ELECTRICAL 2 OF Alb

Machine Translated by Google
ELEKTRIKE – LIBRI 2 NGA 2

MBROJTJA &
KONTROLLI
LIBRI 2 NGA 2
1
2
VLERËSIMI I MJETEVE PËR INXHINIERËT (CAFE)

MBROJTJA DHE KONTROLLI
Libri 2 nga 2
TABELA E PËRMBAJTJES
Modul / Njësi / Mësim Faqe
6 MBROJTJA DHE KONTROLLI I SISTEMIT ENERGJIK 9
6.1 Detyra e Mbrojtjes së Sistemit të 13

Energjisë 6.1.1: Kontrolloni raportin e kthesave CT 57
Detyra 6.1.2: Testoni stafetën mbi rrymë 59
6.2 Dispeçeri i energjisë 75
6.3 Sistemi i komunikimit 89
3
4

Libri 2 nga 2
OLARI I RRITJES
NJËSIA MËSIMORE TITULLI DURATION (orë)

6 MBROJTJA DHE KONTROLLIMI I SISTEMIT ENERGJIK 7
6.1 Detyra e mbrojtjes së sistemit 3

energjetik 6.1.1: Kontrolloni raportin e kthesave CT
Detyra 6.1.2: Testoni Sistemin e Komunikimit

6.2 të Dispeçerit të 2
6.3 Energjisë Rele mbi Rrymë 2
Total 7
5
6

Libri 2 nga 2
PËRMBLEDHJE E KURSIT
PËRSHKRIM
Lënda është e ndarë në dy pjesë, Elektrike dhe Mekanike, nga dy libra për secilin, me gjashtë njësi në
Elektrike dhe dhjetë njësi në Mekanike. Pjesëmarrësit do të fitojnë njohuritë dhe aftësitë e nevojshme
për kryerjen e detyrave të ndryshme të performancës në zeje të ndryshme elektrike, në përputhje me
praktikat dhe procedurat standarde të SEC në terren.
OBJEKTIVAT
Pas përfundimit të këtij kursi, pjesëmarrësit duhet të jenë në gjendje të:

Pas përfundimit të këtij kursi, pjesëmarrësit duhet të jenë në gjendje: • Të
familjarizohen me Rrjetin SEC
• Njohja dhe aksesi ndaj standardeve dhe manualeve të SEC për të regjistruar të dhënat e duhura të
pajisjeve rezervë, vizatimet elektrike dhe dokumentet dhe përditësimin e të gjithave sipas nevojës.
• Kryen detyra në lidhje me gjeneratorët dhe Sistemet e Ngacmimit, Motorët. Transformatorët e
Energjisë, Nënstacionet e Transmisionit dhe Shpërndarjes (Pajisje, Komutues).
• Jepni udhëzime Lineman dhe Cableman dhe kryeni detyrat përkatëse. • Zbatoni
procedurat e sigurisë dhe masat paraprake për Mbrojtjen dhe Kontrollin e Sistemit të Energjisë, duke
përfshirë Dispeçerin e Energjisë. • Njohja
me pajisjet e telekomunikacionit dhe funksionimin e tyre dhe
Mirëmbajtja.
• Njohja me Pajisjet e Kontrollit Mbikëqyrës dhe të Marrjes së të Dhënave (SCADA) dhe funksionimin
dhe mirëmbajtjen e saj.
7
8
NJËSIA-6
SISTEMI ENERGJIK
9
10
NJËSIA-6
MBROJTJA DHE KONTROLLI I SISTEMIT ENERGJIK
PËRMBLEDHJE E NJËSISË
PËRSHKRIM
Njësia-6 përbëhet nga tre mësime: Mësimi
6.1 Mbrojtja e Sistemit Energjetik përfshin dy detyra:

Detyra 6.1.1 Kontrollo raportin e kthesave
CT Detyra 6.1.2 Testimi i stafetës mbi

rrymë Mësimi 6.2 Mësimi 6.3 i
Dispeçerit të Energjisë së Sistemit të Komunikimit
Mësimi 6.1 mbulon pajisjet mbrojtëse të sistemit energjetik, duke përfshirë lidhjet CT dhe PT, Reletë
me mbirrymë, Reletë e Distancave, Reletë Statike dhe blloqet e tyre funksionale, Zonat Mbrojtëse,
Mbrojtjen Primare dhe Mbrojtëse dhe Pajisjet e izolimit të defekteve. Ai diskuton llojet e defekteve të
linjës së transmetimit/shpërndarjes, rrymave dhe mbingarkesave jonormale, mbingarkesës dhe rrymës
kalimtare, kushteve të defektit, defekteve (Defekti jo i vazhdueshëm dhe defekti i vazhdueshëm - qark
i shkurtër, qark i hapur dhe tokëzimi)
Mësimi 6.2 Dispeçeri i energjisë shpjegon drejtimin e operimeve normale dhe emergjencave, monitorimin
e kërkesave të sistemit dhe përcaktimin dhe drejtimin e izolimit të linjave dhe pajisjeve të sistemit të
energjisë duke parë dhe përditësuar në përgjithësi vizatimet e rrjetit për të pasqyruar ndryshimet e
shkaktuara në sistemin e energjisë, komutimin, tokëzimin dhe hapësirat , mbajtjen e shënimeve të
operacioneve të ndërrimit të energjisë nga operatorët e rrjetit, stafin mbështetës në terren dhe
koordinimin ndërmjet zonave të ndryshme në operacionet normale dhe emergjente.
Mësimi 6.3 mbulon Teknikat e Modulimit dhe Demodulimit të përdorura në Sistemet e Komunikimit, të
tilla si Transportuesi i linjës së energjisë elektrike, komunikimi me fibra optike, kontrolli mbikëqyrës dhe
marrja e të dhënave (SCADA) dhe funksionimi dhe mirëmbajtja në pajisjet përkatëse. Pjesëmarrësit
rrisin njohuritë dhe aftësitë e tyre për të diagnostikuar, zgjidhur problemet dhe kryerjen e aktiviteteve
rutinë të mirëmbajtjes.
11
OBJEKTIVAT
Pas përfundimit të kësaj njësie, pjesëmarrësit duhet të jenë në gjendje:
• Të kuptojnë funksionimin dhe mirëmbajtjen e pajisjeve mbrojtëse të sistemit elektroenergjetik:
CT-të dhe PT-të, Reletë e mbirrymës, Reletë e distancës, Reletë statike •
Diskutojnë llojet e ndryshme të gabimeve të linjës së transmetimit/shpërndarjes,
• drejtimin operacionet normale dhe emergjencat. •
Kërkesat e sistemit të monitorimit. •
Përcaktimi dhe drejtimi i izolimit të linjave dhe pajisjeve të sistemit elektroenergjetik. •
Shikimi dhe përditësimi i përgjithshëm i vizatimeve të rrjetit për të pasqyruar ndryshimet e
shkaktuara në
sistemin energjetik. • Ndërprerja, Tokëzimi
dhe Hapësirat. • Mbajtja e shënimeve të operacioneve të ndërrimit të energjisë
nga operatorët e rrjetit. • Mbështetja e stafit në terren dhe koordinimi ndërmjet zonave të
ndryshme në operacione normale dhe emergjente
• Njohja me lloje të ndryshme të Sistemeve të Komunikimit. • Njohja me
llojet e ndryshme të teknikave të modulimit dhe demodulimit të përdorura
në Sistemet e Komunikimit.
12
MËSIMI 6.1
SISTEMI ENERGJIK
MBROJTJE
13
14
MËSIMI 6.1
MBROJTJA E SISTEMIT ENERGJIK
PËRMBLEDHJE E MËSIMIT
PËRSHKRIM
Ky mësim mbulon pajisjet mbrojtëse të sistemit energjetik, duke përfshirë lidhjet CT dhe PT, Reletë me
mbirrymë, Reletë në distancë, Reletë statike dhe blloqet e tyre funksionale, Zonat Mbrojtëse, Mbrojtjen
Primare dhe Mbrojtëse dhe Pajisjet e izolimit të defekteve.
Ai diskuton llojet e defekteve të linjës së transmetimit/shpërndarjes, rrymave dhe mbingarkesave

jonormale, mbingarkesës dhe rrymës kalimtare, kushteve të defektit, defekteve (Defekti jo i vazhdueshëm
dhe defekti i vazhdueshëm - qark i shkurtër, qark i hapur dhe tokë) dhe lidhjet CT dhe PT.
Diskutohen aspekte të përgjithshme të mirëmbajtjes statike të stafetës mbrojtëse, duke përfshirë

inspektimin e përgjithshëm, masat paraprake të trajtimit, montimin me paketimin dhe konsideratat e
ruajtjes. Testet e stafetës klasifikohen si pranim, vënie në punë, instalim, teste funksionale, teste hyrëse
dhe dalëse për alarmet e rojeve.
OBJEKTIVAT
Pas përfundimit të këtij mësimi, pjesëmarrësit duhet të jenë në gjendje të:

• Identifikoni lidhje të ndryshme CT dhe PT. • Rendisni
masat paraprake që duhen marrë kur përdorni reletë mbrojtëse gjatë
testet e komisionimit.
• Shpjegoni konsideratat e montimit, shpaketimit dhe ruajtjes për reletë mbrojtëse. • Listoni pajisjet
që do të përdoren për testimin e Releve Mbrojtëse gjatë
vënien në punë.
• Përshkruani rregullat e përgjithshme që duhen ndjekur për inspektimin vizual të Mbrojtësit
Reletë.
• Përshkruani testet që do të kryhen kur reletë mbrojtëse janë të çaktivizuar: Inspektimi vizual,
Rezistenca e izolimit, Kontaktet e Qenit Mbikëqyrës, Furnizimi ndihmës dhe instalimet elektrike
të jashtme.
• Përshkruani testet që do të kryhen kur reletë mbrojtëse janë të ndezura:
Kontaktet Watchdog, Alarm LED, Trip LED, Furnizimi me tension në terren, Tensioni i udhëtimit
të kondensatorit, Opto-izoluesit e hyrjes dhe Reletë e daljes.
15
16
6.1.1 HYRJE
Një sistem elektroenergjetik përbëhet nga gjeneratorë, transformatorë; linjat e transmetimit dhe
shpërndarjes, etj (shih Fig. 6.1-1).
Fig. 6.1-1 Sistemi i plotë i Energjisë (Gjenerimi, Transmetimi dhe Shpërndarja)
Qarqet e shkurtra dhe kushte të tjera jonormale ndodhin normalisht në një sistem energjetik: Rryma
e rëndë e lidhur me qarqet e shkurtra ka të ngjarë të shkaktojë dëme në pajisje nëse reletë
mbrojtëse të paaftë dhe ndërprerësit nuk sigurohen për mbrojtjen e secilit seksion të sistemit të
energjisë. Qarqet e shkurtra zakonisht quhen defekte nga inxhinierët e energjisë. Termi faj do të
thotë "defekt". Disa defekte, përveç qarqeve të shkurtra, quhen gjithashtu si defekte. Për shembull,
dështimi i rrugës përcjellëse për shkak të një ndërprerjeje në një përcjellës është një lloj defekti.
Nëse ndodh një defekt në një element të një sistemi energjetik, nevojitet një pajisje mbrojtëse
automatike për të izoluar elementin e dëmtuar sa më shpejt që të jetë e mundur, për të mbajtur
seksionin e shëndetshëm të sistemit në funksionim normal. Defekti duhet të pastrohet brenda një
fraksioni të sekondës. Nëse një qark i shkurtër vazhdon në një sistem për një periudhë më të gjatë,
mund të shkaktojë dëmtime në disa seksione të rëndësishme të sistemit. Një rrymë e fortë e qarkut
të shkurtër mund të shkaktojë zjarr. Mund të përhapet në sistem dhe të dëmtojë një pjesë të tij.
Tensioni i sistemit mund të ulet në një nivel të ulët dhe gjeneratorët individualë në një termocentral ose grupe të
17
gjeneratorët në termocentrale të ndryshëm mund të humbasin sinkronizmin. Rryma e rëndë e qarkut të

shkurtër të pazbardhur mund të shkaktojë një dështim total të sistemit.
Një skemë mbrojtëse përfshin ndërprerësit
e qarkut dhe reletë mbrojtëse për të
izoluar seksionin e dëmtuar të sistemit
nga seksionet e shëndetshme. Një
ndërprerës qarku mund të shkëputë
elementi i gabuar i sistemit kur merr

sinjal nga releja mbrojtëse, (shih Fig.
6.1-2).
Fig. 6.1-2 Skema tipike e mbrojtjes së fuqisë
Funksioni i një rele mbrojtës është të zbulojë dhe lokalizojë një defekt dhe t'i lëshojë një komandë
ndërprerësit për të shkëputur elementin e dëmtuar. Është një pajisje, e cila ndjen kushtet jonormale të një
sistemi energjetik duke monitoruar vazhdimisht sasitë elektrike të sistemit që ndryshojnë në kushte normale
dhe jonormale. Madhësitë elektrike bazë që ka të ngjarë të ndryshojnë gjatë kushteve jonormale janë
rryma, voltazhi, këndi i fazës (drejtimi) dhe frekuenca. Reletë mbrojtëse përdorin një ose më shumë nga
këto sasi për të zbuluar kushte jonormale në një sistem energjie.
Mbrojtja është e nevojshme jo vetëm ndaj qarqeve të shkurtra, por edhe ndaj kushteve të tjera jonormale
që mund të lindin në një sistem energjie. Disa shembuj të kushteve të tjera jonormale janë shpejtësia e
tepërt e gjeneratorëve dhe motorëve, mbitensioni, nën-frekuenca, humbja e ngacmimit, mbinxehja e statorit
dhe rotorit të një alternatori, etj. Reletë mbrojtëse janë siguruar gjithashtu për të zbuluar kushte të tilla
jonormale dhe lëshoni sinjale alarmi për të alarmuar operatorët ose për të fikur ndërprerësit e qarkut.
Një stafetë mbrojtëse nuk parashikon ose parandalon shfaqjen e një defekti; përkundrazi ndërmerr veprime
vetëm pasi të ketë ndodhur një defekt. Megjithatë, një përjashtim nga kjo është rele Buchholz, një stafetë
me gaz, e cila përdoret për mbrojtjen e transformatorëve të fuqisë. Ndonjëherë, një prishje e ngadaltë e
izolimit për shkak të një harku të vogël mund të ndodhë në një transformator, duke rezultuar në gjenerimin
e nxehtësisë dhe dekompozimin e vajit të transformatorit dhe izolimit të ngurtë. Një gjendje e tillë prodhon
një gaz, i cili mblidhet në një dhomë gazi të rele Buchholz. Kur grumbullohet një sasi e caktuar gazi, releja
Buchholz aktivizon një alarm. Kjo jep një paralajmërim të hershëm për defektet fillestare. Transformatori
nxirret jashtë shërbimit për riparim përpara se defekti fillestar të bëhet i rëndë. Kështu, parandalohet shfaqja
e një defekti të madh. Nëse
18
gazi evoluon me shpejtësi, releja e Buchholz-it fik në çast ndërprerësin. Kostoja e

pajisjeve mbrojtëse përgjithësisht rezulton të jetë rreth 5% e kostos totale të sistemit.
6.1.2 NATYRA DHE SHKAQET E FAJEVE
Defektet shkaktohen ose nga dështimet e izolimit ose nga dështimet e rrugës së përcjelljes.
Dështimi i izolimit rezulton në qarqe të shkurtra, të cilat janë shumë të dëmshme pasi mund të
dëmtojnë disa pajisje të sistemit elektroenergjetik. Shumica e defekteve në linjat e transmetimit
dhe shpërndarjes shkaktohen nga:
• Mbitensionet për shkak të rrufesë.
Tensionet e tepërta për shkak të mbitensioneve të ndriçimit ose ndërrimit shkaktojnë ndezje në
sipërfaqen e izolatorëve duke rezultuar në qarqe të shkurtra. Ndonjëherë, izoluesit shpohen ose thyhen.
Ndonjëherë, disa grimca të huaja, të tilla si pluhuri i imët i çimentos ose bloza në zonat industriale
ose kripa në zonat bregdetare ose ndonjë papastërti në përgjithësi, grumbullohet në sipërfaqen
e izoluesve të fijeve dhe kunjave. Kjo zvogëlon forcën e tyre izoluese dhe shkakton ndezje.
Qarqet e shkurtra shkaktohen gjithashtu nga degët e pemëve ose objekte të tjera përcjellëse që
bien në linjat ajrore.
Zogjtë gjithashtu mund të shkaktojnë defekte në linjat ajrore nëse trupat e tyre prekin
njërën nga fazat dhe telin e tokëzimit (ose strukturën mbështetëse metalike, e cila është
në potencialin e tokës). Nëse përçuesit prishen, ka një dështim të rrugës përcjellëse dhe
përcjellësi bëhet i hapur. Nëse përcjellësi i prishur bie në tokë, rezulton në një qark të
shkurtër. Dështimet e nyjeve në kabllo ose linja ajrore janë gjithashtu një shkak i dështimit të
rrugë përcjellëse. Hapja e një ose dy nga tre fazat e bën sistemin të çekuilibruar. Rryma e
pabalancuar që rrjedh në makinat rrotulluese krijon harmonikë, duke ngrohur kështu
makinat në periudha të shkurtra kohore. Prandaj, çekuilibrimi i linjave nuk lejohet në
funksionimin normal të një sistemi elektroenergjetik. Shkaktarë të tjerë të defekteve janë
goditjet e drejtpërdrejta të rrufesë, avionët, gjarpërinjtë, akulli dhe bora, ngarkimi, ngarkesa
jonormale, stuhitë, tërmetet, rrëshqanorët etj. Në rastin e kabllove; transformatorë,
gjeneratorë dhe pajisje të tjera, shkaqet e defekteve janë dështimi i izolimit të ngurtë për
shkak të plakjes; ngrohjes; lagështi ose dëmtim mekanik i mbitensionit; kontakt aksidental'
me 'tokë ose ekrane të tokëzuara, ndezje për shkak të mbitensioneve, etj.
Disa herë ndërprerësit mund të .shkëputen për shkak të gabimeve në funksionimin e ndërrimit,
testimin ose punën e mirëmbajtjes; lidhje të gabuara, defekte në pajisjet mbrojtëse, etj. Disa
defekte ndodhin për shkak të cilësisë së dobët të komponentëve të sistemit ose për shkak të një defekti
19
dizajni i sistemit. Prandaj shfaqja e gabimeve të tilla mund të reduktohet duke përmirësuar
dizajnin e sistemit; duke përdorur komponentë dhe materiale të cilësisë së mirë dhe me
funksionim më të mirë dhe mirëmbajtje në kohë.
6.1.3 LLOJET E DIFEJEVE

Defektet klasifikohen në dy lloje kryesore:
• Gabimet simetrike • Gabimet josimetrike
6.1.3.1 Gabimet simetrike Një gabim

3ÿ quhet një lloj defekti simetrik. Në një gabim 3ÿ, të tre fazat janë të qarkut të shkurtër. Mund
të ketë dy situata; të tre fazat mund të jenë të lidhura me qark të shkurtër në tokë ose mund të
jenë të lidhura me qark të shkurtër pa përfshirë tokën. Një qark i shkurtër 3ÿ në përgjithësi
trajtohet si një defekt standard për të përcaktuar nivelin e defektit të sistemit.
20
6.1.3.2 Defektet josimetrike

Qarqet e shkurtra njefazore me toke, dy faza me toke, faze me faze; Qarku
i hapur njëfazor dhe qarku i hapur dyfazor janë lloje josimetrike të defekteve.
• Gabim njëfazor në tokë (LG) Një qark i

shkurtër ndërmjet njërit prej përçuesve fazor dhe tokëzimit quhet defekt njëfazor në tokë. Mund
të jetë për shkak të dështimit të izolimit midis një përcjellësi fazor dhe tokës ose për shkak të
thyerjes dhe rënies së një përcjellësi fazor në tokë (Fig. 6.1-3).
NGA TE
BURIMI NGARKOJE
Fig. 6.1-3 Tokë aksidentale në një përcjellës të linjës 3ÿ
• Gabim dyfazor në tokë (2L-G) Qarku i

shkurtër ndërmjet çdo dy fazash dhe tokës quhet një linjë dyfishe në tokë ose një defekt
dyfazor me tokë, (Fig. 6.1-4).
NGA TE
BURIMI NGARKOJE
Fig. 6.1-4 Tokë aksidentale në dy përcjellës të linjës 3ÿ
• Gabimi Faza në Fazë (LL) Një

qark i shkurtër ndërmjet çdo dy fazash është i vendosur nga një linjë në linjë ose nga faza në fazë.
(Fig. 6.1-5).
NGA TE
BURIMI NGARKOJE
Fig. 6.1-5 Defekt aksidental në dy përcjellës të linjës 3ÿ
• Fazat me qark të hapur Ky

lloj defekti shkaktohet nga një ndërprerje në shtegun përcjellës. Defekte të tilla ndodhin kur një
ose më shumë përçues fazor prishen ose një bashkim kabllor ose një bashkim në linjat ajrore
dështon. Situata të tilla mund të lindin gjithashtu kur ndërprerësit ose izoluesit hapen, por nuk
arrijnë të mbyllin një ose më shumë faza. Për shkak të hapjes së një ose dy fazave, i pabalancuar
21
rrymat rrjedhin në sistem, duke ngrohur kështu makinat rrotulluese. Duhet të sigurohen skema
mbrojtëse për t'u përballur me situata të tilla anormale, (Fig. 6.1-6)
NGA TE
BURIMI NGARKOJE
Hapur
Fig. 6.1-6 Hapet në një përcjellës të linjës 3ÿ
• Defektet e
mbështjelljes Të gjitha llojet e defekteve
të diskutuara më sipër ndodhin gjithashtu
në mbështjelljet e alternatorit, motorit dhe
transformatorit. Krahas këtyre llojeve të
defekteve, ekziston edhe një lloj difekti, FAJI
përkatësisht qarku i shkurtër i kthesave, i
cili ndodh në mbështjelljet e makinës, (Fig. 6.1-7).
Fig. 6.1-7 Hapet në një përcjellës të linjës 3ÿ
6.1.3.3 Gabimet e njëkohshme

Dy ose më shumë defekte që ndodhin njëkohësisht në një sistem njihen si gabime të shumëfishta
ose të njëkohshme. Në defekte të njëkohshme, të njëjtat ose lloje të ndryshme defektesh mund të
ndodhin në të njëjtat ose pika të ndryshme të sistemit. Një shembull i dy llojeve të ndryshme të
gabimeve që ndodhin në të njëjtën pikë është një defekt i vetëm linjë-tokë në një fazë dhe thyerja
e përcjellësit të një faze tjetër, të dyja njëkohësisht të pranishme në të njëjtën pikë. Prania e
njëkohshme e një defekti LG në një pikë dhe një defekti i dytë LG në një fazë tjetër në një pikë
tjetër është një shembull i dy defekteve të të njëjtit lloj në dy pika të ndryshme. Nëse këto dy
defekte të LG-së janë në të njëjtin seksion të linjës, ato trajtohen si një defekt i dyfishtë nga linja
në tokë. Nëse ato ndodhin në seksione të ndryshme linjash, ai njihet si një defekt në tokë. Gabimet
ndër-vend janë të zakonshme në sistemet e bazuara përmes rezistencës së lartë ose spirales
Peterson, por ato janë të rralla në sistemet me tokëzim të fortë.
6.1.4 EFEKTET E FAJET

Lloji më i rrezikshëm i defektit është një qark i shkurtër pasi mund të ketë efektet e mëposhtme në
një sistem energjie, nëse ai mbetet i pazbardhur.
(i) Rryma e rëndë e qarkut të shkurtër mund të shkaktojë dëmtim të pajisjeve ose çdo elementi
tjetër të sistemit për shkak të mbinxehjes dhe forcave të larta mekanike të ngritura për shkak
të rrymës së madhe.
22
(ii) Harqet e lidhura me qarqet e shkurtra mund të shkaktojnë rreziqe zjarri. Zjarret e tilla që vijnë nga harku
mund të shkatërrojnë elementin e dëmtuar të sistemit. Ekziston gjithashtu një mundësi që gjoba të
përhapet në pjesë të tjera të sistemit nëse defekti nuk izolohet shpejt. (iii) Mund të ketë ulje të
tensionit të furnizimit
të ushqyesve të shëndetshëm, duke rezultuar në
humbja e ngarkesave industriale.
(iv) Qarqet e shkurtra mund të shkaktojnë çekuilibrim të tensioneve dhe rrymave të furnizimit; duke ngrohur
kështu makinat rrotulluese. (v) Mund të
ketë një humbje të stabilitetit të sistemit. Gjeneratorët individualë në një termocentral mund të humbasin
sinkronizmin, duke rezultuar në një mbyllje të plotë të sistemit. Humbja e stabilitetit të sistemeve të
ndërlidhura gjithashtu mund të rezultojë. Nënsistemet mund të ruajnë furnizimin për zonat e tyre
individuale, por reduktimi i ngarkesës duhet të bëhet në nënsistemin, i cili merrte energji nga
nënsistemi tjetër përpara se të ndodhte defekti:
(vi) Defektet e mësipërme mund të shkaktojnë një ndërprerje të furnizimit të konsumatorëve, duke shkaktuar
kështu një humbje të të ardhurave. Pajisjet mbrojtëse të shkallës së lartë, me shpejtësi të lartë dhe
të besueshme janë kërkesat thelbësore të sistemit të energjisë për të minimizuar efektet e defekteve
dhe anomalive të tjera.
23
6.1.5 STATISTIKAT E FAJVE

Për hartimin dhe aplikimin e një skeme mbrojtëse, është shumë e dobishme të keni një ide mbi
shpeshtësinë e shfaqjes së defekteve në elementë të ndryshëm të një sistemi elektroenergjetik.
Zakonisht termocentralet janë të vendosura larg qendrës së ngarkesës, duke rezultuar në qindra
kilometra gjatësi të linjave ajrore të ekspozuara ndaj kushteve atmosferike: Mundësitë e defekteve
për shkak të stuhive, rënies së objekteve të jashtme në linja, rrëshqitjeve që vijnë nga depozitimet
e papastërtive. në izolatorë janë më të mëdha për linjat ajrore sesa në pjesët e tjera të sistemit
elektroenergjetik. Tabela 6.1-1 jep një ide të përafërt rreth statistikave të defekteve.
Tabela 6.1-1 Shpërndarja në përqindje e defekteve në elementë të ndryshëm të sistemeve të energjisë

Elementi % e fajit total
Linjat ajrore 50
Kabllot nën tokë 9
Transformatorët 10
Gjeneratorë 7
Ndërprerëset 12
CT, PT, Reletë, Pajisjet e kontrollit. 12
Nga Talale 6.1-1, është evidente se 50% e defekteve totale ndodhin në linjat ajrore.
Prandaj janë linjat ajrore ato që kërkojnë më shumë vëmendje gjatë planifikimit dhe projektimit
të skemave mbrojtëse për një sistem energjie.
• DEFIMET E LINJËS SË TRANSMETIMIT

Tabela 6.1-2 tregon frekuencën e shfaqjes së llojeve të ndryshme të defekteve (kryesisht llojet e
ndryshme të qarqeve të shkurtra) në linjat ajrore. Nga tabela, është evidente se frekuenca e
defekteve nga linja në tokë është më e madhe se çdo lloj tjetër defekti dhe për rrjedhojë, mbrojtja
ndaj defektit LG kërkon vëmendje më të madhe në planifikimin dhe projektimin e skemave
mbrojtëse për linjat ajrore, (Fig. 6.1-8 ).
24
Fig. 6.1-8 Defektet e Linjës së Transmetimit
Tabela 6.1-2 Frekuenca e shfaqjes së llojeve të ndryshme të defekteve në linjat ajrore

Llojet e gabimeve Simboli i defektit % e defektit total
Linja në tokë LG 85
Linjë në linjë LL 8
Linja e dyfishtë në tokë 2L-G 5
Trefazore 3f 2
• DEFIMET E KABLLOVE
Në rastin e kabllove, 50% e defekteve ndodhin në kabllo dhe 50°/o në kryqëzimet fundore.
Defektet e kabllove janë zakonisht të një natyre të përhershme dhe për këtë arsye, rimbylljet automatike
nuk rekomandohen për kabllot.
6.1.6 ZHVILLIMI I RELEVE MBROJTËSE Në ditët e para të industrisë së energjisë
elektrike, gjeneratorët e vegjël përdoreshin për të furnizuar ngarkesat lokale dhe siguresat ishin të vetmet
pajisje automatike për të izoluar pajisjet me defekt.
Ato ishin efektive dhe performanca e tyre ishte mjaft e kënaqshme për sistemet e vogla.
Megjithatë, ata vuajtën nga disavantazhi i kërkesës për zëvendësim përpara se të rikthehej furnizimi. Për
linjat e rëndësishme, ndërprerja e shpeshtë e furnizimit me energji elektrike është e padëshirueshme. Ky
shqetësim u tejkalua me prezantimin e Circuit
Ndërprerës dhe reletë mbrojtëse. Për herë të parë u prezantuan reletë elektromagnetike të tipit të
armaturës së tërhequr. Ato ishin të shpejta, të thjeshta dhe ekonomike. Përdorimi i tyre do të vazhdojë
edhe në të ardhmen si rele ndihmëse për shkak të thjeshtësisë dhe kostos së tyre të ulët. Më vonë, në
fillim të vitit 1920 u zhvilluan reletë e rrymës së kohës së kundërt të llojit të diskut të induksionit për të
përmbushur kërkesat e selektivitetit. Ato u përdorën për mbrojtje nga mbirryma. Për reletë e drejtimit dhe
të distancës, njësitë e llojit të kupave me induksion u përdorën gjerësisht në të gjithë botën. Një
25
Njësia e llojit të kupës me induksion ishte e shpejtë dhe e saktë për shkak të raportit më të lartë të çift rrotullues/
inercisë. Për ndjeshmëri dhe saktësi më të madhe, reletë e polarizuara DC janë duke u përdorur që nga viti 1939.
Në vitin 1947, krahasuesit e tipit të urës ndreqëse u zhvilluan në Norvegji dhe Gjermani.
Reletë e polarizuara DC, të aktivizuara nga krahasuesit e urave ndreqëse sfiduan pozicionin e releve të llojit
të kupës së induksionit. Aktualisht, ato përdoren gjerësisht për realizimin e karakteristikave të stafetës në
distancë.
Reletë elektronike duke përdorur tuba vakum u shfaqën për herë të parë në 1928 dhe vazhduan deri në 1956.
Ata nuk u pranuan për shkak të kompleksitetit të tyre, jetëgjatësisë së shkurtër të tubave vakum dhe
funksionimit të gabuar në kushte kalimtare. Por valvulat elektronike u përdorën në pajisjet bartëse për
kontrollin automatik të kanalit transportues. Bëhej alarmi nëse ndonjë tub defektohej dhe ai ndërrohej
menjëherë (Fig. 6.1-9).
Fig. 6.1-9 Zhvillimi i Releve Mbrojtëse
Përforcuesit magnetikë janë përdorur gjithashtu në reletë mbrojtëse në të kaluarën. Një përforcues magnetik
përbëhet nga një transformator dhe një dredha-dredha e veçantë DC. Meqenëse veprimi i transformatorit
kontrollohet nga dredha-dredha dc, pajisja njihet gjithashtu si Transduktor. Ky lloj stafetë është i ndërtuar
mirë, por i ngadalshëm në veprim. Aktualisht rele të tilla nuk përdoren.
Kristalet e sallës u përdorën gjithashtu për të ndërtuar krahasues të fazave. Për shkak të gabimeve të tyre të
prodhimit të ulët dhe temperaturës së lartë, stafetë të tillë nuk janë përdorur gjerësisht përveç në BRSS.
Releja e parë e transistorit u zhvillua në vitin 1949, menjëherë pas inovacionit të transistorit. Lloje të ndryshme
të releve statike duke përdorur pajisje të gjendjes së ngurtë u zhvilluan në vitet pesëdhjetë. Krahasuesit me
shumë hyrje që japin karakteristika katërkëndëshe u zhvilluan në vitet gjashtëdhjetë. Reletë statike kanë
përparësitë e ngarkesës së ulët në
26
CT dhe PT, funksionimi i shpejtë, mungesa e inercisë mekanike dhe problemet e kontaktit, jetë
e gjatë dhe më pak mirëmbajtje. Duke qenë se reletë statike rezultuan se ishin superiore ndaj
reletë elektromagnetike, ato u përdorën për mbrojtjen e linjave të rëndësishme, termocentraleve
dhe nënstacioneve. Por ata nuk zëvendësuan reletë elektromagnetike. Reletë statike u trajtuan
si një shtesë në familjen e releve. Në shumicën e releve statike, stafeta dalëse ose skllav është
një stafetë e polarizuar DC, e cila është një rele elektromagnetike. Ky mund të zëvendësohet
nga një qark tiristor, por përdoret për shkak të kostos së tij të ulët. Reletë elektromagnetike kanë
vazhduar të përdoren për shkak të thjeshtësisë dhe kostos së tyre të ulët. Mirëmbajtja e tyre
mund të bëhet nga personel më pak i kualifikuar, ndërsa mirëmbajtja dhe riparimi i releve statike
kërkon personel të trajnuar në pajisjet e gjendjes së ngurtë. Reletë statike duke përdorur teknika
dixhitale janë zhvilluar gjithashtu kohët e fundit.
Me përmasat dhe kompleksitetin në rritje të rrjeteve moderne të energjisë, skemat mbrojtëse të

shpejta, të sakta dhe të besueshme do të jenë kërkesa e së ardhmes. Interesimi në rritje po
shfaqet për përdorimin e kompjuterëve dixhitalë on-line për mbrojtje. Por kostoja e tyre është 15
deri në 20 herë më shumë se ajo e skemave mbrojtëse konvencionale. “Inovacioni më i fundit
magjepsës në fushën e teknologjisë kompjuterike është zhvillimi i mikroprocesorit, i cili po bën
revolucion në çdo aktivitet. Me zhvillimin e teknologjisë së integrimit në shkallë shumë të madhe
"VLSI", mikroprocesorët që u shfaqën në vitet shtatëdhjetë kanë evoluar dhe kanë bërë përparim
të jashtëzakonshëm në vitet e fundit. Prodhimi masiv i mikroprocesorëve të lirë përbën një
ngjarje të madhe në teknologjinë elektrike dhe atë kompjuterike. Në zonën e mëparshme,
mikroprocesorët përdoren për të zëvendësuar sistemet konvencionale logjike dixhitale dhe
elektromekanike. Në këtë të fundit, ato po përdoren si bazë për të gjitha llojet e kompjuterëve.
Me zhvillimet e fundit në teknologjinë VLSI, po zhvillohen mikroprocesorë të sofistikuar dhe
mikrokompjuterë me një çip të vetëm. Industria e energjisë elektrike gjithashtu pritet të ndikohet
në një masë të madhe nga kjo mrekulli e teknologjisë. Inxhinierët e energjisë aktualisht janë të
interesuar për aplikimin e këtij mjeti të fuqishëm në problemin e releve mbrojtëse.
Avantazhi kryesor i skemave mbrojtëse të bazuara në mikroprocesor mbi reletë statike është
fleksibiliteti i tyre. Aplikimi i mikroprocesorit në reletë mbrojtëse do të rezultojë gjithashtu në
disponueshmërinë e njësive të transmetimit më të shpejtë, më të saktë dhe të besueshëm. Një
mikroprocesor rrit fleksibilitetin e një rele për shkak të qasjes së tij të programueshme.
Mund të sigurojë mbrojtje me kosto të ulët dhe të konkurrojë me reletë konvencionale. Një numër
karakteristikash mbështetëse mund të realizohen duke përdorur të njëjtën ndërfaqe. Duke
përdorur një multiplekser, mikroprocesori mund të marrë sinjalet hyrëse të nevojshme për
realizimin e një karakteristike të veçantë të transmetimit. Programe të ndryshme mund të
përdoren për karakteristika të ndryshme. Llojet individuale dhe numri i njësive të transmetimit
është zvogëluar në masë të madhe; duke rezultuar në një skemë mbrojtëse shumë kompakte. Testet në terren k
27
demonstruan fizibilitetin e tyre dhe disa skema janë në hetim: Një sërë skemash janë
vënë në shërbim dhe performanca e tyre po vëzhgohet.
Skemat mbrojtëse të bazuara në mikroprocesor janë në fazën aktive të kërkimit dhe
zhvillimit.
6.1.7 ZONAT E MBROJTJES

Një sistem energjetik përmban gjeneratorë, transformatorë, zbarra, linja transmetimi dhe
shpërndarjeje etj. Ekziston një skemë e veçantë mbrojtëse për çdo pajisje ose element të
sistemit elektroenergjetik, si p.sh. mbrojtja e gjeneratorit; Mbrojtja e
transformatorëve, .mbrojtja e linjave të transmetimit, mbrojtja e zbarrave etj. Kështu,
sistemi elektroenergjetik ndahet në një sërë zonash për mbrojtje, zona mbrojtëse mbulon
një ose më së shumti dy elemente të një sistemi elektroenergjetik. Zonat mbrojtëse janë
planifikuar në mënyrë të tillë që i gjithë sistemi elektroenergjetik të mbulohet totalisht prej
tyre dhe në këtë mënyrë asnjë pjesë e sistemit të mos mbetet e pambrojtur. Zonat e
ndryshme mbrojtëse të një sistemi tipik të energjisë janë paraqitur në Fig 6.1-10. Zonat
mbrojtëse ngjitur duhet të mbivendosen njëra-tjetrën. Mbivendosja ndërmjet zonave ngjitur
është e pashmangshme. Nëse ndodh një defekt në zonën e mbivendosjes në një skemë
të mbrojtur siç duhet, do të fiket më shumë ndërprerës se sa minimumi i nevojshëm për
të izoluar elementin me defekt të sistemit. Një shkallë relativisht e ulët e mbivendosjes
zvogëlon probabilitetin e defekteve në këtë rajon dhe .për rrjedhojë, fikja e .shumë ndërprerësve nuk ndo
1 Zonë mbrojtëse e gjeneratorit
12 3 2 Njësia e transformatorit të gjeneratorit
34 4
zonë mbrojtëse
3 Zona mbrojtëse e shiritit të autobusëve
4 Mbrojtës i linjës së transmetimit

zonë
Kufiri i zonave mbrojtëse i vendosur nga vendndodhja e CT-ve:
Fig. 6.1-10 Zonat e Mbrojtjes
28
1'
2'
TL'
T' X'
G' 3' DHE'
1' 2' 1'
1 T 2 X 1
G 3 2
TL
DHE
LEGJENDA:
G Gjenerator
T Transformatori kryesor
TL, TLÿ Linjat e Transmetimit
1, 1' Abonim për sistemin e mbrojtjes së njësisë së transformatorit të gjeneratorit që mbulon përkatësisht ndërprerësit XX'
2 Abonim për sistemin e mbrojtjes së autobusit kryesor që mbulon ndërprerësit XX' dhe gjithashtu YY'
3, 3' Abonim për sistemet e mbrojtjes së linjave të transmetimit që mbulojnë ndërprerësit e qarkut YY'
Fig.6.1-11 Mbivendosja e Zonave Mbrojtëse Fqinjë
29
6.1.8 MBROJTJA PRIMARE DHE BACKUP

Një sistem energjetik ndahet në zona të ndryshme për mbrojtjen e tij. Ekziston një skemë e përshtatshme mbrojtëse
për secilën zonë. Nëse ndodh një defekt në një zonë të caktuar, është detyrë e releve parësore të asaj zone të
izolojnë elementin me defekt. Stafeta kryesore është linja e parë e mbrojtjes. Nëse stafeta parësore dështon të
funksionojë për ndonjë arsye, ekziston një skemë mbrojtëse rezervë për të pastruar defektin si linjë e dytë e
mbrojtjes. Shkaqet e dështimeve të një skeme mbrojtëse mund të jenë për shkak të dështimit të elementeve të
ndryshëm, siç përmendet në tabelën 6.1-3. Probabiliteti i dështimeve tregohet për secilin artikull.
Tabela 6.1-3 Pajisjet dhe përqindja e tyre e dështimeve

Emri i % e totalit % e totalit
Emri i pajisjes
Pajisjet Dështimet Dështimet
Reletë 44 Ndërprerësit e ndërprerësve 14
instalime elektrike AC 12 Mekanizmi i lëvizjes së ndërprerësit 8
instalime elektrike DC 5 Transformatorët e rrymës 7
PT 3 Ndërprerësit ndihmës 3
Furnizimi DC 1 Spiralet e lëvizjes së ndërprerësit 3
Besueshmëria e një skeme mbrojtëse duhet të jetë së paku 95%. Me projektimin, instalimin dhe mirëmbajtjen e
duhur të releve, ndërprerësve të qarkut, mekanizmave të udhëtimit, instalimeve elektrike AC dhe DC, mund të
arrihet një shkallë shumë e lartë besueshmërie. Reletë rezervë janë bërë të pavarur nga këta faktorë, të cilët mund
të shkaktojnë dështimin e releve parësore. Një rele rezervë funksionon pas një vonese kohore për t'i dhënë
stafetës parësore kohë të mjaftueshme për të punuar.
Kur funksionon një rele rezervë, një pjesë më e madhe e sistemit të energjisë shkëputet nga burimi i energjisë, por
kjo është e pashmangshme. Për aq sa është e mundur, një stafetë rezervë duhet të vendoset në një stacion tjetër.
Ndonjëherë, përdoret gjithashtu një rezervë lokale. Duhet të vendoset në mënyrë të tillë që të mos përdorë
komponentë (PT, CT, njësi matës etj.) të përbashkëta me reletë primare, të cilat duhet të mbështeten.
Ekzistojnë tre lloje të releve rezervë: (a) Rezervimi
në distancë (b) Reletë rezervë (c) Rezervimi i ndërprerësit
30
6.1.8.1 REZERVIMI REMOTE REMOTE
Kur reletë rezervë janë të vendosura në një stacion fqinj, ato mbështesin të gjithë skemën mbrojtëse
parësore duke përfshirë stafetën, ndërprerësin e qarkut, PT, CT dhe elementë të tjerë në rast të
dështimit të skemës së mbrojtjes parësore.
Është forma më e lirë dhe më e Zona 3 R-2 Zona 1'
Zona 2'
thjeshtë e mbrojtjes rezervë dhe Zona 3'
G H R S
është një mbrojtje rezervë e Rreshti numër 1 Rreshti numër 2 Rreshti numër 3
18 2 3 45 6 7
përdorur gjerësisht për linjat e F
transmetimit. Eshte
më e dëshirueshme për shkak të
Zona 1
fakti që nuk do të dështojë Zona 2
për shkak të faktorëve që R-1

Zona 3
shkaktojnë dështimin e mbrojtjes Zona 1 Set Inst.
Zona 2 Set me vonesë kohore.
parësore, (Fig. 6.1-12). Zona 3 Set me vonesë më të gjatë kohore.
Fig. 6.1-12 Skema e mbrojtjes së rezervimit në distancë
6.1.8.2 REZERVIMI RELE
Ky është një lloj rezervimi lokal në të cilin sigurohet një stafetë shtesë për mbrojtje rezervë. Ai fik të
njëjtin ndërprerës nëse rele primar dështon dhe ky operacion kryhet pa vonesë. Megjithëse një kopje
rezervë e tillë është e kushtueshme, mund të rekomandohet aty ku nuk është e mundur një kopje
rezervë në distancë. Për reletë rezervë, parimet e funksionimit që janë të ndryshme nga ato të mbrojtjes
parësore janë të dëshirueshme. Ato duhet të furnizohen nga transformatorë të veçantë të rrymës dhe
potencialit, (Fig. 6.1-13).
A B
F1
CB CB CB
CB
1
2
1 Mbrojtja kryesore (Nxirrni CB-në pas vonesës kohore në rast të një defekti)
2 Mbrojtja kryesore (Udhëtoni CB-në pas vonesës më të gjatë kohore në rast të
një defekt dhe mbrojtja kryesore dështoi)
Fig. 6.1-13 Skema rezervë e stafetës
31
6.1.8.3 REZERVIMI I NDËRTESËVE

Ky është gjithashtu një lloj rezervë lokale. Ky lloj i një rezervë është i nevojshëm për një sistem shiriti autobusi,
ku një numër ndërprerësish janë të lidhur me të. Kur një stafetë mbrojtëse funksionon në përgjigje të një defekti,
por ndërprerësi i qarkut nuk arrin të fiket, defekti trajtohet si një defekt i shiritit të autobusit. Në një situatë të tillë,
bëhet e nevojshme që të gjithë ndërprerësit e tjerë në atë shirit të autobusit të fiken. Pas një vonese kohore,
releja kryesore mbyll kontaktin e një releje rezervë, e cila i aktivizon të gjithë ndërprerësit e tjerë të qarkut në
autobus nëse ndërprerësi i duhur nuk fiket brenda një kohe të caktuar pasi spiralja e tij e kalimit është ndezur.
Një skemë tipike me një linjë, një G

autobus me një ndërprerës dhe një skemë DC
1 Rreshti 1
diagrami, për mbrojtjen nga dështimi i

2 Rreshti 2
ndërprerësve në një numër linjash në
autobusin G, janë paraqitur në Fig. 6.1-
3 Rreshti 3
14 Fig. 6.1-15,
dhe
N Linja N
përkatësisht.
Fig. 6.1-14 Autobus me një ndërprerës me një linjë

(Skema mbrojtëse e dështimit të ndërprerësit rezervë lokale)
Rreshti 1 Rreshti 2 Rreshti 3 Rreshti 4 Linja N
62 X,Y 62 X,Y 62 X,Y 62 X,Y 62 X,Y

50-1 50-2 50-3 50-3 50-N
62 62
86-G
BF
86-G
BF
Udhëtoni dhe mbyllni të gjithë ndërprerësit në autobusin G
62X,Y Pajisje ndihmëse për fillimin e dështimit të ndërprerësit të operuar nga transmetimi i linjës.
50 Rele mbirrymë që i përgjigjet rrymës që rrjedh përmes ndërprerësit
individual.
62 Kohëmatësi i dështimit të ndërprerësit.
86 Stafetë e bllokimit.
Fig. 6.1-15 Skema DC për Mbrojtjen e Rezervimit Lokal në rast të dështimit të ndërprerësit (Busi
me një ndërprerës me një linjë me kohëmatës të përbashkët)
6.1.9 CILËSITË THEMELORE TË MBROJTJES Kërkesat themelore të një sistemi
mbrojtës janë si më poshtë: (i) Selektiviteti ose diskriminimi (ii) Besueshmëria

(iii) Ndjeshmëria (iv) Stabiliteti (v) Funksionim i shpejtë
6.1.9.1 SELEKTIVITETI OSE DISKRIMINIM
32
Selektiviteti është cilësia e një rele mbrojtës me anë të të cilit është në gjendje të dallojë një defekt
në seksionin e mbrojtur dhe gjendjen normale. Gjithashtu duhet të jetë në gjendje të dallojë nëse
një defekt ndodhet brenda zonës së tij të mbrojtjes apo jashtë zonës. Ndonjëherë, kjo cilësi e
stafetës quhet edhe diskriminim. Kur ndodh një defekt në një sistem energjetik, vetëm pjesa e
dëmtuar e sistemit duhet të izolohet. Asnjë pjesë e shëndetshme e sistemit nuk duhet të ndikohet
dhe duhet lënë në funksion. Releja duhet gjithashtu të jetë në gjendje të dallojë midis një defekti
dhe kushteve kalimtare si rritja e fuqisë ose vërshimi i rrymës magnetizuese të një transformatori.
Rryma magnetizuese e një transformatori të madh është e krahasueshme me një rrymë defekti, e
cila mund të jetë 5 deri në 7 herë rryma e ngarkesës së plotë. Kur gjeneratorët e dy termocentraleve
të ndërlidhura humbasin sinkronizmin për shkak të shqetësimeve, rryma të rënda rrjedhin nëpër
pajisje dhe linja. Kjo gjendje është si një qark i shkurtër. Rrjedha e rrymave të rënda njihet si një
rritje e energjisë.
Releja mbrojtëse duhet të jetë në gjendje të bëjë dallimin midis një defekti ose rritjes së fuqisë ose
nga karakteristikat e tij të qenësishme ose me ndihmën e një stafete ndihmëse. Kështu, ne shohim
se një stafetë mbrojtëse duhet të jetë në gjendje të bëjë dallimin midis atyre kushteve për të cilat
kërkohet ndërprerje e menjëhershme dhe atyre për të cilat nuk kërkohet asnjë operacion ose një
funksion me vonesë kohore.
6.1.9.2 BESUESHMËRIA
Një sistem mbrojtës duhet të funksionojë në mënyrë të besueshme kur ndodh një defekt në zonën
e tij të mbrojtjes. Dështimi i një sistemi mbrojtës mund të jetë për shkak të dështimit të një ose më
shumë elementeve të sistemit mbrojtës. Elementët e tij të rëndësishëm janë stafeta mbrojtëse,
ndërprerësi qarku, PT, CT, instalimet elektrike, bateria, etj. Për të arritur një shkallë të lartë
besueshmërie, vëmendje më e madhe duhet t'i kushtohet projektimit, instalimit, mirëmbajtjes dhe
testimit të elementëve të ndryshëm të mbrojtjes. sistemi. Besueshmëria dhe thjeshtësia e pajisjeve
përcjellëse gjithashtu kontribuojnë në besueshmërinë. Presioni i kontaktit, materiali i kontaktit të
stafetës dhe parandalimi i ndotjes së kontaktit janë gjithashtu shumë të rëndësishëm për
besueshmërinë. Një vlerë tipike e besueshmërisë së një skeme mbrojtëse është 95%.
6.1.9.3 Ndjeshmëria
Një stafetë mbrojtëse duhet të funksionojë kur madhësia e të dhënave të tij hyrëse tejkalon vlerën
e paracaktuar. Kjo vlerë quhet pick-up. Rele nuk duhet të funksionojë kur vlera e të dhënave hyrëse
është nën vlerën e saj të marrjes. Një stafetë duhet të jetë mjaft e ndjeshme për të funksionuar kur
vlera e të dhënave hyrëse të funksionimit e tejkalon vlerën e marrjes.
6.1.9.4 STABILITETI
Një sistem mbrojtës duhet të mbetet i qëndrueshëm gjatë defektit të jashtëm që nuk shtrihet në
zonën e tij edhe kur një rrymë e madhe kalon nëpër të. Ndërprerësi përkatës është
33
supozohet të pastrojë defektin. Por sistemi mbrojtës nuk do të presë pafundësisht nëse skema
mbrojtëse e zonës në të cilën ka ndodhur defekti nuk funksionon. Pas një vonese të paracaktuar,
stafeta do të funksionojë për të fikur ndërprerësin.
6.1.9.5 FUNKSIONIMI I SHPEJTË

Një sistem mbrojtës duhet të jetë mjaft i shpejtë për të izoluar elementin e dëmtuar të sistemit sa
më shpejt që të jetë e mundur për të minimizuar dëmtimin e pajisjeve dhe për të ruajtur stabilitetin
e sistemit. Për një sistem modern të energjisë, kriteri i qëndrueshmërisë është shumë i
rëndësishëm dhe për këtë arsye, koha e funksionimit të sistemit mbrojtës nuk duhet të kalojë
kohën kritike të pastrimit për të shmangur humbjen e sinkronizmit. Pika të tjera në shqyrtim për
funksionimin e shpejtë janë mbrojtja e pajisjeve nga djegia për shkak të rrymave të mëdha të
defektit, ndërprerja e furnizimit të konsumatorëve dhe rënia e tensionit të sistemit që mund të
rezultojë në humbjen e ngarkesave industriale. Koha e funksionimit të një stafete mbrojtëse është
zakonisht një cikël. Reletë me gjysmë cikli janë gjithashtu të disponueshme. Për sistemet e
shpërndarjes koha e funksionimit mund të jetë më shumë se një cikël.
6.1.10 KLASIFIKIMI I RELEVE MBROJTËSE

Reletë mbrojtëse mund të klasifikohen në mënyra të ndryshme në varësi të ndërtimit, funksionit
dhe aplikimit të tyre. Shtojca-A është dhënë për të treguar kodimin e numrave dhe shkurtesave
standarde të pajisjes amerikane për reletë mbrojtëse.
6.1.10.1 KLASIFIKIMI I RELEVE MBROJTËSE BAZUAR NË

TEKNOLOGJIA
Reletë mbrojtëse mund të klasifikohen gjerësisht në kategoritë e mëposhtme, në varësi të
teknologjisë së përdorur për ndërtimin dhe funksionimin e tyre:
(i) Reletë elektromagnetike (ii) Reletë statike (iii) Reletë e bazuara në mikroprocesor
34
• RELETE ELEKTROMAGNETIKE
Reletë elektromagnetike përfshijnë reletë e tipit të armaturës së tërhequr, spirales lëvizëse, disqeve me
induksion dhe kupave me induksion. Reletë elektromagnetike përmbajnë një elektromagnet (ose një
magnet të përhershëm) dhe një pjesë lëvizëse (Fig. 6.1-16). Kur sasia e aktivizimit tejkalon një vlerë të
caktuar të paracaktuar, zhvillohet një çift rrotullues operativ që aplikohet në pjesën lëvizëse. Kjo bën që
pjesa lëvizëse të udhëtojë dhe të mbyllë një kontakt për të aktivizuar bobinën e lëvizjes së ndërprerësit.
(a) Rele me pol të hijezuar me diskun e induksionit (b) Rele e tipit solenoid
E rregulluar
Duke lëvizur
Kontaktoni Kontaktoni
Rsteraining
Pranvera
Armaturë
Spirale
Pivot
(c) Reletë e armaturës ose të tipit Clapper

Fig. 6.1-16 Reletë elektromagnetike
• RELETË STATIKE
Reletë statike përmbajnë qark elektronik që mund të përfshijë transistorë, IC, dioda dhe komponentë të
tjerë elektronikë. Ekziston një qark krahasues në stafetë që krahason dy ose më shumë rryma ose
tensione dhe jep një dalje për të drejtuar ose një stafetë skllav ose një qark tiristor. Rele skllav është një
stafetë elektromagnetike që mbyll kontaktin. Një stafetë statike që përmban një stafetë skllav është një
stafetë gjysmë statike. Një stafetë që përdor një qark tiristor është një stafetë tërësisht statike. Reletë
statike kanë përparësitë e barrës së ulët në CT dhe PT, funksionimin e shpejtë, mungesën e inercisë
mekanike dhe problemin e kontaktit, jetëgjatësi dhe më pak mirëmbajtje. Reletë statike kanë rezultuar
të jenë superiore ndaj reletë elektromagnetike dhe ato përdoren për mbrojtjen e linjave të rëndësishme,
35
termocentralet dhe nënstacionet. Megjithatë, ata nuk i kanë zëvendësuar plotësisht reletë elektromagnetike.
Reletë statike trajtohen si një shtesë në familjen e releve.
Reletë elektromagnetike vazhdojnë të jenë në përdorim për shkak të thjeshtësisë dhe kostos së tyre të ulët.
Mirëmbajtja e tyre mund të bëhet nga personel më pak i kualifikuar, ndërsa mirëmbajtja dhe riparimi i releve
statike kërkon personel të trajnuar në pajisjet e gjendjes së ngurtë. Fig. 6.1-17 tregon bllok diagramin e një
rele statike të thjeshtuar.
1
DC
FURNIZIM
Fuqia
Furnizimi
2 3 4 5 6
LEGJENDA
1 2 3 45 6
Transduktor Stafetë
ose Matja
Qarku Udhëtim
Prodhimi
Instrumenti Përmirësuesit Përbëhet nga: Përforcues Qarku.
Transformator •Krahasues
• Filtrat e detektorit të nivelit
Sekondarët
• Tensioni Stabilizues
Fig. 6.1-17 Diagrami bllok i reletë statike të thjeshtuar
• RELETË MBROJTËSE ME BAZË ME MIKROPROCESOR
Reletë mbrojtëse të bazuara në mikroprocesor janë zhvillimi më i fundit në këtë fushë. Me zhvillimet në
teknologjinë VLSI, janë në dispozicion mikroprocesorë të sofistikuar dhe të shpejtë. Aplikimet e tyre për
problemet e skemave të transmetimit mbrojtës janë me interes aktual për inxhinierët e energjisë. Përparësitë
e qenësishme të releve të bazuara në mikroprocesor mbi reletë statike me ose një gamë shumë të kufizuar
aplikimesh janë fleksibiliteti tërheqës për shkak të qasjes së tyre të programueshme. Reletë mbrojtëse të
bazuara në mikroprocesor mund të ofrojnë mbrojtje në derdhje të ulët dhe të konkurrojnë me reletë
konvencionale. Prirja aktuale në rënie në koston e qarqeve të integruara në shkallë të gjerë do të inkurajojë
aplikime të gjera të releve të bazuara në mikroprocesor për mbrojtjen e rrjeteve moderne komplekse të
energjisë, (Fig. 6.1-18).
36
I1 S1 Porti A
1 2 3 IDC
PPI
S2 E/C
4 5 PC7 Port Cupper
S3
6
S/C
Në Sn PC3
1 2 3 22 Port Clower
IDC 21 PC2
20 PC1
LEGJENDA: Kanali PC0
Zgjidhni
1- CT
2- KONVERTERI I në V
3- Ndreqës Porti B
4- MULTIPLEKSER Udhëtim PB0
5- Konvertuesi A/D Sinjali
6- KIT MIKROPRECESOR
Fig. 6.1-18 Diagrami bllok i një stafete mbrojtëse të thjeshtuar të bazuar në mikroprocesor
6.1.10.2 KLASIFIKIMI I RELEVE MBROJTËSE BAZUAR NË

FUNKSIONI
Reletë mbrojtëse mund të klasifikohen në kategoritë e mëposhtme, në varësi të funksionit që kërkohet

të kryejnë: (i) Reletë me mbirrymë (iv) Reletë
me frekuencë (v) Reletë me (ii) Reletë nën tension (iii) Reletë e impedancës
drejtim
Këto janë disa reletë të rëndësishme për funksionin që ata kryejnë që është e dukshme nga
emrat e tyre. Për shembull, një rele mbirrymë funksionon kur rryma tejkalon një kufi të caktuar.
Një stafetë me impedancë mat rezistencën e linjës ndërmjet vendndodhjes së releit dhe pikës
së defektit dhe funksionon nëse pika e defektit ndodhet brenda seksionit të mbrojtur. Reletë e
drejtimit kontrollojnë nëse pika e defektit qëndron në drejtimin përpara ose të kundërt. Reletë
e mësipërme mund të jenë rele elektromagnetike, statike ose të bazuara në mikroprocesor.
6.1.11 KLASIFIKIMI I SKEMAVE MBROJTËSE

Një skemë mbrojtëse përdoret për të mbrojtur pajisjet ose një seksion të linjës që përfshin një
ose më shumë rele të të njëjtave ose të llojeve të ndryshme. Më poshtë janë skemat më të
zakonshme mbrojtëse që përdoren për mbrojtjen e një sistemi elektroenergjetik modern.
(i) Mbrojtja nga mbirryma (iii) (ii) Mbrojtja në distancë
Mbrojtja diferenciale (iv) Mbrojtja nga transportuesi-rryma
37
6.1.11.1 MBROJTJA NGA MBI RRUMA

Kjo skemë mbrojtjeje përdoret për mbrojtjen e linjave të shpërndarjes, gjeneratorëve të mëdhenj,
motorëve të mëdhenj, pajisjeve etj. Përfshin një ose më shumë rele të mbirrymës.
Releja e mbirrymës funksionon kur rryma tejkalon vlerën e saj të marrjes.
Zbatimi parimor i releve mbi-rrymë është në një sistem radial, duke siguruar mbrojtjen e fazës
dhe tokës. Reletë mbi rrymë përdoren gjithashtu në sistemet industriale dhe në linjat
nëntransmetuese që nuk mund të justifikojnë mbrojtjen më të shtrenjtë si Reletë e Distancave
ose Reletë Pilot.
Karakteristika inverse-kohore e releit mbi-rrymë është shumë e përshtatshme për mbrojtjen e

linjave radiale, ku rryma e prishjes rrjedh vetëm në një drejtim. Veçoria e kohës së kundërt lejon
që defektet në rrjedhën e poshtme të pastrohen nga pajisjet mbrojtëse lokale përpara se rele të
ketë kohë për të punuar. Nga ana tjetër, nëse mbrojtja lokale nuk funksionon, stafeta me kohë
mbi rrymë përfundimisht skadon dhe hap ndërprerësin për të hequr defektin. Në mënyrë ideale,
do të instalohen 3 CT dhe tre Rele mbi Rrymë, një i lidhur për fazë, siç tregohet në Fig. 6.1-19(a).
Fuqia Fuqia
Burimi Burimi
51 51 51 51 51
51
(a) G (b) 51 G
Fig. 6.1-19 Mbrojtja tipike e tokës dhe e kohës mbi rrymën
Një stafetë shtesë është e lidhur për të matur rrymën e mbetur për të zbuluar defektet e tokës.
Në disa instalime, mund të gjeni vetëm 2 CT dhe reletë dyfazore. Problemi këtu është se faza e
pamonitoruar nuk do të zbulonte një defekt në tokë, kështu që zakonisht instalohet një rele i
tretë CT dhe defekti i tokës, siç tregohet në Fig. 6.1-19(b). Fig. 6.1-20 tregon karakteristikat e
fikjes së stafetës së mbirrymës së kohës së kundërt.
Fig. 6.1-20 Karakteristikat e fikjes së stafetës së mbi-rrymës së kohës së kundërt
38
6.1.11.2 MBROJTJA NË DISTANCË

Meqenëse impedanca e një linje transmetimi është proporcionale me gjatësinë e saj, për matjen e
distancës është e përshtatshme të përdoret rele i aftë për të matur rezistencën e një linje deri në
një pikë të paracaktuar. Një stafetë e tillë përshkruhet si një stafetë e distancës dhe është
projektuar për të funksionuar vetëm për defektet që ndodhin midis vendndodhjes së stafetës dhe
pikës së përzgjedhur të arritjes, duke bërë kështu diskriminim për defektet që mund të ndodhin
midis seksioneve të ndryshme të linjës.
Mbrojtja në distancë përdoret për mbrojtjen e linjave të transmetimit ose nëntransmetimit; zakonisht
linja 34.5 kV, 69 kV dhe 115 kV, 230 kV, 380 kV. Ai përfshin një numër reletë në distancë të llojeve
të njëjta ose të ndryshme. Llojet e rëndësishme janë impedanca, reaktanca dhe lloji mho. Një
stafetë me impedancë mat rezistencën e linjës ndërmjet pikës së defektit dhe vendndodhjes së
stafetës; një stafetë reaktance mat reaktancën dhe një rele mho mat pranimin.
Parimi bazë i matjes përfshin krahasimin e rrymës së defektit të parë nga rele me tensionin në
pikën e transmetimit. Duke krahasuar këto dy madhësi, është e mundur të përcaktohet nëse
impedanca e linjës deri në pikën e prishjes është më e madhe ose më e vogël se impedanca e
pikës së arritjes së paracaktuar. Një shembull i thjeshtë në Fig. 6.1-21 tregon se si llogaritet ky
krahasim duke përdorur një stafetë rreze të balancuar.
ME
L
BURIMI ZF
R IF
NGARKOJE
iF FAJI
vF NË
F
NË RRETH UDHËTIMIT
BODILA OPERATIVE
BODILA KUFIZUESE
RELAY
Fig. 6.1-21 Zbatimi i releit të trarëve të balancuar
Releja është e lidhur në pikën R dhe merr një rrymë dytësore të barabartë me rrymën e defektit
parësor dhe një tension dytësor ekuivalent me produktin e rrymës së defektit dhe rezistencën e
linjës deri në pikën e defektit. Nëse releja është projektuar ashtu që
39
çift rrotullimi i funksionimit është proporcional me rrymën dhe çift rrotullimi i tij frenues proporcional
me tensionin, pastaj, sipas numrit relativ të rrotullimeve të Amperit
Në ÿÿ
ÿ ÿ
ÿ Unë
ÿ aplikuar në secilën spirale, do të ketë një raport të caktuar me të cilin çift rrotullimi do të jetë i
barabartë. Kjo quhet pika e bilancit ose vendosja e pikës së arritjes së stafetës. Me një rregullim të
tillë, çdo rritje në mbështjelljen e rrymës Amper-Turn pa një rritje korresponduese të spirales së
tensionit Amper-Turns do ta bëjë stafetën të çekuilibruar, në mënyrë që
Në ÿÿ
ÿ ÿ
ÿ
nën një raport të dhënë prej ÿ I çift rrotullimi i funksionimit do të bëhet më i madh se çift rrotullimi frenues dhe stafeta do të mbyllë kontaktet e saj. Nga ana tjetër, mbi raportin e dhënë
të V ÿÿ
ÿ ÿ
ÿ Unë ÿ
, çift rrotullimi frenues do të jetë më i madh se momenti i funksionimit dhe stafeta do të frenohet
dhe kontaktet do të mbeten të hapura. Reletë të tillë janë projektuar në mënyrë që të jetë e mundur
të rregullohet vendosja e tyre omike duke ndryshuar lidhjen e rrotullimeve të Amperit të bobinës së
funksionimit me ato në bobinën e frenimit, duke bërë të mundur zgjedhjen e një cilësimi të
përshtatshëm për gjatësinë e linjës. për t'u mbrojtur.
Vendndodhja e pikave ku çift rrotullimi i funksionimit dhe frenimit janë të barabartë, përshkruhet si
karakteristikë kufitare e stafetës dhe duke qenë se varet nga raporti i tensionit dhe rrymës dhe këndi i
fazës ndërmjet tyre, mund të vizatohet në një R/X. diagramë. Vendndodhja e impedancave të sistemit
elektroenergjetik si ato të defekteve, lëkundjeve të fuqisë dhe ngarkesave mund të vizatohen në të
njëjtin diagram dhe në këtë mënyrë mund të studiohet performanca e releit në prani të shqetësimeve
të sistemit.
DIAGRAMI RX
Në përgjithësi, reletë elektromekanike i përgjigjen një ose më shumë çift rrotullues të lindur që prodhon
sasi hyrëse: • Tensioni •
Produkti i • Rryma
tensionit, rrymës dhe këndit • Forca fizike ose projektuese si p.sh. susta
ÿ ndërmjet tyre
Një konsideratë e ngjashme vlen edhe për reletë e gjendjes së ngurtë. Për stafetën e llojit të produktit
siç është releja e distancës, analizimi i përgjigjes së stafetës për të gjitha kushtet është i vështirë
sepse voltazhi ndryshon për çdo defekt ose ndryshon për të njëjtin gabim, por me kushte të ndryshme
të sistemit.
Konsideroni një qark të shkurtër ideal në vendndodhjen F në sistemin njëfazor të paraqitur në Fig.
6.1-22. Releja e distancës në shqyrtim ndodhet në terminalin e linjës A. Tensioni primar dhe rryma në
DHE
vendndodhjen e releit janë të lidhura me atë ku ( Z FP
= P
)
IP
nënshkrimi 'P' përfaqëson sasitë kryesore.
40
S A ZF B
(1:n )i F
R+jX
ME
S
(1:n) e
ËSHTË
EP
Rab Rba
i
ËSHTË
IP
Fig. 6.1-22 Tensioni, rryma dhe impedanca siç shihet nga releja e distancës
Për sa i përket sasive dytësore të CT-ve dhe PT-ve, rele e sheh ZFP parësore si
DHE ni
ZFS, ku ME( FS
== S MEFS . Ku 'ni dhe ne' janë raportet e kthesave CT dhe PT. )
IS n Eshte
Në përgjithësi, raporti E/I njihet si impedanca e dukshme e parë nga rele. Kjo rezistencë mund të
vizatohet si një pikë në planin kompleks RX. Ky është rrafshi i ohmëve sekondarë (të dukshëm).
Dikush mund të shikojë impedancën në një fazor tensioni, me kusht që rryma të supozohet të jetë
faza referuese dhe me madhësi njësi.
Kjo mënyrë e shikimit të rezistencës së dukshme të parë nga një stafetë, si fazori i tensionit në
vendndodhjen e stafetës, është shpesh shumë i dobishëm kur releja i përgjigjet ndryshimit të
kushteve të sistemit.
Për shembull, merrni parasysh impedancën e dukshme të parë nga rele kur ka rrjedhje normale
të energjisë në linjën e transmetimit. Nëse rryma e ngarkesës është me madhësi konstante dhe
tensioni i fundit dërgues në stafetë është konstant, faza e tensionit përkatës dhe si rrjedhim
impedanca do të përshkruajnë një rreth në rrafshin RX. Ngarkesa më e lehtë, që do të thotë një
madhësi më e vogël e rrymës, prodhon rrathë me diametra më të mëdhenj. Në mënyrë të
ngjashme, kur faktori i fuqisë së ngarkesës është konstant, vendndodhja përkatëse e impedancës
është një vijë e drejtë përmes origjinës.
Fig. 6.1-23 tregon këto konturet për ndryshimin e madhësisë së rrymës së ngarkesës dhe faktorëve
të fuqisë. Vini re se kur fuqia reale rrjedh në rezistencën e linjës , e dukshme përkatëse
shtrihet në gjysmën e djathtë të planit, ndërsa një fuqi e kundërt rrjedh në gjysmën e rrafshit të majtë.
Ngjashëm me vonesën e ngarkesës së faktorit të fuqisë paraqitet në rrafshin e gjysmës së sipërme,
ndërsa ngarkesa kryesore e faktorit të fuqisë paraqitet në rrafshin gjysmë të poshtëm. Transferimi i
fuqisë zero korrespondon me pikat në pafundësi. Një linjë e hapur në skajin e largët do të ketë rrymë
reaktive drejtuese dhe për këtë arsye impedanca e dukshme do të hartohet në një distancë të madhe
përgjatë boshtit negativ X. Tani merrni parasysh defektin në vendndodhjen F, siç tregohet në Fig. 6.1-22. Të
41
impedanca e dukshme korresponduese në F është paraqitur në Fig. 6.1-23. Ndërsa vendndodhja e

defektit zhvendoset përgjatë linjës së transmetimit, pika F lëviz përgjatë vijës së drejtë AB në Fig.
6.1-23. Kështu, linja e transmetimit, siç shihet nga rele, hartohet në linjën AB në rrafshin RX. Linja AB
bën një kënd ÿ me boshtin R, ku ÿ është këndi i rezistencës së linjës së transmetimit. Për një linjë të
sipërme transmetimi ÿ shtrihet midis 70° dhe 88°, në varësi të tensionit të sistemit, këndet më të mëdha
shoqërohen me tensione më të larta transmetimi.
Kur faji është në X

Fuqia në autobus Fuqia në linjë
linja e transmetimit, impedanca e
Ngarkesa e lehtë
dukshme vizatohet në linjën AB. Për Ngarkesa e rëndë Ngarko me
DHE
I vonuar pf
të gjitha gabimet e tjera ose B
ZF F
kushtet e ngarkimit, parcelat të
e impedancës larg linjës AB. Shpesh i R

është i përshtatshëm A I
ZS Ngarko me
S
për të vizatuar rezistencën e burimit Drejtues pf
(Zs) gjithashtu në diagramin RX, siç

tregohet në Fig. 6.1-23.
Ngarkimi i linjës
Fig.6.1-23 Grafiku i impedancës për vonesën dhe PF të plumbit
siç shihet nga Releja e distancës
6.1.12 RELETË E DISTANCËS TRE FAZORE

Në një sistem energjetik trefazor, ekzistojnë 10 lloje të ndryshme të defekteve të mundshme:
• Tre defekte fazë-fazë (AB, BC ose CA). • Tre defekte nga
faza në tokë (AG, BG ose CG). • Tre defekte dyfaze-tokë (ABG,
BCG ose CAG). • Gabim trefazor ose trefazor nga faza në tokë (ABC ose ABCG).
Ekuacionet që rregullojnë marrëdhënien midis tensioneve dhe rrymave në vendndodhjen e rele janë të
ndryshme për secilën nga këto defekte. Prandaj, duhet të presim që do të duhen disa Reletë Distanca,
secila prej tyre e aktivizuar nga një palë hyrje të ndryshme të tensionit dhe rrymës për të matur saktë
distancën deri në defekt. Është një parim themelor i transmetimit në distancë, që pavarësisht nga lloji i
defektit të përfshirë, voltazhi dhe rryma e përdorur për të aktivizuar stafetën e duhur janë të tilla që rele
do të masë rezistencën e sekuencës pozitive ndaj defektit. Pasi të arrihet kjo, vendosja e zonës së të
gjithë releve mund të bazohet në rezistencën totale të sekuencës pozitive të linjës, pavarësisht nga lloji
i defektit. Tani do të shqyrtojmë lloje të ndryshme defektesh dhe do të përcaktojmë hyrjet e duhura të
tensionit dhe rrymës që do të përdoren për reletë e distancës përgjegjëse për secilin prej këtyre llojeve
të gabimeve.
42
• FAZE FAZA
Për zbulimin e gabimeve nga faza në fazë, lidhet një Rele Distanca, ku tensioni linjë-
linjë ndërmjet dy fazave ka një defekt që furnizon diferencën midis rrymave në të dy
fazat dhe mat rezistencën e sekuencës pozitive ndaj defektit, Z1f .: EE
jo
ÿ
EEcbÿ
ME1f = gabimi) B- A(Faza ME1f = gabim) Faza CB(

ÿ
II jo ÿ
II cb
ÿ
EEdhe
ÿ
ME1f = defekt) AC (faza

ÿ
II dhe
ÿ
Diferenca e tensioneve fazore dhe rrymave të përdorura në ekuacionet e mësipërme

njihen si tensione dhe rryma 'trekëndësh' dhe ne e dimë se reletë e aktivizuara nga
tensionet dhe rrymat e trefishtë i përgjigjen impedancës së sekuencës pozitive ndaj një
defekti shumëfazor. Një plotësim i releve 3ÿ Distance mbulon shtatë gabimet
shumëfazore ndërmjet tyre. Për defektet dyfazore ose dyfazore në tokë, një nga tre
reletë mat impedancën e sekuencës pozitive ndaj defektit. Për një defekt trefazor, të
tre reletë matin impedancën e saktë. Lidhjet e releve fazore janë paraqitur në Fig.
6.1-24.
A
B
C
Rbc Rab Rca
C B
A
Fig. 6.1-24 Lidhjet CT dhe PT për reletë në distancë për gabimet e fazës
• SHKRIMET E TOKËS
Ashtu si në rastin e stafetëve fazor, nevojiten tre stafetë me distancë nga toka për të
mbuluar tre defektet njëfazore në tokë. Tre reletë e distancës në tokë përdoren
gjithashtu për të matur distancën e saktë deri në defekt në rast të një defekti trefazor.
Një diagram skematik i lidhjes për tre reletë e distancës së tokës është paraqitur në Fig. 6.1-25. A
43
plotësimi i plotë i stafetëve të distancës së fazës dhe tokës do të kërkojë të lidhur gjashtë elementë
matës, siç tregohet në Fig. 6.1-24 dhe Fig. 6.1-25.
A
B
C
Rcg Rbg Rag
C B A
Fig. 6.1-25 Lidhjet CT dhe PT për reletë në distancë për defektet e tokës
6.1.12.1 LLOJET E RELEVE TË DISTANCËS

Reletë e distancës mund të klasifikohen sipas formës së zonave të tyre të funksionimit.
Tradicionalisht, të gjitha format e zonave kanë qenë rrethore. Megjithatë, forma shumë më komplekse
të zonave mund të arrihen me rele moderne të gjendjes së ngurtë dhe të kompjuterizuar, megjithëse
disa nga terminologjitë më të vjetra vazhdojnë të përdoren në përshkrimin e releve të fundit.
Katër llojet e përgjithshme të releve të njohura sipas formave të zonave të tyre të funksionimit me
format e tyre karakteristike përkatëse, (Fig. 6.1-26) janë: a) Reletë me
impedancë c) Reletë e b) Reletë e pranimit ose Mho d)
reaktancës (Lloji i elementit) Reletë katërkëndëshe (lloji statik)
(a) (b) (c) (d)

Llojet e mpedancës Karakteristikat e stafetës
Fig. 6.1-26 Llojet e karakteristikave të releit të impedancës
Releja e impedancës ka formë rrethore të përqendruar në origjinën e diagramit RX.

Stafeta e pranimit (Mho) ka një formë rrethore që kalon përmes origjinës. Releja e reaktancës ka një
kufi zone të përcaktuar nga linja paralele me boshtin R. Zona shtrihet në pafundësi në tre drejtime
siç tregohet në Fig. 6.1-26(c).
44
Karakteristikat e stafetës katërkëndëshe, siç nënkupton edhe emri, përcaktohen nga katër vija të
drejta. Kjo karakteristikë e fundit është e disponueshme vetëm në reletë në gjendje të ngurtë ose të
kompjuterizuar. Forma më komplekse mund të merren duke përdorur një ose më shumë nga llojet e
stafetëve të mësipërm në kombinim logjik duke siguruar një kufi të përbërë të zonës së ndalimit.
6.1.12.2 MBROJTJA MBROJTJA E MBAJTJES-RRYTA

Kjo skemë mbrojtjeje përdoret për mbrojtjen e linjave EHV dhe UHV, përgjithësisht 115 kV e lart. Për
këtë qëllim gjenerohet një sinjal bartës në intervalin 50-500 kHz. Një transmetues dhe marrës janë
instaluar në çdo skaj të një linje transmetimi për t'u mbrojtur. Informacioni në lidhje me drejtimin e
rrymës së defektit transmetohet nga njëri skaj i seksionit të linjës në tjetrin. Në varësi të informacionit,
reletë vendosen në çdo udhëtim fundor nëse defekti qëndron brenda seksionit të tyre të mbrojtur.
Reletë nuk fiken në rast të defekteve të jashtme. Reletë janë të tipit në distancë dhe funksionimi i tyre
i fikjes kontrollohet nga sinjali bartës.
Në aplikimin e transmetimit mbrojtës të sistemeve të energjisë, Inxhinieri Rele pothuajse menjëherë

ballafaqohet me domosdoshmërinë e sigurimit të një kanali komunikimi midis dy ose më shumë
vendndodhjeve të sistemit për transmetimin e "inteligjencës" Rele nga një pikë në tjetrën. Shqetësimi i
tij kryesor është të sigurojë mbrojtje adekuate me rele për të zbuluar, lokalizuar dhe izoluar menjëherë
defektet e sistemit dhe, në të njëjtën kohë, për të ruajtur disponueshmërinë e duhur të energjisë për
konsumatorët.
Skemat më efektive të transmetimit kërkojnë që informacioni të jetë i disponueshëm në dy ose më

shumë vende për t'u krahasuar. Një krahasim i tillë lejon ndërprerjen e njëkohshme të të gjitha
terminaleve të një seksioni të linjës. Kanali i komunikimit ofron lidhjen e nevojshme për këtë krahasim
të inteligjencës rele. Kur ndodh një defekt, çdo vendndodhje jep informacionin për koordinim në
përcaktimin nëse seksioni do të fiket ose do të lihet në linjë. Zgjedhja e kanalit më të mirë të komunikimit
për transmetimin mbrojtës rregullohet nga një sërë konsideratash. Distanca ndërmjet stacioneve,
natyra e terrenit dhe funksionet e kërkuara ndikojnë të gjitha në zgjedhjen e lidhjes më të dëshirueshme.
Aktualisht, metodat e mëposhtme janë në përdorim të zakonshëm: 1.

Radio me mikrovalë - duke përdorur transmetues dhe marrës radio që funksionojnë në brezin
frekuencor 1700 deri në 6800 MHz.
2. Transportuesi i linjës së energjisë elektrike - duke përdorur transmetues dhe marrës që
funksionojnë në brezin e frekuencës 30 deri në 200 kHz dhe përdorin linjën e transmetimit të
energjisë si mjet përhapjeje për këto sinjale.
45
3. Pajisjet e tonit audio - duke përdorur transmetues dhe marrës që veprojnë në brezin e
frekuencës 600 deri në 3 kHz, duke përdorur një kanal teli pilot në pronësi private ose me
qira ose si modulim në kanalet e mikrovalës.
4. Sistemi i komunikimit me fibra optike - Sistemi i fibrave optike përbëhet kryesisht nga një
burim drite dhe një transmetues në fundin e dërgimit. Burimi optik i dritës konverton sinjalin
elektrik në sinjal optik dhe mund të jetë një lazer gjysmëpërçues ose një diodë që lëshon
dritë (LED), një bartës valësh dhe një marrës.
5. Pajisjet e telave pilot - duke përdorur ose frekuencë të fuqisë 60 Hz ose sinjale DC.
Nga sa më sipër, është e qartë se ndryshimi teknik primar midis sistemeve të ndryshme është
zona brenda spektrit të frekuencës në të cilën ato veprojnë. Çdo sistem përdor mjete të
ndryshme të përhapjes së sinjalit për performancën optimale. Për shembull, transmetimi me
mikrovalë përdor një antenë radio për sinjalin e transmetuar, zakonisht të përqendruar në një
"rreze" të fokusuar dhe drejtuar në terminalin marrës.
Po kështu, frekuencat bartëse mund të transmetohen gjithashtu përmes një qarku me tela pilot.
Megjithatë, ndërtimi i zakonshëm i telave pilot do të shkaktonte humbje penguese në
transmetim. Një qark i destinuar kryesisht për transmetim mbrojtës duhet të përmbushë
standardet e ngurtë të besueshmërisë dhe sigurisë kundër funksionimit të rremë. Përveç kësaj,
shumë aplikacione kërkojnë që kanali të përfshijë pajisje për komunikim telefonik, telemetrim,
kontroll të ngarkesës, kontroll të frekuencës ose kontroll mbikëqyrës. Secila prej këtyre
objekteve ka kërkesat e veta të veçanta të kanalit që i shtojnë kompleksitetin sistemit.
Duhet t'i kushtohet kujdes i kujdesshëm kërkesave të përgjithshme të kanalit dhe funksionit të
transmetimit mbrojtës duhet t'i jepet përparësia kryesore e kanalit.
• KONCEPTI I MBAJTESIT TE LINJES E ENERGJISE

Si një nga kanalet më të rëndësishme dhe më të përdorura të komunikimit në fushën e
shërbimeve elektrike, transportuesi i linjës së energjisë ofron një mjet të besueshëm të sigurt
për komunikimin e inteligjencës rele nga një pikë në tjetrën. Sistemi bartës përbëhet nga
transmetues dhe marrës që veprojnë në intervalin e frekuencës nga 30 deri në 200 kHz me
lidhje me kabllo koaksiale me një sintonizues të linjës dhe më pas në linjën e transmetimit
përmes një kondensatori bashkues. Kurthet e linjës, të cilat paraqesin rezistencë të lartë ndaj
një ose më shumë frekuencave bartëse, shërbejnë kryesisht për të parandaluar shkurtimin e
sinjalit të bartësit në tokë nga një defekt i jashtëm. Pajisjet e tjera, si filtrat Band-Pass dhe
hibridet përdoren në disa aplikacione. Një bllok diagram i thjeshtë i një transmetimi të një
bartësi terminali është paraqitur në Fig. 6.1-27.
46
CT TL
Line Trape
Qarku
Ndërprerës CIFTIMI
KOPACITOR
PT
Spiralja e udhëtimit
KARRIERË
Transmetues
Linjë
Mbrojtëse Akordues
Reletë Marrësi
Fig. 6.1-27 Diagrami bllok i një transportuesi të linjës së energjisë terminale
Reletë mbrojtëse marrin inteligjencën e tyre nga transformatorët aktualë dhe potencialë në linjën e
mbrojtur. Në kushte defekti, reletë funksionojnë, duke inicuar një sinjal në transmetuesin bartës që
kalon përmes sintonizuesit të linjës dhe kondensatorit bashkues në linjën e transmetimit dhe më pas
mbi linjën në terminalin e largët.
Krahasimi i këtij sinjali me statusin e stafetës në terminalin e largët përcakton nëse seksioni i linjës do
të shkëputet ose do të mbahet i paprekur për defektet e jashtme. Trap Line parandalon që sinjali
bartës të tokëzohet nga një defekt i jashtëm. Marrësi duhet të jetë në gjendje të sigurojë një dalje të
përshtatshme për të operuar Reletë e Marrësit në kushtet e linjave të dobësimit dhe zhurmës. Gjerësia
e brezit është shumë e rëndësishme për t'u marrë parasysh kur përdorni pajisjet në linja që kanë
kanale të tjera transportuese. Hapësira e frekuencave ndërmjet kanaleve përcakton numrin e kanaleve
që mund të vihen në dispozicion në spektrin e frekuencës së bartësit. Frekuenca e zgjedhur gjithashtu
ka një ndikim të rëndësishëm në zbutjen e linjës.
• MBROJTJA DIFERENCIALE
Kjo skemë diferenciale e mbrojtjes (pajisja nr. 87) përdoret për mbrojtjen e gjeneratorëve,
transformatorëve, motorëve me përmasa shumë të mëdha, zonave autobus etj. CT vendosen në të dy
anët e secilës mbështjellje të një makine. Daljet e sekondave të tyre aplikohen në bobinat e stafetës.
Rele krahason rrymën që hyn në dredha-dredha të makinës dhe e lë të njëjtën gjë. Në kushte normale
ose gjatë ndonjë defekti të jashtëm, rryma që hyn në mbështjellje është e barabartë me rrymën që del
nga mbështjellja. Por në rastin e një defekti të brendshëm në dredha-dredha, këto nuk janë të
barabarta. Ky ndryshim në rrymë aktivizon rele. Kështu, rele funksionon për defekte të brendshme dhe
mbetet jofunksionale në kushte normale ose gjatë defekteve të jashtme. Në rast të mbrojtjes së zonës
së autobusit, CT vendosen në të dy anët e shiritit të autobusit, (Fig. 6.1-28 & Fig. 6.1-29)
47
I MBROJTUR
Unë 1 PAJISJET Unë 2
Aktiv
Unë 1
R R Unë 2
Op = Dredha-dredha operative Stafetë

R = Mbështjellja frenuese
Fig. 6.1-28 Funksionim i thjeshtë diferencial (Gjendja normale ose e jashtme e defektit)
I MBROJTUR
Unë 1 PAJISJET Unë 2
Aktiv
Unë 1 R I2
R
Op = Dredha-dredha operative Stafetë

R = Mbështjellja frenuese
Fig. 6.1-29 Operacion i thjeshtë diferencial (Gjendja e defektit të brendshëm)
6.1.13 RIMBYLLJA AUTOMATIKE

Rreth 90% e defekteve në linjat ajrore janë të natyrës kalimtare. Gabimet kalimtare janë
shkaktuar nga rrufeja ose trupat e jashtëm që bien në vija. Gabimet e tilla shoqërohen gjithmonë me
harqe. Nëse linja shkëputet nga sistemi për një kohë të shkurtër, harku shuhet dhe defekti zhduket.
Menjëherë pas kësaj, ndërprerësi i qarkut mund të rimbyllet automatikisht për të rivendosur furnizimin.
Shumica e defekteve në linjat EHV shkaktohen nga rrufeja. Ndezja nëpër izolatorë ndodh për shkak të
mbitensioneve të shkaktuara nga rrufeja dhe ekziston për një kohë të shkurtër. Prandaj, vetëm një
rimbyllje e menjëhershme përdoret në rastin e linjave EHV. Nuk ka nevojë për
më shumë se një rimbyllje për një situatë të tillë. Për linjat EHV, rekomandohet një rimbyllje në 12 cikle.
Kërkohet një rimbyllje e shpejtë nga pikëpamja e stabilitetit.
Në linjat deri në 33 kV, shumica e defekteve shkaktohen nga objektet e jashtme si degët e pemëve,
etj., që bien në linjat ajrore. Kjo për faktin se lartësia e mbështetjes është më e vogël se ajo e pemëve.
Objektet e jashtme mund të mos digjen qartë në mbylljen e parë dhe mund të kërkojnë rimbyllje shtesë.
Zakonisht tre rimbyllje në 15-120 sekonda'
48
të brendshmet janë bërë për të pastruar defektin. Raportet statistikore tregojnë se mbi 80% e gabimeve
pastrohen pas rimbylljes së parë, 10% kërkojnë rimbylljen e dytë dhe 2% kanë nevojë për rimbylljen e
tretë, ndërsa 8% e mbetur janë defekte të përhershme. Nëse defekti nuk fshihet pas 3 rimbylljeve, kjo
tregon se defekti është i natyrës së përhershme. Rimbylljet automatike nuk përdoren në kabllo pasi
prishja e izolimit në kabllo shkakton një
faji i përhershëm, në përgjithësi.
6.1.14 INSTRUMENT (RRYMË DHE TENSION)

TRANSFORMATORËT
Transformatorët e instrumenteve të rrymës ose të tensionit janë të nevojshëm për izolimin e pajisjeve
të mbrojtjes, kontrollit dhe matjes nga tensionet e larta të një sistemi elektroenergjetik dhe për furnizimin
e pajisjeve me rrymën dhe tensionin e duhur. Në përgjithësi, këto janë 1A ose 5ÿ për mbështjelljet
aktuale dhe 120 V për mbështjelljet e tensionit. Sjellja e transformatorëve të rrymës dhe tensionit gjatë
dhe pas shfaqjes së një defekti është kritike në mbrojtjen elektrike pasi gabimet në sinjalin nga një
transformator mund të shkaktojnë keqfunksionim të releve. Përveç kësaj, faktorë të tillë si periudha
kalimtare dhe ngopja duhet të merren parasysh gjatë zgjedhjes së transformatorit të duhur.
Kur kërkohen vetëm madhësitë e tensionit ose të rrymës për të funksionuar një stafetë, drejtimi relativ i
rrjedhës së rrymës në mbështjelljet e transformatorit nuk është i rëndësishëm. Megjithatë, polariteti
duhet mbajtur parasysh kur reletë krahasojnë shumën ose ndryshimin e rrymave.
6.1.14.1 TRANSFORMATORËT E RRYMËS PËR MBROJTJE

Transformatorët e rrymës përdoren për të reduktuar rrymën e rëndë që rrjedh në një element të një
sistemi energjetik në vlera të ulëta që janë të përshtatshme për funksionimin me rele. Vlerësimi aktual i
një stafetë mbrojtës është zakonisht 5 ose 1 Amper.
Përveç uljes së nivelit
të rrymës, CT gjithashtu
S1
izolon qarkun e stafetës P S2
P
S
nga qarku primar që S
është një qark fuqie me

tension të lartë dhe
lejon normën e S1
P S2
standardizuar të rrymës
për përdorni e S3
S4
reletë, (Fig.
S
6.1-
Fig. 6.1-30 Transformatorët e rrymës

30). CT mund të jetë në
49
formë me një bërthamë

ose formë me dy bërthama.
Transformatori aktual është një seri

fillore
transformator. Dredha e saj kryesore H1 H2 Aktuale
lidhet në seri me qarkun në të cilin është
rryma X1 X2
E mesme
të matet (Fig. 6.1-31), dhe mbështjellja Aktuale
A
dytësore furnizon një rrymë proporcionale
me rrymën primare. Fig. 6.1-31
• KËRKESAT PËR MBROJTJEN E TRANSFORMATORËVE TË RRYMËS Kërkesat e CT-ve të

përdorura për reletë mbrojtëse janë mjaft të ndryshme nga ato të CT-ve instrumentale. Një CT e përdorur
për instrumente duhet të jetë e saktë mbi normalen
diapazoni i punës së rrymave, ndërsa një CT që përdoret për mbrojtje kërkohet të japë një raport të
saktë deri në disa herë më të lartë se rryma primare e vlerësuar. Kjo është për shkak të faktit se rele
duhet të funksionojë në mënyrë të besueshme në rrymat normale, si dhe në rrymat e prishjes. Zakonisht
rrymat e defektit janë shumë herë më të larta se rrymat nominale normale. Për shumë aplikacione,
saktësia e tij nuk është e rëndësishme në rrymat më të vogla se vlerat e vlerësuara.
Megjithëse performanca e kërkuar nga një transformator i rrymës (CT) ndryshon me llojin e mbrojtjes,
CT-të e shkallës së lartë duhet të përdoren gjithmonë. CT-të me cilësi të mirë janë më të besueshme
dhe rezultojnë në më pak probleme aplikimi dhe, në përgjithësi, ofrojnë mbrojtje më të mirë. Cilësia e
CT-ve është shumë e rëndësishme për skemat e mbrojtjes diferenciale ku funksionimi i releve lidhet
drejtpërdrejt me saktësinë e CT-ve në kushte defekti si dhe në kushte normale të ngarkesës. CT-të
mund të bëhen të ngopur në
vlerat e larta të rrymës të shkaktuara nga defektet e afërta. Për të shmangur këtë, duhet pasur kujdes
për të siguruar që në gabimet më kritike, CT të funksionojë në pjesën lineare të kurbës së magnetizimit.
Në të gjitha këto raste, CT duhet të jetë në gjendje të furnizojë një gamë të mjaftueshme të rrymës
lineare.
KUJDES
Qarku dytësor i transformatorëve të rrymës duhet të mbyllet vazhdimisht ose me
instrumente ose rele të lidhura në seri me të ose ndryshe nga një brez metalik
kur qarku primar ka rrymë që rrjedh nëpër të.
50
• POLARITETI I TRANSFORMATORIT AKTUAL
Polariteti i transformatorit aktual është i rëndësishëm. Në momentin kur rryma rrjedh në shenjën e polaritetit
primar, ajo rrjedh nga shenja e polaritetit dytësor (Fig. 6.1-32A).
Një rregull i përgjithshëm që mund të zbatohet si për transformatorët potencialë ashtu edhe për
transformatorët e rrymës është që të konsiderohet shenja e polaritetit dytësor si vazhdimësi e shenjës së
polaritetit primar, (Fig.1-32 B & C).
+ +
H1 H1
±
±
+ X1 X+1
(A) (B) (C)
Fig. 6.1-32 Polariteti i transformatorit të rrymës
• LIDHJET E TRANSFORMATORIT AKTUAL
Transformatorët aktualë mund të lidhen në konfigurime të shumta secila e krijuar për një aplikacion specifik.
Lidhjet dhe marrëdhëniet e polaritetit janë edhe më kritike kur Transformatorët e Rrymës përdoren për të
furnizuar informacionin për reletë mbrojtëse, njehsorët Watt-Hour dhe pajisje të tjera regjistrimi dhe matëse.
I a I a
Unë b Unë b
I c I c
Unë C
I a 3I Unë a Një
Unë b
Unë b I c O
I a
Unë C
A) Lidhja me yll (Y). B) Delta ( ) Lidhja

I a
Unë b
I c
Unë b =I -
Unë c a
C) Hapni lidhjen Delta
Fig. 6.1-33 Lidhjet e transformatorit të rrymës
51
Lidhjet më të përdorura të Transformatorit Rrymor janë lidhja me yll, lidhja trekëndore, lidhja me
trekëndësh të hapur, Fig. 6.1-33 A, B & C. Lidhjet e transformatorit me sistemin dhe identifikimin e
polaritetit janë ilustruar për përdorim në skema të ndryshme mbrojtëse.
6.1.14.2 TRANSFORMATORËT E TENSIONIT PËR MBROJTJE

Me transformatorët potencial/tension (PT), është thelbësore që voltazhi nga mbështjellja dytësore të jetë
sa më afër që të jetë e mundur në proporcion me tensionin primar.
Për të arritur këtë, PT-të janë projektuar në atë mënyrë që rënia e tensionit në mbështjellje të jetë e
vogël dhe densiteti i fluksit në bërthamë është shumë më poshtë se vlera e ngopjes, në mënyrë që rryma
e magnetizimit të jetë e vogël, kështu që impedanca e magnetizimit është praktikisht konstante. mbi
intervalin e kërkuar të tensionit. Tensioni sekondar i një PT është zakonisht 100-120 V me vlerat
përkatëse nga linja në neutrale. Shumica e releve mbrojtës kanë tensione nominale 110 ose 63,5 V, në
varësi të faktit nëse lidhja e tyre është linjë me linjë ose linjë me neutrale.
H1 Për të matur Për Mbrojtjen

Qarku Qarku
x1
fillore NË 66 0.100 0,100 kV
//
Tensioni 33 3
x2
H2
Fig. 6.1-34 Transformator potencial (tension).
Nga CT NË
AVR
Nga CT
FW ISHTE
0.100 13,8 0,100

13.8 / KV / KV
33 33
Fig. 6.1-35 Transformatori potencial që furnizon ngarkesën e tij
Dredha primare e transformatorit të tensionit lidhet me terminalet e qarkut ku duhet të matet tensioni
(Fig. 6.1-34) dhe mbështjellja dytësore furnizon një tension proporcional me tensionin primar (zakonisht
120 VAC sekondar).
52
A
Fuqia A NGARKOJE
Burimi NË
Fig. 6.1-36 Lidhjet elementare të transformatorëve të instrumenteve
Transformatori i tensionit është i ndërtuar me mbështjellje parësore dhe dytësore të mbështjellë në një
bërthamë çeliku të cilësisë së lartë. Raportet e kthesave të mbështjelljes kontrollohen saktësisht për të
parandaluar gabime të rëndësishme të raportit të tensionit dhe kështu arrihet një shkallë e lartë saktësie.
Saktësia e transformatorit ndikohet gjithashtu nga humbjet e
Subtractive polariteti
prodhuara në bërthamën magnetike.
x1 H1
Prandaj, transformatorët e tensionit janë projektuar dhe IS IP
I S
IP
ndërtuar me kujdes për të minimizuar këto gabime.
H2
Ndërtimi i një transformatori të tensionit është ilustruar në x2
Fig. 6.1-37.
Fig. 6.1-37 Ndërtimi i
transformatorit të tensionit
Transformatorët e tensionit janë në thelb shumë të ngjashëm me transformatorët e shpërndarjes;

megjithatë, për shkak se rezistenca e mbështjelljes është shumë e ulët, pak nxehtësi shpërndahet nga
mbështjelljet. Prandaj, mund të përdoret izolim i fortë pa marrë parasysh kanalet ftohëse në mbështjellje.
Meqenëse transformatorët janë në përputhje me rrethanat të vogla dhe kompakte, avantazhi i kombinimit
të tufave me plumb me transformatorin është më i madh se sa do të ishte me transformatorët më të
mëdhenj.
• SHKRIMI DHE MBROJTJA E PT
Siguresat e thjeshta përdoren për të mbrojtur një PT elektromagnetike nga mbingarkesat aksidentale
dhe qarku i shkurtër nëpër terminalet e tij dytësorë për funksionim normal. Për mbështjelljen parësore,
rryma varet nga voltazhi primar. PT mund të mbrohet nga siguresat me kapacitet të lartë këputjeje
(HRC) në anën parësore për tensione deri në 66 kV. Në tensione mbi 72.5 kV, siguresat primare janë
të pazbatueshme dhe është bërë praktikë e zakonshme jashtë vendit lidhja e transformatorëve HV
direkt me përçuesin e linjës 145 kV. PT-të mund të pajisen me mbrojtje rele Buchholz. PT-të e
kondensatorëve janë të lidhur pa ndryshim në mënyrë solide me sistemin në mënyrë që të mos ketë
mbrojtje parësore.
53
Ana dytësore e PT-ve mbrohet me anë të siguresave ose

ndërprerësve në miniaturë ose me një kombinim të të dyjave. Siguresa
Ekziston një avantazh në përdorimin e MCB-ve pasi ato mund

të organizohen për të dhënë një sinjal në rast të daljes së tyre.
PT
Me mbrojtjen e siguresave, duhet të sigurohen vetëm reletë ndihmëse për
të treguar një dështim të siguresave. I njëjti disavantazh është i natyrshëm Sinjali
në mbrojtjen e siguresave HT të PT-ve, (Fig. 6.1-38). Siguresat HT
MCB
sigurojnë gjithashtu një mjet për izolimin e PT-ve, nëse është e nevojshme.
Fig. 6.1-38
• LIDHJET PT
Transformatori potencial (PT/VT) është projektuar për t'u lidhur paralelisht me linjën
për të transformuar (ulur) tensionin e linjës në 115/120 volt për rele. Lidhjet më të
përdorura të Transformatorit të Rrymës janë lidhja me yll, lidhja trekëndore, lidhja
me trekëndësh të hapur, Fig. 6.1-39 & Fig. 6.1-40 (A, B, C dhe D). Mënyra në të
cilën transformatorët janë të lidhur në sistem dhe identifikimi i polaritetit janë ilustruar
për përdorim në skema të ndryshme mbrojtëse.
A A
L-1 H2 H1
x1
B B Ngarkoni
H1 x2 x2 x1
Lidhje
L-2 H2 x2
C C
H1 H2 x1
L-3
Fig. 6.1-39 Lidhja Delta/Wye (ÿ/Y).

A B C A B C
H1 H2 H1 H2 H1 H2 H1 H2 H1 H2 H1 H2
x2x1 x2x1 x2x1 x2x1 x2x1 x2x1
N A B C
A B C
Fik. 6.1- Lidhja 40(A) Delta/Delta (D/D). Fig. 6.1- Lidhja me tokëzim 40(B) Wye/Wye (Y/Y)
54
A
E thyer
B
Delta
C
H1 H2 H1 H2 H1 H2 H1 H2 H1 H2
x2x1 x2x1 x2x1 x2x1 x2x1
A B C
N A B C
Fig. 6.1-40(C) Lidhja Delta e thyer Fig. 6.1-40(D) Hap Lidhjen Delta
SHËNIM: Për të mbajtur tensionin në njehsorë dhe reletë në një vlerë të sigurt, sekondari
qarku duhet të jetë i tokëzuar
55
_________________________________________________________________
_________________________________________________________________
_________________________________________________________________
_________________________________________________________________
_________________________________________________________________
_________________________________________________________________
_________________________________________________________________
_________________________________________________________________
_________________________________________________________________
_________________________________________________________________
_________________________________________________________________
_________________________________________________________________
_________________________________________________________________
_________________________________________________________________
_________________________________________________________________
_________________________________________________________________
_________________________________________________________________
_________________________________________________________________
_________________________________________________________________
_________________________________________________________________
_________________________________________________________________
_________________________________________________________________
_________________________________________________________________
_________________________________________________________________
_________________________________________________________________
_________________________________________________________________
_________________________________________________________________
_________________________________________________________________
_________________________________________________________________
_________________________________________________________________
_________________________________________________________________
56
DETYRA 6.1-1
RAPORTI I KTHIMIT TË TRANSFORMATORIT
OBJEKTIVAT
1. Kontrolloni raportin e kthesave të transformatorit aktual.
MATERIALE, MJETE DHE PAJISJE

1 - Set i provës me shumë Amper 1 – 20:1 CT
PROCEDURA
TEST E VLERËSIMIT
:Ekzistojnë dy metoda për testimin e një transformatori aktual për raportin :
• Rryma • Tensioni.
Metoda aktuale përdor një burim të lartë të rrymës për të kaluar rrymën (deri në vlerën e plotë) në primarin
e një CT dhe për të matur amperazhin në sekondar. Kjo metodë përdor kabllo të rëndë, siç tregohet në Fig.
6.1-1 dhe një lloj burimi me rrymë të lartë, siç tregohet në Fig. 6.1-2, si p.sh. një gjenerator ose një grup
testimi me tension të ulët, me rrymë të lartë.
Fig. 6.1-1 Seti i provës me injeksion parësor me shumë përforcime
57
1. Merrni nga instruktori juaj sa vijon: 100 A P1

a. CT do të
S2
kontrollohet për të
Raporti i kthesave. fillore A
b. Dy Ampermetra. Injeksion S1
Set Test
c. Set parësor i testit të injektimit. d.
Furnizimi me AC. 5A
P2
100 /5 CT
Fig. 6.1-2 Burimi i tensionit të ulët, rrymës së lartë
2. Lidheni qarkun siç tregohet në figurën e mësipërme 6.1-2
SHËNIM
Një rrymë e barabartë me vlerën e vlerësuar dërgohet përmes primarit
të CT nga grupi parësor i testit të injektimit.
3. Matni leximin e ampermetrave A1 dhe A2.
4. Pjestoni vlerën e A1 me A2.
SHËNIM
duke
1 shtuar ReA
Raporti i është raporti aktual dhe duhet të jetë i barabartë
duke
2 shtuar ReA
përafërsisht raporti i shënuar në Tabelën e Emrit të CT.
58
DETYRA 6-1-2
RELE E TEPER RRUGAVE
OBJEKTIVAT
1. Të hetojë Karakteristikat Kohore-Rrymë të Mbirrymës Drejtuese

Stafetë.
PAJISJE DHE MATERIALE
1. PAJISJET E PROVIMIT TË NJËSISË DREJTUESE

Lloji i injektimit dytësor Multi-amp Model SR-51 • Matësi i
këndit të fazës • Plumbat e testimit. • Ndërruesi i fazës • Ploy-
meter i Sistemit të Energjisë
UDHËZIME TË PËRGJITHSHME
PROCEDURAT E TESTIMIT PER RELEJEN E MBYRRUMIT DREJTOR
Westinghouse Lloji CR Lloji

i Përgjithshëm Elektrik IBC Një
Rele me Mbi-Rrymë Drejtuese ndez një qark kur ndjen dy kushte jonormale në sekuencën vijuese:
1. Rrjedha e rrymës duhet të kthehet
mbrapsht.
2. Rrjedha e rrymës së kundërt duhet të jetë më e lartë se një sasi e paracaktuar dhe rrjedha
duhet të vazhdojë për një kohë të paracaktuar.
Ky stafetë përbëhet nga dy njësi, një njësi drejtimi dhe një njësi e mbirrymës.
Njësia e drejtimit është e ngjashme me një vatmetër njëfazor. Ai përmban një spirale të aktivizuar
me tension dhe rrymë. Kur këto dy mbështjellje janë të ndezura, një çift rrotullues prodhohet në
diskun e njësisë së vërtetë. Një zhvendosje 180° në marrëdhënien fazore midis tensionit dhe
rrymës prodhon një çift rrotullues të kundërt në disk. Normalisht, çift rrotullimi i prodhuar mban të
hapura kontaktet e njësisë së drejtimit. Kur rrjedha e rrymës në qark kthehet mbrapsht, disku i
njësisë do të rrotullohet për të mbyllur kontaktet e njësisë së drejtimit.
Njësia e mbirrymës së stafetës është e ngjashme me stafetën e mbirrymës së vonesës në kohë.

Kontaktet e njësisë së drejtimit duhet të mbyllen përpara se të prodhohet çift rrotullimi i funksionimit
në diskun e induksionit të njësisë së mbirrymës. Kështu, releja e mbirrymës së drejtimit kërkon
kthim, si dhe një sasi minimale të rrjedhës së rrymës përpara se të fiksojë një ndërprerës qarku.
59
LLOJET E TESTEVE
1. NJËSIA DREJTUESE
• Marrja minimale
2. NJËSIA E MBYRRURMËS
• Marrja minimale •
Karakteristikat aktuale të kohës
Procedura e provës është rregulluar për të testuar çdo element të stafetës individualisht.
Kontaktet e elementit të drejtimit duhet të bllokohen të mbyllura ose të anashkalohen për
të lejuar testimin e plotë të elementit të mbirrymës.
KONFIGIMI I SETI TESTIMIT RELE

KONTROLLI POZICIONI
Çelësi "Power ON". FAKT
"Zgjedhësi i funksionimit të kohëmatësit" SIPER-"PA MIRËMBAJTJE."
Ndërro ULËT-"VAZHDIM."
Kontrolli kryesor Zero (në drejtim të kundërt të akrepave të orës)
Ndërprerës "Aux. Power". "INT."
Ndërprerësi "Rapja e voltmetrit". Për të lexuar tensionin në 1/3 e sipërme të shkallës
Çelësi "Zgjedhësi i voltmetrit". "AJO"
Çelësi "Zgjedhësi ndihmës". "AJO"
"Kontrolli ndihmës Zero (në drejtim të kundërt të akrepave të orës)
Ndërprerës "AC Range". 10A
Ndërprerësi "DC Range". 5A
Ndërprerës Kështu që rryma e dëshiruar mund të lexohet në 1/3 e sipërme të

"Diapazoni kryesor i ampermetrit"
shkallës
Ndërprerës "Voltage Relay-DET" sipas dëshirës - Pozicionet 1-4 (Shih hapin 4)
Ndërprerësi i daljes #1-#2". Prodhimi #1
60
PROCEDURA-I
I. TESTI I NJËSISË DREJTUESE
1. Lidheni testuesin e stafetës MULTI-AMP me një burim të përshtatshëm energjie dhe tokëzimi siç
tregohet në pllakën e emrit.
Sigurohuni që çelësi kryesor të jetë i fikur dhe kontrolloni që drita "Power On" është e fikur.
2. Lidhni terminalin e polaritetit ± të spirales së funksionimit të rrymës së njësisë së drejtimit të relesë

me terminalin e polaritetit të "Dalja AC #3" (f) (shtyllat lidhëse në të djathtë). Terminali tjetër i
spirales së funksionimit të stafetës duhet të lidhet me rubinetin e dëshiruar të "AC Output #1" (10
Volt).
3. Lidhni bobinën polarizuese të tensionit të stafetës me "Terminalet e daljes AC #3. Termina e polaritetit
"t" e spirales polarizuese të tensionit të stafetës duhet të lidhet me terminalin pa polaritet të "Daljes
AC #3". (posta lidhëse në të majtë )
4. Kthejeni "DET" (Direct. Element Test) Kaloni në pozicionin e dëshiruar.
SHËNIM
Pozicionet l, 2, 3 dhe 4 janë të lidhura në fabrikë për të prodhuar vlerat e dhëna më poshtë
POZICIONI VOLTS AMPERES
1 1 4
2 2 4
3 1 8
4 2 8
Pozicionet 5 deri në 9 lihen të palidhura për të lejuar përdorimin për çdo vlerë të veçantë të
përbashkët për sistemin e përdoruesit. Instalimi i një rezistence në këto pozicione të palidhura mund
të prodhojë çdo vlerë të arsyeshme të rrymës dhe tensionit.
5. Ndizni fuqinë dhe shikoni dritën e ndezur "Power ON".
6. Nisni njësinë duke shtypur çelësin "Initiate".
7. Rrotulloni "Main Control" në drejtim të akrepave të orës për të rritur daljen derisa kontaktet e njësisë
së drejtimit të stafetës të mbyllen. Lexoni dhe regjistroni vlerat e tensionit dhe rrymës në njehsorët
përkatës.
8. Tërhiqeni kapakët nga grupi i provës në bobinën potenciale të stafetës. Njësia e drejtimit rele
kontaktet duhet t'i rezistojnë mbylljes.
61
II TESTI I NJËSISË TË MBYRRURMËS

KONFIGIMI I SETI TESTIMIT RELE
KONTROLLI POZICIONI
Çelësi "Power ON". FAKT
Çelësi "Zgjedhësi i funksionimit të kohëmatësit". SIPER-"PA MAINT"

LOWER-"CONT"
Kontrolli kryesor Zero (në drejtim të kundërt të akrepave të orës)
Ndërprerës "Aux. Power". "EXT"
Çelësi "Voltage Range" Çelësi Për të lexuar tensionin në 1/3 e sipërme të shkallës
"Voltage Selector" Çelësi "Aux. "AC-3"
Selector" "AC-3-24"
"Kontroll ndihmës" Zero (në drejtim të kundërt të akrepave të orës)
Ndërprerës "AC Range". 10A
Ndërprerësi "DC Range". 5A
"Diapazoni kryesor i ampermetrit" Ndërroni në mënyrë që rryma e dëshiruar të

lexohet në 1/3 e sipërme të shkallës
"Testi i stafetës së tensionit" (Elementi i drejtpërdrejtë) VENDOSI NORMËN
Ndërro
Ndërprerësi i daljes #1/#2". Prodhimi #1
PROCEDURA-II
1. Bllokoni kontaktet e Njësisë Drejtuese të mbyllura dhe ndiqni procedurën për "Induksion
Rele mbirrymë të diskut".
2. Lidheni "Phase Shifter" Model CS-5 me një burim të përshtatshëm të fuqisë 3ÿ ose Model CS-6 me një burim
të përshtatshëm 1ÿ. Kontrolloni dritën "Ndezja e energjisë". SIGURUAR ËSHTË FIKUR KRYESORI.
3. Lidhni testuesin e releve të modelit SR-51 me një burim të përshtatshëm energjie dhe tokëzim siç tregohet
në pllakën e emrit. Kontrolloni dritën "Power ON". SIGURUAR ËSHTË FIKUR KRYESORI.
4. Duke përdorur kabllot e vazhdimësisë, lidhni "PAM". lidhni në SR-51 te terminalet "Current Coil Input" në
Modelin CS-5 ose CS-6. Lidheni plumbin e zi me polaritetin (±) në CS-5 ose CS-6.
5. Duke përdorur kabllot e dritës, lidhni terminalet "Phase Shifter Output" me Aux.
Terminalet e hyrjes së energjisë" në SR-51. Terminalet "±" duhet të lidhen së bashku.
62
6. Duke përdorur kabllot e dritës, lidhni bobinën polarizuese të tensionit të njësisë së drejtimit të stafetës
me terminalet "AC Output #3" të SR-51; Terminali i polaritetit rele "t" në " terminali i polaritetit "±".
"Dalja AC # 3
7. Duke përdorur kabllot e rregullta, lidhni spiralen aktuale të funksionimit të njësisë së drejtimit të stafetës
me "Output #1"; Terminali i polaritetit rele "f" në terminalin e polaritetit "Output #1" "±".
8. Rrotulloni çelësin "Main Control" në drejtim të akrepave të orës në vlerën aktuale të dëshiruar siç lexohet
Ampermetri kryesor.
9. Rregulloni kontrollet "Coarse" dhe "Fine" në modelin CS-5 ose CS-6 në këndin e dëshiruar të fazës siç
lexohet në matësin e këndit të fazës. Ky duhet të jetë këndi i çift rrotullues maksimal siç përcaktohet
nga buletini i udhëzimeve të prodhuesit.
10.Rrotulloni "Aux. Control" në drejtim të akrepave të orës derisa kontaktet e njësisë së drejtimit të stafetës të mbyllen.
Lexoni vlerën e tensionit në voltmetër.
11. Regjistroni vlerat e rrymës, tensionit dhe këndit fazor në cilën njësi drejtimi
kontaktet mbyllen.
SHËNIM
Në fund të testit, sigurohuni që të hiqni të gjitha bllokimet nga Relay
63
64
SHTOJCA-A
PËRCAKTIMET DHE FUNKSIONET E PAJISJES ASDFN
Pajisja # Përkufizimi/Funksioni Pajisja # Përkufizimi/Funksioni
1 Master Elementi është pajisja inicuese, si p.sh 11 E rezervuar për aplikim në të ardhmen.
çelësi i kontrollit, releja e tensionit, çelësi notues, etj
shërben ose drejtpërdrejt, ose nëpërmjet një lejuese të tillë
pajisje si mbrojtëse dhe reletë me vonesë kohore për të vendosur një
pajisjet brenda ose jashtë funksionimit.
2 Releja e nisjes ose e mbylljes me vonesë në kohë është një pajisje 12 Pajisja e mbi-shpejtësisë është zakonisht e lidhur direkt
që funksionon për të dhënë një sasi të dëshiruar të vonesës kohore çelësi i shpejtësisë që funksionon me shpejtësinë e tepërt të makinës.
para ose pas çdo pike ose operacioni në një komutim
sekuenca ose sistemi rele mbrojtës, përveç si
ofruar në mënyrë specifike nga funksionet e pajisjes 62 dhe 79
përshkruar më vonë.
3 Stafeti i kontrollit ose i ndërthurjes është një pajisje që 13 Pajisja me shpejtësi sinkrone, si p.sh. një centrifugale.
vepron në përgjigje të pozicionit të një numri të ndërprerësi i shpejtësisë, një stafetë me frekuencë rrëshqitëse, një stafetë tensioni,
pajisje të tjera, ose në një numër të paracaktuara funksionon një rele nën rrymë ose çdo lloj pajisjeje
kushtet në një pajisje për të lejuar një funksionim me shpejtësi afërsisht sinkron të një makine.
sekuencë për të vazhduar, për të ndaluar ose për të siguruar një kontroll
pozicioni i këtyre pajisjeve ose i këtyre kushteve për
çdo qëllim.
4 Master Contactor është një pajisje, përgjithësisht e kontrolluar nga 14 Pajisja nën shpejtësi funksionon kur shpejtësia e a
pajisja nr 1 ose ekuivalente dhe e nevojshme makina bie nën një vlerë të paracaktuar.
pajisje lejuese dhe mbrojtëse që shërben për të bërë
dhe thyejnë qarqet e nevojshme të kontrollit për të vendosur një
pajisje në funksionim në kushtet e dëshiruara
dhe për ta nxjerrë jashtë funksionit në kushte të tjera ose jonormale
kushtet.
5 Ndalimi i funksioneve të pajisjes për të vendosur dhe mbajtur një 15 Shpejtësia ose frekuenca, funksionet e pajisjes që përputhen
pajisje jashtë funksionit. për të përputhur dhe mbajtur shpejtësinë ose frekuencën e a
makinë ose të një sistemi të barabartë ose afërsisht
e barabartë me atë të një makine, burimi ose sistemi tjetër.
6 Ndërprerësi i nisjes është një pajisje kryesore e së cilës 16 E rezervuar për aplikim në të ardhmen.
funksioni është të lidhni një makinë me burimin e saj
tensioni i fillimit.
7 Ndërprerësi i qarkut të anodës është ai që përdoret në anodë 17 Ndërprerësi i shuntimit ose shkarkimit shërben për të hapur ose për të
qarqet e një ndreqësi fuqie për qëllimin kryesor të mbyllni një qark shuntimi rreth çdo pjese të
ndërprerja e qarkut ndreqës nëse një hark mbrapa duhet aparate (përveç një rezistence), të tilla si një makinë
65
ndodhin. fushë, një armaturë makine, një kondensator ose një reaktor.
Shënim: Kjo përjashton pajisjet që kryejnë të tilla
operacionet e shuntimit siç mund të jetë e nevojshme në
procesi i nisjes së një makine nga pajisjet 6 ose 42, ose
ekuivalenti i tyre dhe gjithashtu përjashton pajisjen 73
funksion që shërben për ndërrimin e rezistorëve.
8 Kontrolli i rrymës Pajisja shkyçëse është a 18 Pajisja përshpejtuese ose ngadalësuese përdoret për të
pajisje shkëputëse-siç është një çelës thikë, qark mbyll ose për të shkaktuar mbylljen e qarqeve që përdoren
ndërprerësi ose blloku i siguresave tërheqëse-përdoret për qëllimin e për të rritur ose ulur shpejtësinë e një makine.
lidhjen dhe shkëputjen, përkatësisht, burimin
të fuqisë së kontrollit për dhe nga autobusi i kontrollit ose
pajisje.
Shënim: Fuqia e kontrollit konsiderohet se përfshin pajisje ndihmëse
fuqia që furnizon aparate të tilla si motorët e vegjël
dhe ngrohje.
9 Pajisja kthyese përdoret për qëllime të kthimit mbrapsht 19 Kontaktori i tranzicionit nga fillimi në drejtim është a
një fushë makine ose për kryerjen e ndonjë kthimi tjetër mbrapsht pajisje që funksionon për të inicuar ose shkaktuar
funksione. transferimi automatik i një makine nga fillimi në
lidhja e rrymës në punë.
10 Ndërprerësi i sekuencës së njësisë përdoret për të ndryshuar sekuencën
në të cilat njësitë mund të vendosen brenda dhe jashtë shërbimit
pajisje me shumë njësi.
20 Valvula me operim elektrik është një solenoid- ose motor- 33 Ndërprerësi i pozicionit krijon ose prish kontaktin kur
valvula e operuar që përdoret në vakum, ajër, gaz, vaj, pajisje kryesore ose pjesë e aparatit që nuk ka pajisje
ujë, ose linja të ngjashme. numri i funksionit, arrin një pozicion të caktuar.
Shënim: Funksioni i valvulës mund të tregohet nga
futja e fjalëve përshkruese si “Frena” ose
"Reduktimi i presionit" në emrin e funksionit, i tillë
"Valvula e frenave me operim elektrik".
21 Distance Relay është një pajisje që funksionon kur 34 Ndërprerësi i sekuencës që funksionon me motor është një shumë-
rritet pranimi i qarkut, impedanca ose reaktansa ndërprerësi i kontaktit që rregullon sekuencën e funksionimit të
ose zvogëlohet përtej kufijve të paracaktuar. pajisjet kryesore gjatë ndezjes dhe ndalimit, ose
gjatë operacioneve të tjera të ndërrimit të njëpasnjëshëm.
22 Equalizer Circuit Breaker është një ndërprerës që shërben për të 35 Funksionimi i furçës ose qarku i shkurtër i unazës rrëshqitëse
kontrolloni ose për të bërë dhe thyer barazuesin ose Pajisja përdoret për ngritjen, uljen ose zhvendosjen e
lidhjet e balancimit të rrymës për një fushë makine, ose furçat e një makinerie ose për lidhjen e shkurtër të rrëshqitjes së saj
për pajisjet rregulluese, në një njësi të shumëfishtë unazave, ose për kyçjen ose shkëputjen e kontakteve të
instalimi. një ndreqës mekanik.
66
23 Pajisja e kontrollit të temperaturës funksionon për të ngritur ose për të 36 Pajisja e polaritetit operon ose lejon funksionimin e
ulni temperaturën e një makinerie ose aparati tjetër, një pajisje tjetër vetëm me një polaritet të paracaktuar.
ose të ndonjë mjedisi, kur temperatura e tij bie poshtë, ose
ngrihet mbi, një vlerë e paracaktuar.
Shënim: Një shembull është një termostat që ndez a
ngrohës i hapësirës në një montim komutues kur
temperatura bie në një vlerë të dëshiruar siç dallohet
nga një pajisje që përdoret për të siguruar automatik
rregullimi i temperaturës ndërmjet kufijve të ngushtë dhe do
të caktohet si 90T.
24 E rezervuar për aplikim në të ardhmen. 37 Rele nënrryme ose nënfuqi është një pajisje
që funksionon kur rrjedh rryma ose fuqia
zvogëlohet nën një vlerë të paracaktuar.
25 Sinkronizimi, ose kontrolli i sinkronizimit, pajisje 38 Pajisja mbrojtëse e dëgjimit është ajo që funksionon
funksionon kur dy qarqe AC janë brenda kufijve të dëshiruar temperatura e tepërt e kushinetave, ose në të tjera jonormale
kufijtë e frekuencës, këndit të fazës ose tensionit, për të lejuar kushtet mekanike, të tilla si konsumimi i panevojshëm që mund
ose për të shkaktuar paralelizimin e këtyre dy qarqeve. përfundimisht rezulton në temperaturë të tepërt të mbajtësit.
26 Aparati Pajisja termike funksionon kur 39 E rezervuar për aplikim në të ardhmen.
temperatura e fushës së shuntit ose armaturës
mbështjellja e një makinerie, ose ajo e një ngarkese ose ngarkese kufizuese
rezistenca lëvizëse ose e një lëngu ose mediumi tjetër tejkalon
një vlerë e paracaktuar; ose nëse temperatura e
aparate të mbrojtura, të tilla si një ndreqës fuqie, ose të
çdo medium zvogëlohet nën një vlerë të paracaktuar.
27 Rele nëntensioni është një pajisje që funksionon në një 40 Field Relay është një pajisje që funksionon në një ose të caktuar
vlera e dhënë e nëntensionit. vlerë anormalisht e ulët ose dështim i fushës së makinës
rrymë, ose në një vlerë të tepërt të reaktivit
komponent i rrymës së armaturës në një makinë AC
që tregon ngacmim anormalisht të ulët të fushës.
28 E rezervuar për aplikim në të ardhmen. 41 Field Circuit Breaker është një pajisje që funksionon për të
aplikoni, ose për të hequr, ngacmimin në terren të a
makinë.
29 Kontaktori izolues përdoret shprehimisht për 42 Running Circuit Breaker është një pajisje e së cilës
shkëputja e një qarku nga tjetri për Funksioni kryesor është të lidhni një makinë me të
qëllimet e funksionimit, mirëmbajtjes ose testimit emergjent. burimi i tensionit qarkullues pasi është sjellë
deri në shpejtësinë e dëshiruar në lidhjen e nisjes.
30 Annunciator Relay është një rivendosje jo automatikisht 43 Transferim manual ose pajisje përzgjedhëse që transferon
pajisje që jep një numër të veçantë vizuale qarqet e kontrollit në mënyrë që të modifikojnë planin e
67
indikacionet mbi funksionimin e pajisjeve mbrojtëse, funksionimin e pajisjeve komutuese ose të disa prej
dhe që mund të organizohet gjithashtu për të kryer një bllokim pajisjet.
funksionin.
31 Pajisja e veçantë e ngacmimit lidh një qark si p.sh 44 Unit Sequence Starting Relay është një pajisje që
fusha e shuntit të një konverteri sinkron në një burim funksionet për të nisur njësinë tjetër të disponueshme në a
e ngacmimit të veçantë gjatë sekuencës fillestare; ose pajisje me shumë njësi në dështim ose në
ai që aktivizon qarqet e ngacmimit dhe ndezjes mosdisponueshmëria e njësisë normale të mëparshme.
e një ndreqësi fuqie.
32 Releja e fuqisë së drejtimit është ajo që funksionon në a 45 E rezervuar për aplikim në të ardhmen.
vlera e dëshiruar e rrjedhës së fuqisë në një drejtim të caktuar, ose
me fuqinë e kundërt që rezulton nga harku prapa në
qarqet anode ose katodike të një ndreqësi fuqie.
46 Faza e kundërt, ose Faza-Bilanci, Releja aktuale është 57 Pajisja e qarkut të shkurtër ose e tokëzimit është një fuqi
një pajisje që funksionon kur rrymat e polifazës ose pajisje me energji të ruajtur që funksionon për të
janë të sekuencës së fazës së kundërt, ose kur polifaza qark i shkurtër ose tokëzimi i një qarku në përgjigje të
rrymat janë të pabalancuara ose përmbajnë fazë negative- mjete automatike ose manuale.
renditni komponentët mbi një sasi të caktuar.
47 Releja e tensionit të sekuencës së fazës është një pajisje që 58 Power Rectifier Misfire Relay është një pajisje që
funksionon mbi një vlerë të paracaktuar të polifazës funksionon nëse një ose më shumë ndreqës të fuqisë
tension në sekuencën e dëshiruar të fazës. anodat dështojnë të ndezin.
48 Releja e sekuencës jo të plotë është një pajisje që kthehet 59 Rele mbitensioni është një pajisje që funksionon në një
pajisjet në pozicionin normal ose të fikur dhe bllokohen vlera e dhënë e mbitensionit.
nëse është normale fillimi, funksionimi ose ndalimi
sekuenca nuk është plotësuar siç duhet brenda a
kohë të paracaktuar.
49 Makina, ose Transformatori, Rele Termike është a 60 Releja e balancës së tensionit është një pajisje që funksionon
pajisje që funksionon kur temperatura e një AC një ndryshim i caktuar në tension midis dy qarqeve.
armatura e makinës, ose e armaturës ose e ngarkesës tjetër
mbështjellje mbajtëse ose element i një makine DC, ose
konvertues ose ndreqës fuqie ose transformator fuqie
(duke përfshirë një transformator ndreqës fuqie) tejkalon a
vlerë e paracaktuar.
50 Mbirryma e menjëhershme, ose stafeta e shkallës së ngritjes është 61 Releja e bilancit aktual është një pajisje që funksionon
një pajisje që funksionon menjëherë në një tepruar një ndryshim i caktuar në hyrjen ose daljen aktuale prej dy
vlera e rrymës, ose në një normë të tepruar të rritjes së rrymës, qarqeve.
duke treguar kështu një defekt në aparat ose qark
të mbrojtura.
51 Releja e mbirrymës së kohës AC është një pajisje me një 62 Ndalimi me vonesë në kohë, ose hapja, stafeta është a
68
karakteristikë e caktuar ose e anasjelltë e kohës që funksionon pajisja e vonesës kohore që shërben në lidhje me
kur rryma në një qark AC tejkalon a pajisja që nis mbylljen, 4 ndalimin ose
vlerë e paracaktuar. funksionimi i hapjes në sekuencë am automatike.
52 Ndërprerësi AC është një pajisje që përdoret për mbyllje 63 Releja e presionit, nivelit ose rrjedhës së lëngut ose gazit është a
dhe ndërpret një qark të rrymës AC në normale pajisje që funksionon me vlera të dhëna lëngu ose gazi
kushte ose për të ndërprerë këtë qark me defekt ose presioni, rrjedha ose niveli, ose në një shkallë të caktuar ndryshimi
kushtet emergjente. të këtyre vlerave.
53 Ngacmuesi ose Releja e Gjeneratorit DC është një pajisje që 64 Releja mbrojtëse e tokës është një pajisje që funksionon
detyron ngacmimin e fushës së makinës DC të ndërtohet për dështimin e izolimit të një makine,
gjatë nisjes ose që funksionon kur makina transformator ose i aparateve të tjera në tokë, ose në
tensioni është ndërtuar deri në një vlerë të caktuar. flashover i një makine DC në tokë.
Shënim: Ky funksion i është caktuar vetëm një stafete që
zbulon rrjedhën e rrymës nga korniza e a
makinë ose kuti mbyllëse ose strukturë e një pjese të
aparat në tokë, ose zbulon një tokë në a
dredha-dredha ose qark normalisht i pabazuar. Nuk eshte
aplikuar në një pajisje të lidhur në sekondar
qark ose neutral sekondar i një transformatori aktual,
ose transformator aktual., i lidhur në rrymë
qarku i një sistemi normalisht të tokëzuar.
54 Ndërprerësi DC me shpejtësi të lartë është një ndërprerës qarku 65 Guvernator është pajisja që kontrollon portën ose
që fillon të zvogëlojë rrymën në qarkun kryesor në hapja e valvulës së një lëvizësi primar.
0.01 sekondë ose më pak, pas shfaqjes së DC
mbirryma ose norma e tepërt e rritjes së rrymës.
55 Releja e faktorit të fuqisë është një pajisje që funksionon kur 66 Notching, ose Vrapim, pajisje që funksionon për të
faktori i fuqisë në një qark AC bëhet mbi ose lejojnë vetëm një numër të caktuar operacionesh të a
nën një vlerë të paracaktuar. pajisje, pajisje ose një numër të caktuar të dhënë
të operacioneve të njëpasnjëshme brenda një kohe të caktuar të secilit
tjera. Ai gjithashtu funksionon për të aktivizuar një qark
periodikisht, ose që përdoret për të lejuar ndërprerje
nxitimi ose vrapimi i një makinerie me shpejtësi të ulët
për pozicionimin mekanik.
56 Releja e aplikimit në terren është një pajisje që automatikisht 67 Rele mbirrymë me drejtim AC është një pajisje që
kontrollon zbatimin e ngacmimit të fushës në një AC funksionon në një vlerë të dëshiruar të mbirrymës AC
motori në një pikë të paracaktuar në ciklin e rrëshqitjes. që rrjedh në një drejtim të paracaktuar.
68 Releja e bllokimit është një pajisje që nis një sinjal pilot 82 Releja e rimbylljes DC është një pajisje që kontrollon
për bllokimin e fikjes në defektet e jashtme në a mbyllja dhe rimbyllja automatike e një qarku DC
linjë transmetimi ose në aparate të tjera nën ndërprerës, përgjithësisht në përgjigje të qarkut të ngarkesës
69
kushte të paracaktuara, ose bashkëpunon me të tjera kushtet.
pajisje për të bllokuar fikjen ose për të bllokuar rimbylljen në një
gjendje jashtë hapi ose: në lëkundjet e energjisë.
69 Pajisja e kontrollit lejues në përgjithësi është një dy- 83 Kontrolli automatik selektiv, ose stafeta e transferimit është
pozicioni, çelësi i operuar me dorë që në një pozicion një pajisje që funksionon për të zgjedhur automatikisht
lejon mbylljen e një ndërprerësi ose vendosjen ndërmjet burimeve ose kushteve të caktuara në një
të një pajisjeje në funksion, dhe në tjetrën pajisje ose kryen një operacion transferimi
pozicioni parandalon ndërprerësin ose pajisjen automatikisht.
nga operimi.
70 Reostat me operim elektrik është një reostat që është 84 Mekanizmi operativ është komplet elektrik
përdoret për të ndryshuar rezistencën e një qarku në përgjigje të mekanizmi ose sermekanizmi, duke përfshirë
disa mjete të kontrollit elektrik. motori i funksionimit, solenoidi, çelsat e pozicionit, etj, për
një ndërrues çezme, rregullator induksioni ose ndonjë pjesë
aparat që nuk ka numrin e funksionit të pajisjes.
71 E rezervuar për aplikim në të ardhmen. 85 Transportuesi, ose Pilot-Wire, Releja e Marrësit është një pajisje
që operohet ose frenohet nga një sinjal i përdorur në
lidhje me rrymë-bartës ose tela pilot DC
transmetimi i drejtimit të defektit.
72 Ndërprerësi i qarkut DC përdoret për të mbyllur dhe ndërprerë a 86 Releja e mbylljes është një dorë që funksionon elektrike
Qarku i fuqisë DC në kushte normale ose në ose pajisje e rivendosur elektrike që funksionon për t'u mbyllur
ndërprisni këtë qark në rast defekti ose emergjence poshtë dhe mbaj pajisjen am jashtë shërbimit në t2ie
kushtet. shfaqja e kushteve jonormale.
73 Kontaktori i rezistencës së ngarkesës përdoret për të shantazhuar ose futur një 87 Rele mbrojtëse diferenciale është një pajisje mbrojtëse
hapi i kufizimit të ngarkesës, zhvendosjes ose treguesit të rezistencës që funksionon në një kënd përqindje ose fazor ose
në një qark energjie ose për të futur një ngrohës hapësire ndryshim tjetër sasior i dy rrymave ose i
qark, ose për të ndërruar një ngarkesë të lehtë ose rigjeneruese disa sasi të tjera elektrike.
rezistenca e një ndreqësi fuqie ose makinerie tjetër në dhe
jashtë qarkut.
74 Alarm Relay është një pajisje e ndryshme nga një lajmërues, si 88 Motori ndihmës, ose gjeneratori motorik është një i përdorur
mbulohet nga pajisja nr. 30 që përdoret për të funksionuar, ose për funksionimin e pajisjeve ndihmëse si pompat,
për të vepruar në lidhje me, një vizuale ose të dëgjueshme ventilatorë, ngacmues, përforcues magnetikë rrotullues etj.
alarmi.
75 Mekanizmi i ndryshimit të pozicionit është mekanizmi që 89 Line Switch përdoret si shkyçës ose izolues
përdoret për të lëvizur një njësi ndërprerëse të lëvizshme në kaloni në një qark të rrymës AC ose DC, kur kjo
dhe nga lidhja, shkëputja dhe testimi pajisja funksionon me energji elektrike ose ka energji elektrike
pozicionet. pajisje shtesë, të tilla si një çelës ndihmës, magnetik
bllokoj etj.
76 Releja e mbirrymës DC është një pajisje që funksionon 90 Rregullimi i funksioneve të pajisjes për të rregulluar një sasi,
70
kur rryma në një qark DC tejkalon një të dhënë ose sasi, të tilla si tensioni, rryma, fuqia, shpejtësia,
vlerë. frekuenca, temperatura dhe ngarkesa, në një vlerë të caktuar
ose ndërmjet kufijve të caktuar për makineritë, linjat lidhëse ose
aparate të tjera.
77 Transmetuesi i pulsit përdoret për të gjeneruar dhe transmetuar 91 Rele drejtimi i tensionit është një pajisje që funksionon
impulset mbi një qark telemetrimi ose pilot-teli në kur tensioni në një ndërprerës të hapur ose
pajisje treguese ose marrëse në distancë. kontaktori tejkalon një vlerë të caktuar në një drejtim të caktuar.
78 Matja e këndit të fazës, ose mbrojtëse jashtë hapit 92 Voltage, Power Directional Rele është një pajisje që
Rele është një pajisje që në një kënd të paracaktuar të fazës lejon ose shkakton lidhjen e dy qarqeve
ndërmjet dy tensioneve ose ndërmjet dy rrymave ose kur diferenca e tensionit ndërmjet tyre kalon a
ndërmjet tensionit dhe rrymës. vlera e dhënë në një drejtim dhe shkaqe të paracaktuara
këto dy qarqe të shkëputen nga secili
tjera kur fuqia rrjedh mes tyre
tejkalon një vlerë të caktuar në drejtim të kundërt.
79 Releja e rimbylljes AC është një pajisje që kontrollon 93 Field Changing Contactor është një pajisje që
rimbyllja automatike dhe mbyllja nga një qark AC funksionet për të rritur ose ulur në një hap
ndërprerës. vlera e ngacmimit të fushës në një makinë.
80 E rezervuar për aplikim në të ardhmen. 94 Tripping, ose Trip-Free Relay është një pajisje që
funksionon për të ndezur një ndërprerës, kontaktor ose
pajisje, ose për të lejuar ndalimin e menjëhershëm nga të tjerët
pajisje; ose për të parandaluar rimbylljen e menjëhershme të a
ndërprerës qarku, në rast se duhet të hapet
automatikisht edhe pse qarku i mbylljes së tij është
mbahet i mbyllur.
81 Releja e frekuencës është një pajisje që funksionon në një 95-99 Përdoret vetëm për aplikime të veçanta individuale
vlera e paracaktuar e frekuencës, qoftë nën ose mbi instalimet ku asnjë nga ato të caktuara nuk numërohet
ose në frekuencën normale të sistemit ose shkallën e ndryshimit të funksionet nga 1 deri në 94 është i përshtatshëm
frekuenca.
Shënim: Një seri e ngjashme numrash, duke filluar me 201 në vend të 1, duhet të përdoret për ato funksione të pajisjes në një makinë, ushqyes ose të tjera
pajisjet kur këto kontrollohen drejtpërdrejt nga sistemi i mbikëqyrjes. Shembuj tipikë të funksioneve të tilla të pajisjes janë 201, 205 dhe
294.
71
SHKRONJA PARASE *Shënim: Në kontrollin e një qarku, ndërprerësi me të ashtuquajturin X-
Shkronjat e prapashtesës përdoren me numrat e funksionit të pajisjes për Skema e kontrollit rele Y, rele X është pajisja e të cilit
qëllime të ndryshme. Për të parandaluar konfliktin e mundshëm, çdo kontaktet kryesore përdoren për të aktivizuar bobinën e mbylljes dhe
shkronja prapashtesë e përdorur veçmas, ose ndonjë kombinim shkronjash, kontaktet e stafetës Y ofrojnë veçorinë kundër pompës për
tregon vetëm një fjalë ose kuptim në një individ ndërprerësi.
pajisje. Të gjitha fjalët e tjera duhet të përdorin shkurtesat si
të përfshira në Standardin Amerikan Z32.13-1950, ose më i fundit \Këto shkronja tregojnë gjendjen ose sasinë elektrike
rishikimi i tij, ose duhet të përdorë ndonjë tjetër dallues ndaj asaj i përgjigjet pajisja, ose mediumi në të cilin ndodhet
shkurtesë, ose të shkruhen plotësisht sa herë që janë të vendosura, të tilla si:
të përdorura. Për më tepër, kuptimi i çdo shkronje të vetme prapashtese, A Ajri, ose Amperi
ose kombinim shkronjash, duhet të përcaktohen qartë në C Aktuale
legjenda mbi vizatimet ose botimet që aplikohen në DHE

Elektrolit
pajisje. F Frekuenca, ose Rrjedha
L Niveli, ose i lëngshëm
Shkronjat e mëposhtme të prapashtesës në përgjithësi janë pjesë e P Fuqia ose Presioni
përcaktimi i funksionit të pajisjes dhe kështu shkruhen drejtpërdrejt PF Faktori i fuqisë
prapa numrit të pajisjes, si p.sh. 23X, 90V ose 52BT. Vaj

P
Këto shkronja tregojnë pajisje të veçanta ndihmëse, të tilla si: S Shpejtësia
X
T Temperatura
DHE Rele ndihmëse

V Tension, Volt, ose vakum
ME
Fuqia Reaktive VAR
R Stafetë ngritëse
W Ujë, ose Watts
L Rele e uljes
Këto shkronja tregojnë vendndodhjen e pajisjes kryesore në
0 Rele e hapjes
qarku, ose lloji i qarkut në të cilin përdoret pajisja ose
C Stafetë mbyllëse
llojin e qarkut ose aparatit me të cilin është i lidhur,
CS Çelësi i kontrollit
kur kjo është e nevojshme, si p.sh.
CL "a" Rele me çelës ndihmës

Një alarm ose energji ndihmëse
AKTIV "b" Rele me çelës ndihmës AC Rryma alternative
NË Rele "lart" Pozicioni-Switch NJË anodë
D Rele "poshtë" Pozicioni-Switch B Bateri, ose ventilator, ose autobus
BP Shtypni butonin
Brake BK
PB Bypass
BT Lidhja e autobusit
C Kondensatori, kompensuesi ose rryma bartëse
Katodë CA
DC Rrymë e vazhdueshme
DHE Ngacmues
F Ushqyes, ose Fushë, ose Filament
72
G Gjenerator, ose tokë*. ML Load-Limit Motor
H Ngrohës, ose Strehimi NIS Rregullimi ose sinkronizimi i shpejtësisë, motori
L Linjë S Solenoid
Motori M, ose Matja TC Spiralja e udhëtimit
N Rrjeti, ose Neutral** Mbështjellja e sipërme e funksionimit
P Pompë Valvula V
R Reaktor, ose ndreqës Të gjitha kontaktet ndihmëse dhe çelësat kufizues për pajisje të tilla
S Sinkronizimi dhe pajisje si ndërprerës, kontaktorë, valvola dhe
T Transformator, ose Test, ose Thyratron reostatet përcaktohen si më poshtë:
Transformatori TH (ana e tensionit të lartë) a Ndërprerësi ndihmës, hapet kur pajisja kryesore
TL Transformator (ana e tensionit të ulët) është në de-energji ose jo-operuar
TM Telemeter pozicion.
NË Njësia b Ndërprerësi ndihmës, i mbyllur kur është kryesor
** Prapashtesa "N" përdoret përgjithësisht në preferencë ndaj "G" për pajisja është në gjendje të çaktivizuar ose jo në funksion
pajisje të lidhura në neutralin sekondar të rrymës pozicion.
aa Ndërprerësi ndihmës, hapet kur funksionon

transformatorë, ose në sekondarin e një transformatori aktual
mekanizmi i pajisjes kryesore është në de-

mbështjellja kryesore e së cilës ndodhet në neutralin e a
makinë ose transformator fuqie, me përjashtim të rastit të pozicion me energji ose jo të operuar.
bb Çelësi ndihmës, i mbyllur kur funksionon

transmetimi i linjës së transmetimit, ku prapashtesa "G" është më shumë
mekanizmi i pajisjes kryesore është në de-

zakonisht përdoret për ato rele që funksionojnë në tokë
gabimet. pozicion me energji ose jo të operuar.
Këto shkronja tregojnë pjesë të pajisjes kryesore, të ndara në e, 1, h, Çelësat ndihmës specialë përveç a, b, aa,
dy kategoritë e mëposhtme: një grup dhe bb. Shkronjat e vogla (të vogla) duhet të jenë
Të gjitha pjesët, përveç kontakteve ndihmëse dhe çelsave kufizuese si reklamë, ose ba, përdoret për çelësat ndihmës të mësipërm.
mbuluar më vonë. bc, bd, Shënim. Nëse janë disa çelësa ndihmës të ngjashëm
etj. të pranishëm në të njëjtën pajisje, ata duhet të ai

Shumë prej tyre nuk janë pjesë e numrit të pajisjes, dhe
duhet të shkruhet direkt nën numrin e pajisjes, si p.sh caktohet numerikisht 1, 2, 3 etj kur
20 43. -ff ose -T e nevojshme.
BB LC Çelësi i kontrollit të mbylljes, i mbyllur kur

shirit përkulës (për qark DC me shpejtësi të lartë
shkelës) Lidhja e mekanizmit të ndërprerësit është rikyçur
Brake BK pas një hapjeje të qarkut
C shkelës.
Spirale, ose kondensator
LS Kaloni kufirin
Mbyllja e CC
Spirale mbajtëse HC Këto shkronja mbulojnë të gjitha tiparet e tjera dalluese ose
ËSHTË Shunt induktiv karakteristikat ose kushtet, të pa përshkruara në mënyrë specifike në
L 2-9.4.1 deri në 2-9.4.4, që shërbejnë për të përshkruar përdorimin e

Spiralja e poshtme e funksionimit
pajisja ose kontaktet e saj në pajisje të tilla si:

Motori operativ M
Një përshpejtues, ose automatik

Motori MF Fly-Ball
73
B Bllokimi, ose Rezervimi
C Mbylle, ose Ftohtë
D Ngadalësim, Shpërthim ose Poshtë
DHE
Emergjenca
F Dështim, ose Përpara
H E nxehtë, ose e lartë
Rivendosja e dorës HR
HS Shpejtësi e lartë
TI Koha e anasjelltë
L E majta, ose lokale, ose e ulët, ose e poshtme, ose drejtuese
Manuali M
FAKT Joaktiv
ON Aktiv
O Hapur
P Polarizues
R E drejta, ose Ngritja, ose Rimbyllja, ose Marrja, ose
Telekomanda, ose anasjelltas
S Dërgimi, ose Swing
T Test, ose Udhëtim, ose Pas
Mbyllja me vonesë në kohë të TDC
Hapja e TDO me vonesë në kohë
NË Lart
NUMRA PRAPAJESË
Nëse dy ose më shumë pajisje me të njëjtin numër funksioni dhe
shkronja prapashtesë (nëse përdoret) janë të pranishme në të njëjtën pajisje,
ato mund të dallohen nga prapashtesa të numëruara si p.sh.
52X-1, 52X-2 dhe 52X-3, kur është e nevojshme.
Pajisjet që kryejnë më shumë se një funksion
Nëse një pajisje kryen dy funksione relativisht të rëndësishme në
një pajisje në mënyrë që të jetë e dëshirueshme të identifikohen të dyja këto
funksionet, kjo mund të bëhet duke përdorur një funksion të dyfishtë
numri dhe emri si p.sh.
27-59 Rele nëntensioni dhe mbitensioni
74
MËSIMI 6.2
SHPËRNDARJA E ENERGJISË
75
76
MËSIMI 6.2
PËRMBLEDHJE E MËSIMIT TË
DISPECHIMIT TË ENERGJISË
PËRSHKRIM
Ky mësim shpjegon objektivat e dispeçerimit të energjisë dhe pasqyron listën e detyrave dhe
përgjegjësive të dispeçerëve të energjisë elektrike, që kanë të bëjnë me procedurat e lëshimit
të lejeve dhe lejeve të transferimit.
OBJEKTIVAT
Pas përfundimit të këtij mësimi, pjesëmarrësit duhet të jenë në gjendje:

• Të kuptojnë objektivat e dispeçimit të energjisë •
Të listojnë detyrat dhe përgjegjësitë e dispeçerit të
energjisë. • Të kuptojnë procedurat e lëshimit të zhdoganimeve dhe të
transfertave. • Të njohë lidhjen ndërmjet dispeçerit të energjisë dhe
operatorit të rrjetit. • Listoni mjetet e komunikimit për transmetimin e informacionit.
77
78
PËRMBLEDHJE E DEPARTAMENTIT TË OPERACIONIT TË SISTEMIT
DIVIZIONI I DISPEÇIMIT TË PUSHTETIT
Funksioni kryesor i këtij divizioni është të koordinojë me të gjitha termocentralet dhe

nënstacionet e transmetimit të shpërndara në Provincën Lindore për monitorimin e
prodhimit dhe transmetimit të energjisë. Dispeçerët e energjisë elektrike mbajnë
gjithmonë kontakt gjatë periudhës 24-orëshe me të gjitha termocentralet për të
përshtatur prodhimin e energjisë me kërkesën totale të qyteteve dhe fabrikave. Ata
gjithashtu koordinohen me teknikët e transmetimit të energjisë për të kryer mirëmbajtjen
e nevojshme për linjat dhe nënstacionet e transmetimit.
Në fakt ekzistojnë katër grupe (ndërrime) për të menaxhuar aktivitetet e dispeçimit të

energjisë. Puna e dërgimit është e ndarë në tre seksione. Seksioni i parë merr përsipër
detyrat e Sistemeve të Menaxhimit të Energjisë (EMS). Seksioni i dytë merret me
kontrollin e rrjetit të transmetimit të tensionit të lartë (69 kV e lart) dhe seksioni i tretë
kujdeset për tensionin e ulët (13.8 kV).
Kompjuteri EMS ka aftësinë të shfaqë prodhimin e secilit gjenerator, konsumin e

energjisë, rezervat e rrotullimit dhe përmbledhjen e motit. Një ose dy operatorë nga
çdo ndërrim janë caktuar për të monitoruar sistemin EMS. Operatorët në konsolën
EMS përpiqen gjithmonë të mbajnë frekuencën e energjisë rreth 60 Hz dhe kjo mund
të arrihet duke kontrolluar rezervat e rrotullimit (400 MW). Me fjalë të tjera, kur një
turbinë ndizet për çfarëdo arsye dhe nëse rezervat e rrotullimit janë më pak se 400
MW, kjo do të bëjë që turbinat e tjera të mbyllen. Të gjitha punët e EMS kryhen përmes
kompjuterit. Kur ka një ndërprerje ose tepricë në furnizimin me energji elektrike,
kompjuteri dërgon pulse elektrike te guvernatori (valvula e turbinës me avull/valvula e
turbinës me gaz) përmes sistemit SCADA (RTU). Guvernatori do të rregullojë
automatikisht funksionimin e gjeneratorit për të përmbushur kërkesën. Në disa raste,
kur turbina me avull prodhon më pak se 180 MW ose turbina me gaz prodhon më pak
se 50 MW, sistemi EMS vihet në funksionim manual. Më pas dispeçeri nga konsola e
tij në qendrën e kontrollit të energjisë do të koordinohet me të gjitha termocentralet për
të mbajtur gjenerimin total me 60 Hz dhe 400 MW si rezerva rrotulluese. Për shembull,
kur frekuenca bëhet më e vogël se 60 Hz, dispeçeri mund t'i kërkojë me telefon
termocentralit të rrisë deri diku furnizimin dhe kur është e kundërta, ai kërkon reduktimin
e furnizimit me energji elektrike. Për më tepër, dy operatorë nga çdo ndërrim janë
përgjegjës për të kontrolluar rrjetin e transmetimit të energjisë 69 kV e lart për të gjithë
Krahinën Lindore. Përveç kësaj, dy ose më shumë operatorë kërkohen të kontrollojnë
rrjetin e transmetimit të energjisë prej 13.8 kV e më poshtë për Rajonin e Damamit
(DRCC). Prandaj, kur teknikët e linjës së transmetimit vendosin të kryejnë mirëmbajtjen për një pjesë
79
rrjeti i transmetimit si transformatori, ndërprerësi i qarkut të vajit, shufrat e autobusëve, një

linjë transmetimi, kryepunëtori i ekuipazhit të mirëmbajtjes përgatit kërkesën për ndërprerje
të pajisjeve dhe më pas e dërgon atë te Programi i Dispeçimit. Planifikuesi studion kërkesën
për të shmangur ndonjë konflikt me kërkesat e tjera, pastaj nëse është në rregull, ai kërkon
nga dispeçeri ditën tjetër që të koordinohet me Operatorin e Rrjetit të përfshirë për procedurën
e ndezjes/fikjes.
DIVIZIONI SCADA
Për shkak të madhësisë dhe kompleksitetit të sistemit energjetik, kostos së funksionimit
manual dhe frekuentimit, SEC vendosi të aplikojë Sistemet e Kontrollit Mbikëqyrës dhe të
Marrjes së të Dhënave (SCADA) për të bërë të mundur që ata të mbajnë njohuri relativisht të
plotë të kushteve në sistemin energjetik ose pjesët e sistemeve për të cilat ata janë përgjegjës
si dhe për të kontrolluar nga distanca pajisjet si ndërprerësit, gjeneratorët, transformatorët
dhe pajisjet e tjera. Funksioni SCADA kryhet nga M9000 Power Control Systems (PCS).
M9000 i siguron Dispeçerit të Energjisë një informacion të përditësuar të vazhdueshëm që
kërkohet për të monitoruar gjendjen e sistemit të energjisë dhe për të kontrolluar pajisjet e
sistemit të energjisë. Divizioni SCADA është përgjegjës për mirëmbajtjen e harduerit dhe
softuerit M9000 në mënyrë që të sigurojë funksionimin e qetë të sistemit SCADA. Dy njësi
janë krijuar për të ndërmarrë operacionin dhe sistemi M9000 me një fuqi punëtore totale prej
30, afërsisht.
80
NJËSIA Softuerike
Njësia këtu mirëmban të gjitha programet softuerike të nevojshme për të vënë në funksion
sistemin kompjuterik M9000. Sistemi kompjuterik M9000 nuk mund ta kuptojë gjuhën
njerëzore, prandaj, ky sistem është ndërtuar me më shumë se njëqind programe softuerike
për ta mbajtur sistemin funksional dhe për të përpunuar/shfaqur/përditësuar/raportuar të
dhënat dhe për t'i bërë ato të disponueshme për dispeçerin. Me fjalë të tjera, këto grupe
programesh synojnë të ndihmojnë dispeçerin në mbrojtjen më efikase të sistemit të energjisë.
Nëse shikojmë një nga ato programe, për shembull, Programi Automatik i Kontrollit të
Gjenerimit (AGC) i projektuar për përputhjen e gjenerimit total të energjisë me kërkesën e
menjëhershme. Në shembullin e dytë, Programi i Përpunimit të Alarmit është përgjegjës për
informimin e Operatorit/Dispeçerit për çdo shkelje që ka ndodhur në rrjetin e sistemit
elektroenergjetik, në mënyrë që të ndërmerren veprimet e duhura.
NJËSIA HARDWARE
Kjo njësi trajton të gjithë mirëmbajtjen e nevojshme për sistemin SCADA që përbëhet nga
stacioni kryesor (PCC), terminalet në distancë (RTU) dhe disa lidhje komunikimi midis
njësisë kryesore dhe të largët. Lidhjet e komunikimit mund të jenë qarqe teli, kanale
mikrovalore, fibra optike ose bartës i linjës së energjisë elektrike. Besueshmëria e sistemit
SCADA është rritur duke përdorur kanale alternative komunikimi në mënyrë që në rast të
ndonjë dështimi në qarkun e komunikimit, RTU-të e prekura të mund të lidhen me një qark
tjetër komunikimi.
Në sistemin SCADA, njësia kryesore skanon në mënyrë sekuenciale njësinë e terminalit në

distancë duke i dërguar një mesazh të shkurtër çdo RTU për të pyetur nëse RTU ka ndonjë
gjë për të raportuar. Nëse ndodh, RTU do të dërgojë një mesazh përsëri në njësinë kryesore
dhe të dhënat e marra do të vendosen në memorien e kompjuterit. Nëse kërkohet, një
mesazh kontrolli do të dërgohet në RTU dhe një alarm ose mesazh do të printohet në
makinën kryesore të shkrimit dhe do të shfaqet në ekran. Prandaj, RTU-të në të gjitha
stacionet mund të monitorohen çdo disa sekonda për t'u siguruar operatorëve në qendrën
e kontrollit rishikimin e përditësuar të kushteve të sistemit. Kur shfaqet ndonjë problem në
stacionin e largët, një mesazh do të dërgohet nga njësia në distancë te masteri dhe skanimi
normal do të ndërpritet mjaftueshëm që masteri të marrë mesazhin dhe të sigurojë një alarm
në mënyrë që operatori të mund të ndërmarrë veprime të menjëhershme ose në disa raste
njësia kryesore mund të kryejë automatikisht veprime të paracaktuara kontrolli.
RTU-të e sistemit SCADA janë të vendosura në stacione të zgjedhura për të kryer disa
funksione të parazgjedhura. RTU-të janë të pajisura me mikrokompjuter që ka
81
memorie për të qenë në gjendje të kryejë disa funksione pa drejtimin e njësisë kryesore.
Megjithatë, çdo operacion i kryer i raportohet masterit në skanimin tjetër.
Njësitë e largëta janë gjithashtu të pajisura me modem në mënyrë që ata të mund të pranojnë
mesazhin nga master dhe t'i sinjalizojnë masterit që mesazhi është marrë dhe operacionet e
dëshiruara janë kryer. Reletë e vendosura në RTU përdoren për të hapur ose mbyllur qarqet e
zgjedhura të kontrollit te pajisjet e kontrolluara me komandë nga njësia kryesore dhe për të kuptuar
kur është kryer një operacion në mënyrë që RTU të mund t'i sinjalizojë masterit që operacioni i
dëshiruar ka qenë përfunduar. Transformatorët në njësitë e largëta përdoren për të kthyer sasi të tilla
si tensioni, rryma ose vat në rrymë direkte ose tension proporcional me sasinë e matur dhe më pas
me anë të konvertuesve analog në dixhital (A/D) konvertojnë sasinë në formë dixhitale të përdorur
nga sistemi.
Për më tepër, njësitë e largëta mund të pajisen me regjistrime të Sekuencës së Ngjarjeve (SOE) për
të regjistruar të gjitha defektet që ndodhin me kohën dhe datën.
Njësia kryesore është zemra e sistemit SCADA. Të gjitha operacionet e një RTU bëhen përmes
njësisë kryesore dhe i raportohen masterit nga RTU-të. Njësia kryesore përbëhet nga kompjuter
dixhital dhe pajisje për të lejuar komunikimin ndërmjet njësisë kryesore dhe RTU-ve. Pajisjet e tilla
përfshijnë modemë për të lidhur pulset dixhitale të përdorura nga kompjuteri me një formë (pulse
analoge) që mund të transmetohet dhe merret nga RTU-të. Sinjalet midis njësisë kryesore dhe RTU-
ve janë zakonisht tone të frekuencës audio dhe mesazhi zakonisht transmetohet përmes transmetimit
të energjisë ose linjave.
Përveç kompjuterit, sigurohen pajisje periferike të nevojshme për funksionimin e duhur të sistemit.
Pajisjet e tilla përbëhen nga një tastierë kontrolli, tastierë, CRT (ekrane), regjistruesit e stilolapsit,
drejtuesi i diskut dhe baza e të dhënave. Për më tepër, sistemi është i pajisur me printera, logger dhe
fotokopjues për t'i dhënë operatorit në stacionin kryesor një mesazh me shkrim të veprimeve të kryera
nga njësia kryesore dhe të të dhënave të dërguara nga RTU-të. Për më tepër, një diagram i thjeshtuar
me një linjë i sistemit energjetik zakonisht jepet në formën e një tabele të madhe harte (hartë muri)
që tregon kur stacionet janë normale dhe kur ekzistojnë kushte jonormale.
Ekrani CRT ka kapacitetin për të ofruar shfaqje grafike me diagrame një linjë.
Me CRT-të me ngjyra mund të përdoren ngjyra të ndryshme për të dalluar nivelet e tensionit,
ndryshimet e ngjyrave mund të përdoren për të treguar nëse një ndërprerës qarku është i hapur apo i mbyllur.
Një tregues pulsues përdoret automatikisht për një pajisje që ka ndryshuar gjendjen e saj, si dhe një
alarm zanor për të njoftuar operatorin për gjendjen. Treguesi pulsues dhe alarmi zanor ndalojnë kur
operatori pranon gjendjen e alarmit.
82
LIDHJA E NSH-së ME KOMPJUTERIN HARRIS PCC

NSH-ja është një sistem "i pavarur" që përfshin pajisje të tjera (kompjuter, telekomandë stacioni,
konzola, etj) krejtësisht të pavarura nga PCC dhe çdo sistem tjetër.
Megjithëse sistemi i NSH-së është i pavarur si një lehtësi për dispeçerin, është krijuar një lidhje
nga kompjuteri i NSH-së përmes RTU-së lokale të PCC-së me kompjuterin Harris. Qëllimi i kësaj
lidhjeje është të lejojë sistemin e NSH-së që të këshillojë dispeçerin përmes CRT-së së konsolës
Harris për të dhënat hyrëse dhe dështimet e mëdha të sistemit.
Mesazhet e alarmit të NSH-së të dërguara në tastierën Harris janë si

më poshtë: 1. Të dhënat e NSH-së janë marrë - Ky mesazh tregon se ngjarjet e NSH-së janë
duke u regjistruar në printerin I/O të dispeçerit.
2. Njësia e largët e NSH-së dështoi - Ky mesazh alarmi tregon se një telekomandë stacioni
nuk përgjigjet.
3. SOE I/O Printer Failed - Ky mesazh alarmi tregon se ose
printeri I/O i dispeçerit ose i programuesit dështoi.
4. Disku i SOE Failed - Ky mesazh alarmi tregon se një disk i lidhur me
Kompjuteri i stacionit kryesor të NSH-së ka dështuar.
KOSOLA DISPECHER DHE PROGRAMER

Ekzistojnë dy konzola të pajisura me sistemet e NSH-ve, njëra për përdorim nga dispeçerët,
tjetra nga programuesit. Konzolat janë stacione "General Electric Terminel 300 I/O". Stacioni
dispeçer i vendosur në dyshemenë e PCC është pajisja kryesore e konsolës për funksionimin e
sistemit. Stacioni i programuesit i vendosur në dhomën e kompjuterit shërben si rezervë për
dispeçerin. Nëse stacioni dispeçer dështon, rezervimi në stacionin e programuesit është
automatik. Stacioni i programuesit mund të përdoret për dërgim vetëm nëse dispeçeri është
vendosur jashtë shërbimit. Stacioni i dispeçerit i lejon përdoruesit të shkruajë kërkesat në
kompjuterin e NSH-së. Stacioni prodhon një kopje të shtypur të të gjitha kërkesave, alarmeve
dhe mesazheve të ngjarjeve.
DISPECHER FERKE
Dispeçeri i Energjisë është kontrolluesi i të gjitha operacioneve, kalimit, tokëzimit dhe lëshimit të
hapësirave në sistemet e nënstacionit të transmisionit dhe pranimit, duke përfshirë autobusët e
transformatorit me anë të ulët dhe ndërprerësit e lidhjes. I gjithë ndezja e këtij sistemi kryhet nga
udhëzimi i tij i drejtpërdrejtë dhe i raportohet atij në përfundim. Dispeçeri i ngarkesës së energjisë
është plotësisht përgjegjës për koordinimin e të gjitha funksioneve që ndikojnë në sistemin
energjetik të SEC. Ai është përgjegjës për lëshimin e lejeve për kryerjen e punës, e cila ndikon
në sistemin. Dispeçeri kontrollon të gjithë fuqinë dalëse dhe të gjitha veprimet në lidhje me
autobusët ose linjat e transmetimit. Kur bëni ndonjë veprim ndërrimi në
83
Linjat dalëse, Operatori i Rrjetit duhet të ndjekë saktësisht urdhrat e dispeçerit të ngarkesës së energjisë. Ai i
tregon Operatorit të Rrjetit çdo hap që duhet të kryhet. Operatori i rrjetit duhet t'i kryejë këto hapa saktësisht
dhe në kohën e duhur. Gjatë kryerjes së këtyre hapave, ai gjithmonë ka parasysh sigurinë. Manuali i Sigurisë
SEC përshkruan veprimet specifike gjatë ndërrimit dhe ai duhet të lexohet dhe kuptohet tërësisht nga të gjithë
të përfshirë në veprimet e ndërrimit.
FUNKSIONI I QENDRËS SË KONTROLLIT

Qendra e kontrollit siguron që sistemi të funksionojë në një mënyrë të sigurt dhe efikase duke përfshirë
funksionimin aktual të programeve të ndërrimit dhe regjistrimin e saktë të të gjitha operacioneve. Qendra e
kontrollit gjithashtu merr të gjitha masat paraprake të arsyeshme për të siguruar vazhdimësinë e furnizimit dhe
për të ruajtur stabilitetin e sistemit duke siguruar përputhjen me rregullat e sigurisë së SEC në çdo kohë. Për të
arritur këto objektiva, qendra e kontrollit (Power Dispatching) duhet: • Të mbajë një pamje të përgjithshme të
Rrjetit dhe të sigurojë
përditësimin e saktë të sistemit
diagramet e funksionimit ndërsa kryhen operacionet. •
Autorizoni të gjitha ndërprerjet, tokëzimin dhe hapësirat. •
Sigurohuni që të mbahen shënime të sakta për kohën e lëshimit të udhëzimeve për ndërrim'
dhe kohën e përfundimit të operacioneve nga Operatorët e Rrjetit.
• Koordinoni ndërrimin ndërmjet zonave të ndryshme.
PËRGJEGJËSITË E OPERATORIT TË TALEVE

Të gjithë operatorët e rrjetit punojnë ngushtë me operatorin e tavolinës së dispeçerit të energjisë. Ai nuk është
anëtar i një ekipi në terren, por drejton shumë nga aktivitetet e tyre. Si punëtor në Grupin Qendror të Dispeçimit,
ai është përgjegjës për koordinimin e aktiviteteve në terren në mënyrë që sistemet e ndryshme të mos ndërpriten
gjatë punës së kryer nga zejtarët e kompanisë.
Shumë nga detyrat e kryera në punën e një operatori tavoline Power Dispatcher janë:
• Drejtimi i funksionimit normal të sistemit elektroenergjetik.
• Monitorimi i kërkesave të sistemit nëpërmjet sistemit të kontrollit mbikëqyrës dhe grumbullimit të të dhënave
(SCADA).
• Përcaktimi dhe drejtimi i izolimit të linjave dhe pajisjeve të sistemit elektroenergjetik.
• Drejtimi i funksionimit të sistemit elektroenergjetik në raste emergjente.
Çdo Qendër Dispeçer mban një regjistër të saktë të të gjitha ndërprerjeve të tensionit të lartë dhe hapësirave,
siç tregohet në Fig. 6.2-1(a,b). Çdo hyrje regjistron operacionin e kryer
84
në kohën dhe emrin e operatorit. Ditari mbahet si një regjistër i përhershëm dhe ruhet në vend të sigurt.
Çdo anëtar i Njësisë së Dispeçimit të Energjisë është përgjegjës për përditësimin e të dhënave të
sistemit, korrigjimin e gabimeve dhe ndryshimeve pasi ato bëhen të njohura dhe komunikimin e
ndryshimeve të tilla me të gjithë të interesuarit (operimi, mirëmbajtja dhe inxhinieria).
Divizioni i Dispeçimit të Energjisë duhet të marrë një listë me emrat e personelit të autorizuar siç duhet
për të marrë leje nga Divizioni i Transmetimit. Atyre do t'u lëshohen leje
vetëm personat e autorizuar.
Fig. 6.2-1(a) Urdhri i Ndërrimit të Dispeçimit të Energjisë Fig. 6.2-1(b) Kërkesa për ndërprerje të pajisjeve
LËSHIMI I LARTËVE
Pasi u bind se kalimi dhe etiketimi janë bërë siç duhet,
Dispeçeri i energjisë do të kontaktojë personin e kualifikuar, i cili është përgjegjës direkt për punën që do
të kryhet:
1. Emri ose numri zyrtar i linjës ose pajisjes në të cilën do të punohet

bërë.
2. Emri i çdo çelësi dhe pajisjeje që hapet, mbyllet ose bllokohet dhe siç duhet
etiketuar.
85
3. Që pajisja të jetë gati për t'u testuar për tension dhe nëse konstatohet se është e
çaktivizuar, mund të aplikohen baza të përkohshme dhe të fillojë puna. Duhet pasur
kujdes për t'u mbrojtur kundër qarqeve ose pjesëve ngjitur me energji.
4. Lëshohet dhe regjistrohet një numër leje që mbulon fushën specifike të punës.
TRANSFERIMI I CLERANES
Dispeçeri i energjisë duhet të informohet se nëse një punonjës që ka një leje në linjë ose
pajisje dëshiron të transferojë lejen e tij tek një punonjës tjetër i autorizuar. Nëse Dispeçeri i
Energjisë jep leje, do të njoftohen njerëzit nën drejtimin e punonjësit të parë. Emri i punonjësit
të cilit i është transferuar leja duhet të regjistrohet siç duhet.
MARRËDHËNIET MIDIS OPERATORIT TË RRJETIVE DHE PUSHTETIT

DISPECHER
Të gjitha dukuritë e rrezikshme dhe aksidentet elektrike regjistrohen në regjistrat e stacionit
dhe duhet të raportohen menjëherë te Dispeçeri i Energjisë. Një dështim i furnizimit nga cilido
shkak për ose nga ndonjë pjesë e Sistemit HV raportohet menjëherë te Dispeçeri i Energjisë.
Operacionet e ndërrimit kryhen sipas një programi komutues me shkrim të rënë dakord, i cili
përcakton çdo hap të funksionimit sipas renditjes që ato kryhen dhe miratohen nga Dispeçeri
qendror i energjisë. Megjithatë, kur një operacion i vogël ndërrimi është rënë dakord me
Përgjegjësin e komutimit, (ngritja e ndërruesit pa ngarkesë si në rast urgjence kur është e
nevojshme të izolohet një defekt dhe furnizimi prapa), një person do të koordinojë funksionimin
e ndërrimit dhe do të regjistrojë çdo instruksion së bashku me orën dhe emrin e operatorit siç
është kryer udhëzimi.
Programi i ndërprerjes elektrike së bashku me punën që do të kryhet do të diskutohet me

Central Power Dispatcher. Diskutimi duhet të jetë mjaft i detajuar për të siguruar kuptim të
plotë të operacionit që do të kryhet dhe të mbulojë përdorimin e pajisjeve të përshtatshme të
sigurisë.
Çdo situatë e pasigurt që mund të ekzistojë, qoftë me pajisje ose një veprim i pasigurt nga
një punonjës ose kontraktor, duhet të raportohet menjëherë te Dispeçeri i Energjisë.
Të gjitha udhëzimet e ndërrimit të marra nga Operatori i Rrjetit nga Power Dispecher duhet
të kryhen pa vonesë. Çdo vonesë i raportohet menjëherë lëshuesit të udhëzimeve.
Kur ndërrimi tregon ndonjë shenjë shqetësimi pas funksionimit, gjendja e tij raportohet në
qendrën përkatëse të kontrollit të Power Dispatcher.
86
Gjatë lëshimit të urdhrave të ndërrimit, dispeçeri deklaron në mënyrë të detajuar dhe në

sekuencën e duhur ndërrimin që do të kryhet dhe do të kërkojë që Operatori i Rrjetit të
përsërisë urdhrin fjalë për fjalë.
Nëse Operatori i Rrjetit merr një urdhër nga Dispeçeri, ekzekutimi i të cilit, sipas mendimit të
tij, do të shkaktonte një gjendje të rrezikshme ose do të rrezikonte personelin ose pajisjet,
operatori i rrjetit pritet të ndërpresë të gjitha ndërprerjet dhe të informojë dispeçerin për gjendjen.
Operatori i rrjetit nuk do të ekzekutojë më shumë hapa të një operacioni komutues sesa janë
urdhëruar nga dispeçeri.
Kur urdhrat e ndërrimit jepen me telefon ose radio, çdo folës duhet të bindet për identitetin dhe
autoritetin e personit tjetër përpara se të kryejë udhëzimet.
Përpara se çdo punë të mund të kryhet në linjat me energji, duhet të merret leje nga dispeçeri
2.4 kV e lart.
Gjatë kohës që punohet në linjat me energji, personeli që kryen punën duhet të mbajë
komunikime me dispeçerin si mbrojtje për njerëzit që punojnë në linjë.
Çdo operacion tokëzimi duhet t'i raportohet Power Dispecher sa më shpejt të jetë e mundur
pas përfundimit. Power Dispatcher regjistron kohën dhe vendndodhjen e saktë të tokëzimeve
kryesore.
Sanksioni i Dispeçerit të Energjisë duhet të merret për Lejet e punës dhe sanksionet për testim
dhe për të regjistruar lëshimin dhe anulimin e çdo zhdoganimi.
Kur lëshohen disa leje për punë që lidhen me të njëjtin qark, Dispeçeri i Energjisë siguron që
të gjitha lejet të anulohen përpara se të hiqen tokëzimet.
87
_________________________________________________________________
_________________________________________________________________
_________________________________________________________________
_________________________________________________________________
_________________________________________________________________
_________________________________________________________________
_________________________________________________________________
_________________________________________________________________
_________________________________________________________________
_________________________________________________________________
_________________________________________________________________
_________________________________________________________________
_________________________________________________________________
_________________________________________________________________
_________________________________________________________________
_________________________________________________________________
_________________________________________________________________
_________________________________________________________________
_________________________________________________________________
_________________________________________________________________
_________________________________________________________________
_________________________________________________________________
_________________________________________________________________
_________________________________________________________________
_________________________________________________________________
_________________________________________________________________
_________________________________________________________________
_________________________________________________________________
_________________________________________________________________
_________________________________________________________________
_________________________________________________________________
88
MËSIMI 6.3
SISTEMI I KOMUNIKIMIT
89
90
MËSIMI 6.3
PËRMBLEDHJE E MËSIMIT TË
SISTEMIT TË KOMUNIKIMIT
PËRSHKRIM
Ky mësim mbulon fushat e telekomunikacionit brenda fushëveprimit të kursit duke u dhënë

pjesëmarrësve një pasqyrë të parimeve të llojeve të ndryshme të teknikave të modulimit duke
përdorur Power Line Carrier (PLC), Radio Microvale dhe Fiber Optics si media komunikimi.
OBJEKTIVAT
Pas përfundimit të këtij mësimi, pjesëmarrësit duhet të njihen me: • Aktivitetet e

telekomunikacionit • Sistemin e
radiokomunikimit, Transferimin dhe Modulimin e Informacionit • Sistemin e
Komunikimit, Pajisjet hyrëse/dalëse, transmetuesin, kanalin: AM
Marrës, marrës RF i sintonizuar dhe marrës super-heterodin
• Media komunikimi, bartës i linjës elektrike (PLC), radio me mikrovalë, fibër
Optika
• Sistemi i Përgjithshëm, Marrës me Fibër Optike, Multipleksim
91
92
PREZANTIMI
Komunikimi mund të përkufizohet gjerësisht si procesi me të cilin informacioni shkëmbehet
ose transferohet nga një pikë në tjetrën. Kur informacioni duhet të transmetohet në çdo
distancë, zakonisht kërkohet një sistem komunikimi. Në elektronikë, është transmetimi
dhe marrja e informacionit (zë/të dhëna). Po kështu, informacioni përkufizohet si komunikim
i njohurive ose inteligjencës. Për qëllimin e këtij kursi, ai përkufizohet si çdo sinjal elektrik
që përfaqëson zë ose të dhëna.
Teknika të ndryshme janë zhvilluar për komunikim. Ne do të paraqesim një përmbledhje

të sistemeve të radios, përhapjes së valëve, antenave dhe komunikimit me fibra optike,
duke treguar vetëm konceptet hyrëse që mund të lehtësojnë çdo studim të ardhshëm të
këtyre temave dhe të ndihmojnë në njohjen e pajisjeve dhe pajisjeve të SEC.
TRANSFERIMI I INFORMACIONIT
Përparimi më i rëndësishëm në rritjen e gamës së komunikimit ishte radio.
Në thelb, valët audio ose zanore konvertohen në një sinjal elektrik më pas në valë audio
dhe transmetohen në një stacion marrës të largët. Megjithatë, nëse sinjali audio
transmetohet në frekuencën e tij origjinale, ekzistojnë një sërë problemesh. Së pari për të
qenë efikase, antena transmetuese duhet të jetë së paku 1/4 deri në 1/2 e gjatësisë së
valës. Kjo do të thotë që për një sinjal me frekuencë të ulët (të themi 3 kHz), antena duhet
të jetë së paku 25 kilometra e gjatë. Së dyti, edhe nëse problemi i antenës zgjidhet, vetëm
një stacion mund të transmetojë në të njëjtën kohë. Kjo për shkak se të gjitha stacionet do
të funksionojnë në të njëjtat frekuenca audio. Së treti, sistemet e transmetimit në këto
frekuenca janë shumë joefikase. Të gjitha këto probleme mund të zgjidhen duke përdorur
një sinjal me frekuencë më të lartë si një "bartës" për informacionin audio. Në thelb, sinjali
i të folurit ose i të dhënave mbivendoset në një frekuencë shumë më të lartë për transmetim
dhe më pas transferohet dhe konvertohet përsëri në frekuenca audio ose të dhëna nga
marrësi. E para quhet Modulim, ndërsa e dyta është Demodulim.
93
LLOJET E MODULIMIT
Në procesin e modulimit, disa karakteristika të një vale sinusale me frekuencë të lartë ndryshojnë në
përputhje me informacionin ose sinjalin modulues. Ky sinjal mund të jetë një formë vale audio, një
puls dixhital, një foto televizive ose çdo formë tjetër informacioni. Konsiderata e rëndësishme është
se ai transferohet në një frekuencë më të lartë për transmetim efikas. Vala sinusale e moduluar me
frekuencë të lartë quhet Bartës. Meqenëse, tre karakteristika të bartësit të valës sinus mund të
ndryshojnë, rrjedh se:
• Modulimi i amplitudës (AM) •

Ekzistojnë tre lloje të modulimit. Modulimi i frekuencës (FM) • Modulimi
i fazës (PM)
MODULIMI I AMPLITUDËS
Fig. 6.3-1 tregon bllok diagramin e metodës bazë të gjenerimit të një vale AM. Modulator AM ka dy
hyrje, bartës me frekuencë të lartë (fc) dhe sinjal audio modulues (fm). Modulator përzien dy sinjalet
hyrëse dhe gjeneron një formë vale AM Output, siç tregohet. Prodhimi i moduluar AM quhet Zarfi i
Modulimit që ka gjysmë cikle pozitive dhe negative të formës valore të daljes.
Amplituda dhe frekuenca e sinjalit modulues

përcakton formën e mbështjellësit të modulimit.
Fig. 6.3-1 Modulimi i amplitudës
MODULIMI I AMPLITUDËS PËR qind (%AM)

Modulimi i përqindjes është shkalla e modulimit që përcaktohet si raporti përqindje i diferencës midis
maksimumit dhe minimumit me shumën e maksimumit
dhe bartësi minimal i moduluar nga maja në majë dhe matet në %. Modulimi i përqindjes AM njihet
gjithashtu si Faktori i Modulimit që varion nga 0 në 1. Përqindja e AM
Modulimi jepet nga ekuacioni:

DHE DHE
ÿ
min
Modaliteti i përqindjes=
maksimumi
× 100
DHE
maksimumi
+ DHE
min
Një bartës AM i pamoduluar thuhet se është një valë e vazhdueshme dhe ka modulim 0%.
94
AM BANDAT ANËSORE
Një valë AM është një paraqitje e sinjalit audio me të cilin modulohet bartësi. Vala e moduluar përbëhet nga
një frekuencë bartëse që ndryshon në amplitudë proporcionale me amplituda dhe frekuencën e sinjalit
modulues. Një valë e moduluar AM është një valë komplekse që përmban dy frekuenca të tjera dhe vetë
bartësin. Dy frekuencat e tjera janë bartës plus frekuencën moduluese (fc + fm) dhe bartës minus frekuencë
moduluese (fc - fm). Dy frekuencat e tjera të pranishme në valën e moduluar krijohen nga veprimi jolinear i
modulatorit dhe quhen breza anësore. Inteligjenca përmbahet në shiritat anësor AM. Vala AM nuk ka
frekuencë të sinjalit modulues, megjithëse përfaqëson sinjalin modulues. Prandaj, tre komponentët e
frekuencës së një sinjali AM janë:
• Frekuenca e bartësit • brezi i sipërm anësor • brezi anësor i poshtëm
(fc + fm) (fc - fm)
Ndërsa frekuenca moduluese rritet, frekuencat e brezit anësor lëvizin më larg nga transportuesi.
AM BANDWIDTH (BW)
Gjerësia e brezit të një sistemi AM është dyfishi i sinjalit më të lartë modulues:
BW = 2 × fm(max) =fH - fL Ku: BW = Gjerësia e brezit fm(max) =
Frekuenca më e lartë moduluese
SHEMBULL 6.3-1
Përcaktoni brezin anësor të sipërm dhe të poshtëm në një valë të moduluar AM me frekuencë bartëse
1 MHz dhe frekuencë moduluese 10 kHz. Vizatoni spektrin e frekuencës së valës së moduluar, duke
treguar dy brezat anësor në Fig. 6.3-2 dhe përcaktoni gjerësinë e brezit (BW).
ZGJIDHJE AMPLITUDI
Brezi anësor i
sipërm fH= fC + fm=1 MHz + 10 kHz
= 1,01 MHz
Brezi anësor i poshtëm
f (MHz)
fH= fC - fm=1 MHz – 10 kHz = 0,99 MHz
fL fc fH
BW = 2 × fm (max) = 2 × 10 kHz = 20 kHz 0,99 1 MHz 1.01
Fig. 6.3-2 AM Shiritat anësor
95
MODULIMI I FREKUENCAVE Fig. 6.3-3

tregon formën valore të moduluar me frekuencë
(FM). Informacioni ose forma e valës moduluese
është paraqitur në Fig. 6.3-3 (a), ndërsa bartësi
i pamoduluar është paraqitur në Fig. 6.3-3 (b).
Në FM ndryshe nga AM, sinjali modulues
ndryshon frekuencën e bartësit në vend të
amplitudës së tij, më i lartë në pikun maksimal
të sinjalit modulues dhe më i ulët në pikun më
të ulët, siç tregohet në Fig. 6.3-3(c).
Fig. 6.3-3
(a) Sinjali modulues (b)
Transportuesi i pamoduluar
(c) Forma e valës e moduluar me frekuencë
INDEKSI I MODULIMIT DHE BRIZA ANËSORE
Në AM, brezat anësore shtohen ose zbresin nga bartësi i amplitudës konstante, gjë që rezulton në
mbështjellësin e modulimit. Megjithatë, në modulimin e frekuencës, forma e valës mbetet në
amplitudë konstante pavarësisht. Kjo do të thotë që, ndërsa numri i brezit anësor, amplituda ose
shpërndarja ndryshojnë, bartësi duhet të ndryshojë gjithashtu për të mbajtur konstante amplituda e
formës valore rezultante. Kjo ndërlidhje ndërmjet bartësit dhe brezave anësor përfaqësohet nga
Indeksi i Modulimit (m), siç tregohet në Tabelën 6.3-1. Kjo do të thotë, Indeksi i Modulimit përcakton
numrin e brezave anësore të rëndësishme, amplituda e tyre dhe amplituda e bartësit.
Tabela 6.3-1 liston brezat anësor dhe amplituda bartëse në indekse të ndryshme të modulimit.
Brezat anësore me amplituda <1 % të bartësit origjinal janë të parëndësishme janë lënë jashtë.
96
Tabela 6.3-1 Indeksi i modulimit dhe brezat anësor

MODULIMI
INDEKSI MBARTES BRIZA ANËSORE
(m)
1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9, 10, 11, 12, 13, 14, 15, 16
0.00 1.00 - - - - - - - - - - - - - - - -
0.25 0,98 0,12 - - - - - - - - - - - - - - -
0.50 0,94 0,24 0,03
1.00 0.77 0,44 0,11 0,02
1.50 0.51 0,56 0,23 0,06 0,01
2.00 0.22 0,58 0,35 0,13 0,03
2.50 -0,05 0,50 0,45 0,22 0,07 0,02
3.00 -0,26 0,34 0,49 0,31 0,13 0,04 0,01
4.00 -0,40 -0,07 0,36 0,43 0,28 0,13 0,05 0,02
5.00 -0,18 -0,33 0,05 0,36 0,39 0,26 0,13 0,05 0,02
6.00 0.15 -0,28 -0,24 0,11 0,36 0,36 0,25 0,13 0,06 0,01
-
7.00 0.30 0,00 -0,30 0,16 0,35 0,34 0,23 0,13 0,06 0,02
0.17
- -
8.00 0.17 0,23 -0,11 0,19 0,34 0,32 0,22 0,13 0,06 0,03
0.29 0.10
- - -
9.00 -0,09 0,24 0,14 0,20 0,33 0,30 0,21 0,12 0,06 0,03 0,01
0.18 0.27 0.06
- - -
10.00 -0,25 0,04 0,25 0,06 0,22 0,31 0,24 0,20 0,12 0,06 0,03 0,01
0.22 0.23 0.01
- - -
12.00 -0,05 -0,22 -0,08 0,20 0,18 0,05 0,33 0,30 0,27 0,20 0,12 0,07 0,03 0,01
0.07 0.24 0.17
- - - -
15.00 -0,01 -0,21 0,04 0,19 0,13 0,21 0,03 0,10 0,24 0,28 0,25 0,18 0,12
0.12 0.17 0.22 0.09
97
SHEMBULL 6.3-2
Jepet Tabela 6.3-1 për Indeksin e Modulimit prej 0.5, përcaktoni madhësinë e bartësit, brezit
të parë dhe të dytë anësor.
ZGJIDHJE
Amplituda e bartësit = 0,94

Amplituda e brezit të parë anësor =
0,24 Amplituda e brezit të dytë anësor = 0,03
Bllok diagrami bazë i një sistemi komunikimi është paraqitur në Fig. 6.3-4. Ai përbëhet nga një pajisje
hyrëse, transmetues, kanal transmetimi, marrës dhe një pajisje dalëse. Le të diskutojmë secilin prej
këtyre artikujve.
Fig. 6.3-4 Sistemi i Komunikimit
PAJISJET HYRJE/DALJE
Një pajisje hyrëse ose dalëse nuk është gjë tjetër veçse një transduktor, si mikrofoni dhe një altoparlant,
përkatësisht. Mikrofoni konverton valët e zërit në sinjale elektrike, ndërsa altoparlanti i konverton
sinjalet elektrike në valë zanore. E njëjta gjë vlen edhe për transmetimet televizive. Pajisja e hyrjes
vizuale është një kamera televizive, e cila konverton dritën në sinjale elektrike. Pajisja dalëse është
rrezja katodike, "tubi i figurës", i cili konverton sinjalet elektrike në dritë për të formuar një figurë në
ekranin e televizorit.
TRANSMETUES
Zakonisht nuk është praktike të transmetohet sinjali i hyrjes në frekuencën e tij origjinale.
Prandaj, transmetuesi duhet të transferojë sinjalin e hyrjes në një frekuencë më të lartë. Këtë e bën
përmes Procesit të Modulimit. Kështu, transmetuesi përbëhet nga një gjenerator bartës me frekuencë
të lartë dhe një Modulator. Mund të përdorë gjithashtu përforcues për të rritur fuqinë e tij në dalje.
KANAL
Kanali i transmetimit mund të jetë çdo frekuencë radio midis afërsisht 3 kHz dhe 300 GHz. Mund të
jetë gjithashtu çdo frekuencë e valës së dritës. Fig. 6.3-5 tregon spektrin e radiofrekuencës. Ai është
i ndarë në disa breza frekuencash nga 3 kHz-30 kHz,
98
Brez me frekuencë shumë të ulët (VLF) deri në 30 GHz-300 GHz, brez me frekuencë jashtëzakonisht
të lartë (EHF). Secila prej këtyre grupeve ka karakteristika specifike.
1 Hz
10 Hz
FREQI SHUMË I ULËT. (VLF)
3 KHz - 30 kHz
100 Hz
1 kHz
frekuencë e ulët. (LF)

FREKUENCA E AUDIO
10 kHz (PËR) 30kHz – 300kHz
POWER LINE MAKINA.
15 Hz - 20 kHz
100 kHz
frekuencë e mesme. (MF)

1 MHz
300 KHz - 3 MHz
10 MHz
frekuencë e lartë. (HF) TRANSMETIM STANDARD

100 MHz
BAND
3 MHz - 30 MHz
540 kHz - 1600 kHz
1 GHz
FREKUENCA E RADIO VALË E SHKURTËR
(RF) FREKE SHUME TE LARTE.
TRANSMETUES
100 GHz
3 kHz - 3000 GHz (VHF)
KANALET TV 2 -
30 MHz - 300 MHz 6
1000 GHz 54 MHz - 88 MHz
FM BAND
FREQI ULTRA I LARTË. 88 MHz - 108 MHz
(UHF)
KANALET TV 7 -
300 MHz - 3 GHz
13
174 MHz - 216 MHz
KANALET TV 14
FREKE SUPER LARTË.
- 83
(SHF)
470 MHz - 890 MHz
3 GHz - 30 GHz
FREQI SHUMË I LARTË.

(EHF)
30 GHz - 300 GHz
Fig. 6.3-5 Spektri i Frekuencave të Radios
Për shembull, brezi i frekuencës së mesme (MF) lejon komunikime lokale gjatë orëve të ditës dhe
komunikime me rreze më të gjatë natën. Brenda standarde e transmetimit AM ndodhet brenda këtij
brezi. Brezi ndërkombëtar i transmetimit me valë të shkurtra ndodhet në brezin e frekuencës së
lartë (HF) 3 MHz-30 MHz. Këto frekuenca lejojnë komunikime në mbarë botën dhe, për rrjedhojë,
janë më të mirat për transmetimet ndërkombëtare.
99
Kanalet televizive janë të vendosura në brezat me frekuencë shumë të lartë (VHF) dhe me
frekuencë ultra të lartë (UHF). Këto frekuenca ofrojnë komunikime lokale pa zbehje në radio
dhe televizorë.
MARRËSIT AM
AM DETETORËT
Siç u tregua më herët, një sinjal audio impresionohet në një valë bartëse në formën e
variacioneve të amplitudës. Më pas përforcohet dhe aplikohet në një antenë transmetuese. Ky
sinjal i moduluar rrezatohet dhe përhapet dhe një pjesë e vogël e tij mblidhet nga antena
marrëse. Marrësi duhet të amplifikojë këtë sinjal jashtëzakonisht të dobët dhe meqenëse sinjali
është një nga shumë të mbledhura nga antena, marrësi duhet të zgjedhë sinjalin e dëshiruar
duke refuzuar të gjithë të tjerët. Së fundi, meqenëse modulimi ndodhi në transmetues,
demodulimi duhet të kryhet në marrës për të rikuperuar sinjalin origjinal modulues. Qarku që
kryen këtë funksion quhet Demodulator ose Detektor AM.
DETEKTOR DIODE
Demoduluesi më i popullarizuar AM është Detektori i Diodës që përdoret pothuajse në të gjithë
marrësit AM. Qëllimi i tij është të rikuperojë mbështjellësin nga forma e valës AM. Fig. 6.3-6
ilustron Detektorin e Diodës. Hyrja AM përbëhet nga tre komponentë të frekuencës - bartës,
brezi anësor i sipërm (USB) dhe brezi anësor i poshtëm (LSB). Këto sinjale aplikohen në D1
dhe janë të përziera përgjatë rezistencës së tij jolineare. Sinjali i ndryshimit është informacioni
modulues. Hapi tjetër është ndarja e këtij sinjali me frekuencë të ulët nga transportuesi RF me
frekuencë të lartë. Kjo realizohet nga kondensatori (C1), i cili vepron si një qark i shkurtër në
tokë për sinjalin RF dhe një reaktancë e lartë për sinjalet audio. Hapi i fundit në zbulimin e AM
është ndarja e audios nga komponenti DC. Kjo bëhet thjesht duke përdorur një kondensator
bashkues (C2), siç tregohet në Fig. 6.3-6.
Fig. 6.3-6 Qarku i detektorit të diodës
100
Marrësi RF i sintonizuar
Nëse një detektor i thjeshtë diodë do të lidhej drejtpërdrejt me një antenë, nuk do të kishte asnjë
mjet për të zgjedhur një sinjal specifik. Në fakt, të gjitha sinjalet e pranishme në antenë do të
demoduloheshin dhe dalja do të ishte një rrëmujë e ngatërruar. Një mënyrë për të zgjedhur sinjalin
e dëshiruar është të lidhni një përforcues të akorduar RF midis antenës dhe detektorit.
Megjithatë, gjerësia e brezit të një amplifikuesi të vetëm RF nuk është mjaft e ngushtë për të
refuzuar të gjitha sinjalet e padëshiruara. Prandaj, duhet të përdoren disa amplifikatorë RF, siç
Kjo zvogëlon gjerësinë e brezit në një pikë ku vetëm një sinjal do të kalojë në detektor. Përforcuesit
RF do të rrisin gjithashtu amplitudën e sinjalit të dëshiruar përpara se të aplikohet në detektor.
Kështu, përforcuesit shtesë RF rrisin ndjeshmërinë dhe selektivitetin e marrësit. Përforcuesi i
audios përforcon sinjalin e frekuencës audio dhe jep një dalje të kënaqshme në altoparlantin me
zë të lartë.
Fig. 6.3-7 Marrësi RF i sintonizuar
101
MARRËS SUPER HETERODINË

Diagrami bllok i një marrësi tipik, standard të transmetimit AM Super-Heterodyne është paraqitur
në Fig. 6.3-8. Përforcuesi RF është i ngjashëm me atë të përdorur në marrësin e akorduar RF.
Ai siguron fitim të sinjalit dhe një shkallë të kufizuar përzgjedhjeje. Megjithatë, shumica e
selektivitetit dhe fitimit të marrësit janë marrë nga fazat e mëvonshme. Në fakt, në disa marrës,
përforcuesi RF eliminohet fare.
Fig. 6.3-8 Marrësi standard i transmetimit AM Super-Heterodyne

Oscilatori lokal i mikserit është çelësi i veprimit Super-Heterodyne që konverton sinjalin RF të
zgjedhur në një frekuencë fikse për përforcim të mëtejshëm. Në këtë rast, frekuenca fikse është
455 kHz, një frekuencë e ndërmjetme e përdorur zakonisht (IF). Quhet "frekuencë e ndërmjetme"
sepse është midis frekuencës origjinale të radios dhe frekuencës audio të zbuluar. Sinjali i
përforcuar IF lidhet me detektorin ku rikuperohet informacioni origjinal modulues. Në marrësin
standard AM të Fig. 6.3-
8, detektori është një demodulues i thjeshtë diodë. Një marrës me brez të vetëm do të kërkonte
një detektor produkti dhe një BFO. Më pas audioja e zbuluar përforcohet dhe aplikohet në
altoparlant.
Sistemi i komunikimit është një pjesë shumë e rëndësishme e sistemit të kontrollit. Pa të, e
gjithë ideja e mbledhjes dhe kontrollit të të dhënave në distancë do të ishte e pamundur. Sistemi
i komunikimit lidh sistemin lokal me sistemin qendror. Të dhënat transmetohen në sistemin e
komunikimit në formatin serik pasi ekziston gjithmonë një distancë fizike ndërmjet nënsistemeve
të ndryshme të kontrollit.
Mediat e komunikimit që vendosin rrugën për lëvizjen e të dhënave ndërmjet një sistemi lokal
dhe atij qendror mund të marrin disa forma fizike, secila me karakteristika të veçanta, të cilat
kanë njëfarë efekti në sistemin e komunikimit. Telat dhe kabllot ndoshta fillimisht na vijnë në
mendje, por sot për këtë përdoren mikrovalë, lidhje radioje dhe bartës i linjës elektrike, siç
102
Fig. 6.3-9 Mediat e komunikimit
Rrjeti i komunikimit SEC përbëhet nga sistemet kryesore të mëposhtme, siç tregohet në Fig. 6.3-10: • Kabllot
dhe telat
• Wireless (Radio) • Fibër

• Transportues i linjës elektrike Optike
KABLLO DHE TELA

Kabllot në pronësi të ndërmarrjeve të energjisë që përdoren për qëllime telekomunikacioni janë projektuar
veçanërisht, duke marrë parasysh forcën mekanike, kërkesat e izolimit të tensionit të lartë, etj. Është e zakonshme
që një kabllo komunikimi me shumë çifte të varroset përgjatë kabllove të tensionit të mesëm në shumë urbane.
rrjetet e shpërndarjes.
Kabllot e komunikimit mund të ekzistojnë gjithashtu midis vendeve të tjera në një kompani energjie. Një kabllo e
tillë mund të përdoret lehtësisht për transmetimin e të dhënave.
103
Fig. 6.3-10 Sistemi i telekomunikacionit në SEC-EOA
KABOLLET KOAKSIAL
Një kabllo koaksiale është një kabllo e krijuar për një brez të madh sinjali për komunikime
me shpejtësi të lartë sesa kabllot e zakonshme. Ka një tel të brendshëm të rrethuar me
izolim dhe rrjetë bakri të konservuar për mbrojtje. Një mbulesë mbrojtëse mbron
përcjellësit. Kablloja koaksiale përdoret për ndërlidhjen e pajisjeve kompjuterike dhe si
një mjet për komunikim në distanca mesatare.
MBAJTESJA E LINJËS SË ENERGJISË (PLC)

PLC përdor përçuesit TL si një mjet komunikimi dhe është një sistem telekomunikacioni i
përdorur gjerësisht, siç tregohet në Fig. 6.3-11 dhe Fig. 6.3-12, duke treguar strukturën
skematike të transportuesit të linjës së energjisë. PLC është një sistem i përdorur
gjerësisht i telekomunikacionit ku linjat e tensionit të lartë, që zakonisht funksionojnë në
100 kV e lart, kanë frekuencë të mbivendosur bartëse, e cila kur modulohet, përcjell
informacion. Lloji i informacionit zakonisht lidhet me funksionimin e sistemit energjetik, si
sinjalizimi i mbrojtjes dhe telekomanda.
Një lidhje PLC përdoret përgjithësisht për qëllime të ndryshme, të tilla si komunikimi i të
folurit (telefonia), telembrojtja dhe komunikimi i të dhënave. Kjo nënkupton që brezi i
disponueshëm duhet të ndahet në kanale të të folurit dhe kanale të dhënash. Fjalimi dhe
telembrojtja në përgjithësi kanë prioritetin më të lartë dhe kështu vetëm gjerësia e brezit
të mbetur mund të përdoret për qëllime telekontrolli.
Sistemet PLC përbëhen nga tre pjesë: •

Asambletë e terminaleve, transmetuesit dhe marrësit.
104
• Pajisjet bashkuese dhe pajisjet akorduese të përdorura për lidhjen e montimeve të terminaleve me
sistemin e tensionit të lartë.
• Sistemi i tensionit të lartë.
Fig. 6.3-11 Struktura skematike e bartësit të linjës elektrike
Fig. 6.3-12 tregon një strukturë skematike të bartësit të

linjës së energjisë. Sinjalet e frekuencës audio nga Pajisja
e Përdoruesit ndërsa nënstacioni futet në pajisjen PLC.
Dalja e pajisjes PLC është sinjal RF brenda intervalit të
frekuencës 60 kHz – 500 kHz. Dalja aplikohet në
kondensatorin bashkues (CC). Kondensatori i bashkimit
ul tensionin e linjës së transmetimit 60 Hz, zakonisht nga
13.8kV, 115kV, 230kV dhe 380kV në një nivel të sigurt
për pajisjet PLC.
Fig. 6.3-12 Struktura skematike e
bartësit të linjës elektrike
Sinjalet e frekuencës audio nga Pajisja e Përdoruesit në Nënstacionin "A", siç tregohet në Fig.
6.3-13, futen në pajisjen PLC. Prodhimi i pajisjes PLC është një fuqi e lartë, zakonisht 20 W ose 100
W, sinjal RF mbi një brez të caktuar të zgjedhur brenda 60-
Gama e frekuencës 500 kHz. Dalja kalon përmes një kabllo koaksiale më pas në transformatorin
izolues të përputhjes për të izoluar daljen e kabllit koaksioz në sinjalin hyrës CCVT. CCVT, përveç
bashkimit të sinjalit me linjën e transmetimit, gjithashtu ul tensionin e linjës së transmetimit 60 Hz
që është zakonisht 13.8/110/230/380 kV në një nivel të sigurt për pajisjet dhe personelin PLC. Kurthi
i linjës parandalon që sinjali RF të futet në nënstacionet lokale dhe të largëta dhe të shkurtohet në
tokë. Në të njëjtën kohë, ai lejon vetëm frekuencën e fuqisë 60 Hz në nënstacionet e përmendura.
Sinjalet e përpunuara zakonisht nga sistemi PLC janë ato nga dhe në SCADA, SOE, telefon dhe
qarqe mbrojtëse.
105
Fig. 6.3-13 Lidhja e pajisjes PLC me TL
RADIO KOMUNIKIM
Lidhjet radio janë të dobishme për komunikim në distanca të gjata, deri në 100–200 km, siç
tregohet në Fig. 6.3-14. Duke përdorur përsëritësit, komunikimi mund të sigurohet në distanca
edhe më të gjata. Një sistem komunikimi me lidhje radio ka avantazhin e të qenit i pavarur nga
linjat e energjisë. Kështu, ndërprerjet në lidhjet e radios nuk janë drejtpërdrejt për shkak të
mirëmbajtjes ose defekteve në linjat e energjisë.
Fig. 6.3-14 Sistemi i komunikimit me lidhje me radio
KOMUNIKIMI ME MIKROVALË Radioja me

mikrovalë zë në një brez tipik frekuencash, zakonisht 2-12 GHz. Lidhja me mikrovalë zgjidhet
shpesh si një media transmetimi ku komunikimi në distancë me anë të transmetimit telefonik
është joekonomik ose jopraktik, siç tregohet në Fig. 6.3-15(ab). Përsëritësit mund të përdoren
ende për të përforcuar sinjalin në distanca shumë më të gjata.
106
(a) (b)
Fig. 6.3-15 Antenat me mikrovalë
Mikrovala është efikase për transmetimin e të dhënave në vende të largëta. Nëse sistemi i
komunikimit është i ndërtuar me lidhje mikrovalore në një konfigurim unazor, mund të projektohet
një sistem me besueshmëri të lartë dhe performancë të lartë. Nëse një lidhje humbet për shkak
të dështimit të pajisjes, të dhënat ende mund të transmetohen në lak në drejtime të tjera. Në
sistemet me performancë të lartë mund të përdoret PLC i kombinuar me mikrovalë për të siguruar
pajisje rezervë dhe shpejtësi të lartë komunikimi.
KOMUNIKIMET FIBER OPTIKE

Vitet e fundit, fibrat optike kanë fituar vëmendje të konsiderueshme. Përdorimi i dritës për dërgimin
e mesazheve mund të mos duket si zgjidhja më e mirë, por një transmetim optik ka një numër të
madh avantazhesh:
• Kapacitet i madh informacioni – Gjerësia e brezit 500 MHz ose më lart.
• I pandjeshëm ndaj zhurmës dhe shqetësimeve elektrike si shkëndijat dhe interferencat.
• Mesme më i sigurt transmetimi, shkallë gabimi të ulët.
• Vëllimi i ulët i materialit me peshë dhe dimensione të vogla.
Karakteristika më e favorshme, për përdorim në kontrollin e sistemit energjetik, është fakti se një
lidhje komunikimi e fibrave optike ka dimensione shumë të vogla dhe mund të përballojë një
mjedis të ashpër elektrik. Fig. 6.3-16 tregon detajet e një montimi të kabllove me fibra optike me
tufa fibrash të koduara me ngjyra
107
Fig. 6.3-16 Kabllo me fibër optike

Fig. 6.3-17 tregon një kabllo të vetme me fibër
optike. Përdoret karakteristika e parë
kur një numër i fibrave optike janë të integruara
në një linjë elektrike. Duke përdorur linjën e
energjisë elektrike si një mjet transmetimi, hapen
mundësi të reja për integrimin e objekteve të
komunikimit në distanca të gjata dhe në struktura
komplekse.
Fig. 6.3-17 Kabllo e vetme me fibër optike
Një sistem komunikimi me fibra optike është i ngjashëm në konceptin bazë me çdo lloj tjetër sistemi
komunikimi. Një bllok diagram i një sistemi komunikimi të përgjithshëm, siç tregohet në Fig. 6.3-18,
përcjell sinjalin nga burimi i informacionit mbi mediumin e transmetimit në pikën e destinacionit.
Sistemi i komunikimit, pra, përbëhet nga një Transmetues/Modulator i lidhur me burimin e
informacionit, mediumin e transmetimit dhe Marrësin/Demodulatorin në pikën e destinacionit.
Për komunikimet me fibra optike, sistemi i paraqitur në Fig. 6.3-18(a) mund të konsiderohet me
detaje pak më të mëdha në Fig. 6.3-18(b). Në këtë rast, burimi i informacionit siguron një sinjal
elektrik për një transmetues që përfshin një fazë elektrike që drejton një burim optik për të moduluar
bartësin e valës së dritës. Burimi optik që siguron konvertimin elektrik në optik mund të jetë ose një
lazer gjysmëpërçues ose një diodë që lëshon dritë me intensitet të lartë (LED). Mjeti i transmetimit
përbëhet nga një kabllo me fibër optike. Marrësi përbëhet nga një detektor optik që drejton një fazë
elektrike që demodulon bartësin optik. Fotodiodë (pn, pin ose ortek) ose fototransistor përdoret për
zbulimin e sinjalit të moduluar optikisht dhe
108
qark de-modulues që siguron konvertim optik në elektrik për rikuperimin e zërit ose të të dhënave.
Kështu, ekziston një kërkesë për ndërfaqe elektrike në të dy skajet e lidhjes optike për përpunimin
e sinjalit. Transportuesi optik mund të modulohet duke përdorur një sinjal informacioni analog ose
dixhital. Në sistemin e paraqitur në Fig. 6.3-18(b), modulimi analog përfshin ndryshimin e dritës së
emetuar nga burimi optik në mënyrë të vazhdueshme. Megjithatë, me modulimin dixhital, ndryshimet
diskrete në intensitetin e dritës fitohen nga impulset ndezëse-fikëse të burimit optik.
Fig. 6.3-18(a) Sistemi i Përgjithshëm i Komunikimit
Fig. 6.3-18(b) Sistemi i komunikimit me fibra optike
Fig. 6.3-19 tregon një bllok diagram të një lidhjeje tipike dixhitale me fibër optike. Fillimisht sinjali
dixhital i hyrjes nga burimi i informacionit është i koduar në mënyrë të përshtatshme për transmetim
optik. Qarku i drejtimit të lazerit modulon drejtpërdrejt intensitetin e lazerit gjysmëpërçues me sinjalin
dixhital të koduar. Prandaj një sinjal optik dixhital lëshohet në kabllon me fibër optike. Detektori i
Foto-Diodës së Ortekut (APD) ndiqet nga një përforcues, barazues dhe filtër për të siguruar fitim, si
dhe përpunim linear të sinjalit dhe reduktim të gjerësisë së brezit të zhurmës, siç tregohet në Fig.
6.3-20. Së fundi, sinjali i marrë deshifrohet për të rikuperuar informacionin origjinal dixhital.
Fig. 6.3-19 Lidhje dixhitale me fibër optike duke përdorur burimin lazer dhe detektorin e foto-diodës
së ortekëve (APD)
109
Fig. 6.3-20 Diagrami bllok i elementeve kryesore të marrësit me fibra optike
Është e nevojshme të futen përsëritës në intervale të rregullta, siç tregohet në Fig. 6.3-21.
Përsëritësi përfshin një marrës të linjës për të kthyer sinjalin optik përsëri në elektrik. Në rastin e
transmetimit analog, ai përforcohet dhe barazohet përpara se të ritransmetohet si sinjal optik
nëpërmjet një transmetuesi të linjës. Kur përdoren teknikat e transmetimit dixhital, përsëritësi
rigjeneron gjithashtu elektricitetin origjinal. Një përsëritës rigjenerues quhet thjesht një rigjenerues
përpara se të ritransmetohet si një sinjal optik dixhital. Në këtë rast, përsëritësi mund të sigurojë
gjithashtu informacione alarmi, mbikëqyrjeje dhe inxhinierike për objektet dërguese dhe marrëse.
Fig. 6.3-21 Përsëritësit për sistemin e komunikimit me fibra optike në distanca të gjata
MULTIPLEKSIM
Për të maksimizuar transferimin e informacionit përmes lidhjes së komunikimit me fibra optike,
është e zakonshme të multipleksohen disa sinjale në një fibër të vetme. Është e mundur të
përçohen këto sinjale shumëkanalesh duke u shumëfishuar në domenin e kohës ose të
frekuencës elektrike, si me linjat elektrike konvencionale ose komunikimin radio, përpara
modifikimit të intensitetit të burimit optik. Prandaj, skemat dixhitale të modulimit të pulsit mund të
zgjerohen në funksionimin me shumë kanale me anë të Multipleksimit të ndarjes së kohës (TDM)
ku pulset e ngushta nga modulatorët e shumtë nën një kontroll të përbashkët orësh nga kanalet
individuale ndërthuren dhe transmetohen, në mënyrë sekuenciale, duke rritur kështu përdorimin
e gjerësisë së brezit të një lidhje e vetme fibër.
Në mënyrë të ngjashme, një numër kanalesh të brezit bazë mund të kombinohen nga Multipleximi
i ndarjes së frekuencës (FDM). Në FDM, gjerësia e brezit të kanalit optik ndahet në një numër
brezash frekuencash që nuk mbivendosen dhe secilit sinjal i caktohet një nga këto breza
frekuencash. Sinjalet individuale mund të nxirren nga sinjali i kombinuar FDM
110
me anë të filtrimit të duhur elektrik në terminalin e marrjes dhe për rrjedhojë, multipleksimi i
Divizionit të Frekuencës në përgjithësi kryhet elektrikisht në terminalin e transmetimit përpara
modulimit të intensitetit të një burimi të vetëm optik. Sidoqoftë, është e mundur të përdoren një
numër burimesh optike secila që funksionon në një gjatësi vale të ndryshme në një lidhje të
vetme fibër. Në këtë teknikë, e quajtur shpesh si Multipleksimi i ndarjes së gjatësisë së valës
(WDM), ndarja dhe nxjerrja e sinjaleve të shumëfishta (ndarja e gjatësisë së valës) kryhet me
filtra optikë, si filtra interferencë, filtra me grila difraksioni ose filtra prizmi.
Së fundi, një teknikë multipleksimi që nuk përfshin aplikimin e disa sinjaleve të mesazheve në
një fibër të vetme njihet si Multipleximi i ndarjes së hapësirës (SDM).
Në SDM çdo kanal sinjali bartet në një fibër të veçantë brenda një fibre brenda një kablloje me
shumë fibra. Izolimi i mirë optik i ofruar nga fibrat do të thotë që bashkimi i kryqëzuar ndërmjet
kanaleve mund të bëhet i papërfillshëm. Megjithatë, kjo teknikë kërkon një rritje të numrit të
komponentëve optikë të kërkuar (p.sh. fibra, lidhës, burime, detektorë) brenda një sistemi të
caktuar dhe për këtë arsye nuk përdoret gjerësisht.
PËRPARËSITË E KOMUNIKIMIT TË FIBRAVE OPTIKE

Komunikimi duke përdorur një valë bartëse optike të drejtuar përgjatë një fije xhami ka një sërë
veçorish jashtëzakonisht tërheqëse. Për më tepër, përparimet e deritanishme në teknologji kanë
tejkaluar edhe parashikimet më optimiste duke krijuar avantazhe shtesë.
Prandaj, është e dobishme të merren parasysh meritat dhe veçoritë e veçanta të ofruara nga
komunikimet me fibra optike ndaj komunikimeve elektrike më konvencionale, si më poshtë:
(a) GJERËSIA E GJERËSISË POTENCIALE TË

GJITHSHME Frekuenca e bartësit optik në intervalin 1013-1016 MHz (përgjithësisht në infra të
kuqe afër (IR) rreth 1014 MHz ose 105 GHz) jep një gjerësi brezi potencial shumë më të madh
se sistemet c boshtore të brezit gjerësia e brezit ÿ500 MHz) apo edhe sistemet e radios me valë
milimetrash (sistemet që aktualisht funksionojnë me gjerësi brezi modulimi prej 700 MHz).
Prandaj, kapaciteti mbajtës i informacionit i sistemeve me fibra optike tashmë po rezulton shumë
më i lartë se sistemet më të mira të kabllove të bakrit. (b) MADHËSIA DHE PESHA E
VOGËL Fibrat optike kanë diametra
shumë të vegjël, të cilët shpesh nuk janë më të mëdhenj se diametri i një floku të njeriut. Prandaj,
edhe kur fibra të tilla janë të mbuluara me veshje mbrojtëse, ato janë shumë më të vogla dhe
shumë më të lehta se kabllot përkatëse të bakrit. Ky është një bum i jashtëzakonshëm drejt
zbutjes së bllokimit të kanaleve në qytete, si dhe duke lejuar një zgjerim të transmetimit të sinjalit
brenda celularëve të tillë si avionët, satelitët dhe madje edhe anijet.
111
(c) IZOLIMI ELEKTRIK Fibrat optike

të fabrikuara nga polimere qelqi ose nganjëherë plastike janë izolues elektrikë dhe për këtë
arsye, ndryshe nga homologët e tyre metalikë, ato nuk shfaqin probleme të lakut të tokës dhe
ndërfaqes. Për më tepër, kjo veti e bën transmetimin e fibrave optike të përshtatshme në mënyrë
ideale për komunikim në mjedise të rrezikshme elektrike pasi fibrat nuk krijojnë rrezik hark ose
shkëndijë në gërvishtje ose qarqe të shkurtra.
(d) IMUNITET NDAJ NDËRHYRJES DHE TË KRYQESVE Fibra optike

formojnë një përcjellës valësh dielektrike dhe për këtë arsye janë të lira nga Ndërhyrjet Elektro-
Magnetike (EMI), Ndërhyrjet e Frekuencave të Radios (RFI) ose kalimet kalimtare që japin
impulse elektromagnetike (EMP). Prandaj, funksionimi i sistemit të komunikimit me fibra optike
nuk ndikohet nga transmetimi përmes një mjedisi me zhurmë elektrike dhe kablloja me fibër nuk
kërkon mbrojtje nga EMI. Kablloja me fibra gjithashtu nuk është e ndjeshme ndaj goditjeve nga
rrufeja nëse përdoret sipër dhe jo nën tokë.
(e) SIGURIA E SINJALIT

Drita nga fibra optike nuk rrezaton ndjeshëm dhe, për rrjedhojë, siguron një shkallë të lartë
sigurie sinjali. Ndryshe nga situata me kabllot e bakrit, një sinjal optik i transmetuar nuk mund të
merret nga një fibër në një mënyrë jo invazive pa tërhequr fuqi optike nga fibra. Prandaj, çdo
përpjekje për të marrë një sinjal mesazhi të transmetuar optikisht mund të zbulohet. Kjo veçori
është padyshim tërheqëse për transmetimin ushtarak, bankar dhe të përgjithshëm të të dhënave
për aplikacionet e rrjeteve kompjuterike.
112
(f) HUMBJE E ULËT E TRANSMISIONIT

Kabllot me fibër optike shfaqin dobësim ose humbje shumë të ulët të transmetimit në krahasim
me përçuesit më të mirë të bakrit. Fijet janë fabrikuar me humbje deri në 0,2 dB/km për të
lehtësuar zbatimin e lidhjeve të komunikimit me hapësirë jashtëzakonisht të gjerë të përsëritësve,
duke ulur kështu koston dhe kompleksitetin e sistemit.
(g) GJENDJE DHE FLEKSIBILITETI Edhe pse

veshjet mbrojtëse janë thelbësore, fibra optike mund të prodhohet me qëndrueshmëri shumë të
lartë në tërheqje. Ndoshta çuditërisht për një substancë qelqi, fibrat gjithashtu mund të përkulen
në rreze mjaft të vogla ose të përdredhura pa dëmtime që kanë kontribuar në zhvillimin e
mëtejshëm të shumë strukturave të ndryshme kabllore.
(h) BESUESHMËRIA E SISTEMIT DHE LEHTËSIA E MIRËMBAJTJES

Këto veçori rrjedhin kryesisht nga vetia e humbjes së ulët të kabllove me fibra optike, duke
reduktuar kërkesën për përsëritës të ndërmjetëm ose përforcues të linjës për të rritur fuqinë e
sinjalit të transmetuar. Prandaj, me më pak përsëritës, besueshmëria e sistemit në përgjithësi
rritet në krahasim me sistemet konvencionale të përcjellësit elektrik. Për më tepër, besueshmëria
e komponentëve optikë nuk është më një problem me jetëgjatësinë e parashikuar prej 20-30
vitesh tashmë mjaft të zakonshme. Të dy këta faktorë gjithashtu kanë tendencë të zvogëlojnë
kohën dhe kostot e mirëmbajtjes.
(i) KOSTONE POTENCIALE E

ULËT Fibra qelqi që siguron mjetin e transmetimit të fibrave optike është bërë nga rëra, jo një
burim i pakët. Në krahasim me përçuesit e bakrit, kabllot me fibra optike ofrojnë potencial për
komunikim të linjës me kosto të ulët. Deri më tani ky potencial nuk është realizuar plotësisht për
shkak të proceseve të sofistikuara dhe të shtrenjta për prodhimin e xhamit ultra të pastër dhe
mungesës së vëllimit të prodhimit. Aktualisht, kablloja me fibra optike është mjaft konkurruese
me kabllon koaksiale, por jo me tela të thjeshtë bakri (çifte të përdredhura). Megjithatë, ka të
ngjarë që në të ardhmen të jetë më e lirë përdorimi i fibrave optike me performancën e tyre
superiore se pothuajse çdo lloj përcjellësi elektrik. Për më tepër, kostot e përgjithshme të sistemit
kur përdoren komunikimet me fibra optike në lidhjet me distanca të gjata përgjithësisht reduktohen
në ato për sistemet ekuivalente të linjave elektrike për shkak të humbjeve të ulëta dhe vetive të
brezit të gjerë të mediumit të transmetimit optik. Potenciali me kosto të ulët të komunikimeve me
fibra optike jo vetëm që siguron konkurrencë të fortë me sistemet e transmetimit elektrik, por
edhe me sistemet e transmetimit radio me valë me mikrovalë dhe milimetra. Megjithëse këto
sisteme janë mjaft të gjerë me brez, transmetimi i "linjës së shikimit" me hapësirë relativisht të
shkurtër kërkon vendosje të shtrenjta antenash në intervale jo më të mëdha se disa dhjetëra
kilometra.
113
KONTROLLI MBIKËQYRËS DHE BLERJA E TË DHËNAVE (SCADA)

SCADA i referohet një sistemi që mbledh të dhëna nga sensorë të ndryshëm në një fabrikë, fabrikë
ose në vende të tjera të largëta dhe më pas i dërgon këto të dhëna në një kompjuter qendror për
kontroll dhe monitorim. SCADA është një term që përdoret gjerësisht për të portretizuar zgjidhjet e
kontrollit dhe menaxhimit në një gamë të gjerë industrish. Disa nga industritë ku përdoret SCADA
janë Sistemet e Menaxhimit të Ujit, Energjia Elektrike, Sinjalet e Trafikut, Sistemet e Transitit Masiv,
Sistemet e Kontrollit të Mjedisit dhe Sistemet e Prodhimit. Një sistem SCADA zakonisht përfshin
harduerin e sinjalit (hyrje dhe dalje), kontrollues, rrjete, ndërfaqe të përdoruesit (HMI), pajisje
komunikimi dhe softuer. Së bashku, termi SCADA i referohet të gjithë sistemit qendror. Sistemi
qendror zakonisht monitoron të dhënat nga sensorë të ndryshëm që janë ose në afërsi ose jashtë
vendit (nganjëherë milje larg). Në pjesën më të madhe, truri i një sistemi SCADA kryhet nga Njësitë
Terminale të Largëta (RTU). RTU përbëhet nga një konvertues logjik i programueshëm. RTU-të
zakonisht vendosen në kërkesa specifike, megjithatë, shumica e RTU-ve lejojnë ndërhyrjen njerëzore,
për shembull, në një mjedis fabrike, RTU mund të kontrollojë vendosjen e një rripi transportues dhe
shpejtësia mund të ndryshohet ose anulohet në çdo kohë nga ndërhyrja njerëzore. Përveç kësaj, çdo
ndryshim ose gabim zakonisht regjistrohet automatikisht dhe/ose shfaqet. Më shpesh, një sistem
SCADA do të monitorojë dhe do të bëjë ndryshime të vogla për të funksionuar në mënyrë optimale;
Sistemet SCADA konsiderohen sisteme të mbyllura dhe funksionojnë me një ndërhyrje relativisht të
vogël njerëzore.
Një nga proceset kryesore të SCADA është aftësia për të monitoruar një sistem të tërë në kohë reale.
Kjo lehtësohet nga përvetësimi i të dhënave duke përfshirë leximin e njehsorit, kontrollimin e statuseve
të sensorëve, etj që komunikohen në intervale të rregullta në varësi të kërkesave të sistemit. Përveç
të dhënave që përdoren nga RTU, ato shfaqen gjithashtu në ekran për krahasim ose për të
anashkaluar cilësimet ose për të bërë ndryshime manuale. SCADA mund të shihet si një sistem me
shumë elementë të dhënash të quajtur Pika. Zakonisht çdo pikë është një dalje për të monitoruar ose
input sensor. Zakonisht pikat mund të jenë ose të forta ose të buta. Një pikë e fortë e të dhënave
mund të jetë një monitor aktual; një pikë e butë mund të shihet si një llogaritje aplikacioni ose softueri.
Elementet e të dhënave nga pikat e forta dhe të buta zakonisht regjistrohen dhe regjistrohen gjithmonë
për të krijuar një vulë kohore ose histori.
NDËRfaqja e përdoruesit (HMI)

Një sistem SCADA përfshin një ndërfaqe përdoruesi, që zakonisht quhet Ndërfaqja e Makinerisë
Njerëzore (HMI). HMI e një sistemi SCADA është vendi ku të dhënat përpunohen dhe paraqiten për
t'u parë dhe monitoruar nga një përcjellës/operator. Kjo ndërfaqe zakonisht përfshin kontrolle ku
individi mund të ndërlidhet me sistemin SCADA. HMI-të ofrojnë një mënyrë të thjeshtë për të
standardizuar lehtësimin e monitorimit të shumëfishtë RTU ose Kontrollorëve Logjikë të
Programueshëm (PLC). Zakonisht RTU ose PLC do të ekzekutojnë një para
114
proces i programuar. Monitorimi i secilit prej tyre individualisht mund të jetë i vështirë zakonisht sepse ato
janë të përhapura në të gjithë sistemin. Për shkak se RTU-të dhe PLC-të historikisht nuk kishin asnjë metodë
të standardizuar për të shfaqur ose paraqitur të dhënat tek një operator, sistemi SCADA komunikon me PLC-
të në të gjithë rrjetin e sistemit dhe përpunon informacionin që shpërndahet lehtësisht nga HMI.
HMI-të mund të lidhen gjithashtu me një bazë të dhënash që mund të përdorë të dhënat e mbledhura nga
PLC ose RTU për të ofruar grafikë të tendencave, informacione logjistike dhe skema për një sensor ose
makineri specifike ose madje për të bërë të aksesueshëm udhëzuesit e zgjidhjes së problemeve. Në dekadën
e fundit, praktikisht të gjitha sistemet SCADA përfshijnë një pajisje të integruar HMI dhe PLC duke e bërë
jashtëzakonisht të lehtë funksionimin dhe monitorimin e një sistemi SCADA.
KOMPONENTET E SOFTUERIT DHE HARDWERIT SCADA
Sistemet SCADA janë një mënyrë jashtëzakonisht e favorshme për të ekzekutuar dhe monitoruar proceset.
Ato janë të shkëlqyera për aplikime të vogla si kontrolli i klimës ose mund të përdoren në mënyrë efektive në
aplikacione të mëdha si monitorimi dhe kontrolli i një termocentrali bërthamor ose sistemi i tranzitit masiv.
SCADA mund të vijë në protokolle të hapura dhe jo të pronarit. Sistemet më të vogla janë jashtëzakonisht të
përballueshme dhe mund të blihen si një sistem i plotë ose mund të përzihen dhe përputhen me komponentë
të veçantë. Sisteme të mëdha mund të krijohen gjithashtu me komponentë jashtë raftit. Softueri i sistemit
SCADA gjithashtu mund të konfigurohet lehtësisht për pothuajse çdo aplikacion, duke eliminuar nevojën për
zhvillim intensiv të softuerit të personalizuar.
Fig. 6.3-22 tregon 275 pemën e menysë së ndërfaqes HART për Transmetuesin SMART Model 1151 si
pjesë e sistemit SCADA.
115
275 HART INTERFACE MENU PEMA

PËR MODELIN 1151 TRANSMETUES SMART
1. VARIABLAT 1. Presioni 2.
E PROCESIT
Përqindja 3.
Analog
1. PAJISJE TESTIMI 1. Vetëtest 2.

Statusi
1. Hyrja e tastierës
1. GAME
2. Aplikoni vlerat
2. Testi i ciklit
2.
DIAGNOSTIKA 1. Prerje dixhitale në analoge 2.
2. TRIM ANALOG
DHE SHËRBIMI Prerje D/A e shkallëzuar
PRODHIM
3. KALIBRIMI
1. Zvogëlimi zero
2. Prerja e sensorit të poshtëm
3. TRIM SENSOR 3. Prerja e sensorit të sipërm

4. Pikat e shkurtimit të sensorit
1. Etiketë
2. Njësia
Menuja në internet
3. VLERA E GAMEVE
4. INFO PAJISJES. 2. Aplikoni vlerat
1. konfigurimi i pajisjes
2. PV 5. Funksioni i transferimit
3. AO 1. Data
6. Lagështi 1. Presioni 2.
4. LRV 3. SETUP BAZË 2. Përshkruesi 1. PROCESI
3. Mesazhi 4. Gama %
5. URV NDRYSHORET
Shkruaj Protect 5.
Lloji i njehsorit
2. SENSOR
1. TRIM SENSOR 2. 1. Zero Trim 2.
SHËRBIMI Karakterizoni Lwr Snsr Trim 3. Upr
Snsr Trim 4. Snsr
1. SENSORËT 3. Njësia Trim Pts
PRESIONI SNSR
1. VARIABLAT 1. Presioni
E PROCESIT 2. % Gama
2. SINJAL 2. VLERA E GAMEVE 3.

Njësia
4. SETUP I GJENDJA
4. Funksioni i transferimit 2. Aplikoni vlerat
DETAJUAR
5. Lagështi
1. VARIABLAT 1. Presioni
E PROCESIT 2. Gama % 3.
3. PRODHIM Dalja analoge
GJENDJA
5. RISHQYRTIM 2. dalja ANALOG
1. Testi i ciklit
2. Prerje dixhitale në analoge 3.
Prerje D/A e shkallëzuar
3. Alarmi i daljes analoge
4. HART OUTPUT 1. Adresa e sondazhit
2. Numri i preambulave të kërkesave 3.

4. PAJISJE Mënyra e shpërthimit
4. Opsioni i shpërthimit
INFO.
1. TË DHËNAT E PAJISJES FUSHORE. 1.

2. INFO SENSOR. Etiketa
3. Lloji i njehsorit 2. Data 3.
1. Masat. Lloji 2.
4. Vetëtest Përshkruesi
Izolator Matrl.
4. Mesazhi
3. Lloji i
5. Modeli 6. Shkruaj
mbushjes 4. Lloji i
Protect 7. Rishikimet #s
fllanxhës 5. Fllanxha Mat.
6. O-Ring Mat.
7. DV Mat. 8.
# e vulave Rmt 9. RS
Lloji 10. RS
Mat.
11. RS Mbush
Fig. 6.3-22 275 Pema e menysë së ndërfaqes HART për Transmetuesin SMART Model 1151
116
_________________________________________________________________
_________________________________________________________________
_________________________________________________________________
_________________________________________________________________
_________________________________________________________________
_________________________________________________________________
_________________________________________________________________
_________________________________________________________________
_________________________________________________________________
_________________________________________________________________
_________________________________________________________________
_________________________________________________________________
_________________________________________________________________
_________________________________________________________________
_________________________________________________________________
_________________________________________________________________
_________________________________________________________________
_________________________________________________________________
_________________________________________________________________
_________________________________________________________________
_________________________________________________________________
_________________________________________________________________
_________________________________________________________________
_________________________________________________________________
_________________________________________________________________
_________________________________________________________________
_________________________________________________________________
_________________________________________________________________
_________________________________________________________________
_________________________________________________________________
_________________________________________________________________
117
_________________________________________________________________
_________________________________________________________________
_________________________________________________________________
_________________________________________________________________
_________________________________________________________________
_________________________________________________________________
_________________________________________________________________
_________________________________________________________________
_________________________________________________________________
_________________________________________________________________
_________________________________________________________________
_________________________________________________________________
_________________________________________________________________
_________________________________________________________________
_________________________________________________________________
_________________________________________________________________
_________________________________________________________________
_________________________________________________________________
_________________________________________________________________
_________________________________________________________________
_________________________________________________________________
_________________________________________________________________
_________________________________________________________________
_________________________________________________________________
_________________________________________________________________
_________________________________________________________________
_________________________________________________________________
_________________________________________________________________
_________________________________________________________________
_________________________________________________________________
_________________________________________________________________
118
KURSI I INXHINIERËVE

Libri 2 nga 2
Redaktimi : shkurt 2008

Divizioni : Planifikimi i planprogramit dhe shkrimi i kurrikulës
Divizioni (SPCWD)
Departamenti : Departamenti i Shërbimeve të Trajnimit (TSD)
119
120

ELECTRICAL 2 OF Alb

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

ELECTRICAL 2 OF Alb

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Machine Translated by Google

ELEKTRIKE – LIBRI 2 NGA 2

VLERËSIMI I MJETEVE PËR INXHINIERËT (CAFE)

Modul / Njësi / Mësim Faqe

6 MBROJTJA DHE KONTROLLI I SISTEMIT ENERGJIK 9

6.1 Detyra e Mbrojtjes së Sistemit të 13

Detyra 6.1.2: Testoni stafetën mbi rrymë 59

6.2 Dispeçeri i energjisë 75

6.3 Sistemi i komunikimit 89

VLERËSIMI I MJETEVE PËR INXHINIERËT (CAFE)

NJËSIA MËSIMORE TITULLI DURATION (orë)

6.1 Detyra e mbrojtjes së sistemit 3

Detyra 6.1.2: Testoni Sistemin e Komunikimit

6.3 Energjisë Rele mbi Rrymë 2

VLERËSIMI I MJETEVE PËR INXHINIERËT (CAFE)

Pas përfundimit të këtij kursi, pjesëmarrësit duhet të jenë në gjendje të:

Njësia-6 përbëhet nga tre mësime: Mësimi

6.1 Mbrojtja e Sistemit Energjetik përfshin dy detyra:

CT Detyra 6.1.2 Testimi i stafetës mbi

Ai diskuton llojet e defekteve të linjës së transmetimit/shpërndarjes, rrymave dhe mbingarkesave

Diskutohen aspekte të përgjithshme të mirëmbajtjes statike të stafetës mbrojtëse, duke përfshirë

Pas përfundimit të këtij mësimi, pjesëmarrësit duhet të jenë në gjendje të:

Fig. 6.1-1 Sistemi i plotë i Energjisë (Gjenerimi, Transmetimi dhe Shpërndarja)

gjeneratorët në termocentrale të ndryshëm mund të humbasin sinkronizmin. Rryma e rëndë e qarkut të

elementi i gabuar i sistemit kur merr

Fig. 6.1-2 Skema tipike e mbrojtjes së fuqisë

gazi evoluon me shpejtësi, releja e Buchholz-it fik në çast ndërprerësin. Kostoja e

6.1.2 NATYRA DHE SHKAQET E FAJEVE

6.1.3 LLOJET E DIFEJEVE

6.1.3.1 Gabimet simetrike Një gabim

6.1.3.2 Defektet josimetrike

• Gabim njëfazor në tokë (LG) Një qark i

Fig. 6.1-3 Tokë aksidentale në një përcjellës të linjës 3ÿ

• Gabim dyfazor në tokë (2L-G) Qarku i

Fig. 6.1-4 Tokë aksidentale në dy përcjellës të linjës 3ÿ

• Gabimi Faza në Fazë (LL) Një

Fig. 6.1-5 Defekt aksidental në dy përcjellës të linjës 3ÿ

• Fazat me qark të hapur Ky

6.1.3.3 Gabimet e njëkohshme

6.1.4 EFEKTET E FAJET

6.1.5 STATISTIKAT E FAJVE

Tabela 6.1-1 Shpërndarja në përqindje e defekteve në elementë të ndryshëm të sistemeve të energjisë

Kabllot nën tokë 9

CT, PT, Reletë, Pajisjet e kontrollit. 12

• DEFIMET E LINJËS SË TRANSMETIMIT

Fig. 6.1-8 Defektet e Linjës së Transmetimit

Tabela 6.1-2 Frekuenca e shfaqjes së llojeve të ndryshme të defekteve në linjat ajrore

Linja e dyfishtë në tokë 2L-G 5

6.1.6 ZHVILLIMI I RELEVE MBROJTËSE Në ditët e para të industrisë së energjisë

Fig. 6.1-9 Zhvillimi i Releve Mbrojtëse

Me përmasat dhe kompleksitetin në rritje të rrjeteve moderne të energjisë, skemat mbrojtëse të

6.1.7 ZONAT E MBROJTJES

3 Zona mbrojtëse e shiritit të autobusëve

4 Mbrojtës i linjës së transmetimit

Kufiri i zonave mbrojtëse i vendosur nga vendndodhja e CT-ve:

Fig. 6.1-10 Zonat e Mbrojtjes

1' 2' 1'

TL, TLÿ Linjat e Transmetimit

Fig.6.1-11 Mbivendosja e Zonave Mbrojtëse Fqinjë

6.1.8 MBROJTJA PRIMARE DHE BACKUP

Tabela 6.1-3 Pajisjet dhe përqindja e tyre e dështimeve

Reletë 44 Ndërprerësit e ndërprerësve 14

instalime elektrike AC 12 Mekanizmi i lëvizjes së ndërprerësit 8