬƚſƌĞƚǁŽƌǌČĐǌČƐƚĞĐǌŬŝ͕ŶƉ͘,Ϯ͕KϮ͕EϮ͕Wϰ͕^ϴ͘
Ϯ͘ ^ƚŽƉŝĞŷƵƚůĞŶŝĞŶŝĂůŝƚŽǁĐſǁǁǌǁŝČǌŬĂĐŚĐŚĞŵŝĐǌŶǇĐŚǌĂǁƐǌĞǁǇŶŽƐŝн/͘
ϯ͘ ^ƚŽƉŝĞŷƵƚůĞŶŝĞŶŝĂďĞƌǇůŽǁĐſǁǁǌǁŝČǌŬĂĐŚĐŚĞŵŝĐǌŶǇĐŚǌĂǁƐǌĞǁǇŶŽƐŝн//͘
ϰ͘ ^ƚŽƉŝĞŷƵƚůĞŶŝĞŶŝĂƚůĞŶƵǁǌǁŝČǌŬĂĐŚĐŚĞŵŝĐǌŶǇĐŚŶĂũĐǌħƑĐŝĞũǁǇŶŽƐŝʹ//͘^ČũĞĚŶĂŬǁǇũČƚŬŝ͗
ʹ// ʹ/ ʹЪ н//
Ϯʹ ±
, K , EĂ K K EĂ < K K & K &
ǁǇƐƚħƉƵũĞǁǁŝħŬƐǌŽƑĐŝ ǁǇƐƚħƉƵũĞƚǇůŬŽ ǁǇƐƚħƉƵũĞƚǇůŬŽ ǁǇƐƚħƉƵũĞƚǇůŬŽǁĞ
ǌǁŝČǌŬſǁĐŚĞŵŝĐǌŶǇĐŚ ǁŶĂĚƚůĞŶŬĂĐŚ ǁƉŽŶĂĚƚůĞŶŬĂĐŚ ŇƵŽƌŬƵƚůĞŶƵ
6
168 Chemia. Kompendium maturalne
ϱ͘ ^ƚŽƉŝĞŷƵƚůĞŶŝĞŶŝĂǁŽĚŽƌƵǁǌǁŝČǌŬĂĐŚĐŚĞŵŝĐǌŶǇĐŚŶĂũĐǌħƑĐŝĞũǁǇŶŽƐŝн/͘^ČũĞĚŶĂŬǁǇũČƚŬŝ͗
н/ ʹ/
±
, K , EĂ ,
ǁǇƐƚħƉƵũĞǁǁŝħŬƐǌŽƑĐŝǌǁŝČǌŬſǁĐŚĞŵŝĐǌŶǇĐŚ ǁǇƐƚħƉƵũĞƚǇůŬŽǁǁŽĚŽƌŬĂĐŚŵĞƚĂůŝĂŬƚǇǁŶǇĐŚ
ϲ͘ ^ƚŽƉŝĞŷƵƚůĞŶŝĞŶŝĂũŽŶƵƉƌŽƐƚĞŐŽũĞƐƚƌſǁŶǇųĂĚƵŶŬŽǁŝƚĞŐŽũŽŶƵ͗
EĂн ĂϮн ůϯн Eϯʹ ^Ϯʹ ůʹ

н/ н// н/// ʹ/// ʹ// ʹ/
ϳ͘ ^ƚŽƉŶŝĞƵƚůĞŶŝĞŶŝĂǁǌǁŝČǌŬƵĐŚĞŵŝĐǌŶǇŵŝǁũŽŶŝĞǌųŽǏŽŶǇŵ͗
ǁŝČǌĞŬĐŚĞŵŝĐǌŶǇ :ŽŶǌųŽǏŽŶǇ
^ƵŵĂƐƚŽƉŶŝƵƚůĞŶŝĞŶŝĂĂƚŽŵſǁƉŝĞƌǁŝĂƐƚŬſǁ ^ƵŵĂƐƚŽƉŶŝƵƚůĞŶŝĞŶŝĂĂƚŽŵſǁƉŝĞƌǁŝĂƐƚŬſǁ
ǁĐŚŽĚǌČĐǇĐŚǁƐŬųĂĚǌǁŝČǌŬƵĐŚĞŵŝĐǌŶĞŐŽ ǁĐŚŽĚǌČĐǇĐŚǁƐŬųĂĚũŽŶƵǌųŽǏŽŶĞŐŽũĞƐƚǌĂͲ
ũĞƐƚǌĂǁƐǌĞƌſǁŶĂǌĞƌŽ͘ ǁƐǌĞƌſǁŶĂųĂĚƵŶŬŽǁŝƚĞŐŽũŽŶƵ͘
,ϰWϮKϳ /Kϲϱʹ
ϰͼ/нϮǆнϳͼ;ʹ//ͿсϬ ǆнϲͼ;ʹ//Ϳсʹϱ
ǆсϱ ǆсϳ
ƐƚŽƉŝĞŷƵƚůĞŶŝĞŶŝĂĨŽƐĨŽƌƵƚŽнs ƐƚŽƉŝĞŷƵƚůĞŶŝĞŶŝĂũŽĚƵƚŽнs//
ϴ͘ ^ƚŽƉŝĞŷƵƚůĞŶŝĞŶŝĂĂƚŽŵƵǁħŐůĂǁǌǁŝČǌŬƵŽƌŐĂŶŝĐǌŶǇŵ͘
^ƵŵĂƐƚŽƉŶŝƵƚůĞŶŝĞŶŝĂĂƚŽŵſǁ͕ǁĐŚŽĚǌČĐǇĐŚǁƐŬųĂĚŬĂǏĚĞũŐƌƵƉǇĂƚŽŵſǁŽƚĂĐǌĂũČĐǇĐŚĂƚŽŵ
ǁħŐůĂ͕ǁǇŶŽƐŝϬ͘
ϮŐƌƵƉĂ
, , ,
, K,
, , ,
ϭŐƌƵƉĂ ϯŐƌƵƉĂ
ϭ͘ŐƌƵƉĂĂƚŽŵſǁ͗ Ϯ͘ŐƌƵƉĂĂƚŽŵſǁ͗ ϯ͘ŐƌƵƉĂĂƚŽŵſǁ͗

ǆнϯͼ/сϬ ǆнϮͼ/сϬ ǆнϯͼ/н;ʹ//ͿсϬ
ǆсʹϯ ǆсʹϮ ǆсʹϭ
΀ǁħŐŝĞůũĞƐƚŶĂʹ///ƐƚŽƉŶŝƵ ΀ǁħŐŝĞůũĞƐƚŶĂʹ//ƐƚŽƉŶŝƵ ΀ǁħŐŝĞůũĞƐƚŶĂʹ/ƐƚŽƉŶŝƵ
ƵƚůĞŶŝĞŶŝĂ΁ ƵƚůĞŶŝĞŶŝĂ΁ ƵƚůĞŶŝĞŶŝĂ΁
ϵ͘ ^ƚŽƉŝĞŷƵƚůĞŶŝĞŶŝĂŚĞƚĞƌŽĂƚŽŵƵǁǌǁŝČǌŬƵŽƌŐĂŶŝĐǌŶǇŵ͗
e±
+ e± 2
1 e ± 1 e±
e± e±
+ 2
ƚŽŵĂǌŽƚƵǁŐƌƵƉŝĞĂŵŝŶŽǁĞũʹE,ϮũĞƐƚŶĂ ƚŽŵĂǌŽƚƵǁŐƌƵƉŝĞŶŝƚƌŽǁĞũʹEKϮũĞƐƚŶĂн///
ʹ///ƐƚŽƉŶŝƵƵƚůĞŶŝĞŶŝĂ͘ůĂĐǌĞŐŽ͍ ƐƚŽƉŶŝƵƵƚůĞŶŝĞŶŝĂ͘ůĂĐǌĞŐŽ͍
:ĞƐƚŽŶƉŽųČĐǌŽŶǇǁŝČǌĂŶŝĂŵŝƉŽũĞĚǇŶĐǌǇŵŝ ͣKĚĚĂũĞ͟ŽŶƉŽϮĞůĞŬƚƌŽŶǇŶĂƌǌĞĐǌďĂƌĚǌŝĞũ
ǌƚƌǌĞŵĂĂƚŽŵĂŵŝƉŝĞƌǁŝĂƐƚŬſǁŽŵŶŝĞũƐǌĞũŽĚ ĞůĞŬƚƌŽƵũĞŵŶǇĐŚŽĚƐŝĞďŝĞĂƚŽŵſǁƚůĞŶƵ͕ĂůĞ
7
Rozdział 7. Elektrochemia 169
ƐŝĞďŝĞĞůĞŬƚƌŽƵũĞŵŶŽƑĐŝ͘ǌŽƚͣƑĐŝČŐĂ͟ǁŝħĐŶĂ ũĞĚŶŽĐǌĞƑŶŝĞͣƉƌǌǇũŵƵũĞ͟ũĞĚĞŶĞůĞŬƚƌŽŶŽĚ
ƐŝĞďŝĞƉŽũĞĚŶǇŵĞůĞŬƚƌŽŶŝĞŽĚƐǁŽŝĐŚƚƌǌĞĐŚƐČͲ ŵŶŝĞũĞůĞŬƚƌŽƵũĞŵŶĞŐŽĂƚŽŵƵǁħŐůĂ͕ǌǇƐŬƵũČĐ
ƐŝĂĚſǁ͕ǌǇƐŬƵũČĐƉƌǌǇƚǇŵĐǌČƐƚŬŽǁǇųĂĚƵŶĞŬʹϯ͘ ƉƌǌǇƚǇŵƐƵŵĂƌǇĐǌŶŝĞĐǌČƐƚŬŽǁǇųĂĚƵŶĞŬнϯ͘
ǌǇƐƚŽƉŶŝĞƵƚůĞŶŝĞŶŝĂƉŝĞƌǁŝĂƐƚŬſǁŵŽǏŶĂƉƌǌĞǁŝĚǌŝĞđ͍
EĂ ƉŽĚƐƚĂǁŝĞ ŬŽŶĮŐƵƌĂĐũŝ ĞůĞŬƚƌŽŶŽǁĞũ ƉŝĞƌǁŝĂƐƚŬĂ ŵŽǏŶĂ ƉƌǌĞǁŝĚǌŝĞđ ũĞŐŽ ŶĂũǁǇǏƐǌǇ ŝͬůƵď ũĞŐŽ
ŶĂũŶŝǏƐǌǇ ƐƚŽƉŝĞŷ ƵƚůĞŶŝĞŶŝĂ͘ tǇŵĂŐĂ ƚŽ ũĞĚŶĂŬ ǌĂųŽǏĞŶŝĂ͕ ǏĞ ƉŝĞƌǁŝĂƐƚĞŬ͕ ǁĐŚŽĚǌČĐ ǁ ƐŬųĂĚ ǌǁŝČǌŬƵ
ĐŚĞŵŝĐǌŶĞŐŽ͕ŽƐŝČŐĂŬŽŶĮŐƵƌĂĐũħŐĂǌƵƐǌůĂĐŚĞƚŶĞŐŽ͘dĂŬũĞƐƚĐǌħƐƚŽǁƉƌǌǇƉĂĚŬƵƉŝĞƌǁŝĂƐƚŬſǁďůŽŬƵƐŝƉ͘
ͻ DĞƚĂůĞĐŚĂƌĂŬƚĞƌǇǌƵũČƐŝħŶĂũŶŝǏƐǌČĞůĞŬƚƌŽƵũĞŵŶŽƑĐŝČ͕ĚůĂƚĞŐŽǁĐŚŽĚǌČĐǁƐŬųĂĚǌǁŝČǌŬſǁĐŚĞͲ
ŵŝĐǌŶǇĐŚŶĂũĐǌħƑĐŝĞũŽĚĚĂũČƐǁŽũĞĞůĞŬƚƌŽŶǇǁĂůĞŶĐǇũŶĞ͕ƉƌǌǇũŵƵũČĐƉƌǌǇƚǇŵĚŽĚĂƚŶŝĞƐƚŽƉŶŝĞ
ƵƚůĞŶŝĞŶŝĂ͘ůĂŵĞƚĂůŝďůŽŬƵĚǌŐƌƵƉϴ͘ĚŽϭϮ͘ƉƌǌĞǁŝĚǇǁĂŶŝĞƐƚŽƉŶŝƵƚůĞŶŝĞŶŝĂŶŝĞũĞƐƚƉƌŽƐƚĞ͘
<ŽŶĮŐƵƌĂĐũĂĞůĞŬƚƌŽŶŽǁĂ
>ŝĐǌďĂĞůĞŬƚƌŽŶſǁǁĂůĞŶĐǇũŶǇĐŚ EĂũǁǇǏƐǌǇƐƚŽƉŝĞŷƵƚůĞŶŝĞŶŝĂ
ƐŬƌſĐŽŶĂ
ϭ
ϭϭEĂ͗΀ϭϬEĞ΁ϯƐ ϭ н/
Ϯ
ϮϬĂ͗΀ϭϴƌ΁ϰƐ Ϯ н//
ϭ ϱ
Ϯϰƌ͗΀ϭϴƌ΁ϰƐ ϯĚ ϲ нs/
Ϯ ϭϬ Ϯ
ϱϬ^Ŷ͗΀ϯϲ<ƌ΁ϱƐ ϰĚ ϱƉ ϰ н/s
ͻ EŝĞŵĞƚĂůĞĐŚĂƌĂŬƚĞƌǇǌƵũČƐŝħŶĂũǁǇǏƐǌČĞůĞŬƚƌŽƵũĞŵŶŽƑĐŝČ͕ĚůĂƚĞŐŽŵŽŐČƉƌǌǇũŵŽǁĂđĞůĞŬƚƌŽŶǇ͕
ǌǇƐŬƵũČĐƵũĞŵŶĞƐƚŽƉŶŝĞƵƚůĞŶŝĞŶŝĂ͘DŽŐČƌſǁŶŝĞǏŽĚĚĂǁĂđĞůĞŬƚƌŽŶǇ͕ƉƌǌǇũŵƵũČĐƉƌǌǇƚǇŵĚŽͲ
ĚĂƚŶŝĞƐƚŽƉŶŝĞƵƚůĞŶŝĞŶŝĂ͘
<ŽŶĮŐƵƌĂĐũĂĞůĞŬƚƌŽŶŽǁĂ >ŝĐǌďĂĞůĞŬƚƌŽŶſǁ EĂũǁǇǏƐǌǇƐƚŽƉŝĞŷ EĂũŶŝǏƐǌǇƐƚŽƉŝĞŷ

ƐŬƌſĐŽŶĂ ǁĂůĞŶĐǇũŶǇĐŚ ƵƚůĞŶŝĞŶŝĂ ƵƚůĞŶŝĞŶŝĂ
Ϯ Ϯ
ϲ͗΀Ϯ,Ğ΁ϮƐ ϮƉ ϰ н/s ʹ/s
Ϯ ϯ
ϳE͗΀Ϯ,Ğ΁ϮƐ ϮƉ ϱ нs ʹ///
Ϯ ϰ
ϭϲ^͗΀ϭϬEĞ΁ϯƐ ϮƉ ϲ нs/ ʹ//
Ϯ ϭϬ ϱ
ϯϱƌ͗΀ϭϴƌ΁ϰƐ ϯĚ ϰƉ ϳ нs// ʹ/
ϳ͘Ϯ͘ZĞĂŬĐũĞƵƚůĞŶŝĂŶŝĂͲƌĞĚƵŬĐũŝ͕ĐǌǇůŝƌĞĂŬĐũĞƌĞĚŽŬƐ
EŝĞŬƚſƌǇŵƌĞĂŬĐũŽŵĐŚĞŵŝĐǌŶǇŵƚŽǁĂƌǌǇƐǌǇǌŵŝĂŶĂƐƚŽƉŶŝƵƚůĞŶŝĞŶŝĂĂƚŽŵſǁƉŝĞƌǁŝĂƐƚŬſǁ͘
ZĞĂŬĐũĞƵƚůĞŶŝĂŶŝĂͲƌĞĚƵŬĐũŝ;ƌĞĚŽŬƐͿƚŽƌĞĂŬĐũĞ͕ǁŬƚſƌǇĐŚǌŵŝĞŶŝĂũČƐŝħƐƚŽƉŶŝĞƵƚůĞŶŝĞŶŝĂĂƚŽŵſǁ
ƉŝĞƌǁŝĂƐƚŬſǁ͘ŵŝĂŶĂƐƚŽƉŶŝƵƚůĞŶŝĞŶŝĂũĞƐƚƐƉŽǁŽĚŽǁĂŶĂƉƌǌĞƉųǇǁĞŵĞůĞŬƚƌŽŶſǁƉŽŵŝħĚǌǇ
ĂƚŽŵĂŵŝƉŝĞƌǁŝĂƐƚŬſǁďŝŽƌČĐǇŵŝƵĚǌŝĂųǁƌĞĂŬĐũŝ͘
WŽĚƉŽũħĐŝĞŵƌĞĂŬĐũŝƌĞĚŽŬƐ͕ŬƌǇũČƐŝħĚǁĂƉƌŽĐĞƐǇʹƵƚůĞŶŝĂŶŝĂŝƌĞĚƵŬĐũŝʹŬƚſƌĞǁǌĂũĞŵŶŝĞŽĚ
ƐŝĞďŝĞǌĂůĞǏČ͘
hƚůĞŶŝĂŶŝĞũĞƐƚƚŽƉƌŽĐĞƐ͕ŬƚſƌǇƉŽůĞŐĂŶĂƉŽĚǁǇǏƐǌĂŶŝƵƐƚŽƉŶŝĂƵƚůĞŶŝĞŶŝĂƉƌǌĞǌĂƚŽŵǇĚĂŶĞŐŽ
ƉŝĞƌǁŝĂƐƚŬĂ͘ǌŝĞũĞƐŝħƚĂŬǁǁǇŶŝŬƵŽĚĚĂǁĂŶŝĂĞůĞŬƚƌŽŶſǁƉƌǌĞǌƚĞĂƚŽŵǇ͘
ZĞĚƵŬĐũĂũĞƐƚƚŽƉƌŽĐĞƐ͕ŬƚſƌǇƉŽůĞŐĂŶĂŽďŶŝǏĂŶŝƵƐƚŽƉŶŝĂƵƚůĞŶŝĞŶŝĂƉƌǌĞǌĂƚŽŵǇĚĂŶĞŐŽ
ƉŝĞƌǁŝĂƐƚŬĂ͘ǌŝĞũĞƐŝħƚĂŬǁǁǇŶŝŬƵƉƌǌǇũŵŽǁĂŶŝĂĞůĞŬƚƌŽŶſǁƉƌǌĞǌƚĞĂƚŽŵǇ͘
8
ƌŽďŝŶŽŵ͕ŬƚſƌĞďŝŽƌČƵĚǌŝĂųǁƌĞĂŬĐũŝƌĞĚŽŬƐƉƌǌǇƉŝƐƵũĞƐŝħĨƵŶŬĐũĞƵƚůĞŶŝĂĐǌĂŝƌĞĚƵŬƚŽƌĂ͘
hƚůĞŶŝĂĐǌũĞƐƚƚŽĚƌŽďŝŶĂ͕ŬƚſƌĂƉƌǌǇũŵƵũČĐĞůĞŬƚƌŽŶǇ͕ƵůĞŐĂƌĞĚƵŬĐũŝ͕
ƵƚůĞŶŝĂũČĐƉƌǌǇƚǇŵŽďĞĐŶǇǁƌĞĂŬĐũŝƌĞĚƵŬƚŽƌ͘
ZĞĚƵŬƚŽƌũĞƐƚƚŽĚƌŽďŝŶĂ͕ŬƚſƌĂŽĚĚĂũČĐĞůĞŬƚƌŽŶǇ͕ƵůĞŐĂƵƚůĞŶŝĞŶŝƵ͕
ƌĞĚƵŬƵũČĐƉƌǌǇƚǇŵŽďĞĐŶǇǁƌĞĂŬĐũŝƵƚůĞŶŝĂĐǌ͘
^ĐŚĞŵĂƚƌĞĂŬĐũŝƌĞĚŽŬƐ͗
ƌĞĚƵŬĐũĂ
Ϭ / ʹ/ // ʹ/ Ϭ
Ŷ нϮ,ů ŶůϮ н ,Ϯ
ƵƚůĞŶŝĂŶŝĞ
ŶĂůŝǌĂǌŵŝĂŶƐƚŽƉŶŝƵƚůĞŶŝĞŶŝĂƉŽƐǌĐǌĞŐſůŶǇĐŚƉŝĞƌǁŝĂƐƚŬſǁ͕ŬƚſƌĞƵĐǌĞƐƚŶŝĐǌČǁƉŽǁǇǏƐǌĞũƌĞͲ
ĂŬĐũŝ͕ƉƌŽǁĂĚǌŝĚŽǁŶŝŽƐŬſǁ͗
ͻ ĐǇŶŬƐŝħƵƚůĞŶŝĂ͕ƉŽŶŝĞǁĂǏǌǁŝħŬƐǌĂƐŝħũĞŐŽƐƚŽƉŝĞŷƵƚůĞŶŝĞŶŝĂ;ũĞƐƚƌĞĚƵŬƚŽƌĞŵͿ͕
ͻ ǁŽĚſƌƌĞĚƵŬƵũĞƐŝħ͕ƉŽŶŝĞǁĂǏǌŵŶŝĞũƐǌĂƐŝħũĞŐŽƐƚŽƉŝĞŷƵƚůĞŶŝĞŶŝĂ;ũĞƐƚƵƚůĞŶŝĂĐǌĞŵͿ͘
:ĂŬŝĞǁĂƌƵŶŬŝŵƵƐŝƐƉĞųŶŝĂđĂƚŽŵ͕ĂďǇŵſŐųƉĞųŶŝđĨƵŶŬĐũħƵƚůĞŶŝĂĐǌĂůƵďƌĞĚƵŬƚŽƌĂ͍
ͻ hƚůĞŶŝĂĐǌĞŵŵŽǏĞďǇđĚƌŽďŝŶĂ͕ǁŬƚſƌĞũĂƚŽŵƉŝĞƌǁŝĂƐƚŬĂŶŝĞǁǇƐƚħƉƵũĞŶĂƐǁŽŝŵŶĂũŶŝǏƐǌǇŵ
ƐƚŽƉŶŝƵƵƚůĞŶŝĞŶŝĂ͕ŶƉ͘ũŽŶƐŝĂƌĐǌĂŶŽǁǇ;s/Ϳ^KϰϮʹ͕ũŽŶĂǌŽƚĂŶŽǁǇ;sͿEKϯʹ͕ũŽŶŵĂŶŐĂŶŝĂŶŽǁǇ;s//Ϳ
DŶKϰʹ͕ũŽŶĚŝĐŚƌŽŵŝĂŶŽǁǇ;s/ͿƌϮKϳϮʹ͕ũŽŶǏĞůĂǌĂ;///Ϳ&Ğϯн͕ũŽŶĐǇŶǇ;/sͿ^Ŷϰн͘
ͻ ZĞĚƵŬƚŽƌĞŵŵŽǏĞďǇđĚƌŽďŝŶĂ͕ǁŬƚſƌĞũĂƚŽŵƉŝĞƌǁŝĂƐƚŬĂŶŝĞǁǇƐƚħƉƵũĞŶĂƐǁŽŝŵŶĂũǁǇǏƐǌǇŵ
ƐƚŽƉŶŝƵƵƚůĞŶŝĞŶŝĂ͕ŶƉ͘ũŽŶĐŚůŽƌŬŽǁǇůʹ͕ũŽŶƐŝĂƌĐǌŬŽǁǇ^Ϯʹ͕ŵĂŐŶĞǌDŐ͕ŐůŝŶů͘
ͻ hƚůĞŶŝĂĐǌĞŵŝƌĞĚƵŬƚŽƌĞŵŵŽǏĞďǇđĚƌŽďŝŶĂ͕ǁŬƚſƌĞũĂƚŽŵƉŝĞƌǁŝĂƐƚŬĂǁǇƐƚħƉƵũĞŶĂƐǁŽŝŵƉŽͲ
ƑƌĞĚŶŝŵƐƚŽƉŶŝƵƵƚůĞŶŝĞŶŝĂ͕ŶƉ͘ũŽŶĂǌŽƚĂŶŽǁǇ;///ͿEKϮʹ͕ũŽŶƐŝĂƌĐǌĂŶŽǁǇ;/sͿ^KϯϮʹ͕ƐŝĂƌŬĂ^͕ƚůĞŶ
KϮ͕ŶĂĚƚůĞŶĞŬǁŽĚŽƌƵ,ϮKϮ͕ũŽŶǏĞůĂǌĂ;//Ϳ&ĞϮн͘
tǇŬŽŶĂŶŝĞďŝůĂŶƐƵĞůĞŬƚƌŽŶŽǁĞŐŽůƵďďŝůĂŶƐƵĞůĞŬƚƌŽŶŽǁŽͲũŽŶŽǁĞŐŽƌĞĂŬĐũŝƌĞĚŽŬƐƉŽǌǁĂůĂŶĂ
ĚŽďƌĂŶŝĞǁƐƉſųĐǌǇŶŶŝŬſǁƐƚĞĐŚŝŽŵĞƚƌǇĐǌŶǇĐŚǁƌĞĂŬĐũĂĐŚ͕ŬƚſƌĞƐČǌďǇƚƚƌƵĚŶĞĚŽǌďŝůĂŶƐŽǁĂŶŝĂ͘
ŝůĂŶƐĞůĞŬƚƌŽŶŽǁǇƌĞĂŬĐũŝƌĞĚŽŬƐ
tǇŬŽŶƵũČĐďŝůĂŶƐĞůĞŬƚƌŽŶŽǁǇƌĞĂŬĐũŝƌĞĚŽŬƐŶĂůĞǏǇǌĂƉŝƐĂđƉƌŽĐĞƐǇƌĞĚƵŬĐũŝŝƵƚůĞŶŝĂŶŝĂǁƉŽƐƚĂĐŝ
ƌſǁŶĂŷƉŽųſǁŬŽǁǇĐŚ͕ǌƵǁǌŐůħĚŶŝĞŶŝĞŵƉŽũĞĚǇŶĐǌǇĐŚĂƚŽŵſǁƉŝĞƌǁŝĂƐƚŬĂ͕ŝǁǇƌſǁŶĂđǌŵŝĂŶǇƐƚŽƉͲ
ŶŝĂ ŽĚƉŽǁŝĞĚŶŝČ ůŝĐǌďČ ĞůĞŬƚƌŽŶſǁ͘ EĂƐƚħƉŶŝĞ ŶĂůĞǏǇ ǁǇƌſǁŶĂđ ůŝĐǌďħ ƉƌǌĞƉųǇǁĂũČĐǇĐŚ ĞůĞŬƚƌŽŶſǁ
ǁŽďƵƉƌŽĐĞƐĂĐŚʹĞůĞŬƚƌŽŶǇ͕ŬƚſƌĞƐŝħƵǁĂůŶŝĂũČǁƉƌŽĐĞƐŝĞƵƚůĞŶŝĂŶŝĂƉƌŽǁĂĚǌČĚŽǌĂũƑĐŝĂƉƌŽĐĞƐƵ
ƌĞĚƵŬĐũŝ͘hǌǇƐŬĂŶĞůŝĐǌďǇŶĂůĞǏǇƉƌǌĞŶŝĞƑđĚŽƌſǁŶĂŶŝĂǁƉŽƐƚĂĐŝŽĚƉŽǁŝĞĚŶŝĐŚǁƐƉſųĐǌǇŶŶŝŬſǁƐƚĞͲ
ĐŚŝŽŵĞƚƌǇĐǌŶǇĐŚ͘
WƌǌǇŬųĂĚϭ͘
E,ϯнKϮoEKн,ϮK
Ϭʹ//
ZĞĚƵŬĐũĂ͗ KϮнϰĞʹoϮK ͬпϱ
ʹ///н//
hƚůĞŶŝĂŶŝĞ͗ EoEнϱĞʹ ͬпϰ
ϰE,ϯнϱKϮoϰEKнϲ,ϮK
9
Rozdział 7. Elektrochemia 171
ŝůĂŶƐĞůĞŬƚƌŽŶŽǁŽͲũŽŶŽǁǇƌĞĂŬĐũŝƌĞĚŽŬƐ
tǇŬŽŶƵũČĐ ďŝůĂŶƐ ĞůĞŬƚƌŽŶŽǁŽͲũŽŶŽǁǇ ƌĞĂŬĐũŝ ƌĞĚŽŬƐ ŶĂůĞǏǇ ǌĂƉŝƐĂđ ƉƌŽĐĞƐǇ ƌĞĚƵŬĐũŝ ŝ ƵƚůĞŶŝĂͲ
ŶŝĂǁƉŽƐƚĂĐŝƌſǁŶĂŷƉŽųſǁŬŽǁǇĐŚ͕ǌƵǁǌŐůħĚŶŝĞŶŝĞŵĐĂųǇĐŚĚƌŽďŝŶǁŬƚſƌǇĐŚƐŬųĂĚǁĐŚŽĚǌČĂƚŽŵǇ
ƉŝĞƌǁŝĂƐƚŬſǁǌŵŝĞŶŝĂũČĐǇĐŚƐƚŽƉŶŝĞƵƚůĞŶŝĞŶŝĂ͕ĂŶĂƐƚħƉŶŝĞǁǇƌſǁŶĂđƚĞǌŵŝĂŶǇŽĚƉŽǁŝĞĚŶŝČůŝĐǌďČ
ĞůĞŬƚƌŽŶſǁ͘
WŽũĂǁŝĂũČĐĞƐŝħǁƌſǁŶĂŶŝƵũŽŶǇ͕ŶƉ͘,н͕,ϯKн͕K,ʹŵŽǏŶĂǁǇŬŽƌǌǇƐƚĂđĚŽǁǇƌſǁŶĂŶŝĂųĂĚƵŶŬſǁ
ƉŽŽďƵƐƚƌŽŶĂĐŚƌſǁŶĂŷƉŽųſǁŬŽǁǇĐŚ͘/ŶŶĞĐǌČƐƚĞĐǌŬŝ͕ŶƉ͘,ϮK͕ŵŽǏŶĂǁǇŬŽƌǌǇƐƚĂđĚŽǁǇƌſǁŶĂŶŝĂ
ůŝĐǌďǇĂƚŽŵſǁƉŽŽďƵƐƚƌŽŶĂĐŚƌſǁŶĂŷƉŽųſǁŬŽǁǇĐŚ͘
EĂƐƚħƉŶŝĞŶĂůĞǏǇǁǇƌſǁŶĂđůŝĐǌďħĞůĞŬƚƌŽŶſǁƉƌǌĞƉųǇǁĂũČĐǇĐŚǁŽďƵƉƌŽĐĞƐĂĐŚʹĞůĞŬƚƌŽŶǇ͕ŬƚſͲ
ƌĞƐŝħƵǁĂůŶŝĂũČǁƉƌŽĐĞƐŝĞƵƚůĞŶŝĂŶŝĂ͕ƉƌŽǁĂĚǌČĚŽǌĂũƑĐŝĂƉƌŽĐĞƐƵƌĞĚƵŬĐũŝ͘hǌǇƐŬĂŶĞůŝĐǌďǇŶĂůĞǏǇ
ƉƌǌĞŶŝĞƑđĚŽƌſǁŶĂŶŝĂǁƉŽƐƚĂĐŝŽĚƉŽǁŝĞĚŶŝĐŚǁƐƉſųĐǌǇŶŶŝŬſǁƐƚĞĐŚŝŽŵĞƚƌǇĐǌŶǇĐŚ͘
WƌǌǇŬųĂĚϮ͘
WϰнƵϮнн,ϮKoƵн,ϯWKϰн,н
н//Ϭ
Ϯн ʹ
ZĞĚƵŬĐũĂ͗ Ƶ нϮĞ oƵ ͬпϭϬ
Ϭнs
hƚůĞŶŝĂŶŝĞ͗ Wϰнϭϲ,ϮKoϰ,ϯWKϰнϮϬĞʹнϮϬ,н ͬпϭ
Ϯн н
WϰнϭϬƵ нϭϲ,ϮKoϭϬƵнϰ,ϯWKϰнϮϬ,
WƌǌǇŬųĂĚϯ͘
^ŝнK,ʹн,ϮKo^ŝKϯϮʹн,Ϯ
н/Ϭ
ZĞĚƵŬĐũĂ͗ Ϯ,ϮKнϮĞʹo,ϮнϮK,ʹ ͬпϮ
Ϭн/s
hƚůĞŶŝĂŶŝĞ͗ ^ŝнϲK, o^ŝKϯϮʹнϰĞʹнϯ,ϮK
ʹ
ͬпϭ
^ŝнϮK,ʹн,ϮKo^ŝKϯϮʹнϮ,Ϯ
WƌǌǇŬųĂĚϰ͘
,ϯK,нhKϮϮнн,ϯKнo,,Kнhϰнн,ϮK
нs/н/s
ZĞĚƵŬĐũĂ͗ hKϮϮннϮĞʹнϰ,ϯKнohϰннϲ,ϮK ͬпϭ
ʹ//Ϭ
hƚůĞŶŝĂŶŝĞ͗ ,ϯK,нϮ,ϮKo,,KнϮĞʹнϮ,ϯKн ͬпϭ
Ϯн н ϰн
,ϯK,нhKϮ нϮ,ϯK o,,Kнh нϰ,ϮK
ZĞĂŬĐũĂĚǇƐƉƌŽƉŽƌĐũŽŶŽǁĂŶŝĂũĞƐƚƚŽƌĞĂŬĐũĂƌĞĚŽŬƐ͕ǁŬƚſƌĞũĂƚŽŵǇƚĞŐŽƐĂŵĞŐŽƉŝĞƌǁŝĂƐƚŬĂ
ŶĂĚĂŶǇŵƐƚŽƉŶŝƵƵƚůĞŶŝĞŶŝĂƵůĞŐĂũČƵƚůĞŶŝĞŶŝƵŝƌĞĚƵŬĐũŝ͕ƉŽĚǁǇǏƐǌĂũČĐůƵďǌŵŶŝĞũƐǌĂũČĐƐƚŽƉŶŝĞ
ƵƚůĞŶŝĞŶŝĂ͕ŝƉƌǌĞĐŚŽĚǌČŶĂĚǁĂƌſǏŶĞƐƚŽƉŶŝĞ͘
10
WƌǌǇŬųĂĚϱ͘
,ннůKϯʹoůKϮнůKϰʹн,ϮK
нsн/s
ZĞĚƵŬĐũĂ͗ ůKϯʹнĞʹнϮ,нoůKϮн,ϮK ͬпϮ
нsнs//
hƚůĞŶŝĂŶŝĞ͗ ůKϯʹн,ϮKoůKϰʹнϮĞʹнϮ,н ͬпϭ
Ϯ,ннϯůKϯʹoϮůKϮнůKϰʹн,ϮK
ZĞĂŬĐũĂƐǇŶƉƌŽƉŽƌĐũŽŶŽǁĂŶŝĂũĞƐƚƚŽƌĞĂŬĐũĂƌĞĚŽŬƐ͕ǁŬƚſƌĞũĂƚŽŵǇƚĞŐŽƐĂŵĞŐŽƉŝĞƌǁŝĂƐƚŬĂŶĂ
ĚǁſĐŚƌſǏŶǇĐŚƐƚŽƉŶŝĂĐŚƵƚůĞŶŝĞŶŝĂƵůĞŐĂũČƵƚůĞŶŝĞŶŝƵůƵďƌĞĚƵŬĐũŝ͕ƉŽĚǁǇǏƐǌĂũČĐůƵďǌŵŶŝĞũƐǌĂũČĐ
ƐƚŽƉŶŝĞƵƚůĞŶŝĞŶŝĂ͕ŝƉƌǌĞĐŚŽĚǌČŶĂũĞĚĞŶ͕ƚĞŶƐĂŵƐƚŽƉŝĞŷ͘
WƌǌǇŬųĂĚϲ͘
,ϯKннůKϯʹнůʹoůϮн,ϮK
нsϬ
ZĞĚƵŬĐũĂ͗ ϮůKϯʹнϭϬĞʹнϭϮ,ϯKнoůϮнϭϴ,ϮK ͬпϭ
ʹ/Ϭ
hƚůĞŶŝĂŶŝĞ͗ Ϯů oůϮнϮĞʹ
ʹ
ͬпϱ
н ʹ ʹ
ϭϮ,ϯK нϮůKϯ нϭϬů oϲůϮнϭϴ,ϮK
tƐǌĐǌĞŐſůŶǇĐŚƉƌǌǇƉĂĚŬĂĐŚƌĞĂŬĐũŝƌĞĚŽŬƐŵŽǏĞƐŝħǌĚĂƌǌǇđ͕ǏĞƌĞĚƵŬĐũŝ;ůƵďƵƚůĞŶŝĞŶŝƵͿƵůĞŐĂũČ
ĂƚŽŵǇǁŝħĐĞũŶŝǏũĞĚŶĞŐŽƉŝĞƌǁŝĂƐƚŬĂ͘
WƌǌǇŬųĂĚϳ͘
ƌн,ннKϮoƌϯнн,Ϯн,ϮK
н/Ϭ
н ʹ
ZĞĚƵŬĐũĂ͗ Ϯ, нϮĞ o,Ϯ
Ϭʹ// ͬпϭ
KϮнϰĞʹнϰ,нoϮ,ϮK
Ϭн///
hƚůĞŶŝĂŶŝĞ͗ ƌoƌϯннϯĞʹ ͬпϮ
Ϯƌнϲ,ннKϮoϮƌϯнн,ϮнϮ,ϮK
ŶĂũŽŵŽƑđƐƚŽƉŶŝƵƚůĞŶŝĞŶŝĂĂƚŽŵſǁƉŝĞƌǁŝĂƐƚŬĂŶŝĞũĞƐƚŶŝĞǌďħĚŶĂ͕ǏĞďǇƉŽƉƌĂǁŶŝĞǌĂƉŝƐĂđďŝůĂŶƐ
ĞůĞŬƚƌŽŶŽǁŽͲũŽŶŽǁǇƌĞĂŬĐũŝƌĞĚŽŬƐ͘ďǇǁǇŬŽŶĂđďŝůĂŶƐ͕ďĞǌƵǏǇĐŝĂƐƚŽƉŶŝƵƚůĞŶŝĞŶŝĂĂƚŽŵſǁƉŝĞƌǁŝĂƐƚͲ
Ŭſǁ͕ŶĂůĞǏǇŽĚǁƌſĐŝđŬŽůĞũŶŽƑđǁǇŬŽŶǇǁĂŶǇĐŚĐǌǇŶŶŽƑĐŝ͘ĂĐǌǇŶĂŵǇŽĚǁǇƌſǁŶĂŶŝĂůŝĐǌďǇĂƚŽŵſǁƉŽ
ŽďƵƐƚƌŽŶĂĐŚƌſǁŶĂŶŝĂƉŽųſǁŬŽǁĞŐŽ͕ƉŽƐųƵŐƵũČĐƐŝħŽĚƉŽǁŝĞĚŶŝŵŝĚƌŽďŝŶĂŵŝ͕ŶƉ͘,н͕,ϯKн͕K,ʹ͕,ϮK͕
ĂŶĂƐƚħƉŶŝĞǁǇƌſǁŶƵũĞŵǇųĂĚƵŶĞŬŽďƵƐƚƌŽŶƌſǁŶĂŶŝĂŽĚƉŽǁŝĞĚŶŝČůŝĐǌďČĞůĞŬƚƌŽŶſǁ͘
11
stron 232
Spis treści
Wstęp
Część 1. Odpowiedzi
1. Budowa atomu
ZADANIA i promieniotwórczość
1. Budowa atomu
2. Struktura i geometria drobin
i promieniotwórczość
złożonych
2. Struktura i geometria drobin
3. Stechiometria
złożonych
3. Stechiometria 4. Roztwory, koloidy i zawiesiny
4. Roztwory, koloidy i zawiesiny 5. Efekt energetyczny, szybkość
i wydajność reakcji chemicznej
5. Efekt energetyczny, szybkość
i wydajność reakcji chemicznej 6. Chemia roztworów wodnych
6. Chemia roztworów wodnych 7. Elektrochemia
7. Elektrochemia 8. Chemia pierwiastków i związków
8. Chemia pierwiastków i związków nieorganicznych
nieorganicznych Tablice uzupełniające
12
tƐƚħƉ
ƌŽĚǌǇhĐǌŶŝŽǁŝĞ͊
3U]HG:DPLZbiór zadaĔ typu maturalnegoNWyU\]RVWDáSU]\JRWRZDQ\]P\ĞOąRRVREDFK
SU]\JRWRZXMąF\FKVLĊGRPDWXU\]FKHPLLQDSR]LRPLHUR]V]HU]RQ\P=DGDQLD]DZDUWHZW\P
]ELRU]HREHMPXMąZV]\VWNLHWUHĞFLpodstawy programowejZ]DNUHVLHUR]V]HU]RQ\PNWyUDRER
ZLą]XMHRGU3LHUZVLDEVROZHQFLQRZHJROLFHXPSU]\VWąSLąGRHJ]DPLQXPDWXUDOQHJR
]FKHPLLZHGáXJQRZ\FK]DVDGMXĪZURNX
6WUXNWXUD]ELRUX]DGDĔMHVWXSRU]ąGNRZDQDZHGáXJNODV\F]Q\FKUR]G]LDáyZNWyUHSRNU\
ZDMą VLĊ ] UR]G]LDáDPL Z Kompendium maturalnym Z\GDQ\P SU]H] 2¿F\QĊ (GXNDF\MQą
.U]\V]WRI3D]GUR:DUWRSRWUDNWRZDüRELHSXEOLNDFMHMDNRQLHUR]áąF]QHLSRSRZWyU]HQLXPDWH
ULDáXZQLP]DZDUW\PGREU]HE\áRE\JRSU]HüZLF]\üUR]ZLą]XMąFV]HUHJ]DGDĔ]WHJR]ELRUX
=ELyU]RVWDáXáRĪRQ\ZWDNLVSRVyEDE\]DGDQLDRGSRZLDGDá\QRZHMIRUPXOH]DGDĔPDWX
UDOQ\FKDOHMHGQRF]HĞQLHGDZDá\:DPPRĪOLZRĞüVDPRG]LHOQHJRGHF\GRZDQLDRW\PZMDNL
VSRVyESU]HGVWDZLFLHVZRMHRGSRZLHG]L=DXZDĪFLHĪHZ]Z\Ná\P]ELRU]H]DGDĔQLHPDQDWR
PLHMVFD:LHOH]DGDĔQDHJ]DPLQLH]DVNDNXMHPDWXU]\VWyZLZ\FKRG]ą]QLHJR]SRF]XFLHPĪH
ÄF]HJRĞWDNLHJRQLHüZLF]\OL´:DUWRE\üSU]\JRWRZDQ\PQDPQLHMW\SRZHXMĊFLD]DJDGQLHĔ
:DĪQą]PLDQąZIRUPXOHHJ]DPLQX ZVWRVXQNXGRGRW\FKF]DVRZHM MHVWWRĪHRERNVFKH
PDWyZGRĞZLDGF]HĔSRMDZLąVLĊUyZQLHĪ]GMĊFLDSU]HSURZDG]DQ\FKSURFHVyZFKHPLF]Q\FK
8F]ąFVLĊSRSUDZQHJRIRUPXáRZDQLDRSLVyZHNVSHU\PHQWyZ]ZUDFDMFLHXZDJĊQDVWDQXNáDGX
SU]HGLSRUHDNFML
:DĪQHMHVWWHĪWRDE\XWUZDODüXPLHMĊWQRĞüUR]ZLą]\ZDQLD]DGDĔZNWyU\FKIRUPXáXMH
VLĊVSRVWU]HĪHQLDZQLRVNLVWDZLDKLSRWH]\:]ELRU]H]DGDĔMHVW]DSURSRQRZDQDMHGQDRGSR
ZLHGĨDOHWRQLHR]QDF]DĪHQLHPRĪQDXG]LHOLüLQQHMNWyUHMVHQVMHVWMHGQDNRZ\2F]\ZLĞFLH
QDOHĪ\]ZUyFLüXZDJĊF]\WUHĞü]DGDQLDQDU]XFDQDPWRGRF]HJRQDOHĪ\VLĊRGZRáDüXG]LH
ODMąFRGSRZLHG]L
:]DGDQLDFKUDFKXQNRZ\FKGEDMFLHRSRSUDZQRĞüPHWRG\L]DSLVDQLXZ\QLNX]SUDZLG
áRZąMHGQRVWNąRUD]RGSRZLHGQLąGRNáDGQRĞFLą0HWRGDUR]ZLą]DQLDQLHMHVWZDĪQDDOHPXVL
E\üORJLF]QDLSRSUDZQD7RGDMH:DPMHGHQSXQNW'UXJLSXQNW]GREĊG]LHFLHMHĞOLZ\QLNMHVW
]DSLVDQ\]SUDZLGáRZąMHGQRVWNąLZáDĞFLZąOLF]EąPLHMVFSRSU]HFLQNX
:DĪQąF]ĊĞFLąHJ]DPLQXPDWXUDOQHJR]FKHPLLVą]DGDQLDNWyUHED]XMąQDWHNĞFLHĨUyG
áRZ\P L SRUXV]DMą WUHĞFL NWyU\FK PRĪHFLH QLH ]QDü ] OHNFML FKHPLL 'ODWHJR MDN QDMZLĊFHM
F]\WDMFLHLXSHZQLDMFLHVLĊF]\MHVWGOD:DV]UR]XPLDáHWRFR]RVWDáR]DSLVDQHZWHNĞFLHOXE]D
SRPRFąVFKHPDWXWDEHOLZ\NUHVX
&HOHPZ\JRGQLHMV]HJRNRU]\VWDQLD]H]ELRUX]RVWDáRQSRG]LHORQ\QDGZLHF]ĊĞFL:SLHUZ
V]HMF]ĊĞFLVą]DPLHV]F]RQH]DGDQLDGRW\F]ąFHFKHPLLRJyOQHMLQLHRUJDQLF]QHMDZGUXJLHM
±FKHPLLRUJDQLF]QHM
0DP\QDG]LHMĊĪHWHQZbiór RELHMHJRF]ĊĞFL SR]ZROL:DPGREU]HVLĊSU]\JRWRZDüGR

HJ]DPLQDF\MQ\FKZ\]ZDĔ3RWDNLPWUHQLQJXZDUWREĊG]LHVLĊMHV]F]H]PLHU]\ü]SUyEQ\PL
DUNXV]DPLPDWXUDOQ\PLNWyUHVąGOD:DVSU]\JRWRZ\ZDQHSU]H]2¿F\QĊ3D]GURZNROHMQ\FK
]HVWDZDFK7U]\PDP\NFLXNL
Wydawca
13
Chemia. Zbiór zadań typu maturalnego. Część 1. Przykładowy fragment
(OHNWURFKHPLD
ĂĚĂŶŝĞϭϱϰ͘ ±
=PLHV]DQR FP PRORZHJR ZRGQHJR UR]WZRUX NZDVX FKORURZRGRURZHJR ] FP
PRORZHJRZRGQHJRUR]WZRUXZRGRURWOHQNXVWURQWX=DV]áDUHDNFMDFKHPLF]QDNWyUHM
]DSLVMRQRZ\VNUyFRQ\LOXVWUXMHUyZQDQLH
+22+±ĺ+2
2EOLF]S+UR]WZRUXRWU]\PDQHJRSRUHDNFML
ĂĚĂŶŝĞϭϱϱ͘ ±
:RGQ\ UR]WZyU NZDVX RUWRIRVIRURZHJR 9 +32 UR]G]LHORQR QD WU]\ SUyENL NWyUH ]RVWDá\
RSLVDQHOLWHUDPL$%L&.DĪGD]QLFK]DZLHUDáDSRFPUR]WZRUXWHJRNZDVXRVWĊĪHQLX
PROāGP±1DVWĊSQLHZ\NRQDQRNROHMQHF]\QQRĞFL
D GRSUyENL$GRGDQRNLONDNURSOLVWĊĪRQHJRNZDVXFKORURZRGRURZHJR
E GRSUyENL%GRGDQRNLONDNURSOLVWĊĪRQHJRUR]WZRUXGLZRGRURRUWRIRVIRUDQX 9 VRGX
F GRSUyENL&GRGDQRNLONDNURSOLVWĊĪRQHJRUR]WZRUXZRGRURWOHQNXVRGX
6WZLHUG]RQRĪHZNDĪGHM]SUyEHNVWRSLHĔG\VRFMDFMLNZDVXRUWRIRVIRURZHJR 9 XOHJá]PLD
QLH
:\MDĞQLMMDNVLĊ]PLHQLáVWRSLHĔG\VRFMDFMLNZDVXZSUyENDFK$%L&2GSRZLHGĨX]D
VDGQLM
ϳ͘ůĞŬƚƌŽĐŚĞŵŝĂ
ϳ͘ϭ͘ZĞĂŬĐũĞƌĞĚŽŬƐ
ĂĚĂŶŝĞϭ͘ ±
6ROH NZDVX FKORURZHJR 9 Z RGSRZLHGQLFK ZDUXQNDFK SU]HNV]WDáFDMą VLĊ Z VROH NZDVX
FKORURZHJR 9,, LVROHNZDVXFKORURZRGRURZHJR-RQRZ\VNUyFRQ\SU]HELHJUHDNFMLLOXVWUXMH
UyZQDQLH
&O2± DT ĺ&O2± DT &O± DT
D =DSLV]ELODQVHOHNWURQRZRMRQRZ\UHDNFMLVWRVXMąFXNáDGELODQVXMąF\++2
E =DSLV]ELODQVHOHNWURQRZRMRQRZ\UHDNFMLVWRVXMąFXNáDGELODQVXMąF\2+±+2
F =DSLV]ELODQVHOHNWURQRZRMRQRZ\UHDNFMLVWRVXMąFXNáDGELODQVXMąF\+2+2
G :\NRU]\VWDM ]DSLVDQ\ ELODQV HOHNWURQRZ\ GR Z\UyZQDQLX ZVSyáF]\QQLNyZ VWHFKLR
PHWU\F]Q\FKZUyZQDQLXUHDNFML
H :VNDĪ R]QDF]HQLD OLWHURZH IUDJPHQWyZ ]GDĔ WDN DE\ ]GDQLD WH PLDá\ SUDZLGáRZ\
VHQV
5R]NáDG MRQX FKORUDQRZHJR 9 MHVW SU]\NáDGHP UHDNFML >D@ G\VSURSRUFMRQRZDQLD
>E@V\QSURSRUFMRQRZDQLD
-RQ\FKORUDQRZH 9 ZWHMUHDNFMLSHáQLą>D@IXQNFMĊXWOHQLDF]D>E@IXQNFMĊUHGXNWR
UD>F@IXQNFMHXWOHQLDF]DLUHGXNWRUD
6SRĞUyGMRQyZREHFQ\FKZUyZQDQLXUHDNFMLUR]NáDGXMRQXFKORUDQRZHJR 9 MRQHP
NWyU\PyJáE\SHáQLüZ\áąF]QLHIXQNFMĊUHGXNWRUD ZLQQHMUHDNFML MHVWMRQ>D@&O2±
>E@&O2±>F@&O±QDWRPLDVWMRQHPNWyU\PyJáE\SHáQLüZ\áąF]QLHIXQNFMĊXWOHQLDF]D
ZLQQHMUHDNFML MHVWMRQ>G@&O2±>H@&O2±>I@&O±
14
&KHPLD=ELyU]DGDĔW\SXPDWXUDOQHJR&]ĊĞü
ĂĚĂŶŝĞϮ͘ ±
3U]HSURZDG]RQR UHDNFMĊ UHGRNV Z NWyUHM Z\NRU]\VWDQR PDQJDQLDQ 9,, SRWDVX L MHJR VLOQH
ZáDĞFLZRĞFLXWOHQLDMąFH:SUREyZFHXPLHV]F]RQRVLOQLH]DEDUZLRQ\ZRGQ\UR]WZyUXWOHQLD
F]DSRF]\PZSURZDG]RQRZRGQ\EH]EDUZQ\UR]WZyUUHGXNWRUD6WZLHUG]RQRĪHUR]WZyUVLĊ
RGEDUZLáZ\WUąFLáVLĊEUXQDWQ\RVDGDRGF]\QUR]WZRUX]PLHQLáVLĊ]RERMĊWQHJRQD]DVDGRZ\
=DSLV]MRQRZHVNUyFRQHUyZQDQLHUHDNFMLNWyUąSU]HSURZDG]RQRZLHG]ąFĪH
x ZUHDNFMLPRJá\XF]HVWQLF]\üQLHNWyUH]SRGDQ\FKGURELQ
0Q20Q0Q20Q212122++2+2
x ZUyZQDQLXUHDNFMLZ\VWĊSXMąGZLHVSRĞUyGF]WHUHFKGURELQPDQJDQX
0Q2 0Q 0Q2 0Q2
=DSLV] ELODQVX HOHNWURQRZRMRQRZ\ UHDNFML UHGRNV L QD MHJR SRGVWDZLH GRELHU] ZVSyá
F]\QQLNLVWHFKLRPHWU\F]QHZ]DSLVDQ\PUyZQDQLXUHDNFML
ĂĚĂŶŝĞϯ͘ ±
2NVRZRGRURWOHQHN QLNOX ,,, R Z]RU]H 1L2 2+ V Z ĞURGRZLVNX ]DVDGRZ\P Z REHFQRĞFL
F]ąVWHF]NRZHM VLDUNL 6 XOHJD UHGXNFML GR ZRGRURWOHQNX QLNOX ,, 6DPD VLDUND XWOHQLD VLĊ
ZĞURGRZLVNXUHDNFMLGRUR]SXV]F]DOQHMZZRG]LHVROLVLDUF]DQRZHM 9,
=DSLV]MRQRZHVNUyFRQHUyZQDQLHRNWyU\PPRZDZWUHĞFL]DGDQLDDQDVWĊSQLH]DSLV]
UyZQDQLD ELODQVX HOHNWURQRZRMRQRZHJR UHDNFML UHGRNV L QD MHJR SRGVWDZLH GRELHU]
ZVSyáF]\QQLNLVWHFKLRPHWU\F]QHZ]DSLVDQ\PUyZQDQLXUHDNFML
ĂĚĂŶŝĞϰ͘ ±
0HWDOLF]Q\ JOLQ UR]WZDU]D VLĊ Z ZRGQ\FK UR]WZRUDFK NZDVyZ QLHXWOHQLDMąF\FK +2
L Z RWU]\PDQ\FK UR]WZRUDFK Z\VWĊSXMH Z SRVWDFL NDWLRQyZ WHWUDDNZDJOLQX >$O +2 @
:W\FKUHDNFMDFKZ\G]LHODVLĊUyZQLHĪEH]EDUZQ\LEH]ZRQQ\JD]NWyUHJRFHFKąFKDUDNWH
U\VW\F]QąMHVWWRĪHVSDODVLĊ]FKDUDNWHU\VW\F]Q\PHIHNWHPGĨZLĊNRZ\PW]ZÄWU]DVNLHP´
ĂĚĂŶŝĞϱ͘ ±
&KURPUR]WZDU]DVLĊZZRGQ\FKUR]WZRUDFKNZDVyZQLHXWOHQLDMąF\FK +2 LZREHFQRĞFL
WOHQX]SRZLHWU]DXWOHQLDVLĊGRMRQyZKHNVDDNZDFKURPX ,,, >&U +2 @:WHMUHDNFMLZ\
G]LHODVLĊWDNĪHZRGyU
=DSLV]MRQRZHVNUyFRQHUyZQDQLHRNWyU\PPRZDZWUHĞFL]DGDQLD XZ]JOĊGQLMXG]LDá
WOHQX]SRZLHWU]D DQDVWĊSQLH]DSLV]UyZQDQLDELODQVXHOHNWURQRZRMRQRZHJRUHDNFMLUH
GRNVLQDMHJRSRGVWDZLHGRELHU]ZVSyáF]\QQLNLVWHFKLRPHWU\F]QHZ]DSLVDQ\PUyZQDQLX
UHDNFML
15
(OHNWURFKHPLD
ĂĚĂŶŝĞϲ͘ ±
6ROH WLRVLDUF]DQRZH WR VROH Z NWyU\FK VNáDG ZFKRG]L MRQ 62 2ED DWRP\ VLDUNL Z MHJR
VWUXNWXU]H Z\VWĊSXMą QD GZyFK UyĪQ\FK VWRSQLDFK XWOHQLHQLD -RQ\ WH Z\ND]XMą QLHWUZDáRĞü
ZUR]WZRUDFKRQLVNLPS+LXOHJDMąUHDNFMLG\VSURSRUFMRQRZDQLD]Z\G]LHOHQLHPRVDGXNROR
LGDOQHMVLDUNL6:UHDNFMLZ\G]LHODVLĊWDNĪHMHGHQ]WOHQNyZVLDUNLNWyU\MHVWEH]ZRGQLNLHP
VáDEHJRNZDVX
ĂĚĂŶŝĞϳ͘ ±
)RVIRU 3 UR]WZDU]D VLĊ Z ZRGQ\FK UR]WZRUDFK ]DVDG L SRZVWDMH ZRGRUHN IRVIRUX NWyUHJR
LORĞFLRZ\ VNáDG SLHUZLDVWNRZ\ RGSRZLDGD VNáDGRZL F]ąVWHF]NL ZRGRUNX D]RWX DPRQLDNX
3URGXNWHPUHDNFMLMHVWSRQDGWRMRQGLZRGRURIRVIRUDQRZ\ , +32
ĂĚĂŶŝĞϴ͘ ±
:RGQ\UR]WZyUVLDUF]DQX 9, FKURPX ,, PDEDUZĊJUD¿WRZąDZRGQ\UR]WZyUVLDUF]DQX 9,
FKURPX ,,, ±EDUZĊV]DUR]LHORQą6ROHFKURPXQDQLVNLFKVWRSQLDFKXWOHQLHQLDPRĪQDVWRVXQ
NRZRáDWZRXWOHQLüGRVROLQDMHJRQDMZ\ĪV]\PVWRSQLXXWOHQLHQLD5HDNFMĊSU]HSURZDG]DVLĊ
ZĞURGRZLVNXDONDOLF]Q\PLSU]\XĪ\FLXXWOHQLDF]DQS±SURFHQWRZHJRUR]WZRUXQDGWOHQNX
ZRGRUX2SU]HELHJXUHDNFMLLQIRUPXMH]PLDQDEDUZ\UR]WZRUX
%DUZDUR]WZRUX %DUZDUR]WZRUX
SU]HGUHDNFMą SRUHDNFML
6ROHFKURPXQDMHJRQDMZ\ĪV]\PVWRSQLXXWOHQLHQLDVąQDMF]ĊĞFLHMSRPDUDĔF]RZHOXEĪyáWH
7HSLHUZV]HVąWUZDáHZĞURGRZLVNXRQLVNLFKZDUWRĞFLDFKS+L]DZLHUDMąMRQFKURPX&U[2±
7HGUXJLHVąWUZDáHZĞURGRZLVNXRZ\VRNLFKZDUWRĞFLDFKS+LVą]EXGRZDQH]MRQXFKURPX
&U[2±
=DSLV]MRQRZHVNUyFRQHUyZQDQLHUHDNFMLNWyUąSU]HSURZDG]RQRDQDVWĊSQLH]DSLV]UyZ
QDQLDELODQVXHOHNWURQRZRMRQRZHJRUHDNFMLUHGRNVLQDMHJRSRGVWDZLHGRELHU]ZVSyá
F]\QQLNLVWHFKLRPHWU\F]QHZ]DSLVDQ\PUyZQDQLXUHDNFML
ĂĚĂŶŝĞϵ͘ ±
5yĪQHSLHUZLDVWNLPRJąZFKRG]LüZVNáDGOLF]Q\FK]ZLą]NyZFKHPLF]Q\FKZNWyU\FKSU]\M
PXMąRQHUyĪQHVWRSQLHXWOHQLHQLD8OHJDMąFUHDNFMRPXWOHQLHQLDLUHGXNFMLSHáQLąIXQNFMHUH
GXNWRUyZOXEXWOHQLDF]\DF]DVHPVąMHGQ\PLGUXJLPZW\PVDP\PSURFHVLHUHGRNV
16
:VNDĪZ]RU\W\FKGURELQNWyUHZUHDNFMDFKXWOHQLHQLDLUHGXNFMLPRJąSHáQLüZ\áąF]QLH
IXQNFMĊUHGXNWRUD
6±12±0Q2±&U2±%U±0J)H26Q
ĂĚĂŶŝĞϭϬ͘ ±
:VNDĪZ]RU\W\FKGURELQNWyUHZUHDNFMDFKXWOHQLHQLDLUHGXNFMLPRJąSHáQLüZ\áąF]QLH
IXQNFMĊXWOHQLDF]D
&U 2+ 0Q&U2±&U0Q2±&U20Q20Q
ĂĚĂŶŝĞϭϭ͘ ±
:VNDĪZ]RU\W\FKGURELQNWyUHZUHDNFMDFKG\VSURSRUFMRQRZDQLD G\VPXWDFML PRJá\E\
E\üVXEVWUDWDPLW\FKUHDNFML
)H6Q&O±%U62±12±32±60J
ĂĚĂŶŝĞϭϮ͘ ±
:VNDĪZ]RU\OXEV\PEROHW\FKGURELQNWyUHPRJąSHáQLüIXQNFMĊSURGXNWyZZSURFH
VDFKV\QSURSRUFMRQRZDQLD
0Q2±0Q62±12±10J&O2±6&U&U&2±
ĂĚĂŶŝĞϭϯ͘ ±
2]RQMHVWEDUG]RVLOQ\PXWOHQLDF]HPNWyU\XWOHQLDSLHUZLDVWNLJUXS\XNáDGXRNUHVRZHJR
GRLFKQDMZ\ĪV]HJRVWRSQLDXWOHQLHQLD
:RGĊGHVW\ORZDQąQDV\FRQRJD]RZ\PFKORUHPLR]RQHP6WZLHUG]RQRĪHZUHDNFMLSRZVWDá
PRFQ\NZDVWOHQRZ\FKORUXZNWyUHJRF]ąVWHF]FHVWZLHUG]DVLĊREHFQRĞüWU]HFKZLą]DĔNRRU
G\QDF\MQ\FK3URGXNWHPXERF]Q\PUHDNFMLMHVWJD]NWyU\SRGWU]\PXMHVSDODQLH
D =DSLV]MRQRZHVNUyFRQHUyZQDQLHRNWyU\PPRZDZWUHĞFL]DGDQLDDQDVWĊSQLHZ\
NRQDMELODQVHOHNWURQRZRMRQRZ\]DSLVDQHMUHDNFMLUHGRNVLQDMHJRSRGVWDZLHGRELHU]
ZUyZQDQLXEUDNXMąFHZVSyáF]\QQLNLVWHFKLRPHWU\F]QH:VNDĪXWOHQLDF]LUHGXNWRU
E 6WDáD)DUDGD\DF LQIRUPXMHRZLHONRĞFLáDGXQNX Z\UDĪRQHJRZNXORPEDFK>&@ MDNLQLH
VLH]HVREąVWUXPLHĔPRODHOHNWURQyZ
F N$āe
JG]LH
x N$±OLF]ED$YRJDGUD āPRO±
x e ±áDGXQHNHOHPHQWDUQ\ ā±&
2EOLF]ZDUWRĞüVWDáHM)DUDGD\DF LQDMHMSRGVWDZLHREOLF]LOHJUDPyZR]RQXXĪ\WR
GRSRZ\ĪV]HMUHDNFMLMHĪHOLZSU]HSURZDG]RQ\PSURFHVLHUHGRNVSU]HSá\QąááDGXQHN
&
ĂĚĂŶŝĞϭϰ͘ ±
&KURPUR]WZDU]DVLĊZZRGQ\PUR]WZRU]HNZDVXFKORURZRGRURZHJR:ZDUXQNDFKVZRERG
QHJRGRVWĊSXWOHQX]SRZLHWU]DZUHDNFMLWHMWZRU]\VLĊPLQVyOFKURPX ,,, LZ\G]LHODVLĊJD]
3U]HELHJUHDNFMLLOXVWUXMHMRQRZ\]DSLVUyZQDQLD
&U V +2 DT 2 J ĺ&U DT ++2
2EOLF] LOH JUDPyZ FKURPX UR]WZRU]\áR VLĊ Z UHDNFML MHĪHOL ZLDGRPR ĪH Z MHM Z\QLNX
FKURP RGGDá WDNą OLF]EĊ HOHNWURQyZ NWyUD QLHVLH ]H VREą áDGXQHN HOHNWU\F]Q\ UyZQ\
&=DáyĪĪH
x Z\GDMQRĞüUHDNFMLZ\QRVLáD
x PROHOHNWURQyZQLHVLH]HVREąáDGXQHNHOHNWU\F]Q\&
:\QLNSRGDM]GRNáDGQRĞFLąGRGZyFKPLHMVFSRSU]HFLQNX
17
(OHNWURFKHPLD
ĂĚĂŶŝĞϭϱ͘ ±
3U]HF]\WDMSRQLĪV]HLQIRUPDFMHDQDVWĊSQLHZVNDĪWHNWyUHX]QDV]]DSUDZG]LZHRUD]WH
NWyUHX]QDV]]DIDáV]\ZH
6]HUHJPHWDOL&D=Q)H&X$JSU]HGVWDZLDLFKXVWDZLHQLH±RGQDMVáDEV]HJRUHGXNWRUD
GRQDMVLOQLHMV]HJRUHGXNWRUD
6]HUHJMRQyZPHWDOL&D=Q)H&X$JSU]HGVWDZLDLFKXVWDZLHQLH±RGQDMVLOQLHM
V]HJRXWOHQLDF]DGRQDMVáDEV]HJRXWOHQLDF]D
=HZ]URVWHPSRWHQFMDáXHOHNWURFKHPLF]QHJREPHWDOLPDOHMHLFKUHDNW\ZQRĞüFKHPLF]QD
LWHQGHQFMDGRXOHJDQLDUHDNFMLXWOHQLHQLD
ĂĚĂŶŝĞϭϲ͘ ±
'DQ\MHVW]ELyUV\PEROLSLHUZLDVWNyZLZ]RUyZMRQyZSURVW\FK
0J&G1L$J%L&G$O6Q&X+%L
3RGDMV\PEROHSLHUZLDVWNyZLOXEZ]RU\MRQyZNWyUHVSHáQLDMąSRQLĪV]HZDUXQNL:HĨ
SRGXZDJĊGDQH]DZDUWHZV]HUHJXQDSLĊFLRZ\PPHWDOL
3LHUZLDVWNLLOXEMRQ\NWyUHPRĪQD]UHGXNRZDü]DSRPRFąPHWDOLF]QHJRRáRZLX
3LHUZLDVWNLLOXEMRQ\NWyUHPRĪQDXWOHQLü]DSRPRFąMRQyZRáRZLX ,, 3E
ĂĚĂŶŝĞϭϳ͘ ±
:\MDĞQLMMDN]JRGQLH]HZ]URVWHPSRWHQFMDáXHOHNWURFKHPLF]QHJR]PLHQLDMąVLĊZáDĞFL
ZRĞFLUHGXNXMąFHPHWDOLZV]HUHJXHOHNWURFKHPLF]Q\P:VNDĪR]QDF]HQLDOLWHURZHIUDJ
PHQWyZ]GDĔWDNDE\]GDQLDWHPLDá\SUDZLGáRZ\VHQV
:UD]]HZ]URVWHPSRWHQFMDáXHOHNWURFKHPLF]QHJRZáDĞFLZRĞFLUHGXNXMąFHPHWDOL>D@URVQą
>E@PDOHMą
.LHUXQHNWHQMHGQRF]HĞQLHZVND]XMH>D@Z]URVW>E@REQLĪDQLHWHQGHQFMLSURVW\FKMRQyZ
W\FKPHWDOLGRE\FLDFRUD]WRVLOQLHMV]\PLXWOHQLDF]DPL
ĂĚĂŶŝĞϭϴ͘ ±
3U]HSURZDG]RQRWU]\UHDNFMHFKHPLF]QHZNWyU\FKXF]HVWQLF]\á\PHWDOHLZRGQHUR]WZRU\LFK
VROL-RQRZHVNUyFRQH]DSLV\UyZQDĔSU]HSURZDG]RQ\FKUHDNFML
x $ DT % V ĺ$ V % DT
x % DT & V ĺ& DT % V
x $ V ' DT ĺ$ DT ' V
8VWDO NWyU\ ] XNáDGyZ UHGRNV$ V _$ DT % V _% DT & V _& DT ' V _' DT MHVW XNáDGHP
RQDMQLĪV]\PSRWHQFMDOHHOHNWURFKHPLF]Q\PDNWyU\±RQDMZ\ĪV]\P
ĂĚĂŶŝĞϭϵ͘ ±
3U]HSURZDG]RQRGRĞZLDGF]HQLHFKHPLF]QHZNWyU\PF]WHU\PHWDOHW\WDQWHFKQHWXUDQLJDO
XPLHV]F]RQRZZRGQ\FKUR]WZRUDFKUyĪQ\FKVROL:\QLNHNVSHU\PHQWX]DSLVDQRZSRVWDFL
MRQRZ\FKVNUyFRQ\FKUyZQDĔUHDNFML
7L V 7F DT ĺ7L DT 7F V 7L V *D DT ĺ7L DT *D V
$X DT 7F V ĺ$X V 7F DT *D V 7F DT ĺ*D DT 7F V
8 V 7L DT ĺ8 DT 7L V *D V $X DT ĺ*D DT $X V
3U]\SLV]SRGDQ\PSRQLĪHMZDUWRĞFLRPSRWHQFMDáyZVWDQGDUGRZ\FKSyáRJQLZ $±( QD
VWĊSXMąFHXNáDG\UHGRNV7L V _7L DT 7F V _7F DT $X V _$X DT 8 V _8 DT *D V _*D DT
$ % & ' (
E ±9 E ±9 E ±9 E 9 E 9
18
ĂĚĂŶŝĞϮϬ͘ ±
:FHOXSRUyZQDQLDUHDNW\ZQRĞFLFKHPLF]QHMPHWDOLVWRVXQNRZRU]DGNRVWRVRZDQ\FKZV\QWH
]LHFKHPLF]QHMSU]HSURZDG]RQRSHZQHGRĞZLDGF]HQLH:\QLNLGRĞZLDGF]HQLDSU]HGVWDZLRQR
ZWDEHOL
5D V 3R V *D V *D V
3R DT ,Q DT 5D DT ,Q DT
3U]HZLG\ZDQH
5D DT 3R V 3R DT ,Q V *D DT 5D V *D DT ,Q V
SURGXNW\
3U]HELHJ
7DN 1LH 1LH 7DN
UHDNFML
3U]\SLV]QD]Z\PHWDOLGRSRGDQ\FKSRWHQFMDáyZHOHNWURFKHPLF]Q\FK]V]HUHJXQDSLĊFLR
ZHJRPHWDOLQDSRGVWDZLHDQDOL]\GDQ\FK]DZDUW\FKZSRZ\ĪV]HMWDEHOL
E>9@ ± ± ±
ĂĚĂŶŝĞϮϭ͘ ±
3U]HSURZDG]RQR V]HUHJ UHDNFML FKHPLF]Q\FK Z NWyU\FK XF]HVWQLF]\á\ EODV]NL Z\NRQDQH
]PDáR]QDQ\FKPHWDOLLZRGQHUR]WZRU\LFKVROL3U]HELHJUHDNFMLLOXVWUXMąMRQRZHVNUyFRQH
UyZQDQLDUHDNFML
x $F V 3D DT ĺ$F DT 3D V
x 3D V 1E DT ĺ3D DT 1E V
x 1R V $F DT ĺ1R DT $F V
8V]HUHJXM V\PEROH PHWDOL NWyUH XF]HVWQLF]ą Z SU]HSURZDG]RQ\FK UHDNFMDFK FKHPLF]
Q\FK±RGQDMPQLHMUHDNW\ZQHJRGRQDMEDUG]LHMUHDNW\ZQHJRFKHPLF]QLH
ĂĚĂŶŝĞϮϮ͘ ±
:FHOXSRUyZQDQLDUHDNW\ZQRĞFLFKHPLF]QHMWU]HFKU]DGNLFKPHWDOLZ\NRQDQRGRĞZLDGF]HQLH
ZNWyU\PEODV]NLZ\NRQDQH]SRV]F]HJyOQ\FKPHWDOLXPLHV]F]DQRZUR]WZRUDFKZRGQ\FK]D
ZLHUDMąF\FKMRQ\LQQHJRPHWDOX:\QLNLGRĞZLDGF]HQLD]DSLVDQRZSRVWDFLUyZQDĔMRQRZ\FK
VNUyFRQ\FK
&H V ,Q DT ĺ&H DT ,Q V (X V &H DT ĺ(X DT &H V
8V]HUHJXMPHWDOHSLV]ąFLFKV\PEROHFKHPLF]QH]JRGQLH]HZ]URVWHPLFKUHDNW\ZQR
ĞFLFKHPLF]QHM
:VNDĪ
D MRQ VSRĞUyG GURELQ REHFQ\FK Z ]DSLVDQ\FK UyZQDQLDFK UHDNFML NWyU\ MHVW D
QDMVLOQLHMV]\PXWOHQLDF]HPE QDMVáDEV]\PXWOHQLDF]HP
E DWRP VSRĞUyG GURELQ REHFQ\FK Z ]DSLVDQ\FK UyZQDQLDFK UHDNFML NWyU\ MHVW
D QDMVLOQLHMV]\PUHGXNWRUHPE QDMVáDEV]\PUHGXNWRUHP
ĂĚĂŶŝĞϮϯ͘ ±
6]HUHJQDSLĊFLRZ\PHWDOLLXNáDGyZUHGRNVSR]ZDODSU]HZLG\ZDüNLHUXQHNSU]HELHJXUHDNFML
UHGRNV1DSU]\NáDGPHWDOLF]Q\F\QNZ\SLHUDQLNLHO]ZRGQHJRUR]WZRUXMHJRVROLXOHJDMąF
19
Chemia. Zbiór zadań typu maturalnego. Część 1. Fragment odpowiedzi
5R]ZLą]DQLDLRGSRZLHG]L
32±+2 +32±2+±

+32±+2 +32±2+±
+32±+2 +32±+2
D QDMPRFQLHMV]\NZDV±+%QDMVáDEV]\NZDV±+=
E $±+2ĺ+$2+±
D Z]URĞQLHE Z]URĞQLHF QLHXOHJQLH]PLDQLHG ]PDOHMH
S+
D 6WRSLHĔG\VRFMDFML]PDODáSRQLHZDĪ]JRGQLH]UHJXáąSU]HNRU\ZSURZDG]HQLHGRUR]WZRUX
NZDVXGRGDWNRZHMSRUFMLMRQyZ+2 + SU]HVXZDVWDQUyZQRZDJLSURFHVXG\VRFMDFML
ZOHZR
E 6WRSLHĔG\VRFMDFML]PDODáSRQLHZDĪ]JRGQLH]UHJXáąSU]HNRU\ZSURZDG]HQLHGRUR]WZR
UXNZDVXGRGDWNRZHMSRUFMLMRQyZ+32±SU]HVXZDVWDQUyZQRZDJLSURFHVXG\VRFMDFML
ZOHZR
F 6WRSLHĔG\VRFMDFMLZ]UyVáSRQLHZDĪ]JRGQLH]UHJXáąSU]HNRU\ZSURZDG]HQLHGRUR]WZRUX
NZDVXMRQyZ2+±SU]HVXZDVWDQUyZQRZDJLSURFHVXG\VRFMDFMLZSUDZRQDVNXWHN]PQLHM
V]DQLDVWĊĪHQLDMRQyZ+2 +
ZŽǌĚǌŝĂųϳ͘
1U /LF]ED
3RSUDZQDRGSRZLHGĨ
]DG SNW
D xXWOHQLDQLH&O2±+2ĺ&O2±H±+ā
xUHGXNFMD&O2±H±+ĺ&O±+2
E xXWOHQLDQLH&O2±2+±ĺ&O2±H±+2ā
xUHGXNFMD&O2±H±+2ĺ&O±2+±
F xXWOHQLDQLH&O2±+2ĺ&O2±H±+2ā
xUHGXNFMD&O2±H±+2ĺ&O±+2
G &O2±ĺ&O2±&O±
H >D@ >F@ >F@>G@
0Q2±12±+2ĺ0Q2p12±2+±
x XWOHQLDQLH12±2+±ĺ12±H±+2ā
x UHGXNFMD0Q2±H±+2ĺ0Q2p2+±ā
1L2 2+ 2+±+26ĺ1L 2+ p62±
x XWOHQLDQLH62+±ĺ62±H±+2
x UHGXNFMD1L2 2+ +2H±ĺ1L 2+ p2+± ā
$O+2+2ĺ>$O +2 @+n
x XWOHQLDQLH$O+2ĺ>$O +2 @H± ā
x UHGXNFMD+2H±ĺ+n+2 ā
&U+2+22ĺ>&U +2 @+n
x XWOHQLDQLH&U+2ĺ>&U +2 @H± ā
x UHGXNFMD2+2H±ĺ+2 ā
x UHGXNFMD+2H±ĺ+n+2 ā
62±+2ĺ6p62n+2
x XWOHQLDQLH62±+2H±ĺ6p+2
x UHGXNFMD62±+2ĺ62nH±+2ā
32+±+2ĺ3+n+32±
x XWOHQLDQLH32+±ĺ+32±H±
ā
x UHGXNFMD3+2H±ĺ3+n2+±
&U+22+±ĺ&U2±+2
x XWOHQLDQLH&U2+±ĺ&U2±H±+2 ā
x UHGXNFMD+2H±ĺ2+±
ā
6±x%U±x0J
&U2±x&U2
)Hx%Ux62±x6
0Qx62±x12±x1x6x&U
20
D &O2+2ĺ+2&O2±2n
x XWOHQLDQLH&O+2ĺ&O2±H±+2
x UHGXNFMD2H±+2ĺ2n+2 ā
8WOHQLDF]HPMHVW2DUHGXNWRUHPMHVW&O
E F &
JR]RQX
J
) ) 3
&X+%L
0J&G1L
>E@ >D@
1DMZ\ĪV]\SRWHQFMDáHOHNWURFKHPLF]Q\' V _' DT
1DMQLĪV]\SRWHQFMDáHOHNWURFKHPLF]Q\& V _& DT
$ % & ' (
E ±9 E ±9 E ±9 E 9 E 9
8 V _8 DT 7L V _7L DT *D V _*D DT 7F V _7F DT $X V _$X DT
E>9@ ± ± ±
UDG JDO LQG SRORQ
1E3D$F1R
,Q&H(X
D QDMVLOQLHMV]\XWOHQLDF],QQDMVáDEV]\XWOHQLDF](XE QDMVLOQLHMV]\UHGXNWRU(X
QDMVáDEV]\UHGXNWRU,Q
D UHDNFMDPRĪOLZDE UHDNFMDQLHPRĪOLZDF UHDNFMDPRĪOLZDG UHDNFMDPRĪOLZD
PDVDVLĊ]ZLĊNV]D PDVDVLĊQLH]PLHQLD PDVDVLĊ]ZLĊNV]D PDVDVLĊQLH]PLHQLD

D 3á\WNDPLHG]LDQD]RVWDáD]DQXU]RQDZZRGQ\PUR]WZRU]HD]RWDQX 9 VUHEUD0LHGĨMHVW
PHWDOHPUHDNW\ZQLHMV]\PRGVUHEUDLZ\SLHUDVUHEUR]UR]WZRUXMHJRVROL±QDSRZLHU]FKQL
Sá\WNLPLHG]LDQHMRVDG]DVLĊPHWDOLF]QHVUHEUR
E
L
6212+2ĺ62122+í
D
E 0Q2&U+2ĺ0Q&U2+2
+322+6Q2ĺ32+26Q
D
E 0Q2+2&O2ĺ0Q+2&O2í

:]OHZFHZDSĔMDNRPHWDOUHDJXMąF\]ZRGąUR]WZDU]DVLĊLUHDNFMDZ\SLHUDQLDPLHG]L
SU]H]ZDSĔQLH]DFKRG]L PLPRĪHZDSĔWRPHWDOUHDNW\ZQLHMV]\RGPLHG]L :]OHZFHWHM
VWĊĪHQLH MRQyZ PLHG]L ,, VLĊ QLH ]PLHQLD L GRGDWNRZR SRMDZLDMą VLĊ MRQ\ ZDSQLD GODWHJR
SU]HZRGQLFWZRUR]WZRUXZW\PQDF]\QLXVLĊ]ZLĊNV]D
:]OHZFHRáyZZ\SLHUDPLHGĨ]UR]WZRUXVROL=HZ]JOĊGXQDWRĪHUHDNFMDRáRZLX]MRQDPL
PLHG]L ,, ]DFKRG]LZVWRVXQNXPRORZ\PSU]HZRGQLFWZRUR]WZRUXSUDNW\F]QLHVLĊQLH
]PLHQLD W\OHVDPRMRQyZXE\ZDLSU]\E\ZDZW\PVDP\PF]DVLH
D
E >1L@ PPROāGPí>0Q@ PPROāGPí
D &G6Q%L&X3E
E &D&U&R3E
D E <F =
D $O0Qĺ$O0Q
E J
21
stron 144
Spis treści
Spi
Część 2.
ZADANIA Odpowiedzi
9. Węglowodory 9. Węglowodory
10. Alkohole i fenole 10. Alkohole i fenole
11. Aldehydy i ketony 11. Aldehydy i ketony
12. Kwasy karboksylowe i ich sole 12. Kwasy karboksylowe i ich sole
13. Estry 13. Estry
14. Aminy i amidy 14. Aminy i amidy
15. Izomeria optyczna 15. Izomeria optyczna
16. Aminokwasy, peptydy i białka 16. Aminokwasy, peptydy i białka
17. Sacharydy 17. Sacharydy
22
Chemia. Zbiór zadań typu maturalnego. Część 2. Przykładowy fragment
:ĊJORZRGRU\
ϵ͘tħŐůŽǁŽĚŽƌǇ
ϵ͘ϭ͘tħŐůŽǁŽĚŽƌǇĂůŝĨĂƚǇĐǌŶĞ
ĂĚĂŶŝĞϭ͘ ±
:VNDĪR]QDF]HQLDOLWHURZHIUDJPHQWyZ]GDĔWDNDE\]GDQLDWHPLDá\SUDZLGáRZ\VHQV
5RSDQDIWRZDMHVW>D@FLHNáą>E@JD]RZąPLHV]DQLQą>F@MHGQRURGQą>G@QLHMHGQRURGQą
NWyUDVNáDGDVLĊPLQ]UR]SXV]F]RQ\FKZVRELHZĊJORZRGRUyZ
*ĊVWRĞüURS\QDIWRZHMMHVW>D@PQLHMV]D>E@ZLĊNV]DRGJĊVWRĞFLZRG\DSR]PLHV]DQLX
WZRU]ąRQHXNáDGGZyFK>F@LGHDOQLHPLHV]DMąF\FKVLĊ>G@QLHPLHV]DMąF\FKVLĊ]HVREą
FLHF]\
5RSDQDIWRZDMHVW>D@QLHSDOQą>E@SDOQąPLHV]DQLQąZLHOXVXEVWDQFMLRUJDQLF]Q\FKNWyUH
PRĪQDUR]G]LHODüPHWRGą>F@GHVW\ODFML>G@NU\VWDOL]DFML
5RSDQDIWRZDMHVWSURGXNWHPUR]NáDGXSU]HGHZV]\VWNLPV]F]ąWNyZ>D@URĞOLQQ\FK>E@
]ZLHU]ĊF\FK
ĂĚĂŶŝĞϮ͘ ±
8V]HUHJXMSURGXNW\GHVW\ODFMLIUDNF\MQHMURS\QDIWRZHM]JRGQLH]HZ]URVWHPWHPSHUDWXU
ZU]HQLDW\FKIUDNFML
JD]UD¿QHU\MQ\PD]XWROHMQDSĊGRZ\EHQ]\Q\
ĂĚĂŶŝĞϯ͘ ±
3RQLĪHMSU]HGVWDZLRQRRSLV\GZyFKSURFHVyZ]ZLą]DQ\FK]SURGXNFMąOXESRSUDZLDQLHPMDNR
ĞFLEHQ]\QSR]\VNLZDQ\FK]URS\QDIWRZHM
8VWDOQD]Z\W\FKSURFHVyZ
-HVWWRSURFHVZNWyU\PZĊJORZRGRU\RSURVW\FKáDĔFXFKDFKZĊJORZ\FKVąSU]HNV]WDáFDQH
ZL]RPHU\R]QDF]Q\PVWRSQLXUR]JDáĊ]LHQLDOXEZZĊJORZRGRU\RVWUXNWXU]HF\NOLF]QHM
-HVWWRSURFHVZNWyU\PZĊJORZRGRU\RGXĪ\FKPDVDFKF]ąVWHF]NRZ\FKSRGGDMHVLĊUR]
ELFLXQDZĊJORZRGRU\QDV\FRQHOXEQLHQDV\FRQHRNUyWNLFKáDĔFXFKDFKZĊJORZ\FK
ĂĚĂŶŝĞϰ͘ ±
*D]]LHPQ\QDOHĪ\GR>D@JUXS\SDOLZNRSDOQ\FK>E@SURGXNWyZGHVW\ODFMLURS\QDIWR
ZHM-HJRJáyZQ\PVNáDGQLNLHPMHVW>F@PHWDQ>G@HWDQNWyU\PRĪHVWDQRZLüQDZHW
MHJRVNáDGX-HVWJD]HPSDOQ\PL>H@EH]ZRQQ\P>I@RFKDUDNWHU\VW\F]Q\P]DSDFKX
*áyZQ\PSURGXNWHPVSDODQLDJD]X]LHPQHJRSU]\VZRERGQ\PGRVWĊSLHWOHQXMHVW>D@WOH
QHNZĊJOD ,9 >E@WOHQHNZĊJOD ,, %DUZDSáRPLHQLDVSDODQHJRJD]X]LHPQHJRZWDNLFK
ZDUXQNDFKMHVW>F@QLHELHVND>E@ĪyáWD
*D]]LHPQ\]QDMGXMHOLF]QH]DVWRVRZDQLDQSGR>D@SR]\VNLZDQLDHQHUJLLFLHSOQHM>E@
SURGXNFMLZRG\SRJD]RZHM
ĂĚĂŶŝĞϱ͘ ±
%HQ]\QDMHVWPLHV]DQLQąFLHNá\FKZĊJORZRGRUyZNWyUHVą]EXGRZDQHQDMF]ĊĞFLHM]V]HĞFLR
GRGZXQDVWRZĊJORZ\FKáDĔFXFKyZZĊJORZ\FK0LDUąMDNRĞFLVSDODQLDEHQ]\Q\ZVLOQLNDFK
VDPRFKRGRZ\FKMHVWliczba oktanowa RV\PEROX/2:\VRNRRNWDQRZDEHQ]\QDGREUHMMDNRĞFL
VSDOD VLĊ EH]VWXNRZR ERZLHP Z MHM VNáDG]LH ]QDMGXMą VLĊ SU]HGH ZV]\VWNLP ZĊJORZRGRU\
RUR]JDáĊ]LRQ\FKáDĔFXFKDFKZĊJORZ\FK1DSU]\NáDGEHQ]\QDR/2 PDWDNLHZáDĞFLZRĞFL
MDNLHPDPLHV]DQLQDVNáDGDMąFDVLĊ]WULPHW\ORSHQWDQX PDVRZ\FK LnKHSWDQX
PDVRZ\FK
23
2EOLF]PDVĊ ZNLORJUDPDFK nKHSWDQX&+RUD]PDVĊWULPHW\ORSHQWDQX&+

ZNLORJUDPDFK ]DZDUW\FKZEDU\áFHEHQ]\Q\ROLF]ELHRNWDQRZHM/2 MHĪHOLZLDGR
PRĪHEDU\áNDWRGPEHQ]\Q\RJĊVWRĞFLJāFP±
ĂĚĂŶŝĞϲ͘ ±
:ĊJOHNRSDOQH±ZĊJLHONDPLHQQ\ZĊJLHOEUXQDWQ\WRUI±VąVXURZFDPLSRFKRG]HQLD>D@
URĞOLQQHJR>E@]ZLHU]ĊFHJR1DMPáRGV]ąSRVWDFLąZĊJOLNRSDOQ\FKMHVW>F@ZĊJLHOEUXQDW
Q\>G@WRUIDQDMVWDUV]ąMHVW>H@ZĊJLHOEUXQDWQ\>I@ZĊJLHONDPLHQQ\
:ĊJOHPNRSDOQ\PRQDMZ\ĪV]HMNDORU\F]QRĞFLSURFHVXVSDODQLDMHVW>D@ZĊJLHONDPLHQQ\
>E@ZĊJLHOEUXQDWQ\>F@WRUI1DMZ\ĪV]ąPDVRZą]DZDUWRĞFLąSURFHQWRZąZĊJODFKDUDN
WHU\]XMHVLĊ>G@ZĊJLHONDPLHQQ\>H@ZĊJLHOEUXQDWQ\>I@WRUI
3LUROL]D ZĊJOD NDPLHQQHJR F]\OL MHJR >D@ VXFKD GHVW\ODFMD >E@ GHVW\ODFMD IUDNF\MQD
SR]ZDODX]\VNDüVXURZFH>F@ZVWDá\PVWDQLHVNXSLHQLD>G@ZHZV]\VWNLFKVWDQDFKVNX
SLHQLD-HGQ\P]SURGXNWyZWHJRSURFHVXMHVW>H@NRNV>I@QDIWD
ĂĚĂŶŝĞϳ͘ ±
%HQ]\QDMHVWSURGXNWHPSR]\VNLZDQ\P]URS\QDIWRZHMZZ\QLNXSURFHVXGHVW\ODFMLIUDNF\MQHM
: FHOX ]ZLĊNV]HQLD Z\GDMQRĞFL RWU]\P\ZDQLD EHQ]\Q\ ]H VNáDGQLNyZ URS\ QDIWRZHM RUD]
SRSUDZLHQLDMDNRĞFLMHMVSDODQLDSU]HSURZDG]DVLĊUyĪQHSURFHV\FKHPLF]QH3RQLĪHM]DSLVDQR
UyZQDQLDUHDNFMLNWyUHLOXVWUXMąWHSURFHV\
3RGDMQD]Z\SURFHVyZFKHPLF]Q\FKRNWyU\FKPRZDZWUHĞFL]DGDQLD]DSLVDQ\FKUyZ
QDQLDPLUHDNFMLFKHPLF]Q\FK
D &+ĺ&+&+&+&+
E &+±&+±&+±&+±&+±&+±&+ĺ&+±& &+ ±&+ &+ ±&+
ĂĚĂŶŝĞϴ͘ ±
,]RPHUSHZQHJRJD]RZHJRZĊJORZRGRUXSRGFLĞQLHQLHPK3DLZWHPSHUDWXU]H&PD
JĊVWRĞüJāGP±
2EOLF]Z]yUVXPDU\F]Q\WHJRZĊJORZRGRUXLXVWDOMHJRZ]yUSyáVWUXNWXUDOQ\ JUXSRZ\
ZLHG]ąFĪHZMHJRF]ąVWHF]FH]QDMGXMHVLĊMHGHQDWRPZĊJODRQDMZ\ĪV]HMPRĪOLZHMGOD
QLHJRU]ĊGRZRĞFL3RGDMQD]ZĊV\VWHPDW\F]QąWHJRZĊJORZRGRUX
ĂĚĂŶŝĞϵ͘ ±
-HGQą ] PHWRG RWU]\P\ZDQLD DONDQyZ MHVW WUyMHWDSRZD V\QWH]D NWyUHM SU]HELHJ SU]HGVWDZLD
SRQLĪV]\RSLV
D ZHWDSLHÀXRURZFRSRFKRGQąZĊJORZRGRUX5;SU]HNV]WDáFDVLĊZDONLOROLW5/LREXGR
ZLHNRZDOHQF\MQHM
E ZHWDSLHDONLOROLW5/LSRGGDMHVLĊUHDNFML]KDORJHQNLHPPLHG]L , &X;>ZZ\QLNXWHM
UHDNFMLSRZVWDMHGLDONLORPLHG]LDQ , OLWX 5 &X/L@
F Z HWDSLH RWU]\PDQD Z HWDSLH SRFKRGQD PHWDORRUJDQLF]QD UHDJXMąF ] ÀXRURZFRSR
FKRGQąZĊJORZRGRUX5;SU]HNV]WDáFDVLĊZZĊJORZRGyUQDV\FRQ\RZ]RU]H5±5
3RQLĪHM]DSLVDQ\VFKHPDWLOXVWUXMHSU]HELHJWHMV\QWH]\
/L &X; 5;
5; 5/L 5 &X/L 5±5

=DSLV]VWRVXMąFZ]RU\SyáVWUXNWXUDOQH JUXSRZH ]ZLą]NyZRUJDQLF]Q\FKUyZQDQLDNR
OHMQ\FKHWDSyZUHDNFMLRWU]\P\ZDQLDnSHQWDQX]RGSRZLHGQLHMEURPRSRFKRGQHMZĊJOR
ZRGRUX5;MHĪHOLZLDGRPRĪH
24
:ĊJORZRGRU\
D RUJDQLF]Q\PVXEVWUDWHPV\QWH]\MHVWEURPRHWDQ
E ZV\QWH]LHXF]HVWQLF]\EURPHNPLHG]L ,
F ZHWDSLHRERNnSHQWDQXWZRU]\VLĊQLHMRQRZ\SURGXNWPLHG]LRRUJDQLF]Q\ZNWy
U\PPLHGĨMHVWMHGQRZDUWRĞFLRZ\PSLHUZLDVWNLHP
G SURGXNWHPXERF]Q\PNDĪGHJRHWDSXV\QWH]\MHVWWDVDPDVyOQLHRUJDQLF]QD
ĂĚĂŶŝĞϭϬ͘ ±
3U]HSURZDG]RQRUHDNFMĊEURPRZDQLDF\NORKHNVDQXZREHFQRĞFLĞZLDWáD:W\PFHOXGRSUR
EyZNL]DZLHUDMąFHMNLONDFPFLHNáHJRZĊJORZRGRUXZSURZDG]RQRNLONDFPZRG\EURPRZHM
DQDVWĊSQLHSU]\VWąSLRQRGRZ\WU]ąVDQLD]DZDUWRĞFLQDF]\QLDZREHFQRĞFLVLOQHJRĞZLDWáD3R
SHZQ\PF]DVLHSU]HUZDQRZ\WU]ąVDQLHZFHOXGRNRQDQLDNRQWUROLSU]HELHJXUHDNFMLL]DXZDĪR
QRQDVWĊSXMąFH]PLDQ\
=DZDUWRĞüQDF]\QLDSR =DZDUWRĞüQDF]\QLDSR
]PLHV]DQLXUHDJHQWyZ SU]HUZDQLXZ\WU]ąVDQLD
:\MDĞQLMGODF]HJRZFKZLOL]PLHV]DQLDUHDJHQWyZLX]\VNDQLXGZyFKZDUVWZQLHPLHV]D
MąF\FKVLĊ]HVREąFLHF]\ĪyáWR]DEDUZLRQDFLHF]VWDQRZLáDZDUVWZĊGROQąDSRFKZLOR
Z\PZ\WU]ąVDQLXVWDQRZLáDZDUVWZĊJyUQą
ĂĚĂŶŝĞϭϭ͘ ±
:SHZQ\FKZDUXQNDFKFLĞQLHQLDLWHPSHUDWXU\VSDORQRGZLHREMĊWRĞFLJD]RZHJRZĊJORZRGRUX
&x+yVWRVXMąFG]LHZLĊWQDĞFLHREMĊWRĞFLWOHQX:Z\QLNXSU]HSURZDG]RQHMUHDNFMLRWU]\PDQR
GZDQDĞFLHREMĊWRĞFLWOHQNXZĊJOD ,9 RUD]F]WHUQDĞFLHREMĊWRĞFLSDU\ZRGQHM
2EOLF]Z]yUVXPDU\F]Q\ZĊJORZRGRUXSRGGDQHJRVSDOHQLXLXVWDOMHJRZ]yUSyáVWUXNWXUDOQ\
JUXSRZ\ MHĪHOLZLDGRPRĪHVSDOHQLXSRGGDQRL]RPHUNWyU\PDMHGHQDWRPZĊJODQD
]HURZ\PVWRSQLXXWOHQLHQLD3RGDMQD]ZĊV\VWHPDW\F]QąWHJRZĊJORZRGRUX
ĂĚĂŶŝĞϭϮ͘ ±
3U]HSURZDG]RQRFLąJUHDNFMLZFHOXRWU]\PDQLDnKHNVDQX3U]HELHJUHDNFMLLOXVWUXMHVFKHPDW
&OĞZLDWáR 1D
$ % nKHNVDQ

=ZLą]HN$SRGGDQRG]LDáDQLXFKORUXZREHFQRĞFLĞZLDWáDZZ\QLNXF]HJRRWU]\PDQRQDMPQLHM
RF]HNLZDQ\SURGXNWPRQRFKORURZDQLD%2WU]\PDQąPRQRÀXRURZFRSRFKRGQąZĊJORZRGRUX
%SRGGDQRUHDNFML:UW]DZNWyUHM]RVWDáDRQDVWRSLRQD]VRGHPZZ\VRNLHMWHPSHUDWXU]H
:Z\QLNXWHMUHDNFMLXWZRU]\áVLĊPLQDONDQRGZDUD]\GáXĪV]\PáDĔFXFKXZĊJORZ\P
=DSLV]VWRVXMąFZ]RU\SyáVWUXNWXUDOQH JUXSRZH ]ZLą]NyZRUJDQLF]Q\FKUyZQDQLDUH
DNFMLSU]HGVWDZLRQ\FKQDVFKHPDFLH
ĂĚĂŶŝĞϭϯ͘ ±
: Z\QLNX VSDOHQLD SHZQHJR JD]RZHJR ZĊJORZRGRUX &[+\ Z WOHQLH RWU]\PDQR GP
25
Chemia. Zbiór zadań typu maturalnego. Część 2. Fragment odpowiedzi
ZŽǌĚǌŝĂųϵ͘
1U /LF]ED
3RSUDZQDRGSRZLHGĨ
]DG SNW
>D@>F@ >D@>G@ >E@>F@ >E@
JD]UD¿QHU\MQ\EHQ]\Q\ROHMQDSĊGRZ\PD]XW
UHIRUPLQJ NUDNLQJ
>D@>F@>H@ >D@>F@ >D@
NJnKHSWDQXLNJWULPHW\ORSHQWDQX
>D@>G@>I@ >D@>G@ >D@>G@>H@
D NUDNLQJE UHIRUPLQJ
&+
&+
+&

&
+&
&+ GLPHW\ORSURSDQ
(WDS&+±&+±%U/Lĺ&+±&+±/L/L%U
(WDS&+±&+±/L&X%Uĺ &+±&+ &X/L/L%U
(WDS &+±&+ &X/L&+±&+±&+±%Uĺ&+±&+±&+±&+±&+
&+±&+±&X/L%U
:RGD EURPRZD MHVW WR ZRGQ\ UR]WZyU EURPX:RGD PD ZLĊNV]ą JĊVWRĞü QLĪ ZĊJORZRGyU
GODWHJR ZDUVWZD ZRGQD R ĪyáWHM EDUZLH QD SRF]ąWNX HNVSHU\PHQWX ]QDMGRZDáD VLĊ QD GROH
: WUDNFLH Z\WU]ąVDQLD GRV]áR GR HNVWUDNFML EURPX L MHJR SU]HMĞFLD GR ZDUVWZ\ RUJDQLF]QHM
RPQLHMV]HMJĊVWRĞFLSRQLHZDĪQLHSRODUQ\EURPPDZLĊNV]HSRZLQRZDFWZRGRQLHSRODUQHJR
ZĊJORZRGRUXQLĪGRSRODUQHMZRG\
&+
&+
+&
&+
& &+
&+
GLPHW\OREXWDQ
ĞZLDWáR
&+±&+±&+&O &+±&+±&+±&O+&O
T
&+±&+±&+±&O1D &+±&+±&+±&+±&+±&+1D&O
&+
D +\EU\G\]DFMDspLK\EU\G\]DFMDspLK\EU\G\]DFMDspL
E $±L%±L&±L
,]RPHUGLPHW\ORSURSDQ,]RPHUPHW\OREXWDQ,]RPHUnSHQWDQ
&&%&$&
&O
+&
&+ +&
&+
ĞZLDWáR
&+ &O & +&O
&+ &+
&O +& &+

+&
&+
T
& 1D +&
& & &+ 1D&O
&+ +&
&+
26
/MZF
MATURALNYCH
CHEMIA
ǌħƑđϭ͘
ŚĞŵŝĂŽŐſůŶĂŝĮǌǇĐǌŶĂ
ra
Zawie matur
ia z
n c
erwie
zada
z
maj, c
2023
Lata 2010–2022
WŽǌŝŽŵƌŽǌƐǌĞƌǌŽŶǇ
491 F
Centralnej Komisji Egzaminacyjnej
ZKt/E/D/
Opracowali
WŝŽƚƌ<ŽƐǌƚŽųŽǁŝĐǌ
ǁŝĐǌ
ŽƌŽƚĂ<ŽƐǌƚŽųŽǁŝĐǌ
ŽǁŝĐǌ
stron 212
Spis treścii
Wstęp
Część 1.
TEKSTY ZADAŃ MATURALNYCH SZKICE ROZWIĄZAŃ i ODPOWIEDZI
11. Budowa atomu 11. Budowa atomu
12. Układ okresowy 12. Układ okresowy
13. Budowa i właściwości substancji 13. Budowa i właściwości substancji
chemicznej chemicznej
14. Stechiometria 14. Stechiometria
15. Stężenia roztworów 15. Stężenia roztworów
16. Reakcje utleniania i redukcji 16. Reakcje utleniania i redukcji
17. Kinetyka chemiczna 17. Kinetyka chemiczna
18. Równowaga chemiczna 18. Równowaga chemiczna
19. Termochemia, energetyka 19. Termochemia, energetyka
chemiczna, elektrochemia chemiczna
10. Stała i stopień dysocjacji, pH, 10. Stała i stopień dysocjacji, pH,
iloczyn rozpuszczalności iloczyn rozpuszczalności
11. Reakcje w roztworach wodnych 11. Reakcje w roztworach wodnych
27
Wstęp
W latach 2010–2014 chemię można było zdawać na maturze na poziomie podstawowym

i poziomie rozszerzonym. Od roku 2015 jest już zdawana wyłącznie na poziomie rozszerzo-
nym jako przedmiot dodatkowy.
Od 2010 roku upłynęło już 13 lat. Jest to wystarczający okres czasu, by na podstawie prze-
glądu arkuszy maturalnych zorientować się, jakiego typu i o jakiej skali trudności zadań
może spodziewać się na egzaminie przyszły maturzysta.
W tym zbiorze zebrano wszystkie zadania, które występowały w arkuszach maturalnych

CKE, na poziomie rozszerzonym, w latach 2010–2022, a ponadto na szarym tle, w po-
szczególnych rozdziałach, przedstawiono zadania z arkuszy maturalnych w maju i czerwcu
2023 r. Zadania zostały jednak podzielone i uporządkowane tematycznie, według rozdzia-
łów występujących w typowym programie nauczania chemii w szkole. Obok kolejnego
numeru zadania w danym rozdziale jest wskazówka,z arkusza której matury dane zadanie
pochodzi (miesiąc, rok, nr zadania w tym arkuszu i liczba punktów). Do wszystkich zadań
podano szkice rozwiązań i odpowiedzi.
Ten zbiór może być świetnym materiałem do samodzielnego przygotowania się do egzami-
nu. Może być również pomocny nauczycielowi w zaplanowaniu cyklu powtórzeń przygo-
towujących uczniów do matury.
Obecne wydanie zbioru podzielono na dwie części, a ponadto uzupełniono je o kilkadzie-

siąt zadań z elektrochemii, których w poprzednich wydaniach nie było.
Mamy nadzieję, że ten bogaty materiał pozwoli uczniom lepiej przygotować się do egza-
minu.
Wydawca
28
Chemia. Zbiór zadań maturalnych. Część 1. Przykładowy fragment
TEKSTY ZADAŃ MATURALNYCH
1. Budowa atomu
Słowa kluczowe
Atom, jądro atomowe, elektron, proton, neutron, nukleon, deuteron, liczba masowa, liczba
atomowa, pierwiastek chemiczny, masa atomowa, izotopy, nuklidy, przemiana jądrowa, prze-
miana D, przemiana E–, E+, cząstka α, cząstka E, szereg promieniotwórczy, okres półtrwania,
liczba kwantowa (główna, poboczna, magnetyczna, magnetyczna spinowa), konfiguracja
elektronowa, elektrony walencyjne, powłoka elektronowa, podpowłoka elektronowa (s, p, d),
orbital atomowy, okres, grupa, jon prosty.
Zadanie 1.1. [CKE, matura, maj 2010, zad. 1. (1 pkt)]

$WRP\SLHUZLDVWND;WZRU]ąMRQ\;NWyU\FKNRQILJXUDFMĊHOHNWURQRZąPRĪQD]DSLVDü
sspspd
8]XSHáQLMSRQLĪV]ąWDEHOĊZSLVXMąFV\PEROSLHUZLDVWND;GDQHGRW\F]ąFHMHJRSRáRĪHQLD
ZXNáDG]LHRNUHVRZ\PRUD]V\PEROEORNXNRQILJXUDF\MQHJR HQHUJHW\F]QHJR spOXEd
GRNWyUHJRQDOHĪ\SLHUZLDVWHN;
Symbol pierwiastka Numer okresu Numer grupy Symbol bloku

-HGQ\P]SLHUZV]\FKV]WXF]QLHRWU]\PDQ\FKUDGLRQXNOLGyZE\áL]RWRSD]RWX 137 N 3RZVWDáRQ
ZZ\QLNXQDSURPLHQLRZDQLDL]RWRSXERUX105 B F]ąVWNDPLDSRFKRG]ąF\PL]QDWXUDOQHMSU]H
PLDQ\SURPLHQLRWZyUF]HMMDNLHMXOHJDL]RWRSSRORQX210
84 Po

1DSLV]UyZQDQLDSU]HPLDQSURPLHQLRWZyUF]\FKRSLVDQ\FKSRZ\ĪHM

3HZLHQSLHUZLDVWHN;WZRU]\DQLRQSURVW\RNRQILJXUDFMLHOHNWURQRZHMDWRPXDUJRQX:VWDQLH
SRGVWDZRZ\PZSRZáRFHZDOHQF\MQHMDWRPXSLHUZLDVWND;GZDRUELWDOHpPDMąQLHVSDURZDQH
HOHNWURQ\
1DSLV]V\PEROSLHUZLDVWND;RUD]SRGDMNRQILJXUDFMĊHOHNWURQRZąSRZáRNLZDOHQF\MQHM
DWRPXWHJRSLHUZLDVWND
Informacja do zadań 1.4.–1.6.

7U\W 3 H (T) MHVW QLHWUZDá\P L]RWRSHP ZRGRUX R RNUHVLH SyáWUZDQLD ODW NWyU\ HPLWXMH
F]ąVWNLE±3RZVWDMHRQPLĊG]\LQQ\PLZZ\ĪV]\FKZDUVWZDFKDWPRVIHU\QDVNXWHN]GHU]HĔ
QHXWURQyZ ] DWRPDPL D]RWX 14 N: SU]HPLDQLH WHM RERN WU\WX SRZVWDMH WDNĪH WUZDá\ L]RWRS
ZĊJOD
29
6 Chemia. Zbiór zadań maturalnych. Lata 2010-2022. Poziom rozszerzony. Część 1.
7U\W Z UHDNFML ] WOHQHP WZRU]\ ZRGĊ WU\WRZą NWyUD Z RSDGDFK SU]HGRVWDMH VLĊ GR ZyG SR
ZLHU]FKQLRZ\FK6]DFXMHVLĊĪHZFPZRG\EĊGąFHMZQDWXUDOQ\PRELHJX]QDMGXMHVLĊ
6 104 DWRPyZWU\WX

1DSLV]UyZQDQLHUHDNFMLZ\WZDU]DQLDWU\WXZZ\ĪV]\FKZDUVWZDFKDWPRVIHU\8]XSHáQLM
SRQLĪV]\VFKHPDW

3RGDMZSU]\EOLĪHQLXZLOXGPZRG\EĊGąFHMZQDWXUDOQ\PRELHJX]QDMGXMHVLĊPRO
DWRPyZWU\WX

3UyENĊZRG\RREMĊWRĞFLFPXPLHV]F]RQRZQDF]\QLXLV]F]HOQLH]DPNQLĊWR
1D SRGVWDZLH SRQLĪV]HJR Z\NUHVX SU]HGVWDZLDMąFHJR ]DOHĪQRĞü OLF]E\ DWRPyZ WU\WX
ZFPZRG\RGF]DVXRV]DFXMLOHDWRPyZWU\WXSR]RVWDQLHZSUyEFHZRG\RREMĊWRĞFL
FPSRODWDFK
Zadanie 1.7. [CKE, matura, czerwiec 2011, zad. 1. (1 pkt)]

.RQILJXUDFMDHOHNWURQRZDDWRPXDUVHQXZVWDQLHSRGVWDZRZ\PMHVWQDVWĊSXMąFD
33 As: 1s 2 2s 2 2p 6 3s 2 3p 6 3d 10 4s 2 4p 3
1DU\VXMNODWNRZ\PRGHOUR]PLHV]F]HQLDHOHNWURQyZZDOHQF\MQ\FKDWRPXDUVHQX
30
Oryginalne zadania maturalne Centralnej Komisji Egzaminacyjnej 7

1DSURPLHQLRZDQLHL]RWRSX10 B F]ąVWNDPL α( 42 He)Z\ZRáXMHUHDNFMĊMąGURZąNWyUHMSU]HELHJ
LOXVWUXMHVFKHPDW
5 B 2 He o Z1 X + 0 n
10 4 A1 1
3RZVWDMąF\ZMHMZ\QLNXL]RWRS AZ11 X MHVWQLHWUZDá\LVDPRU]XWQLHXOHJDSU]HPLDQLH β+ ( 01 e+ )

]JRGQLH]HVFKHPDWHP
0 +
Z1 X o Z2 Y 1 e
A1 A2
3RGDMV\PEROSLHUZLDVWND<RUD]ZDUWRĞüOLF]E\PDVRZHM $ L]RWRSXWHJRSLHUZLDVWND
SRZVWDMąFHJRZSRZ\ĪHMRSLVDQ\FKSU]HPLDQDFK

$WRP\SLHUZLDVWND;WZRU]ąNDWLRQ\;RQDVWĊSXMąFHMNRQILJXUDFMLHOHNWURQRZHM
sspspd
3RGDMV\PEROSLHUZLDVWND;RNUHĞOMHJRSRáRĪHQLHZXNáDG]LHRNUHVRZ\PLEORNHQHUJH
W\F]Q\ NRQILJXUDF\MQ\ GRNWyUHJRSLHUZLDVWHNWHQQDOHĪ\

3HZLHQRUELWDODWRPRZ\RSLVXMąOLF]E\NZDQWRZHRQDVWĊSXMąF\FKZDUWRĞFLDFK
JáyZQDOLF]EDNZDQWRZDn
SRERF]QDOLF]EDNZDQWRZDl
PDJQHW\F]QDOLF]EDNZDQWRZDml
8]XSHáQLMSRQLĪV]H]GDQLHZ\ELHUDMąFV\PEROSRGSRZáRNLGRNWyUHMQDOHĪ\WHQRUELWDO
RUD]PDNV\PDOQąOLF]EĊHOHNWURQyZQDWHMSRGSRZáRFH3RGNUHĞOZ\EUDQ\V\PEROSRGSR
ZáRNLLOLF]EĊHOHNWURQyZ
2SLVDQ\RUELWDOQDOHĪ\GRSRGSRZáRNL spdf QDNWyUHMPDNV\PDOQDOLF]EDHOHNWUR
QyZZ\QRVL

5R]V]F]HSLHQLHUDGLRL]RWRSX235 U SU]HELHJD]JRGQLH]HVFKHPDWHP
235
92 U 01 n o 92
36 Kr + Z E + 3 0 n
A 1
3RGDMV\PERORUD]OLF]EĊDWRPRZąLOLF]EĊPDVRZąQXNOLGX AZ E

3RQLĪHMSRGDQRNRQILJXUDFMHHOHNWURQRZHDWRPyZWU]HFKSLHUZLDVWNyZ
&Xsspspsd
&ssp
31
&Usspspsd
3RGDMV\PEROSLHUZLDVWNDGODNWyUHJRSU]HGVWDZLRQRNRQILJXUDFMĊHOHNWURQRZąDWRPX
ZVWDQLHZ]EXG]RQ\P

=NRQILJXUDFMLHOHNWURQRZHMDWRPXZVWDQLHSRGVWDZRZ\PSLHUZLDVWND;Z\QLNDĪHZW\P
DWRPLH
yHOHNWURQ\UR]PLHV]F]RQHVąQDWU]HFKSRZáRNDFKHOHNWURQRZ\FK
yZSRZáRFHZDOHQF\MQHMOLF]EDHOHNWURQyZVSDURZDQ\FKMHVWUyZQDOLF]ELHHOHNWURQyZQLH
VSDURZDQ\FK
D 8]XSHáQLMSRQLĪV]ąWDEHOĊZSLVXMąFV\PEROFKHPLF]Q\SLHUZLDVWND;GDQHGRW\F]ą
FHMHJRSRáRĪHQLDZXNáDG]LHRNUHVRZ\PRUD]V\PEROEORNXNRQILJXUDF\MQHJR HQHU
JHW\F]QHJR GRNWyUHJRQDOHĪ\SLHUZLDVWHN;
E 1DSLV]IUDJPHQWNRQILJXUDFMLHOHNWURQRZHMDWRPXSLHUZLDVWND;RSLVXMąF\UR]PLHV]
F]HQLHZSRGSRZáRNDFKHOHNWURQyZZDOHQF\MQ\FK
F 'OD MHGQHJR ]H VSDURZDQ\FK HOHNWURQyZ ZDOHQF\MQ\FK SRGDM ZDUWRĞFL GZyFK FKD
UDNWHU\]XMąF\FKJROLF]ENZDQWRZ\FKJáyZQHMLSRERF]QHM2ELHZDUWRĞFLZSLV]GR
WDEHOL
Liczby kwantowe Główna liczba kwantowa [n] Poboczna liczba kwantowa [l]
Wartości liczb kwantowych

1DF]HĞüZ\ELWQHJRSROVNLHJRDVWURQRPD0LNRáDMD.RSHUQLNDSLHUZLDVWHNROLF]ELHDWRPRZHM
RWU]\PDáQD]ZĊFRSHUQLFLXPLV\PERO&Q5HDNFMDSURZDG]ąFDGRRWU]\PDQLDWHJRSLHU
ZLDVWND]DFKRG]LSRPLĊG]\MąGUDPL3EL=Q7RZDU]\V]\MHMHPLVMDSHZQHMF]ąVWNLZFKR
G]ąFHMZVNáDGDWRPX
1DSLV]UyZQDQLHRSLVDQHMUHDNFMLMąGURZHM8]XSHáQLMZV]\VWNLHSRODZSRGDQ\PVFKH
PDFLH

-HGQ\P]SURPLHQLRWZyUF]\FKL]RWRSyZVWURQWXMHVW 6U-HJRRNUHVSyáWUZDQLDZ\QRVLRNR
áRODW,]RWRSWHQMHVWEDUG]RQLHEH]SLHF]Q\GODF]áRZLHNDSRQLHZDĪ]HZ]JOĊGXQDVZRMH
ZáDĞFLZRĞFLFKHPLF]QHáDWZRZEXGRZXMHVLĊZWNDQNĊNRVWQąZPLHMVFHQLHUDGLRDNW\ZQHJR
L]RWRSXLQQHJRSLHUZLDVWND
D 2EOLF]SRMDNLPF]DVLH]SUyENL6URPDVLHPJSR]RVWDQLHPJWHJRL]RWRSX
E 3RGDMV\PEROFKHPLF]Q\SLHUZLDVWNDZPLHMVFHNWyUHJRZEXGRZXMHVLĊVWURQW
32
Oryginalne zadania maturalne Centralnej Komisji Egzaminacyjnej 9

: URNX (UQHVW 5XWKHUIRUG GRNRQDá SLHUZV]HM V]WXF]QHM SU]HPLDQ\ MąGURZHM Z NWyUHM
F]ąVWNDD]GHU]DáDVLĊ]MąGUHP1
8]XSHáQLM VFKHPDW SU]HPLDQ\ MąGURZHM ]UHDOL]RZDQHM SU]H] 5XWKHUIRUGD ZLHG]ąF
ĪHMHGQ\P]MHMSURGXNWyZMHVWSURWRQ

.RQILJXUDFMDHOHNWURQRZDDWRPyZZVWDQLHSRGVWDZRZ\PGZyFKSLHUZLDVWNyZFKHPLF]Q\FK
R]QDF]RQ\FKXPRZQLHOLWHUDPL;L<MHVWQDVWĊSXMąFD
;ssps<ssp
2FHĔSUDZG]LZRĞüSRQLĪV]\FK]GDĔ:SLV]GRWDEHOLOLWHUĊ3MHĪHOL]GDQLHMHVWSUDZG]LZH
OXEOLWHUĊ)MHĞOLMHVWIDáV]\ZH
Lp. Zdanie P/F
Wszystkim elektronom podpowłok 1s i 2s w atomach pierwiastków X i Y odpowiadają te same wartości pobocznej liczby
1.
kwantowej.
W atomie pierwiastka X nie ma dwóch elektronów zajmujących poziomy orbitalne o tej samej wartości głównej liczby
2.
kwantowej.
Elektrony obsadzające poziomy orbitalne 2s atomów pierwiastków X i Y są sparowane, co oznacza, że odpowiadają im różne
3.
wartości pobocznej liczby kwantowej.

:SRQLĪV]HMWDEHOLSU]HGVWDZLRQRPDV\DWRPRZHL]DZDUWRĞüSURFHQWRZąWUZDá\FKL]RWRSyZ
JDOXZ\VWĊSXMąF\FKZSU]\URG]LH
Symbol Masa atomowa izotopu, u Zawartość procentowa, %
69
Ga 68,9 60,1
71
Ga 70,9 39,9
1DSRGVWDZLH -6DZLFND$-DQLFK.LOLDQ:&HMQHU0DQLD*8UEDĔF]\N Tablice chemiczne, *GDĔVN
2EOLF]PDVĊDWRPRZąJDOX:\QLN]DRNUąJOLMGRSLHUZV]HJRPLHMVFDSRSU]HFLQNX

5DGLRDNW\ZQ\L]RWRSJDOXROLF]ELHPDVRZHMUyZQHMMHVWVWRVRZDQ\ZPHG\F\QLHQXNOHDU
QHM2WU]\PXMHVLĊJRZUHDNFML]DFKRG]ąFHMSRGF]DVERPEDUGRZDQLDSURWRQDPLMąGHUL]RWRSX
F\QNXROLF]ELHPDVRZHMUyZQHM
1DSLV]UyZQDQLHRSLVDQHJRSURFHVXX]XSHáQLDMąFSRQLĪV]\VFKHPDW
33

:VWDQLHSRGVWDZRZ\PDWRPJDOXPDMHGHQQLHVSDURZDQ\HOHNWURQ
8]XSHáQLM]GDQLD:\ELHU]LSRGNUHĞOV\PEROW\SXSRGSRZáRNLRUD]ZDUWRĞüJáyZQHMLSR
ERF]QHMOLF]E\NZDQWRZHMVSRĞUyGSRGDQ\FKZQDZLDVDFK
1LHVSDURZDQ\ HOHNWURQ DWRPX JDOX Z VWDQLH SRGVWDZRZ\P QDOHĪ\ GR SRGSRZáRNL W\SX
spd *áyZQDOLF]EDNZDQWRZDnRSLVXMąFDVWDQWHJRHOHNWURQXZ\QRVL DSRERF]
QDOLF]EDNZDQWRZDlMHVWUyZQD

:\SHáQLM WDEHOĊ ZSLVXMąF OLWHUĊ 3 MHĪHOL ]GDQLH MHVW SUDZG]LZH OXE OLWHUĊ ) MHĪHOL MHVW
IDáV]\ZH
Lp. Zdanie P/F
1. Atom o konfiguracji powłoki walencyjnej 4s24p3 zawiera w rdzeniu atomowym 18 elektronów.
2. Jony K+, S2–, Ca2+ mają taką samą konfigurację elektronową.
3. Elektrony w jonach Na+ , F– , Mg2+ rozmieszczone są na podpowłokach 1s, 2s i 2p.

3RQLĪHMSU]HGVWDZLRQRV\PEROHQXNOLGyZ
48 50 120 50 24 112 54
22 E 24 E 50 E 22 E 12 E 50 E 24 E
3RGDMMDNąOLF]EĊSLHUZLDVWNyZFKHPLF]Q\FKSUH]HQWXMH]ELyUQXNOLGyZRSRGDQ\FKV\P
ERODFK

:WDEHOLSU]HGVWDZLRQRZDUWRĞFLOLF]ENZDQWRZ\FKRSLVXMąF\FKVWDQF]WHUHFKHOHNWURQyZ
Liczby kwantowe
główna poboczna magnetyczna magnetyczna spinowa

Numer elektronu
n l m ms
I 3 2 1 +1/2
II 4 2 –1 +1/2
III 3 1 1 –1/2
IV 3 2 0 +1/2
3RGDMQXPHU\GZyFKHOHNWURQyZNWyUHQDOHĪąGRWHMVDPHMSRGSRZáRNLHQHUJHW\F]QHM
RUD]QDSLV]V\PEROWHMSRGSRZáRNL

:Z\QLNXHPLVMLF]ąVWNLE±]MąGUDUDGLRL]RWRSX,SRZVWDáRMąGURRáRZLX 3EDZZ\QLNX
HPLVMLF]ąVWNLD]MąGUDUDGLRL]RWRSX,,SRZVWDáRMąGURRáRZLX3E
8VWDOV\PEROHFKHPLF]QHUDGLRL]RWRSyZ,L,,RUD]SRGDMZDUWRĞFLOLF]EALZ
34
Chemia. Zbiór zadań maturalnych. Część 1. Fragment odpowiedzi
SZKICE ROZWIĄZAŃ i ODPOWIEDZI
1. Budowa atomu
Nr Liczba
Rozwiązania i odpowiedzi
zadania punktów
6\PERO±*DRNUHV±JUXSDEORN±p
210
84 Po → He +4
2
206
82 Pb

10
B + He → N + 01 n
4 13
5 2 7
6\PEROSLHUZLDVWND;6

.RQILJXUDFMDHOHNWURQRZDSRZáRNLZDOHQF\MQHMsp

14
7 N + 01 n → 31 H + 126 C
6WRVXQHNOLF]E\DWRPyZWU\WXGRREMĊWRĞFLZRG\MHVWVWDá\
N1 N 2
=
V1 V2

6 104 6, 02 1023
= VWąG V2 = 10 dm
16 3
10− 3 dm3 V2
DWRPyZWU\WX

4s 4p
6\PEROSLHUZLDVWND<&

/LF]EDPDVRZDA
6\PEROSLHUZLDVWND±=QQXPHURNUHVX±QXPHUJUXS\±V\PEROEORNX±d
d
141
56 Ba
&
D 6\PEROSLHUZLDVWND±6LQXPHURNUHVX±QXPHUJUXS\±V\PEROEORNX±p
E sp
F n l

208
82 Pb + 70
30 Zn →
277
112 Cn + 01 n
D ĺĺĺĺĺĺĺ
t āODW ODW
E &D

14
7 N + 42 He → 11 p + 178 O
±3±)±)
35
Szkice rozwiązań i odpowiedzi 159
68, 9 u · 60,1% + 70, 9 u · 39, 9%

Ar = = 69, 7 u
100%

68
30 Zn + 11 p → 67
31 Ga + 2 01 n
pn l

±)±3±3
&]WHU\
1XPHU\HOHNWURQyZ±,L,9

6\PEROSRGSRZáRNL±d
210
Radioizotop I : Tl
81
216
Radioizotop II : 84 Po
0,64 g → 0,32 g → 0,16 g → 0,08 g → 0,04 g → 0,02 g

105 min = 5⋅T1/2
T1/2 = 21 min
↑↓ ↑↓ ↑↓ ↑↓ ↑↓ ↓

3d 4s
n l m ±±
18
8 O+ p o F+ n
1
1
18
9
1
0

18
9 F o 188 O + 01 e+ 00 v
Z Z±

A A
, Symbol
Pierwiastek Numer okresu Numer grupy Symbol bloku
pierwiastka
X Al 3 13 p
Z Cl 3 17 p

,,$O2±
,,,0DNV\PDOQ\VWRSLHĔXWOHQLHQLD9,,
0LQLPDOQ\VWRSLHĔXWOHQLHQLD±,
&KDUDNWHUFKHPLF]Q\WOHQNXNZDVRZ\
±3±)±)

19
9 F+ p → F+ H
1
1
18
9
2
1
3RUR]SDG]LHSR]RVWDQLH±
ĺĺĺ
āPLQXW PLQXW\
sspspsdpp

±,9,,
XX X

m āāíJ āíJ
78, 92 · x + 80, 92 · (100% − x)
79, 90 = VWąGx
100%
=DZDUWRĞüL]RWRSXRPDVLHX±
=DZDUWRĞüL]RWRSXRPDVLHX±
36
/MZF
MATURALNYCH
CHEMIA
ǌħƑđϮ͘
Chemia nieorganiczna i organiczna
ra
Zawie matur
ia z
n c
erwie
zada
z
maj, c
2023
Lata 2010–2022
Poziom rozszerzony
589 F
Centralnej Komisji Egzaminacyjnej
ZKt/E/D/
Opracowali
Đǌ
WŝŽƚƌ<ŽƐǌƚŽųŽǁŝĐǌ
ǁŝĐǌ
ŽƌŽƚĂ<ŽƐǌƚŽųŽǁŝĐǌ
stron 252
Spis treści
Część 2.
Wstęp
TEKSTY ZADAŃ MATURALNYCH SZKICE ROZWIĄZAŃ i ODPOWIEDZI
12. Związki nieorganiczne – identyfika- 12. Związki nieorganiczne – identyfika-
cja cja
13. Związki nieorganiczne – blok s i p 13. Związki nieorganiczne – blok s i p
14. Związki nieorganiczne – blok d 14. Związki nieorganiczne – blok d
15. Węglowodory 15. Węglowodory
16. Alkohole, fenole, aldehydy i ketony 16. Alkohole, fenole, aldehydy i ketony
17. Kwasy karboksylowe, estry i tłuszcze 17. Kwasy karboksylowe, estry i tłuszcze
18. Organiczne związki azotu 18. Organiczne związki azotu
19. Cukry 19. Cukry
37
19. Reakcje w mieszaninach
WŝŽƚƌ<ŽƐǌƚŽųŽǁŝĐǌ niestechiometrycznych. Wydajność
reakcji
10. Stężenie procentowe i molowe
CHEMIA roztworu. Przeliczanie stężeń
Z A K R E S R OZSZ E R ZO N Y
11. Mieszanie roztworów
WŽǁƚſƌŬĂƉƌǌĞĚŵĂƚƵƌČ 12. Rozpuszczalność substancji
13. Kinetyka chemiczna
14. Energetyczne efekty reakcji
chemicznej
15. Entalpia reakcji. Prawo Hessa
16. Równowaga chemiczna
17. Dysocjacja elektrolityczna. Definicje
kwasów i zasad
18. Elektrolity mocne i słabe. Prawo
rozcieńczeń Ostwalda
19. Reakcje jonowe
format 165 x 235 mm, 20. Iloczyn rozpuszczalności
stron 408
21. Bilansowanie równań reakcji
Spis treści 22. Elektrochemia
23. Wybrane metody analityczne
Wstęp
24. Systematyka związków
1. Budowa jąder atomowych, przemiany nieorganicznych
jądrowe
25. Pierwiastki bloków s i p
2. Struktura elektronowa atomu
26. Pierwiastki bloku d
3. Właściwości pierwiastków a ich
położenie w tablicy Mendelejewa 27. Alkany, alkeny, alkiny
4. Budowa i właściwości substancji 28. Węglowodory aromatyczne
chemicznych 29. Alkohole i fenole
5. Mol, parametry molowe, równanie 30. Aldehydy i ketony
Clapeyrona 31. Kwasy karboksylowe, estry, tłuszcze
6. Stechiometria wzorów. Ustalanie 32. Organiczne związki azotu
wzorów związków na podstawie składu
33. Aminokwasy i białka
7. Stechiometria równań. Ustalanie
wzorów substancji na podstawie 34. Sacharydy
równania Odpowiedzi do zadań
8. Mieszaniny Skorowidz
38
Wstęp
Drodzy Maturzyści!
Proponujemy niniejszą książkę, która pomoże Wam w rzetelnym przygotowaniu
się do matury, ułatwi powtórzenie i utrwalenie całego materiału nauczania w zakre-
sie rozszerzonym, zawartego w podstawie programowej, obowiązującej w szkołach
ponadpodstawowych od 2019 roku.
Odnosi się ona do wszystkich treści ujętych w obecnej podstawie, często je sze-
rzej omawiając, przez co wychodzi naprzeciw treściom zadań spotykanych w arku-
szach maturalnych. Cały materiał został podzielony na 34 rozdziały. Składają się one
z pogłębionego przypomnienia wiadomości na dany temat, przykładowych zadań
z pełnym tokiem ich rozwiązania, zadań do samodzielnego rozwiązania i zestawu
zadań typu maturalnego.
Na końcu książki umieszczono odpowiedzi do wszystkich zadań do samodziel-
nego rozwiązania, rozwiązania i odpowiedzi do zadań typu maturalnego oraz sko-
rowidz.
Mamy nadzieję, że ta książka będzie bardzo przydatna i zaowocuje sukcesem na
maturze.
Wydawca
39
Chemia. Powtórka przed maturą. Przykładowy fragment
ZŽǌĚǌŝĂųϮϵ͘><K,K>/&EK>
><K,K>
3RGVWDZRZHLQIRUPDFMHRDONRKRODFK
$ONRKROHVą]ZLą]NDPLRUJDQLF]Q\PLNWyU\FKJUXSąIXQNF\MQąMHVWJUXSDK\GURNV\ORZD
2+]ZLą]DQD]QDV\FRQ\PDWRPHPZĊJOD$ONRKROHZ\ZRG]ąFHVLĊRGDONDQyZQD]\ZDP\
DONDQRODPL
=XZDJLQDREHFQRĞüJUXS\K\GURNV\ORZHMF]ąVWHF]NLDONRKROLPRJąWZRU]\üZLą]DQLD
ZRGRURZH]DUyZQRSRPLĊG]\F]ąVWHF]NDPLVDPHJRDONRKROXMDNLSRPLĊG]\F]ąVWHF]NDPL
DONRKROXLZRG\6WąGZ\QLNDMąGZLHZDĪQHZáDĞFLZRĞFLDONRKROL
± LFKWHPSHUDWXU\ZU]HQLDVąGXĪRZ\ĪV]HQLĪDONDQyZRWDNLHMVDPHMOLF]ELHDWRPyZZĊ
JODZF]ąVWHF]FH
± PRJąUR]SXV]F]DüVLĊZZRG]LHSU]\F]\PSLHUZV]HWU]\DONRKROHZV]HUHJXKRPROR
JLF]Q\PPLHV]DMąVLĊ]ZRGąZGRZROQ\PVWRVXQNXQDWRPLDVWZUD]]HZ]URVWHPOLF]E\
DWRPyZZĊJODZF]ąVWHF]FHUR]SXV]F]DOQRĞüDONRKROLZZRG]LHPDOHMH
1D]HZQLFWZRDONRKROL
1D]ZĊDONRKROXWZRU]\VLĊWDNMDNQD]ZĊZĊJORZRGRUXGRGDMąFNRĔFyZNĊÄ±ol´SR
SU]HG]RQąQXPHUHPDWRPXZĊJODSU]\NWyU\PSRMDZLáDVLĊJUXSD2+
2 NLHUXQNX QXPHUDFML DWRPyZ ZĊJOD Z áDĔFXFKX GHF\GXMH SRáRĪHQLH JUXS\ 2+ -HVW
RQRZDĪQLHMV]HQLĪSRáRĪHQLHSRGVWDZQLNyZLZLą]DĔZLHORNURWQ\FK=DWHPWZRU]ąFQD]ZĊ
DONRKROXQDOHĪ\
± Z\EUDüQDMGáXĪV]\áDĔFXFKZĊJORZ\]DZLHUDMąF\DWRPZĊJODSRáąF]RQ\]JUXSą2+
± SRQXPHURZDüDWRP\ZĊJODZáDĔFXFKXWDNDE\DWRPSRáąF]RQ\]JUXSą2+X]\VNDá
PRĪOLZLHQDMQLĪV]\QXPHU
3U]\NáDG\QD]ZDONRKROL

&+&+&+&+&+ &+&+&&+&+
&+ &+ 2+ &+ 2+
GLPHW\ORSHQWDQRO PHW\ORSHQWHQRO
$ONRKROHSRGREQLHMDNZĊJORZRGRU\WZRU]ąL]RPHU\,]RPHULDDONRKROLPRĪHE\üZ\
QLNLHPUyĪQLFZEXGRZLHáDĔFXFKDZĊJORZHJRLUyĪQLFZSRáRĪHQLXJUXS\K\GURNV\ORZHM
2+SU]\W\PVDP\PáDĔFXFKXZĊJORZ\P
$ONRKROHSROLK\GURNV\ORZH
$ONRKROHSROLK\GURNV\ORZH]DZLHUDMąZF]ąVWHF]FHZLĊFHMQLĪMHGQąJUXSĊK\GURNV\OR
Zą1DMZDĪQLHMV]H]QLFKWR
&+2+ &+2+
&+ 2+ &+ 2+
&+ 2+
HWDQRGLRO SURSDQRWULRO
JOLNROHW\OHQRZ\ JOLFHUROJOLFHU\QD
40
Powtórka przed maturą
2EHFQRĞü ZLHOX JUXS K\GURNV\ORZ\FK V\JQDOL]XMH VLĊ SU]HGURVWNDPL OLF]HEQLNRZ\PL di

tritetraLWG
:Sá\ZEXGRZ\QDZáDĞFLZRĞFLDONRKROL
&]ąVWHF]NLDONRKROLVą]GROQHGRWZRU]HQLDZLą]DĔZRGRURZ\FKSRPLĊG]\VREą0DWR
ZSá\ZQDUHODW\ZQLHZ\VRNLHWHPSHUDWXU\ZU]HQLDDONRKROL$ONRKROHVąL]RPHU\F]QH]HWH
UDPLNWyU\FKF]ąVWHF]NL]DZLHUDMąDWRPWOHQXZHZQąWU]áDĔFXFKDZĊJORZHJRLQLHVą]GROQH
GRWZRU]HQLDZLą]DĔZRGRURZ\FK
&+ 2 &+ &+ &+ 2 &+ &+ &+ &+ &+ 2 &+ &+ &+
M U X TZ ±& M U X TZ & M U X TZ &
HWHUGLPHW\ORZ\ HWHUGLHW\ORZ\ HWHUGLSURS\ORZ\
&+ &+ 2+ &+ &+ &+ &+ 2+ &+ &+ &+ &+ &+ &+ 2+
M U XT Z & M U X TZ & MU X TZ &
HWDQRO EXWDQRO KHNVDQRO
:QLRVNLZ\QLNDMąFH]SU]HGVWDZLRQ\FKSU]\NáDGyZVąQDVWĊSXMąFH
± WHPSHUDWXU\ZU]HQLDDONRKROLVąZ\UDĨQLHZ\ĪV]HQLĪWHPSHUDWXU\ZU]HQLDL]RPHU\F]
Q\FK]QLPLHWHUyZ
± UyĪQLFD PLĊG]\ WHPSHUDWXUDPL ZU]HQLD REX JUXS ]ZLą]NyZ VWDMH VLĊ MHGQDN FRUD]
PQLHMV]DSU]\Z]URĞFLHOLF]E\DWRPyZZĊJODZF]ąVWHF]FHERFRUD]PQLHMV]H]QDF]HQLH
PDZSá\ZSRMHG\QF]HJRDWRPXWOHQXQDNV]WDáWRZDQLHZáDĞFLZRĞFLVXEVWDQFML
± ZREXJUXSDFK]ZLą]NyZZLGDüWHĪZ\UDĨQąWHQGHQFMĊGR]ZLĊNV]DQLDVLĊWHPSHUDWXU\
ZU]HQLDZUD]]HZ]URVWHPPDV\F]ąVWHF]NRZHM
:Lą]DQLDZRGRURZHPDMąZSá\ZQDUR]SXV]F]DOQRĞüDONRKROLZZRG]LH3LHUZV]HWU]\
DONRKROHPLHV]DMąVLĊ]ZRGąEH]RJUDQLF]HĔ-HVWWRVNXWHNSRZVWDZDQLDZLą]DĔZRGRUR
Z\FKSRPLĊG]\F]ąVWHF]NDPLDONRKROLLZRG\:NROHMQ\FKDONRKRODFKSU]HZDJĊZNV]WDá
WRZDQLXZáDĞFLZRĞFLW\FKVXEVWDQFML]\VNXMHK\GURIRERZDF]ĊĞüZĊJORZRGRURZDLUR]SXV]
F]DOQRĞüVWDMHVLĊFRUD]PQLHMV]D
&+ &+ &+ 2+ &+ &+ &+ 2+ &+ &+ &+ 2+
S J S J S J
EXWDQRO SHQWDQRO KHNVDQRO
5R]SXV]F]DOQRĞüSSRGDQRZJQDJZRG\
.ZDVRZR]DVDGRZHZáDĞFLZRĞFLDONRKROL
:]QDF]HQLXGH¿QLFML$UUKHQLXVDDONRKROHQLHVąDQLNZDVDPLDQL]DVDGDPLERZLHP
± QLHXOHJDMąG\VRFMDFMLHOHNWUROLW\F]QHMZZRG]LH
± LFKZRGQHUR]WZRU\QLHSU]HZRG]ąSUąGXHOHNWU\F]QHJR
± QLHUHDJXMąDQL]NZDVDPLDQL]]DVDGDPLZUHDNFML]RERMĊWQLHQLD
5HDJXMąMHGQDN]UHDNW\ZQ\PLPHWDODPL 1D. Z\G]LHODMąFZRGyUQDSU]\NáDG
1D&+±2+o&+±21D+n
: Z\QLNX W\FK UHDNFML SRZVWDMą DONRKRODQ\ NWyUH Vą ]ZLą]NDPL R FKDUDNWHU]H VROL -DNR
VROHEDUG]RVáDE\FKNZDVyZ DONRKROL XOHJDMąQLHRGZUDFDOQHMUHDNFMLK\GUROL]\DQLRQRZHM
WZRU]ąF DONRKRO L ZRGRURWOHQHN 6yO QDMSLHUZ G\VRFMXMH D QDVWĊSQLH DQLRQ DONRKRODQRZ\
UHDJXMH]ZRGąSU]HNV]WDáFDMąFVLĊLORĞFLRZRZDONRKRO
41
29. Alkohole i fenole
&+±21Do&+±2±1D
&+±2±+2o&+±2+2+±
1D]Z\DONRKRODQyZWZRU]\P\WDNMDNQD]Z\VROLNZDVyZWOHQRZ\FKGRGDMąFSRQD
]ZLHDONRKROXNRĔFyZNĊanL]DSLVXMąFZGRSHáQLDF]XQD]ZĊPHWDOXHWDQRODQSRWDVXPH
WDQRODQOLWXLWS
$ONRKROHVąNZDVDPLL]DVDGDPLZ]QDF]HQLXGH¿QLFML%U¡QVWHGD:REHFQRĞFLVLOQ\FK
]DVDG%U¡QVWHGDZEH]ZRGQ\PĞURGRZLVNXLFKF]ąVWHF]NLVą]GROQHGRRGGDZDQLDLSU]\M
PRZDQLD MRQyZ +$ONRKROH XOHJDMą UHDNFML DXWRG\VRFMDFML SRGREQHM GR WHM MDNLHM XOHJD
ZRGD
&+±2+&+±2+ &+±2+&+±2±K ā±
KMHVWLORF]\QHPMRQRZ\PSU]\MPXMąF\PWDNąVDPąIRUPĊMDNLORF]\QMRQRZ\GODUHDNFML
DXWRG\VRFMDFML ZRG\ ,ORF]\Q\ MRQRZH DONRKROL Vą MHGQDN GXĪR QLĪV]H QLĪ Z\QRVL LORF]\Q
MRQRZ\ZRG\
,QQHUHDNFMHDONRKROL
,5HDNFMH]KDORJHQRZRGRUDPL
$ONRKROHUHDJXMą]HVWĊĪRQ\PLUR]WZRUDPLKDORJHQRZRGRUyZZUHDNFMLVXEVW\WXFMLQX
NOHR¿ORZHM
&+&+&++%U o &+&+&++2
2+ %U
,,5HDNFMDGHK\GUDWDFML HOLPLQDFMLZRG\
5HDNFMD SU]HELHJD ] XG]LDáHP NZDVyZ Z SRGZ\ĪV]RQHM WHPSHUDWXU]H 'HK\GUDWDFMD
]DFKRG]L WDNĪH SRGF]DV SU]HSXV]F]DQLD SDU DONRKROX QDG UR]JU]DQ\P WOHQNLHP JOLQX 1D
SU]\NáDG
NZDVWHPS
&+&+&+ &+&+&++2
2+
RUD]
$O2WHPS
&+±&+±2+ &+ &++2
2+
$O2WHPS
+2
,,,8WOHQLDQLHDONRKROL
$ONRKROHXOHJDMąUHDNFMLXWOHQLDQLDDMHMSURGXNW\Vą]DOHĪQHRGU]ĊGRZRĞFLDONRKROX
$ONRKROH,U]ĊGRZHVąXWOHQLDQHGRDOGHK\GyZQDSU]\NáDG
+ +
NDW
&+&2+2 &+&2+2
+
D,,U]ĊGRZH±GRNHWRQyZ
&+ &+
NDW
&+&2+2 &+&2+2
+
42
$NRKROH,,,U]ĊGRZHVąRGSRUQHQDXWOHQLDQLH
,9:\NU\ZDQLHDONRKROLSROLK\GURNV\ORZ\FK
$ONRKROHSROLK\GURNV\ORZHNWyU\FKF]ąVWHF]NL]DZLHUDMąJUXS\2+SRáRĪRQHSU]\Vą
VLHGQLFK DWRPDFK ZĊJOD XOHJDMą FKDUDNWHU\VW\F]QHM UHDNFML ] ZRGRURWOHQNLHP PLHG]L ,,
:V]F]HJyOQRĞFLJOLFHUROOXEJOLNROHW\OHQRZ\ZSURZDG]RQHGRĞZLHĪRVWUąFRQHJR&X 2+
UR]WZDU]DMąRVDGLSRZRGXMąSRZVWDQLHUR]WZRUXREDUZLHV]D¿URZHM3RZRGHPSRMDZLHQLD
VLĊWHMEDUZ\MHVW]ZLą]HNNRPSOHNVRZ\NWyU\PLHGĨWZRU]\]DONRKRODPLSROLK\GURNV\OR
Z\PL
+
&2 2+
&X
&2 2+
+
2WU]\P\ZDQLHDONRKROL
,$GG\FMDHOHNWUR¿ORZD
-HGQD]SRGVWDZRZ\FKUHDNFMLZ\NRU]\VW\ZDQ\FKGRSURGXNFMLSURVW\FKDONRKROLWRDG
G\FMDHOHNWUR¿ORZDZRG\GRDONHQyZ
+
&+&+&++2 &+ &+&+
2+
,,6XEVW\WXFMDQXNOHR¿ORZD]XG]LDáHPMRQX2+±
'URELQDQXNOHR¿ORZDMHVWGURELQąNWyUDG\VSRQXMHZROQąSDUąHOHNWURQRZąLZ\ND]XMH
SRZLQRZDFWZR]áDGXQNLHPGRGDWQLP7DNLPLGURELQDPLVąQS2+±&O±%U±,±1++2
3URGXNWHPUHDNFML1D2+]ÀXRURZFRSRFKRGQąDONDQXZĞURGRZLVNXZRGQ\PMHVWDONRKRO
&+&+&+1D2+ ZRGD &+&+&+1D&O
&O 2+
,,,+\GUROL]DWOHQNXHW\OHQX
+\GUROL]D WHJR ]ZLą]NX SURZDG]L GR SRZVWDQLD JOLNROX HW\OHQRZHJR 5HDNFMD PRĪH
SU]HELHJDüZĞURGRZLVNXNZDVRZ\POXEZ]DVDGRZ\P
+
&+&++2 &+&+
2+ 2+
2
,93RZVWDZDQLHDONRKROLGLK\GURNV\ORZ\FKSU]H]G]LDáDQLH.0Q2QDDONHQ\
$ONHQ\RGEDUZLDMąUR]WZyU.0Q2:VSU]\MDMąF\FKZDUXQNDFKPRĪQDZWHQVSRVyE
RWU]\PDüDONRKROGLK\GURNV\ORZ\
&+&+&+.0Q2+2 &+&+&+0Q2.2+
2+ 2+
95HGXNFMD]ZLą]NyZNDUERQ\ORZ\FK
=ZLą]NLNDUERQ\ORZHWDNLHMDNDOGHK\G\LNHWRQ\PRJąXOHJDüUHDNFMLDGG\FMLZRGRUX
GRZLą]DQLD& 2:WHQVSRVyEPRĪQDRWU]\PDüDONRKROHSLHUZV]RLGUXJRU]ĊGRZH5H
43
DNFMDDGG\FMLZRGRUXGRZLą]DQLD& 2MHVWUHDNFMąUHGXNFMLJG\ĪZMHMZ\QLNXQDVWĊSXMH
REQLĪHQLHVWRSQLDXWOHQLHQLDDWRPXZĊJOD
+ +
NDW
&+ &2+ &+&2+
+
&+ &+
NDW
&+ &2+ &+&2+
+
&EK>
3RGVWDZRZHLQIRUPDFMHRIHQRODFK
)HQROH WR ]ZLą]NL Z NWyU\FK JUXSD K\GURNV\ORZD 2+ MHVW SRáąF]RQD EH]SRĞUHGQLR
]SLHUĞFLHQLHPDURPDW\F]Q\P2WRSU]\NáDG\IHQROL
2+ 2+ 2+ 2+ 2+

&+

&+

&+ 2+
EHQ]HQRO PHW\OREHQ]HQRO PHW\OREHQ]HQRO PHW\OREHQ]HQRO EHQ]HQGLRO
IHQRO ortoNUH]RO metaNUH]RO paraNUH]RO
: QD]HZQLFWZLH IHQROL DWRP\ ZĊJOD QXPHUXMH VLĊ ]DF]\QDMąF RG DWRPX ]ZLą]DQHJR
]JUXSąK\GURNV\ORZąLMHGQRF]HĞQLHGąĪ\VLĊGRWHJRDE\SLHUZV]\SRGVWDZQLN]QDOD]áVLĊ
SU]\DWRPLHRMDNQDMQLĪV]\PQXPHU]H
:áDĞFLZRĞFLNZDVRZR]DVDGRZHIHQROL
2EHFQRĞü SLHUĞFLHQLD DURPDW\F]QHJR SRáąF]RQHJR EH]SRĞUHGQLR ] JUXSą K\GURNV\OR
ZąMHVWRGSRZLHG]LDOQD]DZáDĞFLZRĞFLNZDVRZHIHQROL*UXSDIHQ\ORZD&+ZSá\ZDQD
Z]URVW SRODU\]DFML ZLą]DQLD 2±+ L XáDWZLD G\VRFMDFMĊ IHQROX MDNR NZDVX )HQROH XOHJDMą
ZLĊFZZRG]LHG\VRFMDFMLHOHNWUROLW\F]QHMLZJGH¿QLFML$UUKHQLXVDVąNZDVDPL
2+ 2±
+
6ąRQHVáDE\PLNZDVDPLDOHZ\UDĨQLHVLOQLHMV]\PLRGDONRKROL
)HQROHUHDJXMą]VLOQ\PL]DVDGDPLWZRU]ąFVROH]ZDQHIHQRODQDPL
2+ 21D
1D2+ +2
44
)HQRODQ\MDNRVROHEDUG]RVáDE\FKNZDVyZLPRFQ\FK]DVDGXOHJDMąK\GUROL]LH]DVDGRZHM
21D 2± 2± 2+
1D +2 2+±

5HDNFMHIHQROL]DFKRG]ąFH]XG]LDáHPSLHUĞFLHQLDDURPDW\F]QHJR
)HQROHXOHJDMąW\SRZ\PUHDNFMRPSRGVWDZLHQLDHOHNWUR¿ORZHJRZSLHUĞFLHQLXEHQ]HQR
Z\P*UXSDK\GURNV\ORZDMHVWJUXSąVLOQLHDNW\ZXMąFąSLHUĞFLHĔZWDNLFKUHDNFMDFKLNLHUX
MHNROHMQHSRGVWDZQLNLZSRáRĪHQLHortoLpara
,)OXRURZFRZDQLHIHQROX
)HQROáDWZRXOHJDUHDNFML]ZRGQ\PUR]WZRUHPEURPXDUHDNFMDSURZDG]LGRSRGVWD
ZLHQLDEURPXZHZV]\VWNLHDNW\ZRZDQHSR]\FMH
2+ 2+
%U %U
+2
%U +%U
%U
$E\RWU]\PDüSRFKRGQHSRGVWDZLRQHW\ONRZMHGQHMSR]\FMLQDOHĪ\SURZDG]LüEURPRZDQLH
ZUR]SXV]F]DOQLNDFKQLHSRODUQ\FK
,,5HDNFMDQLWURZDQLDIHQROXVWĊĪRQ\PNZDVHPD]RWRZ\P 9 SURZDG]LGRSRZVWDQLDNZD
VXSLNU\QRZHJR
2+ 2+
21 12
+62
+12 +2
12
-HĪHOL QLWURZDQLH SURZDG]L VLĊ UR]FLHĔF]RQ\P NZDVHP Z WHPSHUDWXU]H & WR SRZVWDMH
PLHV]DQLQDMHGQRSRGVWDZLRQ\FKL]RPHUyZortoLpara
,,,:\NU\ZDQLHIHQROL
)HQROHZ\NU\ZDVLĊZUHDNFML])H&O-HĪHOLGRSUREyZNL]DZLHUDMąFHMUR]WZyUIHQROX
ZSURZDG]LVLĊUR]WZyU)H&OWRSRMDZLDVLĊ¿ROHWRZH]DEDUZLHQLHQDVNXWHNSRZVWDMąFHJR
NRPSOHNVX
2WU]\P\ZDQLHIHQROL
5HDNFMDVXEVW\WXFMLQXNOHR¿ORZHM]XG]LDáHPFKORUREHQ]HQXL1D2+
&KORUREHQ]HQXOHJDUHDNFMLSRGVWDZLHQLDQXNOHR¿ORZHJRZUHDNFML]ZRGQ\PUR]WZR
UHP1D2+ZWHPSHUDWXU]H&LSRGFLĞQLHQLHP03D%H]SRĞUHGQLPSURGXNWHPUH
DNFMLMHVWIHQRODQVRGX
45
&O 21D
S 7
1D2+ 1D&O+2
:ROQ\IHQRORWU]\PXMHVLĊG]LDáDMąFQDIHQRODQVRGXVLOQLHMV]\PRGIHQROXNZDVHP
21D 2+
+&O 1D&O
OXE
21D 2+
+2&2 1D+&2
E/K^DK/>E'KZKt/E/
'RNRĔF]UyZQDQLDUHDNFMLFKHPLF]Q\FKLQD]ZLMLFKSURGXNW\

$ +& &+±&+±&++2 +

% &+ & &+±&++2 +

& &+ & &++2 +

' +& & &+ +2 +
'RNRĔF]UyZQDQLDUHDNFMLFKHPLF]Q\FK
$ &+±&+±%U1D2+ ZRGD
% &+ &+±&+±,.2+ DONRKRO
& &+ &+±%U1D2+ ZRGD
' &+ &&O±&+±&+.2+ DONRKRO
'RNRĔF]UyZQDQLDUHDNFMLL]DSLV]QD]Z\SURGXNWyZRUJDQLF]Q\FK
$ +&

+
+2

% %U
ZRGD
1D2+

& &O
DONRKRO
1D2+

46
'RNRĔF]UyZQDQLDUHDNFMLFKHPLF]Q\FK
$ +&%U±&+%U±&+.2+ ZRGD
+62
% + &&+ + 2

2
& &+±&+±2+.o
' &+ 2+ ±&+2+1Do
'RNRĔF]UyZQDQLDUHDNFMLOXE]D]QDF]ĪHSURFHVQLH]DFKRG]L
$ &+±&+±&+±2+.2+o % &+ &±2+.2o
& 2+ ' 2+
+&
.2+ 1D2

( &+2+ ) 2+
+&
.2+ .2+

0DMąFGRG\VSR]\FMLZĊJLHOLLQQHRGF]\QQLNLQLHRUJDQLF]QHQDSLV]UyZQDQLDUHDNFML
SR]ZDODMąF\FKRWU]\PDü
$ PHWDQRO
% HWDQRO
& IHQ\ORPHWDQRO
E/dzWhDdhZ>E'K
=DGDQLH0
: ZRGQ\P UR]WZRU]H SHZQHJR DONRKROX PDVRZD SURFHQWRZD ]DZDUWRĞü ZRG\ Z\QRVL
6WRVXQHNPDVRZ\ZRGRUXGRWOHQXSRFKRG]ąF\FKRGREXVNáDGQLNyZUR]WZRUXWR

$8VWDOZ]yUVXPDU\F]Q\WHJRDONRKROXLSU]HGVWDZMHJRVNáDGZXáDPNDFKPRORZ\FK
%:LDGRPR ĪH ZLGPR & 105 WHJR ]ZLą]NX ]DZLHUD SLNL 3RGDM Z]yU JUXSRZ\
LQD]ZĊWHJRDONRKROX
,QIRUPDFMDGR]DGDĔ0±0
*UXS\IXQNF\MQHZFKHPLLRUJDQLF]QHM]HZ]JOĊGXQDLFK]GROQRĞüGRSU]\FLąJDQLDHOHN
WURQyZ PRĪQD SRG]LHOLü QD GZD URG]DMH 0yZLP\ ĪH JUXSD IXQNF\MQD PD XMHPQ\ HIHNW
LQGXNF\MQ\ ±, MHĪHOLVLOQLHMRGZRGRUXSU]\FLąJDHOHNWURQ\-HĪHOLMDNDĞJUXSDVáDELHMSU]\
FLąJDHOHNWURQ\QLĪDWRPZRGRUXPyZLP\ĪHPDGRGDWQLHIHNWLQGXNF\MQ\ , 'ODZRGRUX
ZZLą]DQLX&±+SU]\MPXMHP\ĪH, -HG\Q\PLJUXSDPL,VąJUXS\DONLORZH±&n+n
3R]RVWDáHFKDUDNWHU\]XMąVLĊXMHPQ\PHIHNWHPLQGXNF\MQ\P8PLHV]F]HQLHJUXSDONLORZ\FK
SU]\DWRPLHZĊJODREGDU]RQ\PáDGXQNLHPGRGDWQLPZNDUERNDWLRQLHG]LDáDVWDELOL]XMąFR
ERZSRUyZQDQLX]DWRPHPZRGRUXJUXSDWDNDSU]HND]XMHHOHNWURQ\ZNLHUXQNXáDGXQNX
47
GRGDWQLHJRFRVWDELOL]XMHXNáDG7UZDáRĞüNDUERNDWLRQyZURĞQLHZLĊFZUD]]U]ĊGRZRĞFLą
DWRPXZĊJODQDNWyU\PSRMDZLDVLĊáDGXQHNGRGDWQL
=DGDQLH0
$:\ELHU]VWU]DáNĊSUDZLGáRZRXND]XMąFąZ]URVWWUZDáRĞFLQLHWUZDá\FKF]ąVWHNWZR
U]RQ\FKSU]H]ZĊJLHO=DNUHĞORGSRZLHGQLDF\IUĊ
+ &+ &+ &+
+ & + & &+ & &+ &
+ + + &+
,
,,
+ &+ &+ &+

+ &± + &± &+ &± &+ &±
+ + + &+
,
,,
%3URFHVSRZVWDZDQLDDONRKROLZZ\QLNXUHDNFMLVXEVW\WXFMLQXNOHR¿ORZHMSU]HELHJD]JRG
QLH]RJyOQ\PUyZQDQLHP
5±;2+± 5±2+;±
JG]LH5WRJUXSDDONLORZDD;WRDWRPÀXRURZFD5HDNFMDPRĪHSU]HELHJDüZHGáXJGZyFK
PHFKDQL]PyZ 0HFKDQL]P 61 ]DNáDGD MHGQRHWDSRZ\ SU]HELHJ UHDNFML ] Z\WZRU]HQLHP
NRPSOHNVXSU]HMĞFLRZHJR
2+±5±; +2ÂÂÂÂÂÂÂ5ÂÂÂÂÂÂÂÂÂÂ; ± +2±5;±
0HFKDQL]P61]DNáDGDZVWĊSQąG\VRFMDFMĊDONRKROXSRGZSá\ZHPUR]SXV]F]DOQLND]Z\
WZRU]HQLHPNDUERNDWLRQXNWyU\ZGUXJLPHWDSLHUHDJXMH]F]ąVWNąQXNOHR¿ORZą2+±
5±; 5;±
52+± 5±2+
5R]ZDĪGZLHUHDNFMHSRZVWDZDQLDDONRKROLRUyĪQHMU]ĊGRZRĞFL
+ +
±
, + & %U 2+± + & 2+ %U
+ +
&+ &+
± ±
,, &+ & %U 2+ &+ & 2+ %U
&+ &+
3U]\SRU]ąGNXMUHDNFMRP,L,,QDMEDUG]LHMSUDZGRSRGREQ\PHFKDQL]PZHGáXJMDNLH
JR]DFKRG]ą-DNRRGSRZLHGĨ]DSLV]61OXE61
48
=DGDQLH0
3LHUZV]\PHWDSHPUHDNFMLDGG\FMLZRG\GRDONHQyZ]DFKRG]ąFHM]JRGQLH]PHFKDQL]PHP
HOHNWUR¿ORZ\PMHVWDWDNRGF]\QQLNDHOHNWUR¿ORZHJR+QDáDWZRGRVWĊSQHHOHNWURQ\ZLą]D
QLDʌDONHQX3URGXNWHPWDNLHJRDWDNXMHVWNDUERNDWLRQ
$1DSLV]Z]RU\QDMEDUG]LHMWUZDá\FKNDUERNDWLRQyZMDNLHSRZVWDMąZZ\QLNXSUR
FHVyZ
&+
, &+ &+ & &+ +
&+
&+
+
,, &+ &+ &
&+
&+
+

,,, &+ &
&+
%1DSLV]Z]RU\JUXSRZHLQD]Z\DONRKROLNWyUHSRZVWDQąMDNR¿QDOQHSURGXNW\W\FK
UHDNFMLSRSU]\áąF]HQLXGRQLFKZRG\
=DGDQLH0
0RFZáDĞFLZRĞFLNZDVRZ\FKIHQROL]DOHĪ\RGLFKEXGRZ\*UXS\ ±, REHFQHSU]\SLHUĞFLH
QLXEHQ]HQRZ\PZ]PDJDMąWHZáDĞFLZRĞFLDJUXS\ , SU]\F]\QLDMąVLĊGRLFKRVáDELHQLD
1LĪHMSU]HGVWDZLRQRZ]RU\IHQROXLZ\EUDQ\FKQLWURIHQROL
2+ 2+ 2+ 2+
12 12 2 1 12
12 12
, ,, ,,, ,9

$3U]\SRU]ąGNXMZDUWRĞFLVWDá\FKG\VRFMDFMLNZDVRZHMSRGDQ\PZ\ĪHMZ]RURPZSL
VXMąFMHZZ\]QDF]RQHPLHMVFD2GSRZLHGQLHZDUWRĞFLZ\ELHU]]H]ELRUX
ā± ā± ± ±
%1DSRGVWDZLHZDUWRĞFLVWDá\FKG\VRFMDFMLNZDVRZHMRGSRZLHGQLFKIHQROLREOLF]ZDU
WRĞFLVWDá\FKG\VRFMDFML]DVDGRZHMRGSRZLHGQLFKDQLRQyZIHQRODQRZ\FK
&2EOLF]S+UR]WZRUXRVWĊĪHQLXPROGPGODQDMVLOQLHMV]HJRNZDVXVSRĞUyGSU]HG
VWDZLRQ\FKIHQROL
49
Chemia. Powtórka przed maturą. Fragment odpowiedzi
52='=,$à %
+62
+&&+ +2 +&&+
+
$ +& &+±&+±&++2 2
2+ 2+
+
+&±&+ 2+ ±&+±&+EXWDQRO & &+±&+±2+.o
+
% &+ & &+±&++2 o&+±&+±2.+

+
&+ & 2+ ±&+±&+ '
PHW\OREXWDQRO +&&+1D +&&++
+
& &+ & &++2 2+ 2+ 21D 21D
+
&+ & 2+ ±&+
PHW\ORSHQWDQRO $SURFHVQLH]DFKRG]L
+ %SURFHVQLH]DFKRG]L
' +& & &+ +2

&
+
+&±& 2+ &+ 2+ 2.
PHW\ORSURSDQRO
.2+ +2
ZRGD
$ &+±&+±%U1D2+
ZRGD
&+±&+±2+1D%U '
2+ 21D
% &+ &+±&+±,.2+ DONRKRO
+ & +&
DONRKRO
&+ & &+.,+2 1D2 +2
ZRGD
& &+ &+±%U1D2+
ZRGD (SURFHVQLH]DFKRG]L
&+ &+±2+1D%U
DONRKRO )SURFHVQLH]DFKRG]L
' &+ &&O±&+±&+.2+
DONRKRO

&+ & &+±&+.&O+2 $ $O& WHPS $O&

$O&+&Oo&+$O&O
$
+& + & &+&O WHPS &+&O+&O
+2 + &+&O1D2+ +2 &+2+1D&O
+2
% &D2& WHPS &D&&2
PHW\ORF\NORKHNVDQRO &D&+2o&D 2+ &+
% &++ NDW &+

%U +2 &++2 + &+±2+
& &D&+2o&+&D 2+
1D2+ ZRGD
1D%U &+o&+
$O&+&Oo&+$O&O
F\NORKHNVDQRO &+&Oo&+&O+&O
&+&+&O $O&O &+±&++&O
& &+±&+&O WHPS
&O
DONRKRO WHPS &+±&+&O+&O
1D2+
&+±&+&O1D2+ +2
+2 &+±&+2+1D&O
DONRKRO 0
1D&O+2
$
8áDPHNPRORZ\DONRKROX±x6NáDGPROR
F\NORKHNVHQ
Z\UR]WZRUXx&n+n2 ±x +28VWDOD
$ P\VWRVXQHNPRORZ\ZRGRUXGRWOHQX
ZRGD
+&&+&+.2+ +&&+&+.%U n+
%U %U 2+ 2+ n2
50
Odpowiedzi
nxx±x
nx $ +&Ł&±&++2 +62+J62
x±x
+62+J62
VNąGnx +&±&2±&+
8áDPHNPDVRZ\ZRG\ZUR]WZRU]HZ\QRVL % +&Ł&++2 +62+J62 +&±&+2
w F]\OL & +&±&Ł&±&++2 +62+J62
+62+J62
±x +&±&2±&+±&+

nxnxxx±x $ +&&+&+2 NDW
8áDPHNPRORZ\DONRKROXx VNąG
2+
n $ONRKROHPMHVW&+2
NDW
% +&&&++2
&+±&+ 2+ ±&+SURSDQRO 2

0
% +&±&+±&+±2+&X2 WHPS
$,,,
%,±61,,±61 WHPS +&±&+±&+2&X+2
0 & &+±&+±&+2&X 2+ WHPS
$ WHPS &+±&+±&22+&X2+2
,&+±&+±& &+ ' +&±&+±&+2$J2
1+
,,&+±&+±& &+
&+
,,,&+±& &+
% 1+
&+±&+±&22+$J
,&+±&+ 2+ ±& &+
&+
GLPHW\OREXWDQRO
NDW
,,&+±&+±& 2+ &+ ( &+±&+±&+2+
NDW
PHW\OREXWDQRO &+±&+±&+±2+
,,,&+±& 2+ &+ PHW\ORSURSDQRO
0 $ &D2&o&D&&2
$,±±,,±Â±,,,±± &D&+2o&+&D 2+

,9±Â± &++2 +J &+±&+2
%,±±,,±Â±,,,±± &+±&+2+ NDW &+±&+2+
,9±Â± % &+ NDW &+
&S+ &++ NDW &+
&++&Oo&+±&+±&O
&+&+&+&O $O&O
52='=,$à
$O&O &+±&+&++&O
2
$% . 2
&+±&+&+&O WHPS
WHPS &+±&+&O±&++&O

&+±&+&O±&+1D2+ +2
+2 &+±&+ 2+ ±&+1D&O
2
&' 2
&+±&+ 2+ ±&+2 NDW
& & NDW
&+ &+±&2±&++2

$
()
2 NDW
+
2

51
stron 120
Spis treści
ś
Wprowadzenie CHEMIA ORGANICZNA
CHEMIA OGÓLNA I NIEORGANICZNA 9. Nietrwałe drobiny w chemii
organicznej i czynniki decydujące
1. Energia i masa
o ich trwałości
2. Jądro atomowe
10. Addycja elektrofi lowa
3. Problemy obliczeniowe w chemii
11. Reakcje eliminacji
4. Elektrony w atomie
12. Delokalizacja elektronów,
5. Powstawanie wiązań chemicznych aromatyczność
6. Równowaga chemiczna 13. Substytucja elektrofi lowa
7. Równowagi w roztworach elektrolitów w związkach aromatycznych
8. Elektrochemia 14. Właściwości kasowo–zasadowe

związków organicznych
15. Podstawienie nukleofi lowe
52
Wprowadzenie
Współczesny egzamin maturalny z chemii obfituje w zadania wykraczające w swojej
treści poza podstawę programową, obowiązującą w liceach i technikach. Dotyczy to
zadań z nowymi treściami, w których autor zadania przytacza często obszerny tekst
źródłowy, a następnie formułuje pytania odnoszące się do tego tekstu. Rolą zdającego
maturę jest zrozumienie tekstu i zdobycie w ten sposób wiadomości, których często nie
omawiano na lekcjach chemii, a następnie wykorzystanie ich do rozwiązania postawio-
nego problemu.
Stres i pośpiech wywołane egzaminem nie sprzyjają przyswajaniu nowego materiału.
Pomocą może tu być proponowana czytelnikowi niniejsza książka.
Przedstawiona propozycja zawiera bardziej pogłębione, niż to przewiduje podsta-
wa programowa,wyjaśnienia podstawowych zjawisk i metod stosowanych w chemii.
Czytelnik dowie się w szczególności, skąd się biorą barwy przedmiotów, czym jest
elektron,co to są liczby kwantowe, dlaczego powstają wiązania chemiczne, na czym
polega hybrydyzacja orbitali atomowych i wiele innych.
Książka jest napisana w formie pytań i odpowiedzi. Nie jest ona systematycznym wy-
kładem chemii. Poruszono w niej tylko te zagadnienia, które były lub mogą być w przy-
szłości treścią pytań maturalnych, i które wykraczają poza obowiązującą obecnie pod-
stawę programową. W pozycji tej zawarto też opis podstawowych praw fizyki i chemii,
które ułatwiają, a w niektórych przypadkach wręcz umożliwiają dogłębne zrozumienie
omawianych treści. Książkę tę należy w szczególności traktować jako pomoc w sa-
modzielnej nauce, wyjaśniającą to, czego uczeń zazwyczaj nie dowie się na lekcjach
chemii.
Pozycja ta zapewne nie porusza wszystkich zagadnień, które mogłyby być interesują-
ce dla Czytelnika. Autor zaprasza zatem użytkowników do współpracy i o nadsyłanie
do redakcji propozycji tematów, które Ich zdaniem powinny znaleźć tu swoje miejsce.
Propozycje te mogłyby być uwzględnione w ewentualnych, kolejnych wydaniach tej
książki.
Na końcu poszczególnych rozdziałów zamieszczono wykazy zadań maturalnych, które
odnoszą się do treści danego rozdziału. Są to zadania pochodzące z oryginalnych arku-
szy maturalnych w latach 2010–2022, które zostały zebrane w Zbiorze zadań matural-
nych. Lata 2010–2022 …, wydanym przez Oficynę Edukacyjną * Krzysztof Pazdro. Do
wszystkich tych zadań podane są rozwiązania i odpowiedzi.
Wydawca
53
Wyjaśnianie chemii w pytaniach i odpowiedziach. Przykładowy fragment
84 Wyjaśnianie chemii w pytaniach i odpowiedziach
CHEMIA ORGANICZNA
1,(75:$à('52%,1<:&+(0,,25*$1,&=1(-
,&=<11,.,'(&<'8-Ą&(2,&+75:$à2ĝ&,
Czy atom węgla może tworzyć jony lub rodniki?

$WRPZĊJODQLHWZRU]\MRQyZSURVW\FKDOHPRĪHWZRU]\üMRQ\]áRĪRQHZNWyU\FK
áDGXQHN SRMDZLD VLĊ QD DWRPLH ZĊJOD EĊGąF\P F]ĊĞFLą ZLĊNV]HM GURELQ\ ,VWQLHMą WHĪ
]áRĪRQHGURELQ\ZNWyU\FKQDDWRPLHZĊJODSRMDZLDVLĊQLHVSDURZDQ\HOHNWURQĝOHG]ąF
PHFKDQL]P\UHDNFMLRUJDQLF]Q\FKPRĪHP\VSRWNDüWDNLHQLHWUZDáHF]ąVWNL3RZVWDZD
QLHMRQyZOXEURGQLNyZPRĪQD]LOXVWURZDüSRND]DQ\PQLĪHMVFKHPDWHP
͘
ʹ, ͘
͗ , Karborodnik
ʹ ,н ͗
ʹ
͗ , Karboanion
ʹ
ʹ ,͗ н
͗ , Karbokation
5\V6FKHPDWSRZVWDZDQLDNDUERURGQLNyZNDUERDQLRQyZLNDUERNDWLRQyZ
Jakie czynniki decydują o trwałości karbojonów i karborodników?

7UZDáRĞüNDUERNDWLRQyZLNDUERDQLRQyZ]DOHĪ\PLĊG]\LQQ\PLRGWHJRMDNVLOQLH
JUXS\REHFQHZMRQLHSU]\FLąJDMąHOHNWURQ\*UXS\NWyUHVLOQLHSU]\FLąJDMąHOHNWURQ\
VWDELOL]XMąNDUERDQLRQ\DJUXS\Z\ND]XMąFHWHQGHQFMHGRRGGDZDQLDHOHNWURQyZ±VWD
ELOL]XMąNDUERNDWLRQ\*UXS\SU]\FLąJDMąFHHOHNWURQ\]PQLHMV]DMąNRQFHQWUDFMĊáDGXQNX
QDDWRPLHZĊJODZNDUERDQLRQLH3RGREQLHG]LDáDMąJUXS\Z\ND]XMąFHWHQGHQFMHGRRG
GDZDQLDHOHNWURQyZZSU]\SDGNXNDUERNDWLRQyZ2QHWDNĪH]PQLHMV]DMąNRQFHQWUDFMĊ
áDGXQNXHOHNWU\F]QHJRDOHZW\PSU]\SDGNXGRGDWQLHJR=PQLHMV]HQLHNRQFHQWUDFMLáD
GXQNX]DZV]HZLąĪHVLĊ]MHJRUR]P\FLHPQDZLĊNV]\REV]DUFRVNXWNXMHREQLĪHQLHP
HQHUJLLXNáDGX
2SUyF]VWDELOL]DFMLSU]H]SU]HPLHV]F]HQLHáDGXQNXZ\QLNDMąFH]SU]\FLąJDQLDHOHN
WURQyZSU]H]JUXS\IXQNF\MQHGXĪH]QDF]HQLHGODVWDELOL]DFMLNDUERMRQyZLURGQLNyZ
PDGHORNDOL]DFMDHOHNWURQyZF]\OLSRMDZLHQLHVLĊZLą]DĔREHMPXMąF\FKVZRLP]DVLĊ
JLHPZLĊFHMQLĪGZDDWRP\
54
Chemia organiczna 85
Jak w chemii organicznej mierzy się siłę przyciągania elektronów przez grupę
funkcyjną?
:GZXDWRPRZ\FKF]ąVWHF]NDFK;±<RW\PQDNRU]\ĞüNWyUHJRDWRPXSU]HVXQLĊWD
MHVWZLąĪąFDSDUDHOHNWURQRZDZLą]DQLDFKHPLF]QHJRGHF\GXMHUyĪQLFDHOHNWURXMHPQRĞFL
REXDWRPyZ:SU]\SDGNXEDUG]LHMUR]EXGRZDQ\FKVWUXNWXUV\WXDFMDMHVWEDUG]LHM]áRĪRQD
2 VLOH SU]\FLąJDQLD HOHNWURQyZ SU]H] JUXSĊ IXQNF\MQą GHF\GXMH SU]\MĊWD XPRZQLH
ZLHONRĞü QD]ZDQD efektem indukcyjnym *UXS\ DWRPyZ EĊGąFH Z FKHPLL RUJDQLF]QHM
SRGVWDZQLNDPLZ]DOHĪQRĞFLRGVZRMHMEXGRZ\SU]\FLąJDMąHOHNWURQ\VLOQLHMEąGĨVáDELHM
QLĪDWRPZRGRUX:Lą]DQLH&±+WUDNWXMHVLĊWXMDNRZLą]DQLHZ]RUFRZH XPRZQH]HUR
-HĪHOLJUXSDIXQNF\MQDVLOQLHMSU]\FLąJDHOHNWURQ\QLĪZRGyUPyZLP\ĪHPDXMHP
Q\HIHNWLQGXNF\MQ\FR]DSLVXMHP\V\PEROLF]QLHMDNR ±,
-HĪHOLSHZQDJUXSDVáDELHMSU]\FLąJDHOHNWURQ\QLĪZRGyUPyZLP\ĪHPDGRGDWQL
HIHNWLQGXNF\MQ\FR]DSLVXMHP\MDNR ,
$WRPRPZRGRUXQDPRF\GHILQLFMLSU]\SLVXMHP\HIHNWLQGXNF\MQ\ ,
1DOHĪ\ SRGNUHĞOLü ĪH QLH PyZLP\ R EH]Z]JOĊGQHM VLOH SU]\FLąJDQLD HOHNWURQyZ
SU]H]JUXSĊDWRPyZW\ONRRW\PMDNWDWHQGHQFMDSU]HGVWDZLDVLĊZRGQLHVLHQLXGRZLą
]DQLD&±+-HVWWRZ\JRGQH]DáRĪHQLHERZV]\VWNLH]ZLą]NLRUJDQLF]QHPRĪQDZSHZ
Q\PVHQVLHWUDNWRZDüMDNRZ\ZRG]ąFHVLĊRGZĊJORZRGRUyZZNWyU\FKSHZQHDWRP\
ZRGRUX]DVWąSLRQRRNUHĞORQ\PLJUXSDPLIXQNF\MQ\PL
6\WXDFMD SU]\SRPLQD QLHFR VWRVRZDQH SRZV]HFKQLH VNDOH WHPSHUDWXU 0LPR ĪH
LVWQLHMH EH]Z]JOĊGQD VNDOD WHPSHUDWXU\ .HOZLQD ] DEVROXWQ\P ]HUHP Z\JRGQLH MHVW
ZĪ\FLXFRG]LHQQ\PVWRVRZDüVNDOĊZNWyUHM]HURMHVWXPRZQHLRGSRZLDGDSXQNWRZL
WRSQLHQLDORGXF]\OLVNDOĊ&HOVMXV]D
Które grupy wykazują tendencję do oddawania, a które do przyciągania elek-

tronów?
:DĪQ\PLJRGQ\P]DSDPLĊWDQLDMHVWIDNWĪHZ]DVDG]LHMHG\Q\PLJUXSDPLRGR
GDWQLPHIHNFLHLQGXNF\MQ\PVąJUXS\DONLORZH±&Q+Q3R]RVWDáHJUXS\VLOQLHMSU]\
FLąJDMą HOHNWURQ\ QLĪ ZRGyU L SU]\SLVXMH VLĊ LP HIHNW LQGXNF\MQ\ XMHPQ\ ,OXVWUXMH WR
SU]HGVWDZLRQ\QLĪHMVFKHPDW
C C ŶH ϮŶнϭ *UXS\VáDELHMSU]\FLąJDMąFHHOHNWURQ\QLĪZRGyU ,
C H ,
C X *UXS\VLOQLHMSU]\FLąJDMąFHHOHNWURQ\QLĪZRGyU ±,
5\V 6WU]DáNL XND]XMą NLHUXQHN SU]HVXZDQLD ZLąĪąFHM SDU\ HOHNWURQRZHM Z RGQLHVLHQLX GR
ZLą]DQLD&±+
Jak efekt indukcyjny wpływa na trwałość karbokationów, karboanionów

i rodników?
7UZDáRĞüNDUERNDWLRQyZURĞQLHZUD]]U]ĊGRZRĞFLąDWRPXZĊJODQDNWyU\PSRMD
ZLDVLĊáDGXQHNGRGDWQL
55
H CHϯ CHϯ CHϯ

н н н н
H C H C CHϯ C CHϯ C
H H H CHϯ
Wzrost trwałości karbokationów

5\V.LHUXQHNZ]URVWXWUZDáRĞFLNDUERNDWLRQyZ
7UZDáRĞü NDUERNDWLRQyZ URĞQLH Z WDNLHM ZáDĞQLH NROHMQRĞFL SRQLHZDĪ JUXS\ PH

W\ORZHMDNRJUXS\DONLORZHVáDELHMSU]\FLąJDMąHOHNWURQ\QLĪZRGyUSU]H]FR]PQLHM
V]DMąQLHFRNRQFHQWUDFMĊáDGXQNXGRGDWQLHJRQDDWRPLHZĊJODQDNWyU\PZ\VWĊSXMHWHQ
áDGXQHN
.DUERDQLRQ\ ]PLHQLDMą VZRMą WUZDáRĞü Z SU]HFLZQ\P NLHUXQNX *UXS\ DONLORZH
VáDELHMSU]\FLąJDMąHOHNWURQ\QLĪZRGyULWRDWRPZRGRUXVNXWHF]QLHM]PQLHMV]DNRQ
FHQWUDFMĊáDGXQNXXMHPQHJRQLĪJUXS\DONLORZH2VáDELHQLHNRQFHQWUDFMLáDGXQNXEH]
Z]JOĊGX QD MHJR ]QDN ]DZV]H SU]\F]\QLD VLĊ GR REQLĪHQLD HQHUJLL XNáDGX L ]\VNDQLD
ZLĊNV]HMWUZDáRĞFL
H CHϯ CHϯ CHϯ
ʹ ʹ ʹ ʹ
H C H C CHϯ C CHϯ C
H H H CHϯ
Wzrost trwałości karboanionów

5\V.LHUXQHNZ]URVWXWUZDáRĞFLNDUERDQLRQyZ
7UZDáRĞüNDUERURGQLNyZ]PLHQLDVLĊZWDNLHMVDPHMNROHMQRĞFLMDNWUZDáRĞüNDUER
NDWLRQyZ7áXPDF]\VLĊWRRGG]LDá\ZDQLHPQLHVSDURZDQHJRHOHNWURQXQDDWRPLHZĊJOD
ZURGQLNX]ZLą]DQLDPLı&+WZRU]RQ\PLSU]H]DWRPQDNWyU\PSRMDZLáVLĊQLHVSDUR
ZDQ\HOHNWURQ
Które atomy wodoru biorą przede wszystkim udział w reakcji podstawienia

rodnikowego?
2W\PMDNLSURGXNWSRMDZLVLĊZUHDNFMLSRGVWDZLHQLDURGQLNRZHJRGHF\GXMHWUZD
áRĞüURGQLNDNWyU\SRMDZLDVLĊZWUDNFLHUHDNFMLMDNRSURGXNWSU]HMĞFLRZ\5R]ZDĪP\
UHDNFMĊEURPRZDQLDSURSDQX]DFKRG]ąFąSRGZSá\ZHPĞZLDWáD:SLHUZV]\PHWDSLH
SRMDZLDMąVLĊDWRP\EURPXNWyUHVąURGQLNDPL
hv • •
Br2 ĺBr + Br
5HDNFMDURGQLNyZEURPX]F]ąVWHF]NąSURSDQXSURZDG]LGRSRZVWDQLDQDMWUZDOV]H
JRURGQLNDDZLĊFURGQLNDRQDMZ\ĪV]HMU]ĊGRZRĞFL
• •
CH3 — CH2 — CH3 + Br ĺCH3 — CH — CH3 + HBr
• •
CH3 — CH — CH3 + Br2 ĺCH3 — CHBr — CH3 + Br
56
: SLHUZV]HM NROHMQRĞFL SRMDZLD VLĊ ZLĊF SURGXNW ]DZLHUDMąF\ EURP SU]\ DWRPLH
ZĊJODSRáąF]RQ\P]PRĪOLZLHQDMPQLHMV]ąOLF]EąDWRPyZZRGRUX:GDOV]HMNROHMQRĞFL
XOHJDMąSRGVWDZLHQLXSR]RVWDáHDWRP\ZRGRUXXPLHMVFRZLRQHZPQLHMDNW\ZQ\FKSR
]\FMDFK2SLVDQDWHQGHQFMDMHVWV]F]HJyOQLHGREU]HZLGRF]QDZSU]\SDGNXEURPRZDQLD
5RGQLNLFKORUXVąEDUG]RDNW\ZQHLDWDNXMąDONDQPQLHMZ\ELyUF]R
Co to jest elektrofilowość i które cząstki maja własności elektrofilowe?

ElektrofilowoĞüWRFHFKDGURELQSROHJDMąFDQDGXĪ\PSRZLQRZDFWZLHGRHOHNWUR
QyZ&]ąVWNDMHVWW\PVLOQLHMHOHNWURILORZDLPZLĊFHMDWRPyZRZ\VRNLHMHOHNWURXMHP
QRĞFLZFKRG]LZMHMVNáDG&]ąVWNLHOHNWURILORZHVą]D]Z\F]DMMRQDPLGRGDWQLPL'R
QDMVLOQLHMV]\FKHOHNWURILOL]DOLF]DP\MRQ\12&O%U&++RUD]QLHNWyUHF]ą
VWHF]NLQS626LáDHOHNWURILORZRĞFLMHVWPLHU]RQDWHQGHQFMąGRZFKRG]HQLDZUHDNFMH
RUJDQLF]QHZNWyU\FKF]ąVWNDWDNDWZRU]\ZLą]DQLHNRV]WHPSDU\HOHNWURQyZʌ3U]\
NáDGHP UHDNFML ]DFKRG]ąFHM ZHGáXJ PHFKDQL]PX HOHNWURILORZHJR MHVW UHDNFMD DGG\FML
HOHNWURILORZHMGRZLą]DĔZLHORNURWQ\FKZĊJLHO±ZĊJLHOOXERPyZLRQDZGDOV]HMF]ĊĞFL
UHDNFMDVXEVW\WXFMLHOHNWURILORZHM]XG]LDáHPEHQ]HQXLMHJRSRFKRGQ\FK
=DGDQLDPDWXUDOQHRGQRV]ąFHVLĊGRUR]G]LDáXÄ1LHWUZDáHGURELQ\ZFKHPLLRUJD
QLF]QHMLF]\QQLNLGHF\GXMąFHRLFKWUZDáRĞFL´
Reakcje z udziaáem rodników i karbojonów, selektywnoĞü reakcji wolnorodnikowych

1XPHU]DGDQLD
ZÄZbiorze zadaĔ maturalnych«´
=DGDQLH
=DGDQLH
=DGDQLH
=DGDQLH
=DGDQLH
$''<&-$(/(.752),/2:$
Które cząsteczki reagują z odczynnikami elektrofilowymi?

&]ąVWNL HOHNWURILORZH PDMą ]GROQRĞü ZLą]DQLD VLĊ ] SDUą HOHNWURQRZą 0RJą RQH
GHVWDELOL]RZDü GURELQ\ RUJDQLF]QH SU]H] ]HUZDQLH ZLą]DQLD ʌ Z DONHQDFK DONLQDFK
LZĊJORZRGRUDFKDURPDW\F]Q\FK:Lą]DQLDʌVąáDWZRGRVWĊSQHERHOHNWURQ\NWyUHMH
WZRU]ą]QDMGXMąVLĊQD]HZQąWU]F]ąVWHF]NL1LĪHMSU]HGVWDZLRQRNRQWXU\RUELWDOLPROH
NXODUQ\FKʌZF]ąVWHF]NDFKHWHQXLHW\QX
57
H H
C C H C C H
H H
Eten Etyn
5\V.RQWXU\RUELWDOLʌZSU]\NáDGRZ\FKF]ąVWHF]NDFKDONHQXLDONLQX
$WDNF]ąVWNLHOHNWURILORZHMQDDONHQOXEDONLQSURZDG]LGRSRZVWDQLDNDUERNDWLRQX
5R]ZDĪP\QDMSURVWV]\SU]\NáDGGHVWDELOL]DFMLF]ąVWHF]NLHWHQXQDVNXWHNDWDNXHOHNWUR
ILORZHMF]ąVWNL+/LQLąSU]HU\ZDQąSU]HGVWDZLRQRSU]HPLHV]F]DQLHSDU\HOHNWURQyZ
H
Hн
н
HϮC CHϮ HϮC CHϮ
:DQDORJLF]Q\VSRVyEF]ąVWNDHOHNWURILORZDPRĪHGHVWDELOL]RZDüF]ąVWHF]NLDONL
QyZRUD]DUHQyZ ZĊJORZRGRUyZDURPDW\F]Q\FK :ĊJORZRGRURPDURPDW\F]Q\PEĊ
G]LHSRĞZLĊFRQHPLHMVFHZGDOV]HMF]ĊĞFLWHMNVLąĪNL
2NUHĞOHQLD ÄGHVWDELOL]DFMD´ XĪ\WR QLHSU]\SDGNRZR &]ąVWND HOHNWURILORZD MHVW ER
ZLHPF]ĊVWRNDWDOL]DWRUHPUR]SRF]\QDMąF\PFLąJĪ\ZLRáRZR]DFKRG]ąF\FKSU]HPLDQ
NWyUHNRĔF]ąVLĊSRZVWDQLHPVWDELOQHMGURELQ\
Czy regułę Markownikowa można udowodnić?

5HJXáD 0DUNRZQLNRZD GRW\F]\ UHDNFML DGG\FML HOHNWURILORZHM QLHV\PHWU\F]Q\FK
F]ąVWHF]HNGRQLHV\PHWU\F]Q\FKDONHQyZOXEDONLQyZ.OXF]HPGR]UR]XPLHQLDWHMUH
JXá\MHVWDQDOL]DPHFKDQL]PXUHDNFML5R]ZDĪP\SURFHVRVFKHPDFLH
HBr
HϮC CH CHϯ HϯC CH CHϯ
Br
5HDNFMD]DFKRG]LGZXHWDSRZR:SLHUZV]\PHWDSLHHOHNWURILORZ\MRQ+áąF]\VLĊ
]MHGQ\P]DWRPyZZĊJODWZRU]ąF\FKZLą]DQLHSRGZyMQHDF]\QLWRNRV]WHPHOHNWUR
QyZZLą]DQLDʌ
н
HϯC CH CHϯ A.
HϮC CH CHϯ + Hн
н
HϮC CHϮ CHϯ B.
=GZyFKNDUERNDWLRQyZNWyUHPRJąSRZVWDüWUZDOV]\MHVWNDUERNDWLRQ$RZ\ĪV]HM
U]ĊGRZRĞFL']LHMHVLĊWDNGODWHJRĪHGZLHJUXS\DONLORZHVWDELOL]XMąJROHSLHMGRVWDU
F]DMąFHOHNWURQyZG]LĊNLGRGDWQLHPXHIHNWRZLLQGXNF\MQHPX
58
: GUXJLP HWDSLH GR SRZVWDáHJR NDUERNDWLRQX SU]\áąF]D VLĊ DQLRQ %U±: UHDNFML
ELHU]HJáyZQLHXG]LDáWUZDOV]\NDUERNDWLRQ]NWyUHJRSRZVWDMHSURGXNWJáyZQ\.DU
ERNDWLRQ%RQLĪV]HMWUZDáRĞFLSU]\F]\QLDVLĊGRSRZVWDQLDQLHZLHONLHMLORĞFLSURGXNWX
XERF]QHJR
HϯC CH CHϯ Produkt główny
Br
HϮC CHϮ CHϯ Produkt uboczny
Br
Dlaczego w wyniku reakcji powstaje także produkt uboczny?

=D]Z\F]DMX]QDMHP\ĪHUHDNFMHFKHPLF]QH]DFKRG]ąZVSRVyESODQRZ\LSURZDG]ą
ZVSRVyEQLHXQLNQLRQ\GRSRZVWDQLDMHGQR]QDF]QLHRNUHĞORQ\FKSURGXNWyZRVSRG]LH
ZDQ\FKZ]RUDFK)DNWWHQXZDĪDP\]DRF]\ZLVW\SU]H]FRZSHZQ\PVHQVLHG]LDáDQLD
SU]\URG\X]QDMHP\]DUHDOL]DFMĊMDNLHJRĞĞZLDGRPHJRSODQX
1LFEDUG]LHMEáĊGQHJR=D]Z\F]DMSRWHQFMDOQLHPRĪH]DFKRG]LüZLHOHUyZQROHJá\FK
LWHUPRG\QDPLF]QLHSUDZGRSRGREQ\FKUHDNFML.DĪGD]QLFKSURZDG]LQDMF]ĊĞFLHMGR
LQQ\FKSURGXNWyZ:V]\VWNLHWHUHDNFMHU]HF]\ZLĞFLHELHJQą)DNWĪHQDLFKNRĔFXRE
VHUZXMHP\SRZVWDQLHMHGQHJRSURGXNWXZZLĊNV]\POXEPQLHMV]\PQDGPLDU]HZ\QLND
VWąGĪHMHGQD]W\FKUHDNFMLELHJQLHQLHZVSyáPLHUQLHV]\EFLHMQLĪSR]RVWDáH:Z\QLNX
VHULLUyZQROHJá\FKUHDNFMLSRZVWDMHZLĊFMDNLĞJáyZQ\SURGXNWDRERNQLHJRSRMDZLD
VLĊSHZQDLORĞüUyĪQ\FKVXEVWDQFMLNWyUHSRZVWDMąZPQLHMV]HMLORĞFL8]QDMHP\MH]D
SURGXNW\XERF]QH
Jak zachodzi addycja elektrofilowa z udziałem alkinów?

$ONLQ\ Vą DNW\ZQLHMV]H FKHPLF]QLH QLĪ DONHQ\ 5HDNFMH DGG\FML ]DFKRG]ąFH ] LFK
XG]LDáHPELHJQą]JRGQLH]WDNLPVDP\PPHFKDQL]PHPMDNZSU]\SDGNXDONHQyZ
:UHDNFMDFKDGG\FMLZNWyU\FKELRUąXG]LDáDONLQ\WDNĪHRERZLą]XMHUHJXáD0DU
NRZQLNRZD
3URFHVDGG\FMLPRĪQDSU]HSURZDG]LüGZXNURWQLHERZDGG\FMLPRJąEUDüXG]LDá
NROHMQRREDZLą]DQLDʌ
R H
R C C H н HBr C C
Br H
Br H
R H
C C н HBr R C C H
Br H
Br H
59
: SU]\SDGNX DGG\FML ZRG\ GR DONLQyZ SURFHV SRF]ąWNRZR ELHJQLH SRGREQLH MDN
ZSU]\SDGNXDONHQyZDOHRVWDWHF]Q\SURGXNWUHDNFMLMHVWQLHFRLQQ\QLĪPRĪQDVLĊVSR
G]LHZDüQDSRGVWDZLHSURVWHMDQDORJLL
Jak zachodzi addycja wody do alkinów?

: Z\QLNX DGG\FML ZRG\ GR F]ąVWHF]NL DONLQX WZRU]\ VLĊ QLHQDV\FRQ\ DONRKRO
:MHJRF]ąVWHF]FHJUXSD2+SRáąF]RQDMHVW]DWRPHPZĊJODWZRU]ąF\PZLą]DQLHSR
GZyMQH
5R]ZDĪP\SU]\NáDGZNWyU\PELHU]HXG]LDáWDN]ZDQ\alkin terminalnyZNWyU\P
ZLą]DQLHSRWUyMQHZ\VWĊSXMHQDNRĔFXáDĔFXFKDZĊJORZHJR%H]SRĞUHGQLPSURGXNWHP
WHJRHWDSXMHVWQLHQDV\FRQ\DONRKRONWyU\QD]\ZDP\forma enolową
R H
н
H , HgϮн
R C C H н H ϮO C C
H O H
Forma enolowa
7DNLXNáDGZLą]DĔMHVWQLHWUZDá\LSURGXNWWHQXOHJDSU]HJUXSRZDQLX$WRPZRGRUX
SRáąF]RQ\]DWRPHPWOHQXáDWZRVLĊRGU\ZDZSRVWDFLMRQX+LNRU]\VWDMąF]SDU\HOHN
WURQyZʌZQLHQDV\FRQHMVWUXNWXU]HáąF]\VLĊ]GUXJLPDWRPHPZĊJOD-HGQRF]HĞQLH
XZROQLRQDSDUDHOHNWURQyZıZLą]DQLD2±+]DP\NDGUXJLHZLą]DQLHSRPLĊG]\DWRPHP
WOHQXLDWRPHPZĊJODWZRU]ąFJUXSĊNDUERQ\ORZą:Z\QLNXWHJRSURFHVXSRZVWDMH
W]ZIRUPDNHWRQRZDSURGXNWX
Hн
R H
H
C C R C C H
H O H
O H
Forma ketonowa
3RQLHZDĪ]DVWRVRZDQRDONLQWHUPLQDOQ\DUHDNFMDDGG\FMLZRG\]DV]áD]JRGQLH]UH
JXáą0DUNRZQLNRZDRVWDWHF]Q\PSURGXNWHPUHDNFMLMHVWPHW\ORNHWRQ
:RJyOQ\PSU]\SDGNXJG\]DVWRVXMHP\GRZROQ\DONLQLQLHG]LDáDUHJXáD0DUNRZ
QLNRZD Z SURGXNWDFK UHDNFML ]QDMG]LH VLĊ PLHV]DQLQD L]RPHU\F]Q\FK NHWRQyZ NWyUH
MHVWEDUG]RWUXGQRUR]G]LHOLü
н
H Ϯ O, H , HgϮн
Rϭ C C RϮ Rϭ C CHϮ RϮ н Rϭ CHϮ C RϮ
O O
=QDF]HQLHSUDNW\F]QHPDMDZLĊFSURFHV\NWyUHSURZDG]ąGRSRZVWDQLDMHGQHJRSUR
GXNWX']LHMHVLĊWDNZSU]\SDGNXJG\5 5OXEJG\SU]\QDMPQLHMMHGQD]W\FKJUXS
60
MHVWDWRPHPZRGRUX1DMEDUG]LHM]QDQąUHDNFMąWHJRW\SXMHVWDGG\FMDZRG\GRHW\QX
:MHMZ\QLNXSRZVWDMHDOGHK\GRFWRZ\ HWDQDO NWyU\PDGXĪH]QDF]HQLHSU]HP\VáRZH
MDNRVXEVWUDWZZLHOXV\QWH]DFKRUJDQLF]Q\FK
H н, Hg Ϯн
H C C H н H ϮO CHϯ C H
Co to jest tautomeria keto-enolowa?

:SRSU]HGQLP]DJDGQLHQLXXĪ\WRRNUHĞOHQLDÄforma enolowa´LÄforma ketonowa´
QD R]QDF]HQLH SURGXNWyZ DGG\FML ZRG\ GR DONLQyZ : U]HF]\ZLVWRĞFL Vą WR ERZLHP
GZLH SRVWDFLH SURGXNWX UHDNFML SR]RVWDMąFH ]H VREą Z VWDQLH UyZQRZDJL FKHPLF]QHM
6WDQWHMUyZQRZDJLMHVWMHGQDNPRFQRSU]HVXQLĊW\QDU]HF]IRUP\NHWRQRZHMLMDNRSUR
GXNWUHDNFML]DSLVXMHP\Z]yUNHWRQXOXEDOGHK\GXDQLHZ]yUIRUP\HQRORZHM0DP\
ZLĊFGRF]\QLHQLD]V\WXDFMąJG\MDNDĞVXEVWDQFMDFKHPLF]QDZ\VWĊSXMHZGZyFKIRU
PDFK SR]RVWDMąF\FK ]H VREą Z UyZQRZDG]H =MDZLVNR WDNLH QD]\ZDP\ tautomerią
:QDV]\PSU]\SDGNXPyZLP\Rtautomerii keto-enolowej3U]\NáDGWDNLHMWDXWRPHULL
]XG]LDáHPDOGHK\GXRFWRZHJRLHWHQROXSU]HGVWDZLDSRQLĪV]HUyZQDQLH
H H
H C CHϯ
C C
H O H O
:DUWRQDGPLHQLüĪHIRUP\HQRORZHMQLHPRĪQDRGG]LHOLüRGIRUP\NHWRQRZHMER
áąF]\MHVWDQUyZQRZDJLLQLH]H]ZROLQDWRUHJXáDSU]HNRU\
=DGDQLDPDWXUDOQHRGQRV]ąFHVLĊGRUR]G]LDáXÄ$GG\FMDHOHNWURILORZD´
1XPHU]DGDQLD 1XPHU]DGDQLD
ZÄZbiorze zadaĔ maturalnych«´ ZÄZbiorze zadaĔ maturalnych«´
=DGDQLH =DGDQLH
=DGDQLH =DGDQLH
=DGDQLH =DGDQLH
=DGDQLH =DGDQLH
=DGDQLH =DGDQLH
=DGDQLH =DGDQLH
=DGDQLH
61
stron 172
62
Spis treści (zestaw 1)
Wstęp Rozwiązania i odpowiedzi
Próbne arkusze Arkusz nr 1
Arkusz próbny nr 1 Arkusz nr 2
Arkusz próbny nr 6 Tablice uzupełniające
Maturzysto,
przygotowaliśmy dla Ciebie pierwsze dwa zestawy Próbnych arkuszy maturalnych
z chemii na poziomie rozszerzonym. Każdy z zestawów składa się z sześciu arkuszy. Są
one opracowane zgodnie z wytycznymi i wymaganiami, przedstawionymi przez Cen-
tralną Komisję Egzaminacyjną w „Informatorze o egzaminie maturalnym z chemii od
roku szkolnego 2022/2023”.
Planujemy wydać pięć takich zestawów – w każdym roku kolejny zestaw.
Arkusze we wszystkich pięciu zestawach obejmą łącznie wszystkie treści nauczania
z Podstawy programowej w zakresie rozszerzonym, obowiązującej od września 2019
roku, przy czym pierwsze dwa zestawy dotyczą głównie treści ujętych w Wymaganiach
egzaminacyjnych na matury w latach 2023 i 2024, opracowanych przez MEiN.
Rozwiązywanie zadań, zawartych w tych arkuszach, pozwoli Ci:
– przypomnieć i utrwalić najważniejsze zagadnienia objęte podstawą programową,
– nabyć umiejętności łączenia i wykorzystywania wiedzy z różnych działów chemii,
– nauczyć się rozplanowania czasu przeznaczonego na rozwiązywanie całego arkusza,
– przećwiczyć zapisywanie pełnych rozwiązań w miejscu na to przeznaczonym.
Do wszystkich zadań podano poprawne odpowiedzi.

Życzymy powodzenia na maturze!
Wydawca
63
Chemia. Arkusz próbny nr 1. Przykładowy fragment
ƌŬƵƐǌƉƌſďŶǇŶƌϭ
ĂĚĂŶŝĞϭ͘
ƚŽŵƉĞǁŶĞŐŽƉŝĞƌǁŝĂƐƚŬĂĐŚĞŵŝĐǌŶĞŐŽŵŽǏĞǁǇƐƚħƉŽǁĂđǁŬŝůŬƵĞůĞŬƚƌŽŶŽǁǇĐŚƐƚĂŶĂĐŚ
ǁǌďƵĚǌŽŶǇĐŚ͘:ĞĚĞŶǌŶŝĐŚǌŽƐƚĂųǌŝůƵƐƚƌŽǁĂŶǇǌĂƉŽŵŽĐČǌĂƉŝƐƵ͗
np np np np np n n n n n n n
ϭƐ ϮƐ ϮƉ ϯƐ ϯƉ ϯĚ
ĂĚĂŶŝĞϭ͘ϭ͘;ϬͲϭͿ
ŝĚĞŶƚǇĮŬƵũ ƉŝĞƌǁŝĂƐƚĞŬ ĐŚĞŵŝĐǌŶǇ͕ ŬƚſƌĞŐŽ ũĞĚĞŶ ǌ ĞůĞŬƚƌŽŶŽǁǇĐŚ ƐƚĂŶſǁ ǁǌďƵĚǌŽŶǇĐŚ
ǌŽƐƚĂųƉƌǌĞĚƐƚĂǁŝŽŶǇǁŝŶĨŽƌŵĂĐũŝǁƉƌŽǁĂĚǌĂũČĐĞũ͘tƚǇŵĐĞůƵƵǌƵƉĞųŶŝũƚĂďĞůħĚŽƚǇĐǌČĐČ
ƚĞŐŽƉŝĞƌǁŝĂƐƚŬĂ͕ũĞŐŽƉŽųŽǏĞŶŝĂǁƵŬųĂĚǌŝĞŽŬƌĞƐŽǁǇŵŝďƵĚŽǁǇĞůĞŬƚƌŽŶŽǁĞũũĞŐŽĂƚŽŵƵ
ǁƐƚĂŶŝĞƉŽĚƐƚĂǁŽǁǇŵ͘
^ǇŵďŽů EƵŵĞƌ EƵŵĞƌ ^ǇŵďŽů tĂůĞŶĐǇũŶǇĨƌĂŐŵĞŶƚŬŽŶĮŐƵƌĂĐũŝ

ƉŝĞƌǁŝĂƐƚŬĂ ŐƌƵƉǇ ŽŬƌĞƐƵ ďůŽŬƵ ĞůĞŬƚƌŽŶŽǁĞũǁƐƚĂŶŝĞƉŽĚƐƚĂǁŽǁǇŵ
ĂĚĂŶŝĞϭ͘Ϯ͘;ϬͲϭͿ
WŽĚĂũ ǁĂƌƚŽƑĐŝ ƚƌǌĞĐŚ ůŝĐǌď ŬǁĂŶƚŽǁǇĐŚ ʹ ŐųſǁŶĞũ Ŷ͕ ƉŽďŽĐǌŶĞũ ů ŝ ŵĂŐŶĞƚǇĐǌŶĞũ ŵ ʹ ĚůĂ
ĞůĞŬƚƌŽŶƵ͕ŬƚſƌǇǁǌĂƉŝƐĂŶĞũǁŝŶĨŽƌŵĂĐũŝǁƉƌŽǁĂĚǌĂũČĐĞũŬŽŶĮŐƵƌĂĐũŝĞůĞŬƚƌŽŶŽǁĞũƐƚĂŶƵ
ǁǌďƵĚǌŽŶĞŐŽ͕ũĞƐƚĞůĞŬƚƌŽŶĞŵŶŝĞƐƉĂƌŽǁĂŶǇŵŽŶĂũŶŝǏƐǌĞũĞŶĞƌŐŝŝ͘
'ųſǁŶĂůŝĐǌďĂ WŽďŽĐǌŶĂůŝĐǌďĂ DĂŐŶĞƚǇĐǌŶĂůŝĐǌďĂ

ŬǁĂŶƚŽǁĂŶ ŬǁĂŶƚŽǁĂů ŬǁĂŶƚŽǁĂŵ
tĂƌƚŽƑđůŝĐǌďǇ
ŬǁĂŶƚŽǁĞũ
ĂĚĂŶŝĞϭ͘ϯ͘;ϬͲϭͿ
tƌĞĂŬĐũĂĐŚƐƵďƐƚǇƚƵĐũŝĞůĞŬƚƌŽĮůŽǁǇĐŚ͕ǁŬƚſƌǇĐŚĚŽĐŚŽĚǌŝĚŽƉŽĚƐƚĂǁŝĞŶŝĂĂƚŽŵƵǁŽĚŽƌƵ
;ĚŽųČĐǌŽŶĞŐŽĚŽƉŝĞƌƑĐŝĞŶŝĂĂƌŽŵĂƚǇĐǌŶĞŐŽͿĂƚŽŵĞŵĐŚůŽƌƵ͕ĚƌŽďŝŶČŽǁųĂƑĐŝǁŽƑĐŝĂĐŚĞůĞŬͲ
ƚƌŽĮůŽǁǇĐŚũĞƐƚŬĂƟŽŶĐŚůŽƌƵůн͕ŬƚſƌǇƉŽǁƐƚĂũĞǁƌĞĂŬĐũŝĐŚůŽƌƵǌŬĂƚĂůŝǌĂƚŽƌĞŵƚĞũƌĞĂŬĐũŝ͕
ĐǌǇůŝĐŚůŽƌŬŝĞŵǏĞůĂǌĂ;///Ϳ͘WƌǌĞďŝĞŐƌĞĂŬĐũŝŝůƵƐƚƌƵũĞƌſǁŶĂŶŝĞ͗
ůϮн&Ğůϯo&Ğůϰʹнůн
ĂƉŝƐǌŬŽŶĮŐƵƌĂĐũħĞůĞŬƚƌŽŶŽǁČŬĂƟŽŶƵĐŚůŽƌƵůн͘ĂƐƚŽƐƵũǌĂƉŝƐƉŽĚƉŽǁųŽŬŽǁǇƐŬƌſĐŽŶǇ͘
͙͙͙͙͙͙͙͙͙͙͙͙͙͙͙͙͙͙͙͙͙͙͙͙͙͙͙͙͙͙͙͙͙͙͙͙͙͙͙͙͙͙͙͙͙͙͙͙͙͙͙͙͙͙͘͘
ĂĚĂŶŝĞϭ͘ϰ͘;ϬͲϮͿ
:ĞĚŶǇŵǌŐĂǌſǁďŽũŽǁǇĐŚ͕ƐƚŽƐŽǁĂŶǇĐŚƉŽĚĐǌĂƐƉŝĞƌǁƐǌĞũǁŽũŶǇƑǁŝĂƚŽǁĞũ͕ďǇųĨŽƐŐĞŶKůϮ͘
:ĞƐƚƚŽďĞǌďĂƌǁŶǇŐĂǌ͕ŬƚſƌĞŐŽǌĂƉĂĐŚƉƌǌǇƉŽŵŝŶĂǌĂƉĂĐŚƐŬŽƐǌŽŶĞũƚƌĂǁǇŝǌĞƉƐƵƚǇĐŚŽǁŽĐſǁ͘
64
Ϯ ,D/͘ƌŬƵƐǌƉƌſďŶǇŶƌϭ͘WŽǌŝŽŵƌŽǌƐǌĞƌǌŽŶǇ
ĂͿ ĂƉŝƐǌŬƌĞƐŬŽǁŽͲŬƌŽƉŬŽǁǇǁǌſƌĞůĞŬƚƌŽŶŽǁǇĨŽƐŐĞŶƵ͕ǁŝĞĚǌČĐ͕ǏĞĂƚŽŵǁħŐůĂũĞƐƚĂƚŽͲ
ŵĞŵĐĞŶƚƌĂůŶǇŵũĞŐŽĐǌČƐƚĞĐǌŬŝ͘tŽůŶĞƉĂƌǇĞůĞŬƚƌŽŶŽǁĞǌĂƉŝƐǌǁƉŽƐƚĂĐŝŬƌĞƐĞŬůƵď
ŬƌŽƉĞŬ͘
ďͿ tǇŬŽƌǌǇƐƚƵũČĐŵĞƚŽĚħs^WZƵƐƚĂůŬƐǌƚĂųƚĐǌČƐƚĞĐǌŬŝĨŽƐŐĞŶƵ͘tƚǇŵĐĞůƵƵǌƵƉĞųŶŝũƚĂͲ
ďĞůħ͕ƉŽĚĂũČĐĚĂŶĞĚŽƚǇĐǌČďƵĚŽǁǇũĞŐŽĐǌČƐƚĞĐǌŬŝ͕ŬƐǌƚĂųƚƚĞũĐǌČƐƚĞĐǌŬŝ;ůŝŶŝŽǁǇ͕ƚƌſũͲ
ŬČƚŶǇ͕ƚĞƚƌĂĞĚƌǇĐǌŶǇͿŽƌĂǌƌŽĚǌĂũŚǇďƌǇĚǇǌĂĐũŝŽƌďŝƚĂůŝǁĂůĞŶĐǇũŶǇĐŚĂƚŽŵƵĐĞŶƚƌĂůŶĞŐŽ
ĐǌČƐƚĞĐǌŬŝ;ƐƉ͕ƐƉϮůƵďƐƉϯͿ͘
>ŝĐǌďĂƉƌǌĞƐƚƌǌĞŶŶĂ>Ɖ >ŝĐǌďĂ >ŝĐǌďĂ <ƐǌƚĂųƚ ZŽĚǌĂũŚǇďƌǇĚǇǌĂĐũŝĚůĂ

ĂƚŽŵƵĐĞŶƚƌĂůŶĞŐŽ ǁŝČǌĂŷV ǁŝČǌĂŷS ĐǌČƐƚĞĐǌŬŝ ĂƚŽŵƵĐĞŶƚƌĂůŶĞŐŽ
ĂĚĂŶŝĞϮ͘;ϬͲϮͿ
:ĞĚŶǇŵǌƉƌŽŵŝĞŶŝŽƚǁſƌĐǌǇĐŚŝǌŽƚŽƉſǁŽƐǌĐǌĞŐſůŶǇŵǌŶĂĐǌĞŶŝƵũĞƐƚŝǌŽƚŽƉǁħŐůĂŽůŝĐǌďŝĞ
ŵĂƐŽǁĞũϭϰ͘:ĞƐƚŽŶǁǇŬŽƌǌǇƐƚǇǁĂŶǇĚŽƐǌĂĐŽǁĂŶŝĂǁŝĞŬƵƐŬĂŵŝĞůŝŶŽƌŐĂŶŝĐǌŶǇĐŚ͘
tŝĞŬŽĚŶĂůĞǌŝŽŶǇĐŚƐŬĂŵŝĞůŝŶƐǌĂĐƵũĞƐŝħ͕ǁǇŬŽƌǌǇƐƚƵũČĐŵĞƚŽĚħĚĂƚŽǁĂŶŝĂǁħŐůĞŵ ϭϰ͕ƉŽͲ
ŶŝĞǁĂǏǁĐŚǁŝůŝƑŵŝĞƌĐŝŽƌŐĂŶŝǌŵƵƌŽǌƉŽĐǌǇŶĂƐŝħƐƚŽƉŶŝŽǁǇǌĂŶŝŬƚĞŐŽŝǌŽƚŽƉƵ͕ĂũĞŐŽǌĂƐŽďǇ
ƉŽƑŵŝĞƌƚŶŝĞŶŝĞƐČƵǌƵƉĞųŶŝĂŶĞ͘ǌĂƐƉŽųŽǁŝĐǌŶĞŐŽǌĂŶŝŬƵǁħŐůĂͲϭϰǁǇŶŽƐŝϱϳϲϬůĂƚ͘
tůĂďŽƌĂƚŽƌŝƵŵǁħŐŝĞůͲϭϰŵŽǏŶĂŽƚƌǌǇŵĂđǁƉƌŽĐĞƐŝĞũČĚƌŽǁǇŵ͕ŬƚſƌĞŐŽƵƉƌŽƐǌĐǌŽŶǇǌĂƉŝƐ
ƉƌǌĞĚƐƚĂǁŝĂƐĐŚĞŵĂƚ͗ϭϰE;Ŷ͕ƉͿϭϰ͘
t ƉƌĂŬƚǇĐĞ ůĂďŽƌĂƚŽƌǇũŶĞũ ďŽŵďĂƌĚŽǁĂŶŝƵ ƐƚƌƵŵŝĞŶŝĞŵ ƌŽǌƉħĚǌŽŶǇĐŚ ŶĞƵƚƌŽŶſǁ ŶŝĞ ƉŽĚͲ
ĚĂũĞƐŝħƉŝĞƌǁŝĂƐƚŬŽǁĞŐŽĂǌŽƚƵ͕ĂũĞŐŽǌǁŝČǌŬŝ͕ŶƉ͘ƐŽůĞ͘KƚƌǌǇŵĂŶǇƉƌĞƉĂƌĂƚǁǇŬĂǌƵũĞƐŝůŶČ
ƉƌŽŵŝĞŶŝŽƚǁſƌĐǌŽƑđ͕ƉŽŶŝĞǁĂǏǌĂǁŝĞƌĂϭϬйŵĂƐŽǁǇĐŚƉƌŽŵŝĞŶŝŽƚǁſƌĐǌĞŐŽǁħŐůĂ͘
WƌſďŬħ ƐŽůŝ͕ ďħĚČĐĞũ ĂǌŽƚĂŶĞŵ;sͿ ƉĞǁŶĞŐŽ ŵĞƚĂůƵ͕ ƉŽĚĚĂŶŽ ďŽŵďĂƌĚŽǁĂŶŝƵ ƐƚƌƵŵŝĞŶŝĞŵ
ŶĞƵƚƌŽŶſǁŝŽƚƌǌǇŵĂŶŽƉƌŽŵŝĞŶŝŽƚǁſƌĐǌǇƉƌĞƉĂƌĂƚŽŵĂƐŝĞϴ͕ϬϬŵŐ͘
ĂͿ KďůŝĐǌŵĂƐħƉƌĞƉĂƌĂƚƵƉƌŽŵŝĞŶŝŽƚǁſƌĐǌĞŐŽƉŽƵƉųǇǁŝĞƉŝħĐŝƵĐǇŬůŝƌŽǌƉĂĚƵƉƌŽŵŝĞŶŝŽͲ
ƚǁſƌĐǌĞŐŽǁħŐůĂͲϭϰ͘tǇŶŝŬƉƌǌĞĚƐƚĂǁǁŐƌĂŵĂĐŚǁƉŽƐƚĂĐŝǇϭϬǆ͘
KďůŝĐǌĞŶŝĂ͗
ďͿ ĂƉŝƐǌƌſǁŶĂŶŝĞƌĞĂŬĐũŝũČĚƌŽǁĞũ͕ǁŬƚſƌĞũǌŝǌŽƚŽƉƵĂǌŽƚƵͲϭϰũĞƐƚŽƚƌǌǇŵǇǁĂŶǇŝǌŽƚŽƉ
ǁħŐůĂŽůŝĐǌďŝĞŵĂƐŽǁĞũϭϰ͘
͙͙͙͙͙͙͙͙͙͙͙͙͙͙͙͙͙͙͙͙͙͙͙͙͙͙͙͙͙͙͙͙͙͙͙͙͙͙͙͙͙͙͙͙͙͙͙͙͙͙͘
65
,D/͘ƌŬƵƐǌƉƌſďŶǇŶƌϭ͘WŽǌŝŽŵƌŽǌƐǌĞƌǌŽŶǇ ϯ
ĂĚĂŶŝĞϯ͘;ϬͲϭͿ
tƚĂďĞůŝƉŽĚĂŶŽǁĂƌƚŽƑĐŝƉŝĞƌǁƐǌǇĐŚĞŶĞƌŐŝŝũŽŶŝǌĂĐũŝ;ǁĞůĞŬƚƌŽŶŽǁŽůƚĂĐŚͿĂƚŽŵſǁĐǌƚĞƌĞĐŚ
ƉŝĞƌǁŝĂƐƚŬſǁĐŚĞŵŝĐǌŶǇĐŚ͘
ϭ Ϯ ϯ ϰ
WŝĞƌǁƐǌĂĞŶĞƌŐŝĂũŽŶŝǌĂĐũŝ΀Ğs΁ ϱ͕ϭϬ ϰ͕ϯϬ ϭϯ͕ϲϬ ϭϳ͕ϰϬ
WƌǌǇƉŽƌǌČĚŬƵũƉŽĚĂŶĞǁĂƌƚŽƑĐŝƉŝĞƌǁƐǌǇĐŚĞŶĞƌŐŝŝũŽŶŝǌĂĐũŝĂƚŽŵŽŵƉŝĞƌǁŝĂƐƚŬſǁĐŚĞŵŝĐǌͲ
ŶǇĐŚ͕ŬƚſƌĞǌŽƐƚĂųǇǁƐŬĂǌĂŶĞǁƚĂďĞůŝǌĂƉŽŵŽĐČŽĚƉŽǁŝĞĚŶŝĐŚƐǇŵďŽůŝ͘
^ǇŵďŽůƉŝĞƌǁŝĂƐƚŬĂ K & EĂ <

ĐŚĞŵŝĐǌŶĞŐŽ
WŝĞƌǁƐǌĂĞŶĞƌŐŝĂũŽŶŝǌĂĐũŝ΀Ğs΁
ĂĚĂŶŝĞϰ͘;ϬͲϮͿ
dĞƌŵŽŐƌĂǁŝŵĞƚƌŝĂ ũĞƐƚ ƚĞĐŚŶŝŬČ ůĂďŽƌĂƚŽƌǇũŶČ͕ ŬƚſƌĂ ƵŵŽǏůŝǁŝĂ ďĂĚĂŶŝĞ ǌŵŝĂŶ ŵĂƐǇ ƉƌſďŬŝ
ǁƚƌĂŬĐŝĞǌĂĐŚŽĚǌČĐĞŐŽƉƌŽĐĞƐƵĐŚĞŵŝĐǌŶĞŐŽ͘tŶŽǁŽĐǌĞƐŶǇĐŚůĂďŽƌĂƚŽƌŝĂĐŚĐŚĞŵŝŝĂŶĂůŝƚǇĐǌͲ
ŶĞũ͕ƌĞĂŬƚŽƌǇƵŵŽǏůŝǁŝĂũČĐŝČŐųǇƉŽŵŝĂƌŵĂƐǇƐƵďƐƚĂŶĐũŝƐƚĂųĞũǁƚƌĂŬĐŝĞƉƌǌĞďŝĞŐƵƌĞĂŬĐũŝ͕ĂĚǌŝħŬŝ
ƉŽųČĐǌĞŶŝƵƌĞĂŬƚŽƌĂǌŽĚƉŽǁŝĞĚŶŝŵŽƉƌŽŐƌĂŵŽǁĂŶŝĞŵŬŽŵƉƵƚĞƌŽǁǇŵŽƚƌǌǇŵƵũĞƐŝħǁǇŬƌĞƐ
;ƚĞƌŵŽŐƌĂŵͿ͕ŬƚſƌǇŝůƵƐƚƌƵũĞǌŵŝĂŶǇŵĂƐǇƉƌſďŬŝ͕ǁĨƵŶŬĐũŝĐǌĂƐƵůƵďĨƵŶŬĐũŝƚĞŵƉĞƌĂƚƵƌǇ͘
tƌĞĂŬƚŽƌǌĞƚĞƌŵŽŐƌĂǁŝŵĞƚƌǇĐǌŶǇŵƵŵŝĞƐǌĐǌŽŶŽƉƌſďŬħƵǁŽĚŶŝŽŶĞŐŽǁŽĚŽƌŽƚůĞŶŬƵƉĞǁͲ
ŶĞŐŽũĞĚŶŽǁĂƌƚŽƑĐŝŽǁĞŐŽŵĞƚĂůƵ;DͿ͕ŽŵĂƐŝĞϯ͕ϱŐ͘WƌǌǇƐƚČƉŝŽŶŽĚŽŽŐƌǌĞǁĂŶŝĂƉƌſďŬŝŝŶĂ
ƉŽĚƐƚĂǁŝĞŽƚƌǌǇŵĂŶĞŐŽƚĞƌŵŽŐƌĂŵƵƐƚǁŝĞƌĚǌŽŶŽ͕ǏĞĚŽƐǌųŽĚŽĚǁƵĞƚĂƉŽǁĞŐŽƉƌŽĐĞƐƵĚĞͲ
ŚǇĚƌĂƚĂĐũŝƵǁŽĚŶŝŽŶĞŐŽǁŽĚŽƌŽƚůĞŶŬƵ͘
KďůŝĐǌ͕ǁǇŬŽƌǌǇƐƚƵũČĐŝŶĨŽƌŵĂĐũĞƉƌǌĞĚƐƚĂǁŝŽŶĞŶĂƚĞƌŵŽŐƌĂŵŝĞ͕ǁǌſƌŚǇĚƌĂƚƵǁŽĚŽƌŽƚůĞŶͲ
ŬƵũĞĚŶŽǁĂƌƚŽƑĐŝŽǁĞŐŽŵĞƚĂůƵ͕ŬƚſƌǇǌŽƐƚĂųƉŽĚĚĂŶǇƉƌŽĐĞƐŽǁŝĚĞŚǇĚƌĂƚĂĐũŝ͘
66
ϰ ,D/͘ƌŬƵƐǌƉƌſďŶǇŶƌϭ͘WŽǌŝŽŵƌŽǌƐǌĞƌǌŽŶǇ
/ŶĨŽƌŵĂĐũĂĚŽǌĂĚĂŷϱ͘ʹϲ͘
tŶĂĐǌǇŶŝƵǌĂŵŬŶŝħƚǇŵŽƐƚĂųĞũƉŽũĞŵŶŽƑĐŝƉƌǌĞƉƌŽǁĂĚǌŽŶŽƌĞĂŬĐũħĐŚĞŵŝĐǌŶČ͘WŽƉĞǁŶǇŵ
ĐǌĂƐŝĞǁƵŬųĂĚǌŝĞũĞĚŶŽƌŽĚŶǇŵƵƐƚĂůŝųƐŝħƐƚĂŶƌſǁŶŽǁĂŐŝĚǇŶĂŵŝĐǌŶĞũ͕ŬƚſƌČŽƉŝƐƵũĞƵƉƌŽƐǌͲ
ĐǌŽŶǇǌĂƉŝƐƌſǁŶĂŶŝĂƌĞĂŬĐũŝ͗
Ă;ŐͿнď;ŐͿ Đ;ŐͿнĚ;ŐͿ
ŐĚǌŝĞ͕͕ŝƚŽƌĞĂŐĞŶƚǇǁƐƚĂŶŝĞŐĂǌŽǁǇŵ͕ŶĂƚŽŵŝĂƐƚĂ͕ď͕ĐŝĚƚŽǁƐƉſųĐǌǇŶŶŝŬŝƐƚĞĐŚŝŽͲ
ŵĞƚƌǇĐǌŶĞ͘
ĂĚĂŶŝĞϱ͘;ϬͲϭͿ
ďĂĚĂŶŽ ƉƌǌĞďŝĞŐ ƌĞĂŬĐũŝ ǁ ƐƚĂųĞũ ƚĞŵƉĞƌĂƚƵƌǌĞ ϱϮϯ <͕ ƉƌǌǇ ƌſǏŶǇĐŚ ǁĂƌƚŽƑĐŝĂĐŚ ĐŝƑŶŝĞŶŝĂ
ǁƵŬųĂĚǌŝĞ͘DŝĞƌǌŽŶŽ͕ũĂŬǌŵŝĂŶĂĐŝƑŶŝĞŶŝĂǁƵŬųĂĚǌŝĞƌĞĂŬĐǇũŶǇŵǁƉųǇǁĂŶĂŝůŽƑđƌĞĂŐĞŶƚĂ͕
ǁƵƐƚĂůĂũČĐǇŵƐŝħŬĂǏĚŽƌĂǌŽǁŽƐƚĂŶŝĞƌſǁŶŽǁĂŐŝ͘ĞďƌĂŶĞĚĂŶĞǌĞƐƚĂǁŝŽŶŽǁƉŽƐƚĂĐŝƚĂďĞůŝ͗
ŝƑŶŝĞŶŝĞ΀ŚWĂ΁ >ŝĐǌďĂŵŽůŝƌĞĂŐĞŶƚĂ
ϭϬϬϬ Ϭ͕ϮϬ
ϭϮϬϬ Ϭ͕Ϯϰ
ϭϱϬϬ Ϭ͕ϯϯ
ϮϬϬϬ Ϭ͕ϲϴ
tƐŬĂǏ ƉŽƉƌĂǁŶǇ ǌĞƐƚĂǁ ǁƐƉſųĐǌǇŶŶŝŬſǁ ƐƚĞĐŚŝŽŵĞƚƌǇĐǌŶǇĐŚ Ă͕ ď͕ Đ ŝ Ě͕ ǁǇƐƚħƉƵũČĐǇĐŚ

ǁƌſǁŶĂŶŝƵƌĞĂŬĐũŝ͘hǌĂƐĂĚŶŝũƐǁſũǁǇďſƌ͘
ĂͿ ĂсϮ͕ďсϭ͕Đсϭ͕ĚсϮ
ďͿ ĂсϮ͕ďсϭ͕Đсϭ͕Ěсϭ
ĐͿ Ăсϭ͕ďсϭ͕Đсϭ͕ĚсϮ
ĚͿ Ăсϭ͕ďсϭ͕Đсϭ͕Ěсϭ
hǌĂƐĂĚŶŝĞŶŝĞ͗
͙͙͙͙͙͙͙͙͙͙͙͙͙͙͙͙͙͙͙͙͙͙͙͙͙͙͙͙͙͙͙͙͙͙͙͙͙͙͙͙͙͙͙͙͙͙͙͙͙͙͙͙͙͙͘͘
͙͙͙͙͙͙͙͙͙͙͙͙͙͙͙͙͙͙͙͙͙͙͙͙͙͙͙͙͙͙͙͙͙͙͙͙͙͙͙͙͙͙͙͙͙͙͙͙͙͙͙͙͙͙͘͘
͙͙͙͙͙͙͙͙͙͙͙͙͙͙͙͙͙͙͙͙͙͙͙͙͙͙͙͙͙͙͙͙͙͙͙͙͙͙͙͙͙͙͙͙͙͙͙͙͙͙͙͙͙͙͘͘
ĂĚĂŶŝĞϲ͘;ϬͲϭͿ
ďĂĚĂŶŽƉƌǌĞďŝĞŐƌĞĂŬĐũŝƉƌǌǇƐƚĂųǇŵĐŝƑŶŝĞŶŝƵϭϱϬϬŚWĂŝƉƌǌǇƌſǏŶǇĐŚǁĂƌƚŽƑĐŝĂĐŚƚĞŵƉĞͲ
ƌĂƚƵƌǇǁƵŬųĂĚǌŝĞ͘DŝĞƌǌŽŶŽ͕ũĂŬǌŵŝĂŶĂƚĞŵƉĞƌĂƚƵƌǇǁƵŬųĂĚǌŝĞƌĞĂŬĐǇũŶǇŵǁƉųǇǁĂŶĂŝůŽƑđ
ƌĞĂŐĞŶƚĂǁƵƐƚĂůĂũČĐǇŵƐŝħŬĂǏĚŽƌĂǌŽǁŽƐƚĂŶŝĞƌſǁŶŽǁĂŐŝ͘ĞďƌĂŶĞĚĂŶĞǌĞƐƚĂǁŝŽŶŽǁƉŽͲ
ƐƚĂĐŝƚĂďĞůŝ͗
dĞŵƉĞƌĂƚƵƌĂ΀<΁ >ŝĐǌďĂŵŽůŝƌĞĂŐĞŶƚĂ
ϯϮϯ Ϭ͕Ϭϳ
ϰϮϯ Ϭ͕ϭϴ
ϱϮϯ Ϭ͕ϯϯ
ϳϮϯ Ϭ͕ϰϵ
tǇũĂƑŶŝũ͕ĐǌǇƉƌǌĞďŝĞŐŽǁŝƌĞĂŬĐũŝͣǁƉƌĂǁŽ͟ƚŽǁĂƌǌǇƐǌǇƉƌǌĞŬĂǌǇǁĂŶŝĞĐŝĞƉųĂǌƵŬųĂĚƵĚŽ
ŽƚŽĐǌĞŶŝĂ͕ĐǌǇǌŽƚŽĐǌĞŶŝĂĚŽƵŬųĂĚƵ͘hǌĂƐĂĚŶŝũƐǁŽũĞƐƚĂŶŽǁŝƐŬŽ͘
67
,D/͘ƌŬƵƐǌƉƌſďŶǇŶƌϭ͘WŽǌŝŽŵƌŽǌƐǌĞƌǌŽŶǇ ϱ
͙͙͙͙͙͙͙͙͙͙͙͙͙͙͙͙͙͙͙͙͙͙͙͙͙͙͙͙͙͙͙͙͙͙͙͙͙͙͙͙͙͙͙͙͙͙͙͙͙͙͙͙͙͙͘͘
͙͙͙͙͙͙͙͙͙͙͙͙͙͙͙͙͙͙͙͙͙͙͙͙͙͙͙͙͙͙͙͙͙͙͙͙͙͙͙͙͙͙͙͙͙͙͙͙͙͙͙͙͙͙͘͘
͙͙͙͙͙͙͙͙͙͙͙͙͙͙͙͙͙͙͙͙͙͙͙͙͙͙͙͙͙͙͙͙͙͙͙͙͙͙͙͙͙͙͙͙͙͙͙͙͙͙͙͙͙͙͘͘
ĂĚĂŶŝĞϳ͘;ϬͲϮͿ
tƉĞǁŶǇĐŚǁĂƌƵŶŬĂĐŚĐŝƑŶŝĞŶŝĂƉŝƚĞŵƉĞƌĂƚƵƌǇd͕ǁŶĂĐǌǇŶŝƵŽƐƚĂųĞũƉŽũĞŵŶŽƑĐŝsǌŵŝĞͲ
ƐǌĂŶŽĂǌŽƚŝǁŽĚſƌǁŽďĞĐŶŽƑĐŝƉĞǁŶĞŐŽŬĂƚĂůŝǌĂƚŽƌĂ͘ĂƐǌųĂƌĞĂŬĐũĂ͕ǁŬƚſƌĞũƵƐƚĂůŝųƐŝħƐƚĂŶ
ƌſǁŶŽǁĂŐŝĚǇŶĂŵŝĐǌŶĞũ͗
EϮ;ŐͿнϯ,Ϯ;ŐͿ ϮE,ϯ;ŐͿ
WŽ ƵƐƚĂůĞŶŝƵ Ɛŝħ ƐƚĂŶƵ ƌſǁŶŽǁĂŐŝ ƐƚǁŝĞƌĚǌŽŶŽ͕ ǏĞ ųČĐǌŶĂ ůŝĐǌďĂ ŵŽůŝ ǁƐǌǇƐƚŬŝĐŚ ƌĞĂŐĞŶƚſǁ
ƌĞĂŬĐũŝ ǁǇŶŽƐŝ ϴ ŽƌĂǌ ǏĞ ŝůŽƑđ ĂŵŽŶŝĂŬƵ ŝ ǁŽĚŽƌƵ ǌĂƉŝƐĂŶĂ ǁ ƉŽƐƚĂĐŝ ƵųĂŵŬĂ ŵŽůŽǁĞŐŽ ƚŽ͕
ϱ ϱ
ŽĚƉŽǁŝĞĚŶŝŽ͕ ϴ ŝ ϭϲ ͘

KďůŝĐǌǌĂǁĂƌƚŽƑđĂǌŽƚƵŝǁŽĚŽƌƵǁŵŝĞƐǌĂŶŝŶŝĞƉŽĐǌČƚŬŽǁĞũ͕ĂǁǇŶŝŬƉƌǌĞĚƐƚĂǁǁƉŽƐƚĂĐŝ
ƵųĂŵŬſǁŵŽůŽǁǇĐŚ͘
hųĂŵĞŬŵŽůŽǁǇĚĂŶĞŐŽƐŬųĂĚŶŝŬĂŵŝĞƐǌĂŶŝŶǇƚŽƐƚŽƐƵŶĞŬůŝĐǌďǇŵŽůŝƐŬųĂĚŶŝŬĂĚŽųČĐǌŶĞũůŝĐǌͲ
ďǇŵŽůŝǁƐǌǇƐƚŬŝĐŚƐŬųĂĚŶŝŬſǁǁŵŝĞƐǌĂŶŝŶŝĞ͘
ĂĚĂŶŝĞϴ͘;ϬͲϭͿ
ĂĚĂŶŽƉƌǌĞďŝĞŐŝŵĞĐŚĂŶŝǌŵƉĞǁŶĞũƌĞĂŬĐũŝĐŚĞŵŝĐǌŶĞũ͕ŬƚſƌĂǌŽƐƚĂųĂǌŝůƵƐƚƌŽǁĂŶĂǌĂƉŽŵŽͲ
ĐČƌſǁŶĂŶŝĂŽŐſůŶĞŐŽ͗
Ϯ;ŐͿнϰϮ;ŐͿ Ϯϰ;ŐͿ
WŽĐǌǇŶŝŽŶŽŶĂƐƚħƉƵũČĐĞŽďƐĞƌǁĂĐũĞ͗
x KďƐĞƌǁĂĐũĂϭ͘
ǁŝħŬƐǌĞŶŝĞĐŝƑŶŝĞŶŝĂǁƵŬųĂĚǌŝĞ͕ǁǁĂƌƵŶŬĂĐŚƐƚĂųĞũƚĞŵƉĞƌĂƚƵƌǇ͕ƉŽǁŽĚƵũĞǁǌƌŽƐƚƐƚŽƉͲ
ŶŝĂƉƌǌĞƌĞĂŐŽǁĂŶŝĂƐƵďƐƚƌĂƚſǁ͕ĂǁŝħĐǁǌƌŽƐƚǁǇĚĂũŶŽƑĐŝƌĞĂŬĐũŝ͘
x KďƐĞƌǁĂĐũĂϮ͘
tǌƌŽƐƚƚĞŵƉĞƌĂƚƵƌǇǁƵŬųĂĚǌŝĞƉŽǁŽĚƵũĞǌŵŶŝĞũƐǌĞŶŝĞƐƚŽƉŶŝĂƉƌǌĞƌĞĂŐŽǁĂŶŝĂƐƵďƐƚƌĂͲ
ƚſǁ͕ĂǁŝħĐƐƉĂĚĞŬǁǇĚĂũŶŽƑĐŝƌĞĂŬĐũŝ͘
x KďƐĞƌǁĂĐũĂϯ͘
tǌƌŽƐƚƚĞŵƉĞƌĂƚƵƌǇǁƵŬųĂĚǌŝĞƉŽǁŽĚƵũĞǁǌƌŽƐƚƐǌǇďŬŽƑĐŝƌĞĂŬĐũŝ͘
tƐŬĂǏĞĨĞŬƚƚĞƌŵŝĐǌŶǇƌĞĂŬĐũŝ͕ƉŽĚŬƌĞƑůĂũČĐŽĚƉŽǁŝĞĚŶŝĞĨƌĂŐŵĞŶƚǇǌĚĂŶŝĂ͕ŝǁǇũĂƑŶŝũ͕ĐǌǇ
ƉŽĐǌǇŶŝŽŶĞŽďƐĞƌǁĂĐũĞŽǌŶĂĐǌŽŶĞŶƵŵĞƌĂŵŝϮ͘ŝϯ͘ŶŝĞƉŽǌŽƐƚĂũČǌĞƐŽďČǁƐƉƌǌĞĐǌŶŽƑĐŝ͘
KƉŝƐĂŶĂƌĞĂŬĐũĂũĞƐƚƉƌǌǇŬųĂĚĞŵƌĞĂŬĐũŝĞŐǌŽƚĞƌŵŝĐǌŶĞũͬĞŶĚŽƚĞƌŵŝĐǌŶĞũ͕ǌĂƚĞŵǌŵŝĂŶĂĞŶͲ
ƚĂůƉŝŝƌĞĂŬĐũŝǁǁĂƌƵŶŬĂĐŚŝǌŽďĂƌǇĐǌŶǇĐŚǻ,фϬͬǻ,хϬ͘
68
ϲ ,D/͘ƌŬƵƐǌƉƌſďŶǇŶƌϭ͘WŽǌŝŽŵƌŽǌƐǌĞƌǌŽŶǇ
tǇũĂƑŶŝĞŶŝĞ͗
͙͙͙͙͙͙͙͙͙͙͙͙͙͙͙͙͙͙͙͙͙͙͙͙͙͙͙͙͙͙͙͙͙͙͙͙͙͙͙͙͙͙͙͙͙͙͙͙͙͙͙͙͙͙͘͘
͙͙͙͙͙͙͙͙͙͙͙͙͙͙͙͙͙͙͙͙͙͙͙͙͙͙͙͙͙͙͙͙͙͙͙͙͙͙͙͙͙͙͙͙͙͙͙͙͙͙͙͙͙͙͘͘
͙͙͙͙͙͙͙͙͙͙͙͙͙͙͙͙͙͙͙͙͙͙͙͙͙͙͙͙͙͙͙͙͙͙͙͙͙͙͙͙͙͙͙͙͙͙͙͙͙͙͙͙͙͙͘͘
/ŶĨŽƌŵĂĐũĂĚŽǌĂĚĂŷϵ͘ʹϭϭ͘
WƌǌĞƉƌŽǁĂĚǌŽŶŽĚǁĂĚŽƑǁŝĂĚĐǌĞŶŝĂ͕ŬƚſƌǇĐŚĐĞůĞŵďǇųŽƉŽͲ
ƌſǁŶĂŶŝĞƌĞĂŬƚǇǁŶŽƑĐŝĐŚĞŵŝĐǌŶĞũĐŚůŽƌƵŝďƌŽŵƵ;ĚŽƑǁŝĂĚͲ
ĐǌĞŶŝĞϭ͘ͿŽƌĂǌďƌŽŵƵŝũŽĚƵ;ĚŽƑǁŝĂĚĐǌĞŶŝĞϮ͘Ϳ͘^ƚǁŝĞƌĚǌŽŶŽ͕
ǏĞ ǁ ŽďƵ ǁǇŬŽŶĂŶǇĐŚ ĚŽƑǁŝĂĚĐǌĞŶŝĂĐŚ ǌĂƐǌųǇ ƌĞĂŬĐũĞ ĐŚĞͲ
ŵŝĐǌŶĞ͕ĂǁǇŶŝŬŝŽďƵĚŽƑǁŝĂĚĐǌĞŷǌŝůƵƐƚƌŽǁĂŶŽŶĂĨŽƚŽŐƌĂͲ
ĮĂĐŚŝ͗
ĂĚĂŶŝĞϵ͘;ϬͲϭͿ
hǌƵƉĞųŶŝũƐĐŚĞŵĂƚǇǁǇŬŽŶĂŶǇĐŚĚŽƑǁŝĂĚĐǌĞŷ͘tƚǇŵĐĞůƵǌĂǌŶĂĐǌƉŽũĞĚŶǇŵŽĚĐǌǇŶŶŝŬƵ
ǁŬĂǏĚǇŵǌǌĂƉƌŽƉŽŶŽǁĂŶǇĐŚǌĞƐƚĂǁſǁ͗
ŽƑǁŝĂĚĐǌĞŶŝĞϭ͘ ŽƑǁŝĂĚĐǌĞŶŝĞϮ͘
ĞƐƚĂǁϭ͗ ĞƐƚĂǁϭ͗
ůϮ;ĂƋͿͬƌϮ;ĂƋͿͬũŽĚǇŶĂ ůϮ;ĂƋͿͬƌϮ;ĂƋͿͬũŽĚǇŶĂ
ĞƐƚĂǁϮ͗
EĂů;ĂƋͿͬEĂƌ;ĂƋͿͬEĂ/;ĂƋͿ ŚĞŬƐĂŶ
ĞƐƚĂǁϮ͗
ĐŚůŽƌŽĨŽƌŵ EĂů;ĂƋͿͬEĂƌ;ĂƋͿͬEĂ/;ĂƋͿ

ĂĚĂŶŝĞϭϬ͘;ϬͲϭͿ
ĂƉŝƐǌũŽŶŽǁĞƐŬƌſĐŽŶĞƌſǁŶĂŶŝĂƌĞĂŬĐũŝ͕ŬƚſƌĞǌĂƐǌųǇǁŽďƵĚŽƑǁŝĂĚĐǌĞŶŝĂĐŚ͘
ŽƑǁŝĂĚĐǌĞŶŝĞϭ͗͘
͙͙͙͙͙͙͙͙͙͙͙͙͙͙͙͙͙͙͙͙͙͙͙͙͙͙͙͙͙͙͙͙͙͙͙͙͙͙͙͙͙͙͙͙͙͙͙͙͙͙͙͙͙͙͘͘
ŽƑǁŝĂĚĐǌĞŶŝĞϮ͗͘
͙͙͙͙͙͙͙͙͙͙͙͙͙͙͙͙͙͙͙͙͙͙͙͙͙͙͙͙͙͙͙͙͙͙͙͙͙͙͙͙͙͙͙͙͙͙͙͙͙͙͙͙͙͙͘͘
ĂĚĂŶŝĞϭϭ͘;ϬͲϭͿ
tǇũĂƑŶŝũ͕ũĂŬČƌŽůħŽĚŐƌǇǁĂũČŚĞŬƐĂŶŝĐŚůŽƌŽĨŽƌŵǁŽďƵƉƌǌĞƉƌŽǁĂĚǌŽŶǇĐŚĚŽƑǁŝĂĚĐǌĞͲ
ŶŝĂĐŚŝĚůĂĐǌĞŐŽƌſǏŶŝČƐŝħƉŽųŽǏĞŶŝĞŵǁŚĞƚĞƌŽŐĞŶŝĐǌŶǇĐŚƵŬųĂĚĂĐŚ͕ǌŝůƵƐƚƌŽǁĂŶǇĐŚŶĂĨŽͲ
ƚŽŐƌĂĮĂĐŚŝƐĐŚĞŵĂƚĂĐŚĚŽƑǁŝĂĚĐǌĞŷ͘
69
Chemia. Arkusz próbny nr 1. Fragment odpowiedzi
ZŽǌǁŝČǌĂŶŝĂŝŽĚƉŽǁŝĞĚǌŝ
ƌŬƵƐǌŶƌϭ
ĂĚĂŶŝĞϭ͘ϭ͘;ϬͲϭͿ
^ǇŵďŽů EƵŵĞƌ EƵŵĞƌ ^ǇŵďŽů tĂůĞŶĐǇũŶǇĨƌĂŐŵĞŶƚŬŽŶĮŐƵƌĂĐũŝ
ƉŝĞƌǁŝĂƐƚŬĂ ŐƌƵƉǇ ŽŬƌĞƐƵ ďůŽŬƵ ĞůĞŬƚƌŽŶŽǁĞũǁƐƚĂŶŝĞƉŽĚƐƚĂǁŽǁǇŵ
ů ϭϳ ϯ Ɖ ϯƐϮϯƉϱ
ĂĚĂŶŝĞϭ͘Ϯ͘;ϬͲϭͿ
'ųſǁŶĂůŝĐǌďĂ WŽďŽĐǌŶĂůŝĐǌďĂ DĂŐŶĞƚǇĐǌŶĂůŝĐǌďĂ
ŬǁĂŶƚŽǁĂŶ ŬǁĂŶƚŽǁĂů ŬǁĂŶƚŽǁĂŵ
tĂƌƚŽƑđůŝĐǌďǇ
ϯ Ϭ Ϭ
ŬǁĂŶƚŽǁĞũ
ĂĚĂŶŝĞϭ͘ϯ͘;ϬͲϭͿ
н Ϯ ϰ
ϭϳů ͗΀ϭϬEĞ΁ϯƐ ϯƉ
ĂĚĂŶŝĞϭ͘ϰ͘;ϬͲϮͿ
ĂͿ
ů
K
ů

ďͿ
>ŝĐǌďĂƉƌǌĞƐƚƌǌĞŶŶĂ>Ɖ >ŝĐǌďĂ >ŝĐǌďĂ <ƐǌƚĂųƚ ZŽĚǌĂũŚǇďƌǇĚǇǌĂĐũŝĚůĂ
ĂƚŽŵƵĐĞŶƚƌĂůŶĞŐŽ ǁŝČǌĂŷV ǁŝČǌĂŷS ĐǌČƐƚĞĐǌŬŝ ĂƚŽŵƵĐĞŶƚƌĂůŶĞŐŽ
ϯ ϯ ϭ ƚƌſũŬČƚŶǇ ƐƉϮ
ĂĚĂŶŝĞϮ;ϬͲϮͿ
ĂͿ
ϴŵŐϬ͕ϭсϬ͕ϴŵŐǁħŐůĂϭϰ
Ϭ͕ϴŵŐoϬ͕ϰŵŐoϬ͕ϮŵŐoϬ͕ϭŵŐoϬ͕ϬϱŵŐoϬ͕ϬϮϱŵŐϭϰŝǌŽƚŽƉƵƉŽǌŽƐƚĂųŽ
ϳ͕ϮŵŐƉƌĞƉĂƌĂƚƵнϬ͕ϬϮϱŵŐŝǌŽƚŽƉƵϭϰсϳ͕ϮϮϱŵŐсϳ͕ϮϮϱϭϬʹϯŐ
ďͿ
ϭϰ ϭ ϭϰ ϭ
ϳEнϬŶo ϲнϭƉ
ĂĚĂŶŝĞϯ͘;ϬͲϭͿ
^ǇŵďŽůƉŝĞƌǁŝĂƐƚŬĂ K & EĂ <
ĐŚĞŵŝĐǌŶĞŐŽ
WŝĞƌǁƐǌĂĞŶĞƌŐŝĂũŽŶŝǌĂĐũŝ΀Ğs΁ ϭϯ͕ϲϬ ϭϳ͕ϰϬ ϱ͕ϭϬ ϰ͕ϯϬ
ĂĚĂŶŝĞϰ͘;ϬͲϮͿ
ϮDK,oDϮKн,ϮK
ϭ͕ϮϱŐDϮK Ϭ͕ϳϱŐ,ϮK
ǆ ϭϴŐ,ϮK
ǆсϯϬŐDϮK
DDс;ϯϬʹϭϲͿ͗ϮсϳŐŵŽůʹϭoůŝƚ
70
5R]ZLą]DQLDLRGSRZLHG]L
>ŝK,ǆ,ϮKo>ŝK,нǆ,ϮK
ϮŐ>ŝK, ϭ͕ϱŐ,ϮK
ϮϰŐ>ŝK, ǆ
ǆсϭϴŐ,ϮK
tǌſƌŚǇĚƌĂƚƵ͗>ŝK,,ϮK
ĂĚĂŶŝĞϱ͘;ϬͲϭͿ
ďͿĂсϮ͕ďсϭ͕Đсϭ͕Ěсϭ
^ƵŵĂƌǇĐǌŶĂůŝĐǌďĂŵŽůŝƐƵďƐƚƌĂƚſǁŐĂǌŽǁǇĐŚũĞƐƚǁŝħŬƐǌĂŽĚƐƵŵĂƌǇĐǌŶĞũůŝĐǌďǇŵŽůŝƉƌŽĚƵŬƚſǁŐĂǌŽͲ
ǁǇĐŚ͕ƉŽŶŝĞǁĂǏǁƌĂǌǌĞǁǌƌŽƐƚĞŵĐŝƑŶŝĞŶŝĂǁƵŬųĂĚǌŝĞŝůŽƑđƌĞĂŐĞŶƚĂƐŝħǌǁŝħŬƐǌĂ͕ĂǁŝħĐǌǁŝħŬƐǌĂ
ƐŝħǁǇĚĂũŶŽƑđƌĞĂŬĐũŝ͘
ĂĚĂŶŝĞϲ͘;ϬͲϭͿ
ZĞĂŬĐũŝͣǁƉƌĂǁŽ͟ƚŽǁĂƌǌǇƐǌǇƉƌǌĞŬĂǌǇǁĂŶŝĞĐŝĞƉųĂǌƵŬųĂĚƵĚŽŽƚŽĐǌĞŶŝĂ;ƉƌŽĐĞƐĞŐǌŽƚĞƌŵŝĐǌŶǇͿ͕ƉŽͲ
ŶŝĞǁĂǏǁƌĂǌǌĞǁǌƌŽƐƚĞŵƚĞŵƉĞƌĂƚƵƌǇǁƵŬųĂĚǌŝĞŝůŽƑđƌĞĂŐĞŶƚĂƐŝħǌǁŝħŬƐǌĂ͕ĂǁŝħĐŵĂůĞũĞǁǇĚĂũͲ
ŶŽƑđƌĞĂŬĐũŝ͘
ĂĚĂŶŝĞϳ͘;ϬͲϮͿ
ϱ ϱ ϭ
E,ϯo oϬ͕ϲϮϱ͕ ,Ϯo oϬ͕ϯϭϮϱ͕ EϮo oϬ͕ϬϲϮϱ;ĚŽƉĞųŶŝĞŶŝĞĚŽϭͿ
ϴ ϭϲ ϭϲ
ŶZEϮсϬ͕ϬϲϮϱϴсϬ͕ϱŵŽůĂ
ŶZ,ϮсϬ͕ϯϭϮϱϴсϮ͕ϱŵŽůĂ
ŶZE,ϯсϬ͕ϲϮϱϴсϱŵŽůŝ
ŶϬ ' ŶZ ϮǆсϱoǆсϮ͕ϱ
EϮ ǆ Ϭ͕ϱ ŶϬEϮсϬ͕ϱнǆсϬ͕ϱнϮ͕ϱсϯŵŽůĞ
,Ϯ ϯǆ Ϯ͕ϱ ŶϬ,ϮсϮ͕ϱнϯǆсϮ͕ϱнϳ͕ϱсϭϬŵŽůŝ
E,ϯ Ϯǆ ϱ ϯ ϭϬ
ʹ hųĂŵŬŝŵŽůŽǁĞ͗EϮo ŽƌĂǌ,Ϯo
ϭϯ ϭϯ
ĂĚĂŶŝĞϴ͘;ϬͲϭͿ
KƉŝƐĂŶĂ ƌĞĂŬĐũĂ ũĞƐƚ ƉƌǌǇŬųĂĚĞŵ ƌĞĂŬĐũŝ ĞŐǌŽƚĞƌŵŝĐǌŶĞũ ͬ ĞŶĚŽƚĞƌŵŝĐǌŶĞũ͕ ǌĂƚĞŵ ǌŵŝĂŶĂ ĞŶƚĂůƉŝŝ
ƌĞĂŬĐũŝǁǁĂƌƵŶŬĂĐŚŝǌŽďĂƌǇĐǌŶǇĐŚȴ,фϬͬȴ,хϬ͘
KďƐĞƌǁĂĐũĞŶŝĞƐČǌĞƐŽďČǁƐƉƌǌĞĐǌŶŽƑĐŝ͘tǌƌŽƐƚƚĞŵƉĞƌĂƚƵƌǇƉŽǁŽĚƵũĞǁǌƌŽƐƚƐǌǇďŬŽƑĐŝƌĞĂŬĐũŝ͕ďĞǌ
ǁǌŐůħĚƵŶĂũĞũĞĨĞŬƚƚĞƌŵŝĐǌŶǇ͕ŶĂƚŽŵŝĂƐƚǌŵŶŝĞũƐǌĂǁǇĚĂũŶŽƑđƉƌŽĐĞƐƵĞŐǌŽƚĞƌŵŝĐǌŶĞŐŽ͕ĂǌǁŝħŬƐǌĂ
ǁǇĚĂũŶŽƑđƉƌŽĐĞƐƵĞŶĚŽƚĞƌŵŝĐǌŶĞŐŽ͘
ĂĚĂŶŝĞϵ͘;ϬͲϭͿ
ŽƑǁŝĂĚĐǌĞŶŝĞϭ͘ʹǌĞƐƚĂǁϭ͗ůϮ;ĂƋͿ͕ǌĞƐƚĂǁϮ͗EĂƌ;ĂƋͿ
ŽƑǁŝĂĚĐǌĞŶŝĞϮ͘ʹǌĞƐƚĂǁϭ͗ƌϮ;ĂƋͿ͕ǌĞƐƚĂǁϮ͗EĂ/;ĂƋͿ
ĂĚĂŶŝĞϭϬ͘;ϬͲϭͿ
ϭ͘ůϮнϮƌʹoƌϮнϮůʹ
Ϯ͘ƌϮнϮ/ʹo/ϮнϮƌʹ
ĂĚĂŶŝĞϭϭ͘;ϬͲϭͿ
EŝĞƉŽůĂƌŶĞŇƵŽƌŽǁĐĞůĞƉŝĞũƐŝħƌŽǌƉƵƐǌĐǌĂũČǁŶŝĞƉŽůĂƌŶǇŵŚĞŬƐĂŶŝĞŝǁĐŚůŽƌŽĨŽƌŵŝĞŶŝǏǁƉŽůĂƌŶĞũ
ǁŽĚǌŝĞ͘WŽųŽǏĞŶŝĞǁĂƌƐƚǁǇŽƌŐĂŶŝĐǌŶĞũǌĂůĞǏǇŽĚŐħƐƚŽƑĐŝĐŝĞĐǌǇ͗Ě,ϮKхĚϲ,ϭϰŽƌĂǌĚ,ϮKфĚ,ůϯ͘
tĂƌƐƚǁĂĐŚůŽƌŽĨŽƌŵŽǁĂǌŶĂũĚƵũĞƐŝħǌĂƚĞŵƉŽĚǁĂƌƐƚǁČǁŽĚŶČ͕ĂǁĂƌƐƚǁĂŚĞŬƐĂŶŽǁĂʹŶĂĚǁĂƌƐƚǁČ
ǁŽĚŶČ͘
ĂĚĂŶŝĞϭϮ͘;ϬͲϭͿ
ϮƵϮнн^KϰϮʹнϮE,ϯнϮ,ϮKoƵϮ;K,ͿϮ^KϰpнϮE,ϰн
ůƵďϮƵϮнн^KϰϮʹнϮ;E,ϯ,ϮKͿoƵϮ;K,ͿϮ^KϰpнϮE,ϰн
71
stron 496
Spis treści
tre
Część I. CHEMIA OGÓLNA Rozdział 10. Użyteczne substancje nieorga-
niczne – wykorzystanie i otrzymywanie
Rozdział 0. Przypomnienie ważnych termi-
nów poznanych w gimnazjum Część III. CHEMIA ORGANICZNA
Rozdział 1. Budowa materii Rozdział 11. Specyficzny charakter związ-
ków organicznych
Rozdział 2. Stechiometria
Rozdział 12. Otrzymywanie i właściwości
Rozdział 3. Mieszaniny
węglowodorów
Rozdział 4. Reakcje chemiczne
Rozdział 13. Otrzymywanie i właściwości
Rozdział 5. Chemia roztworów wodnych związków jednofunkcyjnych
Część II. CHEMIA Rozdział 14. Otrzymywanie i właściwości

związków wielofunkcyjnych
NIEORGANICZNA
Część IV. CZYNNOŚCI
Rozdział 6. Występowanie substancji nie-
organicznych w przyrodzie
LABORATORYJNE
Rozdział 7. Związki nieorganiczne Rozdział 15. Zasady ogólne
Rozdział 8. Charakterystyka pierwiastków Część V. TECHNIKI ANALIZY
w blokach konfiguracyjnych tablicy ZWIĄZKÓW ORGANICZ-
Mendelejewa NYCH
Rozdział 9. Reakcje pierwiastków Skorowidz rzeczowy (polsko-angielski)
72
Jeden z najważniejszych sposobów rozumowania chemika polega na porównywaniu
substancji chemicznych i określaniu podobieństw oraz różnic między nimi.
Andrzej Górski
Profesor Politechniki Warszawskiej
Wstęp
To Repetytorium jest dla tych, którzy pragną zdobyć minimum trwałej i rzetel-
nej wiedzy z chemii, koniecznej do studiowania na kierunkach przyrodniczych, lecz
nie dla entuzjastów metody ZZZ (Zakuć Zdać Zapomnieć). Uwaga o „minimum”
dotyczy głównie części I (Chemia ogólna) i części IV (Czynności laboratoryjne). Po-
zostałe części (II i III) są zbyt rozbudowane jak na potrzeby początkujących studentów,
ale odpowiadają wszystkim wymaganiom z podstawy programowej Ministerstwa
Edukacji Narodowej, niezbędnym do zdania matury.
Szczegółowy spis treści i skorowidz polsko-angielski (zamieszczony na końcu
książki) ułatwią wyszukiwanie określonych treści.
Nie można nauczyć się chemii bez rozwiązywania zadań. Dlatego po większości
paragrafów proponujemy rozwiązanie odpowiednich zadań ze zbioru K.M. Pazdry
i A. Roli-Noworyty Zbiór zadań z chemii do liceów i techników. Zakres rozszerzony
(wydanie nowe, zmienione i uzupełnione, 2023), zwanego w tej książce „Zbiorem…”.
Na końcu „Zbioru…” są odpowiedzi do wszystkich zadań.
Na stronie internetowej wydawnictwa www.pazdro.com.pl – przy szczegółowym
opisie Repetytorium oraz w STREFIE UCZNIA (Doświadczenia z chemii) – są dostępne
filmowe wersje przykładowych doświadczeń, obejmujących czynności laboratoryjne
opisane w części IV.
Autorzy
73
Chemia. Repetytorium dla przyszłych maturzystów i studentów. Przykładowy fragment
Rozdział 1. Budowa materii
1.10. Wiązania chemiczne

1.10.1. Wiązanie jonowe
Atomy metali, pierwiastków o małej elektroujemności, znajdujących się na po-
czątku każdego okresu tablicy Mendelejewa, oddają wszystkie elektrony z powłoki
zewnętrznej, uzyskując w ten sposób konfigurację helowca zamykającego okres po-
przedni. Na przykład atom sodu uzyskuje w ten sposób konfigurację neonu:

a beryl – helu:

Powłoką zewnętrzną staje się automatycznie w tych przemianach powłoka przed-
ostatnia, ta zaś zawiera oktet lub dublet elektronowy.
Atom pozbawiony elektronu przestaje być elektrycznie obojętny. Przybiera on ła-
dunek dodatni, ponieważ liczba protonów w jądrze pozostaje bez zmian i liczba ładun-
ków dodatnich jądra przewyższa liczbę elektronów. Wytworzona w ten sposób nowa
drobina to jon dodatni, czyli kation. Tworzenie kationów jest typową cechą metali.
Zasady zapisywania wzorów jonów przypomniano w p. 0.2.
Wymiary jonów są inne niż wymiary ich macierzystych atomów. Usunięcie elek-
tronu powoduje zmniejszenie odpychania między elektronami. Dzięki temu elektrony
zbliżają się do jądra i zostają silniej z nim związane. W konsekwencji wszystkie kationy
mają promienie mniejsze niż atomy, z których się utworzyły, na przykład:

Atomy niemetali, pierwiastków o dużej elektroujemności, znajdujące się przy koń-
cu okresu, mogą przyłączać do zewnętrznej powłoki tyle elektronów, ile brakuje im do
konfiguracji helowca zamykającego okres. Na przykład atom chloru uzyskuje w ten
sposób konfigurację argonu:

a tlen – neonu:

74 1
CHEMIA. Repetytorium dla przyszłych maturzystów i studentów
Atom, który przyłączył elektron, staje się jonem ujemnym, czyli anionem. Tworze-
nie anionów jest typową cechą niemetali.
Wszystkie aniony mają promienie większe niż macierzyste atomy. Przyłączenie
elektronu powoduje zwiększenie siły odpychania między elektronami i wzrost wymia-
rów chmury elektronowej, na przykład:

Łączenie się metali z niemetalami polega na przenoszeniu elektronów z atomu
metalu do atomu niemetalu i utworzeniu wiązania jonowego według schematu:

Atom metalu przekształca się w kation, a atom niemetalu – w anion. Wytworzone

jony przyciągają się elektrostatycznie i na tym polega utworzenie wiązania chemicz-
nego zwanego wiązaniem jonowym. Typowym przykładem takiego procesu może być
reakcja sodu z chlorem, której produktem jest chlorek sodu, NaCl (skrót „ew” oznacza
elektrony walencyjne):

Substancje zbudowane z jonów tworzą w stanie stałym jonową sieć krystaliczną –
rys. 1.44.a. Więcej na ten temat jest w p. 1.10.17.

Rys. 1.44. Schematy sieci krystalicznych: a) jonowej, b) cząsteczkowej, c) metalicznej (niebie-

skie kropki oznaczają swobodnie poruszające się elektrony)
Proponujemy zadania ze „Zbioru...”: 7.38, 7.47.
75
1.10.2. Wiązanie kowalencyjne

Łączenie się niemetali z niemetalami polega na uwspólnieniu elektronów i utwo-
rzeniu wiązania kowalencyjnego według schematu:

Oba atomy przekształcają się w cząsteczkę, czyli drobinę obojętną elektrycznie,

zbudowaną z jąder atomowych i elektronów. W ramach przybliżonych metod obli-
czeniowych chemii kwantowej można przyjąć, że część elektronów porusza się wokół
pierwszego jądra, część wokół drugiego, a kilka wokół obu jąder i te ostatnie są na-
zywane elektronami wiążącymi lub uwspólnionymi. Wspólne elektrony zachowują się
jak chmura ładunku, rozprzestrzeniona wokół obu jąder i wykazująca znaczną gęstość
w obszarze międzyjądrowym. Chmura ta nakłada się na chmury innych elektronów
walencyjnych i rdzeniowych.

Rys. 1.45. Elektrony w cząsteczkach typu AB: a) chmura elektronów wspólnych; b) warstwice
gęstości elektronowej w cząsteczce HCl
Istota wiązania kowalencyjnego polega na istnieniu wspólnych elektronów, stano-

wiących pary o skompensowanych spinach. One stanowią czynnik wiążący. Typowym
przykładem cząsteczki powstającej na tej zasadzie jest cząsteczka chlorowodoru HCl:

Każdy atom „oddelegowuje” jeden elektron do utworzenia wspólnego zespo-

łu elektronowego (w tym przypadku dwuelektronowego), w powyższym schemacie
zaznaczonego symbolem „2 ew” (dwa elektrony walencyjne) między symbolami ato-
mów. Wokół obu jąder utworzyła się trwała konfiguracja walencyjna, ponieważ elek-
trony wspólne liczy się zarówno jako składnik dubletu przy jądrze wodoru, jak i skład-
nik oktetu walencyjnego dla chloru.
76
Pozostałe elektrony walencyjne, które nie biorą udziału w tworzeniu wiązania,

określa się jako wolne. Elektrony te najczęściej tworzą pary o skompensowanych spi-
nach i stąd powszechnie stosowana nazwa wolne pary elektronowe.
Substancje zbudowane z cząsteczek tworzą w stanie stałym cząsteczkową sieć kry-
staliczną (rys. 1.44.b).
1.10.3. Wiązanie metaliczne

W zbiorze jednakowych lub różnych atomów metali następuje delokalizacja elek-
tronów, która prowadzi do powstania wiązania metalicznego. Delokalizacja elektro-
nów następuje przede wszystkim w samych metalach i w ich stopach. Polega na ode-
rwaniu elektronów od atomów, które stają się kationami:

Kationy tworzą sieć krystaliczną, a uwolnione elektrony poruszają się swobodnie

w obrębie całej próbki makroskopowej, stąd określenie delokalizacja. Dzięki temu me-
tale są dobrymi przewodnikami elektryczności. Sieć krystaliczną metalu przedstawio-
no na rysunku 1.44.c.
1.10.4. Promienie atomowe i jonowe

Promienia pojedynczego, izolowanego atomu bądź jonu nie można zmierzyć do-
świadczalnie ani obliczyć teoretycznie, ponieważ – w świetle mechaniki kwantowej
– zasięg chmury elektronowej nie ma skończonej wartości. Prawdopodobieństwo
znalezienia elektronu (i gęstość chmury elektronowej) osiąga wartość zerową dopie-
ro w odległości nieskończenie wielkiej od jądra. W ciałach stałych można zmierzyć
doświadczalnie odległość między jądrami sąsiadujących atomów lub jonów. Traktu-
jąc atomy bądź jony jak sztywne, stykające się z sobą kule, przyjmuje się umownie,
że połowa odległości między jądrami jednakowych sąsiadujących atomów lub jonów
stanowi miarę zasięgu chmury elektronowej i jest nazywana promieniem atomowym.
Wyróżnia się kilka rodzajów tych promieni, sklasyfikowanych na rys. 1.46 i przedsta-
wionych na rys. 1.47.
Promień drobiny jednojądrowej to miara zasięgu chmury elektronowej drobin
sąsiadujących w sieci krystalicznej.
Promień atomowy w kryształach metali jest nazywany promieniem metalicznym
(rys. 1.47.a). Kryształy niemetali zbudowane są z cząsteczek (Cl2, P4, S8 itp.) i dlatego
wyróżnia się w nich dwa rodzaje promieni atomowych: połowę odległości między ją-
drami tej samej cząsteczki, zwaną promieniem kowalencyjnym, oraz połowę odległo-
ści między jądrami cząsteczek sąsiadujących, tzw. promień van der Waalsa, z reguły
większy od kowalencyjnego (rys. 1.47.b).
W jonowych sieciach krystalicznych, zbudowanych z kationów i anionów, pro-
mienie tych drobin, zwane promieniami jonowymi, nie są połową odległości mię-
dzyjądrowej (rys. 1.47.c). Kation jest z reguły mniejszy od anionu, a suma promieni
77
obu tych jonów jest równa odległości między ich jądrami i bywa nazywana długością
wiązania jonowego.
2TQOKGPKGFTQDKP
LGFPQLðFTQY[EJ
2TQOKGýCVQOQY[ 2TQOKGýLQPQY[
tRQãQYCQFNGIãQćEKOKõF\[LðFTQYGL tOKCTC\CUKõIWEJOWT[GNGMVTQPQYGLLQPWYLQPQYGL
YUKGEKMT[UVCNKE\PGLRKGTYKCUVMC UKGEKMT[UVCNKE\PGL YKGNMQćçQDNKE\CPC\ãQēQP[OK
EJGOKE\PGIQ OGVQFCOK tRCVT\T[UE
2TQOKGýOGVCNKE\P[ 2TQOKGýMQYCNGPE[LP[ 2TQOKGýXCPFGT9CCNUC

tRQãQYCQFNGIãQćEK tRQãQYCQFNGIãQćEKOKõF\[ tRQãQYCQFNGIãQćEKOKõF\[
OKõF\[LðFTQYGLYUKGEK LðFTCOKVGLUCOGLE\ðUVGE\MK LðFTCOKUðUKCFWLðE[EJ
MT[UVCNKE\PGLRKGTYKCUVMC YUKGEKMT[UVCNKE\PGL E\ðUVGE\GMYUKGEKMT[UVCNKE\-
EJGOKE\PGIQMVÐT[LGUV RKGTYKCUVMCEJGOKE\PGIQ PGLRKGTYKCUVMCEJGOKE\PGIQ
OGVCNGO PKGOGVCNKE\PGIQ PKGOGVCNKE\PGIQ
Rys. 1.46. Rodzaje promieni drobin jednojądrowych

!

!"
Rys. 1.47. Odległości międzyjądrowe w kryształach:
a) ilustracja promienia metalicznego, b) ilustracja pro-
mienia kowalencyjnego i promienia van der Waalsa na
przykładzie kryształu chloru, c) ilustracja promieni jo-

nowych na przykładzie kryształu chlorku sodu. Długość
wiązania kowalencyjnego to odległość między jądrami
tej samej cząsteczki w sieci krystalicznej. Długość wią-
zania jonowego to odległość między jądrem kationu
i jądrem anionu sąsiadującego z nim w sieci krystalicznej
78
Promienie atomowe i jonowe ze wzrostem liczby atomowej:

x rosną w grupach tablicy Mendelejewa,
x maleją w okresach tablicy Mendelejewa, ale na końcu, w atomach helowców znacz-
nie wzrastają.
Promienie kationów tego samego pierwiastka maleją ze wzrostem ładunku kationu:
rM+ > rM2+ > rM3+ itd.
Na przykład:
Ti0 – 146 pm, Ti2+ – 78 pm, Ti3+ – 69 pm, Ti4+ – 64 pm
Okresowa zmienność promieni atomowych i jonowych jest prosta, ale kryje w so-
bie trzy pytania:
x Dlaczego w grupach promienie rosną ze wzrostem liczby atomowej (czyli w dół
grupy)?
x Dlaczego w okresach promienie maleją ze wzrostem liczby atomowej (czyli od
strony lewej ku prawej), ale na końcu, w grupie helowców, gwałtownie rosną?
x Dlaczego w obrębie okresu promienie i w konsekwencji objętość atomów maleje,
mimo że masa atomów wzrasta?
Masa atomowa jest uzależniona od składu jądra, które w porównaniu z całym
atomem zajmuje bardzo małą objętość. O objętości atomu, a więc o jego promieniu,
decyduje zatem czynnik zupełnie inny niż masa. W miarę wzrostu liczby elektronów
w atomie rośnie ładunek jądra +Z, elektrony są coraz silniej przyciągane przez jądro
i kurczą się ich rozmiary. Dlatego w obrębie okresu następuje systematyczne zmniej-
szanie się promieni atomowych i jedynie w atomie helowca, kończącego okres, zaob-
serwować można wzrost promienia wywołany prawdopodobnie silnym, wzajemnym
odpychaniem elektronów w całkowicie zapełnionej podpowłoce p. Wzrost objętości
atomu pierwiastka rozpoczynającego okres w stosunku do objętości atomu zamykają-
cego okres poprzedni wywołany jest pojawieniem się nowej powłoki, której odpowia-
da kulista przestrzeń orbitalna s. Ponadto obecność nowej powłoki powoduje kurcze-
nie się powłok bliższych jądra, w związku z czym średnie odległości kolejnych powłok
K, L, M, … od jądra nie są wielkościami stałymi.
Promień kowalencyjny ulega znacznemu skróceniu w miarę wzrostu krotności
wiązania. Na przykład długości wiązań węgiel–węgiel (odległości międzyjądrowe)
wynoszą: 154 pm (C–C), 134 pm (C=C), 120 pm (C{C). Odpowiednie promienie ko-
walencyjne są połową długości wiązania.
Proponujemy zadania ze „Zbioru...”: 7.41, 7.42, 7.63, 7.76, 7.82.
1.10.5. Symbole Lewisa

Gilbert Lewis zaproponował prosty sposób zapisywania przemieszczeń elektro-
nów walencyjnych w procesie tworzenia wiązań chemicznych. Symbole literowe pier-
wiastków uzupełnia się kropkami obrazującymi elektrony walencyjne. Każda kropka
oznacza jeden elektron.
79
Jeżeli elektrony walencyjne tworzą parę o przeciwnie zorientowanych spinach,

to przedstawia się je w postaci dwóch kropek przy tym samym, dowolnie wybranym
boku symbolu:

Elektrony niesparowane zaznacza się kropkami w taki sposób, aby przy danym
boku symbolu była tylko jedna kropka, na przykład dla dwóch elektronów:

dla trzech elektronów:

Elektrony walencyjne pierwiastków pierwszego i drugiego okresu należy zatem

zapisywać w następujący sposób:

Berylowce, borowce i węglowce reagują najczęściej równocześnie z przejściem ze
stanu podstawowego do stanu wzbudzonego. Jeden z elektronów podpowłoki s prze-
chodzi do podpowłoki p i w ten sposób atom zawiera tylko elektrony niesparowane.

Przejścia do stanów wzbudzonych są istotne, ponieważ – jak okaże się dalej – licz-
ba elektronów niesparowanych ma wpływ na liczbę wiązań kowalencyjnych, które
tworzy atom.
1.10.6. Wzory Lewisa

Rodzaj wiązania chemicznego można uwidocznić, stosując wzory Lewisa, zwane
też wzorami elektronowymi, czyli wzory strukturalne z zaznaczonym rozmieszcze-
niem elektronów wspólnych i nieuwspólnionych. Istnieją trzy rodzaje wzorów elek-
tronowych: kropkowe (w których każdy elektron jest zaznaczony kropką), kreskowe
(w których każda para elektronów jest zaznaczona kreską), kreskowo-kropkowe (pre-
ferowane we współczesnej literaturze), w których parę wspólną zaznacza się kreską,
a parę wolną dwoma kropkami.
80
CHEMIA cztery etapy do sukcesu
na maturze
Chemia
etap 1.
Zbiór zadań
etap 2.
Matura 2024
Zadania maturalne
• aktualna nomenklatura
• dostosowany
do podstawy
programowej od 2019 r.
etap 3.
powtórka przed maturą etap 4.
Próbne arkusze
www.pazdro.com.pl

Inf Che 2024

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Inf Che 2024

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

CHEMIA cztery etapy do sukcesu

powtórka przed maturą etap 4.

2GGDMHP\ GR UąN 1DXF]\FLHOL L 8F]QLyZ NROHMQą HG\FMĊ SRZV]HFKQLH ]QDQHJR

EĂн ĂϮн ůϯн Eϯʹ ^Ϯʹ ůʹ

ϭ͘ŐƌƵƉĂĂƚŽŵſǁ͗ Ϯ͘ŐƌƵƉĂĂƚŽŵſǁ͗ ϯ͘ŐƌƵƉĂĂƚŽŵſǁ͗

<ŽŶĮŐƵƌĂĐũĂĞůĞŬƚƌŽŶŽǁĂ >ŝĐǌďĂĞůĞŬƚƌŽŶſǁ EĂũǁǇǏƐǌǇƐƚŽƉŝĞŷ EĂũŶŝǏƐǌǇƐƚŽƉŝĞŷ

0DP\QDG]LHMĊĪHWHQZbiór RELHMHJRF]ĊĞFL SR]ZROL:DPGREU]HVLĊSU]\JRWRZDüGR

0Q2 0Q 0Q2 0Q2

3R DT ,Q DT 5D DT ,Q DT

 32±+2 +32±2+± 

2EOLF]PDVĊ ZNLORJUDPDFK nKHSWDQX&+RUD]PDVĊWULPHW\ORSHQWDQX&+

W latach 2010–2014 chemię można było zdawać na maturze na poziomie podstawowym

W tym zbiorze zebrano wszystkie zadania, które występowały w arkuszach maturalnych

Obecne wydanie zbioru podzielono na dwie części, a ponadto uzupełniono je o kilkadzie-

TEKSTY ZADAŃ MATURALNYCH

Zadanie 1.1. [CKE, matura, maj 2010, zad. 1. (1 pkt)]

Symbol pierwiastka Numer okresu Numer grupy Symbol bloku

Zadanie 1.2. [CKE, matura, maj 2010, zad. 2. (2 pkt)]

Zadanie 1.3. [CKE, matura, maj 2011, zad. 1. (2 pkt)]

Informacja do zadań 1.4.–1.6.

Zadanie 1.4. [CKE, matura, maj 2011, zad. 5. (1 pkt)]

Zadanie 1.5. [CKE, matura, maj 2011, zad. 6. (1 pkt)]

Zadanie 1.6. [CKE, matura, maj 2011, zad. 7. (1 pkt)]

Zadanie 1.7. [CKE, matura, czerwiec 2011, zad. 1. (1 pkt)]

Zadanie 1.8. [CKE, matura, czerwiec 2011, zad. 2. (1 pkt)]

3RZVWDMąF\ZMHMZ\QLNXL]RWRS AZ11 X MHVWQLHWUZDá\LVDPRU]XWQLHXOHJDSU]HPLDQLH β+ ( 01 e+ )

Zadanie 1.9. [CKE, matura, maj 2012, zad. 1. (1 pkt)]

Symbol pierwiastka Numer okresu Numer grupy Symbol bloku

Zadanie 1.10. [CKE, matura, maj 2012, zad. 2. (1 pkt)]

Zadanie 1.11. [CKE, matura, czerwiec 2012, zad. 1. (1 pkt)]

Zadanie 1.12. [CKE, matura, czerwiec 2012, zad. 2. (1 pkt)]

Zadanie 1.13. [CKE, matura, maj 2013, zad. 1. (3 pkt)]

Zadanie 1.14. [CKE, matura, maj 2013, zad. 3. (1 pkt)]

Zadanie 1.15. [CKE, matura, maj 2013, zad. 4. (3 pkt)]

Zadanie 1.16. [CKE, matura, czerwiec 2013, zad. 1. (1 pkt)]

Zadanie 1.17. [CKE, matura, czerwiec 2013, zad. 2. (1 pkt)]

Zadanie 1.18. [CKE, matura, maj 2014, zad. 4. (1 pkt)]

Zadanie 1.19. [CKE, matura, maj 2014, zad. 5. (1 pkt)]

Zadanie 1.20. [CKE, matura, maj 2014, zad. 6. (1 pkt)]

Zadanie 1.21. [CKE, matura, czerwiec 2014, zad. 1. (1 pkt)]

Zadanie 1.22. [CKE, matura, czerwiec 2014, zad. 2. (1 pkt)]

Zadanie 1.23. [CKE, matura, czerwiec 2014, zad. 3. (1 pkt)]

główna poboczna magnetyczna magnetyczna spinowa

Zadanie 1.24. [CKE, matura, czerwiec 2014, zad. 5. (1 pkt)]

SZKICE ROZWIĄZAŃ i ODPOWIEDZI

68, 9 u · 60,1% + 70, 9 u · 39, 9%

 pn l  

0,64 g → 0,32 g → 0,16 g → 0,08 g → 0,04 g → 0,02 g

CHEMIA roztworu. Przeliczanie stężeń

2EHFQRĞü ZLHOX JUXS K\GURNV\ORZ\FK V\JQDOL]XMH VLĊ SU]HGURVWNDPL OLF]HEQLNRZ\PL di

1D +2 2+±

+ &+ &+ &+

, &+ &+ & &+ +

, ,, ,,, ,9

8. Elektrochemia 14. Właściwości kasowo–zasadowe

84 Wyjaśnianie chemii w pytaniach i odpowiedziach

Czy atom węgla może tworzyć jony lub rodniki?

Jakie czynniki decydują o trwałości karbojonów i karborodników?

Które grupy wykazują tendencję do oddawania, a które do przyciągania elek-

Jak efekt indukcyjny wpływa na trwałość karbokationów, karboanionów

H CHϯ CHϯ CHϯ

Wzrost trwałości karbokationów

7UZDáRĞü NDUERNDWLRQyZ URĞQLH Z WDNLHM ZáDĞQLH NROHMQRĞFL SRQLHZDĪ JUXS\ PH

EĂн ĂϮн ůϯн Eϯʹ ^Ϯʹ ůʹ

0DP\QDG]LHMĊĪHWHQZbiór RELHMHJRF]ĊĞFL SR]ZROL:DPGREU]HVLĊSU]\JRWRZDüGR

0Q2 0Q 0Q2 0Q2

3R DT ,Q DT 5D DT ,Q DT

32±+2 +32±2+±

2EOLF]PDVĊ ZNLORJUDPDFK nKHSWDQX&+RUD]PDVĊWULPHW\ORSHQWDQX&+

pn l

2EHFQRĞü ZLHOX JUXS K\GURNV\ORZ\FK V\JQDOL]XMH VLĊ SU]HGURVWNDPL OLF]HEQLNRZ\PL di

1D +2 2+±

+ &+ &+ &+

, &+ &+ & &+ +

, ,, ,,, ,9

7UZDáRĞü NDUERNDWLRQyZ URĞQLH Z WDNLHM ZáDĞQLH NROHMQRĞFL SRQLHZDĪ JUXS\ PH