‫فصلنامه علمی ‪ -‬پژوهشی فرماندهی و کنترل‪ ،‬سال چهارم‪ ،‬شماره دو‪ ،‬تابستان ‪1399‬‬

‫تحلیل محیطی آینده فرماندهی و کنترل در حوزه دفاع هوافضایی‬

‫از منظر چالشها و فرصتها‬
‫ایرج بختیاری‪1‬‬

‫تاریخ پذیرش‪1399/08/09 :‬‬ ‫تاریخ دریافت‪1399/04/08 :‬‬

‫چکیده‬
‫مراکز فرماندهی و کنترل و سامانههای مرتبط در راهبری و هدایت سامانههای دفاع هوافضایی کشور نقش حیاتی ایفا مینمایند که با توجه به روند رو‬
‫به رشد تهدیدات و نیز تغییر ماهیت جنگ های کالسیک ضروری است تمهیدات الزم جهت تقویت و رفع آسیب پذیریهای آنها صورت پذیرد‪ .‬عوامل‬
‫بسیاری بر عملکرد این مراکز بویژه در آینده تاثیر گذارند که در این میان تشخیص و تبیین این عوامل جهت رویارویی با آینده و چالشهای آن بسیار حائز‬
‫اهمیت است‪ .‬لذا این تحقیق به تبیین عوامل موثر بر آینده فرماندهی و کنترل در حوزه دفاع هوافضایی به عنوان هدف اصلی تحقیق پرداخته است‪ .‬این تحقیق‬
‫به لحاظ نوع؛ کاربردی و به لحاظ روش؛ توصیفی و تجزیه تحلیل داده های آن به روش آمیخته صورت پذیرفته است‪ .‬جامعه آماری در بخش کیفی شامل ‪20‬‬
‫نفر از خبرگان حوزه دفاع هوافضای کشور می باشد که با استفاده از روش گلوله برفی تا حد اشباع انتخاب گردیده اند‪ .‬در بخش کمی نیز تعداد ‪ 65‬نفر از‬
‫مدیران و مسئوالن این حوزه بصورت هدفمند به عنوان حجم نمونه انتخاب و فرآیند جمع آوری داده ها با استفاده از پرسشنامه به روش دلفی صورت‬
‫پذیرفت و مورد تجزیه تحلیل قرار گرفت‪ .‬نتایج تحقیق در بعد عوامل خارجی موید آن است که میزان تهدیدها(‪ )4.52‬بیش از فرصتها(‪)4.27‬میباشد‪.‬‬
‫همچنین یافته ها حاکی از آن است که در بعد عوامل داخلی نیز میزان ضعفها(‪ )3.29‬بیش از نقاط قوت(‪ )3.05‬میباشد و وضعیت موجود در ناحیه تدافعی‬
‫ماتریس موقعیت راهبردی قرار میگیرد که این امر در تدوین راهبردهای رسیدن به وضع مطلوب(ناحیه تهاجمی) نقش اساسی دارد ‪ .‬همچنین با استفاده از‬
‫ضعف ها و تهدیدات تعیین شده ‪ ،‬پنج چالش عمده احصا گردید که نهایتا پیشنهاداتی جهت برون رفت از این چالشها با استفاده از فرصتها و قوتها ارائه‬
‫گردیده است‪.‬‬

‫واژگان کلیدی‪ :‬فرماندهی و کنترل‪ ،‬دفاع هوافضایی‪ ،‬ضعفها و قوتها‪ ،‬تهدیدها و فرصتها ‪ ،‬چالشها‬

‫‪ 1‬استادیار دانشگاه پدافندهوایی خاتم االنبیا(ص) ‪eraj_baktiar@yahoo.com‬‬


‫اهمیت سامانه های فرماندهی و کنترل و گسترش روزافزون‬
‫حوزه های کاربردی و همچنین رشد و تکامل فناوریهای مورد‬
‫استفاده در آن ها بر کسی پوشیده نیست‪ .‬آنچه مسلم است در‬
‫تمامی کشورها‪ ،‬سازمان هایی که در امور مدیریت بحران دخیل‬
‫هستند از قابلیتها و مزایای سامانههای فرماندهی و کنترل در‬
‫راستای تسهیل مدیریت بحران بهره میبرند‪ .‬بخش های نظامی‬
‫و دفاعی مانند مراکز عملیات پدافند هوایی‪ ،‬پلیس و نیروی‬
‫انتظامی‪ ،‬امدادی اعم از؛ اورژانس‪ ،‬آتش نشانی‪ ،‬سایر بخشها‬
‫که نیاز به کسب آگاهی وضعیتی دقیق و به هنگام از محیط و‬
‫‪2‬‬
‫منطقه عملیات دارند مانند ‪ ICS,CMS,NIMS‬از مصادیق‬
‫کاربرد مراکز فرماندهی و کنترل در سطح دنیا و کشور ما‬
‫هستند و پژوهش های انجام گرفته در خصوص کیفیت و حوزه‬
‫عملکرد این مراکز مبین اهمیت مسئله میباشد‪ .‬لذا اهمیت‬
‫اجرای این تحقیق ‪ ،‬رابطه مستقیمی با اهمیت سامانههای‬
‫فرماندهی و کنترل مورد استفاده در حوزه دفاع هوا ‪-‬فضایی‬
‫کشور دارد‪ .‬پیشرفت و تنوع سامانههای اطالعاتی و رشد روز‬
‫افزون فناوری سامانه ها در بخش تهدیدات‪ ،‬گستردگی و تنوع‬
‫سامانههای تهدیدزا در حوزه هوا ‪-‬فضایی را به دنبال داشته و‬
‫جهت رویارویی و مقابله موثر با تهدیدات‪ ،‬سامانههای‬
‫فرماندهی و کنترل را شدیدا مورد توجه قرار میدهد‪ .‬بنا براین‬
‫با نگاه ایجابی به موضوع‪ ،‬بررسی و شناسایی عوامل محیطی‬
‫داخلی و خارجی آینده فرماندهی و کنترل در حوزه هوافضایی‬
‫می تواند کمک بسیار موثری به رشد و کارآمدی سامانه‬
‫فرماندهی و کنترل و در نتیجه اتخاذ تدابیر الزم جهت مواجه‬
‫با چالش های احتمالی آینده در این حوزه بنماید‪ .‬از لحاظ‬
‫ضرورت تحقیق؛ با توجه به روند رشد سریع فناوری و تنوع‬
‫عوامل تهدیدزا‪( ،‬با رویکرد سلبی) در صور ت عدم توجه به‬
‫توانمندیها و فرصتهای متناسب‪ ،‬مطمئناً آسیبپذیری های‬
‫سامانه های فرماندهی و کنترل بیشتر شده و توان مقابله موثر را‬
‫در برابر تهدیدات دچار تنزل و مشکل مینماید‪.‬‬
‫‪ .2‬مبانی نظری و پیشینههای پژوهش‬
‫کنترل در حوزه دفاع هوافضایی شامل چه مواردی است و‬
‫همچنین عوامل محیطی خارجی(فرصتها و تهدیدها) آینده‬
‫فرماندهی و کنترل در حوزه دفاع هوافضایی کدامند؟ امروزه‬
‫‪2‬‬
‫‪National incident management system‬‬
‫‪2‬‬
‫تحلیل محیطی آینده فرماندهی و کنترل در حوزه دفاع ‪....‬‬
‫‪ .1‬کلیات‬
‫مقوله فرماندهی و کنترل و دانش مربوط به آن از‬
‫کلیدیترین مفاهیمی است که وارد ادبیات حوزههای مختلف‬
‫نظامی و غیر نظامی و بویژه مدیریتی شده است تا یکپارچگی‪،‬‬
‫وحدت و هماهنگی در زمینه تصمیمگیری در عرصه فرماندهی‬
‫در عملیات های مختلف را از طریق تسهیل در مبادله اطالعات‬
‫ممکن سازد‪ .‬سامانه فرماندهی و کنترل شامل سختافزار‬
‫(تجهیزات)‪ ،‬نیروی انسانی‪ ،‬روشها و دستورالعمل ها‪ ،‬امکانات‪،‬‬
‫الیه ها و مدیریت یکپارچه اطالعات شامل کلیه دادهها‪ ،‬پردازش‬
‫اطالعات‪ ،‬سامانههای انتقال‪ ،‬جمعآوری‪ ،‬تولید‪ ،‬ذخیره‪ ،‬نمایش‬
‫فصلنامة علمی ‪ -‬پژوهشی فرماندهی و کنترل‪ ،‬سال چهارم ‪ ،‬شمارة دو‪ ،‬تابستان ‪1399‬‬
‫و انتشار اطالعات میباشد‪ .‬یکی از حوزههای مهم که بیشترین‬
‫سابقه و پیشینه را در استفاده از سامانههای فرماندهی و کنترل‬
‫دارد‪ ،‬حوزه دفاع هوا فضایی است که متناسب با نوع عملکرد‬
‫سامانه های مورد استفاده و گستره ماموریت و اهداف ترسیم‬
‫شده از پیشرفتهترین فناوریهای این حوزه بهرهمند‬
‫میباشد‪(.‬احمدی‪) 34: 1396،‬‬
‫در عصر حاضر با توجه به تغییر ماهیت و پیچیدگی نبرد‬
‫حوزه راهبردی فرماندهی و کنترل نیز با تهدیدات و چالش‬
‫های عمده ای مواجه گردیده‪ .‬بطور مثال در جنگ سایبریک‪،‬‬
‫نفوذکننده ها قادرند رمزهای کامپیوترها را تغییر داده‪ ،‬هواپیماها‬
‫را به پرواز درآورند‪ ،‬کنترل سامانههای ناوبری را در اختیار‬
‫بگیرند و آن ها را به مقصد دلخواه هدایت و یا اینکه آنها را‬
‫وادار به سقوط کنند که این مسئله میتواند بهعنوان یک‬
‫آسیب پذیری برای کشورهای وابسته به سامانههای دیجیتالی‬
‫ازجمله ‪ C4ISR‬باشد‪(.‬پردیس‪ )79:1384 ،‬به منظورتقابل و‬
‫واکنش مناسب با چنین تهدیداتی ضروری است با رویکرد‬
‫فرصت محور با بهرهگیری از عوامل فرصت آفرین و‬
‫توانمندساز جهت رفع مشکالت و چالشهای فرماندهی و‬
‫کنترل به تقلیل آسیب پذیریها و رفع و دفع تهدیدهای این‬
‫حوزه بپردازیم‪ .‬بنابر این مساله پژوهش چنین خواهد بود؛‬
‫عوامل محیطی داخلی (قوتها و ضعف ها) آینده فرماندهی و‬

‫و تحلیل اطالعات برای طرحریزی‪ ،‬هدایت و کنترل عملیات را‬
‫فرماندهی و کنترل گویند‪(.‬رستمی‪ .)117:1378،‬به طور کلی‬
‫مضمون کاری فرماندهی و کنترل را میتوان در هفت کارکرد‬
‫اصلی به شرح زیر خالصه کرد‪:‬‬
‫جمعآوری‪ ،‬پردازش و تحلیل مداوم دادههای محیطی‪.‬‬
‫توجیه مأموریت‪ ،‬ارزیابی وضعیت و تصمیمگیری‪.‬‬
‫مرتبطسازی دستورات (خطوط ارتباطی) به فرماندهان رده‬
‫پائین و عناصر کنترل نیرو‪.‬‬
‫برنامهریزی عملیاتی‪ ،‬سازماندهی تعامالت و هماهنگسازی‬
‫تالشها‪.‬‬
‫پشتیبانی همهجانبه و دستور دهی مداوم به نیروها جهت‬
‫نگهداری آنها در سطح مناسب آمادگی رزمی‪.‬‬
‫فصلنامة علمی ‪ -‬پژوهشی فرماندهی و کنترل‪ ،‬سال چهارم ‪ ،‬شمارة دو‪ ،‬تابستان ‪1399‬‬
‫اصالح امور سازمانی با هدف تأمین نیاز مأموریتها‪.‬‬
‫فرماندهی و کنترل نیرو در صحنه‪(.‬دیو ساالر‪) 53:1385،‬‬
‫از زمان ظهور مفهوم فرماندهی و کنترل به عنوان موضوعی‬
‫مستقل تحوالت این حوزه را میتوان در هفت مرحله بشرح‬
‫جدول شماره(‪ )1‬تبیین نمود‪.‬‬
‫واژه ‪ C4I‬نیز برای اولین بار در بخش دفاعی آمریکا انتشار‬
‫یافت و مصطلح شد‪ .‬این اصطالح به محدودهای از عملیات و‬
‫تجهیزات و ساز و برگ نظامی جهت در نظر داشتن مداوم‬
‫موارد مشکوک و حرکات دشمنان‪ ،‬ارتباطات در زمان جنگ و‬
‫صلح‪ ،‬بهرهبرداری از امکانات ماهوارههای جنگی‪ ،‬ارتباطات‬
‫رادیویی و راداری و امکان ایجاد اختالل در ارتباطات دشمن‪،‬‬
‫شناسایی حمالت احتمالی‪ ،‬آمادگی مقابله با حمالت و استفاده‬
‫کامل از تجهیزات هدایتکننده عملیات اطالق میگردید‪.‬‬
‫(بحیرایی‪) 3:1388،‬‬
‫تجهیزات‪ ،‬امکانات ارتباطات و اطالعات‪ ،‬مراقبت و شناسایی‬
‫نیاز به سامانه فرماندهی و کنترل در جنگ ترکیبی‬ ‫‪3.1‬‬
‫برای پشتیبانی فرماندهی تعریف نمود بهنحوی که فرماندهی و‬
‫فرماندهی و کنترل در جنگهای ترکیبیی نییز بصیورت ترکیبیی‬
‫کنترل مستمر را در تمام مراحل عملیات ممکن‬
‫خواهد بود چه در زمینه تهاجم و چه دفاع(عامل و غییر عامیل)‪.‬‬
‫هر حوزه جنگ بنا به نییاز بایسیتی سیامانه فرمانیدهی و کنتیرل‬
‫خاص خود را داشته تا فعالیتها بیه شیکلی منسیجم هیدایت و‬
‫سییامانههییای فرمانییدهی و کنتییرل نیییز تحییت مییدیریت سییامانه‬
‫فرماندهی و کنترل واحد راهبردی باشد تا هم افزایی فعالییتهیا‬
‫‪3 .Jone M Collins‬‬
‫مقالـــــه‬
‫مبانی نظری‬ ‫‪1.1‬‬
‫فرماندهی و کنترل عبارت است از بهرهگیری از عناصر و‬
‫اختیارات توسط یک فرمانده معین‪ ،‬در جهت راهبری و هدایت‬
‫نیروهای تحت امر وی در انجام مأموریت‪ .‬فعالیت های‬
‫فرماندهی و کنترل از طریق هماهنگی عناصر انسانی‪ ،‬تجهیزات‪،‬‬
‫ارتباطات و فرآیندهای کاری اعمال میشود تا فرمانده در انجام‬
‫مأموریت ابالغشده بتواند به موارد طرحریزی‪ ،‬هدایت‪،‬‬
‫هماهنگی و کنترل نیروها و عملیات بپردازد‪(.‬فهیمی و‬
‫همکاران‪ ) 6:1384،‬جان ام کالینز‪ 3‬فرماندهی و کنترل را ترتیب‬
‫دادن تسهیالت‪ ،‬وسائل‪ ،‬نفرات و روشهایی برای دریافت‪،‬‬
‫پرورش و توزیع اطالعاتی که مورد نیاز تصمیمگیران‪ ،‬برای‬
‫طرحریزی هدایت و کنترل عملیات می داند‪ ،‬به عبارت دیگر‬
‫کارکردهای مربوط به ترتیببندی نیرو ها‪ ،‬تجهیزات‪ ،‬ارتباطات‪،‬‬
‫تأسیسات و راهکارهای به کار گرفته شده توسط یک فرمانده در‬
‫طرحریزی‪ ،‬هدایت‪ ،‬هماهنگسازی و کنترل نیروها و عملیات‬
‫جهت تحقق کامل مأموریت است‪(.‬جاللی فراهانی و‬
‫همکاران‪ ) 1397،‬در ارتش آمریکا فرماندهی و کنترل در قالب‬
‫اعمال قدرت و جهتدهی یک فرمانده که بهدرستی تعیین‬
‫شده‪ ،‬به نیروهای منسوب به او در انجام مأموریت‪ ،‬فرماندهی و‬
‫کنترل تبیین می گردد‪ .‬فرماندهی و کنترل عملیات از طریق‬
‫چیدمان کارکنان‪ ،‬تجهیزات‪ ،‬ارتباطات‪ ،‬امکانات و روشهای به‬
‫کار گرفته شده توسط فرمانده در برنامهریزی ‪ ،‬هدایت‪،‬‬
‫هماهنگی و کنترل نیروها و عملیات در راستای اجرای‬
‫مأموریت انجام می شود‪(.‬ستاری خواه و همکاران‪ )20:1391،‬از‬
‫منظری دیگر فرماندهی و کنترل را می توان دکترین سامانه‬
‫یکپارچه دادهها‪ ،‬الیهها‪ ،‬ساختارهای سازمانی‪ ،‬نیروی انسانی‪،‬‬
‫سازد(بحیرایی‪) 2:1388،‬‬
‫فرماندهی و کنترل دو واژه مترادف هستند‪ .‬اصو الً‬
‫فرماندهی بدون کنترل امکان پذیر نیست‪ .‬به بیانی دیگر سازمان‬
‫دادن پرسنل (کارکنان)‪ ،‬امکانات و وسایل‪ ،‬بهرهگیری از تجزیه‬
‫‪3‬‬
 ‫تحلیل محیطی آینده فرماندهی و کنترل در حوزه دفاع ‪....‬‬

‫کنترل((بختیاری‪)23:1398،‬‬ ‫بشکل نظام مندی صورت پذیرد‪ .‬در بعد دفیاع نییز سیامانههیای‬
‫در ایران نیز شبکه فرماندهی و کنترل به شیکل فعلیی در آغیاز‬ ‫پدافندی تحت مدیریت یک شبکه منسجم و یکپارچه قرار‬
‫دهه ‪ 50‬با محورییت مرکیز عملییات پدافنید هیوایی در کشیور‬ ‫داشته تا بصورت منسجم کار مقابله با تهدیدات را انجام دهند‪.‬‬
‫طرح ریزی و اجرا گردید‪ .‬پییش از انقیالب شیکوهمند اسیالمی‬
‫در بعد پدافند غیر عامل با توجه بیه گسیتره حیوزههیای جنیگ‬
‫طرح دیگیری در خصیوص شیبکه فرمانیدهی و کنتیرل پدافنید‬
‫ترکیبی( اقتصادی‪ ،‬سایبری‪ ،‬زیستی و‪ )...‬قرارگیاه هیای متناسیب‬
‫هوایی از طرف شرکت بویینگ بیه ارتیش اییران بیا تجهییزات‪،‬‬
‫شکل گرفته و این مراکیز تحیت میدیریت ییک نظیام یکپارچیه‬
‫سامانه های هواپایه‪ ،‬آواکس و غیره پیشنهاد گردید که به مرحلیه‬
‫اجرا نرسیید‪( .‬فرجپیور‪)22:1390،‬در شیکل گییری اولییه شیبکه‬ ‫فرماندهی و کنترل قرار گیرند تا با رصد و پایش تهدیدات ابتیدا‬

‫فرماندهی و کنترل‪ ،‬کشور به دو منطقه دفاعی تقسیم گردید‪ ،‬امیا‬ ‫کارکرد پیشگیری را مد نظر داشت و عملی نمود و در صیورت‬
‫به تدریج با تجهیز پدافند هوایی بهوییژه ورود رادارهیای جدیید‬ ‫وقوع تهدید و حادثه مدیریت بحیران را بتیوان بشیکلی میوثر و‬

‫فصلنامة علمی ‪ -‬پژوهشی فرماندهی و کنترل‪ ،‬سال چهارم ‪ ،‬شمارة دو‪ ،‬تابستان ‪1399‬‬
‫این مناطق به سه و سپس چهار منطقه افزایش یافت‪ .‬بیا تشیدید‬ ‫کارامد به مرحله اجرا درآورد‪(.‬یارندی‪) 22 :1394 ،‬‬
‫بحران در کشورهای همسایه شیرقی بیه خصیوص افغانسیتان و‬
‫جدول (‪ )1‬تحوالت ایجاد شده در حوزه فرماندهی و‬
‫لییزوم تکمیییل پوشییش کشییف راداری در اییین منطقییه‪ ،‬چنییدین‬
‫دسییتگاه رادار در شییرق کشییور گسییترش و در پییی آن‪ ،‬مرکییز‬ ‫تغییرات و تحوالت عمده ایجاد شده در‬
‫بازه زمانی‬
‫عملیات منطقه ای شیرق بیه شیبکه فرمانیدهی و کنتیرل پدافنید‬ ‫حوزه فرماندهی و کنترل‬
‫هوایی اضافه گردید‪ .‬از سال ‪ 1376‬عمیالً آسیمان کشیور تحیت‬ ‫بهکارگیری گسترده از فرآیند مخابرات رادیویی‪،‬‬
‫طراحی جنگافزارها و تجهیزات ویژه‬
‫کنترل عملیاتی پینج مرکیز عملییات منطقیهای اداره مییگردیید‪.‬‬ ‫از سال ‪ 1936‬تا‬
‫مأموریتهای فرماندهی و کنترل‪ ،‬جهش در‬
‫‪ 1945‬میالدی‪.‬‬
‫(سعیدی مهر‪ )6:1374،‬در سال های پاییانی جنیگ طیرح پیروژه‬ ‫فناوریهای نظامی‪ ،‬نظام فرماندهی و کنترل‬
‫قمر توسط شهید ستاری و همکیاران پییشبینیی و بیا همکیاری‬ ‫مؤثر و تولید اطالعات در سطح انبوه‬
‫تالش کشورها برای استفاده هرچه بیشتر از‬
‫یکی از منابع خارجی به مرحله اجرا گذاشیته شید کیه در حیال‬ ‫فناوری هوا‪ -‬فضا‪ ،‬اختراع ترانزیستور‪ ،‬تأسیس‬
‫از سال ‪ 1946‬تا‬
‫حاضییر در کشییور مسییتقر و در حییال اجییرای مأموری یتهییای‬ ‫مراکز فرماندهی استراتژیکی در سراسر کره‬
‫‪ 1949‬میالدی‪.‬‬
‫زمین‪ ،‬اختراع وسایل پیشرفته جاسوسی و‬
‫واگذاری اسیت‪ .‬مجموعیه پیروژه قمیر از ییک سیامانه مرکیزی‬
‫اطالعاتی‬
‫فرمانییدهی و کنتییرل‪ ،4‬تعییدادی سییامانه متحییرک فرمانییدهی و‬ ‫استفاده مؤثر از نسلهای اول و دوم کامپیوتر‪،‬‬ ‫از سال ‪ 1950‬تا‬
‫کنترل‪ 5‬و سامانه تجمیع و پیردازش اطالعیات راداری‪ 6‬تشیکیل‬ ‫عصر سرعت‪ ،‬ظهور واژه فرماندهی و کنترل‬ ‫‪ 1962‬میالدی‪.‬‬
‫عصر ماهوارهها‪ ،‬ظهور و گسترش ابرکامپیوترها‪،‬‬
‫گردیده است‪ .‬با ورود این سامانهها تالش گردیید کیه گسیترش‬
‫وقوع جنگهای اعراب و اسرائیل‪ ،‬گسترش‬ ‫از سال ‪ 1963‬تا‬
‫تجهیزات فرمانیدهی و کنتیرل پیروژه قمیر‪ ،‬منطبیق بیر آمیایش‬ ‫اتوماسیون برای افزایش توان رزمی ارتش و‬ ‫‪ 1973‬میالدی‪.‬‬
‫سرزمینی شبکه موجود باشد که به جز مرکیز عملییات منطقیهای‬ ‫بهینهسازی استفاده از منابع‬
‫ظهور فناوری ‪ GPS‬و ‪ ،GIS‬دیجیتالی کردن‬
‫شمال در بقیه موارد‪ ،‬ایین موضیوع حیادد شید‪ .‬ایین گسیترش‬
‫صحنه نبرد‪ ،‬اختراع از سال میکروپروسسورها‬ ‫از سال ‪ 1974‬تا‬
‫موجب گردید که مرکز عملیات منطقهای تهران وظیفه میدیریت‬ ‫(ریزپردازندهها)‪ ،‬تشکیل مراکز فرماندهی و‬ ‫‪ 1984‬میالدی‪.‬‬
‫پدافند هوایی یکپارچیه در محیدوده تعرییفشیده را بیر عهیده‬ ‫کنترل هواپایه‬
‫اوجگیری رقابتهای جنگ ستارگان‪ ،‬گسترش‬
‫گیرد‪ .‬پس از تفکیک پدافند هوایی از نهاجیا و تشیکیل قرارگیاه‬
‫شبکههای اینترنتی نظامی و غیرنظامی‪ ،‬پیدایش‬ ‫از سال ‪ 1985‬تا‬
‫جنگافزارهای اینترنتی‪ ،‬عملیات طوفان صحرا و‬ ‫‪ 1991‬میالدی‪.‬‬
‫‪4. ADOC/SOC: Air Defense Operation Center/ Sector‬‬ ‫آزادسازی کویت‬
‫‪Operation Center‬‬ ‫ایجاد سامانههای فرماندهی و کنترل متمرکز با‬
‫‪5. TADS: Tactical Air Defense System‬‬
‫‪6. RIPS: Radar Information Processing System‬‬
‫سرعتهای بسیار باال جهت ارتباط بین‬ ‫از سال ‪1992‬‬
‫سامانههای فرماندهی و کنترل دیجیتال‪،‬‬ ‫تاکنون‪.‬‬
‫‪4‬‬ ‫گسترش و توسعه سالحهای هوشمند‬

‫صورت رایانش ابری از امکانات‪ ،‬تجهیزات‪ ،‬ارتباطات‪ ،‬روش هیا‬
‫و نیروی انسانی واجد شرایط به منظور طیرحرییزی‪ ،‬هیدایت و‬
‫کنترل عملیات نیروهای تحت امیر خیود متناسیب بیا مأمورییت‬
‫محوله‪ ،‬فرماندهی و کنترل مفید و مؤثر را اعمال نماید‪.‬‬
‫نتایج پژوهش های رزمخیواه و همکیاران (‪ )1380‬در خصیوص‬
‫تهدیدات مراکز فرماندهی و کنترل در جنگهای آینده مویید آن‬
‫است که پیشرفت تکنولوژی نظامی در ابعیاد مختلیف و بیویژه‬
‫در زمینه سامانههای فرماندهی و کنترل و عدم توانمندی برخیی‬
‫کشورها در این رقابت سنگین‪ ،‬آنها را به فکر چیارهای دیگیر وا‬
‫داشته تا از طریق نفوذ به شبکههای ارتبیاطی‪ ،‬کشیورهای دارای‬
‫فناوری پیشرفته را در بکارگیری فناوری های پیچییده نظیامی و‬
‫غیییر نظییامی دچییار مشییکل کننیید‪ .‬انجییام جنییگ سییایبری در‬
‫فصلنامة علمی ‪ -‬پژوهشی فرماندهی و کنترل‪ ،‬سال چهارم ‪ ،‬شمارة دو‪ ،‬تابستان ‪1399‬‬
‫سامانههای ارتباطی دشمن‪ ،‬باعث خواهید شید تیا شیبکه بیرق‪،‬‬
‫شییبکه کنتییرل ترافیییک هییوایی‪ ،‬شییبکه بییانکی و مییالی‪ ،‬شییبکه‬
‫مخییابرات و شییبکههییای رادیییو تلویزیییون‪ ،‬مییاهواره و اینترنییت‬
‫دشمن بطور کامل فلج شده و او را درگییر ازهیم گسییختگی در‬
‫جامعه‪ ،‬تظاهرات خیابانی و بحران سیاسی کند و در صورتی کیه‬
‫واحدهای نظامی از مخابرات تجاری استفاده کنند ‪ .‬سیامانههیای‬
‫فرماندهی و کنترل نیز دچار آسیب جدی خواهد شد‪.‬‬
‫پارسا و همکاران (‪ )1392‬در تحقیقی پس از بیر شیماری نقیاط‬
‫ضعف و مشکالت سیستم فرماندهی و کنتیرل کنیونی بیا تبییین‬
‫نقش فناوری اطالعات در فرماندهی و کنتیرل‪ ،‬الگیویی بیا پینج‬
‫مؤلفه "چرخه طراحی‪ ،‬چرخیه میدیریت صیحنه نبیرد‪ ،‬چرخیه‬
‫آگییاهی از فضییای نبییرد‪ ،‬چرخییه اطالعییات پیشییرفته و چرخییه‬
‫هدایت محیط عملیات ارائه نمودند‪ .‬نویسندگان اذعان داشتهانید‬
‫که بکارگیری فناوری اطالعات در فرماندهی و کنترل در قالیب‬
‫پنج مؤلفه "چرخه طراحی‪ ،‬چرخه مدیریت صحنه نبرد‪ ،‬چرخیه‬
‫آگییاهی از فضییای نبییرد‪ ،‬چرخییه اطالعییات پیشییرفته و چرخییه‬
‫هدایت محیط عملیات‪ ،‬میتوانید فرمانیدهی وکنتیرل در صیحنه‬
‫نبرد میسر و تسهیل نماید‪.‬‬
‫اریکسون(‪ )2008‬در تحقیقی پس از بررسی مفاهیم دفاع شیبکه‬
‫محور به این نتیجه رسیده کیه رویکیرد سیرویس محیور بیودن‬
‫سامانه فرماندهی و کنترل‪ ،‬راه حلی برای دفاع شیبکه محیور بیر‬
‫اساس؛ معماری سرویس محور میباشد‪.‬‬
‫مقالـــــه‬
‫پدافند هوایی خاتم االنبیاء(ص) و بیا تغیییر آمیایش سیرزمینی و‬
‫تعریف مناطق پدافندی‪ ،‬شبکه فرماندهی و کنترل نیز دسیتخوش‬
‫تغییرات گردید که از آن جمله میتوان به راهاندازی ییک مرکیز‬
‫عملیات منطقهای در سال ‪ 1389‬و برنامهرییزی جهیت عملییاتی‬
‫نمیییودن ایییین مراکیییز در سیییایر منیییاطق اشیییاره نمیییود‪.‬‬
‫(فرجپور‪)23:1390،‬‬
‫چارچوب نظری این تحقیق شامل اسناد باالدستی‪ ،‬دکترین و‬
‫آئین نامههای پدافند هوایی‪ ،‬و نظریههای مبنایی از جمله نظریه‬
‫تهاجم ‪ -‬دفاع و سایر الزامات و دستورالعمل های عملیاتی در‬
‫خصوص فرماندهی و کنترل در حوزه دفاع هوافضایی میباشد‪.‬‬
‫‪ .3‬پیشینههای پژوهش‬
‫فرجپور علمداری (‪ )1390‬در تحقیقی بیه بیاز طراحیی شیبکه و‬
‫سییامانه فرمانییدهی و کنتییرل پدافنیید هییوایی در کلیییه سییطوح‬
‫سازمانی (دکترین‪ ،‬شبکه‪ ،‬سازمان سالح‪ ،‬ویژگییهیای فیردی و‬
‫الگوی رفتاری) جهیت مقابلیه بیا تهدییدها نیاهمگون پرداختیه‬
‫است‪ .‬نتایج این پژوهش موید لزوم بازطراحی نظام فرماندهی و‬
‫کنترل با قابلییت هیای؛ افیزایش سیرعت‪ ،‬دقیت و اثربخشیی در‬
‫فعالیتهای دفیاع هیوایی‪ ،‬گیردآوری‪ ،‬تحلییل‪ ،‬ذخییرهسیازی و‬
‫توزیع اطالعات برای استفاده در قبیل‪،‬حین و بعید از عملییات ‪-‬‬
‫شبیه سازی عملیات قبیل از اجیرا و بیازخوانی و نمیایش مجیدد‬
‫کلییه فعالیییتهییا ‪ -‬ارتقییاء قابلیییتهییای تصییمیمگیییری‪ ،‬کییاهش‬
‫مخاطرات ‪ -‬جلوگیری از دوباره کاریها و تیداخل در اقیدامات‪،‬‬
‫توسعه نظارت و کنترل اثر بخش بر فعالیتها‪ ،‬توسعه مشیارکت‬
‫واحدهای پدافند هوایی و انجام یکپارچه کلیه امور دفاع هیوایی‬
‫می باشد‪.‬‬
‫ستاری خواه و همکاران(‪ )1393‬در پژوهشیی بیه ارائیه الگیوی‬
‫مطلوب سیامانهی فرمانیدهی و کنتیرل راهبیردی آجیا پرداختیه‬
‫اند‪.‬این تحقیق به روش توصیفی با رویکرد آینیده پژوهانیه و بیا‬
‫استفاده از تکنیک سناریونویسی انجام و نتیجیه تحقییق بیه ایین‬
‫موضوع اشاره دارد کیه الزم اسیت ییک الگیوی مطلیوبی بیرای‬
‫سامانهی فرماندهی و کنترل اجا با ویژگیها و قابلییت خیاص و‬
‫روز آمدی در اختیار باشد تا سیامانهی فرمانیدهی و کنتیرل اجیا‬
‫به تواند بیا بهیرهگییری از آن بیه عنیوان ییک سیند راهنمیا‪ ،‬بیه‬
‫‪5‬‬

‫مقاومت کارکنان در مقابل فناوریهای جدید بیه دلییل احسیاس‬
‫پیچیدگی وعدم اعتماد به فناوریهیای جدیید هسیت‪ .‬نویسینده‬
‫اذعان می دارد که اگرچه در حال حاضر تبادل اطالعات جیانبی‬
‫از اجزاء زیرمجموعه به سامانه ها و بلعکس صیورت مییگییرد‪،‬‬
‫اما این امر همراه با نقایصی هست کیه ایین نقیایص هیم شیامل‬
‫ارسال انواع اطالعات مورد نیاز بیوده و هیم توانیائی در ارسیال‬
‫اطالعات از اجیزاء زیرمجموعیه بیه مراکیز میافوق و میادون و‬
‫همچنین بین خود مراکز هست‪ .‬سامانه های متحرک باید از نظیر‬
‫پدافند غیرعامل در زمینه های استتار در طییف الکترومغناطیسیی‪،‬‬
‫مقابله با بمبهای لیزری‪ ،‬تحرک و اهداف فریبنیده قابلییتهیای‬
‫مناسبی داشته باشند‪ ،‬که در این مورد با ایدهآل ها فاصیله زییادی‬
‫دارند‪ .‬همچنین مطابق منیابع موجیود در جهیت مقیاومسیازی و‬
‫استحکام سازه پوشش دهنده سامانهی ثابیت ‪ ،SOC‬بیه دو روش‬
‫مییتییوان اقییدام نمییود‪ ،‬روش نخسییت ایجییاد سییازههییای امیین‬
‫به صورت سطحی و نیم مدفون و تأسیسات زیرزمینی(بیه روش‬
‫حفییر زمییین) و روش دوم پیشیینهاد ایجییاد تأسیسییات عمیییق‬
‫زیرزمینی(از طریق حفر تونل) میباشد‪.‬‬
‫چمنی(‪ )1396‬در پایان نامه کارشناسی ارشد راهکارهیایی جهیت‬
‫ارتقاء پایداری شبکه فرماندهی و کنترل پدافند هوایی در مقابلیه‬
‫با تهدیدات ناهمتراز ارائه نموده است‪ .‬نویسنده در تحقیق خیود‬
‫ار طراحی و پیاده سازی شبکه فرماندهی و کنترل واحد و جیامع‬
‫با قابلیت اجرای مأموریت در حوزه عملییات‪ ،‬آمیاد و پشیتیبانی‪،‬‬
‫نیروی انسانی و اطالعات با هیدف پشیتیبانی کامیل از عملییات‬
‫پدافند هوایی به عنوان راه کارها ارتقاء پایداری شبکه فرمانیدهی‬
‫و کنترل یاد نموده است‪ .‬هم چنیین تحقییق در نتیایج خیود بیر‬
‫ضرورت طراحی و کاربری مراکز فرماندهی و کنتیرل تیاکتیکی‪،‬‬
‫چابک‪ ،‬سریع و سیاده بیهجیای مراکیز ثابیت در سیاختار شیبکه‬
‫فرماندهی و کنترل تاکید نموده است‪.‬‬
‫پیشرفت تکنولوژی اطالعیاتی باعیث شیکل گییری سیالح هیای‬
‫جنگی پیشرفته با دقت باال‪ ،‬بهبود توانمندی های هیدف گییری و‬
‫نظارت و دیده بانی‪ ،‬فرماندهی و کنترل بهتر و اسیتفاده بیشیتر از‬
‫روبات های اطالعاتی خواهد شد‪ .‬با توجه به نقیش تأثیرگیذاری‬
‫که فناوری های اطالعاتی در قابلیت های جنگیی میدرن خواهنید‬
‫داشت‪ .‬پیش بینی می شود کیه خیود موضیوع اطالعیات‪ ،‬هیدف‬
‫‪6‬‬
‫تحلیل محیطی آینده فرماندهی و کنترل در حوزه دفاع ‪....‬‬
‫هدف نهایی از عملکردهای سامانههای به هم پیوسته بیه عنیوان‬
‫"خدمات در شبکه در دسترس"‪ ،‬این است که تمام سامانههای‬
‫ساخته شده باید با پیکربنیدی زمیان واقعیی سیسیتم تعامیلگیرا‬
‫متصل شوند که این امر توسیط ترکییب عملکیرد سیامانههیای‬
‫مناسب در هر وضعیت امکانپیذیر اسیت‪ .‬هیم چنیین یافتیه هیا‬
‫موید آن است که روش خاص بهبیود و گسیترش قابلییتهیای‬
‫‪ C4ISR‬مانند کارآیی باالی ارتباطیات؛ جمیع آوری‪ ،‬پیردازش و‬
‫انتشار اطالعات وضعیت؛ کیفیت تصمیمگیری و سیرعت فرمیان‬
‫و قابلیییت همکییاری راه حییل سییی فییور آی اس آر مبتنییی بییر‬
‫سرویس انعطافپذیر‪ ،‬امن و قوی و مقرون به صرفه است‪ .‬ایین‬
‫فصلنامة علمی ‪ -‬پژوهشی فرماندهی و کنترل‪ ،‬سال چهارم ‪ ،‬شمارة دو‪ ،‬تابستان ‪1399‬‬
‫رویکیرد‪ ،‬اتصیال و اسیتفاده از سیامانههیای موجیود بیا قابلییت‬
‫گسترش و اضافه نمودن موفق عملکرد سیسیتم روبیه تکامیل را‬
‫ممکن میسازد که در همین راسیتا بیرای ییک شیروع‪ ،‬فنیاوری‬
‫مناسب برای اجرای خدمات مبتنی بر راه حل سیی فیور آی اس‬
‫آر برای دفاع شبکه محور بایستی وجود داشته باشد‪.‬‬
‫تقییی پییور(‪ )1392‬در پایییان نامییه کارشناسییی ارشیید بییه تبیییین‬
‫ویژگیهای تجهیزات ارتباطی و کشف بصری شیبکه دییدهبیانی‬
‫در سامانه فرماندهی و کنترل پدافند هیوایی در مقابیل نیروهیای‬
‫فرامنطقهای پرداخته است یافتیه حیاکی از آن اسیت کیه کشیف‬
‫اهداف مختلف توسط دیدهبانان در شیرایط جنیگ نیاهمتراز بیه‬
‫دلیل ضیعف و مشیکالت سیامانههیای راداری الزم و ضیروری‬
‫بییوده و نبایسییتی اهمی یت و نقییش آن کییمرنییگ گییردد‪ .‬شییبکه‬
‫دیدهبانی سامانه فرمانیدهی و کنتیرل پدافنید هیوایی بایسیتی از‬
‫سامانه های کشف مناسب همانند سیامانههیای کشیف صیوتی و‬
‫تجهییزات ارتبییاطی امین و کارآمیید متناسییب بییا شییرایط جنییگ‬
‫ناهمتراز همانند شبکه ارتباطی مختص قرارگیاه پدافنید هیوایی‪،‬‬
‫شبکه ارتباطی بییسییم و شیبکه ارتباطیات لییزری و ارتباطیات‬
‫باسیم استفاده نماید‪.‬‬
‫صادقی زاده(‪ )1393‬در پایان نامه کارشناسی ارشد تحیت عنیوان‬
‫"سامانه هیای فرمانیدهی و کنتیرل خودکیار در شیبکه یکپارچیه‬
‫پدافند هوائی با توجه به تهدیدات فرامنطقهای" دریافت که کیار‬
‫با محل های عملیاتی سامانههای فرماندهی و کنترل خودکار نییاز‬
‫به مهیارت بیاالتری دارد و ایین مهیارت بیاال در گیرو آمیوزش‬
‫مداوم کارکنان بوده و مهمتر از آن شناخت فرمانیدهان از مسیئله‬
 ‫مقالـــــه‬

‫است‪ .‬به منظور انجام تحلییل کیفیی‪ ،‬در گیام نخسیت دادههیای‬
‫جمییعآوری شییده از مطالعییه اسییناد و منییابع و مصییاحبه بییا‬
‫صاحبنظران پاالیش و تلخیص گردییده و پیس از پیردازش‪ ،‬بیا‬
‫یکدیگر تقاطع داده شده و استنتاج و قضیاوت صیورت گرفتیه‬
‫است‪ .‬در بخش کمی به روش دلفیی و بیا اسیتفاده از نیرم افیزار‬
‫‪ spss‬جهت تحلیل توصیفی و اسیتنباطی داده هیا اسیتفاده شیده‬
‫اسیت‪ .‬در مرحلیه نهیایی تحقییق دادههیای جمیعآوری شیده از‬
‫مطالعییه منییابع(اسییناد و مییدارک)‪ ،‬اطالعییات بییه دسییتآمییده از‬
‫مصییاحبه بییا صییاحبنظران و دادههییای حاصییل از پرسشیینامه بییا‬
‫یکدیگر تقاطع داده شده و سیپس عوامیل میوثر محیطیی آینیده‬
‫فرماندهی و کنترل در حوزه دفاع هوا فضیایی احصیاء گردییده‬
‫اسیت‪ .‬روایییی پرسشیینامه تحقییق براسییاس نظییرات خبرگییان و‬
‫فصلنامة علمی ‪ -‬پژوهشی فرماندهی و کنترل‪ ،‬سال چهارم ‪ ،‬شمارة دو‪ ،‬تابستان ‪1399‬‬
‫عمده منازعات آینیده باشید‪ .‬تیا سیال ‪ 2025‬برخیی از کشیورها‬
‫احتماالً از سالح هیایی اسیتفاده میی کننید کیه جهیت تخرییب و‬
‫نابودی سیستمها و شبکه های اطالعاتی‪ ،‬حسگرها و سیستم هیای‬
‫ارتباطی طراحی شده اند‪ .‬مثالً سالح های ضد ماهواره‪ ،‬ضد رادییو‬
‫فرکانس و سالحهای لیزری‪ Global Trends2025( .‬به نقل از‬
‫رستمی‪)1395،‬‬
‫در ییک جمیع بنیدی از ادبییات و پیشیینه شناسیی انجیام شییده‬
‫می توان گفت؛ با توجه به رشد و پیشیرفت فنیاوری و همچنیین‬
‫لزوم ایجاد توازن و تناسب بین سامانههیای تهیاجمی و دفیاعی‪،‬‬
‫الزم است با انجام اقداماتی نظییر طراحیی الگیوی روزآمید‪ ،‬بیاز‬
‫طراحی شبکه‪ ،‬بکارگیری فناوریهیای نیوین و اقیداماتی از ایین‬
‫دست به مولفههای محیطی سامانههای فرماندهی و کنترل توجیه‬

‫به روش روایی صوری و پایایی آن بیا ضیریب ‪ 0/86‬بیا اسیتفاده‬ ‫الزم و ویژه داشت تا بتوان این سامانهها را جهیت روییارویی بیا‬
‫آزمون ضریب آلفای کرونباخ مورد تایید قرار گرفته است‪.‬‬ ‫شرایط آینده مهیا نمود‪.‬‬
‫‪ .4‬روش شناسی تحقیق‬
‫سئواالت تحقیق‬ ‫‪1.1‬‬
‫با توجه به اینکه این تحقیق به دنبال نتیایج کیاربردی اسیت کیه‬
‫براساس مباحث مطرح شیده و بیا توجیه بیه اهمییت شناسیایی‬
‫موجب بهبود عملکرد سامانه های فرماندهی و کنتیرل در حیوزه‬
‫چییالشهییا و فرصییتهییای آینییده فرمانییدهی و کنتییرل حییوزه‬
‫دفاع هوافضایی خواهد شد‪ ،‬لذا نوع تحقیق کاربردی اسیت و از‬
‫هوافضای کشور سئواالت تحقییق بیه شیرح ذییل تیدوین میی‬
‫آنجایی که در این تحقیق وضیعیت موجیود بررسیی و توصییف‬
‫گردند‪:‬‬
‫ویژگیها و صفات متغیرها را مورد مطالعه قرار داده و با مطالعیه‬
‫سئوال اصلی‪:‬‬
‫منابع موجیود و اسیتفاده از نظیرات صیاحبنظیران و تجزییه و‬
‫عوامییل مییوثر بییر آینییده فرمانییدهی و کنتییرل در حییوزه دفییاع‬
‫تحلیل اطالعیات بیه دسیت آمیده‪ ،‬ارتبیاط بیین متغیرهیا میورد‬
‫هوافضایی کشور کدامند؟‬
‫بررسی قرار میی گییرد لیذا روش تحقییق توصییفی بیا رویکیرد‬
‫سئواالت فرعی‪:‬‬
‫تحقیق آمیخته است‪.‬‬
‫عوامل محیط داخلی(ضعف و قوت ها) موثر برآینیده فرمانیدهی‬
‫جامعه آماری کمیی ‪ 120‬نفیر از میدیران و مسیووالن در حیوزه‬
‫و کنترل در حوزه دفاع هوافضایی کدامند؟‬
‫دفییاع هوافضییایی در سییطح قرارگییاه پدافنیید هییوایی خییاتم‬
‫عوامل محیط خارجی(تهدییدها و فرصیت هیا) میوثر بیر آینیده‬
‫االنبیاء(ص) آجا‪ ،‬ستاد فرماندهی ارتش جمهوری اسالمی اییران‬
‫فرماندهی و کنترل در حوزه دفاع هوافضایی کدامند؟‬
‫و ستاد کل نیروهای مسلح بصورت هدفمند میباشد کیه تعیداد‬
‫‪ .5‬تجزیه و تحلیل دادهها‬
‫‪ 65‬نفر از آنها به عنیوان حجیم نمونیه انتخیاب گردیدنید‪ .‬هیم‬
‫یافتههای محیطی(داخلی و خارجی)‬
‫چنین در بخش کیفیی تعیداد ‪ 20‬نفیر از خبرگیان دارای میدرک‬
‫به منظور شناسایی و تثبیت عوامل محیطی داخلی و خیارجی در‬
‫تحصیلی دکترای در سطح سازمان های ذکر شده بهروش گلولیه‬
‫زمینه مؤلفه های مؤثر بر فرماندهی و کنترل در حوزه دفیاع هیوا‬
‫برفی تا حد اشباع جهت مصاحبه انتخاب گردیدند‪.‬‬
‫فضایی پرسشنامه ای در دو مرحله تنظیم گردید‪ .‬در مرحلیه اول‬
‫در اییین پییژوهش از روش میدانی(مصییاحبه و پرسشییینامه) و‬
‫پرسشنامه عواملی که از ادبییات تحقییق و مصیاحبه بیا صیاحب‬
‫کتابخانه ای جهت گردآوری اطالعیات و داده هیا اسیتفاده شیده‬
‫نظران به دست آمده بود‪ ،‬در جامعه محدود توزیع گردید کیه بیا‬

‫‪7‬‬
 ‫تحلیل محیطی آینده فرماندهی و کنترل در حوزه دفاع ‪....‬‬

‫شرایط ژئوپلتیکی و ژئواسترانژی خاص جمهوری اسالمی‬
‫ایران در منطقه وجهان‬
‫وجود سامانه فرماندهی و کنترل خریداری شده و تجربه‬
‫طراحی و ساخت سامانه بومی فرماندهی و کنترل‬
‫وجود روحیه خودباوری در دستیابی به فناوریهای پیشرفته‬
‫همگام با دنیا‬
‫توجه و تأکید مسئولین و ستادهای باالدستی جهت ایجاد و‬
‫توسعه شبکه فرماندهی و کنترل یکپارچه با هدف همافزایی‬
‫و ارتقاء توان رزم وشبکه محوری‬
‫طراحی و ساخت سامانههای جدید با قابلیت شبکه پذیری‬
‫سامانه فرماندهی و کنترل که قابلیت تصمیمسازی را به‬
‫خوبی ایفا میکند‪.‬‬
‫‪6‬‬ ‫توجه به نظر ایشان تعدادی از عوامیل حیذف گردیید و سیپس‬
‫پرسشنامه اصالح شده‪ ،‬توزیع گردید‪ .‬در مرحله دوم نظر جامعه‬
‫‪7‬‬
‫خبره نسبت به مؤلفههایی کیه از ادبییات تحقییق و مصیاحبه بیا‬
‫خبرگان احصا شده بودند‪ ،‬اخذ گردید کیه بیا موافقیت اکثرییت‬
‫‪8‬‬
‫(بیش از ‪ 80‬درصد) همراه بود‪ .‬در این پرسشنامه نظیر خبرگیان‬
‫‪9‬‬ ‫در مورد موافق و مخالف بیودن آن هیا بیا عوامیل میذکور اخیذ‬
‫گردید که تمامی عوامل مورد موافقت و تایید قرار گرفتند‪.‬‬
‫همچنین در این پرسشنامه بر اساس نظیر خبرگیان‪ ،‬نیوع عامیل‬
‫‪10‬‬
‫(داخلی و یا خارجی) و جنس آن (قیوت‪ ،‬ضیعف‪ ،‬فرصیت ییا‬
‫‪11‬‬
‫تهدید) مشخص گردید که نتایج و جمعبنیدی آن هیا بیه شیرح‬

‫فصلنامة علمی ‪ -‬پژوهشی فرماندهی و کنترل‪ ،‬سال چهارم ‪ ،‬شمارة دو‪ ،‬تابستان ‪1399‬‬
‫تلفیق دقیق دادههای تمامی سیستمهای کشف در راستای‬ ‫‪12‬‬ ‫جدول شماره (‪ )2‬میباشد‪:‬‬
‫تشخیص یک هدف واحد در موقعیت صحیح جهت‬ ‫جدول (‪ )2‬تعداد کلی عوامل محیطی مؤثر بر تدوین راهبردهای نظام‬

‫تصمیمگیری‬ ‫فرماندهی و کنترل‬

‫جنگ افزارهای دفاع هوافضایی در همه حوزهها (ارتفاع‬ ‫‪13‬‬ ‫فرصتها‬ ‫تهدیدات‬ ‫قوتها‬ ‫ضعفها‬ ‫عوامل‬
‫پست‪ ،‬ارتفاع متوسط‪ ،‬باال و هواپیماهای اسکرمبل)‬ ‫محیطی‬
‫یکپارچگی شبکه های دفاع هوایی در زیر چتر قرارگاه پدافند‬ ‫‪14‬‬ ‫‪ 26‬مورد‬ ‫‪ 23‬مورد‬ ‫‪ 24‬مورد‬ ‫‪ 22‬مورد‬ ‫تعداد‬
‫هوایی و تصمیم گیری و اقدام واحد از یک مرکز(انسیجام و‬ ‫عوامل داخلی‬
‫وحدت فرماندهی)‬
‫پس از مشخص شدن نوع عوامل محیطی‪ ،‬این عوامیل در چهیار‬
‫نیروی انسانی نخبه‪ ،‬مستعد و آماده برای دفاع هوایی‬ ‫‪15‬‬
‫بخش قوت‪ ،‬ضعف‪ ،‬فرصت‪ ،‬تهدید دسیتهبنیدی شیده و جهیت‬
‫امکان بهره برداری از استعدادها و توانمندیهیای داخلیی در‬ ‫‪16‬‬
‫حوزههای خلق و شیوههای فرماندهی و فناوریهای مرتبط‬ ‫تعیییین میییزان اهمیییت و همچنییین وضییع موجییود در قالییب‬
‫تکیه بر قابلیتهای موجود مدل خالقانهای از سیستم هدایت‬ ‫‪17‬‬ ‫پرسشنامه به جامعه آماری داده شد‪.‬‬
‫و کنترل نیروها و ادوات‬ ‫در جدول شماره(‪ )3‬فهرست قوتهای میرتبط بیا فرمانیدهی و‬
‫تواناییهای باالتر ناشناخته مدلهای بومیتر در مقابله با‬ ‫‪18‬‬ ‫کنترل در حوزه دفاع هوا فضایی جهت مقابله بیا تهدییدها ارائیه‬
‫تهدیدات‬
‫شده است‪:‬‬
‫پیشرفتهای حوزههای ارتباطات و فناوری اطالعات و‬ ‫‪19‬‬
‫سامانههای انرژی مستقیم مبتنی بر دانش بومی‬ ‫جدول(‪ )3‬فهرست قوتها‬
‫امکان اجرای مدیریت بر صحنه نبرد با تصویرسازی صحنه‬ ‫‪20‬‬ ‫عامل (قوت)‬ ‫ردیف‬
‫نبرد برای فرماندهان‬ ‫ورود سامانه جدید فرماندهی و کنترل که باعث افزایش‬ ‫‪1‬‬
‫انجام اقدامات تاکتیکی الزم در کمترین زمان و مناسبترین‬ ‫‪21‬‬ ‫دقت‪ ،‬سرعت‪ ،‬امنیت و کارآیی امور عملیاتی به ویژه در‬
‫مکان‬ ‫بخش مراقبت هوایی میگردد‬
‫امکان اجرای تمرکزی عملیات‬ ‫‪22‬‬
‫تجارب حاصل از هشت سال دفاع مقدس و نبردهای به‬ ‫‪2‬‬
‫هماهنگی و هم افزایی اجرای عملیات پدافند هوائی‬ ‫‪23‬‬
‫وقوعپیوسته در منطقه‬
‫اشراف اطالعاتی بر صحنه نبرد‬ ‫‪24‬‬
‫وجود قابلیتهای انسانی و فناورانه مطلوب‬ ‫‪3‬‬

‫تنوع زیاد تجهیزات در حوزه فرماندهی و کنترل‬ ‫‪4‬‬

‫وجود مراکز دانشبنیان و با قابلیتهای علمی باال در سطح‬ ‫‪5‬‬
‫نیروهای مسلح و کشور‬

‫‪8‬‬
 ‫مقالـــــه‬

‫در جدول شماره(‪ )4‬فهرست ضعفهای مرتبط با فرماندهی و‬

‫کنترل در حوزه دفاع هوا فضایی در قبال تهدیدها ارائه شده‬
‫عوامل خارجی‬
‫است‪:‬‬
‫در جییدول شییماره(‪ )5‬فهرسییت تهدیییدهای مییرتبط بییا‬
‫عامل (ضعف)‬ ‫ردیف‬
‫فرماندهی و کنترل در حوزه دفاع هوا فضیایی ارائیه شیده‬
‫ضعف در نحوه تعامل عناصر در شبکه‬ ‫‪1‬‬
‫است‪:‬‬
‫ضعفهای حوزه امنیت اطالعات‬ ‫‪2‬‬
‫جدول(‪ )5‬فهرست تهدیدات‬ ‫فعالیتهای موازی در شبکه که منجربه افزایش زمان‬ ‫‪3‬‬
‫کاربران و در نتیجه تأخیر در تصمیمگیری میگردد‬
‫عامل (تهدید)‬ ‫ردیف‬
‫ضعف توجه مراکز دانشگاهی و آموزشی در ترویج فرهنگ‬ ‫‪4‬‬
‫خطاهای انسانی متصور به ویژه در بخش تصمیمگیری نهایی‬ ‫‪1‬‬ ‫جنگ الکترونیک و جنگ اطالعات در سطح کشور‬
‫چینش تجهیزات بر اساس الگوهای غلط و متداول و قدیمی‬ ‫‪2‬‬
‫ضعف نسبی کارآیی شبکه فرماندهی و کنترل خریداری‬ ‫‪5‬‬
‫عدم رعایت تناسب بکارگیری تجهیزات و توانمندی آنها‬ ‫‪3‬‬
‫شده موجود‪ ،‬برای مدیریت صحنه نبرد‬
‫نا آگاهی و آموزش ناکارآمد کارکنان‬ ‫‪4‬‬
‫فصلنامة علمی ‪ -‬پژوهشی فرماندهی و کنترل‪ ،‬سال چهارم ‪ ،‬شمارة دو‪ ،‬تابستان ‪1399‬‬

‫فقدان معماری کالن و منسجم برای شبکه فرماندهی و‬ ‫‪6‬‬

‫بیتوجهی به تکنیکهای تقلیل احتمال رهگیری شدن از سوی‬ ‫‪5‬‬
‫کنترل نیروهای مسلح برای ایجاد بستر اتصال راهبردی‬
‫دشمن(‪)LPI‬‬
‫قابلیت و توانمندیها‬
‫مختل کردن سامانههای شبکهای و ارتباطی از سوی دشمن‬ ‫‪6‬‬
‫ضعف دیدگاه و نگرش نظامگرا و سیستمی در معماری‬ ‫‪7‬‬
‫عدم توجه به ویژگی ضد اختالل شبکه فرماندهی و کنترل‬ ‫‪7‬‬
‫سامانه فرماندهی و کنترل فراگیر و گسترده دشمن‪ ،‬مجهز به انواع‬ ‫‪8‬‬ ‫شبکه فرماندهی و کنترل نیروهای مسلح‬
‫تجهیزات رصد و شناسایی و درگیری زمینپایه‪ ،‬هواپایه و فضاپایه‬ ‫کارآیی کم روشها و روالها در برابر تهدیدات چند بعدی‬ ‫‪8‬‬
‫توانمندی امکانات سایبری و جنگ الکترونیک دشمن در ایجاد‬ ‫‪9‬‬ ‫جدید‬
‫اخالل و نابودی شبکه فرماندهی و کنترل‬ ‫آسیب پذیری بستر ارتباطی و فناوری اطالعات شبکه‬ ‫‪9‬‬
‫در اختیار داشتن فناوریها و زیرساختهای راهبردی از قبیل‬ ‫‪10‬‬ ‫فرماندهی و کنترل در برابر تهدیدات سایبری و جنگ‬
‫ماهوارهها‪ ،‬سامانههای ناوبری جهانی‪ ،‬شبکه اطالعرسانی جهانی‪،‬‬ ‫الکترونیک‬
‫توسط دشمن فرامنطقهای‬
‫نبود فضای مناسب برای شکوفایی خالقیتها در خصوص‬ ‫‪10‬‬
‫تحریم های اعمال شده بر علیه توان دفاعی جمهوری اسالمی ایران‬ ‫‪11‬‬
‫بهینهسازی و توسعه شبکه فرماندهی و کنترل‬
‫هواپیماهای بدون سرنشین و ریزپرندهها‬ ‫‪12‬‬ ‫آسیب پذیری ساختار و ترکیب شبکه فرماندهی و کنترل در‬ ‫‪11‬‬
‫موشکهای کروز و بالستیک‬ ‫‪13‬‬ ‫برابر تهدیدات سخت‬
‫هواپیماهای رادار گریز یا پنهان کار ( بمبافکنهای راهبردی و‬ ‫‪14‬‬ ‫عدم الگوسازی در بهرهبرداری از فناوریهای نوین بر‬ ‫‪12‬‬
‫جنگندههای تاکتیکی)‬ ‫اساس متدهای فرماندهی بومی‬
‫ماهوارههای شناسایی و جاسوسی‬ ‫‪15‬‬
‫تقلید و تبعیت از الگوهای مرسوم غربی‬ ‫‪13‬‬
‫تأثیر شدید تهدیدات سایبری‪ ،‬الکترونیکی و ‪ ...‬شبکهها و‬ ‫‪16‬‬ ‫ضعف موجود حوزههای کشف‪ ،‬شناسایی و رهگیری و‬ ‫‪14‬‬
‫سامانههای فرماندهی و کنترل در آینده‬
‫درگیری(به دلیل فضاپایه بودن تهدیدات آینده) و بسیار‬
‫کثرت اشیاء پرنده و حضور دشمن در قالب گروههای معارض در‬ ‫‪17‬‬
‫کوچکشدن و مینیاتوری شدن وسایل پرنده‬
‫سرزمین خودی‬
‫نا امن شدن هر چه بیشتر فضای ارتباطی‪ ،‬توسعه حسگرهای‬ ‫‪18‬‬ ‫حضور فعال انرژی مستقیم در سامانههای پرنده دریاپایه و‬ ‫‪15‬‬
‫رایانهای در ابعاد نظامی‬ ‫زمین پایه که خود از تهدیدات نوین حوزه درگیری است‬
‫انرژی مستقیم و سالحهای الکترومغناطیس‬ ‫‪19‬‬ ‫ضعف مربوط به فناوریهای روز و عدم به روز بودن و‬ ‫‪16‬‬
‫رصد و پایش دائم و مستمر نقاط حساس و حیاتی ما توسط سامانه‬ ‫‪20‬‬ ‫سنتی بودن سامانهها‬
‫فرماندهی و کنترل پیشرفته و جهانی دشمن‬ ‫ضعفهای مربوط به روشها و روالها و قوانین و مقررات‬ ‫‪17‬‬
‫تهدبدات آینده فرماندهی و کنترل در حوزه دفاع هوافضایی در سه‬ ‫‪21‬‬
‫ضعفهای مربوط به آموزش کارکنان غیر حرفهای‬ ‫‪18‬‬
‫بخش یا حوزه‪ :‬سختافزار یا سخت –نرمافزار یا نرم –مدیریتی یا‬
‫ضعف مربوط به عدم تناسب طراحی و معماری با تهدیدات‬ ‫‪19‬‬
‫نیروی انسانی‬
‫ضعف های موجود حوزه پدافند غیر عامل‬ ‫‪20‬‬
‫ضعف حوزه ارتباطات و فناوری های مرتبط‬ ‫‪9‬‬
‫‪21‬‬
‫سوء میدیریت ناشیی از عیدم درک و شیناخت تاکتییک و‬ ‫‪22‬‬
‫توانمندیهای خودی و دشمن‬
 ‫تحلیل محیطی آینده فرماندهی و کنترل در حوزه دفاع ‪....‬‬

‫استفاده از الگوهای نوین کشورهای موفق در بهرهگیری از‬ ‫‪18‬‬ ‫تهدیدات سخت مربوط به موشکها و بمبها از قبیل انواع‬ ‫‪22‬‬
‫سامانههای کشف راداری و شبکه فرماندهی و کنترل‬ ‫هواپیماهای باسرنشین و بدون سرنشین و موشکهای بالستیک و‬
‫امکانات حوزه فناوریهای بومی و غیربومی‬ ‫‪19‬‬ ‫کروز علیه مراکز فرماندهی و کنترل‬
‫تکمیل الگوهای مدیریتی و حکومتی و فرماندهی داخلی و بومی‬ ‫‪20‬‬ ‫تهدیدات نرم شامل انواع و اقسام برنامههای کامپیوتری و نرمافزارها‬ ‫‪23‬‬
‫درک صحیح از قابلیته ا و کارکردهای فرماندهی و کنترل در سطح‬ ‫‪21‬‬ ‫و یا پیامهای جنگ و عملیات روانی و ‪...‬‬
‫داخلی و بیرونی‬
‫همافزایی و اثربخشی سازمانها و یگانها به دلیل بهرهبرداری از‬ ‫‪22‬‬
‫تکنیکهای فرماندهی و کنترل‬ ‫در جدول شماره(‪ ) 6‬فهرست فرصتهای مرتبط با‬
‫قابلیت نفوذ در فضای مجازی از طریق حمالت سایبری به سامانه‬ ‫‪23‬‬
‫فرماندهی و کنترل در حوزه دفاع هوا فضایی جهت مقابله با‬
‫فرماندهی و کنترل دشمن‬
‫امکان بکارگیری و استفاده از توانمندیهای بومی و داخلی در حوزه‬ ‫‪24‬‬ ‫تهدیدها ارائه شده است‪:‬‬
‫نیروی انسانی مستعد در دانشگاهها و مراکز علمی داخل کشور‬
‫بکارگیری فناوریهای نوین اطالعات در طراحیها‬ ‫‪25‬‬ ‫جدول(‪ )6‬فهرست فرصتها‬
‫همکاری بخش دفاع هوایی با دانشگاهها و مراکز علمی و فنی و‬ ‫‪26‬‬

‫فصلنامة علمی ‪ -‬پژوهشی فرماندهی و کنترل‪ ،‬سال چهارم ‪ ،‬شمارة دو‪ ،‬تابستان ‪1399‬‬
‫همچنین در دسترس بودن فناوریهای نوین و بومی جهت‬ ‫عامل (فرصت)‬ ‫ردیف‬
‫بکارگیری آنها در حوزه فرماندهی و کنترل‬ ‫امکان آشنایی کارکنان با تکنیکها و ترفندهای نوین و به روز‬ ‫‪1‬‬
‫جنگ الکترونیک و جنگ اطالعات‬
‫تجزیه و تحلیل محیطی‬
‫رعایت الگوی چینش تجهیزات و چینش عناصر شبکه بر اساس‬ ‫‪2‬‬
‫جهت بررسی و تجزیه و تحلیل محیطی ابتدا پرسشنامهای تهیه‬ ‫اصول و الگوی علمی‬
‫گردید و قبل از توزیع در کل جامعه آماری‪ ،‬به منظور آزمون‬ ‫امکان ارتقاء شناخت و آمادگی کارکنان در مواجهه با اقدامات نرم‬ ‫‪3‬‬
‫یا سخت دشمن‬
‫آن بین تعداد پانزده نفر از جامعه آماری توزیع گردید که با اخذ‬ ‫فراهم بودن زمینه ممانعت از دستیابی دشمن به شناسایی محل‬ ‫‪4‬‬
‫نظرات ایشان و اصالحات جزئی در آن برای توزیع بین کل‬ ‫استقرار سامانهها‬
‫امکان دستیابی به دانش‪ ،‬تجهیزات و روشهای نوین سامانه‬ ‫‪5‬‬
‫جامعه آماری آماده گردید‪ .‬بر اساس نتایج بهدست آمده این‬ ‫فرماندهی و کنترل‬

‫پرسشنامه ماتریس ارزیابی عوامل خارجی و ماتریس ارزیابی‬ ‫آسیبپذیری زیرساختهای فرماندهی و کنترل دشمن به جهت‬ ‫‪6‬‬
‫وابستگی شدید به فناوری الکترونیک در برابر نبرد سایبری‬
‫عوامل داخلی تدوین گردید‪.‬‬ ‫فراهم بودن زمینه استفاده از تجارب کشورهایی همچون روسیه و‬ ‫‪7‬‬
‫چین در خصوص داشتن فرماندهی و کنترل‬
‫ماتریس ارزیابی عوامل خارجی ( ‪)EFE‬‬ ‫وجود اطالعات فراوان و اغلب مفید پیرامون دانش و ساختار شبکه‬ ‫‪8‬‬
‫بر اساس پرسشنامههای جمع آوری شده از جامعه آمیاری‬ ‫فرماندهی و کنترل و منابع آزاد و آشکار از قبیل اینترنت و ‪....‬‬
‫اعتبارات و برنامه کالن کشور در حوزه دفاع‬ ‫‪9‬‬
‫و پاسخهای اخذ شده توسط آنها‪ ،‬مقادیر بیهدسیت آمیده‬ ‫وجود نفرات با تجربه قدیمی که میتوان از وجود آنها و تجربیات‬ ‫‪10‬‬
‫برای دو گروه عوامل محیط خارجی‪ ،‬در قالب یک جدول‬ ‫آنها در جنگ تحمیلی نهایت استفاده را برد‪.‬‬
‫توانمندی ساخت تجهیزات دفاعی در کشور‬ ‫‪11‬‬
‫درج و سپس میانگین و وزن آنها برای میزان موافقیت بیا‬
‫امکان استفاده صحیح از نیروی انسانی و ایجاد انگیزه جهت‬ ‫‪12‬‬
‫عامل و همچنین میانگین وضع موجود که بییانگر ضیریب‬ ‫بهرهگیری مناسب در حوزه دفاعی‬
‫استفاده از ظرفیتهای کشورهای همپیمان در حوزه دفاعی‬ ‫‪13‬‬
‫اهمیت آن عامل میباشد به همراه نمره موزون هیر عامیل؛‬
‫وابستگی بیش از حد دشمن به سامانههای ارتباطی‪ ،‬داده و‬ ‫‪14‬‬
‫کییه حاصییل ضییرب وزن در ضییریب اهمیییت میییباشیید‪،‬‬ ‫فرماندهی و کنترل آسیبپذیری آنها در حوزه دفاعی‬
‫محاسبه شده و برای هر یک از عوامل فرصت و تهدید بیه‬ ‫بهرهگیری از نتایج و تجزیه و تحلیل جنگهای اخیر در کشورهای‬ ‫‪15‬‬
‫منطقه‬
‫صورت جداگانه بیا هیم جمیع و نهایتیاً جمیع کیل آنهیا‬ ‫فرمایش مقام معظم رهبری مبنی بر در اولویت بودن امروز پدافند‬ ‫‪16‬‬
‫محاسبه شد که نتایج آن به شرح جداول ‪7‬و‪ 8‬میباشد‪:‬‬ ‫راهبرد دفاعی جمهوری اسالمی ایران و اینکه در جنگ آینده دفاع‬ ‫‪17‬‬
‫از کشور بسیار حائز اهمیت است‪.‬‬

‫‪10‬‬
 ‫فصلنامة علمی ‪ -‬پژوهشی فرماندهی و کنترل‪ ،‬سال چهارم ‪ ،‬شمارة دو‪ ،‬تابستان ‪1399‬‬

‫جدول(‪ )7‬ماتریس ارزیابی عوامل خارجی (‪ – )EFE‬فرصتها‬

‫مقالـــــه‬

‫‪11‬‬
 ‫تحلیل محیطی آینده فرماندهی و کنترل در حوزه دفاع ‪....‬‬

‫جدول(‪ )8‬ماتریس ارزیابی عوامل خارجی )‪ – )EFE‬تهدیدها‬

‫فصلنامة علمی ‪ -‬پژوهشی فرماندهی و کنترل‪ ،‬سال چهارم ‪ ،‬شمارة دو‪ ،‬تابستان ‪1399‬‬
‫‪IFE‬جدول(‪ )12‬خالصه ماتریس‬
‫نمره موزون‬ ‫میانگین وضع موجود (ضریب اهمیت)‬ ‫وزن عامل‬ ‫میانگین موافقت‬ ‫عوامل محیط داخلی‬ ‫ردیف‬
‫‪3.29‬‬ ‫‪97.49‬‬ ‫‪0.64‬‬ ‫‪110.00‬‬ ‫ضعفها‬ ‫‪1‬‬
‫‪3.05‬‬ ‫‪125.4‬‬ ‫‪0.36‬‬ ‫‪104.77‬‬ ‫قوتها‬ ‫‪2‬‬
‫‪6.34‬‬ ‫‪222.89‬‬ ‫‪1.00‬‬ ‫‪214.77‬‬ ‫جمع کل‬

‫هوافضایی در مجموع در محیط داخلی بیا ضیعف روبیرو‬ ‫بر اساس نتایج جیدول فیوق‪ ،‬از آنجیایی کیه مییزان عیدد‬
‫است‪.‬‬ ‫محاسبه شده ضعفها بیش از میزان عدد قوتها میباشد‪،‬‬
‫به این معنی اسیت کیه فرمانیدهی و کنتیرل حیوزه دفیاع‬

‫‪12‬‬
 ‫مقالـــــه‬

‫تجزیه و تحلیل محیط داخلی – ماتریس ارزیابی‬

‫عوامل داخلی (‪)IFE‬‬

‫یکی از مهمترین مراحل کسب آمادگی برای رویارویی بیا‬

‫آینده‪ ،‬شناخت وضع موجیود اسیت زییرا بیدون شیناخت‬
‫صیحیح و دقییق وضیع موجیود‪ ،‬نمییتیوان بیرای آینییده‪،‬‬
‫برنامهریزی مناسبی انجام داد‪ .‬لذا در این راستا‪ ،‬بیر اسیاس‬
‫پرسشهای به عمل آمده از جامعه آماری و پاسخهای اخذ‬
‫شده از آنها‪ ،‬مقادیر بهدستآمده از آنهیا بیرای دو گیروه‬
‫عوامل محیط داخلی‪ ،‬در قالب یک جیدول درج و سیپس‬
‫مییانگین و وزن آنهیا بیرای مییزان موافقیت بیا عامییل و‬
‫فصلنامة علمی ‪ -‬پژوهشی فرماندهی و کنترل‪ ،‬سال چهارم ‪ ،‬شمارة دو‪ ،‬تابستان ‪1399‬‬

‫همچنین میانگین وضع موجود که بیانگر ضیریب اهمییت‬

‫آن عامل می باشد بیه همیراه نمیره میوزون هیر عامیل کیه‬
‫حاصلضرب وزن در ضریب اهمیت میباشید‪ ،‬محاسیبه و‬
‫برای هر یک از عوامل ضعفهیا و قیوتهیا بیه صیورت‬
‫جداگانه با هم جمع شده و نهایتاً جمع کل آنهیا محاسیبه‬
‫شد که نتایج آن به شرح جداول ‪ 10‬و‪ 11‬میباشد‪:‬‬

‫‪13‬‬
 ‫تحلیل محیطی آینده فرماندهی و کنترل در حوزه دفاع ‪....‬‬

‫جدول ‪ : 10‬ماتریس ارزیابی عوامل داخلی (‪- ) IFE‬قوتها‬

‫فصلنامة علمی ‪ -‬پژوهشی فرماندهی و کنترل‪ ،‬سال چهارم ‪ ،‬شمارة دو‪ ،‬تابستان ‪1399‬‬

‫‪14‬‬
 ‫مقالـــــه‬

‫جدول(‪ )11‬ماتریس ارزیابی عوامل داخلی )‪ – (IFE‬ضعفها‬

‫فصلنامة علمی ‪ -‬پژوهشی فرماندهی و کنترل‪ ،‬سال چهارم ‪ ،‬شمارة دو‪ ،‬تابستان ‪1399‬‬

‫‪IFE‬جدول(‪ )12‬خالصه ماتریس‬

‫نمره موزون‬ ‫میانگین وضع موجود (ضریب اهمیت)‬ ‫وزن عامل‬ ‫میانگین موافقت‬ ‫عوامل محیط داخلی‬ ‫ردیف‬
‫‪3.29‬‬ ‫‪97.49‬‬ ‫‪0.64‬‬ ‫‪110.00‬‬ ‫ضعفها‬ ‫‪1‬‬
‫‪3.05‬‬ ‫‪125.4‬‬ ‫‪0.36‬‬ ‫‪104.77‬‬ ‫قوتها‬ ‫‪2‬‬
‫‪6.34‬‬ ‫‪222.89‬‬ ‫‪1.00‬‬ ‫‪214.77‬‬ ‫جمع کل‬

‫‪15‬‬
‫‪ .6‬چالش های عمده فرماندهی و کنترل در‬ ‫بنابر این بر اساس فرآیند تهیه میاتریسهیا مییتیوان گفیت‬
‫حوزه دفاع هوافضایی‬ ‫فرماندهی و کنترل در آینده در حیوزه دفیاع هوافضیایی بیا‬
‫با مطالعه و بررسی منابع و تحقیقات انجام شده و‬ ‫آسیب پذیری و تهدیدهایی مواجه میگردد کیه الزم اسیت‬
‫همچنین مصاحبه با نخبگان این حوزه و اطالعات به‬ ‫راهبردهایی جهت مواجه با این چالشها تدوین گردد‪.‬‬
‫دست آمده‪ ،‬چالشهای جدول زیر به عنوان چالشهای‬
‫در شرایط فوق الزم اسیت بیا اختصیاص امکانیات جهیت‬
‫عمده(احصاء شده بر اساس آسیبپذیریها و تهدیدات)‬
‫عبور از چالشها بیه نقطیه مطلیوب برسییم‪ ،‬لیذا ضیروری‬
‫شناسایی شده و طی پرسشنامهای جهت تائید به جامعه‬
‫است امکانات بطور بهینه تقسیم شیود‪ .‬مییتیوان امکانیات‬
‫آماری ارائه گردید‪ .‬بر اساس تحلیل محتوای ادبیات‬
‫موجود را طوری در راستای رفیع ضیعفهیا و تهدییدها و‬
‫نظری‪ ،‬مصاحبه انجامشده با خبرگان و نتایج پرسشنامه‬
‫همچنین بهکارگیری قوتها و فرصتهیا تقسییم کیرد کیه‬
‫توزیع شده‪ ،‬چالش های فرماندهی و کنترل در حوزه دفاع‬
‫رسیدن به نقطه مطلیوب امکیانپیذیر شیود‪ .‬بیدین منظیور‬
‫هوا فضایی بر گرفته از عوامل آسیب زا(ضعف ها) و‬
‫امکانات مورد نیاز ابتدا در بین مجموع قوتها و ضعفهیا‬
‫عوامل تهدیدزا(تهدیدها) این حوزه به شرح زیر میباشند ‪:‬‬
‫و سپس بین مجموع فرصتها و تهدیدها و نهایتاً بیین هیر‬
‫یک برحسب درصد تقسیم میشیود‪( .‬حسینبیگیی‪:1390 ،‬‬

‫جدول ‪Error! No text of specified style in‬‬

‫‪ )366‬بنابراین چنانچه تدوین راهبرد الزم باشید ایین رونید‬
‫‪ :2-document.‬فهرست چالشها‬ ‫بایستی جهیت حرکیت از وضیعیت موجیود بسیوی نقطیه‬
‫مطلوب‪ ،‬طی شود(که هدف این تحقیق نیست)‪.‬‬
‫مؤلفه چالش‬

‫ردیف‬
‫زیرمؤلفه چالش‬
‫‪W(15,9,2‬‬
‫اطالعاتی‬

‫‪T(9,16,‬‬
‫)‪18,23‬‬

‫‪C1‬‬
‫‪0) -‬‬

‫امکان نفوذ و سرقت اطالعاتی آینده دشمن در شبکههای فرماندهی و کنترل‬

‫ضعف سامانههای عملیااتی در حاوزههاای مختلاف کشاف‪ ،‬شناساایی‪،‬رهگیری‪،‬‬

‫‪W(14,1,5)-‬‬

‫‪C2‬‬
‫)‪T(4,11‬‬
‫عملیاتی‬

‫درگیری و انهدام‬
‫در اختیااار نبااودن اطالعااات دقیااق و تجربااه سااایر کشااورها در زمینااه سااامانه‬
‫فرماندهی و کنترل‬
‫آسیبپذیری آینده فضای سایبری در حوزه سامانههای فرماندهی و کنترل‬
‫حمالت سایبری آینده به سامانه فرماندهی و کنترل‬
‫‪W(5,9,11,12,20)-‬‬

‫‪C3‬‬
‫)‪T(9,10,16,21‬‬
‫فضای سایبری‬

‫اشراف و تسلط اطالعاتی دشمن در فضای سایبری‬

‫امکان کاشت ایمپلنت سایبری در سامانههای سختافزار و نرمافازاری باه منظاور‬
‫جاسوسی و تخریب‬
‫وجود مادخل مخفای‪ 1‬در ساامانههاای پاایش و رصاد و پاردازش ساامانههاای‬
‫فرماندهی و کنترل‬

‫‪1- Back door‬‬

‫‪16‬‬
 ‫مؤلفه چالش‬

‫ردیف‬
‫زیرمؤلفه چالش‬

‫مشااکل ارتباطااات اطالعاااتی بااین مراکااز فرماناادهی و کنتاارل‪ ،‬دسااتگاههااا و‬ ‫‪C4‬‬

‫‪W(1,9,20,2‬‬
‫‪1)-T(6,16,‬‬
‫ارتباطی‬
‫سازمانهای ذیربط‬

‫)‪18‬‬
‫ضعفهای آینده سیستم ارتباطی مورد استفاده‬
‫ضعف سیستمهای رصد و پایش تهدیدات فرماندهی و کنترل‬

‫)‪20)-T(7,16,22,23‬‬
‫‪W(5,11,14,16,19,‬‬
‫‪C5‬‬
‫اهمیت باالی مرکز فرماندهی و کنترل ملحوظ در استراتژی تهدیدهای دشمن‬

‫زیرساختی‬
‫آساایبپااذیری حااوزه پدافناادغیرعامل و طراحاای سااطوح عملیاااتی و راهبااردی‬
‫فرماندهی و کنترل‬
‫ضعف زیرساختهای جمعآوری‪ ،‬پردازش و نگهداری اطالعات‬

‫‪17‬‬
‫فرمانییدهی و کنتییرل در حییوزه دفییاع هییوا ‪ -‬فضییایی کشییور در‬ ‫‪ .7‬نتیجه گیری و پیشنهادها‬
‫راستای بهره گیری از فرصت ها و نقاط قوت بیان شده به منظیور‬ ‫از آنجاییکه موضیوع تحقییق محییط شناسیی و در واقیع تبییین‬
‫برون رفت از چالشهای مد نظر تحقیق‪.‬‬ ‫عواملی است که آینده فرماندهی و کنترل از آنها متیاثر خواهید‬
‫بود‪ ،‬از دیدگاه آینده پژوهانه( بر اساس نگاه به گذشیته و حیال)‬
‫ب) انعقاد تفاهم نامیههیای همکیاری مشیترک بیا سیازمانهیای‬
‫بر اساس تجزیه و تحلیل انجام شده‪ ،‬عوامیل محیطیی اسیتخراج‬
‫مرتبط به منظیور همیاهنگی و همکیاری هیمافیزا در خصیوص‬
‫و تایید شده این تحقیق شامل عوامل محیطی داخلیی؛ تعیداد ‪22‬‬
‫نحوه مشارکت و عملکرد دستگاهها و سیازمانهیا در مواجیه بیا‬
‫ضعف‪ 24 ،‬قوت و همچنین عوامل محیطی خیارجی؛ تعیداد ‪26‬‬
‫چالشهای مورد اشاره تحقیق جهت رفع و یا تقلیل اثر آنها‪.‬‬
‫فرصت و ‪ 23‬تهدید میباشد ‪ .‬همچنین با توجه به نمیره میوزون‬
‫پ) شبکه سازی اطالعات مبادی ورودی و مراکز اطالعیات‬ ‫اخذ شده توسط هر عامل میتیوان بیه ترتییب اهمییت آنهیا را‬
‫مرتبط با حوزه دفاع هوا فضایی در سطح سازمانهیا بیا اسیتفاده‬ ‫اولویت بندی نمود‪ .‬بنا براین اهداف تحقیق که همانیا؛ شناسیایی‬
‫از امکانات و فنیاوری پیشیرفته و بیومی جهیت ایجیاد و ارتقیاء‬ ‫و تبیین عوامل محیط داخلی(ضعف و قوتهیا) میوثر بیر آینیده‬
‫آگاهی وضیعیتی بیه منظیور تصیمیمسیازی و میدیریت صیحنه‬ ‫فرماندهی و کنتیرل در حیوزه دفیاع هوافضیایی(هدف یکیم) و‬
‫عملیات تحت پروتکلهای ایمن و پیش بینی خطیوط داده رزرو‬ ‫شناسایی و تبیین عوامل محیط خارجی(تهدییدها و فرصیتهیا)‬
‫جهت استفاده در شرایط قطع ارتباط‪.‬‬ ‫موثر برآینده فرماندهی و کنترل در حوزه دفاع هوافضایی(هدف‬
‫ت) رفع مشکالت ساختاری و منابع انسانی به لحیاظ کمیی‬ ‫دوم) بوده اند‪ ،‬محقق گردید‪ .‬با توجه به تحلیل عوامل محیطیی و‬
‫و کیفییی جهییت سییازماندهی و همییاهنگی مناسییب بییا مبییادی‬ ‫اینکه فرماندهی و کنترل دفاع هیوا فضیایی بیا ضیعف و تهدیید‬
‫تصمیمسازی و تصمیمگیری سامانه فرمانیدهی و کنتیرل حیوزه‬ ‫مواجه است چالشهایی در این حوزه متصور است کیه بصیورت‬
‫دفاع هوا فضایی و ارتقاء سطح آمیادگی و انگییزه کارکنیان ایین‬ ‫پنج چالش عمده طی فرآینید تحقییق و بیر مبنیای ضیعفهیا و‬
‫مراکز در مواجیه بیا چیالشهیای آینیده فرمانیدهی و کنتیرل در‬ ‫تهدیدات متاثر دسیته بنیدی گردیید و الزم اسیت سیازمانهیای‬
‫حوزه دفاع هوافضایی‪.‬‬ ‫متولی امر با تیدوین راهبردهیای ترکیبیی مناسیب‪ 8‬و تخصییص‬
‫منابع مورد نیاز جهت پیادهسازی و اجرای آن ها حرکت نماینید‪.‬‬
‫د) بهییره گیییری از ارتباطییات امیین چنیید الیییه بییا رعایییت‬
‫در واقع با بهره گییری از قیوتهیا و فرصیتهیای فرمانیدهی و‬
‫مالحظات مربوطه و مد نظر قرار دادن پهنای باند باالی خطیوط‬
‫کنترل حوزه دفاع هوافضیایی‪ ،‬ضیعف هیای مطیرح شیده را بیر‬
‫ارتباطی‪ ،‬مدوالسیونهای با کیفیت و فشردگی زیاد‪ ،‬سیامانههیای‬
‫طرف نمیو ده و بتواننید تهدییدات میورد اشیاره و سیایر میوارد‬
‫متحرک و تجهیزات با قابلیتهیای بیاالی جنیگ الکترونییک در‬
‫احتمالی را دفع نماینید و در واقیع از چیالشهیای میورد اشیاره‬
‫زمینه ارتباطات شبکه فرماندهی و کنترل ‪.‬‬
‫عبور کرد‪ .‬در همین راستا‪ ،‬با تعمق در عوامل و عناصیر احصیاء‬
‫ج) ایجییاد سییاختار سییازمانی الزم در خصییوص آمییوزش و‬ ‫شده در این پژوهش‪ ،‬پیشنهادهای زیر برای سازمانهیای میرتبط‬
‫سییازماندهی نیییروی انسییانی جهییت رصیید و پییایش تهدیییدات‬ ‫به ویژه بخشهای دفاع هوافضایی که متولی اصلی امر مییباشیند‪،‬‬
‫سایبری فرماندهی و کنترل حوزه دفاع هوا فضایی جهت مقابلیه‬
‫ارائه میگردد‪:‬‬
‫با این قبیل تهدییدها بیا رویکردهیای مهیارت محیور و قابلییت‬
‫الف) مد نظر قرار دادن یافتههای این تحقیق در برنامیه رییزی و‬
‫محوری به منظور ایجاد‪ ،‬ارتقاء و حفظ بازدارندگی و پیشیگیری‬
‫تدوین سیاست ها‪ ،‬خط مشی ها و راهبردهیای مربیوط بیه آینیده‬
‫از حوادد و وارد آمدن خسارات احتمالی آینده‪.‬‬

‫چ)رعایت مالحظات پدافنید غیرعامیل مراکیز فرمانیدهی و‬

‫‪8‬راهبردهای ترکیبی‪ ،‬ترجیحا تمامی عوامل چهارگانه( ‪ )swot‬را دربر‬
‫کنترل با توجه به نقاط ضعف و محدودیتهای موجود‬
‫میگیرند‬

‫‪18‬‬
‫مقابله بیا تهدییدات نیاهمتراز‪ ،‬پاییان نامیه کارشناسیی‬ ‫ح) متحرک سازی مراکز ثابت فرماندهی و کنتیرل همیراه بیا‬
‫ارشد دافوس آجا‬ ‫خطوط و الییه هیای ارتبیاطی آن و‪ ...‬بیه منظیور رعاییت اصیل‬
‫هیدایت و فرمانیدهی غییر متمرکیز و اجیرای توزییع یافتیه (بیا‬
‫‪ )6‬حسیین بیگییی‪ ،‬ابییراهیم(‪ )1391‬مییدیریت راهبییردی‪،‬‬
‫اسییتقالل تییاکتیکی) در امییر فرمانییدهی و کنتییرل عناصییر دفییاع‬
‫انتشارات دانشگاه عالی دفاع ملی‪.‬‬
‫هوافضایی‪.‬‬
‫‪ )7‬دیو سیاالر عبدالرسیول(‪ ،)1385‬راهبردهیا و معمیاری‬
‫خ) آمایش سرزمینی مراکز فرماندهی و کنترل فعلی با لحیاظ‬
‫کالن فرماندهی و کنترل‪ ،‬تهیران‪ :‬موسسیه آموزشیی و‬
‫مراکییز رزرو و یییدکی جییایگزین بییا تاکییید بییر اصییل تحییرک و‬
‫تحقیقاتی ودجا‪ ،‬چاپ اول‪.‬‬
‫پشیتیبانی از یگییانهییای رزمیی و پشییتیبانی رزمییی در مییدیریت‬
‫‪ )8‬دیوییید اسییتیون آلبییرتس‪ ،‬متییرجم مرتضییی احمییدی‬ ‫صحنه نبرد و دفاع همه جانبه ‪.‬‬
‫(‪ )1396‬قدرت در لبه‪ ،‬فرماندهی و کنتیرل در عصیر‬
‫د)امکان کنترل و هدایت همه سامانههای پدافنید هوافضیایی‬
‫اطالعات‪ ،‬تهران‪ :‬موسسه آموزشی و تحقیقاتی صینایع‬ ‫اعم از موشکی‪ ،‬شنود الکترونیکی‪ ،‬جنگال از مراکز فرمانیدهی و‬
‫دفاعی‬ ‫کنترل با تلفیق همیه داده هیا و تجمییع و یکپیارچگی اطالعیات‬
‫‪ )9‬دیوید استیون آلبرتس(ترجمه مراد سنگر گیر)(‪)1396‬‬ ‫سامانه های مذکور در میدیریت صیحنه نبیرد بیویژه در شیرایط‬

‫درک فرماندهی و کنترل‪ ،‬تهیران‪ :‬موسسیه آموزشیی و‬ ‫بحران و جنگ‪.‬‬

‫تحقیقاتی صنایع دفاعی‬ ‫منابع )‪(References‬‬

‫‪ ) 10‬رستمی‪ ،‬فیرزاد(‪)1395‬تحیول در ماهییت جنیگهیای‬ ‫‪ )1‬بختیییاری‪ ،‬ایییرج(‪ .)1398‬نظییام فرمانییدهی و کنتییرل‬
‫آینده؛ جمهوری اسالمی ایران؛ سناریوها‪ ،‬فرصتهیا و‬ ‫پدافند غیر عامل‪ ،‬انتشارات دانشگاه عالی دفاع ملی‪.‬‬
‫چالشها مجله سیاست دفاعی‪ ،‬دوره ‪ ،25‬شماره ‪97‬‬ ‫‪ )2‬پردیس‪ ،‬سیدرضا (‪ .)1384‬اهمییت راهبیردی سیامانه‬
‫‪ ) 11‬سییتاریخییواه‪ ،‬علییی و سییید رضییا پییردیس(‪)1391‬‬ ‫فرماندهی و کنترل و تدوین راهبرد بهینه در توسیعه و‬
‫فرمانیییدهی و کنتیییرل ‪ ، )C4ISR( 1‬جلییید یکیییم‪،‬‬ ‫کاربرد فرماندهی و کنتیرل در نهاجیا‪ ،‬دانشیگاه عیالی‬
‫انتشارات دانشگاه هوایی‪1391 ،‬‬ ‫دفاع ملی‪.‬‬
‫‪ ) 12‬ستاریخواه‪ ،‬علیی و همکیاران(‪ ،)1393‬ارائیه الگیوی‬ ‫‪ )3‬تقی پور حسین(‪ ،)1392‬شیبکه دییدهبیانی در سیامانه‬
‫مطلوب سامانهی فرماندهی و کنترل راهبردی اجیا در‬ ‫فرمانیییدهی و کنتیییرل قرارگیییاه پدافنییید هیییوایی‬
‫افق ‪ ،1404‬مرکز مطالعات راهبردی اجا‬ ‫خییاتماالنبیییاء(ص) آجییا در مقابلییه بییا نیروهییای‬
‫‪ ) 13‬صیییادقی زاده‪ ،‬محمدرضیییا(‪ ،)1393‬سیییامانههیییای‬ ‫فرامنطقهای‪ ،‬پایاننامه کارشناسی ارشد ‪ ،‬دافوس آجا‬
‫فرماندهی و کنترل خودکار در شبکه یکپارچه پدافنید‬ ‫‪ )4‬جاللی فراهانی‪ ،‬غالمرضیا و بختییاری‪ ،‬اییرج(‪،)1397‬‬
‫هوائی با توجه بیه تهدییدات فرامنطقیهای‪ ،‬پاییاننامیه‬ ‫تبیین عوامل موثر بر نظام فرماندهی و کنتیرل سیازمان‬
‫کارشناسی ارشد دافوس آجا‬ ‫پدافنیید غیییر عامییل‪ ،‬فصییلنامه مطالعییات دفییاعی‬
‫‪ ) 14‬علمداری‪ ،‬عباس(‪ ،)1390‬بیازطراحی شیبکه و سیامانه‬ ‫استراتژیک‪ ،‬سال شانزدهم‪ ،‬شماره ‪28- 5 ،74‬‬
‫فرماندهی و کنترل ‪ C4ISR‬پدافنید هیوایی در کلییه‬ ‫‪ )5‬چمنیی‪ ،‬مسییلم(‪،)1396‬راهکیار مناسییب جهیت ارتقییاء‬
‫پایداری شبکه فرمانیدهی و کنتیرل پدافنید هیوایی در‬

‫‪19‬‬
 ،‫ جهت مقابله با تهدیدات نیاهمگون‬، ‫سطوح سازمانی‬
‫پایاننامه کارشناسی ارشد دافوس آجا‬
‫) مییروری بییر‬1384(‫ احیییا‬،‫ مهییدی و یییاوری‬،‫ ) فهیمییی‬15
:‫ تهییران‬، C4i ‫ادبییات و معرفییی طیرح هییای مهیم‬
‫ چیاپ‬،‫موسسه آموزشی و تحقیقیاتی صینایع دفیاعی‬
‫اول‬
‫)؛ جنگ ترکیبیی و جنیگ‬1394(‫ سید محسن‬،‫ ) یارندی‬16
‫ انتشییارات مرکییز‬،‫ نسییلهییای جدییید جنییگ‬،‫آرمییانی‬
‫تحقیقات راهبردی‬
،‫ ) الگوی فرماندهی و کنترل هیوایی در جنگهیای آینیده‬17
‫ آینییده‬،‫ خییادم دقیییق امیرهوشیینگ‬،‫حیییدریان محسیین‬
‫ پیاییز‬، 14 ‫ شیماره‬،‫ سیال چهیارم‬،‫پژوهیی دفیاعی‬
86- 61 ‫صص‬1394
18) David S. Alberts (OASD-NII – DoD CIO,
USA)& Mark E. Nissen (US Naval
Postgraduate School, USA), The
international C2 jurnal, volume 3, Number
2, 2010
19) C4ISR Integration Task Force and C4I
System Architecture Joint Vision, Masashi
Fujimoto, 2015
20) Helldin, T., Falkman, G., Riveiro, M.,
Dahlbom, A., & Lebram, M. (2013).
Transparency of military threat evaluation
through visualizing uncertainty and system
rationale. In International Conference on
Engineering Psychology and Cognitive
Ergonomics (pp. 263-272). Springer Berlin
Heidelberg.
21) Chris Morris, “Weapons of Mass
Protection: Non Lethality, Information
Warfare, and Air Power in the Age of
Chaos”, Airpower Journal, Spring 2013,
pp. 15-29.

20