1

1.1 Fungsi 1.2 Fungsi Gubahan 1.3 Fungsi Songsang

1.1.1 Menerangkan fungsi menggunakan perwakilan grafik dan tatatanda

Situasi harian yang melibatkan fungsi.

 Anda bekerja sebagai juruwang sambilan dan anda dibayar RM80 sehari. Jumlah upah yang
diperoleh ditentukan oleh bilangan hari anda bekerja.
 Anda membeli durian di sebuah gerai. Jika harga sekilogram durian ialah RM8, jumlah wang yang
perlu anda bayar bergantung kepada jisim durian yang anda beli.

Fungsi dari set X kepada set Y ialah hubungan khas

yang memetakan setiap unsur x ∈ X kepada hanya satu unsur y ∈Y .
(Setiap objek hanya mempunyai satu imej)

Imbas kembali:
Fungsi ialah hubungan satu dengan satu atau hubungan banyak dengan satu.

f :x→y atau f ( x )= y
f : x →2 x +1 atau f ( x )=2 x +1
Dengan x ialah objek dan 2x + 1 ialah imej.

Latihan
1. Adakah hubungan yang berikut suatu fungsi? Jelaskan.
Fungsi / Bukan fungsi Alasan
a

c
 2

Ujian Garis Mencancang

Digunakan untuk menentukan sama ada sesuatu graf ialah fungsi atau bukan.

Jika garis mencancang memotong graf hanya pada SATU titik, maka hubungan itu merupakan fungsi.

Sebaliknya,graf itu bukan fungsi jika garis mencancang itu

i. tidak memotong mana-mana titik pada graf atau
ii. memotong lebih daripada satu titik.

Latihan
1. Tentukan sama ada graf yang berikut ialah fungsi atau bukan dengan menggunakan ujian garis
mencancang.
A

  Fungsi

  Bukan Fungsi
 3

Graf kes khas.

Graf fungsi salingan
−¿ ¿
x → 1 bermaksud x menghampiri 1 dari sebelah kiri
x
pada graf f ( x )= , x <1
x−1
Iaitu, f ( x ) →−∞ , nilai f(x) semakain berkurangan tanpa sempadan.

+¿¿
x→1 bermaksud x menghampiri 1 dari sebelah kanan
x
pada graf f ( x )= , x >1
x−1
Iaitu, f ( x ) → ∞, nilai f(x) semakain meningkat tanpa sempadan.

Keadaan ini bermaksud, graf hanya menghampiri tatapi tidak

menyentuh garis x = 1.
Jadi, fungsi ini ialah fungsi tidak tertakrif pada x = 1.

Graf fungsi nilai mutlak

Ungkapan nilai mutlak |x| ialah nilai berangka bagi x dan ditakrifkan oleh

{−x jika x <0

|x|= x jika x ≥ 0

Jadi, apabila x = -2, |-2| = -(-2) = 2

dan apabila x =2, |2| = 2

Fungsi f(x)=|x| mempunyai graf berbentuk V dengan bucu (0,0).

|x| dibaca sebagai “modulus bagi x”.

Latihan
−4 2. Lakarkan graf fungsi f(x) = | 2x – 5 |,
1. Lakarkan graf fungsi f ( x )= , dalam
x dalam domain -1 ≤ x ≤ 4. Nyatakan bucu
domain -4 ≤ x ≤5. Carikan nilai x ketika V bagi fungsi ini.
fungsi ini tidak tertakrif.
X -1 0 1 2 3 4
X -4 -2 -1 -0.5 -0.4 0.4 1 f(x) 7 5 3 1 1 3
f(x) 1 2 4 8 10 -10 -4
f(x)
x 2.5 5
f(x) -1.6 -0.8
f(x)
 4

Ungkapkan fungsi dengan tatatanda fungsi.

f : x → 2x
f(x) = 2x objek = x ; Imej = f(x) atau y

Ungkapkan setiap fungsi berikut dalam bentuk tatatanda fungsi

1
PILIHAN:

1
; x+2 ; x–3
x

2x + 3 ; x3 ; x2 ; √x g(x) =

2 3

4 5
 5

6 7

1.1.2 Menentukan Domain dan Julat bagi suatu Fungsi

Domain = Set unsur X yang boleh digantikan ke dalam f(x)
Kodomain = set unsur Y yang mungkin muncul bagi fungsi f(x)
Julat = Set unsur dalam Y yang dipetakan dari X.

Fungsi Diskret Fungsi Selanjar

(Data diskret ialah hasil menghitung atau membilang atau mengira.) (Data selanjar : hasil mengukur)
(contoh: nombor bulat) (contoh: nombor bulat, pecahan,
perpuluhan)

Domain = { x, y, z }
Kodomain = { -2, 5, 8 }
Julat = { 5, 8 }
Domain = {3, 6, 9 } Domain = 0 ≤ x ≤ 7
* Unsur -2 dalam set Q tidak Kodomain = {21, 45, 63 }
dikaitkan dengan sebarang objek. Kodomain = Julat = 0 ≤ f(x) ≤ 6
Julat = {21, 45, 63 }
Jadi -2 bukan imej dan tidak
termasuk dalam julat.

Latihan

1. Tentukan domain, kodomain dan julat bagi setiap fungsi f yang berikut.
 6

a.

domain

Kodomain

julat

b.

domain

Kodomain

julat

c.

domain

Kodomain

julat

2. Jika f:x → x² - 5 dan A = {-1, 0, 1, 2, 3}, cari julat bagi fungsi itu.

x -1 0 1 2 3
f(x)

Julat fungsi ini =

 7

3. Diberi f(x) = | x -3 | dan domain 1 ≤ x ≤ 7. Cari julat bagi f(x).

x 1 2 3 4 5 6 7
f(x)

Julat bagi f(x) =

4. Lakarkang graf fungsi yang berikut untuk domain yang diberikan. Seterusnya, nyatakan julat yang
sepadan dengan domain yang diberi.

a f:x → | x + 1 | untuk domain -2 ≤ x ≤ 4. b f:x → | 2x – 1 | untuk domain -1 ≤ x ≤ 2.

Kaedah 1: Plotkan titik-titik dalam domain.

x -2 -1 0 1 2 3 4
y f(x)

f(x)

Julat: _________________________
Julat: _________________________

Kaedah 2: c f:x → | 4 - 2x | untuk domain -2 ≤ x ≤ 4.

Lakar garis lurus y = x + 1 dan kemudian
pantulkan bahagian graf yang berada di bawah
paksi-x.
x -2 4
y f(x)

f(x)
 8

x x

Julat : _____________________________

Julat:
5 Rajah di sebelah menunjukkan imej bagi unsur-unsur tertentu set A.

(a) Adakah hubungan itu merupakan fungsi? Nyatakan alasan anda.

(b) Nyatakan domain dan julat hubungan itu.

(c) Dengan menggunakan tatatanda fungsi, tulis satu hubungan antara

set A dan set B.

6 Rajah di sebelah menunjukkan graf bagi fungsi f(x) untuk domain

-1 ≤ x ≤ 12. Cari

(a) julat f berdasarkan domain yang diberi.

11
(b) julat nilai x dengan keadaan f(x) ≤ 9

7 Satu hubungan mempunyai ciri-ciri berikut: A B

Domain A = { -1, 0, 9 }
Kodomain B = {-3, 0, 1, 3 }
Imej bagi 0 = 0
Imej bagi 9 = -3, 3
-1 tiada imej
 9

1 tiada objek

Lukis satu gambar rajah anak panah untuk mewakili hubungan ini.
Adakah hubungan ini merupakan fungsi? Berikan alasan anda.

1.1.3 Menentukan imej suatu fungsi apabila objek diberi dan sebaliknya.

1. Nyatakan
i ii

(a) imej bagi 8 (b) domain (a) objek bagi 2 (b) julat hubungan itu.

iii iv

Rajah menunjukkan hubungan dari P ke Q yang

Hubungan antara set A dan set B dalam ditakrifkan dengan pasangan tertib
bentuk pasangan tertib ialah {(2, s), (3, b), {(1, 2), (1, 4), (3, 6), (3,8)}.
(7, b), (8, t)}
(a) imej bagi 1. (b) objek bagi 8.
(a) objek bagi b (b) julat hubungan.
 10

v Rajah menunjukkan graf bagi fungsi vi

g(x) = | 3x – 4 |, untuk domain 0 ≤ x ≤ 6.

(a) nilai t (a) domain = ________________

(b) julat = __________________

(c) g(2) =
(b) julat g(x) berdasarkan domain yang
diberi.

2. Jawab soalan berikut.

(a) f(x) = 3x + 1

Objek = _______________ , imej = _________ / ____________

(b) Imej bagi 4 boleh ditulis sebagai f( ).

x = 7 apabila imejnya ialah 10, maka f( ) = ______

(c) Tandakan (√) bagi fungsi yang betul.

Imej bagi 5 ialah 2. f(5) = 2

f(2) = 5

(d) x memetakan kepada diri sendiri. f(x) = _________

3. Selesaikan yang berikut.

a Kemahiran: Cari imej bagi objek yang (i)
diberi.

Diberi f(x) = 4x + 1, cari

(i) f(3) (ii)
(ii) f(-5)

b Kemahiran: Cari nilai bagi x atau objek

jika f(x) atau imejnya diberi.
 11

Diberi f(x) = 2x + 9, cari nilai x jika

f(x) = 15.

c Kemahiran: Cari nilai objek dengan

maklumat yang diberi.

Diberi f(x) = 3x – 8, cari objek yang

memetakan kepada diri sendiri di
bawah fungsi f.

* f(x) = x

d 12 (i)
Diberi f ( x )= , x ≠ k. Cari nilai
x−3
(i) k
(ii) p jika f(p) = 6
(ii)
* penyebut ≠ 0

e Diberi f(x) = ax + b. Jika f(5) = 15 dan

f(2) = 3, cari nilai a dan nilai b.

f Kemahiran: Cari imej bagi objek yang (i)

diberi dengan fungsi mutlak.

Diberi f(x) = |3x + 8|, cari

(i) f(2)
(ii) f(-5) (ii)
 12

g Kemahiran: Cari objek bagi imej yang

diberi di bawah fungsi mutlak.

Diberi f(x) = |4x + 3 |, cari nilai yang

mungkin bagi x jika f(x) = 5.

h Kemahiran: Cari domain bagi sesuatu

ketaksamaan fungsi mutlak

Diberi f(x) = |2x – 6|, cari domain bagi

f(x) < 3.

6
3

a 3 b

Domain: a < x < b

i Kemahiran: Cari domain bagi sesuatu

ketaksamaan fungsi mutlak

Diberi f(x) = |2x – 6|, cari domain bagi

f(x) ≥ 5.

a 3 b

domain: x≤a atau x≥b

j Kemahiran: Cari fungsi bagi ungkapan

algebra. (a) f(3x) = 2 ( )+ 5
f(x) = 2x + 5

(a) f(3x)
 13

(b) f(4x + 1)

( )
x (b) f(4x + 1) = 2 ( )+5
(c) f
3 x +1

(c) f ( 3 xx+1 ) =

4. Fungsi f ditakrifkan oleh f : x →3 x +5 , x ≠ 0 . Cari

(a) f(5) 1 (c) nilai x yang mungkin

(b) imej bagi di bawah f.
3 apabila imejnya ialah 8.

5 Rajah di sebelah menunjukkan sebahagian daripada graf f(x)=|2x-3|, cari

(a) nilai-nilai f(-2) dan f(4).

(b) nilai-nilai x dengan keadaan f(x) = 5. (c) nilai-nilai x yang memetakan kepada diri
sendiri.
 14

(d) domain bagi f(x) < 1. (e) domain bagi f(x) ≥ 3

6. Fungsi g ditakrifkan oleh g : x → 3+6 x .

1 (b) Diberi imej bagi b ialah 2b, cari nilai-nilai yang
(a) Cari imej bagi -5, -2 dan .
2 mungkin bagi b.

f( )=

3 + 6( )=

kx−3
7. Fungsi h ditakrifkan oleh h : x → , x ≠ 1. Cari nilai k dengan keadaan
x−1

(a) h(2) = 5 (b) h(3)= k (c) h(k) = k

8. Diberi bahawa f:x → 2x – 3 dan g:x → 1 – 3x.

Cari
 15

a g(5) b 1
nilai m jika f ( m+2 ) = g(5).
7

9. Fungsi f ditakrifkan oleh f : x →∨4 x−3∨¿, hitung

−1 (b) nilai-nilai x dengan keadaan f(x) = 1,
(a) f(-2) dan f( ¿,
2

(c) domain bagi f(x) < 1, (d) domain bagi f(x) > 5.

10. Diberi g(x) = | 6 – 2x | , cari nilai-nilai x jika g(x) = x.

 16

11. Fungsi f ditakrifkan oleh f:x →mx + c. Diberi f(2) = 7 dan f(4) = -1, cari

(a) nilai m dan nilai c, (b) imej bagi 2 di bawah f, (c) nilai x yang tidak berubah di
bawah pemetaan f.

11 Rajah di sebelah menunjukkan graf bagi fungsi f(x) = | 2x – 4 |

untuk domain 0 ≤ x ≤ 5. Cari

(a) nilai t

(b) julat f berdasarkan domain yang diberi.

(c) julat nilai x dengan keadaan f(x) ≤ 4.

12 Seketul batu jatuh ke tanah dari ketinggian 81 meter.

Tinggi batu itu, H meter, selepas t saat, dianggaarkan oleh H(t) = 81 – 9t2.

(a) Nyatakan ketinggian batu itu apabila

1 (ii) t = 1 saat (iii) t = 2 saat.

(i) t = saat
3
 17

(b) Bilakah batu itu mencecah permukaan tanah?