ceneje<ì^ jep³e HeeþîeHegmlekeÀ efveefce&leer Je DeY³eeme¬eÀce mebMeesOeve ceb[U, HegCes

³eeb®³eeodJeejs efveOee&efjle veJeerve HeeþîeHegmlekeÀeJej DeeOeeefjle

F³ellee DekeÀjeJeer
cejeþer ³egJekeÀYeejleer

T
N
TE
þUkeÀ JewefMe<ìîes

N
 veJeerve HeeþîeHegmlekeÀeJej DeeOeeefjle.
 HeeþîeHegmlekeÀeleerue efJeYeeieebvegmeej IeìkeÀeb®eer mJeleb$e Je megìmegìerle ceeb[Ceer.

O
DeeoMe& Gllejebmeefnle mejeJeemeeþer YejHetj ke=Àleer.
 Òel³eskeÀ Heeþ Je keÀefJeles®³ee Debleer Yee<eeY³eemeeJej DeeOeeefjle JewefJeO³eHetCe& ke=ÀleeR®ee meceeJesMe.
C
 Òel³eskeÀ keÀefJelesle meefJemlej jmeûenCe ke=Àleer®ee DebleYee&Je.
 meKeesue DeY³eemeemeeþer mJeleb$e J³eekeÀjCe efJeYeeie Je GHe³eesefpele uesKeve efJeYeeie DebleYet&le.
E

 mJe³ebDeO³e³eveemeeþer HeefjHetCe& ceeie&oMe&keÀ.

PL
M
SA

Printed at: Print to Print, Mumbai

© Target Publications Pvt. Ltd.

No part of this book may be reproduced or transmitted in any form or by any means, C.D. ROM/Audio Video Cassettes or electronic, mechanical
including photocopying; recording or by any information storage and retrieval system without permission in writing from the Publisher.

Balbharati Registration No.: 2018MH0022 P.O. No. 190796

TEID: 13680
 ÒemleeJevee
vecemkeÀej, efJeoîeeLeea efce$e-cewef$eCeeRvees!
legcner ceneefJeoîeeue³eerve peerJevee®³ee GbyejþîeeJej Deenele. DekeÀjeJeer®es Je<e& cnCepes ceneefJeoîeeue³eerve peerJeveeleerue HeoeHe&Cee®es Heefnues Je<e&! DeeefCe Meemeveeves
efveOee&efjle kesÀuesu³ee veJeerve HeeþîeHegmlekeÀe®esner ns Heefnues®e Je<e& Deens. HeejbHeefjkeÀ DeY³eemeHeodOeleeruee veJes JeUCe osle, Yeeef<ekeÀ keÀewMeu³eeb®ee efJekeÀeme Je efJeefJeOe
J³eeJemeeef³ekeÀ mebOeeR®ee Heefj®e³e keÀªve osC³ee®ee mlegl³e Òe³elve efMe#eCe ceb[Ueves ³ee HeeþîeHegmlekeÀele kesÀuee Deens. efJeefJeOe meeefnl³eÒekeÀej Je veJ³ee-pegv³ee
meeefneql³ekeÀeb®³ee uesKeveMewueeR®ee Heefj®e³e keÀªve osCeejs, %eevej®eveeJeeoeJej DeeOeeefjle Demes ns veJeerve HeeþîeHegmlekeÀ efveefM®ele®e Yee<es®eer ©®eer Je Gb®eer Jee{JeCeejs Deens.
³eecegUs, Yee<ee%eeve ns HeÀkeÌle ÒeMveesllejebHegjles ce³ee&efole ve jenlee DeekeÀueve MekeÌleer Je mepe&veMeeruelee ³ee #eceleeb®ee efJekeÀeme keÀjCeejs þjsue. DeMee ³ee HeeþîeHegmlekeÀe®ess
met#ce efJeMues<eCe keÀªve le³eej keÀjC³eele Deeuesues ìeiexì ÒekeÀeMevee®es cejeþer ³egJekeÀYeejleer F³ellee DekeÀjeJeer ns HegmlekeÀ ÒekeÀeefMele keÀjleevee Deecnebuee Deevebo

T
nesle Deens.
³ee HegmlekeÀele Òel³eskeÀ HeeþeJej DeeOeeefjle veJeveJ³ee ke=ÀleeR®eer DeeoMe& Gllejebmeefnle ceeb[Ceer kesÀueer Deens. DeekeÀueve menpemeesHes JneJes ³eekeÀjlee Òel³eskeÀ Heeþele

N
keÀþerCe Meyoeb®³ee, JeekedÀÒe®eejeb®³ee cejeþer DeLee&meesyele®e Fbûepeerletvener DeLe& osC³eele Deeues Deensle Je DeeJeM³ekeÀ lesLes efìHeeb®eener meceeJesMe keÀjC³eele Deeuee Deens.
Heeþe®eer ceO³eJeleea keÀuHevee mHe<ì JneJeer ³eemeeþer Heeþe®eer HeeMJe&Yetceer lej keÀefJeles®es meKeesue DeekeÀueve JneJes ³eemeeþer keÀefJeles®ee DeeMe³e Je DeLe& ³eele efouee Deens.
Heeþe®³ee ceeb[Ceer®³ee ¬eÀceevegmeej ke=ÀleeR®eer ceeb[Ceer ns ìeiex쮳ee HegmlekeÀe®es JesieUsHeCe Deens, l³eecegUs ke=Àleer mees[Jeleevee Heeþeleerue Ieìvee¬eÀce Hegvne SkeÀJeej

TE
mHe<ì nesTve efJe<e³ee®es %eeve HekeÌkesÀ nesles. Òel³eskeÀ Heeþe®eer Heefj®ísoevegmeej efJeYeeieCeer keÀªve l³eele Deeke=ÀefleyebOe, DeesIelekeÌles, ®eewkeÀìer DeMee JewefJeO³eHetCe& `DeekeÀueve
ke=Àleer', cegyeuekeÀ `J³eekeÀjCe ke=Àleer', `mJecele/DeefYeJ³ekeÌleer' ³eeb®ee meceeJesMe keÀjC³eele Deeuee Deens. mebHetCe& HeeþeJej DeeOeeefjle ke=ÀleeR®ee `HeeþeOeeefjle ke=Àleer/keÀefJelesJej
DeeOeeefjle ke=Àleer' ³ee Meer<e&keÀebKeeueer meceeJesMe keÀjC³eele Deeuee Deens. keÀefJeleeb®eer HeoîeebMeeble efJeYeeieCeer keÀªve efJeefJeOe `DeekeÀueve ke=ÀleeR' meceJesle cegyeuekeÀ
`keÀeJ³emeeQo³e& ke=ÀleeR'®ee DebleYee&Je kesÀuee Deens. `cegodoîeeb®³ee DeeOeejs keÀefJelesmebyebOeer ke=Àleer' ³ee Meer<e&keÀeKeeueer Òel³eskeÀ keÀefJelesle cegodoîeebJej DeeOeeefjle ke=ÀleeR®ee

N
meceeJesMe keÀjC³eele Deeuee Deens. `jmeûenCe/YeeJeeLe&' ³ee Meer<e&keÀeKeeueer HeeþîeHegmlekeÀeleerue jmeûenCee®³ee cegodoîeebvee Devegmeªve Òel³eskeÀ keÀefJeles®es meefJemlej jmeûenCe
osC³eele Deeues Deens. J³eekeÀjCee®³ee Gllece mejeJeekeÀjlee Òel³eskeÀ Heeþ Je keÀefJeleebceO³es `Yee<eeY³eeme' ³ee Meer<e&keÀeKeeueer Yee<eeY³eemeeJej Je mJeeO³ee³eeJej DeeOeeefjle
ke=ÀleeR®ee meceeJesMe kesÀuee Deens.
O
DeHeefþle ieoîe DeekeÀuevee®ee mejeJe JneJee ³eemeeþer HeeþîeHegmlekeÀeleerue GleeN³eemen Heeþîeslej GleeN³eeJej DeeOeeefjle ke=Àleer Gllejebmeefnle osC³eele Deeu³ee
Deensle. MeyoefmeodOeer, MeyoMekeÌleer, keÀeJ³eiegCe, Jeeke̳emebMues<eCe, keÀeU Fl³eeoer efJeefJeOe J³eekeÀjefCekeÀ mebkeÀuHeveeb®³ee meKeesue DeY³eemeekeÀjlee mejeJeemeeþer ke=ÀleeRmen
mJeleb$e `J³eekeÀjCe efJeYeeie' osC³eele Deeuee Deens.
C
Deepe®³ee ³egJekeÀeuee keÀefjDejceOeerue mebOeeRmeeþer Yeeef<ekeÀ keÀewMeu³es efJekeÀefmele keÀjlee ³eeJeerle ³ee¢<ìerves DeeOegefvekeÀ keÀeUeMeer megmebiele IeìkeÀeb®ee meceeJesMe
HeeþîeHegmlekeÀele kesÀuee Deens. ³ee IeìkeÀebJej DeeOeeefjle ke=Àleer `GHe³eesefpele uesKeve' ³ee mJeleb$e efJeYeeieele DeeoMe& Gllejebmeefnle osC³eele Deeu³ee Deensle.
³ee HegmlekeÀele Òel³eskeÀ DeY³eemeIeìkeÀe®ee meJee¥ieeves HejeceMe& Iesleuee Deens. lesJne efJeoîeeL³ee¥meeþer ns HegmlekeÀ SkeÀ HeefjHetCe& ceeie&oMe&keÀ þjsue DeMeer Deecnebuee
Kee$eer Jeeìles. YejHetj mejeJe, megìmegìerle ceeb[Ceer, Deelcemeele keÀjC³eeme meesHeer Je DeesIeJeleer uesKeveMewueer ³eebcegUs ns HegmlekeÀ legce®³ee Hemebleerme Glejsue Demee
E

Deecnebuee efJeMJeeme Deens.

Òe³elveebleer HejcesMJej! ®euee ... efve³eespeveyeodOe DeY³eemeeuee meg©Jeele keÀª³ee, Hejer#esuee DeelceefJeMJeemeeves meeceesjs peeT³ee, legce®³ee Òe³elveeble
PL

Deecner meowJe legce®³ee meesyele®e Deenesle.

ns HegmlekeÀ HeefjHetCe& keÀjC³eemeeþer Deecner meJe&leesHejer Òe³elve kesÀues Deensle, lejer HegmlekeÀ DeefOekeÀeefOekeÀ Glke=À<ì JneJes, ³eemeeþer DeeHeu³ee met®evee
mJeeieleen& Deensle. ³eekeÀjlee DeeHeuee DeefYeÒee³e mail@targetpublications.org ³ee Fcesue Hell³eeJej HeeþJeeJee ner vece´ efJevebleer.
Oev³eJeeo!
%eeveeLeeAvee ceve:HetJe&keÀ MegYes®íe!
M

ÒekeÀeMekeÀ
DeeJe=lleer: ÒeLece
SA

Disclaimer
This reference book is transformative work based on 'Marathi Yuvakbharati; First Edition: 2019' published by the Maharashtra State Bureau
of Textbook Production and Curriculum Research, Pune. We the publishers are making this reference book which constitutes as fair use of
textual contents which are transformed by adding and elaborating, with a view to simplify the same to enable the students to understand,
memorize and reproduce the same in examinations.
This work is purely inspired upon the course work as prescribed by the Maharashtra State Bureau of Textbook Production and Curriculum
Research, Pune. Every care has been taken in the publication of this reference book by the Authors while creating the contents. The Authors
and the Publishers shall not be responsible for any loss or damages caused to any person on account of errors or omissions which might have
crept in or disagreement of any third party on the point of view expressed in the reference book.
© reserved with the Publisher for all the contents created by our Authors.
No copyright is claimed in the textual contents which are presented as part of fair dealing with a view to provide best supplementary study
material for the benefit of students.

2
 Deveg¬eÀceefCekeÀe
¬eÀ. Heeþe®es / keÀefJeles®es veeJe uesKekeÀ / uesefKekeÀe / keÀJeer / keÀJeef³e$eer He=<þ ¬eÀ.
Yeeie – 1
mJeleb$eles®eW mlees$e (keÀeJ³eevebo) mJeeleb$³eJeerj efJe.oe. meeJejkeÀj

T
1
1. ceecet efMeJeepeer meeJeble 6

N
2. ÒeeCemeF& (keÀefJelee) Fbefoje meble 25
3. DeMeer HegmlekebÀ [e@. efvece&uekegÀceej HeÀ[kegÀues 38

TE
4. Pee[eb®³ee ceveele peeT (keÀefJelee) veuesMe Heeìerue 56
5. HeefjceU Òeuneo kesÀMeJe De$es 66
6. oJeeble Deeefueme Yeu³ee HeneìeR (keÀefJelee) yee.meer.ce{xkeÀj 87

N
Yeeie – 2
7. `ceeCetme' yeebOet³ee! ÒeJeerCe oJeCes 97
8. SsmeeR De#ejW jefmekeWÀ (meblekeÀeJ³e)
O meble %eevesMJej 110
9. JeefnveeR®ee `megmeeì' meuuee MeesYee yeeWês 121
C
10. Meyo (keÀefJelee) ³eMeJeble ceveesnj 146
11. Jee*dce³eerve uesC³ee®ee efMeuHekeÀej megceleer osJemLeUs 157
E

12. HeQpeCe (keÀefJelee) veeruece ceeCeieeJes 176

 DeHeefþle ieoîe Gleejs 189
PL

Yeeie – 3
veeìkeÀ – meeefnl³eÒekeÀej-Heefj®e³e 193
1. nmeJeeHeÀmeJeer efoueerHe ÒeYeeJeUkeÀj 204
M

2. O³eeveerceveer ÒeMeeble oUJeer 214

3. megboj ceer nesCeej Heg.ue.osMeHeeb[s 222
SA

Yeeie – 4 GHe³eesefpele uesKeve

1. met$emeb®eeueve 230
2. cegefêleMeesOeve 236
3. DevegJeeo 243
4. Devegefoveer (yuee@ie) uesKeve 250
5. jsef[Deespee@keÀer 258
 Yeeie – 5 J³eekeÀjCe efJeYeeie
1. MeyoefmeodOeer
2. MeyoMekeÌleer
3. keÀeJ³eiegCe
4. Jeeke̳emebMues<eCe

T
5. keÀeU
6. MeyoYeso

N
265-310
7. Meyomecetneyeodoue SkeÀ Meyo

TE
8. DeeuebkeÀeef]jkeÀ Meyo
9. uesKeveefve³ece
10. efJejeceef®evns
11. cnCeer

N
12. keÀefJeles®es jmeûenCe
 meeefnefl³ekeÀeb®eer ìesHeCe veeJes, j®evee, HegjmkeÀej 311
O
C
ìerHe: HeeþeKeeueer efouesues ÒeMve * ³ee ef®evneves oMe&Jeues Deensle.
E
PL
M
SA

4
 2 ÒeeCemeF&
keÀJeef³e$eer®ee Heefj®e³e
Fbefoje meble (1914 les 2000)
ÒeefmeodOe keÀJeef³e$eer, keÀLeekeÀej Je ueefuele uesefKekeÀe.
ueneveHeCeeHeemetve®e l³eeb®³eeJej Jee*dce³ee®es mebmkeÀej Peeues nesles.
vesceke̳ee Je meceHe&keÀ Meyoeb®³ee ceeO³eceeletve DeefYeJ³ekeÌle nesC³ee®es
JewefMe<ìîe l³eeb®³ee keÀeJ³eele Dee{Ules. Òeerleer, efJejn,
SkeÀekeÀerHeCee®es og:Ke Fl³eeoer efJeefJeOe YeeJeveeb®ee keÀuueesU
efìHeCeejer, efvemeie&Òeefleceeb®ee vescekesÀHeCeeves JeeHej keÀjCeejer GlkeÀì,
YeeJeHetCe& Je ÒeefleYeemebHevve keÀeJ³eMewueer ner l³eeb®³ee keÀefJeles®eer
DeeCeKeer keÀener JewefMe<ìîes Deensle. l³eekeÀeU®³ee meceer#ekeÀebveer
FbefojeyeeF¥®³ee keÀefJelesuee `efJeMegodOe YeeJekeÀefJelee' cnCetve
O Heesnes®eeJee cnCetve ceer lees HeeKejebmeesyele Oee[uee Deens.
cegkeÌleHeCes oeo efoueer. `ieYe&jsMeerce' ³ee l³eeb®³ee keÀeJ³emebûeneuee
`meeefnl³e DekeÀeoceer®ee HegjmkeÀej' ÒeeHle Deens. l³eeb®eer
ueeskeÀieerleeb®es mebkeÀueve Je mebHeeovee®eer Flej HegmlekesÀner ÒekeÀeefMele
C
Peeueer Deensle.
keÀJeef³e$eer®es meeefnl³euesKeve
E
keÀefJeleemebûen: `menJeeme', `Mesuee', `jbieyeeJejer', `yeengu³ee',
`ieYe&jsMeerce', `ceWoer', `ce=iepeU', `ef®elkeÀUe', `JebMekegÀmegce',
PL
`efvejekeÀej'
keÀLeemebûen: `M³eeceueer', `keÀoueer', `®ewlet',
ueefuele uesKemebûen: `ce=odiebOe', `ceeueveieeLee'
M
keÀefJeles®ee DeeMe³e
SA
`ÒeeCemeF&' ³ee keÀJeef³e$eer Fbefoje meble ³eebveer efueefnuesu³ee
keÀefJelesle ûeeceerCe Yeeieeleerue HeeJemeeUîeeHetJeea®³ee efmLeleer®es JeCe&ve
Deeues Deens. GvneUe mebHeC³ee®³ee Je HeeJemeeUe megª nesC³ee®³ee
ojc³eeve®ee ne keÀeueeJeOeer Deens. IejeIejeble, MesleebceO³es DeeJeM³ekeÀ
leer HetJe&le³eejer Peeuesueer Deens. keÀJeef³e$eer cewef$eCeer®³ee veel³eeves
IeveeJeUeruee cnCepes®e cesIeceeuesuee/{ieebvee HeeJemee®³ee mejer IesTve
ueJekeÀjele ueJekeÀj ³esC³eemeeþer GlkeÀìHeCes efvejesHe HeeþJele Deens.
meeO³ee, meesH³ee Meyoeble kesÀuesueer ner HeeJemee®eer DeeUJeCeer Del³eble
YeeJejc³e Deens.
-- Fbefoje meble
T
keÀefJeles®ee DeLe&
`Heerþ keÀeb[les ................................... iegbletve?'
N
peCet keÀener DeeYeeUele je#emeerCe Oeev³e keÀeb[le DemeeJeer
FlekesÀ keÀ[keÀ Tve He[ues Deens. GvneUe mebHele Deeuesuee Demeuee
lejer Gvne®ee leeHe Demenîe nesle Deens. Gvne®³ee le[eK³eeves peerJe
TE
nwjeCe/keÀemeeJeerme Peeuee Deens. DeMeeJesUer ÒeeCemeF& (ceePeer ÒeeCeefÒe³e
meKeer) cesIeceeuee, keÀesCel³ee keÀeceele iegbletve jeefnueer yejs?
`efouee HeeKejeb®³ee .................. cew$eHeCee DeeþJetve...'
legP³ee Òeefle#esle Demeuesueer ceer legP³ee Yesìermeeþer FlekeÀer Deelegj
N
Peeues Deens, keÀer ceePee efvejesHe legP³eeHe³e¥le ueJekeÀjele ueJekeÀj
ns meKeer IeveeJeUer, DeeHeu³ee oesIeeR®eer leer ¢{ cew$eer DeeþJetve
Deeleelejer let ueJekeÀj ³es.
`He[JeUe ............................... þsefJeu³ee j®etve,'
let Deeueerme cnCepes legP³ee ceeieesceeie lees Je©Cejepee ³esF&ue®e. lees
³esCeej cnCetve IejeIejeble, MesleeMesleebJej HetJe&le³eejer megª Deens. HeeJemeele
yenjCeeN³ee He[JeU, YeesHeUe DeMee JesueJeieea³e Yeep³eeb®³ee ueeieJe[ermeeþer
le³eej kesÀuesu³ee ceeleer®³ee DeeUîee ceer Yeepetve þsJeu³ee Deensle. megkeÀuesu³ee
ieesJeN³eeb®ee {erie cees[tve l³ee ieesJeN³ee Iejele veerì j®etve þsJeu³ee Deensle.
`yewue Peeues ............................ Gvne®³ee ueeietve,'
Gvne®ee leeHe cegke̳ee iegjeJeemejebvee FlekeÀe Demenîe nesle
Deens, keÀer ceeuekeÀeves ieeF&iegjebvee Deelee ieesþîeele oeJeCeeruee yeebOetve
þsJeues Deens. HeeJemee®³ee eE®elesves l³eeb®es ceeuekeÀ DemJemLe Peeues
Deensle. leeHeu³ee Gvne®³ee iejce PeUe ve meesmeJeu³eecegUs uenevei³ee
peerJeeb®eer leeW[s megketÀve iesueer Deensle.
`efJeefnjer®³ee .................................. let meebie?'
keÀ[keÀ GvnecegUs efJeefnjer Deeìu³ee Deensle. efJeefnjer®³ee
Keesue leUeMeer Lees[smes®e HeeCeer efMeuuekeÀ Deens. met³e&efkeÀjCes
He[u³eecegUs les HeeC³ee®es ieesueekeÀej eEYeie peCet ®ekeÀekeÀle Deens. ceePes
ceve Iejele jcele veener, let keÀOeer ³esMeerue yejs?
`³es ie oew[le .................................. mJeHveebJej'
cesIeceeues, let OeeJeleHeUle DeeOeer ceeP³ee MesleeJej yejme Heent!
let yejmeMeerue, lesJne legP³ee ³esC³eeves Mesles efnjJeerieej nesTve peeleerue,
cnCetve MesleerYeeleer YejIeesme efHekeÀC³eemeeþer Je MesleceeuekeÀeb®es efnjJes
mJeHve mel³eele GlejJeC³eemeeþer let ³es.
25
 
Goe.
F³elleeHegCDekeÀjeJeer
es efpeunîeeleerue ceeUer
: cejeþer ³egJCekeÀYeejleer
e ³esLeerue Ieìvee.
`leMeer Peguele ................................. IeesUeMeer,' je#emeer je#emeerCe (monster)
leMeer®e [guelePeguele let ceeP³ee IejepeJeUner ³es. legP³eeletve JeekegÀ[sHeCee JeekeÀ[sHeCee, ³esLes DeLe&- ceveeleerue De{er/jeie
yejmeCeeN³ee, ®ece®eceCeeN³ee mejeRceO³es legPes Yee®es cevemeeskeÌle KesUleerue. (anger)
MesCeer ieesJeN³ee (dung cakes)
`DeeUW Jesuee®eW .............................. eE®eye eE®eye;'
meKee ³esLes DeLe&- Heleer, veJeje (husband)
ceer YeepeerHeeu³eemeeþer le³eej kesÀuesueer DeeUer legP³ee HeeC³eeves efYepet
os, efJenerj keÀeþeskeÀeþ Yeª os. ceePes meJe& Iejoej HeeJemeeves eEMeHetve efveIet os. mebieleer meesyele (together, company)

T
meebieeJee efvejesHe (message)
`GYeer jentve .......................... keÀewlegkeÀ meebiesve...'
ng[e ieesJeN³eeb®ee {erie (pile of dung cakes)
let DeMeer HeeTme IesTve Deeueerme, keÀer ceer oejele GYeer jentve

N
legP³ee meesyele KetHe ieHHee ceejsve. ceePee meKee keÀeUîee DeeF&®eer mesJee efìHee
keÀjC³eemeeþer, efnjJes mJeHve HegÀueJeC³eemeeþer Mesleele obie nesTve keÀece

TE
keÀjle Demesue, l³ee®es keÀewlegkeÀ leguee meebiesve. DeeUer yeer ueeJeC³eemeeþer DeesUerves kesÀuesues ceeleer®es ef{ieejs
`keÀeb ie JeekegÀ[sHeCee ne, ............. JeeN³eeJeªve Yejejer.' Oeev³eeleerue ìjHeÀues/meeueer keÀe{tve ìekeÀC³eemeeþer
keÀeb[Ces
les Oeev³e ®es®eC³ee®eer eEkeÀJee kegÀìC³ee®eer Òeef¬eÀ³ee
ceer FlekeÀer efJeveJeCeer keÀjle Deens, leguee efvejesHe Oee[le Deens;
HeCe let ceveele De{er Oeªve keÀe yejs yemeueer Deensme? let ceeP³eekeÀ[s HeoîeebMe 1

N
DeMeer Heeþ keÀe efHeÀjJeueer Deensme?
³es ie, ÒeeCemeF& ³es. JeeN³eeJej mJeej nesTve let ueJekeÀj ceuee ke=Àleer 1  DeekeÀueve
Yesìe³euee ³es.
MeyoeLe&
O ke=À.1. Deeke=ÀefleyebOe HetCe& keÀje.
i.
keÀJeef³e$eerves kesÀuesueer
C
keÀ[e[les keÀ[keÀ (extremely hot, scorching) HeeJemeeUîee®eer HetJe&le³eejer
keÀescesueer keÀescespeueer (dried)
1 2
keÀewlegkeÀ ÒeMebmee, mlegleer (praise)
Gllej 1.
E

IeveeJeU cesIeceeuee (clouds) He[JeU, YeesHeUîeeb®eer DeeUer Yeepetve þsJeCes

2. ieesJeN³eeb®ee {erie cees[tve MesCeer j®etve þsJeCes
IeesU ³esLes DeLe& - mejer (shower of rain)
PL

PeUe Gvne®ee leeHe, Oeie, Dee®e. ii.

Gvne®³ee keÀ[eke̳eecegUs efomet
PeeWyeCes KesUCes, cemleer keÀjCes (to play) ueeieuesues HeefjCeece
þeCeyeboer HeMetbvee ieesþîeele yeebOetve þsJeCes.
(animals tied in cowshed) 1 2 3 4
M

leg[gbye keÀeþeskeÀeþ, HetCe&HeCes (to the brim)

Gllej: 1. yewueebvee/iegjeJeemejebvee ieesþîeele yeebOetve þsJeCes
oew[Ces OeeJeCes (to run)
2. MesleceeuekeÀ yes®ewve nesCes
Oee[Ces HeeþJeCes (to send) 3. uenevei³ee yeeUeb®eer leeW[s keÀescespetve peeCes
SA

Heeþceesjer SKeeoîeekeÀ[s Heeþ keÀªve GYes jenCes 4. efJeefnjer DeeìCes

ÒeeCemeF& ÒeeCemeKeer, Del³eble DeeJe[leer, efpeJeueie cew$eerCe *ke=À.2. ®eewkeÀìer HetCe& keÀje.
(dearest friend)
i.
yes®ewve DemJemLe (to feel restless) keÀJeef³e$eerves efpeuee efJevebleer kesÀueer leer
Yejejer Jesieeves, PeìkeÀve (swiftly) ii. keÀ[e[l³ee Gvneuee efouesueer GHecee
eEYeie Deejmee (mirror)
cew$eHeCee cew$eer (friendship) iii. keÀJeef³e$eer®³ee cewef$eCeeruee meebieeJee
jceCes iegbie nesCes, ceive nesCes (to be engrossed) Heesnes®eJeCeejer
26
26
 

Heeþ 2 : ÒeeCemeF&
Gllej: i. ÒeeCemeF& IeveJeU keÀJeef³e$eerves DeeHeu³ee efÒe³emeKeer IeveeJeUeruee/cesIeceeuesuee
ii. Heerþ keÀeb[Ceejer je#emeer HeeTme DeeCeC³ee®es DeeJeenve kesÀues Deens.
iii. HeeKejs GvneUe mebHele Deeuee lejer Tve ceer cnCele Deens.
Gvne®³ee le[eK³eeves meJe& keÀemeeJeerme Peeues
HeeþîeHegmlekeÀeleerue He=<þ ¬eÀ. 7 Jejerue HeoîeHebkeÌleer Deensle. meejer me=<ìer keÀescespeueer Deens. HeeJemee®³ee Òeleer#esle
(1 les 20) Jee®ee Je ÒeMveeb®eer Gllejs efuene. Demeuesueer keÀJeef³e$eer cesIeceeuesuee meeo Ieeuele efJe®eejle Deens,
[`Heerþ keÀeb[les............................. keÀer `DeMee ³ee efyekeÀì Òemebieer let kegÀþs yejs iegbletve jeefnueer

T
..................... keÀOeer ³esMeerue let meebie?] Deensme? legP³ee Yesìermeeþer ceer FlekeÀer Deelegj Peeues Deens,
keÀer ceePee efvejesHe legP³eeHe³e¥le ueJekeÀjele ueJekeÀj Heesnes®eeJee

N
ke=Àleer 2  DeekeÀueve ³eemeeþer ceer lees HeeKejeb®³ee neleer Oee[uee Deens. let ceePeer
Del³eble efÒe³e meKeer Deensme. DeeHeueer ¢{ cew$eer DeeþJetve lejer
ke=À.1. `ÒeeCemeF&' ns Gllej ³esF&ue Demee ÒeMve le³eej keÀje.

TE
efveoeve let ueJekeÀj ³eeJesme.'
Gllej: keÀJeef³e$eer IeveeJeUermeeþer keÀesCeles efJeMes<eCe ³eespeles?
³esLes keÀJeef³e$eer GlkeÀìHeCes cew$eYeeJe peeieJele
ke=À.2. SkeÀe Jeeke̳eele Gllejs efuene. cesIeceeuesuee Je©Cejepeeme IesTve ³esC³ee®eer efJevebleer keÀjle
i. keÀJeef³e$eer ÒeeCeefÒe³e meKeer IeveJeUeruee keÀmeueer Deens.
DeeþJeCe keÀªve osle Deens?

N
ke=À.2. `ng[e cees[tve Iejeble MesCeer þsefJeu³ee j®etve' ³ee
Gllej: keÀJeef³e$eer efle®³ee ÒeeCeefÒe³e meKeer IeveJeUeruee l³eeb®³ee cew$eer®eer DeesUeRleerue efJe®eejmeeQo³e& mHe<ì keÀje.
DeeþJeCe keÀªve osle Deens. O Gllej: Òemlegle keÀeJ³eHebkeÌleer keÀJeef³e$eer Fbefoje meble ³eeb®³ee `ÒeeCemeF&'
ii. efJeefnjer®³ee Keesue leUeMeer efYebie keÀe efomet ueeieues ³ee keÀefJelesleerue Demetve ³eele HeeJemee®³ee Òeleer#esle DemeCeeN³ee
Deens? keÀJeef³e$eerves DeeHeu³ee efÒe³emeKeer IeveeJeUeruee/cesIeceeuesuee
Gllej: efJeefnjer®³ee Keesue leUeMeer efYebie efomet ueeieues Deens keÀejCe HeeTme DeeCeC³ee®es DeeJeenve kesÀues Deens.
C
leerJe´ Gvne®³ee keÀ[eke̳eecegUs efJenerj Deeìtve iesueer Deens. Òemlegle keÀefJelesle ûeeceerCe Yeeieeleerue
HeeJemeeUîeeHetJeea®³ee efmLeleer®es JeCe&ve Deeues Deens. keÀJeef³e$eerves
*ke=À.3. keÀejCes efuene.
³eboe®³ee HeeJemeeUîeele He[JeU, YeesHeUe DeMee JesueJeieea³e
i. yewueeb®es ceeuekeÀ yes®ewve Peeues Deensle, keÀejCe.........
E

Yeep³eeb®³ee ueeieJe[ermeeþer ceeleer®³ee DeeUer j®eu³ee Deensle.

Gllej: GvneUe mebHele Deeuee lejer Gvne®ee leeHe Demenîe nesle Deens. leer J³eJeefmLele Yeepetve DeeJeM³ekeÀ leer HetJe&le³eejer efleves keÀªve
HeeTme He[C³ee®eer keÀener ef®evns efomele veenerle, DeMee JesUer þsJeueer Deens. keÀ[keÀ Gvnele megkeÀuesu³ee ieesJeN³ee HeeJemeele
PL

cegke̳ee peveeJejebvee ®eeje-HeeC³ee®eer keÀcelejlee Yeemet MekeÀles,
Gvne®³ee leerJe´les®ee HeÀìkeÀe peveeJejebvee yemet MekeÀlees. lemes®e,
HeeTme He[uee veener, lej MesleerYeeleer efHekeÀCeej keÀMeer, ³ee
keÀeUpeerHeesìer yewueeb®es ceeuekeÀ yew®esve Deensle.
M
efYepet ve³es ³eemeeþer efleves ieesJeN³eeb®ee {erie cees[tve l³ee Iejele
vesìkesÀHeCeeves j®etve þsJeu³ee Deensle.
DeMee ÒekeÀejs, HeeJemeeUe ³esC³eeDeeOeer ³eesi³e leer
HetJe&le³eejer keÀªve keÀJeef³e$eerner HeeJemee®³ee Deeiecevee®eer

ii. yeeUeb®eer leeW[s keÀescespeueer, keÀejCe............ Òeleer#ee keÀjle Deens, ns Jejerue keÀeJ³eHebkeÌleeRletve efometve ³esles.
Gllej: Gvne®ee le[eKee keÀener kesÀu³ee keÀceer nesC³ee®es veeJe Iesle *ke=À.3. `efJeefnjer®³ee leUeR Keesue efometb ueeieueW ie eEYeie' ³ee
veener. DeMee JesUer leerJe´ Gvne®³ee PeUebcegUs uenevei³ee
SA

keÀeJ³eHebkeÌleer®ee DeLe& mHe<ì keÀje.

yeeuekeÀeb®es ®esnjs megkeÀues Deensle. l³eebvee ner G<Celee
meesmeJesveeMeer Peeueer Deens.
ke=Àleer 3  keÀeJ³emeeQo³e&
ke=À.1. `³es ie ³es ie IeveeJeUer cew$eHeCee DeeþJetve' ³ee
DeesUeRleerue YeeJemeeQo³e& mHe<ì keÀje.
Gllej: Òemlegle keÀeJ³eHebkeÌleer keÀJeef³e$eer Fbefoje meble ³eeb®³ee `ÒeeCemeF&'
³ee keÀefJelesleerue Demetve ³eele HeeJemee®³ee Òeleer#esle DemeCeeN³ee
Gllej: Òemlegle keÀeJ³eHebkeÌleer keÀJeef³e$eer Fbefoje meble ³eeb®³ee `ÒeeCemeF&'
³ee keÀefJelesleerue Demetve ³eele HeeJemee®³ee Òeleer#esle DemeCeeN³ee
keÀJeef³e$eerves DeeHeu³ee efÒe³emeKeer IeveeJeUeruee/cesIeceeuesuee
HeeTme DeeCeC³ee®es DeeJeenve kesÀues Deens.
GvneUe mebHetve HeeJemeeUe megª nesC³ee®ee keÀeU
peJeU Deeuee, lejer HeeTme He[C³ee®eer keÀener ef®evns efomele
veenerle, leeHeceeveeves FlekeÀe G®®eebkeÀ ieeþuee Deens, keÀer
ieeF&iegjebvee ieesþîeele yeebOetve þsJeC³eeefMeJee³e He³ee&³e Gjuee
27
 
Goe.
F³elleeHegCDekeÀjeJeer
es efpeunîeeleerue ceeUer
: cejeþer ³egJCekeÀYeejleer
e ³esLeerue Ieìvee.
veener. MesleceeuekeÀ HeeJemee®³ee ef®eblesves yes®ewve Deensle. ueneve HeeþîeHegmlekeÀeleerue He=<þ ¬eÀ. 8 Jejerue HeoîeHebkeÌleer
yeeuekeÀeb®es ®esnjs megketÀve iesues Deensle. HeeC³ee®ee meeþener (21 les 40) Jee®ee Je ÒeMveeb®eer Gllejs oîee.
mebHeuee Deens. efJenerj FlekeÀer Deeìueer Deens, keÀer efle®ee Keesue [³es ie oew[le.............................
leU GIe[îee [esUîeebveerner menpe Heenlee ³esT MekeÀlees. ............................. Yejejer.]
efle®³ee leUeMeer Lees[s®e HeeCeer efMeuuekeÀ Deens. met³e&efkeÀjCes
He[u³eecegUs les HeeC³ee®es ieesueekeÀej efYebie DeejMeemeejKes ke=Àleer 2  DeekeÀueve
®ecekeÀleevee efomele Deens, Demes JeCe&ve keÀJeef³e$eer ³esLes keÀjles.

T
ke=À.1. ®egkeÀer®es efJeOeeve MeesOee.
³esLes keÀJeef³e$eer Òel³e³ekeÀejer Òeefleces®³ee DeeOeejs
i. cesIeceeuesves oew[leOeeJele keÀJeef³e$eer®³ee IejeHeeMeer ³eeJes.
HeeC³ee®³ee ìb®eeF&®eer mecem³ee meeQo³e&HetCe& Meyoeble J³ekeÌle

N
ii. keÀJeef³e$eer cesIeceeuesmeesyele ieHHee ceejCeej Deens.
keÀjles.
iii. cesIeceeuesves keÀJeef³e$eer®es Iejoej eEMeHetve keÀe{eJes.
HeoîeebMe 2 iv. ÒeeCemeF& cesIeceeuesves JeeN³eeJej mJeej nesTve ³eeJes.

TE
Gllej: cesIeceeuesves oew[leOeeJele keÀJeef³e$eer®³ee IejeHeeMeer ³eeJes.
ke=Àleer 1  DeekeÀueve ke=À.2. keÀejCes efuene.
i. cesIeceeuesves MesleebJej yejmeeJes, keÀejCe...
ke=À.1. Deeke=ÀefleyebOe HetCe& keÀje.
Gllej: cesIeceeuee pesJne MesleebJej yejmesue, lesJne MesleerYeeleer efHekesÀue.

N
cesIeceeuesves ueJekeÀjele efMeJeej HegÀuesue, meJe&$e efnjJeeF& efomesue. MeslekeÀN³eebveer
1 2
ueJekeÀj ³esLes ³eeJes kesÀuesu³ee keÀ<ìeb®es ®eerpe nesF&ue DeeefCe MesleceeuekeÀebveer
Heeefnuesues efnjJesieej mJeHve mel³eele Glejsue. l³eecegUs, meJe&$e
Gllej: 1. MesleeJej 2.
O
IejeHeeMeer Deeveboe®es JeeleeJejCe efvecee&Ce nesF&ue.
*ke=À.2. ke=Àleer keÀje. ii. cesIeeceeuesves keÀJeef³e$eer®³ee IejepeJeU ³eeJes, keÀejCe...
C
1 Gllej: cesIeceeuee keÀJeef³e$eer®³ee IejepeJeU ³eslee®e efle®es Yee®es
keÀJeef³e$eerves ÒeeCemeF&®³ee cnCepes®e keÀJeef³e$eer®eer cegues HeeJemeele eE®eye vneleerue,
2
Deeieceveeveblej J³ekeÌle cesIeceeuesletve yejmeCeeN³ee Oeejeble KesUleerue, Jesuee®eer DeeUer
kesÀuesu³ee DeHes#ee 3 efYepeleerue, efJenerj HeeC³eeves leg[gbye Yejsue, Iejoej eEMeHetve
E

efveIesue, keÀJeef³e$eer efle®³eeMeer KetHe ieHHee ceejsue DeeefCe Mesleele

4
Gllej: 1. Jesueeb®eer DeeUer efYepet os jeyeCeeN³ee DeeHeu³ee meK³ee®es keÀewlegkeÀ efleuee meebiesue.
PL

2. efJenerj leg[gbye Yeª os ke=Àleer 3  keÀeJ³emeeQo³e&

3. meejs Iejoej ef®ebye efYepet os *ke=À.1. `³es ie oew[le OeeJele DeeOeer ceeP³ee MesleeJej:' ³ee
4. legP³eeMeer cevemeeskeÌle ieHHee ceeª os DeeefCe ceeP³ee keÀeJ³eHebkeÌleer®ee DeLe& mHe<ì keÀje.
meK³ee®eer keÀewlegkesÀ leguee meebiet os Gllej: Òemlegle keÀeJ³eHebkeÌleer keÀJeef³e$eer Fbefoje meble ³eeb®³ee `ÒeeCemeF&'
M

ke=À.3. ®eewkeÀìer HetCe& keÀje. ³ee keÀefJelesleerue Demetve ³eele HeeJemee®³ee Òeleer#esle DemeCeeN³ee
i. keÀJeef³e$eerves DeeHeu³ee efÒe³emeKeer IeveeJeUeruee/cesIeceeuesuee
cesIeceeuesves MesleceeuekeÀeb®³ee mJeHveebJej
HeeTme DeeCeC³ee®es DeeJeenve kesÀues Deens.
SA

HeebIejeJeer DeMeer iees<ì

Òemlegle keÀeJ³eHebkeÌleeRle, Gvne®ee Demenîe leeHe Meeble
ii. cesIeceeues®³ee pejer®³ee IeesUeMeer keÀjC³eemeeþer, meJe&$e DeeveboerDeevebo HegÀueJeC³eemeeþer let
PeeWyeCeejs OeeJeleHeUle ³es, DeMeer Deepe&Je³egkeÌle efJeveJeCeer keÀJeef³e$eer
cesIeceeuesuee keÀjle Deens. cesIeceeuee Je©Cejepeemeesyele ³esF&ue
*iii. Mesleele jceCeejer J³ekeÌleer DeeefCe MesleeJej yejmesue lesJne efMeJeej efnjJeeF& HeebIejsue.
MesleerYeeleer efHekesÀue. efnjJeeF&®³ee ªHeeves mece=odOeer ³esF&ue Je
Gllej: i. efnjJee Mesuee ii. efle®es Yee®es yeUerjepee®es mJeHve meekeÀej nesF&ue, Demee DeeMe³e ³ee
iii. keÀJeef³e$eer®ee meKee/veJeje keÀeJ³eHebkeÌleeRodJeejs metef®ele neslees.
28
28

*ke=À.2. `Mesuee efnjJee HeebIej ceeuekeÀeb®³ee mJeHveebJej,' ³ee
DeesUeRleerue YeeJemeeQo³e& mHe<ì keÀje.
Gllej: Òemlegle keÀeJ³eHebkeÌleer keÀJeef³e$eer Fbefoje meble ³eeb®³ee `ÒeeCemeF&'
³ee keÀefJelesleerue Demetve ³eele HeeJemee®³ee Òeleer#esle DemeCeeN³ee
keÀJeef³e$eerves DeeHeu³ee efÒe³emeKeer IeveeJeUeruee/cesIeceeuesuee
HeeTme DeeCeC³ee®es DeeJeenve kesÀues Deens.
yengleebMe Mesleer ner HeeJemee®³ee HeeC³eeJej DeJeuebyetve
Demeu³eecegUs HeeJemeeDeeOeer MeslekeÀjer Meslepeceerve YeepeCes,
veebiejCeer keÀjCes, DeeUer j®eCes, leCe keÀe{Ces DeMeer efJeefJeOe keÀeces
keÀjle Demeleele. je$ebefoJeme, Gvneleeveele Ieece ieeUle Demeleele.
HeeTme Deeu³eeveblej l³eeb®³ee keÀ<ìeb®es ®eerpe nesCeej Demeles; HeCe
Je©Cejepee JesUsJej yejmeuee veener, lej l³eeb®es keÀ<ì, l³eebveer
Heeefnuesues efnjJ³eeieej efMeJeeje®es mJeHve mel³eele keÀmes Glejsue?
³eemeeþer keÀJeef³e$eer Deepe&Je³egkeÌle Yee<esle cewe$f eCeer®³ee veel³eeves
cesIeceeuesuee efJeveJele Deens, keÀer let ueJekeÀjele ueJekeÀj MesleebJej
yejme, pesCeskeÀªve MesleceeuekeÀeb®eer mJeHves mel³eele Glejleerue.
³esLes keÀJeef³e$eerves GlkeÀì Je YeeJeHetCe& Meyoeble kesÀuesueer
cesIeceeues®eer DeeUJeCeer metef®ele nesles. O eE®eye efYepeJeC³eemeeþer, ieHHee ceejC³eemeeþer, Mesleele jceuesu³ee
*ke=À.3.`leMeer Peguele Peguele ³es ie ceeefPe³ee IejeMeeR' ³ee
keÀeJ³eHebkeÌleeR®ee DeLe& mHe<ì keÀje.
Gllej: Òemlegle keÀeJ³eHebkeÌleer keÀJeef³e$eer Fbefoje meble ³eeb®³ee `ÒeeCemeF&'
C
³ee keÀefJelesleerue Demetve ³eele HeeJemee®³ee Òeleer#esle DemeCeeN³ee
keÀJeef³e$eerves DeeHeu³ee efÒe³emeKeer IeveeJeUeruee/cesIeceeuesuee
HeeTme DeeCeC³ee®es DeeJeenve kesÀues Deens.
E
³esLes keÀJeef³e$eer efle®³ee ÒeeCeefÒe³e meKeeruee – cesIeceeuesuee
meebiele Deens, keÀer legP³ee ³esC³eeves meJe&$e DeeveboerDeevebo Hemejsue,
efMeJeejs efnjJeeF&ves mepeleerue. l³eecegUs, let Je©Cejepeeuee IesTve,
PL
MesleebJeªve Peguele Peguele Lesì ceeP³ee IejepeJeU ³es keÀejCe efleLes
legPes Yee®es legPeer Deelegjlesves Jeeì Heenle Demeleerue. legP³ee
keÀefJelesJej DeeOeeefjle ke=Àleer
M
*ke=À.1. Keeueerue lekeÌl³eele meg®eJeu³eevegmeej keÀefJeles®³ee DeesUer efuene.
¬eÀ. ÒeeCemeF&uee keÀJeef³e$eer ÒeeCemeF& ve Deeu³eeves ÒeeCemeF& ner®e keÀJeef³e$eer®eer
efJevebleer keÀjles l³ee DeesUer keÀJeef³e$eer®³ee DemJemLe cevee®es
SA
JeCe&ve keÀjCeeN³ee DeesUer oMe&JeCeeN³ee DeesUer
Gllej:
¬eÀ. ÒeeCemeF&uee keÀJeef³e$eer ÒeeCemeF& ve Deeu³eeves
efJevebleer keÀjles l³ee DeesUer keÀJeef³e$eer®³ee DemJemLe cevee®es
JeCe&ve keÀjCeeN³ee DeesUer
i. ³es ie ³es ie IeveeJeUer ÒeeCemeF& IeveeJeU
cew$eHeCee DeeþJetve... kegÀþs jeefnueer iegbletve?

Heeþ 2 : ÒeeCemeF&
Deeieceveeves les KetHe®e Deeveboer nesleerue. les legP³ee pejermeejK³ee
®ece®ecel³ee mejeRceO³es eE®eye efYepeleerue, cevemeeskeÌle yeeie[leerue.
³esLes, keÀJeef³e$eer efÒe³emeKeer cesIeceeuesuee DeeHeu³ee Iejer
³esC³ee®es Deeceb$eCe osle SkeÀe veJeerve, Òescee®³ee veel³ee®eer
(ceeJeMeer Yee®³ee®³ee) DeesUKe keÀªve osles.
*ke=À.4. `keÀeb ie JeekegÀ[sHeCee ne, keÀeb ie DeMeer Heeþceesjer? ³es ie
T
³es ie ÒeeCemeF& JeeN³eeJeªve Yejejer' ³ee DeesUeRleerue
YeeJemeeQo³e& mHe<ì keÀje.
N
Gllej: Òemlegle keÀeJ³eHebkeÌleer keÀJeef³e$eer Fbefoje meble ³eeb®³ee `ÒeeCemeF&'
³ee keÀefJelesleerue Demetve ³eele HeeJemee®³ee Òeleer#esle DemeCeeN³ee
keÀJeef³e$eerves DeeHeu³ee efÒe³emeKeer IeveeJeUeruee/cesIeceeuesuee
TE
HeeTme DeeCeC³ee®es DeeJeenve kesÀues Deens.
Òemlegle keÀefJelesle keÀJeef³e$eer meKeer cesIeceeuesuee `ueJekeÀj
³esC³ee®ee' efvejesHe HeeKejebkeÀjJeer HeeþJele Deens. Gvneves yespeej
Peeuesu³ee ieeF&Jeemejeb®es, MesleceeuekeÀeb®es, yeeuekeÀeb®es oeKeues osle
N
HeeCeer ìb®eeF&®eer Yeerleer J³ekeÌle keÀjle Deens. HeeJemeeUîee®eer
HetJe&le³eejer Peeuesueer Demetve MesleerYeeleer efHekeÀJeC³eemeeþer, Iejoej
meK³ee®es keÀewlegkeÀ SskeÀC³eemeeþer let ³es, DeMeer veeveeÒekeÀejs
DeeUJeCeer keÀªveosKeerue cesIeceeuee SskeÀle veener. leer ceveele De{er
Oeªve, Heeþ efHeÀjJetve yemeueer Deens. efle®eer ceveOejCeer
keÀjC³eemeeþer keÀJeef³e$eer Jejerue HeoîeHebkeÌleer efleuee GodosMetve
cnCele Deens. efle®³ee Yesìermeeþer Deelegj Peeuesu³ee keÀJeef³e$eeruee
efleves JeeN³eeJej mJeej nesTve lJejsves Yesìe³euee ³eeJes DeMeer
efJeveJeCeer keÀJeef³e$eer ³esLes keÀjle Deens.
cesIeceeues®ee ©meJee keÀe{C³eemeeþer keÀJeef³e$eer efle®eer
efpeJneUîeeves keÀMeer ceveOejCeer keÀjles ³ee®es YeeJejc³e ef®e$eCe
³esLes Dee{Ules.
ceeuekeÀe®³ee
cew$eerCe Deens ns mJeHveHetleeameeþer DeeJeenve
keÀjCeeN³ee DeesUer
ÒeeCemeF& ner®e keÀJeef³e$eer®eer ceeuekeÀe®³ee
cew$eerCe Deens ns mJeHveHetleeameeþer DeeJeenve
oMe&JeCeeN³ee DeesUer keÀjCeeN³ee DeesUer
ÒeeCemeF& IeveeJeU Mesuee efnjJee HeebIej
kegÀþs jeefnueer iegbletve? ceeuekeÀeb®³ee mJeHveebJej
29

Goe.
F³elleeHegCDekeÀjeJeer
es efpeunîeeleerue ceeUer
: cejeþer ³egJCekeÀYeejleer
e ³esLeerue Ieìvee.
ii. ceve ueeiesvee Iejeble:
keÀOeer ³esMeerue let meebie?
iii. ³es ie oew[le OeeJele
DeeOeer ceeP³ee MesleeJej:
Mesuee efnjJee HeebIej

ceve ueeiesvee Iejeble:
keÀOeer ³esMeerue let meebie?
efouee HeeKejeb®³ee neleeR
ceePee meebieeJee Oee[tve:
³es ie ³es ie IeveeJeUer
cew$eHeCee DeeþJetve...
GYeer jentve oejeble
legP³ee mebieleer yeesuesve:
meKee jceuee Mesleeble

T
ceeuekeÀeb®³ee mJeHveebJej l³ee®es keÀewlegkeÀ meebiesve...
iv. leMeer Peguele Peguele keÀeb ie JeekegÀ[sHeCee ne,

N
³es ie ceeefPe³ee IejeMeeR: keÀeb ie DeMeer Heeþceesjer?
³es ie ³es ie ÒeeCemeF&

TE
JeeN³eeJeªve Yejejer.
v. DeeUW Jesuee®eW efYepetb os,
Yej efJenerj leg[gbye:
meejW Iejoej ceePeW
efYepetb os ie eE®eye eE®eye;

N
vi. ³es ie ³es ie ÒeeCemeF&
JeeN³eeJeªve Yejejer.
O
ke=À.2. keÀeJ³emeeQo³e& *ii. `keÀJeef³e$eer DeeefCe ÒeeCemeF& ³eeb®³eeleerue veeles
keÀJeef³e$eerves GvneUîee®³ee leerJe´les®es JeCe&ve keÀjleevee efpeJneUîee®es Deens', mHe<ì keÀje.
C
*i.
³eespeuesueer ÒeleerkesÀ mHe<ì keÀje. Gllej: keÀJeef³e$eer Fbefoje meble ³eeb®³ee `ÒeeCemeF&' ³ee keÀefJelesle
Gllej: `ÒeeCemeF&' ³ee keÀefJelesle keÀJeef³e$eer Fbefoje meble efJeefJeOe ÒeleerkeÀeb®³ee HeeJemee®³ee Òeleer#esle DemeCeeN³ee keÀJeef³e$eerves DeeHeu³ee
ceeO³eceeletve GvneUîee®³ee leerJe´les®es JeCe&ve keÀjleele. keÀefJeles®³ee efÒe³emeKeer IeveeJeUeruee/cesIeceeuesuee HeeTme DeeCeC³ee®es
E

meg©Jeeleeruee®e Gvne®ee Ye³ebkeÀjHeCee oeKeJeC³eemeeþer peCet keÀener DeeJeenve kesÀues Deens.

DeeYeeUele je#emeerCeerves Oeev³e keÀeb[eJes FlekesÀ keÀ[keÀ Tve He[ues ÒeeCemeF& cnCepes®e Del³eble peerJeeYeeJee®eer cew$eerCe,
PL

Deens, DeMee DeLee&®es ÒeleerkeÀ l³ee JeeHejleele. oener efoMee leHle
Peeu³ee Deensle. meejer me=<ìer Gvneves HeesUtve efveIeeueer Deens.
ieeF&iegjebvee ieesþîeele keÀeW[tve þsJeues Deens. jKejKeerle Gvne®eer
leerJe´lee ve meesmeJeu³eecegUs uenevei³eeb®es HegÀueebmeejKes keÀesceue ®esnjs
Gvneves megketÀve iesues Deensle, ns meebieleevee keÀJeer `keÀescesueer leeW[s' ns
M
efÒe³e meKeer. Òemlegle keÀefJelesle keÀJeef³e$eer cesIeceeuesuee
ÒeeCemeF&®³ee veel³eeves ³esC³ee®es DeeJeenve keÀjle Deens.
DeeHeu³ee efÒe³emeKeerves ueJekeÀjele ueJekeÀj DeeHeu³eeuee
YesìeJes, cnCetve keÀJeef³e$eer HeeKejebkeÀjJeer lJeefjle efvejesHe Oee[le
Deens. l³eeb®³ee ¢{ cew$eer®eer nkeÌkeÀeves DeeþJeCe keÀªve osle

ÒeleerkeÀ ³eespeles. keÀJeef³e$eer efleuee OeeJeleHeUle ³esC³eeefJe<e³eer efJeveJele Deens.

efJenerj Deeìueer Deens ns meebieleevee keÀJeef³e$eer eEYeiee®es DeeHeu³ee cevee®eer Ieeuecesue DeeHeu³ee efpeJeueie
ÒeleerkeÀ JeeHejles. efJeefnjer®ee leU efomeeJee, FlekesÀmes HeeCeer
SA

cewef$eCeerkeÀ[s ceveceeskeÀUsHeCeeves J³ekeÌle keÀjeJeer, l³eeÒeceeCes

eEYeieemeejKes ®ekeÀekeÀleevee efomele Deens, Demes leer cnCeles.
cesIeceeuesletve PejCeeN³ee HeeJemee®³ee mejeRmeeþer leer pejer®³ee
IeesUe®es ÒeleerkeÀ JeeHejles. keÀJeef³e$eer®eer cegues ceeJeMeer®³ee
veel³eeves cesIeceeues®³ee pejer®³ee IeesUeMeer KesUleerue DeMeer
megboj keÀuHevee keÀJeef³e$eer ³esLes keÀjles.
cesIeceeuee/IeveeJeU ner peCet efle®eer KetHe peJeU®eer,
peerJeM®ekebÀþM®e cew$eerCe®e Deens DeMeer keÀuHevee keÀjle keÀJeef³e$eer
efle®³eemeeþer `ÒeeCemeF&' cnCepes®e ÒeeCeefÒe³e meKeer®es ÒeleerkeÀ ³eespeles.
30
30
keÀJeef³e$eer cesIeceeuesMeer mebHetCe& keÀefJeleeYej efpeJneUîeeves mebJeeo
meeOeles. ceePes ue#e Iejele ueeiele veener let keÀOeer yejs ³esMeerue?
Demes efJe®eejle keÀJeef³e$eer DeeHeues DeOeerj ceve efle®³ee peJeU
ceeskeÀUs keÀjles. efle®³ee ³esC³eeves meJe&$e DeeveboerDeevebo Yeªve
jenerue, MesleceeuekeÀeb®eer mJeHves meekeÀej nesleerue, efle®³ee
Yee®³eebvee ceeJeMeeruee Yesìlee ³esF&ue, lesner efle®³ee ³esC³eeves KetHe
KegMe nesleerue DeeefCe efle®³ee pejeroej IeesUbeMeer KesUle
yemeleerue, DeMeer YeeJejc³e keÀuHevee keÀJeef³e$eer keÀjles.
 
cesIeceeues®es DeeefCe keÀJeef³e$eer®es veeles FlekesÀ GlkeÀì,
peerJeeYeeJee®es Deens, keÀer keÀJeef³e$eer efle®³eemeesyele KetHe ieHHee
ceejCeej Deens DeeefCe keÀeUîee DeeF&®eer mesJee keÀjCeeN³ee, Mesleele
efnjJeb mJeHve HegÀueJeC³ee®³ee keÀeceele J³emle DemeCeeN³ee DeeHeu³ee
uee[ke̳ee meK³ee®eer keÀewlegkesÀ leer efleuee meebieCeej Deens.
cesIeceeuesJej keÀJeef³e$eer®ee `cew$eerCe' cnCetve FlekeÀe
nkeÌkeÀ/DeefOekeÀej Deens, keÀer efle®ee ©meJee keÀe{C³eemeeþer
keÀJeef³e$eer efle®eer ceveOejCeer keÀjles. JeeN³ee®³ee Jesieeves ceuee
Yesìe³euee ³es, DeMeer DeeUJeCeer keÀjles.
ke=À.3. DeefYeJ³ekeÌleer
*i. legce®³ee Heefjmejeleerue HeeJemeeUîeeHetJeea®³ee efmLeleer®es
JeCe&ve keÀje.
Gllej: keÀJeef³e$eer Fbefoje meble ³eeb®³ee `ÒeeCemeF&' ³ee keÀefJelesle ûeeceerCe
Yeeieeleerue IejeIejeble ®eeueCeeN³ee HeeJemeeUîeeHetJeea®³ee
efmLeleer®es JeCe&ve kesÀues Deens; Hejbleg Deece®³ee Menjele cee$e
N
HeeJemeeUîeeHetJeea®eer Oeeboue Lees[er JesieUer Demeles. GvneUe
Deesmejle Deeuee, keÀer keÀ[keÀ Gvnele JeeUle Ieeleuesueer meJe&
JeeUJeCes (Goe. efJeefJeOe Oeev³es, megkeÀer ce®íer, HeeHe[,
O Deece®³ee peerJeveJeeefnveer jsuJesueener peesjoej HeÀìkeÀe yemelees.
kegÀj[³ee, meeb[ies) DeeJejC³ee®eer IeeF& efometve ³esles.
cemeeu³ee®³ee HeoeLee¥vee Tve oeKeJetve efiejCeerletve cemeeues
kegÀìtve DeeCeues peeleele. ueesCe®eer, cegjebyes, HeeHe[ Fl³eeoer
C
yesieceer®es HeoeLe& [y³eeble J³eJeefmLele Yeªve þsJeues peeleele.
mJe®í Oegleuesueer, Gvnele JeeUJeuesueer DebLe©Ce-
HeebIe©Ces, keÀHeeìeleerue keÀHe[s Ie[îee Ieeuetve keÀHeeìele
E
J³eJeefmLele j®etve þsJeues peeleele. Iejeoejeuee Hue@efmìkeÀ®eer
DeeJejCes ueeJetve HeeJemee®³ee Deeieceveemeeþer meppe kesÀues
peeles.
PL
Deecneb efJeoîeeL³ee¥vee MeeUe ceneefJeoîeeue³es megª
nesC³ee®es JesOe ueeieleele. l³eecegUs jsvekeÀesìdme, í$³ee, ®eHeuee
DeMee meeefnl³ee®eer Kejsoer megª nesles. veJeerve ieCeJesMe,
HeeþîeHegmlekesÀ, Jenîee IesC³eemeeþer ogkeÀeveele Pegbye[ G[les.
M
*ii. HeeJemeeveblej legce®³ee Heefjmejele nesCeeN³ee yeouee®es
JeCe&ve keÀje.
SA
Gllej: keÀ[keÀ Gvneves leeHeuesu³ee OejCeerJej HeeJemee®³ee mejer
yejmeu³eeJej ceeleer®ee megboj megJeeme Deemecebleele ojJeUlees
DeeefCe HeeJemeeUîee®³ee Deeiecevee®eer ®eentue ueeieles. HeeTme
He[u³eeJej Heefjmejeleerue OegUerves ceeKeuesueer Iejs, Fceejleer,
Pee[s-Jesueer meejs eE®eye vneTve efveIeles! meJe& Heefjmej DebIeesU
kesÀu³eeÒeceeCes efvece&U nesTve peelees. Pee[eb®eer Heeves DeefOekeÀ®e
lepesueoej efomet ueeieleele. efKe[keÀerletve efomeCeejs otjJej®es
[eWiej efnjJesieej nesTve peeleele. JeeleeJejCe Òemevve nesles.
keÀOeerkeÀOeer Tve-meeJeueer®ee ueHeb[eJe megª neslees DeeefCe
Heeþ 2 : ÒeeCemeF&
DeekeÀeMeele FbêOeveg<³ee®eer keÀceeve GieJeles, leer HeenC³ee®ee
DevegYeJe DeefJemcejCeer³e Demelees. ³ee keÀeUele jml³eeJej
[jeBJe-[jeBJe DeeJeepe keÀeveer He[t ueeielees DeeefCe FlekesÀ
efoJeme kegÀþslejer ieg[tHe Peeuesues yes[tkeÀoeoe vepejsme He[leele.
ieeb[gUemeejKes efve©HeêJeer ke=Àceer, lemes®e ceeM³eebmeejKes efJeefJeOe
keÀerìkeÀ nîee $eÝletle nceKeeme Deepetyeepetuee efomeleele.
Heefnu³ee HeeJemeele efYepeC³eemeeþer, Jeenl³ee HeeC³eele
T
nes[îee mees[C³eemeeþer Deecner ye®®eskebÀHeveer Deieoer Deelegj
Demelees. jsvekeÀesìdme Ieeleuesueer, jbieeryesjbieer í$³ee IesTve
N
efHeÀjCeejer cegues-ceeCemes Heenleevee jbieeryesjbieer HegÀueHeeKejs
efYejefYeju³ee®ee Yeeme neslees.
TE
meKeue Yeeie Demeu³eecegUs peje HeeTme He[uee, keÀer
Deece®³ee Heefjmejele vesnceer KetHe HeeCeer mee®eles. FlekesÀ, keÀer meJee¥vee
ieg[IeeYej HeeC³eeletve peeJes ueeieles. jmlee efomesveemee neslees. veeues
leg[ybg e Yejleele DeeefCe ceie `HeeCeer®e HeeCeer ®entkeÀ[s' DeMeer
efmLeleer nesles. Heefjmejeleerue MeeUe, ceneefJeoîeeue³es,
keÀe³ee&ue³eebYeesJeleer leUer mee®eleele. cegmeUOeej HeeJemee®ee lej
*iii. HeeJemeeveblej keÀesCeekeÀesCeeuee keÀmeekeÀmee Deevebo neslees
les efuene.
Gllej: keÀ[keÀ Gvneves meejer me=<ìer keÀescespetve iesuesueer Demeles. DeMee
JesUer Gvne®³ee keÀeefnueercegUs nwjeCe Peeuesues peerJe HeeJemee®eer
Deelegjlesves Jeeì Heenle Demeleele. DeMee SKeeoîee #eCeer
yejmeCeeN³ee JeUJee®³ee mejer ceveele keÀesCe Deevebo efvecee&Ce
keÀjleele! HeeJemee®³ee Deeieceveeves meejer me=<ìer DeeveboefJeYeesj
yeveles. leHle peceerve le=Hle nesles. HeMet-He#eer megKeeJeleele.
HeeJemee®eer ®eelekeÀemeejKeer Jeeì HeenCeeje MeslekeÀjer jepee
ceveesceve megKeeJelees keÀejCe Deelee l³eeves kesÀuesu³ee keÀ<ìeb®es
meeLe&keÀ nesCeej Demeles. MesleerYeeleer efHeketÀve l³eeves Heeefnuesues
efnjJes mJeHve meekeÀej nesCeej Demeles.
HeeTme Deeuee, keÀer ieejieej mejeRle eE®eye efYepee³euee
efceUCeej ³ee keÀuHevesves®e cegues Deevebefole nesleele. HeeJemee®³ee
HeeC³eele keÀeieoer nes[îee mees[Ces, ef®eKeueele HegÀìyee@ue KesUCes,
vee®eCes, G[îee ceejCes, ieeCeer ieeCes Demes ceveemeejKes GHe¬eÀce
keÀje³euee efceUu³eecegUs leer Yeueleer®e KetMe Demeleele.
cesIe oeìtve ³eslee®e efHemeeje HegÀueJetve ceesj vee®et
ueeielees. ®eesefnkeÀ[s DeeveboerDeevebo Hemejlees. me=<ìer®es DevegHece
meeQo³e& v³eeneUCeejs He³e&ìkeÀ, OeyeOey³eebvee ³ee®e keÀeUele
Yesìer osleele. Je=#eÒesceer ³ee®e keÀeUele Je=#eueeieJe[er®es GHe¬eÀce
Deeveboeves Heej Hee[leele.
DeMeeÒekeÀejs HeMet-He#eer, Pee[s-Jesueer Je ueneveebHeemetve
ceesþîeebHe³e¥le meJee¥vee®e HeeTme Deeu³eeJej Deevebo neslees.
31
 
Goe.
F³elleeHegCDekeÀjeJeer
es efpeunîeeleerue ceeUer
: cejeþer ³egJCekeÀYeejleer
e ³esLeerue Ieìvee.
cegodoîeeb®³ee DeeOeejs keÀefJelesmebyebOeer ke=Àleer
ke=À.1. keÀefJelesmebyebOeer Keeueerue ke=Àleer mees[Jee.
i. Òemlegle keÀefJeles®ee efJe<e³e
Gllej: `ÒeeCemeF&' ³ee keÀefJelesle keÀJeef³e$eerves ûeeceerCe Yeeieeleerue
HeeJemeeUîeeHetJeea®³ee efmLeleer®es JeCe&ve keÀjle DeeHeu³ee
efÒe³emeKeer IeveeJeUeruee/cesIeceeuesuee HeeTme IesTve
³esC³eeefJe<e³eer DeeJeenve kesÀues Deens.
ii. Òemlegle keÀefJelesletve efceUCeeje SkeÀef$ele DevegYeJe
Gllej: `ÒeeCemeF&' ³ee keÀefJelesle keÀJeef³e$eer cesIeceeuesuee cewef$eCeer®³ee veel³eeves
HeeJemeeuee IesTve ³esC³eeefJe<e³eer DeeJeenve keÀjle Deens. cesIeceeuesuee
kesÀuesueer ner DeeUJeCeer/efJeveJeCeer Del³eble GlkeÀì Je YeeJeHetCe&
Deens. keÀJeef³e$eer Deepe&Jeer mJejeble DeeHeu³ee cewef$eCeer®eer ceveOejCeer
keÀjle DeeHeu³ee ceveeleu³ee iegpeiees<ìer efle®³eepeJeU meebiele Deens.
N
efJejnJ³eekegÀUlee, Yesìer®eer Dees{, Deepetyeepet®eer eE®eleepevekeÀ
HeefjefmLeleer ³eeb®es ³esLes meceHe&keÀ Meyoeble JeCe&ve kesÀues iesues Deens.
owvebeof ve peerJeveeleerue oeKeues osle DeeHeu³ee [esUîeebHeg{s
O
HeeJemeeUîeeHetJeea®³ee efmLeleer®es Je HeeTme He[u³eeveblej Ie[CeeN³ee
efmLeleer®es efpeJeble ef®e$e meekeÀej kesÀues Deens. l³eecegUs, keÀefJelee
Jee®eu³eeveblej leer Jee®ekeÀeb®³ee ceveeuee efYe[les.
C
iii. Òemlegle keÀefJelesle keÀJeef³e$eerves JeeHejuesueer ÒeleerkesÀ
Gllej: `ÒeeCemeF&' ³ee keÀefJelesle keÀJeef³e$eer Fbefoje meble ³eebveer efJeefJeOe
E
ÒeleerkeÀeb®³ee ceeO³eceeletve GvneUîee®³ee leerJe´les®es JeCe&ve kesÀues
Deens. keÀefJeles®³ee meg©Jeeleeruee®e Gvne®ee Ye³ebkeÀjHeCee
oeKeJeC³eemeeþer peCet keÀener DeeYeeUele je#emeerCeerves Oeev³e
PL
keÀeb[eJes FlekesÀ keÀ[keÀ Tve He[ues Deens, DeMee DeLee&®es
ÒeleerkeÀ keÀJeef³e$eer JeeHejles. cesIeceeuee/IeveeJeU ner peCet efle®eer
KetHe peJeU®eer, peerJeM®ekebÀþM®e cew$eerCe®e Deens DeMeer
keÀuHevee keÀjle keÀJeef³e$eer efle®³eemeeþer `ÒeeCemeF&' cnCepes®e
M
ÒeeCeefÒe³e meKeer®es ÒeleerkeÀ ³eespeles.
jKejKeerle Gvne®³ee leerJe´ PeUe ve meesmeJeu³eecegUs
ueneve yeeuekeÀeb®es ®esnjs HegÀueebÒeceeCes keÀescespeues Deensle, ns
SA
`keÀescesueer leeW[s' ³ee ÒeleerkeÀe®³ee DeeOeejs keÀJeef³e$eer J³ekeÌle keÀª
Heenles. efJenerj Deeìueer Deens ns meebieleevee keÀJeef³e$eer eEYeiee®es
ÒeleerkeÀ JeeHejles. efJeefnjer®ee leU efomeeJee, FlekesÀmes HeeCeer
eEYeieemeejKes ®ekeÀekeÀleevee efomele Deens, Demes leer cnCeles.
cesIeceeuee yejmeu³eeJej MesleerYeeleer efHekesÀue, ns
meebieC³eemeeþer keÀJeef³e$eer `efnjJee Mesuee' ns ÒeleerkeÀ ³eespeles.
peCet Mesles efnjJeeF& uesJetve mepeleerue Je ceeuekeÀeb®eer efnjJeer
mJeHves mel³eele ³esleerue Demee DeeMe³e l³eeletve J³ekeÌle neslees.
32
32
keÀJeef³e$eer cesIeceeuesletve yejmeCeeN³ee mejeRvee pejer®³ee
IeesUe®es ÒeleerkeÀ ³eespeles. cesIeceeuesves peCet keÀener pejer®ee IeesU
HeefjOeeve kesÀuee DemeeJee DeeefCe efle®³ee IeesUeMeer efle®es Yee®es
cnCepes®e keÀJeef³e$eer®eer cegues KesUleerue DeMeer YeeJejc³e
keÀuHevee keÀJeef³e$eer ³esLes keÀjles.
iv. Òemlegle keÀefJeles®eer Yee<eeMewueer
T
Gllej: ÒeeCemeF& ³ee keÀJeef³e$eer Fbefoje meble efueefKele keÀefJeles®eer Yee<ee
meeOeer, meesHeer/ÒeemeeefokeÀ Deens. GlkeÀì, YeeJeHetCe& Je
N
ÒeefleYeemebHevve keÀeJ³eMewueer®es oMe&ve ³esLes Ie[les. keÀ[e[l³ee
Gvneuee `Heerþ keÀeb[CeeN³ee je#emeer®eer' efouesueer GHecee,
IeveeJeUeruee `ÒeeCemeF&' (ÒeeCeefÒe³e meKeer) ³ee veel³eeves kesÀuesueer
TE
DeeUJeCeer, HegÀueebÒeceeCes keÀescespeuesu³ee uenevei³eebmeeþer
`keÀescesueer leeW[s', efJeefnjerleerue Deeìuesu³ee HeeC³eeuee `eEYeie',
efnjJ³eeieej Mesleeuee `efnjJee Mesuee', lej HeeJemee®³ee mejeRvee
`pejer®ee IeesU' cnCeCeejer keÀJeef³e$eer®eer Yee<ee efle®³eeleerue
ÒeefleYeemebHevveles®es oMe&ve Ie[Jeles.
DeMeeÒekeÀejs, efvemeie&Òeefleceeb®ee vescekesÀHeCeeves JeeHej
keÀjle meceHe&keÀ Meyoeble YeeJeYeeJeveeb®ee keÀuueesU efìHeCeejer
Yee<eeMewueer ³ee keÀefJelesle Dee{Ules. owvebefove peerJeveeleues
oeKeues osle menpemeesH³ee Meyoeble [esUîeebmeceesj efpeJeble ef®e$e
GYes keÀjC³ee®eer ef®e$eoMeea Yee<eeMewueer ³esLes JeeHejueer iesueer
Deens.
v. Òemlegle keÀefJelesletve efceUCeeje mebosMe
Gllej: `ÒeeCemeF&' ner keÀefJelee ceeveJeer peerJeveeleerue HeeC³ee®es
eEkeÀyengvee HeeJemee®es cenllJe DeOeesjsefKele keÀjles.
HeeJemeeDeYeeJeer MeslekeÀN³eeb®eer, ie=efnCeeR®eer, yeeuekeÀeb®eer
nesCeejer efyekeÀì DeJemLee ³eeb®es leer JeCe&ve keÀjles. leerJe´
HeeCeerìb®eeF&, leeHeceeveJee{, JeeleeJejCeele DeJesUer Ie[tve
³esCeejs yeoue ³eebmeeK³ee He³ee&JejCeer³e mecem³eebJej yeesì þsJeles.
DeMee efmLeleerle cesIeceeuesMeer/efvemeiee&Meer cew$eYeeJe peHele peerJeve
peieC³ee®ee mebosMe ³ee keÀefJelesletve efceUlees. MesleerYeeleer efHeketÀve
megKemece=odOeer veeboC³eemeeþer, efJeefnjer leg[gbye YejC³eemeeþer
DeeHeCe HeeTme peHeCes KetHe DeeJeM³ekeÀ Deens Demee mebosMe
keÀJeef³e$eer DeÒel³e#eHeCes ³esLes J³ekeÌle keÀjle Deens.
vi. Òemlegle keÀefJeles®eer ceO³eJeleea keÀuHevee
Gllej: `ÒeeCemeF&' ³ee keÀJeef³e$eer Fbefoje meble ³eebveer efueefnuesu³ee
keÀefJelesle ûeeceerCe Yeeieeleerue HeeJemeeUîeeHetJeea®³ee efmLeleer®es
JeCe&ve Deeues Deens. GvneUe mebHeC³ee®³ee Je HeeJemeeUe megª
nesC³ee®³ee ojc³eeve®ee ne keÀeueeJeOeer Deens. IejeIejeble,
MesleebceO³es DeeJeM³ekeÀ leer HetJe&le³eejer Peeuesueer Deens.
keÀJeef³e$eer cewef$eCeer®³ee veel³eeves IeveeJeUeruee cnCepes®e
 
cesIeceeuesuee/{ieebvee HeeJemee®³ee mejer IesTve ueJekeÀjele
ueJekeÀj ³esC³eemeeþer GlkeÀìHeCes efvejesHe HeeþJele Deens.
meeO³ee, meesH³ee Meyoeble kesÀuesueer ner HeeJemee®eer DeeUJeCeer
Del³eble YeeJejc³e Deens.
ceeuekeÀe®³ee mJeHveebJej efnjJee Mesuee HeebIejC³eemeeþer,
DeeHeu³ee Yee®³eebMeer KesUC³eemeeþer cesIeceeuesves ³eeJes, Demes
DeeJeenve keÀjC³eemeesyele®e keÀJeef³e$eer HeeJemee®³ee
Deeieceveeveblej mJele:®³ee ceveer DemeCeeN³ee F®íe, DeHes#ee
J³ekeÌle keÀjles Je cesIeceeuesves JeeN³eeJej mJeej nesTve
ueJekeÀjele ueJekeÀj ³eeJes ner efJevebleer efleuee keÀjles.
vii. Òemlegle keÀefJelesleerue legcnebuee DeeJe[uesues
Meyomecetn/Yeeef<ekeÀ meeQo³e&mLeUs
Gllej: `ÒeeCemeF&' ³ee keÀefJelesleerue keÀ[e[l³ee Gvneuee `Heerþ keÀeb[les
je#emeer' ner efouesueer GHecee, `ÒeeCemeF& IeveeJeU',
`efJeefnjer®³ee leUer Keesue efomet ueeieues ie eEYeie', `leeW[s
N
keÀescesueer yeeUeb®eer ', `Mesuee efnjJee HeebIej', `Yee®es legPeW
PeeWyeleerue legP³ee pejer®³ee IeesUeMeer' ns Meyomecetn DeeefCe
þeCeyeboer, ng[e, DeeUer ns ûeeceerCe Meyo ceuee HeÀej
O
DeeJe[ues. keÀJeef³e$eer®eer De®eeì keÀuHeveeMekeÌleer, ÒeefleYeemebHevve
keÀeJ³eMewueer Je owvebefove peerJeveeleerue oeKeues osle menpe meesH³ee
Meyoeble [esUîeebmeceesj efpeJeble ef®e$e GYes keÀjCeejs ef®e$eoMeea
C
Meyo ceveeJej þmee GceìJeleele.
viii. Òemlegle keÀefJelesleerue íbo/j®eveeÒekeÀej
Gllej: `ÒeeCemeF&' ner íboesyeodOe keÀefJelee Deens. ³ee keÀefJelesle
E
keÀJeef³e$eer Fbefoje mebleebveer `De<ìe#ejer íbo' JeeHejuee Deens.
keÀefJeles®³ee Òel³eskeÀ ®ejCeele Deeþ De#ejs Demeleele, lesJne
PL
De<ìe#ejer íboe®eer efveefce&leer nesles.
jmeûenCe
*ke=À.1.`ÒeeCemeF&' ³ee keÀefJeles®es jmeûenCe keÀje.
M
Gllej: `ÒeeCemeF&' ³ee keÀJeef³e$eer Fbefoje meble ³eebveer efueefnuesu³ee
keÀefJelesle ûeeceerCe Yeeieeleerue HeeJemeeUîeeHetJeea®³ee efmLeleer®es
JeCe&ve Deeues Deens. GvneUe mebHeC³ee®³ee Je HeeJemeeUe megª
SA
nesC³ee®³ee ojc³eeve®ee ne keÀeueeJeOeer Deens. IejeIejeble,
MesleebceO³es DeeJeM³ekeÀ leer HetJe&le³eejer Peeuesueer Deens.
keÀJeef³e$eer cewef$eCeer®³ee veel³eeves IeveeJeUeruee cnCepes®e
cesIeceeuesuee/{ieebvee HeeJemee®³ee mejer IesTve ueJekeÀjele
ueJekeÀj ³esC³eemeeþer GlkeÀìHeCes efvejesHe HeeþJele Deens.
ceeuekeÀe®³ee mJeHveebJej efnjJee Mesuee HeebIejC³eemeeþer,
DeeHeu³ee Yee®³eebMeer KesUC³eemeeþer cesIeceeuesves ³eeJes, Demes
DeeJeenve keÀjC³eemeesyele®e keÀJeef³e$eer HeeJemee®³ee
Heeþ 2 : ÒeeCemeF&
Deeieceveeveblej mJele:®³ee ceveer DemeCeeN³ee F®íe, DeHes#ee
J³ekeÌle keÀjles Je cesIeceeuesves JeeN³eeJej mJeej nesTve
ueJekeÀjele ueJekeÀj ³eeJes ner efJevebleer efleuee keÀjles. meeO³ee,
meesH³ee Meyoeble kesÀuesueer ner HeeJemee®eer DeeUJeCeer Del³eble
YeeJejc³e Deens.
keÀefJelee Jee®eu³eeveblej keÀJeef³e$eer®³ee ceveeleerue
T
YeeJeYeeJeveeb®ee keÀuueesU ceveeuee efYe[lees. Del³eble GlkeÀì,
YeeJeHetCe& Je Deepe&Jeer mJejeble kesÀuesueer ner efJeveJeCeer
Jee®ekeÀceveeJej þmee GceìJeles. vesceke̳ee Je meceHe&keÀ Meyoeb®³ee
N
ceeO³eceeletve DeefYeJ³ekeÌle nesC³ee®es JewefMe<ìîe ³ee keÀefJelesle
Dee{Ules. menpemeesHeer Meyoj®evee Demeu³eecegUs keÀefJelesle
TE
`Òemeeo' ne keÀeJ³eiegCe Dee{Ulees. l³eebcegUs keÀefJeles®es
DeekeÀueve menpe nesles. ef®e$eoMeea, keÀeJ³ece³e Yee<eeMewueer
[esUîeebmeceesj Òel³e³ekeÀejer efpeJeble ef®e$e GYes keÀjles. keÀceerle
keÀceer Meyoeble peemleerle peemle DeeMe³e meeceeJeC³ee®³ee
meeceL³ee&cegUs `DeuHee#ejlJe' ns JewefMe<ìîe ³ee keÀefJelesle efometve
³esles.
ÒeeCemeF&, efnjJee Mesuee, keÀescesueer leeW[s, pejer®ee IeesU,
efJeefnjer®³ee leUer Demeuesues eEYeie DeMee keÀuHekeÀ ÒeleerkeÀ-
ÒeefleceebcegUs keÀJeef³e$eer®³ee ÒeefleYeemebHevve keÀeJ³eMewueer®es oMe&ve
Ie[les. meebieeJee, ng[e, MesCeer, DeeUer, þeCeyeboer DeMee ûeeceerCe
MeyoebceOetve ûeeceerCe ke=Àef<epeerJevee®es ngyesngye ef®e$eCe Ie[les.
keÀescesueer, JeekegÀ[sHeCee DeMee Meyoeb®³ee veeJeerv³eHetCe& JeeHejecegUs
keÀefJelesle DeebleefjkeÀ ue³e meeOeueer iesueer Deens.
ner keÀefJelee íboesyeodOe Demetve De<ìe#ejer íboele iegbHeÀueer
iesueer Deens. Òel³eskeÀ keÀ[J³eeleerue ogmeN³ee Je ®eewL³ee ®ejCeele
³ecekeÀ meeOeues iesu³eecegUs keÀefJelesuee veeoce³elee ÒeeHle Peeueer Deens.
Goe. leg[gbye-eE®eye, Yeepetve-j®etve Fl³eeoer. ies³elee ns ³ee keÀefJeles®es
JewefMe<ìîe Demetve DeMee ÒekeÀej®³ee j®eveeHeodOeleercegUs keÀefJelee
ÞeJeCemegYeie Je mcejCemegueYe yeveueer Deens.
`IeveeJeU' ³ee efvepeeaJe vewmeefie&keÀ IeìkeÀeJej ceeveJeer
YeeJeYeeJeveeb®ee DeejesHe Peeu³eeves ³esLes ®esleveiegCeeskeÌleer
DeuebkeÀej meeOeuee iesuee Deens, l³eecegUs keÀefJeles®eer MeesYee
Jee{ueer Deens. ceeveJeer peerJeveeleerue HeeJemee®es; eEkeÀyengvee
HeeC³ee®es cenllJe ner keÀefJelee DeOeesjsefKele keÀjles.
HeeJemeeHeeC³eeDeYeeJeer SkebÀojerle®e pevepeerJeve keÀmes
efJemkeÀUerle nesles, ³ee®es ef®e$eCe ³esLes kesÀues iesues Deens. leerJe´
HeeCeerìb®eeF&, leerJe´ leeHeceeveJee{, DeJekeÀeUer HeeTme DeMee
He³ee&JejCeer³e mecem³eebJej yeesì þsJeleevee®e efvemeiee&meesyele
cew$eYeeJe peHeC³ee®ee mebosMener ner keÀefJelee osles. ³eeletve
DeÒel³e#eHeCes, He³ee&JejCemebJeOe&vee®es cetu³e ©peJeC³ee®ee Òe³elve
kesÀuee Deens, cnCetve ner keÀefJelee ceuee HeÀej DeeJe[les.
33
 
Goe.
F³elleeHegCDekeÀjeJeer
es efpeunîeeleerue ceeUer
: cejeþer ³egJCekeÀYeejleer
e ³esLeerue Ieìvee.

Yee<eeY³eeme iv. `ceeP³ee ieb IejeJeªve kegÀC³ee ieb jepee®ee nlleer iesuee.'
³ee efJeOeeveele keÀesCeleer MeyoMekeÌleer Deeueer Deens?
De. Yee<eeY³eemeeJej DeeOeeefjle ke=Àleer De. DeefYeOee ye. ue#eCee
keÀ. J³ebpevee [. ³eebHewkeÀer veener.
ke=À.1. Keeueerue lekeÌlee HetCe& keÀje. Gllej: i. ieeJeeleerue meJe& ueeskeÀ Deeues nesles.
¬eÀ. GHemeie& Òel³eskeÀer oesve Meyo ii. ue#eCee
i. mej

T
iii. De DeeefCe ye yejesyej
ii. HeÀì iv. ue#eCee

N
ke=À.3. Keeueerue DeesUeRleerue keÀeJ³eiegCe MeesOetve efuene.
¬eÀ. Òel³e³e Òel³eskeÀer oesve Meyo
i. ng[e cees[tve Iejeble, MesCeer þsefJeu³ee j®etve
i. oeCeer
jeOeeOejceOegefceeEueo pe³epe³e jceejceCe nefj ieeseEJeo

TE
ii.
ii. mej
iii. keÀ[keÀ[e HeÀes[ veYe, G[Je G[g ceef#ekeÀe
Gllej: iv. Oeefj$eer®eer kegÀMeerceO³es efye³eefye³eeCeb efvepeueer
¬eÀ. GHemeie& Òel³eskeÀer oesve Meyo Jej Hemejueer ceeleer peMeer Meeue HeebIejueer
i. mej mejkeÀej, mejoej v. DebieCeer jebiele~ iegueiegue yeesuele~~

N
ii. HeÀì HeÀìkeÀU, HeÀìHeÀefpeleer Gllej: i. Òemeeo iegCe ii. ceeOeg³e& iegCe
O iii. Deespe iegCe iv. Òemeeo iegCe
¬eÀ. Òel³e³e Òel³eskeÀer oesve Meyo v. ceeOeg³e& iegCe
i. oeCeer ®eneoeCeer, efHekeÀoeCeer ke=À.4. ³eesi³e He³ee&³e efveJe[e.
ii. mej iees[mej, Jes[mej Keeueerue Jeeke̳ee®es kesÀJeue Jeeke̳eele ªHeeblej keÀje.
C
i.
ke=À.2. met®evesvegmeej mees[Jee. l³eeves DeveskeÀ veeìkesÀ Heeefnueer; HeCe l³eeme l³eeleerue
i. eEo[er Heene³euee DeKKee ieeJe ueesìuee neslee. ³ee SkeÀner Þes<þ opee&®es Jeeìues veener.
Jeeke̳eeleerue ue#³eeLe& MeesOee. De. l³eeves DeveskeÀ veeìkesÀ Heeefnueer; HeCe l³eeme l³eeleerue
E

De. ieeJe ®eeuele Deeuee. SkeÀner Þes<þ opee&®es Jeeìues veener.

ye. ieeJe peceuee neslee. ye. l³eeves Heeefnuesu³ee DeveskeÀ veeìkeÀebHewkeÀer SkeÀner veeìkeÀ
PL

keÀ. ieeJeeleerue meJe& ueeskeÀ Deeues nesles. l³eeuee Þes<þ opee&®es Jeeìues veener.
[. ieeJeeves SskeÀues. keÀ. l³eeves SkeÀner Þes<þ veeìkeÀ Heeefnues veener.
[. l³eeves DeveskeÀ veeìkesÀ Heeefnueer; HeCe l³eele SkeÀner
ii. `HeeefveHeleeJej meJJee ueeKe yeebie[îee HegÀìu³ee.' ³ee
Þes<þ veJnles.
Jeeke̳eeleerue MeyoMekeÌleer DeesUKee.
M

De. DeefYeOee ye. ue#eCee ii. Keeueerue efouesu³ee Jeeke̳eebleerue efceÞe Jeeke̳e keÀesCeles les
keÀ. J³ebpevee [. ³eebHewkeÀer veener. DeesUKee.
iii. ³eesi³e He³ee&³e efveJe[e. De. leeveepeer Me$etMeer ue{leeue{lee jCeebieCeele®e cesuee.
SA

De. DeefYeOee, ue#eCee Je J³ebpevee ³ee leerve MeyoMekeÌleer ye. cegueebveer Jeef[ueeb®eer Dee%ee HeeUeJeer.
Deensle. keÀ. DeekeÀeMeele pesJne {ie peceleele, lesJne ceesj vee®et
ye. ³eeletve Deveg¬eÀces Jee®³eeLe&, ue#³eeLe& Je J³ebi³eeLe& Demes ueeielees.
leerve DeLe& Òeieì nesleele. [. Deyeye! kesÀJe{er Òe®eb[ ieoea ner!
1. De DeeefCe ye yejesyej iii. Keeueerue Jeeke̳ee®ee ÒekeÀej keÀesCelee les meebiee.
2. De yejesyej, ye ®etkeÀ J³ee³eece Mejerjeme DeeJeM³ekeÀ Deens.
3. De ®etkeÀ, ye yejesyej De. efceÞe Jeeke̳e ye. kesÀJeue Jeeke̳e
4. De DeeefCe ye oesvner ®etkeÀ keÀ. meb³egkeÌle Jeeke̳e [. ÒeOeeve Jeeke̳e
34
34
 

Heeþ 2 : ÒeeCemeF&
iv. met³e& yeje®e Jej Deeuee Deens; HeCe lees {ieebveer J³eeHeuee Gllej:
Deens. ³ee Jeeke̳ee®ee ÒekeÀej DeesUKee. ¬eÀ. Meyo DeLe& Jeeke̳eeble GHe³eesie
De. efceÞe Jeeke̳e ye. meb³egkeÌle Jeeke̳e i. ®ej Ke[d[e [eWiejGleejeJej ®ej
keÀ. kesÀJeue Jeeke̳e [. mJeeLeea Jeeke̳e KeCeues Heeefnpesle.
Gllej: i. l³eeves Heeefnuesu³ee DeveskeÀ veeìkeÀebHewkeÀer SkeÀner veeìkeÀ ®eue Heo ³esLes `x' ns ®eue
l³eeuee Þes<þ opee&®es Jeeìues veener. JeeHeª.
DeekeÀeMeele pesJne {ie peceleele, lesJne ceesj vee®et

T
ii.
®eeueCes ®eue, peje efHeÀªve
ueeielees. (ef¬eÀ³eeHeo) ³esT.
iii. kesÀJeue Jeeke̳e

N
iv. meb³egkeÌle Jeeke̳e ye. Meyoebleerue G®®eejmeeOec³e&
ke=À.5. met®evesvegmeej yeoue keÀje. ¬eÀ. Meyo DeLe& Jeeke̳eeble GHe³eesie

TE
i. ceuee yejs veener. ceer MeeUsle peeCeej veener. i. mej
(efceÞe Jeeke̳e yeveJee.) mej
ii. lees jml³eeJeªve ®eeuele neslee. l³ee®ee Hee³e Iemejuee. lees Gllej:
He[uee. (kesÀJeue Jeeke̳e yeveJee.)

N
iii. kesÀJeue Jeeke̳e yeveJee: ¬eÀ. Meyo DeLe& Jeeke̳eeble GHe³eesie
De. eEJe.oe. keÀjboerkeÀj ns keÀJeer Deensle. i. mej ieUîeeleuee ceuee ceesl³eeb®ee mej
ye. l³eebvee %eeveHeerþ HegjmkeÀej efceUeuee. nej nJee.
iv.
O
efoJeeUeruee ueeskeÀ efoJ³eeb®eer jesMeCeeF& keÀjleele. mej efMe#ekeÀ mej, ns ieefCele ceuee
(efceÞe Jeeke̳e yeveJee.) mecepeues veener.
C
Gllej: i. ceer MeeUsle peeCeej veener, keÀejCe ceuee yejs veener.
ii. jml³eeJeªve ®eeuele Demeleevee Hee³e Iemeªve lees He[uee. ye. mJeeO³ee³eeJej DeeOeeefjle ke=Àleer
iii. keÀJeer eEJeoe keÀjboerkeÀj ³eebvee %eeveHeerþ HegjmkeÀej *ke=À.1. MeyomebHelleer
efceUeuee. De. Keeueerue Meyoeb®es meceeveeLeea Meyo MeesOetve Meyoceveesje
E

iv. efoJeeUer Deeueer, keÀer ueeskeÀ efoJ³eeb®eer jesMeCeeF& HetCe& keÀje.

keÀjleele. Goe.
PL

ke=À.6. Keeueerue Jeeke̳eeb®ee keÀeU DeesUKee. Jeele

i. je<ì^Heleer vegkeÀles®e cejeþJee[îee®³ee oewN³eeJeªve Deeues Jee je
Deensle. De efve ue
ii. ceneue#ceer SkeÌmeÒesme ieesJ³eeuee Heesnes®eueer Demesue. me ceer j Ce
M

iii. meJe& keÀener ceveepeesies Ie[le peeF&ue.

iv. meeieje®³ee ueeìe GmeUle Demeleele. i.

Gllej: i. HetCe& Jele&ceevekeÀeU mecegê

SA

ii. HetCe& YeefJe<³ekeÀeU

iii. jerleer YeefJe<³ekeÀeU
iv. jerleer Jele&ceevekeÀeU
ke=À.7. Keeueerue lekeÌlee HetCe& keÀje. ii.
De. De#ej HeÀjkeÀeves DeLe&yeoue efJeoîegle
¬eÀ. Meyo DeLe& Jeeke̳eeble GHe³eesie
i. ®ej
®eue
35
 
Goe.
F³elleeHegCDekeÀjeJeer
es efpeunîeeleerue ceeUer
: cejeþer ³egJCekeÀYeejleer
e ³esLeerue Ieìvee.
iii. v.
leueeJe DebOeej
le ce
efle efce j
Deb Oe keÀe j
iv.
(keÀeUesKe)
®ebê (ìerHe: kebÀmeele efouesues meceeveeLeea Meyo efJeoîeeL³ee¥®³ee DeefOekeÀ

T
DeY³eemeemeeþer osC³eele Deeues Deensle.)
ye. Keeueerue Meyoeb®es meceeveeLeea Meyo efuene.

N
i. HeeKejs ii. meebieeJee
iii. leeW[ iv. ceve
v.

TE
DebOeej v. Iej vi. Jesue
vii. oej
Gllej: i. He#eer, Keie, efJenbie ii. efvejesHe, mebosMe
iii. cegKe, Jeove iv. ceeveme, ef®elle
v. meove, Deeue³e, ie=n vi. uelee

N
Gllej:
vii. ojJeepee, odJeej
i.
mecegê keÀ. Keeueerue Meyoeb®es efJe©odOeeLeea Meyo efuene.
efmeb Oet
O i.
iii.
je#emeer 
cew$e 
ii.
iv.
Tve 
yes®ewve 
mee ie j
j lvee keÀ j v. Keesue  vi. keÀewlegkeÀ 
C
Gllej: i. osJelee ii. meeJeueer
(o³ee&, DeCe&Je, GoefOe, DebyegOeer) iii. Me$eglJe iv. Meeble
ii. v. GLeU vi. eEveoe
efJeoîegle
E

[. Keeueerue MeyoeHeemetve DeLe&HetCe& Meyo le³eej keÀje.

Jeer pe IeveeJeU
®e He uee Gllej: IeU, JeU, veeJe, veeU
PL

meew oe efce veer F. Keeueerue Meyoeb®eer meeceev³eªHes efuene.

(®eb®euee, leef[le, efyepeueer, efJeoîeguuelee) i. ceeuekeÀeb®³ee ii. IeesUeMeer
iii.
iii. JeeN³eeJeªve iv. oejeble
leueeJe Gllej: i. ceeuekeÀeb ii. IeesUe
M

le Us iii. JeeN³ee iv. oejeb

le [e ie ke=À.2. Keeueerue DeeuebkeÀeefjkeÀ Meyoeb®es DeLe& efuene.
i. keÀCee&®ee DeJeleej ii. Gbyeje®es HetÀue
SA

me jes Je j
iii. De[sueleìdìt iv. De#ejMe$et
(keÀemeej) v. veJekeÀesì veeje³eCe vi. ces<eHee$e
iv. Gllej: i. Goej, oeveMetj J³ekeÌleer
®ebê ii. Del³eble ogceeaU Jemlet
Me Meer iii. nìdìer ceeCetme
efn ceeb Met iv. De[eCeer
meg Oee keÀ j v. DeefleMe³e Þeerceble J³ekeÌleer
(Fbot, megOeebMet) vi. yeeJeUì ceveg<³e
36
36
 

Heeþ 2 : ÒeeCemeF&
ke=À.3. Keeueerue Meyomecetnebyeodoue SkeÀ Meyo efuene. ii. De. ceer Jeeì Heeefnueer HeCe lees Deeuee veener.
i. Ëo³eeuee efYe[Ceejs ye. ceer Jeeì Heeefnueer; HeCe lees Deeuee veener.
ii. ceespekeÀe®e Deenej IesCeeje keÀ. ceer Jeeì Heeefnueer. HeCe, lees Deeuee veener.
iii. p³eeuee KetHe ceeefnleer Deens Demee [. ceer Jeeì Heeefnueer HeCe! lees Deeuee veener.
iv. DeekeÀeMeele JeeJejCeejs iii. De. Deensle íeve efkeÀleer HegÀues!
v. Me$etuee meeceerue Peeuesuee ye. HegÀues efkeÀleer íeve Deensle?
Gllej: i. Ëo³ebiece efceleenejer

T
ii. keÀ. íeve! efkeÀleer HegÀues Deensle!
iii. yengÞegle iv. veYe®ej [. Dejs®®ee! efkeÀleer íeve HegÀues Deensle!
v. efHeÀletj

N
Gllej: i. l³eeves efJe®eejues, ’DeeJe[ues keÀe leguee ns HegmlekeÀ?“
ke=À.4. Keeueerue Jeeke̳eebleerue DeOeesjsefKele Meyoeb®eer peele ii. ceer Jeeì Heeefnueer; HeCe lees Deeuee veener.
DeesUKetve efuene. iii. Dejs®®ee! efkeÀleer íeve HegÀues Deensle!

TE
i. He[JeU - YeesHeUe ³ee JesueJeieea³e HeÀUYeep³ee Deensle. ke=À.8. Keeueerue Fbûepeer cnCeer Jee®etve l³eeb®ee cejeþer DeLe&
ii. meKeer, let ueJekeÀj ³es. efuene.
iii. efleLes efkeÀleer ef®eKeue Deens! i. Union is strength.
iv. ìesHeeJej PeekeÀCe þsJe. ii. Where there is a will, there is a way.
Gllej: SkeÀer ns®e yeU F®íe lesLes ceeie&

N
Gllej: i. efJeMes<eveece i. ii.
ii. ef¬eÀ³eeefJeMes<eCe DeJ³e³e ke=À.9. Keeueerue cnCeer HetCe& keÀje.
iii. ef¬eÀ³eeefJeMes<eCe DeJ³e³e i. DeeJeUe osTve _______
iv. Meyo³eesieer DeJ³e³e
O ii. keÀeveeceeietve Deeueer _______
ke=À.5. Keeueerue Meyoebmeeþer HeeefjYeeef<ekeÀ Meyo efuene. iii. _______ les osKes keÀJeer
C
i. Administration ii. Backlog iv. _______ l³eeuee keÀesCe ceejer?
iii. Criticism iv. Domain Gllej: i. DeeJeUe osTve keÀesnUe keÀe{Ces
v. Elected vi. Felicitation ii. keÀeveeceeietve Deeueer efve efleKeì Peeueer
vii. Geology viii. Iceberg
Gllej: i. ÒeMeemeve ii. DevegMes<e iii. pes ve osKes jefJe les osKes keÀJeer
E

iii. meceer#ee iv. DeefOe#es$e iv. osJe leejer l³eeuee keÀesCe ceejer?
v. efveJee&ef®ele vi. ieewjJe ke=À.10.Keeueerue Meyo DekeÀejefJeunîeebvegmeej efuene.
PL

vii. YetMeem$e viii. efnceveie i. HeeTme, Hewpee, HeevePe[, HeeJemeeUe

ke=À.6. Keeueerue MeyoebHewkeÀer uesKeveefve³eceebvegmeej MegodOe Meyo ii. JewjCe, Jewleeie, JewkegbÀþ, JewMeeKe
efuene. iii. Gbyejþe, Gbyej, Gvee[, Gpee[
i. cenelc³e, cenelce, ceenelc³e, ceenelce iv. keÀeJ³e, keÀeJ³eiegCe, keÀeJ³eelcekeÀlee, keÀeJ³eMewueer
M

ii. DeeefMeJee&o, DeeMeerJee&o, DeeMeerjJeeo, DeeefMejJeeo Gllej: i. HeeTme, HeevePe[, HeeJemeeUe, Hewpee
iii. oerieefJepe³e, efoiJeerpe³e, efoefiJepe³e, efokeÀefJepe³e ii. JewkegbÀþ, Jewleeie, JewjCe, JewMeeKe
iv. yenerceg&Ke, yeefncet&Ke, yenercet&Ke, yeefnceg&Ke iii. Gpee[, Gvee[, Gbyej, Gbyejþe
SA

Gllej: i. ceenelc³e ii. DeeMeerJee&o iv. keÀeJ³e, keÀeJ³eiegCe, keÀeJ³eMewueer, keÀeJ³eelcekeÀlee

iii. efoefiJepe³e iv. yeefnceg&Ke
ke=À.7. Keeueerue Jeeke̳eebleerue ³eesi³e efþkeÀeCeer efJejeceef®evns
JeeHejuesueer Jeeke̳es MeesOetve efuene.
i. De. l³eeves efJe®eejues, DeeJe[ues keÀe leguee ns HegmlekeÀ?
ye. l³eeves efJe®eejues, ’DeeJe[ues keÀe leguee ns HegmlekeÀ?“
keÀ. l³eeves efJe®eejues, ’DeeJe[ues keÀe leguee ns HegmlekeÀ“
[. l³eeves efJe®eejues, DeeJe[ues keÀe leguee ns HegmlekeÀ
37