1.

UVOD

U razvoju društva država je najvažnija društvena organizacija. Država postaje

organizacija bez koje čovjek ne može. Zbog velikog značaja države, i na njoj zasnovanih
pravnih propisa, ona je postala predmet interesovanja i izučavanja u raznim društvenim
naukama, počevši od filozofije i istorije, do sociologije i posebne naučne grane – teorije
države i prava. Iako nam se čini da znamo šta je država, izuzetno je teško ustanoviti jednu
kratku i za sve prihvatljivu definiciju države. Definisati državu kao društvenu organizaciju
znači utvrditi specifična obilježja države u odnosu na druge društvene organizacije. Pri tome,
akcenat se stavlja na organizaciju državnog aparata ili na funkcije koje taj aparat ostvaruje u
globalnom društvu – organizacione ili funkcionalne definicije države. I danas kao i prije
stotinu godina, veoma je prihvaćen Veberov stav da se „država ne može definisati na osnovu
sadržaja onoga šta čini. Analizirajući pravne odnose i njihov karakter, pojedini teoretičari
smatraju da u svakom pravnom odnosu moraju postojati dva pravna subjekta, jedan aktivni,
drugi pasivni. U relativnom pravu (obligacionom) stvar je jasna i očigledna, povjerilac je
aktivan pravni subjekt, dužnik pasivan. I u našoj teoriji države i prava, kao i u teoriji prava
uopšte, postoje različita gledišta o državi kao pravnom licu. Ona su svakako vremenski
uslovljena, pa je vidljivo da se međusobno razlikuju zavisno od toga da li su nastala prije
Drugog svjetskog rata, pod uticajem vladajućih teorija zapadne Evrope toga doba, ili poslije
rata, pod uticajem sovjetske teorije i marksističke teorije uopšte, koja je jednim velikim
dijelom negirala državu kao pravno lice. Država se, tradicionalno, ukoliko joj se priznavao
subjektivitet u pravu smatrala subjektom javnog prava, dakle jednim specifičnim subjektom,
nosiocem suverenih ovlaštenja, javne vlasti, subjektom prava koji ima moć zapovijedanja
ostalim subjektima prava. Državna funkcija je najopštiji efekat djelovanja države na društvo,
onaj u kome se sažima cjelokupna državna djelatnost u odnosu na cjelokupno društvo.
Državnopravni poredak svojom specifičnom funkcijom vrši određen i neophodan uticaj na
društvo, odnosno unutar globalnog društva. U državnoj funkciji se ogleda određen odnos
između državnopravnog poretka i društva u kome on egzistira. Državnopravni poredak je
dinamična pojava tako da ima svoj razvoj i promjene u njemu. Promjene državnopravnog
poretka možemo razlikovati, s jedne strane, prema njihovoj važnosti, i, s druge strane, prema
načinu na koji se izvode. U državnopravnom poretku svakodnevno nastaju brojne, manje
značajne promjene pojedinih elemenata, npr. Neke službene osobe odlaze, a druge dolaze u
državnu organizaciju putem izbora ili imenovanja, pojedini državni organi se ukidaju,
transformišu ili se stvaraju novi, neki pravni akti (zakoni, uredbe, odluke i dr.) prestaju važiti i
istovremeno drugi pravni akti stupaju na snagu umjesto njih. Sve ove promjene izvode se
uglavnom putem pravnih normi, na zakonit način, tj. postupcima koji su propisani najvišim
pravnim aktima – ustavima, zakonima, poslovnicama parlamenata i sl. Prijelaz iz
monarhijskog u republikanski oblik vladavine, prijelaz iz parlamentarnog u potpredsjednički
sistem ili obratno, uvođenje većeg stepena decentralizacije i sl. Takve veće promjene nazivaju
se reforme (ustavne, izborne, obrazivne, agrarne i sl) i one se takođe izvode putem pravnih
normi, na legalan način.

1
 Nasuprot tih dvaju načina legalih promjena, koji su u samom državnopravnom poretku
predviđeni za njegovo prilagođavanje novim društvenim procesima i potrebama, događaju se
ponekad nasilne i nezakonite (ilegalne), a više ili manje značajne promjene države i prava.
Puč predstavlja drugu nezakonitu promjenu državnopravnog poretka i od državnog udara se
razlikuje po tome što ga izvode niži pripadnici u hijerarhiji državnih funkcionera.

2
 2. POJAM DRŽAVE

Država je organizacija vlasti koja monopolno raspolaže sredstvima za fizičku prisilu, i

zato na određenim teritorijama prisiljava svoje stanovnike na poslušnost čime omogućuje bar
relativnu društvenu bezbjednost i sigurnost. Detaljnija analiza te definicije nam govori
sljedeće:

1. Država je organizacija vlasti. Čini je stručno osposobljen državni aparat koji je

sposoban da brine o usvajanju i ostvarivanju državnih odluka. Taj aparat, pre svega, čine
parlament, vlada, uprava, sudstvo i predsednik republike. Već sama ta činjenica govori nam
da se država nalazi u središtu političkog;

2. Država ima monopol na sredstva za fizičku prisilu. Raspolaže dvema naoružanim

organima koji jedini na njenom prostoru imaju pravo da uz pomoć oružja i sile obezbeđuju
red i mir. To su policija i vojska. Vojska brine za spoljnu bezbednost države, za nedodirljivost
njenih granica i tek u izuzetnim slučajevima (na primer, velikih nereda) i za unutrašnju
bezbednost. Policija održava red i bezbednost unutar same države;

3. Država ima tačno određenu teritoriju na kojoj izvršava svoju vlast. Granice države
su određene međunarodnim bilateralnim ugovorima između država koje se međusobno
graniče. Državama koje imaju izlaz na more pripada i obalski deo mora koji je sastavljen iz
unutrašnjih morskih voda (voda kraj obale i između ostrva) i teriotorijalnog mora koje od
obale ne sme biti udaljeno više od 12 morskih milja. Iza teritorijalnog mora širi se otvoreno ili
slobodno more koje ne pripada ni jednoj državi;

4. Stanovništvo države čine svi ljudi koji žive - stalno ili privremeno - na njenoj
teritoriji. Pri tom moramo imati u vidu razliku između državljana i stranaca. Državljanstvo je
posebna, pravno uređena veza između države i pojedinca. Dobijamo ga na osnovu
državljanstva koje poseduju naši roditelji ili na osnovu svog rođenja u toj državi (bez obzira
na državljanstvo naših roditelja). Jurisdikciji države na njenoj teritoriji nemaju potrebe da se
pokoravaju samo predstavnici drugih država - ambasadori i diplomate koje štiti diplomatska
nedodirljivost. Njih u slučaju kršenja zakona država udaljava i oni za kršenje zakona
odgovaraju (ili ne) u svojoj državi;

5. Država obezbeđuje uređenje društva i njegovu bezbednost. Njena civilizacijska

vrednost i smisao je dakle upravo u tome da odgovarajućim zakonodavstvom i obezbeđenjem
osnovnih ljudskih prava i dužnosti pruži ljudima osećaj pripadnosti i relativnog zadovoljstva
života u državi.

3
 Jering je istraživao genezu države i zakone koji regulišu njen razvoj. Pošto je rimsko
pravo za njega bilo izraz završenog državno-pravnog poretka, a ne prava u klici ili njegovom
nastajanju, on je tražio drevno pravo u praarijevskim institucijama. Po njemu samom država i
pravo imaju cilj zaštitu određenih interesa (opštedruštvenih, grupnih, pojedinačnih...).

Država je izuzetno složen pojam koji ima više značenja. Jedno od njih svakako
obuhvata dravnu organizaciju. Međutim, i sam pojam državne organizacije može imati više
značenja koja se međusobno razlikuju, zbog čega je uvijek potrebno imati na umu u kom
značenju se ovaj pojam potrebljava. Tako se smatra da je najšire značenje pojma državna
organizacija njeno teritorijalno (geografsko) značenje pojma gdje se ona označava kao prostor
na kome se vrši državna vlast. Uže značenje pojma državna organizacija je njeno sociološko
(politikološko) značenje kao društvene organizacije koja ima monopol fizičke sile. I najzad,
najuže značenje je organizaciono, koje označava tvorevinu sa skupom organa koji izvršavaju
određene zadatke, među kojima su posebno karakteristični organi koji primjenjuju sankcije za
prekršaj pravnih normi.
Dakle, može se zapaziti da je pojam državne organizacije u ovom posljednjem
značenju, uži od pojma države i da se jasno razlikuje od njega, ali i od drugih društvenih
organizacija. Državna organizacija, shvaćena ovako ima određene specifičnosti u odnosu na
druge društvene organizacije koje se ogledaju u monopolu fizičke sile kojim ova organizacija
raspolaže kao i u samom karakteru ove organizacije jer je ona čvršća i složenija u odnosu na
ostale društvene organizacije. Shvaćena ovako, državna organizacija ima svojstvo posebnog
subjekta prava-pravnog lica, tj. jedne posebne vrste pravnog lica-ustanove. To svojstvo
ustanove ima ne samo državna organizacija u cjelini, već i njeni sastavni dijelovi, državni
organi. Dakle, državna organizacija i državni organi predstavljaju nešto više od ljudi koji ih
čine. Toj specifičnoj stvarnosti, toj cjelini, pravo priznaje svojstvo pravne ličnosti, pravne
ustanove.

3. FUNKCIJE DRŽAVNOPRAVNOG PORETKA

4
 O funkcijama državnopravnog poretka postoje mnogobrojna i različita gledišta. Na
pitanje u čemu se može sastojati djelatnost države ili koje su njene funkcije može se
najjednostavnije, odgovoriti ovako: u raznim poslovima koje, s obzirom na državne ciljeve,
obavljaju ljudi u državnoj službi primjenjujući i stvarajući pritom pravne propise.1
Državni se život, kako je to svojevremeno isticao S. Jovanović, 2 manifestuje na taj
način, što država pokušava da svojom kolektivnom snagom ostvari svoje ideje u svom
ineteresu. Pod državnom funkcijom podrazumijevamo ono što država stvarno čini u društvu,
njenu stvarnu ulogu, stvarni uticaj koji ona vrši, bez obzira na ciljeve koje joj ljudi
postavljaju, mada razumije se, ove dvije stvari stoje jedna s drugom u vezi.3
Državna funkcija je najopštiji efekat djelovanja države na društvo, onaj u kome se
sažima cjelokupna državna djelatnost u odnosu na cjelokupno društvo. Državni se život
manifestuje u državnoj radnji na zadovoljavanju državnih interesa i S. Jovanović u tom smislu
govori o dva načina iznalaženja državne funkcije, idući od slučaja do slučaja ili se pak mogu
slučajevi iste vrste grupisati i onda cijeniti šta je prosječno za državu najkorisnije. Tako on
govori o regulativnoj, izvršnoj i sudskoj funkciji države. Isto gledište zastupa i Hans Kelzen
ističući da se državne funkcije pokazuju identičnim s osnovnim funkcijama prava, te da se
razlikovanjem tri državne vlasti u stvari izražava razlika između stvaranja i primjene prava.
Na drugoj strani Đ. Tasić4 ističe da je sa pravnog gledišta nemoguće odvojiti pravnu od
socijalne ili kulturne funkcije države. S. Vračar5 smatra da je državnopravni poredak jedna
cjelovita tvorevina, poseban sistem, pa zato ima (baš kao cjelovit sistem), svoju funkciju. Ta
funkcija je totalitet dinamizma ove specifične tvorevine. Sastavni dijelovi, pak, imaju
parcijalne funkcije. Državnopravni poredak svojom specifičnom funkcijom vrši određen i
neophodan uticaj na društvo, odnosno unutar globalnog društva. U državnoj funkciji se ogleda
određen odnos između državnopravnog poretka i društva u kome on egzistira. Ova tvorevina
proizilazi iz društva ali i povratno djeluje na njega. Funkcija pokazuje ulogu, namjenu i
krajnje efekte postojanja ove tvorevine. Iako je funkcija jedna i jedinstvena, ipak ona ima
nekoliko momenata. Ako se primijeni sociološko-politički kriterijum, tj. Ako se želi istaći
karakter funkcije u relaciji prema osnovnim društvenim grupacijama, klasama ili prema
samom društvu, onda se može razlikovati klasna i društvena fuunkcija državnopravno
poretka; ako se želi primijeniti tehnički kriterijum o dejstvu ove tvorevine na društvene
procese, onda se može razlikovati regulatorna funkcija (tj. Dinamizam usmjeravanja,
organizovanja i normiranja društvenih procesa) i represivna funkcija (tj. Dinamizam primjene
sredstava nasilja protiv onih koji sprečavaju svojim stavom i ponašanjem ostvarenje
organizovanosti), ako se pođe od toga kakav je oblik dinamizma, može se govoriti o faktičkoj
i formalnoj funkciji ove tvorevine (a ova druga, pak, može biti raščlanjena na zakonodavnu,
upravnu i sudsku); na bazi prostornog kriterijuma dobija se unutrašnja i spoljna funkcija;
uzevši u obzir sadržinu procesa u kojima država učestvuje može se govoriti o ekonomskoj,
1
Vrban, D.: Država i pravo, Zagreb, 2003.
2
Jovanović, S.: O državi - Osnovi jedne pravne teorije, Beograd, 1922.
3
Lukić, R.: Politička teorija države, Beograd, 1979.
4
Tasić, Đ.: Jedan pokušaj podele državnih funkcija u formalnom i materijalnom smislu, u Izbor rasprava i
članaka Đ. Tasića, Beograd, 1984.
5
Vračar, S.: Socijalna sadržina funkcije državnopravnog poretka, Beograd, 1965.
5
političkoj i idejnoj funkciji ove tvorevine itd. Uostalom, kako ti ističe S. Vračar, implicitno ili
eksplicitno, razne teorije na ovakav način definišu funkciju države prava.
Iz naprijed navedenog može se zaključiti da su stavovi o funkciji državnopravnog
poretka donekle različiti. Međutim, nema sumnje da država kao organizacija koja raspolaže
monopolom fizičke prinude, prisilno usmjerava ili reguliše važne, konfliktne i složene
međuljudske odnose svojim odlukama koje su obavezne za sve pripadnike jednog društva.
Država i pravo, uopšteno posmatrano, imaju jedinstvene (istovrsne) funkcije. U svakom
društvu, oni nemaju samo jednu, funkciju, nego više funkcija – uostalom, kao i sve ostale
društvene pojave. Funkcije države i prava se u određenoj mjeri mijenjaju tokom istorije, pri
čemu se starije funkcije uglavnom zadržavaju i u kasnijim državama, iako se mijenjaju po
oblicima.6
Iz analize najstarijih istorijskih izvora, ali i iz posmatranja urođeničkih naroda u
prelaznim uređenjima između plemena (ili saveza plemena) i države, može se zaključiti da je
organizacija političke vlasti od početka imala prvenstveno napadačko – odbrambenu funkciju.
Država se vjerovatno i rađala u pripremi i izvođenju osvajačko – pljačkaških pohoda i u
dobrani od takvih pohoda među susjednim narodima – naročito među nomadskim i
sjedilačkim narodima, kako su to u svojim teorijama isticali Openhajmer i Gumplovič. Ova
funkcija države, po mišljenju nekih autora, nije nestala ni u naše vrijeme, iako je uveliko
potisnuta od drugih, više civiliziranih funkcija političke vlasti.
Sa naraslim proizvodnim znanjima i sredstvima, koja su davala viškove proizvoda, uz
bogatstva i robove koji su sticani osvajačkim ratovima, već u najstarijim vremenima nastaje
ugnjetačka i izrabljivačko – represivna funkcija državnopravnog poretka. Državnopravni
poredak je bio sredstvo prisilnog, oružanog i ideološkog održavanja jedinstva tako
podijeljenog i konfliktnog društva, zaštićujući vladajući način proizvodnje s masovnom
eksploatacijom robova i puka i sprečavajući, odnosno kršeći njihove pobune. I ova osnovna
klasna uloga države zadržaće se u svim istorijskim tipovima društva, sve do našeg vremena,
ali sa tendencijom vrlo sporog ublažavanja ugnjetačkog nasilja. Ova funkcija države još
preživljava i u međudržavnim odnosima ekonomskog iskorištavanja bogatstva nerazvijenih
zemalja Afrike, Azije i Latinske Amerike, a iskazuje se u stalnoj spremnosti velikih sila da
vojno intervenišu u tim zemljama svaki put kada su tu ugroženi njihovi interesi, npr. slobodno
i jeftino iskorištavanje naftnih izvora i pristup tržištu tih zemalja.
Treća funkcija države bila je od najdavnijih vremena upravljanje velikim javnim i
prisilnim radovima, sa upotrebom masovne radne snage robova i naroda, za gradnju
irigacijskih i melioracijskih sistema, tvrđava, hramova, puteva, brodova dr. Ova državna
funkcije doprinijela je nastanku velikih azijskih civilizacija, omogućila procvat religije,
tehnologije, nauke i umjetnosti u Mezopotamiji, Egiptu, Kini, Indiji, Kambodži, Inka u
Amerivi i dr. Može se reći da i savremene države upravljaju veliko, nacionalizovanom
privredom i pokreću velike javne radove, kako radi zadovoljenja novih civilizacijskih potreba,
tako i radi postizanja veće zaposlenosti stanovništva.
Jedna od najznačajnijih državnopravnih funkcija jeste i funkcija zaštite društvenog
mira i sigurnosti, tj. sprečavanja unutrašnjeg rata među društvenim grupama i samovoljnog
ugrožavavanja života, tijela, imovine, trgovine, porodice, slobode kretanja među pojedincima
i dr. Ova državnopravna funkcija će tek sa modernim liberalnim i socijalnim demokratijama
6
Visković, N.: Teorija države i prava, Zagreb, 2001.
6
prerasti u jedan od najvažnijih zadataka državnopravnih poredaka: u zakonsku, sudsku i
upravnu zaštitu brojnih ličnih, političkih, radnih, imovinskih, vjerskih, etničkih, kulturnih i
drugih prava i sloboda čovjeka i građanina – i to ne samo protiv privatnih povreda, već i
posebno protiv povreda tih prava i sloboda od strane same državne vlasti. Funkcija države
postaje, dakle, i samoograničenje njene vlasti i opasnosti od represije nad građanima.
I u najstarijim društvima se tvrdilo, pa su to i teroijski dokazivali antički mislioci
poput Platona, Aristotela i Cicerona, da država i pravo služe, ili bi trebali da služe pravednosti
i dobrom životu pripadnika zajednice. Jedna od nadjubljih istorijskih promjena u funkcijama
državnopravnog poretka zbiva se u modernim i savremenim društvima onda kada se, usljed
poraslog bogatstva i učvršćenja demokratije, država i pravo počinju brinuti za pravedniju
raspodječu prema radu, zaslugama i potrebama, te za smanjenje bijede, bolesti, neznanja i
drugih nevolja koje oduvijek pogađaju veliku većinu stanovništva.
Svaka država ima i pravno-regulatornu funkciju, koja je zapravo nužna forma pravnog
ostvarivanja svih njenih drugih, naprijed navedenih funkcija. Ova funkcija se sastoji u tome
da se ljudska ponašanja iz važnih društvenih odnosa pravnim pravilima prisilno označavaju
kao obaveza, ili kao ovlaštena ili kao deliktna ponašanja, a da se na ova posljednja
nadovezuju kazne odnosno na izvršavanje obaveza i ovlaštenja nagrade.
Dakle, mogli bismo zaključiti da je država organizacija koja odgovara globalnom
društvu, ima političku i suverenu vlast zasnovanu na monopolu legalne fizičke prinude i na
ekonomskoj i ideološkoj moći, odnosi se na precizno određeno stanovništvo i teritoriju, a
pravnim normama reguliše najvažnije društvene odnose i ostvaruje razne istorijske funkcije –
počevši od osvajanja i odbrane prema drugim društvima i izrabljivanja i represije prema
vlastitom stanovništvu, do s vremenom naglašenije, uloge zaštite mira, sigurnosti i slobode i
postizanja blagostanja svih pripadnika društva.

4. PROMJENE DRŽAVNOPRAVNOG PORETKA

7
 Državnopravni poredak je dinamična pojava tako da ima svoj razvoj i promjene u
njemu. Promjene državnopravnog poretka možemo razlikovati, s jedne strane, prema njihovoj
važnosti, i, s druge strane, prema načinu na koji se izvode.7
U državnopravnom poretku svakodnevno nastaju brojne, manje značajne promjene
pojedinih elemenata, npr. Neke službene osobe odlaze, a druge dolaze u državnu organizaciju
putem izbora ili imenovanja, pojedini državni organi se ukidaju, transformišu ili se stvaraju
novi, neki pravni akti (zakoni, uredbe, odluke i dr.) prestaju važiti i istovremeno drugi pravni
akti stupaju na snagu umjesto njih. Sve ove promjene izvode se uglavnom putem pravnih
normi, na zakonit način, tj. Postupcima koji su propisani najvišim pravnim aktima – ustavima,
zakonima, poslovnicama parlamenata i sl.
Međutim, tehnološki, ekonomski i politički razvoj društva nameće povremeno i dublje
promjene državnopravnog poretka kao npr. Prijelaz iz monarhijskog u republikanski oblik
vladavine, prijelaz iz parlamentarnog u potpredsjednički sistem ili obratno, uvođenje većeg
stepena decentralizacije i sl. Takve veće promjene nazivaju se reforme (ustavne, izborne,
obrazivne, agrarne i sl) i one se takođe izvode putem pravnih normi, na legalan način.
Nasuprot tih dvaju načina legalih promjena, koji su u samom državnopravnom poretku
predviđeni za njegovo prilagođavanje novim društvenim procesima i potrebama, događaju se
ponekad nasilne i nezakonite (ilegalne), a više ili manje značajne promjene države i prava.
Jedan oblik tih nasilnih promjena jeste državni udar ili prevrat koji predstavlja oružano
preuzimanje vlasti od jednog dijela ljudi iz same državne organizacije (vojske, policije,
visokih državnih i političkih funkcionera – šefa države, ministara, generala, vođa opozicionih
stranaka) i zbacivanje sa položaja, hapšenja ili ubijanja drugih visokih službenih lica i njima
vjernih dijelova oružanih snaga. Izvođenjem državnog udara obično se mijenjaju neki važniji
elementi državnopravnog poretka, a prije svega, ukidaju se ili ponovo uspostavljaju
demokratske institucije . prava i slobode građana, izbori, parlament, republikasnko uređenje,
decentralizacija i sl. Ipak, udarom se obično mijenjaju samo oni dijelovi države i prava koji su
povratnicima nepoželjni i koji su bili razlog prevrata, dok se veći dio državnopravnog poretka
zadržava i koristi za novouspostavljene političke interese. Državni udar je najčešće posljedica
oštrih sukoba između političkih snaga jednog društva u krizi koji se ne mogu ili se ne žele
razriješiti miroljubivo, kompromisno i demokratski, postupcima unutar ustavnih institucija –
izborima, parlamentom, sudovima.

Državni udari ili prevrati mogu biti posve suprotnih politikih usmjerenja. Oni, naime,
mogu biti antidemokratski, ako su izraz političkih interesa koji se ne žele ostvarivati preko
demokratskih institucija i nasilno ruše te institucije radi svoga nametanja društvu, ali mogu
biti i demokratski, ako su izraz interesa koji se ne mogu ostvarivati u jednom autokratskom
režimu i koji hoće na taj način, jer se smatra da drugog načina osim nasilnog nema,
uspostaviti deokratski poredak.

Puč predstavlja drugu nezakonitu promjenu državnopravnog poretka i od državnog

udara se razlikuje po tome što ga izvode niži pripadnici u hijerarhiji državnih funkcionera.
Može se reći da se ovakva promjena u praksi događa relativno rjeđe u odnosu na državni udar
i u tom smislu poznat je puč izveden u Liberiji od strane jednog narednika u vojsci.
7
Savić, S.: Osnove prava, Banja Luka, 2005.
8
 Drugi način nasilne i protupravne promjene državnopravnog poretka nije napad na
poredak iznutra, nego izvana – oružanim ustankom nezadovoljnog stanovništva, redovno u
vremenima ekonomskih i ratnih kriza i ponekad sa podrškom dijela vojske, protiv državne
vlsti. To je narodni ustanak ili revolucija, politički čin klasne ili opštenarodne prirode koji ruši
državnopravni poredak u mnogo većoj mjeri od državnog udara. Dok državni udar ruši ili
ponovo uspostavlja pojedine elemente političkog sistema, smjenjujući samo vladajuću stranku
i najviše političke ličnosti u državi, revolucija je socijalni pokret koji obara, osim vladajućih
stranaka i ličnosti, osnovne političke i pravne odnose u društvu. Ona se prepoznaje po tome
što ukida vladavinu neke društvene klase i osnovni tip vlasništva u društvu. On npr. ruši
feudalno vlasništvo i privilegije, ili privatno vlasništvo nad sredstvima za proizvodnju, ili
politički sistem aristokratije, ili sistem građanske demokratije, pa onda i odgovarajuće
osnovne ustanove grašanskog porodičnog, trgovačkog i krivičnog prava. Za razliku od
državnih udara i reformi, revolucije šesto prekidaju kontinuitet ili identitet državnopravnog
poretka, stvarajući novu državu i novo pravo na ruševinama stare države i starog prava.

Najbolji primjeri revolucija u modernom dobu su revolucije kojima su konstituisane

SAD u ratu kolona sa Engleskom i slavna Francuska revolucija kojom je 1978. godine
ukinuta vlast aristokratije, revolucija u Rusiji 1917. godine, u Jugoslaviji tokom Drugog
svjetskog rata i sl.

Posebnim oblikom revolucionarnih promjena države i prava mogu se smatrati

narodnooslobodilački antikolonijalni ustanci, koji obaraju aparate vlasti i pravne sisteme
kolonijalnih sila. Iz takvih revolucija, što takođe korjenito prekidaju kontinuitet sa oborenim
državnopravnim poretkom, nastale su početkom 19. vijeka sve latinoameričke države i nakon
Drugog svjetskog rata većina današnjih azijskih i afričkih država – Indija, Indonezija, Irak,
Alžir, Zambija i dr.

5. ZAKLJUČAK

9
 Državnopravni poredak je dinamična pojava tako da ima svoj razvoj i promjene u
njemu. Promjene državnopravnog poretka možemo razlikovati, s jedne strane, prema njihovoj
važnosti, i, s druge strane, prema načinu na koji se izvode. U državnopravnom poretku
svakodnevno nastaju brojne, manje značajne promjene pojedinih elemenata, npr. Neke
službene osobe odlaze, a druge dolaze u državnu organizaciju putem izbora ili imenovanja,
pojedini državni organi se ukidaju, transformišu ili se stvaraju novi, neki pravni akti (zakoni,
uredbe, odluke i dr.) prestaju važiti i istovremeno drugi pravni akti stupaju na snagu umjesto
njih. Sve ove promjene izvode se uglavnom putem pravnih normi, na zakonit način, tj.
Postupcima koji su propisani najvišim pravnim aktima – ustavima, zakonima, poslovnicama
parlamenata i sl. U državnopravnom poretku svakodnevno nastaju brojne, manje značajne
promjene pojedinih elemenata, npr. Neke službene osobe odlaze, a druge dolaze u državnu
organizaciju putem izbora ili imenovanja, pojedini državni organi se ukidaju, transformišu ili
se stvaraju novi, neki pravni akti (zakoni, uredbe, odluke i dr.) prestaju važiti i istovremeno
drugi pravni akti stupaju na snagu umjesto njih. Sve ove promjene izvode se uglavnom putem
pravnih normi, na zakonit način, tj. postupcima koji su propisani najvišim pravnim aktima –
ustavima, zakonima, poslovnicama parlamenata i sl.

6. LITERATURA

10
• Visković, N.: Teorija države i prava, Zagreb, 2001.

• Vrban, D.: Država i pravo, Zagreb, 2003.

• Vračar, S.: Socijalna sadržina funkcije državnopravnog poretka, Beograd, 1965.

• Jovanović, S.: O državi - Osnovi jedne pravne teorije, Beograd, 1922.

• Lukić, R.: Politička teorija države, Beograd, 1979.

• Savić, S.: Osnove prava, Banja Luka, 2005.

• Tasić, Đ.: Jedan pokušaj podele državnih funkcija u formalnom i materijalnom smislu,

u Izbor rasprava i članaka Đ. Tasića, Beograd, 1984.

11