NOLI MI TANGERE ● Sumusubaybay sa bawat kilos ni Crisostomo

©​bbbenedicto,9-4 ● Tenyente ng guarida civil

● Dominikong pari ng Bindondo
● Dating Propesor sa Kolehiyo ng San Juan de Letran
PAMAGAT NG NOLI MI TANGERE
BASILIO
“Huwag mo akong salingin” o
● Nakatatandang anak ni Sisa
“Touch me Not”
● Isang sakristian
Salingin : Hadlangan or pigilan ● Tagatugtog g kampana
“Huwag mo akong pigilan” CRISPIN
Tinataglay nito ang Cancer ng Lipunan. ● Bunsong kapatid ni Basilio
Cancer ng Lipunan: Pansamantalang napipigilan ngunit hindi ● Isang sakristian
nawawala. ALPERES
Mabisang Panlunas: Kamulatan ng mga Pilipino sa mga nangyayari ● Puno ng mga guwardia sibil
Pantisismo: Bulag na pamamahala. Sunod lang ng sunod sa mga DONYA CONSOLACION
Kastila ngunit di lam kung ano ang madudulot nito. ● Dating labandera
MGA TAUHAN NG NOLI ME TANGERE ● Malaswa kung mag salita
DON CRISOSTOMO MAGSALIN IBARRA ● Asawa ni Alperes
● Binata na nag aral sa Europa DONYA VICTORINA DE ESPADANA
● Kababata at kasintahan ni Maria Clara ● Babaeng puro kolorete ang mukha
● Dito makikita ang imahe ni Rizal ● Nag papanggap bilang isang mestisang Espanol
MARIA CLARA DELOS SANTOS ● Mahilig mag wikang Kastila ngunit laging mali mali
● Kasintahan ni Crisostomo DON TIBURCIO DE ESPADANA
● Lumaki sa kumbento ● Pilay at bungal na Katila
● Nagkaron ng edukasyong nakasalig sa doktrina ng rehiyon ● Nakarating sa Pilipinas dahil nag hahanap ng magandang
● Dito makikita ang imahe ni Leonor Rivera kapalaran
ELIAS ● Asawa nya si Donya Victorina
● Isang Piloto/bangkero ALFONSO LINARES
● Magsasaka na tumulong kay Crisostomo ● Napili ni Padre Damaso na maging asawa ni Maria Clara
● Isang matunay na maginoo ● Malayong pamangkin ni
● Makikita ag imahe ng mga Pilipinong nabiktima sa TIYA ISABEL
pang-aabuso ng mga Kastila ● Hipag ni Kapitan Tiago na nag alaga kay Maria Clara
PILOSOPONG TASYO DONYA PIA ALBA DELOS SANTOS
● Isang iskolar na nagsisilbing tagapayo ng mga mamayanan ● Ina ni Maria Clara
● SIya ay ang imahe ng isang Pilipinong mulat sa mga ● Namatay pagkatapos masilang si Maria Clara
nangyayari sa Kastila at Espanyol. TENYENTE GUEVARRA
● Kaya sya itinurig na baliw dahil sa kanyang kakaibang ● Matapat na kaibigan ni Don Rafael Ibarra
pananaw sa buhay dahil sya lang ang taong mulat sa mga ● Tenyente ng Guardia Civil
nangyayari sa kanyang paligid. ● Nag kwento kay Crisostomo ng totoo tungkol sa kanyang
PADRE DAMASO ama
● Kurang pransiskano na dating kura ng San Diego KAPITAN HENERAL
● Nagpahukay at nagpalipat ng bangkay ni Don Rafael Ibarra ● Pinakamakapangyarihan opisyal at kinatawan g Hari ng
(tatay ni Crisostomo) sa libingan mga Intsik Espanya sa Pilipinas
● Taong mauto at marupok KAPITAN BASILIO
DON SANTIAGO DELOS SANTOS ● Naging kapitam ng San Diego
● “Kapitan tiago” ● Kalaban ni Don Rafael
● Mayamang mangangalakal na taga-bindondo ● Ama ni Sinang
● Asawa ni Pia Alba DON FILIPO LINO
● Ama ni Maria Clara ● Tenyente mayor
DON RAFAEL IBARRA ● Kaibigan ni Tasyo
● Ama ni ICrisostomo ● Asawa ni Donya Teodora
● Namtay sa bilangguan LUCAS
● KInaiinggitan at pinag iinitan ni Padre Damaso ● Indio
● Pinaratang dahil sa kanyang taglay na yaman at ● Kapatid ang isang tauhan na namatay ng kabirya sa
sikat ipinatatayong gusali g paaralan ni Crisostomo
● Kinatawan ng taong naghahangad ng katarungan DON SATURNINO IBARRA
para sa kapwa ● Nuno ni Crisostomo Ibarra
SISA DON PEDRO IBARRA
● Mapagmahal na ina ni Basilio at Crispin ● Nuno ni Crisostomo Ibarra
● May asawang pabaya at malupit KAPITANA MARIA
PADRE BERNARDO SALVI ● Babaeng maka-bayang pumapanig sa pagtatanggol ni Ibarra
● Kurang pumalit kay Padre Damaso sa San Diego sa alaala ng ama
PADRE HERNANDO SIBYLA MAESTRO NOL JUAN
● Paring Dominikano
 ● Tagapaahala ni Crisostomo Ibarra sa pagpapagawa ng ● Kumalat sa buong ​Intramuros,Binondo ​ang pag-titipon sa
paaralan bahay ni Kapitan Tiago
KAPITAN PABLO ● Sa kabanata na ito ay kinilala si Kapitan Tiago bilang isang
● Puno ng mga tulisan taong ​galante,mapagbigay, at madaling lapitan ​maliban
● Ama ni Elias sa mga taong radikal mag isip at sa mga negosyante.
KAPITAN INES ILOG BINDONO
● Nakabalatkayong pulubi noong tipon sa bahay ni Kapitan ● Paliguan
Tiago (Kabanta1) ● alkantarilya
SALOME ● Abahan
● Simpleng dalaga naninirahan sa kubo babaeng natatangi sa ● Pangisdaan
puso ni elias ● tulayan
KAPITAN TINONG ● ibigan ng inumin.
● Taga-Tondo Nuestra Senora de la Paz y Buenviaje​ : ang larawan ng dalawang
● Kaibigan si Kapitan Santiago at Don Rafael Ibarra babae na makikita sa loob ng bahay ni Kapitan Tiago na nakasabit sa
MGA TAGPUAN dingding.
SAN DIEGO MGA KWINENTO NI PADRE AANDO SA MGA PRANSISKANO
Ito ang pangunahing tagpuan. 1) Pag-dating nya sa Pilipinas ay dumiretso sya sa pag-aaral
Matatagpuan ang: sa pag-sasaka
- Bahay ni Kapitan Santiago : dito nag sau-salo ang mga tao 2) 20 Years sya tumagal sa San Diego
para sa pagkarating ni C.Ibarra 3) 6 na Libo ang populasyon sa San Diego
- Nangyari ang Prosisyon at piesta 4) Kinukumpisal nya ang lahat ng tao
- Dito tinutulan ni Padre Damaso ang kasal ni C.Ibarra at KWENTUHAN NI PADRE SIBYLA AT PADRE DAMASO
M.Clara ● Itinanong ni Padre Sibyla kay Padre Damaso kung bakit sya
ASOTEA umalis ng San Diego
Ito ay isang mahalagang tagpuan dahil ayon sa buhay ni Rizal ay dito “...Dahil din sa kabutihan ng aming komunidad kaya ako inilipat, at ang
sila lagi ng kanyang yaya noong sya ay bata pa lamang. pagkalipat ko’y kabutihan ko na rin” -Padre Damaso
- Suyuan at lambingan ni C.Ibarra at M.Clara “...Kapag isang pari ang nagpahukay ng nakalibing na bangkay
MAYNILA ng isang erehe..Kahit hari ay walang karapatang makielam...lalo
Sa maynila ay inihayag ni Ibarra ang kanyang mga alaala. na mag parusa” -Padre Damaso [PLUMA p478]
- Kahirapan (Ang ibigsabihin nito ay ang mga desisyon na ginagawa sa ilalim ng
- Kabisera ng Pilipinas ngunit hindi umuunlad dahil sa simbahan ay hindi dapat pinapakielaman ng mga tao sa gobyerno)
korapsyon ● Pagkatapos ito sabihin ni Padre Damaso ay nagalit si Sibyla
BEATERYO ● Isinabi ni Sibyla na galangin dapat ang Vice Real Patrono
Ito ang tinaguring Imahe ng Kabanalan. “Anong Kamahalan at anong Vice-Real Patrono kung noong ito
- Gusto ng ga babae dito nangyari, tiyak na kinaldkadkad sa hagdan paris n ginawa ng mga
- Ito ay Sukatan ng kapangyarihan korporasyon sa suwail ng Gobernador Bustaante, noong panahon ng
SEMENTERYO tunay na pananampalataya” -Padre Damaso [PLUMA p479]
Matatagpuan ito sa San Diego (Kung dati pa nakielam ang gobyerno ay dati pa nahirapan at nag
- Makikita dito ag Labi ni Don Rafael Ibarra luksa ang bansa na parang ikinaldkad na ng mga dayuhan)
- Dito nag kita ang Kura at Sepultero ● Mas lalong nagalit si Sibyla at sinabihan si Padre Damaso
Kura si Padre Salvi: sya ang pinagkamalan ni Don C.Ibarra na nag pa na bawiin ang kanyang isinabi kunwi makakarating kay
tapos sa katawan ng kanyang ama Vice-Patrono ang kanyang mga isinabi
BAHAY NI PILOSOPO TASYO MGA MAHAHALAGANG NANGYARI
- Dito lagi humihingi ng payo si C.Ibarra para sa kanyang ● Nais iparating ni Padre Damaso na ang ga desisyon na
iappatay na eskwelahan ginagawa sa ilalim ng simabahn ay hindi dapat
TAHANAN NI ALPERES pinapakeelaman ng tao sa gobyerno
- Nakikita dito ang kapangyarihan at kayabangan ● Pagkatapos ng naging alitan ni Sibyla at Damaso ay may
- Dito ang away ni Donya Consolasyon at Alperes na nag Militar (Tenyente Guevarra) na lumapit kay Sibyla
sisilbi ng pagkakaron ng kawalan ng galang MGA KWENTO NG MILITAR KAY SIBYLA
TAHANAN NI DONYA VICTORINA ● Ang katulong ng isang paring Pilipino ang nag pa-libing sa
- Isinisimbulo ng bahay nya ang pag papanggap isang maginoo dahil wala noon si Padre Damaso
- Pag papanggap ni Donya Victorina bilang isang espanyol ● Kasinungalingan ang isinasabing nag-pakamatay ang ginoo
kahit na sya ay isang pourog dugong PIlipino na inilibng
- Colonial Mentality ● Noong bumalik sa bayan si Padre Damasyo ay inutusan
BAHAY NI SISA hukayin ang bangkay at inilipat sa hindi malaman na lugar
-makikita ang isang imahe ng isang mapagmahal at isang mabuting ina MGA TAONG IBINANGGIT SA KABANATA
KABANATA 1 : ISANG HANDAAN 1) Kapitan Ines
Naganap ang kabanata na ito sa bahay ni Kapitan Tiago sa Kalye 2) Pinsan ni Kapitan Tiago
Analogue o kilala na ngayon bilang Juan Luna Street nang hapon 3) Padre Sibyla
noong katapusan ng Oktubre. Ito ay dinaluhan ng iba’t ibang mga 4) Padre Damaso
tauhan. Dito masasalamin ang iba’t ibang uri at ugali ng mga Esapnyol 5) Tenyente Guevarra (Militar)
pati na rin ang iba’t ibang reaksyon at interaksyon ng isang Pilipino sa 6) Doktor de Espadana
dayuhan. 7) Donya Victorina de Espadana
 KABANATA 2 : CRISOSTOMO IBARRA
Dito ay ipinakilala ni Kapitan Tiago si Crisostomo na kakadating
lamang galung Europa sa mga bisita nya. Kinabahan si Padre Damaso
sa pag-dating ni Crisostomo habang ang iba naman ay nagagaak
makita ang anak ni Don Rafael Ibarra.
MGA MAHALAGANG NANGYARI
● Namutla si Padre Damaso noong nakita niya si Kapitan
Tiago at si Crisostomo
● Noong sinabi ni Crisostomo na si Padre Damaso ang
kaibigan ng kanyang ama ay tinanggi ito ni Padre Damaso at
sinabing kahit kellan ay hindi nya naging kaibigan ang ama
ni Crisostomo
● Inabot ni Ibarra ang kanyang kamay sa at humarap sa
Tenyente
● Tinanong ng Tenyente kay Cisostomo kung sya nga ba ang
anak ni Don Rafael Ibarra at dahil dito ay naulat naman si
Padre Damaso
● Pinakamahalagang hiyas ni Crisostomo ang mga babae
● Mayroong nag pakilala kay Crisostomo na isang lalakeng
naka barong at inaya syang mag-usap ngunit hidi na ito na
bigyan ng panahon ni Ibarra at umalis na lamang
KABANATA 3 : SA HAPUNAN
Mas lalong humanga ang mga bisita kay Ibarra noong naikwento ni
Ibarra na halos na ikot na nya ang buong Europa pati na rin sa hanga
na nakapag sasalita sya ng iba’t ibang wika. Inis na inis si Padre
Damaso kay Crisostomo Ibarra habang kumakain dahil hindi na sya
nabibigyn ng pansin ng mga tao. Hindi na itinapos ni Crisostomo ang
pagdiriwang at magalang syang umalis at nagpaalam.
● Natapakan ng tenyente ang buntot ng bistida ni Donya
Victorina kaya
● Inalay ni Padre Sibyla kay Padre Damaso ang upuan ngunit
ito ay ibinalik naman ni Padre Damaso dahil mas mataas
ang katayuan ni Sibyla kays akay Damaso
● Uupo na sana si Sibyla sa upuan ngunit na kita nya si
Ginoong Tenyente kaya inalay nalang nya ang upuan
sakanya at ito naman ay itinaggap agad ni Tenyente
ANG GANAP SA KAINAN
Kabisera: dito dapat umuupo ang kuro ng Binondo na si Padre Sibyla
ngunit sabi ni Padre na si Padre Damaso nalang ang umupo rito dahil
sya ang Kumpasor ngunit dahil mapilit si Padre Damaso ay Si Padre
Sibyla nalang ang umupo dito
● Dahil dito ay inagawan ni Padre Damaso ng upuan ang
isang tao sa pamamaraan ng panunulak
● Sa kainan ay kumain sila ng tinola. Napupunta kay Padre
Damaso ang upo at sabaw, sa iba naman ay hita at pisto
habany kay Crisostomo naman ay puro laman.
● Itinanong ni Laruja kay Ibarra kung ilang taon namawa si
Ibarra at ang sagot ni Ibarra ay 7 na taon
● Isinabi ni Crisostomo kay Laruja na isang taon sya hindi
naka balita tungkol sa bayan at hindi naka baltang namatay
ang kanyang ama
● Dalawang taon nasa Alemanya at Polanya Rusa si
Crisostomo
Stadnitzki: Polaktong taga-bar na ka-kilala ni Victorina
● Isang taon nanirahan sa Inglatera si Crisostomo
● Bago umalis si Crisostomo patungong ibang bansa ay
sinisigurado nyang alam nya ang kasaysayan nito at kultura
● Dahil sa takot ni Crisostomo na magkaron pa ng gulo laban
kay Damaso ay umalis nalang sya sa paraang nag taas sya
ng isang basong alak at saka pagalang na kumampay at
nagpaalam sa mga kasama sa lamesa
● Noong palabas na si Crisostomo ay pinigilan ito ni Kapitan
Santiago dahil darating si Maria Clara
● Isinabi nalang ni Crisostomo na babalik sya sa sususnod na
araw
KABANATA 4 : EREHE AT SUBERSIBO
Dito ay nalaman ni Crisostomo ang totoong nangyari sa pagkamatay
ng kanyang ama na nalaman nya kay Tenyente Guevarra
● Tumungo si Crisostomo sa gawing Liwasan ng Binondo
● Mayroong kamay na pumatong sa Balikat at pagtaikod ay
nakita ng tenyente
PAG-UUSAP NI CRISOSTOMO AT TENYENTE
● Isinabi ng Tenyente kay Crisostomo ang totoo na ang
kanyang ama ay namatay sa bilangguan at ito ay labis na
ikinagulat ni Crisostomo
● Isinabi ni Crisostomo na sa huling sulat ng kanyang
ama/pamilya ay sinabi na wag na mag alala sa kanila at
ipagpatuloy at mag pokus nalang sa pag-aaral
● Mag iisang taon na naka libing si Don Rafael Ibarra
● Nagkaroon ng maraming kaaway na kastila si Don Rafael
dahil sa kanyang taglay na yaman at sikat sa bayan lalo na
sa kabutihan na kanyang ipinapakita sa mga tao
● Itinawag ni Padre Amando na isang Filibustirismo si Don
Rafael
● HIndi pa nangungumpisal kahit kelan si Don Rafael kay
Damaso kaya higit na ito ay kinaiinisan sakanya ngunit sila
ay nanatiling matinong magkabigan
DAHILAN KUNG BAKIT IKINULONG AT PAANO NAMATAY SI DON
RAFAEL
Ito ay dahil sa iang artilyerong Kastila na tumama ang ulo sa bato dahil
sa pag tatanggol si Don Rafael sa bata na lalaki na hinampas nya ng
baston sa ulo na naging sanhi kung bakit nawalan ng malay ang bata.
● Kinasuhan si Don Rafael ng erehe at subersibo
PILIBUSTER o SUBERSIBO: mas malalang kaso kaysa sa pumatay
ng tatlong kolektor ng buwis
Pagatapos ng kaso ay itinakwail ng lahat ng tao si Don Rafael at doon
nag labas ang lahat ng sinungaling na kwento tungkol kay Don Rafael
na nag tuloy sa pag sira ng imaheni Rafael
● Kinumpiska ang lahat ng papeles at aklat na kanyang
isinulat sa Madrid
● Naging kaso din kay Rafael ang pag susutt ng damit-pilipino
kahit na sya ay may dugong Pilipino
● Sa Tenyente pina-asikaso ni Don Rafael ang kanyang kaso
● Ang unang naging abogado ni Don Rafael ay isang
batang-bata pero magaling na Abogadong Pilipino ngunit
hindi ito tinanggap ng Abogadong Pilipino dahil baka ay
madamay pa sya sa kaso dahil sya ay isang Pilipino at baka
mas lumala pa ang kaso kay Rafael.
● Ang pangalawang abogado ay isang Kastila at kinuha ang
kaso at dinepensahan ang ama ni Crisostomo ngunit dahil
sa dami na ng mga aging kaaway ni Rafael ay hindi sya
napalaya sa kanyang kaso
● Dahil sa sama ng loob at sa hirap sa buhay ng loob ng
kulungan ay namatay si Don Rafael sa kulungan
KABANATA 5 : BITUIN SA KARIMLAN
Pagkatapos ng pag uusap ni Ibarra at Tenyene Guevarra ay tumungo
si Crisostomo sa Hotel Lala at dito inisip ang mga masasmang sinapit
ng kanyang ama. Dahi sa kalungkutang ito ay hindi nya natanaw ang
kagandahan sa kabilang dako ng ilog na tanging tanaw nya ula sa
bintana nng kanyang Hotel.
● Sa kabilang bako ng ilog ay makikita ag isang magandang
babaeng may magandang katawan at naka-suot ng
katutubong damit.
● Kausap ng babae si Padre Sibyla at inaayos naman ni
Donya Victorina ang perlas at brilyante sa buhok ng babae
● Dahil a tindi ng lungkot ng damdamin ni Ibarra ay hindi nya
natnaw ang babae sa kabilang dako ng ilog at ang nakita
 nya ay isang batang lalaki pati isang matandang llaki na nag
hahabulan sa may puro puno
● Naalala ni Ibarra ang kanyang ama dahil sa matandang
lalaki at dahil dito ay naalala na rin nya ang kanyang saril sa
batang babae
KABANATA 6 : KAPITAN TIAGO
Dito ipinakita ang lubos na yaman ni Kapotan Santiago sa
Binondo at sya ay itinuring na pinaka mapalad sa diyos. Sa
Kabanata na ito ay masusubaybayan ang mga iginawa ni
Kapitan Santiago sa bansa pati na rin ang kwento ng
kanyang buhay sa Pilipinas.
Pia Alba
● Asawa ni Kapitan Santiago
● Sa loob ng anim na taon na kanilang pagsasama ay hindi
nabibiyayaan ng anak si Kapitan Santiago at si Pia
● Nag nobena sia Santiago at Pia at kinuha na din ang advice
ni Padre damaso at huli ay sila na din ay biniyayaan ng anak
na si Maria Clara
● Dahil hindi maganda ang naging karamdaman ni Pia habang
nag lilihi sya sa kanyang anak na si Maria Clara ay naging
sanhi sa pagkakaroon nya ng matinding sakit hanggang sa
sya ay namatay
● Naging katulong sa pagpapayaman
● Naging matalk nyang kaibigan si Padre Damaso
Maria Clara
● Si Padre damaso ang nag bigay ng pagalan ni Maria Clara
alang alang kay Birhen ng Salambaw at Santa Clara
● Lumaki si Maria Clara sa piling ng kanyang Tiya Isabel
● SI Tiya isabel ang nag sabi kay Maria Clara na dahil sa
paglilihi ni Donya Pia ay kaya nagkaroon ng mestisong balat
si Maria Clara
13-14 taong gulan: ipinasok si Maria Clara sa Kumbento
7 taon: nakulong sa Kumbento si Maria Clara
● Si Kapitan Santiago at Don Rafael ang naka pansin sa
matamis na pag titinginan ni Crisostomo at Maria Clara
KABANATA 7 : SUYUAN SA BALKONAHE
Sa kabanata na ito ay muling nag kita ang magkaibigang si Maria
Clara at Crisostomo Ibarra kung saan ay ipinahiatig nila ang kanilang
muling pag-suyo sa isa’t isa.
● Pumunta si Crisostomo sa pamamahay ni Maria Clara at
doon sila nag usap sa kanilang balkonahe
● Ayon kay Crisostomo : selosa ang mga babae
● Ayon kay Maria Clara : marunong magsinungaling at umiwas
sa pagkkasukol sa usapan
JOTO: prutas na matatagpuan sa Europa. Iniugnay dito ni Crisostomo
si Ibarra
LANGIT NG ITALYA : nagpapagunita sa pag-alala sa mga mata ni
Maria Clara
KABUKIRAN NG ANDALUCIA : nagpapaalala sa pag-ibig ni Maria
Clara
SUNGKA: ang dating inilalaro ni Crisostomo at Maria noong sila at
bata pa lamang
● Ibinasa ni Maria Clara kay Crisostomo ang liham na kanyang
isinulat noong lumabas ng bansa si Crisostomo
KABANATA 8 : MGA ALAALA
KABANATA 9 : IBA’T IBANG PANGYAYARI
Dito ay noong paalis ang Tiya Isabel at Maria Clara upang kunin ang
mga damit sa Beateryo ay nadaanan ito si Padre Damaso ang naka
simangot at tuloy tulo pumunta si Padre Damaso sa bahay ni Kapitan
Santiago kung saan ito ay napansin din ni Kapitan Santiago. Napag
usapan din nila ni Paadre Damaso ang pagkakalilangn ng mag bago
ang pamamalakad ng mga prayle sa Pilipina sdahil onti onti nang nag
bubukas ang kanilang mga isip .
Kwentuhan ni Padre Damaso at Padre Sibyla:
● Binanggit ni Padre Sibyla kay Padre Damaso na ikakasal na
ang anak ni Kapitan Santiago at si Crisostomo
● Sinabi ni Padre Damaso na maaring pwedeng maging
kaaway o kakapi ni Padre Damaso si Crisostomo
“Makapangyarihan lamag tayo habang pinaniniwalaan...” -Padre
Damaso Page525
● Pinag usapan nila ang kanilang pakikipag away sa gobyerno
na kahit na sila ay pinupuri ng gobyerno ay hindi na nila
namamalayan ay napipintasan na sila ng maraming tao
● Ayaw matulad ni Padre Damaso ang pag bagsak ng
kanilang pamumunong Simbahan sa Pilipinas tulad ng
nagyari sakanila dati sa Espanya kaya labis na ayaw nyang
mangielam ang mga gibyerno sa kaligirang pang rehlihiyon
● Umalis na si Padre Sibyla at na iwan si Padre Damaso at
Kapitan Santiago
KABANATA 1O : ANG SAN DIEGO
Dito binigyang deskripsyon ang bayan g San Diego na matatagpuan sa
baybayin ng isang Lawa.
Tuwang gabi ay mayroong baboy ramo at mga usa na naliligaw. May
isang taong lumalaba lagi sa gabi na isang matandang Kastila.
Iniikot ikot ng Matandang Kastila ang bukit at kung sino man ang
madaanan nya ay binibigyan nya ng alahas kapalit sa pag kuha ng
lupa ng parte ng bundok ngunit di nag tagal ay nawala ang matanda.
Akala ng ibang mga tao any na-engkanto na ang Kastila ngunit isang
araw ay may naamoy ang mga pastol na mabahong amoy at dito
nakita ang bangkay ng Kastila an ito na naka bitin a isang sanga ng
balete.
Dahil a nangyari ay tinapon ng mg atao ang ga alahas at kagamitan na
ibinigay g Kastila an ito sa ilog.
Ilang bwan ang lumipas ay dumating si Don Saturnino na sinasabing
anak ng Kstilang namatay. Ilang gulang pa lamang ay nangasawa sya
ng Isang Maynilenya at ito ang naging ama at ina ni Don Rafael Ibarra
.
Sa tulong ni Don Saturnino ay napaunlad nila ang pamamaraan ng
pagsasaka.
Dahil sa kaunlaran ng San Diego ay dito na dinagsaan ng mga
dayuhan at sinakop ng ga kastila pati g isang paring Indio, Di nag tagal
ay nmatay ang pari na ito at si Padre Damaso ang pumalit.
KABANATA 11 : ANG MGA MAKAPANGYARIHAN
Sa San Diego ay dalawang ang itinuturing na makapangyarihan, sila
ay ang kura na kumakatawan sa simbahan at ang alperes na
kamakatawan sa pamahalaaan. SI Don Ibarra kahit na sya ay
mayaman ay hindi sya itinuturing na makapangyarihan dahil marami
ang mga na iinggit sakanya lalo na ang mga taong may katungkulan sa
pamahalaan.
Pananaw kay Don C. Ibarra:
● Sya ay mayaman ngunit di makpangyarihan
● Mababa ang kanyag loob sa kanyag sarili kya dahil dito ay
hindi nya nagawang bigyag karangalan ang kanyang sarili
Pananaw kay Kapitan Santiago:
● Inuulugan ng regalo at pinag tutugtog ng orkestra
● Maraming iginagawa na tama
● Ngunit kahit na maraming syang iginagawa ay itinatawanan
parin sya ng mga tao ay tinatawag syang Sakristyan
Santiago kapag sya ay wala
Pananaw sa Gobernadorcillio:
● Sa halit na nag uutos ay sya ang sumusunod
● Hindi nang aaway pero laging inaaway
● Sya ang nananagot sa alacalde mayor
Pagkakaiba ni Padre Sibyla kay Padre Damaso:
- Si Padre Sibyla ay nang mumult lamag kapay may nag kakamali at si
Padre Damaso naman ay onting pagkakamali lamang ay
nambubugbog
Alperes:
● Kaaway ni Padre Sibyla
● Asawa ni Donya Consolacion
● Mayabang at mahilig mang hampas
● Kapag sya ay galit ay lagi nyang pinag mamartsa ang
kanyang mga guardya sa tapag ng araw
● Laging mapanakit sa mga sakristyan
KABANATA 12 : TODOS LOS SANTOS
Ang Todos Los Santos ay isangpagdiriwang sa San Diego. Dinadalaw
ng ga tao ang mga puntod ng kanilang mga mahal sa buahy . Dito ang
dalawang lalaking nag huhukay ng bangkay na 21 araw palang mula
noong inilibing.
Gitna ng Sementeryo: makikita ang isang malaking crus na kahoy sa
ibabaw ng isang bato
● Dalawang lalaki ang makikitang nag huhukay
● Sinabi ng lalaki na ito ay inutos lamang sakanya
● Dumudugo pa ang buto at mayroon pang buhok ang
bangkay
● Isinabi na parang Kastila si Ibarra dahil ganoon din ang
naging tanong sakanya ng isang Kastila.
● Isinabi na ibinaon daw dapat nya ang kabaong sa libingan
ng mga instik.
KABANATA 13 : HUDYAT NG UNOS
Dumating na si Don C.Ibarra sa Sementeryo ng San Diego. Ihinanap
na nila ang puntod ni Don Rafael Ibarra ngunit nalaman nalang ni
Crisostomo na wala na dito ang kanyag ama. Dahil sa galit ay
napagkamalang kura ni Crisostomo si
Padre Sibyla na si Padre Damaso dapat ang ihinihinala.
Kura Padre Garrote : ang nag utos ng lahat simula sa pag tanggal ng
atawan ni Rafael Ibarra at sa pag sunog ng krus na naka lagay sa
puntod na ito
● Ihinanap ni Ibarra ang Kurs na malaki na nag sisimbolo ng
libingan ng kanyang ama
● Natuklasan nyag wala na ang katawan ng kanyang ama
● Wala na ang krus dahil isinunog na ito ng mga nag hukay
● Isang linggo na ang ibang tao ang naka libing
● Ipinalipat ang katawan sa sementeryo ng intsik ngunit dahil
umuulan ay itinapon nalang nila ito sa ilog
● Nagalit si Ibarra at sinapak ang kanyang kausap
● Dahil sa galit at inis ay noong nadaanan nya ang kura ng
San Diego na si Padre Sibyla ay ito ay kanyang agad na
nilapitan at sinigawan.
● Itinanong ni Ibarra kay Sibyla kung ano ang ginawa nya sa
kanyang ama at ito ay ikinagulat ni Padre Sibyla dahil hindi
naman sya ang Padre na nag pa utos.
● Sinabi ni Padre Sibyla na hinid sya kundi si Padre Damaso
ang mayroong kinalaman sa kanyang ama
KABANATA 14 : BALIW O PILOSOPO
Dito ay ipinahiwatig si Pilosopong Tasyo na isang taong may
mahiwagang paningin sa mga bagay bagay ngunit dahil sa kaka ibang
pananaw sa buhaya y naging baliw sya sa paningin ng ibang tao.
Pilosopong Tasyo:
● Sya ay galing sa mayamg pamilya
● Dahil sa sobrang katalinuhan ay ipinatigil sya ng kanyang ina
na mag aral sa Kolehiyo de san Jose dahil baka
makalimutan nyang sya ay isang anak ny diyos
● Mahilig sya sa pag babasa kaya dahil sa kanyang pag
kukulong sa pag basa ay napabayaan ang kanilang
kayamanan
Don Anastacio: tawag sakanya ng mga taong may pinag aralan
Pilosopong Tasyo: tawag sakanya ng mga taong di nakapag aral
Kwento:
● Mayroong darating na unos kaya maligaya si Tasyo
● Pumasok si Tasyo sa loob ng simabahan at dito nakita ang
dalawang lalaking magkapatid’itinanong ni Tasyo si Crispin
at Basilio kung ano ang kanilang iginagawa at gabi na
● Isinabi ni Basilio at Crispin na ayaw pa silang paalisin ng
sakristyn mayr hanggang alas-otso ng gabi ito ay dahil
tutugtugin parin nila ang kampana para sa mga kaluluwa
Don Filipo : tenyente mayor
● Napag usapan naman nila Tasyoa t Aling Doray ang tugkol
sa purgatory kung saan isinabi ni Don Filipo at Tasyo na
hindi sila naniniwala roon
KABANATA 15 : ANG MGA SAKRISTAN
Dito masusubaybayan ang nangyari sa magkapatid na si Basilio at
Crispin kung saan sila ay pinag bintangang magnanakaw upang sila ay
hindi maka uwi ng tahanan.
● Naka upo si Crispin at Basilio sa may kampana at pinag
uusapan nil ang kanilang problema
● Tinutugtog ni Basilio ag kampana habang si Crispin naman
ay nag tatanong ukol sa pag sisis sakanila bilang
magnanakaw
● Gusto ni Crispin na magkasakit upang maka uwi sila sa
kanilang tahanan at sinabi nyang sana ninakaw nalang nga
nya ang pera upang matulungan nya ang kanyang nanay.
● Isinabi ni Basilio na pinag kakamalang magnanakaw daw
sila dahil may bisyo ang kanilang tatay
● Biglang na rinig ng Sakristiyan Mayor ang kanilang
pag-uusap at sinabi na mag mumulta ulit si Basilio dahil mali
ang tono ng pag tugtog ng kampana at ma iiwan si Crispin
hanggang sa mabawi ang kanyang ninakaw
● Sinabi ng Saktrisyan mayor na alad-dies pa sila uuwi ngunit
noong sinabi ni basilio na bawal sila mah lakad sa oras na
iyon ay hindi parin sila pinayagan at hinatak na si Basilio sa
baba at pinalo
● Bumalik si Basilio sa kampana upang ipatunog muli
hanggang sa umalis na sya at pumunta sa kanyang ina
KABANATA 16 : SI SISA
Sa kabanata na ito ay makikita ang paghihirap ng isang ina
para sa kanyang anak at ang kanyang pinag dadaanan sa
marahas nyang asawa.
● Nag aantay si Sisa sa pag uuwi g kanyang anak
● Isang oras ang lakad mula sa simbahan pa uwi sa kanillang
bahay
● Nag abaa si Sisa nag pag-lutuan ang kanyang anak ng
tatlong tuyong tawilis at ang saing. Na mitas din sya ng
kamatis sapagkat iyon ang paborito ni Crispin
● Naghingi si Sisa ng kapirasong tapa at hita ng pato na
paborito naman ni Basilio sa kanyang kapti bahay na si
Tasyo
● Biglang ikinagulat ni Sisa na umuwi bigla ang kanyang
asawa at dahil dito ay kinain ng kanyang asawa ang mga
iniluto nya para sa kanyang mga anak at onti nalang ang na
tira
● Ikinamusta naman ng kanyang asawa ang kanyang mga
anak at dahil dito ay napag isipan ni sisa na wag nalang
kumain dahil kaumustahin lamang ng kanyang asawa sa
kalagayan ng kanyang ga anak ay busog na sya
● Sinabi ni Sisa na marunong naman umuwi si Basilio at
Crispin at sinabi ding ssweldo silang dalawa ngayon
● Nag pa iwan ang kanyang asawa ng isang piso at saka’t
umalis na ito
● Ilang oras pa ay na gulat si Sisa sa isang kalabog ng pinto at
na rinig ang boses ni Basilio.
 KABANATA 17 : SI BASILIO
Maihahayag dito ang kahirapan ng dalawang magkapatid na si Basilio
at Crispin at ang kanilang mg apag hihirap sa pagiging sakristiyan.
Makikita din dito ag labis na mag aalala ni Sisa sa kanyang bunsong
anak na si Crispin.
● Nang naka uwi si Basilio ay agad na takot ang kanyang ama
dahil sa pangangambang mukha na ipinakita sakanya ni
Basilio
● Isinabi ni Basilio sa kanyang nanay na si Crispin ay na iwan
sa kumbento dahil sya ay pinag kamalang nag nakaw
● Napansin naman na mayroong putok ng baril sa noo si
Basilio ito ay dahil sya ay tumakas lamang sa kubento at
tuakbo papunta sa bahay at dito ay nakita sya ng ga
guardiya cibil at saka pinutukan sya sa noo
● Isinabi ni Sisa kay Basilio na dumating ang kanyang itay at
baka mas magandang mag sasama silang apat
● Si Basilio ay medyo tumutol dahil para sa kanya ay mas
maganda nang silang tatlo nalag si Basilio ag mag sama ahil
wala naman daw ginawnag mabuti ang kanyang tatay.
● Pina tulog ni Sisa si Basilio ng sya ay nag dasal nalamang
● Biglag nagising si basilio at sinabing masama ang kanyag
napanginipan
Ang Panaginip ni Basilio:
Nag uusap ang kura ata ng sakristiyan mayor ng mga salitang hindi
nya maintindohan at na kita nayng si Crispin ay ihinarap sa kura at siya
pinalo palo ng pa ulit ulit . Kinagat ni Crispin ang kamay ng kura at
dahil dito ay naka dampot ng baston ang sakristoyan mayor at
hinampas sa ulo ni Crispin
● Sinabi ni Basilio na sya ay titigil sa sa pagiging Sakristiyan
na noong una ay hindi pumayag si Sisa ngunit sinabi ni
Basilio ang kanyang plano.
Ang Plano Ni Basilio:
1) Kaka rating lang Ni Crisostomo Ibarra
2) Sunduin si Crispin sa sunod na araw
3) Kunin ang sahod mula sa simabahan at sabihing hindi na
mag sasakristiyan
4) Kapag magaling na si Basilio ay akikiusap sya ay
Crisostomo na kunin sya bilang isang pastol ng baka at
kalabaw at si Crispin namay ay makakapag aral kay Tasyo
KABANATA 18 : NAG DURUSANG KALULUWA
Dahil sa pag aalala ni Sisa sa kanyang bunsong anak ay madaling
araw pa lamang ay ang dala na sya ng mga sariwang gulay para sa
kura ngunit kinakabahan na sya dahil baka wala na ang kanyang anak
kaya wala na syang ginawa kundi umiyak.
● Gusto na malaman kung sino kila Padre Damaso, Martin at
Coajuctor ag napili ni Padre Salvi para sa pagbigkasan ng
sermon sa pistahang bayan
● Pinag usapan ng mga Pari ang kpatawaran at indulhensya
para sa mga kaluluwag nasa purgatoryo
● Dumating si Sisa na may suog na bakol na kinakabahan
habang umakayat sa hagdan at iniisip kung ano ang dapat
nyang sabihin sa mga pari
● Nakausap i Sisa ang kusinera at tianong kung nasaan ang
pari at sinabi na mayroong sakin
● Noong itinanong na ni Sisa kung asaan si Crispin ay nag
taka ang kusinero kung bakit wala sa bahay si Crispin
● Isinabi na pagkatapos mag nakaw ay umalis at tumakas si
Crispin at baka si Basilio ay huhulihin na ng mga guaryda
cibil sa kanyang bahay
Dahil sa mga nangyari ay wala nang ginawa si Sisa kundi umiyak ng
umiyak habang tinatawanan sya ng g ataog nakaka kita sakanya.
KABANATA 19 : KARANASAN NG ISANG GURO
Makikita sa kabanata na ito ang dahilan kung bakit nais ni Crisostomo
na mag oatayo ng paaralan. Isa na dito ang mga malulupit na pang
aabuso at pag didiskrimina ng mga espanyol sa mga Pilipino
● Nasa bangka si Crisostomo Ibarra sa ilog kung saan itinapon
ang bangkay ng kanyang ama
● Naitanong ni Ibarra kung iilan pang mga bata ang
pumapasok sa eskwela
● Sinabi ng guro na marami dati ang pumapasok ngunit dahil
sa kahirapan ay nababawas bawasan na ito
● Isinabi ni Crisostomo na kung sya ay tatayo man ng
eskewela ay nais nyang respituhin ang relihiyon ng mga tao
para sa isang sibilisadong sosyalidad
Bakit Impossibleng magkaron ng Educasyon kapag walang malakas
na Impluensya:
1) Walang pang-akit na mag aaral ang bata
2) Mayroong kahirapan att mas magkakaroon ng maraming
paninindigan
“Ma rerespeto lamang at pakikinggan ang guro kung sya ay
marangal,alinis na pangalan may kapangyarihan at may laya s
kanyang pag tuturo”
KABANATA 20 : PULONG NG BAYAN
● Ang tribunal ay isang malaking bulwagan na siyang
pinagtitipunan at lugar na pulungan ng mga may
kapangyarihang mga tao sa bayan.
● Nang dumating sina Ibarra at ang guro, nagsissimula na
ang pagpupulong. May dalawang pangkat na nakapaligid sa
mesa. Ito ay binuo ng dalawang lapian sa bayan.
● Ang conserbador ay pangkat ng mga matatanda.
● Ang isa naman ay pangkat ng mga liberal na binubuo ng
mga kabataan. Ito ay pinamumunuan ni Don Felipo.
Pinagtatalunan nila ang tungkol sa pagdaraos ng pista ng
San Diego.
● May labing isang araw na lamang ang nalalabi at pista na.
● Tinuligsa ni Don Felipo ang Tinyente Mayor at Kapitan dahil
malabo pa ang mga paghahanda sa piyesta.
Kung saan-saan napunta ang kanilang pulong.
● Nagsalita pa si Kapitan Basilyo,isang mayaman na
nakalaban ni Don Rafael. Walang binesa at walang
kawawaan ang talumpati niya.
● Dahil dito,isinahapag ni Don Felipo ang isang mungkahi at
talaan ng mga gastos.
● Ang mungkahi niya ay magtayo ng isang malaking
tanghalan sa liwasang bayan at magtanghal ng komedya sa
loob ng isang linggong singkad.
● Ang dulaan ay nagkakahalaga ng P160.00 samantalang
ang komedya ay P1,400 na tig-P200 bawat gabi.
● Kailangan din ang mga paputok na paglalaanan ng P1,000.
Binatikos si Don Felipo sa kanyang mga mungkahi, kung
kaya’t iniatras niya ang mga ito.
KABANATA 21 : KUWENTO NG ISANG INA
● Patakbo na umuwi si Sisa sa kanyang bahay dahil
kinakabahan sya na baka na kuha na ang kanyang
dalawang anak
● Noong malapit na sya sa bahay ay may nakita syang
dalawang guardiya sibil
“Ang mga guardia civil ay bingi sa pakiusap at bulag sa lumuluha “ -
Sisa
● Masaya si sisa noong hindi natuklasana si Basilio at Crispin
ng mga civil sa kanilang bahay
● Hinahanap ng mga civil ang mga anak ni Sisa at pilit na
ipalabas
● Noong sinabi ni Sisa na wala sakanya ang kanyang mga
anak ay idinala ng mga civil si Sisa sa kwartel upang sya ay
kwestyunin
“Kung dinala natin ang manok, susunod ang mga sisiw” - Guardiya
Civil ( Ang ibigsabihin nito ay kapag dadalhin nila ang manok na si Sisa
ay malamang sususnod ang mga sisiw na sila Basilio at Crispin )
● Noong nag lalakad papuntang kwartel ay hiningi ni Sisa na
bigyan sya ng ispasyo habang nag lalakad upang hindi
mukhang ka hiya-hiya
● Habang papuntang kwartel ay huminto si Sisa sa may mga
puro punong kawayan
Punong Kawayan: na alala ni Sisa ang kanilang pang liligaw ni Pedro
ngunit imbis na sumaya ay nalungkot sya dahil na kita nyang na-uto
sya sa mga bola ni Pedro na ngayon ay pinabayaan na sya
● Nadaanan ni Sisa si Donya Consolasyon
● Pag pasok ni Sisa sa kwartel ay nilatigo sya at kinulong
● Hapon noong nalaman ng Alperes na naka kulong si Sisa
kaya inutos na sya ay palayain
● Pag labas ni sisa sa kwartel ay hinahanap hanap ang
kanyang mga anak hanggang sya ay na baliw na kaka
hanap.
KABANATA 22 : DILIM AT LIWANAG
● Dito napansin ang pag babago sa ugali ni Padre Salvi dahil
alam nyang patay na si Crispin
● Napapadalas na ang pag dalaw ng kura kay Maria Clara
● Dumating si Ibarra sa bahay ni Maria Clara at dito nadatnan
si Padre Salvi ng pangalawang beses
ASOTEA: dito nag usap si Ibarr at Maria Clara
PAG UUSAP NI MARIA CLARA AT CRISOSTOMO IBARRA:
● Inutos ni Maria Clara kay Ibarra kung pwedeng wag na
imbitahin ang kura sa pag pupulong dahil na papansin nya
ang laging pag titingin sakanya ng kura
● Isinabi ni Ibarra na hindi maaring hindi Imbitahin nag kura,
iimbitahin nila ngunit hindi na nila pipilitin pang pumunta
● Pagkatapos ng kanilang pag uusap ay dumating si Padre
Salvi at pina pasok sila dahil baka sila ay magka sipon
● Pag alis ni Ibarra sa dalaw kay Maria Clara ay nadatnan nya
si Pedro na asawa ni Sisa at humingi sakanya ng tulong
para sakanyang dalawang nawawalang anak na si Crispin at
Basilio pati na rin sa nababali nyang asawa
● Sinabi ni Crisostomo na ikweto ni Pedro ang nangyari
habang sila ay nag lalakad
KABANATA 23 : PANGINGISDA SA LAWA
● Maagang maaga ay patungong lawa ang mga babae na sila
Maria Clara pati ang kanilang mga kaibigan
● Kailangan mag sakay ng bangka patungo sa destinasyon ng
pulong
● Magkahiwalay ang pangka ng mga babae sa bangka ng mga
lalaki
● Noong nasa bangka na ang mga babae at lalaki ay tinakot at
biniro ni Albino ang mga babae na may butas sa kanilang
angka kaya lumipat ang mga babae sa bangka ng mga lalaki
● Habang patungo sa destinasyon ay may kumalabaog sa
kanilang bansa at may na kita buwya
● Tumalon si Elias ti sinubukang patayin ang buwaya
● Dahil na lubog si Elias sa tubig ay tumalin si Ibarra at
tinulungan si Elis
● Mamaya maya ay wala nang gumagalaw at may na kitang
dugo at di alam ni Maria Clara at ng mga tao kung sino ang
namatay
● Kinabahan si Maria Clara dahil baka si Ibarra na ang
namatay
● Ilang minuto pa ay umangat ang ulo ng buwayang napatay
na nila Elias at Ibarra
● Nag lokohan sila Tiya Isabel na sinabing minalas ang
kanilang pag punta dahil hindi sila nag simba ngunit sabi din
nya na ang minalas ay ang buwaya dahil ang buwaya ang
namatay at di nag simba
KABANATA 24 : SA GUBAT
● Dinaraos na sa may batis ang pag salo-salo na
inihanda ni Crisostomo Ibarra.
● Noong papunta na si Padre Salvi sa batis ay
nadaanan nya sila Maria Clara kasama ang
kanyang mga kaibigan sa ilog na naliligo
● Dahil may gusto si Padre Salvi kay Maria Clara ay
sinilip ni Padre Salvi sila Maria Clara at nag tago
sa may damuhan
● Na rinig ni Padre Salvi ang pag uusap ni Maria
Clara at ng kanyang mga kaibigan.
● Bumalik nalang si Padre Salvi sa may batis dahil
baka hinahanap na sya doon
● Pag-dating ni Padre Salvi sa batis at pagdiriwang
ay tinanong sya ng alperes kung sya ay naligaw
dahil puro galos at damo ang kanyang suot
● Sa lamesa ng kainan ay si Ibarra ang naka upo sa
Kabisera
● Piang usapan nila ang bumugbog kay Padre damaso na si Elias
● Ilang minuto pa ay dumating si Sisa na pang-apat na araw ng
nababaliw at hinahanap ang kanyang mga anak
● Inaya ni kapitan Basilio si Ibarra na mag laro ng ahedres
● Habang nag laalro ay naka tanggap ng telegrama si Ibarra ngunit
hindi nya muna ito binasa at nag laro muna ng gulong ng
kapalaran
● Nag laro ng gulong ng kapalaran sina Maria Clara, Ibarra at
kanilang mga kaibigan
● Na kita ni Padre Salvi na ang lalaro sila Maria Clara at nagalit dahil
isa daw kasalanan ang mag laro nito
● Kinuha ni Padre Salvi ang papale ng gulong at pinunit ito
● Isinabi ni Albino kay Padre Salvi na mas kasalanan ang manira ng
gamit ng ibang tao
● Habang nagkakatuwaan ay dumatng bigla ang apat na guardia civil
na hinahanap si Elias.
KABANATA 25 : SA BAHAY NG PANTAS
● Binisita ni Ibarra si Tasyo
● Na kita ni Ibarra na nag susulat si Tasyo ng libro
● Itinanong ni Ibarra kay tasyo kung bakit sya nag susulat ng
libro kung hindi din pala nya ito ipapa basa
● Sabi ni Tasyo kay Ibarra na ang librong kanyang isinusulat
ay hindi para sa henerasyon nila kundi para iyon sa
henerasyon ng matatalino na makaka unawa sa kanyang
mga isinusulat
● Ikwinento ni Ibarra kay Tasyo ang kanyang plano para sa
paaralan na kanynag ipapatayo
“ Sa palagay ng marami kapag naaka iba sa iniisip nila ang iniisip mo
ay ikaw ay isang baliw “ -Pilosospong Tasyo
MGA PAYO NI PILOSOPONG TASYO:
1) Humingi ng tulong sa Kura Paroko at Alkalde kahit na alam
mog mali ang ibibigay na payo at hindi mo ito susundin. Ang
mahalaga ay naka hingi at nakapag sabi siya ng balak sa
mga nakakataas sakanya at upang ma isip nilang ginagawa
mo ang kanilang mga bilin.
2) Magkaroon ng malawak at radikal na pag-iisip. Kahit na iba
ang iyong paanaw, basta tama ay ito ang dapat gawin at
sundin
“ Walang nakaka gusto sa hubad na katotohanan” -Pilosopong Tasyo
● Ayon kay Tasyo ay makakamptan mo lamang ang iyong nais
kung ikaw ay tutulungan ng Kura paroko at kung hindi
naman ay ikaw ay mabibigo lamang
 KABANATA 26: BISPERAS NG KAPISTAHAN
Nobyembre 10 : Idinaos ang Bisperas ng Kapistahan
Kapitan Joaquin: mag dadala ng labingwalong piso at liempo
Carlos: mangbabangkang intsik
KABANATA 27 : KINAGABIHAN
“Tularan sya” : pahayagan na tungkol kay Ibarra
Dumating si Kapitan Tiago ng bisperas
● Binigyan ni Kapitan Tiago si Maria Clara ng brilyante at
esmeralda na uri ng bulaklak
● Pumunta su Maria Clara at mga kaibigan nya sa Plaza
● Ibinigay ni Maria Clara ang esperalda sa taong mayroong
ketong ngunit pinigilan sya dahil baka mahawa si Maria
Clara
● Dumating bigla si Sisa na hinahanp parin ang kanyang anak
● Na gulat ang mga tao noong lumapit si Sisa sa taong may
ketong ngunit hinatak na rin sya ng mga civil paalisn
KABANATA 28: MGA SULAT
Nakatanggap si Ibarra ng sulat mula kay Maria Clara na sa kanyang
pag-alis ay inilawan nya ng dalawag kandila si Crisostomo para sa
isang ligtas na biyahe.
KABANATA 29: ANG ARAW NG PISTA
● Ang huling araw ng pagdiriwang
Padre Salvi : mag mimisa
Padre Damaso: mag bibigay ng Sermon
● Noong nag paparada na sina Padre Salvi ay may babaeng
kaakit akit ang mukha at may hawak na sanggol
● Ang sanggol ay nag tawag ng “pa-pa!” kay Padre Salvi at
dito nagkaroon ng masasamang tingin ang mga tao
Simabahan: nag papakita ng diskriminasyon dahil ang mga taog
makapangyarihan ay maaring aka upo sa harap habang ang mga
ahihirap ay nag sisiksikan sa likod
KABANATA 30: SA SIMBAHAN
● dalawang daan at limampung piso ang isang sermon ni
padre damaso noong gabing iyon
● Si ibarra ay naka upo habang si maria clara ay naka luhod
na nag dadasal
● Si kapitan santiago ay pinag kamalang alkalde kaya takot
lumapit sakanya ang mga bata
● Punag aantay ng mga tao ang Seon ni Padre Damaso
● May binatang nag record ng sermon ni padre damaso
KABANATA 31:ANG SERMON
● Namutla si Padre Martin dahil mas maganda ang sermon ni
Padre Damaso kesa sa sermon nya
ANG SERMON NI PADRE DAMASO:
● Ang unang bahagi ay Kastila
● Ang iba pang bahagi ay Tagalog
● Tumuto si Padre Damaso sa pinto ng simbahan at akala ng
sakristyan na pinapasara ang pinto kaya ito ang kanyang
ginawa
● habang patagal ng patagal ng sermon ay halos lahat ng tao
ay himihikab na
● Nagpapa rinig si Padre Damaso tungkol sa tatay Ni
Crisostomo ibarra
KABANATA 32 :ANG PANGHUGOS
● Dito pinagusapan ngtungol sa kanyang ipapataying
eskwelahan at kung papaano nya ito magagawa mas
praktikal
● Sa isabg pagdiriwang ay inaya si Ibarra sa isang event kung
saan sya ay inalok na kunuha ng halosalo at hindi
kumKakaun ng plaka nya
● Noong bumaba si Ibarra upang kumuha ng halo ay
bumagsak ang lalagyan ng halo at tinamaan ang lalakibg
dilaw
● Kinabukasan ay sinabing ang lalaking dilaw ang taong dati
pang binabalak na patayin sya
KABANATA 33: MALAYANG ISIPAN
● Dahil aa na rinig tungkol ay Ibarra ay dali daling pinuntahan
ni Elias si Ibarra
● Isinabi ni elias kay Inarra na kahit anong mangyari ay wag
nya ipaalam na sya ay napag bigyan ng babala
● Sa pag babasbas ay ang lalaking dilaw ang isang kaaway ni
Ibarra ay binalak na madisgrasya si Ibarra noong
pagbabasbas
● Ang dahilan ng mga pag aawal ni Ibarra at mga tao ay dahil
na sa kanyang pamilya
● Tinanong ni Ibarra kung nakapag aral ba si Elias dahil ang
ganda ng pananaw nya sa buhay
KABANAGA 34 : PANANGHALIAN
● Kumakain ng tanghalian sina Kapitan Santiago kasama si
Maria Clara at iba pang mga pralye maliban kay Padre
Damaso
● May natanggap bigla na telegrama si Kapitan Santiago at ito
ay galing sa Kapitan Heneral na siya ay tutuloy sa bahay ni
Kapitan Santiago
● Mamaya maya ay dumating na si Padre Damaso at binati
nya ang lahat maliban kay Ibarra
PAG UUSAP SA HAPAGKAINAN
● ​ inahagi ni Ibarra na sya ay kumuha ng arkitekto para sa
Ib
kanyang itatayong eskwelahan
● Nilait ni Padre Damaso si Ibarra dahil hindi naman kailangan
ng arkitekto upang maka buo ng silid
“Kailangan lamang ng isang medyo matinong barbaro kaysa sa mga
indiong nag tatayo ng kanilang bahay” -Padre Damaso
● Buong kainan ay nag papa rinig si Padre Damaso tungkol sa
kanyang tatay na si Rafael Ibarra at dahil dito ay na inis si
Crisostomo
● Dahil sa kanyang pag titimpi at pag titiis ng matagalang
panahon dahil kay Padre Damaso ay biglang kinuha ni
Inarra ang kutsilyo ay tinutok Kay Padre Damaso
“Mahinahon ang aking puso. Matatag ang aking kamay. Mayroon ba sa
inging hindi nag mamahal sa kangang ama? Mayroon bang
namumunhi sa kangang alaala?” -Crisostomo Ibarra
● Lumalapit ang lahat upang pigilan si Cristostomo ngunit pina
layo lang ito ni Crisostomo
● Saka lamang binitawa ni Crisostomo ang kutailyo noong sya
ay pinigulan ni Maria Clara
PAG UUSAP NG DALAWANG TAGA BUNDOK:
● Ang doktor ay walang ginawa kundi hipuan ang mga
katawan ng mga babae at na kikita ang lahat ng hubog ng
kanilang katawan at nga parte ng katawan
● Ang isang parinay walang ginawa kunwi tumalikod ng apat o
tatlong beses habang nag sesermon ngunit sila ay nakaka
sweldo parin
KABANATA 35: REAKSYON
● Kumalat ang nangyari sa buong bayan
● Noong una ay walang gustong maniwala ngunit kailangan
nila harapin ang katotohanan
● Ang iba ay akala patay na si Padre Damaso #Rumors
● Pinag ugnay si Padre Damaso kay Nero
“Si Neronay isang dakilamh artista samantalang si Padre Damaso ay
isang bulok na predikador” Page 179 PLUMA
“Ang binata ay siyang nag kilos mayanda at ang mayanda ah nag kilos
musmos” -Don Filipo
 ● Iniisip ng mga tao kung sino ba talaga ang nagkamali
● Itinawag ni Padre Damaso si Ibarra na isang Filibustero
FILIBUSTERO: ​taong itonakwil na ng kanyang relihiyon
KABANATA 36 : UNANG MGA EPEKTO
● Walang ginawa si Maria Clara kundi umiyak ng umiyak
● Pinag bawalan sya ni Kapitan Santiago na makipag kita kay
Ibarra hanggat di nababawi ang kanyang pagiging
ekskommunikado
● Abala parin si Kapitan Santiago sa pag dating ng Kapitan
Heneral
● Sinabi ni Padre Damaso na iputol ang kasal nila Maria Clara
at Ibarra kundi Ay ikokondende sha sa langit
● Ipapakasal si Maria Clara sa Español na kamaganak ni
Padre Damaso
● Dumating na ang Heneral sa bahay nila Kapitan Santiago
KABANATA 37: ANG KAPITAN-HENERAL
● myroong binata na lalaki na nais makausap si Kapitan
Heneral
● Naniniwala ang binata na ito na laging nay panahon ang
mga lider sa maglapay ng karununhan
● Dumating ang mga Pari kasinod naman si Kapitan Santiago
na dala dala ang kanyang anak na si Maria Clara
● Sinabi ni Padre Salvi na si Ibarra ay ekskomunikado
● Mamaya maya ay nagkasakibong sa pinto ng bulwagan si
Ibarra at Maria Clara ngunit nagkatiyigan lamang sila
● Kinausap ni Kapitan Heneral kay Ibarra at nakikitang gusto
nyang tulungan si Ibarra
PAG UUSAP NI KAPITAN HENERAL AT IBARRA:
- kumampi si Kapitan Heneral Kay Ibarra
- Sabi ni Kapitan Heneral ng taong may malasakit sa
kapwa,na mulat at malawak ang isip
- Inaya ni Kapitan Heneral si Ibarra na mag aral na lamang sa
espanya
● Sa pangalawang pagkakatapon ay na rinig ni Ibarra ang mga
tinig ni Maria Clara at kakausap nya dapat ngnif sinabi ng
kaibigan ni Maria Clara na sulan nalamang mganito ng sulat
KABANATA 38 : ANG PRUSISYO​N
● nanood sila Ibarra, Mga pralye at Kapitan Heneral ng
prusisyon
Parada Ni San Juan Bautista:​ ang prusiyon na iginanap at ito ah
isang ​malungkot​ na paglalakbay
● nakita ni Ibarra na linalatigo ang ibang mga tao na parte sa
prosisyon
● Tinanong ni Ibarra kung ang pagpapalo ba ay nagpaparusa
sa kasalanan or para lamang sa sariling kasiyahan
● Noong tumapat ang karosa ng Birhen sa bahay ni Kapitan
Tiago ay umawit si Maria Clara
Ave Maria ni Gounod:a ​ ng inawit ni Maria Clara
KABANATA 39 : DONYA CONSOLACION
● Araw ng pista
● hindi nag simba si Donya Consolacion dahil pinag bawal sya
ng komedyante
PANANAW NI CONSOLACION SA KANYANG SARILI:
- sya ay maganda
- Kaakit akit
- May tipo ng isang reyna
- Naniniwalang mas maganda sya kay Maria Clara
- Sinisira ang wikang tagalog
- Nag papanggap na hindi marunong ng tagalog upang
sabihin na sya ay Oropea
- Isang labandera nood
● inutos ni Consolacion ang guardia civil na isara ang mga
bintana para hindi nga marinig ang mga pagsaya ng mga tao
sa labas
SI SISA AT CONCOLACION
● dinakip si sisa dahil sa panggulo ng araw sa kapistahan
● Dinala si Sisa sa Kwartel
● Inutos ng tenyente sa mga sundalo na wag pakawalan si
Sisa dahil baka kung anong gulo ang gawin
● Dalawang araw nasa kwartel si Sisa
● Narinig ni Concolacion si Sisa na kumakanga kaya inutos
nya na iharap si Sisa sakanya
● Inutos ni Concolacion si Sisa na umawit gamit ang wikang
espanyol
● Di nakaka i tindi si Sisa ng espanyol ngunit kumanta na
lamang sya
● Na inis si Concolasion at pinatigil si Sisa sa wikang tagalog
● Pagkatapos ay Pina sayaw nya si Sisa at tinuruan nga ito
● Habang sumasayaw si sisa ay hinahampas nya ang mga
paa nito
● Maya maya ay dumaying ang kanyang asawa na alperes at
na huli itong hinahampas si sisa
● Na galit ang alperes at nag away sila
KABANATA 40 : KARAPATAN AT KAPANGYARIHAN
Sa kabanata na ito ay napahayag ang mga umiiral na hindi pagka
pantay pantay na estado sa bayan ng San Diego.
● Mayoong pinag diriwang at mayroong orkestratng inihanda
● Nasa pinaka harap ang nga awtoridad ng munisipyo at mga
Kastila. Sa unang hanay naman ay ang mga mayayaman at
sa may bandang likod na ay mga taong mahihirap at nag
sisiksikan sa likod.
Don Filipo: Tenyente Mayor
● Si Don Filipo dapat ang mamahala sa palabas na
magaganap ngunit mas pinili nya ang pag susugal kaysa sa
pagdalo sa palabas
ANG PALABAS
● Lahat ng atensyon ng mga tao ay nasa palabas maliban kay
Padre Salvi na dumalo lamang upang makita si Maria Clara
● Noong natapos ang palabas ng dula dulaan ay doon lang
dumating si Ibarra at dahil dito nagkaroon ng mga bulong
bulungan
● Sinamahan ni Ibarra si Kapitan Heneral kaya sya na late
● Nung nakita ng Kura si Ibarra ay pagalit sya pumunta kay
Don Filipo at sinabing paalisin si Ibarra
DAHILAN NI DON FILIPO KUNG BAKIT DI PINAALIS SI IBARRA
1) mayroong malaking kontribusyon si Ibarra sa palabas
2) Kinakausap sya ng Kapitan Heneral
● Isinabi ni Padre Damaso na kung hindi nya palalayasin si
Ibarra ay sila ang aalis
● Mas pinili ni Don Filipo na umalis ang mga pralye
● Pagkatapos ng ilang minuto ay may dumating na dalawang
guardiya civil
● Pilit na pinapahinto ng guardiya civil ang palabas dahil nag
aaway ang alperes pati ng kanyang asawa at hindi sila maka
tulog
● Mamaya naya ay nagkagulo sa palabas at mayroon na nag
sasapakan at nag babarilan
● Habang nagkaka gulo ay hinahanap na ni Ibarra si Maria
Clara
● Inutos ni Don Filipo na hulinin ang mga Tulisan na dumapo
at wag sila pabayaang makaalia
KABANATA 41: DALAWANG PANAUHIN
● ang dalawang panauhin ay si Elias at Lucas
ELIAS AT IBARRA
 ● dumating ai Elias kay Ibarra upang itanong sakanya kung
may ipagbibilin ba sya sa Batangas dahil papunta roon si
Elias
● Nakibalita din si elias
● Tinanong ni Ibarra kay Elias kung papaano napatgil ni Elias
ang gulo kagabi
LUCAS AT IBARRA
Lucas: ang lalaking namatayan noong nagsabotage ang mga tulisan
● Nag pakilala si Lucas kay Ibarra at sinabing sya ang kapatid
ng lalaking namatay kahapon
● Tinanong nya kung magkano ang mabibigay ni Inarra na
abuloy para sa pamilya ng kanyang kapatid
● Dahil sa sobrang abala ni Ibarra dahil may sakit si Maria
Clara ay simani nyang saka na nya aasikasuhin iyon
● Nainis si Lucas at sinabing mas mahalaga pa ang kanyang
kaibigang may sakit kaysa sa kapatod nyang namatay
● Nag hingi paumanhim si Ibarra at umalis
● Na inis si Lucas dahil may galit sya kay Ibarra
● Ang tatay ni Ibarra ang nag pahirap sa buhay sa Ama ni
Lucas.
KABANATA 42: ANG MAG-ASAWANG DE ESPADAÑA
● may sakit na si Maria Clara at iniisip ni Kapitan Santiago
kung kanino sya mag aalis ng dasal.
“Lahat tayo ay pinag papawisan ,ngunit hindi lahat ay lumalaki” -Tiya
Isabel
● Dito ay dumating ang mag-asawang Espadaña kasala si
Linares na galing oang Esapña
● Ang Dr.Espadaña ay kilalang ‘mahusay’ na mangagamot
● Ipinakilala ni Donta Victorina sa Linares kila Kapitan
Santiago
DON AT DOÑA ESPADAÑA
● 45 taong gulang si Donya Victorina ngunit sinasabi nyang
sya ay 32 taong gulang lamang
● 35 taong gulang palang si Don Tiburcio
● Pangarap ni Donya Victorina na mag asawa ng dayuhan
● Si Don Tiburtio ay dating nag tatrabaho sa barko ngunit dahil
nagka sakit ay napilayan ay natanggal sya sa trabaho at
dunating sa Pilipinas ng may mababang estado sa buhay
● Noong nagka kilala si Don Tiburtio ay Donya Victorina ay
agad nilang napagusapang mag pakasal
● Pagkatapos nila ikasal ay nanirahan sila sa Sta.Ana
● Ipinagawa ni Donya Isabel si Tiburtio ng pustiso, damit at
mga magarobong gamit
● Pina dagdag ni Victorina ang kanyang pangalan ng isa pang
‘de’ dahil ang pagkakaron ng dalawang ‘de’ ay nag uugnay n
maginoo ang asawa
● Si Donya Victorina ang pumilit kay Tiburtik na tumayong
doktor kahit di sya doktor at onti onti ay yumaman sila dito
● Noong hindi magka anak si Victorina at Tiburtio ay si Linares
ang kanilang tinuring na anak
● Di tumagal ay tinignan na nila si Maria Clara
● Pinulsahan ni Tiburtio si Maria Clara at sinabing may sakit
sya ngunit gagaling
● Naakit si Linares kay Maria Clara
● Dumating bigla si Padre Damaso na namumutla dahil kaka
galing lamang nya sa sakit at una nyang dinalaw ay si Maria
Clara
KABANATA 43: MGA BALAK
● umiyak si Padre Damaso ng nakita nyang naka hilata sa
kama si Maria Clara
● Pagkatapos ay pinakilala ni Victorina si Linares kay Padre
Damaso
● Sinabihan si Padre Damaso sa isang sulat na hanapan ng
trabaho at asawa si Linares
● Habang nag uusap si Linares at Damaso ay si Padre Salvi
ay nag lalakad
● Napahingo ang kanyabg lakad noong may lalaking humarap
sakanya
● Hiningan ni Lucas si Padre Salvi ng 500 piso dahil kulang
ang nabigay na abuloy ni Ibarra
● Hindi ito tinanggap ni Padre Salvi at sinabing mag pasalamat
nalang kay Ibarra
● Ikinagalit ito ni Lucas at sinabing walang pinagkaina si Ibarra
at Salvi
KABANATA 44: PANGUNGUMPISAL
● Manghang mangha si Dr.Espadaña dahil sa bisa ng
arminabl na marsmallow at sopas kay Maria Clara
● Sinabi ng Kura na ang pangungumpisal ang dahilan kung
bakit gumaling si Maria Clara at hindi dahil sa Gamot
● Pumaosk si Tiya Isabel sa silid ni Maria Clara
MARIA CLARA AT TIYA ISABEL
● Tinanong ni Maria Clara kung sumulay na ba sakanya si
Ibarra
● Wala pang sulat sakanya si Ibarra ngunit sinabi na hihingi
sya ng patawad sa arpspobispi upang matanggal ang
kanyang ekskommunikado
● May pumasok bigla at sinabing mag bihis si Maria Clara
dahil sya ay mangungumpisal
● Sinabi ni Tiya Isabel na kaka kumpisal lamanh ni Maria Clara
“Kahit ang banal na tao ay nagkakasala ng pitong beses sa isang
araw”
● Binulungan ni Maria Clara si Tiya isabel na isulat na
kalimutan na sya ni Ibarra
● Nagulat si Tiya Isabel at sinimulang basahin ang sampung
utos upang makapag isip si Maria Clara
● Noong nasa Ikalimang utos ay umiyak na si Maria Clara
KABANATA 45: ANG MGA API
● Si Elias ay pumunta sa isang yungib at nakot ang isang
malungkot na matandanh lalaking may duguang benda sa
ulo
● Inaya ni elias ang mga api na mag bagong buhay ngunit
hindi ito tinanggap ni Pedro
● Sisimabi ni EliS ang tungkol sa kayamanan at kagustuhan
nya na plano gamit si Ibarra na tulungan magkaron ng
hustisya
● Hindi pumayag si Pedro dahil ang mga mayayaman ay
walang ibang inisip kundi kayamanan
● Sinabi ni Elias na iba si Ibarra ngunit hindi parin na kumbinsi
si Pedro
KABANATA 46: ANG SABUNGAN
● Nag dalo ang alkalde, Kapitan Pablo, Kapitan Basilio, at
Lucas sa Sabungan.
● Dito nakilala si Tarsilo at Bruno na kilalang dalawang
lalaking namatayan ng ama dahil sa isang daang palo ng
mga sundalo araw araw
KABANATA 47: ANG DALAWANG DONYA
● Nasa palayan si Donta Victorina na iniikot ang kanyan lupa
Laso at palamuting artipisyan na bulaklak: mga naka sabit sa damit ni
Donya Victorina na nag papakita ng gaano kababa ang pagkatao ng
mga indio
● Nakasalubong nila Donya Victorina at Tiburcio at bumati
ngunit nagalit si Victorina dahil hindi namangha sa kanyang
suot at paasar ang mukha
● Napadaan sila sa Bahay ni Donta Consolacion kung saan
sila ay nagka tinginan mula ulo hanggang paa at ito ay
diniraan ni Donya Concolacion
● Nagalit si Donya Victorina at inaway nya si Donya
Concolacion
 ● Mamaya pa ay nakita sila ng Tenyente at tinigil ang kanilang
away
● Sinabi ni Donya Victorina kay Tiburcio na hamunin ang
Tenyente ngunit hindi pumayag si Tiburcio dahil sya ay pilay
● Hindi na pinatapos ni Donya Victorina ang mga sinasabi ni
Tiburcio at kinuha ang pustiso at dinurog durog sa kalsada
● Bumalik si Tiburcio at Donya Victorina sa bahay ni Maria
Clara at sinabi ni Donya Victorina kay Linares na hamunin
ang Tenyente
● Kung hindi pumayag si Linares na hamunin ang Tenyente ay
hindi sya maaraing pakasalan ni Maria Clara
“ tandaan mo Clarita, wag kang mag papakasal sa lalaking duwag,
baka pati aso insultuhin ka” -Donya Victorina
KABANATA 48: ISANG TALINHAGA
● Sa kabanata na ito ay hindi na ekskommunikado si Ibarra
● Unang binisita ni Ibarra si Maria Clara
PAG BIBISITA KAY MARIA CLARA
● nandoon na sa bahay si Ibarra at nabati si Tiya Isabel na sya
ay hindi na ekskommunikado at sya ay may sulat mismo na
galing sa arpspobispo ng rekomendasyon para sa kanyang
paaralan
● Noong pupuntahan na ni Ibarra si Maria Clara sa asotea ay
nawala ang ngiti sa mukha dahil na kita nya si Linares at
Maria Clara na gumagaw ang koronang bulaklak
● Humingi ng patawad si Ibarra na hindi mag sabi na dadalaw
kaya dadalaw nalang ulit sya sa susunod
● Inisip ni Ibarra kung ang na kita nya ay isang pagtataksil
● Noong naka alis na si Ibarra ay inasikaso nya ang kanyang
paaralan
● Pinuntahan nya si Maestro Juan na arkitekto ng eskwela
● Hiningi nya ang listahan ng trabahador dahil na mukhaan
nya si Elias Dito.
KANANATA 49: TAGAPAGBALITA NG MGA API
● Sumakay si Ibarra sa bangka ni Elias sa Lawa at mukhang
inis sya
● Ayon kay Ibarra ay nakasalubong nya ang alperes kaya
gusto nya makausap
● Isinabi ni Elias na sya ay tagatawid ng mga sawing palad at
sinabi nya kay Ibarra lahat ng kanilanh plano
● Tinanong ni Ibarra kung paano sya makaka tuloh
● Kahit na willing si Ibarra na gamitin ang kanyang mga sakapi
at humiling ng tulong sa mga kaibigan nya sa Madrid ay
inisip nya baka mas lalo itong maka sama
PANANAW NI IBARRA
● ang pagbawas ng kapangyarihan ng sibil ay makaka sama
dahil baka malagay sa panganib ang nga tao
● Para magamor ang sakit ay kailangang gamutin ang sakit
mismo at hindi ang sintomas
Dahil dito ay nag debate si Elias at Ibarra tungkol sa butinh nagawa ng
simbahan at mga sanhi ng panunulisan ng mga tao
● sa huli ay hindi napap payag ni Elias si Ibarra sa kanyang
pakiusap kaya sinabi nitonh sasabihin nya sa mga
sawimpalad na umasa nakang sa diyos
KABANATA 50: ANG KASAYSAYAN NI ELIAS
KWENTO TUNGKOL KAY ELIAS
● nanirahan ang lolo ni elias sa Maynila
● Isang bookkeeper ang kanyang lolo sa isang mayamang
negosyanteng kastila
● Nasunog ang bodega ng negosyante sa hindi alam na
dahilan
● Dahil sa laki ng damage ay sinisi ng kastila sa lolo ni Elias
ang nangyari
● Dahil mahirap ay walang makitang magandang abogado si
lolo
● Bilang isang parusa ay nilatigo ang kanyang lolo ng pa ulit
ulit
● Nang magsawa na ang nga berdugo ay pinalaya na ang
kanyang lolo
● Ang asawa ni lolo ay buntis
● Noong nanganak ang asawa ni lolo ay pinanganak ang isang
kulang sa bwan ay may diperense na sanggol pero ito din ay
namatay
● Dahil sa kasawiang palad ay nag bigti si lolo
Pasre Gaspar se San Agustin: ang nga indio ay pinakikitunguhan
lamang sa pamamagitan ng pag lalatigo
● nanganak ang lola ng isang malusog na sanggol na lalaki
● Pagkatapos ng dalawang buwan ay ipinatupad ang parusa
sa babae sa kanyang anak
● Dahil dito ay tumakas ang babae kasam ang kanyang
dalawang anak na lalaki
● Ang naka tatandang kapatid ay naging tulisan at tumakas
● Ang naka babatang kapatid ay may mabuting kalooban at
nanatili
● Isang araw ay hinanap ng nakababatang kapatid ang
kanyang ina na nagtungo sa bukid
● natagpuan nya na naka higa sa may lansangan sa ilalim ng
punong kapok
● ang kapatid naman nya ay nakita nya ang ulo sa isang
basket
● ang naka babatabg kapatid ay namasukan bilang isang
obrero
● dahil sa kabutihang asal ay nakagiliwan sya ng kajyabh amo
● di nag tagal ay naka hanao sya ng dalagang taga bayan na
kanyang inibig
● sa halip na ikasal ay nakulong sila
● nagkaron parin ng bunga ang kanilang pagmamahal ay
nangnak ang babae ng kambal isang babae at isang lalaki-
ito sila Elias at Concordia
ELIAS AT CONCORDIA
● bata pa lamang ay alam na nila na patay ang kanilang ama
● pagkatapos ay namatay na ang kanilang ina
● nalungkot si Concordia dahil ang lalaking dapat ikakasal
sakanha ay ipapakasal sa iba
● ilang araw ay biglang nawala si Concordia
● isang araw ay nabalitaan ni Elias na may bangkay ng babae
na natagpuan sa baybayin ng Calamba na may tarak sa
dibdib
● dahil dito ay kung saan saan na napunta si elias dahil
maraming binibintang sakanya na di naman nya kasalanan
KABANATA 51: ANG MGA PAGBABAGO
● naka tanggap si Linares ng sulat mula kay Donya Victorina
na sinasabing makikipag hamon talaga sya sa Alperes
● dumating si Padre Salvi sa bahay ni Kapitan Tiago at binalita
ang tungkol sa silay na padala ng arpspobispo tungkol sa
pag alis ni Ibarra sa ekskomunikasyon
● si Padre Damaso na lamang ang epal sa pagpapatawad kay
Ibarra
● dumating si Ibarra sa bahay nila Maria Calra at tinanong sila
Sinang kung may galit sakanya si Maria Clara
● sinabu ni Sinang kay Ibarra na pinapasabi na ni Maria Clara
na limutin na sya ni Ibarra
● umalis na si Ibarra after
KABANATA 52: ANG MALAPAD NA BARAHA
● may tatlong taong nag uusap sa labas at pinag uusapan si
Elias
 ● napag usapan ng tatlong anino na kung sino man ang
manalo sa kanila ay ma iiwan at makikipag sugal sa patay
Makikipag Sugal Sa Patay: lulusob na sa kwartel
● ang isa sa ngaanino na ito ay si Elias at Lucas
● natalonsi Elias kaya umalis ito ng di kumikibo
KABANATA 53: IPINAKILALA NG UMAGA ANG MAGANDANG
ARAW
● kumalay ang balita tungkol sa mga ilaw na nakita sa libingan
ng nakaraang gabu
● sinabu ni Don Filipo na tinanggao na ng alkade ang kanyang
pag bibitiw sa pwesto
● nag panic si Tabdang Asyo dahil na ninjwala syang ang pag
bibitiw ni Don Filipo sa pwesto ay nasa di nararapat na
panahon
DAHILAN:
1) panahon na ng gera at dapat manatili ang mga tao sa
lipunan
2) uba ang bayan dalawangpubgtaong naka lipas
3) nakikita ang naging bunga ng pagdayo sa Pilipinas ng mga
Europa
● sinabihan ni Tasyo si Don Fikipo na sabihan si Ibarra na
kailangan nya makipag kita dahul malapit na sya mamatay
KABANATA 54: ANG SABWATAN
● nag mamadali ang kura sa bahay ng alperes
● nireklamo agad ng alperes ang mga kambing nito na
naninira sa kanhabg bakod
● may pag aalsa na gagawin noong gabi na iyon at nalaman
ito dahil sa isang babaeng nangumpisal
● may lalaking pinuntahan agad si Ibarra
ELIAS AT IBARRA
● inamin ni elias na lukusob ang kanyang kampo
● si Ibarra ang isisigaw ng sinumang ma huhuli ng sibil kaya di
ma iiwasang masangkot si Ibara sa gulo
● tinulungan ni Elias sa pag pili ng mga kasulatan ag dito na
kira ni Elias anh kasulatan rungkol kay Don Pedro
Eibarremendia
KABANATA 54: KAPAHAMAKAN BUNGA NG PAGSASABWATAN
● oras na ng hapunan at ayaw kumain ni Maria Clara
● ipinag dadasal ni Linares na sana umalis na si Padre Salvi
na tinawag nyang multo
IKA-8
● napa upo ang pari dahil ito ang oras ng sinasabing
pag-lusob sa kumbento at kwartel
● tumunog ang kampana at lahat sila tumayo at nag dasal
● na rinig sa bahay ni Kapiran Santiago ang putukan sa labas
● pagkatapos ng putukan ay pinatawag ng Alperes ang kura
● pagdating ni Ibarra sa kanyang bahay ay inutusan nya ang
kanyang katulong na kunin ang kanyang kabayo
● paalis na si Ibarra ngunit may pag putok sa pinto na parang
sa Kastila
● pumasok si Elias sa bahay ni Ibarra at nakita ang katulong ni
Ibarra na nag aantay
● kinuha ni Elias ang lahat ng aklat at kasulatan pati litrato ni
Maria Clara ay niliyaban
KABANATA 56: ANG MGA SABI SABI
● Ang buong San Diego ay sabog parin
Herma Pute: nagtapat na si bruno at simabing magkasintahan si Ibarra
at Maria Clara
● maraming naka kita sa na sususnog na bahah ni Ibarra
● may babae na nag sabi nakita nya naka bitin sa ilalim ng pini
ng santol si Lucas
KABANATA 57: SILANG MGA NALUPIG
● Pinag babantaan ng mga guardiya sibil ang mga batang
binubuksan ang bintana upang makita ang mga nadakio
● tinanong nila kung may kinlaman ba si Ibarra sa naganap na
gulo
● dinala si Tarsilo sa limang bangkay at nakita doon ang
kanyang kapatid na si Bruno na tadtad ng saksak
MGA BANGKAY:
1) Pedro na asawa ni Sisa
2) Lucas
3) Bruno
● dahil sa tanong ng tanong si Tarsilo ay nilatigo ito hanggang
sa nag duguan
● wala na sila makuhang impormasyon kay Tarsilo kaya
itinumba nila ito sa isang balon nakabaliktad ang sikmura
ang tubig at amoy
KABANTA 58: SIYA ABG DAPAT SISIHIN
● May babaeng iyak ng iyak at sinasabing si Ibarra ang may
kasalanan ng lahat
● nakita ng mga tao na safe si Ibarra at sinabing ..
“kung sino pa ang may sala sya pa ang walang tali”
● sa lahat ng bilanggo ay hindi tinawag ang pangalan ni Ibarra
● si Pilosopong tasyo ay nag mamasid sa mataas na lugar na
pagod na pagod at sa sunod na araw ay na kitang patay na
si Pilosopng Tasyo sa tapat ng kanyang bahay
KABANATA 59: PAGKAMAKABAYAN AT KAPAKANANG
PANSARILI
● Nag kalat na sa mga pahayagan ang gulong nangyari
● ang mga taga Ateneo ay tinatawag ng mga Filibustero
● di mapakali si Kapitan Tinong na taga Tondo dahil minsan
na dito nag pakita ng kabaitan si Ibarra
Tipon sa Intramuros: pinag usapan ang mga naganap na pag aalsa
KABANATA 60: KASAL NI MARIA CLARA
● natuwa si Kapitan Santiago dahil hindi aya nabilanggo
● sinabi na ni Kapitan Santiago na ipapakasal si Maria Clara
kay Linares
● kahit malungkot si Maria Clara ay magalang nya tinanggap
ang mga bisitang pumunta sa pagdalo
Tenyente Guevarra: sinabing di ibibitay si Ibarra
● pumunta si Maria Clara sa asotea at nakita si Elias na ti
atakas si Ibarra
● dumaan lamanh si Ibarra upanh ipahayag ang kanyang
damdamin kay Maria Clara at bigyan kalayaan ang kanilang
pagmamahalan
● ipinag tapat na ni Maria Clara na sya ay ikakasal kay Linares
KABANATA 61: TUGISAN SA LAWA
● Simabi ni Elias kay Ibarra na itatago nya si Ibarra sa bahay
ng kaibigab sa Mandaluyonh
● nakumbinsi ni Elias ang bantay na ang kanyang kasama ay
taga Maynila
● biglanv dimumog ang bahay ng mga taong nag puputukan
● walang kalaban laban sila Elias dahil wala naman silang
sandata
● pina natilo nya si Ibarra sa bahay at umalis sya
● agad sumakay si Elias sa bangka at pumuntang
Binagoongan
● kay Elias naka tugon ang pansin ng mga sibil sa palwa kaya
tuwing ma kikita ito ay puputukan agad
● pagkatapos ng 3 oras ay napansin ng mga sibil na may dugo
sa tubig at akalang patay na ang taong si Ibarra kaya umalis
ang mga sibil
KABANATA 62: NAGPALIWANAG SI PADRE DAMASO
Kinaumagahan, kahit na maraming regalong nakabunton sa itaas ng
hapag ay ‘di naman ito pansin ni Maria Clara. Nakapako ang kanyang
mga mata sa dyaryong nagbabalita tungkol sa pagkamatay o
pagkalunod ni Ibarra. Ngunit hindi naman iyon binasa ng dalaga.
Ilang sandali pa’y dumating na si Padre Damaso na hinilingan kaagad
ni Maria na sirain ang kasunduan ng kanyang kasal kay Linares at
pangalagaan ang kapakanan ng ama.
Dagdag pa ng dalaga, ngayong patay na si Ibarra ay wala nang
simumang lalaki ang kanyang pakakasalan dahil para sa kanya,
dalawang bagay na lang ang mahalaga; ang kamatayan o ang
kumbento.
Napag-isip-isip ng pari na paninindigan ni Maria Clara ang kanyang
sinabi kaya naman humingi ito ng tawad sa kanya. Napaiyak pa ito ng
malakas habang binibigyan diin ang walang kapantay na pagtingin niya
kay Maria.
Wala namang nagawa ang pari kundi piliing pahintulutan ang dalaga
na pumasok sa kumbento kaysa piliin ang kamatayan. Malungkot na
umalis si Padre Damaso. Tumingala siya sa langit sabay bulong na
totoo nga umanong may Diyos na nagpaparusa.
Hiniling niya sa Diyos na siya na lang daw ang parusahan kaysa ang
anak niyang walang malay at nangangailangan ng kanyang kalinga.
Ramdam ng pari ang labis na kalungkutan ng kanyang anak na si
Maria Clara.
KABANATA 63: NOCHE BUENA
May isang dampa na yari sa balu-baluktot na sanga ng kahoy ang
nakatayo sa libis ng isang bundok. Nakatira doon ang mag-anak na
Tagalog na nabubuhay dahil sa pangangaso at pangangahoy. Doon ay
may isang batang lalaki at batang babae ang naglalaro. Ang batang
nakaupo sa nakabuwal na kahoy ay si Basilio na may sugat sa paa.
Nang utusan ng matanda ang apo nitong dalaga na ipagbili ang mga
nagawa niyang walis, ikinuwento nito kay Basilio na may dalawang
buwan na mula ng matagpuan niya itong sugatan at kalingain.
Dito na nagsimulang magsalaysay si Basilio tungkol sa kanilang
buhay. Nang siya ay magpaalam umuwi, pinayagan naman siya ng
matanda at pinagbaunan pa ng pindang na usa para sa kanyang ina
na si Sisa.
Sa kabilang dako, noche Buena na noon sa bayan ng San Diego at
malamig na ang simoy ng hanging amihan. Malungkot ang buong
bayan ‘di tulad noong nakaraang taon. Ni walang nakasabit na parol sa
mga bahay.
Kahit sa bahay ni Kapitan Basilio ay malungkot din. Kausap niya noon
si Don Filipo na napawalang-sala sa mga bintang na laban dito. Nakita
nila si Sisa ngunit hindi naman siya nananakit ng kapwa.
Noon ay nakatanggap ng sulat si Sinang mula kay Maria Clara ngunit
ayaw niya itong buksan dahil natatakot siya sa maaring mabasa.
Lungkot na lungkot ang mga kaibigan nina Maria at Ibarra sa sinapit ng
dalawa. Kumakalat naman ang balita na kaya nakaligtas si Kapitan
Tiyago sa parusang bitay ay dahil kay Linares.
Samantala, nakarating na si Basilio sa kanyang bahay. Agad niyang
hinanap ang ina ngunit wala siya doon. Pumunta siya sa bahay ng
alperes at nakitang nandoon si Sisa na umaawit.
May isang babae sa durungawan na inutusan ang sibil na papanhikin
si Sisa ngunit ng makita ni Sisa ang tanod ay nagtatakbo itong palayo.
Nakita ni Basilio ang mga pangyayari kaya sinundan niya ang ina. Sa
daan habang tumatakbo ay binato si Basilio ng alilang babae sa ulo.
Nasapul man ay ‘di tumigil sa pagtakbo si Basilio hanggang sa
makarating sila ng ina sa gubat.
Pumasok si Sisa sa pinto ng libingan ng matandang Kastila na nasa
tabi ng punong balite. Pilit na binubuksan ito ni Basilio. Nakita niya ang
isang sanga ng baliteng nakakapit sa kinaroroonan ng ina. Kaagad
niya itong niyakap at pinaghahagkan hanggang sa mawalan ng ulirat.
Nang magkamalay si Sisa ay nakita niya ang duguang ulo ni Basilio.
Pagdaka’y unti-unting nagbalik sa katinuan si Sisa at nakilala ang
anak. Napatili ito ng malakas at biglang napahandusay sa ibabaw ni
Basilio.
Nang ang ulirat naman ni Basilio ang magbalik at nakita ang ina ay
kumuha ito ng tubig at winisikan sa mukha. Inilapit ni Basilio ang
kanyang tainga sa dibdib ng ina at siya’y binalot ng matinding takot ng
mapag-alamang patay na si Sisa.
Niyakap ng mahigpit ni Basilio si Sisa saka napaiyak ng malakas.
Nang iangat niya ang kanyang ulo ay nakita niya ang isang lalaki na
nakatingin sa kanila. Tumango siya ng tanungin ng lalaki kung anak
siya ng namatay.
Ang lalaking kumakausap kay Basilio ay sugatan at tila hinang-hina
kaya ‘di niya matulungan si Basilio na ilibing ang kanyang ina. Dahil
dito ay pinagbilinan niya ang bata na kumuha ng maraming tuyong
kahoy at isalansan sa bangkay ng kanyang ina at pagkaraan sila ay
silaban hanggang sa maging abo ang kanilang katawan.
Dagdag pa ng lalaki, may malaking kayamanan na nakabaon sa may
puno ng balite at kung wala raw ibang taong dumating ay gamitin niya
ang kayamanan sa kanyang pag-aaral.
Ang lalaking sugatan na kausap ni Basilio ay walang iba kundi si Elias.
Dalawang araw na siyang hindi kumakain at tila hindi na rin magtatagal
ang buhay.
Lumakad na si Basilio upang kumuha ng panggatong samantalang si
Elias naman ay tumanaw sa dakong silangan at nagwika ng higit pa sa
isang dalangin. Mamamatay daw siyang hindi nakikita ang
pagbubukang-liwayway ng bayang kanyang minamahal. Dagdag pa
niya, sa mga mapalad, huwag lamang daw limutin nang ganap ang
mga nasawi sa dilim ng gabi. Sa pagkakatingala niya sa langit, siya’y
kumibot hanggang sa unti-unting nabuwal sa lupa.
Nang magmamadaling-araw na ay nasaksihan ng buong bayan ng San
Diego ang malaking sigang nagmumula sa may lugar na kinamatayan
ni Sisa at Elias.
Dahil dito’y sinisi ni Manang Rufa ang gumawa ng siga na hindi raw
marunong mangilin sa araw ng pagsilang ni Hesus.
KABANATA 64: ANG PAGTATAPOS
BASAHIN NYO NA TO ATLEAST ITO BASAHIN NYO GRABI
HAHAHAHAHA GOOD LUCK !!! kaya nyo yan hekhek mahal kayo ni
Benedicto :’(