Professional Documents
Culture Documents
1025 Dilbilim Sozlughu Kamile Imer 2011 354s
1025 Dilbilim Sozlughu Kamile Imer 2011 354s
• • • • ^ • •
SOZLUGU
KÂMİLE İMER
AHMET KOCAMAN
A. SUMRU ÖZSOY
DİLBİLİM SÖZLÜĞÜ
DİLBİLİM SÖZLÜĞÜ
Kâmile İmer
Ahmet Kocaman
A. Sumru Özsoy
Katkıda Bulunanlar:
Gürkan Doğan
N. Engin Uzun
Alev Yemenici
BOĞAZİ Çİ
ÜNİVERSİ TESİ
YAYINEVİ
Kâm ile lm er, Ahm et Kocam an, A . Su m ru Özsoy
Dilbilim Sözlüğü
© B ÜTE K A .Ş. 2011
»
Boğaziçi Üniversitesi Yayınevi
Boğaziçi Üniversitesi U çaksavar K am püsü
Cengiz Topel C addesi, G aranti K ültür M erkezî, A rk a G iriş
E tiler/îstanbul
ISB N 978-605-4238-53-8
Önsöz, 7
SÖZLÜK, 9
Toplum bilim leri içinde seçkin bir yeri plan çağdaş d ilb ilim in
yaklaşık yüzyıllık bir geçm işi bulunuyor. Türkiye'de ise R. H.
özdem ’in ilk dilbilim dersini verdiği 1933 yılından bu yana
dilbilim dersleri verilm ektedir. Çağdaş dilbilim çalışm ala
rı, İstanbul Üniversitesinden sonra D il ve Tarih-Coğrafya
Fakültesinde, Hacettepe, Boğaziçi, ODTÜ, Dokuz Eylül ve
Mersin üniversiteleriyle değişik üniversitelerin yabancı dil
öğretmeni yetiştiren bölümlerinde günümüzde de sürdürül
mektedir. Birçok eksikleri bulunsa da, bu çalışm aların Türkçe
incelem elerine yeni bakış açılan getirm esi yanında en önem li
yararlarından birisi, dil çalışmalarında terimleşm eye katkı
da bulunmasıdır. Bu çalışm alarda özellikle Berke Vardar ile
Alman, İngiliz ve Fransız filolojilerindeki m eslektaşlarının ve
Türk D il Kurumu’ndaki uzman dilcilerin terimleşm eye kat
kıları şükranla anımsanmalıdır; ancak 1970lerden bu yana
dilbilim deki gelişm elere koşut olarak yeni b ir terim ler söz
lüğü hazırlanm ası da b ir zorunluluk olmuştur. Bu çalışm a
19901ann başında bütün d ilb ilim c ile rin katkıda bulunacağı
bir ortak çalışma olarak başlatılm ış, a n c a k .değişik neden
lerle bu birliktelik yüm tülem ediğinden, sonunda küçük bir
ekip çalışm asıyla tamamlanmıştır.
Terim ler, bilindiği gibi, bir bilim dalının yapıtaşlarıdır;
dil gibi herkesin ortaklığı bulunan bir alanda bu yapıtaşla
rının açık, saydam bir biçimde belirlenm esi daha çok önem
kazanmaktadır. Dilbilim terim lerinin üretilm esinde de bizler,
Türkçe'nin kendi anlatım yollarından yararlanılm ası konu
sunda sorumluluk bilinciyle davranmaya çalıştık. Ne yazık
ki, kim i zaman, özellikle sözdizim i gibi teknik ayrıntılar ta
şıyan alanlarda, çeviri yoluyla terim lerin üretilm esi, zorunlu
ve kaçınılm az oldu.
Sözlükte kimi eksikler olduğunu kabul etmek zorun
dayız, ancak yeni baskılarda bu eksiklerin giderilebileceğini
düşünüyoruz. Öte yandan, sözlüğün daha fazla gecikmemesi
için, dizinde bulunan kim i terim leri açıklam aya da zaman
7
a çık anlam
bir tümcede sesbilim sel içeriği olan adöbeği; örn. A li eve geldi
tümcesinde Aü ve ev açık AÖ leridir. Buna karşın, ... Eve geldi
tümcesinde, A li’n in konumunda sesbilim sel içeriği olmayan
bir boş ulam adılı bulunduğu ve türricenin yapışırım add eve
geldi olduğu öne sürülmektedir. Boş ulam ların dilbilgisel ni
telikleri için bkz. adıl, ADİL, iz.
açık küme (open dass) biçmb&n Bir dilin sözcük dizgesinde öğe
sayısı fazla olan, genellikle dildışı göndermesi olan ve kolay
lıkla yeni öğeler kabul eden bir sözcük kümesi; adlar, eylem
ler, niteleyiciler ve belirteçler açık küme, adıllar, tanındıklar,
bağlaçlar gibi çoğunlukla tüm ce-içi dilbilgisel ilişkileri belir
ten sözcükler kapalı küme oluştururlar. Açık sınıf da denir.
10
8 • Önsöz
Kâm ile ÎM ER
Ahm et KOCAMAN
A. Sumru ÖZSOY
abece (alphabet) gene/ 1— Bir d ili yazıya aktarmak am acıyla
kullanılan, o dildeki seslerin ayn ayrı işaretlerle gösterilm esi
ilkesini tem el alan yazı biçim i; günümüzde Türkçe’nin ve bir
çok Hint-Avrupa dilinin yazılm asında kullanılan abeceler, bir
Sami d ili olan Fenike dilinin seslem yazısında kullanılan işa
retlerin, eski Y u n a n lıla r tarafından ünlü ve ünsüzlerin ayn
ayn yazılm asında kullanılm ak am acıyla geliştirilm iş ve son
ra Latince için uyarlanm ıştır; örn. Türk abecesi, Latin abecesi, Kiril
abecesi, Yunan abecesi. 2 — SÖZSÜZ (non-verbal) iletişim in değişik
alanlarında kullanılan biçim, simge, işaret vb.’nin bütünü; el
abecesi, mors abecesi gibi. Alfabe de denir.
9
a çık uçlu
İngilizce’de that, whether, if, for gibi öğeler: [We know [that [Henry
has come]]] tümcesinde that açık tümleyicisi, [We know [... [Henry
has come]]] tümcesinde sesbilim sel içeriği olmayan tüm leyici
bulunmaktadır. Türkçe’de {-DİK} adlaşürma ekindeki {-K }’nın
açık tüm leyici olduğu öne sürülmüştür.
açıklık (openness) sesbilgisi Ağız kanalı ile ilgili olarak alt çenenin
üst çeneden düşey olarak uzaklığı; ünlülerin niteliğim belir
ten ölçütlerden birisi.
11
ad aktarım ı
deki birim ler addan önce gelir; öm . soğuk hava, Berna’nın çantası.
İşlev bakımından yüklemlemelerde, genellikle eylemin tem el
öğesi ve tümcenin yüklem i olan eylemle anlamsal ilişki içinde
bulunan adöbeğinin başı’dır; öm . Çocuk cam fardı tümcesin
de, çocuk sözdizim sel olarak kırdı ödem inin öznesi ve anlamsal
olarak edeni olan adöbeğinin baş öğesidir; cam sözdizim sel
olarak nesnesi, anlamsal olarak etkileneni olan adöbeğinin
baş öğesidir. Adlar, türleri bakmamdan özel adlar (Ayşenur,
Mehmet, vb.) ve cins adlan (kitap, elma, vb.) olarak ikiye ay
rılır; kim i dillerde sayılabilir/sayılamaz (kütle) ad ayrım ı da
yapılır. Geleneksel dilbilgisinde k işi, yer ve nesnelerin ad’ı ya
da Varlıklara ad olan sözcükler* biçiminde tanımlanmıştır.
ad gövdesi (nom inal stem) biçimbilim Ad, niteleyici, eylem gibi bir
sözcükse! ulam a ait bir sözcüğün köklerinden yapım ekleriyle
türetilen ve ad olarak kullanılan biçim; öm . yol ve göz adların
dan türetilm iş yol-cu, göz-le-m; gör, gez ve ver eylem köklerinden
türetilm iş gör ücü, gez-gin, ver im; güzel ve iyi köklerinden türetil
miş güzeldik, iyi-hk. Türetilm iş bir gövdeye başka türetim ekleri
12
ad-kavrambilim
13
addan türeme
Özne Kısıü; örn. Sıralı Yapı Kısıtı Ayşe ve Mehmet eve geldi tüm
cesinde Ayşe ve Mehmetîn birlikte tümce sonuna taşınabildikle-
rini —Evegeldi Ayşe ile Mehmet—ancak yalnızca birinin taşınması-
run mümkün olmadığım belirler: *ve Mehmet eve geldi Ayşe.
14
adıl
Adıl Dışlama İlkesi (ADİ) (Avoid Pronoun Principle) sözdizim Üretici Dil
bilgisinde, sesbilİmsel içeriği olan adıl ile sesbilim sel içeriği
olmayan bir ulamın bulunmasının olası olduğu bağlamlarda,
eşdizinli sesbilimsel içerikli adılın dışlandığım, sesbilimsel içe
riği olmayan ulamın seçileceğini belirleyen ilke; örn. Türkçe’de
öznelerin genellikle adıl olarak gerçekleştirilmesi bu ilkeye
bağlıdır; aynı biçimde bu ilke Türkçe’de yantümce öznelerinin
anatümcenin bir öğesi ile eşdizinli olduğu durumlarda sesbi
limsel içerikli bir adıl olarak gerçeMeştirilemeyeceğini belirlen
örn. Aylin [o-nun Ankam-ya gid-eceğ-i]-ni bitiyor tümcesinde alttüm-
cenin öznesi konumunda olan o-nun adılı anatümcenin öznesi
olan Aylin ile eşdizinli olamaz. Aylin [adıl Ankara-ya gid-eceğ-i]-ni
bitiyor tümcesinde ise her iki özne eşdizinli olabilir.
15
Adıl-d üşürme Değiştirgeni
adılsı I (pronom inal) sözdizim, biçimbUim Adıl işlevi gören bir birim ;
Üretici D ilbilgisinin Bağlama Kuramına göre yönetim ula
mından bağım sız olması gereken gönderim sel anlatım ; örn.
kişi adılları, adılsıldır ve [-göndergesel, +adılsıl] özellik taşır
lar. bkz. Bağlama İlkeleri.
16
adlaştırm a
adöbeği (AÖ) (noun phrase) sözdizim Tümce yapısı içinde baş öğesi
ad (A) olan sözcük öbeği; işlevsel öğeleri, tümleç, niteleyiciler
ve belirleyicilerdir; öm . adam-tn eski dilbilgisi kitab-ı öbeğinde ki
tap baş-öğe, adam belirleyici, eski n iteleyid ve dilbilgisi tümleçtir.
Ü retid Dilbilgisine göre öbek yapısı öbeğin başı olan öğenin
büyükçül yansım asıdır ve öbeğin değişik işlevleri arasındaki
ayrım büyükçül yansım a içinde aşama ilişkileri arasındaki
aynın ile belirlenir. Buna göre yukarıdaki örnekte adöbeği
nin Belirleyici konumunda belirtili tamlayan adamın, tümleç
konumunda ise, belirtisiz tamlayan dilbilgisi bulunmaktadır.
A'
A'
NİTEL____
A’
TÜM__ t
A
BAŞ
17
AdöbeğMzi (AÔ-izi)
18
adsıl uyum
aile dill (fam ily language) toplumdilbilim Aile içinde konuşulan grup
dili.
19
akıcı
20
alçak ünlü
alçak ünlü (low vowel) sesbilgisi Ağız boşluğu içinde dil norm al dü
zeyine göre en aşağı konumda iken ve ağız en açık durumun
dayken çıkarılan ünlü; ôm . /æ a/. Açık ünlü de denir.
21
a lıcı
22
altanlam lık
23
altses yayılım ı
24
am aç dil
25
anlam alanı kuramı
26
anlam değişm esi
27
anlam kayması
28
anlam blrîm cik
anlık oluşum (nonce form ation) biçimbilim Belirli bir bağlam da birey
sel olarak kullanılan ilk türetim; türetilen sözcük, kullanıldı
ğı dilin sözlüğüne girm iş değildir.,
30
araç durumu
31
anlaştırm a
deyim leri olan özel dil; örn. şoför argosu, öğrenci argosu vb.
art ünlü (back vowel) sesbUgisi Tınlam anın ağzın arka tarafında
oluşm asıyla çıkardan ünlü; Türkçe’de /a/, /ı/, /o/, /u/ bu
niteliktedir.
32
artdam aksıllaşm a
Patlam alı [k] ve [g] sesleri ile genizsil [rj] sesi artdamaksıl ün
süzlerdir.
33
artzam anlılık
X".
X'
X' YP
X ZP
34
Aşamah-X Çizelgesi
35
ayırma
[-ötümlü] ünsüzdür.
36
ayrık tüm ce
şan ek; örn. Alm anca’da brauchen eylem inin geçmiş zaman bi
çim i olan ge-brauch-fun kurulması sırasında kökten önce ve
sonra eklenen {ge-... -t}.
ayrık tümce (deft sentence) sözdizim Tek bir tüm ceciğin iki eylem li,
ik i ayrı bölüme ayrılm ası sonucu oluşan yapı. Vurgulanan
öğeye göre tüm cecik değişik biçimlerde bölünebilir: örn. Yeni
okula giden o çocukturve O çocuk yeni okula gidendir tüm celeri ayrık
tümce yapısına sahiptir.
37
bağ- bağlacın kısaltması.
38
bağım sız biçlm birim
39
bağıntı (İlkesi)
40
bağlak
41
bağlam a
Bağlam a tikeleri t
A ilkesi: Bir artgönderge yönetim ulamı (YU)’nda bağh olmalıdır.
B ilkesi: Bir adıl yönetim ulam ında özgür olm alıdır.
C ilkesi: Bir G-biçimi her yerde özgür olm alıdır
42
bağlantı
43
bağlaşıklık
44
baş biçim birim
S A AÖ E
I t I. I
Şu kız kitap okuyor
45
başkasına gönderim
beden dili (body language) genel İletişim için bedensel devinim le
rin -bedenin duruşu, görünümü, el ve yüz devinim lerinin-
kullanılm ası. Daha teknik bir terim olarak sözdışı iletişim
terim i de kullanılmaktadır. Beden dili, doğal dile göre daha
sınırlı sim geler kullanır ve düzensizdir; beden dilinin kim i
sim geleri evrensel olm akla birlikte, çeşitli kültürler beden di
linin sim gelerini değişik biçimde anlamlandırırlar.
46
belgisiz
47
belirteç öbeği (BelÖ)
48
benim seniriik
49
betimleme yeterliği
50
blçem bilim
51
blçlm bilim
52
biçim birim
biçim birim cik (aflomoıph) biçmbiSm Tek bir biçim biıim in, sesbi-
lim sel y a da biçim bilim sel koşullanm aya bağlı olarak yüzey
yapıda aldığı biçim lerinden her biri; örn. Türkçe’de {-İlk } bi-
çim birim inin, ünlü uyumuna göre [-hk, -Uk, -luk, -fofe/altbiçim-
leri bulunur. Altbiçim de denir.
53
biçim sel sesbirim
54
bildirişim ilkeleri
55
bileşen
56
bileşm e
57
bilişsel anlam
birey ses (idiophone) sesbilim Tek bir birey dile özgü konuşma sesi.
58
bireysel dil varlığı
birikme (cum ulation) biçmbiBm Tek bir biçim ciğin birden faz
la biçim birim in gerçekleşmesini sağlaması durumu; örn.
Türkçe’de eylem lerin geçmiş zaman çèkiminde -k , hem 1.
kişiyi hem de çoğulu gösterir. Bu anlamda, birikm e alaşım
biçim birim leri yaratır.
birleşim (com bination) genel Bir birimin dizim sel boyutta başka
59
birleşme
60
bitişim i! diller
61
boğumlanma
62
boşuna taşım a
63
bulanıklık
64
bükümlü
65
bürünsel sesbilim
sel özelliklerdendir.
66
büyü dill
büyük ünlü uyumu (palatal harmony) sesbilim Bir sözcük içinde bu
lunan ünlülerin ön ve art ünlü olması bakımmdan uyumu.
Türkçe sözcüklerde ilk seslemde bulunan ünlünün sonraki j
seslem lerde bulunan ünlülerin art ya da ön ünlü olmalarım
belirlem esi yoluyla ortaya çıkar. Buna göre balık, soğan söz
cüklerinde art; evcilik, düşünmek sözcüklerinde ise ön ünlüler
67
büyükçül buyurma
68
c
canlandırma (revival) toplumdilbilim Dil düzenlemesi sürecinde söz-
varlığı düzeyinde başvurulan yerlileştirm e işlem lerinden biri;
yapılan taram alar sonucu eskiden var olan am a sonradan
unutulmuş öğeleri yeniden kullanılır duruma getirme. Can
landırma ile ortaya çıkarılan sözcük, ya eski anlam ıyla ya
da anlam genişlemesi ya da anlam daralmasına uğrayarak
kullanılabilir. Nitelik, sava, us vb. dil düzenlemesi sürecinde
Türkçe’de canlandırılan öğelere örnek gösterilebilir. Dil canlan- j
dırması da denir.
■j
C a n lı (animate) anlambilim Özellikle adların sınıflandınlm asm da : i
kullanılan, insan, hayvan gibi canlı adlar kümesi; anlam bilim - ,
de adlan niteleyen evrensel a n l a m özelliklerinden birisi; örn. ; '
çocuk, kedi, balık canlı adlardır; su, taş, tahta cansız adlardır, krş.
cansız.
69
Chomsky Dilbilgisi
70
Ç
çağcıllaş(tır)m a (modernization) toplumdilbilim D il düzenlem esi sü
recinde, belirlenm iş olan dili bir iletişim aracı olarak öteki
gelişm iş dillerle eşit duruma getirm e süreci.
71
çarpmalı
çekirdek (nucleus, kernel) sesbilim Bir ezgi birim inde ses yüksekli
ği açısından en belirgin seslem; seslem in zorunlu öğesi (ço
ğunlukla ünlü).
72
çe lişik
73
çıktı
Çift Doluşlu TÜM Süzgeci (Doubly Filled COMP Filter) sözdizim Üretici
Dilbilgisinde bir tümleç budağının birden fazla açık öğe içer
mesini engelleyen süzgeç. İngilizce’de birden fazla soru söz
cüğünün tüm lecin belirleyicisi konumuna taşındığı yapıların
dilbilgisi dışı olduğunu belirler; öm . *John wondered [TÛMÖ[which
book] [for whom] [çô Bill taught]], Y-tqmö ^ l0 where [çö has he seen]].
tümleç konumunda birden fazla açık öğenin bulunduğu bu
dilbilgisi-dışı tüm celer süzgeç tarafından elenir.
74
çizgisellik
75
çokanlam lılık
76
çözümlenebilirin*
77
D
78
dadanma
damaksıl (palatal) sesbilgisi, sesbilim Dil sırtının ön tarafı ile sert da- ;
m ak arasında çıkarılan sesler. J
79
dar açılı
80
değer
81
değişki
değişki (variant) genel Bir dil birim inin, değerinde herhangi bir
değişiklik olmadan büründüğü biçim lerden her biri. Değişici
ler aynı birim in çeşitli gerçekleşm eleridir ve o birim in dağılım
alanım ortaya koyar.
82
dem et
83
dengeli Ikidlllilik
84
devinim
85
dışsal ROL
86
dil ailesi
dil ailesi (language family) tarihsel dilbilim Ortak bir kökene, varsa
yım sal bir anadile bağlanan, dolayısıyla aralarında ses dizge
si, dilbilgisi ve sözvarlığı açısından çeşitli yakınlıklar bulunan
dillerin oluşturduğu bütün; örn. Altay dil ailesi, Hint-Avrupa
dil ailesi, Kafkas dil ailesi.
dil aşınması (language attrition) ruhdilbMm, dil edinimi Bir dilin konu
şurlar tarafından kullanılmamaya başlaması sonucu kural
larının unutulması. Bu süreç toplum düzeyinde olduğunda
dil ölümüne, ikidilli konuşurlarda ise aşınmaya uğrayan dil
de yeti kaybına neden olur. Bkz. dil ölümü.
87
dil edinim i
88
dil önü
dil önü (blade) sesbilim Dil gevşek durumda iken ucu ile ortası
arasında kalan ve dişlerle dişetine karşılık gelen kısmı.
89
dil üretimi
dil yetisi (Fr. langage) genel Saussure’e göre bireysel nitelikli sözü
ve toplum sal nitelikli dil’i kapsayan yeti. krş. söz, dil.
dil yitim i (language loss) ruhdilbilim Beyin haşan ya da şok gibi ne
denlerle bireyin dil kullanımım kaybetmesi. Dil yitim i sürekli
ya da geçici olabilir; kim i biçim leri düzeltilebilir, kim ileri ise
kalıcıdır.
90
dilbilgisel çözüm lem e
91
dilbilim
dilbilim (linguistics) genel Dilin bilim i; dilin bilim sel yöntem lerle
incelenm esiyle uğraşan bilim dalı. Dil çalışm aları çok eski
dönemlere değin uzanmakla birlikte, eski çağlarda bu çalış
2
malar daha çok felsefe ve ya an şem siyesi altında yapılm ak
taydı. Çağdaş anlamda bilim sel ve bağım sız dil incelem eleri
19. yüzyılda karşılaştırm alı dil çalışm aları olarak başlamış,
20. yüzyılın başlarında İsviçreli dilbilim ci F. de Saussure*ün
‘dili kendi içinde kendisi için incelem e’ ilkesi çerçevesinde
özerk bir bilim dalı kim liği kazanmıştır. J. Lyons (1968) çağ
daş dilbilim in ayırıcı özelliklerini şöyle sıralar:
a) Çağdaş dil incelem elerinde sözlü dil öncelik taşır
(geleneksel çalışm alarda yazılı dilin tem el olmasına
karşılık, çağdaş dilbilim , sözlü dilin öncelikle ince
lenm esini önerir).
b) Çağdaş dilbilim kuralcı değil, betmûeyiddir. Bilim
sellik, nesnellik gerektirir, nesnellik ise değer yargı
larından, kişisel kural belirlem elerinden uzak dur
m akla sağlanabilir.
c) Çağdaş dilbilim eşzamanlı çalışmalara öncelik verin
Artzam anlı çalışm alar dilde evrimi, değişm eleri ince
ler; ancak bunların yapılabilm esi için öncellikle dilin
belli dönemlerinin eşzamanlı olarak betimlenmesi
gerekir.
d) Dilde edinç ve edim düzlemlerini birbirinden ayır
mak gerekir.
e) Çağdaş dilbilim yapısal bir yönelim i yansıtır.
Çoğu Saussure*ün Genel D ilbilim Derslerimle dayanan bu il
kelerin kim ileri günümüzde tartışılm akla birlikte çağdaş dil
bilim in genel doğrultusunda b ir değişiklik yoktur.
D il kavram ının karm aşıklığı ve kapsamının genişliği ne
deniyle dili çeşitli açılardan inceleyen dilbilim dallan oluş
muştur. Tek tek doğal diller yerine (Türkçe, Arapça, Japonca,
92
dilbirlm
dilde değişme (language change) tarihsel dilbilim Bir dilde belli b ir sü
rede görülen değişiklik. Konu 19. yüzyılda karşılaştırm alı dil
bilim uzmanlarınca ele alınmıştı. Günümüzde toplum dilbi
lim ve tarihsel dilbilim dilde değişme ile ilgilenm ektedir. Dilin
bütün yönlerinde değişme olmakla birlikte, en çok sözcük ve
seslerdeki değişme inceleme konusu olmuştur.
93
dlldışı
94
dilsel azınlık
95
dilsel değişki
96
dilucu
dişil (fem inine) biçmbilim Doğal d n s (erkek, dişi) ayrım ından ayrı ;
olarak, özellikle ad, adıl, n iteleyid ve tanım lıklan birbirinden •
ayırm aya dayanan ve dişi cinsten sayan dilbilgisel dns; örn.
Fransızca’da la porte k ap ı’ sözcüğü dişil, le livre k itap ’ sözcüğü
erildir, krş. eril, yansız.
97
dişyuvasıl-damaksıl
dizimsel bağıntı (syntagm atic relation) sözdizim Bir yapı içinde ku
rucular ve dizim ler arasındaki yatay bağıntı. Dizimsel bağın
tılar tüm çözümleme düzeylerinde kurulabilir; örn. Mehmet işe
gider tümcesinde Mehmet ile git-, iş-e ile git- arasında dizim sel
98
dizisel bağıntı
doğal dil (natural language) genel İnsana özgü çift eklem li iletişim
araçlarının adı. Doğal diller uzlaşım sal nitelikli olup tarihsel
süreç içinde değişim göstermektedirler. Türkçe, İngilizce, Al
manca, Hintçe vb. doğal dillerdir, krş. yapay dil.
99
doğruluk koşulu
100
dolgu
101
dönüşlü
102
dudaksıl-artdamaksıl
103
Durum Kuramı
D U R U M Süzgeci
Sesbilim sel olarak gerçekleşmiş (boş olmayan) her AdÖbeği,
bir DURUM yüklenmelidir.
104
DURUM yükleyici, DURUM belirleyici
105
düz ünlü
106
dûzey/düzlem
107
E
108
edilgen eylem
109
edim
edlmblllm (pragm atics) genel D ili kullanıcı açısından ele alan dal;
dil-bağlam ilişkisini inceleyen alan. Anlambilim ve sözdizim
ile birlikte göstergebilimin üç alanından birisi. Başlangıcı
1930lara değin uzanmakla birlikte kapsamının belirlenm e
sindeki güçlükler nedeniyle günümüzde sınırlan açıklıkla
çizilememektedir. Kısaca, dili kullanıcı açısından ele alan in
celeme alanı olarak tanımlanabilir. Bu çerçevede genel olarak
bağlam la ilgili konulan önemseyen bir dil inceleme yaklaşım ı
nı yansıtır. Son yıllarda anlambilimin dil içi anlamı, edimbili-
min ise dille bağıntılı dış bağlamdan kaynaklanan anlamı in
celediği konusunda yaygın bir görüş oluşmuştur. Araştırm a
konulan arasında gösterim (debds), sözdizim sel önsayıltılar
(presuppositions) ve sözeylemler {speech acts) geniş bir yer tutmak
tadır. Edimbilim yetisi (pragm atic competence) dilin doğruluğu
yanında uygun ve yerinde kullanımını anlatan bir kavramdır.
Son yıllarda bu kavramın kim i altbölüm leri de oluşmuştur:
edimsel dilbilim (pragmalinguistics) daha çok dilde var olan yapı
larla edimbilim konularım ilintilendirmeye çalışır; toplum sal
110
edim sel (eylem)
111
eğik
112
ekeylem
113
eklem leyici
114
eklenti değiştirim i
115
eksiltil!
116
engelli
117
erteleme
118
eşbağım lı
119
eşçıkışlı
120
eşdeğişirlik
şememektedir.
121
eşitlik derecesi
122
eşteşlik
eşyazım lılık (hom ography) genel Yazılışları aynı, anlam lan deği
şik sözcükleri anlatmak için kullanılan terim; örn. eş (ad), eş
(eylem-eşmek).
etken çatı (active voice) biçimbilim İşi yapan özneyi öne çıkaran,
123
etken eylem
etken eylem (active verb) biçimbilim îşi yapanın, kılıcının öznesi ol
duğu, dilbilgisel öznenin eylem in kılıcısı olduğunu gösteren
eylem biçim i; örn. Çocuk kapıyı açtı tümcesinde açtı etken ey
lemdir. krş. edilgen eylem.
124
etkisel anlam
125
evrimsel dilbilim
eylem (verb) biçimbilim Biçim bilim sel olarak kişi, sayı, zaman,
kip, görünüş, olumsuzluk ulam ları ile çekilen ulam a bağlı
olan birim lerden biri. Örn. köküne kip, görünüş ve kişi ekleri
eklenmiş olan gel-ebil-ir-im sözcüğünde, gel biçim i bir eylemdir.
Geleneksel dilbilim yaklaşımlarında, eylem ler bir hareketi
belirten sözcükler olarak anlambilim sel özellikleriyle tanım
lanırlar.
126
eylem öbeği
eylem öbeği (verb phrase) sözdizim Baş öğesi eylem olan büyükçül
yansıma.
128
F
129
gama-imlem e (gam m a-m arking) sözdizim Üretici D ilbilgisi Kura
m ında Büyük Uyum İlkesinin yerine getirildiğini belirleyen
varsayım sal imleme türü. Yunanca gam a harfi (g), tam yöne
tim altındaki yönetilene, yöneten tarafından yüklenen, yani
öncül-yönetim i veya Rol-yönetim i yoluyla yüklenilen özelliği
sunar. B ir öğe tam yönetiliyorsa, yöneteni ona [+g], tam yöne-
tilm iyorsa [-g] özelliğini yüklem iştir, g-imleme, öğe-konumlu
öğeler için yüzey yapıda, öğe-konumlu olmayan öğeler için
M antıksal Bileşke’de gerçekleşir.
geçer dil (lingua franca) toplumdilblllm Ortak bir doğal dile sahip
olmayan bireyler arasında iletişim aracı olarak kullanılan dil;
anadilleri değişik dilsel topluluklar arasında iletişim i sağla
mak için kullanılan yardım cı dil. Kökeni ortaçağ döneminde
Akdeniz bölgesindeki özellikle ticaret am açlı ortak dile da
yanır. Eski dönemlerde İskender’in fetihleri sonucunda Yu
nanca, Roma İm paratorluğu’nun yayılm ası sonucu Latince,
Haçlı Seferleri sırasında Provansal dili değişik dil gruplan
arasında geçer dil olarak kullanılm ıştır. Hindistan’da Hindu
ve İngilizce, Uganda’da Suahili ve Luganda geçer dil olarak
kullanılmaktadır. İngilizce, günümüzde tüm dünyada geçer
dil durumundadır.
130
geçerlik
geçiş sesi (transitional sound) sesbilim Kök/gövde ile ekin ses ya
pışm a bağlı olarak eklenme sırasında ortaya çıkabilen bağ
layıcı ses. Ne sesbirim ne de biçim birim sel değeri olan bu
ses ünlü de ünsüz de olabilir; örn. gel-i-yofâa. (oku-yor’a. karşıt
olarak) /i/ geçiş ünlüsü, iki-ş-er’de (üç-er'e karşıt olarak) /ş/
geçiş ünsüzüdür.
131
geçişli
sîzdir ve nesne ile eylem in arasına bile, da, dahi öğeleri dışın
da başka biçim birim ler giremez, geçişim yapışı biçim bilim sel
açıdan b ir bütündür; örn. *Ali kutu dün yaptı, (b) Özne geçdşimi,
sôzdizim sél yapıda özne ile ebem in birleşm esidir; örn. A li'yi
an soktu, Ali'ye araba çarptı. Bu yapılarda, özne gönderm işizdir
ye sözcük dizim i bakımından eylem den hemen önce gelir.
geçişli (transitive) biçm biBm , sözdizim Nesne alan bir eylem veya
böyle bir eylem i olan tüm ce; örn. oku geçişli bir eylem dir; Ka
pıyı açınız tüm cesinde açmak geçişlidir. Türkçe’de geçişsiz ey
lem ler [-ir, -t, -ur] biçim birim leri bulunan {-D ir} ettirgen ekiyle
geçişliye dönüştürülür; örn. uyu-t, gül dür.
geçmiş zaman (past tense) biçm b& n Eylemin gösterdiği iş, ohış ya da
durumun içinde bulunulan zamandan önce olduğunu belirten
zaman. Türkçe’de belirli geçmiş {-DI}, belirsiz ğeçm iş {-m lş} ile
oluşturulur; örn. Arkadaşım denize gitti Mehmet dün gelmiş.
gèdlk (gap ) biçimbilim Bir dizide bulunması gereken dil birim inin
yokluğundan ileri gelen boşluk; örn. babaanne, anneanne karşıtı
olarak iki ayrı terim bulunmaması bir gedik (lexical gâp) ortaya
çıkarır.
132
gelişm eli dilbilim
gelişm eli dilbilim (evolutive lingnistics) genel bkz. evrim sel dilbilim .
gelişim sel dilbilim (developm ental lingu istics) gene( ruhdilbilim Çocuk
larda dil edinim inin incelenm esiyle ilgili dilbilim dalı. Bu
alanda tek tek dillerde ve evrensel ölçekte çocuktaki dil ge
lişim ini betim lem ek ve açıklam ak için dilbilim yaklaşım ve
tekniklerinin çocuk dilinden alman verilere uygulanm ası
am açlanır. Açıklam a sırasında biliş, toplum sal arkaplan,
ruhbilim sel etm enler gibi dil dışı öğelere de başvurulur; bu
bakımdan disiplinlerarası bir yaklaşım ı yansıtır. Kim i zaman
gelişim sel ruhbilim olarak da adlandırılır.
133
gen elce
134
geniş ünlü
geniş ünlü (wide vowel) sesbilgisi, sesbilim A lt çene ile üst çene arasın
daki açıklığın geniş olduğu durumlarda çıkarılan ünlü; örn.
ölçünlü Türkçe’deki /a/, /e/, /o/, /ö/ geniş ünlülerdir. Ge
niş ünlüler aynı zamanda açık ünlülerdir, bkz. açık ünlü.
135
genlzsllleşm e
136
gergin
137
gırtlak
1
gırtlaksıllaşma (g lo tta liza tio n ) sesbilim — Herhangi bir sesin söy
2
lenişinde gırtlakta bir daralma oluşması. — (laryn gealisation )
Bir sesin çeşitli etkenler altında gırtlak sesine dönüşmesi.
giriş durumu (illa tiv e ) biçimbiBm Bazı dillerde kapalı bir yere gir
m eyi belirten ad durumu; zengin bir durum dizgesi bulunan
Fince’de adların giriş durumu bulunur.
138
girişim
139
gönderge
gönderim (reference) anlambilim Bir dil birim i ile bunun dış dün-
yada anlattığı varlık arasındaki ilişki; örn. kalem sözcüğünün
göndereni yazm a aracı olan ‘kalem ’dir, kalem nesnesidir.
Gönderim.dil dışı bir kavramdır ve bu tür anlam gönderim sel
anlam olarak nitelenir, bkz. içlem, öngönderim.
140
gönderim sel işlev
141
görüntüsel yazı
142
göstergesel işlev
143 ; ... -
gösterimse!
144
grup dili
145
güzel adlandırma
146
H
haber belirticileri (newsm arks) konuşma çözüm lem esi Günlük konuş-
hareketsiz dil ünsüzü (coron al) sesbHgisi, sesM im Dilin ses oluşturma
öncesindeki yerini değiştirerek oluşturulan ünsüz. Ayırıcı özel
likler kuranımda söyleyiş yeri ile ilgili bir terim; örn. [t], [d].
147
hece
1
hedef birim (target unit) genel, sözdizim — İletişim de bildirinin gön
derildiği birim. İki makine arasındaki iletişim de alıcı, ik i in
san arasındaki iletişim de dinleyici hedef birimdir, krş. kaynak
birim. 2— Üretici Dilbilgisinde yerdeğiştiren bir birim in yerde-
ğiştirme sonucunda gittiği konum.
148
ıslıklı (sibilant) sesbilgisl Çıkış yeri dişeti ve dişeti-dam ak olan
kim i sızıcı ünsüzlerin niteliği; örn. [s], \z\.
İç ROL (internal theta role) sözdizim îç öğe alan eylem ler tarafından
bu öğeye yüklenen anlamsal ROL. îç üyeler, eylem le olan an
lam sal ilişkiye bağlı olarak KONU, HEDEF, YARARLANICI,
ALICI, KAYNAK, YER gibi iç roller üstlenirler; örn. A li ağacı
kesti tüm cesinde iç öğe ağacı’m n üstlendiği rol KONU, A li kitabı
Ayşe’ye verdi tümcesinde Ayşe’ye ALICI ve A li Ankara’da oturuyor
tümcesinde Ankara’da YER rolü üstlenm iştir.
Içek (infix) biçimbttm Taban veya köke ait parçalan solda ve sağ
da bırakacak biçim de eklenen ek.
149
içerik çözümlemesi
150
içlem ilişkileri
151
İçses
152
ikideğişkelilik
153
İkili ünlüleşme
154
ikincil ikldiliilik
155
ileti
156
İletişim yetisi
157
ilgi adılı
ilgi adılı (relative pronoun) biçimbilim Bazı dillerde, bir adı niteleyen
yantümcede bulunan ve nitelenen ad ile eşgöndergeli olan,
yantüm ceyi baş ada bağlayan adıl; örn. İngilizce’de the man
who came into the room adöbeğinde who adılı başad olan the man
ile eşgöndergeli ilgi adılıdır.
158
ilişk i dili
ilk tonum (initial position) genel B ir dil birim indeki ilk öge; örn.
/b/ sesi, baş sözcüğünde ilk konumdadır.
ince /I/ (clear DJ) sesbilgisi Akıcı /l/ ünsüzünün dilin ağız içinde
daha ön konumda bulunmasıyla oluşturulan ses. Türkçe’de
ön ünlülerin çevresinde söylenen akıcı /l/ ünsüzünün de
ğişkesi; örn. gelin, köylü, ölçünlü Türkçe’de sözcük başında
/a/ ünlüsünden önce gelen akıcı /!/ ünsüzü ince /l/’dir;
örn. laf, lâkin, layık, krş. kalın/I/.
159
insanbilim sel dilbilim
160
işitsel sesbilgisi
İşlev (function) genel 1— Dilin, sözcenin, bir dil birim inin kulla
nılm a amacı; söylem, metin ya da tümcede dil birim lerinin
görevleri ya da gördükleri iş. Dilin işlevleri değişik biçim ler
de sm ıflandınlır. R. Jakobson dilin altı tem el işlevinden söz
eder: gönderim işlevi, duyusal işlev, şiirsel işlev, ilişki işlevi,
göndergesel işlev ve üstdil işlevi. 2— Dil öğretim inde işlevler
davranış küm eleri olarak tanımlanır; örn. dilek, öneri, ya
kınma, kınama vb. Yabancı dil öğretiminde yukarıda sözü
edilen küm eler çerçevesinde düzenlenen işlevsel izlence’ son
yıllarda daha sık kullanılmaktadır. 3— Dili kendi içinde ayn
bir dizge yerine, toplumsal etkileşimin bir aracı olarak ele
alan yaklaşım işlevsel dilbilim olarak adlandırılır. 4— Birim
lerin tümce içindeki işlevleri tümce yapısı içindeki ilişkilerini
belirtir; örn. yüklem, özne, tümleç, niteleyici, vb.
161
işlevsel dilbilim
162
İşteşlik
iyelik (İYE) (possessive) sözdizim , biçm bilim , anlambilim İki adöbeği ara
sında, anlam bilim sel olarak birinin diğerine aitliği yönünde
yorum lanm asını sağlayan ilişki. Biçim bilim sel açıdan, bu
ilişki Türkçe’de olduğu gibi her ikisi üzerinde, İngilizce’de ol
duğu gibi adlardan yalnızca biri üzerinde, biçim bilim sel bir
etki yapabilir ya da Fransızca’da olduğu gibi bağım sız bir bi
çim bu etkiyi sağlayabilir; örn. Türkçe A li’ma kitabi, İng. Ali'ş
book, Fr. le livre de Jean. Türkçe’de iyelik ilişkisindeki adöbek-
lerinden ait olunan, TAMLAYAN durumu, ait olan da iyelik
ekleri alır. İyelik biçim-sözdizimseldir. bkz. uyum.
izlem sözleri (action projection) konuşma çözüm lem esi Haber tartışm a
larında sunucunun izlem eyi planladığı yolu ya da ilk dilsel
eylem ini tanım lam ak için kullandığı sözler; örn. Şimdi size bir
soru soracağım.
163
izleyici sorular
izleyici sorular (pursuing questions) konuşma çözüm lem esi Haber tar
tışm alarında sunucuların yönelttikleri sorular; bilgi yeter
sizliğinden, sorunun konuya yanlış b ir açıdan yaklaşıyor
olm ası inancından, sorunun içeriğinin öngördüğü fikre ka
tılım cının karşı çıkıyor olmasından, katılımcıların soruya
yanıt verm ek istem em elerinden ya da örtük biçim de soruya
yanıt verm ekten kaçınm alarından dolayı yanıtlan am ayabilir.
Buna karşılık sunucular katılım cıların yanıt verm ediklerini
algıladıklarını gösterecek şekilde konu değiştirim i odaklı so
rular sormaya başlayabilirler ya da tam tersine tem el soruyla
bağlantılı konuyu izleyici sorulara yönelebilirler. Bu yönelm e
sunucunun önceki sorusunu yeniden biçim lendirm esiyle so
nuçlanabilir. Böylelikle sunucu hem katılım cının sorusunu
yanıtlam adığım vurgulamış olur hem de katılımcının örtük
biçim de sorudan kaçınm ası karşısında sorunun yanıtının
arayışı içine girer; örn. (S): Tanıyor musunuz, A. Bey, buH.BM? (K ):
Efendim, ben önce Diyarbakırlı'yım, Diyarbakır milletvekiliyim ve H.B.
de Diyarbakır'lı Lice'li. (S): Evet. Tanıyor musunuz kendisini? (K ): Bunu
gösteren fotoğraf da bir Diyarbakır gecesinde çekilmiş olan bir fotoğraf.
(S): Siz hiç tanıdınız mı, A. Bey, H.B. ’i? İzleyici soru çeşitlerine bir
örnek de sunucunun sorusuna yanıt alamam ası halinde ka
tılım cının kaçamak tavrım saptayıcı/tanım layıcı anlatım lara
başvurmasıdır; öm . (S): Öncelikle soruya yanıt vermenizi rica edebi
lir miyim efendim?
164
1
kalıp söz (form ula) biçimbilim Geleneksel bir amaca hizm et eden,
genellikle değişm ez bir sıra düzeninde kullanılan sözcük kü
mesi. Selamlaşmada, mektup başlıklarında, bayramlaşma
sırasında kalıp sözler kullanılır.
165
kalıplı diller
166
kaplam
167
Karmaşık AdÖbeği
Karmaşık AdÖbeği (com plex NP) sözdizim Baş adın tüm leci ve(ya)
niteleyeni konumunda tüm ceciklerin bulunduğu adöbeği;
örn. [[Mahkeminin verdiği] karar]A& [[kazanılmış hakların geri alına
mayacağı] karan]A& [[[Mahkeminin verdiği] [kazanılmış hakların geri
alınamayacağı]karan]Aö.
karşılaştırma (comparison) 1
genel — İki ya da daha çok dilin ara-
168
karşılaştırm alı
karşılaştırm alı (comparative) genel îki ya da daha çok dil ve dil bi
rim inin karşılaştırılm asına dayanan durum, özellik.
1 1
karşıtlık ( — opposition, 2— contrast) genel — Belli b ir bağlam da
bir dilsel birim le onun yerini alabilecek birim /birim ler ara
sındaki bağıntı. 2— Birim lerin anlam ve görevlerini ayırt et
meye yarayan özellik.
170
karşıtsallık
171
kayanünlü
172
kaynaştıran diller
ayrı seslem lere ait iki ünlünün ya bir tek ünlü ya da kayan
ünlü olarak tek seslemde toplanması; örn. cuma+ertesi tam
lam asında bulunan farklı seslemlere ait /a/ ve /e/ ünlüleri
kaynaşma sonucu bir tek ünlüye, /a/ÿa. dönüşmüş ve söz
cük cumartesi biçim ini almıştır. 2— Bir sözcükte birbiri ardın
dan gelen iki birimin, birbirinden ayırdedilemeyecek biçimde
birbirine kaynaşması, bkz. karışım.
173
kesişme
174
kırpma
kısık (creaky) sesbilgisi Ses tellerinin çok yavaş titreşm esiyle olu
şan ses niteliği. Söyleyiş ve dinleyiş sesbilgisinde ses niteliği
nin sınıflandırılm asında kullanılmaktadır.
175
kiplik
kişisiz edilgen (im personal passive) sözdizim Eylem i edilgen biçim bi-
rim i taşıyan ama yüzey-yapıda açık sözlüksel öznesi bulun
mayan kuruluş. Türkçe, bu yapının göründüğü diller ara
sında tipik olanlardandır. Bu tür yapılarda eylem genellikle
geçişsizdir, silinen özneye, geçişli edilgen eylem le kurulan
yapılara göre “tarafından” öbeği ile belirlenem eyecek, daha
soyut bir yorum lam a ile ulaşılır: örn. Bu arabaya binilir, Bu ya-
176
kod kopyalama
1
kod (code) toplumdilbilim — İletişim sürecinde bildirilerin aktarıl
m asında ve çözümlenip yorumlanmasında kullanılan göster
gelerin ve bunlar arasındaki ilişkileri düzenleyen kuralların
tümü. Bu anlamda her dil bir kod olarak kabul edilebilir.
Karşılıklı konuşmalarda aynı anda değişik türden kodlar
kullanılm aktadır. Kullanılan dil ya da diller (ikidillilikte oldu
ğu gibi) bu kodlardandır. Yüz ifadeleri, söyleyiş tarzı, el kol
hareketleri de ayrı ayn kodlarla aktarılan bildirilerdir. 2— Bir
dilsel toplulukta konuşucu (verici) ile dinleyicinin (alıcının)
iletişim de kullandığı dilsel göstergeler kümesi. İletişim tekni
ğinden ve bilgi kuranımdan çıkarak dilbilim de de kullanılan
bu terim in doğal dillerin özelliğini belirtmede yetersiz kaldı
ğı öne sürülmektedir. İnsanlar arasındaki iletişim in gerçek
leşm esiyle ilgili koda dayalı toplumdilbilim sel açıklamalar,
edimbilim kuram ları açısından da yetersiz ve eksik bulun
maktadır. Düzenek de denir.
177
kod karıştınm ı
/
178
konum
179
konuşma dill
180
konuşucu
181
koşullanma
182
köken yakıştırma
kullanım (usage) genel Soyut dil dizgesinin somut dil olguları ola
rak gerçekleşmesi; dilbilgisel tümce kurma yetişi.
kurucu (constituent) sözdizim Daha büyük bir yapının öğesi olan dil
birimi; örn. Ahmet okula gitti tümcesinde Ahmet, okula ve gitti söz
cükleri kuruculardır, bkz. kurucu çözümjemesi, dolaysız kurucu.
184
kuvvetli sezdlrlm
185
küçük ünlü uyumu
186
lehçe (dialect) toplumdilbilim Dilin özellikle belli b ir alanda yaşa
yan topluluk tarafından konuşulan biçim i. Dilbilim de, dil ile
lehçe arasındaki fark karşılıklı anlaşılabilirlik ilkesine bağlı
olarak tanımlanır. Farklı dil konuşanlar birbirlerini anlamaz
lar; kullandıkları diller birbirlerinden ses, dilbilgisi ve sözvar-
lığı bakımından büyük ayrım lar sergiler. Lehçe konuşanlar
arasında ise karşılıklı anlaşılabilirlik bulunur. Ancak genel
kullanım da dil ile lehçe arasındaki ayrım yalnız dilbilim sel
olarak değil aynı zamanda toplum sal-politik nedenlerle de
tanımlanmaktadır. Buna göre Çin’de konuşulan Mandarin
ce, Kantonca ve Pekince arasında karşılıklı anlaşılabilirlik
bulunm adığı halde, bunlar Çince’nin lehçeleri olarak adlan
dırılm aktadır. bkz. karşılıklı anlaşılabilirlik.
187
lehçe sınır çizgisi
188
M
Mantıksal Biçim (MB) (Logical Form) sözdizim Üretici Dilbilgisinin,
yapıların anlam açısından yorumlanmasının yer aldığı dü
zey. Derin yapıdan yüzey yapıya döşemede taşınmayan ne-
öbeklerinin ve niceleyicilerin yüzey yapıdan bu bileşene taşın
m aları (bkz. niceleyici yükseltme) ve arkada bıraktıkları izlere
Boş Ulam İkesi’nin uygulanması gibi çözümlemeler sonucun
da bir sözdizimsel düzey olarak görülmeye başlanmıştır.
189
metindilbilim
190
JVe-adası Kısıtlaması (Wh-island Constraint) sözdizim Üretici Dil
bilgisinde, bir soru sözcüğünün, içeyerleşm iş ne-sorulu bir
yapının dışına taşınamayacağım belirten sözdizim sel ada kı
sıtlam ası türü; örn. İngilizce’deki dilbilgisel olmayan *Which
books do you know AU who bought? ve *Who did you tell A li when you
have seen? yapılan. Bu dilbilgisi-dışı yapılarda, tümce baş
langıcındaki ne-öbekleri, ne-sorulu içeyerleşm iş tüm celerin
içinden taşınm ışlardır. İVe-öbekleri yerinde olduğundan bu
kısıtlam anın Türkçe’de, İngilizce gibi dillerden farklı olduğu
belirtilm iştir.
191
ne-lzi
niceleyici (quantifier) 1
biçimbilim — Dilbilgisi betimlem elerinde ad-
192
niceleyici yükseltm e
1
niteleyici (adjective, attributive) biçimbilim — (adjective) Karşılaş
tırm a ve en üstünlük dereceleri bulunan sözcük; örn. eski
ev, sağhklı yaşam. Türkçe’de niteleyiciler işlev ve anlam ba
kmamdan nitelem e ve belirtme, yapı bakmandan yalın, türe
m iş ve bileşik sıfat biçiminde öbeklere ayrılır. Sıfat da denir.
2— (attributive) B ir adöbeğinin başım niteleyen öğe; örn. kırmızı
kokuk’ta. kırm ızı’nm niteleyici işlevi vardır. Bu işlev koltuk kır
mızı örneğindeki yüklem di işleve karşıtlık oluşturur.
193
nitelik
194
o
odak (focus) sözdizim, anlambilim Bir tümcede yeni bilgi taşıyan bi
rim. Tümce yapısm da yeni bilgi taşım ası bakımından iki tür
ayrım yapılm aktadır: (i) sunuş odağı, (ii) karşılaştırm alı odak.
Sunuş odağı, tüm tümcenin yeni bilgi taşıdığı yapılardır, örn.
Ahmet eve gitti tümcesinde aktarılan bilgi Ahmet’in eve gitm iş
olmasıdır. Karşılaştırm alı odak, taşıdığı bilgi içeriği bakman
dan öne çıkarılan öğedir; örn. MEHMET gazeteyi okudu tümce- ;
sinde gazete okuma eylem inin yer aldığı varsayılm akta, yeni
bilginin gazete okuma eylem ini gerçekleştirebilecek kişiler
arasından bu kişinin MEHMET olduğunu belirtilm ektedir.
Tümcede yeni bilgi odak vurgusu ile belirtilen M EH M ETtir
ve gazeteyi okuma eylem ini gerçekleştirebilecek başka b ir ;
kişi, örn. Ahmet olm adığım belirtir. Odak genellikle yeni bilgi -
taşıyan birim in vurgulanm ası ya da tümce içinde belirli bir
konuma getirilm esi ile ifade edilir.
195
okur yazarlık
196
olum siiü/olum suzluk
197
orta konum
198
o
ödünçleme (borrow ing) genel Bir başka dilden öğe alma; çeşitli
siyasal, toplumsal, kültürel, ekonomik vb. nedenlere daya
nan ödünçleme, sesbirim, sözcük, biçim birim ve sözdizim
düzeylerinde olmak üzere dilin her düzeyinde görülebilir;
örn. Türkçe’de kitap Arapça’dan, duvar Farsça’dan, restoran
Fransızca’dan, internet İngilizce’den ödünçlenmiş sözcükler
dir; jale sözcüğündeki /j / sesi Farsça’dan ödünçlenmişir; ve
bağlacı ile kurulan bağlam a yapılan da Farsça’dan ödünç
lenmiş yapılardır. Kod-kopyalama da denir.
199
ölçünaltı
200
ön
AÖ EÖ
S A AÖ E
İ l i l
Şu kız kitap okuyor
201
önce küçükler ilkesi
202
önerm e
204
örneksem e
205
örtük öğe
örtük öğe (im p licit argum ent) sözdizim Sesbilimsel olarak gerçekleş
m esi seçim lik olan ve eksikliği dilbilgisi-dışılığa yol açmayan
öğe; örn. Ayşe örmüş tümcesinde ör- eylem inin tümce içinde
nesnesi bulunmamasına karşın eylemin geçişli olmasından
dolayı Ayşe’nin bir şey ördüğü bilinmektedir.
206
ötümlü
207
özellik aktarm a
208
özerk sesbilim
1
özleştirme (purism, purification) topfiumdiibiSm — B ir dildeki kim i
öğeleri an, ötekileri yabancı olarak niteleyen yaklaşım . — 2
Çeşitli dış etkenler sonucu dile girmiş olan yabancı öğelerin
yerine dilin kendi sözcüklerinin kullanılm asını öngören dil
düzenlem esi görünümlerinden biri.
209
öznelik
210
P
211
parçaüstü sesbirim
212
Port Royal
213
/
214
‘r’-leşme
215
R-yönetimi
216
sağa dallanma (right branching) sözdizim B ir öbek içindeki nitele
yenlerin, başın sağında bulunduğu bileşen yapısı; İngilizce
sağa-dallanm alı b ir dildir; örn. [the man [who saw [the dog [that
bit the ca t]]]]
seçenek (alternative) genel Bir dil birim inin değişik biçim leri ya ^
da değişkeleri arasındaki ilişkileri anlatan terim; örn. sesbi-
rim cikler (altsesler) arasındaki ilişki bir seçenek ilişkisidir.
[-1er, -lar] Türkçe’de çoğul biçimbiriminin seçenekleridir; ~
im i ile gösterilir; -1er — lar.
217
seçme
sert damak ünlüsü (hard palatal vowel) sesbilgisi Dilin kenarlan sert
damağa yaklaşarak havanın geçişini sağlarken çıkarılan
ünlü. Ön dil ünlüleri olan /e/, /i/, /ö/, ve /ü/ aynı zamanda
sert damak ünlüleridir.
218
ses
ses dizgesi (sound system) sesbilim Bir dilin sesbilim ini oluşturan
ve sesbilgisel olarak gerçekleşen seslerin oluşturduğu dizge.
219
ses sim geciliği
ses yolu (vocal tract) sesbilgisi Ses aygıtının gırtlağın üst kısmında
kalan bölümü. Âğız ve geniz yolu (boşluğu) olarak ikiye ayrılır.
220
sesbilgisel çözüm lem e
221
sesblrim bilim
222
■\ •
sevim li
223
sıklık
sınıf (dass) sesbilim, biçimblllm Bir dil çalışmasında kim i biçim ve an
lam özelliklerini paylaşan bir dizi birimin oluşturduğu toplu
luk; örn. ünlü, ünsüz sınıfı; ad, eylem sınıfı. Küme de denir.
224
sıralanış
225
sola dallanma
(1 2 1
soluklu — aspirated, — breathy) sesbilgisi — Gevşeme evresinde
ve bir ünlüden önce soluk sesi duyuran ünsüz. — Ses yarığı 2
h afif açık durumda iken bırakılan havanın meydana getirdiği
ses etkisinin özelliği.
226
sonuçlayıcı
söz (Fr. parole) genel Saussure’e göre, dil’e karşıt olarak, dil yeti
sinin bireysel nitelikli bölümü. Söz, bireylerin söylediklerinin
toplamıdır ve konuşanlara bağlı bireysel birleştirm eleri ve bu
birleştirm elerin gerçekleşmesi için zorunlu seslem e eylem le
rini kapsar, krş.. dil.
228
sözcük alanı
229
sözcük türü
sözcük türü (part o f speech) biçimbilim Bir sözcüğün ait olduğu dil
bilgisel ulam; örn. ad, eylem, niteleyici, belirteç, vb.
230
sözlükbirim
281
sözlüksel kütük
232
sözvarlığı
233
sürtünücü
234
s
şaklama (click) sesbilgisi Söyleyiş biçimine göre, artdamaksıl hava
akımı tarafından başlatılan ünsüzlerin bir türü, küçükdil
bölgesinde çıkarılır.
şive (accent) toplumdilbilim Bir dilin bir bölge halkına, yabancı bir
ulusa ya da etnik gruba özgü söyleyiş biçim iyle kullanımı;
örn. Türkçe’yi Karadeniz şivesi, Rum şivesi ya da Amerikan
şivesiyle konuşmak.
235
taban (kök) (base) biçimbirırn, sözdizim 1— Biçim bilim de kök y a da
gövdeye verilen ad; sözcüğün işlem uygulanabilen bölümü;
örn. öğretmen sözcüğünün tabam öğrettir. Kimi dilbilim ciler
tabam salt kök karşılığı kullanırken, kim ileri gövde için de
kullanır. 2— Daha soyut bir düzlemde taban biçim i değişik
biçim lerin b ir ortak paydası olarak ele alınır; örn. sözdizi-
minde olumlu etken biçim, olumsuz etken ve edilgen biçim
leri için taban oluşturur. 3— Üretim sel dilbilgisinin ölçünlü
modelinde (Chomsky 1965) kullanılan taban bileşeni terim i,
sözdizim inin iki ana bileşeninden birisidir ve ulam sal (catégo
rial) bileşen ile sözcük (lexicon) bileşeninden oluşur.
236
tam yönetim
237
taram a
238
tem el biçim
temel biçim (canonical form) genel Bir dilde, olasılıklar dizisi için
de en tipik olan, en sık rastlanan biçim ya da yapı; dilbilim de
öteki biçim lerle karşılaştırm a yapmak için ölçüt olarak kul
lanılan biçim ya da yapı; örn. sesbilimde temel seslem biçim i
Ünsüz-Ünlü-Ünsüz’dür. Türkçe tümce yapısının tem el biçim i
Çocuk topu attı tümcesinde olduğu gibi özne-nesne-yüklemdir,
ancak Topu çocuk attı, Çocuk attı topu, Topu attı çocuk, Attı çocuk topu
gibi yapılar da bulunmaktadır.
239
tem el ünlü
terim (term) genel Belli bir konu alanında özel bir anlamı olan
sözcük; özellikle uzmanlar arasında anlam bulanıklığını önler,
kavramların saydamlaşmasını ve tekanlamhlığı sağlar. Uzman
lık alanındaki konuların düzenlenmesinde bilginin biçimlendi-
rilmesinde ve ona ulaşılmasında terimlerin önemi büyüktür.
240
tıkam a
tınlayıcı
(resonant) sesbägisi Ses yarığında geniş bir kanalın oluş
m asıyla duyulabilir bir sürtünme olmadan söylenen ünlü,
geniz ünsüzü, akıcı/yan ünsüz gibi seslerin niteliği.
241
tiz
ton dilleri (tone languages) genel Aynı sesbirim leri içeren seslem le
rin üzerindeki perde değişikliklerinin sözcükler arasında an
lam ayrım ına yol açtığı diller; örn. Çince, krş. ezgi dilleri.
topluluk adı
(collective noun) biçim bilim Birlik, bütünlük oluşturan
bir kümeye, topluluğa verilen ad; örn. ordu, kurul, hükümet vb.
242
toplum dilbilim sel kod
243
tutumluluk ilkesi
tutumluluk ilkesi
(language economy) genel İletişim de gereksiz dil
uzak durmayı içeren ilke; iletişim için salt
k u lla n ım ın d a n
gerekli ayranları gözetmeyi, artık öğeleri en aza indirm eyi
amaçlar, dildeki düzenliliği olabildiğince az kurala indirger.
244
tüm celerarası kod değiştirim i
245
tümel
246
türetm e
TÜM (=TÜMÖ)
GÖSTERİCİ^
TÜMLEÇ TÜM
BAŞ
türetme 1
(derivation) biçmbilim, sözdizim — Bir köke ya da kökene :
türetim ekleri (önek, içek ya da sonek) getirilerek yeni söz- j
lüksel birim ler oluşturma süreci. Türkçe’de türetme sonek- j, |
leıle yapılır; örn. seç, kim, söz, yapı, doğ, çağ sözcüklerine türetim ' j
eklerinin getirilm esi ile seçenek, kimlik, sözcük, yapısalcılık, doğal, j
çağdaş vb. sözcükleri türetilm iştir. 2— Üretici Dilbilgisinde, : !
sözdizimde derin yapının yüzey yapıya geçiş evresi.
türetlmsel
(derivative) biçimbilim Türetim sürecine ait olan nitele- ; 1
me. Ad olarak, bir türetim süreci sonunda ortaya çıkan söz- ;
cük.
247
Ilğraş dili (jargon, technical language) toplumdtibißm Günlük dile ve Öl-
çünlü dile karşıt olarak belli m eslek alanlarında kullanılan,
am a ölçünlü dil ve günlük dilden dilbilgisi yönünden fark
lılık gösterm eyip yalnızca kendine özgü sözvarlığı nedeniy
le onlardan ayrılan dil; bir m eslek grubuna ya da başka bir
toplumsal gruba özgü, içinde anlaşılm ası her zam an kolay
olmayan kullanım lar bulunan dil; örn. spor dili, tıp dili, hu
kuk dili, ekonomi dili, denizci dili, havacı d ili vb.
ulama (liaison) sesbilim Bir sözcüğün son sesi ile kendisini iz
leyen sözcüğün ilk sesi arasındaki geçiş bağlantısı; örn.
Fransızca’da c’esf’deki / t / ’n in kendisini izleyen ve ilk sesi ünlü
ya da soluksuz /h/ olan bir sözcüğe ulanarak sesletilm esi.
248
ulusal dil
249
uygulamalı dilbilim
250
uyum
251
uzlaşımsal
252
U
253
unsuz
254
üst değişke
üstdil İşlevi (metalinguistic function) genel Doğal dilin bir konu ala
nının betimlenmesinde kullanılması. Dilbilim terim leri üstdil
işlevini yerine getiren sözcüklerdir; örn. Sesbilim, sesleri ses diz
gesindeki işlevleri açısından inceleyen bir bilim dalıdır.
255
üstkatman
ördü > Ördü, bebék > Bebek sözcüklerinin arasındaki ayrım vur
gu alan seslem in niteliği ile belirtilir. Parçaüstü de denir.
256
Ü'-bağlama
Üy© yapısı (argum ent structure) sözdizan bkz. tem el üye yapısı.
257
Y
259
Y
260
yakınlık durumu
261
yanıtsama
aldı; (ii) a. A li hep [vatan için]JÖ çalışır; h. *Ali vatan hep için çalışır.
Türkçe’de soyut DURUM, yandaşlık için mutlak değildir; örn.
A li bir kitap dün aldı, bir kitap bugün.
yanöğe (adjunct) sözdizim Sözdizim sel bir yapıda, baş öğe ta
rafından gerekli olarak belirlenmeyen, seçilm eyen öğe; örn.
zaman, yer ve hal gösteren öğeler, eylem in yanöğeleridir. Ço
cuk her gün okula yürüyerek gider tümcesinde her gün ve yürüyerek
yanöğelerdir.
262
yansız
263
yapay zeka
264
yapım eki
265
yapma dil
266
yarı benzeşm e
267
yarıünlü
268
yazıbirim
çözümlenmesi değildir.
yazıbirim sel sözcük (graphematic w ord) genel Yazıda iki ucuna boş
luk verilerek yazılan sözcük; örn. Çocuklar sabahtan beri evin
önünde top oynuyor tümcesinde yedi yazıbirim sel sözcük bulu
nur. Yazıbirim sel sözcük adlandırması, sözcüğün sesbilim -
sel oluşumundan bağımsız olarak, sözcük saptam ası yapm a
am acıyla kurulur. Bu anlamda A li gelmişti tümcesinde iki ya-
zıbirim sel sözcük bulunur am a aynı töz üç yazıbirim sel söz
cük ile de gösterilebilir: A li gelmiş idi. Yazımsal sözcük de denir.
yazın dill (literary language) genel Gündelik dile karşıt olarak ya
zınsal işlevi ağırlıklı olan, yazın yapıtlarında kullanılan dil.
Yazın dilinin özellikleri konusunda bir uzlaşm a yoktur; bu
özellikler ancak olağan dil kullanım ıyla karşılaştırılarak an
laşılabilir. Yazın dilinin özellikleri arasında şunlar sayılabilir:
a) özellikli öğelerin yüksek oranda kullanılması, b) kiplik bo
yutunda çeşitlilik, değişik yazın türlerine özgü dil kullanımı,
c) açık tutum belirticilerinin sıklıkla kullanılması, yazarın
269
yeğinlik
yeni bilgi (new inform ation) söylem Bir sözcenin içerdiği bilgi türle
rinden birisi. Yeni bilgi konuşur/yazar tarafından dinleyen
ce/okurca bilinm ediği varsayılan bilgidir; örn. Kardeşim oku
mayı çok sever tümcesinde kardeşim eski bilgi, okumayı çok sever
yeni bilgi içerir, bkz. odaklama, öznelik, yüklendik.
270
yeniden yazma
271
yeradı bilimi
272
yeterlik düzlemleri
273
yinelemeli döngüsel taşıma
yoğun (com pact) sesbilgisi Ayıncı özellikler kuram ında seslerin çı
karıldığı yerlerde meydana gelen değişim leri açıklayan özel
liklerden biri.
274
yönetim ulamı (YU)
1
yumuşak ünsüz sesbilgisi — (lenis) Göreceli olarak daha az bir
kas ve soluk çabasıyla çıkarılan ünsüz. 2— (soft consonant)
Ağızdaki kasların gevşek durumunda ve ağız yolundan geçen
havadaki basmem azalm asıyla gerçekleşen ünsüz. Rusça’da
275 I
yutak
276
yüklem di biçimsel dizge
yüklendiktir.
277
yüz (face) toplumdilbilim Dil etkileşiminde takınılan tutum. Brown
ve Levinson yüzü “her bireyin edinmek istediği toplum sal öz
imge” olarak tanımlamıştır. Aslında bu terim, kişinin top
lum sal ilişkiler örüntûsü içinden dışarı vurduğu bir öz im
gedir, kişisel değerler bütünüdür. Kişinin ne ölçüde kendi
(öz) benliğini dışarı vurm ak isteyeceği ya da ne ölçüde top
lum sal bir kim lik benimseme eğilim inde olduğu toplumun
kendi içinde ^bireysellik' kavram ına getirdiği tanım la orantılı
olarak ve toplum lara göre farklılık gösterir. Brown ve Levin
son tavır kavram ında otundu yüz ve olumsuz yüz olm ak üzere
iki bileşen olduğunu önesürmüştür. Olundu yüz toplum sal
değerlere yöneliktir, kişinin başkaları tarafından kabul gör
me, beğenilme ve takdir edilme arzusunu gösterir, toplum sal
aidiyeti pekiştirir. Olumsuz yüz ise kişinin kendi alanında,
kendisine ilişkin istekleri ve rahatsız edilmeme konularında
özgür bırakılm a arzusunu gösterir. Olumlu yüz etkileşim in
pürüzsüz akışım sağlar, olumsuz yüz ise etkileşim de birta
kım tıkanıklıklara yol açar.
278
yüzey-yapı (y-yapı)
279
zaman (ZAM) (tense) sözdizim Eylemin gösterdiği iş, oluş ve duru
mun gerçekleşm e dönemini dilbilgisel olarak belirleyen ulam.
Evrensel zaman ile dilbilgisel zam anı ayırm ak için İkinciye ey
lem zamanı denir. Geleneksel olarak şimdi, geçm iş ve gelecek
olarak üçe ayrılan zaman bölümlemesi kim i diller için geçerli
olmayabilir. Bu nedenle bütün eylem zam anlanın kapsamak
üzere geçm iş-geçmiş dışı, gelecek-gelecek dışı türünden sı
nıflam alar da vardır. Eylem zam anlan ile görünüş ve kip de
kimi zaman birbiriyle örtüşür; örn. Türkçe’de kip belirteçleri
kullanılm ası zaman ile kip ayrım ı yapm ayı kim i zaman güç-
. leştirir: Yarın mutlaka gelirim tümcesinde yarın belirteci gelirim
eylem ine gelecek zaman değeri verirken mutlaka zorunluluk
kipi değeri katmaktadır. Geleneksel dilbilgilerinde Türkçe’de
eylem zam anlan genel olarak yalın ve bileşik samanlar ola
rak ikiye aynlır. Yalın zam anlar şimdi, geçmiş, gelecek ve ge
niş zainan, bileşik zamanlar ise hikaye, rivayet, koşul bileşik
zam anlan olarak belirtilir. Ancak dilbilim deki yeni görüşler
ışığında bunlann kip ve görünüş ile ilişkilerinin niteliği araş
tırılm akta ve yeni b ir sınıflandırm aya gidilmektedir.
280
»
zayıf sezdirlm
281
zincir
gençti, Bunu ona ver, Urnut’u gördüm gibi sözceler ancak yeterince
zenginleştirildikten sonra, Dış kapının anahtarı paspasın altında,
Dünya Kupası finali yarın oynanacak, Ölmek için çok gençti, Bu kitabı
kardeşine ver, Dün gece Umut'u rüyamda gördüm gibi önerm eleri an
latabilir duruma gelebilirler. Geleneksel edimbilim çalışm a
larının ilgi alanına girmeyen bu tür çıkanm sal işlem ler, biliş
sel çerçevede yürütülen edimbilim çalışm alarında önem li yer
tutmaktadır. Bildirişim sırasında üretilen sözcelerin eksiksiz
önerm eleri ifade edebilir duruma gelm eleri için dinleyiciler
tarafından oluşturulacak bağlam uyarınca bu önerm elere çı
karmış al işlem uygulanm ası süreci.
282
DİLBİLİMCİLER
283
D ilb ilim ciler
284
D ilbilim ciler
285
Dilbilim ciler
286
D ilb ilim ciler
287
D ü büim ciîer
288
Dilbilim ciler
289
Dilbilim ciler
Dllem re, Saim Ali (1880-1954) Alm anya’da tıp öğrenim i gördü;
dönüşte tıptaki görevleri yanında öğretim görevlerinde bu
lundu ve dil konularıyla yalandan ilgilendi. Tip terim lerinin
Türkçeleştirilm esi ve genel olarak Türk dil devrim i konusun
da çalışm alar yaptı ve dil konularına ilgisi nedeniyle Atatürk
tarafından kendisine Dilem re soyadı verildi. 1935-40 yıllan
arasında Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesinde genel dilbilgisi
dersleri okuttu. Türk D il Kurumu’nda yönetim kurulu üyeli
ği, dilbilim kolu başkanlığı yaptı. Başlıca yapıtlan şunlardır:
DU Coğrafyası (1937), Genel D ilbilgisi (1942), HekimUk D ili Te
rim leri (1945), D il Devrim i İçin (1949).
290
D ilbilim ciler
291
D ilbîü m d ler
292
D ilM U m d ler
294
D ilbilim ciler
295
Dilbilimciler
296
D ilbilim ciler
297
D ilbilim ciler
(örn. yansım alı sözcükler, harita, tablo çizim ler vb.). Gös
teren nesneyle doğrudan bağlantılı ise (örn. ‘duman’ ya da
‘burada’ sözcüğü gibi) gösterge ‘gösterim sel’ (indexical) olarak
adlandırılır. İlişki nedensiz ise bu tür göstergelere ‘simge
sel’ (symbolic) denir. (Dil ya da trafik işaretleri gibi) Peirce’in
sözdizim-anlambilim-göstergebilim ayrım ı da önem lidir ve
kendisi, Saussurele birlikte göstergebilim in kurucusu sayıl
maktadır.
298
D ilbilim ciler
299
D ilbilim ciler
300
D ilbilim ciler
301
D ilbilim ciler
302
DîUnUmcüer
303
DİZİN
Yıldız (*) imi bulunan terimler tanımlanmış değildir.
&
A-...................................... Ü-
-binding.........................Ü-bağlam a
"‘"movement....................Ü-taşım a
"position....................... Ü-konum u
Ä '-.......................................Ü '-
"bindlng........................ Ü'-bağlam a
♦ "movement....................Ü'-taşım a
"position........................ . O'-konum u
A-over-A Constraint........... ......... A-üstûnde-A ilk e si
abbreviation........................... .kısaltm a
♦ abesslve............................... -sız durum u, yokluk durum u
ablative.................................çıkm a durum u
ablaut...................................kök ü n lü sü değişim i
abrupt release......................... ivedi bırakım
♦ absolute.............................. yalın
♦ -adjective .....................-sıfa t
♦ -case..........................-durum
*~construction................. -k u ru lu ş
♦ -form....................... ...-b içim
abstract CASE..........................soyut D URUM
♦ abstraction............................soyutlam a
accent........ .......................... şive
♦ accentuation..........................vurgulam a
♦ accessibility............................e riş ilirlik
acceptable............................. geçerli
acceptability............................ geçerlik, benim senirlik, k a b u le d ilirlik
accessiblesubj,SUBJ................... u la ş ıla b ilir özne, ÖZNE
accidental gap.......................... rastlan tısal boşluk
accidence.............................. büküm
action.................................. devinim
actional................................ devinim sel
accusative.............................. belirtm e durum u
acousb'c................................ aku stik
~cue.............................aku stik özellik
-feature......................... aku stik özellik
-phonetics...................... aku stik sesbilg isi
acquisition..............................edinim
acrolect................ ...... .......... ü st kullanım
acronym................................ b a şlık kısaltm a
305
D izin
* a c t a n t ........... ; ...................................
action p ro je c t io n ............................................. izle m sö zle ri
active v e r b .......................................... .
active v o c a b u la ry ...............................
active v o i c e ..........................................
♦ a c to r................................................... .
a c to r-a c tio n -g o a l...............................
a ctu a liza tio n ............................... .
a c u t e ...................................................... .......... tiz
a d e q u a c y .......................................... .
d e s c r i p t iv e -. . . ......................
♦ e x t e r n a l - .............................
♦ e x p la n a t o r y -......................
♦ in t e r n a l-......................................... iç y e te rlik
-o b s e r v a t io n a l......................
♦ additive a d ju n c t...............................
♦ additive c la u s e ............................... .
a d d r e s s o r ............................................
a d e s sive ............................................... .
a d ja c e n c y ............................................ .
- P r i n c i p l e .............................
a d ja c e n t p a i r ...................... ..............
a d je c tiv e ......................................
a djectival p h r a s e .............................
a d ju n c t .:.............................................. ............... e k len ti, b e lirte c im s i, y a n ö ğ e
a d ju n c t c la u s e ................................... ............... e k le n ti tü m c e c iğ i
a d ju n c t io n ..........................................
a d n o m in a i..........................................
a d p o s it io n ........... ............................. ......... ...ilg e ç
a d d re s s e e ............................................
a d s tra tu m ............................................
a d u lt la n g u a g e .................................
a d v e r b .................................................
♦ a d v e rb ia l..........................................
♦ - c l a u s e ............................... ............... b e lirte ç tü m c e c iğ i
* - e x p r e s s i o n ......................
* - m o d i f i e r ............................ ...............b e lirte ç n ite le y e n i
* - p h r a s e ............................... ............... b e lirte ç ö b e ğ i
♦ a dversative c o n ju n c tio n .............
a ffective m e a n in g ............................ ............... e tk is e l a n la m
a ffirm a tio n ..........................................
a ffirm ative s e n t e n c e ...................... ............... o lu m lu tü m c e
a ffix .........................................................
♦affix h o p p in g ...................................
♦ a ffix a tio n ..........................................
♦ affixing l a n g u a g e ..........................
306
D izin
307
D izin
308
Dizin
©
'“babbling...............................babıldam a, agulam a
baby-talk................................bebek d ili
backchanne!........... ................yam tsam a
backsounds............................arka sesler
backvöwel..............................art ü n lü
backformation.......................... gerioluşum .
♦ background............................artalan
"knowledge..................... "b ilg is i
309
D izin
backgrounding......................... arkalam a
backlooping............................ geri bağlanm a
balanced bilingualism............... . dengeli ik id illilik
barrier...................................engel
base.....................................taban, kök
base language.......................... tem el d il
basilect................................. a lt kullanım
benefactive............................. yararlanan görünüşü
big SUBJECT............................ büyük ÖZNE
bilabial.................................. çiftd u d aksıl
bilateral opposition.....................çiftyön lü k a rşıtlık
bilingualism................ ............ik id illilik
binarism................................ik ic ilik
binary branching........................ik ili dallanm a
binding.................................. bağlam a
binding conditions......................bağlam a ilk e le ri
BindingTheory.......................... Bağlam a Kuram ı
biolinguistics........................... d irim d ilb ilim
biuniqueness........................... bireb ir k a rş ılık lılık
blade....................................d il önü
blending................................ karm a
blocking....... ......................... tıkam a
blocking category...................... tık a y ıcı ulam
body language.......................... beden d ili
borrowed word ödünç sözcük, a lın tı sözcük, yabancı
sözcük
borrowing............................... ödünçlem e
bottom up processing............ ...... düşey işlem lem e
bound.......... ...................... ..b ağlı
bound morpheme...................... bağım lı biçim birim
bounding node......................... sınırlam a budağı
bracket..................................köşeli ayraç
bracketing.............................. ayraçlam a
branching...............................dallanm a
breathy..................................solu klu
broad transcription..................... ayn n tısız çevriyazı
buccal................................... yanak ünsüzü
bundje...................................demet
©
c-commanding......................... k-buyurm a
cacophonie............................. kakışm a
calque...................................ödünçlem eli çeviri
canonical form......................... tem el biçim
310
D işin
311
D izin
c lit ic ...................................................
♦ c lo s e d ............................................
- c l a s s ...................... .........
-s y l l a b l e .............................
- v o w e l .................................
c lo s u r e ..............................................
c o a le s c e n c e ...................................
c o d e ...................................................
“ c o p y in g ............................
-m i x i n g ...............................
-s w i t c h i n g ........................
c o d in g ...............................................
c o g n a t e ............................................
“ la n g u a g e s ......................
• co gnitive........................................
- e n v ir o n m e n t ...................
* - f u n c t i o n ........................
- m e a n i n g ..........................
co h e re n c e ........................................
c o h e s io n ..........................................
c o in d e x a tio n ...................................
• co in dexin g .....................................
c o re fe re n c e ........... ........................
( » r e fe r e n t ia l...................................
c o -te x t................................................
co llective n o u n .............................
c o llo c a t io n .....................................
co llo q u ia l s p e e c h ........................ .................. g ü n d e lik d il
c o m b in a tio n ................................... ...................b irle ş im
co m ita tive ........................................
c o m m a n d ........................................
c o m m e n t..........................................
c o m m o n la n g u a g e ......................
c o m m u n ic a tio n .............................
• c o m m u n ic a tiv e .......................... .................. ile tişim se l
-c o m p e t e n c e ..................
c o m m u n ic atio n u n it....................
c o m m u t a tio n ................................. .................. d e ğ iş tirim
c o m p a c t ..........................................
c o m p a ra tiv e ...................................
-lin g u is t ic s ........................
- p h i l o l o g y ..........................
c o m p a ris o n ..................................... .................. k a r ş ıla ş t ır m a
c o m p e t e n c e ................................... ...................e d in ç , yeti
c o m p ilin g ........................................
c o m p le m e n t.................... .............
312
D izin
c o m p le m e n t a r it y ..:............... b ü tü n le y ic ilik
c o m p le m e n ta ry d istrib u tio n b ü t ü n le y ic i d a ğ d ım
co m p le m e n tis e r p h ra s e ........ tü m le y ic i ö b e ğ i
c o m p le tio n ................................. t a m a m la m a
co m p le tive a s p e c t................... t a m a m la m a lı g ö r ü n ü ş
C o m p le x N P C o n s tra in t........ K a r m a ş ık A Ö K ıs ıtla m a s ı
c o m p le x N P ............................... k a r m a ş ık A Ö
c o m p o n e n t................................. b ile ş e n
c o m p o n e n tia l a n a ly s is ......... b ile ş e n ç ö z ü m le m e s i
c o m p o u n d ................................. b ile ş ik s ö z c ü k , b irle ş ik , t a m la m a
co m p o u n d b ilin g u a lism ........ b ile ş ik ik id illilik
co m p o u n d s e n t e n c e ............. b ile ş ik tü m c e
c o m p o u n d in g ........................ b ile ş m e
c o m p o u n d in g ............................ b ile ş tir m e
c o m p u ta tio n a l lin g u is tic s ... b ilg is a y a r d ilb ilim i
c o na tive fu n c tio n .................... ç a ğ rı iş le v i
c o n c a te n a tio n .......................... a rd ış ık lık
c o n c e p tu a l f i e l d ...................... k a v r a m a la n ı
♦ c o n c e s s iv e ............................. ö d ü n le y ic i
c o n c o rd a n c e ............................. b a ğ la n d ı d iz in
c o n d itio n ..................................... k oşul
c o n d itio n a l s e n te n c e ............. k o ş u l tü m c e c iğ i
c o n d itio n e d ............................... k o ş u llu
c o n d itio n in g ............................. k o ş u lla n m a , k o ş u l l u l u k
c o n fig u ra tio n a lit y ................... k a lıp la ş m a , e ş b iç im le n m e
c o nfig u ra tio n a l la n g u a g e s .. k a lıp lı d ille r
c o n g ru e n c e ............................... uyu şu m
c o n jo in in g ................................... s ır a la n ış
♦ co n ju g a te ................................. ç e k m e k (e y le m için )
c o n ju n c t...................................... b a ğ la k
c o n ju n c tio n ............. .................. b a ğ la ç
c o nn e cte d d is c o u rs e ............. b a ğ ın tılı sö y le m
c o nn e cte d s p e e c h .................. b a ğ la n t ılı k o n u ş m a
co nn e ctive, c o n n e c t o r ......... b a ğ la y ıc ı
c o n n o ta tio n ............................... y a n a n la r a
♦ consecutive ............................ a r d ıl
c o n s o n a n t................................... ün süz
c o n s o n a n t c lu s t e r .................. ü n s ü z kü m esi
c o n s p ira c y ................................. b irle n m e
c o n s t a n t ..................................... d u rağan
co n s titu e n t................................. kuru cu
- a n a l y s i s ........... .......... -ç ö z ü m le m e s i
-c o m m a n d i n g ........... -b u y u rm a
c o n s tra in t................................... k ıs ıt la m a
c o n s tric tio n ............................... d a r a lm a
c o n s tru c t io n ............................. k u r u lu ş
313
D izin
c o n ta c t................................................. iliş k i
-la n g u a g e ............................. -d ü i
-lin g u is t ic s ............................ “ d ilb ilim i
♦ c o n te n t.............................................. iç e r ik
- a n a l y s i s ............................... -ç ö z ü m le m e s i
- w o r d .................................... iç e r ik s e l s ö z c ü k
c o n t e x t................................................ b a ğ la m
- f r e e ........................................ - d a n b a ğ ım s ız
- f r e e r u le ............................... - d a n b a ğ ım s ız kural
-r e s t r ic t iv e ............................. -s ın ırla m a k
- s e n s i t i v e ............................. -d u y a rlı
co n te x tu a liza tio n .............................. b a ğ l a m la m a
c o n t in u a n t.......................................... s ü r e k li, s ü r e r li k
c o n t in u e r s .......................................... d e v a m b e lirtic ile ri
c o n tin u o u s .......................................... s ü r e r (li), s ü r e r lik
c o n t ra c t io n .......................................... k a y n a ş m a , d e r ilm e
c o n t ra d ic to ry ..................................... ç e liş ik
c o n t r a s t .............................................. k a r ş ıt lık
♦ c o n tra s tiv e ....................................... k a rşıtsa l
-lin g u is t ic s ............................ - d il b il im
c o n t r o l................................................. d e n e tim
- t h e o r y ................................... -k u r a m ı
c o n v e n t io n a l.................................. u z la ş ım s a l
-i m p l i c a t u r e ........................ -s e z d ir im
c o n v e rs a tio n ...................................... konuşm a
- a n a l y s i s ............................... -ç ö z ü m le m e s i
c o n ve rsa tio n a l m a x im s ................. k o n u ş m a ilk e le ri
c o n ve rsa tio n a l im p lic a t u re ......... b ıld iriş im s e l s e z d irim
c o n v e rs e .............................................. e v riş ik
c o n v e r s e n e s s ................................. k a r ş ıt s a llık
co n v e rsio n .......................................... e v riş im
c o o p e ra tive p r in c ip le .................... iş b irliğ i ilk e s i
c o o r d in a t e .......................................... e ş b a ğ ım lı
- s e n t e n c e ............... ............. -t ü m c e
-s t r u c t u r e ............................. -y a p ı
-b i l i n g u a l i s m ...................... s ıra lı ik id illilik
C o o rd in a te S tructu re C o n stra in t S ır a lı Y a p ı K ıs ıt la m a s ı
c o o rd in a tio n ....................................... s ır a la m a , e ş b a ğ ım lılık
c o p u la ................................................... k o şaç
co p u la tive c o m p o u n d .................... k o ş a ç lı b ile ş ik
c o p y in g ................................................ b e n z e r y a p ım
♦ c o re ........................................ ............ ç e k ir d e k
c o re fe re n c e ........................................ e ş g ö n d e r im
c o re fe re n t............................................ e ş g ö n d e rim li
c o re fe re n tia lity ................................. e ş g ö n d e rim lilik
c o ro n a l.................................................. h a r e k e t s iz d il ü n s ü z ü
314
c o rp u s ................................................. .
- p l a n n i n g .............................
c o rre c tn e s s ........................................
c o rre s p o n d e n c e ............................. .
c o u n t e rin tu itiv e .............................
c o u n t e r-e x a m p le .............................
c o u n te rs ...............................................
c o v a ria n c e ........................................ .
c o v e r t ................................................. .
c o ve rt p re stig e ..................................
co m p le m e n tize r p h ra s e ................
c r e a k y ................................................. .
c re a tiv ity .............................................
c r e o l e .................................................
c rite rio n ...............................................
c ro s s -o v e r...........................................
cro ss o ve r c o n s tra in t.................... .
cu ltu ra l t r a n s m is s io n ....................
c u m u la tio n ........................................ .
♦ c u n e ifo rm ......................................
♦ c yb e rn e tic s .....................................
c y c le .....................................................
♦ cyrillic............................................... , ........... k iril
c y c lic a l.................................................
cyclicity............................................... .
d -s t ru c tu re ..................................... .................... d - y a p i
d a r k / I / ..........................................
♦ d a tiv e ............................................
* d e fa c to n o r m .................... .
d e a d la n g u a g e ............................
♦ d e c la ra tiv e ............. ...................
- s e n t e n c e ........................
d e c le n s io n ..................................... .................... a d ç e k i m i
d e c o d in g ........................................
d e c o n s tru c t io n is m ....................
♦ de du ctio n ...................................
♦ de ep ..............................................
-s t r u c t u r e ........................ .................... - y a p ı
d e fe c tiv e ........................................
d e f ic ie n t ........................................
♦ d e fic ite ........................................ .................... e k s i k l i k ^
- h y p o t h e s i s ....................
315
D izin
-theory..........................-kuram ı
deictic...................................gösterim sel
deixis................................... gösterim
delabialization.......................... düzleşm e
delative................................ in iş durum u
deletion.................................silm e
♦ demonstrative........................ gösterme
-adjective....................... -s ıfa tı
adverb......... ......................... gösterm e b elirteci
-pronoun........................ -addı
denominative........................... addan türem e
denotation.............................. düzanlam
dental.................................. d işsil
♦ dependence........................... bağ ım lılık
dependent................ .............. bağım lı
derivation............................ ...türetm e
derivational affix............. ...........yapım eki
derivative.......... ..................... türetim sel
descriptive..............................betim lem eli
-adequacy...................... betim lem e yeterliği
*-grammar.................... -d ilb ilg is i
developmental linguistics..............gelişim sel d ilb ilim
♦ deverbal............................... eylem den türem e
deverbative............................. eylem den türem e
♦ deviation..............................sapm a
devoiced.................................ötüm süz
diachronic linguistics.................. artzam anh d ilb ilim
diachrony...............................artzam anlılık
diacritic................................. a y ırıcı im
dialect.................................. lehçe/ağız
-atlas............................ -a tla sı
-boundary...................... -s ın ın
-mixture......................... -karışım ı
dialectalisation......................... bölgeselleşm e
dialectology.............................lehçebilim
diaphram...............................diyafram
diction...................................söyleyim
difference theory.................. ..... a y rılık kuram ı
diglossia................................ik id e ğ işke lilik
diminutive...............................küçültm eli
-affix............................ küçültm fe eki
diphthong.......... .................... kayan ü n lü /ikiz ü n lü /ik iliü n lü
diphthongization........ ...............kayanünlüleşm e / ikizünlüleşm e
♦ direct..................................dolaysız
-speech......................... -anlatım
directive.................................buyrum luk
316
d is a m b ig u a tio n ................................................. a ç ık la ş t ır m a
♦ d is c o n tin u o u s ................................................ s e r p i k
-morpheme......................-biçim birim
d is c o n t in u o u s ......................................
d isc o n tin u o u s a s s im ila tio n ...........
d is c o u r s e .............................................. .........sö y le m
- a n a l y s i s ................................. ............. -ç ö z ü m le m e s i
d isjo in t re fe re n ce ............................... ............. b a ş k a s ı n a g ö n d e rim
d is ju n c tio n ............................................
d is lo c a tio n ............................................
d is t rib u t e d ............................................
♦ d is s im ila r................................. ..........
d is s im ila tio n ........................................
distin c tive fe a t u re .............................
d is t rib u t io n .......................................... .........d a ğ ılım
♦ d is trib u tiv e ........................................ .........d a ğ ılım lı
d is y lla b ic ...............................................
♦ d iv e rg e n c e ........................................
♦ d iv e rs it y .............................................. ............. ç eşitlilik
d o m in a n c e ...........................................
♦ d o m in a n t............................................
-la n g u a g e ............................... ............. - d i l
♦ d o u b le ................................................. ............. Çift
- a r t ic u la t io n ..........................
-r e la t iv iz a t io n ........................ ............. -ilg ile n d ir m e
d o u b le t ................................................... ............. e şil
D o u b ly Filled C O M P F ilt e r ............. ............. Ç ift D o l u ş l u T Ü M S ü z g e c i
♦ d u a l....................................................... ............. ild i
d u a lit y / d u a lis m ................................. ............. ik ü / ik ü lik
d u m m y ............................... ................... ............. d o lg u b ir im
d u ra t io n .................................................
317
D izin
318
’"e th n o g ra p h y o f s p e a k in g ........... k o n u ş m a k u lla n ım b ilg is i
e th n o lin g u is tic s ............................... b u d u n d ilb ilim
e ty m o lo g y ........................................... k ö k e n b ilim
e th n o m e th o d o lo g y ...................... . b u d u n s a l y ö n t e m b ilim
♦ e t y m o n ............................................. köken
e u p h e m is m ................................... . ö r t m e c e / g ü z e l a d la n d ır m a
e v id e n t ia l.......................................... . k a n ıt la n a b ilir
e v id e n tia lity...................................... k a n ıt la n a b ilir lik
♦ e v o c a tiv e ........................................ ç a ğ rış ım c ı
evo lu tive lin g u is t ic s ...................... e v rim s e l d ilb ilim
Exce p tio n a l C a s e M a rk in g .......... K u r a l-d ış ı D u r u m B e lirle m e
e x c h a n g e ........................................... e tk ile şim ö r ü n t ü s ü
♦ e x c la m a tio n ................................... ü n le m
♦ e x h a u s tiv e n e s s ............................ k a p s a m lılık
♦ e x h o rta tiv e ..................................... ö z e n d irm e k ip i
♦ e x is te n tia l...................................... v a r o lu ş s a İ
- s e n t e n c e ............................ -t ü m c e
♦ e x o c e n tric ...................................... d ış m e rk e z li
-c o m p o u n d ........................ -b ile ş ik
* - c o n s t r u c t io n ................. -y a p ı
♦ e x o lin g u is tic s ............................... ü s t d ilb ilim
♦ e x o p h o ra ........................................ d ış g ö n d e rim
e x p e rie n c e r...................................... a lg ıla y a n / d e n e y im c i
e xp e rim e n ta l p h o n e tic s ............... d e n e y s e l s e s b ilg is i
♦ e xp la n a to ry a d e q u a c y ............... a ç ık la m a ye te rliğ i
e x p le t iv e ..'........................................ d o lg u
♦ e xp licit.............................................. a ç ık
e xp licit m e a n in g ............................. a ç ık a n la m
e x p re ssive .......................................... a n la t ım s a l
e xp re ssive fu n c tio n ........................ a n la t ım s a l iş le v
♦ e x te n d e d ........................................ g e n işle tilm iş
-P r o je c t io n P rinciple - Y a n s ı t m a ilk e s i
- S t a n d a r d T h e o r y ........... -Ö lç ü n lü K u ra m
* -in t e r p r e t a t io n ............... -y o r u m
e x t e n s io n ........................................ k a p la m
♦ » t e n s io n o f m e a n in g ................ a n la m g e n iş le m e s i
external a rg u m e n t......................... d ış s a l ü y e
external th e ta r o le ......................... d ış s a l ro l
♦extinct la n g u a g e ........................ ö lü d il
e x t ra lin g u is tic ................................ d ild ış ı
♦ e x tra p o s itio n ............................... k a y d ır m a k u r a lı
e xtrasentential c o d e s w itching; tü m c e d ış ı k o d d e ğ iş tirim i
♦extrinsic o r d e r in g ...................... d ış s ır a la m a
319
D izin
&
face..................................... yüz
-saving...........................-sakin im i
-threat.......................... yüze yönelik tehdit
factive......................... ......... olgusal
♦ facultativevariant..................... seçm eli değişken
falling tone.............................. alçalan ton
♦ familyterms........................... akrabalık terim leri
♦ familiarform...........................içte n lik li biçim
family language........................ aile d ili
feature................................. özellik
♦ intralinguistic-................ d iliç i-
distinctive-.................. a y ın cı-
-percolation.....................-aktarm a
feedback............................... geri iletim
♦ feedingrule order......................destekleyici k u ra l sıralam ası
felicity conditions...................... uygunluk koşu llan
feminine............................... d iş il
field.....................................alan
♦ field of discourse.....................söylem alan ı
figurative............................. . değişm eceli
figure.......... ........... ........... .. değişmece
♦ figureofspeech................. ...... söz sanatı
filter.................................... süzgeç
final position............ ................son konum
♦ finite.................................. çekim li
♦ -verb...........................-eylem
first articulation................ ...... ..b irin ci eklem lilik
flap.......................... ....... . çarpm alı
flat...................................... bem olleşm iş
flectiona!........................... . büküm lü
♦ fluency.................... .............a k ıcılık
focus................................... odak
focusing................................ odaklam a
folk etymology.......................... h alk kökenbilim i/köken yakıştırm a
foot......................................ayak
foregrounding..........................öncelem e
♦ foreign language......................yabancı d il
form.................................... biçim
♦ formdass............................ eşbiçim küm esi
formal............... ..... ..............ku ralk/özen li
-language...................... .- d il
formal speech...... .....:......... .... özenli konuşm a
formative.................................olu ştu ru cu ■
formula................................. k a lıp söz
320
fortis............................. ..gü çlü
’"fossilized fo rm ...................... ..kem ikleşm iş biçim
♦fram e..................................... ..çerçeve
♦free........................................ . ..bağım sız
"d isc o u rse ................... .. -söylem
"m orphem e................. .. -biçim birim
"m orphem e constraint .. "biçim birim kısıtlam ası
"re la tive clause........... .. özgür ilgi tümceciği
"v a ria tio n .................... .. -değişkenlik
frequency................................. ..sildik
♦ -a n a lys is . . ................ .. -çözüm lem esi
♦ -a s p e c t.................... ..-gö rü n ü şü
♦ -o f occurrence........ ..kullanım sıklığı
frica tive .................................... .. sürtünücü
fric tio n ..................................... ..sürtünm e
firictionless............................... .. sürtünm esiz
frontvowel.............................. ön ü n lü /in ce ü n lü
fronting..................................öneçekme
♦ frozenspeech......................... donuk konuşm a
full bilingualism........................ tam ik id illilik
function............................... ..işlev
cognitive-............. .......... b ilişse l-
directive-........................ yön len d irici-
instrumental-....................a raçlık işle v i
metalinguistic-..................ü std il işle v i
phatic-.......................... iliş k i işle v i
-word............................ işlevsel sözcük/yapısal sözcük
♦ functional............................. işlevsel
-phonetics...................... -se sb ilg isi
-variety....................... -değişke
functional linguistics.............. ..... işlevsel ilb ilim
functional sentence perspective (FSP) ..işlevsel tüm ce yaklaşım ı
functionalism................. .......... işle v se lcilik
functionalist............................ işlevselci
fundamental frequency................. tem el s ık lık
fusion.................................. kaynaşm a
fusional................................. büküm lü
future....................................gelecek
fuzzy.....................................sın ırla n b e lirsiz
g -m a rk in g ....................................g-belirlem e
g a m m a -m a rk in g ........... ............ .
gam a-belirlem e
gap............................................boşluk
321
Dizin
322
D izin
m
♦ habitual...............................a lışk a n lık
haplology............................ ...seslem yitim i/hece yitim i/hece yutum u
hard palatal vowel...................... sert dam ak ü n lü sü
harmony....... .......... ...............uyum
head.................................... baş
-parameter................... -değiştirgeni
--to-head movement........... . -baştan-başa taşım a
heavy NP................................artım lı AÖ
-sh ift............................ -aktanım
♦ heterography.......................... ayn yazım
heteronomy....i.......... ..............yarım eşad lılık
♦ hiatus..................................sessizlik
♦ hierarchical structure..................aşam alı yapı
♦ hieroglyph............ ................ resim yazı
high..................................... yüksek
high vowel...............................kapalı ü n lü
high variety.............................. ü st değişke
higher...................................ü st
historical linguistics.................... tarih sel d ilb ilim
♦ holiphrase........... ................. tüm ce söz
*homogeneity.............. :...........tü rdeşlik
323
D izin
‘ h o m o g r a m ............. e şy a z ım
h o m o g ra p h y ............. e ş y a z ım lılık
h o m o n y m y ................. e ş a d lılık
h o m o p h o n y ............... e ş s e s lilik
h o m o rg a n ic ............... e şç ık ış lı
h o n o r if ic fo r m ........ s a y g ılı b iç im
‘ h yb rid w o rd ............. m e le z s ö z c ü k
‘ h y p e rc o rre c tio n . . . a ş ı n d ü z e ltm e c ilik
‘ h y p o c h o ris tic fo rm k ü ç ü lt m e b iç im i
h y p o c h o ris tic ........... se v im li
h y p o n y m y ................... a lt a n la m lık
h yp o ta x is .................... a lt a s ıra lılık
B=S
i-w ith in -i F ilte r .................................
ic o n .......................................................
ic o n ic ity ..............................................
ideal b ilin g u a lis m ..........................
id e a tio n a l....................................
‘ id io g ra m ..........................................
id io le c t................................................
id io m ...................................................
id io p h o n e ..........................................
illa t iv e ...............................................
‘ ill-fo rm e d ............................. ..........
illo c u tio n ............................................
illo c u tio n a ry a c t . . . ........................
im m e d ia te c o n s titu e n t.................
‘ im p e ra tiv e .....................................
~ m o o d ................................... .................-k ip i
-s e n t e n c e ............................
‘ im p e rs o n a l.....................................
- p a s s i v e ...................... .
‘ - v e r b ...................................
‘ im p lic a t io n .....................................
im p lic a tu re ........................................
‘ im p lic it ............................................
- a r g u m e n t .......................... ................. ~öğe
- m e a n i n g ............................
- s u b j e c t ...............................
im p lo siv e ............................................
‘ im p u ls e ............................................ .................dürtü
‘ inactive v o ic e .................................
in a lie n a b le p o s s e s s io n ...............
324
D izin
inanim ate;.............................................
inclusion.........................................
in c o m p a t ib ilit y ....................................
in c o rp o ra tin g la n g u a g e s ..................
in c o rp o ra tio n ........................................
in d e fin it e ................................................
in d e p e n d e n t s e n te n c e / c ia u s e . . .
indexical features/indices..............
in d e x ........................................................
indirect speech ....................................
indirect speech act.............................
indefinite adjective.........................
indefinite pronoun .............................
indicative m o od............................
indice........... ..................................
individual bilingualism .................
individual linguistic repertoire . . .
“ Indo-European linguistics..........
“ induction.............. .................
inessive..........................................
infant speech.................................
“ in felicity.......................................
“ inference .....................................
“ Inferential aspect.......................
infinitive ............................. ...................
»c la u s e .....................................
infix .........................................................
infixation ................................... ...........
inflection ...............................................
in flectio n al.........................................
inflectional languages ....................
inflectional suffix ...............................
inflectional phrase ............................
inflexional suffix .................................
informal speech .................................
inform ant..............................................
information structure ......................
“ inform atM ty......................................
inherent C A SE ..................................... ............. i ç s e l D U R U M
inherent features ...............................
inheritance ............................................
in itia l.......................................................
infinitival double passive ...............
“ innateness hypothesis .................
“ innatism ...............; ..............
“ inorganicfeature ...........................
325
D izin
input.*................................................ ,. girdi
in sertion.......................................... ..yerleştirim
in s e rtio n ........................................ ..aralayici
"sequence ........................... .. -sözce/dizi
in situ................................................ . ..yerinde
institutionalisation......................... . ..kurum sallaşm a
insbum ent....................................... . ..araç
instrumental case............................ ..araç durum u
instrumental phonetics................. . ..araçlı sesbilgisi
♦ in te llig ib ility............. ................ .. anlaşılabilirlik
intensifier.......................................... .pekiştiıici
Intension................................. . ..içerim
♦intentional m eaning.................... . ..am açlanan anlam
♦ Intentionality................................ ..am açlılık
♦Interchangebiiity............................ .. değiştirilebilirlik
♦interjection..................................... ..ünlem
intensive.......................................... . ..pekiştirm eli .
intensity............................... ........... . yeğinlik
intention......................................... . ..am aç
interactive sociolinguistics........... . .. etkileşim sel toplum dilbilim
interdental........................................ .dişlerarası
interference..................................... .girişim
interianguage................................ .arad il
Interllnguistic interference........... .. dillerarası girişim
Intermediate tra c e ........... .............. ..ara iz
♦internal............................ ............. ..iç
"a rg um e nt........................... • ~öğe
"th e ta ro le ........ ................. .. -R O L f
♦International Phonetic Alphabet .» (EPA) U lu slararası Ses Abecesi
Internationalization........... ........... . .. U luslararasılaşürm a
♦interpersonal............................... .kişilerarası
• "m e a n in g ............................ ..-an lam
interpretation............................... ..yorum lam a
♦interrogative................................. ..soru
interrupted....................................... ,. engelli/kesintili
bitersentential code sw itc h in g .... .tüm celerarası kod değiştirim i
♦intertexuality................................ .. m etindeşlik/m etinlerarasılık
Intervocalic..................................... .ü n lülerarası
♦intimate speech............................ .yakın konuşm a
intonation........................................ .ezgi
..-d illeri
..diliçi
. -özellikler
"in terferen ce .............. . ,. -girişim
intransitive.................................. .geçişsiz
intrasentential code sw itching... .. tüm ceiçi kod değiştirim i
326
♦intrinsic ordering....................... doğal sıralanm a
in trusion....................................... ses ekleme
♦ intuition..................................... sezgi
intuitive knowledge of language sezgisel dil bilgisi
♦inventory.................................... döküm
~ o f thematic ro le s........... -R O L döküm ü
inversion................. .................... devrikleme
♦irregularverb....................... . düzensiz eylem
is la n d .......................................... ad a
island constraint......................... ad a kısıtlam ası
♦isochronism............................ . eşsöylem li
isogloss........................................ lehçe sınır çizgisi/eşdillilik çizgisi
♦isograph..................................... eşdillilik çizgisi
iso late d........................................ kopuk
isolating languages.................... yalm layan/aynşkan diller
iso m orp h ic................................. eşbiçim li
isomorphism................................ eşbiçim lilik
♦isophone.................................... eşsöyleyiş çizgisi
♦isopleth....................................... eşsöylem li
♦isosyllabism ............................... eşseslem lilik
ite m .............................................. öğe
♦item and arrangem ent............ öğe düzenleme
♦iterative...................................... yinelem eli
S
♦ Ja m m in g ................................... ün süz atımı
ja r g o n .......................................... uğraş dili
♦ jo u rn a le se ........... ................... gazete dili
ju x ta p o se d s e n te n c e ............. bağım sız sıralı tümce
ju x ta p o sitio n a l assim ila tio n yakın benzeşm e
♦ ju xta p o sin g lang u a g e s isıralayıcı diller
ju n c t u r e ...................................... kavşak
k e r n e l........................... çekirdek
k e y .................................. tarz
♦ k in e m e ...................... sözdışı biçim
♦ k in e m ic s.................... sözdışı iletişim bilgisi
k in e s ic s ....................... sözdışı iletişim /el yüz bilgisi
♦ kinsh ip t e r m s ......... akrabalık terimleri
ko in é d ia le k t o s ......... ortak dil
K o p e n h a g e n S ch o o l, Kopenhag Okulu
327
D izin
&
328
D izin
l a x ............................................................ .........g e v ş e k
* le a m a b i!it y ........................................
le a s t e ffo rt p r in c ip le ........................
le ft b ra n c h in g ......................................
le ftne ss c o n d itio n .............................
“le n g t h e n in g ......................................
le n is ........................................................
‘ le tte r.....................................................
l e v e l .........................................................
le ve ls o f a d e q u a c y ............................
•level o r d e r in g ...................................
•level s k ip p in g ...................... ............
le x e m e ...................................................
le x ic a l.....................................................
- c a t e g o r y ...............................
- d i f f u s i o n ...............................
- e n t r y ......... ............................
- f i e l d ........................................
- i t e m ........................................
- m a r k in g .................................
• -p h o n o lo g y ..........................
- s t r u c t u r e ............................... .........- y a p ı
le x ic a lis a tio n ......... . ...........................
le x ic o g ra p h y ........................................
le x ic o lo g y ..............................................
le x ic o n ...................................................
1exi c o s t a t is t ic s ...................................
lia is o n .....................................................
lic e n s in g ...............................................
lin e a rit y .................................................
ling u a fra n c a ........................................
• ling u istic..............................................
- a n t h r o p o l o g y ......................
- g e o g r a p h y ...........................
-p h i l o s o p h y ........................... ......... ..d il fe lse fe s i
- r e p e r t o ir e .............................
- s e m a n t i c ...............................
- v a r i e t y .....................................
lin g u is t ic ...............................................
-c o m m u n it y ...........................
- c o n t e c t ...................................
-r e la t iv it y .................................
-r e la t iv it y p rin c ip le .............
- v a r i a n t ................................................. -d e ğ iş k i
• lin g u is t ............................ ................
lin g u is tic s .............................................
-
329
D izin
•linking............................... .birleştirm e
liquid.......................... ......... a k ıcı
listener........................... ...... d in ley ici
literacy................................. okur yazarlık
literary language....................... yazın d ili/ edebiyat d ili
loan translation.........................ödünçlem eli çeviri
loan word............ .................. ödünç sözcük
local variety.............................yerel değişke
localism................................ u zam cılık
locality................................. yerellik
•localize................................yerelleştirm ek
locative................................. kalm a durum u
locution................................ düzsöz
locutionary act.......................... düzsöz eylem i
Logical Form........................... M antıksal B içim /m antıksal bileşen
•logography............ ................resim yazı
longmovement....................;.... uzak taşım a
longsyllable ...........................uzun seslem
longvowel................ ...............uzun ü n lü
loopback................................geri bağlanm a
•loss................................... yitim
loudness.............. ................. yüksek se slilik
lowvariety........."................ ..... a lt değişke
lowvowel................................alçak ü n lü
lower................................... alt
m
: m-command............................b-buyurm a
machine translation.................... bilgisayar çevirisi
macrolinguistics........................ geniş oylum lu d ilb ilim
macro structure........................ büyük ö lçekli yapı
main.................................... ana
majority language...................... çoğunluk d ili
•malapropism.......................... bozuk kullanım
mannerof action....................... k ılm ış
mannerofarticulation................. eklem lem e biçim i
mapping................................ döşem e/çakıştırm a
marked..................................b e lirtili .
marker.......... ....................... b e lirtici/b e lirle y ici
masculine...............................e ril
mass noun..............................kütle adı
•mathematical linguistics..............m atem atiksel d ilb ilim
matrix.................................. ana
~dause.......................... ana tüm ce/bağım sız tüm ce
330
Dam
-language.......................başat d il
*maximal.............................. büyükçül
-projection......................-yansım a
maximal projection movement......... büyükçül yansım a taşım ası
maximsofconversation................. b ild irişim ilk e le ri
meaning........................... ..... anlam
-change........... ....... ...i...-d eğ işim i
-restriction....................'...-daralm ası
-shift........................... -kaym ası
mechanicaltranslation................. bilgisayar çe virisi
medial...................................içses
medial position.........................orta konum
*meliorative............................ anlam iyileşm esi
mellow................................. boğuk
mentallsm..................... ......... a k ılc ılık
mesolect................................ orta kullanım
message............................... b ild iri
metalanguage..........................ü std il
*metalinguistics........................ ü std ilb ilim
metaphor......... ..................... eğretilem e/deyim aktarm ası
metaphorical code switching........... eğretilem eli kod değiştirim i
*metaphrase...........................aktarm a
metathesis........... .................. ses aktanm ı/göçüşm e
metonymy............................... düzdeğişm ece/ad aktarım ı
metrics................................. ölçübilim
microllngulstlcs......................... dar oylum lu d ilb ilim /d ü zd ilb ilim
•mid vowel.............. ....... ........ orta ü n lü
minimal pair............. .............. en küçük çift
Minimalist Program.....................Yetinm eci Ç izgi
minimality condition.................... en y a k ın lık koşulu
’"minimumfree form.................... en küçük bağım sız biçim
minority language.............. ........ a zın lık d ili
mixed language .............. .......karm a d il
modal.................................. kipsel
modality.............. ........ ........ ..k ip lik
modaliser............... ............... k ip se lle ştirici
modernization..........................çağcıllaş(tır)m a
modifier................................ niteleyen
"Modistea.............................. Ortaçağ d ilcile ri
module............ ..................... m odül
*moneme............. ................. anlam birim
monoglot................................te k d illi
monolingual............................ te k d illi
monolingualism........................te k d illilik
*monomorphemic..................... tekbiçim birim li
monophthong.......................... tekünlü
331
D izin
E?
♦ name.....'.............................ad
♦ narrative.......................... . an latı
narrowscope........................... dar a ç ılı
narrowvowel............................ dar ü n lü
narrowtranscription............ ....... a y rın tılı çevriyazı
nasal................................... genizsil
nasalisation............................genizsilleşm e
national language...................... u lu sa l d il
nationalization............’............ u lu sallaştırm a
nativespeaker.......................... an ad ili konuşuru
♦ nativistic theory....................... doğuştancı kuram
natural class............................doğal s ın ıf
natural language....................... doğal d il
♦ naturalism............................. doğ alcılık
necessitative...........................gereklik
332
D izin
’"n e e d s a n a ly s is ............. g e re k s in im ç ö z ü m le m e s i
n e g a tio n ............................ o lu m s u z lu k
n e g a tiv e ............................. o lu m s u z
- p a r t i c l e ............. - o lu m s u z l u k ö ğ e si
- s e n t e n c e ........... -t ü m c e
neg o tiation o f m e a n in g a n la m g ö r ü ş m e s i
n e o g ra m m a ria n s ........... y e n id ilb ilg ic ile r
n e o lo g is m .......................... y e n i öğe
n e u ro lin g u is t ic s ............. b e y in d ilb ilim
n e u t r a l............................... y a n s ız
n e u tra lis a tio n ................... y a n s ız la ş m a / d ü z le n m e
n e w sm a rk s ........................ h a b e r be lirtic ileri
n o i s e ................................... g ü r ü lt ü
’" n o m e n c la tu re ............... te rim b ilg isi
“"n o m in a l............................ a d s ıl
n o m in a l a g r e e m e n t . . . . a d s ıl u y u m
n o m in a l r o o t .......... ad kökü
n o m in a l se n te n ce a d tü m cesi
n o m in a l s t e m ........ a d g ö v d e s i.
n o m in a liz a tio n .... a d la ş t ır m a
* n o n fa c tiv e ........... o lg u d ış ı
♦ n o n fin ite ............... ç e k im siz
n o n p e rfe c tiv e ........ b itm e m iş lik
n o n -re s tric tiv e . . . . s m ır la m a s ız
n o n s ta n d a rd .......... ö lç ü n s ü z
’" n o n -s y lla b ic ..... s e s le m d ış ı
n o n -v e rb a l co m m u n ic a tio n s ö z s ü z ile tişim
n o n -v e rb a l in te ra c tio n ........ s ö z s ü z e tk ile şim
n o n ce fo rm a tio n .................... a n lık o lu ş u m
’"n o rm a tiv e lin g u is t ic s ........ k u r a lc ı d ilb ilim
n o t a t i o n . . . . ............................. im le m e
’" n o t io n a l................................. k a v ra m sa l
■ " -g r a m m a r ........... . . -d ilb ilg is i
* - s y l l a b u s ................. -iz le n c e
n o u n ............................................ a d / is im
n o u n c o m p le m e n t c la u s e .. a d tü m le c i tü m c e c iğ i
n o u n p h r a s e ............................ a d öbeği
N P -m o v e m e n t ........................ A Ö - t a ş ım a
N P -t r a c e ................................... A Ö -iz i
* N P -ty p e s ................................. A Ö - t ü r le r i
n u c le u s ...................................... ç e k ird e k
N ull S u b je c t P a ra m e te r. . . . B o ş Ö z n e D e ğ iş t irg e n i
■"nursery la n g u a g e ............... b e b e k d ili
333
D izin
334
D izin
overlapping.............................örtüşm e
*oxytone............................... sondan vurgulu
s>
palatal................................. dam aksıl
palatal fricative......................... dam aksıl h ış ırtılı
palatal harmony........................ büyük ü n lü uyum u
palatalization........... ............... dam aksıllaşm a
♦ palatalize..............................dam aksıllaştırm ak
palate.................................. dam ak
♦ pandialectal........................... tüm lehçesel
paniectal.......... .................... .tüm değişkeli
paradigm........ ,..................... d izil
♦ paradigmatic.......................... dizisel
paradigmatic relation................... dizisel bağıntı
parameter.......... i.................. değiştirgen
paraphrase............................. açım lam a
parasitic gap............................ asalak boşluk
parataxis.............................. .. art arda s ıra lılık
♦ paralanguage......................... öte d il
♦ parentheticclause.................... ara tüm ce
parole (Fr.)..............................söz
♦ paromasis............................. ses benzeşim i
♦ paronomasia.......................... kökteşlem e
♦ paronym...............................benzer/ eşköklü
paronymy...............................benzerlik
♦ parsing................ ............... çözüm lem e
partial assimilation.................... yan benzeşm e/bölüm sel benzeşme
participle.......... ..................... ortaç biçim i
partide..................................parçaçık
particularized implicature.......... . özelleştirilm iş sezdirim
♦ partitive............................... parçacıl
♦ partsofspeech....................... sözcük türü
passive.................. ............... edilgen
"bilingualism................... - ik id illilik
-voice......................;.... -ça tı
-verb'..................... .•..... -eylem
passivization............................edilgenleştirm e
pasttense............. ........ ...... . geçm iş zam an
patient............................... . etkilenen
♦ pattem................................. örüntü/yapı
pause............................. ..... durak
♦ pedagogical grammar.................eğitim am açlı d ilb ilg isi
peer language.......................... yaşıt d ili
335
D izin
336
D izin
* p id g in ize ............................................
p ie d -p ip in g ........................................
p it c h .......................................... ............
p la c e o f a rtic u la tio n ........................
♦ p le o n a sm ..........................................
p le r e m e ...............................................
p l o s iv e .................................................
p lu r a l..................................................... ............... ç o ğ u l
p lu rilin g u a lis m .................................
• p lu ris e g m e n ta l...............................
• plus ju n c t u re ...................................
• p oetic fu n c tio n ...............................
• p o e tic s ...............................................
p o in t o f a rtic u la tio n ........................
♦ po lite f o r m ......................................
p o lite n e s s ............................................
p o ly g lo t ................................................
p o ly ie c t a l............................................
p o ly lin g u a lis m ................................... .......... ç o k d illlilik
p o ly s e m y ..............................................
p o ly s y lla b ic ........................................
• p o lys yn d e to n ................................... .......... ç o k b a ğ la ç lılık
p o lysyn th e tic la n g u a g e s ...............
p o lysyn th e tic w o r d ..........................
• p o p u la r e ty m o lo g y ........................
p o rtm a n te a u m o r p h e m e .............
P o rt R o y a l............................................
p o s it io n .......................... ....................
• p o s itiv is m ........................................ ............... o lg u c u lu k
p o s s e s s iv e .......................................
• p o s ta lve o la r.....................................
• p o s td e n ta l........................................
p o s t p o s it io n ....................................... ............... ilg eç
p ra g m a tic s ..........................................
P ra g S c h o o l........................................
• p re c e d e ..............................................
p re c e d e n c e ........................................
• p re d e te rm in e r................................. ............... ö n be lirle y ic i
♦ p r e c e d in g ........................................
p re d ic a te ..............................................
p re d ic a te ca lc u lu s ............................
p re d ic a tiv e .......................................... ............... y ü k l e m d i
- v e r b .......................................
p r e f ix ..................................................... ............... ö n e k
p re fix a tio n .........................................
• pre fixing la n g u a g e .......................
337
Dizin
*premodification....................... ön nitelem e
preposition..............................ilgeç
"phrase......................... ~öbeği
♦ prescriptive............................yargılayıcı/ k u ra lcı
prescriptive linguistics..................yargılayıcı d ilb ilim , k u ra lcı d ilb ilim
♦ prescriptivism......................... k u ra lcılık
♦ present................................şim di(ki)
*«perfect....................... "şim d iki b itm işlik
♦ -tense......................... -zam an
presentational focus................... sunuş odağı
presupposition......................... ön sayıltı
♦ preterite...............................geçm iş zam an
♦ primary................................ b irin c il
♦ primaryaccent........................ b irin c il vurgu
primarybilingualism....................b irin c il ik id illilik
primarycompound..................... ilk se l b ile şik
principle of relevance...................bağıntı ilk e si
Principles of Binding.................... Bağlam a ilk e le ri
privative opposition.................... eksik ögeli k a rşıtlık
♦ privilege of coccurrence...............b irlik te bulunm a ayrıcalığ ı
PRO................... .................. AD IL
PROTheorem........................... AD IL Teorem i
Pro.;........... .-....................... add
procrastinate.......................... . ertelem e
pro-drop.......................... . adıl -düşürm e
Pro-drop Parameter.................... Add düşürm e D eğiştirgeni
♦ probabilistic model.................... o la sılık m odeli
probingquestions...................... a ra ştırıcı soru lar
proclitic................................ . önbiçim ce
productive..............................işle k
♦ productivity............................ ü retkenlik
♦ preform................................önbiçim
progressive............................. sü re rlik
progressive assimilation................ile rle y ici benzeşm e
projection...............................yansıtm a
♦ projection rules....................... yansım a/izdüşüm k u ra lla rı
Projection Principle.................... Yansıtm a İlkesi
♦ promodifiër............................ ön niteleyen
pronominal.............. ...............a d ıls ıl
♦ pronominalization.................... ad ılsıllaştırm ak
pronoun................ ................ a d ıl
pronoun-dropping...................... adıl-düşürm e
pronunciation........................... söyleyiş
♦ proparoxytone........................ sondan üçüncü seslem vurgulu
propergovernment..................... tam yönetim
♦ propernoun........................... özel ad
338
p ro p o rtio n a l o p p o s it io n ...........................o ra n tılı k a rş ıtlık
p r o p o s it io n ........................................
p ro p o sitio n a l a ttitu d e ....................
p ro s o d e m e ..........................................
p ro so d ic fe a tu re s .............................
p ro s o d ic p h o n o lo g y .......................
p r o s o d y ............................................... ........... b ü r ü n / b ü r ü n b i l i m
p ro th e s is .............................................
p ro to -la n g u a g e ...............................
p ro v in c ia lis m ...................................
p ro x e m ic s .......................................... ........... y a k ın lık b ilg is i
p s y c h o lin g u istic s ............................ ................ r u h d ilb ilim
p u b lic la n g u a g e .............................
p u n c tu a tio n ...................................... .................n o k t a la m a
p u rific a t io n ...................................... .................ö z le ştirm e , a n la ş t ır m a
p u ris m ................................................. .................ö z le ştirm e , a n la ş t ır m a
p u rs u in g q u e s t io n s ...................... ........... izleyici s o r u la r
p u t a t iv e .............................................. ........... v a r s a y ım s a l
q -p o s it io n .......................................... .................R - k o n u m u
q '-p o s it io n ........................................ ................ R ’- k o n u m u
q -g o v e m m e n t...................................
♦ q u a d ris ylla b le ............................... .................d ö r t s e s l e m l i
q u a lific a t io n .....................................
q u a lifie r .............................................
q u a lit y .................................................
♦ q u a lita tiv e ......................................
q u a n t ifie r ..........................................
-r a is i n g ................................. .................- y ü k s e l t m e
♦ q u a n tita tiv e ...................................
q u a n tita tive lin g u istic s................ .................n i c e l d i l b i l i m
♦ q u a n tity............................................ .................n i c e l i k
♦ q u e s tio n ..........................................
♦ q u e s tio n n a ire ...............................
♦ q u in q u e s s yila b le .......................... .................b e ş s e s l e m l i s ö z c ü k
q u o t a t io n ..........................................
• S
339
D izin
340
Dizin
S-stmchıre..............................Y-yapı
sample................................. öm eklem
sanctioningofdepartures..............sapm a saptam ası
sanctioningcovertrefusalto answer... kaçam ak tavır saptayıcı an latım lar
•sândM.................................ses değ^ im i/birleşim li biçim /san d i
Sapir-Whorfhypothesis........... ..... S apir-W horfV arsayım ı
•scale and categorygrammar......... dizged d ilb ilg is i
scan................................ . taram a
•scientific language................... b ilim d ili
scope................................... a çı/e tk i ala n ı
scope................................... konu kapsam ı
scrambling..............................oynaklık
second language....................... ik in c i d il
secondary articulation................. ik in c il eklèm lilik
secondary bilingualism.................ik in c il ik id illilik
segment.................................parça
segmental phoneme................... parça sesbilim
segmentattier........... ...............parça özellik çerçevesi
segmentation........................... parçalam a
341
Disin
342
D isin
♦ s ile n c e .................................................
s im ile ......................................................
s im p le p a s t t e n s ê .............................
♦ s im p lific a tio n ..................................
♦ s im u la tio n ..........................................
s im u lfix ...................................................
♦ s im u lta n e ity ......................................
♦ single b a r ju n c t io n ......................... ............... d u r a k l a m a a ra lığ ı
s in g u la r .................................................
♦ situatio n o f u t t e ra n c e ..................
situ a tio n a l c o d e s w itc h in g .............
♦ situatio nal m e a n in g ......................
♦skill g e ttin g a c tiv itie s .................... ............. b e c e ri k a z a n d ır ıc ı e tk in lik le r
s l a n g ....................................................... .........a rg o
s lip o f t o n g u e ...................................... ......... d il s ü r ç m e s i
s m a ll c la u s e ........................................
♦ s o c ia l...................................................
" b ilin g u a lis m ........................ ......... -ik id illilik
- c o n t e x t ...................................
- n e t w o r k ................................. ......... ~ a ğ
s o c ia liz a tio n ........................................
s o c io le c t ................................................
s o c io lin g u is tic c o d e ..........................
s o c io lin g u is tic s ...................................
so c io lo g y o f lin g u istic s ....................
s o ft c o n s o n a n t ...................................
s o n o g r a m ..............................................
s o n o g r a p h ............................................
s o n o r a n t ................................................
♦ s o n o rity................................................
s o u n d .....................................................
♦ - p a t t e r n ............................... ............. - d i z g e s i
♦ -p r o d u c t io n .................. ............s e s le m e
- s y m b o li s m ............................
- s y s t e m ...................................
s o u rc e la n g u a g e ................................ ............. k a y n a k d il
s o u rc e u n it ............................................
s p e a k e r ..................................................
s p e c ifie r..................................................
s p e c to g ra m ..........................................
s p e c t o g r a p h ........................................
♦ spe c u la tive g ra m m a r ....................
♦ s p e e c h .................................................
- a c t ............................................
♦ - c o d e ..................................... ............. - k o d u
-c o m m u n it y .......................................... - t o p l u l u ğ u
343
D izin
* - d i s o r d e r ...............................
-d iv e r g e n c e .............................
- e v e n t ........................................
* - p a t h o l o g y ............................
* - t h e r a p y ................................. . . . . . . . . s a ğ a l t ı m ı
s p e llin g ............................................ .
s p o k e n la n g u a g e .................................
s p ir a n t .....................................................
’•‘s p li t .........................................................
-a n t e c e d e n t ............................ ........... - ö n c ü l
♦ -e r g a t iv e .................................
♦ s p re a d ................................................... ........... y a y ı l m ı ş
♦ s ta n d a rd ................................................
-la n g u a g e ................................. ........... - d i l
- v a r ie t y ....................................... ........... - d e ğ i ş k e
S ta n d a rd T h e o r y ...................................
sta n d a rd iza tio n ....................................
sta te m e n t tu rn c o m p o n e n t.............
s ta tic lin g u is tic s ................................... ........... d u r g u n d i l b i l i m
♦ s ta tiv e ...................................................
Stative v e r b ............................................
sta tu s p la n n in g ............. ...................... ........... k o n u m d ü z e n le m e s i
s t e m .................... .....................................
♦ stim u lu s r e s p o n s e ............................ ........... u y a n t e p k i
s t o p ...........................................................
♦ s tra tific a tio n ......................................
s tra tifica tio n a l g ra m m a r................... ........... k a t m a n s a l d i l b i l g i s i
s tre s s ......................................................... ........... v u r g u
stre sse d s ylla b le ...................................
stro n g im p lic a tin g ...............................
♦ stro ng s t r e s s ......................................
s tro n g c ro s s -o v e r.................................
stru ctu ra l C A S E .....................................
♦structural d e s c r ip t io n ....................
♦ structural lin g u istic s ........................
stru ctu ra lism ........................................
s t r u c t u r e ................................................. ........... y a p ı
s t y l e ...........................................................
stylistic fe a tu re s ...................................
stylistic s ...................................................
♦ s tylo s ta tis tic s .....................................
s u b -c o o rd in a te b ilin g u a lis m .........
♦ s u b c a te g o riza tio n ............................
s u b d ia le c t.............................................
S u b ja c e n c y C o n d itio n ........................
s u b je c t ................................................. . ...... özne
344
D izin
345
D izin
s y n ta g m ..................................... d izim
syn ta g m a tic relation . . . . . . . d iz im s e l b a ğ ın t ı
syn ta x ........................................ s ö z d iz im
♦ synthetic................................. ç e k im li
syn th e tic ve rb a l c o m p o u n d e y le m c il b ile ş ik
s y s t e m ....................................... d izg e
s yste m a tic p h o n e t ic s .......... d iz g e s e l s e s b ilg is i
♦ system ic g ra m m a r............. d izg ec i d ilb ilg is i
S?
346
^th e o re tica l lin g u is t ic s ....................
♦ th e sa u ru s.............................................
T h e ta C rite rio n ......................................
T h e ta T h e o r y ....................................................... R O L K u r a m ı
th e ta r o l e ...............................................
0 ' -g o v e rn m e n t ....................................
B '-p o s it io n ......................................
0 -g o v e m m e n t ......................................
0 -p o s it io n ...............................................
♦ threshold l e v e l ................................. .............. e ş ik d ü z e y i
t im b r e .....................................................
t o n e ........................................................
- l a n g u a g e s ............................
t o n e m e ...................................................
t o n e m ic s ...............................................
to p d o w n p ro c e s s in g ........................
t o p ic .........................................................
♦ to p ic c o m m e n t.................................
to p ic a l (a g e n d a ) s h i f t ...................... ......... k o n u d e ğ iş tirm e
t o p ic a liz a t io n ......................................
t o p o n y m y .............................................. ......... y e r a d ı b ilim i
tra c e .........................................................
tra d e la n g u a g e ...................................
tra d itio n a l r h e t o ric ...........................
tra n sa c tio n a l la n g u a g e ..................
tra n s c rip tio n ........................................
♦ tra n s fe r...............................................
t r a n s f ix ..................................................
t r a n s fo r m a t io n ...................................
tra n sfo rm a tio n a l g r a m m a r ...........
tra n sitio n re le va n t p o i n t .................
tra n sitio n a l s o u n d .............................
tr a n s la t io n ............................................
t r a n s la t iv e ............................................ ............. o lu ş d u r u m u
t ra n s lite ra tio n ..................................... ............. h a r f ç e v ir is i/ y a z a ç ç evirisi
tra n s itiv e ...............................................
♦ tra n s itivity.......................................... ............. g e ç işlilik
t r a n s itiv iz e ............................................ ............. o ld u r g a n la ş t ır m a
t r a n s it iv iz e d v e rb ...............................
tr a n s p a r e n t ..........................................
♦ tree d ia g r a m ....................................
t r ig g e r ................................................
♦ t r ill........................................................
♦ trip h t o n g ............................................
♦ tris ylla b ic ............................................
t r o p ............................... .........................
347
D izin
348
Dizin
349
D izin
-harmony....................... ~uyumu
-mutation....................... -değişim i
-reduction...................... -düşm esi
350
D izin
351
erimler, bilindiği gibi, bir bilim dalının yapıtaşlarıdır; dili
»I gibi herkesin ortaklığı bulunan bir alanda bu yapıtaşlarının a ç ı k !
I saydam bir biçimde belirlenmesi daha çok önem kazanmaktadır!
N Toplumbilimleri içinde seçkin bir yeri olan çağdaş dilbilimini
E J L _ v ü z y ] h aşmış bir geçmişi bulunuyor. Türkiye’de R. H. Özdem’in l
ilk dilbilim dersini verdiği 1933 yılından bu yana dilbilim dersleri!
»utulmaktadır. Özellikle 1970’lerden bu yana dilbilimdeki gelişmelere!
koşut olarak yeni bir terimler sözlüğü hazırlanması bir zorunluluk
cpnuştu. Yaklaşık 1500’ü tanımlanmış olan, önerilenlerle birlikte!
2000’e yakın terim içeren bu sözlük, elbette bir son değil, bir başlangıçtır.!
PKof. K â m il e İ m e r , A n k a r a Ü n i v e r s i t e s i v e D o ğ u A k d e n i z Ü n i v e r s i t e s i n d e ®
(»KTC) g ö re v y a p tı, B a ş k e n t v e A n a d o lu ü n iv e rs ite le rin d e d e rs v e rd i; V i y a n a «
Ü n iv e r s ite s in d e D ilb ilim v e D o ğ u b ilim e n s titü le rin d e a r a ş tır m a la r y a p tı. İlg i a l a n ı ®
t f f c l u m d i l b i l i m , ö z e l l i k l e d i l p l a n l a m a s ı . 1 9 9 0 - 2 0 1 0 y ı l l a r ı a r a s ı n d a DilbilimİM
A raştırm aları a d l ı s ü r e l i y a y ı n d a y a y ı n k u r u l u ü y e s i v e e ş e d i t ö r o l a r a k g ö r e v ®
y » tı..Ç e ş itli k u r u m ve k u ru lu ş la rd a y a y ın v e d a n ış m a k u ru lu ü y e s i, u lu s a l v e ®
■ fc s ia r a r a s ı d ü z e y d e k i d ilb ilim k u r u lt a y la r ın d a d ü z e n le m e k u r u lu v e s e ç ic i k u r u l ®
ü y e s i o la r a k g ö r e v a ld ı. Y u n u s N a d i A r m a ğ a n ı y a r ış m a s ın d a ü ç ü n c ü lü k ( 1 9 7 3 ) ,®
■ k a r a Ü n iv e r s it e s i S o s y a l B i lim D a lı B i lim Ö d ü l ü ( 1 9 9 9 ) a ld ı.
P r o f . A. Su m r u Öz s o y , B o ğ a z i ç i Ü n i v e r s i t e s i D i l b i l i m y ü k s e k l i s a n s p r o g r a m ı n ı ®
ta ım a m la d ık ta n s o n ra k u ra m s a l d ilb ilim a la n ın d a d o k to ra ç a lış m a la rın ı U n iv e r s ity ®
o B V I i c h i g a n ’d a y a p m ı ş t ı r . 1 9 8 3 y ıl ın d a n b u y a n a B o ğ a z i ç i Ü n i v e r s i t e s i B a t ı D i l l e r i ®
v f E d e b iy a tla r ı B ö l ü m ü ’n d e d ilb ilim d a lın d a ö ğ r e t i m ü y e s i o la r a k g ö r e v y a p m a k t a d ı r .®
Ç a l ış m a l a r ı s ö z d i z i m k u r a m ı , T ü r k ç e ’n i n s ö z d i z i m i , K a f k a s d ille r in in y a p ı s ı, T ü r k ®
îş lr e t D i li’n in y a p ıs ı ü z e r in d e y o ğ u n la ş m ış tır .
B O Ğ A Z İ Ç İ Ü N İ V E R S İ T E S İ Y A Y I N E V İ