Instalacije U Zoni Prometnica

DEAN HRNĈIĆ
INSTALACIJE U ZONI PROMETNICA
Zagreb, veljaĉa 2014.

Javna verzija rada iz podruĉja graĊevinarstva u svrhu edukacije i pruţanja na uvid
odreĊenih informacija vezano za instalacije u zonama prometnica. Za detaljnije
informacije kontaktirati autore struĉne literature korištene pri izradi ovog rada.
SAŽETAK
Ovim radom obraĊena je problematika postavljanja instalacija u zoni prometnica,

poĉevši od vrsta instalacija, materijala potrebnih za pojedine instalacije pa sve do
tehnoloških rješenja kako pojedini detalji trebaju izgledati u praksi.
U nastavku rada kroz tematska poglavlja vezano za pojedine vrste instalacija,

pobliţe su opisani detalji postavljanja, projektiranja i izvedbe pojedinih vrsta
instalacija te je dan uvid u postojeću regulativu vezano za specifiĉne instalacije
(komunalne instalacije, elektro instalacije, toplovodne i druge instalacije).
Završni dio rada prikazuje kroz priloge razliĉita rješenja postavljanja instalacija u
zoni prometnica na pojedinim dionicama cesta na podruĉju Republike Hrvatske te
ukljuĉuje primjere gradskih glavnih ulica, sporednih ulica te otvorenih cesta u
zonama izvan naselja.
Instalacije u zoni prometnice - Saţetak 1

SADRŽAJ
SAŢETAK …………………………………………………………………………………………………………….1
SADRŢAJ……………………………………………………………….…………………………………………….2
1. UVOD ............................................................................................................ 7
2. VODOVOD .................................................................................................... 8
2.1 Vrste vodovodnih cijevi ............................................................................ 10
2.1.1 Lijevano ţeljezne cijevi ...................................................................... 11
2.1.2 Duktilne cijevi .................................................................................... 12
2.1.3 Ĉeliĉne cijevi ..................................................................................... 13
2.1.4 Azbest cementne cijevi ...................................................................... 14
2.1.5 Cijevi od sintetiĉkih materijala ........................................................... 15
2.1.6 Armiranobetonske cijevi .................................................................... 17
3. KANALIZACIJA I ODVODNJA .................................................................... 18
3.1 Vrste kanalizacijskih sustava ................................................................... 19
3.2 Slivnici...................................................................................................... 21
3.2.1 Odvodnja brzih gradskih prometnica ................................................. 23
3.2.2 Odvodnja glavnih gradskih prometnica ............................................. 24
3.2.3 Odvodnja s gradskih ulica ................................................................. 25
3.2.4 Odvodnja sporednih ulica i parkinga ................................................. 26
3.3 Vrste i materijali glavnih odvodnih kanala ................................................ 27
3.3.1 Betonski kanali .................................................................................. 29
3.3.2 Armiranobetonski kanali .................................................................... 30
3.3.3 Azbestcementni kanali ...................................................................... 30
3.3.4 Odvodni kanali od sintetskih materijala ............................................. 31
3.3.5 Lijevano ţeljezni odvodni kanali ........................................................ 32
3.3.6 Ĉeliĉne cijevi ..................................................................................... 32
3.3.7 Keramiĉke odvodne cijevi .................................................................. 32
Instalacije u zoni prometnice - Sadrţaj 2

4. TOPLOVOD I PLINOVOD ........................................................................... 33
4.1 Toplovod .................................................................................................. 33
4.1.1 Toplovodne cijevi ............................................................................... 34
4.2 Plinovod ................................................................................................... 35
4.2.1 Plinovodne cijevi................................................................................ 36
5. ELEKTRIĈNE I TK INSTALACIJE .............................................................. 37
5.1 Elektro-energetske instalacije .................................................................. 37
5.1.1 Materijali elektro energetskih kablova ............................................... 38
5.2 Telekomunikacijske instalacije ................................................................. 39
5.2.1 Materijali TK instalacija ...................................................................... 40
6. RASPORED I ODNOSI MEĐU INSTALACIJAMA ...................................... 41
6.1 Podjela instalacija po zonama i razmacima ............................................. 42
6.2 Postavljanje instalacija ............................................................................. 46
6.2.1 Zakonska regulativa .......................................................................... 47
6.2.2 Popis zakona i propisa pri gradnji instalacija u zoni prometnica ........ 50
6.3 Vodovod, kanalizacija i odvodnja ............................................................. 52
6.3.1 Revizijska okna ................................................................................. 55
6.4 Toplovod i plinovod .................................................................................. 57
6.4.1 Toplovodi i vrelovodi.......................................................................... 57
6.4.2 Plinovod ............................................................................................ 60
6.5 Elektro-energetske i TK instalacije ........................................................... 63
6.5.1 Elektro – energetske instalacije ......................................................... 63
6.5.2 Telekomunikacijske instalacije .......................................................... 67
7. ZAJEDNIĈKO VOĐENJE INSTALACIJA .................................................... 72
8. PRILOZI ...................................................................................................... 74
ZAKLJUĈAK……………………………………………………………………………………………………….75
LITERATURA……………………………………………………………………………………………………..76

SUMMARY…………………………………………………………………………………………………………78
Popis kratica i oznaka
AB – Armirano betonski
B – Širina rova ili kanala
DN – Unutarnji promjer cijevi
DTK – Distribucijske telekomunikacije
EE – Elektro energetski
H – Visina kanala
KT – Širina nastavka za spajanje cijevi
L – Duljina cijevi
NN RH – Narodne novine Republike Hrvatske
OD – Vanjski promjer cijevi
PE - Polietilen
PELD – Polietilen niske ĉvrstoće
PEHD – Polietilen visoke ĉvrstoće
PVC – Polivinil klorid
R,r – Radijus cijevi, kanala ili rova
SL – Sluţbeni list Savezne Federativne Republike Jugoslavije
TK – telekomunikacije
Popis tablica:
Tablica 1 - Broj priklljuĉaka na 1 km cjevovoda ..................................................... 9
Tablica 2 - MeĊusobni razmaci instalacija ............................................................ 44
Tablica 3 - Visina i širina rova ovisno o veliĉine cijevi .......................................... 58
Tablica 4 - Razmaci TK instalacija od drugih objekata ......................................... 67

Popis slika:
Slika 1 - Primjer tablice promjera cijevi .................................................................. 9

Slika 2 - Cijev u rovu ............................................................................................ 10
Slika 3 – Lijevano ţeljezne cijevi sa prikljuĉcima.................................................. 11
Slika 4 - Duktilne cijevi ......................................................................................... 12
Slika 5 - Detalj spoja duktilnih cijevi ..................................................................... 12
Slika 6 - Ĉeliĉne cijevi .......................................................................................... 13
Slika 7 - Azbest cementne cijevi .......................................................................... 14
Slika 8 - PVC cijevi ............................................................................................... 15
Slika 9 - Poliesterske cijevi ................................................................................... 15
Slika 10 - PE cijevi ............................................................................................... 16
Slika 11 - Armiranobetonske cijevi ....................................................................... 17
Slika 12 - Opći ili mješoviti kanalizacijski sustav .................................................. 19
Slika 13 - Razdjelni kanalizacijski sustav ............................................................. 20
Slika 14 - Linijski skupljaĉi oborinskih voda.......................................................... 21
Slika 15 - Tipovi slivnika s rešetkom i vodolovnim grlom...................................... 22
Slika 16 - Mogućnosti postavljanja rešetki i vodolovnih grla slivnika .................... 22
Slika 17 - Odvodnja brzih gradskih prometnica .................................................... 23
Slika 18 - Odvodnja glavnih gradskih prometnica ................................................ 24
Slika 19 - Odvodnja gradskih ulica ....................................................................... 25
Slika 20 - Odvodnja sporednih ulica i parkinga .................................................... 26
Slika 21 - Odvodni kanal u mekanim i tvrdim tlima ............................................... 27
Slika 22 - Odvodni kanal sa betonskom oblogom i AB sandukom ....................... 27
Slika 23 – 1. Kruţni oblik i kruţni oblik s kinetom ................................................. 28
Slika 24 – 2. Jajoliki, polukruţni i pravokutni oblik ................................................ 28
Slika 25 – 3. Potkoviĉasti i kapasti oblik ............................................................... 28
Slika 26 - Betonski odvodni kanal ........................................................................ 29
Slika 27 - Armiranobetonski kanali ....................................................................... 30
Slika 28 – Kanalizacijska poliesterska cijev ......................................................... 31
Slika 29 - Keramiĉke cijevi ................................................................................... 32
Slika 30 - Primjer toplovodnih cijevi zaštićenih pijeskom ...................................... 34
Slika 31 - Toplovodne cjevi .................................................................................. 35
Slika 32 - Plinske PEHD cijevi .............................................................................. 36

Slika 33 - Kablovi u zemlji sa zaštitnom vrpcom iznad kablova ............................ 38
Slika 34 - Elektro energetski kabel sa PE zaštitom .............................................. 38
Slika 35 - TK instalacije u ploĉniku ili kolniku ....................................................... 39
Slika 36 - TK instalacije u PVC cijevima ............................................................... 40
Slika 37 - Podjela prometnice na instalacijske zone............................................. 42
Slika 38 – Primjer gradske brze ceste .................................................................. 43
Slika 39 – Primjer gradske glavne ceste .............................................................. 43
Slika 40 – Primjer gradske sporedne ceste .......................................................... 43
Slika 41 - Dimenzije poklopaca ............................................................................ 45
Slika 42 - Vertikalne i horizontalne podgrade ....................................................... 52
Slika 43 - Primjeri rovova za vodovod ili kanalizaciju ........................................... 53
Slika 44 - Tlocrtni oblici revizijskog okna .............................................................. 55
Slika 45 - Monolitna betonska i AB okna .............................................................. 56
Slika 46 - Visina i širina toplovodnog rova............................................................ 58
Slika 47 - Betonski toplovodni kanal..................................................................... 58
Slika 48 - Rov plinovoda ...................................................................................... 61
Slika 49 - Prijelaz ceste preko plinovoda.............................................................. 61
Slika 50 - Polaganje kabela direktno u zemlju ...................................................... 64
Slika 51 - Ĉešalj za više kabela u rovu................................................................. 66
Slika 52 - Kabelska galerija .................................................................................. 66
Slika 53 - Kabelska TK kanalizacija ..................................................................... 68
Slika 54 - Zdenac TK instalacija ........................................................................... 70
Slika 55 – Minimalni razmaci u galeriji ................................................................. 73

1. UVOD
Prilikom projektiranja prometnica veliku paţnju treba posvetiti i pravilnom

projektiranju poloţaja pojedinih instalacija u prometnicama i njihovoj neposrednoj
blizini. Ĉesto zbog propusta pri projektiranju ili zbog nemarnosti prilikom izgradnje
prometnica dolazi do problema sa instalacijama u zoni prometnica. Takvi propusti
dovode do tehnoloških i financijskih problema.
Zbog neusklaĊenosti poloţaja instalacija u zoni prometnica, ĉesto smo svjedoci

ponovnog raskopavanja tek završenih prometnih površina , konstantnog
prepravljanja nekih ulica zbog dodavanja novih instalacija ili popravka postojećih
instalacija koje su oštećene prilikom izvedbe dodatnih radova. TakoĊer, vaţan faktor
je i materijal kroz koji se provode instalacije budući da neadekvatna dubina
postavljanja odreĊene instalacije dovodi do njenog pucanja ili oštećenja što ponovno
iziskuje potrebne sanacijske radove.
U nekim situacijama zbog nedostatka potrebnog prostora za meĊusobne razmake

unutar instalacija provode se rješenja zajedniĉkog postavljanja instalacija u
odreĊene kalupe ili kanalice koji su prethodno regulirani propisima i normativima
zbog opasnosti od meĊusobnog kontakta kao na primjer, elektro-instalacija i vodnih
instalacija.
Instalacije u zoni prometnice - Uvod 7

2. VODOVOD
Svako urbano podruĉje unutar granica Republike Hrvatske ne moţe se zamisliti

bez sustava za opskrbu pitkom vodom. Opskrba pitkom vodom je osigurana iz raznih
prirodnih ili umjetnih vodocrpilišta iz kojih krajnji korisnici pitku vodu dobivaju putem
cjevovoda. Opskrba gradova vodom potjeĉe još iz doba prije nove ere ĉije ostatke i
danas nalazimo diljem staroga kontinenta. Nekada je opskrba vodom bila putem
akvedukata, sustavom kopanih ili oblaganih kanala iz obliţnje tekućice ili jezera,
skupljanjem slivnih voda sa krovnih površina u javne bunare i cisterne itd. S
vremenom su pojedina izvorišta podmirivala jedno ili više naselja. TakoĊer je došlo i
do korištenja više izvora vode za pojedino naselje – površinska voda (izvori, rijeke,
vodotoci i jezera) te podzemna voda pa je sustav vodoopskrbe postao sve sloţeniji.
Zbog sve manje koliĉine nezagaĊene pitke vode dolazi i do gradnje regionalnih
opskrbnih sustava. Danas se opskrba vodom većinom provodi putem ukopanih cijevi
ispod površine prometnica koje povezuju pojedine dijelove naselja ili naselje s
naseljem.
Vodovodna mreţa sastoji se od glavnih, magistralnih, distributivnih i prikljuĉnih

vodova. Pojedini glavni i eventualno magistralni vodovi, mogu biti graĊeni kao
tunelske dionice izvan prometnih površina. U ovom sluĉaju, pozornost će se obratiti
samo na one vodovodne dionice koje se odnose na prometne površine budući da
tunelski oblici vodovoda spadaju u posebnu kategoriju vodoopskrbnih graĊevina.
Za koliĉinu vode i opskrbni tlak potrebno je prije svega pravilno dimenzionirati

cjevovod u sklopu sustava raspodjele vode. Dimenzioniranje glavnih cjevovoda
raspodjele poglavito ovisi o gustoći naseljenosti duţ opskrbnog podruĉja te o
specifiĉnoj potrošnji vode (Tablica 1). Faktori koji ulaze u proraĉun su i
industrijalizacija pojedinog podruĉja, demografski rast stanovništva ĉime raste i
potrošnja vode.
Instalacije u zoni prometnice - Vodovod 8

Tablica 1 - Broj priklljučaka na 1 km cjevovoda
Velika opskrbna Gustoća Prosjeĉan broj Broj prikljuĉaka na

podruĉja naseljenosti potrošaĉa 1 km cjevovoda
(potrošaĉa/ha)
Gradska ĉetvrt 40 – 60 370 – 450 150 – 170
(potpuno izgraĊena)
Prevladavajuća obiteljska 20 – 40 290 – 370 120 – 150
izgradnja
Gradske ĉetvrti s 7 – 20 200 – 290 85 – 120
parkovima
Mješovite ĉetvrti 4–7 160 – 200 70 – 85
(gradsko i poljoprivredno)
S obzirom na ulazne podatke odabire se projektno razdoblje sustava u kojemu će

sustav ispravno funkcionirati uz redovita odrţavanja. Zbog skupog i teškog
povećanja kapaciteta vodovoda, opskrbni sustavi u gradskim podruĉjima se
projektiraju na 25 do 50 godina ovisno o veliĉini naselja i o pretpostavljenom rastu
stanovništva nekog podruĉja.
Iz dobivenih podataka odabire se potreban profil vodovodne cijevi (Slika 1) ovisno

o vrsti voda pa su i popreĉni presjeci razliĉitih profila. Prikljuĉni vodovi su u pravilu Ø
50 – 100 (mm), distributivni vodovi Ø 150 – 200 (mm), dok magistralni i glavni vodovi
imaju Ø 300 – 900 (mm) i više.
Slika 1 - Primjer tablice promjera cijevi
DN – unutarnji promjer cijevi; OD – vanjski promjer cijevi; s – debljina završetka cijevi; da –

visina nastavka za spajanje cijevi; KT – širina nastavka za spajanje cijevi; kg/m – masa cijevi
po dužnom metru

2.1 Vrste vodovodnih cijevi
Cijevi za opskrbu vodom moraju udovoljavati propisanim zahtjevima glede

ĉvrstoće, trajnosti, otpornosti protiv korozije te ne smiju utjecati na kakvoću vode.
Svojom ĉvrstoćom moraju odolijevati vanjskim i unutarnjim silama kojima su
izloţene. Vanjske sile odnose se na opterećenje od nasipa iznad cijevi, prometa te
drugih sluĉajnih opterećenja.
Slika 2 - Cijev u rovu
S obzirom na materijal od kojeg se izraĊuju cijevi za opskrbu vodom mogu biti:
Lijevano ţeljezne – sivi lijev

Duktilne – nodularni lijev
Ĉeliĉne
Azbest cementne cijevi
Cijevi od sintetiĉkih materijala – Poliesterske, PVC (polivinil klorid) te
polietilenske – niske gustoće – PELD; visoke gustoće – PEHD
Armiranobetonske – od prednapregnutog betona
Svaka od navedenih vrsta predstavlja se odgovarajućim specifiĉnostima i to kako

u pogledu tehniĉko – konstruktivnog oblikovanja (Slika 2), tako i sa stanovišta
hidrauliĉko – pogonskih karakteristika te naĉina spajanja i ugradnje.

2.1.1 Lijevano željezne cijevi
Prvi puta se primjenjuju 1664. godine, a najrasprostranjenije su kod izvedbe

vodovodnih mreţa te svoj primat drţe posljednjih 200 godina. Vijek trajanja im se
procjenjuje na preko 100 godina, što im omogućuje i tvorniĉki izvedena antikorozivna
zaštita.
Cijevi se izraĊuju od sivog lijeva mješavinom ţeljeza i 2% ugljika zbog ĉega su

krte, teške za transport i rukovanje te se ubrajaju u kategoriju s visokim koeficijentom
hrapavosti. Spajanje im je loša strana s obzirom na teţinu i neelastiĉnost spojeva
kod slijeganja tla. Zbog toga je problem ukoliko se postavljaju ispod prometnica koje
imaju veliko prometno opterećenje jer dolazi do njihovog oštećenja i pucanja
vodovoda. Sanacija je skupa i potrebno ju je izbjegavati pametnim projektnim
rješenjima.
Proizvode se proizvode za tlakove do 20 bara, unutarnjeg promjera, D = 50 do

600 (700) mm, te su duţine L = 3 do 4 metra. Neotporne su na agresivne vode pa
zahtijevaju dodatnu zaštitu asfaltnim, bitumenskim i drugim premazima (Slika 3). Po
potrebi se oblaţu i zaštitnom folijom.
Slika 3 – Lijevano željezne cijevi sa priključcima

2.1.2 Duktilne cijevi
Proizvode se u Europi još od 1951. godine te se razlikuju od lijevanoţeljeznih po

tome što se dodavanjem magnezija u taljevinu postiţe plastiĉnost, deformabilnost i
rastezljivost. Ta svojstva omogućuju upotrebu pri svim tlakovima koji se pojavljuju u
vodoopskrbi te su istisnule lijevanoţeljezne cijevi i još neke druge vrste cijevi.
Promjeri u kojima se proizvode se DN 80 – DN 2000 mm, sa radnim tlakovima do

40 bara. Zaštićuju se od korozivnog tla i agresivne vode vanjskom i unutarnjom
zaštitom. Vanjska zaštita se provodi pocinĉavanjem te se zaštićuju bitumenskim
premazom (Slika 4 i Slika 5). Za agresivna tla cijevi se zaštićuju polietilenskom ili
poliuretanskom oblogom. Zbog svojih dobrih svojstava ĉesto se koriste u zonama
pod prometnim opterećenjem.
Slika 4 - Duktilne cijevi
Slika 5 - Detalj spoja duktilnih cijevi

2.1.3 Čelične cijevi
Primjena ĉeliĉnih cijevi je kod vodovodnih mreţa s većim tlakovima i u uvjetima

koji zahtijevaju otpornost dinamiĉkim utjecajima i savijanjima. Debljina stjenke je
upola manja od lijevanoţeljeznih tako da su relativno lakše što osjetno smanjuje
troškove transporta i ugradnje.
Lagane su, imaju dobra hidrauliĉka svojstva, otporne su na slijeganje tla,

savladavanje prijelaza rijeka, pruga i sl. te dolaze u raznim oblicima i dimenzijama.
Nedostatak je visoka cijena pri ugradnji, provoĊenje zaštite od elektriĉne struje zbog
ĉega nije dobro da su u blizini elektro instalacija, a i jako su osjetljive na koroziju.
Zbog toga je potrebno provesti takozvanu katodnu zaštitu i galvansku zaštitu duţ
cjevovoda tokom ugradnje. Za izvedbu spojeva varenjem potrebna je kvalificirana
radna snaga.
Unutarnja zaštita cijevi je na bazi bitumena, obloga od cementnog morta debljine

4-15 mm ili zaštitni sloj od plastiĉnih materijala (Slika 6). Vanjska zaštita
bitumenskom masom i staklenom vunom u više slojeva ili plastiĉnim materijalima
takoĊer utjeĉu na cijenu ĉeliĉnih cijevi.
Slika 6 - Čelične cijevi

2.1.4 Azbest cementne cijevi
Azbest cementne cijevi proizvode se od mješavine portland cementa (75-80 %) i

azbestnih vlakana (20-25 %) izraţeno u teţinskim omjerima.
Cijevi od ove vrste materijala su povoljne cijene te imaju postojanost i otpornost

na agresivne vode i tla, razmjerno su lagane te su montaţa i transport vrlo
pojednostavljeni te je i laka obrada. Postojane su na koroziju, vrlo su
vodonepropusne te imaju dobra hidrauliĉka svojstva. Loša strana azbest cementnih
cijevi je krtost i lomljivost te zahtijevaju polaganje na kvalitetnu podlogu i oblaganje
sitno zrnatim materijalima.
Proizvode se u promjerima do 1400 mm i duţine do 5 m, te u šest klasa od A do F

ovisno o tlakovima od 2,5 do 25 bara.
Zbog svojih lošijih mehaniĉkih svojstava ne upotrebljavaju se toliko u zoni

prometnica, ali razlog zbog kojeg su izašle iz uporabe je kancerogenost azbesta.
Veliki dio sanacije vodovoda u Republici Hrvatskoj odvija se baš iz razloga zamjene
azbestnih cijevi (Slika 7) nekim drugim materijalima koji nisu opasni za zdravlje.
Slika 7 - Azbest cementne cijevi

2.1.5 Cijevi od sintetičkih materijala
Plastiĉne cijevi ili cijevi od sintetiĉkih materijala poĉele su se koristiti u novije

vrijeme, unazad 50-ak godina. Osnovna podjela je na:
Cijevi od PVC materijala

Cijevi od poliesterskog materijala
Cijevi od tvrdog polietilena (PE)
Cijevi od PVC-a (Slika 8) proizvode se od umjetne mase izraĊene sintetiĉkom

polimerizacijom vinil-klorida. Cijevi se proizvode u duţini od 5,0 m raznih profila, za
tlakove do 16 bara, unutarnjeg promjera do 450 mm.
Slika 8 - PVC cijevi
Cijevi od poliestera (Slika 9) proizvode se lijevanjem (profili do 1000 mm) ili

lijepljenjem kod većih profila. Proizvode se profila do 2000 mm, duţine do 6,0 m, za
tlakove do 25 bara.
Slika 9 - Poliesterske cijevi

Cijevi od polietilena (PE) proizvode se polimerizacijom etilena što je sliĉno kao
kod PVC cijevi. Ove cijevi su mekane i isporuĉuju se u kabelskim namotajima kod
manjih profila, a u duţinama od 6-12 m kod većih profila. Dijele se na cijevi od
polietilena niske gustoće (PELD) za tlakove do 10 bara promjera do 130 mm; i na
cijevi od polietilena visoke gustoće (PEHD) za tlakove do 16 bara, promjera do 1150
mm.
Slika 10 - PE cijevi
Dobre strane plastiĉnih cijevi su velika otpornost prema koroziji, mala teţina koja
olakšava transport i ugradnju, otporne su na mraz te je laka obrada. Loše strane
plastiĉnih cijevi su znatno istezanje na visokim temperaturama i zapaljivost,
opadanje ĉvrstoće pri temperaturama većim od 20°C te krutost PVC i PE (Slika 10)
cijevi na temperaturama manjim od 0°C.

2.1.6 Armiranobetonske cijevi
Danas su potpuno zamijenile betonske cijevi većih profila te se proizvode tvorniĉki

do 3000 mm iako nisu normirane. Preteţno su duţine 1 do 2 metra, a novi postupci
proizvodnje omogućuju i duţinu do 5 metara te se izraĊuju za tlakove do 10 bara.
Za razliku od lijevano ţeljeznih i ĉeliĉnih cijevi imaju postojanost na koroziju, malu

elektriĉku provodljivost i dobra hidrauliĉka svojstva. Loše strane armiranobetonskih
cijevi (Slika 11) su velika teţina, robusnost i velik broj spojeva. Prilikom ugradnje,
cijevi je potrebno zaštititi epoksidnim premazima.
Primjena je danas jako rijetka te se u Republici Hrvatskoj armiranobetonske cijevi

gotovo pa i ne koriste.
Slika 11 - Armiranobetonske cijevi

3. KANALIZACIJA I ODVODNJA
Osnovni je zadatak kanalizacije da se otpadne (zagaĊene) vode uz što povoljnije

sanitarne uvjete što brţe odstrane iz ljudske blizine i da se prije ispuštanja u
recipijent (ili korištenja u neke druge svrhe) proĉiste na stupanj koji će u skladu s
propisanim standardima garantirati traţenu ĉistoću toga prostora.
Otpadnim se vodama nazivaju vode koje su bile upotrijebljene za odreĊenu svrhu

i pri tome prikupile dopunska zagaĊenja zbog kojih je došlo do promjene njihovih
fizikalnih, kemijskih, bioloških i bakterioloških svojstava. Otpadnim vodama takoĊer
pripadaju i vode koje dospijevaju u kanalizaciju od oborina i procjeĊivanja podzemnih
voda.
S obzirom na porijeklo i karakter zagaĊenja, otpadne vode dijelimo na osnovne

skupine i to:
Kućanske ili sanitarne otpadne vode – potrošne i fekalne

Industrijske otpadne vode – zagaĊene i uvjetno ĉiste
Oborinske vode – kiša, snijeg i pranje ulica
Procjedne vode – od procjeĊivanje otpadnih voda
Oborinske vode u odnosu na druge vode zauzimaju veći dio popreĉnog presjeka
kanalizacijskog sustava ali imaju i najkraće trajanje, dok kućanske vode teku
kontinuirano te imaju dugoroĉan utjecaj na sustav.
Odvodnjavanje najvećeg dijela gradske prometne mreţe zasniva se na

kanalizacijskim sustavima koji, pored funkcije odvodnjavanja obavljaju i funkciju
zaštite od zagaĊenja vodotoka. S druge strane, zbog izgraĊenosti okolnog prostora i
uvjeta otjecanja, sistemi odvodnjavanja dionica gradske prometne mreţe moraju
prihvatiti i doticaje sa krovnih i okolnih površina koje se nalaze u neposrednoj blizini.
Drugim rijeĉima, radi se o sistemu odvodnjavanja svih gradskih površina u kojima su
prometne površine bitan segment.
Instalacije u zoni prometnice – Kanalizacija i odvodnja 18

3.1 Vrste kanalizacijskih sustava
Dugogodišnjim promatranjima i usporedbom rezultata dovelo je do standardizacije

kanalizacijskog i odvodnog sustava kroz prometne površine. Iz toga proizilaze dva
osnovna tipa kanalizacijskih sustava: opći (mješoviti) i razdjelni sustav.
Kod općeg sustava (Slika 12), fekalne i oborinske vode koriste iste cijevi što znaĉi
da moraju biti kiselo otporne (npr. keramiĉke cijevi) i postavljene relativno duboko
ispod kolniĉke konstrukcije.
Slika 12 - Opći ili mješoviti kanalizacijski sustav
Ovakav sustav je najjeftiniji u pogledu izgradnje, ali ako se javi potreba za

proĉišćavanjem ili prepumpavanjem otpadne vode, dimenzije i pogonski troškovi
znaĉajno rastu i sustav postaje nepovoljan. Zbog malih koliĉina otpadne vode koja
teĉe kolektorima, dimenzioniranima na sanitarnu + industrijsku + oborinsku vodu, za
vrijeme sušnog razdoblja pojavljuje se taloţenje. Radi spreĉavanja taloţenja koriste
se popreĉni profili koji zadovoljavaju oba reţima proticanja, kao npr. jajoliki oblik,
elipsasti oblik i sliĉno.
Kod razdjelnog sustava (Slika 13), oborinske vode imaju zasebnu mreţu cijevi
koja je relativno plitko poloţena i izvodi se od betonskih cijevi (armiranih i ne
rmiranih), bez posebne unutarnje zaštite. Dugo se smatralo da se razdjelni sustav
moţe direktno povezati sa recipijentom, budući da vode prikupljene sa gradskih
površina se sadrţe nedozvoljene koliĉine zagaĊivaĉa. MeĊutim, za vrijeme jakih kiša

poslije duţeg sušnog perioda, koliĉina i koncentracija zagaĊivaĉa koji se ispiru sa
prometnih površina, moţe preći dozvoljene vrijednosti i po nekoliko puta, budući da
sadrţava razne vrste ulja, ĉvrste ĉestice, metale i ostale tvari koje ĉak imaju i
kancerogena svojstva.
Razdjelni sustav kanaliziranja pokazuje niz prednosti u odnosu na opći sustav te

je logiĉno ići na takva rješenja, naroĉito kod izgradnje novih podruĉja grada.
Kod postojećih dijelova grada zasnovanih na općem sistemu, rekonstrukcija i

razdvajanje sustava su tako veliki zahvati da nije realno planirati njihovu kompletnu
rekonstrukciju, već samo u pojedinim dijelovima gdje takav zahvat ima objektivnog
opravdanja u neadekvatnim kapacitetima i povoljnim prostorno-tehniĉkim
mogućnostima.
Slika 13 - Razdjelni kanalizacijski sustav
Mogućnosti uvoĊenja razdjelnog sistema kanalizacije svakako je najveće kod

znaĉajnih zahvata u izgradnji poteza primarnih gradskih prometnica kao što su npr.
gradske brze ceste i gradske magistrale. Budući da se radi o velikim površinama
kolniĉkih traka i najvećim vrijednostima mjerodavnih kiša, ima puno opravdanja da
se takav sistem razvije kao linijski objekt sa zadatkom prihvaćanja oborinskih voda
prikupljenih u tom koridoru.

3.2 Slivnici
Zadatak sistema odvoĊenja površinskih voda sastoji se u popreĉnom slijevanju i

površinskom duţinskom voĊenju do mjesta prihvaćanja voda, tj. slivnika, a zatim,
kroz podzemne kanale, prikljuĉcima i podzemnim sistemima do mjesta za
proĉišćavanje i ispuštanje u recipijent. Za sve glavne prometne koridore u mreţi,
podrazumijeva se potpuno podzemno voĊenje voda sa svih prometnih i drugih
površina u sklopu normalne dionice prometnice.
Kljuĉni element cijelog sistema odvodnjavanja prometnica su slivnici, odnosno,

elementi prihvaćanja površinskih tokova vode sa kolniĉke površine. Slivnici
prihvaćaju vodu iz rigola i provode u transportne cijevi sistema i istovremeno,
predstavljaju zaštitni element zadrţavajući veće dijelove i taloţeći otpadne ĉestice
sprane sa kolnika i ostalih površina. Kod ispravnog koncepta odvodnjavanja slivnik
mora biti postavljen na osnovnom pravcu toka vode prikupljene uz rub ceste.
U svim uvjetima gdje se površinske vode ne mogu skupiti pojedinaĉnim objektom,

postavljaju se linijski objekti (Slika 14), linijske rešetke, linijski pihvatni kanali oborina
i sl. Ovi objekti se postavljaju okomito na smjer teĉenja vode.
Slika 14 - Linijski skupljači oborinskih voda
Spajanje slivnika sa kolektorima (glavne odvodne cijevi) se provodi:
Izravno – ako je oborinska voda ĉista i bez pijeska, masti i sliĉnih

suspenzija koje bi se mogle nataloţiti u kolektorima
Posredno – preko manjih bazena ili taloţnika, kako bi se omogućilo
skupljanje krupnih suspenzija prije ulaska u glavni odvod. Za gradske
uvjete se primjenjuju slivnici sa taloţnicima (Slika 15).

Slika 15 - Tipovi slivnika s rešetkom i vodolovnim grlom
Kod gradskih autocesta i gradskih magistrala koje se grade u slobodnom koridoru

i preteţno u usijeku, obiĉno se radi o dva niza slivnika, jedan za prihvaćanje
površinskih voda sa kolnika, a drugi sa okolnog terena. Oba niza slivnika prikljuĉena
su na isti kanalizacijski cjevovod razdjelnog sustava. Tako u sluĉaju većih dotoka od
mjerodavnih, razdjelni rigol funkcionira kao linearna retenzija. Pri smanjenju dotoka u
kanalizacijski vod se mijenja reţim teĉenja te se razdjelni rigol normalno prazni.
Slika 16 - Mogućnosti postavljanja rešetki i vodolovnih grla slivnika

Obiĉno je optimalni poloţaj podzemnih vodova razdjelnog sustava u dijelu
razdjelne površine neposredno uz kolnik (Slika 16) što olakšava kontrolu i
odrţavanje te se postavljaju laki poklopci revizijskih okana. Kod prometnica koje
nemaju razdjelnu površinu izmeĊu prometnih trakova, revizijska se okna postavljaju
u središnji poloţaj izmeĊu dva kolniĉka traka te se postavljaju teški poklopci
revizijskih okana kako bi što manje remetili prometovanje.
3.2.1 Odvodnja brzih gradskih prometnica
Po pravilu trasa odvodnje je postavljena u slobodnom koridoru gradskih autocesta

(Slika 17) i gradskih magistrala. Odvodnja je u pravcu ili krivinama velikih radijusa
kada nije potrebno vitoperenje kolnika. Postavljaju se posebni razdjelni slivnici za
prihvaćanje vode sa kolosijeka i vode iz okolnog terena.
Slika 17 - Odvodnja brzih gradskih prometnica

3.2.2 Odvodnja glavnih gradskih prometnica
Trasa odvodnje je postavljena u izgraĊenom koridoru gradske prometnice (Slika

18) sa ili bez odjelne površine izmeĊu kolniĉkih trakova. Sustav odvodnje je u pravcu
ili krivini velikih radijusa kao i kod brzih gradskih prometnica. Glavni vodovi odvodnje
se postavljaju sa obadvije strane kolnika budući da se i ovom sluĉaju postavlja
razdjelni kanalizacijski sustav te nisu potrebni razdjelni slivnici za prikupljanje vode
već obiĉni.
Slika 18 - Odvodnja glavnih gradskih prometnica

3.2.3 Odvodnja s gradskih ulica
Odvodnja je postavljena sa strane kolnika te je cijevima spojena na glavnu trasu

odvodnje (Slika 19) koja se nalazi ispod sredine kolnika u pravcu ili u krivinama
velikih radijusa. Revizijska okna su postavljena u sredini kolnika i zaštićena su
teškim poklopcima radi sigurnosti vozne dinamike. Glavni kanalizacijski vod je
takoĊer razdjelni, a sve vode se prikupljaju istim slivnicima. Slivne vode sa krovova
je preporuĉljivo prikljuĉiti na glavni vod podzemnim vezama.
Slika 19 - Odvodnja gradskih ulica

3.2.4 Odvodnja sporednih ulica i parkinga
Zbog jednostavnosti odvodnje popreĉni nagib kolnika je jednostrani te vitoperenje

kolnika nije potrebno. Odvodnja se provodi samo s jedne strane kolnika istim
slivnicima koji prikupljaju i okolnu slivnu vodu sa krovova. Glavni kanalizacijski vod je
u sredini prometne površine (Slika 20) sa teškim revizijskim poklopcima. U ovom
sluĉaju zbog malog broja prometnog opterećenja moţe se postaviti i mješoviti
kanalizacijski sustav zbog financijskih uvjeta.
Slika 20 - Odvodnja sporednih ulica i parkinga

3.3 Vrste i materijali glavnih odvodnih kanala
Glavni vodovi za odvodnju u zoni prometnica dijele se prema obliku i prema

materijalu od kojih su izvedeni te prema vrsti tla u kojem se nalaze(Slika 21.).
Oborinske i kućne vode u današnje vrijeme odvode se većinom cjevovodom
okruglog oblika od metala i sintetiĉkih materijala. Glavni odvodni kanali sa prometnih
površina većinom se rade od betonskih materijala (Slika 22) ili ĉeliĉnih materijala
otpornijih na trošenje pod utjecajem krupnih ĉestica koje se dospjele sa kolnika u
odvod. U prošlosti je bila popularna uporaba keramiĉkih cijevi koje se danas
izbjegavaju zbog slabe otpornosti na opterećenje.
Općenito je kod svakog konkretnog sluĉaja ugradnje kanala potrebno statiĉkim

proraĉunom provjeriti veliĉinu naprezanja, odakle onda moţe uslijediti i potreba za
dodatnom zaštitom kanala.
Slika 21 - Odvodni kanal u mekanim i tvrdim tlima
Slika 22 - Odvodni kanal sa betonskom oblogom i AB sandukom

Osnovna podjela glavnih odvodnih kanala (Slike 23,24 i 25) je prema:
Obliku profila: - kanali kruţnog oblika, B = H = 2r = D; (1.)

- kanali izduţenog oblika, H > B; (2.)
- kanali stlaĉenog oblika, H < B (3.)
Veliĉini profila: - za kućanske otpadne vode Ø min = 300 mm
- oborinski i mješoviti sustav odvodnje Ø min = 400 mm
Minimalni profili kanala odabrani su prema kriteriju vjerojatnosti zaĉepljenja u

funkciji promjera cijevi.
Slika 23 – 1. Kružni oblik i kružni oblik s kinetom
Slika 24 – 2. Jajoliki, polukružni i pravokutni oblik
Slika 25 – 3. Potkovičasti i kapasti oblik

Osnovni parametri za izbor materijala odvodnih kanala su:
koliĉina i svojstva otpadnih voda

uvjeti zemljišta: geomehaniĉki i hidrogeološki
naĉin izvedbe
kvaliteta materijala: ĉvrstoća, trajnost, vodonepropusnost, korozivnost
troškovi nabave, transporta i ugradnje
hidrauliĉka hrapavost unutarnjih stijenki
pogonska sigurnost
3.3.1 Betonski kanali
Primjenjuju se kod kanalizacijskih mreţa s teĉenjem sa slobodnim vodnim licem.

Ova vrsta kanala se moţe izgraditi od:
Tvorniĉki izvedenih cijevi

Kanala graĊenih na licu mjesta (u rovu)
Tvorniĉki izvedene cijevi (Slika 26) su obiĉno kruţnog i jajolikog oblika, s

podloţnom stopom od mršavog betona. Danas se koriste sve manje zbog velike
teţine cijevi odnosno teškoća kod montaţe i transporta i velikog broja spojeva (slaba
vododrţivost).
Slika 26 - Betonski odvodni kanal

3.3.2 Armiranobetonski kanali
Ovi kanali mogu, kao i betonski, biti izgraĊeni od:
Tvorniĉki izvedenih cijevi

Kanala graĊenih na licu mjesta
Tvorniĉki izvedene cijevi su obiĉno kruţnog oblika, unutarnjeg promjera D = 500

do 2000 mm, duljine L = 1 m manji i 2 m veći profili. Armirani su jednostrano ili
dvostrano. Zbog robusnosti (Slika 27) i ĉvrstoće ne zahtijevaju posebno kvalitetne
posteljice osim u manje ĉvrstim tlima. Mane su im kao i kod betonskih cijevi te velika
hidrauliĉka hrapavost koja raste s korištenjem.
Slika 27 - Armiranobetonski kanali
3.3.3 Azbestcementni kanali
Zbog dobrih osobina poput otpornosti na agresivne vode i tla te relativno povoljne
cijene ove cijevi nekada su bile u primjeni. Više se ne proizvode zbog štetnosti
azbesta na zdravlje ljudi u proizvodnji i potencijalne opasnosti od širenja šestica
azbesta zrakom.

3.3.4 Odvodni kanali od sintetskih materijala
Ove su cijevi po tvorniĉkom naĉinu proizvodnje, osobinama i naĉinu spajanja iste

kao vodovodne. Osnovne vrste su kao i kod vodovodnih cijevi:
cijevi od polivinil klorida – PVC - umjetna masa dobivena sintetiĉkom

polimerizacijom vinil klorida
cijevi od poliesterskih materijala – smjesa kvarcnog pijeska, staklenih
vlakana i poliesterske smole (Slika 28)
cijevi od polietilena – visoke gustoće PEHD ili niske gustoće PELD
Kanali od plastiĉnih cijevi – karakteristike:
jednostavna montaţa,
velika sposobnost savijanja,
velika otpornost na lom i vodne udare,
mali hidrauliĉki gubici i mala pogonska hrapavost,
otpornost prema agresivnim vodama i tlima,
dug vijek trajanja,
jednostavan i jeftin transport i jednostavna ugradnja,
znatno istezanje na visokim temperaturama, zapaljivost,
opadanje ĉvrstoće kod temperature, T > 20 [°C],
krutost PVC cijevi na temperaturi, T < 0 [°C],
Slika 28 – Kanalizacijska poliesterska cijev

3.3.5 Lijevano željezni odvodni kanali
Po tvorniĉkom naĉinu proizvodnje, osobinama i naĉinu spajanja, ove su cijevi iste

kao vodovodne. Primjena ovih cijevi u kanalizaciji je danas gotovo zastarjela, osim u
potisnim dijelovima kanalizacijskih sistema, posebno unutar crpnih stanica.
3.3.6 Čelične cijevi
Premda se ove cijevi rijetko primjenjuju u kanalizaciji, ipak su u nekim specijalnim

sluĉajevima nezamjenjive kao npr. kod strmih terena, gdje bi se zbog ograniĉenja
brzine za cijevi iz ostalih materijala bilo potrebno izgraditi ĉitav niz prekidnih okana, u
oĉekivanju znatnih dinamiĉkih opterećenja, kod podvodnih kolektora, sifona, potisnih
dijelova kanalizacijskih sustava, crpnih stanica i sliĉno. Osjetljive su na koroziju,
visoka im je cijena i potrebna je zaštita od elektriĉne struje, takozvana katodna
zaštita.
3.3.7 Keramičke odvodne cijevi
Cijevi od keramike imaju najdulju tradiciju primjene u kanalizaciji, danas se sve

manje koriste zbog male mehaniĉke otpornosti što zahtijeva briţljivo rukovanje i
posebnu pripremu podloge kod polaganja.
Keramiĉke cijevi (Slika 29) se proizvode tvorniĉki. Materijal za njihovu izvedbu je

glina, kvarcni pijesak i šamot. U procesu proizvodnje cijevi prolaze kroz tunelske peći
s temperaturom do 1400 °C, gdje im se zbog natrijevog silikata formira caklina. Ova
caklina ĉini keramiĉke cijevi izuzetno otpornim na kiselost, što pogoduje njihovoj
primjeni za odvodnju industrijskih otpadnih voda.
Slika 29 - Keramičke cijevi

4. TOPLOVOD I PLINOVOD
Zadatak toplovodnih i plinovodnih instalacija je distribucija toplinske energije i

plina do krajnjih korisnika. Takve instalacije su izuzetno opasne ako doĊe do
njihovog oštećenja, naroĉito plinske instalacije koje mogu uzrokovati eksplozije i
zapaljenja, zbog ĉega njihova izvedba mora biti što kvalitetnija i bez dugoroĉnih
sanacija postavljenje mreţe. Poţeljno je izbjegavanje prolaska glavnih opskrbnih
vodova ispod sredine kolnika koliko god je to moguće radi opasnosti od prometnog
opterećenja. Iz toga razloga se postavljaju uz rub ceste ili izmeĊu ceste i nogostupa
zbog opasnosti i od korijenja biljaka koje rastu uz prometnicu te svojim rastom
ugroţavaju postojanost instalacije.
4.1 Toplovod
Toplovodna mreţa moţe se javiti u dva vida: centralno grijanje i centralni dovod
tople vode. Ova vrsta komunalnih instalacija uvijek zahtjeva dvije cijevi većeg
presjeka i, zbog mogućnosti slobodnog dilatiranja, neophodno je da budu poloţene u
posebne betonske sanduke ili kanale od prefabriciranih elemenata. Toplovodne
cijevi su naime izloţene velikim temperaturama, pogotovo vrelovodi koji sluţe za
distribuciju tople vode na veće udaljenosti, te dolazi do rastezanja i pomicanja cijevi
unutar postavljene osi. Takvo pomicanje je opasno zbog mogućeg kontakta sa
susjednim instalacijama što je i rezultiralo posebnim kanalima.
Po svojim dimenzijama, toplovodi su jedan od najvećih problema kod smještanja u

profilu prometnice, ĉak i kad se radi o prikljuĉnoj mreţi. Toplinska mreţa se sastoji
od već spomenute dvije cijevi, dovodne i povratne. Dovodna cijev leţi desno,
gledano od izvora proizvodnje prema potrošaĉu i oznaĉena je sa crvenom bojom, a
povratna cijev leţi lijevo, gledano od izvora proizvodnje prema potrošaĉu i oznaĉena
je plavom bojom. Iznad cjevovoda se postavlja upozoravajuća traka kako bi se
upozorilo na postojanje toplinskog cjevovoda u sluĉaju sanacije ili postavljanja
okolnih instalacija.
Instalacije u zoni prometnice – Toplovod i plinovod 33

Vrelovodi su projektirani na temperaturni reţim 150/75°C dok je toplovod
projektiran na 90/70°C zbog ĉega je potrebna velika paţnja prilikom izvoĊenja
radova. Kako bi se sprijeĉile velike dilatacije cijevi, cjevovod se postavlja na
posteljicu debljine minimalno 10 cm. Kada se cijev prekrije pijeskom (Slika 30) i
napuni, pri povišenju temperature, ona je znatno ograniĉena na promjenu duţine
zbog vanjskog opterećenja. Vrelovodi i toplovodi takoĊer moraju biti uzemljeni.
Slika 30 - Primjer toplovodnih cijevi zaštićenih pijeskom
4.1.1 Toplovodne cijevi
Danas se zbog pouzdanosti najviše koriste polimerske cijevi visoke gustoće

PEHD. Cijevi za toplovod (Slika 31) se sastoje od metalne cijevi koja je izvana
obloţena zaštitnim slojem i plastiĉnim omotaĉem i kao takve, ove tri komponente
ĉine jednu cjelinu. Cijevi na trţište dolaze tvorniĉki izraĊene tako da nema potreba
za provoĊenjem izolacijskih radova na samom gradilištu cjevovoda. Promjenom
temperature svi materijali mijenjaju zapremninu zbog istezanja. Toj pojavi se
suprotstavlja sila trenja koja se javlja izmeĊu PEHD obloţne cijevi i okolne pješĉane
obloge. PE cijevi su se pokazale najbolje jer su otporne na udarce, niske i visoke
temperature te su dobar elektriĉni izolator. Izolacijski dio izmeĊu metalne cijevi i PE
vanjske cijevi je poliuretanska pjena koja je otporna na temperature do 160°C, a
jednokratno na temperature do 180°C.

Slika 31 - Toplovodne cjevi
4.2 Plinovod
Magistralni plinovodi imaju radni pritisak do 50 bara, te se kao takvi ne uvode u

gusto izgraĊene dijelove grada zbog opasnosti od eksplozije, već se završavaju na
obodu grada u stanicama na koje se prikljuĉuje gradska mreţa. Gradska plinska
mreţa se postavlja u dionicama glavnih gradskih prometnica i vodi se do većih
potrošaĉa poput industrije i toplana. Distributivna mreţa se ograncima po potrebi
razvodi manjim korisnicima te takve cijevi nisu velikog profila pa time ni nemaju toliku
opasnost kao one glavne.
Plinovod u gradu je poţeljno postavljati uz postojeće ceste gdje postoje povoljne

mogućnosti za izvoĊenje radova odrţavanja i skladištenja materijala i opreme uzduţ
trase van kolniĉke konstrukcije. Kod plinovoda postoje ĉešća potreba za
raskopavanjem postojećih instalacija zbog novih prikljuĉaka korisnika na opskrbnu
mreţu. Iz toga je razloga potrebno izbjegavati gradske brze ceste i glavne ceste,
gusto naseljena podruĉja, blizine voćnjaka sa vrstama stabala ĉije korijenje prijeti
sigurnosti plinovoda.
Plinovod se izvodi kao ukopani cjevovod, ĉija dubina ukopavanja ovisi o namjeni
zemljišta kroz koju trasa prolazi te ispod dubine smrzavanja tla.

4.2.1 Plinovodne cijevi
Plinovodi se danas većinom rade od polietilenskih cijevi visoke gustoće te nešto

rjeĊe od ĉeliĉnih cijevi. Distribucija do krajnjih korisnika je manjeg profila i manjeg
pritiska za razliku od glavnog cjevovoda koji ide do pritiska od 70 bara i promjera DN
od 300 mm. Plinske cijevi se polaţu na isti naĉin kao i vodovodne cijevi uz
osiguranje prolaska cjevovoda ispod kolniĉke konstrukcije.
Ĉeliĉne cijevi se primjenjuju u situacijama gdje su veliki tlakovi ili gdje se pojavljuju
visoke temperature. Nedostatak ĉeliĉnih cijevi je veća cijena od plastiĉnih te je
zavarivanje dosta kompleksnije nego kod plastiĉnih cijevi jer se izvodi ruĉno radi što
boljih rezultata varenja. Potrebna je vanjska i unutarnja zaštita ĉeliĉnih cijevi od
korozije, što se izvodi PEHD slojem.
Za glavne vodove plinovoda koriste se crne polietilenske PEHD cijevi (Slika 32) sa
ţutim linijama kao znakom raspoznavanja od vodovodnih i ostalih plastiĉnih cijevi.
Sporedni ogranci plinovoda kao i oni do krajnjih korisnika su ţute boje u cijelosti.
Glavni gradski plinovod se radi pod pritiskom do 10 bara, a cijevi su tipiĉno u
rasponu od DN 90 mm do DN 225 mm.
Slika 32 - Plinske PEHD cijevi

5. ELEKTRIČNE I TK INSTALACIJE
5.1 Elektro-energetske instalacije
U samom poĉetku opskrbe naselja elektriĉnom energijom, elektriĉni kablovi su bili

provoĊeni zrakom preko stupova. Taj se naĉin opskrbe pokazao manje uĉinkovit sa
većom opasnošću od oštećenja el. instalacija i strujnih udara kao i sa većim
gubicima elektriĉne energije. Danas je klasiĉan naĉin voĊenja glavnih kablova kroz
zemlju dok je dostava struje do krajnjih korisnika ostala nadzemno na stupovima.
Karakteristika svih energetskih vodova je da zahtijevaju relativno malo prostora,

fleksibilni su u voĊenju te se mogu polagati direktno u tlo. U sluĉaju direktnog
polaganja u tla, iznad kabla koji je izoliran, postavlja se popreĉno red betonskih
opeka radi mehaniĉke zašite. Kablovi se takoĊer mogu polagati u pravokutne
betonske kanalice sa poklopcem ili u betonske blokove dimenzija 70 x 45 cm za
smještaj 6 kablova. Ovakvo polaganje kablova daje mogućnost da se prilikom iskopa
i ugradnje stvori rezerva, tako da za provlaĉenje novog kabla nije neophodno
raskopavati pješaĉku stazu, već se to moţe izvesti po dionicama. Nedostatak
ovakvog voĊenja kablova je relativna krutost i zauzimanje većeg prostora.
Najveća duţina kabla iznosi oko 550 m, zbog ograniĉenja u transportu tako da se
prije zatrpavanja, kablovi moraju povezati i osigurati spoj. Ĉesti radovi na elektriĉnim
instalacijama ukljuĉuju produljenje prikljuĉka za novi ogranak te se jako rijetko
postavljaju u zoni kolnika. Poţeljno je da elektriĉni kablovi budu postavljeni u zelenoj
zoni uz prometnicu ili ako to nije moguće, onda na rubu nogostupa radi stalnog
dostupa u sluĉaju popravaka ili odrţavanja (Slika 33).
Dubina i širina rova zavisi od elektriĉnog napona i broja kablova. Za napone 1 i

10 kV dubina rova je 0,8 m, a za 35 kV 1,1 m. Za napon 110 kV uobiĉajena dubina je
1,4 m. MeĊutim , ona se u praksi ĉesto mijenja zbog prepreka i drugih instalacija. U
tom sluĉaju uobiĉajeno je polagati kabel na veću dubinu, naravno ukoliko je
ekonomski opravdano. Kablovi se ispod ulica obiĉno polaţu u cijevi koje su od
plastike (tzv. „juvidur“ cijevi) ili betona. Od ovih drugih se sve više odustaje zbog ne
Instalacije u zoni prometnice – Elektriĉne i TK instalacije 37

praktiĉnosti. Povoljnije su plastiĉne cijevi, jer su glatke, ne smiĉu se na sastavima
što se dogaĊa kod betonskih cijevi, a ugradnja im je jednostavnija.
Slika 33 - Kablovi u zemlji sa zaštitnom vrpcom iznad kablova
5.1.1 Materijali elektro energetskih kablova
Prednjaĉe kablovi sa sintetiĉkom izolacijom poput PVC i PE kablova. Prednosti

sintetiĉkih kablova su manja osjetljivost na savijanje, manja potreba za odrţavanjem
i manji gubici el. energije. Ponekad se koriste i uljni kablovi ali oni su skuplji i nisu
toliko praktiĉni kao sintetiĉki kablovi. Mana sintetiĉkih kablova je nemogućnost
popravka kabla kada se pokvari već je potrebna kompletna zamjena te nisu pogodni
za provoĊenje velikih napona.
Ukoliko je potrebna zaštita instalacija, PVC kablovi se postavljaju u cijevi od

polietilena (Slika 34) koje sluţe kao zaštita jer su tvrĊe. Takvi primjeri se pojavljuju
kod većeg površinskog opterećenja ili ako podloga nije povoljna za PVC kablove koji
su mekaniji pa postoji opasnost od oštećenja. Elektro energetski kablovi traţe
ureĊenje posteljice prije polaganja te uklanjanje oštrih komada u rovu.
Slika 34 - Elektro energetski kabel sa PE zaštitom

5.2 Telekomunikacijske instalacije
U telekomunikacijske instalacije ne spadaju samo telefonske instalacije već se

danas zajedno sa njima polaţu i instalacije za Internet, kablovsku televiziju, kablovi
specijalne namjene poput sistema automatskog alarmiranja vatrogasaca i policije,
kablovi za kontrolu rada svjetlosne signalizacije itd. Tako da pod pojmom TK
instalacija dolazi široki spektar instalacija na jednom mjestu. Takve instalacije su
relativno sliĉne te nema opasnosti ukoliko se postavljaju zajedniĉki. Prilikom gradnje
novih naselja i prometnica potrebno je obratiti pozornost na njihovo projektiranje i
smještanje u zoni prometnice. Većinom se radi zaštite od oštećenja postavljaju u
zoni nogostupa ili eventualno u zoni kolnika ukoliko je postavljanje u nogostupu
sprijeĉeno. U zelenoj zoni van prometnica se ne postavljaju radi opasnosti od
interakcije sa elektro energetskim instalacijama.
U sluĉaju zajedniĉkog postavljanja sa TK kablovima, posebni kablovi se moraju

oznaĉiti i voditi u posebnim kanalicama. Iznad TK kablova se postavlja
upozoravajuća zaštitna traka (Slika 35) kao i kod elektroenergetskih kablova. U
podruĉju telekomunikacija se oĉekuje najveći porast u budućnosti te se ĉini logiĉnim
da se tokom gradnje osiguraju rezervni otvori u cjevovodu kako bi se kablovi mogli
provlaĉiti bez raskopavanja postojeće infrastrukture.
Slika 35 - TK instalacije u pločniku ili kolniku

5.2.1 Materijali TK instalacija
TK instalacije mogu biti postavljene u obliku podzemnih kabela koji se postavljaju

izravno u zemlju pa imaju armaturu i zaštitne slojeve, te uvlaĉni kabeli koji se uvlaĉe
u cijevi kabelske kanalizacije pa nemaju armature.
Gradnja magistralne kabelske kanalizacije izvodi se PVC cijevima (Slika 36). Prije
gradnje potrebno je sagledati potrebe mreţe za dulje vrijeme kako bi se ugradio
potreban broj cijevi. Dimenzije rova ovise o mjestu ugradbe, broju cijevi, naĉinu
polaganja cijevi i dr. Rov mora biti toliko dubok da najmanja udaljenost od površine
zemlje do tjemena cijevi u gornjem redu iznosi 50 cm - za cijevi postavljene ispod
ploĉnika ili 80 cm - za cijevi postavljene ispod kolnika prometnice. Kabel se polaţe u
rov vijugavo radi zaštite od istezanja.
Za izvedbu armature kabelske kanalizacije najĉešće se rabe PVC cijevi promjera

D = 110 mm, debljine stijenke 3,2 mm i duljine cijevi 6 i12 m.
U PVC cijevi se polaţi PE cijevi razliĉitih vrsta TK instalacija ĉiji su promjeri D =

32/28 mm za debljinu stijenki 2,0 mm; i 40/35 mm za debljine stijenki 2,5 mm.
Slika 36 - TK instalacije u PVC cijevima

6. RASPORED I ODNOSI MEĐU INSTALACIJAMA
U ograniĉenim mogućnostima postavljanja komunalnih instalacija u zoni

prometnica moraju se poštovati pravila koja definiraju dubinu postavljanja i dopušteni
meĊusobni prostorni odnos. Pri tome se mora apsolutno uspostaviti veza izmeĊu
površine i posebnih zahtjeva instalacija poput poklopaca, revizijskih okana, hidranti,
razvodne kutije i sliĉno. TakoĊer je potrebno osigurati da ne doĊe do prostornog i
funkcionalnog sukoba komunalnih instalacija sa drugim elementima opreme gradskih
prometnica kao na primjer visoko zelenilo, temelji stupova za osvjetljenje i
signalizaciju itd.
Kod kriţanja instalacija potrebno je paziti na sljedeća naĉelna pravila:
Prometnica i instalacije se trebaju sjeći pod pravim kutom, odnosno, u

rasponu od 80° do 100°
OdreĊene instalacije zahtijevaju posebnu zaštitu poput plinovoda u
posebnoj zaštitnoj cijevi, toplovodi u betonskom kanalu i sl. dok i ostale
instalacije ukoliko prolaze ispod magistralnih prometnica zahtijevaju
dodatno osiguranje budući da su potrebe odrţavanja i sanacija u takvom
sluĉaju oteţane.
Rezervne kanale treba osigurati, naroĉito pri presijecanju gradskih
autocesta i brzih cesta, kako bi eventualna proširenja mreţe komunalnih
instalacija mogla biti izvršena bez otvaranja kolniĉke konstrukcije i
ometanja prometa. Realna alternativa u takvim sluĉajevima je zajedniĉko
voĊenje razliĉitih instalacija u istoj podzemnoj prohodnoj galeriji.
Kod paralelnog voĊenja instalacija u zoni prometnica problemi tokom gradnje,

rekonstrukcije, eksploatacije i odrţavanja zahtijevaju poštivanje vrijednosti
horizontalnih razmaka od specifiĉnih objekata kao i vrijednosti meĊusobnog razmaka
instalacija. Takvi tehniĉki uvjeti propisani su normama i zakonima te se većinom
svugdje izvode na isti naĉin zbog specifiĉnosti problematike. U nastavku slijedi
prikaz pravila i tehnika izvoĊenja pojedinih instalacija.
Instalacije u zoni prometnice – Raspored i odnosi meĊu instalacijama 41

6.1 Podjela instalacija po zonama i razmacima
Pri definiranju poloţaja linijskih komunalnih instalacija u popreĉnom profilu

dionica, mora se voditi raĉuna o svakom pojedinaĉnom sistemu i njegovim
zahtjevima, s tim što prioritet u rješavanju uvijek imaju komunalne instalacije sa
manjim stupnjem fleksibilnosti. Njihov poloţaj mora biti tako izabran da pri gradnji ili
intervencijama ometanje prometnih površina bude svedeno na najmanju moguću
mjeru te da se istovremeno ne ugroţava funkcija drugih komunalnih vodova u profilu
prometnice.
Distributivni i prikljuĉni vodovi obiĉno se postavljaju van kolnika glavnih

prometnica osim kanalizacijskih vodova za odvod atmosferskih i/ili otpadnih voda. U
sluĉaju da prostor izvan glavnih prometnica nije dovoljan, moţe se predvidjeti
postavljanje vodova ispod zaustavnih ili krajnjih voznih traka, tako da kod izvoĊenja
radova bude zauzeta samo jedna kolniĉka traka.
Za potrebe postavljanja instalacija, potreban se prostor dijeli na polja širine 0,60 –

1,00 m i svaka se zona preodreĊuje za pojedine vrste vodova. Na primjeru kao sa
slike 37, u E zona elektroenergetski vodovi, u P zoni plinovodi, TT telekomunikacijski
vodovi, V zona vodovod, To toplovod, K kanalizacijski vodovi itd.
Slika 37 - Podjela prometnice na instalacijske zone

Zbog lakšeg izvoĊenja prikljuĉnih vodova kod prometnica sa razdjelnim
prostorom, navedene zone se izvode sa obje strane prometnice. Takav pristup se
izvodi kod širokih popreĉnih profila (Slike 38,39 i 40) kao što su gradske obilaznice,
glavne ceste sa razdvojenim kolnicima itd. Takva raspodjela se izvodi zbog velikih
duţina, uĉestalosti, izvoĊenja i odrţavanja popreĉnih veza i eventualnih prostornih
sukoba popreĉnih veza i linijskih instalacija uz duţ prometnice. Ovakav princip nije
moguće, a nije ni potrebno izvoditi kod pristupnih ulica gdje dominira jednostrano
postavljanje.
Slika 38 – Primjer gradske brze ceste
Slika 39 – Primjer gradske glavne ceste
Slika 40 – Primjer gradske sporedne ceste

Mreţa komunalnih instalacija treba biti formirana tako da ima najmanji mogući broj
prikljuĉaka sa osnovnog voda. Ovaj zadak je relativno jednostavan u urbanistiĉkoj
koncepciji otvorenih blokova, kada se i kod širokih popreĉnih profila moţe raĉunati
sa jednostranim voĊenjem, dok se kod zbijenog rasporeda zgrada na prometnoj liniji
javlja ozbiljan problem usklaĊenja prostornog odnosa (Tablica 2) duţnih vodova i
prikljuĉnih veza.
Tablica 2 - MeĎusobni razmaci instalacija
El P (d)
V Kk Ok 35 110 To TT
1 kV 0,05 1,00
kV kV
vodovod (V) (a) 1,50(b) 1,50 1,00 1,00 1,00 0,50 1,50 1,00 1,50
kuć. kanalizacija (Kk) 1,50(b) 0,40 0,40 0,50 0,50 1,00 0,50 1,00 1,00 2,00
oborinska kanalizacija (Ok) 1,50 0,40 0,40 0,50 0,50 1,00 0,50 1,00 1,00 2,00
elektro-energija (El)
< 1 [kV] 1,00 0,50 0,50 0,20 0,20 0,50 3,00 2,00(c) 1,00 2,00
1 - 35 (c)
1,00 0,50 0,50 0,20 0,20 0,50 3,50 2,00 1,00 2,00
[kV]
110 [kV] 1,00 1,00 1,00 0,50 0,50 0,50 4,00 2,00(c) 1,00 1,50
telekomunikacije (TT) 0,50 0,50 0,50 3,00 3,50 4,00 - 1,00 1,00 1,50
toplovod (To) 1,50 1,00 1,00 2,00 2,00 2,00(c) 1,00 - 2,00 4,00
plinovod (P)
0,050 - 1,0 [bar] 1,00 1,00 1,00 1,00 1,00 1,00 1,00 2,00 - 0,50
> 1,0 [bar] 1,50 2,00 2,00 2,00 2,00 2,00 1,50 4,00 0,50 -
(a) za Ø < 300 [mm] - 0,7 [m]; Ø = 400 - 1000 [mm] - 1,0 [m]; Ø > 1000 [mm] - 1,5 [m]
(b) u zavisnosti od Ø vodovoda, Ø < 300 [mm] - 1,5 [m]; Ø ≥ 300 [mm] - 2,0 [m]
(c) za manje razmake potrebna dodatna izolacija toplovoda
(d) razmaci prihvatljivi do radnog pritiska od 10 [bar]
Kod sabirnih cesta i pristupnih ulica javljaju se najveća ograniĉenja za smještaj

komunalnih instalacija, kako zbog manje širine tako i zbog niza prikljuĉnih veza.
Stoga se kod gradnje novih prometnica profili standardiziraju tako da se za
konkretnu prometnicu i svaki tip instalacije odredi poloţaj u profilu i to u
horizontalnom i vertikalnom smislu.
Prostorne koordinacije instalacija sa postojećim drvećem ili s onim koje je dano u

projektu, kod uskih profila, je izuzetno znaĉajan i sloţen zadatak.
Tipizacijom i projektnim rješenjima se otklanjaju prepreke koje uzrokuju revizijski

otvori, šahtovi, tijela slivnika i sliĉne popratne graĊevine potrebne instalacijama.

Poseban zadatak predstavlja definiranje poloţaja onih elemenata komunalnih
instalacija koji imaju direktnu vezu sa površinom prometnice kao što su npr.
revizijska okna, poklopci, hidranti itd. Na glavnoj prometnoj mreţi, osim slivnika uz
rubnjak, poklopci otvora elemenata komunalnih instalacija smještaju se po pravilu u
razdjelne trake, pješaĉke i biciklistiĉke staze.
Kod cesta veće kategorije mogu se javiti revizijska okna kanalizacije (Slika 41) u
središtu kolnika (teški poklopci), dok se kod lokalne prometne mreţe u kolniku mogu
locirati i otvori za druge instalacije, naravno, kada su iscrpljene mogućnosti pješaĉkih
staza i uz teţnju da se izbjegnu tragovi kotaĉa vozila(npr. sredina vozne trake).
Kruţni poklopci u kolniku su sigurnije i trajnije rješenje od kvadratnih poklopaca.
Slika 41 - Dimenzije poklopaca

6.2 Postavljanje instalacija
Prostorni sukob popreĉnih veza i linijskih vodova dodatno se ublaţava ĉinjenicom

da se razliĉiti vodovi postavljaju na drugaĉijim dubinama, što je djelomiĉno odreĊeno
i karakteristikama same instalacije koje zahtijevaju odreĊenu visinu zaštitnog
nadsloja. No, pored svih navedenih elemenata, poseban kriterij za definiranje
prostornog poloţaja komunalne instalacije je i potreba da se uspostavi veza sa
površinom kroz revizijska okna, preko zatvaraĉa, hidranta i sl.
Širina zona za svaku od instalacija, pored zahtjeva meĊusobnih razmaka,

proizilaze i iz mogućnosti iskopa u fazi gradnje ili odrţavanja. S druge strane, širina
iskopa zavisi i od dimenzija cijevi i naĉina iskopa i podgraĊivanja. Ukoliko se iskop
vrši sa kosinama, neophodno je osigurani dodatni prostor bez komunalnih instalacija
kako bi se radovi mogli neometano izvesti. U ovisnosti od dubine i karakteristika tla,
moguće je vršiti iskop sa vertikalnim stranama bez podgrade. Zapliće poloţene
instalacije poput telefona, energetskih kablova itd. pribliţno do dubine maksimalno
1,50 m, podgrada obiĉno nije potrebna. Širina iskopa zavisi od cijevi i potrebnog
dodatnog prostora za rad, dubine (ruĉni iskop) i karakteristika mehanizacije (širina
bagerske ţlice).
Svi radovi koji se izvode za potrebe postavljanja instalacija u zoni prometnica

moraju zadovoljiti zakonsku regulativnu i normative koji su propisani u Republici
Hrvatskoj bez kojih radovi ne mogu biti izvoĊeni.

6.2.1 Zakonska regulativa
Pri projektiranju primijenjeni su svi zakoni, tehniĉki propisi, pravilnici, norme i

standardi koje odreĊena vrsta radova zahtjeva. IzvoĊaĉ radova, u toku izvoĊenja
graĊevine, te korisnik graĊevine, nakon završetka izgradnje, duţni su se u
potpunosti pridrţavati navedenih propisa, kako bi osigurali propisane mjere zaštite u
toku izgradnje, odnosno korištenja. Tijekom izrade projekta odabiru se tehniĉka
rješenja koja u cijelosti osiguravaju potpunu primjenu pravila zaštite na radu, kako bi
se svim sudionicima (za vrijeme graĊenja i u tijeku uporabe), osigurali uvjeti rada
bez opasnosti za ţivot i zdravlje.
IzvoĊaĉi radova su duţni prije poĉetka radova dostaviti nadleţnom tijelu svu
potrebnu dokumentaciju kako bi dobrili odobrenje za poĉetak radova. U prilozima se
prilaţu izvedbeni projekti koji izmeĊu ostaloga sadrţavaju norme i pravila gradnje
kojima se sluţi pri gradnji i nakon gradnje. IzvoĊaĉ radova je duţan uskladiti radove
sa prostorno-planskom dokumentacijom te prostornim planom ureĊenja odreĊenog
naselja.
Prije poĉetka izgradnje izvoĊaĉ radova mora posjedovati elaborat: Plan izvoĊenja
radova prema Pravilniku o zaštiti na radu na privremenim ili pokretnim gradilištima
(NN RH br. 51/08). Plan izvoĊenja radova, temeljen na Glavnom i/ili Izvedbenom
projektu Prometnom rješenju za vrijeme izvoĊenja radova .
IzvoĊaĉ radova primjenjuje iz plana izvoĊenja radova tehniĉka rješenja, odredbe,

smjernice, ciljeve, mjere i aktivnosti za izvoĊenja radova i ugradnje opreme, ureĊaja i
instalacija po graĊevinama i objektima u skladu s predmetnim Zakonom o zaštiti na
radu i svim podzakonskim aktima i tehniĉkim propisima, uz prethodnu suglasnost i
odobrenje Investitora i ovlaštenog koordinatora zaštite na radu. Plan izvoĊenja
radova predstavlja podlogu za aţuriranje, izmjenu i dopunu i/ili doradu osnovnog
Plana izvoĊenja radova tijekom samog izvoĊenja radova i ugradnje opreme, ureĊaja
i instalacija ukoliko se to pokaţe nuţno potrebnim i opravdanim.
Prije poĉetka radova potrebno je usuglasiti projekt sa tijelima lokalne opskrbe

vodom, elektriĉnom energijom, plinom, grijanjem, komunikacijskim operaterima te
ostalim tijelima o ĉijim se instalacijama radi ili s kojima se dolazi u doticaj.

Za vrijeme graĊenja potrebno je provesti sve propisane i vaţećom zakonskom
regulativom predviĊene mjere zaštite na radu, a koje se posebno odnose na:
- organizaciju i ureĊenje samog gradilišta,

- organizaciju skladišnog prostora,
- organizaciju i lokaciju graĊevine namijenjenih boravku ljudi i odmoru,
- organizaciju transporta materijala, alata, strojeva opreme i ljudi,
- organizaciju pruţanja prve pomoći u sluĉaju povrede djelatnika na radu i
sliĉno,
- ispravnost sredstava za rad, kao što su alati, strojevi i ostala prateća
oprema,
- ispravnost i pravilan naĉin uporabe osobnih zaštitnih sredstava djelatnika
- sanaciju okoliša graĊevine i gradilišta, te dovoĊenje u stanje prije same
izgradnje
- kontrolu provedbe navedenih mjera zaštite na radu provode: IzvoĊaĉ
radova, Koordinator zaštite na radu, Struĉni nadzor nad gradnjom,
Investitor i ovlašteni predstavnici nadleţnih drţavnih tijela.
Zaštita na radu na gradilištu:
- Pri izvoĊenju radova na gradilištu mora biti prisutna struĉna osoba s

poloţenim ispitom o zaštiti pri radu koja treba voditi raĉuna o primjeni svih
mjera zaštite pri radu.
- Gradilište treba voditi ureĊeno tako da je omogućeno nesmetano i sigurno
odvijanje radova. O ureĊenju gradilišta treba brinuti IzvoĊaĉ radova na
temelju posebnog elaborata.
- IzvoĊaĉ radova je duţan osigurati granice gradilišta prema okolini kako ne
bi došlo do ozljeda sluĉajnih prolaznika.
- IzvoĊaĉ radova je duţan obiljeţiti opasna mjesta na gradilištu, odrediti
mjesto i naĉin razmještaja graĊevinskog materijala, a materijal i opremu za
izgradnju objekta sloţiti pregledno tako da je omogućeno ruĉno ili
mehanizirano uzimanje iste bez opasnosti od rušenja.
- Privremene elektriĉke vodove na otvorenom prostoru gradilišta treba izvesti
s izoliranim vodiĉima ovješenim na sigurnim stupovima, tako da se najniţa

toĉka provjesa nalazi najmanje na 2,5m od visine iznad mjesta rada, 3,5 m
iznad mjesta pješaĉkog prolaza, i 6m iznad kolniĉkog prolaza. Na visinama
manjim od 2,5 m kabeli moraju biti u cijevima.
- Elektriĉna mreţa i instalacija na gradilištu mora biti tako izvedena da se s
jednog mjesta mogu iskljuĉiti svi vodovi pod naponom.
Tijekom gradnje obavezno se mora osigurati kontinuirani nadzor od strane

nadzornog inţenjera, investitora i IzvoĊaĉa radova uz primjenu svih propisa u
graĊevinarstvu koji se odnose na ovu vrstu graĊevina. IzvoĊaĉ radova se mora
pridrţavati svih vaţećih propisa koji moraju biti usklaĊeni sa Zakonom o zaštiti na
radu.
Za ispravnu izvedbu graĊevine treba tokom rada obavezno kontrolirati ispravnost

ugraĊenog materijala, sve po vaţećim propisima. Kod izgradnje cjevovoda i
graĊevina postoji opasnost od urušavanja ukoliko se ne predvide mjere zaštite.
Mjerama zaštite opasnost od urušavanja ne postoji ukoliko se pridrţava projekta

tj. ako je posteljica propismo zbijena, ukoliko je ugraĊena podloga cijevi i izvršeno
nabijanje materijala u slojevima. Kad iskop preĊe 100 cm dubine potrebno je
osigurati rov od pada u rov. Ukoliko je iskop u nasipanom materijalu potrebno je
izvrši podgraĊivanje rova. Opasnost od urušavanja cijevi ne postoji jer je nosivost
cijevi i kvaliteta materijala cjevovoda dokazana atestom. Kod iskopa gdje postoje
druge instalacije radove izvoditi uz prisustvo i suglasnost istih. Kod iskopa uz blizini
drugih objekata osigurati mjere da na doĊe do oštećenja tih objekata.

6.2.2 Popis zakona i propisa pri gradnji instalacija u zoni
prometnica
Zakoni:
- Zakon o prostornom ureĊenju i gradnji NN br 76/07, 38/09, 55/11, 90/11,

153/13
- Zakon o vodama NN br. 153/09, 130/11
- Zakon o zaštiti okoliša NN br. 110/07
- Zakon o oĉuvanju šuma NN br. 52/90
- Zakon o zaštiti prirode NN br. 70/05, 139/08
- Zakon o zaštiti na radu NN br. 59/96, 94/96, 114/03, 100/04, 86/08 , 116/08
i 75/09
- Zakon o zaštiti od poţara NN br.58/93
- Zakon o zaštiti od buke NN br. 30/09
- Zakon o otpadu NN br. 178/04, 111/06, 60/08, 87/09
- Zakon o energiji NN br. 68/01, 177/04, 76/07, 152/08, 127,10
- Zakon o proizvodnji, distribuciji i opskrbi toplinskom energijom NN br. 42/05
- Zakon o osnovama sigurnosti transporta naftovodima i plinovodima S.L. br.
64/73
- Zakon o elektroniĉkim komunikacijama NN br. 073/08
Tehniĉki propisi:
- Tehniĉki propis o graĊevnim proizvodima NN br. 33/10, 87/10, 146/10

- Tehniĉki propis za betonske konstrukcije NN br.39/09, 14/10, 125/10
- Tehniĉki propis za sustave zaštite od djelovanja munje na graĊevinama NN
br. 87/08
- Opći tehniĉki uvjeti za radove na cestama - knjiga I i II, 1989
- Opći uvjeti za opskrbu toplinskom energijom NN br. 129/06
- Opći uvjet za opskrbu elektriĉnom energijom NN br. 14/06
- Opći uvjeti za opskrbu prirodnim plinom NN br. 43/09
- Uputa za projektiranje i graĊenje distributivne telekomunikacijske
kanalizacije (DTK) HPT TK CENTAR Zagreb, srpanj 1997.

Pravilnici:
- Pravilnik o zaštiti na radu u graĊevinarstvu Sl.list 42/68, 45/68

- Pravilnik o zaštiti na radu na privremenim ili pokretnim gradilištima NN br.
51/08
- Pravilnik o listi strojeva i ureĊaja s povećanim opasnostima NN br. 47/02
- Pravilnik o ocjenjivanju sukladnosti, ispravama o sukladnosti i oznaĉavanju
graĊevnih proizvoda NN br. 103/08, 147/09, 87/10
- Pravilnik o najvišim mogućim razinama buke u naseljenim mjestima NN br.
37/90
- Pravilnik o tehniĉkim uvjetima za graĊevine odvodnje otpadnih voda NN br.
3/11
- Pravilnik o tehniĉkim normativima za elektriĉne instalacije niskog napona S.L.
53/88
- Pravilnik o standardima za elektriĉne instalacije niskog napona S.L. 12/89
- Pravilnik o tehniĉkim uvjetima gradnje i uporabe telekomunikacijske
infrastrukture NN br. 88/01
- Pravilniku o kontroli TT sredstava PTT Vjesnik, br. 14/79, 8/75
- Pravilniku o kontroli TK sredstava i objekata, HPT, 22.10.1991
- Pravilnik o tehniĉkim uvjetima za kabelsku kanalizaciju NN br. 114/10,
29/13
- Pravilnik o naĉinu i uvjetima pristupa i zajedniĉkog korištenja elektroniĉke
komunikacijske infrastrukture i druge povezane opreme NN br. 136/11
- Pravilnik o naĉinu i uvjetima odreĊivanja zone elektroniĉke komunikacijske
infrastrukture i povezane opreme, zaštitne zone i radijskog koridora te
obveze investitora radova ili graĊevine NN br. 42/09, 39/11
- Pravilnik o tehniĉkim uvjetima i normativima za siguran transport tekućih i
plinovitih ugljikovodika magistralnim naftovodima i plinovodima, te
naftovodima i plinovodima za meĊunarodni transport NN 53/91
- Mreţna pravila plinskog distribucijskog sustava NN br. 50/09

6.3 Vodovod, kanalizacija i odvodnja
Radovi na vodovodu, kanalizaciji i odvodnji se većinom rade u isto vrijeme i

sliĉnog su karaktera budući da se radi o cjevovodima ispod razine prometnice bilo
ispod kolniĉke konstrukcije ili ispod pješaĉke staze (vidi prilog 1). Cjevovod se
postavlja u rovove koji se rade s podgradama (Slika 42) ili bez njih, ovisno o
materijalu i dubini iskopa. Ovo su neka općenita pravila za postavljanje takve vrste
cjevovoda kako propisuju graĊevinske norme.
Slika 42 - Vertikalne i horizontalne podgrade
Prosjeĉna dubina ukopavanja rova vodovoda kreće se oko 1,40 m a širina

idealnog rova za cjevovod iznosi 0,70 m. U sluĉaju iskopa u lošijem materijalu rov je
potrebno podgraĊivati. Cjevovod se polaţe na pješĉanu posteljicu frakcije 0-8 mm
debljine 10 cm. Zatrpavanje cijevi je boĉno i 30 cm iznad tjemena cijevi odreĊenog
profila, s pijeskom 0-8 mm. Iznad toga je probrani materijal iz iskopa. Potreban Ms =
40 MN/m2.
PVC signalna traka "vodovod" vodi se ispod tampona, a 30 cm iznad cijevi vodi se
pocinĉana traka dimenzija 2,5x40 mm. Traka se provodi u okna min duţine 20 cm te
ostaje slobodna i povijena prema dolje. Signalne trake postavljaju se kao upozorenja
pri budućim iskopima zbog potrebe sanacije ili proširenja mreţe, kako ne bi došlo do
oštećivanja vodovoda.

Dubina ukopavanja sanitarnih kolektora se kreće od 1,90 do 4,4 m (prosjeĉno 2,0
m), a širina idealnog rova (Slika 43) za cjevovod kanalizacije iznosi 0,90 m.
Cjevovod kanalizacije od rebrastih PEHD cijevi se polaţe na pješĉanu posteljicu
frakcije 0-8 mm debljine 10 cm poloţene na niveletu cijevi i nabijenu na 20 MN/m 2.
Zatrpavanje cijevi je u slojevima boĉno i 30 cm iznad tjemena cijevi s pijeskom
frakcije 0-8 mm.
a) HORIZONTALNI LOM
B-širina rova (bloka)

H-visina bloka
A-površina bloka
L-duljina bloka
Slika 43 - Primjeri rovova za vodovod ili kanalizaciju
Traţena zbijenost rova prije ugradnje cijevi provjerava se mjerenjem modula

stišljivosti metodom kruţne ploĉe ili mjerenjem stupnja zbijenosti ispitivanjem
prostorne mase ureĊenog tla dna rova, prema HRN U.B1.046 i HRN U.B1.012.
Tekuća mjerenja u cilju provjere zbijenosti ureĊenog dna rova cjevovoda treba
izvršiti u prosjeku na svakih 100 m.
Dopušteno odstupanje kote iskopa ureĊenog dna rova moţe biti lokalno 3
cm od projektirane kote
Nedopustiva je izvedba cjevovoda horizontalno ili u kontra padu u odnosu
na projektirane nivelete cijevi
Nosivost posteljice: modul stišljivosti Ms 30 MN/m2 (kruţna ploĉa DN 300
mm) ili mjerenom stupnju zbijenosti Sz 95% u odnosu na standardni
Proctorov postupak.

Ukoliko sraslo tlo ili dno iskopa ne zadovoljava traţenim uvjetima potrebno ga je
poboljšati do zadane zbijenosti. To se postiţe mehaniĉkim zbijanjem ili zamjenom
materijala.
Debljina posteljice definirana je projektom i razliĉita je za pojedini promjer

cijevi.
Minimalna debljina posteljice mora iznositi 5 cm, a ovisno o debljini nanosi
se u jednom ili dva sloja.
Odstupanje posteljice od projektirane nivelete veće od 1 cm na duţini od
4 cm se ne tolerira
Zatrpavanje rovova i temelja objekata na trasi cjevovoda treba izvršiti nakon što
su poloţene cijevi i objekti pregledani. Materijal za zatrpavanje mora biti propisan i
ovisan od mjesta gdje se zatrpavanje izvodi . Na mjestima gdje su izgraĊeni betonski
objekti zatrpavanje moţe poĉeti tek nakon što je objekt pregledan i odobren, a nakon
što je postignuto 4/5 zahtijevane ĉvrstoće betona.
Nasipavanje će se vršiti sljedećim redoslijedom:
- nasipavanje i razastiranje posteljice ispod cijevi,

- zatrpavanje cijevi finijim materijalom
- zbijenost se provjerava na svakom sloju ispune , na svakih 50 m cjevovoda
- zatrpavanje preostalog dijela rova do završnog sloja,
- izrada nosivog sloja ispod prometnica (tamponski sloj).
Zatrpavanje treba obavljati paţljivo, uz nabijanje laganim ruĉnim nabijaĉima prvih

1,0 m od tjemena cijevi, a nakon toga se zbijanje moţe obavljati i strojno, ali paţljivo,
sve kako bi se zasuti materijal dobro konsolidirao i tako uspostavilo veće trenje o
stjenke rova i kako bi se sprijeĉilo oštećenje poloţenih cijevi i revizijskih okana. Prije
izrade tamponskog sloja minimalna zbijenost mora biti 40 MN/m2.
Izrada nosivog sloja u zoni prolaska cjevovoda kroz prometnice (tamponski sloj)
izvodi se većinom u debljini sloja od 25 cm od mješovitog kamenog materijala 0/63
mm (bez prisustva zemljanih ĉestica), sa zbijanjem do postizanja traţene vrijednosti
60 MN/m2 na razini završnog sloja (ispod asfalta).

6.3.1 Revizijska okna
Revizijska okna su graĊevine u sklopu profila prometnice kojima se omogućuje

pristup kanalima u svrhu odrţavanja, pregleda, ĉišćenja, popravaka te za tehniĉko
ispravno spajanje kanala, njihovo skretanje, promjenu pada i profila te nove
prikljuĉke na cjevovod.
Revizijska okna su projektirana tako da se cjevovod izmeĊu dva okna vodi u

pravu s istim karakteristikama te sva spajanja i promjene koje se provode moraju biti
takvi da ne stvaraju uspore u mreţi. Postavljaju se na maksimalnom razmaku od:
Razmak Lmax = 50 m, za profile 250 mm < D < 600 mm

Razmak Lmax = 75 m, za profile 700 mm < D < 1400 mm
Razmak Lmx = 150 m, za profile D > 1400 mm
Slika 44 - Tlocrtni oblici revizijskog okna
Revizijska okna su po obliku kruţnog, pravokutnog ili trapeznog popreĉnog

presjeka kod velikih profila (Slika 44). Po naĉinu izvedbe se dijele na monolitna okna
izvedena na licu mjesta, montaţna okna od gotovih elemenata te kombinirane
izvedbe. Detalje izvedbe prikazani su u prilozima 5,6 i 7 za pojedine vrste okana.
Danas se okna većinom rade kao betonska i armiranobetonska (Slika 45) koja na
dnu imaju kinetu izraĊenu od mršavog betona, a za silazak se u okna ugraĊuju
lijevano ţeljezne penjalice. Marka betona je MB 30 uz dodatak za
vodonepropusnost. Pri izradi okana (prilog 5), dosta se koriste PEHD kalupi koji se
oblaţu betonom radi standardizacije okana te se postavljaju na posteljicu od pijeska
debljine 10 cm. AB ploĉa ne smije prometno opterećenje prenositi na stjenku okna
već na dobro nabijeno okolno tlo.
Armirano-betonska kanalizacijska revizijska okna većinom su svijetlog otvora

80x80 cm do dubine okna do 2,0 m i 100/100 za veće dubine na gravitacijskoj

kanalizaciji. Veća okna (dublja okna) u pravilu su i kaskadna. Do dubine od 2,0 m,
zidovi se izvode ne armirani dok se za veće dubine od toga zidovi armiraju. Kod
pripreme za kućne prikljuĉke postavljaju se betonska okna 60x60 cm do dubine 1,0
m. I dva veća 100x100 cm za dubinu veću od 2,0 metara.
Potreba za izgradnjom kaskadnih revizijskih okana se javlja u sluĉaju kad je

potrebno izvesti umirenje toka vode te se na taj naĉin izbjegavaju cijevi većih profila
potrebnih za odvodnju ispod prometnica.
Slika 45 - Monolitna betonska i AB okna
Poklopci na kanalizacijskim oknima su od nodularnog lijeva. Okvir poklopca je

izraĊen tako da se prilikom ugradnje prekriva završnim slojem asfalta. betona i sl..
Nakon ugradnje kompletnog poklopca sa okvirom na cesti je vidljiv samo kruţni rub
okvira i poklopca. Leţište poklopca mora biti izraĊeno od umjetne mase (elastomera)
tako da poklopac potpuno nalijeţe na okvir, bez mogućnosti pomaka i lupanja kada
prolazi vozilo. Poklopac je sa šarkama povezan s okvirom, a visina okvira je
minimalno 100 mm. Osim toga poklopac je opremljen sustavom samozabrtljenja
ĉime onemogućuje otvaranje tj. izlijetanje poklopca.

6.4 Toplovod i plinovod
Toplovodne i plinovodne instalacije postavljaju se u suštini na isti naĉin kao i

komunalne instalacije. I kod ove vrste instalacija potreban je iskop rova ruĉno ili
bagerom uz osiguranje iskopa po potrebi. Jedina bitna razlika je kod toplovodnih
instalacija koje moraju imati dodatnu izolacijsku zaštitu kao i betonsku zaštitu zbog
opasnosti od oštećenja cjevovoda.
6.4.1 Toplovodi i vrelovodi
Toplovodi i vrelovodi se većinom polaţu ispod prometne površine zbog veliĉine

cijevi te zbog opasnosti koju predstavljaju. Ukoliko situacija dozvoljava polaganje van
prometnog koridora nije potrebna zaštita od betona već se mogu polagati direktno u
rovove kao što se polaţu ostali cjevovodi uz izolaciju od okolnog tla.
Padove, odnosno uspone cjevovoda trebaju biti prilagoĊeni terenu. Bilo koji nagib
je povoljan, ali mora biti osigurano besprijekorno praţnjenje cjevovoda. Na najvišim
toĉkama cjevovoda osigurati ozraĉivanje za ispuštanje zraka kod punjenja i
upuštanje kod praţnjenja vode, pomoću posuda za skupljanje zraka na koje treba
ugraditi odušne ventile sa preljevnom cijevi do jame u podu šahta. Cijevi se prije
ugradnje moraju sa unutrašnje strane oĉistiti od pijeska, zemlje, kamenja i ostalih
neĉistoća ispiranjem. Posteljica je minimalne debljine 100 mm i granulacije 0 - 4 mm.
Projektom se utvrĊuje koji je minimalni promjer cijevi, koje se polaţu u kanal (Slika
46). Kanali mogu biti neprohodni, polu prohodni i prohodni. Izbor vrste kanala zavisi
od situacije na terenu i potrebe eksploatacije (remont, odrţavanje, kontrola).
Ĉvrstoća kanala na prijelazima ispod ceste mora biti takva da izdrţi prijelaz teških
vozila ĉije je osovinsko opterećenje do 11 kN. Za cjevovode profila cijevi 300 mm
kanali ispod puta moraju biti najmanje polu prohodni.

Slika 46 – Visina i širina toplovodnog rova
Tablica 3 - Visina i širina rova ovisno o veličine cijevi
Profil cijevi Da [mm] 65 75 90 110 125 140 160 180 225 250
Dubina rova T [m] 0,565 0,575 0,590 0,610 0,625 0,640 0,660 0,680 0,725 0,750
Razmak cijevi M [mm] 100 100 100 100 100 100 100 100 150 150
Širina rova B [m] 0,430 0,450 0,480 0,520 0,550 0,580 0,620 0,660 0,900 0,950
Na trasama ili terenima gdje su visoke podzemne vode osigurati kanale od

prodora vode, a na dnu kanala treba predvidjeti odvodnu cijev spojenu na
kanalizaciju zbog oborinske vode koja uspije ući u kanal te u sluĉaju da doĊe na
kvaru cjevovoda kako bi vruća voda mogla slobodno otjecati iz kanala bez opasnosti.
U tom sluĉaju odvod mora biti spojen preko bunara za hlaĊenje kako se ne bi oštetio
kanalizacijski sustav. U svakom sluĉaju u podu šahta ili komore ili dna kanala
predvidjeti udubljenje za usisnu dio pumpe za odmuljivanje u sluĉaju pucanja.
Slika 47 - Betonski toplovodni kanal

Betonski i AB radovi se izvode po pravilima i normativima koji su propisani u RH i
koji su ranije već spomenuti (Slika 47). Širina gornje betonske ploĉe mora biti
minimalno pola metra šira od donjeg dijela rova kako bi na sebe preuzela dodatna
opterećenja od vozila s kolnika. Na taj naĉin se cjevovod štiti od eventualnih
oštećenja nastalih prometnim opterećenjem. Debljina i koliĉina armature su odreĊeni
prema projektu.
Prikljuĉenje na kanalizacijsku mreţu i udubljenje u šahtu izvesti ispod poklopca

šahta ili komore. Komore moraju biti dimenzionirane tako da je ovlaštenom osoblju
omogućena normalna manipulacija sa ureĊajima, odnosno normalan ulaz i izlaz sa
penjalicama.
Komore na magistralnim cjevovodima i veće komore moraju imati dva ulaza-

poklopca (min 70x70 cm). Za poklopce koji se nalaze u zoni kolnika, vodi se briga o
nosivosti poklopca i njegovom dihtanju zbog prodora oborinskih voda, kao i naĉin
osiguranja od ulaska neovlaštenih lica. Veza šahta i kanala izvedena je tako da voda
koja prodre u kanal ne ovlaţi izolaciju cijevi.
Izolacija cjevovoda se postavlja tek nakon provedenog probnog puštanja

toplovoda u funkciju. Pad temperature ne smije biti veći od 10 °C te izolacijski
materijal ne smije mijenjati fiziĉka i kemijska svojstva u nijednom sluĉaju. Razmak
izmeĊu vanjskih slojeva dovodne i odvodne cijevi ne smije biti manji od 200 mm, a
koristi se staklena vuna u jastucima koja ne smije dodirivati zidove kanala. Staklena
vuna se povezuje pocinĉanom ili aluminijskom trakom bez smanjenja debljine
jastuka. Radna temperatura cjevovoda štiti cjevovod od kapilarne vlage s tim da je
potrebna i anti korozivna zaštita u obliku premaza otpornima na kiseline i utjecaj
temperature.

6.4.2 Plinovod
Uz odabir trase plinovoda, potrebno je odrediti radni pojas. Radni pojas je ureĊeni
prostor, koji je oĉišćen od raslinja, poravnat i osposobljen za nesmetanu i sigurnu
izgradnju plinovoda. Plinovod se izvodi kao ukopani cjevovod, ĉija dubina
ukopavanja ovisi o namjeni zemljišta, kroz koju prolazi trasa plinovoda. Dubina
ukopavanja mora biti ispod dubine smrzavanja.
Temperatura smrzavanja tla ne smeta protjecanju plina kroz cjevovod. MeĊutim,

ipak nije dozvoljena niţa temperatura zbog opasnosti od smrzavanja podzemnih
voda uz cjevovod, ĉime se moţe oštetiti antikorozivna izolacija.
U pojasu širine 5 m s jedne i s druge strane raĉunajući od osi cjevovoda

zabranjeno je saditi biljke ĉije korijenje raste dublje od 1 m, odnosno za koje je
potrebno obraĊivati zemljište dublje od 0,5 m. razlog je već spomenuto oštećivanje
cjevovoda. Ovisno o profilu cijevi plinovod takoĊer mora biti odmaknut od zgrada
zbog eventualne opasnosti od eksplozija :
10 m – za promjer plinovoda do D = 125 mm

15 m – za promjer plinovoda od D = 125 mm do D = 300 mm
20 m – za promjer plinovoda od D = 300 mm do D = 500 mm
30 m – za promjer plinovoda veći od D = 500 mm
Takvi propisani razmaci u gusto naseljenim podruĉjima ĉesto nisu mogući pa se

pri izvedbi plinovoda posvećuje veća paţnja i mjere sigurnosti te se ugraĊuju senzori
s dojavljivaĉima u sluĉaju istjecanja plina ili kvara na plinovodu.
Rov za polaganje cjevovoda (Slika 48) mora biti iskopan tako da se postavljanjem
cjevovoda postigne projektirani poloţaj cjevovoda i sprijeĉi nedopušteno naprezanje
u materijalu cijevi te da se onemogući oštećenje izolacije cijevi. Zbog sigurnosti se
po potrebi izvode razupore kao i kod ostalih kanala za cjevovode. U isti rov se
polaţu i optiĉki kabel te drenaţna cijev obloţena glinom. Oni moraju biti zasipani s
probranim sipkim materijalom ili pijeskom bez kamenih primjesa, da se ne bi izolacija
oštetila. Metalni plaštevi optiĉkih kabela moraju biti ukljuĉeni u sistem katodne zaštite
cjevovoda.

Slika 48 - Rov plinovoda
Cijev u rovu mora biti poloţena na posteljicu debljine minimalno 15 cm od sitnog

materijala. Zasipavanje cijevi izvodi se takoĊer sipkim kamenim materijalom kako ne
bi došlo do oštećenja izolacijskog sloja oko cijevi, a slojevi iznad cijevi se izvode od
materijala dobivenog iskopom koji moţe biti krupnijeg materijala.
Na cijevi plinovoda se postavlja zaštitna traka „PAZI PLIN“, kako ne bi došlo do

njenog probijanja prilikom izvoĊenja radova u njenoj neposrednoj blizini. TakoĊer se
iznad cijevi, prilikom zatrpavanja rova postavlja upozoravajuća traka na udaljenosti
minimalno 15-20 cm s istim natpisom.
Slika 49 - Prijelaz ceste preko plinovoda
Betonska i AB zaštita plinovoda se izvodi samo u sluĉajevima kada postoji

opasnost od okolnih instalacija zbog skuĉenosti prostora ili kada iznad plinovoda
prelazi neka prometnica većeg opterećenja. Većinom se problem prelaska rješava

postavljanjem cijevi plina u posebnu PEHD zaštitni cijev (Slika 49) koja mora biti
većeg profila od glavne cijevi dovoljno većeg da se postavi odgovarajuća izolacija
ovisno o projektiranim vrijednostima za dano prometno opterećenje. Duljina zaštitne
cijevi mora iznositi minimalno kao širina cestovnog pojasa.
Visina nad sloja izmeĊu tjemena zaštitne cijevi i asfaltnog kolnika treba iznositi do
150 cm, odnosno 100 cm izmeĊu tjemena cijevi i najniţe kote odvodnog kanala uz
cestu, a na krajevima zaštitne cijevi, ugraĊuje se odušne cijevi promjera zbog
kontrole propusnosti. Vertikalni dio odušne cijevi visine 2,50 m usidri se u betonski
temelj, na minimalnoj udaljenosti 15 m od osi ceste. Tlocrtno gledano, vertikalni dio
odušne cijevi, postavlja se 1,00 m od osi plinovodne cijevi s desne strane gledano u
smjeru protjecanja plina kroz cjevovod.
Na mjestima gdje dolazi do promjene osi cjevovoda ili dimenzije cijevi, izraĊuju se
revizijska okna kao i kod ostalih komunalnih cjevovoda. Standardno okno je svijetlog
otvora 60 x 60 cm, visine 70 cm. Okna se izraĊuju od betona ili po potrebi armiranog
betona ĉije su stjenke debljine 15 cm, a dno je debljine 20 cm. Okno je
vodonepropusno kako ne bi došlo do procjeĊivanja vode u cjevovod.
Cjevovod je potrebno zaštiti premazima protiv korozije i kiselina, a katodna zaštita

je obavezna kako bi se uklonila pojava napona i korozije duţ cjevovoda.

6.5 Elektro-energetske i TK instalacije
Elektro i telekomunikacijske instalacije spadaju u grupu instalacija koja je manje

zahtjevna s obzirom na prethodne instalacije. Presjeci cijevi su znatno i otporniji na
oštećenja, ali zato iziskuju poštivanje pravila kod postavljanja budući da interakcija s
ostalim instalacijama dovodi do neţeljenih posljedica poput poţara, pregorijevanja,
strujnih udara, korozije cjevovoda i sliĉnih problema u kontaktu s metalima. Posebno
su riziĉne elektro instalacije zbog opasnosti od udara elektriĉne energije.
6.5.1 Elektro – energetske instalacije
Elektro – energetske instalacije se polaţu na dva naĉina: direktno u zemlju ili u

kabelsku kanalizaciju, a svaki od naĉina ima svoje mjere zaštite od mehaniĉkih
utjecaja.
Pri polaganju kabela izravno u zemlju poduzima se više mjera zaštite, kao što su:
pravilan izbor trase, propisana dubina ukopavanja, odreĊena mehaniĉka zaštita i
elementi koji upozoravaju na postojanje kabela što je prikazano u prilogom 2. Prvo
se obavlja trasiranje, pri ĉemu se utvrĊuju razmaci od ĉvrstih objekata (zgrada,
prometnica i sl.). Zatim se obavlja kopanje rova, ruĉno ili posebnim strojevima
(rovokopaĉi, freze, plugovi). Na mjestima na kojima se predviĊa izradba nastavaka
rov se proširuje, a polaganje kabela obavlja se ruĉno ili pomoću vozila, koje se kreće
uzduţ trase. Za polaganje kabela u naseljima propisana je dubina ukopavanja 80
cm, a izvan naselja 90 cm na posteljicu od pijeska debljine najmanje 5 cm.
Radi zaštite kabela od slijeganja zemljišta, on se u rov polaţe vijugavo, pa treba

raĉunati s 3% većom duljinom kabela. Kod paralelnog voĊenja kablova treba
osigurati sljedeće razmake:
30 cm – energetski kabel pored telefonskog

10 cm – energetski n.n. kabeli meĊusobno
20 cm – energetski kabel 10 kV pokraj n.n. energetskih kabela
25 cm – energetski kabeli 10 kV meĊusobno

Ispod cesta, gradskih ulica, ţeljezniĉkih i tramvajskih pruga kabeli se polaţu u
cijevima (ţeljezne, PVC i druge) bez obzira na tip kabela, a dubina treba iznositi
najmanje 150 cm.
Kabeli se polaţu na dno kanala, koje mora biti izravnano i oĉišćeno od oštrih
predmeta i kamenja. Ukoliko se dno ne moţe oĉistiti, nasipava se prosijana zemlja ili
pijeska u visini koja osigurava izravnavanje dna kanala. Zatrpavanje kabela većinom
se vrši materijalom iz iskopa. Ukoliko materijal iskopa sadrţi oštre predmete i
kamenje potrebno je prvi sloj zatrpavanja debljine 100 mm izvesti prosijanom
zemljom ili pijeskom, te postaviti mehaniĉku zaštitu kabela. Slijedeći slojevi
zatrpavanja su debljine 200-300 mm, a moraju se nabijati ruĉno ili motornim
nabijaĉem.
Kabeli poloţeni u zemlju (Slika 50) moraju se obiljeţiti standardnom plastiĉnom

trakom za upozorenje koja se polaţe po ĉitavoj duţini trase na dubini od 300 mm od
nivoa terena. Traka za upozorenje postavlja se iznad svakog kabela.
Slika 50 - Polaganje kabela direktno u zemlju
U kabelski kanal zajedno s kabelom moţe se polagati traka za uzemljenje. Traka

se polaţe sa strana kanala i to tako da joj je duţa stranica okomita na dno kanala.
Kriţanje elektroenergetskog kabela s cestom izvodi se pod pravim kutom. Kabel

se polaţe na dubinu 1,5 m od nivoa ceste, a polaganje se vrši u plastiĉnoj cijevi
promjera 160 mm. Cijev mora prelaziti rub ceste s obje strane u duţini od 1,5 m.

Ulazak kabela, odnosno izlazak kabela iz cijevi s obje strane ceste treba oznaĉiti
na površini s trajnim oznakama u betonskim stupićima. Bušenje ispod ceste i
postavljanje cijevi izvodi se strojno kako se ne bi narušila stabilnost ceste.
Kriţanje elektroenergetskog kabela i telekomunikacijskih kabela treba izvesti pod

kutom 90 , a nikako manjim od 45 s okomitim razmakom od 300 mm, za
energetske kabele 1 kV, a 500 mm za energetske kabele izmeĊu 1 kV i 35 kV.
Kod paralelnog voĊenja elektroenergetskog i telekomunikacijskog kabela treba

osigurati minimalni horizontalni meĊusobni razmak od 500 mm.
Polaganje energetskih kabela ispod ili iznad vodovodnih, odnosno kanalizacijskih

cijevi nije dopušteno osim u sluĉaju kriţanja. Minimalni vodoravni razmak pri
paralelnom polaganju energetskog kabela i vodovoda iznosi 0,7 m odnosno 1,5 m za
magistralni vodoopskrbni cjevovod (razmak izmeĊu najbliţih vanjskih rubova
instalacija ). Ovaj razmak se moţe smanjiti do 30% ukoliko se obje instalacije zaštite
specijalnom mehaniĉkom zaštitom poput betonskih kanala. Na mjestu kriţanja, kabel
moţe biti poloţen iznad ili ispod vodovoda, ovisno o visinskom poloţaju cijevi.
Okomiti svijetli razmak izmeĊu kabela i glavnog cjevovoda mora iznositi najmanje
0,5 m, a kod kriţanja kabela i prikljuĉnog cjevovoda spomenuti najmanji svijetli
razmak treba iznositi 0,3 m. Ukoliko je u oba sluĉaja kriţanja manji razmak, potrebno
je energetski kabel zaštititi od mehaniĉkog oštećenja, postavljajući ga u zaštitnu cijev
tako da je cijev dulja za 1 m sa svake strane kriţanja.
Za trasu koja se vodi izvan naseljenog mjesta propisane su razliĉite minimalne

horizontalne udaljenosti kabela:
5 m – od ţeljezniĉkog nasipa ili autoceste

3 m – od ţivih ograda
2 m – od stabala drveća
Drugi oblik postavljanja elektro instalacija je u obliku kabelske kanalizacije koja je

u prvo vrijeme raĊena od betonskih blokova s rupama promjera 8 ili 10 cm. Betonski
blokovi su vrlo teški, pa su se kasnije poĉele upotrebljavati cijevi, u prvo vrijeme
azbestno-cementne, a zatim od polivinilklorida ili polietilena, unutarnjeg promjera 10
cm. MeĊu cijevima kabelske kanalizacije treba zadrţati odreĊeni razmak - 3 cm, što

se postiţe pomoću posebnoga distantnog ĉešlja (Slika 51). Kada se ne moţe postići
potrebni razmak koristi se zaštita od betona. Kapacitet ove kanalizacije je 8 cijevi za
glavni smjer i 5 cijevi za sporedni smjer.
Slika 51 - Češalj za više kabela u rovu
Cijevi kabelske kanalizacije polaţu se na odreĊenoj dubini, tj ostavlja se zaštitni

razmak od površine zemlje koji iznosi 80 cm na kolniku ili 50 cm u nogostupu i
zelenim površinama. U sluĉajevima kada se ne moţe postići potreban zaštitni
razmak izvodi se zaštita od betona u obliku zdenaca. Lokacija zdenaca prilagoĊuje
se mjestima raĉvanja kabela i terenskim prilikama. Dimenzije zdenaca ovise o broju
cijevi kabelske kanalizacije koje u njega ulaze. Ako kabelska kanalizacija mora imati
velik broj cijevi onda se grade posebne kabelske galerije (Slika 52) pribliţnog profila
2 x 2 m. Kabeli koji se polaţu u kabelsku galeriju ne moraju imati armaturu u obliku
PEHD cijevi jer su zaštićeni od mehaniĉkih oštećenja.
Slika 52 - Kabelska galerija

6.5.2 Telekomunikacijske instalacije
Telekomunikacijske instalacije u naĉelu se izvode kao magistralne kabelske

kanalizacije i kao distributivne instalacije do krajnjeg korisnika. Gradnja magistralne
kabelske kanalizacije izvodi se PVC cijevima, a distributivna kanalizacija se iz
zdenaca ili galerija dalje razdvaja do odreĊene lokacije na površini. Prije gradnje
potrebno je sagledati potrebe mreţe za dulje vrijeme kako bi se ugradio potreban
broj cijevi. Za eliminiranje eventualno mogućeg mehaniĉkog oštećenja elektroniĉke
komunikacijske infrastrukture i povezane opreme, kod paralelnog voĊenja,
pribliţavanja i kriţanja s ostalom infrastrukturom (vidi prilog 4), u prostoru potrebno
je pridrţavati se odreĊenih minimalnih razmaka danih u tablici 4.
Tablica 4 - Razmaci TK instalacija od drugih objekata
Udaljenost
R.b. VRSTA OBJEKTA
(m)
1 Udaljenost od donjeg ruba nasipa (pruga, cesta i drugo.) 5
2 Udaljenost od uporišta nadzemnih kontaktnih vodova 10
3 Udaljenost od semafora 3
4 Udaljenost od uporišta elektroenergetskih vodova 1
5 Udaljenost od uporišta nadzemnih telekomunikacijskih kabela 2
6 Udaljenost od cjevovoda gradske kanalizacije, slivnika i toplovoda 1
7 Udaljenost od vodovodnih cijevi promjera do 200 mm 1
8 Udaljenost od vodovodnih cijevi promjera većeg od 200 mm 2
9 Udaljenost od plinovoda i toplovoda s tlakom do 0,3 MPa 1
10 Udaljenost od plinovoda s tlakom od 0,3 do 1 MPa 10
Udaljenost od plinovoda s tlakom većim od 10 MPa izvan gradskih
11 30
naselja
Udaljenost od instalacija i spremnika sa zapaljivim ili eksplozivnim
12 10
gorivom
13 Udaljenost od traĉnica tramvajske pruge 2
14 Udaljenost od regulacijske crte zgrada u naseljima 0,6
15 Udaljenost od temelja zgrada izvan naselja 5
16 Udaljenost od ţivih ograda 2
17 Udaljenost od energetskog kabela do 10 kV napona 0,5
18 Udaljenost od energetskog kabela od 10 do 35 kV napona 1
19 Udaljenost od energetskog kabela napona većeg od 35 kV 2
20 Udaljenost od stabala drveća 2

Rov za polaganje kanalizacije od PVC cijevi moţe biti pravocrtan ili uz uporabu
lukova. Dimenzije rova ovise o mjestu ugradbe, broju cijevi, naĉinu polaganja cijevi i
dr. Rov mora biti toliko dubok da najmanja udaljenost od površine zemlje do tjemena
cijevi u gornjem redu iznosi:
50 cm - za cijevi postavljene ispod ploĉnika

80 cm - za cijevi postavljene ispod kolnika prometnice
Pri odreĊivanju dubine i širine rova (Slika 53) uzima se u obzir debljina pješĉane
podloge, broj redova cijevi, meĊusobnu udaljenost izmeĊu redova cijevi te udaljenost
do površine tla. Širina prostora za manipulaciju cijevima iznosi po 10 cm s obje
strane cijevi (mjereno od krajnje cijevi do ruba rova). Za rovove dubine veće od 1,25
m potrebno je obaviti razupiranje rova i povećati njegovu širinu po 15 cm s obje
strane.
Cijevi se postavljaju na posteljicu koja se izvodi od sloja pijeska veliĉine zrna od

0,3 do 0,7 mm, debljine oko 10 cm. U posebnim sluĉajevima, kada postoji opasnost
da pijesak bude ispran podzemnom vodom, podloga se izraĊuje od mješavine
cementa i pijeska u omjeru 1:20. Istom mješavinom se oblaţu i cijevi. Ako se
podloga postavlja u zemljište male nosivosti, onda se sastoji od armiranobetonskog
sloja najmanje debljine 10 cm. Razmak meĊu cijevima se izvodi pomoću ĉešlja kao i
kod elektro-energetskih instalacija.
Slika 53 - Kabelska TK kanalizacija

Oblik i veliĉina drţaĉa ovise o vanjskom promjeru cijevi i naĉinu slaganja cijevi.
Drţaĉi razmaka cijevi postavljaju se na udaljenost od 1,5 m kod zasipanja cijevi
pijeskom, a na udaljenosti od 3 m kod oblaganja cijevi mješavinom cementa i
pijeska. Debljina sloja pijeska iznad cijevi iznosi 3 cm. Iznad gornjeg reda cijevi
postavlja se sloj pijeska debljine 10 cm. Nakon nabijanja sloja pijeska iznad cijevi
zatrpava se rov zemljom u slojevima 20-30 cm debljine uz dobro nabijanje.
Cijevi vanjskog promjera 110 mm i debljine stijenki 3,2 mm mogu se savijati do

polumjera luka R>5 m, a cijevi vanjskog promjera 50 mm i debljine stijenki 1,8 mm
mogu se savijati do polumjer R>2,3 m. Manji polumjeri luka nisu dopušteni jer pri
savijanju cijevi mijenjaju popreĉni presjek. Za veće promjene pravca kabelske
kanalizacije rabe se PVC lukovi ako kanalizacija nije pravocrtna. PVC lukovi su
najĉešće pod kutom 90º ili 45º .
TK kablovi se mogu polagati u rov ruĉno gdje se ne moţe koristiti odgovarajuća

mehanizacija zbog blizine drugih instalacija ili strojno. Ukoliko se polaţu strojno
bušenjem kanala ispod površine onda se polaţu na dva naĉina: uvlaĉenjem i
upuhivanjem. Uvlaĉenje se izvodi uporabom vitla dok se metoda upuhivanja bazira
na upuhivanju „zraĉne rakete“ na koju su priĉvršćeni kablovi.
Distribucijska kanalizacija se odvaja od magistralne i ide do krajnjeg korisnika.

DTK kanalizacija izvodi se u gradovima i naseljima gradskog obiljeţja prigodom
gradnje novih stambenih i poslovnih zgrada kao sastavni dio komunalne
infrastrukture. Naziva se mala kabelska kanalizacija, a koristi se za pretplatniĉke TK
vodove i vodove za kabelsku televiziju. Kapacitet ove kanalizacije je osam cijevi
(najmanje 5) za glavni smjer i pet cijevi (najmanje 2) za sporedni smjer.
Kod glavnog smjera koriste se:
4 PVC cijevi promjer 110 mm (najmanje 2 PVC cijevi + 3 PE cijevi)

4 PE cijevi promjer 50 mm (najmanje 2 PE cijevi)
Jedna PVC cijev koristi se za razvod nove ili postojeće pretplatniĉke mreţe koja
se razgraĊuje na podruĉju zahvata, dok preostale tri sluţe za prolazak kabela nove
ili postojeće pretplatniĉke mreţe koji se razgraĊuju izvan podruĉja zahvata.

Jedna PE cijev sluţi za distribuciju radijskih i televizijski (TV) signala, dvije sluţe
za razvod TK kabela i TV kabela do susjednog zdenca i dalje kroz sporedni smjer,
dok je jedna cijev rezervna.
Kroz sporedni smjer kabel se uvodi u zgradu. Koriste se 2 PVC i 3 PE cijevi. PVC
cijevi koriste se za prijelaz prometnike. Dvije PE cijevi sluţe za uvod u zgradu, a
treća je rezervna.
U ploĉniku se PEHD cijevi polaţu tako da je gornji rub cijevi u odnosu na razinu
ploĉnika na najmanjoj dubini 50 cm. Iznad cijevi mora biti najmanje 10 cm pijeska ili
rahle zemlje. Tada se iznad cijevi polaţu PVC štitnici. Iznad štitnika nanosi se sloj od
20 cm zemlje i nabija ruĉno ili strojno. Postavlja se PVC traka upozorenja te još
jedan sloj s nabijanjem. Završava se betonom MB 15 ili šljunkom te završnim slojem
ploĉnika. Cijevi se zaštićuju slojem mršavog betona ţute boje i stavljaju na sloj
pijeska.
U kolniku se instalacije postavljaju na dubini 70 cm. U kolnik se ne smije

ugraĊivati PVC cijev bez dozvoljenog zaštitnog sloja. Ostali su elementi (pijesak,
PVC štitnici, traka upozorenja) kao kod ploĉnika, a cijevi se zaštićuju slojem mršavog
betona ţute boje. Završni sloj prije kolniĉke konstrukcije je sloj betona MB 15.
Kabelska kanalizacija u obliku zdenaca (Slika 54) se koristi kada postoji veći broj
TK instalacija na jednom mjestu te je neizbjeţna njihova meĊusobna interakcija
poput kriţanja glavnih vodova TK instalacija ili uvoĊenja u objekte. Razlikuju se
magistralni zdenci i distribucijski zdenci koji su manjih gabarita i montaţni te se
izvode na mjestima gdje se uvodi TK instalacija u neku graĊevinu.
Slika 54 - Zdenac TK instalacija

Zdenci imaju oblik kvadra, obiĉno s odrezanim postranim kutovima, pa im je
presjek osmerokutan. Grade se od opeka ili betona. Na unutarnje stjenke zidova
zdenca ugraĊuju se konzole za voĊenje kabela. U zdenac se ulazi kroz otvor na
stropu dimenzija 60x60 cm, koji na sebi ima poseban ţeljezni poklopac. Postoje dvije
izvedbe tih poklopaca: teški ako je u kolniku i laki ako je u nogostupu. Dimenzije
zdenaca ovise o broju cijevi koje u njega ulaze.
U kabelsku kanalizaciju u zdencima, uvlaĉe se normalno uvlaĉni kabeli (bez

armature). Kroz jednu cijev kanalizacije uvlaĉi se uglavnom jedan kabel, a moţe i
više njih ako im zajedniĉki promjer ne prelazi 60 mm. Kabel ne smije imati nastavak
u rasponu izmeĊu dva zdenca, a redoslijed zauzimanja cijevi u kanalizaciji obavlja se
u vertikalnim redovima odozdo prema gore.

7. ZAJEDNIČKO VOĐENJE INSTALACIJA
U posebnim uvjetima primjenjuje se i zajedniĉko voĊenje instalacija u obliku

podzemnih galerija koje su cijelom duţinom prohodne. Glavne su prednosti:
Vodovi su pod potpunom kontinuiranom kontrolom, a eventualni popravci

su mogući bez otvaranja sa površine terena
Dodatni vodovi se mogu naknadno smjestiti bez iskopa ili ometanja
odvijanja prometa
Popravci su mogući i jednostavni i u nepovoljnim vremenskim uvjetima
poput smrznutog ili mokrog tla zimi
Galerije su naravno skuplje rješenje i izazivaju dodatne probleme kao što su pitanje
koordinacije i prednosti pojedinih instalacija, oštećenje jedne instalacije moţe
ugroziti druge vodove i sliĉno. Ozbiljan razlog protiv izgradnje galerije je potreba za
ĉestim popreĉnim vezama što objektivno moţe ugroziti prohodnost, što je i jedan od
osnovnih motiva gradnje. Stoga se galerije javljaju kao realna alternativna rješenja u
sljedećim uvjetima:
Velik broj magistralnih vodova i većih vodova za industrijske zone ili stambena
naselja, koji su locirani u istom koridoru i bez zahtjeva za popreĉnim
povezivanjem
Unutar većih industrijskih kompleksa sa posebnim tipovima instalacija i
razgranatim lokalnim sistemom veza
Popreĉni prolazak komunalnih instalacija ispod ţeljezniĉkog kolosijeka,
gradskih brzih cesta te cesta kod kojih bi eventualna potreba zatvaranja
izazvala ozbiljne konstruktivne i financijske probleme
U sluĉajevima prostornog konflikta sa podzemnim pješaĉkim prolazima,
deniveliranim raskriţjima, podzemnim garaţama i sl. u ograniĉenim uvjetima
Stvaranje rezervnih kanala za buduće polaganje komunalnih instalacija ispod
konaĉno oblikovanih gradskih površina, povijesnih dijelova gradova, podruĉja
sa problematiĉnim i ograniĉavajućim terenima poput brdovitih ili kamenitih tala
Instalacije u zoni prometnice – Zajedniĉko voĊenje instalacija 72

Za postavljanje u galeriju dolaze u obzir sve vrste komunalnih instalacija uz
poštivanje uvjeta meĊusobnih razmaka (Slika 55) i posebnih zahtjeva kao što je npr.
izolacija toplovoda zbog zagrijavanja elektro-energetskih kablova i vodovoda.
Telekomunikacijski vodovi poloţeni u galeriji zajedno sa elektro-energetskim
vodovima mogu se paralelno voditi na konzolama koje imaju ulogu Faraday-evog
kaveza za prijem indukcijske struje.
Slika 55 – Minimalni razmaci u galeriji
Sve galerije se po pravilu odvodnjavaju preko slivnika, odnosno dno galerije mora
biti iznad nivoa fekalne kanalizacije i u nagibu od 1% prema slivniku. Razlikuju se
jednostruke i dvostruke galerije s obzirom na broj zajedniĉkih instalacija. Prednost
dvostrukih galerija je da su elektro-energetski i TK vodovi odvojeni kontinuiranom
pregradom od cjevovoda, ĉime su zaštićeni u sluĉaju eventualnih kvarova.
Rješenja galerija su ĉesto specifiĉna i pod direktnim utjecajem lokalnih prilika na

terenu i konkretnih zahtjeva. Obiĉno se u galeriju ne mogu smještati sistemi koji rade
po gravitacijskom naĉelu poput gravitacijske kanalizacije ili vodovoda. Jedini sluĉaj
koji dolazi u obzir je ako situacijski i visinski poloţaj gravitacijskog cjevovoda u
potpunosti odgovara svim zahtjevima galerijskog voĊenja.
Instalacije u zoni prometnice – Zajedniĉko voĊenje instalacija 73

8. PRILOZI
U nastavku slijede grafiĉki prilozi sa nekoliko razliĉitih gradilišta na podruĉju

Republike Hrvatske. Prilozi se odnose na detalje izvedbe dijelova prometnica kroz
koje prolaze cjevovodi s instalacijama te su takoĊer prikazani detalji kriţanja
instalacija kao i primjeri revizijskih okana na prometnici. Prilozi redom saĉinjavaju:
PRILOG 1: Karakteristiĉni presjeci instalacijskih rovova kroz razliĉite

presjeke prometnica MJ: 1:30
PRILOG 2: Detalj kriţanja i paralelnog voĊenja sa EE instalacijama
MJ: 1:25
PRILOG 3: Detalj kriţanja i paralelnog voĊenja sa TK instalacijama
MJ: 1:25
PRILOG 4: Detalj kriţanja kanalizacije sa TK instalacijama MJ: 1:25
PRILOG 5: Detalj ugradnje montaţnog PES okna Ø800 mm i Ø1000 mm
MJ: 1:20
PRILOG 6: Detalj ugradnje polietilenskog okna MJ: 1:25
PRILOG 7: Detalj revizijskog okna za cijevi velikih profila MJ: 1:25
Instalacije u zoni prometnice – Prilozi 74

PRILOG 1:
Karakteristični presjeci instalacijskih

rovova kroz različite presjeke prometnica
MJ: 1:30
PRILOG 2:
Detalj križanja i paralelnog voĎenja sa EE

instalacijama
MJ: 1:25
PRILOG 3:
Detalj križanja i paralelnog voĎenja sa TK

instalacijama
MJ: 1:25
PRILOG 4:
Detalj križanja kanalizacije sa TK

instalacijama
MJ: 1:25
PRILOG 5:
Detalj ugradnje montažnog PES okna

Ø800 mm i Ø1000 mm
MJ: 1:20
PRILOG 6:
Detalj ugradnje polietilenskog okna

MJ: 1:25
PRILOG 7:
Detalj revizijskog okna za cijevi velikih

profila
MJ: 1:25
ZAKLJUČAK
Bez obzira o kojoj kategoriji prometnice se govori, svaka prometnica ima barem
jednu instalaciju budući da mora postojati sistem odvodnje sa kolnika zbog
sigurnosti prometa na cestama. Ukoliko se radi o gradskim prometnicama, onda se
taj broj povećava na komunalne i opskrbne instalacije. Stoga je potrebno obratiti
pozornost pri projektiranju prometnica kako bi se kolniĉka površina što manje
oštećivala ili narušavala njena kontinuiranost zbog izgradnje ili ureĊenja postojećih
instalacija.
U dosadašnjem obrazovanju nedovoljno pozornosti se posvećuje instalacijama

budući da se većina predmeta vezanih za cestogradnju dotiĉe te tematike, ali nema
šireg i konkretnijeg obraĊivanja tema vezanih za instalacije zbog širine tematike.
Izuzev graĊevinske struke,s instalacijama se susreću i druge struke poput
strojarstva, elektrotehnike te struka zaduţenih za zaštitu ljudi i dobara zbog
opasnosti koje pojedine instalacije predstavljaju. Radom nije obuhvaćena izgradnja
naftovoda koji su takoĊer sastavni dijelovi manjeg dijela prometnica na odreĊenim
lokacijama, ali zbog svojih karakteristika, naftovodi su posebna cjelina budući da se
cjevovodi rijetko postavljaju uţim gradskim središtima.
S obzirom na razvoj materijala i tehnologija, za većinu instalacija se koriste

sintetiĉki materijali osim u posebnim okolnostima kada se zahtijevaju otporniji
materijali. Sintetiĉki materijali su laganiji, lakše je njima rukovati te su izuzetno
povoljniji u odnosu na ostale materijale. Zbog manje otpornosti na promjene
temperature,udarce i mehaniĉka oštećenja kod sintetiĉki materijala, potrebno je
veliku pozornost obratiti rasporedu i meĊusobnoj udaljenosti pojedinih instalacija
kako ne bi došlo do njihove meĊusobne interakcije i pojave kvara. Takvi proraĉuni
zahtijevaju bliţe suraĊivanje meĊu strukama ĉime se izbjegavaju potencijalni kvarovi
i uĉestali popravci i nadogradnje na instalacijama ĉime se narušava kolniĉka
konstrukcija i prometovanje bez izlaganja opasnostima od nailaska na poklopce
instalacija, loše izvedene prelaske instalacija jednih preko dugih, do rupa na kolniku
uslijed urušavanja instalacijskih rovova.
Instalacije u zoni prometnice – Zakljuĉak 75

LITERATURA
1. Cvitanić, D.: Prometna tehnika; Sveuĉilište u Splitu, GraĊevinsko-

arhitektonski fakultet, Split, 2008.
2. Maletin, M.: Planiranje i projektovanje saobraćajnica u gradovima, drugo
izdanje; Orion-Art, Beograd, 2009.
3. AnĊus, V.; Jovanović, S.: Analiza i proraĉun elemenata odvodnjavanja
vangradskih puteva; GraĊevinski fakultet, Beograd, 1991.
4. Mohitpour, M.; Golshan, H.; Murray, A.: Pipeline design & construction: A
practical approach; ASME press, 2003.
5. Koharić, V.: Uvod u projektiranje cjevovoda; Fakultet Strojarstva i
Brodogradnje, Zagreb, 1991.
6. Kraut, B.: Strojarski priruĉnik; Tehniĉka knjiga, Zagreb, 1988.
7. Jakovleviĉ Sokolov, E.: Toplifikacija i toplotne mreţe; GraĊevinska knjiga,
Beograd, 1985.
8. Mintas, I.; Boţanski, E.; Janje, K.; „et al“: Opći tehniĉki uvjeti za radove na
cestama: Knjiga II – Zemljani radovi, odvodnja, potporni i obloţni zidovi;
Institut GraĊevinarstva Hrvatske, Zagreb, 2001.
9. Pravilnik o naĉinu i uvjetima odreĊivanja zone elektroniĉke komunikacijske
infrastrukture i povezane opreme, zaštitne zone i radijskog koridora te
obveze investitora radova ili graĊevine; Narodne novine broj 73/08, 2008.
10. Kordek, Ţ.; Cijevi, zasuni i fazonski komadi; Tehniĉko veleuĉilište u
Zagrebu, Zagreb; s Interneta: https://moj.tvz.hr/index.php?pred=19030;
2013.
11. Ćosić-Flajsig, G.: Kanalizacija i cijevogradnja; Tehniĉko veleuĉilište u
Zagrebu, Zagreb; s Interneta: https://moj.tvz.hr/index.php?pred=19047;
2012.
12. Pavlin, Ţ.; Vodoopskrba; Tehniĉko veleuĉilište u Zagrebu, Zagreb; s
interneta: https://moj.tvz.hr/index.php?pred=19000; 2012.
13. Goić, R.; Jakus, D.; Osnove elektroenergetike; Fakultet elektrotehnike,
strojarstva i brodogradnje Split, Split; s Interneta:
Instalacije u zoni prometnice – Literatura 76

http://www.scribd.com/doc/130756668/Osnove-elektroenergetike-Ranko-
Goi%C4%87-Damir-Jakus-FESB; 2011.
14. Raiĉević, M.; Polaganje elektroenergetskih kablova; Elektrotehniĉki fakultet
Podgorica, Podgorica; s Interneta:
http://www.scribd.com/doc/149720503/polaganje-kablova; 2013.
15. Polaganje i montaţa kabela; Fakultet prometnih znanosti u Zagrebu,
Zagreb; s Interneta: http://www.fpz.unizg.hr/ztos/prsus/polaganje.pdf; 2003.
16. Tehniĉki uslovi za prikljuĉenje na sistem daljinskog grijanja i isporuku
toplinske energije; Gradski Nadzorni odbor, Tuzla; s Interneta:
http://bs.scribd.com/doc/146243496/Tehnicki-Uslovi-Za-Isporuku-Toplotne-
Energije; 2009.
17. Samardţić, I.; Klarić, Š.; Zavarivanje ĉeliĉnih plinovodnih cijevi; Strojarski
fakultet u Slavonskom Brodu, Slavonski Brod; s Interneta:
http://bib.irb.hr/datoteka/208877.07_SAMARDZIC_I_DR.pdf; 2005.
18. Katalog proizvoĊaĉa toplovodnih cijevi; ISOPLUS; s Interneta:
http://www.isoplus-pipes.com/en/download/design-manual/; 2013.
19. Studija utjecaja na okoliš za izgradnju magistralnog plinovoda Zlobin -
Omišalj DN 1000/100; s Interneta: http://rgn.hr/~mgolub/radovi4web/ad-
5/MAGISTRALNI_PLINOVOD.pdf; 2009.
20. Pravilnik o tehniĉkim uvjetima i normativima za siguran transport tekućih i
plinovitih ugljikovodika naftovodima i plinovodima te naftovodima i
plinovodima za meĊunarodni transport; Sluţbeni list SFRJ br. 64/73; s
Interneta:http://cadial.hidra.hr/Zakon+o+osnovama+sigurnosti+transporta+
naftovodima; 2013.
Instalacije u zoni prometnice – Literatura 77

SUMMARY
Regardless of the type of road being said, every road has at least one installation
through the road, so there must be a system of drainage from the roadway due to
road traffic safety. In case of urban roads , then this number increases on sewer and
supply installations . Therefore, it is necessary to pay attention during designing
roads to pavement surfaces to be as less damaging an or disrupt its continuity due to
the construction or design of existing installations.
Little attention is paid to installations because the majority of subjects related to

road construction touches on this topic , but there is a broader and more specific
processing issues related to the installation due to the width of topics. Except in civil
engineering , with installations are meeting other professions such as mechanical
engineering , electrical engineering and the professions responsible for the
protection of lives and property due to hazards that pose a particular installation .
This work is not covering construction of oil pipelines which are also integral parts of
the lower part of the road in some locations , but due to its characteristics , oil
pipelines are a separate entity because the pipelines are rarely put under urban
centers and roads.
With development of materials and technologies , for most installations synthetic

materials are used , except in special circumstances when is demanded on resistant
materials . Synthetic materials are lighter , easier to handle and they are very
favorable compared to other materials . Due to less resistance to changes in
temperature , shock and mechanical damage in synthetic materials , it is necessary
to pay great attention to the disposition and distance of individual installations to
avoid their mutual interaction and appearance of failure . Such calculations require
closer collaborate between disciplines , thus avoiding potential failures and frequent
repairs and upgrades to installations which disrupts the pavement structure and
traffic without exposing the dangers of encountering covers for installations , poorly
executed crossings installation of one over the other , or a hole in the pavement due
to the collapse of installation trenches .
Instalacije u zoni prometnice – Summary 78

Instalacije U Zoni Prometnica

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Instalacije U Zoni Prometnica

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

DEAN HRNĈIĆ

INSTALACIJE U ZONI PROMETNICA

Zagreb, veljaĉa 2014.

Ovim radom obraĊena je problematika postavljanja instalacija u zoni prometnica,

U nastavku rada kroz tematska poglavlja vezano za pojedine vrste instalacija,

Instalacije u zoni prometnice - Saţetak 1

2.1 Vrste vodovodnih cijevi ............................................................................ 10

2.1.1 Lijevano ţeljezne cijevi ...................................................................... 11

2.1.2 Duktilne cijevi .................................................................................... 12

2.1.3 Ĉeliĉne cijevi ..................................................................................... 13

2.1.4 Azbest cementne cijevi ...................................................................... 14

2.1.5 Cijevi od sintetiĉkih materijala ........................................................... 15

2.1.6 Armiranobetonske cijevi .................................................................... 17

3. KANALIZACIJA I ODVODNJA .................................................................... 18

3.1 Vrste kanalizacijskih sustava ................................................................... 19

3.2.1 Odvodnja brzih gradskih prometnica ................................................. 23

3.2.2 Odvodnja glavnih gradskih prometnica ............................................. 24

3.2.3 Odvodnja s gradskih ulica ................................................................. 25

3.2.4 Odvodnja sporednih ulica i parkinga ................................................. 26

3.3 Vrste i materijali glavnih odvodnih kanala ................................................ 27

3.3.1 Betonski kanali .................................................................................. 29

3.3.2 Armiranobetonski kanali .................................................................... 30

3.3.3 Azbestcementni kanali ...................................................................... 30

3.3.4 Odvodni kanali od sintetskih materijala ............................................. 31

3.3.5 Lijevano ţeljezni odvodni kanali ........................................................ 32

3.3.6 Ĉeliĉne cijevi ..................................................................................... 32

3.3.7 Keramiĉke odvodne cijevi .................................................................. 32

Instalacije u zoni prometnice - Sadrţaj 2

4.1 Toplovod .................................................................................................. 33

4.1.1 Toplovodne cijevi ............................................................................... 34

4.2 Plinovod ................................................................................................... 35

4.2.1 Plinovodne cijevi................................................................................ 36

5. ELEKTRIĈNE I TK INSTALACIJE .............................................................. 37

5.1 Elektro-energetske instalacije .................................................................. 37

5.1.1 Materijali elektro energetskih kablova ............................................... 38

5.2 Telekomunikacijske instalacije ................................................................. 39

5.2.1 Materijali TK instalacija ...................................................................... 40

6. RASPORED I ODNOSI MEĐU INSTALACIJAMA ...................................... 41

6.1 Podjela instalacija po zonama i razmacima ............................................. 42

6.2 Postavljanje instalacija ............................................................................. 46

6.2.1 Zakonska regulativa .......................................................................... 47

6.3 Vodovod, kanalizacija i odvodnja ............................................................. 52

6.3.1 Revizijska okna ................................................................................. 55

6.4 Toplovod i plinovod .................................................................................. 57

6.4.1 Toplovodi i vrelovodi.......................................................................... 57

6.4.2 Plinovod ............................................................................................ 60

6.5 Elektro-energetske i TK instalacije ........................................................... 63

6.5.1 Elektro – energetske instalacije ......................................................... 63

6.5.2 Telekomunikacijske instalacije .......................................................... 67

7. ZAJEDNIĈKO VOĐENJE INSTALACIJA .................................................... 72

Instalacije u zoni prometnice - Sadrţaj 3

Popis kratica i oznaka

B – Širina rova ili kanala

DN – Unutarnji promjer cijevi

DTK – Distribucijske telekomunikacije

KT – Širina nastavka za spajanje cijevi

NN RH – Narodne novine Republike Hrvatske

OD – Vanjski promjer cijevi

PELD – Polietilen niske ĉvrstoće

PEHD – Polietilen visoke ĉvrstoće

PVC – Polivinil klorid

R,r – Radijus cijevi, kanala ili rova

SL – Sluţbeni list Savezne Federativne Republike Jugoslavije