EL-KUBBE EL-TURKIYYE ‘TURK ISLAM M AR ANITININ MIMAR} BIGIMININ KOKENLERI UZERINE BIR DENEME* Atap yazarlar Kubbe-| Turkiye (Parke Kubbest) terimin! hem Torkletin kubbel ge rit hem de kubbeli ahsap ya da tag yapilarim ifade etmek igin kullanmislardir By, kubbe" teriminin normal acilimidir, zira E, Diez, P, Tolstoy, E. Schroeder ye ige. lerinin’ gosterdikleri gibi, gogebe gadimyla merkezt kubbeli gocebe mezar aniy i cenaze ikametgiln kurgan arasinda cok yakin baglanular vardir. Bu baglanula: Turk anutlanyla ilgili olarak, simdiki sunugun konusu olacakur. Birkag yal éne loubbeli Turle gachnyla baglayip kubbeli ahsap Turk koskleriyle sona eren ge uzerine yine Ialyan konukseverliginin koruyucu semsiyesi altinda Venedikte Turk Sanat: Ikinci Kongresi'ndeki konusmama baslamistim, Simdi ise Turk gadin ile Turk Iubbeli mezar ant arasindaki baglanti tzerine bir bildiri sunmaya galisacagim {z niniale ara sia cacir tammlanyla ilgili olarak onceki galigmalarimdan alimular yap2- cag Kubbe-i Tarkiyye terimi, Prof. Hamidullah'm latfedip bana agikladigi gibi, Hicz ve Medain'le® ilgili anlaumlarda Islamin en eski tarihi kayitlarinda gorulur ve bisuh dallardan, sazlardan ve kamuslardan yapip uzeri keceyle kaplanan kubbeli Turk cadirinin geleneksel cergevesini cizer. Bu gadir inga etme yontemi gorunuse baktirs: Arabistan'da biraz degisiklige ugramis ve kubbeli cadir icin hurma agact dalln (+34) (huss) kullamimisur. Sahih bir hadise gore, Peygamber birgok kez “Turk Kubbesine’ (Rubi! errr nares Gevinie Kaynakdik eden metin: E. Ein, « of the Architectonic Form of the 4h of the Islamle Turkish Funerary Ate Cones Suh Ara Manten age aay yey Ment ie'den ayn ba P. Tolstoy, Seythtans 2" bast, Napoll gy el of the Aral Sea aud Kh : lorczm, Moskova 1960, s. 35-8. E. Diez: Sache det Turkosransche Ghulam 2 eee ee ae Schroeder, “sh iT Kunst,” ZV. Togan'a Armagan, Istanbv ante Architecture. r As Telsectute.” AU. Dope (ed. A Survey of Persian art, Lon al-Qubbah al-Turkayyah: An Essay on the Ons Kd apas Lite ae wis? Nasitevan zamanund, ortak adh -ed anid, Esk bray Handa Diete ei ‘armidaki yedt ge taq | CamScanner ile tarandiE-KUDBE EL-TURKIVYE Turkiyye) cekilip ve orug tutmustur: USF US G BEAN play Ge UW fo ual AM Dyer cal Ope we ASF AS G key pad Gel Fue 9B eh Wop ele al VE glee igh ot a) TQWAL — £ (A.J. Wenssinck, Concordance de la tradition musulmane, Ledien 1965, ¢.V, $220, Maslamanlardan ve diger hadis ehlinden aktaniyor). Peygamber'in cadirinm kubbesi Mekke geleneginde Mudarogullarina ozgu bir ayneahk olan krmrzi deriyle kaphydh. Bu yozden Islam peygamberinin kubbe-i Turkiyye’sine aym zamanda Kubbetit’l-Hamra! da [Kizil Kubbe] denilmistir. Peygamber oldtga zaman muhtemelen bir ibadet nesnesi olabilecek susla bir mezar amit istememesi yonindeki dilegi dogrultusunda, sadece olduga yerin etrah evrildi, Daha sonra dzerine kat kat yagh kumastan koruyucu bir tente konuldu. Boyle bir tente Peygamberin kubbe-i Tarkiyye’sinin basitligine uygundu.” * prof. Hamidullah asagidaki metinleri hem sunma hem de yorumlama_ nezaketinde bulun- du: Hendek Savasi'nda , Medine’nin savunulmast sirasinda Peygamberin gad ey pes Sle WI feo WI yes fl fe Olle GH Fk yl G38) ee dyes bl EE AS Cole LOVE G2 pe Makrist Hendek Savasrinda Peygamberin cadirmin karmuzt deriyle kaph oldugunu belirti- yor UD ply dle UN Je Byer vagal ow GI opsse Wo ge eNTO Ge ales cep leedl Ebay 5 nN) Jae 45 Nizar'n ozel olarak Mudarogullanna ayirdigh kirmuai deri tente hakkinda, Prof. Hamidul- lah, Reist'-Kuttab Kataphanesiindeki Belazurtnin Ensabi'-Esraf yazmasindan (cil |, 5.12) aktanyor: “ 2 ceslgeod) pan tha petal pl ge HY Apo ad Mekke, kapilarim Eelam acti zaman, Peygamber Karmrztderiyle kaph Kubbbeli Turk gad- minda orug tutmustu: Oped ples the a) fe WI Seed ore Fella 2! ows On petal deal pe Oe ADI dt el ge JS pol on 4S Spey ES tie ashy ge ae pla Ot BoM ged Olas on peers ac eS pote) pleny tle UW Jao Wh NANA YAS ge Erken donem Musluman tarihinde kubbe-! Turklyye uzerine diger botarnler 125 CamScanner ile tarandi1 MADD! KULTURUN OLUSUMU “TURKLERD! , Tark Gedirt paleolitik: Sibiry® ssi abla (865) ve ek Sibirya Kaya resimlerindek ca, yer! les “ jd f yy ne WSF poe sed om) Oe wheal adin, Budalara sunulan armaganlan gosterdgy jy degerli nesnelerin konuldugu bir sepet olarak jy pranidhi saneleri): ass ols ye LG ole Liss, (YEE gent gol iskelet olan Tark ¢ Medain'de or abi, edilen Uygur resimlerinde oldugu (Le Coq, Chotscho, Berlin 913. lammhyordu le Sy BIH) Misirda“el-kubbe el-tarkiyye” ' {bn Muhenna, 1 26de el-Me'man Masirt el-Yahmam) ziyaret ettigi zaman, gittigi her yer. de onun igin bir Tarkiyye kuruldugunu belirtiyor. Kayitlarinda kubbeli Tark gadin, onine “Jubbe" kelimesi eklenmeden, sadece “Tarkiyye” olarak geciyor (M. Hamidullah, Kadt er Resid, Kitaba'l-Zeha'ir vel’-Tuhaf, Kaveyt 1959, Oykt 119, . 102). Medinelilerden birinin yapurdigt bir “kubbe” ile ilgili olarak sista kubbe ingeatlannn kot sonuglarina kars1 Muhammed'in uyans «VE YE eYL YI debe Je ky ly Fal lr (El-Sembadi, Vefa'u-Vefa', Kahire 195, s. 609) ¥z Mutiammedn, mezanmn bir bade nesnesiolmamasina igkin buyole arzunu yas uasi: sage, Ly Syd Jao Y etl (bn Satd, Kitabi'l-Tabakat, cil, s. 204 ve el-Semhadt , s, 582): * Kuzey Asya coban halklan, ozelikle Hi a Libaren, gok kubbesiyle bir dan liung-nular ve Turkler arasinda, Han doneminden! ; ‘ ya imgesi ola ‘tigi ke. W. Eid “Loalaluren nt Ching Teuton ee a Turkistan’da benzer cadir simgecil ing-Pao XXXVII'ye Ek, Londra 1942, 5. 2-2 adh sige ‘ 41 bk Ahmed Ben Yencopl, fae ent He Miler, 9. Osman done be 8c tsa ae Ors Kita Darr Mean, vr. 3p. Raid, Tart, Isat" Hanlon Sajna eae ea Baanda Bez. W. Barthold,“Onyedinet Ass O28* lay gadin hakkinda ble. ies ‘nan, Turk Hukuk Tarihi Dergsi, yaa 2 "953, 8. 30,368, Radlen haldands ti "eprésentaticns religieuses des peuplesaltaique. = me a Piez, Kunst der Islamischen Volker, s. 7-75 Turken (Pu-kie), \ % Liu Mau-Tsai, Die Chinesische ‘Nachrichter Neues "5, 5. 467, qa-ag, N, Orkun, Est! TH , Journey of yy ea Meni, s.xU. Cadinn cesitli bolaunler’hakR Ubruck to the Eastern Parts of the World, >" 126 CamScanner ile tarandiEL-KUDDE EL -TURKIVYE tasvirleri (R67) Hiung-nu ve Turk gachr bigiminin ayirict ozelligini gosterir. Hiung- nu‘ ve Tork cadirmin yuvarlak yatay bir bolama, cesitli sekilleri olabilen sivri tepelt ya da kubbeli silindir bicimli bir govdesi vardi. Ana unsur, kamts orgaden ya da ki- rislerle tutturulmus tabta parcalarimdan olugan esnek bir kafesti. adir kurulacagt zaman durulmus haldeki esnek kafes acilip silindir bigimine sokulur, azerine kapa- ga benzeyen sivri tepelik ya da kubbe yerlestirilirdi, Bu kubbe ya da sivri tepeli bo- Juman ana pargasi Turkce gangirak denilen ve isin yayan giinesi andiran igi bos ah- sap bir kasnaku. Bir ya da dort sutunia destekleniyordu. Bu merkezi parcaya agag dalla ya da piramit seklindeki bir kulenin iskeleti gibi duzenlenmis veya parcali bir kubbenin iskeletini olusturacak bigimde egilmis seritler baglaniyordu. Sivri tepeligin ya da kubbenin dallarinmn dort tanesi disa dogru uzantyor ve dort ana noktaya yer- lestirilmis kaztklara baglamyordu. Sivri tepelik ya da dilimli kubbe iskeleti daha sonra ¢adirin silindir bicimli duvar perdesinin iskelet orgdstine tutturuluyordu. Ca- dinn duvar perdesi igten, hasirdan yapilmis cift kat koruyucu Ortiiyle (R70) distan ise susla kecelerden geritlerle kaplamyordu (R70, R137) Ocak yandhgi zaman cangirah’'n (kubbenin merkezdeki parcast) azerine bir baca kapags yerlestiriliyordu. Ocagin kullanilmadigi durumda da cangirak susla bir kece parcastyla kapathyordu (tinlitk), W. Eberhard, dort ana yone gore konumlandirilmis ve kapist doguya, gindogu- muna acilan yuvarlak Hiung-nu ve Turk cacirmin, gok kubbeyle ortila (Turk cadi- rnin mavi rengi bu simgecilikle ya da bu isimle [Kok Turk: Gok Turk] baglanuh o- labilir) bir dunya imgesi olarak simgesel bir ozellik tagidgimin en_azindan Han do- neminden bu tarafa bilindigini raydediyor. Her halukarda giuvarlak cadinh, Kuzeyli oban halklar tarafindan yapilan(yuvarlak sunaklar Bibi, g _pinmayla baglanusi vard, i, Boke ve gok cisimlerine ta- Londra 1900, s. 4-5, 9, 22, 58, 12. Kurvi cuvac hakkinda bkz, Kaggart, tug maddesi. Saray, Sogdak icin bkz, B. Spuler, Die Goldene Horde, Leipzig 1943, 5 43. Istanbul'da gadhr seklinde yapilan Sepet Koska hakkanda blz, Na'ima, Tarih, cilt V, Istanbul 11,128, s. 271, E. Diez'in adir ve dilimli Tark kubbesi arasindaki benzerliklere iliskin gorusleri hakkinda ble. Turko-tranische Baukunst, Turk kaganin ocaga benzeyen gadini hakkinda bkz, Makclist, Kitabu'-Bad', cilt w, s. 65. lk ocak yakan Turk kahramam hakkinda bkz, Lin Mau-Tsat, 4gy.,s. 6 Taginabilir gadirlar hakkinda ve Hazar hukamdarinn gadir arabast hakkinda ._ XZ ZV. Togan, fbn Fadlans Retsebericht, Leipzig 1939, 5, 120. Ardenne de Tizac, La sclupture chinoise, Paris 1931, Lev. 25-6. 107 CamScanner ile tarandi-TURKLERDE MADD! KULTURUN OLUSUMU terkezeyeretrimis ocagn da ik Tark ocagint yakan bir ganes ye 7 . “anew lp Torkle baglnolt Kultarel bir Ozllik tasyordu, ' cs «air Po-kui (MO 772-846) Kok Turk gadirim su sozlerle antatiyor inl § MES Lip imal semas gibi soguk gok rengindedir Onu simal illerindeki alplar boyle istedi Kubbesinin tepesi sivridir Kosei olmaz ve dort ciheti gember gibidir Yan kismunda bayak bir kapt vardir Ici cake ve rahattir Her tarafia yamugak ve sicak ortdler ile doselidir Yokseklerde ocak (mangal?) asth durar Icindekt alevler ganduz acan sahleb cigegine benzer Derinliklerinde gizlice bugulanan duman, geceyi tatsuler Sahleb cicegi rerigi perdeler, inzivaya davet eder.* Turklerin kullandyg cachr bigimleri gadir simgeci ald. Orta Asya'da ozellikle Dogu Turkistan’da cadir bigiminde evren tasviri ya ds evrenin modeli olarak cadur tas a var cok sik gordlor. Oguz cadirlannin mavens (Fhirmunskyndn aydewigi Tarkmenistan’in Sirderya bolgesindeki cadira benzeyen ‘Slam oncesi Oguz mezar aniarimin kubbelerindeli mavi iniler ( Pro rafindan Tark Sanat tkinci jeki bildir amst sen, thea bolgesindeld ik Turk Islam tarbelent (Diez’e gore Elbra euic: — fanesinde runik harflerle yazilmis bir Turkce kitabe bulunan Radkan Tar) ler), mavi kubbeleri golyr 7 a baglantih olabili gibi, gocler boyunca ayn Uz imgesi olarak goren kararh bir simagecilikle! pet CamScanner ile tarandiHLAUUE FA TURKE ailindir biciml, tepede bir kont ya da yarikare gortintasa verecek sekilde baglanan ye tizerine bir hunt yerlestirilmis bir gadim yaninda gortlarler.” Bir Uygur duvar resminde, tepesinde yankure bir kubbe olan yuksele bir silindir olarak, neredeyse aym bigimde bir gadirin bir bey tarafindan Bucla'ya armagan edilish gosterilir (R80) Ancak bu ornekte saz Orgdst’ yap kirmizt kavriml: motiflerle zengin bir bigimde custenmis bir Ortuyle kapaulmisur. Cangirak da cigek agg bir nilafer bigimindekt kahverengi ya da kurmuzt bir ortayle ayni bigimde kapaulir. Buda'ya verilen bu hedi- ye mubtemelen bir kagan gaciridr. Ashinda zamaninm en bayak Tark hakamdart- nin genellikle Uygur melikiyle bir tutulan Tokuz Oguz kaganinin yaldizh gadiri da Temim b. Bahr'in anlauminm Makdist versiyonunda bir ocak (48) bigiminde ta- nimlamr. Kaganin kubbesi muhtemelen Uygur sanatinda sik resmedilen turde, yal- dich cigek islemeliydi ve yaldizh bir ortuyle kapaulmistt (R77, R78). Bodhisatwvalarin ve meliklerin cadirlarinn uzun gekli pekala, melik iginde tek bagina dinlenmeye ge- kildiginden kucuk olmast gereken (Osmanh resimleri) gece gadiniyla (Dede Korkut destanlan: tinlik) baglanuh olarak, mubtemelen sahibinin mevkiini belirliyordu Dede Korkut destanlarinda altn tenteli melik cadirnm goge yukselmek igin oldugu soylenir. Oguz Han destaninin Uygur versiyonunda hukamdar soyle der: Kan dek bolgil, kok kunigan!” Mavi gok cadir gunese yakselsin! Yuvarlak bicimli ve ipekli malzemeyle kaph gorkemli Karahanh kagan cadin Tarn quvae (bke. Kasgart) muhtemelen Uygur sanatinda resmedilen melik cadirlart- hin benzeriydi (R80). Bir Slav minyatara Kipgak cadirlaninin (Rigo, R141) tepesi baca deligiyle Kesilen konik kubbeli, silindir biciminde oldugunu gosterir. Bu Selcuklu (R82) ve Osmanh minyaturlerinde (pe3) goraldagu gibi, ayn zamanda Yakindogu Oguzlarmin Kagan cadirlaninn da bicimidir. Selguklu ve Osmanh yazil eserlerine gore saltanat caclir semst sultanin evi olan gogun simgesiydi ve Anadolu Seleuklu heykelt Nasireddin Sivasi tarafindan kozmik dagin zirvesine kurulmus olarak tasvir eclilmistir (R81). Ge- ce ve gunduz cadirlari olabilecek iki konik gacirin gakistigint ya da ust uste geldigint gorayoruz, Gunes-ay amblemll bayrakart ve tugu olan vst tente mubtemelen Decle ee Le Cog, Chotscho, Bezeklik tapinags Ix, pranidhi sabnest 5 KR Nur, Oguzname, beyit 103, 129 CamScanner ile tarandiruRKLFRDE MADDI KULTURUN OLUSUMU dda hakanin altinda maiyetint topladigi gunes semsiyes, BU, Korkut ae vate: olan alt car bayak olaskla gece cadhn taney, (caur [gadir]). Pet dortgen cadirlar Osman! minyauurlerinde goruldaga gibi maiyeti ko: ; sma di : lortgen @ aa ce deginldigi gibi, Peygamber déneminde Yakindogu’da zaten iyi, aha 0 Kc cadirlari, mubtemelen Muvabhitlere hizmet eden Tark Oguz beyleri! nen Tur Sc suis, Granada'ki (Girnata) el-Hamra Sarayt'ndakt Kadinlar Kulesng eens Oguzlanin kagan cacirina benzer bicimde resmedilmistir. Opgue calacuk'u (cadir), Selguklu ve Osmanh Tarkleriyle baglanuh olarak Avrupa sana, & serlerinde de gorulebilir. Haruzin‘in caidas Kuzey ve Orta Asya Tark halklanny cadirlan (R42, R143) Ozerine yapugr calismalar ve Altay, Rusya (R70) Cin (R137), Alga (R142) Turkistan, Azerbaycan, Iran, Turkiye (R70) gocebe Tarklerinin adirlanna |. liskin benzer arasturmalar hep ayn. yapm teknigini isaret eder. Bunlar kagan cady- lanndan daha algak, benzer sekilde konik ya da yarkkitre kubbeleri olan silindir bi- imli cadirlardir. Altay ve Kuzey Asya'daki ginamuz Tark gocebelerine gore cadir daima gok kubbeyle ortala bir danya imgesidir ve bazen danya da bir cad biciminde tasvir edilir. Antikiteden beri Turk cadirlan bazen arabalarla tasimyordu,” Ahsap Késkler” Tarkler ozellikle cadira benzeyen ahsap koskler de yapmuslardir. Bu hafif kosKler any destekleyen ahsap direklerden ve kafes-Orga ya da saz duvarlardan oligujo du, Bu nedenle cade kavramindan uzak degillerdi. Bu kosklerde de kumas pert ‘allauld. Uygur resimlerinde goralen ahgap goksel konaklar," Uygur duvar res 2a W. Barthold, Four Studies on a the Hi Sse Wsumdsrn ein ne story of Central Asia, Leiden 1962, s.18 ie Tanda Bk. tiga, Rig bke2V.Togan, thn Fadlan,s, 120; ortacag cata ” Samandar'da kubbel ahsap evler fy Sea, Sevin. J. H. Kramers, G, wi : a akkanda bkz. tbn Havkal, Configuration de ta wr? F Spuler, agy.,s. 43 et, Paris 1964, xd icin Kafest S. 384. Urgenc, Saray ve Sogd icin" Ne Mot ro. Aynca bles — Tark ahsap evleri hakkinda bkz. [bn Havkal 8) 4 Delfi 'Acdibu-Berr vet pal, weet (Semseddin Eba Abdullah Muhammed), Nl! “of ‘TL Bahr, FH. Andrews, We “tausizca ceviri AF, Meh 1964, $379 » Wall. lam 19641 = all-Paintings fron ren, Amsterdam i ™ Ancient Shrines of Central Asia, Londra 1948 “= na j i CamScanner ile tarandiU-KUIE EL TURKRYYE jerindeki Kagan talon” wmayle bu yapiny teknipint yansitir Bazt ahsap kosklerde kubbe bile vardir. Ortagag Arap tarthgllert tamamen hakh olarak, Samandar'in Ha- selirinde, Sogd'da, Saray'da, Urgeng'te gordukdert kubbell gadirimst ahyap Turk evlen ile cadirlar arasinda bir fark yormemisler ve onlara ayn gekilde hayme ya da frubbe ya da nestce (Kalesti) demislerdir, thn bibl Anadolu Selguldu sultanlari sefere ciktiklarinda kosklerin arabalarla tasindigint ve her konaklama yerinde yeniden ku- ruldugunt anlaur, Kubbeli mekanta gadir arasindak bagt ve gadirin gogebe danya hukamdarlarnmn goztindeki simgesel onemini Turkler Osmanl donemine kadar unutmamislardir. Pargah bir yapisi olan ahsap kubbelt iskelet ve azerine gadir bezi genilmis yapt, Edirne ve Topkap1 saraylarimin gorkemli odalarma kurulurdu.” Vaka- avis Na'ima 1051/1640 yilinda Topkapi Sepet Koska'ndn yapiminda sultanin otaginin model alindigim Kaydeder. Cadirin ortasindaki baca deligi Topkapi Sarayt'nda yer alan Osmanh kosklerindeki fenerler gibi isk verir. Modern Altay Turk ahsap kult- besi iin kullanilar{yurt imi gadir igin de kullanular. Piramit bigimli tepesi ve ortada- ocak ve bacastyla cokyazeyli bir yapicir (R69). Kurganlar” Eberhard, Cin’in aksine, aralarinda Tarklerin atalannin da bulundugu “barbar” Chou ve eski Kuzey Asya halklarinin, silindir bicimli ve kubbeli cadur imgesi ve bu Kuzeyli gocebelerin tapindigt gok imgesi bakimindan, kubbeli magaracevlere ve yu- varlak sunaklara sahip olma ozelligini tasicigim belittiyor. De Groot kubbeli mezar- lann Hiung-nular arasinda bir hukmdar ayricalgi oldugu gerceginden bahsediyor. Tolstov, ozellikle Iskitlerin kubbeli mezarlanm incelemistir. Turk kurgan'larmn (te- pecikler ve mezar tapmaklar) gocebelerin bu eski tarz kubbeli mezar geleneginin bir devarm oldugu anlagilmaktadir. Ayrica Turk doneminde kubbeli antlarin, olenin i * A. Grunwedel, Altbuddhistische Kultsacitn in Chinesisch Turkestan, Berlin gr, Resit 604 “ Turk Sanau tkinei Kongresinin Faalyetleri, K. ign bildirisl, Napolt 156, ” Kadim Kuzey Asya halklarinin San-hsi ve Sen-hsi'deki kubbeli magara-evlert hakkinda bl W Eberhard, agy., 5. 23 vdk Hiung-nu kaganlarinin kubbell mezarlan hakkinda bkz. J.) M. De Groot, Die Hunnen der vorchristlichen Zeit, Berlin 1921, s. 60-61. P. Tolstov, Scythtans of ‘he Aral Sea and Khorezm, Moskova 1960, bkz. not y. Kurikan mezarlart igin bkz. E. Levin ve | P Potapov, The Peoples of Sibiria, Chicago-Londra, 1964, 5. 68 Oguzlarin kubbeli mezart Naklanda bkz, Z. V. Togan, Ibn Fagldn,s. 27-8, 137-40 131 CamScanner ile tarandiTURKLERDE MADDI KULTURUN OLUSUMU Ja diger tkametgthlanimt model akdigom biliyoruz. bn Fadi, i yada \ a leline gore yapilmis tugla kubbeli bir oda ierisin nu blir. Kok Tork hakanlarinn bez huyogy, in cad y alprn, kendi evinin mo kilde g luge arur sekilde gould : di nerlerini gosteren resimlerle stisla merkezi bir tapinaga ve pn, kahramanin hun bir kutsal alana binlikte gordlen hakan boylece, bir kurban cukuruna donuk olan ahirettel i ahinda eski gorevine donmog olur. Mubtemelen hakanin yuzlerce yardim, ohimunden sonra ona hizmet etmesi iin bogazlandigi bir Hiung-nu Adetinin y saul bie versyonu olarak, Kok Turk hakaninin heykeli yuclerce yardine heykeliyle gevrelenmistic-Muhafizlarin heykelleri, hakanin heykelinin gers rar, Diger hizmetkar heykelleri, mezar tapmnagin etrafini cevrelemis ve! wel 3) ‘ag kil juz uzanan yolunda siralanmiguir. Bazi gore ke, Keller havlu ya da ayna tutarken goralmektedir. Sakiler ise ayinlerde kullanlzs tap kadehini uzatmaktadirlar. Beyler ve ahiret beyligine dasmus maglup dusma: gogusleri hizasinda, Torklerin ant icme hareketine uygun bir gekilde kadeh tutze=: Saltanat simgeciliginde kullamilan hayvan tasvirleri ve hayvan bicimindela koray= cin maskeleri mezar anitn dekorunu tamamlar Hoykel korunmagyplsa da, dort ana yone gore konumlandinidiklan v% _Planlarinig doriged, ya d& dairevi blmasi ve bicimlerinin genellikle metkeze éoz uzanmast disinda, Kok Turk kurganlannin cahiptir Bir heykelele temsil edilen ve solunda karinyy iskin_unsurlar konusen Gok az sey biliyoruz. Simdiki harap durumlarinda mimari ézelliklerine iligkin kes belirlemelerde bulunmak imkansizcir. Kunkanlar'ini gibi, diger Turk kurg' nin silindir bicimli ve (Gnozli’Tark gadirlan tarzinda\oldugu bilinmektedir Tark Budaci Stopalan, Pagodalan ve Manastur Hacreleri Genel Belirlemeler Yukanda belirilefi gocebe. bagh olduklan cok. milliyetli dir talaerinde onemlt bir geligi a a a lant hakkinda be 1925, CHIU, 5. 15, 195-96, ro 108-99, 204 Mu Mau-Tsst, Die Chinesneke xn whe Nad rel ©. Franke, Geschichte des chinesischen R is fie cil 5.262, 268-69, Kok Turk amutlan hal Imucten zur Gesehicne der Ose-Turken ( j CamScanner ile tarandiELUNE EL runktyer Manic, Nesturt tapmaklart ve icindeki "goksel ateg"e tapundaklary bir tapnagy vardh Tarkler ayrica gorkemi Budact mabetler ve o2 le stpa-rolikler de inga ettiler Burada Tork uygarhginin Budact donemin ana agamalarina Kaisa bir goz atmamiz gerekiyor. 401 yiinda Dogu Turkistan ve Kansw'da bir devlet rin dogrudan atalart olan Tst-l’a Hunt, ran ve Kok Tarkle- lant, o donemde Kuzey Gin'i yoneten Altay Tabgaclanyla Budaciblk yarisina girdiler ve bazilart bugan halt ayakta duran bircok anit yaptlar. 460 yilinda de ilme nin ardindan-bu Turk grubunun gocebe yagae dondaga anlasthyor, Ama kagaklarin torunlari Kok Turkler, ancale 100 ytl sonra, ynaklarnda “Liao Korfezi'nden Bat (Hazar?) Denizine kadar uzanan" diye Ga bahsedilen bir imparatorluk kurdular. Kok Tark hukumdary Muchan (553-72) Buda- cali Kabul etti ve Budacr anitlar yapurdh, Halaclar gibi Hindistan simirindaki diger Tark gruplan ve Islam-oncesi Karahanhilant da ayn sekilde Budact kulture girdiler Sonunda Turfan'n ve Tarim bolgesinin Budaci Uygur anitlan gelismis bir Budaci mimarinin tangy oldular. Orta Asya Tarkleri Budactliktan toplu olarak ancak xiv yuzyihn ilk ceyreginden sonra, yonetimdeki Gagatay hanedant Islama gecince ayril- “Gilat Hindistan Tarihi'nin anlatuminda Resideddin’e yardim eden Budaci kesis Ka- lamagriinin kaydettigi gibi, o zaman bile Turkistan’da birgok Turk Budact anwt varl- gm koruyordu. Tork Budact anitlari Budact mimarideki butan ortak ozellikleri, bazi Turk karak- terlerle yansitu, Butiin Budacr mimaride ortak olan ozelliklerle ilgili olarak Diez'in gorusuna tekrarlayacagiz: Ig Asya'nin Budaci amitlarina egemen olan anlayts ne sa- dece ingaat kurallarmdaki dogal gelisim ne de estetik kavramlarin gerekliligidir. Bu- daci sanatgilar en basindan itibaren fikirleri mimariyle ifade etmeyi amaglamuslardir Bu yuzden mimari unsurlant heykelcilik yoluyla belli simgesel formlara dokmeye ug- regular ve boylece “ideolojik bir mimari” aretiler. Ig Asya'nin igaat malzemelert, yogrulmaya masait toprak, kolayca bukulen esnek ahsap bu amaca ozellikle uygun- anda bkz. P. Pelliot, La Haute Asie, 1Ala'yye [Umar il Aldy ye, iglar ve dliger Turkler hak. Wiesbaden rgge, s. 36-8, 42-4. “Goksel ates” tapinagt hea Paris 1953, 5. 16. Halnglar haleanda bkz. thn Wtbt, el A Frat baslast, Ankara 1956, vr. 89, 219 Hindist summrindakt Ha i h Fonda be. tbn Havkal, La configuration de la terre, JW Kramers ve @ W pa Nia "96.5. 4o6-4op, rary, aye, 499. Ketrabuantiarn cat fslanndan once ier isd sae @LDin'siNstory of nda, Londra-Lahey-Parts 196s, 8 200%, Tkistan'n me iia foun ofada Gagatay hanedant egetnen oldugurda Kopruguna, (Han Rebel (ayae) ves fest ve kardeyutn (1g26-34)) Budacthktan tslarna gectigunt kaydediyer 133 CamScanner ile tarandiyaxucnoe MADD! KULTURUN, OLUSUMU TURKU lar, ahsap seritleri, . gadhr yaptmina benzer tarzda Jen, er nda kendisini evindeymig piby hy, Sha Alm imarl mil aa ede geen sana da kubbe biciminde olmalidir. ipa'sinin” bazen Budact normlarinda ‘Surzygowski ve Te cache peel ee Gy rr ee, Tamim b. Bahrin Turk sehri Bes-balikta nity ea one ee yaldizh kubbesinin, cadhr mi yoksa bir span, ee amkun olmadigina gore, Turk stipa’s: bayuk olasiiy Turk cadirim andinyor olmaldsr, Tarkler ayrica tas anutlarin sivri tepelerini yaldy. Jadilar; Kalhana'nin Raja-tarangini isimli eserinin (ceviren: Aurel Stein, Londra 136) va olamantin 528-3. beyitleri, Kalasa yonetimi zamaninda (1063-1089) catilann balar sivri uclarim yaldialama ustas. olan bir Turk sanatginin Kesmir'de istihdam edi. Jagtigim ileri st olduguna karar vermek mi ginden bahsetmektedir. Absap Tark Stapast Stapa’nin cadirla olan benzerligi ozellikle ahsap kosklerde belirgindir. Uygur ht- kumdar sehri Idikut-sahri'nin duvar resminde goralen cokyuzeyli ahgap stipa (855), aust ve Uzerindeki ahgap situnlarla desteklenen piramit bicimli sivri uzantist ve a- sap kafes-orga yapisiyla, Alay Tarklerine ozga tepesi piramit biciminde sivrilen kt- tuk Keulabeden (R65) pek farkh degildir. Cokyazeyli stapa'lara Uygur harabelerinde Se ” Tark stapalan hakl sekkar ae Sackel'in ¢alismalarim: bana gosteren Prof. Hartele Santen Volker, 16. Stngect vee akkinda kz, E. Diez, Die Kus! The Gods of Northen Buddha 8 siPe'y olugturan bolomler hakkinda bz. A Ce dans Inde anciene, Paris tyq\¢ lbkgedelt caitya maddesi. ©, Viennort, Le alte de aclnne, Paris 194, 5. 4se40. Tanke oan 2: Auboyer, Le trone et son symbolise dans 2! (bin dogumlu atam) tarbesine dines lant ve Avalokitesvara sttipa’sinin “Ming-ten-AB™ & Yo 8.26 (Kum-Ank stapa' rmesi hakkanda b} ant stip haldanda ble i ona kz. Le Cog, Buddhistsche Spaeth Buri Her zaman Turk (E, Chavannes, 542 (Kok Turk ve data sonra Uy Inese Turkestan, Londra 1938:$ 9) Mr les Tou-hiues (tures) occidentaux, § "0 alundalei bir bolge olan Karasehit (4 aol j ue stGpa’larindate ak-oy (algak yarikure Ke! E. Di 2, Die Kunst der islamischen Volker 134 CamScanner ile tarandiELRUBHE EL-TURKIYYE, si rasdamir.” Cokyuzeyli kasnaklar da Uygur stipa'lannin bir ozelligiir (R102) Yivli Kasnakh Tark Stapas, Budact Turk sehirlerinde girintili zemini ve buna w olan stfipa’lar da coktu igs, R146). Le Co birlikte erken Hint_mimar \ygun yivli tek ya da gift kasnagy ‘Kucuk Hisar stapa'lary; Idikut-sahri'delki bircok stiipa: R144, Hindu kuleciklerininoluklanina) benzetmistir. Bununla inde Yivli sttipa'lara ‘rastlamak pek mumkun gorunme- mektedir (Franz’ 'm bahsettigi, Nalanda'da bulunan bir stipa ornegi icin bkz, Resim jo). Strzygowski, Turk yivli stapa'sinmh oluklanm cadir kumaslarina ve cigek motifli susleme fini cadir perdesine benzetmistir, (Ql) da da aym sekilde, Altay Tarkle- Tirk Pagodast Klasik olmayan bir baska Tark stiipa formu, Cin'in Han donemine ait olan ve model- lerine adak nesnelerin” konuldugu gozct kulelerine ve Tibet pagodalarina™ benze- yen bir kuleydi. Bu yaptlarda, azerleri catyyla kaph kat kat kabik padillonlar, tabaka tabaka ast aste bindirilmistir. Bu baglamda gozci kulelerinin (kargu) yaprmindan eski Tark kitabelerinde sikca bahsedildigini belirtelim.” Maara-Hiicre* eee Kurganlarla baglantih olarak Turklerin Kuzeyli coban atatan(kubbel magara-ev- lerinden ye (cubbeli mezar tepeciklerindén babsetmis ve Eberhardin bunlan silindir ~Bicimii ve kubbeli cadirlara benzetigine deginmistik, Eberhard yine bu kubbelt ma- gara evlerin karakteristik bir bicimde Tarkce oy (adit) acim tasyan Budact magara- lala baglantisim kaydediyor. Budaci magara-hocrelerigercekten de since bicirl ve kubbeli cadirlarin Uygur duvar resimlerinde bodhisatvalara ve sehzadelere ozgu enero * Le Cog, Chotscho, s. 8 A. Boyd, Chisese Architecturé * Le Cog, Buried Treasures of Chinese Turkestan, Lor Lag3 6.5.12 ”'N. Orkun, Eski Tark Yaztlani, c-trlstanbulass Ree “ Sanchsideki proto- Turklerin feubbeli magar lest in biz. W. ean : wer on Uygur harabelermae caamra bencer hucreler hal Janda bkz. Stein, ; Saray'in gadir evleri igin blz. B. Suler, Die Goldene Horde, 5.43 SS ¢ and Town-Planing, Levha 5, 6, Londra 1962, ndra 1928, Levha 50 135 6 CamScanner ile tarandi-TORKLERDE MADDI KULTURUN OLUSUMU rine cok benzemektedir (R80, 39); MaBara-hicrey inde ¢ cthayh lat ney. urle ae dikey bolumla diger hiereler Uygur harabete, fag) ve Aurel Stein tarafindan yerel Tp) ir, Bazi hicrelerde Tark cadirlarind, gorulen yuksek tavan ral da tastan yaptlan pa 7 86, R87, RBO, Tacla sayidadr (R85, " — (beyaz cadirlarina) benzetilmektedit i R87), ext ocak ve baca bile vardir ( . kezi ocal Ee x1, yuzyildan itibaren kubbeli tag yap1, cadira s € stipa'ya berating aes olarak donya imgesini temsil etmigtir. Filozof Turk sain Yay : i ie = ah v8 tril Kuadgu Bilis eserinde danyayt Uzerinde bir kubbeg, as Hacib, ir yaprya benzetir.” “Gadi bigimindeki hoere)/Turk mimarisinde yizlerce yal devam eden bir yy, ma oldu (Hg). Cad benzeri hacrelen Urgent, Saray'da ve Sogd'dd ortaya gly ‘Aru hayattaolmayan Prof. Erdmann Anadolu'da bu yapilanincelemist. Prot Kuran(hucrenit)Turk mimari gelisimine girmesini, Turk Sanat Ikinei Kongresinde hucrenin) ozetlemistir—~ ‘Turk Mimarisinde Klasik Budaci Stipa Erken donem Nepal tyae'sinin’ klasik Budact stipa ile bir rOlik uzerine yerlestininis yankire bigimli kubbeden olusan Hint tipi (Anuradhapura'daki Ruanwel digobs, MO Ul yuzyil”) Klasik Budacr stipa'ya Tark harabelerinde pel rastlanmaz, Ote yan. dan yarakire ya da beyzi bir kubbenin dortgen taban ve belli bir yitkseklikteki agli bir kaide azerine oturdugu daha gelismis Gandhara bigimi,”* Uygur Budaci kulliye- lerinde (R147) stk olarak gorulir, Tark stiipa’st roligin kapauldhgs igi dolu bir muba- faza depil, igi bos bir yapidir Tairk Stapalarinda Gan Kubbe ve Lotus Kubbe Lamaci Budact mimaride son Budac Turk mimaride gene Kubbe diyen Diez, bu kubbe ‘dan yayginlasan an kubbe ve sogan bicimli kubbe” | olarak kullanilan unsurlards Sogan kubbeye lots nin absap kafesten yapuldhgum belirtir. Kuzey Asya 8 2 Yusuf Has Hacib, Kutad : a Igu-Bili, ne ra ‘gs Resid Rahmett Arat baskasi, beyit 323. a Uupa, Ti » 2 ke. A. Boyd, Chins Arne puts des Orient mm, Wiesbaden, 8. 7 gate Buddhism, aden PHBH, Londen ia | Agy., Resim g 'N'1962, Resim yo, CamScanner ile tarandiELKUDNE EL-TORKIYE y Tark harabelerindeki bir anutta (Rox) gan kubbe ve bitisike semsiyelerden o- Hanga) ymin (Rigg) Ve Jusan bir cat: kulecigt vardi. Dogu Turkistan'daki Mauri-Tim stiipa'laru birgok Uygur stiipa’sinin (Rro2) sogan biciminde kubbesi vardh. Dikey Gift Kubbeli Tark Stapast Taht-1 Bahi'de ortaya gikan” ve daha sonra Lamact Budact mimaride yayginlasan” dikey olarak ust Oste yerlestirilmis iki kubbe, Cin’e Uygur kentleri kanaltyla ulasmis gibi gorunmektedir. Yikinulan gorulebilen ve Uygur resimlerinde tasvir edilen Uy- gur cift kubbeli stapallan (Riot, Roz) Taht- Bahr'nin cift kubbesiyle Lamacilarin yap- tig stapalar arasinda bir ara bicim olarak yer alabilir. Bir resimde goralen Uygur stapa'sinin, Usttekinin desteklenmesi icin attakinin tepesi kesilmig ve neredeyse ayn) utara sahip ust uste iki kubbesi vardir. Taht-. paht'deki ve Orta Asya Kuzey Ch’t boy iprakli lotus st- donemi Cin sanatindaki bir sttipa modelindeki gibi (Rreo), alt: tacya sayletag-benzeri all dikey bicimde ast aste duran kubbelerin bitisme yerine ko- rnulmustur, Kak tag, ya da onun kokeni gibi goranen lotus alinbk, Turk sanaunin belirgin ozelliklerinden biri olmustur (Re) Turk Budaci Kubbe Kulecigi Jeli sayginlk gostergesi gemsiyelerin kokeni Klasik Budact ‘larda dikey duran bir semsiye gibi omeklerdi. kon ya da piramit bicimdeki kubbe kuleciklerinin yam sia (Rago), yatay olarak ast uste gelen kademeli bayuklukteki cesitli semsiyelerden olusmus cat kulecikleri de ). Boylece karmasik konik bir tepe kulecigi olusturulmustur Turklerin, katak kulabelerinin catisina benzeyen kontk ya da piramit seklindeki lube kulecikleri tercih ettikleri anlagiimaktadir (Rés). Ahsap mimari gelenegiyle konik ve piramit bicimli tepe kulecigi arasindaki baglant: ortagagin erken devir (Pandrenthan ve digerleri) gorulebilir. Turk stipa'larimin azerind Plastik eserlerde temsil edilen stapa vardir (Rigi, Ris2, R153. Kesmir tapmnaklarinda a es » & Walderschmidt, Gandhara, Kutscha, Turfan, Leipzig 1925, Tafel Be "'D Seckel, agy., Resim 9 137 CamScanner ile tarandiKAYNAKLAR Kitab-1 Darr-t Melnan, A -d Bican Yazicioglu, é Ame re Sequence in Baca” Journal of the Hist Socety of ayy, Allehin, F. R. “The Cul cak 1960 Andrews, FH. W ‘Ardenne de Tizac, La sclupture chinolse, Paris 1931. Aspelins, JR Altataische Kunstdenkmacler, ed. H. Appelgren-Kivalo, Helsinki gy Yall-Paintings from Ancient Shrines of Central Asia, Londra igg2, Auboyer, J. Le tran et son symbolisme dans l'nde ancienne, Parts 1949. Bang, W. - Gabain, A von. Tarkische Turfan Texte tl, Berlin 1929. Bang W. — Rachmati G. R. “Die Legende von Oghuz Qaghan,” Sitzungsberichte der Preuss Akad. der Wissenschaften, Phil hist. Klasse, Berlin 1932. Barthold, W. “Onyedinci Asirda Ozbek Hanlant Sarayindaki Merasim,” gev. A. Inan, Turk Hi. hue Tariht Dergist, 41-42. —, “Turkestan,” Encyel. Of stam, 1935 — Four Studies on the History of Central Asia, Leiden 1962. Beal, S. Si-yu-hi, Buddhist Records of the Western World, Boston 1885 Belazurt, el- Ahmed b. Yahya, Kitab-t Futnha'l-Baldan, Tarkce gev. Ugan, Istanbul 156. Bernstam, A. N. Arxitekturnuie Pamyatniki Kirgiali, Moskova 1950. Bironi, el- Eba Reyhan Muhammed b. Ahmed, Kitab-t t-Tahktk md IiI-Hind, Haydarabad 1958 Bombaci, A. “Introduction to the excavations at Ghazni,” East and West, Istituto Italian per! Medio ed Estremo Oriente, Nisan-Haziran 1959. Boyd, A. Chinese Architecture and Tovn-Planning, Buhart, Camiu’s-Sahih, A. Zebidi — Londra 1962. K. Miras (ed.), Istanbul s9s8. Chavannes, E. “Documents sur les Tou-kiues (tures) occidentaux,” présenté a Academie Sciences de St. Petersbourg 1900 Cohn-Wiener, Turan, Berlin 1530, de Groot, J.J. M. Die Hunnen der vorchristi Dimiskt el- (Semseddin Eba Abdul Fransizca geviri AF, Mehren, Diez, E. “Das Erbe der Step, ¢ in dey < tanbul igo. Pre in der Turko-tranische Baukunst," 2. V. Tagan Arma hen Zeit, Berlin i921, aan lah Mulammed), Nuhbetnd-Dehr fv ‘wcabu-Berr vet Amsterdam 1964, 7 1 —"Islamic Arch Be : Sibscitectute,” A. U. Pape, A Survey of Perstan Art, Londra 93839 | Berlin igre d . i CamScanner ile tarandi —: Churasanische BaudenkmacterEL-KUDIE EL-TURKIVYE __, Die Kunst der Islamischen Volker, Berlin 1935 Eberhard, W. *Lokalkulturen in alt China,” Toung-Pao Xxxvi'ye Ek, Londra to4z sn, E. “Ak-best _—“AYali on The Bosphorus, Viewed in The Line of The Development of Related T “Architecture,” Acts of the Second Congress of Turkish Art, Napoll 1965, _—, “An Angel Figure in Miscellany Album 11. 2152 of Topkapt,” Beitrage 2ur Kuntstgeshichte ‘Asiens in memoriam Ernst Diez, 1. U. Edebiyat Fakaltest Sanat Tarihin Bolama yayint, Ise * Turk Tarihi Alunct Kongrest Bildirisi, Ankara 1961, curlkish tanbul 1963 _—°Karachanlt Tarklerinin Islami Abideleri,” Tark Tarihi Alunci Kongrest Bildirisi, Ankara 196 “Turk Sanatinda At” Orta Asya'dan Osmanhya Tirk Sanatinda Ikonagrafik Motifler icinde, Kabalet 2004 _—, Aspects of Turkish Civilisation in Cyprus, Ankata 196s — Mecea and Medinah, Londra, New York, Paris, Frankfurt, Barcelona, Roma 1963-65 ——, Turkestan Seyahatnamesi, Ankara 1959. —. "Virmibesinei Sarkiyat Kongresinde Turk Sanat,” Turk Yurdu, Ankara, c. 1, fasikal 6-8. Erdmann, K. Anatolische Karavanseray, Berlin 1961 Franke, O. Geschichte des chinesischen Reiches, Berlin 1925, Franz, H. G. “Pagoda, Stupa, Turmtempel,” Kunst des Orients it, Wiesbaden. Forsyth, T. D. Report of a Mission to Yarkend, Kalkuta 1875, Gabain, A. von. “Buddhistische Turkenmission,” Festschrift Weller, Asiatica, Leipzig 1954 —, Das uigurische Konigreich Chotscho, Berlin 196%. Geuty, A. The Gods of Northern Buddhism, Tokyo 1962. Gluck, H. - Diez, E. Die Kunst ds Islam, Berlin 1335, Grenard, M.F. “La légende de Satok Boghta Khan et histoire,” Journal Asiatique, Ocak-Subat 1900. . Grunwedel, A. Alibuddhistische Kultstactten in Chinesisch Turkestan, Berlin 1902. —, Bericht uber archaologische Arbeiten in Idihut-shahrt in 1902-1903, Munih 1960. Hamidullah, M. Kadt er-Resid, Kitabi'l-Zcha'tr vel-Tuhaf, Kaveyt 1959 Marva, U. Les représentations religieuses des peuples altaiques, Paris 1959 Hill, D. = Grabar, O. Islamic Architecture and ls Decoration, Londra 196s Hrbas, M. ~ Knobloch, E. The Art of Central Asia, Londra 196s bn Bibt, e-Evamira’l“Ala‘tyye fil-Umaru'-‘Aldiyye, A. Erzt baskast, Ankara 1956. Ibn Havkal, La configuration de la terre, J. 11, Kramers ve G, Wiet gevirist, Paris 1964 Jahn, K Rashid al-Din's History of India, Londra-Lahey-Paris 1965 151 CamScanner ile tarandiTURKLERDE MADDI KULTURUN OLUSUMU Jo], VM. “Kitab Korkut ve Oguz Destam,” gev. | Kaynak, 7 Zhirmunsky]. V- * 20, sayt 99, Ekim 1961 ri, COV. S rh Teng da ose Yapilan Arkeolojk Arastirmalanin Neticeler,” typ, Tas in Anitinda 19 su Belletent, Temmuz 1963 Kun Ri o Si 1961 » M.A. Stein, Londra 196 Rajatarangent, gev. N bhuT-A’sa, Kahire 1963 srncologicheskie pamyatniki Gatkala,” Kirgizistan Archacologic and AK. “Arxcologi a ans, Moskova 1959. Ethnographic Expeditions, M - graph Jogicheskaya issledovaniya na goridischa Ak-beshim,” Kirgrzistan Ark Kuizlasov, G. “AM ve Emagrafik Gealeni, Moskova 1959, Le Cog, Buddhistische Spactantike in Mittelasien, Berlin 1922-28. . Buried Treasures of Chinese Turkestan, Londra 1928. —. Ghotscho, Berlin 1915 - Buderatlas cur Kunst und Kulturgeschichte Mittclasiens, Berlin 1925. Levin E. ve Potapov, LP. The Peoples of Sibiria, Chicago-Londra, 1964. Liu Mau-Tsai, Die Chinesische Nachrichten zur Geschichte der Ost-Turken (T'w-htie), Wiesbaden 1558 Mahmud Kaggarl, Dindn-u Lagati'-Tiirk, Besim Atalay baskest, Makdisi, Mutahhar Ibn el-Tahir, Kitaba'l-bad! ve'l-Tarth, Paris 1899. Marshall, J. A Guide to Taxila, Cambridge 1960. Minorsky, V. Hudadii-Alem, Oxford, 1937. Muller, FW. K. Hand-schriftenreste in Estrangelo-Schrift aus Turfan 1. Na‘lma, Tarih, Istanbul 4. 1281 Nersahi, Tarih-i Buhara, Tahran, 1317. Nilsen, A. Monumental'naya arxitehtura buxar Nur, R Oguzndme, Iskenderiye 1928 Okladnikov, A. P. Ancient Populations Orkun. N. Eski Turk Yazutlan, Istanby Otto-Dorn, K. Die Kunst des Islam, rskogo oazisa, Taskent 1950. A Siberia and Ns Cultures, Cambridge Mass. 1959 ul 1936, Baden-Baden 1964, Kultar Tarihi, Ankara i962, Otel, 8. slamyetten Onceli Turk Felliot,P La Haute Ase, Pats gy Pribukova, A.M. Pamyatnity Prutsak, O. “Kara-han| Arxitehturut x1 veka y Turkmenti, Moskov Islam Ansthto di dst, Pugachenkova, Puri razvinya ee feodalizma, Moskoy, Je ma, Moskova, i955 vA 1955, arxttehtur yushne 4 wurul yuzhnogo Turkmenistana porut rabovladentys! CamScanner ile tarandiARUN EL-TURKIVYE Radloff, W. Atlas der Alterthamer der Mongolel, St. Petersburg, 1896 Rasid, Tarih, Istanbul H. 1282, Reuther, O. “Sassanian architecture,” A. U. Pope, A Survey of Persian Art, Londra 1958-59. Rockhill, W. R. Journey of W, of Rubruck to the Eastern Parts of the World, 1253-55, Londra 1900. Sahth-t Buhart, A. Zebidi - K, Miras (ed), Istanbul 1948. Schroeder, E. “Islamic Architecture,” A. U, Pope (ed.), A Survey of Persian Art, Londra 1938-39 Seckel, D. Buddhismus, Baden-Baden 1962 Semerkandi, el-, Eba Tahir, Sameriyye, ed, I, Algar, Taran 1965. Semhodt, el- Vefa't'l-Vefa!, Kahire 195s. Spuler, B. Die Goldene Horde, Leipzig 1943. Stein, A. Serindia, Oxford 1921. Strzygowski, J. “Tarkler ve Orta Asya Sanati Meselesi,” Turkiyat Mecmuast, c. I (1926-33) Susheim, K. Das Geschenk aus der Seldschukengeschichte des Mohammad al-Husaint al-Jazdt, Leiden 1909. Togan, Z. V. “Yesevilige Dair Bazi Yeni Malumat,” F. Koprala Armagam, Istanbul, 1953. — Fftalitlerin ve Bermekilerin Mensei Birligi, Istanbul 1964. _—, Ibn Fadlans Reisebericht, Leipzig 1939. —,, "Balasagun,” Islam Ansiklopedisi. The Turkic Peoples, Indiana University Publications, c. 32, Lahey 1963. Tolstov, P. Scythians of the Aral Sea and Khorezm, Moskova 1960. Tucci, G. Introduction to the Report on the Campaigns of 1958 in Swat, Roma 1962. Viennort, O. Le culte de arbre dans inde ancienne, Paris 1954 Xaruzin, N. N. Istoriya razvitiya zhilishcha kochevuix i polukochevuix Turkskix Mongolskix Narodnostei Rosi, Moskova 1896. Xazurina, A. Kirgizi Bukeevskoy ordui, Moskova 1889. Xmielinitslay, 5. G. “Gorodischa Ak-beshim, opuit rekonstruktsiya xrama,” Kirgistan Arkeo- lojik ve Etnografik Gezileri, Moskova, 1959, C.'l 8. 243-265. Walderschmidt, E. Gandhara, Kutscha, Turfan, Leipzig 1925, Ya'kabl, el- Kitaba’l-Buldan, Fransizca cev. G. Wiel, Kahire 1937 Yaralov, Y. “Architectural Monuments in Middle Asia,” Turk Sanatt Birinci Kongresi Bildirileri, Ankara 1961, Yusuf Has Hacib, Kuladgu Bilig, Resid Rameti Arat baskist. Zasuipkin, B.N. Arxiteltura Sredney Azil, Moskova 1948 153 CamScanner ile tarandi