RANGKUMAN BAHASA SUNDA

KELAS VI

Pangajaran 1
Nangtayungan Sasatoan

Sub Tema 1

A. Wacana

Anak Si Rénggé

Pun bapa seneng pisan miara ingon – ingon (sasatoan). Di bumina téh aya kelenci,
marmut, japati, sareng hayam. Hayamna rupi – rupi, sajabi ti hayam kampung aya ogé
hayam pelung, bangkok, sareng hayam katé ogé aya.

Di pengkereun bumina, bapa ogé ngadamel balong anu dipelakan rupi - rupi lauk
saperti lauk emas, lauk mujaér, lauk guramé, jeung lélé. Balongna téh teu patos jero, margi
saur bapa melang bilih aya anu titeuleum.

Hiji waktos Si Rudi nyarios ka bapana hoyong miara meri. Ku bapana disatujuan, tapi
moal mésér anakna badé megarkeun nyalira.

“Urang megarkeun waé, endogna urang mésér ka Mang Toha,” saur bapana.

Ti harita bapa sareng putrana teras bébérés, kaleresan aya hayam anu badé
nyileungleum nyaéta Si Rénggé. Endog Si Rénggé ditukeuran ku bapana ku endog meri ti
Mang Toha téa. Megarkeun meri saur bapana kedah ku hayam anu nuju nyileungleum. Margi
ari ku indung merina mah tara megar. Leres waé dina waktosna, anak Si Rénggé téh megar
sadayana mani lalucu pisan.

Tos umur saminggu anak Si Rénggé ku bapa diturunkeun kana balong, ditutur – tutur
ku Si Rudi bisi tilelep. Si Rudi mani resepeun pisan ningali anakna Si Rénggé ngarojay di jero
balong, mani resep katingalina téh.

I. Jawab pananya di handap ieu!

1. Saha anu resep miara ingon – ingon téh?

2. Sato naon waé anu diinguna téh?
3. Di mana perenahna bapa ngadamel éta balongna téh?
4. Dipelakkan lauk naon waé éta balongna téh?
5. Geus umur saminggu anakna Si Rénggé ku bapana sok dikumahakeun?

B.SUNDA/ Kls VI Page 1

 II. Harti Kecap

1. Pun bapa resep miara ingon – ingon.

 Ingon – ingon = sato anu sok diingu
2. Bapa nuju ngadamel kulah.
 Kulah = balong atawa émpang (kolam).
3. Saur bapa ngadamel balongna tong jero teuing, melang sing aya nu tigejebur.
 Melang = hariwang ( hawatir).
4. Tuh Si Rénggéna rék nyileungleum (mengerami).
 Nyileungleum = ngadekeman endog sangkan megar (menetas).
 Rénggé = warna bulu hayam
 Megar = endog megar, beulah cangkangna, tuluy kaluar anakna.
5. Mimiti mah Si Rénggé téh cicing waé, tapi mireungeuh anakna dipapangku ari
garapak téh ngabintih ka Si Rudi, tuluy cilingcingcat ka ditu ka dieu.
 Mireungeuh = ningali, nempo
 Ngabintih = ngeunakeun bagian awak nu matak nyeri ka batur.
 Cilingcingcat = teu daék cicing, turun naék
6. Si Rudi malah ngahajakeun seuseurian ningali anakna Si Rénggé tikoséwad.
 Ngahajakeun = ngahalnakeun, milampah hal anu dilarang, minangka protés.
 Tikoséwad = labuh.
7. Buuk Kang Wawan mah rintin jiga akina.
 Rintit = keriting, kribo
8. Hayam pelung kagungan bapa mah warnana borontok.
 Borontok = warna bulu hayam beureum totol - totol bodas.

III. Ngaran anak sato

1. Begog = anak monyét

2. Belo = anak kuda
3. Bilatung = anak ucing
4. Bocokok = anak buhaya
5. Buncit = anak beurit
6. Burayak = anak lauk
7. Buruy = anak bangkong
8. Cémé = anak embé ( kambing )
9. Ciak = anak hayam
10. Enéng = anak munding
11. Hileud = anak kukupu
12. Kicik / kirik = anak anjing
13. Ménél = anak gajah

B.SUNDA/ Kls VI Page 2

 14. Pedēt = anak sapi
15. Piyik = anak japati
16. Utek – utek = anak reungit

Sub Tema 2

IV. Ngaran tempat nu aya di Kabupaten Bandung.

 Di Kabupaten Bandung aya 31 Kecamatan diantarana waé aya:

1. Kecamatan Margaasih = Kelurahan Margaasih, Cigondéwah Hilir, Lagadar,
Nanjung, Rahayu, Mekarahayu.

2. Kecamatan Margahayu = Kelurahan Margahayu Tengah, Margahayu Selatan,

Sukaménak, Sayati, Sulaéman.

3. Kecamatan Cileunyi = Kelurahan Cileunyi Kulon, Cileunyi Wétan, Cibiru Wétan,

Cibiru Hilir, Cinunuk, jst

4. Kecamatan Balééndah = Kelurahan Andir, Malakasari, Maggahang, Balééndah,

Rancamanyar, jst

5. Kecamatan Banjaran = Kelurahan Banjaran Kulon, Banjaran Wétan, Mekarjaya,

Néglasari, Pasirmulya, jst

6. Kecamatan Soréang = Kelurahan Soréang, Sukajadi, Sukanagara, Pamekaran,

Sekarwangi, jst

V. Kecap serepan tina basa asing.

1. Kecap serepan anu asalna tina basa Walanda contona:

 émbér, baskom, dasi, anduk, saku, kosmetik, parfum
2. Kecap serepan anu asalna tina basa Arab contona:
 kopéah, masjid, musola, kitab, madrasah
3. Kecap serepan anu asalna tina basa Cina contona:
 loténg, tahu, soun, bapaw, tauco
4. Kecap serepan anu asalna tina basa Sangsekerta
contona:
 bumi, angkasa, nagara, kota, sagara

Sub Tema 3

B.SUNDA/ Kls VI Page 3

 VI. Ngaran Patukangan

1. Anjun = tukang nyieun barang tina taneuh

2. Baramaén = tukang ngamén atawa tukang baramaén.
3. Bengkong = tukang nyunatan
4. Dalang = tukang ngalalakonkeun carita wayang
5. Kamasan = tukang nyieun perhiasan tina emas atawa perak
6. Kuncén = tukang ngajaga kuburan
7. Modin = tukang adan
8. Palédang = tukang nyieun parabot tina kaléng atawa tambaga.
9. Pamatang = tukang moro sato ngagunakeun tumbak
10. Palika = tukang teulem
11. Pamayang = tukang ngala lauk
12. Nayaga = tukang nabeuh gameulan
13. Panday = tukang nyieun parabot tina beusi
14. Sarati = tukang meruhkeun sato galak
15. Sindén = juru kawih atawa tukang ngawih dina wayang golék

Pangajaran 2

Hirup Rukun Sauyunan

Sub Tema 1

A. Wacana

Penca Silat

Penca silat atawa penca téh seni béla diri tradisional nu asalna ti Indonésia. Di
Indonésia, ieu penca téh hirup di suku bangsana, di antarana baé di Minang, Sunda,
Jawa, jeung Bali. Salian di Indonésia ieu seni béla diri téh nyampak jeung hirup ogé di
Malaysia, Brunéy, Singapura, Filipina Selatan, Jeung Thailand. Malah di Vietnam ogé
ayeuna mah aya penca ogé, sabab diwanohkeun ku jawara – jawara penca ti Indonésia.

Penca ngandung opat aspék, nyaéta: méntal spiritual, seni budaya , olahraga, jeung
béla diri. Jéntréna mah kieu. Nu diajar penca, ku guruna sok diajarkeun kumaha carana
ngadalian émosi, ngalatih kasabaran jeung tahapan – tahapan séjénna. Nu diajar penca
ogé, utamana ditatar Sunda diajar kaéndahan gerakan nu disebut “ Kembang.” Urang

B.SUNDA/ Kls VI Page 4

 Sunda atawa suku bangsa séjénna upama mintonkeun penca sok dibarengan ku wirahma
lagu. Di tatar Sunda mah matak sok disebut “kendang penca” da dipirig ku kendang jeung
tarompétna. Nu diajar penca ngalakukeun olah raga, lantaran dina penca aya gerakan nu
puguh éntép seureuhna nepi ka nu menca perlu tanaga jeung ngaluarkeun karinget. Nu
pamungkas, nu diajar penca tangtuna boga maksud pikeun mertahankeun dirina tina
sagala tina sagala bahaya.

Penca jadi alat dina ngabeungkeut rasa duduluran sangkan guyub di Nusantara.
Diajar penca lain pikeun néangan satru kabuyutan tapi pikeun népakan kanyaah ka
sasama. Salian ti éta, nya pikeun kaséhatan, kaéndahan, jeung pertahanan diri.

B. Harti Kecap

1. Wanoh = wawuh, kenal.

2. Jawara = juara, jalma jago.
3. Jéntré = écés, jelas.
4. Kembang = penca igel, penca ibing, seni penca.
5. Ngadalian, kadali = nahan.
6. Mintonkeun, pinton = témbong, némbongkeun.
7. Wirahma = aturan lagu nu ngeunah kadéngéna, irama.
8. Pamungkas, pungkas = panungtung, tungtung, ahirna.
9. Ngabeungkeut = ngahijikeun.
10. Guyub = akur, rukun, babarengan.
11. Satru kabuyut = musuh, lawan.

Sub Tema 2

C. Kecap Rajékan

 Kecap rajekan nyaéta kecap anu disebut dua kali boh engangna boh wangun
dasarna, aya ogé anu sok ditambah rarangkén deui, boh rarangkén hareup, atawa
rarangkén tukang.

 Kecap Rajékan diantarana:

1. Kecap Rajekan Dwipurwa asalna tina dua kecap nyaéta "dwi" anu hartina "dua" jeung
"purwa" anu hartina "mimiti atawa awal".

contona: Mobil jadi momobilan, motor jadi momotoran, tajong jadi tatajong, sépak jadi
sésépak, teunggeul jadi teuteunggeul.

B.SUNDA/ Kls VI Page 5

 2. Kecap rajékan dwimadya asalna tina dua kecap nyaéta "dwi" anu hartina "dua" jeung
"madya" anu hartina "tengah,” jadi kecap rajékan dwimadya nyaéta kecap anu dirajék
engang tengahna.

Contona: sapeuting jadi sapeupeuting, sapoe jadi sapopoé.

3. Kecap rajékan dwilingga atawa dwimurni nyaéta kecap anu dirajék wangun dasarna
bari teu ngarobah sorana.

Conto kecap rajékan dwimurni: mobil-mobil, motor-motor, jalma-jalma, buku - buku

4. Kecap rajékan dwiréka nyaéta kecap anu diréka – réka.

Conto kecap rajékan dwiréka: pulang-pelong, luak-lieuk, tual-toél, bulak - balik

5. Kecap rajékan trilingga nyaéta kecap anu dirajék atawa disebut tilu kali wangun dasarna.
Contona: tang-ting-tung, dat-dit-dut, trang-tréng-trong, bla – blig – blug, dar – dér – dor

D. Kecap Sabalikna nyaéta kecap anu miboga harti sabalikna / lawan kecap

Conto kecap sabalikna :

1. Gedé sabalikna leutik / alit
2. Alus sabalikna goréng / butut
3. Ditolak sabalikna ditarima
4. Sepi sabalikna ramé
5. Bersih sabalikna kotor
6. Lila sabalikna sakeudeung ( sebentar )
7. Jangkung sabalikna pendék
8. Panjang sabalikna pondok
9. Loba sabalikna saeutik
10. Mahal sabalikna murah
11. Béda sabalikna sarua
12. Kolot sabalikna budak
13. Jauh sabalikna deukeut

E. Kecap Sasaruaan nyaéta kecap anu miboga harti sarua

Conto :
1. Gedé = badag = ageung ( besar )
2. Leutik = alit
3. Alus – saé
4. Ayeuna = kiwari
5. Gampang = babari = gampil
6. Hésé = susah

B.SUNDA/ Kls VI Page 6

 7. Baréto = baheula ( dahulu )
8. Sepi = jempling

Sub Tema 3

F. Bituna warna
1. Bajuna hideung mani lestreng.
2. Warna sapatuna konéng mani enay.
3. Daun tangkal sampeu héjo mani ngagedod.
4. Caina herang mani ngagenclang.
5. Kang Toni maké baju warnana bodas mani nyacas.
6. Éta topi téh warnana beureum mani euceuy.

G. Babasan

1. Hampang leungeun = sok tunggal teunggeul ka batur

2. Hampang birit = sok daék ditutah titah
3. Beurat birit = hésé ditutah titah.
4. Atah anjang = langka nganjang, jarang nganjang
5. Lésang kuras = nu teu bisa nyekel duit
6. Peujit korēseun = babari lapar
7. Laér gado = sok kabitaan ku dahareun batur
8. Epés méér = babari ceurik
9. Hējo tihang = sok pundah pindah pagawéan
10. Gurat batu = mawa karep sorangan.
11. Kandel kulit beungeut hartina teu boga kaéra
12. Kurung batok hartina resep cicing di imah
13. Murag bulu bitis hartina resep indit – inditan / teu betah cicing di imah

Pangajaran 3
Tokoh Sunda

sub Tema 1

 Taufik Hidayat jeung Susi Susanti téh atlit badminton anu kasohor.

B.SUNDA/ Kls VI Page 7

 Dina kalimah di luhur aya kecap badminton. Éta téh ngaran salah sahiji jenis olah
raga. Dina unggal olah raga aya rupa - rupa istilah.

 Anu kaasup istilah dina badminton nyaéta:

1. Kok = alat keur maén badminton anu dijieun
tina bulu hayam.
2. Nét = jaring anu dipasang di tengah lapang
keur maén badminton.
3. Rakét = alat keur nakol kok
4. Lépri = juri
5. Lésmén = juri kenca (kiri) , katuhu (kanan)
atawa hakim garis
6. Sérpén = nakol kok rék ngamimitian
pertandingan
7. Lob = kok ngalambung ka luhur
8. Sémés = nakol kok tarik pisan ka arah lawan.
9. Néting (nétting) = nakol kok kena kana nét.
10. Jus (deuce) = jumlah scor sami
11. Békhén = nakol kok ti gigir beulah kenca di
operk ka beulah katuhu
12. Dropsot = nakol kok jiga nu tarik padahal
lalaunan ragrag di deukeut net lawan.

 Istilah di handap ieu aya dina olah raga sepak bola nyaéta:
1. Hén (handsball ) = bal keuna kana leungeun sbol
2. Prikik (Free kick) = tendangan bebas
3. Kornal (corner kick) = tendangan juru ( sudut )
4. Kiper (goal keeper) = tukang ngajaga gawang
5.Bek (back) = pamain tukang
6.Pasing (passing) = tehnik ngoper bal ti pamaén nu hiji kanu séjénna.

Sub Tema 2

 Kecap Panganteur.

1. am dahar béréwék soéh belewer malédog

2. berebet lumpat beretek lumpat blug labuh
3. hing ceurik sup asup bray muka, bray beunta, caang
4. trét nulis breg hujan léos indit

B.SUNDA/ Kls VI Page 8

 5. brus mandi gék diuk cakakak seuri
6. gantawang nyarékan jol datang jep jempé, jep jempling
7. leguk nginum jung nangtung segruk ceurik
8. torojol datang cong nyembah prak digawé
9. dug saré reg eureun réngkénék ngigel
10. geleser maju térékél naék pes pareum
11. jrut turun pok ngomong orolo Utah (muntah)

A. Pola kalimah ( S – P – O) = ( J- C- O )

1. Subjek dina basa sunda disebutna jejer.

2. Predikat dina basa sunda disebutna caritaan.
3. Obyek dina basa sunda disebutna obyék.
4. Keterangan dina basa sunda disebutna katerangan.
 Katerangan aya dua nyaéta:
 Katerangan waktu
 Katerangan tempat

 Conto kalimah anu ngandung pola kalimah jejer, caritaan ( J – C )

1. Andi keur lulumpatan.

2. Budi keur dibaju.
3. Nani keur mandi.

 Conto kalimah anu ngandung pola kalimah jejer, caritaan, obyek ( J- C – O )

1. Rina mésér tahu.

2. Andi nendang bal.
3. Ibu nyeuseuh baju.

 Conto kalimah anu ngandung pola kalimah jejer, caritaan, obyék, katerangan (
J-C-O- Kt)

1. Bibi nuju ngagoréng témpé di dapur.

2. Aki nuju melak cau di kebon.
3. Bapa nuju ngala lauk di balong.

 Conto kalimah anu ngandung pola kalimah jejer, caritaan, obyék, katerangan (
J-C-O- Kw)

1. Santi mésér mobil poé Salasa.

2. Karin ngirim surat ka akina poé Kemis.

C. Kalimah aktif jeung pasif.

1. Conto kalimah aktif:

 Budi nendang bal di lapangan.
B.SUNDA/ Kls VI Page 9
  Ibu keur ngagoréng tahu.
 Wawan keur ngala lauk di balong.

2. Conto kalimah pasif:

 Bal ditendang ku Budi di lapangan.
 Sangu keur digoréng ku ibu.
 Lauk diala kuWawan di balong.

D Kecap Kantétan

 Kecap kantétan nyaéta dua kecap anu dihijikeun ngawangun kecap anyar sarta
ngabogaan harti anu béda tina haryti kecap asalna.

 Conto kecap kantétan:

1. Panon poé 11. jam tangan

2. Kupinggajah 12. suku kuda
3. kumis ucing 13. ruang tamu
4. kaca piring 14. buku tulis
5. beureum sisit 15. péso raut
6. raja pati 16. calana pangsi
7. sapatu kulit 17. jakét kulit
8. kompor gas 18. batu bata
9. endog hayam 19. minyak kalapa
10. sapi perah 20. Kaos kaki

Pangajaran 4
Globalisasi

Sub Tema 1

A. Pupuh Mijil
Aduh Gusti anu maha suci
Sim abdi rumaos
Pangna abdi dumugi ka késrék
Rék ka sepuh parantos ngusir
Takabur sareng dir,
téga nundung sepuh
Aduh gusti nu kawasa
Jisim abdi ageung dosa
Pangna abdi gering nangtung
B.SUNDA/ Kls VI Page 10
 Rék ka sepuh wantun nundung

B. Pupuh Mijil
Mesat ngapung putra sang arimbi
Jeung méga geus awor
Beuki lila beuki luhur baé
Larak – lirik ningali ka bumi
Milari sang rai
Pangéran Bimanyu

 Watek Pupuh Mijil ngagambarkeun rasa sedih/kasedih, tapi masih kēnēh aya harepan
 Guru lagu jeung guru wilang dina Pupuh Mijil nyaēta :
1. Baris kahiji 10 –i
2. Baris kadua = 6 –o
3. Baris katilu = 10 – e
4. Baris kaopat = 10 – i
5. Baris kalima = 6 – i
6. Baris kagenep = 6 – u

C. Harti Kecap
1. Sibanyo hartina ngumbah leungeun
2. Sibeungeut hartina ngumbah beungeut
3. Siduru hartina ngahaneutan awak di hareupeun hawu / tungku
4. Sidakep hartina ngalipet panangan di hareupeun dada
5. Sidéngdang hartina diuk dina bangku bari ngayunkeun suku

Sub Tema 2

D. NgaranKekembangan.
1. Aléwoh kembang waluh ( labu )
2. Jantung kembang cau
3. Mérékényényén kembang jéngkol
4. Olohok kembang kadu
5. Ringsang kembang pare ( padi )
6. Suligar kembang kalapa
7. Bosongot kembang bako

B.SUNDA/ Kls VI Page 11

 8. Dingdet kembang sampeu
9. Ulated kembang bawang.
10. Sari kembang salak.
11. Pendul kembang peuteuy

E. Sora Sasatoan.

1. Sora anjing= ngagogog

2. Sora hayam bikang = kokotak
3. Sora hayam jago = kongkorongok
4. Sora embé = ngabérélé
5. Sora maung = ngagaur
6. Sora kuda = ngahiem
7. Sora reungit = ngahieung
8. Sora bangbara (lebah ) = ngahiung
9. Sora meri /éntog = ngawékwék
10. Sora manuk = récét

B.SUNDA/ Kls VI Page 12