Қазақстан Республикасының Білім және Ғылым министрлігі

С. Сейфуллин атындағы Қазақ агротехникалық университеті

Техникалық факультет

Тақырыбы:

«Тепе-теңдік қабілеттерінің дамуы үшін гимнастикалық

жаттығулардың маңызы»

Орындаған : Қошан Динара

Тобы: 2209

Қабылдаған: Айнұр Сұлтанбекқызы

Астана қаласы, 2023 ж.

 Тепе-теңдік қабілеттерінің дамуы үшін гимнастикалық
жаттығулардың маңызы

Адамның ең негізгі бес сезімі — көру, есту, иіс сезу, дәм сезу және түйсігінен
басқа, алтыншы сезімі бар, ол — адам денесінің тепе-теңдігін сақтау. Адам осы
сезімнің арқасында, жерде тұрғанда денесін дұрыс ұстап, қозғалу үшін дұрыс бағыт
беріп, тепе-теңдік жағдайын сақтайды. Акробаттар мен гимнасттар, циркте аспалы
жіпте өнер көрсететін артистер (канатоходтар) ұзақ жаттығу жасаудың нәтижесінде,
өздерінің тепе-теңдік сақтау қасиетін жоғарғы дәрежеге жеткізеді.

Тепе-теңдік үйлестіру қабілеті ретінде әртүрлі қозғалыстар мен позаларды

орындау кезінде дененің тұрақты қалпын сақтауда көрінеді. Дененің тұрақтылығын
сақтау қабілеті әртүрлі қозғалыс әрекеттерін орындау кезінде қажет. Тепе – теңдік
статикалық және динамикалық деп бөлінеді. Статикалық тепе-теңдікті статикалық
сипаттағы әртүрлі позицияларда байқауға болады (гимнастикадағы әртүрлі
позициялар). Оның көрінісінде жоғары көрсеткіштерге жүйелі жаттығулар арқылы,
оны пайдаланудың әртүрлі жағдайларына бейімдеуге болады. Динамикалық тепе-
теңдік – жүгіру, секіру, жүру және т.б.

Тепе – теңдікті арттыратын гимнастика түрі – көркемдік гимнастика. Көркем

гимнастика – затсыз, сондай-ақ затпен (арқан, құрсау, доп, сойыл, лента) музыкаға
әртүрлі гимнастикалық және би жаттығуларын жасайтын спорт түрі. Гимнастиканың
бұл түрі қиын үйлестіру спорттына жатады. Оның ерекшелігі композицияға
біріктірілген еркін сипаттағы көптеген күрделі техникалық қозғалыстарды орындауда
көрінеді.Қазіргі заманғы көркем гимнастика да жарыс бағдарламаларындағы
элементтердің көпшілігі айналмалы сипатта болуымен сипатталады. Айналмалы
жаттығуларды орындау кезінде вестибулярлық аппаратта тітіркену пайда болады.

Гимнасттардың спорттық шеберлігінің өсуі көбінесе вестибулярлық анализатордың

күйіне байланысты. Вестибулярлық анализатор, сондай-ақ визуалды және мотор
анализаторлары кеңістікте бағдарлауға ықпал етеді, қозғалыс координациясының
жеткілікті деңгейін және тепе-теңдік сапасын қамтамасыз етеді.

Қазіргі уақытта көркем гимнастика динамикалық тепе-теңдікті көрсету қабілетіне

байланысты жаттығулардың көп мөлшерін орындаумен сипатталады. Шын мәнінде,
қозғалыстар мен айналуларға байланысты бағдарламаның барлық элементтері
гимнастикаға тән позаны сақтай отырып орындалуы керек. Бұл ретте статикалық тепе-
теңдікті жүзеге асыру аз дәрежеде қолданылады. Көркем гимнастикада тепе-теңдіктің
көрінісі бар жаттығулар өте көп. Статикалық позициялардағы тепе-теңдіктер (мысалы,
«қарлығаш») және қозғалыста орындалатын динамикалық тепе-теңдіктер бар (мысалы,
жүру кезінде заттармен жұмыс және т.б.).

Күрделі үйлестіру қабілеті ретінде тепе-теңдік келесі компоненттерді қамтиды:

 дене буындарының ұтымды орналасуы ;

 қозғалыстағы жүйедегі еркіндік дәрежелерінің санын азайту;
 бұлшықет күштерін және олардың мөлшерін қайта бөлу;
 кеңістікте бағдарлану дәрежесі.

Тепе-теңдік қабілеттерінің дамуы

Тепе-теңдікті сақтау қабілетін дамыту және вестибулярлық анализаторды

жаттықтыру үшін Барани орындық, батут, ілмек, гимнастикалық (Рен) доңғалақ,
ротор, төрт сырық тербеліс сияқты әртүрлі көмекші құралдарды пайдаланып
орындалатын жаттығулар тиімді.

Қазіргі уақытта вестибулярлық анализаторды жетілдіру үшін үш әдіс қолданылады:

 Белсенді әдіс. Ол вестибулярлық анализаторды адекватты түрде ынталандыру

үшін арнайы жаттығулардың бірнеше рет орындалуымен сипатталады (әртүрлі
сальтолар, еңкейтулер және бас пен дененің айналмалы қозғалыстары,
бұрылыстар және т.б.). Оларды сабақ барысында қолдануға болады;

 Пассивті әдіс. Ол айтарлықтай жаттығу әсеріне қол жеткізумен сипатталады.

Бұл әдістің шеңберінде жаттығулардың негізгі құралы ретінде көмекші
құрылғыларда (имитаторларда) орындалатын жаттығулар қолданылады. Бұл
әдіс тренингтің негізгі бөлімінің соңында жүзеге асырылады;

 Аралас әдіс. Бұл әдіс белсенді және пассивті жаттығуларды біріктіруге

негізделген және жас гимнасттар үшін тиімдірек деп саналады.

Тепе-теңдіктің көрінісі әртүрлі. Кейбір жағдайларда статикалық қалыпта тепе-

теңдікті сақтау қажет («қарлығаш» қалпында бір аяқпен тұру, гимнастика мен
акробатикада қолмен тұру); басқаларында - қозғалыстарды орындау барысында
(бөрене немесе басқа тар затпен жүру және жүгіру және т.б.) - динамикалық тепе-
теңдік.

Тепе-теңдікті сақтау қабілеті буындардағы қозғалғыштықтың даму деңгейіне де

байланысты. Ұтқырлық дәрежесі неғұрлым жоғары болса (белгілі бір дәрежеде),
дененің және оның жеке буындарының ұтымды орналасуын қамтамасыз ету және
осылайша тұрақтылықты басқару оңайырақ. Икемділіктің даму деңгейі тепе-теңдікті
сақтауға да әсер етеді. Жатыр мойны, кеуде, бел омыртқасының икемділігінің жоғары
дәрежесі тірек үстінде тұрақты позицияны алуға мүмкіндік береді.

Тепе-теңдікті сақтауға арналған жаттығулар:

Жаттығулар бөрененің немесе гимнастикалық орындықтың үстінде орындалады.

- бөрененің үстінен қолды екі жаққа соза алға,артқа жүріп өту;

- сол аяқпен бір адым ілгері аттап,екі қолды екі жаққа соза қарлығаш бейнесін жасау;

- оң аяқпен бір адым ілгері аттап,сол аяқты алға соза тізені бүгіп отыру және екі
қолды екі жаққа созу;

- бөрене үстімен жүріп келе жатып,допты лақтырып қағып алу;

- бөрене үстімен тез адымдап,жүгіріп өту.

- Жауырынға тұру жаттығулары,

- Көпір жасап тұру жаттығулары.

- Ішпен жатып қолмен аяқтың тепе-теңдігін сақтау.

-Бұрыш жасау.
 Пайдаланылған әдебиеттер тізімі:
1. https://erketai.kz/entsiklopediya/sezim-musheleri/
2. https://nauchkor.ru/pubs/metodika-razvitiya-sposobnosti-k-sohraneniyu-ravnovesiya-
u-gimnastok-gruppy-nachalnoy-podgotovki-5c1a50117966e104f6f851be
3. https://ust.kz/word/gimnastika_tepe_tengdik_jattygylary_8_synyp-15350.html