ప్ర

ా ధమిక వ్యవ్సాయ సహకార సంఘాల కారయదర్శులకు

దూరవిదయ విధానము ద్వారా ధృవీకరంచబడిన
ప్
ా మాణప్త్
ా ము పందుటకు ప్రఠ్యంశములు 2021-22

ప్
ర ధమ విభాగము -01
సహకార ప్రప్తి విధానము
ై 2021
జుల

సహకార వ్యవ్సథలలో వ్ృత్తి పుణ్య య ివృవ్ృధి క ంద్రము (సి-పెక్)

బ్యద్కుల గ్రామీణావృవ్ృధి క సద్సథ (బర్డ్)
(ii)
ద్ర
ు వీకృత ప్ర
ా ధమిక వ్యవ్సాయ సహకార సంఘాల కారయదర్శుల
ప్రఠ్యంశములు

2021

ప్
ర ధమ విభాగము - సహకార ప్రప్తి విధానము

సహకార వ్యవ్సథ లలో వ్ృత్తి నై పుణ్య అభివ్ృద్ధి కేంద్రము (సి -పెక్ )

బ్యేంకుల గ్రామీణాభివ్ృద్ధి సేంసథ (బర్డ్)
నాబార్డ్ వారిచే స్టాపిించబడిన స్వయిం ప్రతిపత్తి గల
సింస్థ
సెక్టార్-హెచ్, ఎల్.డి.ఎ. కాలనీ, కాన్పూర్ రోడ్, లక్నో
226012- భారత దేశము.
ఫోన్ +91-522-2421799, టెలి ఫాక్స్ +91-522-2421047
ఈ-మెయిల్: cpecforccs@gmail.com
వెబ్ సైట్ : bird-cpec.nabard.org; birdlucknow.nabard.org

(iii)
 విషయ సూచిక

పేజీ
క్ర సిం పాఠ్యాింశము
నెింబరు

1 యూనిట్ - 1 – సహకార ప్రప్తి వ్యవ్స

థ 1

1.1 సహకార ఉద్యమము చారిత్

ర క అంశములు - సహకార సూత్
ర ములు 1

1.1.1 నేర్చుకోవలసిన లక్ష్యములు 1

1.1.2 పరిచయము 1

1.1.3 సహకారము, సహకరిించుకొనుట, సహకార సింఘము ల వివరణ 1

సహకార ఉద్యమానికి చారిత్రక పునాదులు సహకార

1.1.4 వ్యవస్థ ఆవిర్భావము సహకార నియమములు సహకార 2
సింఘాల చట్టము
1.1.5 సహకార సూత్రములు 3

1.1.6 వివిధ కమిటీల సిఫారసులు 4

1.1.7 సారాింశిం 9

1.1.8 ముఖ్యమైన పదాలు – అర్ధాలు 10

1.1.9 సింకేతాక్షరాలు 10

1.1.10 మీ ప్రగతిని పరీక్షిించుకోిండి 10

1.2 వివిధ రకాల సహకార సంఘాలు 12

1.2.1 నేర్చుకోవలసిన లక్ష్యములు 12

1.2.2 పరిచయము 12

1.2.3 సహకార సింఘాలలో రకాలు 12

1.2.4 సారాింశిం 16

1.2.5 ముఖ్యమైన పదాలు – అర్ధాలు 16

1.2.6 సింకేతాక్షరాలు 17

1.2.7 మీ ప్రగతిని పరీక్షిించుకోిండి 17

1.3 గ్ర
ర మీణ ఆరిి క వ్యవ్స
థ లో ప్ర
ర ధమిక వ్యవ్సాయ సహకార సంఘాల ప్రత్
ర 19

1.3.1 నేర్చుకోవలసిన లక్ష్యములు 19

(iv)
 పేజీ
క్ర సిం పాఠ్యాింశము
నెింబరు
1.3.2 పరిచయము 19

వ్యవసాయ అభివృద్ధి లో ప్రాధమిక వ్యవసాయ

1.3.3 19
సహకార సింఘాల పాత్ర

ఉద్యోగాల కల్పనలో ప్రాధమిక వ్యవసాయ సహకార

1.3.4 20
సింఘాల పాత్ర

సామాజిక ఆర్ధిక అభివృద్ధి లో ప్రాధమిక వ్యవసాయ

1.3.5 21
సహకార సింఘాల పాత్ర
1.3.6 సారాింశిం 22

1.3.7 ముఖ్యమైన పదాలు – అర్ధాలు 22

1.3.8 సింకేతాక్షరాలు 22

1.3.9 మీ ప్రగతిని పరీక్షిించుకోిండి 22

1.4 గ్ర
ర మీణ సహకార వ్యవ్స త పోకడలు మార్పులు సవాళ్ళు
థ లో కొత్ 24

1.4.1 నేర్చుకోవలసిన లక్ష్యములు 24

1.4.2 పరిచయము 24

(ప్రైవేటైజేషన్ )ప్రభుత్వేతర వ్యక్తులకు

1.4.3 24
సింస్థలకు చోటు కల్పిించుట
1.4.4 ప్రపించీకరణ 24

పోటీ తత్వము వృత్తి నైపుణ్యము సాింకేతిక

1.4.5 25
పరిజ్ణానము ప్రవేశ పెట్టుట

ప్రాధమిక వ్యవసాయ సహకార సింఘాల పై సహకార

1.4.6 25
బ్యాింకులపై నియింత్రణ
1.4.7 వనరుల కొరత 25

1.4.8 ప్రాధమిక వ్యవసాయ సహకార సింఘాల స్థితి 26

1.4.9 భవిష్యత్ ప్రణాళికలు 26

1.4.10 తాజా పరిణామాలు విధాన పరమైన సూచికలు 27

1.4.11 సారాింశిం 29

1.4.12 ముఖ్యమైన పదాలు – అర్ధాలు 30

1.4.13 సింకేతాక్షరాలు 30

(v)
 పేజీ
క్ర సిం పాఠ్యాింశము
నెింబరు
1.4.14 మీ ప్రగతిని పరీక్షిించుకోిండి 31

2 యూనిట్ - 2 – గ్ర
ర మీణ ఆరిిక వ్యవ్స
థ -భారతీయ రిజర్పు బ్యంకు 33

2.1 రిజర్పు బ్యంకు అఫ్ ఇండియా ( భారతీయ రిజర్పు బ్యంకు) 33

2.1.1 నేర్చుకోవలసిన లక్ష్యములు 33

2.1.2 పరిచయము 33

2.1.3 భారతీయ రిజర్వు బ్యాింకు లక్ష్యములు 33

2.1.4 భారతీయ రిజర్వు బ్యాింకు ప్రధాన విధులు 33

స్వల్ప కాలిక సహకార పరపతి విధానానికి సింబింధిించి

2.1.5 34
రిజర్వు బ్యాింకు పాత్ర విధులు
2.1.6 నాబార్డు ఏర్పాటు తరవాత రిజర్వు బ్యాింకు పాత్ర 36

2.1.7 సారాింశిం 37

2.1.8 ముఖ్యమైన పదాలు – అర్ధాలు 37

2.1.9 సింకేతాక్షరాలు 37

2.1.10 మీ ప్రగతిని పరీక్షిించుకోిండి 38

2.2 జాతీయ గ్ర

ర మీణాభి వ్ృద్ధ
ి బ్యంకు (నాబ్ర్ప
ు ) 39

2.2.1 నేర్చుకోవలసిన లక్ష్యములు 39

2.2.2 పరిచయము 39

2.2.3 నాబార్డు ప్రధాన విధులు 40

స్వల్ప కాలిక సహకార పరపతి విధానానికి సింబింధిించి

2.2.4 42
నాబార్డు - పాత్ర విధులు
2.2.5 ఇతర ప్రయోజిత చర్యలు 44

స్వల్ప కాలిక సహకార పరపతి విధానానికి సింబింధిించి

2.2.6 45
బ్యాింకులపై నాబార్డు పర్యవేక్షణ
2.2.7 సారాింశిం 46

2.2.8 ముఖ్యమైన పదాలు – అర్ధాలు 46

(vi)
 పేజీ
క్ర సిం పాఠ్యాింశము
నెింబరు
2.2.9 సింకేతాక్షరాలు 46

2.2.10 మీ ప్రగతిని పరీక్షిించుకోిండి 48

2.3 వాణిజయ బ్యంకులు 49

2.3.1 నేర్చుకోవలసిన లక్ష్యములు 49

2.3.2 పని తీరు విధానము వ్యాపార వాతావరణము 49

2.3.3 వాణిజ్య బ్యాింకులలో రకాలు 49

గ్రామీణ వాతావరణములో వాణిజ్య బ్యాింకుల పాత్ర

2.3.4 50
విధులు
2.3.5 సారాింశిం 55

2.3.6 ముఖ్యమైన పదాలు – అర్ధాలు 56

2.3.7 సింకేతాక్షరాలు 56

2.3.8 మీ ప్రగతిని పరీక్షిించుకోిండి 57

2.4 ప్ర
ర ంతీయ గ్ర
ర మీణ బ్యంకులు 58

2.4.1 నేర్చుకోవలసిన లక్ష్యములు 58

2.4.2 పరిచయము 58

2.4.3 గ్రామీణ బ్యాింకుల లక్ష్యములు 58

2.4.4 గ్రామీణ బ్యాింకుల విధులు 58

2.4.5 గ్రామీణ బ్యాింకుల పెరుగుదల 59

2.4.6 సింస్కరణల విధానము పునర్నిర్మాణము 59

గ్రామీణ బ్యాింకుల సమ్మేళనము –(కలయిక )

2.4.7 59
పెట్టుబడి నిధులు సమకూర్చుట

వ్యవసాయ ఋణ వితరణ లో గ్రామీణ బ్యాింకుల

2.4.8 60
పనితీరు
2.4.9 సారాింశిం 61

2.4.10 ముఖ్యమైన పదాలు – అర్ధాలు 62

2.4.11 సింకేతాక్షరాలు 62

2.4.12 మీ ప్రగతిని పరీక్షిించుకోిండి 62

(vii)
 పేజీ
క్ర సిం పాఠ్యాింశము
నెింబరు

సులు కాలిక సహకార ప్రప్తి వ్యవ్స

థ -రాష
్ ర సహకార బ్యంకుల -జిల్ల
ా కంద్
ర
2.5 64
సహకార బ్యంకుల ప్రత్
ర మరియు విధులు

2.5.1 నేర్చుకోవలసిన లక్ష్యములు 64

2.5.2 పరిచయము 64

రాష్ట్ర సహకార బ్యాింకుల (apex banks)ఏర్పాటుకు

2.5.3 64
కారణాలు వాటి లక్ష్యములు
2.5.4 జిల్లా కేింద్ర సహకార బ్యాింకులు (DCCB లు ) 66

2.5.5 ప్రాధమిక వ్యవసాయ సహకార సింఘాలు (PACS) 68

2.5.6 సారాింశిం 70

2.5.7 ముఖ్యమైన పదాలు – అర్ధాలు 71

2.5.8 సింకేతాక్షరాలు 71

2.5.9 మీ ప్రగతిని పరీక్షిించుకోిండి 71

దీరఘ కాలిక సహకార ప్రప్తి విధానము -రాష
్ ర సహకార వ్యవ్సాయ గ్ర
ర మీణాభి
2.6 73
వ్ృద్ధ
ి బ్యంకులు ప్ర
ర ధమిక సహకార వ్యవ్సాయ గ్ర
ర మీణాభి వ్ృద్ధ
ి బ్యంకులు

2.6.1 నేర్చుకోవలసిన లక్ష్యములు 73

2.6.2 పరిచయము 73

రాష్ట్ర సహకార వ్యవసాయ గ్రామీణాభి వృద్ధి

2.6.3 బ్యాింకులు, ప్రాధమిక సహకార వ్యవసాయ 73
గ్రామీణాభి వృద్ధి బ్యాింకుల లక్ష్యములు
2.6.4 దీర్ఘ కాలిక పరపతి విధానము 74

రాష్ట్ర సహకార వ్యవసాయ గ్రామీణాభి వృద్ధి

బ్యాింకులు, ప్రాధమిక సహకార వ్యవసాయ
2.6.5 74
గ్రామీణాభి వృద్ధి బ్యాింకుల నిర్మాణము -
విధానములు

రాష్ట్ర సహకార వ్యవసాయ గ్రామీణాభి వృద్ధి

2.6.6 బ్యాింకులు, ప్రాధమిక సహకార వ్యవసాయ 75
గ్రామీణాభి వృద్ధి బ్యాింకుల ఆవశ్యకత
2.6.7 ఆలోచిించ దగిన విషయాలు 76

(viii)
 పేజీ
క్ర సిం పాఠ్యాింశము
నెింబరు
2.6.8 సారాింశిం 76
2.6.9 ముఖ్యమైన పదాలు – అర్ధాలు 77
2.6.10 సింకేతాక్షరాలు 77
2.6.11 మీ ప్రగతిని పరీక్షిించుకోిండి 78
యూనిట్ - 3 – సహకార సంఘాల చట్
్ ము, నిబంధనలు, ఉప్నిబంధనలు,
3 79
సాధారణ నియమాలు

3.1 రిజిస్ట్
్ రషన్, సభ్యత్ుము, నిరుహణ 79

3.1.1 నేర్చుకోవాల్సిన విషయాలు 79

3.1.2 పరిచయిం 79

3.1.3 సహకార సింఘాల నిర్వహణ 84

3.1.4 సహకార సింఘాలకున్న అధనపు హక్కులు 88

3.1.5 సహకార సింఘాల ఆస్తులు, నిధులు 91

3.1.6 సారాింశిం 92

3.1.7 ప్రధాన పదాలు & అర్థాలు 93

3.1.8 సింకేతాక్షరాలు 93

3.1.9 మీ ప్రగతిని పరీక్షిించుకోిండి 93

3.2 వివాదాల ప్రిష్కారం, ఆడిట్ ఇన్స్పుక్షన్ మరియు విచారణ 95

3.2.1 నేర్చుకోవాల్సిన విషయాలు 95

3.2.2 వివాదాల పరిష్కారిం 95

3.2.3 ఆడిట్ ఇన్స్పెక్షన్ మరియు విచారణలు 98

3.2.4 సారాింశిం 102

3.2.5 ప్రధాన పదాలు & అర్థాలు 103

3.2.6 సింకేతాక్షరాలు 104

3.2.7 మీ ప్రగతిని పరీక్షిించుకోిండి 104

అవార్ప త ర్పులు – అమలు, ముసివేయుట్ –ై ప
ు లు, డిక్రర , డిక్రర అమలు చేయుట్, ఉత్
3.3 106
అధికార సంస
థ లకు లివేద్న, పునరిుచారణ

3.3.1 నేర్చుకోవాల్సిన విషయాలు 106

(ix)
 పేజీ
క్ర సిం పాఠ్యాింశము
నెింబరు
3.32 పరిచయిం 106

3.3.3 ఉత్తర్వులు నిర్ణయిం – డిక్రీలు – అవార్డులు – అమలు 106

3.34 సింఘాల మూసివేత 110

3.3.5 పై అధికారిక సింస్థలకునివేదన – పునర్విచారణ 114

3.3.6 సారాింశిం 117

3.3.7 ప్రధాన పదాలు - అర్థాలు 117

3.3.8 సింకేతాక్షరాలు 118

3.3.9 మీ ప్రగతిని పరీక్షిించుకోిండి 118

4 యూనిట్ - 4 – బ్యంకులలో సాంకతికత్ –నిరుహణ 119

4.1.1 నేర్చుకోవాల్సిన విషయాలు 119

4.1.2 పరిచయిం 119

బ్యాింకిింగ్ లో సాింకేతిక పరిజ్ఞానాన్ని దశల వారీగా

4.1.3 119
అమలు చేయుట

సాింకేతిక పరిజ్ఞానము మీద ఆధారపడి బ్యాింకులో

4.1.4 119
అిందిించే సేవలు

బ్యాింకు సాింకేతిక పరిజ్ఞాన రింగింలో రిజర్వు

4.1.5 124
బ్యాింకు పాత్ర

సహకార బ్యాింకులు, గ్రామీణ బ్యాింకుల

4.1.6 124
కింప్యుటరీకరణలో నాబార్డ్ పాత్ర

సాింకేతిక విషయాల నిర్వహణలో బ్యాింకు సిబ్బిందికి

4.1.7 125
శిక్షణ
4.1.8 సారాింశిం 125

4.1.9 ప్రధాన పదాలు - అర్థాలు 125

4.1.10 సింకేతాక్షరాలు 125

4.1.11 మీ ప్రగతిని పరీక్షిించుకోిండి 126

విషయ ప్రిజా
ా నానికి ప్ఠంచవ్లసినవి
5. 129
(త్దుప్రి ప్ఠనం కోసం సూచికలు)

(x)
(xi)
(xii)
 యూనిట్ - 1

సహకార పరపత్త వ్యవ్సథ

1.1. సహకార ఉద్యమ సహకార సూత్ర లు చారిత్రక నేపధ్య

1.1.1 నేర్చుకోవలసిన లక్ష్యములు

ఈ విభాగము చదవటిం ద్వారా మీరు ఈ క్రిింది విషయాలు తెలుసుకోవచ్చు
(a) సహకారము, సహకరిించుకొనుట సహకార సింఘము ల యొక్క అర్ధము
సహకార ఉద్యమము సహకార సూత్రములు చారిత్రక నేపధ్యము,సహకార
వ్యవస్థ ఆవిర్భావము సహకార వ్యవస్థ నిబింధనలు, సహకార సింఘాల
చట్టము
(b) సహకార వ్యవస్థ లో వుిండే బలహీనతలు వాటిని సవరిించాల్సిన
ఆవశ్యకత
(c) సహకార ఉద్యమానికి సింబింధిించి వివిధ కమిటీలు చేసిన సిఫారసులు
1.1.2 పరిచయము : 2019 మార్చి 31 నాటికి దేశము లోని గ్రామీణ సహకార
వ్యవస్థ లో తమిళనాడు లోని పారిశ్రామిక సహకార బ్యాింకు ని
కలుపుకొని 363 జిల్లా కేింద్ర సహకార బ్యాింకులు, 95238 ప్రాధమిక
వ్యవసాయ సహకార సింఘాలు,33 రాష్ట్ర సహకార బ్యాింకులు
ఉన్నాయి.
చాలా ప్రాధమిక వ్యవసాయ సహకార సింఘాలు ప్రజా పింపిణీ వ్యవస్థ
లో వుిండే ఆహారము నిత్య అవసర వస్తువులు,ఉత్పాదకాలను పింపిణీ చేసే
కేింద్రాలుగా పనిచేస్తున్నాయి
1.1.3 సహకారము - సహకరిించుకొనుట - సహకార సింఘముల వివరణ :
సహకారము ఒక పెద్ద ఉద్యమము .ఇది ఐచ్ఛికింగా కొింతమింది
వ్యక్తులు తమ అిందరి యొక్కఆర్ధిక అభివృద్ధి కై ఒక సింఘము గా
ఏర్పడటానికి దోహద పరిచే వ్యవస్థ (శ్రీ వైకుింఠ
మెహతా).సూక్ష్మింగా చెప్పాలింటే కొింతమింది వ్యక్తులు తమ అిందరి
ప్రయోజనములు క్షేమము లక్ష్యములుగా చట్ట బద్ధముగా
సాధిించుకొనుటకు కలసి ఉిండే వ్యవస్థే సహకార వ్యవస్థ .
సహకార వ్యవస్గ్థ అనేది ప్రజలే కేింద్రకాలుగా వ్యాపార దృష్టి
కలిగి సభ్యుల చేత నడపబడి, నియింత్రిించ బడి, తమ సభ్యుల అిందరికీ
ఆర్ధిక సామాజిక సాింస్కృతిక అవసరాలను ఆశయాలను తీర్చేది
సహకార సింఘము అింటే ఇది ఐచ్ఛికింగా కొింతమింది వ్యక్తులు/సభ్యులు
తమ అిందరి యొక్కఆర్ధిక అభివృద్ధి సాధనకై చేయి చేయి కలిపి ఒక
సింఘము గా ఏర్పడటానికి దోహద పరిచే వ్యవస్థ

1
 స్వయిం సేవ, పరస్పర సహకారము అనే సూత్రాల మీద సభ్యుల అవసరాలు
తీర్చడమే దీని లక్ష్యము.
సభ్యులు తమ తమ వనరులను పోగు చేసి వాటిని సక్రమింగా నిర్వహిించడిం
ద్వారా లాభాలు పొిందగలరు.

సహకార ఉద్యమానికి చారిత్రక పునాదులు సహకార వ్యవస్థ

ఆవిర్భావము సహకార నియమములు సహకార సింఘాల చట్టము.
భారత దేశిం లో 1844 లోనే సహకార ఉద్యమానికి బీజిం పడిింది.బెింగాల్
లో తీవ్రమైన కరువు సింభవిించి నప్పుడు వుడ్ హెడ్ నేతృత్విం లో ని
కరువు నివారణ కమిటీ వారు అవసరాలు ఉన్న ప్రజలకు తక్కువ వడ్డీ కే
అప్పులు ఇవ్వాలని సూచిించారు.
1.1.4 1872 లో రాయల్ కమీషన్ వారు సహకార సింస్థలను ఏర్పాటు చేసి
వ్యవసాయ దారులకు అప్పులు ఇవ్వాలని సిఫారసు చేశారు. 19 వ శతాబ్దిం
లో అధిక వడ్డీలు వసూలు చేసి అప్పులు ఇచ్చే వడ్డీ వ్యాపారులకు
ప్రత్యామ్నాయింగా జర్మనీ లో ఫ్రెడిరిచ్ విల్ హెల్మ్
రైఫెింసన్ ఏర్పాటు చేసిన సహకార సింస్థలు స్వయిం సేవ పరస్పర సేవ
అనే సూత్రాలపై చిన్న కారు రైతులకు అప్పులు ఇచ్చాయి. అదే విధింగా
శ్రీ షుల్ట్జ్ నేతృత్విం లో అనారోగ్యింలో వున్నవారికి చిన్న
చిన్న వృత్తి పనివారికి సహాయము అిందిించారు ఇవి విజయవింత
మయ్యాయి.
ఎడ్వర్డ్ లా కమిటీ –
చాలా సహకార సింఘాలు ఏర్పడి నిందున వాటి ఏర్పాటు ,నడప బడే
విధానాలకు కి చట్ట బద్ధమైన ఆలింబన కావాలని భావిించి,గ్రామీణ
పట్టణ సహకార సింఘాలకు కోసిం ఒక నమూనా పధకాన్ని తయారు చేశాడు .
సహకార సింఘాల చట్టము 1904.
సర్ ఎడ్వర్డ్ లా కమిటీ సిఫారసుల ఆధారింగా 1904 సహకార సింఘాల
చట్టము ఆమోదిించబడినది. దరిమిలా మన దేశిం లో వ్యవసాయ రుణాలు
ఇచ్చే వ్యవస్థ గా సహకార వ్యవస్థ రూపుదిద్దుకున్నది.ఈ
చట్టానికి 1912 లో సవరణలు చేయడిం ద్వారా పరపతేతర సింఘాలు కూడా
ఏర్పడ దానికి అవకాశిం కలిగిింది
1915 లో ఏర్పాటు చేయబడిన మేకల్ గాిం కమిటీ వారు ప్రతి గ్రామానికి
ఒక సొసైటీ వుిండాలని సిఫారసు చేశారు.
1918 లో వచ్చిన మాింటేగ్ ఛేమ్స్ ఫర్డ్ సింస్కరణాలలో భాగింగా
సెక్రెటరీ ఎడ్విన్ మాింటేగ్, వైస్ రాయ్ అయిన ఛేమ్స్ ఫర్డ్
రాజ్యాింగ సింస్కరణలు చేసి 1919 లో భారత ప్రభుత్వ సహకార చట్టము
తెచ్చారు వీటిని స్వయిం ప్రతిపత్తి సింస్థలుగా మార్చారు అింతేకాక
సహకారాన్ని రాష్ట్ర ప్రభుత్వ పరిధి లోకి తీసుకు వచ్చారు దాింతో
పలు ప్రాింతీయ ప్రభుత్వాలు కేింద్ర చట్టము నకు తమ తమ ప్రాింతీయ

2
ప్రభుత్వ చట్టాలను రూపొిందిించుకున్నారు.ఆయా ప్రాింతీయ
ప్రభుత్వాలు చేపట్టిన చర్యల మూలింగా 20 వ శతాబ్దానికల్లా
సహకార వ్యవస్థ దేశిం లో ఉత్పత్తికి, పెట్టుబడులకు రుణాలు ఇచ్చే
సింస్థగా రూపొిందిింది .
The Royal Commission on Agriculture (1928) observed that "If cooperation fails there
will fail the best hope of rural India.

ఒక వేళ సహకార వ్యవస్థ విఫలము అయితే భారత దేశ గ్రామీణ

ప్రాింతాల ఆశాలన్నీ విఫల మవుతాయి అని 1928 లో ఏర్పాటు అయిన
రాయల్ కమీషన్ వారు తెలియ చేశారు.

1930-1950 మధ్య కాలిం లో 1934 రిజర్వు బ్యాింకు చట్టము కిింద

రిజర్వు బ్యాింకు ఏర్పాటు ప్రధానమైన మార్పు. సహకార పరపతి
వ్యవస్థ లోని సింస్థలకు నిరింతర శ్రద్ధ కన పరచడానికి రిజర్వు
బ్యాింకు చట్టిం లో అవకాశిం కల్పిించి వ్యవసాయ ఋణ విభాగాన్ని
ఏర్పాటు చేశారు. ఈ విభాగము 1942 నుిండి సహకార బ్యాింకులకు
వ్యవసాయ రుణాలు అిందిించేిందుకు వీలుగా ప్రాింతీయ సహకార
బ్యాింకులకు రీఫైనాన్స్ అిందివ్వడిం మొదలు పెట్టిింది .

1947 లో భారత దేశానికి స్వాతింత్ర్యిం వచ్చిన తరవాత, 1950-1990

మధ్య కాలిం లో సమీకృత ఆర్ధికాభి వృద్ధి శీఘ్రింగా జరగాలని దేశ
విధానముగా మారిింది. దాని వలన గ్రామీణ ప్రాింతాలలో వ్యవస్థీ కృత
రుణాలు అిందుబాటులో వుిండటానికి అక్కడ వుిండే సహకార సింస్థలను
బలోపేతిం చేయాలని భావిించారు.1982 లో జాతీయ గ్రామీణాభి వృద్ధి
బ్యాింకు (నాబార్డ్) ఏర్పాటు చేయబడినది. అప్పటి వరకు రిజర్వు
బ్యాింకు పరిధిలో వున్న ప్రాింతీయ గ్రామీణ బ్యాింకుల, గ్రామీణ
సహకార బ్యాింకుల(రాష్ట్ర సహకార బ్యాింకులు జిల్లా కేింద్ర
సహకార బ్యాింకులు) పర్యవేక్షణ నాబార్డ్ కి బదిలీ చేయడిం
జరిగిింది .

సహకార ఉద్యమానికి గట్టి పునాదులు వేసినప్పటికీ, అిందులో

రాష్ట్ర ప్రభుత్వ జోక్యము, రాజకీయాలు, పనితీరులో
ప్రజాస్వామ్య విలువలు లేక పోవడిం మొిండి బాకీలు పనిలో వృత్తి
నైపుణ్యము లేకపోవడిం లాింటివి చోటు చేసుకుని సహకార వ్యవస్థ
కుింగి పోయిింది. అయినా కూడా 1990 నుిండి సహకార వ్యవస్థ ని బలోపేతిం
చెయ్యడానికి చర్యలు తీసుకుింటూనే వున్నారు. ఈ సమస్యను
కూలింకషింగా పరిష్కరిించడానికి ప్రొ. వైద్యనాథన్ కమిటీ వేయడిం
జరిగిింది.

3
1.1.5 1995 లో అింతర్జాతీయ సహకార కూటమి వారు అనుసరిించే సహకార
సూత్రాలనే ప్రపించిం లోని అన్నీ సహకార సింస్థలు పాటిస్తున్నాయి.
2002 లో ఏర్పడిన బహుళ రాష్ట్ర సహకార చట్టము లో కూడా ఇవే
సూత్రాలను పొిందు పరిచారు.
ప్రధాన సహకార సూత్రాలు ఈ దిగువన ఇవ్వడిం జరిగిింది.
1 వ సూత్రము: ఇవి ప్రాధమికింగా స్వచ్ఛింద సింస్థలు. సభ్యుడుగా
బాద్యతలు నిర్వర్తిించేదుకు అింగీకరిించే ప్రతివారు ఈ సింఘ సేవలు
వినియోగిించుకోవచ్చు. ఇిందులో ఎటువింటి లిింగ/ సామాజిక
/రాజకీయ/మతపరమైన వివక్షకు తావు లేదు.
2 వ సూత్రము: ప్రజాస్వామ్య బద్ధ నిర్వహణ/నియింత్రణ : ఇవి
చురుకుగా పాల్గొనే సభ్యులచే తమ విధానాలను నిర్ణయాలను
ప్రజాస్వామ్య బద్ధింగా అమలు చేసే సింస్థ. ఇిందులో ఎన్నుకోబడిన
ప్రతినిధులు తమ సభ్యత్వానికి బాధ్యత వహిస్తూ సింఘ
కార్యకలాపాలకీ జవాబు దారీగా వుింటారు.ఒక వ్యక్తికి ఒక వోటు అనే
విధానము ప్రకారము ఎన్నిక జరుగుతుింది .
3 వ సూత్రము: సభ్యుల ఆర్ధిక భాగస్వామ్యము ; అిందరు సభ్యులు తమ
వనరులను సహకార సింఘాలలో పెట్టుబడి పెట్టి వచ్చే లాభాల ద్వారా
ప్రయోజనము పొిందుతారు
4 వ సూత్రము: స్వయిం ప్రతిపత్తి : వ్యాపార పరమైన నిర్ణయాల లో
గానీ వనరులు సేకరిించుటలో గానీ సహకార సింస్థలు స్వయిం ప్రతిపత్తి
లో గానీ ప్రజాస్వామ్య బద్ధ నిర్వహణ లో గానీ రాజీ పడవు
5 వ సూత్రము: విద్య శిక్షణ సమాచారము :సభ్యులు తమ సింస్థలలో
మెరుగైన పాత్ర పోషిించడానికి వీలుగా సహకార సింస్థలు తమ సభ్యులకు
విద్య, శిక్షణ సమాచారాన్ని అిందిస్తాయి
6 వ సూత్రము: సహకార వ్యవస్థలలో సహకారము :సభ్యులు కలసి
పనిచేయడిం ద్వారానే తాము బలోపేతిం అయి, బలమైన సహకార వ్యవస్థ
ని నిర్మిించగలుగుతారు
7 వ సూత్రము: సమాజము పై బాధ్యత సహకార సింస్థలు తమ వనరులను
పెట్టుబడులను స్థానికింగా ఉపయోగిస్తూ తమ చుట్టూ వుిండే
సమాజము యొక్క నిరింతర అభివృద్ధికై పాటు పడతాయి. సహకార
వ్యవస్థ లో సభ్యులే ప్రధానము మరియు వారే నడుపుతారు ప్రతి
సభ్యునికి సమాన ఓటు హక్కు కలిగి వుింటారు ఈ విధానము ని 1995 లో
బ్రిటన్ లోని మాించెస్టర్ లో జరిగిన అింతర్జాతీయ సహకార కూటమి
వారు ఆమోదిించినవే.
1.1.6 వివిధ రకాల కమిటీల సిఫారసులు:
వ్యవసాయ ఉత్పత్తులను పెించడానికి, వ్యవసాయ రింగానికి ఋణాలు
ఇవ్వడానికి సహకార పరపతి వ్యవస్థను పునరుజ్జీవిింప చేయడానికి

4
ప్రభుత్వము వారు వివిధ కమిటీలను ఏర్పాటు చేసారు. అిందులో కొన్ని
ప్రధానమైన వాటి గురిించి ఈ దిగువ చర్చిించుదాము.
వ్యవసాయ ఆర్ధిక ఉపకమిటీ-1945
వ్యవసాయ రింగ ఋణ వితరణలో సహకార సింస్థల భాగము పెించడానికి
కొన్ని దిద్దుబాటు చర్యలు తీసుకోవాలని, అవి సింఘాల
పునర్యవస్థీకరణ ద్వారా పనితీరు మెరుగుదలకు ఉపయోగాపడతాయని
భావిించిింది, కొన్ని ప్రత్యామ్నాయ సింస్థలను కొత్తగా ఏర్పాటు
చేయాలని సిఫారసు చేసిింది.
సహకార ప్రణాళిక కమిటీ-1945
ప్రత్యామ్నాయ సింస్థలకు ఇచ్చే ఏవిధమైన సహాయ సహకారాలైన,
ఆర్ధిక పరమైనా, ఆ సింస్థల నిర్వహణని ప్రాింతీయ సహకార
బ్యాింకులకు ఇవ్వాలని, దీనివలన ప్రత్యేక సింస్తాల నిర్మాణ
అవసారాన్ని, భారాన్ని తగ్గిించుకోవచ్చని సూచిించిింది.
గ్రామీణ బ్యాింకిింగ్ విచారణ కమిటీ-1950
గ్రామాలలో ఉిండే ప్రాథమిక సింఘాలు చిన్న పరిమాణ బ్యాింకులుగా
మారాలని, ఇవి మాత్రమే అధిక సింఖ్యలో ఉన్న గ్రామీణులకు
బ్యాింకిింగ్ సౌకర్యాలను అిందిించగలవని అభిప్రాయ పడిింది.
ఆల్ ఇిండియా రూరల్ క్రెడిట్ సర్వే కమిటీ (AIRCS-1951) 1951
సింవత్సరింలో రిజర్వు బ్యాింకు వారు శ్రీ ఏ.డి.గోర్వాలా నాయకత్విం
(చైర్మన్ గా) పై కమిటీని ఏర్పాటు చేస్తే, ఆ కమిటీ తన నివేదికను
1954లో సమర్పిించిింది. ఈ కమిటీ గ్రామీణ ఋణ వితరణ విధానానికి
సింబింధిించి అనేక సిఫారసులు చేసిింది. వాటిని సింక్షిప్తింగా ఈ దిగువన
ఇవ్వడిం జరిగిింది.
 రిజర్వు బ్యాింకులో రెిండు రకాల నిధులను ఏర్పాటు చేయాలని
సూచిించిింది. 1) జాతీయ వ్యవసాయ పరపతినిధి (LTO), 2) జాతీయ
వ్యవసాయ స్థిరీకరణనిధి. అిందులో స్వల్పకాలిక ఋణాలను,
మధ్యకాలిక ఋణాలుగా మార్చడానికి రాష్ట్ర సహకార
బ్యాింకులకు, తద్వారా జిల్లా కేింద్ర సహకార బ్యాింకులకు లేదా
సింఘాలకు అిందిించడానికి స్థిరీకరణ నిధిని, రాష్ట్ర సహకార
వ్యవసాయ గ్రామీణాభివృద్ధి బ్యాింకులకు (SCARDB) జాతీయ
వ్యవసాయ పరపతి నిధి (LTO) ఉపయోగిించాలని సూచిించిింది.
 భారతీయ స్టేట్ బ్యాింకు (SBI)ని ఏర్పాటు చేయాలని.
 జాతీయ సహకార అభివృద్ధి బోర్డు (NCDB) ని ఏర్పాటు చేయుట.
 గిడ్డింగుల బోర్డు: అఖిల భారత గిడ్డింగుల కార్పోరేషన్.

రాష్ట్ర సహకార బ్యాింకులకు సింబింధిించి ఈ దిగువ తెలిపిన సిఫారసులు

చేసిింది:

5
 జిల్లా కేింద్ర సహకార బ్యాింకుల వారు, ఇలాింటి సహకార సింస్థల
వారు, రాష్ట్ర సహకార బ్యాింకులో సభ్యులుగా ఉింటారు.
 దీని వాటాధనమును జిల్లా కేింద్ర సహకార బ్యాింకులు, రాష్ట్ర
ప్రభుత్వము అిందచేస్థాయి.
 ప్రాథమిక వ్యవసాయ పరపతి సింఘాల యొక్క ఋణ వితరణ
కార్యక్రమానికి మొదటి ప్రాధ్యాన్యత ఇవ్వాలి.

ప్రాథమిక వ్యవసాయ పరపతి సింఘాలకు సింబింధిించి ఈ క్రిింది సిఫారసులు

చెయాడిం జరిగిింది. ఇిందులో కొన్ని ఇప్పటికే వాడుకలో ఉన్నాయి.

 ప్రాథమిక వ్యవసాయ పరపతి సింఘాలను స్థానిక పరిస్థితులను

అనుసరిించి, పునర్యవస్థీకరిించి, కొన్ని గ్రామాలను కలిపైనా
ఎక్కువ సభ్యులుిండేటట్లు, సరిపోను వ్యాపారము చేయగలగాలి.
 ఆయా సింఘాల పరిధిలో నివసిించే వారిందరికీ సభ్యత్వ అవకాశిం
కల్పిించాలి. ఏ వ్యక్తికైనా సింఘ సభ్యత్వము నిరాకరిించబడితే
అతను రిజిస్ట్రార్ ఆఫ్ కో-ఆపరేటివ్ సొసైటీ వారికి అప్పీలు
చేసుకోవడానికి హక్కు కలిగి ఉిండాలి.
 పెద్ద పరిమాణ సింఘాల వాటాధనము మొదటి రోజులలో తక్కువగా
ఉన్నా దానిని ప్రభుత్వము నుిండి, సభ్యుల నుిండిసేకరిించి అవసరమైన
స్థాయికి తీసుకురావాలి. సరిపోను స్థాయికి చేరిన పిదప ప్రభుత్వ
వాటాధనమును ఇచ్చివేయవచ్చు.
 ప్రా.వ్య.ప.సిం. సేవిింగ్స్ ఖాతాలను, ఇతర డిపాజిట్ ఖాతాలను
ప్రారింభిించుటకు, ఈ సింఘము ఏ బ్యాింకుకు అనుసింధానిించ బదినదో ఆ
బ్యాింకు తరపున చేపట్టవచ్చు.
 ఋణాలకు సింబింధిించి ఎకరాకు ఇింత చొప్పున పింట ఋణాలను నగదు
రూపేణా, వస్తు రూపేణా ఇవ్వడానికి ప్రాధాన్యత ఇవ్వాలి.
 సహకార సింఘాల నుిండి తీసుకున్న ఋణాలను గడువులోపల
చెల్లిించేిందుకు వీలు కల్పిించే చట్టాలను ఆయా రాష్ట్ర
ప్రభుత్వాలు చేయాలి.
 పింట ఋణాల విధానము విజయవింతిం కావాలింటే కొన్ని ముఖ్యమైన
విషయాలు:
 సరియైన పర్యవేక్షణ, ఋణాల వసూలును సమర్థవింతమైన
విధానము చాల ముఖ్యము.
 ఋణాల సమర్థవింతమైన వసూళ్ళకు ‘సహకార మార్కెటిింగ్’
విధానము అభిలషణీయము.
 మార్కెటిింగ్ సొసైటీలకు ప్రా.వ్య.స. సింఘాలకు సమన్వయిం
ఉిండాలి.
 ప్రా.వ్య.ప. సింఘాలు తమ సభ్యులకు ఋణాలు ఇచ్చేటప్పుడు
ఆయా రైతుల ఉత్పాదకాలను మార్కెటిింగ్ సొసైటీకి అమ్మాలని
షరతు పెట్టాలి.

6
  పింట ఋణాలే కాకుిండా, ప్రా.వ్య.ప. సింఘాలు సభ్యులకు,
మధ్యకాలిక ఋణాలు (చెల్లిింపు విధానము 18 నెలలకు మిించి, 5
సిం.ల లోపు) అిందిించవచ్చు. అయితే ఈ ఋణాలు మొత్తము
చెల్లిించిన మూలధనము, రిజర్వులు, పై సింస్థల నుించి ఈ అవసరిం
కోసిం తీసుకున్న నిధులు అన్నికలిపితే వచ్చేదానికి మిించకుడదు.
 పెద్ద పరిమాణింలో ఉిండే ప్రా.వ్య.ప. సింఘానికి ఒక పూర్తి
కాలపు, విద్యార్హతలు కలిగిన, జీతభత్యములు కలిగి వున్న
సెక్రెటరీ/ కార్యదర్శి ఉిండాలి.
 అవకాశాముింటే ఇతనికి సెింట్రల్ కమిటీ ఫర్ కో-ఆపరేటివ్
ట్రైనిింగ్ పధకము కిింద శిక్షణ ఇప్పిించాలి.
 “సహకార వ్యవస్థ విఫలమైింది కాని సహకార వ్యవస్థ విజయిం
సాధిించాలి” అనే నినాదింతో ఈ AIRSC కమిటీ తన నివేదికను
ముగిించిింది.

ఆల్ ఇిండియా రూరల్ క్రెడిట్ రివ్యూకమిటీ-1969

ఈ కమిటీని రిజర్వు బ్యాింకు వారు శ్రీ బి.వెింకటప్పయ్య గారు

చైర్మన్ గా ఏర్పాటు చేసారు. వ్యవసాయ ఋణ వితరణలో వాణిజ్య
బ్యాింకులు ప్రముఖ పాత్ర పోషిించాలని, గ్రామీణ భారతానికి బహుళ
సింస్థల అవసరిం వుిందని, అయితే దానివలన సహకార వ్యవస్థకు ముప్పు
వాటిల్ల కూడదనిసూచిించిింది. ఇతర సింస్థలను అనుమతిస్తూనే సహకార
పరపతి వ్యవస్థను బలోపేతిం చేయడానికి అనేక చర్యలను సిఫారసు
చేసిింది.

సహకార సింస్థలలో మొిండి బాకీలపై అధ్యయన కమిటీ – (డా.సి.డి. దాతే

కమిటీ-1972)

ఈ కమిటీ చేసిన సిఫారసులు

 గడువులోపల చెల్లిించక పోతే అపరాధ వడ్డీ.

 ప్రకృతివైపరీత్యాలకు, వరుసగా పింటలు పిండక పోయినప్పుడు ఉపశమన
చర్యలు.
 మొిండి బాకీదారులను, వారికి హామీగా ఉన్న సభ్యులను మేనేజిింగ్
కమిటీలో గాని, ఆ కమిటీలో ఎన్నిక కావడానికి లేదామేనేజిింగ్
కమిటీలో ఉిండటానికి అనర్హతగా ప్రకటిించడిం.
 ప్రా.వ్య.ప. సింఘాలు ఆచరణ సాధ్యత నిబింధనలు సవరిించడిం.

క్రాఫి కార్డ్ (CRAFICARD) – 1981 (బి. శివరామన్ కమిటీ):

గ్రామీణాభివృద్ధికి, వ్యవసాయానికి అిందిించే సింస్థాగత ఋణవితరణ

విధానాలను సమీక్షకై ఈ కమిటీని రిజర్వు బ్యాింకువారు ఏర్పాటు
చేసారు. ఈ కమిటీ వారు స్వల్పకాలిక, మధ్యకాలిక, దీర్ఘకాలిక పరపతి

7
విధానాలను సమీకృతిం చేసే అింశాన్ని సమీక్షిించిింది. జాతీయ
గ్రామీణాభివృద్ధి బ్యాింకు (నాబార్డ్) ఏర్పాటు చేయాలని ఈ
కమిటీ సిఫారసు చేసిింది.

బ్యాింకిింగ్ రింగ సింస్కరణల కమిటీ

భారత ప్రభుత్వము వారు 1997లో శ్రీ ఏిం. నరసిింహిం గారు చైర్మన్ గా

బ్యాింకిింగ్ సింస్కరణల కమిటీని ఏర్పాటు చేసిింది. ఈ కమిటీ తన
నివేదికను 1998లో సమర్పిించిింది. సహకార వ్యవస్థకు సింబింధిించి ఈ
క్రిింది సూచనలు చేసిింది.

 సహకార బ్యాింకులు 5 సింవత్సరాలలో CRAR (మూల ధనానికి

ప్రమాదభరిత ఆస్తులకు వుిండే నిస్పతి) 8 శాతానికి చేరుకోవాలని
సూచిించిింది.
 సహకార సింస్థలపై ఒకప్రక్క రాష్ట్ర ప్రభుత్వము, వేరొక
ప్రక్క రిజర్వు బ్యాింకు/ నాబార్డుల ద్వింద నియింత్రణ తొలగిించి
వాటిని బ్యాింకిింగ్ రెగ్యులేషన్ చట్ట పరిధిలోకి తేవాలని
సూచిించిింది.

8
జగదీష్ కపూర్ కమిటీ

1999లో భారత ప్రభుత్వము వారు రిజర్వు బ్యాింక్ అప్పటి డిప్యూటి

గవర్నర్ అయిన జగదీష్ కవూర్ చైర్మన్ గా సహకార వ్యవస్థను
అధ్యయనిం చేయడానికి, దాన్ని బలోపేతిం చెయ్యడానికి
తీసుకోవాల్సిన చర్యలు సూచిించడానికి ఈ కమిటీని వేసిింది.
ఈ కమిటి చేసిన సిఫారసులలో కొన్ని:
 పాలకవర్గాన్ని రద్దు చేసే అధికారిం రాష్ట్ర ప్రభుత్వానికి
ఉిండకూడదు.
 1991 నమూనా సహకార చట్టములోని అన్ని ప్రధానమైన అింశాలను
అన్ని రాష్ట్ర ప్రభుతాలు పాటిించాలని, దానికి కావలసిన చట్ట
సవరణలు తమ రాష్ట్ర సహకార చట్టాలలో తీసుకురావాలి.
 బ్యాింకు పాలకవర్గ సభ్యులు వృత్తినైపుణ్యము కలవారై ఉిండాలి
మరియు జవాబుదారిగా ఉిండాలి.
 రిజర్వు బ్యాింకు, నాబార్డ్ మరియు రాష్ట్ర ప్రభుత్వాల
ద్వింద నియింత్రణ పోవాలి. రాష్ట్ర సహకార చట్టాలపై,
బ్యాింకిింగ్ రెగ్యులేషన్ చట్టము – 1949 ఆధిపత్యము కలిగి
ఉిండాలి.
 ఛార్టెడ్ ఎకౌింటెింట్లు మాత్రమే ఆడిట్ అధికారము కలిగి
ఉిండాలి. ఆడిటర్ల నియామకపు రాష్ట్ర కమిటీలో రిజర్వు బ్యాింకు,
నాబార్డ్ ప్రతినిధులు ఉిండాలి.

సహకార వ్యవస్థను పునరుత్తేజింతో నిింపే సహాయ నిమిత్తము

ఏర్పడిన “విఖే పాటిల్ కమిటీ” – 2002

జగదీష్ కపూర్ కమిటీ తర్వాత భారత ప్రభుత్వముపై కమిటీని ఏర్పాటు

చేసిింది.

 సహకార సింస్థలకు పునరుజ్జీవ నిధిని అిందిించడింలో భారత

ప్రభుత్వము, రాష్ట్ర ప్రభుత్వముల వాటా ఎింతో గుర్తిించి
నిర్ణయిించడిం.
 నిధుల సరఫరా
 మధ్యవర్తిత్వ ఖర్చులు నియింత్రిించడానికై సహకార పరపతి
వ్యవస్థను విడగోట్టుట.

అింతేకాదు, పునరుజ్జీవ సహాయము, సహకార పరపతి సింస్థలను ముిందుకు

తీసుకెళ్ళడానికి వాటి కాళ్ళమీద అవి నిలబడేటట్లు చేసేదిగా
ఉిండాలని కూడా ఈ కమిటీ సూచిించిింది. ఈ కమిటీ ప్రధానింగా జగదీశ్
కపూర్ సిఫరసులనే పునరుద్ఘాటిించిింది.

9
సహకార పరపతి సింస్థల పునరుజ్జీవింపై ప్రత్యేక శ్రద్ధ (2005)
ప్రొ. ఏ. వైద్యనాధన్ కమిటీ

సహాకార సింస్థలు క్షీణిించి పోవడిం, తగిన విధింగా పనితీరు కనపరచక

పోవడాన్ని దృష్టిలో పెట్టుకుని, భారత ప్రభుత్విం గ్రామీణ సహకార
పరపతి వ్యవస్థకి పునరుత్తేజిం కలిగిించేిందుకు ఆచరణ యోగ్యమైన
ఫలితాలనిందిించగల కార్యాచరణ పధకాన్ని తయారు చేయడానికి పై
కమిటీని నియమిించారు. సహకార బ్యాింకిింగ్ సింస్థలకు నియింత్రణ
విధాన నిర్మాణము, అవసరమైన సవరణలు, ఆర్ధిక సహాయము అించనాలు, ఆ
సహాయము అిందిించే మార్గదర్శకాలు, దాన్ని ఏయే సింస్థలు ఏ
దామాషాలో అిందిించాలి, ఎన్ని దఫాలుగా ఇవ్వాలి అనే అింశాలపై ఈ
కమిటీ సూచిించాలని వారికి చెప్పడిం జరిగిింది.

10
వైద్యనాధన్ కమిటీ సహకార పరపతి వ్యవస్థపై వెలిబుచ్చిన
అభిప్రాయాలు సింక్షిప్తింగా:

 పరిపాలన, నిర్వహణ, ఆర్ధిక విషయాలలో బలహీన పడిింది.

 కొన్ని బలహీనతలు: పాలక వర్గ బోర్డ్ ని త్రోసి రాజనడిం, ఎన్నికల
నిర్వహణలో ఆలస్యిం, కామన్ కాదర్ విధానము, నిర్వహణ,
పరిపాలనలో జోక్యిం, ఆడిట్ నిర్వహిించడింలో ఆలస్యము,
ఆస్తవ్యస్తింగా పుస్తకాల నిర్వహణ, బలహీన సమాచార వ్యవస్థ.
 వరుసగా వచ్చిన ఋణమాఫీలు, మొిండి బకీదారులను తయారుచేసి
ప్రా.వ్య.ప. సింఘాలలో మొిండి బాకీలు బాగా పెరిగిపోయాయి.
 ఆదాయ గుర్తిింపు ఆస్తుల వర్గీకరణ నిభిందనలు ప్రా.వ్య. పరపతి
సింఘాలకు వర్తిింప చేయకపోవడిం, అలా నిరర్ధక ఆస్తులుగా మారిన
వాటికి కేటాయిింపులు చేయకపోవడిం.

వైద్యనాధన్ కమిటీ సిఫారసులు:

ఈ సిఫారసులలో ప్రధానమైనది, ప్రాధమిక వ్యవసాయ పరపతి సింఘాలు

బలింగా లేకపోతే ఆ పైనవుిండే అించెలు బలింగా వుిండలేవన్నది. అిందుకని
ముిందుగా ప్రా.వ్య.ప. సింఘాలను ఆమోదయోగ్యమైన
ఆర్ధికస్థాయికి తీసుకురావడిం కోసిం వాటి ఆస్తి-అప్పుల పట్టికను
శుభ్రపరచడిం, వాటి మూలధనాన్ని బలపరచడిం, దాని త్వరాత జిల్లా
కేింద్ర సహకార బ్యాింకులు రాష్ట్రా సహకార బ్యాింకుల జోలికి
వెళ్ళాలి.

ఈ పధకాన్ని ఆమోదిించడింలో రాష్ట్ర ప్రభుత్వాలకు స్వేచ్చ

ఇచ్చారు. ఎవరైతే అింగీకరిస్తారో వారికి ఈ పధకిం క్రిింద ఆర్ధిక
సహాయము లభిస్తుింది. దానికోసిం ప్రభుత్వాలు భారత ప్రభుత్వముతో,
నాబార్డ్ తో, ఒప్పిందిం కుదుర్చు కోవలసి ఉింది. ఈ అవగాహన ఒప్పింద
పత్రములో ప్రధానింగావుిండే అింశాలు.

 సింఘాలలో ఉిండే సించిత నష్టాలను భర్తీచేయడానికి ఆర్దిక

సహాయిం అిందిస్తారు. PACS/ DCCB/ StCB లలో వుిండే సించిత నష్టాలు
ఎింత అనేది స్పెషల్ ఆడిట్ ద్వారా నిర్ధారిస్తారు.
 PACS యొక్క CRAR ని 7 శాతానికి పెించడానికి తగిన ఆర్ధిక సహాయము
అిందిస్తూ, ఆ తరువాత ప్రతి సింవత్సరిం పెించుకుింటూ మూడు
సింవత్సరాలలో 9 శాతానికి పెరగాలి.
 సొసైటీ మొత్తిం వాటాధానములో రాష్ట్రప్రభుత్వ వాటా 25
శాతానికి మిించరాదు.
 సిబ్బింది, పాలకవర్గ సభ్యులు తమ ఆర్ధిక వ్యవహరాల నిర్వహణలో
సామర్థ్యాన్ని పెించుకోవడానికి అవసరమైన శిక్షణ ఖర్చులు, వారి

11
 శక్తియుక్తులు పెించుకోడానికి అవసరమయ్యే నిధులు కూడా ఈ
పధకింలో ఉింటాయి.
 PACS లో ఏకీకృత ఎకౌింటిింగ్ విధానము, పర్యవేక్షణ విధానము
మరియు కింపూటరైజేషన్ కి అవసరమైన నిధులు కూడా అిందిస్తారు.
 ఈ పధకిం యొక్క అమలును అర్హత: PACS లో 30-06-2004 నాటికి వసూళ్ళ
శాతిం 30% ఉిండాలి (వాటి డిమాిండ్ తో పోలిస్తే) అని అర్హతగా
నిర్ణయిించారు. ఎవరికైతే 50% వసూళ్ల శాతిం ఉింటె పధకిం కిింద
నిధులు పూర్తిగా అిందుతాయి. ఏ PACS లో వసూళ్ళ శాతిం 30% నుిండి 50%
బాధ్యలో ఉింటె ఈ ఆర్ధిక సహాయము మూడు వార్షిక వాయిదాలలో
ఉింటుింది.
 ఈ పదకము మళ్ళీ మళ్ళీ అిందుబాటులో ఉిండదు. ఈ ఒక్క సారికి
మాత్రమె.

చట్టపరమైన సింస్థాగత సింస్కరణలు:

 రాష్ట్ర ప్రభుత్వ కో-ఆపరేటివ్ రిజిస్ట్రార్ సూచిించిన

నిబింధనలకు లోబడి డిపాజిటర్లకు ఓటిింగ్ హక్కు కల్పిించబడాలి.
 ఏ అధీకృత ఆర్ధిక సింస్థనుించైనా PACS నిధులను అప్పుగా
తెచ్చుకోవచ్చు. మిగులు ధనాన్ని పెట్టుబడులుగా పెట్టొచ్చు.
 PACSలలో ఆదాయ గుర్తిింపు, ఆస్తుల వర్గీకరణ నిబింధనలు పాటిించాలి.
మూలధన నిష్పత్తి కోసిం కేటాయిింపులు చెయ్యాలి.

ఆచరణ:
వైద్యనాధన్ కమిటీ సిఫారసులను ఆమోదిించిన తరువాత సహకార పరపతి
వ్యవస్థను పునరుజ్జీవిింప చేసేిందుకు వీలుగా అన్ని చర్యలు
తీసుకోబడ్డాయి. దాని మూలింగా వచ్చిన మార్పులు ఈ దిగువ
ఇవ్వబడినవి.

 ఎకౌింటిింగ్ విధానాన్ని క్రమబద్దీకరిించేిందుకు, త్వరితగతిన

నిర్ణయాలు తీసుకునేిందుకు వీలుగా ఏకీకృత ఎకౌింటిింగ్ విధానాన్ని,
సమాచార వ్యవస్థ నిర్వహణని అమలు పరిచారు.
 PACSని కింప్యూటరైజ్ చేయడానికి మార్గదర్శకాలు
ఇవ్వబడ్డాయి.
 01-04-2010 నుిండి PACSలో ఆస్తుల వర్గీకరణ, ఆదాయ గుర్తిింపు
నిబిందనలు అమలు చేయాలని చెప్పారు.
 ఈ పతాకాన్ని అమలుపరిచిన మీదట PACS యొక్క ఆర్ధిక పరిస్థితి
మెరుగుపడిిందని,దీన్ని అధ్యయనిం చేసిన IIM బెింగళూరు, ISEC
బెింగళూరు మరియు ప్రపించ బ్యాింకువారు తెలియచేసారు.
1.1.7 సారాింశిం

12
 సహకార ఉద్యమానికి, సహకార వ్యవస్థకి బీజిం 19వ శతాబ్దింలోనే
పడిింది. 1904 సహకార సింఘాల చట్టిం రావడానికి ఎడ్వర్డ్ కమిటీ
దోహదపడిింది. మేక్లాగన్ కమిటీ, మాింటేింగ్ చెమ్స్ ఫర్డ్
సింస్కరణలు, రిజర్వుబ్యాింకు, నాబార్డ్ ఆవిర్బావిం, సహకార
ఉద్యమాన్ని మరిింత ముిందుకు తీసుకెళ్ళాయి.

సహకార సింస్థలు గ్రామీణ ఋణవితరణలో ప్రముఖ పాత్ర పోషిించడానికి,

దేశ స్వాతింత్రానింతరిం ఆ సింస్థలను బలోపేతిం చేయడానికి చర్యలను
సూచిించడానికి అనేక కమిటీలను వేయడిం జరిగిింది. అన్నిింటికింటే
ప్రొ.వైద్యనాధన్ కమిటీ ఆ సింస్థలకు ప్రకటిించిన పునరుజ్జీవ
పధకము ఆచరణ యోగ్యమైన సింస్కరణలు, కార్యాచరణ ప్రణాళిక, మూల
సమస్యలను పరిష్కరిించగలిగిింది.

అన్ని భాగస్వామ్య పక్షాలు – భారత ప్రభుత్వము రిజర్వు బ్యాింకు,

నాబార్డ్, రాష్ట్ర సహకార బ్యాింకు, DCCB లు PACS మనస్పూర్తిగా
పనిచేస్తూ సహకార సింస్థలను సమర్థవింతింగా పనిచేయడానికి, తిరిగి
ప్రగతి పట్టాలపై నడిపిించడానికి కృషి చేస్తున్నాయి.

PACS కాలిం మారిపోతున్నది. ఈ విషయాన్ని PACS గమనిించి సరియైన

అవకాశాలను అిందిపుచ్చుకోవాలి.

1.1.8 ప్రధాన పదాలు: వాటి అర్థాలు – వివరణ:

సహకారము : పరస్పర ప్రయోజనిం కోసిం ఉమ్మడి లాభిం కోసిం కలసి
పనిచేయడిం.
స్వయిం ప్రతిపత్తి : బయటి వ్యక్తుల సింస్థల ఒత్తిడి
లేకుిండా స్వతింత్రింగా పని చేయడిం.
ఉపకరణములను అిందిించు : ఋణ వితరణతో సహకరిించు.
పునరుత్తేజిం : తిరిగి శక్తిని అిందిించు.
చిన్న బ్యాింకులు : చిన్న పరిమాణ బ్యాింకులు.
పునరుజ్జీవ పధకము : గ్రామీణ సహకార పరపతి సింస్థలను
పునరుజ్జీవిింప చేయడానికి వైద్యనాధన్ సూచిించిన ఆర్ధిక,
చట్టపరమైన శక్తియుక్తులను పెింపొిందిించుకొనుటకు ఏర్పాటైన
పధకము.
1.1.9 సింకేతాక్షరములు
PACS : ప్రాథమిక వ్యవసాయ పరపతి సింఘిం
DCCB : జిల్లా కేింద్ర సహకార బ్యాింకు
StCB : రాష్ట్ర సహకార బ్యాింకు
RBI : భారతీయ రిజర్వు బ్యాింకు
CS Act. : సహకార సింఘాల చట్టిం
AIRCS : అఖిల భారత ఋణ పరపతి సర్వే

13
 NER States : ఈశాన్య ప్రాింత రాష్ట్రాలు
CFA : కేింద్ర ఆర్ధిక సహకారమిందిించే సింస్థ.
1.1.10 మీరు నేర్చుకున్న విషయాలపై చిన్న పరీక్ష.
1. 1904 సహకార సింఘాల చట్టిం రావడానికి ఏ కమిటీ అవకాశిం
కల్పిించిింది?
a. ఎడ్వర్డ్ లా కమిటీ b. రాయల్ కమిషన్ c. విఖే పాటిల్
కమిటీ
d. కపూర్ కమిటీ
2. ‘సహకారము విఫలమవుతే గ్రామీణ భారతింతో నమ్మకమన్నది
విఫలమైనట్లే’ అని చెప్పిన రాయల్ కమిషన్ అభిప్రాయము.
a. ఒప్పు b. తప్పు
3. జాతీయ వ్యవసాయ సహకార పరపతి స్థిరీకరణ నిధి, జాతీయ
వ్యవసాయ సహకార నిధి (దీర్ఘకాల ఋణాలను) ఏ కమిటీ సూచనల మేరకు
ఏర్పడ్డాయి?
a. ఆల్ ఇిండియా రూరల్ క్రెడిట్ సర్వే కమిటీ. b.
రాయల్ కమీషన్
c. బ్యాింకిింగ్ రింగ సింస్కరణల కమిటీ d. జగదీష్
కపూర్ కమిటీ
4. 1982లో నాబార్డ్ ఏర్పడేింత వరకు గ్రామీణ ఋణవిధానాన్ని ఎవరు
పర్యవేక్షిించారు?
a. భారత ప్రభుత్వము b. రిజర్వు బ్యాింకు c. SBI
d. ఎవరూ కాదు
5. సహకార వ్యవస్థను సింరక్షిించే నెపింతో రాష్ట్ర ప్రభుత్వ
జోక్యము.
a. పెరిగిింది b. తగ్గిింది c. ఏమార్పు లేదు d.
పైవన్ని

14
 6. పరిపాలనా వ్యవహారాలకు సింబింధిించి సహకార సింస్థల నియింత్రణ
ఎవరిది?
a. రాష్ట్ర ప్రభుత్వము b. రిజర్వు బ్యాింకు c.
నాబార్డ్ d. కేింద్ర ప్రభుత్వము
7. వైద్యనాధన్ ప్యాకేజి ఏమి సూచిించిింది?
a. సింఘాల విలీనిం b. సింస్థాగత, చట్టపరమైన సింస్కరణలు,
ఆర్ధిక సహాయము
c. సింఘాల మూసివేత d. పునర్వ్యవస్థీకరణ

8. ఆస్తుల వర్గీకరణ, ఆదాయ నిర్ధారణ మరియు కేటాయిింపులు PACS కి

ఎప్పటి నుిండి వర్తిింపచేయబడ్డాయి?
a. 01-04-2010 b. 01-04-2015 c. వర్తిింప చేయబడలేదు d.
పైవేవీ కావు
సమాధానాలు: 1. - a 2. - a ౩. - a 4. - b 5. – a
6. - a 7. - b 8. – a

15
 1.2. వివిధ్ రకాల సహకార సద్ఘాలు
1.2.1 నేర్చుకోవలసిన అింశాలు
ఈ పాఠ్యాింశాలు చదవడిం ద్వారా సహకార సింస్థలు ఏర్పడడానికి గల
కారణాలు వివిధ సహకార సింస్థలలో ప్రధానమైన విషయాలు మీరు
తెలుసుకోవచ్చు.
1.2.2 పరిచయము
ప్రజల యొక్క అవసరాలన్నీ ఒకే విధింగా ఉిండవు. కాని కొన్ని అవసరాలు
మాత్రిం ఎక్కువ మిందికి ఉింటాయి. అలింటి వాటిలో ప్రతివారికి
వ్యవసాయిం చేయడానికి ధనము అవసరము. ఇింకా ఎక్కువ మిందికి వాళ్ళ
ఉత్పత్తులను అమ్ముకునే సౌకర్యాలు కావాలి. అవసరాలు వేరుగా
ఉన్నప్పుడు అవి తీరేిందుకు వేరు వేరు మార్గాలు అవసరిం. ఈ కారణిం
చేతనే వివిధ రకాల సహకార సింస్థలు వాళ్ళ యొక్క అవసరాలు,
లక్ష్యాల ఆధారింగా రూపుదిద్దుకున్నాయి.
భారతదేశిం ప్రముఖింగా వ్యావసాయిక దేశిం కాబట్టి
వ్యవసాయదారుల ఋణ అవసరాలు సహకార వ్యవస్థ ద్వారా తీరుతాయని
ప్రభుత్వము, సహకార వాదులు భావిించారు. రైతులకు ఋణ లభ్యత కావడిం
కోసిం వ్యవసాయ పరపతి సింఘాలుఏర్పడ్డాయి. పిండిించిన ఉత్పత్తులను
మించి గిట్టుబాటు ధర ఇప్పిించేిందుకు మార్కెటిింగ్ సొసైటీలు
ఏర్పడ్డాయి. అిందుకనే 1904 సహకార చట్టాన్ని 1912లో సవరిించి
పరపతేతర సహకార సింఘాలు ఎర్పడడానికి అవకాశిం కలిగిింది.
1.2.3 సహకార సింఘాలలో రకాలు
ఆయా సహకార సింఘాల లక్ష్యాలు, అవసరాలు, పనిచేసే విధానము, విధులు,
మొదలైన వాటి ఆధారింగా ఈ సింఘాలను వర్గీకరిించారు. వాటిలో కొన్ని:
(i) పరపతి సహకార సింఘాలు, (ii) పరపతేతర సహకార సింఘాలు, (iii) క్రియాశీల
సహకార సింఘాలు, (iv) పనిచేసే స్థాయిని బట్టి సహకార సింఘాలను (a)
ప్రాధమిక సహకార సింఘాలు, (b) కేింద్ర సహకార సింఘాలు (c) ఎపెక్స్
సహకార సింఘాలు

పైన తెలిపిన సహకార సింఘాల విధివిధానాలు:

పరపతి సింఘము అనేది ఒక రిజిస్టర్ చేయబడ్డ సొసైటి. దీని ప్రధాన
లక్ష్యము వనరులు సేకరిించి సభ్యులకు ఉత్పత్తికి, అవసరాల
వినియోగమునకు లేదా ప్రభుత్వము ఒక ప్రకటన ద్వారా తెలియపరచిన ఏ
అవసరానికైనా సహాయమునిందిించే సింస్థ.

ప్రాధమిక వ్యవసాయ పరపతి సింఘిం (PACS)

ఒక గ్రామము వారు గాని చుట్టుప్రక్కల గ్రామాలలోని
వ్యవసాయదారులచే ఏర్పడినది. గ్రామాలలో ఉిండే వడ్డీ వ్యాపారుల

16
కబింద హస్తాల నుిండి రైతులను విముక్తులను చేయడమే ప్రధాన
ఉద్దేశ్యము.

ప్రధాన విధులు:
 నిర్ణయిించబడిన కొింత వాటాధనము తీసుకొని వ్యవసాయదారులను
సభ్యులుగా చేర్చుకొనుట.
 పొదుపును ప్రోత్సహిించుట – సభ్యుల నుిండి డిపాజిట్ల సేకరిించుట.
 సభ్యుడే ప్రధానము, సభ్యులచే నడపబడేది.
 సరళమైన వడ్డీ రేటుతో, నిబింధనలతో సభ్యులకు తగిన సహాయింతో,
సరిపోను స్వల్పకాలిక, మధ్యకాలిక ఋణములనిందిించుట.
 సభ్యులలో పొదుపును ప్రోత్సహిించుట.
 ఉత్పత్తి మూలకాలను, వ్యవసాయ పనిముట్లు అద్దెకు ఇవ్వడిం
ధాన్య సేకరణ, ఎరువులు, విత్తనాలు మొదలగు పింపిణీ లాింటి పరపతేతర
కార్యక్రమాలు చేపట్టుట.
ఈ సింఘాలు సహకార చట్టము, ఆ సింఘము యొక్క ఉపనిబింధనావళిననుసరిించి
పనిచేయును.

వేతన/ ఉద్యోగుల/ జీతిం సింపాదిించే వారి సహకార పరపతి సింఘాలు:

ఉదోగులు, వేతన జీవుల సహకార సింఘాలు ఆయా ఉద్యోగుల / వ్యక్తుల
పరస్పర ప్రయోజనము, క్షేమము కొరకు ఏర్పాటు చేయబడతాయి. ఇవి
కూడా సహకార చట్టము, వాటి ఉపనిబింధనావళికి లోబడి పని చేస్తాయి.
ప్రభుత్వ ఉద్యోగులు, రైల్వే ఉద్యోగులు, బ్యాింకు ఉద్యోగులు,
పరిశ్రమల ఉద్యోగులు కూడా ఈ సింఘాలను వారి అవసరాలు తీర్చుకోవడిం
కోసిం ఏర్పాటు చేస్తారు.

ఈ సింఘాల ప్రధాన విధులు:

 సభ్యులలో పొదుపును ప్రోత్సహిించుట. సభ్యుల నుిండి
నామమాత్రపు సభ్యుల నుిండి డిపాజిట్లు సేకరిించుట.
 సరళమైన వడ్డీ రేటుకి సభ్యులకు విద్య, వినియోగమునకు ఇింటి
మరమ్మత్తులకు ఋణాలిచ్చుట.
 మిగులు నిధులను పెట్టుబడులుగా పెట్టుట. దీని ద్వారా ఆదాయము
సింపాదిించవచ్చును. లాభములను సభ్యులకు పించుట.

పరపతేతర సింఘాలు:
వ్యవసాయ సహకార పరపతి సింఘాలతో పాటు పరపతేతర సింఘాలు కూడా
గ్రామీణాభివృద్ధిలో ప్రముఖ పాత్రపోషిస్తాయి. వీటిలో
ఉత్పత్తి, మార్కెటిింగ్, తయారీ మరియు పాడి-పరిశ్రమ, సహకార
సింఘాలు ప్రధానమైనవి.

17
పాల ఉత్పత్తి దారుల సింఘాలు:
తమ సభ్యులు ఉత్పత్తి చేసిన పాలను కొని, అవసరమైతే నిలవచేసే
ఉద్దేశ్యింతో ఏర్పాటు కాబడిన రిజిస్టర్డ్ సొసైటీ. వీరు ఆ పాలను
ప్రాసెస్ చేయుట, పాల ఉత్పత్తులు తయారు చేయుట, మార్కెటిింగ్
కూడా చేపడతారు. ఉదా.: గుజరాత్ రాష్ట్రములోని ఆనింద్ – గుజరాత్
సొసైటీ (“అమూల్” అని వ్యాపార నామము) కూడా ఈ కోవలోకి
చెిందినదే.

చేనేత కార్మిక సహకార సింఘము:

ఇది ఒక రిజిస్టర్డ్ సొసైటీ. దీని ప్రధాన లక్ష్యము చేనేత
వస్తువుల తయారీ, బట్టలు, ఇతర వస్త్రములను ప్రోత్సహిించుట.
ప్రాధమిక చేనేత సింఘాలు గ్రామస్థాయిలోనూ, ఎపెక్స్ సింఘాలు
రాష్ట్రస్థాయిలోను పని చేస్తాయి. ఈ ఎపెక్స్ సొసైటీ నేత
పనివారికి ముడిసరుకు, డిజైనులు అిందచేసి వస్త్రాలు తయారయిన పిదప
వారికి సరసమైన ధర చెల్లిించి కొనుగోలు చేస్తుింది.

సహకార పించదార మిల్లులు:

మహారాష్ట్ర, ఉత్తర ప్రదేశ్ లాింటి రాష్ట్రాలలో ఈ సహకార
పించదార మిల్లులు పని చేస్తున్నాయి. ఇవి రైతులు చెరకును
పిండిించడానికి, తరువాత ఆ చెరకును కొనుగోలు చేస్తాయి.వారు తమ
సభ్యులకు మించి ధర చెల్లిస్తారు. ఈ సహకార మిల్లులు వారు చెరకు
ఉత్పత్తి దారులతో ఒప్పిందిం చేసుకొని తమ గుప్పిటిలో ఉించుకుింటారు.

ఎరువుల సహకార సింఘాలు:

ఇవి కూడా రిజిస్టరుడు సొసైటీ లే. ఇవి రైతులకు అవసరమైన రసాయనిక
ఎరువులు, ఇతర ఉత్పత్తి మూలకాలను తయారు చేసి సరసమైన ధరలకు
అిందిస్తారు. ఉదా.: IFFCO (ఇిండియన్ ఫార్మర్ ఫెర్టిలైజర్ సహకార
సింస్థ. KRIBHCO (కృషక్ భారతీ కో-ఆపరేటివే).

నూనె గిింజల ఉత్పత్తిదారుల సింఘిం:

ఇవి రిజిస్టరుడు సొసైటీలు. తమ సభ్యులు ఉత్పత్తి చేసిన నూనె
గిింజలను, ఉత్పత్తులను కొనడిం, నిలవ చేయడిం, ప్రాసెస్ చెయ్యడిం,
వాటిని అమ్మడిం ప్రధానింగా చేసే సింఘాలు.
MARKFED (మార్క్ ఫెడ్), NAFED (నాఫేడ్) ఎపెక్స్ స్థాయిలో
పనిచేసే సింఘాలు. ఇవి రైతులకు తమ ఉత్పత్తులకు మించి గిట్టుబాటు ధర
కల్పిించేిందుకు కృషి చేస్తాయి. ఈ పరపతేతర సింఘాలు పోషిించే
పాత్రను ఈ క్రిింద వివరణల ద్వారా బాగా అర్థిం చేసుకోవచ్చు.

18
 ప్రతేక ప్రయోజన సహకార సింఘాలు (Functional Cooperation), PACS
మరియు పరపతేతర సింఘాలు కాకుిండా కొన్ని సింఘాలు ప్రత్యేక
ప్రయోజనము కోసిం ఏర్పడి రిజిస్టరు అవుతాయి.
 తమ సభ్యుల నుిండి ముడి సరుకును కొనుగోలు చేసేవి (Extracting
సింఘాలు).
 తమ సభ్యుల నుిండి వారి ఉత్పత్తులను కొని, పింపిణీ చేసేవి
(అమ్మకపు సింఘాలు).
 తమ సభ్యుల కొరకు వ్యవసాయ రింగానికి అవసరమైన వస్తువులను
తయారు చేసి పింపిణీ చేసేవి (వ్యవసాయ, తయారీదారుల సింఘాలు).
 హోల్ సెల్ (టోకు)గా వస్తువులను కొని సభ్యులకు రిటైల్ గా
అమ్ముతారు (వ్యాపార సింఘాలు, సహకార దుకాణాలు).
 కొన్ని సింఘాలు, వ్యవసాయానికి సింబింధిించి, వ్యవసాయ అనుబింధ
కార్యక్రమాలకు సింబింధిించి అవసరమైన పనిముట్లు, యింత్రములు
తయారు చేస్తాయి. వీటిని సహకార వ్యవస్థలోని సభ్యులు
ఉపయోగపెట్టుకుింటారు. (సేవా సింఘాలు, మత్స్య కార్మిక
సింఘాలు, చెరకు ఉత్పత్తిదారుల సింఘాలు, పారిశ్రామిక సింఘాలు).
ఈ ప్రత్యేక ప్రయోజన సింఘాలు ఎక్కువగా మార్కెటిింగ్
ప్రాసెసిింగ్, వినిమయ వస్తువులపై శ్రద్ధ పెడతారు. వాటికి మిండల/
జిల్లా/ రాష్ట్ర/ జాతీయ స్థాయిలో స్వింత నిర్మాణాలు ఉింటాయి.

స్వయిం సింమృద్ధి సహకార సింఘాలు:

ఇవి రిజిస్టర్డ్ సొసైటీలే. కాని ఇవి ప్రభుత్విం నుిండి గాని,
ప్రభుత్వ సహకారము పొింతే ఏ రిజిస్టర్డు సొసైటీ నుిండి ఎటువింటి
సహాయము పొిందవు.

ప్రాధమిక సింఘాలు:
ఇవి ప్రాధమిక స్థాయిలో రిజిష్ట్రర్ కాబడిన సింఘాలు. వీటిలో (i)
కేింద్ర సింఘాలు (ii) ఎపెక్స్ సింఘాలు ఉిండవు. ఉదా.: PACS, PWCS,
ఉప్తత్తి సింఘాలు మార్కెటిింగ్ సొసైటీ లు, లాింటివి. గ్రామీణ,
పట్టణ ప్రాింతాలలోని ఆటవికుల (Tribal) సింక్షేమము కొరకు పెద్ద
వ్యాపార పరిధికల బహుళార్ధ సాధక సింఘాలు (LAMPS) పనిచేస్తాయి.

కేింద్ర సహకార సింఘాలు:

కేింద్ర సహకార సింఘమనేది ఒక రిజిస్టర్డు సొసైటీ. దీని పరిధి
రాష్ట్రింలో కొింత భాగానికి గాని, కొన్ని జిల్లాలకు గాని వుింటుింది.
దీనికి ప్రాధమిక సింఘాలు అనుసింధానిించబడి ఉింటాయి.

19
ఒక జిల్లాలో పనిచేసే ప్రాధమిక సింఘాలు ఈ కేింద్ర సహకార సింఘాన్ని
నిర్వహిస్తూ వాటి జిల్లా గాని ప్రక్క జిల్లాల అవసరాలు
తీరుస్తుింటాయి.

DCCB ల ప్రధాన లక్ష్యాలు:

i. నిధుల కొరత వున్న ప్రాధమిక సింఘాలకు నిధులు అిందిించుట.
ii. స్థానికింగా డిపాజిట్లను సేకరిించుట.
iii. ప్రాధమిక సింఘాల మిగులు నిధులకు పెట్టుబడి కేింద్రముగా ఉిండుట.
iv. గ్రామీణ ప్రాింతాలలో బ్యాింకిింగ్ అలవాటును ప్రోత్సహిించుట.
v. ప్రాథమిక సింఘాలు తమ కార్యక్రమాలు/ విధులు సమర్థవింతింగా
నిర్వహిించుకోవడానికి దిశా నిర్దేశము చేయుట.
ఎక్కడైతే ప్రాదమిక సింఘాలు రైతులను తమ సభ్యులుగా కలిగి ఉింటారో,
అక్కడ కేింద్ర సహకార సింఘాలు ఈ ప్రాధమిక సింఘాలను సభ్యులుగా
కలిగి ఉింటారు.

ప్రాధమిక, ద్వితీయ శ్రేణి/ కేింద్ర సహకార సింఘాల మధ్య తేడా:

ప్రాధమిక సహకార సింఘాలు, అిందరికీ కావలసిన అవసరాలు పొిందే
లక్ష్యింతో వ్యక్తులచే ఏర్పాటు చేయబడిన సింస్థలు. కేింద్ర
సహకార సింఘమనేది పైన తెలిపిన ప్రాధమిక సింఘాలను సభ్యులుగా కలిగిన
సహకార వ్యవస్థ.

ఎపెక్స్ సొసైటీలు:
1939వ సింవత్సరింలో మెహతా భన్సాలీ కమిటీ, ప్రాింతీయ స్థాయిలో
ఎపెక్స్ సహకార బ్యాింకు ఉిండాలని, అది DCCB ల పనితీరును
సమన్వయపరుస్తూ ఆ ప్రాింతింలో ఆరోగ్యకరమైన సహకార
ఉద్యమాన్ని పెించడానికి కృషి చేయాలని సూచిించిింది. స్వాతింత్ర్యిం
వచ్చిన తరువాత ప్రతి రాష్ట్రింలోనూ ఒక ఎపెక్స్ సొసైటీలు
రాష్ట్ర సహకార బ్యాింకు పేరుతో ఏర్పడ్డాయి. ఈ బ్యాింకులు
బ్యాింకిింగ్ వ్యాపారము చేయడానికి అనుమతిించబడ్డాయి.

సహకార చట్టాన్ని అనుసరిించి ఎపెక్స్ సొసైటీ అనేది ఒక

రిజిస్టర్డు సొసైటీ. దాని వ్యాపార పరిధి రాష్ట్రిం మొత్తిం
ఉింటుింది. DCCBలు, అపెక్స్ సొసైటీ లో సభ్యులుగా ఉింటారు.
రాష్ట్ర స్థాయిలో ఉిండే కొన్ని అపెక్స్ సొసైటీలు: చేనేత
కార్మికుల అపెక్స్ సొసైటీ (తమిళనాడులో (Co-optex) కో-ఆప్టేక్స్,
ఉత్తర ప్రదేశ్ లో UPICA, ఆింధ్ర ప్రదేశ్ లో ఆప్కోలు. రాష్ట్ర
స్థాయిలో మార్కెటిింగ్ సమాఖ్యలు మార్క్ ఫెడ్, నాఫేడ్
మొదలైనవి.

20
 పట్టణ సహకార బ్యాింకులు (UCB):
ఇవి కూడా ప్రాధమిక సహకార పరపతి సింస్థలే. ఇవి బహుళ రాష్ట్ర సహకార
సింఘాల చట్టము 2002 క్రిింద రిజిస్ట్రరు కాబడి ఒక రాష్ట్రము కింటే
వేరువేరు రాష్ట్రాలలో వ్యాపార పరిధి కలిగి ఉిండవచ్చు.
1.2.4 సారాింశిం
సహకార సింఘాలు కొన్ని ప్రత్యేక లక్ష్యాలతో ఏర్పడిన సింస్థలు.
సభ్యుల ఋణ/ పరపతి అవసరాలు తీర్చడానికి ఉపయోగపడేవి పరపతి
సింఘాలు.
PACS అనేవి గ్రామీణ రైతుల ఋణ అవసరాలు తీరుస్తాయి. ఈ సహకార
సింఘాలు కొింత వరకు సభ్య రైతులకు వ్యవసాయ ఉత్పత్తి మూలకాలను
సరఫరా చేస్తాయి. ఇవికాక వేతన / జీతాలు పొిందే వారికోసిం సహకార
పరపతి సింఘాలు ఉన్నాయి. ఇవి పట్టణ ప్రాింతాలలో ఉిండే సభ్య
ఉద్యోగస్తుల పరపతి అవసరాలు తీరుస్తాయి.

వ్యాపారము చేయడానికి, వ్యవసాయ ఉత్పత్తులను ప్రాసెస్

చేయడానికి ఏర్పడేవి పరపతేతర సింఘాలు లేదా ప్రత్యేక
ప్రాయోజిత సింఘాలు.

ఈ PACS లో ఉిండే ఆర్ధిక నిధుల సమన్యింను అధిగామిింప చేయడానికి

కేింద్ర సహకార సింఘాలు (DCCBs), ఈ కేింద్ర సహకార సింఘాలను (DCCBs)
సమన్వయ పరచడానికి రాష్ట్ర అపెక్స్ సహకార సింఘాలు (రాష్ట్ర
సహకార బ్యాింకు (StCBs) ఏర్పాటు చేయబడ్డాయి. పట్టణ సహకార
బ్యాింకులు కూడా ప్రాధమిక సహకార పరపతి సింఘాలే కాని ఇవి పట్టణ
ప్రాింతాలలో సేవలిందిస్తాయి.

1.2.5 ముఖ్యమైన పదాలు – అర్ధాలు – వివరణ

ఎగ్రేరియాన్ ఎకానమీ : వ్యవసాయ ఆధారిత ఆర్ధిక వ్యవస్థ.
వ.హజన్స్ : వడ్డీ వ్యాపారులు
త్రిఫ్ట్ : పొదుపు
పరపతి సహకార సింఘాలు : సభ్యులకు ఋణాల నిచ్చే సహకార
సింఘాలు.
పరపతేతర సహకార సింస్థలు : సభ్యులకు ఋణాలు ఇవ్వవు కాని,
వారి వస్తు, ఉత్పత్తుల సేకరణ, ప్రాసెసిింగ్
అమ్మకాలు జరిపేవి.
ప్రాధమిక సింఘాలు : గ్రామ స్థాయిలో ఉిండే సహకార సింఘాలు.
కేింద్ర సహకార సింఘాలు : జిల్లా స్థాయిలో సహకార సింఘాలు
అపెక్స్ సహకార సింస్థలు : రాష్ట్ర స్థాయి సహకార
సింఘాలు

21
 ప్రత్యేక ప్రాయోజిత సింస్థలు : ఋణవితరణ కాకుిండా ఇతర
ప్రత్యేక ప్రయోజనిం కోసిం ఏర్పడిన (Functional) సహకార
సింస్థలు.

1.2.6 సింకేతాక్షరాలు
PACS : ప్రాథమిక వ్యవసాయ పరపతి సింఘిం
DCCB : జిల్లా కేింద్ర సహకార బ్యాింకు
StCB : రాష్ట్ర సహకార బ్యాింకు
RBI : భారతీయ రిజర్వు బ్యాింకు
CS Act. : సహకార సింఘాల చట్టిం
AIRCS : అఖిల భారత ఋణ పరపతి సర్వే
NER States : ఈశాన్య ప్రాింత రాష్ట్రాలు

1.2.7 మీ అభివృద్ధిని పరీక్షిించుకోిండి

1. పనిచేసే స్థాయిని బట్టి సహకార సింఘాలను వర్గీకరిించారు.
a. ప్రాధమిక సహకార సింఘాలు, b. కేింద్ర సహకార సింఘాలు, c. అపెక్స్
సహకార సింఘాలు, d. పైవన్నీ

2. ప్రాధమిక వ్యవసాయ పరపతి సింఘాలు (PACS) వర్గీకరిించబడినవి

a. సహకార పరపతి సింఘాలు b. పరపతేతర సహకార సింఘాలు

c. ప్రత్యేఅక పాయోజిత సహకార సింఘాలు d. పైవి ఏవీ కావు

3. పరపతి సింఘమనగా వనరులు సేకరిించి తమ _________ లకు ఉత్పత్తికి,

వినియోగమునకు లేదా ప్రభుత్వము నోటిఫికేషన్ (ఉత్తర్వుల)
ద్వారా తెలియ పరచే వాటికి ఋణాలిచ్చే రిజిస్టర్డు సింఘము.
a. ప్రజలిందరికీ b. తమ సభ్యులకు c. సభ్యులు కాని వారికి d.
పైవన్నీ

4. ఏ సహకార సింఘము తమ సభ్యులు ఉత్పత్తి చేసిన పాలను కొని, నిల్వ

చేసి, ప్రాసెస్ చేసి వాటి ద్వారా ఉత్పత్తులను అమ్మకాలు
చేపడుతుింది.
a. PACS b. సహకార వినియోగదారుల దుకాణము
c. పాల ఉత్పత్తిదారుల సింఘిం d. వేతన జీవుల సింఘిం

5. IIFCO (భారతీయ రైతుల ఎరువుల సహకార సింఘిం) KRIBHCO (క్రిషన్

భారతి సహకార సింఘిం) దీనికి ఉదాహరణలు
a. ఎరువుల సింఘాలు b. చేనేత కార్మికుల సింఘాలు
c. పాల ఉత్పత్తి దారు సింఘాలు d. మార్కెటిింగ్ సింఘాలు

22
 6. ప్రాధమిక సింఘాలకు ఉదాహరణ ఇవ్విండి
a. PACS b. PWCS c. పాల ఉత్పత్తి దారుల సింఘాలు d.
మార్కెటిింగ్ సొసైటీ లు

7. _________ అనగా ఒకరి రిజిష్టర్డు సొసైటీ అయివుిండి,

రాష్ట్రింలో కొింత భాగము (ఒకటి గాని ఎక్కువ జిల్లాలు కాని)
వ్యాపార పరిధి కలిగియుిండి, ప్రాధమిక సింఘాలను & సభ్యులుగా
కలిగి వున్నది.
a. కేింద్ర సహకార సింఘము b. అపెక్స్ సహకార సింఘిం
c. ప్రాథమిక సహకార సింఘిం d. పైవేవి కావు

8. అపెక్స్ సొసైటీ అనగా ఒక రిజిష్టర్డు సొసైటీ, దాని వ్యాపార

పరిధి _______ మొత్తానికి ఉింటుింది.
a. గ్రామము b. జిల్లా c. బ్లాకు d.
రాష్ట్రము

9. PACS ముఖ్యింగా ఋణాలిచ్చెది.

a. వ్యవసాయదారులు b. చేనేత పనివారు c. ఉద్యోగులు
d. ఇతర సింఘాలు

10. ఏ సింస్థ PACS పనితీరుని సమన్వయ పరుస్తూ వాటి ఆర్ధిక అవసరాలు

తీరుస్తుింది.
a. అపెక్స్ సహకార సింఘాలు (రాష్ట్ర సహకార బ్యాింకు) b.
కేింద్ర సహకార సింఘాలు (DCCB లు)
c. ప్రాధమిక సహకార సింఘాలు d. పైవన్నీ

సమాధానాలు: 1. - d 2. - a ౩. - b 4. - c 5. – a
6. - d 7. - a 8. – d 9. - a 10. - d.

23
 1.3. గ్రామీయ ఆరికక వ్యవ్సథలో PACS పాత్ర
1.3.1 నేర్చుకోవలసిన అింశాలు
ఈ పాఠ్యాింశాలు చదవడిం ద్వారా గ్రామాలలో వ్యవసాయ
అభివృద్ధికి, ఉద్యోగ కల్పనకు, సామాజిక, ఆర్ధిక అభివృద్ధికై PACS
యొక్క మద్దతు/ తోడ్పాటు గురిించి తెలుసుకోవచ్చు.

1.3.2 పరిచయము
PACS అన్ని గ్రామాలలో వ్యాపిించినిందు వలన, ఆ గ్రామస్తులతో
మమేకిం అయినిందువలన, వారి సాధక బాధకాలను తెలిసికొన్నిందువలన,
వ్యవసాయానికి సింబింధిించిన ప్రభుత్వ విధానాలను అమలు పరిచే ఆదర్శ
సింస్థగా నిలిచిింది.

1.3.3 వ్యవసాయ అభివృద్ధి లో ప్రాధమిక వ్యవసాయ సహకార సింఘాల

పాత్ర
గ్రామాలలో, వాణిజ్య బ్యాింకులు, ప్రాింతీయ గ్రామీణ బ్యాింకులు
ప్రవేశిించే వరకు గ్రామీణ వ్యవసాయ రింగానికి పరపతి సహాయము
అిందిించే సింస్థలుగా PACS ప్రముఖ పాత్ర పోషిించేవి. ప్రపించింలోనే
భారత దేశము ప్రముఖింగా వ్యవసాయ ఆధారిత ఆర్ధిక వ్యవస్థ కలిగిన
దేశము. భారత దేశింలో 146.45 మిలియన్ భూకమతాలున్నాయి. అయితే
సగటున ఒక్కొక్కరికి 1.08 హెక్టారుల భూమి మాత్రమె వున్నది. 2010-
11లో 138.35 మిలియన్ వున్న భూకమతాలు 2015-16 నాటికి 146.45కి
పెరిగిింది. ఈ పెరుగుదల శాతిం 5.86% వున్నది (భారత దేశపు వ్యవసాయ
గణాింకాల ఆధారింగా). ఈ భూకమతాలలో 86.1% రెిండు హెక్టారులలోపు
వారు. అింటే చిన్నకారు, సన్నకారు రైతులన్నమాట. భారత దేశములో
వ్యవసాయము ఎక్కువగా వర్షాధారము. ఉన్న సాగు భూమిలో 67%
వర్షాధారము. అిందులో 90% వర్షపాతము నైరుతి ఋతుపవనాల వలన జూన్-
సెప్టెింబరు నెలల మధ్యలో వస్తుింది. వాయువ్య ఋతు పవనాలు, భారత
ఉపఖిండింలో నైరుతి భాగాలలో (ముఖ్యింగా తమిళనాడు) వస్తుింది.
దేశింలోని 70% మిందికి వ్యవసాయిం ఉపాధి కల్పిస్తుింది.

PACS వ్యక్తిగత సభ్యులైన రైతులకు ముఖాముఖి సేవలు అిందిస్తాయి.

కేవలము ఋణ వితరణయే కాక వ్యవసాయ ఉత్పత్తి మూలకాలను, ప్రజా
పింపిణీ వ్యవస్థ ద్వారా నిత్య అవసర సరకులను కూడా ఈ PACS
అిందిస్తాయి.

సభ్యులు వ్యవసాయ ఆధారిత, ఋతుపవన ఆధారిత కార్యక్రమాలు

చేపట్టడానికి PACS పింట ఋణాలు అిందచేస్తాయి. ఇవి P.O.S.L.
(ఉత్పత్తి ప్రధానమైన ఋణ విధానము క్రిింద) ఈ ఋణాలు ఇస్తాయి.

24
ఒక్కొక్క రైతుకు అతనికున్న భూమిని బట్టి ప్రతి పింటకు ఎకరాకు ఇింత
అని నిర్ణయిస్తారు. ఖరీఫ్/ రాభీ సీజనులలో ఆయా రైతులకు అవసరాన్ని
బట్టి ఈ మింజూరు అయిన ఋణాలను విడుదల చేస్తారు. జూలై నుించి
సెప్టెింబరు వరకు ఖరీఫ్ సీజన్ అని అక్టోబరు నుించి మార్చి వరకు రబీ
సీజను అని పిలుస్తారు.

గడచిన కొద్ది సింవత్సరాలుగా, వ్యాధులకు తట్టుకునే విత్తనాలు,

తాజా సాింకేతికత విప్లవాలు మూలింగా ఈ ఋణ వితరణ సింస్థల ద్వారా
వ్యవసాయ రింగానికి ఇచ్చే ఋణాలు బాగా పెరిగాయి. ఆహార ధాన్యాల
ఉత్పత్తి 2019-20 సింవత్సరానికి 297.5 మిలియన్ టన్నులకు చేరిింది.

31-03-2018 నాటికి బన దేశింలో 95238 PACS 6,39,342 గ్రామలలో

సేవలిందిస్తూ 1305 లక్షల మింది సభ్యులను కలిగి ఉన్నాయి. మొత్తము
సభ్యులలో 507 లక్షల మింది (మొత్తములో 39%) అప్పు తీసుకునే
సభ్యులున్నారు. 2018 సిం.లో ఈ సింఘాలు రూ. 207322 కోట్ల ఋణాలు
ఇచ్చాయి. (2019-20 నాబార్డ్ రిపోర్ట్ ఆధారింగా).

2004 జూన్ లో భారత ప్రభుత్వము వారు రాబోయే మూడు ఏళ్ళలో

వ్యవసాయ ఋణాలు రెట్టిింపు కావాలని 2004-05 నుించి ప్రతి
సింవత్సరము 30% పెరగాలని ఒక పధకము ప్రకటిించారు.

ప్రభుత్వమువారు ప్రతి సింవత్సరము తమ బడ్జెట్ లో వ్యవసాయ

ఋణాల లక్ష్యాలను నిర్దేశిించుకుింటారు. 2018-19 సింవత్సరానికి ఈ
లక్ష్యిం రూ. 11,00,000 కోట్లు కాగా ఋణ వితరణ రూ. 12,56,380 కోట్లు
జరిగిింది. కాగా2019-20 సింవత్సరానికి లక్ష్యిం రూ. 13,50,000 కోట్లు
కాగా 30-11-2019 నాటికి రూ. 9,07,843.37 కోట్ల ఋణాలుగా ఇచ్చారు. 2006-
07 సింవత్సరము నుిండి రూ. 3.00 లక్షలు వరకు ఋణిం తీసుకునే రైతులకు 7% కి
పింట ఋణాలు అిందిించాలని వడ్డీ రాయితీ (Interest subvention) / ఉపశమనిం
పధకాన్ని అమలు చేస్తున్నది. ఎవరైతే సకాలింలో ఈ పింట ఋణము
చేల్లిస్తారో వారికి 3% వడ్డీ ప్రోత్సాహకాన్ని కూడా
అిందిస్తున్నది.

KCC (కిసాన్ క్రెడిట్ కార్డ్) పధకము కిింద పింట ఋణాలకు 7% వడ్డీకే

ఋణాలివ్వడమే కాక, పాడి పరిశ్రమ, మత్స్య పరిశ్రమ రైతులకు రూ.
2.00 లక్షల వరకు ఋణిం తీసుకుింటే 2% వడ్డీ ఉపశమనము (Interest subvention)
బ్యాింకులకు 3% గడువు లోపల చెల్లిించే వారికి 3% వడ్డీ
ప్రోత్సాహకాన్ని అిందిస్తున్నారు.

25
 కోవిడ్ మహమ్మారి మూలింగా వడ్డీ ఉపశమనము ప్రోత్సాహకాలను 31-
08-2020 వరకు చెల్లిించినా కూడా (2019-20 ఋణాలు వాస్తవానికి గడువు
తేది 31-03-2020) ప్రభుత్వము వారు పొడిగిించారు. ఈ కోవిడ్ మూలింగా
రైతులు తమ పింట ఋణాల చెల్లిింపుకు రిజర్వు బ్యాింకు వారు 6 నెలలు
మారిటోరియిం (వెసులుబాటు) కల్పిించడిం వలన ఈ పొడిగిింపు జరిగిింది.
జాతీయ స్థాయిలో PACS సభ్యులలో 70% మింది చిన్నకారు సన్నకారు
రైతులున్నారు. ఎవరెన్ని విమర్శలు చేసినా ప్రతికూల
పరిస్తితులెదురైనా వ్యవసాయ ఋణ వితరణలో PACS పోషిించే పాత్ర
మరువలేనిది.

1.3.4 ఉద్యోగాల కల్పనలో ప్రాధమిక వ్యవసాయ సహకార సింఘాల పాత్ర

గ్రామీణ ఆర్ధిక వ్యవస్థకు సహకార సింస్థల అభివృద్ధికి ఇతోధిక
సేవలిందిించిన కీ.శే. శ్రీ. D.R. గాడ్గిల్ గారు తాము వ్రాసిన
“భారతదేశపు ప్రణాళికకు మార్గము” అనే వ్యాసింలో ఈ విధింగా
తెలియచేసారు.
ప్రణాళికను అమలు చేసేటప్పుడు సాద్యమైనింత వరకు ఎక్కువ
అభివృద్ధి కార్యక్రమాలను ఎక్కువ చోట్ల ఒకేసారి మొదలు
పెట్టాలి. గ్రామీణ పేదలకు ఉద్యోగ కల్పన ప్రధాన సమస్య.
అిందుచేత ఉద్యోగ కల్పన అనేది అతిముఖ్యమైన లక్ష్యిం కావాలి.
ఉద్యోగాల కల్పనలో మన దేశింలో 54.6% వ్యవసాయ రింగింలోించే
ఉింటుింది (భారత దేశపు గణాింకాల ఆధారింగా 2011). ఎిందుకింటే ఈ రింగింలో
ఎక్కువ మింది పనివారు ఉింటారు. ఎక్కువమింది చిన్నకారు, సన్నకారు
రైతులవడిం, చిన్న చిన్న కమతాలు కలిగి ఉిండటింతో యాింత్రీకరణ
కష్టతరింగా మారిింది.
2011 గణాింకాల ప్రకారిం మొత్తిం వ్యవసాయ రింగింలో 26.44% మాత్రమే
భూమి సాగు చేసేవారు. 23.77% మింది వ్యవసాయ కార్మికులు ఉన్నారు.
ఉద్యోగాల కల్పనలో PACS ఉత్ప్రేరకాలుగా ఈ క్రిింద తెలిపిన
విధాలుగా పని చేస్తాయి:-
 రైతులకు పింట ఋణాలు ఇవ్వడిం ద్వారా వారి ఆ పింటలు వేసేటప్పుడు
నాట్లు వేసేటప్పుడు, కోత కోసేటప్పుడు వ్యవసాయ కార్మికులకు
పని కల్పిస్తారు.
 పింట ఋణాలు కాకుిండా ఇచ్చే వ్యవసాయేతర ఋణాలు ఇచ్చినప్పుడు
ముఖ్యింగా వ్యవసాయ ఉత్పత్తులను ప్రాసెస్ చేయడానికి
వ్యవసాయ సీజన్ కాకపోయినా కూడా వ్యవసాయ కార్మికులకు పని
దొరుకుతుింది.
 స్వయిం సహాయక సింఘాలకు ఋణాలివ్వడిం ద్వారా ముఖ్యింగా
మహిళలకు ఉపాధి అవకాశాలు కల్పిస్తాయి.

26
  ఉమ్మడి బాధ్యతా సింఘాల (JLG) కు ఋణాలివ్వడిం ద్వారా
ట్రాక్టర్లు మొదలైన వాటికి కొనుగోలు, దాని అనుబింధ
యూనిట్లకు ఋణాలు, వాటి మరమ్మత్తులకు ఋణాలు ఇచ్చి,
గ్రామీణ యువతకు ఉపాదికల్పిస్తాయి.
 వ్యవసాయ పట్టభద్రులకు “వ్యవసాయ క్లినిక్”లు ఏర్పాటు
చేసుకోవడానికి ఋణాలిచ్చి ఉపాధి కల్పిించవచ్చు.
 PACSలో బింగారు ఆభరణాలపై ఋణాలిచ్చేటప్పుడు ఆ బింగారిం
మేలిమి/ విలువను నిర్ణయిించడానికి/ మదిింపు చేసే వారికి
ఉపాధికల్పన.
 వ్యవసాయ ఉత్పత్తులను నిల్వ చేసేటిందుకు, ప్రజా పింపిణి
వ్యవస్థ కిింద నిత్య అవసర సరుకుల నిల్వకు గోదాముల నిర్వహణ
వలన ఉపాధికల్పన.

1.3.5 సామాజిక ఆర్ధిక అభివృద్ధి లో ప్రాధమిక వ్యవసాయ సహకార సింఘాల

పాత్ర
PACS లో సభ్యత్వము వ్యవసాయ దారులిందరికీ కుల, మత, జాతి, లిింగ
వివక్ష లేకుిండా అిందుబాటులో ఉింటుింది. PACS యొక్క ప్రధాన
ఉద్దేశ్యమే సభ్యుల పరస్పర ప్రయోజనము కోసము పని చేయడము.
PACS అనేవి సమాజింలో వివిధ మార్గాల మధ్య వారధిగా పని చేసి,
ఎటువింటి వివక్షకు తావు లేకుిండా, ఒక సాముహిక ప్రయోజనము కొరకు,
అభివృద్ధికి, సింక్షేమానికి కృషి చేసే సింస్థలు.
ఎప్పుడో 50 సింవత్సరాల కిిందటి పద్ధతులలాగ కాకుిండా కొత్తగా
వచ్చిన రైతు క్లబ్బులు, ఎగ్రి క్లినిక్స్ మొదలైన వాటితో ఎక్కువ
ఉత్పాదకత, ఉత్పత్తులు పెించవచ్చనే ప్రయత్నిం మొదలైింది. కొత్త
రకిం సింకరజాతి విత్తనాలు మూలింగా ఉత్పత్తులు గణనీయింగా పెరిగాయి.
వ్యవసాయిం మీద వచ్చే ఆదాయానికి పన్ను లేదు. ఎన్ని ఒడిదుడుకు లేదు
రైతుల సింపద పెించడానికి, సుఖ సింతోషాలతో ఉిండటానికి PACS ప్రధాన
భూమికను పోషిస్తున్నాయి. ఎిందుచేతనింటే PACS అనేవి స్థానికింగా
ఉిండే వ్యవసాయదారులే ఏర్పాటు చేసుకున్నది. అిందుకే వారు గ్రామ
సర్వతో ముఖాభివృద్ధికి పనిచేస్తారు.

1.3.6 సారాింశిం
ఎన్ని ఇబ్బిండులెదురైనా గత శతాబ్దిం నుించి దేశింలో
వ్యవసాయాభివృద్ధికి PACS కృషి చేస్తున్నాయి. గ్రామీణ
ప్రాింతాలలో చొచ్చుకుని పోవడిం వలన ప్రభుత్వము వారి వ్యవసాయ
విధానపరమైన నిర్ణయాలను ఆచరణాత్మకింగా చేస్తున్నాయి.
ఋణ వితరణ ద్వారా రైతులకు, SHG లకు నిరుద్యోగ యువతకు ఉపాధి
కల్పిస్తున్నాయి. PACSలో సభ్యత్వము ఎటువింటి వివక్ష లేకుిండా

27
 పొిందవచ్చు కనుక గ్రామాలలో అనుబింధాన్ని గట్టిగా నిలబెడుతాయి.
గ్రామాలలో ఉత్పత్తులు ఉత్పాదక శక్తి పెరగడింతో గ్రామీణ ఆర్ధిక
వ్యవస్థ బలపడిింది. అదేవిధింగా గ్రామీణుల ఆదాయాన్ని పెించడింలో
ఇప్పది కల్పనలో PACS పాత్ర మరువలేనిది, తక్కువ అించనా
వెయ్యకూడనిది.

1.3.7 ముఖ్యమైన పదాలు – అర్ధాలు

Development : అభివృద్ధి, ప్రగతి.
Employment : ఉపాధి కల్పన.
Oninipresence : అింతటా వ్యాపిించిన.
: దిగువస్థాయి వరకు కూడా చేరుట.
: చొచ్చుకొని పోవుట.

1.3.8 సింకేతాక్షరాలు
RRB : ప్రాింతీయ గ్రామీణ బ్యాింకులు
PACS : ప్రాథమిక వ్యవసాయ పరపతి సింఘిం
RBI : భారతీయ రిజర్వు బ్యాింకు
NFS : వ్యవసాయేతర రింగ కార్యకలాపాలు
JLGs : ఉమ్మడి భాద్యతా సింఘాలు.

1.3.9 మీ అభివృద్ధిని పరీక్షిించుకోిండి

1. భారత దేశము ప్రపించములోనే ప్రముఖమైన వ్యవసాయ ఆధారిత
ఆర్ధిక వ్యవస్థ కలిగినది. దేశింలో వున్నా 146.45 మిలియన్
భూకమతాలలో సగటు భూకమతము.
a. 1.08 హెక్టార్ b. 1.18 హెక్టార్ c. 2.00 హెక్టార్
d. 2.08 హెక్టార్
2. దేశింలో చిన్న తరహా, సన్నతరహా భూకమతాలు 86.1% ఉన్నాయి.
చిన్నకారు, సన్నకారు రైతులింటే
a. 2 హెక్టార్ల లోపు భూమి ఉన్నవారు b. 2 హెక్టార్ల పైన
భూమి ఉన్నవారు
c. సాగుభూమి 2 హెక్టార్లు కలవారు d. పై వాటిలో (a)
మరియు (b)
3. ఉత్పత్తి ప్రధానమైన ఋణ విధానములో సీజన్ ప్రకారము జరిగే
వ్యవసాయ కార్యకలాపాలకు సభ్యరైతులకు ప్రధానింగా
____________కి PACS ఋణాలిస్తాయి.
a. వినియోగ ఋణము b. వ్యక్తిగత ఋణము c. పింట ఋణము
d. పైవి ఏవి కావు

28
 4. పైన తెలిపిన ౩లొ చెప్పిన విధింగా పింట ఋణ పరిమితిని
నిర్ణయిించేిందుకు ఆధారము.
a. పింట పిండిించడానికి అయ్యే ఖర్చు b. ఎకరాలు
c. a మరియు b d. పైవి ఏవి కావు
5. 31.03.2018 నాటికి PACS లో వున్న 507 లక్షల అప్పు తీసుకునే సభ్యుల
శాతిం _______ మొత్తిం సభ్యులలో ఉింటుింది.
a. 49% b. 39% c. 55% d. 82%
6. 2006-07 నుిండి ప్రభుత్వము వారు వడ్డీ ఉపశమన పధకమును వర్తిింప
చేస్తున్నారు. ఆ ప్రయోజనము పొిందుటకు రైతులకు ఋణ పరిమితి.
a. రూ 3.50 లక్షలు b. రూ 3.00 లక్షలు c. రూ 4.50 లక్షలు d. రూ 5.00
లక్షలు
7. 2006-07 నుిండి ప్రభుత్వము వారు రైతులకు 7 శాతానికే ఋణాలు
ఇవ్వాలని రూ. 3.00 లక్షల ఋణ పరిమితి వరకు వడ్డీ ఉపశమన పధకమును
అమలు పరిచారు. ఇదికాక 3% వడ్డీ ప్రోత్సాహకాన్ని కూడా
ఇస్తున్నారు. ఈ ప్రయోజనిం పొిందడానికి షరతులు.
a. గడువు తేదీన ఋణాలు చెల్లిించాలి b. గడువు తేదీన
ఋణాలు చెల్లిించని వారికి
c. గడువు తేదీ లోగా చెల్లిించని బకాయిదారులను d. పైవేవీ కావు
8. PACS యొక్క లక్షణము కానిది ఏది?
a. PACS యొక్క సభ్యత్వము గ్రామములోని
వ్యవసాయదారులిందరికీ ఇవ్వబడుతుింది.
b. కుల, మత, లిింగ, వర్గ వివక్ష లేకుిండా ఎవరైనా PACS సభ్యత్వము
పొిందవచ్చు
c. PACS యొక్క ఉమ్మడి లక్ష్యము సభ్యులిందరికీ ప్రయోజనము
చేకూర్చుట
d. PACS ఎపెక్స్ (రాష్ట్ర స్థాయి) సహకార సింస్థలు
9. ఒకవేళ “సహకారము విఫలమవుతే గ్రామీణ భారత దేశపు ఆశలన్నీ ఆవిరి
అయినట్లే” అని చెప్పిన కమిటీ ఏది?
a. రాయల్ కమీషన్ 1928 b. వైద్య నాధన్ కమిటీ

c. CRAFICARD-1981 d. బ్యాింకిింగ్ రింగ

సింస్కరణల కమిటీ
10. సింపద సృష్టిించేిందుకు PACS ఎక్కడ ప్రధాన భూమిక పోషిస్తాయి.
a. పట్టణ ప్రాింతాలు b. గ్రామీణ
ప్రాింతాలు
c. పట్టణ మరియు గ్రామీణ ప్రాింతాలు d. పైవి ఏవీ కావు

సమాధానాలు: 1. - a 2. - d ౩. - c 4. - e 5. – b

29
 6. - b 7. - a 8. – d 9. - a 10. - b.



1.4. గ్రామీయ సహకార రద్గద్ లో కొత్ి పోకడలు - మార్పులు - సవాళ్ళు
1.4.1 నేర్చుకోవలసిన అింశాలు
ఈ పాఠ్యాింశము చదవడిం ద్వారా మీకు, సరళీకరణ ప్రైవేటెజైషన్
ప్రపించీకరణ వలన కొత్త తరిం బ్యాింకులు ప్రభుత్వ విధానాలు ఆర్ధిక
రింగా సింస్కరణలు వలన గ్రామీణ సహకార రింగిం లో వచ్చిన కొత్త పోకడలు
మార్పులు సవాళ్ళు, లాటి విషయాలు తెలుస్తాయి.

1.4.2 పరిచయము :
PACSలు గత శతాబ్దముగా మన దేశిం లో వ్యవసాయ రింగానికి రుణాలు
ఇవ్వడిం ద్వారా గ్రామీణ ఆర్ధిక వ్యవస్థ ని శాసిస్తూ వచ్చాయి
వాస్తవానికి PACSలు సహకార సూత్రము పై పనిచేయడిం వలన సమర్ధ
వింతింగా పని చేస్తున్నాయి. అయితే వ్యవసాయ రింగానికి రుణాలు
వాణిజ్య బ్యాింకులు ప్రాింతీయ గ్రామీణ బ్యాింకులు సూక్ష్మ
ఋణ సింస్థలు ఇవ్వడిం మొదలు పెట్టిన తరవాత పరిస్థితి లో మార్పు
వచ్చిింది . క్రమింగా సహకార బ్యాింకులు PACS తమ ఉనికిని కోల్పో
సాగాయి ఆర్ధిక సింస్కరణాలను అమలు పరచడిం తరవాత ఆర్ధిక వ్యవస్థ
సరళీకరణ ప్రైవేటెజైషన్ ప్రపించీకరణ(LPG)వేపు మళ్ళిింది.

భారత దేశపు ఆర్ధిక వ్యవస్గ్థ 1991నుిండి చాలా వేగింగా మారిింది.

సరళీకరణ ఆర్ధిక సింస్కరణలు, భారతీయ బ్యాింకులను, పోటీ తత్వము
కొత్త రకాల రుణాలు చట్ట పరమైన నిబింధనలు, కొత్త ఆర్ధిక
వాతావరణము లోనికి తీసుకు వెళ్ళాయి .

వ్యవసాయ రుణాలు రెట్టిింపు చేయాలనే ప్రభుత్వ నిర్ణయిం,

వ్యవసాయ రుణాల వితరణ లో ఎక్కువ లక్ష్యాలు పెట్టడిం వాణిజ్య
బ్యాింకుల పై ప్రత్యేక శ్రద్ధ, ఇవన్నీ కలసి అసలే వనరులు
తక్కువగా వుిండి, మించి అప్పుదారులు అిందరూ వేరే బ్యాింకులకు
వెళ్లడము లాటి కారణాలు గ్రామీణ పరపతి లో సహకార బ్యాింకుల వాటా
ని తగ్గిించి వేశాయి

1.4.3 ప్రైవేటెజైషన్: కొత్త తరిం బ్యాింకులు అయిన ICICI, HDFC Axis

బ్యాింకులు లాటివి తమ శాఖలను పెించుకుని వ్యవసాయ రింగానికి ఎక్కువ
ఋణాలు ఇవ్వడిం ప్రారింభిించాయి. చాలా సూక్ష్మ ఋణ సింస్థలు ,
మూచువల్ నిధులు బ్యాింకిింగెతర వ్యాపార సింస్థలు వాణిజ్య
బ్యాింకులతో సహకార బ్యాింకులతో PACS లతో పోటీ పడ్డాయి.

30
1.4.4 ప్రపించీకరణ: ప్రపించీకరణ మూలింగా దేశాలన్నీ చిన్న గ్రామాలుగా
అనుసింధానిించ బడ్డాయి.ఎవరైనా ఎక్కడికైనా ఎగుమతి చెయ్యొచ్చు
ఎక్కడినుించైనా దిగుమతి చేసుకోవచ్చు .

ప్రపించీకరణ మూలింగా ప్రపించిం లోని ప్రజలిందరూ పిండ్లు కూరగాయలు

లాటివి సింవత్సరము పొడవునా ప్రపించ మార్కెట్ నుిండి పొిందగలుగు
తున్నారు .

రైతులు కూడా మార్కెట్ లో ఏది అవసరమో దానిని పిండిించాలి.

అింతేకాని రైతులు పిండిించేవే జనిం కొనాలని లేదు ఈ నేపధ్యము లో
PACSలు తమ సభ్యులకు /రైతులకు అవగాహన కల్పిించాలి

1.4.5 పోటీ తత్వము, వృత్తి నైపుణ్యములు సాింకేతిక పరిజ్నానాన్ని అమలు

చేయుట :

31.3.2021 నాటికి దేశిం లో వాణిజ్య బ్యాింకులు గ్రామీణ బ్యాింకులు

చిన్న రుణాల బ్యాింకులు లోకల్ ఏరియా బ్యాకులు చెల్లిింపు
బ్యాింకులు కలిపి 1,50,000 శాఖలు దాకా కలిగి వున్నాయి. గ్రామాలలో
పోటీని తట్టుకోవడానికి వ్యాపార అవకాశాలు పెించుకోవడానికి
డిపాజిట్లు సేకరణలో గాని రుణాలు ఇవ్వడానికి గాని వాణిజ్య
బ్యాింకులు ఎక్కువగా శాఖలు తెరుస్తున్నాయి.పైగా ప్రభుత్వ రింగ
బ్యాింకులు, కొత్త తరిం బ్యాింకులు, పాత తరిం బ్యాింకులు తమ వృత్తి
నైపుణ్యాలను అభివృద్ధి పరచుకొని సిబ్బిందికి ఈ పోటీ ప్రపించిం లో
పనిఛేసే నేర్పు ను అిందిించి ఖాతా దారులకు మెరుగైన సేవలు
అిందిస్తున్నాయి.బ్యాింకులలో కింప్యుటరీకరణ చేపట్టి సాింకేతిక
పరిజ్నానాన్ని ఉపయోగిించి బ్యాింకిింగ్ వ్యాపారాన్ని అభివృద్ధి
పరుచుకుింటున్నారు

డెబిట్ కార్డ్ లను ప్రవేశ పెట్టి ATM ల ద్వారా ఎక్కడి నుించైనా

ఎప్పుడయినా డబ్బులు తీసుకునే సౌకర్యము కలిగిస్తున్నారు.

ఈ విధముగా PACS లు వాణిజ్య బ్యాింకుల నుిండి గ్రామీణ బ్యాింకుల

నుిండి వారి వృత్తినైపుణ్యాల వలన IT రింగిం లో బ్యాింకిింగ్ ని
అనుసింధానిించడిం వలన విపరీత మైన సవాళ్ళ ను ఎదుర్కొింటున్నాయి

1.4.6 PACS లపై సహకార బ్యాింకులపై నియింత్రణ :

సహకార సింస్థలు ముఖ్యింగా PACS లను రాష్ట్ర ప్రభుత్విం కొన్ని
దశాబ్దాలుగా సహకారిం అిందిించడిం / ప్రోత్సహిించడిం జరుగుతున్నది

31
 చాలా సార్లు ప్రభుత్వాలు PACS ని ఎన్నికయిన పాలక వర్గ సభ్యుల
ద్వారా సమర్ధ వింతింగా నడపబడకుిండా వాటిని రద్దు చేసి ఎన్నికలు
పెట్టని సిందర్భాలు ఎన్నో వున్నాయి

సహకార బ్యాింకులు ద్వింద నియింత్రణ లో వున్నాయి ఒక పక్క రిజర్వు

బ్యాింకు / నబార్డ్ వేరొక పక్క రాష్ట్ర ప్రభుత్వము అయితే ప్రొ
వైద్యనాథన్ కమిటీ సిఫారసుల మేరకు PACS పై రాష్ట్ర ప్రభుత్విం
నియింత్రణ కొింత వరకు తగ్గిింది

1.4.7 వనరుల కొరత :

PACS లకు రుణాలు ఇవ్వడానికి నిధుల కొరత వుిందని మనకు తెలిసిిందే.అవి
మొిండి బకాయిల వలన నిరర్ధక ఆస్తుల వలన సరియైన వసతులు లేక పోవడిం
వలన సభ్యుల సింఖ్య తగ్గి పోవడిం వలన పై ఆర్ధిక సింస్థల (డిసిసిబి
లు రాస్త్ర సహకార బ్యాింకులు )నుిండి రెఫైనాన్స్ తగ్గడిం వలన, ఇతర
సింస్థల నుిండి వనరులు సేకరిించే అవకాశిం లేకపోవడిం వలన PACS తమ
అింతర్గత నిధులను సమీకరిించుకోవడిం లో విఫల మయ్యాయి

32
1.4.8 2015-2019 వరకు గల 5 సింవత్సరాలకు PACS కి సింబధిించిన వివిధ అింశములు ఈ
దిగువన ఇవ్వబడ్డాయి:

రు. కోట్లలో
PACS లో పెరుగుదల
మార్చి 31 నాటికి
వివరములు 2015 2016 2017 2018 2019
PACS సింఖ్య 92,789 93,367 95,595 95238 95995
సభ్యత్వము( లక్ష 1,211 1,273 1,312 1305 1320
లలో )
అప్పు తీసుకున్న 498 462 520 507 511
వారు( లక్ష లలో)
స్వింత నిధులు 21,675 24,443 32,982 30942 42196
డిపాజిట్లు 84,616 1,01,066 1,15,884 119632 133010
పై సింస్థల నుించి 99,980 1,12,690 1,24,831 128333 138922
అప్పులు
రుణాల నిల్వ 1,59,050 1,80,824 2,00,678 169630 115048
(నాబార్డు వార్షిక నివేదిక ,రిజర్వు బ్యాింకు NAFSCOB నివేదిక 2019-
20 గణాింకాల ఆధారింగా )

2017-18 నాటికి PACS లో మొత్తము సభ్యుల సింఖ్య 1305 లక్షలు

వున్నది అిందులో507 లక్షలు అప్పు తీసుకున్న వారు ( వారు మొత్తము లో
39% ) మొత్తము సభ్యుల సింఖ్య, అప్పు తీసుకున్న వారి సింఖ్య 2017-
18 మీద 2018-19 లో కొింత పెరుగుదల కనిపిించిింది 2017 మార్చి నాటికి
మొత్తము PACS లో 39.8% నష్టాలు లో వున్నాయి ( ఇది 2016 మార్చి
నాటికి వున్న 39.7% కింటే ఎక్కువ ) లాభాలలో వున్న సింఘాలు 48.7%
వున్నాయి.

వనరుల కొరత యే కాక PACS లు ఎదుర్కొనే కొన్ని ఇతర సమస్యలు

 అప్పు తీసుకునే సభ్యుల సింఖ్య తగ్గి పోవడిం
 తక్కువ వ్యాపారము /తక్కువ వడ్డీ మిగులు
 అధిక నిర్వహణ ఖర్చులు
 వృత్తి నైపుణ్యములు లేక పోవడిం / పని లో నేర్పరి తనిం లేక
పోవడిం
 వ్యాపార వివిధీకరణ లేక పోవడిం
 ఆదాయము లేని / తక్కువ ఆదాయము వచ్చే ప్రజా పింపిణీ వ్యవస్థని
చేపట్టడిం
 కింప్యూటరీకరణ జరగక పోవడిం
 బలహీన సమాచార వ్యవస్థ

33
1.4.9 భవిష్యత్ ప్రణాళికలు
 పరిస్థితులు మారుతున్నిందు వలన ఆర్ధిక సింస్థలన్నీ కొత్త సేవలు
ఉత్పత్తులతో ముిందుకు పోవడిం, కొత్త పుింతలు తొక్కడిం
అత్యవసరమయిింది. సాింకేతికతను ఉపయోగిించడిం వలన నూతన
ఆవిష్కరణలు తీసుకురావచ్చు.
 సహకార సింఘాలలో చాలా వాటిలో వనరుల కొరత, నిపుణత లేని సిబ్బింది
వున్నా, ప్రైవేటు రింగింలోని సింస్థలతో పోటీపడాల్సిన పరిస్థితి
ఏర్పడిింది. అయితే సహకార వ్యవస్థకు విస్తృత యింత్రాింగిం
ఉన్నది. ఇది ప్రైవేటు సింస్థలకు లేదు.
 సమాజములోని వారి అవసరాలను అనుసరిించి వారి సహకారము/
భాగస్వామ్యముతో తక్కువ సాింకేతిక పరిజ్ఞానింతో, సిబ్బిందికి
సరియైన శిక్షణ ఇచ్చి కొత్త వస్తుత్పత్తులు, సేవలు
అిందిించవచ్చు.
 చాలా సహకార వ్యవస్థలు బలహీన సాింకేతిక పరిజ్ఞానము, కాలిం
చెల్లిన సమాచార వ్యవస్థతో సమస్యలు ఎదుర్కొింటున్నాయి.
డిజిటల్ రింగింలో సాింకేతికతను ఉపయోగిస్తే వాటి వ్యాపారాలను
పెించుకోవడమే కాక, బహిరింగ మార్కెట్ ద్వారాలు తెరవవచ్చు.
 వ్యవసాయానికి సింబిందిించిన ధరల వివరములు ఎప్పటికప్పుడు తాజా
సమాచారము రైతులకు తెలియపరచేిందుకు ప్రభుత్వము వారు E-Nam
వేదికను అిందుబాటులోకి తెచ్చిింది.
 సహకార సింస్థలు తమ సిబ్బిందికి వారి నైపుణ్యము పెించుకొనుటకు
మించి శిక్షణ కార్యక్రమాలు ఏర్పాటు చేయాలి. వీటి మూలింగా
సింఘాల వ్యాపారాలు పెరగడమే కాక రైతులను వడ్డీ వ్యాపారుల
కబింద హస్తాల నుిండి బయటపడేయవచ్చు.

1.4.10 నూతన మార్పులు/ విధానపరమైన ప్రేరణ

1.4.10.1 బహులార్డ సాధక కేింద్రాలుగా PACS

సహకార వ్యవస్థను బలోపేతిం చేసే ఉద్దేశ్యింతో నాబార్డ్ వారు
2019-20 మధ్యలో PACS ని బహుళార్ధ సాధక కేింద్రాలుగా మార్చి వాటి
పనితీరును కింప్యుటరీకరణ చేసే ఉద్దేశ్యింతో ఒక సమగ్ర ప్రణాళిక
తయారు చేసారు. బలహీన సహకార బ్యాింకులను దిశ మార్చే విధింగా
ప్రేరణ కలిగిించే చర్యలు చేపట్టారు.

1.4.10.2 రైతు ఉత్పత్తి దారుల సింస్థ (FPO)

ముఖ్యింగా చిన్న చిన్న రైతులు ఉత్పత్తి చేసిన/ సేకరిించిన వాటిని
రైతుల ఆదాయాన్ని పెించుకోవడానికి, రైతులు తమ ఉత్పత్తులకై మించి
ధరకోసిం ఒప్పిందిం చేసుకోవడానికి, వస్తూత్పత్తి మూలకాలకు, ఆధునిక

34
 సాింకేతికను చేరువగా తేవడానికి ఉపయోగపడే సింస్థ. 31.03.2020 నాటికి
ఈ సింస్థ కార్యకలాపాలలో 8.29 లక్షల రైతులు వాటా కలిగిన
సభ్యులుగా నమోదయినారు. ఈ సింస్థల మొత్తము వాటాధనము రూ.93.75
కోట్లు ఉింది. ఈ రైతు ఉత్పత్తిదారుల సింఘాలను ప్రోత్సహిించే 795
(POPI లు), 19 వనరుల సహకారిం అిందిించే (RSA) పలు రాష్ట్రాలలో
నాబార్డ్ భాగస్వామ్య పక్షింగా ఏర్పాటు చేసిింది.

1.4.10.3 బ్యాింకిింగ్ రెగ్యులేషన్ (సవరణ) చట్టిం 2020.

దేశింలో సహకార బ్యాింకుల పరిస్థితి దయనీయింగా మారుతుిండటింతో,
కేింద్ర ప్రభుత్వము వారు బ్యాింకిింగ్ రెగ్యులేషన్ చట్టము
1949కి సవరణలు తీసుకొచ్చారు. (సిం. 39-2020).
సహకార బ్యాింకులను సక్రమింగా నిర్వహిించేిందుకు, సరియైన నియింత్రణ
చేసేటిందుకు వీలుగా, డిపాజిటర్లను కాపాడేిందుకు, వృత్తి
నైపుణ్యాలను పెింపొిందిించేిందుకు, మూలధనాన్ని పెించుకునేిందుకు,
సుపరిపాలన అిందిించేిందుకు, ఈ కార్యక్రమాలన్ని రిజర్వు బ్యాింకు
ద్వారా జరగడానికి ఈ చట్టసవరణ చేయడిం జరిగిింది. ఈ చట్ట సవరణలో
ప్రధాన అింశాలు.
 ఒక సహకార బ్యాింకును “మారిటోరియిం” లో పెట్టకుిండా,
పునర్వవస్థీకరిించేిందుకు, వేరే బ్యాింకుతో కలిపేిందుకు ఈ సవరణ
వీలుకల్పిస్తుింది.
 ఒకవేళ రిజర్వు బ్యాింకు ఒక బ్యాింకుపై ‘మారిటోరియిం’ విధిస్తే,
ఆ కాలింలో ఆ బ్యాింకు ఎటువింటి ఋణాలు మింజూరు చెయ్యకూడదు. ఏ
‘క్రెడిట్ ఇన్స్ట్రుమెింట్స్’ లో పెట్టుబడులు పెట్టకూడదు.
 కొన్ని పరిస్థితులలో ఈ చట్టము PACSకి కూడా వర్తిించును. సహకార
బ్యాింకులు తమ వ్యాపార పరిధిలోని సభ్యులకు / వ్యక్తులకు,
వాటాలు, ప్రత్యేక/ ప్రాముఖ్యత వాటాలు, దాని ముఖ విలువపై
గాని ఎక్కువ రేటుతో గాని జారీ చెయవచ్చు. అలాింటి వ్యక్తులకు, 10
సిం.లకు, లేదా అింతకు మిించినా కాలానికి కూడా పరిణితి చెిందేవిధింగా
అరక్షిత డిబెించర్లు బాిండ్లు లేదా తత్సమానమైన సేక్యురిటీలు
జారీ చేయవచ్చు. అలాింటి సిందర్బాలలో రిజర్వు బ్యాింకు వారి
ముిందస్తు అనుమతి తప్పనిసరి.

1.4.10.4 డిపాజిట్ ఇన్సురెన్సు మరియు క్రెడిట్ గ్యారింటీ

కార్పోరేషన్ (DICGC) ద్వారా బ్యాింకుల్లో డిపాజిట్ల భద్రత
రూ.5.00 లక్షలకు పెరిగిింది. బ్యాింకుల్లో డిపాజిటర్లకు ఎక్కువ
భద్రత కల్పిించేటిందుకు రిజర్వు బ్యాింకు వారి సింస్థ అయిన
డిపాజిట్ ఇన్సురెన్స్ మరియు క్రెడిట్ గ్యారింటీ కార్పోరేషన్
వారు బ్యాింకులలోని డిపాజిటర్ల డిపాజిట్లకు భద్రత/ హామీని రూ.

35
 1.00 లక్ష నుించి రూ.5.00 లక్షలకు పెించడిం జరిగిింది. ఈ పెింపుదల భారత
ప్రభుత్వము అనుమతితో 04-02-2020 నుిండి అమలులోకి వచ్చిింది.

1.4.10.5 వ్యవసాయ మౌలిక సదుపాయాల కల్పన నిధి:

ఈ పధకము గౌరవనీయ భారత ప్రధాన మింత్రి గారిచే 09.08.2020 న
ప్రారింభిించబడినది. పిండిన పింటల నిర్వహణకు అవసరమయిన ఆచరణీయ
ప్రాజెక్టులలో మధ్యకాలిక, దీర్ఘ కాలిక పెట్టుబడులు
పెట్టడానికి ఈ నిధి వీలుకల్పిస్తుింది. వడ్డీ ఉపశమనము (Int.
Subvention) ఆర్ధిక సహకారము అిందచేస్తూ, మౌలిక సదుపాయాలు,
సాముహిక వ్యవసాయాధారిత పనులు చేపట్టడానికి, ఆస్తుల కల్పనకు ఈ
నిధి ఉపయోగపడుతుింది. ఈ పధకము పది సింవత్సరాల పాటు (2020-2029)
అమలులో ఉింటుింది.
ఈ పధకము కిింద బ్యాింకులు ఇతర ఆర్ధిక సింస్థలు, PACS కి,
మార్కెటిింగ్ సహకార సింస్థలకు, రైతు ఉత్పత్తి దారుల సింఘాలకు
(FPO) స్వయిం సహాయక సింఘాలు (SHGs), ఉమ్మడి బాధ్యతా సింఘాలు
(JLGs), బహుళ ప్రయోజన సహకార సింఘాలకు వ్యవసాయ ఔత్సాహికులకు,
ప్రారింభ నిధులలో (Startups), కేింద్ర/ రాష్ట్ర/ స్థానిక సింస్థల
ప్రాయోజిత ప్రభుత్వ-ప్రైవేటు భాగస్వామ్య ప్రాజెక్టులకు,
ఋణాలుగా ఇవ్వడానికి రూ. 1.00 లక్ష కోట్లు కేటాయిింపు ఉింది.
ఈ పధకము కిింద ఇచ్చే అన్ని ఋణాలకు (రూ. 2.00 కోట్ల లోపు) వడ్డీ
ఉపశమనము (Int. Subvention) 3% లభిస్తుింది. వివిధ రాష్ట్ర సహకార
బ్యాింకుల ద్వారా ఇప్పటికే PACS లకి సింబింధిించి 3055 ప్రతిపాదనలు
నాబర్డ్ కి రాగా వాటి సూత్రప్రాయింగా రూ.1568 కోట్లను అనుమతి
ఇవ్వడిం జరిగిింది.

36
1.4.10.6 కోవిడ్-19 – సహకార సింస్థలు
కోవిడ్-19 విశ్వమారి మన దేశానికి 2019-20 ఆర్ధిక సింవత్సరాింతింలో
రావడిం వలన 2019-20 ఆర్ధిక సింవత్సర ఫలితాలపై పెద్దగా ప్రభావము
చూపలేదు. 2020-21 ఆర్ధిక సింవత్సరానికి, ఈ విశ్వమారి యొక్క
ప్రభావాన్ని నియింత్రిించడానికి, గ్రామీణ ప్రాింతాలలో
పరిష్కారాలు చూపి, ప్రజల జీవన విధానాలకు ఇబ్బింది లేకుిండా చేయడమే
మన ముిందున్న ప్రాధ్యామ్యము. గ్రామాలలో ప్రజలకు విశ్వాసిం
కలిగిించి తిరిగి వారి ఆర్ధిక పరిస్థితి పట్టాలెక్కిించడమే మనము
ప్రాముఖ్యత ఇవ్వాల్సిన విషయము.
ఈ ఆర్ధిక వ్యవస్థలో ప్రముఖమైన వ్యవసాయ రింగింలో 55% మింది
జీవనము అస్తవ్యస్తమైింది. వ్యవసాయ రింగానికి అనుబింధింగా ఉన్న
వ్యవస్థ కూడా బాగా దెబ్బతిన్నది. మార్చి, ఏప్రిల్ నెలలో కోతకు
వచ్చే గోధుమ పింట, వ్యవసాయ కూలీలు అిందుబాటులో లేని కారణిం చేత
చాలా రాష్ట్రాలలో బాగా దెబ్బతిన్నది. దీని మూలింగా గ్రామాలలో
ఉిండే సహకార సింస్థలు నష్ట పోయాయి.

1.4.10.7 97వ రాజ్యాింగ సవరణ – సహకార సింస్థలు

2011లో జరిగిన 97వ రాజ్యాింగ సవరణ సింబిందిించి 2013లో గుజరాత్
హైకోర్టు తీర్పును ఆమోదిస్తూ సుప్రీింకోర్టు, ఆ సవరణలోని
కొన్ని అింశాలను కొట్టివేసిింది. ఆర్ధిక వ్యవస్థకు మద్దతునిచ్చే
సహకార వ్యవస్థ పై రాష్ట్రాల ప్రత్యేక/ స్వీయ నియింత్రణ
అధికారాలను తగ్గిస్తూ భారత దేశ సమాఖ్య స్పూర్తికి బలాన్ని
చేకూర్చిింది. రాజ్యాింగములో ఆర్టికల్ 19(1)(C) ని సవరిస్తూ సహకార
సింస్థలకు రక్షణనిస్తూ, దానికి సింబింధిించి ఆర్టికల్ 43B, పార్ట్ IX
B ని జొప్పిించడిం జరిగిింది. ఆర్టికల్ 19(1)(C), అసోసియేషన్ గా,
యూనియన్ గా, సహకార సింఘింగా ఏర్పడటానికి స్వేచ్చనిస్తే
ఆర్టికల్ 43 B అనేది ఈ వ్యవస్థలు ఇచ్చికింగా ఏర్పడటానికి,
స్వతింత్ర ప్రతిపత్తితో పనిచేయడానికి, ప్రజాస్వామ్య బద్దింగా
నడవటానికి, వృత్తి నైపుణ్యములు పెించుకోవడానికి రాష్ట్రా
ప్రభుత్వాలు చేయూత నివ్వాలని సూచిస్తుింది.
సహకార సింస్థల బోర్డ్ సభ్యుల కాల పరిమితి, సింఘ నిర్వాహకుల,
సింఘాలను సమర్ధ వింతింగా నిర్వహిించుట, లాింటి విషయాలు PART-IX B ని
జొప్పిించడిం వలన ప్రయోజనిం కలుగుతుింది.

1.4.11 సారాింశిం
ఒకప్పుడు వ్యవసాయానికి శతాబ్దిం కాలింగా ఋణాలు ఇవ్వడింలో
నాయకత్విం వహిించిన సహకార వ్యవస్థ ఇప్పుడు సమస్యల వలయింలో
చిక్కుకుింది. సరళీకరణ, ప్రైవేటీ కరణ ప్రపించీకరణలు PACS మీద

37
 సవాళ్లు విసిరాయి. వ్యవసాయ రింగింలో వివిధ కోణాలలో చర్యలు
చేపట్టి అభివృద్ధి పదింలో నడిపించ డానికి సరళీకరణ దోహదమిచ్చిింది.
ప్రభుత్వ సరళీకరణ విధానాలు, బ్యాింకులను, ఇతర సింస్థలకు
ప్రైవేటీకరిించడిం ద్వారా అవి వాస్తవమైన వ్యాపార సూత్రాలపై
పని చేసే అవకాశిం కలిగిింది. ప్రపించీకరణ వలన దేశాల మధ్య వ్యాపార
సరిహద్దులు తొలగిపోయాయి. ఏ దేశము ఎక్కువ ఉత్పత్తి చేస్తే, ఆ
దేశము ఎక్కువ ఎగుమతులు చేసే అవకాశిం ఏర్పడిింది.
ప్రాింతీయ గ్రామీణ బ్యాింకులు, వాణిజ్య బ్యాింకులు తమ వృత్తి
నైపుణ్యాలను పెించుకొనడిం వలన, IT రింగాన్ని బ్యాింకుల్లో ప్రవేశ
పెట్టడిం వలన PACS పై ఎదుర్కోలేనన్ని సవాళ్లను విసిరాయి.
సరళీకరణ, ప్రైవేటీకరణ, ప్రపించీకరణ వలన ఏర్పడిన సవాళ్ళకు ఇవి
అదనిం.

సభ్యత్వాన్ని కోల్పోవడిం ద్వారా, లాభాలు తగ్గడిం ద్వారా, వనరులు

సేకరిించలేక పోవడిం ద్వారా సిబ్బిందికి నైపుణ్యిం లేక పోవడిం వలన, IT
రింగాన్ని వాడక పోవడిం వలన, సింఘ కార్య కలాపాలలో సభ్యులు చొరవ
చూపక పోవడిం వలన, భాధ్యతా యుతింగా ఉిండక పోవడిం వలన PACS లు బలహీన
వ్యవస్థగా మారాయి.

ఐయితే సహకార వ్యవస్థపై పెట్టిన ప్రత్యేక దృష్టి మూలింగా

PACS లు బలిం పుింజుకొని ఈ సవాళ్ళను ఎడుర్కొింటాయని ఆశిించవచ్చు.

భారత ప్రభుత్వము/ నాబార్డ్/ రిజర్వు బ్యాింకు సహకార రింగానికి

ప్రేరణ ఇచ్చే చర్యలు చేపట్టడిం జరిగిింది. అిందులో, PACS ని
బహుళార్ధ సాధక కేింద్రాలుగా మార్చడిం, స్వయిం సహాయక సింఘాలకు
(SHGs), ఉమ్మడి బాధ్యతా సింఘాలకు (JLGs), వ్యవసాయ మౌలిక
సదుపాయాల నిధి కిింద PACSకి ఆర్ధిక సహయము చేయడిం, బ్యాింకిింగ్
రెగ్యులేషన్ చట్టము 1949 కి సవరణలు తేవడిం, బ్యాింకుల్లోని
డిపాజిట్లకు ఒనగూర్చే భద్రత పరిమితిని రూ.5.00 లక్షలకు పెించడిం,
రైతు ఉత్పత్తి దారుల సింఘాలను (FPOs)ని ప్రోత్సహిించటిం లాింటివి
ముఖ్యమైనవి.

1.4.12 ముఖ్యమైన పదాలు – అర్ధాలు

Liberalisation : కఠిన నిబింధనల తొలగిింపు, ప్రభుత్వ నియింత్రణ నుిండి
ఆర్ధిక వ్యవస్థను (సరళీకరణ) వెసులుబాటు.
Privatisation : ప్రభుత్వము చేతుల్లోించి ప్రైవేటు వ్యక్తులకు
ఆధిపత్యము మారడము. ప్రభుత్వ (సింస్థలలో
ప్రభుత్వ వాటాలు ప్రజలకు అమ్మడము.

38
 Globalisation : దేశాల మధ్య వ్యాపార అింతరాలను తొలగిించి,
పరస్పర ప్రయోజనిం కోసిం (ప్రపించీకరణ) దేశాలు సన్నిహితింగా
పని చేయుట.
Deregulation : నిబింధనలను, విధానములను తొలగిించుట

1.4.13 సింకేతాక్షరాలు
LPG : Liberalisation Privatisation Globalisation : సరళీకరణ
ప్రైవేటీకరణ ప్రపించీకరణ
IDBI : ఇిండస్ట్రియాల్ డెవలప్ మెింట్ బ్యాింక్ అఫ్ ఇిండియా
SBI : స్టేట్ బ్యాింక్ అఫ్ ఇిండియా
RRBs : ప్రాింతీయ గ్రామీణ బ్యాింకులు
ALM : ఆస్తి అప్పుల నిర్వహణ (Asset Liability Management)
ATM : Automated Teller Machine (నగదు విడుదల చేయు యింత్రము)
FPO : Farmers Production Organisation (రైతు ఇత్పత్తి దారుల
సింఘాలు)
MIS : Management Information System (సమాచార వ్యవస్థ
నిర్వహణ)
SFBs : Small finance Bank (చిన్న ఋణాలిచ్చే బ్యాింకులు)
LABs : Local Area Banks (లోకల్ ఏరియ బ్యాింకులు)

1.4.14 మీ అభివృద్ధిని పరీక్షిించుకోిండి

1. 1991 లో దేశ ఆర్ధిక వ్యవస్థలో తెచ్చిన సింస్కరణల మూలింగా
ఆర్ధిక వ్యవస్థను ఏ దిశగా మళ్ళిించిింది?
a) సరళీకరణ b) ప్రైవేటీకరణ c) ప్రపించీకరణ d)
పైవన్నీ
2. బ్యాింకిింగ్ రింగింలో IT ని వాడి కింప్యూటర్లను వాడటిం ద్వారా
బ్యాింకుల పని సామర్ధ్యిం _____?
a) పెరిగిింది b) తగ్గిింది c) ఏమార్పు లేదు d)
పైవేవి కావు
3. 2017-18 నాటికి PACS లలో సభ్యత్వ సింఖ్య
a) 507 లక్షలు b) 1305 లక్షలు c) 998 లక్షలు d)
పైవేవి కావు
4. PACSలు ఎదుర్కొనే సవాళ్లు/ అవరోధాలు
a) వనరుల కొరత b) తక్కువ పరిమాణ వ్యాపారము
c) వృత్తి నైపుణ్యాలు లేకపోవడిం d) పైవన్నీ
5. రైతులకు వ్యవసాయానికి సింబింధిించిన ధరలకు ఎప్పటికప్పుడు
తాజాగా అిందిించడానికి ప్రభుత్వము ఏర్పాటు చేసిన వేదిక
_____________

39
 a) E-Nam b) Go coop c) V Sat d) పైవేవి కావు
6. బ్యాింకిింగ్ రెగ్యులేషన్ చట్టము-1949నకు తెచ్చిన సవరణ (నెిం.
39/2020) సహకార బ్యాింకులు డిపాజిటర్లకు రక్షణ కలిగాచేసే
చర్యలు ఏ రింగింలో తీసుకోవడానికి ఉద్దేశిించబడినది?
a) సుపరిపాలన b) వృత్తినైపుణ్యాల అభివృద్ధి c) సరైన
నియింత్రణ d) పైవన్నీ
7. బ్యాింకుల్లో డిపాజిట్లకు భద్రత కలిగిించే డిపాజిట్
ఇన్సురెన్స్ మరియు క్రెడిట్ గ్యారింటీ కార్పోరేషన్
డిపాజిట్ల పరిమితి
a) రూ. 2 లక్షలు b) రూ. 1 లక్ష c) రూ. 5 లక్షలు d)
పైవేవి కావు
8. వ్యవసాయ మౌలిక సదుపాయాల కల్పనా నిధి కిింద వచ్చే ఎింత శాతిం
వడ్డీ ఉపశమనము/ రాయితీ (Interest subvention) ఋణ పరిమితి రూ. 2.00
కోట్లకు లోబడి లభిస్తుింది?
a) 2% b) 3% c) 1% d) 4%
9. సహకార వ్యవస్థను బలోపేతిం చేసే దిశలో, 2019-20లో నాబార్డ్
ప్రకటిించిన సమగ్ర పధకము (Package) కిింద సహకార సింస్థలను ఏ దిశగా
మార్చే ప్రయత్నిం జరిగిింది?
a) బహుళార్ధ సాధక కేింద్రాలు b) రైతు ఉత్పత్తి
దారుల సింఘాలు
c) స్వయిం సహాయక సింఘాలు d) ఉమ్మడి బాధ్యతా
సింఘాలు
10. ప్రభుత్వ/ ప్రైవేటు రింగ బ్యాింకులలో వున్న పోటీతత్వము
వృత్తి నైపుణ్యత, సాింకేతిక పరిజ్ఞానము, మొదలైనది PACSకి
సవాళ్లు విసురుతున్నాయి.
a) ఒప్పు b) తప్పు

సమాధానాలు: 1. - d 2. - a ౩. - b 4. - d 5. – a
6. - d 7. - c 8. – b 9. - a 10. - a.


40
 యూనిట్ -2

గ్రామీయ ఆరిథక వ్యవ్సథ

2.1. రిజర్పు బ్యద్కు ిఫ్ ఇద్డియా ( భారతీయ రిజర్పు బ్యద్కు)

2.1.1 నేర్చుకోవాల్సిన విషయయలు :

ఈ పాఠ్యాింశాము చదవడిం ద్వారా మీరు రిజర్వు బ్యాింకు
ఆవిర్భావము, దాని ప్రధాన విధులు, స్వల్పకాలిక సహకార పరపతి
విధానానికి సింబింధిించిన దాని పాత్ర గురిించి తెలుసుకోవచ్చు.
2.1.2 పరిచయము:
శ్రీ “ హిల్సన్ యింగ్ కమిషన్ “ ముిందు డా: అింబేద్కర్ గారు చేసిన
సలహాలు, మార్గదర్శనాలు దార్శినిక పత్రముల ఆధారింగా రిజర్వు
బ్యాింకు ఉిండాలన్న ఆలోచన రూపుదిద్దుకున్నది. ఈ కమిషన్ సిపారసుల
మేరకు అప్పటి ప్రభుత్వము రిజర్వు బ్యాింకు చట్టము 1934 ని చేసి,
1-4-1935 న రిజర్వు బ్యాింకును స్థాపిించడిం జరిగిింది. ఇది కేింద్ర
అపెక్స్ సింస్థగా పని చేస్తూ దేశింలోని నగదు చలామణి, ఇతర ఆర్థిక
వ్యవహారాలను పర్యవేక్షిించేది. ముిందు ఈ బ్యాింకు ప్రైవేటు
వాటాదారులు ఉన్న బ్యాింకుగా ఏర్పడ్డా, 1949 లో దీన్ని జాతియిం
చేసి, పూర్తి వాటాలకు భారత ప్రభుత్వ అధినింలో ఉించుకుింది.
ఈ రిజర్వు బ్యాింకును నడపటానికి ప్రధాన కమిటీ గా సెింట్రల్
డైరెక్టర్ల బోర్డ్ ఉింటుింది. ఈ పాలన వర్గింలో ఒక గవర్నర్,
నలుగురు డిప్యూటీ గవర్నర్లు, 15 మింది ప్రాింతీయ బోర్దులకు
సింబింధిించిన డైరెక్టర్లు, కేింద్ర ఆర్థిక శాఖకు సింబింధిించిన ఒక
అధికారి, వివిధ రింగాలలో నిష్టాతులైన వారు పదిమింది దైరేచ్తర్లుగా
ఉింటారు.
రిజర్వు బ్యాింకు మొదటి గవర్నరుగా శ్రీ సర్ అస్ బార్స్ స్మిత్,
తరువాత మొదటి భారతీయ సింతతికి చెిందిన శ్రీ C.D. దేశముఖ్ గవర్నరుగా
ఉన్నారు.
2.1.3 రిజర్వు బ్యాింకు వారి లక్ష్యములు:
రిజర్వు బ్యాింకు స్థాపనోద్దేశ్యములు దాని చట్టములోని
పీఠికలో స్పష్టింగా వివరిించడిం జరిగిింది. బ్యాింకు నోట్లను
నియత్రిించడిం, సరియైన నిల్వలు ఉిండునట్లు చేసి దేశింలో ఆర్థిక
స్థిరత్వాన్ని కాపాడటిం, నగదు చలామణిని నిర్వహిస్తూ దేశ
ప్రయోజనాలు కాపాడే విధింగా ఋణ విధానాన్ని అమలు పరచడిం, ఈ
బ్యాింకు ప్రధాన లక్ష్యాలు.

41
2.1.4 రిజర్వు బ్యాింకు వారి ప్రధాన విధులు:
దేశింలో ఆర్థిక స్థిరత్వము ఏర్పచడిం కోసిం, దేశానికి అత్యుతమ
మేలు చేసే విధింగా నగదు సరఫరా, ఆర్థిక విషయాల నిర్వహణ చేయడమే
రిజర్వు బ్యాింకు ప్రధాన విధి/లక్ష్యము. ఈ లక్ష్యింతోనే
రిజర్వు బ్యాింకు ఈ క్రిింది విధులు నిర్వహిస్తుింది.

42
 ద్రవ్య నియింత్రణ అథారిటీ:
దేశింలో ధరల స్థిరీకరణకు అవసరమైన ద్రవ్య నియింత్రణ విధానాన్ని
తాయారు చేసి ఆచరణలో పెట్టి ఫలితాలను పర్యవేక్షిస్తుింది.
అింతేకాక ఉత్పత్తి రింగాలకు సరిపోను రుణాల సరఫరాని కూడా కట్టు
దిట్టింగా అమలు చేస్తుింది.

ఆర్థిక సింస్థలపై పర్యవేక్షణ నియింత్రణ:

ప్రజలకు,ఆర్థిక సింస్థలపై నమ్మకాన్ని పెించేిందుకు, డిపాజిటర్ల
హక్కులు/ ప్రయోజనాలు కాపాడేిందుకు, ప్రజలకు సమింజసమైన
ఛార్జీలతో బ్యాింకిింగ్ సేవలు అిందజేయుటకు దేశములోని
బ్యాింకిింగ్ సింస్థలను, ఆర్థిక సింస్థలకు మార్గదర్శాకాలు జారీ
చేయుట.

విదేశీ మారకపు నిల్వలను నిర్వహిించుట:

1999 FEMA (విదేశీ మారకము నిర్వహణ చట్టము) కి లోబడి విదేశీ
మారకముని నిర్వహిస్తూ విదేశీ వ్యాపారము, చెల్లిింపులను
పర్యవేక్షిస్తూ మనదేశింలో విదేశీ మారకపు మార్కేటును
నిర్వహిస్తూ సమరసమైన అభివృద్దికి తోడ్పడుట.

కరెన్సీ నోట్లు / నాణెముల జారీ:

ప్రజలకు నాణ్యమైన కరెన్సీ నోట్లను, నాణేములను, వారి అవసరాలకు
సరిపడినింత జారీ చేయుట.

ప్రభుత్వానికు బాింకర్:
కేింద్ర రాష్ట్ర ప్రభుత్వాలకు వ్యాపార బాింకర్ గా పని చేస్తుింది.
బ్యాింకులకే బ్యాింకర్:
షెడ్యుల్డ్ బ్యాింకుల ఖాతాలు నిర్వహిస్తుింది, క్లియరిింగ్
హౌజ్ ని నిర్వహిస్తుింది.
అభివృద్ది విధులు:
వివిధ రకాల జాతీయ ప్రాధమ్యాలను ప్రోత్సహిింస్తుింది. సరియైన
ప్రణాళికచరన ద్వారా అర్తికాభివృది త్వరితగతిని ముిందుకు తీసుకెళ్ళే
ప్రయత్నాలు చేస్తుింది.

2.1.5 స్వల్పకాలిక సహకార పరపతి విధానానికి సింబింధిచి రిజర్వు బ్యాింకు

పాత్ర-విధులు
వ్యవసాయ రింగాన్ని ప్రోత్సహిించేిందుకు, వ్యవసాయ రుణవితరణలో
సమస్యలను పరిష్కరిించేిందుకు రిజర్వు బ్యాింకు (Agriculture Credit Debt)
వ్యవసాయ పరపతి విభాగాన్ని (ACD) ని ఏర్పాటు చేసిింది.

43
 సహకార వ్యవస్థకి ఊతిం ఇస్తూ, దేశింలోని రాష్ర సహకార
బ్యాింకులకు, జిల్లా కేింద్ర సహకార బ్యాింకులకు, PACS లకు దిశా
నిర్దేశిం చేస్తున్నది.
వ్యవసాయాభివృద్ధికి రుణ వితరణ రైలుకు ఉిండే ఇింజను లాింటిది
రిజర్వు బ్యాింకు. రిజర్వు బ్యాింకు చట్టిం 1934 లో సహకార
బ్యాింకిింగ్ రింగానికి, షెడ్యుల్డ్ బ్యాింకులకు ఆర్థిక సహాయము
అిందిించేిందుకు ఒకఅధికారము కలదు. ఆ చట్టములోని సెక్షన్ 17 ప్రకారిం
ఋతువుల ఆధారిత వ్యవసాయ కార్యకలాపాలను (SAO) వ్యవసాయ రుణము
అిందిించేిందుకుఅవకాశము ఉన్నది. (తారువాతి కాలింలో ‘seasonal’ ఋతు
ఆధారిత అనే పదాన్ని చట్టములోించి తొలగిించడిం జరగిింది).
ప్రధాన విధులు:
 ఈ విభాగములో నిష్ణాతులైన సిబ్బిందిని కలిగివుిండి వ్యవసాయరుణ
వితరణకు సింబింధిించిన సమస్యలను అధ్యయనిం చేసి కేింద్ర, రాష్ర
ప్రభుత్వాలు రాష్ర సహకార బ్యాింకులు, ఇతర బ్యాింకిింగ్
సింస్థలు సింప్రదిించడానికి అవకశిం ఇవ్వడిం.
 వ్యవసాయ రుణ వితరణకు సింబింధిించిన కార్యక్రమాలను, రిజర్వు
బ్యాింకు కార్యకలాపాలతో సమన్వయపరుస్తూ, రాష్ర సహకార
బ్యాింకులతో, ఇతర బ్యాింకిింగ్ సింస్థలతో సత్సతబింధాలు
నెరపడిం.
అల్ ఇిండియా రూరల్ క్రెడిట్ సర్వే కమిటీ (1954) వారు గ్రామీణ
పరపతి విధానానికి సింబింధిచి ఒక సమగ్ర పధకాన్ని సిపారసు చేసిింది.
1. రిజర్వు బ్యాింకు వారు: సహకార పరపతి సింస్థలను వాటాధనమును
సమకూర్చే నిమిత్తమై రాష్ర ప్రభుత్వాలను ఆర్థిక సహాయము
చేయడిం, దీర్ఘకాలిక రుణవితరణకు ఆర్థిక సహాయము చెయ్యడిం
కోసిం 1956 లో రెిండు రకాల నిధులను ఏర్పాటు చేసిింది. అిందులో
ఒకటి (1) జాతీయ వ్యవసాయ పరపతి నిధి [ NAC (LTD)]. రెిండవది
జాతీయ వ్యవసాయ (స్థిరీకరణ) నిధి . ఈ [ NAC (LTD)] కి ముిందుగా
రు 10.00 కోట్లు కేటాయిించారు. ఈ నిధిని ఈ క్రిింది
ప్రయోజనాలను ఉద్దేశిించారు.
I. సహకార సింస్థలకు ప్రత్యక్షింగా గాని, పరోక్షింగా గాని
వాటా ధనాన్ని సమకూర్చేిందుకు రాష్ట్ర ప్రభుత్వాలకు
దీర్ఘకాలిక రుణాలివ్వడిం.
II. 15 నెలల నుించి 5 సిం” వరకు చెల్లిింపు గ రుణాలివ్వడానికి
PACS కి, జిల్లా కేింద్ర సహకార బ్యాింకులకు వీలు
కల్పిించేిందుకు రాష్ట్ర సహకార బ్యాింకుకు మధ్యకాలిక
రుణాలివ్వడిం .

44
 III. రాష్ట్ర భూమి అభివృద్ధి బ్యాింకులకు(ఇింతకూ ముిందు
రాష్ట్ర భూమి తనఖా బ్యాింకులుగా పిలువబడేవి) అవి
విడుదల చేసిన డిబెించర్ల మీద 20 సింవత్సరాల లోపు
చెల్లిింపు విధానము కల రుణాలు ఇవ్వడిం.వ్యవసాయ
స్థిరీకరణ నిధిని, స్వల్పకాలిక రుణాలను
మధ్యకాలికరుణాలుగా మార్చవలసినప్పుడు
వినియోగిస్తారు.ఎప్పుడైనా కరువు కాటకములు, ఇతర
ప్రకృతి వైపరీత్యములు వచ్చి, రాష్ట్ర సహకార
బ్యాింకులు తాము చెల్లిించవలసిన బకాయులు చెల్లిించ
లేకపోతే, ఆ బ్యాింకులకు ఈ నిదినుించి సహాయము
అిందిస్తారు.
బ్యాింకులకు వారి కార్యకలాపాలపై ఆదేశాలు జారీ:
బ్యాింకులు ఏ రింగానికి రుణాలివ్వకుడదు, ఏయే రుణాలుకు ఎింత
మార్జిన్ వుిండాలి, ఏ వ్యక్తికైనా, గ్రుపుకైనా, సింస్థకైనా
అత్యధిక రుణ పరిమితి ఎింత ఉిండాలి,ఏయే షరతులతో రుణాలు మింజూరు
చెయ్యాలి అనే విషయలాపై రిజర్వు బ్యాింకు ఆదేశాలు జారీ
చేస్తుింది. ఈ ఆదేశాలను ఒక బ్యాింకుకు గాని, కొన్ని బ్యాింకులకు
గానీ జారీ చేయవచ్చు.
సహకార బ్యాింకు లేదా లేదా దాని శాఖలు ఏవిధింగా తమ కార్యకలాపాలు
నిర్వహిస్తున్నాయి పరిశీలిించేిందుకు రిజర్వు బ్యాింకు ఒకరు లేదా
ఎక్కువ మింది అధికారులను నియమిించి, వారి నుించి ఆయా బ్యాింకుల
పనితీరుపై నివేదికలు తెప్పిించుకోవచ్చు. ఈ చర్య మూలముగా సహకార
బ్యాింకుల పనితీరును గమనిించి వారికీ అవసమైన మార్గదర్శకాలు జారీ
చేసే అవకాశిం రిజర్వు బ్యాింకుకు ఉన్నది.
నియింత్రణ విధులు:
నాబార్డు ఏర్పాటు అయిన తరువాత కూడా, సహకార బ్యాింకులకు,
ప్రాింతీయ గ్రామీణ బ్యాింకులకు నియింత్రణాధికారిక సింస్థ
(Regulator) గా పనిచేస్తుింది. సహకార బ్యాింకులకు లైసెన్స్
ఇవ్వడిం,కొత్త శాఖలు తెరవడిం, ఆదేశాలు జారీ చేయడిం, రిజర్వు
బ్యాింకు చట్టము / బ్యాింకిింగ్ రెగ్యులేషన్ చట్టము క్రిింద
చట్ట బద్ధమైన నివేదికలు తెప్పిించు కోవడిం లాింటి కార్యక్రమాలు
రిజర్వు బ్యాింకు చేపడుతుింది, సహకార బ్యాింకుల, గ్రామీణ బ్యాింకుల
ఇన్స్పెక్షన్ బాధ్యతలను నాబర్డుకు అప్పగిించినా కూడా,
అవసరమైతే ఈ బ్యాింకులకు ఇన్స్పెక్షన్ చేసే అధికారిం రిజర్వు
బ్యాింకు తన వద్ద ఉించుకున్నది.

2.1.6 నాబార్డు ఏర్పడిన తరువాత రిజర్వు బ్యాింకు పాత్ర:

45
 నాబార్డు ఏర్పడిన తరువాత గ్రామీణ రుణ వితరణకు సింబింధిచి రిజర్వు
బ్యాింకు యొక్క ప్రేరక, నియింత్రణ విధానాలలో చాలా మార్పు
వచ్చిింది.
ప్రేరక పాత్ర
వాణిజ్య బ్యాింకుల ద్వారా వ్యవసాయ రుణ వితరణ,
గ్రామీణాబివృద్ది జరగడానికి రిజర్వు బ్యాింకు చర్యలు
చేపట్టిింది. తదనుగుణింగా నాబార్డ్ చట్టము 1981 ననుసరిించి
నాబార్డ్, రిజర్వు బ్యాింకు సాధారణ మార్గదర్శకాలలో పనిచేస్తూ,
రిజర్వు బ్యాింకు నుిండి సహాయ సహకారాలు పొిందుతుింటుింది. రిజర్వు
బ్యాింకు కూడా వ్యవసాయ రింగానికి పరపతి సరఫరా నిరింతరిం
జరగడానికి నాబార్డ్ కు సహాయిం చేస్తుింది.
స్వల్పకాలిక సహకార పరపతి విధానము కిింద సహకార సింస్థలకు ఆర్థిక
సహాయిం చేసే ప్రధానింగా నాబార్డ్ పై ఉింది.

రిజర్వు బ్యాింకు యొక్క విభాగము -RPCD- గ్తమీన ప్రణాళిక పరపతి

విభాగము:
రిజర్వు బ్యాింకు తన విభాగాలైన ACD (వ్యవసాయ పరపతి విభాగము),
ప్రాింతీయ గ్రామీణ బ్యాింకుల విభాగాలను కలిపి నాబార్డ్ ను
ఏర్పాటు చేయడిం జరిగిింది. దరిమిలా రిజర్వు బ్యాింకు, RPCD (గ్రామీణ
ప్రణాళిక, పరపతి విభాగము) అనే కొత్త విభాగాన్ని (Department)
ఏర్పాటు చేసిింది. బ్యాింకు యొక్క ప్రధాన లక్ష్యాన్ని
ప్రతిబిింబిస్తూ ఈ విభాగిం పేరును 2014 లో (F.I. D.D), ‘ఆర్థిక చేరిక
అభివృద్ధి విభాగము’గ మార్చడిం జరిగిింది.
ఈ విభాగము, గ్రామీణ వ్యవసాయ అవసరాలకు, ఉపాధి కల్పనకు
విధివిధానాలను తయారు చేసి అమలు తీరును పర్యవేక్షిస్తుింటుింది.
అింతేకాక చిన్న తరహా పరిశ్రమలను, గ్రామీణ లఘు పరిశ్రమలకు, వృత్తి
పనివారికి, చిన్న వ్యాపారులకు, స్వయిం ఉపాధి కల్పనకు, షెడ్యులు
కులాల వారికి తెగలవారికి ప్రభుత్వ ప్రాయోజిత కార్యక్రమాలకు
(NRLM, PMEY) జాతీయ గ్రామీణ జీవనోపాధి కార్యక్రమాలకు,
ప్రధానమింత్రి గ్రామీణ ఉపాధి పథకాలకు సింబింధిించిన విధి విధానాలను
కూడా ఈ విభాగము రూపకల్పన చేస్తుింది. దేశింలోని గ్రామాల
అభివృద్ధికై బ్యాింకుల ద్వారా జరిగే రుణాల పింపిణి
సమాచారమిందిించే లీడ్ బ్యాింకు పతాకాన్ని ఆచరణీయింగా చేసి,
పనితీరును పర్యవేక్షిస్తుింది.

2.1.7 సారాింశిం:
రిజర్వు బ్యాింకు చట్టము 1934 ననుసరిించి 1-4-1935న భారతీయ రిజర్వు
బ్యాింకు ఏర్పడిింది. 1982 లో నాబార్డ్ ఏర్పడే వరకు, స్వల్పకాలిక

46
 సహకార పరపతి విధానాన్ని బలోపేతిం చేస్తూ, సహకార ఉద్యమాన్ని
అభివృద్ధి పరుస్తూ పోషిించే పాత్రను రిజర్వు బ్యాింకు పోషిించిింది.
నాబార్డు ఏర్పడిన తరువాత రిజర్వు బ్యాింకు (RPCD) గ్రామీణ
ప్రణాళిక పరపతి విభాగాన్ని ఏర్పాటు చేసి 2014 లో ఆ పేరును (FIDD)
ఆర్థిక చేరిక అభివృద్ధివిభాగముగా మార్చిింది. ఈ విభాగము, గ్రామీణ
పరపతి / తత్సబింధిందిత సింస్థలను, వ్యవసాయనికి ఇతోధికింగా
రుణాలిందిించే స్వల్పకాలిక సహకార పరపతి విధానాన్ని
పర్యవేకిస్తుింది.
ఈ స్వల్పకాలిక సహకార పరపతి విధానము సమర్దవింతముగా పని
చేయడానికి, నాబార్డ్, రిజర్వు బ్యాింకులు చేయి చేయి కలిపి
పనిచేస్తున్నాయి.

2.1.8 ప్రధాన పదములు- అర్ధములు

బ్యాింకు నోట్లు : ఇవి రిజర్వు బ్యాింకు గవర్నర్ సింతకింతో

విడుదలయ్యే నగదు నోట్లు.

సూపర్ విజన్ : పనితీరును నిశితింగా పరిశీలిించడిం.

లైసన్స్ : అనుమతి

రెగ్యులేటరీ: నియింత్రణ చేసే అధికారిం కల సింస్థ

ప్రాథమిక సహకార బ్యాింకులు: పట్టణ సహకార బ్యాింకులు.

2.1.9 సింకేతిక్షరాలు:
RBI : భారతీయ రిజర్వు బ్యాింకు
NABARD: జాతీయ వ్యవసాయ గ్రామీణాభివృద్ది బ్యాింకు
STCCS : స్వల్పకాలిక సహకార పరపతి విదానాము
RPCD : గ్రామీణ ప్రణాళిక, పరపతి విభాగము
RMRY : ప్రధానమింత్రి ఉపాధి కల్పన పథకిం
SSI : చిన్న తరహా పరిశ్రమలు
CRR : క్యాష్ రిజర్వ్ రేషియో (నగదు నిల్వ నిష్పత్తి)
SLR : స్టాట్యుటరీ లిక్విడిటీ రేషియో (చట్టబద్ద
ద్రవ్య లభ్యత నిష్పత్తి)

B.R. Act : బ్యాింకిింగ్ రెగ్యులేషన్ చట్టము.

2.1.10 మీ ప్రగతిని పరిక్షిించుకోిండి:

1. హిల్సన్ యింగ్ కమీషన్ నివేదిక/సిఫారసుల మేరకు, బ్రిటిష్
ప్రభుత్వము 1934 రిజర్వు బ్యాింకు చట్టాన్ని తయారు చేస్తే
రిజర్వు బ్యాింకు ఎప్పుడు ఆవిర్భవిించిింది?

47
 (a) 1-4-1935 (b) 01-04-1934 (c) 10.2.1935 (d) పైవి ఏవికావు
2. రిజర్వు బ్యాింకుకు మొదటి భారతీయ గవర్నరు ఎవరు?
(a) శ్రీ C.D. దేశముఖ్ (b) సర్ బస్బర్న స్మిత్ (c) డా. మన్మోహన్
సిింగ్ (d) పైవి ఏవికావు
3. ఈ క్రిింది వాటిలో రిజర్వు బ్యాింకు విధులు కానిది ఏది?
(a) కరెన్సీ జారీ (b) ఆర్థిక విధానాల / సింస్థల నియింత్రణ (c) విదేశీ
మారకపు నిల్వల నిర్వహణ (d) భీమా సింస్థల నియింత్రణ
4. రిజర్వు బ్యాింకు లోని విభాగాలైన (ACD) వ్యవసాయ పరపతి
విభాగము, (ARDC) వ్యవసాయ రిఫైనన్స్ అభివృద్ధి విభాగము, (RRB
divisions) ప్రాింతీయ గ్రామీణ బ్యాింకుల విభాగములను కలిపి
నాబార్డ్ ఏర్పడిన తర్వాత, గ్రామీణ పరపతిని స్థిరపరచెిందుకు
ఏర్పరచిన కొత్తవిభాగము(Dept) పేరు.
(a) పట్టణ సహకార బ్యాింకుల విభాగము (b) గ్రామీణ ప్రణాళిక,
పరపతి విభాగము (c) పర్యవేక్షణ విభాగము (d) కరెన్సీ నిర్వహణ
5. సహకార ఉద్యమానికి ఊతిం ఇస్తూ స్వల్పకాలిక సహకార పరపతి
వ్యవస్థను అభివృద్ధి పరచడానికి రిజర్వు బ్యాింకు
మార్గదర్శకాలను సూచనలను ఇస్తున్నది. ఈ క్రిింది వాటిలో ఏవి
సహకార పరపతి వ్యవస్థలో లేవు.
(a) PACS తప్పులను (b) DCCB లు (c) రాష్ట్ర సహకార బ్యాింకు (d)
ప్రాింతీయ గ్రామీణ బ్యాింకులు
6. సహకార ఉద్యమ పెరుగుదలకు, స్వల్పకాలిక సహకార పరపతి వ్యవస్థ
అభివృద్ధికి, రిజర్వు బ్యాింకు ప్రముఖమైన కృషిచేస్తున్నది.
(a) ఒప్పు (b) తప్పు
7. స్వల్పకాలిక సహకార పరపతి వ్యవస్థను ప్రేరణ ఇస్తూ ఆర్థిక
సహాయము చేస్తూ, పర్యవేక్షణ విధులు నిర్వహిస్తున్నది
(a) ఒప్పు (b) తప్పు

సమాధానాలు: 1. - a 2. - a ౩. - d 4. - b 5. – d
6. - a 7. - a.

48
 2.2. జాతీయ వ్యవ్సాయ గ్రామీణావృవ్ృధి క బ్యద్క్ ( NABARD) నాబ్ర్డ్

2.2.1 నేర్చుకోవలిసిన విషయాలు:

ఈ పాఠ్యాింశాలు చదవడిం ద్వారా మీరు నాబార్డు ఆవిర్బావానికి
కారణాలు, దాని విధులు, దేశింలో స్వల్పకాలిక సహకార పరపతి వ్యవస్థను
ఏ విధింగా పోషిించి, సహకరిించి, సహాయము అిందిస్తున్నదో
తెలుసుకోగలుగుతారు.
2.2.2 పరిచయము:
రిజర్వు బ్యాింకు వారు శ్రీ శివమరామన్ చైర్మన్ గా ( CRAF ICARD)
సింస్థాగత రుణ వితరణ విధివిధానాల సమీక్ష గ్రామీణాభివృద్ధి కై
సూచనలు చేసేిందుకు ఈ కమిటీని వేశారు. నాబార్డు చట్టాన్ని 1981 లో
పార్లమెింటు ఆమోదిించిింది, తదుపరి 1982 లో నాబార్డు ఏర్పడిింది.
దరిమిలా రిజర్వు బ్యాింకులోని (ACD) వ్యవసాయ పరపతి విభాగము,
ARDC ( వ్యవసాయ రుణాలను రిఫైనన్స్ మరియు అభివృద్ధి విభాగాల
విధులను నాబర్డుకు బదలాయిించడిం జరిగిింది.

నాబార్డు యొక్క ప్రధాన విధి:

వ్యవసాయ రింగాన్ని అభివృద్ధి పరచడానికి అవసరమైన రుణాలను
అిందిస్తూ, నియింత్రిస్తూ, ఇతర సౌకర్యాలు కల్పిస్తూ, చిన్న తరహా
పరిశ్రమలకు, గ్రామీణ కుటీర పరిశ్రమలకు, హస్తకళలు, గ్రామీణ కళలు,
గ్రామాలలో వ్యవసాయ అనుబింధ కార్యక్రమాలకు చేయుతనిస్తూ
సమగ్ర గ్రామీణాభివృద్ధి, గ్రామాల సర్వతోముఖాభివృద్ధికై
సింబింధిించిన విషలయాలపై మొక్కవోని నిరింతర శ్రద్ధ, ప్రత్యక
దృష్టి, అవసరమైతే కఠినమైన మార్గదర్శకాలు జారీ చేయడము –
ఇవన్నీ ఒక (DFI) ఆర్థిక అభివృద్ధి సింస్థగా ‘నాబార్డ్ ‘ యొక్క
ప్రధాన విధిగా, ఆ బ్యాింకును ఏర్పాటు చేయడిం జరిగిింది.

నాబార్డు ప్రధాన విధి (Mission):

స్వావలింబన దిశగా వ్యవసాయ రింగాన్ని, గ్రామీణాభివృద్ధిని
ప్రోత్సాహిించడానికి అవసరమైన రుణ సహాయము సింబింధిత సేవలు,
సింస్థాగత అభివృద్ధి మరియు నూతన ప్రేరరణలు అిందిించడమే నాబార్డు
యొక్క ప్రధాన విధి/లక్ష్యము (Mission)

నాబార్డు ముిందున్న లక్ష్యాలు (Objectives):

 వ్యవసాయ రింగానికి నిరింతర ఋణప్రవాహము, గ్రామీణ మౌలిక
సదుపాయాల కల్పన, గ్రామీణాభివృద్ధి.

49
 గ్రామీణాభివృద్ధి కి సహకరిించే విధానాలు, ఆచరణీయ మార్గాలు,
నూతన ఆవిష్కరణలు చేపట్టడిం.
 సింస్థాగత అభివృద్ధి ద్వారా గ్రామీణ రణానికి రుణాలను అిందిించే
విధానాలను బలోపేతిం చెయ్యడిం.
 గ్రామీణ ఆర్థిక సింస్థలైన సహకార బ్యాింకులు, ప్రాింతీయ
గ్రామీణ బ్యాింకులను పర్యవేక్షిించడిం.
 సలహా సింప్రదిింపుల సింస్థగా సేవలిందిించడిం.

50
 నాబార్డు మూలధనిం:
నాబార్డు ప్రారింభ ములధానము రు. 100 కోట్లు. దీని అధికృత మూలధన
పరిమితి రు. 30,000 కోట్లు. ప్రారింభ దశలో రిజర్వు బ్యాింకు, భారత
ప్రభుత్వము వారికిములధానము సమకూర్చిన తదుపరి భారత ప్రభుత్వము
వారే 100 శాతిం వాటాలులు కలిగియున్నారు. ఇది 31.3.20 నాటికి రు. 14080
కోట్లు ఉన్నది.

నిర్వహణ నిర్మాణము (Capital Structure):

నాబార్డును నడపడానికి, కార్యక్రమాలు నిర్వహిించడానికి, చైర్మన్,
మేనేజిింగ్ డైరెక్టర్, రిజర్వు బ్యాింకు నుిండి, కేింద్ర
ప్రభ్వుతము నుిండి, రాష్ర ప్రభుత్వాల నుిండి ప్రతినిధులు మరియు
కేింద్ర ప్రభుత్వముచే నియమిించబడిన డైరెక్టర్లు కలిగిన ఒక
బోర్డు ఉింటుింది. శ్రీ M. రామకృష్ణయ్యగారు నాబార్డుకు మొదటి
చైర్మన్ గా పనిచేశారు.

సింస్థాగత నిర్మాణము:
నాబార్డుకు ప్రధాన కార్యాలయము ముింబాయిలో వుింది. వివధ
రాష్ట్రాలలో 31 ప్రాింతీయ కార్యాలయాలు, శ్రీనగర్ లో ఒక
విభాగము , బోల్ పూర్, హైదరాబాదు, మింగళూరు, లక్నోలలో శిక్షణ
కేింద్రాలు, 726 జిల్లాలకు సేవలిందిస్తూ 418 జిల్లా అభివృద్ధి
మేనజర్లతో నాబార్డు పనిచేస్తున్నది.

2.2.3 నాబార్డు విధులు-సిింహావలోకనము:

అభివృద్ధి, ప్రేరణ, రుణాలివ్వడిం, రిఫైనాన్స్ ఇవ్వడిం, ప్రణాళికలు
రచిించడిం, పర్యవేక్షణ, తనిఖీ చేయుట మొదలైనవి నాబార్డ్ ప్రధాన
విధులు. నాబార్డ్ విధులను ఈ క్రిింద సమూహాలుగా విభజిించవచ్చు.

పరపతేతర కార్యకలాపాలు:
 ఋణ ప్రణాళికలు తయారు చేయుట, పర్యవేక్షణ, ఇతర సింస్థలతో
కలిసి పనిచేయుట.
 వ్యవసాయము, గ్రామీణాభివృద్ధికి సింబింధిించి, కేింద్ర, రాష్ట్ర
ప్రభుత్వాల, రిజర్వు బ్యాింకుల విధానాల రూపకల్పనకు
సహకారమిందిించుట.
 గ్రామీణ పరపతి వితరణలో భాగస్వాములైన సహకార సింస్థల,
గ్రామీణ బ్యాింకుల సింస్థాపరమైన అభివృద్దికి, సిబ్బింది జ్ఞాన
బలోపేతానికి తోడ్పాటునివ్వడిం. గ్రామీణ బ్యాింకులతో, DCCB
లలో రాష్ట్ర సహకార వ్యవసాయ గ్రామీణాభివృద్ధి బ్యాింకు
(SCARDB)లలో స్వచ్చిందింగా ఇన్స్పెక్షన్ నిర్వహిించడిం. వాటి
పనితీరును పరోక్షింగా నివేదికల ద్వారా గమనిించడిం.

51
 వ్యవసాయ, వ్యవసాయేతర కార్యక్రమాలకు ప్రేరణ, అభివృద్ధి
ఆవిష్కరణలు, సూక్ష్మ ఋణాలు, ఆర్ధిక చేరిక, ప్రభ్త్వ
ప్రతిపాదిత కార్యక్రమాలలో అభిసరణ మొదలైనవి.
 గ్రామీణ బ్యాింకుల, సహకార బ్యాింకుల ఆర్ధిక చేరిక (F.I.)
కార్యక్రమాలకు తోడ్పాటు.
 చిన్న తరహ ఔత్సాహిక వ్యాపారులకు జీవనోపాది అవకాశాల కల్పనకు
పెద్ద పీట వేయుట.
 సహకార పరపతి సింస్థల, గ్రామీణ ఆర్ధిక సింస్థల సిబ్బింది మరియు
పాలక వర్గ సభ్యుల నైపుణ్యాన్ని బలోపేతిం చేయుట.
 గ్రామీణులకు సింబింధిించి నూతన ఆవిష్కరణలు, తత్సింబింధిత పరిశోధన,
అభివృద్ధి.
పరపతికి సింబింధిించి కార్యకలాపాలు:
 గ్రామీణ ప్రాింతాలలో వ్యవసాయ, వ్యవసాయేతర
కార్యక్రమాలకు స్వల్పకాలిక, దీర్ఘకాలిక రుణాలిచ్చే గ్రామీణ
ఆర్ధిక సింస్థలకు రిఫైనన్స్ సౌకర్యము, స్వల్ప కాలిక ఋణాలు
(పింటలు మార్కెటిింగ్ చేసుకోవడానికి వీలుగా) కలిగిించుట.
 రాష్ట్ర ప్రభుత్వాల, కేింద్ర/ రాష్ట్ర ప్రభుత్వాల
ప్రాయోజిత, సహకార సింస్థల, సహకార సమాఖ్యల, రైతు ఉత్పత్తి
దారుల సింఘాల (FPOs), రైతుల ఉమ్మడి సమాఖ్యల, PACS ల, సహకార
మార్కెటిింగ్ సింఘాల లేదా అలాింటి సింస్థల, కార్పొరేట్లు/
కింపెనీలు, ఔత్సాహిక వ్యక్తులచే పెట్టబడే గోదాముల
నిర్మాణానికి ఋణాలు ఇవ్వడిం.
 సహకార సింస్థలకు, రైతు ఉత్పత్తిదారుల సింఘాలకు (FPO) నేరుగా
ఋణ సహాయము (నాబార్డు మౌలిక సదుపాయాల కల్పన నిధి (IDA)
కిింద). ఇది కాక వ్యక్తులకు, భాగస్వామ్య సింస్థలకు,
కార్పోరేట్స్ కి, NGOs కి, MFIs (సూక్ష్మ ఋణ సింస్థలకు), రైతు
సమాఖ్యలకు, “సహజ వనరుల నిర్వహణ గొడుగు” పధకము కిింద నేరుగా
ఋణ సహాయము.

భాగస్వామ్య సింస్థలు/ ఖాతాదారులు (Credits):

పరపతికి సింబింధిించి.
 షెడ్యూల్డ్ వాణిజ్య బ్యాింకులు.
 రాష్ట్ర ప్రభుత్వాలు.
 రాష్ట్ర ప్రభుత్వ సింస్థలు/ కార్పోరేషన్లు.
 ప్రాింతీయ గ్రామీణ బ్యాింకులురాష్ట్ర సహకార బ్యాింకులు.
 జిల్లా కేింద్ర సహకార బ్యాింకులు.
 రాష్ట్ర సహకార వ్యవసాయ గ్రామీణాభివృద్ధి బ్యాింకులు.
 షెడ్యూల్డ్ పట్టాన సహకార బ్యాింకులు.

52
  బ్యాింకిింగేతర ఆర్ధిక కింపెనీలు.
 రైతు సమాఖ్యలు/ చేరికలు మరియు ఉత్పత్తి దారుల సింఘాలు.
 కార్పొరేట్లు, కింపెనీలు, ఔత్సాహిక వ్యక్తులు, ప్రభుత్వ,
ప్రైవేటు భాగస్వామ్యము కిింద ప్రత్యేక కార్యనిర్వాహకులు
మరియు గోదాముల నిర్మాణ మౌలిక సదుపాయాల కల్పన నిధి కిింద
ఉిండే ప్రాజెక్టులు.
అభివృద్దికి సింబింధిించి:
 గ్రామీణ ఆర్ధిక సింస్థలు.
 NGO లు మరియు స్వచ్చింద సింస్థలు.
 అభివృద్ధి మరియు స్వయిం ఇపాధి శిక్షణ కేింద్రాలు.
 స్వయిం సహాయక సింఘాలు.
 గ్రామీణ నూతన ఆవిష్కరణలు.
 ఉమ్మడి బాధ్యతా సింఘాలు.
 రైతు క్లబ్బులు.
 పరిశోధన సింస్థలు.

2.2.4 స్వల్ప కాలిక సహకార పరపతి విధానానికి సింబింధిించి నాబార్డు - పాత్ర -

విధులు
1982లో రిజర్వు బ్యాింకు నుిండి ఆర్ధిక విషయాలు అభివృద్ధి విధులను
నాబర్డుకు బదలాయిింపు జరిగిన తరువాత స్వల్పకాలిక సహకార పరపతి
వ్యవస్థలో నాబార్డ్ ప్రముఖ పాత్ర పోషిస్తూ వస్తున్నది.
పరపతికి సింబింధిించిన విధులు:
స్వల్ప కాలిక ఋణాలు: ఋతు ఆధారిత వ్యవసాయ కార్యకలాపాలు
(SAO). వీటికి పరపతి పరిమితి మింజూరు.
గ్రామ స్థాయిలో ఋతు ఆధారిత వ్యవసాయ కార్యకలాపాలలో ఋణ
వితరణలో PACS ప్రముఖ పాత్ర పోషిస్తుింది. విత్తనాలు వేసే సీజను
కింటే ముిందే అింటే ఖరీఫ్ పింటలకు ఏప్రిల్, రభీ పింటలకు అక్టోబరు
నెలలలో PACS తమ రైతు సభ్యుల కొరకు సాధారణ ఋణ పరిమితి (NCL)
నివేదిక తయారు చేసి సింబింధిత DCCB కి సమర్పిస్తారు. DCCB వారు తమ
శాఖల పరిధిలోని అన్ని సింఘాల వారి దరఖాస్తులను క్రోడీకరిించి
రాష్ట్ర సహకార బ్యాింకుకు సమర్పిస్తే, రాష్ట్ర సహకార బ్యాింకు
వారు అన్ని DCCB ల ఋణ అవసరాల పరిమితి క్రోడీకరిించి మే/ జూన్
నెలలలో నాబార్డ్ ను పింపుతారు. అప్పుడు నాబార్డు వారు మొత్తిం
ఋణ పరిమితిని రాష్ట్ర సహకార బ్యాింకుకు మింజూరు చేస్తారు.
దాన్ని మళ్ళీ వివిధ DCCB లకు పింపుతారు. ఈ ఋణ పరిమితిలను జులై 1వ
తేదీ నుిండి ఉపయోగిించుకోవచ్చు. రెిండించల వ్యవస్థ ఉన్న చోట
రాష్ట్ర సహకార బ్యాింకులు తమ శాఖల ద్వారా సింబింధిత PACS కి
అిందచేస్తే PACS వారు తమ రైతు సభ్యులకు అిందచేస్తారు. ఆడిట్

53
వర్గీకరణ, ఇన్స్పెక్షన్ రేటిింగ్, బ్యాింకిింగ్ రెగులేషన్ చట్టము
ప్రకారము కనీస మూలధన నిర్వహణ, నిరర్ధక ఆస్తుల స్థాయి, ఋణాల
మింజూరులో వాస్తవికత మొదలైన అింశాల మీద ఆధారపడి ఋణ పరిముతులు
మింజూరు చేస్తారు.

ఇతర స్వల్ప కాలిక ఋణములు:

ఋతు ఆధారిత వ్యవసాయ కార్యకలాపాలకే కాక ఇతర ప్రయోజనాలకు
కూడా సహకార బ్యాింకులకు రిఫైనన్స్ అిందచేస్తారు.
 వ్యవసాయ, అనుబింధ, మార్కెటిింగ్ కార్యక్రమాలు.
 పింటలు అమ్మడింలో అవసరాలు.
 చేపల పెింపకము.
 పారిశ్రామిక సహకార సింఘాలు.
 కూలీల కాింట్రాక్టు సహకార సింఘాలు, చిన్నతరహ ఆటవిక ఉత్పత్తుల
సేకరణను అడవులలో పనిచేసే కూలీల సహకార సింఘాలు.
 గ్రామీణ వృత్తి కళాకారులు చేనేత కార్మికుల సహకార సింఘాలు PACS/
LAMPS/ FSS.
 వ్యవసాయ ఉత్పత్తి మూలకాల (ఎరువులు, విత్తనాలు) సేకరణ.

చేనేత రింగానికి ఆర్ధిక సహాయము:

ప్రాధమిక నేత పనివారి సింఘాల వ్యాపార నిర్వహణ నిధి (Working
Capital) కొరకు, నేత పనిచేసే వ్యక్తులకు, చేనేత కార్మికుల సమూహాల
(HWGs) కున్నూ, మాస్టర్ వీవర్స్ కు వాళ్ళ ఉత్పత్తి, అమ్మకపు
ఏర్పాట్ల కొరకున్నూ నాబార్డ్ రిఫైనన్స్ సౌకర్యము రాష్ట్ర
సహకార బ్యాింకు ద్వారా కల్పిస్తుింది. ఆ బ్యాింకు వారు అపెక్స్
నేత కార్మికుల సహకార సింఘాలకు/ ప్రాింతీయ నేత కార్మికుల సహకార
సింఘాలకు ఋణాలిస్తారు. ఈ సహకార సింఘాలు, ప్రాధమిక నేత కార్మికుల
సింఘాలు/ ఉత్పత్తి వస్తువుల సేకరణకు, అమ్మడానికి ఆర్ధిక సహాయము
చేస్తాయి.

మధ్య కాలిక ఋణాలు:

మధ్యకాలిక (మార్పిడి) ఋణాలు, ప్రకృతి వైపరీత్యాల వలన
చెప్పుకోదగిన స్థాయిలో పింట నష్టిం జరిగి, రైతులు తమ బకాయిలను
బ్యాింకులకు చెల్లిించలేని పరిస్థితులలో, ఈ విషయమై రాష్ట్ర
ప్రభుత్వాలు మార్గదర్శకాల ఉత్తర్వులిస్తే, ఈ రైతుల
స్వల్పకాలిక ఋణాలను మధ్యకాలిక ఋణాలుగా మార్చడానికి రాష్ట్ర
సహకార బ్యాింకుకు, గ్రామీణ బ్యాింకులకు నాబార్డు వారు
మధ్యకాలిక ఋణిం మింజూరు చేస్తారు. దీనిమూలింగా రైతులకు కొత్తగా
స్వల్పకాలిక ఋణిం లభిస్తుింది. అప్పటికీ బజాయిపడిన స్వల్పకాలిక
ఋణ చెల్లిింపును 3 సింవత్సరాలకు గాని, లేదా తదుపరి సింవత్సరాలలో

54
కూడా ప్రకృతి వైపరీత్యాలు వస్తే 7 సింవత్సరాలకు గాని మార్చడిం
జరుగుతుింది.

పధకాలకు సింబింధిించి మధ్యకాలిక ఋణాలు:

రాష్ట్ర సహకార బ్యాింకు, గ్రామీణ బ్యాింకులు తమ రైతులకు కొన్ని
ఆమోదిించబడిన వ్యవసాయ పెట్టుబడుల ప్రయోజనాల కొరకు
ఉత్పత్తి సాధన ఆస్తుల సముపార్జనకు ఋణాలిచ్చే వీలు
కల్పిించడానికై పై తెలిపిన బ్యాింకులకు నాబార్డు రిఫైనన్స్
సౌకర్యము కలగాచేస్తుింది.

రాష్ట్ర ప్రభుత్వాలకు ప్రత్యేక ఋణాలు:

సహకార సింస్థలకిచ్చే వాటాధనాన్ని భర్తీ చేసేిందుకు స్వల్పకాలిక
సహకార పరపతి వ్యవస్థలోని పరపతి సింస్థలు తమ స్వింత నిధులను
పెించుకుని ఎక్కువ వనరులను పొిందేిందుకు వీలుగా ఆ సహకార సింస్థలలో
రాష్ట్ర ప్రభుత్వాలు వాటాధనాన్ని సమకూర్చడానికై, ఆయా
రాష్ట్ర ప్రభుత్వాలకు నాబార్డ్ వారు ఋణాలిస్తారు. అయితే అలా
సౌకర్యిం పొిందాలింటే ప్రొ. వైద్యనాధన్ కమిటీ సిఫారసులకు
అనుగూణింగా పనిచేస్తూ ఉిండాలి.

సింస్థాగత అభివృద్ధి:
గ్రామీణ ఆర్ధిక సింస్థలకు వ్యవసాయ, అనుబింధ రింగాలలో ఋణ
వితరణలో ప్రత్యేక స్థానమున్నది. ఈ ఆర్ధిక సింస్థలు
సమర్ధవింతింగా నడవడానికి అభివృద్ధి కారకమైన, ప్రేరణ కలిగిించే
శక్తి సామర్ధ్యాలు పెించుకొనే విధింగా నిర్వహణ, ఆర్ధిక రింగాలలో
ఎన్నో కార్యక్రమాలు నాబార్డు చేపట్టిింది. కేింద్ర ప్రభుత్వము
వారు సహకార సింస్థలకు అిందిించిన పునరుజ్జీవన్ పధకము (Revival package)
ను అమలుచేసే అనుసింధాన సింస్థగా నాబార్డు నియమిించబడినది. భారత
ప్రభుత్వము అిందిించిన మూలధన భార్తీ కార్యక్రమాన్ని కూడా
నాబార్డు ద్వారానే అమలు పరచబడినది. ఈ పధకము సింస్కరణల అమలును
నాబార్డు పర్యవేక్షిస్తూిండేది.

సహకార అభివృద్ధి నిధి (CDF):

1992-93లో PACS యొక్క మౌలిక సదుపాయాల కల్పన,
కింప్యుటరైజేషన్, వసూళ్ళ కార్యక్రమానికి వాహనాలు కొనుగోలు,
మానవ వనరుల అభివృద్దికి, కిసాన్ క్రెడిట్ కార్డ్ పదకమునకు
ప్రచారమునకు మొదలైన కార్యక్రమాలకు ఈ సహకార అభివృద్దిని
ఏర్పాటు చేయడిం జరిగిింది. నాబార్డు వారికి వచ్చే లాభాల నుించి ప్రతి
సింవత్సరము ఈ నిధికి కొింతభాగము బదలాయిింపు జరుగుతుింది.

55
 అభివృద్ధి కార్యాచరణ ప్రణాళిక (DAP) మరియు అవగాహన ఒప్పింద
పత్రము (MOU):
సహకార పరపతి వ్యవస్థలోని స్వల్పకాలిక, దీర్ఘకాలిక ఋణ
విభాగాలను మరియు ప్రాింతీయ గ్రామీణ బ్యాింకులను బలోపేతిం
చేయడానికి ఆయా సింస్థలతో పైన తెలిపిన DAP/ MOU లను కుదుర్చుకునే
విధానాన్ని నాబార్డు వారు 1994-95 లో ప్రవేశపెట్టారు. 2014-15లో
కొత్త మార్గదర్శకాలు జారీచేశారు. దీని వలన అన్ని సహకార
బ్యాింకులు రాబోయే రెిండేళ్ళ వరకు అింటే 2015-16, 2016-17 లకు
కాలపరిమితిగల పర్యవేక్షణ చేయటానికి వీలుగా ఉిండే “అభివృద్ధి
కార్యాచరణ ప్రణాళికను (DAP)” ని తయారు చెయ్యాలని సూచిించడిం
జరిగిింది. దీని వలన రిజర్వు బ్యాింకు సూచిించిన విధింగా, అన్ని సహకార
బ్యాింకులు తమ (CRAR) (మూలధననికి, ప్రమాదము పొించివున్న ఆస్తుల
నిష్పత్తి), 2015 మార్చి 31 కి 7%, 2017 మార్చి 31కి 9% చేరుకోవడానికి
వీలుకలిగిింది.
ఈ మధ్యకాలింలో కొన్ని ఎింపిక చేసిన DCCB లలో PACS అభివృద్ధి
విభాగాలను (PDC) ఏర్పాటు చేయడానికి నాబార్డు శ్రీకారిం చుట్టిింది.
ఈ విభాగము PACS లను సహాయ సహకారాలిందిస్తూ తోడ్పాటునిస్తుింది.
మరికొన్ని DCCB లు ఈ విధానాన్ని భవిష్యత్తులో అమలు పరచడానికి
ఇది నమూనాగా పనికొస్తుింది. ఇింతేకాక సహకార బ్యాింకుల పనితీరును
ప్రతి మూడు నెలలకొకసారి పర్యవేక్షిించేిందుకు ఒక రాష్ట్ర
స్థాయి ఉన్నత స్థాయి అధికారుల కూటమి (Task force) ఏర్పాటు
చాయబడటానికి నిర్ణయిించబడిింది. ఈ విధానము 01-04-2008 నుిండి
అమలులోకి వచ్చిింది.

2.2.5 ఇతర ఆవిష్కరణలు

సహకార బ్యాింకులను రిజర్వుబ్యాింకు/ నాబార్డ్/ కేింద్ర
ప్రభుత్వము/ రాష్ట్ర ప్రభుత్వాలు ఇచ్చే మార్గార్శకాలను
పాటిస్తూ, బ్యాింకులను సమర్ధవింతింగా నడిపిించే బాధ్యత ఆయా
బ్యాింకుల పాలక వర్గాల మీద ఉన్నది. అదే విధింగా ఆ బ్యాింకులు తమ
ముిందున్న లక్ష్యాలను సాధిించాలి. శక్తి సామర్ధ్యాల పెింపుదల
వృత్తి నైపుణ్యాల అభివృద్దికై ఇచ్చే శిక్షణ, సహకార
బ్యాింకులలో సుపరిపాలన, డైరెక్టర్ల పాత్ర, బాధ్యతలు, బ్యాింకు
కార్యకలాపాలలో రిస్క్ నిర్వహణ, వ్యాపార వివిదీకరణ, ఆర్ధిక
చేరిక (FI) ఋణ విధానాలు, బ్యాింకు డాక్యుమెింట్లను సరిగా నిింపడిం,
సహకార బ్యాింకుల ఆర్ధిక పరిస్థితులపై దృష్టి కేింద్రీకరిించాలి.
నాబార్డు వారు GIZ సింస్థ సహకారిం/ భాగస్వామ్యింతో లక్నోలో
(BIRD) గ్రామీణాభివృద్దికై బ్యాింకర్ల శిక్షణా సింస్థలో (C-PEC)
సహకార వ్యవస్థలో వృత్తి నైపుణ్యాల అభివృద్ధి సింస్థను

56
ఏర్పాటు చేయడిం జరిగిింది. వీరు సహకార శిక్షణా కేింద్రాలలోజరిగే
శిక్షణా కార్యక్రమాల నాణ్యత పెరుగుదలకు కృషి చేస్తారు. ఈ
సహకార శిక్షణా కేింద్రాలకు అధీకృత సింస్థగా గుర్తిింపనిచ్చుట,
శిక్షణ విషయాలను స్థిరీకరిించుట, బ్యాింకు మరియు PACS సిబ్బిందికి
సరియైన విద్యాభోధన విధానములో శిక్షణ, శిక్షకులకు ధృవీకరణ
పత్రముల నిచ్చుటకు ఈ C-PEC సింస్థ ఏర్పాట్లు చేసిింది. మన కేింద్ర
ప్రభుత్వము, జర్మనీ ప్రభుత్వాల మధ్య జరిగిన దైపాక్షిక
ఒప్పిందము [(RFIP) గ్రామీణ ఆర్ధిక స్థితి అభివృద్ధి కార్యక్రమము]
కిింద ఈ కార్యక్రమ నిర్వహణ జరుగుతున్నది.

సూక్ష్మ ఋణ వితరణ:
పెద్ద సింఖ్యలో ఉన్న గ్రామీణ పేదలను బ్యాింకిింగ్ సేవలు
అిందుబాటులో తేవడానికి, తక్కువ ఖర్చుతో వారికి స్వయింభరణ శక్తి
కలిగిించడానికి 1992లో నాబార్డు వారు (SHG – Bank linkage Programme)
స్వయిం సహాయక సింఘాలను బ్యాింకులకు అనుసింధానిించే
కార్యక్రమాన్ని రూపొిందిించి అమలుపరిచారు. ప్రపించములో అతి
తక్కువ ఖర్చుతో ఎక్కువ మింది పేదలకు ఆర్ధిక/ బ్యాింకిింగ్ సేవలు
అిందిించే కార్యక్రమముగా ఈ స్వయిం “సహాయక సింఘాలను (SHG – Bank
linkage Programme) బ్యాింకులకు అనుసింధానిించే కార్యక్రమము”
పరిఢవిల్లిింది.
ఈ SHG – బ్యాింకు లిింకేజి కార్యక్రమము ఎన్నో ఒడిదుడుకులు
దాటుకుని గ్రామీణ పేదలలో అిందునా మహిళా సాధికారతకు పెద్ద పీట
వేసిింది, 1992 లో మామూలు పధకముగా సాధారణింగా ప్రారింభిించబడిన ఈ
పధకము ఇప్పుడు అతిపెద్ద సింఘ ప్రాతిపదికగా ఏర్పడిన సూక్ష్మ ఋణ
ఆర్ధిక వ్యవస్థగా ఆవిష్కరిింపబడి 30-09-2020 నాటికి 106.97 లక్షల
సింఘాలతో నూరు మిలియన్ లకు పైగా గృహాలకు వ్యాపిించిింది.
ఈ ‘ఆర్ధిక చేరిక’ (FI) వెన్నుదన్నుగా నిలవడానికి నాబార్డు రెిండు
నిధులను (i) ఆర్ధిక చేరిక నిధి (FIF), (ii) ఆర్ధిక చేరిక సాింకేతిక నిధి
(FITF) ఏర్పాటు చేసిింది.

రైతు ఉత్పత్తి దారుల సింస్థలు – ప్రేరణ (FPOs):

రైతులు ముఖ్యింగా చిన్న రైతుల ఆదాయము పెించడానికి, మించిధరకోసిం
లావాదేవీలు జరిపే స్థితి పెించడానికి, ఆధునిక సాింకేతికతకు దగ్గర
చేస్తూ, బహిరింగ మార్కెటుకు వాళ్ళ ఉత్పత్తులు చేరవేయుటకు
అవకాశాలు కల్పిించుట రైతులకున్న తక్కువ వనరులను సమర్ధవింతింగా
వినియోగ పెట్టుట ఈ సింస్థల లక్ష్యాలు. 31.03.2020 నాటికి సుమారు
8.29 లక్షల రైతులు ఈ సింఘాలలో వాటాదారులుగా ఉన్నారు. ఈ సింఘాలు
వసూలు చేసిన మొత్తము వాటాధానము రూ. 93.75 కోట్లు. నాబార్డు,

57
 భాగస్వామ్య పక్షింగా 795 ఈ సింఘాలను ప్రేరణ కలిగిించే సింస్థలను
(POPI) 19 వనరుల సహాయ సింస్థలు (RSAs) వివిధ రాష్ట్రాలలో
నడిపిస్తూ ఈ రైతుల ఉత్పత్తి సింఘాలను నిర్వహిస్తున్నది.

2.2.6 స్వల్ప కాలిక సహకార పరపతి వ్యవస్థలోని బ్యాింకులపై

అజమాయిషీ/ తనిఖీ
నాబార్డు ఏర్పడేింత వరకు రాష్ట్ర సహకార బ్యాింకుల జిల్లా
కేింద్ర సహకార బ్యాింకుల చట్టపరమైన ఇన్స్పెక్షన్ ని రిజర్వు
బ్యాింకు నిర్వహిించేది. నాబార్డు ఏర్పడిన తరువాత బ్యాింకిింగ్
రెగ్యులేషన్ చట్టములోని సెక్షన్ 35(B)ను సవరిించి (సహకార
సింఘాలకు అన్వయిించేింత వరకు) ఈ ఇన్స్పెక్షన్ అధికారము
నాబార్డుకు బదలాయిించారు. అయితే దీని మూలింగా పై బ్యాింకులను
ఇన్స్పెక్షన్ చేసే అధికారము రిజర్వు బ్యాింకు నిలుపుకున్నది.
ఇన్స్పెక్షన్/ తనిఖీ/ అజమాయిషీ పేరు ఏదైనా దాని ప్రధాన
లక్ష్యము – బ్యాింకులు తమ ప్రస్తుత, రాబోయే డిపాజిటర్ల
ప్రయోజనాలు కాపాడబడగాలవా, బ్యాింకు ఆర్ధిక పరిస్థితి సక్రమింగా
ఉన్నదా, బ్యాింకిింగ్ రెగ్యులేషన్ చట్ట ప్రకారము
చట్టబద్దముగా బ్యాింకు నడుస్తున్నదా, కనీస మూలధన నిర్వహణ
వున్నదా? CRR, SLR లు సక్రమింగా నిర్వహిస్తున్నారా అనే విషయాలు
గమనిించడిం తమ నివేదికలో పొిందుపరచడిం.

ఈ ఇన్స్పెక్షన్ ల వలన స్వల్పకాలిక సహకార పరపతి వ్యవస్థకు

సింబింధిించి నాబర్డుకు విలువైన సమాచారిం అిందుతుింది. అవసరమైతే ఆయా
బ్యాింకులు ఇింకా బలింగా తయారు కావడానికి, ఋణ వితరణలో ఆ బ్యాింకు
ప్రధాన భూమిక పోషిించడానికి అవసరమైన దిద్దుబాటు చర్యలను
సూచిస్తుింది.

2.2.7 సారాింశిం
నాబార్డు జులై 12న 1982 సింవత్సరింలో, దేశింలో సమగ్ర
గ్రామీణాభివృద్ధి జరగడానికి అవసరమైన నిరింతర శ్రద్ధ,
మార్గదర్శకాలు జారీ చేసేిందుకు ఏర్పాటు చేయడమైనది. నాబార్డు
ఏర్పడిన తరువాత, పరపతి సౌకర్యము, సింస్థాగత నిర్మాణము,
అభివృద్ధి, ఇన్స్పెక్షన్ నిర్వహిించడిం మీద ఈ బ్యాింకు దృష్టి
పెట్టిింది.

సింక్షిప్తింగా చెప్పాలింటే గ్రామీణాభివృద్ది అనే బృహత్తర

బాధ్యతను, గ్రామాలలో ఉిండే పరపతి సౌకర్యము కలిగిించే సింస్థలకు
రిఫైనన్స్ అిందిించడము, సింస్థాగత అభివృద్దిని ఉత్తేజ పరచడము,
మదిింపు చేయడము ఆ బ్యాింకులను ఇన్స్పెక్షన్ చేయడము మొదలైన

58
 కార్యకలాపాలను నాబార్డు చేస్తుింది. కేింద్ర/ రాష్ట్ర
ప్రభుత్వాలతో, రిజర్వు బ్యాింకు, విధాన పరమైన ప్రణాళికలు తయారు
చేసే జాతీయ సింస్థలతో సమన్వయింతో నాబార్డు పని చేస్తుింది.

స్వల్పకాలిక సహకార పరపతి వ్యవస్థకు ప్రొ. వైద్యనాధన్

అిందిించిన పునరుజ్జీవ పధకము (Revival Package) యొక్క అమలును నాబార్డు
పర్యవేక్షిించిింది. స్వల్పకాలిక సహకార పరపతి వ్యవస్థలోని
సిబ్బిందికి, అధికారులకు అవసరమైనశిక్షణ కార్యక్రమాలకు సహాయము
చేయడము, PACSలో ఏకరూప ఖాతా నిర్వహణ విధానము (CAS)
కింప్యుటరైజేషన్ కి సహకార మిందిించడము నాబార్డు వారు చేసే
ముఖ్యమైన కార్యక్రమాలు.

2.2.8 ముఖ్యమైన పదాలు – అర్ధాలు

Genesis : పుట్టుక, మొదలు

Interalia : మిగతా విషయాలలో

Refinance : అప్పులిచ్చే సింస్థలకు అప్పు ఇవ్వడిం

Central Bank : రిజర్వు బ్యాింకు, దేశానికి కేింద్ర బ్యాింకు

Central Banking Function: రిజర్వు బ్యాింకు నిర్వర్తిించే విధులు

S.T. Credit : స్వల్ప కాలిక ఋణము, 18 నెలలోపు చెల్లిింపు

జరిగేవి

2.2.9 సింకేతాక్షరాలు

RBI : భారతీయ రిజర్వు బ్యాింకు

ACD : వ్యవసాయ పరపతి విభాగము

ARDC : వ్యవసాయాభివృద్ధి రిఫైనన్స్ మరియు అభివృద్ధి

కార్పోరేషన్

NABARD: జాతీయ వ్యవసాయ గ్రామీణాభివృద్ది బ్యాింకు

StCB : రాష్ట్ర సహకార బ్యాింకులు

DCCB : జిల్లా కేింద్ర సహకార బ్యాింకులు

RRBs : ప్రాింతీయ గ్రామీణ బ్యాింకులు

SCARDB : రాష్ట్ర సహకారము మరియు గ్రామీణాభివృద్ధి

బ్యాింకు

CB : వాణిజ్య బ్యాింకులు

59
 CRR : క్యాష్ రిజర్వ్ రేషియో (నగదు నిల్వ నిష్పత్తి)

SLR : స్టాట్యుటరీ లిక్విడిటీ రేషియో (చట్టబద్ద

ద్రవ్య లభ్యత నిష్పత్తి)

FIF : ఆర్ధిక చేరిక నిధి

FITF : ఆర్ధిక చేరిక సాింకేతిక నిధి

NBFC : బ్యాింకిింగేతర ఆర్ధిక కింపెనీలు.

2.2.10 మీ అభివృద్ధిని పరీక్షిించుకోిండి

1. నాబార్డు బ్యాింకు ఎవరి కమిటీ నివేదిక మీద ఏర్పడిింది?
(a) B. శివరామన్ (b) కపూర్ కమిటీ (c) సహకార ప్రణాళిక కమిటీ (d)
విభే పాటిల్ కమిటీ
2. నాబార్డు చట్టము 1981లో పార్లమెింటులో ఆమోదిించబడినది.
ఎప్పుడు ఏర్పడిింది?
(a) 01-041-1935 (b) 12-07-1982 (c) 12-07-1992 (d) పైవి ఏవి కావు
3. నాబార్డు ప్రధాన విధులలో ఈ క్రిింది విషయాలు ఉింటాయి.
(a) ప్రేరణ మరియు అభివృద్ధి (b) రిఫినన్స్

(c) సహకార బ్యాింకులపై అజమాయిషీ/ తనిఖీ (d) పైవన్నీ

4. గ్రామ స్థాయిలో ఋతు ఆధారిత వ్యవసాయ కార్యకలాపాలకు ఋణ
వితరణలో ప్రముఖ స్థానిం PACS ది. విత్తనాలు వేసే సీజనుకు ముిందే
(ఖరీఫ్ పింటకు ఏప్రిల్, రాభి పింటకు అక్టోబరు) PACS లు తమ సభ్య
రైతుల ఋణ అవసరాలకై సాధారణ ఋణ పరిమితి (NCL)ని ఎవరికి
సమర్పిస్తారు?
(a) DCCBలు (b) సహకార సొసైటీల రిజిస్ట్రార్ (c)
రాష్ట్ర సహకార బ్యాింకు (d) పైవారిందరికీ
5. DCCBలు తమ జిల్లాలో ఉన్న అన్ని PACSల ఋణ అవసరాల పరిమితిని ఏ
సింస్థ నుించి పొిందుతారు?
(a) రిజర్వు బ్యాింకు (b) నాబార్డ్ (c) రాష్ట్ర సహకార
బ్యాింకు (d) పైవన్నీ
6. మధ్య కాలిక (మార్పిడి) ఋణాలు ఏ సిందర్బింలో మింజూరు చేస్తారు?
(a) ఉద్దేశ పూర్వకింగా స్వల్పకాలిక ఋణాల ఎగవేత
(b) ఉద్దేశపూర్వకింగా దీర్ఘ కాలిక ఋణాల ఎగవేత సింధర్బింలో
(c) ప్రకృతి వైపరిత్యాల వలన రైతులు స్వల్ప కాలిక ఋణాలు
చెల్లిించలేని పరిస్థితులలో
(d) పైవేవి కావు
7. 1992-92 ఏర్పాటు చేసిన సహకార అభివృద్ధి నిధి (CDF) ఏ సింస్థల
అభివృద్ధి కార్యక్రమాలకు ఉపయోగిస్తారు?

60
 (a) ప్రాింతీయ గ్రామీణ బ్యాింకులు (b) వాణిజ్య బ్యాింకులు
(c) సహకార సింస్థలు (d) రిజర్వు బ్యాింకు
8. C-PEC (సహకార సింస్థల వృత్తి నైపుణ్య అభివృద్ధి కేింద్రిం)
లక్నో లోని (BIRD) గ్రామీణాభివృద్ధి బ్యాింకర్ల సింస్థలో
ఏర్పాటు చేయబడినది ఇది ఎవరికి ఇచ్చే శిక్షణలను
మెరుగుపరుస్తుింది?
(a) కార్పొరేట్లు (b) సహకార సింస్థలు

(c) బ్యాింకిింగేతర ఆర్ధిక కింపెనీలు (d) వాణిజ్య

బ్యాింకులు
9. రైతు ఉత్పత్తి సింఘాల లక్ష్యాలు ఏమిటి?
(a) వ్యవసాయ ఉత్పత్తుల సేకరణ (b) చిన్న రైతు మించి
ధరల కోసిం బేరమాడే శక్తి
(c) a మరియు b (d) పైవేవి కావు
10. నాబార్డు ఏర్పడిన తరువాత, బ్యాింకిింగ్ రెగ్యులేషన్ చట్టము
1949 లోని సెక్షన్ 35(b) ని సవరిించడిం ద్వారా, నాబార్డుకు ఏ
సింస్థలను తనిఖీ చేసే అధికారిం వచ్చిింది?
(a) రాష్ట్ర సహకార బ్యాింకులు (b) DCCBలు (c) a మరియు b
(d) వాణిజ్య బ్యాింకులు

సమాధానాలు: 1. - a 2. - b ౩. - d 4. - a 5. - c
6. - c 7. - c 8. - b 9. - c 10. - c

61
 2.3. వాణిజయ బ్యద్కులు

2.3.1. నేర్చుకోవలసిన లక్ష్యములు

ఈ పాఠ్యింశములు చదవడిం ద్వారా మీరు భారత దేశ బ్యాింకిింగ్
వ్యవస్థలో ఉన్న వివిధ రకాల బ్యాింకులు, వాటి పాత్ర, విధులు, లీడ్
బ్యాింకు పధకము (LBS). ప్రాధాన్యతా రింగాలకు ఋణవితరణ,
ప్రాధ్యనతా రింగాల ఋణవితరణ విధానములో ఈ మధ్య జరిగిన
మార్పులు-చేర్పులు తెలుసుకోగలుగుతారు.

2.3.2. పని తీరు విధానము - వ్యాపార వాతావరణము

బ్యాింకిింగ్ రెగ్యులేషన్ చట్టము 1949 సెక్షను 5 ప్రకారము
‘బ్యాింకిింగ్’ అనేది ఈ విధముగా నిర్వహిించ బడినది. ప్రజల నుించి
డిపాజిట్లు సేకరిించుట, వాటితో ఋణాలు ఇవ్వడిం, పెట్టుబడులు
పెట్టడిం, ఇవి తిరిగి డిపాజిటర్లకు, చెక్కు/ డ్రాఫ్ట్/ వేరే విధానము
ద్వారా వారు అడిగినప్పుడు/ వేరే విధముగా చెల్లిించుట.

19వ శతాబ్దిం లో మూడు ప్రేసిడెన్సీ బ్యాింకులు/ (కోల్ కత్త,

ముింబై, చెన్నై ప్రస్తుత పేర్లు) కలకత్తా, బొింబాయి, మద్రాసు
నగరాలలో స్థాపనతో దేశింలో వాణిజ్య బ్యాింకుల ప్రస్తానిం
మొదలైింది.

1969 లో 14 వాణిజ్య బ్యాింకులు, 1980లొ 6 వాణిజ్య బ్యాింకులను

జాతీయిం చేయడింతో, జాతీయిం చేయబడిన బ్యాింకుల సింఖ్య 20కి
చేరిింది.

2.3.3. వాణిజ్య బ్యాింకులలో రకాలు

భారతీయ స్టేట్ బ్యాింకు (SBI) కాకుిండా 12 జాతీయ బ్యాింకులు కూడా
ప్రభుత్వ రింగ బ్యాింకుల జాబితాలో వున్నాయి. ప్రభుత్వము
నిర్దేశిించిన ఆర్ధిక సింస్కరణలలో భాగింగా, పెట్టుబడుల ఉపసింహరణ
విధానములో ప్రభుత్వరింగ బ్యాింకులలో ప్రభుత్వ వాటా
తగ్గిించుకుని, ఆ వాటాలను ప్రజలు సింస్థాగత పెట్టుబడిదారులు
కొనుగోలో చేయడానికి అనుమతిించారు. కొన్ని ప్రభుత్వ రింగ
బ్యాింకులలో అత్యధిక శాతము వాటాలు ప్రభుత్వ ఆధీనములోనే
ఉన్నాయి.

ప్రస్తుతము దేశములో 106 షెడ్యూల్డు వాణిజ్య

బ్యాింకులున్నాయి. అిందులో 12 ప్రభుత్వ రింగ బ్యాింకులు, 22
ప్రైవేటు రింగ బ్యాింకులు, 3 లోకల్ ఏరియ బ్యాింకులు, 10 చిన్న

62
ఋణాలిచ్చే బ్యాింకులు, 2 చెల్లిింపుల బ్యాింకులు, 46 విదేశీ
బ్యాింకులున్నాయి.

ప్రైవేటు బ్యాింకులలో చెల్లిించబడిన మూలధనము (Paid up capital) ను ఆ

బ్యాింకు పెట్టిన వారు, ప్రజలు సమకూరుస్తారు. చాలా ప్రైవేటు
బ్యాింకుల వాటాలను స్టాకు ఎక్సేింజీలలో అమ్మకాలు/ కొనుగోలు
చేస్తుింటారు. మన దేశింలో ICICI Bank, HDFC బ్యాింకు, Axis బ్యాింకు,
కర్ణాటక బ్యాింకు, ఫెడరల్ బ్యాింకు, కోటక్ మహీింద్ర బ్యాింకు,
Yes బ్యాింకు, జమ్ము-కాశ్మీర్ బ్యాింకు మొదలైన పెద్ద
ప్రైవేటు బ్యాింకులున్నాయి.

లోకల్ ఏరియా బ్యాింకులు (స్థానిక క్షేత్ర బ్యాింకులు):

మనదేశ బ్యాింకిింగ్ విధానములో లోకల్ ఏరియా బ్యాింకుల పాత్ర
పరిమాణము చాలా చిన్నది. ఈ పధకము 1996 లో ప్రవేశ పెట్టబడిింది.
గ్రామాలలో, చిన్న చిన్న పట్టణాలలో, ఋణ సౌకర్యాల కల్పనలో
లోపమును భర్తీ చేయుటకు, సింస్థాగత ఋణ వితరణ సింస్థలను
పెించడానికి, పోటీ తత్వాన్ని పెించుకుని ప్రత్యేక దృష్టితో
పనిచేయడమే లక్ష్యాలుగా ఇవి స్థాపిించబడ్డాయి. ఇవి స్థానికింగా
స్థాపిించబడతాయి.

మార్చి 2019 నాటికి ఈ మూడు లోకల్ ఏరియా బ్యాింకుల డిపాజిట్లు

రూ. 746.9 కోట్లు గానూ, మార్చి 2020 నాటికి రూ.813.8 కోట్లు గాను
ఉన్నాయి. ఋణాలు 2019 మార్చి నాటికి రూ. 559.7 కోట్లు గాను, 2020
మార్చి నాటికి రూ.660.5 కోట్లు గాను ఉన్నాయి.(రిజర్వు బ్యాింకు
వారి T & P బ్యాింకిింగ్ 2019-20 ఆధారింగా).

విదేశీ బ్యాింకులు:
విదేశాలలో ప్రదాన కార్యాలయాలు కలిగి, అక్కడి చట్టాల ప్రకారిం
స్థాపిించబడి, భారత దేశింతో వ్యాపార శాఖలు కలిగినవి విదేశీ
బ్యాింకులు. ఇవి కూడా మన దేశ బ్యాింకిింగ్ వ్యవస్థలో భాగమే.
ప్రస్తుతము మన దేశింలో 46 విదేశీ బ్యాింకులున్నాయి. వాణిజ్య
బ్యాింకులుగా, ఈ విదేశీ బ్యాింకులు కూడా ఖాతాదారులకు అన్ని రకాల
బ్యాింకిింగ్ సౌకర్యాలు కలగచేస్తాయి. ఉదా: CITI బ్యాింకు, HSBC
బ్యాింకు, స్టాిండర్డ్ ఛార్టర్డ్ బ్యాింకు.
షెడ్యూల్డ్ బ్యాింకులు:
మన దేశింలో పనిచేసే వాణిజ్య బ్యాింకులన్నీ లైసెన్స్ (రిజర్వు
బ్యాింకు అనుజ్ఞా ప్రత్రము) పొిందినవే మరియు షెడ్యూల్డ్
బ్యాింకులే. రిజర్వు బ్యాింకు చట్టము-1934 లోని రెిండవ
షెడ్యూలులో చేర్చబడిన బ్యాింకులను షెడ్యూల్డ్

63
 బ్యాింకులింటారు. ఈ తరహా బ్యాింకులకు, రిజర్వు బ్యాింకు ఋణాలు,
ఇతర సౌకర్యాలు కల్పిస్తుింది.
రిజర్వు బ్యాింకు చట్టము-1934 లోని రెిండవ షెడ్యూల్ లో లేని
బ్యాింకులను నాన్-షెడ్యూల్డ్ (Non-scheduled Banks)
బ్యాింకులింటారు.
చాలా సహకార బ్యాింకులు ఈ కోవలోకే వస్తాయి. ఈ జాబితాలో ఉిండే
బ్యాింకులు:
 కొన్ని రాష్ట్ర సహకార బ్యాింకులు (StBCs).
 అన్నీ జిల్లా కేింద్ర సహకార బ్యాింకులు (DCCBs).
 ఎక్కువ పట్టణ/ నగర సహకార బ్యాింకులు (UCBs).
 లోకల్ ఏరియా బ్యాింకులు (LABs).

2.3.4. గ్రామీణ ప్రాింతాలలో వాణిజ్య బ్యాింకుల పాత్ర-విధులు:

బ్యారతీయ స్టేట్ బ్యాింకు ఏర్పడిన తరువాత వాణిజ్య
బ్యాింకులను జాతీయిం చేసిన తర్వాత, దేశింలోని 85% బ్యాింకిింగ్
వ్యవస్థ ప్రభుత్వ నియింత్రణలోనే పని చేస్తుింది.

గ్రామీణ ప్రాింతాలలో అవసరాలకు సరిపోను ఋణ వితరణకు,

వ్యవసాయాభివృద్దికి, అనుబింధ కార్యకలాపాలకు, ఉత్పత్తులను,
ఉత్పాదక శక్తిని పెించడానికి, భారత ప్రభుత్వము, రిజర్వు బ్యాింకు,
అనేక విధములైన నూతన ఆవిస్కరణలను చేపట్టాయి. బ్యాింకుల
జాతీయకరణ తరువాత దేశింలోని అన్ని ప్రాింతాలలో ముఖ్యింగా
గ్రామాలలో సింస్థాగత ఋణ వితరణకు, ప్రభుత్విం తీసుకున్న
విధానపరమైన నిర్ణయాలు మించి ఫలితాలనిచ్చాయి. ఈ విధానపరమైన
నిర్ణయాల వలన గ్రామాలలో బ్యాింకు శాఖల విస్తరణ, లీడ్ బ్యాింకు
పధకము, మిండల/ జిల్లా స్థాయిలో ఋణ ప్రణాళిక కార్యాచరణ
విధానము, జిల్లా ఋణ ప్రణాళికలు తయారు చేయుట, గ్రామ స్థాయిలో
దత్తత గ్రామ ఋణ ప్రణాళికల తయారు చేయుట మొదలగు వాటిపై
దృష్టి పెట్టడిం జరిగిింది.

గ్రామాలలో ఋణవితరణను సక్రమింగా కొనసాగిించడానికి ఆర్ధిక చేరిక

(F.I.)ను వేగిరపరచడానికి వాణిజ్య బ్యాింకులు పోషిించే పాత్ర
గణనీయమైనది.

గ్రామాలలో వాణిజ్య బ్యాింకులు అిందిించే సేవల వివరణ:

ఖాతాదారులకు వాణిజ్య బ్యాింకులు ఈ క్రిింది సేవలు

అిందిస్తున్నాయి.

 డిపాజిట్లలో – సేవిింగ్స్, రికరిింగ్, ఫిక్స్డ్ మొదలైనవి.

64
 ఋణములు – స్వల్పకాలిక, మధ్య కాలిక ఋణములు వ్యవసాయానికి,
వ్యవసాయేతర రింగింలో గృహ ఋణాలు, వస్తువుల కొనుగోలు/
వ్యక్తిగత ఋణాలు, ప్రాజెక్టు ఋణాలు, వ్యాపార నిర్వహణ
ఋణము (Working Capital) మొదలైనవి.
 ఇతర ఆర్ధిక సేవలు: సొమ్ము/ ధనము పింపుట/ జమ చేయుట, డిమాిండ్
డ్రాఫ్టుల జారీ, భీమా పధకాలు అమ్ముట, క్రెడిట్ కార్డ్సు
మొదలైనవి.

లీడ్ భ్యాింకు పధకము (Lead bank Scheme):

లీడ్ బ్యాింకు పధకము రిజర్వు బ్యాింకు వారు 1969 లో
ప్రవేశపెట్టారు. ఈ పధకము ప్రకారము ఒక జిల్లలో ఏ బ్యాింకుకు
ఎక్కువ శాఖలు/ వ్యాపారము ఉిండి, నాయకత్వ బ్యాింకుగా ఉన్నదో ఆ
బ్యాింకును ‘లీడ్’ బ్యాింకుగా గుర్తిించెదరు. ఆయా బ్యాింకులు ఆయా
జిల్లాలలో అభివృద్ధి కార్యక్రమములను పర్యవేక్షిన్చేస్తాయి.
ఆ జిల్లాలో బ్యాింకుల శాఖల విస్తరణను ప్రోత్సహిస్తూ ఋణ
వితరణను, బ్యాింకిింగ్ అభివృద్ధి కార్యక్రమాలను పెింపొిందిించడింలో
ప్రముఖ పాత్ర పోషిస్తుింది. జిల్లాలోని వివిధ ఆర్ధిక సింస్థలు
తాము అింగీకరిించిన వార్షిక ఋణ ఒడింబడికల ప్రకారిం జిల్లా ఋణ
ప్రణాలికను, వార్షిక కార్యాచరణ ప్రణాలికను తయారు చేయుట ఈ
లీడ్ బ్యాింకుల బాధ్యత.
ఈ జిల్లా ఋణ ప్రణాళిక/ వార్షిక కార్యాచరణ ప్రణాళిక తయారు
చేసేటప్పుడు, జాతీయ ప్రణాళిక లక్ష్యాలను దృష్టిలో
పెట్టుకుింటారు. అలాింటి వాటిలో ఉదా. నిరుద్యోగ నిర్మూలన,
ఉద్యోగుల/ కార్మికుల పూర్తి సేవలు వినియోగిించలేక పోవుట, పేదల
జీవన సరళిని మెరుగైన స్థాయికి పెించుట, పేదల ప్రాధమిక అవసరాలు
తీర్చడానికి ఋణ సౌకర్యము అిందిించుట మొదలగునవి.

గ్రామీణ ఋణ వితరణలో గ్రామాలను దత్తత తీసుకోవడిం:

డా. P.D. ఓఝా కమిటీ సూచనలు/ సిఫారసుల మేరకు గ్రామాలలో
రుణాలివ్వడానికి గ్రామాలను బ్యాింకులు దత్తత తీసుకునేవి,
కేింద్రీకరిించబడిన విధివిధానాలను అమలు పరచడానికి 1989 ఏప్రిల్ 1వ
తేదీన ‘ఈ సర్వీస్ ఏరియా ఎప్రోచ్’ (బ్యాింకులకు/ బ్రాించిలకు
కొన్ని గ్రామాలను అనుసింధానిస్తూ వుిండే విధానము)ను
ప్రారింభిించారు.
 ప్రతి బ్యాింకు శాఖకు కొన్ని గ్రామాలను కేటాయిించడిం.
 అలా కేటాయిించిన గ్రామాలను సర్వే చేసి, ఋణాలివ్వదానికి
అనువైన రింగాలను గుర్తిించడిం, ఆ రింగాలలో ఋణాలు పెిండడానికి
అర్హులైన లబ్దిదారులను గుర్తిించడిం.

65
 ప్రతి బ్యాింకు శాఖ తమ గ్రామాల అవసరాల మేరకు వార్షిక ఋణ
ప్రణాళిక తయారు చెయ్యడిం.
 ఈ ఋణ ప్రణాళికలు సక్రమింగా అమలు జరగడిం కోసిం, ఒక పక్క
బ్యాింకు/ శాఖ అధికారులతోనూ వేరొక పక్క ప్రాధమిక స్థాయిలో
పనిచేసే అభివృద్ధి మిండళ్ళు / సింస్థలతో సమన్వయ/ సహకారింతో
పని చేయడిం.
 ఈ పధకాల అమలు/ పర్యవేక్షణను నిరింతరిం అజమాయిషీ చెయ్యడిం.

ఈ విధానము వలన గ్రామీణ ఋణ వితరణ విధానములో ‘వాసి’ని,

ఉత్పత్తిని పెించడానికి వీలున్నది. బ్యాింకు వారిచ్చే రునమునకు
ఉత్పత్తికి, ఉత్పాదన శక్తికి అవసరమైన అనుసింధాన ప్రక్రియలను
వేగిరపచి, గ్రామీణుల ఆదాయాల స్థాయిని పెించుతుింది.

అయితే పభుత్వ ప్రాయోజిత కార్యక్రమాల అమలులో తప్ప ఈ

సర్వీస్ ఏరియా ఎప్రోచ్ (SAA) విధానమునకు కాలించెల్లినది.

Service Area Monitoring and Information System (SAMIS): బ్యాింకు శాఖలకు

గ్రామాలను కేటాయిించి రుణాలిచ్చే విధానమును పర్యవేక్షిించే
సమాచార విధానము:
ఈ విధింగా కేటాయిించబడిన గ్రామాలలో ఋణ ప్రణాళిక తీరును మూడు
స్థాయిలలో పర్యవేక్షిస్తారు. (1) ఋణాలిచ్చే బ్యాింకు శాఖలు,
(2) తత్సింబింధిత శాఖల నియింత్రణ కార్యాలయాలు (3) మిండల స్థాయి
బ్యాింకర్ల కమిటీలు. జిల్లా స్థాయిలో లీడ్ బ్యాింక్ అధికారి
(LBO/ LDM), నాబార్డు జిల్లా అభివృద్ధి మేనేజరు (DDM)
పర్యవేక్షిస్తారు.
ఈ కార్యక్రమాల అమలుతీరును లీడ్ బ్యాింకు పధకము నివేదికల ద్వారా
సేకరిించి విశ్లేషిించి, జిల్లా సింప్రదిింపుల కమిటీ (DCC), జిల్లా
స్థాయి సమీక్ష కమిటీ (DLRC)లో సమీక్షిస్తారు.

లీడ్ బ్యాింకు పధకము - సమీక్ష:

2008 సింవత్సరిం లో శ్రీమతి ఉషాతోరాట్ నేతృత్వింలో ఓక కమిటీని
వేసి ఈ లీడ్ బ్యాింకు పధకము అమలు తీరును సమీక్షిించమన్నారు. ఈ
సమీక్షలో ఆర్ధిక చేరిక (FI) మీద, బ్యాింకిింగ్ రింగింలో ఈ మధ్య
వచ్చిన మార్పులను గమనిించమన్నారు.
పై కమిటీ ఈ క్రిింద తెలిపిన సూచనలు/ సిఫారసులు చేసిింది.
(i) ప్రతి గ్రామ పించాయతీకి బ్యాింకు సేవలిందిించే ఏర్పాటు.
(ii) ఫోటో, ప్రమాణ పత్రము ఆధారింగా ఖాతాలు తెరుచుటకు సరళీకరిించిన/
సూక్ష్మీకరిించిన KYC విధానము.

66
(iii)PACS లను, స్వయిం సహాయక సింఘాలను వ్యాపార ప్రతినిధిగా
వినియోగిించుకోనుట.
(iv) సాింకేతిక పరిజ్ఞానాన్ని విస్తృతింగా వినియోగిించుట.
(v) ప్రతి రాష్ట్రింలో ప్రతి జిల్లాకు ఒక సమగ్ర ప్రణాళిక తయారు
చేయుట.
(vi) నాబార్డు వారు వాస్తవిక సింభావ్య (Potential) ప్రణాళికను తయారు
చేయుట, దీనిని పరిగణనలోకి తీసుకుని వ్యవసాయ, వ్యవసాయ అనుబింధ
కార్యక్రమాలకు జిల్లా ప్రణాళిక (DCP), వార్షిక కార్యాచరణ
ప్రణాళిక (AAP)ని తయారు చేయుట.
(vii) ప్రతి లీడ్ బ్యాింకు తమ జిల్లలో ఆర్ధిక విషయాల పరపతి సలహా
కేింద్రాలను ప్రారింభిించడిం.
(viii) లీడ్ బ్యాింకు పదకములో ప్రైవేటు బ్యాింకుల పాత్రను ఎక్కువ
చేయడిం.
(ix) (SAMIS విధానాన్ని) సర్వీస్ ఏరియా సమాచార సేకరణ, విశ్లేషణను
సమీక్షిించడిం.

ప్రాధాన్యతా రింగాలకు ఋణ వితరణ

ప్రాధ్యన్యతా రింగాలకు రుణాలివ్వడిం అింటే ఏమిటీ
ఆర్ధిక రింగ పటిష్టతే కాకుిండా, దేశ ఆర్ధిక వ్యవస్థ అభివృద్ధి
అనే బృహత్తర కార్యక్రమము బ్యాింకుల మీద మోపడిం జరిగిింది.
అిందుచేత ఈ ఋణ వితరణలో కొింతభాగాన్ని, ‘ప్రాధాన్యతా రింగాలు’
అనే కొన్ని విభాగాల అభివృద్దికి కేటాయిించాలని RBI చెప్పిింది.

బ్యాింకులు తమ లక్ష్యాలు చేరుకోలేవా?

ఎక్కువ శాతిం బ్యాింకులు తమకిచ్చిన లక్ష్యాలను పూర్తి చేసిన
కొన్ని చోట్ల ఉపవిభాగాలలో లక్ష్యాలను పూర్తి చేయలేరు. అిందునా
ముఖ్యింగా వ్యవసాయరింగ ఋణ వితరణ లక్ష్యాలను దేశీయ
బ్యాింకులు పూర్తి చెయ్యలేక పోవడిం.

ఈ విధింగా ప్రాధాన్యతా రింగాల లక్ష్యాలను చేరుకొని బ్యాింకులకు

పెనాల్టీ వేస్తారు?
ఏ బ్యాింకులైతే ప్రాధాన్యతా రింగాల లక్ష్యాలను చేరుకోలేవో, ఆ
బ్యాింకులు, జాతీయ ఆర్ధిక సింస్థలైన నాబార్డ్, SIDBI లలో ఆర్ధిక
చేయుతనివ్వాలి.

ఈ విధింగా దేశింలో దేశీయ, విదేశీయ, గ్రామీణ, బ్యాింకులకు, చిన్న

ఋణ సహాయక బ్యాింకులకు ప్రాధ్యనతా రింగాలకు సింబింధిించిన
లక్ష్యాలు, ఉప లక్ష్యాలను రిజర్వు బ్యాింకు తమ మాస్టర్

67
డైరెక్షన్ నెిం. FIDD. CO. Plan. BC.5/04.09.01/2020-21 ద్వారా
తెలియపరచిింది.

ప్రాధాన్యతా రింగాలకు ఋణాలు – లక్ష్యాలు – వర్గీకరణ:

ఈ విధింగా, జాతీయ ప్రాధామ్యాలను దృష్టిలో పెట్టుకుని సమీకృత
అభివృద్ధిపై దృష్టిసారిించి, వాణిజ్య బ్యాింకులను చిన్న ఋణ
సహాయ బ్యాింకులకు, ప్రాింతీయ గ్రామీణ బ్యాింకులకు, పట్టాణ
సహకార బ్యాింకులకు, లోకల్ ఏరియా బ్యాింకులకు రిజర్వు బ్యాింకు
వారిచ్చిన వివిధ రకాలను సమన్వయిించి రిజర్వు బ్యాింకు వారు ఈ
ప్రాధాన్యతా రింగాల ఋణ విధానాలను 2015లో మరియు 2018 లో
సమీక్షిించి బ్యాింకులకు మాస్టర్ డైరెక్షన్ ఇవ్వాలని
నిర్ణయిించారు. అన్ని వాణిజ్య బ్యాింకులకు, ప్రాింతీయ గ్రామీణ
బ్యాింకులకు, చిన్న ఋణ సహాయ బ్యాింకులకు, పట్టాన సహకార
బ్యాింకులకు స్థానిక ప్రాదేశిక బ్యాింకులకు (LABs)కి ఈ సవరిించిన
మార్గదర్శకాలు వర్తిస్తాయి. మాస్టర్ డైరక్షన్ లో ఇవ్వబడిన
లక్ష్యాలు, ఉపలక్ష్యాలు ఈ దిగువన పొిందు పరచబడ్డాయి.
లక్ష్యాలు – ఉప లక్ష్యాలు స్థూలింగా (షెడ్యూల్డ్ వాణిజ్య
బ్యాింకులు, విదేశీ బ్యాింకులు):
విదేశీ షెడ్యూల్డ్
20 శాఖలు లోపు
కేటగిరి వాణిజ్య బ్యాింకులు, విదేశీ
ఉన్న విదేశీ
విభాగము బ్యాింకులు (20 శఖలు పైన
బ్యాింకులు
ఉింటె)
మొత్తము ఏడ్జస్టడ్ నెట్ బ్యాింకు ANBC లో 40%
ప్రాధ్యానతా క్రెడిట్ (ANBC) లో 40% కాని, (క్రిింద పేరా 6లో
రింగానికి లేదా బ్యాలెన్సు షీట్ లో లెక్కిించిన విధింగా)
కనిపిించని ఆస్తులకు లేదా
సమానమైనవి కాని ఏది CEOBE ఏది
తక్కువైతే అది. ఎక్కువైతే అది.
Off Balance Sheet Item: ఇవి ఇిందులో 32%
బ్యాలెన్సు షీటులో కనిపిించే ఎగుమతులుకున్నూ,
ఆస్తులు/ ఋణాలకు 8%కి తగ్గకుిండా
సింబింధిించినవి కాదు. కాని ఏదైనా
బ్యాింకుకు ఆదాయాన్ని ప్రాధాన్యతా
సముపార్జిించి పెడతాయి. రింగానికి.
CEOBE: (Credit Equivalent to off
Balance Sheet Exposure)

68
ANBC : Adjusted Net Bank Credit అింటే బ్యాింకుల యొక్క నికర
ఋణాలు + Non SLR (చట్టబద్ధ ద్రవ్య లభ్యత నిష్పత్తికి
లోబడని) బిండ్లు HTM కేటగిరిలో (HTM అింటే Held to Maturity అనగా ఈ
బిండ్లు కాలపరిమితి ముగిసే వరకు అలాగే ఉించబడేవి అన్న మాట).
ANBC లో 18% లేదా CEOBE
వ్యవసాయము ఏది ఎక్కువైతే అది. అిందులో 10% వర్తిించవు
చిన్నకారు సన్నకారు రైతులను
సూక్ష్మ, ANBC లో 7.5% లేదా CEOBE
చిన్న తరహ ఏది ఎక్కువైతే అది వర్తిించవు
సింస్థలు
బలహీన ANBC లో 12% లేదా CEOBE
వర్గాలకు ఏది ఎక్కువైతే అది వర్తిించవు
ఋణాలు

మొత్తము లక్ష్యాలు – ఉప లక్ష్యాలు ప్రాింతీయ గ్రామీణ

బ్యాింకులు, చిన్న ఋణ సహాయ బ్యాింకులు:
చిన్న ఋణ
కేటగిరి ప్రాింతీయ గ్రామీణ
సహాయక
విభాగము బ్యాింకులు (RRBs)
బ్యాింకులు (FBs)
మొత్తము కిింద 6వ పేరాలో తెలిపిన,
ప్రాధ్యానతా లెక్కిించిన విధింగా ANBCలో 75%
కిింద 6వ పేరాలో
రింగానికి మధ్య తరగతి పరిశ్రమలకు
లెక్కిించిన విధింగా
సామాజిక మౌలిక సదుపాయాల
ANBCలో 75% లేదా
కల్పనకు, పునరుద్ధరనీయ
CEOBE ఏది
విద్యుత్ యూనిట్లకు ఇచ్చిన
ఎక్కువైతే అది
ఋణాల మొత్తము ANBC లో 15%
గా పరిగణిించెదరు.
ANBCలో గాని
లేదా CEOBE లో
ANBCలో గాని లేదా CEOBE లో గాని 18%. ఏది
గాని 18%. ఎక్కువైతే అది.
వ్యవసాయము ఏది ఎక్కువైతే అది. అిందులో అిందులో 10%
10% చిన్నకారు సన్నకారు చిన్నకారు
రైతులకు ఇవ్వాలని సూచన సన్నకారు రైతులకు
లక్ష్యింగా
పెట్టారు
సూక్ష్మ, ANBCలో గాని లేదా CEOBE లో ANBCలో గాని

69
 చిన్న తరహ గాని 7.5% లేదా CEOBE లో
సింస్థలు ఏది ఎక్కువైతే అది గాని. ఏది
ఎక్కువైతే అది
బలహీన ANBCలో గాని లేదా CEOBE లో ANBCలో గాని
వర్గాలకు గాని 15% లేదా CEOBE లో
ఋణాలు ఏది ఎక్కువైతే అది గాని 12%. ఏది
ఎక్కువైతే అది

2020-21 వరకు వర్తిస్తాయి. 2021-22 సింవత్సరానికి సవరిించాలి.

వ్యవసాయ రింగానికి ఋణ ప్రవాహము (విడుదల):

రిజర్వు బ్యాింకు, నాబార్డ్, ప్రభుత్వము, ఇతర ఆర్ధిక సింస్థలు
తీసుకున్న అనేక చర్యల కారణింగా వ్యవసాయ రింగానికి అిందే ఋణాలు
గత కొన్నేళ్లుగా గణనీయింగా పెరుగుతున్నాయి. 2019-20 సింవత్సరానికి,
వ్యవసాయానికి, దాని అనుబింధ రింగాలకు కలిపి రూ. 136.68 లక్షల కోట్లు
ఋణాలు ఇవ్వడిం జరిగిింది. ఇది క్రిిందటి సింవత్సరింతో పోలిస్తే 8.8%
ఎక్కువ, 2019-20 సింవత్సరానికి ఇచ్చిన మొత్తము వ్యవసాయ రింగ
ఋణాలలో 75%, వాణిజ్య బ్యాింకులు ఇచ్చినవే. వాణిజ్య
బ్యాింకులు వ్యవసాయానికి ఇచ్చే ఋణాల శాతిం 1999-2000 లలో 53.7%
వుింటే అది 2019-20 సింవత్సరానికి 77.2% నికి పెరిగిింది. కాని అదే కాలింలో
సహకార బ్యాింకులు ఇచ్చిన ఋణాలు 39.5% నుిండి 10.9% కి పడిపోయాయి.
గత రెిండు దశాబ్దాలుగా ప్రాింతీయ గ్రామీణ బ్యాింకులు కూడా
వ్యవసాయానికి ఇచ్చే సింస్థాగత ఋణాలను గణనీయింగా
పెించుకున్నయి.
ఈ విధింగా వాణిజ్య బ్యాింకులు గ్రామీణ ఆర్ధిక వ్యవస్థలో
ప్రముఖమైన పాత్ర పోషిస్తున్నాయి.

2.3.5. సారాింశిం
భారతీయ బ్యాింకిింగ్ వ్యవస్థలో భారతీయ స్టేట్ బ్యాింకు,
జాతీయ బ్యాింకులు, ప్రైవేటు రింగ బ్యాింకులు, స్థానిక ప్రాదేశిక
బ్యాింకులు (LABs), విదేశీ బ్యాింకులు పనిచేస్తూన్నాయి. ఇతర
దేశాలలో ప్రధాన కార్యాలయాలు పనిచేస్తున్నాయి. ఇతర దేశాలలో
ప్రధాన కార్యాలయాలు కలిగి అక్కడ రిజిస్టరు ఐయినవి విదేశీ
బ్యాింకులు. షెడ్యుల్డ్ వాణిజ్య బ్యాింకులు కాక, ప్రాింతీయ
గ్రామీణ బ్యాింకులు, చిన్న రుణాలిచ్చే బ్యాింకులు కూడా దేశింలో
పనిచేస్తున్నాయి. అన్ని బ్యాింకులు కూడా రిజర్వు బ్యాింకు నుిండి
లైసెన్సు పొిందే పని చేస్తున్నాయి. దేశింలో పనిచేసే వాణిజ్య
బ్యాింకులన్నీ షెడ్యుల్డ్ బ్యాింకులే. వాణిజ్య బ్యాింకులు తమ

70
 శాఖలు ప్రారింభిించడింలోనూ అద్బుతమైన ప్రగతి సాధిించి ప్రజలకు
బాగా చేరువ అయ్యాయి.
1951-52 లో గ్రామీణ పరపతిలో 1% వున్నా వాణిజ్య బ్యాింకుల వాటా
2019-20 నాటికి 77.2% దాటిపోయిింది. బ్యాింకులకు, రిజర్వు బ్యాింకు
వారు, ప్రాధాన్యతా రింగాలకు ఇచ్చే ఋణాలలో లక్ష్యాలు
నిర్దేశిించడిం వలన, వ్యవసాయ ఋణాలు రెట్టిింపు కావాలనే నిబింధన
వలన, లీడ్ బ్యాింకు పధకము వలన, జిల్లా ఋణ ప్రణాళికలు/ వార్షిక
కార్యాచరణ ప్రణాళికలు తయారు చెయ్యడిం వలన, కిసాన్ క్రెడిట్
కార్డుల వలన, ఆర్ధిక చేరిక మొదలైన చర్యల వలన వాణిజ్య
బ్యాింకులు వ్యవసాయ ఋణ వితరణలో చాలా ప్రగతిని సాధిించాయి.

2.3.6. ముఖ్యమైన పదాలు – అర్ధాలు

Banking : ప్రజల వద్ద నుించి డిపాజిట్లు సేకరిించి రుణాలిచ్చి
మిగిలిన ధనమును పెట్టుబడులుగా పెట్టుట.
Foreign Banks : బ్యాింకుల ప్రధాన కార్యాలయము,
రిజిస్ట్రేషన్.
విదేశీ బ్యాింకులు : విదేశాలలో కలిగి వున్నది.
ప్రాధాన్యతా రింగాలకు ఋణ వితరణ: వ్యవసాయానికి, దానికి అనుబింధ
కార్యకలాపాలకు, ఎగుమతులకు, రిజర్వు బ్యాింకు వారు
ఈ విషయింలో ప్రస్తావిించిన ఇతర రింగాలకు
ఋణాలివ్వడిం.

2.3.7. సింకేతాక్షరాలు

RBI : భారతీయ రిజర్వు బ్యాింకు

CBs : వాణిజ్య బ్యాింకులు

RRBs : ప్రాింతీయ గ్రామీణ బ్యాింకులు

PSBs : ప్రభుత్వ రింగ బ్యాింకులు

DCP : జిల్లా ఋణ ప్రణాళిక

AAP : వార్షిక కార్యాచరణ ప్రణాళిక

PLP : సింభావ్య సింబింధిత ప్రణాళిక

DDM : నాబార్డు జిల్లా అభివృద్ధి మేనేజరు

LBO : లీడ్ బ్యాింకు ఆఫీసురు

LDM : లీడ్ బ్యాింకు మేనేజరు

DCC : జిల్లా సింప్రదిింపుల కమిటీ

71
 LBS : లీడ్ బ్యాింకు పధకము

LPG : సరళీకరణ, ప్రైవేటీకరణ ప్రపించీకరణ

SAA : (సర్వీస్ ఏరియా అప్రోచ్) ఆర్ధిక సేవల కోసిం బ్యాింకు

శాఖలకు, గ్రామాలను కేతాయిించుట.

2.3.8. మీ అభివృద్ధిని పరీక్షిించుకోిండి

1. బ్యాింకిింగ్ రెగ్యులేషన్ చట్టములోని సెక్షన్ 5 ప్రకారము
బ్యాింకిింగ్ ఏ కార్యక్రమాలు చేపడుతుింది?
(a) నగదు రూపేణా సిపాజిట్లు సేకరిించుట (b)
ఋనాలిచ్చేిందుకై సిపాజిట్ల సేకరిించుట
(c) ప్రజల వద్ద నుించి సిపాజిట్లు సేకరిించుట (d) పైవన్నీ
2. వాణిజ్య బ్యాింకుల జాబితాలో ఏ బ్యాింకులుింటాయి?
(a) ప్రభుత్వ రింగ బ్యాింకులు (b) ప్రైవేటు రింగ బ్యాింకులు
(c) సహకార బ్యాింకులు (d) a మరియు b
3. ప్రస్తుతము దేశింలో ఎన్ని షెడ్యుల్డ్ వాణిజ్య
బ్యాింకులున్నాయి?
(a) 106 (b) 56 (c) 12 (d) పైవేవి కావు
4. ఈ క్రిింది వాటిలో ప్రైవేటు బ్యాింకుకు ఉదాహరణ ఏది?
(a) భారతీయ స్టేట్ బ్యాింకు (b) బ్యాింక్ అఫ్ బరోడా (c)
ICICI బ్యాింకు (d) UCO బ్యాింకు
5. గ్రామాలలో వాణిజ్య బ్యాింకులు అిందిించే ఆర్ధిక సేవలు.
(a) డిపాజిట్ ఖాతాలు (b) ఋణ ఖాతాలు (c) క్రెడిట్
కార్డులు (d) పైవన్నీ
6. రిజర్వు బ్యాింకు వారు 1969లో లీడ్ బ్యాింకు పధకాన్ని ప్రవేశ
పెట్టారు. లీడ్ బ్యాింకు ఆఫీసర్ (అధికారికి) ఏ బాధ్యతల
నిచ్చారు?
(a) రాష్ట్ర ఋణ ప్రణాళిక (b) గ్రామాభివృద్ధి ప్రణాళిక (c)
a మరియు b (d) జిల్లా ఋణ ప్రణాళిక
7. ఈ క్రిింది వాటిలో ఏది ప్రాధాన్యతా రింగాలకు చెిందినవి?
(a) వ్యవసాయానికి ఇచ్చే ఋణాలు (b) సూక్ష్మ, చిన్న తరహా
పరిశ్రమలు
(c) విద్య, చిన్న గృహ ఋణాలు (d) పైవన్నీ
8. ప్రాధాన్యతా ఋణాల వితరణలో షెడ్యుల్డ్ వాణిజ్య
బ్యాింకులకు ఎింతెింత లక్ష్యాలను ఇవ్వడిం జరిగిింది?
(a) ANBCలో 40% లేదా ఆస్తి అప్పుల పట్టికలో లేని ఆస్తులకు
(CEOBE) సమానమైన వాటిలో ఏది ఎక్కువైతే అది.
(b) ANBCలో గాని లేదా CEOBE లో గాని 7.5%. ఏది ఎక్కువైతే అది.
(c) ANBCలో గాని లేదా CEOBE లో గాని 12%. ఏది ఎక్కువైతే అది.
(d) ANBCలో గాని లేదా CEOBE లో గాని 18%. ఏది ఎక్కువైతే అది.
9. దేశీయ షెడ్యుల్డ్ వాణిజ్య బ్యాింకులకు ప్రాధాన్యతా
రింగాల ఋణాల లక్ష్యాలు ఎింత నిర్ణయిించారు?
(a) ANBCలో గాని లేదా CEOBE లో గాని 18%. ఏది ఎక్కువైతే అది.

72
 (b) ANBCలో గాని లేదా CEOBE లో గాని 7.5%. ఏది ఎక్కువైతే అది.
(c) ANBCలో గాని లేదా CEOBE లో గాని 12%. ఏది ఎక్కువైతే అది.
(d) ANBCలో గాని లేదా CEOBE లో గాని 40%. ఏది ఎక్కువైతే అది.
10. ప్రాింతీయ గ్రామీణ బ్యాింకులకు ప్రాధాన్యతా రింగాల ఋణాల
లక్ష్యాలు ఎింత నిర్ణయిించారు?
(a) ANBCలో గాని లేదా CEOBE లో గాని 75%. ఏది ఎక్కువైతే అది.
(b) ANBCలో గాని లేదా CEOBE లో గాని 40%. ఏది ఎక్కువైతే అది.
(c) ANBCలో గాని లేదా CEOBE లో గాని 12%. ఏది ఎక్కువైతే అది.
(d) ANBCలో గాని లేదా CEOBE లో గాని 18%. ఏది ఎక్కువైతే అది.
సమాధానాలు: 1. - d 2. - d ౩. - c 4. - c 5. - d
6. - d 7. - d 8. - a 9. - a 10. – a


2.4. ప్రద్తీయ గ్రామీయ బ్యద్కులు

2.4.1 నేర్చుకోవలసిన లక్ష్యములు

ఈ పాఠ్యింశములు చదవడిం ద్వారా మీరు ప్రాింతీయ గ్రామీణ
బ్యాింకుల స్థాపన, లక్ష్యాలు, విధులు, వాటిని బలోపేతిం
చేయడానికై నాబార్డు అిందిించే సహాయ సహకారాల గురిించి
తెలుసుకోవచ్చు.

2.4.2 పరిచయము – ప్రాింతీయ గ్రామీణ బ్యాింకుల ఆవిర్బావము

వాణిజ్య బ్యాింకులలాగ వృత్తి నైపుణ్యాలు కలిగివుిండి, స్థానికత
ఆధారింగా, గ్రామీణ ప్రాింతాల సమస్యలను అర్ధిం చేసుకుని
పరిస్కరిించేటట్లుగా ఒకటి/ రెిండు/ మూడు జిల్లాల పరిధిలో పనిచేసే
బ్యాింకులుింటే బాగుింటుిందని శ్రీ నరసిింహన్ కమిటీ సిఫారసు చేసిింది.
తదనుగుణింగా 1975 అక్టోబరు 2న 5 గ్రామీణ బ్యాింకులు
ప్రారింభిించారు. గ్రామీణ బ్యాింకులు, ప్రాింతీయ గ్రామీణ
బ్యాింకుల చట్టము 1976కి లోబడి పనిచేస్తూ, రిజర్వు బ్యాింకు/
నాబార్డు ఆదేశాలతో నియింత్రణలో పనిచేస్తాయి. అవి గ్రామీణ
ఆర్ధిక వ్యవస్థలో విడదీయరాని భాగింగా మారిపోయాయి.

2.4.3 గ్రామీణ బ్యాింకుల లక్ష్యాలు

 గ్రామీణ ప్రాింతాలలో ఋణ వితరణలో ఖాళీని పూరిించుట.
 గ్రామీణ ప్రాింత డిపాజిట్లు పట్టణ ప్రాింతాలకు
తరలివెళ్ళడాన్ని అరికట్టుట.
 ప్రాింతీయ అసమానతలు తొలగిించి, గ్రామీణ జీవనోపాధిని
పెింపొిందిించుట.

73
 గ్రామీణ ప్రాింతాలలో ఋణ వితరణ ముఖ్యింగా చిన్న కారు/ రైతులకు,
వ్యవసాయ కూలీలకు, చేతి వృత్తుల వారికి, చిన్న చిన్న ఔత్సాహికులకు
అిందిించుట వీటి ప్రధాన ఉద్దేశ్యము.

భారత ప్రభుత్వము వారి నోటిఫికేషన్ ప్రకారము వీటి వ్యాపార పరిధి

నిర్ణయిించబడును.

ప్రతి గ్రామీణ బ్యాింకు ఒక ప్రభుత్వ రింగ బ్యాింకుచే

ప్రాయోజితము చేయబడును. ఆ ప్రాయోజిత బ్యాింకు ఆ గ్రామీణ
బ్యాింకుకు అవసరమైన వాటాధానము, నిర్వహణ సామర్ధ్యములను,
ఆర్ధిక సహాయము, నియామకములలో, శిక్షణలో సహాయ సహకారములను
అిందిించును.

2.4.4 గ్రామీణ బ్యాింకుల విధులు

ప్రతి గ్రామీణ బ్యాింకు కూడా బ్యాింకిింగ్ రెగులేషన్ – 1949 లో
చెప్పబడినట్లు బ్యాింకిింగ్ వ్యాపారము చేస్తూ, సెక్షన్-6 లో
చెప్పబదినట్లుగా వేరే ఏదైనా వ్యాపార సేవలు అిందిించవచ్చు.
ప్రత్యేకముగా, ప్రతి గ్రామీణ బ్యాింకు ఈ క్రిింద తెలిపిన
వ్యాపార సేవలు అిందిించవలెను.
 చిన్న కారు/ సన్నకారు రైతులకు, వ్యవసాయ కూలీలకు,
వ్యక్తిగతముగా కాని, సింఘాలుగా కాని, ఋణాల నిందిించడము. అదే
విధముగా PACS లకు, (FSSs) రైతు సేవా సహకార సింఘాలకు ఋణములు
మింజూరు చేయుట.
 చేతి వృత్తుల వారికి, చిన్న చిన్న ఔత్సాహికులకు, చిన్న పరిశ్రమల
వారికి/ వ్యాపారులకు/ ఇతర ఉత్పత్తి రింగాలకు తమ వ్యాపార
పరిధిలో ఋణాలిందిించడము.
 రిజర్వు బ్యాింకు వారు, గ్రామీణ బ్యాింకులను వాణిజ్య
బ్యాింకులతో పాటు ప్రాధ్యనతా రింగాల ఋణ వితరణలో
చేర్చిింది. గ్రామీణ బ్యాింకుల ఋణాలలో 40% ప్రాధాన్యతా
రింగాలకు, 10/ 25% బలహీన వర్గాలకు, ఋణాలివ్వాలని సూచిించిింది.

2.4.5 గ్రామీణ బ్యాింకుల పెరుగుదల

1975 డిసెింబరులో 6 గ్రామీణ బ్యాింకులు 17 శాఖలతో 12 జిల్లాలలో పని
చేసేవి. 2004 మార్చి కల్లా 196 బ్యాింకులుగా 14,484 శాఖలతో 523
జిల్లాలకు వ్యాపిించాయి. తరువాత గ్రామీణ బ్యాింకుల
పునర్వవస్థీకరణ లో భాగింగా ఒక ప్రాయోజిత బ్యాింకు కిింద ఒక
రాష్ట్రింలో వున్న గ్రామీణ బ్యాింకులన్నీ ఒకటిగా చేయాలని
ప్రతిపాదన కిింద 2011 మార్చి నాటికి, 82 బ్యాింకులుగా కలపబడి, 15938
శాఖలతో పనిచేసేవి. తదుపరి చర్యల భాగింగా ఈ 82 బ్యాింకులను 53

74
 బ్యాింకులుగా కలిపి, 21,871 శాఖలతో 27 రాష్ట్రాలలో నోటిఫై చేసిన
683 జిల్లాలలో సేవలిందిస్తున్నాయి. 2019 మార్చి నాటికి ఈ 17
షెడ్యుల్డ్ వాణిజ్య బ్యాింకులు, ఈ 53 గ్రామీణ బ్యాింకులకు
ప్రాయోజిత బ్యాింకులుగా ఉన్నాయి.

2.4.6 సింస్కరణల విధానము – పునర్వవస్థీకరణ

మొదట్లో గ్రామీణ బ్యాింకులు స్థాపిించినప్పుడు, పేదలకు ఆలింబనగా
ఉిండాలని స్థానికత/ ప్రాింతీయత ఆధారింగా, తక్కువ ఖర్చులతో
పనిచేయాలని భావిించడిం జరిగిింది. అయితే కొద్ది కాలానికే, తక్కువ
వసూళ్ళు, నిరర్ద ఆస్తుల పెరుగుదల, నిర్వహణ ఖర్చు పెరుగుదల, తక్కువ
వ్యాపార పరిమాణము, మానవ వనరుల సింభింధాలు క్షీణిించుట మొదలైన
కారణాలతో ఇవి స్వయిం భరణ శక్తిని కోల్పోయాయి.
ఆర్ధిక సింస్కరణలలో భాగింగా, కేింద్ర ప్రభుత్వము వారు రిజర్వు
బ్యాింకు/ నాబర్డులతో సింప్రదిించి ఈ గ్రామీణ బ్యాింకుల ఆస్థి-
అప్పుల పట్టికలను శుభ్రపరిచే పనిలో భాగింగా అదనపు మూలధన నిధిని
సమకూర్చారు. కొన్ని అవరోధాలను తొలగిించి, ఈ బ్యాింకుల మిగులు
నిధులను పెట్టుబడులుగా పెట్టేిందుకు అవకాశాలు కల్పిించారు. ఈ
బ్యాింకుల ఉత్పాదకతను పెించడానికి, అనేక మానవ సింబింధాలు
మెరుగుపరిచే దిశగా చర్యలు చేపట్టారు. స్విస్ అభివృద్ధి
కార్పోరేషన్ సహకారింతో (ODI) సింస్థాగత అభివృద్ధికి ఆవిష్కరణ
పేరుతో కార్యక్రమాలు, శిక్షణ భావ విస్తృతి కోసిం విజ్ఞాన
యాత్రలు, సాింకేతిక పరిజ్ఞానాన్ని పెించడము, కింప్యూటరైజేషన్, IT
రింగాన్ని వాడుకోవడిం లాింటి చర్యలు చేపట్టడిం జరిగిింది. 2018-19
నాటికి 39 గ్రామీణ బ్యాింకులు రూ. 1759 కోట్ల లాభాన్ని 14 గ్రామీణ
బ్యాింకులు రూ. 2411 కోట్ల నష్టాన్ని మిగిల్చి, నికరింగా గ్రామీణ
బ్యాింకులన్నీ కలిపి రూ. 652 కోట్ల నష్టాన్ని మిగిల్చాయి.

2.4.7 గ్రామీణ బ్యాింకసమ్మిళితము – అదనపు మూలధనమును సమకూర్చుట

2004 వ్యాస్ కమిటీ నివేదిక ఆధారింగా రాష్ట్రాల వారీగా,
ప్రాయోజిత బ్యాింకుల వారిగా వున్న గ్రామీణ బ్యాింకులను
సమ్మిళితిం (కలపడిం) చేసే ప్రక్రియని కేింద్ర ప్రభుత్వము
ప్రారింభిించిింది. తడనుగూణింగా 196గా ఉన్న గ్రామీణ బ్యాింకులు 2015
మార్చి నాటికి 56 గానూ 2020 ఏప్రిల్ 1 నాటికి 43 గానూ ఉన్నాయి.

2.4.8 వ్యవసాయ ఋణ వితరణలో గ్రామీణ బ్యాింకుల పనితీరు

వ్యవసాయ ఋణ వితరణలో గ్రామీణ బ్యాింకులు మెరుగైన ఫలితాలను
అిందిించాయి. 2012-13 లో రూ. 63681 కోట్ల ఋణాలివ్వగా, 2013-14 లో 30%
పెరుగుదలతో రూ. 82,652 కోట్లు, 2014-15 లో 24% పెరుగుదలతో రూ. 102483

75
కోట్లు, ఋణాలు ఇవ్వడిం జరిగిింది. 2020 మార్చి నాటికి అన్ని గ్రామీణ
బ్యాింకుల ప్రాధాన్యతా రింగాల ఋణాలు కలిపి రూ. 270145
కొట్లుిండగా అచ్చింగా వ్యవసాయ రింగానికే రూ. 208831 కోట్లు
ఉిండటిం జరిగిింది (నాబార్డు నివేదిక ఆధారింగా).

కిసాన్ క్రెడిట్ కార్డులు (KCC):

31.03.2019 నాటికి 1,22,53,000 కిసాన్ క్రెడిట్ కార్డులుిండగా 31.03.2020
నాటికి 1,21,97,000 లు ఉన్నాయి (కొద్ది తరుగుదల గమనార్హిం).

నాబార్డు – ప్రాింతీయ గ్రామీణ బ్యాింకులు:

గ్రామీణ బ్యాింకులకు స్వల్పకాలిక/ మధ్యకాలిక/ దీర్ఘకాలిక
ఋణాలకు ఫైనాన్స్ సౌకర్యము అిందిించడమే కాక, వాటి సిబ్బింది
శక్తి సామర్ధ్యాలు పెింపొిందిించుకోవడానికి, నాబార్డు సహాయము
చేస్తూ, ప్రతి సింవత్సరము ఇన్స్పెక్షన్ చేస్తుింది. పరోక్ష
నివేదికలతో (Off-site servelance) కూడా గ్రామీణ బ్యాింకుల పనితీరుకు
ప్రగతిని పర్యవేక్షిించి సూచనలు/ మార్గదర్శకాలు ఇస్తారు.

తాజా పరిణామాలు:
గ్రామీణ బ్యాింకుల సింమ్మిళితము (కలయిక) అయిన తరువాత ఆర్ధిక
చేరిక (FI) లో గ్రామీణ బ్యాింకులు మెరుగైన పాత్ర పోషిించాయని
“ఆర్ధిక చేరిక” (FI) పై ఏర్పడిన డా. రింగరాజన్ కమిటీ వారు వ్రాసిన
“ఆర్ధిక చేరిక” లో గ్రామీణ బ్యాింకు సింభావ్య పాత్రలో విశద
పరచారు. గ్రామీణ బ్యాింకులు “సున్నా” (Zero) నిల్వ ఖాతాలను
ప్రారింభిించడింలోనూ, జనరల్ క్రెడిట్ కార్డు (GCC) కిింద
ఋణాలివ్వడింలోనూ గట్టి ఆర్ధిక సింస్థగా పేరుతేచ్చుకున్నాయి.
గ్రామీణ బ్యాింకుల పనితీరును, కేింద్ర ప్రభుత్వము సమీక్షిించే
విధానము 2007-08లో ప్రారింభిించబడినది. 2010 జులైలో జరిగిన
సమీక్షాసమావేశములో అధ్యక్షత వహిించిన అప్పటి ఆర్ధిక మింత్రి
ఈ క్రిింది సూచనలు చేశారు.
i. 2011 మార్చి 31 నాటికి 2000 కొత్త శాఖలు తెరవాలి.
ii. స్థూల నిరర్ధక ఆస్తులు 5% కి లోపుిండాలి.
iii. 100% ఆర్దిక చేరిక (FI) లక్ష్యిం చేరుకోవడానికి కార్యాచరణ
ప్రణాళిక తయారు చెయ్యాలి.
iv. అన్ని శాఖలు 2011 సెప్టెింబరు కల్లా కోర్ బ్యాింకిింగ్
సొల్యూషన్స్ (CBS) పరిధిలోకి తేవాలి.
v. సించిత నష్టాలను పూర్తిగా తీసేసేటట్లు కాలపరిమితి గల ప్రణాళిక
తయారు చెయ్యాలి.

76
vi. CRAR (మూలధనానికి ప్రమాద భరిత ఆస్తులకు ఉన్న నిష్పత్తి)
మెరుగుపరచడానికి చర్యలు తీసుకోవాలి.

77
 గ్రామీణ బ్యాింకులకు మూలధనమును సమకూర్చుట:
2011 ఫిబ్రవరి 11 న జరిగిన కేింద్ర మింత్రివర్గ సమావేశము గ్రామీణ
బ్యాింకుల CRAR ని 9% ఉిండేటిందుకు వీలుగా మూలధనమును తిరిగి
సమకూర్చాలని నిర్ణయిించిింది. ఈ పధకము ప్రకారము మొత్తము
మూలధనము రూ. 2900 కొట్లలో 50% అింటే రూ. 1450 కోట్లని 2020 వరకు
సమకూర్చారు.

పునర్వవస్థీకరిించిన పిదప, సమ్మిళితిం చేసిన పిదప అదనపు మూలధనము

సమకూర్చిన పిదప గ్రామీణ బ్యాింకుల పనితీరు:
కేింద్ర ప్రభుత్వము నాబార్డుతో సింప్రదిించి గ్రామీణ బ్యాింకుల
సమ్మిళితము మూడవ దశకు 2018-19 నుిండి జరగాలని, చిన్న రాష్ట్రాలలో
ఒక రాష్ట్రము – ఒక గ్రామీణ బ్యాింకున్నూ, పెద్ద రాష్ట్రాలలో
గ్రామీణ బ్యాింకుల సింఖ్యను తగ్గిించాలని ఒక కార్యాచరణ పధకము
తయారు చేసిింది. దీన్ని పురస్కరిించుకుని 2019 ఏప్రిల్ 1వ తేది నాటి
అస్సాిం, గుజరాత్, జార్ఖిండ్, కర్ణాటక, మధ్య ప్రదేశ్, తమిళనాడు,
ఉత్తర ప్రదేశ్ లాింటి 7 రాష్ట్రాలలో గ్రామీణ బ్యాింకుల
కలయికను అమలు చేశారు. 2018-19లో గ్రామీణ బ్యాింకులన్నిటికి
సింయుక్తింగా ఆస్తి-అప్పుల పట్టిక తయారు చేస్తే అది రూ. 5.38
లక్షల కోట్లు ఉన్నది. (బాధ్యతల వేపు మూలధనమును కేింద్ర
ప్రభుత్వము సమకూర్చడము వలన), 2018 మార్చి 31 తేదీనాటి
పరిస్థితితో పోలిస్తే 6.5% పెరుగుదల కనిపిించిింది. ఆస్తుల వేపు
పెరుగుదల 11% వున్నది. 2011 మార్చి 31 నాటికి మొత్తిం గ్రామీణ
బ్యాింకుల వ్యాపారము (డిపాజిట్లు ఋణాలు కలిపి) రూ. 7.15 లక్షల
కొట్లున్నది. సించిత నష్టాలు 2018 మార్చి 31కి రూ.1866 కోట్లుింటే
2019 మార్చి 31 నాటికి రూ. 2877 కోట్లకు పెరిగిింది. మొత్తిం 53
గ్రామీణ బ్యాింకులలో 11 గ్రామీణ బ్యాింకులు 31-01-2019 నాటికి
నష్టాలను చవిచూశాయి (నాబార్డు వార్షిక నివేదికల ఆధారింగా).

Capital to Risk Weighted Assets Ratio (CRAR):

మూలధనానికి, ప్రమాదభరిత ఆస్తులకు వున్నా నిష్పత్తి కేింద్ర
ప్రభుత్వము మూలధనము సమకూర్చడము వలన, వ్యవసాయ ఋణ మాఫీ, ఋణ
ఉపశమన పధకము 2008 వలననూ గ్రామీణ బ్యాింకుల CRAR పెరిగిింది.
మార్చి 31, 2019 నాటికి 45 గ్రామీణ బ్యాింకుల సగటు CRAR 11.5%
ఉన్నది.

2.4.9 సారాశిం
శ్రీ నరసిింహన్ కమిటీ సిఫారసుల మేరకు గ్రామీణ బ్యాింకుల స్థాపన
ఆలోచన రూపుదిద్దుకుింది. ఇవి 1975లో ప్రారింభిించబడ్డాయి. గ్రామీణ
ప్రాింతాలలో ఋణ వితరణ ఇతర సేవలు అిందిించేిందుకు తక్కువ నిర్వహణ

78
 ఖర్చుతో పనిచేస్తాయి. ఇవి ప్రాింతీయ అసమానతను తగ్గిస్తూ
గ్రామీణ ఉపాధి అవకాశాలు పెించుతాయి. ఇవి రిజర్వు బ్యాింకు రెిండవ
షెడ్యూలులో చేర్చబడినవి. వీటిని నాబార్డు ఇన్స్పెక్షన్
చేస్తుింది. మొదట్లో 196 గ్రామీణ బ్యాింకులుిండేవి (2004 నాటికి).
అిందులో ఎక్కువ భాగిం నష్టాలు గడిస్తూ స్వయిం భరణ శక్తి కలిగి
వుిండేవికావు. 2011 మార్చి నాటికి 82 బ్యాింకులతో, 15938 శాఖలతో
ఉన్న గ్రామీణ బ్యాింకులు తరువాత కాలింలో 53కి కుదిించబడి, 21871
శాఖలతో 27 రాష్ట్రాలలో ఒక కేింద్రపాలిత ప్రాింత (పుదుచ్చేరి)లో
నోటిఫై చేసిన 683 జిల్లాల్లో సేవలిందిస్తున్నాయి. గ్రామీణ
బ్యాింకులను బలోపేతిం చేయడానికి నాబార్డు అనేక చర్యలను
ప్రకటిించిింది. నాబార్డు వారు రిఫైనన్స్ ఇవ్వడమే కాక, సిబ్బింది
శక్తి సామర్ధ్యాల పెింపుదలకు, పటిష్టమైన సింస్థాగత
నిర్మాణమునకు, మానవ వనరుల అభివృద్ధికి సహకారిం అిందిస్తూన్నారు.
నాబార్డు వారు, ప్రత్యక్షముగా చేసే వార్షిక ఇన్స్పెక్షన్
ద్వారానూ, పరోక్ష పర్యవేక్షణ (Off-site surveliance) నివేదికల
ద్వారానూ, గ్రామీణ బ్యాింకుల ఆర్ధిక పరిస్థితిని అజమాయిషీ
చేస్తుింటారు. గ్రామీణ బ్యాింకుల పనితీరును కేింద్ర ప్రభుత్వము
వారు నియమిత కాల పరిమితిలో సమీక్షిస్తారు.

2.4.10 ముఖ్యమైన పదాలు – అర్ధాలు

Amalgamation : కలుపుట, సమ్మిళితము (గ్రామీణ బ్యాింకుల
పునర్వ్యవస్థీకరణలో భాగింగా ఒక దాని కొకటి
దగ్గరగా ఉన్న మరియు ఒకటే ప్రాయోజిత బ్యాింకు
కిింద వున్నా గ్రామీణ బ్యాింకులను కలుపుట.
Recapitalisation : అదనపు మూలధనము సమకూర్చుట.
Non-frills Accounts : సున్నా నిల్వ / లేదా అతితక్కువ నిల్వ
ఉించదగిన ఖాతాలు – సడలిించిన KYC నిబింధనలు.
I.C.T. based solution : Information and Communication Technology based
solution (సమాచారము మరియు ప్రసారణ ఆధారిత
సాింకేతిక పరిజ్ఞానము మీద ఆధారపడిన పరిష్కారాలు).
Financial Inclusion : ఆర్ధిక చేరిక బలహీన వర్గాలకు, తక్కువ ఆదాయ
వర్గాలకు అతి తక్కువ ఖర్చుతో ఆర్దిక సేవాలు,
సరిపోను ఋణ లభ్యత, సరియైన సమయానికి
అిందిించుట.

2.4.11 సింకేతాక్షరాలు
GoI : Government of India (భారత ప్రభుత్వము).
NPA : Non Performing Asset – నిర్ధక ఆస్తులు

79
 PoS : Point of Sale – అమ్మకాల కేింద్రము
ICT : Information and Communication Technology – సమాచారము మరియు
ప్రసారణ సాింకేతిక పరిజ్ఞానము.
CRAR : Capital to Risk Weighted Assets Ratio – మూలధనానికి,
ప్రమాదభరిత ఆస్తులకు ఉన్న నిష్పత్తి.

2.4.12 మీ అభివృద్ధిని పరీక్షిించుకోిండి

1. ప్రాింతీయ గ్రామీణ బ్యాింకులను స్థాపిించడింలో సమస్యలు
పరిష్కరిించాలని, ఎవరిని నెరవేర్చాలని భావిించారు?
a. గ్రామాలలోని ప్రజలు b. పట్టాణ ప్రజలు c.
కార్పొరేట్లు d. పైవేవీ కావు
2. వ్యాస్ కమిటీ నివేదిక ఆధారింగా ప్రాింతీయ గ్రామీణ
బ్యాింకులను ప్రాయోజిత బ్యాింకు – రాష్ట్రాల వారీ కలిపే
ప్రక్రియ కేింద్ర ప్రభుత్వము చేపట్టిింది. దాింతో 196
బ్యాింకులు 31.03.2015 నాటికి 56కి తగ్గాయి. ఇవి ఇింకా ఇవి ఇింకా
31.03.2020 నాటికి ఎన్నిటికి తగ్గాయి?
a. 43 b. 56 c. 38 d. 113
3. గ్రామీణ బ్యాింకులు ఏ ఖాతాలు తెరవడిం ద్వారా “ఆర్ధిక చేరిక”
కార్యక్రమింలో ప్రముఖ పాత్ర పోషిించాయి?
a. శూన్య నిల్వల ఖాతాలు b. కరెింటు ఖాతాలు
c. ఫిక్స్డ్ డిపాజిట్ ఖాతాలు d. పైవేవీ కావు
4. CRAR 9% ఉిండవలసి ఉింటే, 45 గ్రామీణ బ్యాింకుల సగటు CRAR ఎింత
వుింది?
a. 9.35% b. 11.5% c. 8.9% d. 11.03%
5. గ్రామీణ బ్యాింకుల చెల్లిించిన మూలధనమును, కేింద్ర
ప్రభుత్వము, ప్రాయోజిత బ్యాింకు, రాష్ట్ర ప్రభుత్వము ఏ
నిష్పత్తిలో సమకూర్చారు?
a. 50:35:15 b. 50:10:40 c. 35:15:50 d. 10:15:75
6. గ్రామీణ బ్యాింకులకు అదనపు మూలధనము సమకూర్చుట సమ్మిళితము
(కలయిక) వలన, వాటి సించిత నష్టాలు తగ్గిపోయి బలోపేతిం
అయినాయి.
a. ఒప్పు b. తప్పు
7. గ్రామీణ బ్యాింకులకు నాబార్డు రిఫైనన్స్ ఇవ్వడమే కాక వాటి
సిబ్బింది శక్తి సామర్ధ్యాల పెింపుదలకు సహాయిం చేస్తుింది.
a. ఒప్పు b. తప్పు
8. కేింద్ర ప్రభుత్వము/ రిజర్వు బ్యాింకు/ నాబార్డులు ఆర్ధిక చేరిక
(FI) కార్యక్రమానికి గ్రామీణ బ్యాింకులు ప్రధాన పాత్ర
పోషిస్తున్నాయి.
a. ఒప్పు b. తప్పు

సమాధానాలు: 1. - a 2. - a ౩. - a 4. -
b

80
5. - a 6. - a 7. - a 8. - a

81
 2.5. సులుకాలిక సహకార పరపత్త వ్యవ్సథ – రాష్ట్ర సహకార బ్యద్కుల,

DCCB ల, PACS ల పాత్ర – విధులు

2.5.1 నేర్చుకోవలసిన లక్ష్యములు
ఈ పాఠ్యింశాలు చదవడిం ద్వారా స్వల్పకాలిక సహకార పరపతి వ్యవస్థ
– రాష్ట్ర సహకార బ్యాింకులు, DCCBలు, PACS పాత్ర – (గ్రామీణ ఋణ
వితరణలో) తెలుసుకోగలుగుతారు.

2.5.2 పరిచయము
సహకార పరపతి వ్యవస్థ దేశింలో సమాఖ్య స్పూర్తిని
కలిగివుిండిమూడించెల వ్యవస్థలో పని చేస్తుింది. గ్రామ స్థాయిలో
PACSలు, FSSలు, LAMPSలు పని చేస్తాయి. ఇవి జిల్లా స్థాయిలో DCCB
లకు అనుసింధానిించబడ్డాయి. DCCBలు అన్ని రాష్ట్ర స్థాయిలో
రాష్ట్ర సహకార బ్యాింకుకు అనుసింధానిించ బడ్డాయి. ఈశాన్య
రాష్ట్రాలలో, కేింద్ర పాలిత ప్రాింతాలలో DCCBల వ్యవస్థ
లేకుిండా, రాష్ట్ర సహకార బ్యాింకులు నేరుగా PACS ద్వారా రైతులకు
ఋణాలింద చేస్తాయి. అక్కడ రెిండించెల వ్యవస్థ అమలులో ఉింది.
ఇక్కడ రాష్ట్ర సహకార బ్యాింకుకు కేింద్ర సహకార ఆర్ధిక సింస్థగా
పనిచేస్తుింది.
 రాష్ట్ర సహకార బ్యాింకులు, DCCBలు స్వల్పకాలిక, దీర్ఘకాలిక
ఋణాలిస్తాయి. సహకార బ్యాింకులు కొింతవరకు మధ్యస్థ ఆర్ధిక
సింస్థలు కాని ఇవి వాణిజ్య బ్యాింకులు అిందిించే సేవలన్నీ
అిందిించలేవు. సహకార బ్యాింకుల్లో పై సింస్థల నుించి అప్పులు,
ఋణాలు వాటి ఆస్తి అప్పులలో ప్రముఖ పాత్ర వహిస్తాయి.
 రిజర్వు బ్యాింకు నిబింధనలను అనుసరిించి సహకార బ్యాింకులు (CRR)
నగదు నిల్వల నిష్పత్తి, (SLR) చట్టబద్ద ద్రవ్య లభ్యత
నిస్పత్తులను పాటిస్తాయి.

2.5.3 రాష్ట్ర సహకార బ్యాింకుల (apex banks) ఆవిర్భావము - లక్ష్యాలు

1939 లో ఏర్పాటైన మెహతా భన్సాలీ కమిటీ వారు ప్రాింతీయ (Privincial)
స్థాయి ఎపెక్స్ బ్యాింకు ఉిండాలని సూచిించిన మీదట ఈ ప్రాింతీయ
స్థాయిలో (Privincial level) ఎపెక్స్ బ్యాింకులు ఏర్పడ్డాయి. PACS ని
సమన్వయ పరచి సహకారము అిందిించడానికి కేింద్ర సహకార బ్యాింకులు
(CCBs) వుిండేవి. కాని కేింద్ర సహకార బ్యాింకులను సమన్వయ పరచి
సహకారము అిందిించే వ్యవస్థ లేదు. కొన్ని DCCB లలో నిధులు
పుష్కలింగా వుింటే మరికొన్ని DCCB లలో నిధుల కొరత ఉిండేది. నిధులు
పుష్కలింగా DCCB లు తమ మిగులు నిధులను ఎక్కడ పెట్టుబడులు

82
పెట్టాలో తెలిసేది కాదు. జిల్లా స్థాయిలో DCCB లు పనిచేయడిం
మొదలైన తర్వాత రాష్ట్ర స్థాయిలో ఎపెక్స్ బ్యాింకు
ఆవశ్యకత ఏర్పడిింది.

ఎపెక్స్ బ్యాింకు యొక్క వ్యాపార పరిధి:

ఎపెక్స్ బ్యాింకు యొక్క వ్యాపార పరిధి ఆ రాష్ట్ర మొత్తముగా
నిర్ణయిించారు.

83
వాణిజ్య బ్యాింకులకు సహకార బ్యాింకులకు మధ్యగల వ్యత్యాసము:
వాణిజ్య బ్యాింకులు సహకార బ్యాింకులు
ఇవి 1956 కింపెనీల చట్టము కిింద ఇవి ఆయా రాష్ట్రాల సహకార
ఏర్పడిన జాయిింట్ స్టాకు చట్టాలననుసరిించి ఏర్పడ్డాయి
కింపెనీలు
ఈ బ్యాింకులపై రిజర్వు రిజర్వు బ్యాింకు పాక్షిక
బ్యాింకు పూర్తి నియింత్రణ నియింత్రణ కలిగి వుిండి, ఆయా
కలిగి వుింటుింది. రాష్ట్రాల సహకార శాఖ
రిజిస్ట్రార్ నియింత్రణలో
పనిచేస్తాయి
ఈ బ్యాింకులు వ్యాపార ఈ బ్యాింకులు కేవలము వ్యాపార
దృక్పధింతో పని చేస్తాయి దృక్పధము/ లాభము కాకుిండా సహకార
సూత్రాలపై పని చేస్తాయి

రాష్ట్ర సహకార బ్యాింకు యొక్క పాత్ర విధులు:

 DCCB ల సమాఖ్యయే రాష్ట్ర సహకార బ్యాింకు. ఇది
రాష్ట్రింలోని సహకార బ్యాింకిింగ్ వ్యవస్థను గమనిస్తూ,
ప్రోత్సహిస్తూ, కాపాడుతూ ఉింటుింది. స్వల్పకాలిక సహకార పరపతి
వ్యవస్థను, హితుడిగా, తాత్వికుడుగా, మార్గదర్శకుడిగా
పనిచేస్తుింది.
 ఈ బ్యాింకు DCCB లకు నేరుగా ఋణాలిస్తూ వాటి ద్వారా PACSకి
ఋణాల పింపిణీ చేస్తుింది.
 రాష్ట్రింలో సహకార బ్యాింకిింగ్ వ్యవస్థలోని మిగులు నిధులకు
సింరక్షకుడిగా పని చేస్తుింది.
 మిగులు నిధులున్న DCCBల నుిండి నిధులను అప్పుగా తీసుకుని, నిధుల
అవసరిం వున్న DCCBలకు ఋణాలిచ్చి, వనరుల నిర్వహణలో సమన్వయ
పరుస్తుింది, DCCB లు తమ మిగులు నిధులను, పెట్టుబడులుగా
పెట్టుకుిందుకు ఆలింబన కల్పిస్తుింది.
 రాష్ట్రిం మొత్తానికి సహకార స్పూర్తికి సింబింధిించిన ఋణ
పరపతికి అవసరమైన విధి విధానాలను తయారు చేసి సేవలిందిస్తుింది.
 DCCB లను తనిఖీ చేస్తూ, ఇన్స్పెక్షన్ చేస్తూ, అప్పుడప్పుడు
నియింత్రిస్తూ, సమయానికి తగిన మార్గదర్శకాలను, శిక్షణ
అవసరాలను తీరుస్తుింది.
 రిజర్వు బ్యాింకు/ నాబార్డు నుిండి నిధులను/ ఋణాలను DCCB లకు
పింపడానికి మధ్యవారధిగా వుిండి, DCCBల ద్వారా PACS లకు
అక్కడనుిండి రైతులకు చేర్చే సింస్థగా పనిచేస్తుింది.
 బకాయిలు లేని వారికి, కొత్త సభ్యులకు ఋణాలు అిందిించుట,
బ్యాింకిింగ్ రెగ్యులేషన్ చట్టము 1949 (సహకార సింస్థలకు

84
 అన్వయిించే మేరకు). కనీస మూలధన నిర్వహణ చేయలేక పోయినా
(సెక్షన్ 11 నిబింధనలు పాటిించ లేక పోవడిం). “D” (డి) కేటగిరీ ఆడిట్
వర్గీకరణ లోవున్నా, కొన్ని DCCB లు రాష్ట్ర సహకార బ్యాింకు
ద్వారా నాబార్డు నుిండి ఋణాలు పొిందలేవు. దీని మూలింగా
తత్సింబింధిత జిల్లాల్లోని బకాయిలు లేని PACSకు, కొత్తగా
ఏర్పడిన PACSకు ఇబ్బింది కలుగుతుింది. దీన్ని అధిగమిించడానికి,
రాష్ట్ర సహకార బ్యాింకు తన స్వింత నిధుల నుిండి DCCB లకు ఋణాలు
మింజూరు చేసి తద్వారా PACS అిందేలా చూస్తారు.
 DCCB ల తరపున రాష్ట్ర సహకార బ్యాింకు నాబార్డు నుిండి పరపతి
పరిమితులను మింజూరు చేయిించుకుింటుింది. ఈ నిధులను DCCBలు తమ
పరిధిలోని PACS కు పింపుతుింది. ఈ క్రిింద తెలిపిన అవసరాలకు
ఋణాలుగా అిందచేస్తాయి.
 ఋతు ఆధారిత వ్యవసాయ కార్యకలాపాలకు, (ST-SAO)
విత్తనోత్పత్తి కార్యక్రమము (SPP), జాతీయ పప్పు ధాన్యాల
అభివృద్ధి కార్యక్రమము (NPDP), షెడ్యుల్డ్ తెగల జనాభా
అభివృద్ధి (DPP), వ్యవసాయ – దాని అనుబింధ కార్యకలాపాలు,
పింటలను అమ్మడానికి, చేపలు పెింపకము, నేత పని వారి సింఘాలు, కూలీల
ఒప్పింద సింఘాలు, చిన్న తరహా ఆటవిక ఉత్పత్తుల సేకరణ సహకార
సింఘాలు కానటువింటి పారిశ్రామిక సింఘాల నిర్వహణ మూలనిధి (working
capital) అవసరాలు, గ్రామీణ చేతి వృత్తులు, (PACS, LAMPS, FSS లలో
వారిని కూడా) రసాయనిక ఎరువుల సేకరణ పింపిణీ, షెడ్యుల్డ్ తెగల
కూలీల ఒప్పింద సహకార సింఘాలు (గ్రామీణ ప్రాింతాలలో పనులు
చేసేవి), ప్రాధమిక ప్రాింతీయ, ఎపెక్స్, నేత సింఘాలు.
 DCCB లకు వ్యవసాయ పెట్టుబడులకు ఋణాలు (Investment) ఇచ్చి,
దాని గురిించి నాబార్డు నుిండి రిఫైనన్స్ పొిందుతుింది.
 ప్రకృతి వైపరిత్యాలు పింట నష్టాలు వచ్చినప్పుడు DCCBలు తాము
రాష్ట్ర సహకార బ్యాింకుకు చెల్లిించ వలసిన ఋతు ఆధారిత
స్వల్పకాలిక ఋణాలు చెల్లిించలేక పోతే, అలాింటి వాటికి
సింబింధిించిన నిబింధనలు పాటిస్తూ ఆ ఋణాలను మధ్యకాలిక
ఋణాలుగా మారుస్తారు.
 2020 మార్చి 31 నాటికి దేశింలో 34 రాష్ట్ర సహకార బ్యాింకులు
ఉన్నాయి. తెలింగాణా రాష్ట్ర సహకార బ్యాింకును రిజర్వు
బ్యాింకు చట్టము – 1934 రెిండవ షెడ్యూల్ లో చేర్చబడినిందువలన
మొత్తిం షెడ్యూల్డ్ సహకార బ్యాింకులు 23 ఉన్నాయి (రిజర్వు
బ్యాింకు వెబ్ సైట్ ఆధారింగా).
 రాష్ట్ర సహకార బ్యాింకులపై అజమాయిషీ:

85
 అింతర్గత ఆడిటర్లే కాక రాష్ట్ర సహకార బ్యాింకును బయట
ఆడిటర్లు (చార్టర్డ్ ఎకౌింటెింట్లు) చట్టబద్ధమైన ఆడిట్
చేస్తారు. రాష్ట్ర సహకార శాఖ రిజిష్ట్రారు కూడా అజమాయిషీ
పర్యవేక్షణ చేస్తారు.

2.5.4 జిల్లా కేింద్ర సహకార బ్యాింకులు (DCCB లు)

1904 లో చేసిన సహకార సింఘాల చట్టము, ప్రాధమిక సహకార సింఘాలకు
ఆర్ధిక సహాయము అిందిించే సమాఖ్య వ్యవస్థను (జిల్లా స్థాయి
కేింద్ర సింస్థలను) ఏర్పాటుకు అవకాశిం కల్పిించ లేదు. ఒక ప్రత్యేక
ప్రాింతింలో పనిచేసే ప్రాధమిక సహకార పరపతి సింఘాలన్నీ ఒక
సమాఖ్యగా ఏర్పడి కేింద్ర సహకార బ్యాింకులను ఏర్పాటు చేసుకుని
పట్టాన సింఘాల నుిండి నిధులు సేకరిించి గ్రామీణ సింఘాలకు అిందచేసేవి.
క్రమింగా ప్రతి జిల్లాకు అలాింటి కేింద్ర బ్యాింకులు ఒకటో రెిండో
ఉిండేవి. తరువాతి కాలింలో జిల్లా స్థాయిలో జిల్లా కేింద్ర సహకార
బ్యాింకులను ఏర్పాటు చేశారు. అయినప్పటికీ రెిండవ స్థాయి సహకార
సింస్థల అవసరాన్ని గుర్తిించారు. ఇిందులో ప్రాధమిక సింఘాలు
సభ్యులుగా ఉింటారు. సహకార చట్టానికి 1912 లో చేసిన సవరణల మూలింగా
కేింద్ర సహకార బ్యాింకుల ఏర్పాటుకు మార్గము సుగమిం అయిింది.

86
కేింద్ర సహకార బ్యాింకుల సభ్యులు:
ప్రాధమిక వ్యవసాయ పరపతి సింఘాలు సభ్యులుగా ఏర్పడ్డ DCCBలు
రెిండు రకాలుగా ఉిండేవి. (1) కేవలిం PACSలు మాత్రమె సభ్యులుగా
ఉన్నవి, (2) PACSలతో పాటు, వ్యక్తులు కూడా సభ్యులుగా ఉన్నవి. ఈ
DCCBలు సభ్యుల వాటాధనము, డిపాజిట్లు రాష్ట్ర సహకార బ్యాింకు/
వాణిజ్య బ్యాింకుల నుిండి తీసుకున్న ఋణాలు/ ఓవర్ డ్రాఫ్టులతో
నిధులను/ వనరులను ఏర్పరచుకునేవి.
ఈ DCCBలు PACSలకు ఆర్ధిక సహకారము అిందిించి తన్యతా సభ్య
రైతులకు అిందిించేవి. ఇవి కాక ఇతర సభ్య సింఘాలకు ఆర్ధిక సహకారము
అిందిించేవి.

జిల్లా కేింద్ర సహకార బ్యాింకుల పాత్ర – విధులు:

DCCBలు, రాష్ట్ర సహకార బ్యాింకుకు, PACSలకు బాధ్య వారధిగా
పనిచేస్తాయి. సమాఖ్య స్పూర్తితో పనిచేసే DCCBలు తమ సభ్య
సింఘాలైన PACS, LAMPS, FSS లు మార్కెటిింగ్ సింఘాలు, సహకార చక్కెర
మిల్లులు, చేనేత సింఘాలు, పట్టణ సహకార బ్యాింకులు మొదలైన
వాటికి సహాయ సహకారాలు అిందిించడమే లక్ష్యింగా పని చేస్తాయి. ఈ
బ్యాింకులు ఆయా రాష్ట్రాల సహకార చట్టాల పరిధికి లోబడి
పనిచేస్తాయి. ఇవి బ్యాింకిింగ్ వ్యాపారము చేయడిం వలన,
బ్యాింకిింగ్ రెగ్యులేషన్ చట్టము – 1949 (సహకార బ్యాింకులకు
అన్వయిించే మేరకు) కి లోబడి నియింత్రిించబడతాయి. అిందుచేత (CRR)
నగదు నిల్వ నిష్పత్తి (SLR) చట్ట బద్ధ ద్రవ్యలబ్ద నిష్పత్తి,
CRAR ల నిబింధనలు పాటిించాలి.
 జిల్లాలోని PACS లకు సమన్వయ సహకార కేింద్రింగా పనిచేస్తూ,
నిధుల కొరత ఉన్న సింఘాలకు నిధులు అిందచేస్తాయి. PACS ల మిగులు
నిధులను DCCBలలో పెట్టుబడులు పెట్టుకునే అవకాశిం
కల్పిస్తాయి.
 DCCBలు ప్రజల నుించి డిపాజిట్లు స్వీకరిస్తారు. ఇవి స్వల్పకాలిక
రుణాలే కాక, ఇతర అవసరాలకు, SHG/ JLGలకు ఋణాలు బింగారు ఆభరణాలపై
ఋణాలు, ఫిక్స్డ్ డిపాజిట్లు, జాతీయ పొదుపు సర్టిఫికెట్ల మీద,
జీవిత భీమా సింస్థల పాలసీ మీద ఋణాలు ఇస్తాయి.
 PACS ల సిబ్బింది/ పాలక సభ్యులకు శిక్షణ అవకాశాలు కల్పిించి వారి
వృత్తి నైపుణ్యాలు పెింపుదలకు సహకరిస్తాయి.

DCCBలకు నాబార్డు వారు అిందిించే సహకారము:

స్వల్పకాలిక ఋతు ఆధారిత వ్యవసాయ కార్యకలాపాలకు (ST-SAO)
క్రిింద రిఫైనన్స్ ఇవ్వడానికి, నాబార్డు సమర్ధవింతింగా పనిచేసే
కేింద్ర సహకార బ్యాింకులకు నేరుగా ఆర్ధిక సహాయము చేయుటకు ఒక

87
 విధానము ఏర్పరచారు. ఇిందికాక నాబార్డు, స్వల్ప కాలిక రిఫైనన్స్
రాష్ట్ర సహకార బ్యాింకు అిందిస్తుింది. ఈ సహాయాన్ని జిల్లా
కేింద్ర సహకార బ్యాింకులకు బట్వాడా చేస్తే, వారు నిర్వహణ నిధి
కొరకు (working capital requirement), వ్యవసాయ పనిముట్లు/ యింత్రముల/
ఆస్తుల మరమ్మత్తులు/ నిర్వహణకు, పిండిించిన పింటలను వర్గీకరిించుట/
నిల్వ చేయుటకు/ మూటలు-కట్టలుగా కట్టుట (package)కు, మార్కెటిింగ్
కార్య కలాపాలకు, వ్యవసాయేతర రింగాలకు మొదలైన వాటికి ఋణాలుగా
ఇింస్తారు. 2019-20లో నాబార్డు రూ.8932 కోట్లు నేరుగా DCCB లకు
రిఫైనన్స్ ఇస్తే క్రిిందస్థాయిలలో విడుదల రూ.9200 కోట్లు
అయిింది. ఈ విడుదల క్రిిందటి సింవత్సరింతో పోలిస్తే 42% పెరిగిింది
నాబార్డు 2019-20 వార్షిక నివేదిక ఆధారింగా).
 ప్రాధమిక, ప్రాింతీయ, ఎపెక్స్ స్థాయిలో ఉిండే నేత సింఘాల
నిర్వహణ నిధుల (working capital requirement) అవసరాలకు నాబార్డు
రిఫైనన్స్ రాష్ట్ర సహకార బ్యాింకుకు, అక్కడి నుించి అర్హత గల
DCCB లకు అిందుతుింది.
 కోర్-బ్యాింకిింగ్ సొల్యూషన్స్ అమలు పరచడానికి ASP విధానము
(అప్లికేషను సర్వీస్ ప్రొవైడర్) నకు సలహా/ నిర్వహణ సహకారము
DCCB లకు నాబార్డు అిందచేస్తుింది. DCCB లు తమ కింప్యూటర్
సేవలకు చేసే చెల్లిింపులు నెలవారీగా చేస్తారు. నాబార్డు DCCBల
బలోపేతిం చేయడానికి తీసుకున్న వివిధ రకాల ఆవిష్కరణల వలన
లైసెన్సు పొిందిన DCCBలు, మార్చి 31, 2020 నాటికి 361కి చేరాయి.
(2000 మార్చి 31 నాటికి దేశింలో మొత్తిం DCCBలు 364- నాబార్డు
2019-20 వార్షిక నివేదిక ఆధారింగా).

2.5.5 ప్రాధమిక వ్యవసాయ సహకార సింఘాలు (PACS)

వ్యవసాయ ఋణ వితరణ కోసిం 1904లో చేసిన సహకార సింఘాలని చట్టము
ప్రకారము, PACSలు ఆవిర్భావిం జరిగిింది. PACSలు అనే పునాదిపై
మొత్తిం సహకార పరపతి వ్యవస్థ (స్వల్పకాలిక మరియు మధ్య కాలిక)
నిర్మిింపబడినది.
ఋణాలు తీసుకునేవారు, ఋణాలు తీసుకోని, సభ్య రైతుల సింఘమే
ప్రాధమిక వ్యవసాయ పరపతి సింఘము. ఇవి ప్రజాస్వామ్య పద్దతిలో
సభ్యులచే నడపబడే సింస్థలు. ఇవి ఆయా రాష్ట్రాల సహకార చట్టాలకు
లోబడి పనిచేస్తాయి.
 సభ్యులు చెల్లిించిన వాటాధనము, రాష్ట్ర ప్రభుత్వము
సమకూర్చిన వాటాధనము, సభ్యుల నుిండి సేకరిించిన డిపాజిట్లు
DCCBల నుిండి తెచ్చుకున్న అప్పులు – వీటినే నిధులుగా
ఒనగూర్చుకుింటాయి. సభ్యులు తీసుకునే ఋణ పరిమితి, సింఘము పై
DCCB నుిండి తీసుకునే ఋణాల పరిమితి, ఆ సింఘము

88
 ఉపనిబింధనావళిననుసరిించి యుిండును. సింఘము యొక్క విధులు నిర్వహణ
విధానము కూడా సింఘము యొక్క ఉపనిబింధనావాలిననుసరిించి
నిర్వహిించబడును.

PACSల యొక్క విధులు:

గ్రామీణులకు ఋణాలివ్వడము, సభ్యుల నుిండి డిపాజిట్లు
సేకరిించడములో PACSల యొక్క ప్రధాన విధులు ఈ దిగువన
ఇవ్వబడ్డాయి.
వ.
విధులు ఆశిించిన / చేరుకోవలసిన లక్ష్యము
నెిం.
1 ధనరూపేణా వస్తు సభ్యులకు పింట ఋణములు, పెట్టుబడి
రూపేణా సభ్యులకు ఋణములు ఇతర అనుబింధ
ఋణాలు అిందిించుట కార్యక్రమములకు ఋణములిచ్చి,
వడ్డీ వ్యాపారుల బారిన పడకుిండా
కాపాడుట
2 వ్యవసాయదారులకు పింటల యొక్క ఉత్పాదకత, ఉత్పత్తిని
వ్యవసాయ ఉత్పత్తి పెించుట
మూలకాలను అిందిించుట
3 రైతులు పిండిించిన రైతు పిండిించిన పింటలకు సరియైన
పింటలను సేకరిించి, గిట్టుబాటు ధర వచ్చేటట్లు
వాటిని వర్గీకరిించి ప్రయత్నిించుట.
నిల్వ చేయుటకు
ఏర్పాట్లు చేయుట.
4 దుకాణాల ద్వారా నాణ్యత గలిగిన వినియోగ వస్తువులను
వినియోగ వస్తువులను సరసమైన ధరలకు సభ్యులకు అిందిించుట.
తక్కువ ధరలకు
అిందిించుట
5 వ్యవసాయ విస్తరణ రైతుల ఉత్పత్తులు పెరిగే విధింగా
సేవలు అిందిించుట ఆధునిక వ్యవసాయ మెలకువలను
పాటిింపచేయుట.
6 ప్రాసెసిింగ్ పిండిించిన ఉత్పత్తులను విలువను పెించే
కార్యక్రములు విధింగా ప్రాసెసిింగ్ చేసి ఎక్కువ
చేపట్టుట ఆదాయము వచ్చేటట్లు చేయుట.
7 ఏరియా & అభివృద్ధి తమ గ్రామాలలో, సభ్యుల అభివృద్దిని
పధకాలు తయారు చేసి వేగిర పరచుట.
అమలు చేయుట
8 సభ్యులకు, అభివృద్ధి అభివృద్ధి సింస్థలు అిందిించే

89
 సింస్థలకు మధ్య ప్రయోజనాలను/ లాభాలను సభ్యులకు
వారధిగా పని చేయుట పొిందే వీలు కల్పిించుట
9 సభ్యుల నుిండి సభ్యులలో పొదుపును
డిపాజిట్లు సేకరిించుట ప్రోత్సహిించుట.

 భీమా పధకములు/ పాలసీలను అమ్ముట. వ్యవసాయ పనిముట్లను/

యింత్రములను అద్దెకు ఇచ్చుట. భూసార పరీక్షలు చేయిించుట.
 బియ్యిం/ పప్పులు/ పిిండి మిల్లుల ఏర్పాటు.
 ఆస్తుల వర్గీకరణ, ఆదాయ గుర్తిింపు, నిబింధనలు పాటిించుట. CRAR
స్థాయిని 7%కి పెించుట.
ఈ విధముగా PACSలు, కేవలము సభ్యుల నుిండి డిపాజిట్లు సేకరిించి
ఋణాలిచ్చే సాింప్రదాయిక విధులు కాక, కొత్త కొత్త రింగాలను
ప్రవేశ పెట్టి ప్రతిభను చాటుతున్నాయి.

ప్రొ. వైద్యనాధన్ కమిటీ సూచనలు – అమలు:

 ప్రొ. వైద్యనాధన్ కమిటీ పునరుజ్జీవ పధకము అమలు చేయుట వలన

చాల PACSలు, ప్రభుత్వము అిందిించిన సహాయముతో ఆరోగ్యకరమైన
ఆస్తి అప్పుల పట్టికతో స్వయింభరణ శక్తిని పొిందినాయి.
 PACS ల సిబ్బింది, పాలకవర్గ సభ్యుల వృత్తి నైపుణ్యాలు
పెింపొిందిస్తూ PACS లను బలమైన సింస్థలుగా మలచుట.
 DCCBల నుిండే కాక, ఇతర సింస్థల నుిండి కూడా PACS లు అప్పు తీసుకునే
అవకాశిం.
 PACS లను బహుళార్ధ సాధక కేింద్రాలుగా మలచటానికి, నాబార్డు తన
ఉత్పత్తి రైతు అభివృద్ధి సింస్థల నిధి (PODF) నుించి ఆర్ధిక
సహాయము అిందిించుట.

ఉత్పత్తి రైతు సింఘాల అభివృద్ధి నిధి నుిండి రాష్ట్ర సహకార

బ్యాింకులకు/ DCCBలకు/ PACS లకు చేయూత లభిస్తుింది. స్వల్పకాలిక,
దీర్ఘకాలిక సహకార పరపతి వ్యవస్థకు, సహకార అభివృద్ధి నిధి (CDF)
నుిండి అనేక కార్యక్రమాలకు 2019-20 సింవత్సరములో రూ. 17.90 కోట్లు,
2020 మార్చి 31 నాటికి మొత్తిం రూ. 210.78 కోట్లు విడుదల చెయ్యడిం
జరిగిింది. ఈ కార్యక్రమాలలో సహకార బ్యాింకుల సిబ్బింది శిక్షణ
కార్యక్రములకు రూ.10.40 కోట్లు, PACSల అభివృద్ధి విభాగానికి (PDC)
రూ. 0.25 కోట్లు సహకార అభివృద్ధి నిధి నుిండి ఖర్చు చెయ్యడిం
జరిగిింది.

2.5.6 సారాింశిం

90
 స్వల్ప కాలిక సహకార పరపతి వ్యవస్థ మనదేశింలో రెిండించెల/
మూడించల విధానింలో నడుస్తుింది. ప్రాధమిక స్థాయిలో PACS లు
జిల్లా స్థాయిలో DCCBలు, రాష్ట్ర స్థాయిలో రాష్ట్ర
సహకార బ్యాింకు పనిచేస్తున్నాయి. కేింద్ర పాలిత ప్రాింతాల్లో,
ఈశాన్య రాష్ట్రాలలో DCCB వ్యవస్థ లేకుిండా, రెిండించెల
వ్యవస్థ నడుస్తున్నది.
 DCCBల మిగులు నిదులుకు, పెట్టుబడి సింస్థగా రాష్ట్ర సహకార
బ్యాింకు పని చేస్తుింది. నాబార్డు/ RBI కి, DCCBలకు మధ్య
వారధిగా రాష్ట్ర సహకార బ్యాింకు పని చేస్తుింది. రాష్ట్ర
సహకార బ్యాింకులు ఆయా రాష్ట్రాల సహకార సింఘాల చట్టము
క్రిింద రిజిస్టరు అయి, రాష్ట్ర సహకార రిజిస్ట్రార్
నియింత్రణలో పని చేస్తాయి. ఈ బ్యాింకు బ్యాింకిింగ్
వ్యాపారము చేస్తున్నిందువలన, బ్యాింకిింగ్ రెగ్యులేషన్
చట్టము-1949 (సహకార సింఘాలకు అన్వయిించే మేరకు)కి లోబడి
రిజర్వు బ్యాింకు/ నాబార్డుల నియింత్రణలో పని చేస్తాయి.
DCCBల ప్రయోజనాల కోసిం, నాబార్డు రిఫైనన్స్ ను రాష్ట్ర
సహకార బ్యాింకుకు అిందిస్తుింది.
 DCCB లు, రాష్ట్ర సహకార బ్యాింకుకు PACS లకు మధ్య వారధిగా పని
చేస్తాయి. PACS లకు రావలసిన నిధులు DCCBల ద్వారా వస్తాయి.
రిజర్వు బ్యాింకు/ నాబార్డు – రాష్ట్ర సహకార బ్యాింకు –
DCCBలు – PACS.
 DCCBలు ఆ రాష్ట్ర సహకార సింఘాల చట్టము కిింద రిజిష్టరు
అవుతాయి. ఇవి కూడా బ్యాింకిింగ్ వ్యాపారము చేస్తాయి
కాబట్టి బ్యాింకిింగ్ రెగ్యులేషన్ చట్టము – 1949 (సహకార
సింస్థలకు అన్వయిించేమేరకు) ప్రకారము నిబింధనలు పాటిించాలి.
 PACSలు గ్రామ స్థాయిలో వుిండే సింఘాలు. ఆయా రాష్ట్రాల
సహకార సింఘాల చట్టము కిింద ఇవి రిజిస్టరు అవుతాయి. ఇవి
బ్యాింకిింగ్ వ్యాపారము చెయ్యవు కాబట్టి, బ్యాింకిింగ్
రెగ్యులేషన్ చట్టము – 1949 వర్తిించదు. ఇవి ప్రధానింగా సభ్యుల
నుిండి డిపాజిట్లు సేకరిించి, సభ్య రైతులకు ఋనాలివ్వడమే
ప్రధాన కర్తవ్యము, ఈ మధ్య కాలింలో PACS లు తమ
వ్యాపారాన్ని వైవిధ్య పరచి, వ్యవసాయమే కాక,
పశుసింవర్ధకానికి, మార్కెటిింగ్ కి వినియోగ అవసరాలకు కూడా
ఋణాలిస్తున్నారు. ప్రొ. వైద్యనాధన్ పునరుజ్జీవ పధకము
(Revival Package) అమలు చేయుట వలన, ప్రభుత్వ ఆర్ధిక సహాయము
లభిించి సించిత నష్టాలు తొలగిపోయాయి. నాబార్డు వారు చేపట్టిన

91
 చర్యల మూలింగా, వృత్తి నైపుణ్యాలు పెింపొిందిించుకుని PACSలు
గ్రామీణ ఋణ వితరణలో బలమైన పాత్ర పోషిస్తున్నాయి.
వాణిజ్య బ్యాింకులు, గ్రామీణ బ్యాింకులు, రైతుల కోసిం,
గ్రామీణుల కోసిం ఋణాలివ్వడింలో ప్రభుత్వము చేపట్టే
చర్యలకు ఊతిం ఇవ్వడమే కాని అవి ఎప్పటికీ స్వల్ప కాలిక సహకార
పరపతి వ్యవస్థకు ప్రత్యామ్నాయిం కాజాలవు.

2.5.7 ముఖ్యమైన పదాలు – అర్ధాలు

Federal : సమాఖ్య స్ఫూర్తి అనుసింధిించబడిన.
Affiliated : కూడి ఉిండిన
Way and Means advance from RBI : షెడ్యుల్డ్ బ్యాింకులకు, వారి
అవసరాల మేరకు రిజర్వు బ్యాింకు ఇచ్చే ఋణ
సౌకర్యిం.
ASP model : ఈ విధానములో సహకార బ్యాింకులు శాఖలలో ప్రధాన
కార్యాలయములో, ఇతర సేవా కేింద్రాలలో మౌలిక
సదుపాయాలు కల్పిించాలి, వాటి పోషణ బాధ్యత
స్వీకరిించాలి. WIPRO/ TCS లాింటి IT కింపెనీలు/ Vendors
తగిన సాింకేతికతను తయారుచేసి, అిందిించి,
నిర్వహిస్తూ సమాచార కేింద్రాన్ని అభివృద్ధి
పరచాలి. వీరి సేవలకు గాను నెల వారీ చెల్లిింపులు
చేస్తారు.

2.5.8 సింకేతాక్షరాలు
FSS : Farmers’ Services Societies (రైతు సేవా సింఘాలు)
CS Act : సహకార సింఘాల చట్టము
LAMPS : Large Area Adivasi Multipurpose Societies (పెద్ద పరిమాణ
ఆదివాసీ బహుళార్ధ సాధక సింఘము
RCS : సహకార సింఘాల రిజిష్ట్రారు
B.R. Act (AACS) : బ్యాింకిింగ్ రెగ్యులేషన్ చట్టము (సహకార
సింఘాలకు అన్వయిించే మేరకు).
RBI : భారతీయ రిజర్వు బ్యాింకు
STCCS : స్వల్ప కాలిక సహకార పరపతి వ్యవస్థ
ASP : Application Service Provider (అప్లికేషను సర్వీస్
ప్రొవైడర్)
CBS : కోర్ బ్యాింకిింగ్ సొల్యూషన్స్

2.5.9 మీ అభివృద్ధిని పరీక్షిించుకోిండి

92
1. సాధారణింగా మన దేశింలో సహకార పరపతి వ్యవస్థ సమాఖ్య
స్పూర్తితో నడుస్తూ మూడించెల విధానిం కలిగివుింది. ప్రాధమిక
స్థాయిలో వుిండే వ్యవస్థ ఏది?
a) PACS b) సహకార సమాఖ్య c) ఎపెక్స్ సహకార సింఘిం
d) పైవేవీకావు.
2. సహకార బ్యాింకులకు సింబింధిించి ఏ వివరణ వాస్తవము?
a) వాణిజ్య బ్యాింకులపై రిజర్వు బ్యాింకుకు పూర్తి నియింత్రణ
ఉన్నది.
b) సహకార బ్యాింకులపై రిజర్వు బ్యాింకుకు పాక్షిక నియింత్రణ
ఉన్నది.
c) సహకార బ్యాింకులపై రాష్ట్ర ప్రభుత్వానికి పూర్తి
నియింత్రణ ఉన్నది.
d) సహకార బ్యాింకులపై నాబార్డుకు పూర్తి నియింత్రణ ఉన్నది.
3. వాణిజ్య బ్యాింకులు పూర్తిగా వ్యాపార దృక్పధింతో పని
చేస్తాయి. మరి సహకార బ్యాింకులు ఏ స్పూర్తితో పని చేస్తాయి?
a) సహకార సూత్రాల మీద b) తమ సభ్యుల ప్రయోజనము
కొరకు
c) (a) మరియు (b) d) వ్యాపారము/ లాభము.
4. DCCBల మీద రాష్ట్ర సహకార బ్యాింకు నియింత్రణ ఏ ప్రయోజనిం
కోసిం?
a) DCCBల విధులను అజమాయిషీ చెయ్యడానికి b) DCCBలను
నియింత్రిించి ఇన్స్పెక్షన్ చెయ్యడానికి
c) సమయానికి తగు సూచనలు సలహాలు, శిక్షణ ఇవ్వడానికి d)
పైవేవీకావు.
5. రాష్ట్ర సహకార బ్యాింకు, ఋణ విధానాలు తయారు/ విస్తరణ ఏ
ప్రాింతానికి పరిమితిం చేస్తుింది?
a) జిల్లా b) రాష్ట్రము c) బ్లాకు/ మిండలిం d)
గ్రామము
6. రాష్ట్ర సహకార బ్యాింకులను బయట చార్టెడ్ అకౌింటెింట్లు
చట్టబద్ధ ఆడిట్ చేస్తారు. ఈ బ్యాింకును అజమాయిషీ చేసి,
పర్యవేక్షిించేది ఎవరు?
a) రిజర్వు బ్యాింకు b) నాబార్డు
c) రాష్ట్ర సహకార సింఘాల రిజిష్ట్రారు d) భరత
ప్రభుత్వము
7. DCCBలు ప్రాధమికింగా ఆయా రాష్ట్రల సహకార సింఘాల చట్ట
పరిధిలో వుింటాయి. కాని అవి బ్యాింకిింగ్ వ్యాపారము చేయడిం వలన
ఏ చట్ట పరిధిలో పని చేస్తాయి?

93
 a) రిజర్వు బ్యాింకు చట్టము-1934 b) ప్రాింతీయ
గ్రామీణ బ్యాింకు చట్టము-1976
c) బ్యాింకిింగ్ రెగ్యులేషన్ చట్టము-1949 (సహకార సింఘాలకు
అన్వయిించే మేరకు) d) పైవేవీకావు.
8. నాబార్డు బ్యాింకు అర్హత కలిగిన DCCBల తరపున రాష్ట్ర సహకార
బ్యాింకుకు స్వల్పకాలిక ఋతు ఆధారిత వ్యవసాయ
కార్యకలాపాలకు, ఎవరికి అింతిమింగా చేరాలని రేఫైనాన్స్
అిందచేస్తుింది?
a) PACS b)నేత సింఘాలు c) సహకార సమాఖ్యలు
d) పైవేవీకావు.
9. ప్రొ. వైద్యనాధన్ పునరుజ్జేవ పధకము అమలు చేయడిం వలన చాలా
PACSలు
a) ఆర్ధికింగా నిలదొక్కుకున్నాయి b) మూత
పడ్డాయి
c) బలహీన పడ్డాయి d) (b) మరియు (c)
10. PACS లను బహుళార్ధ సాధక కేింద్రాలుగా అభివృద్ధి చేయడానికి,
నాబార్డు ఏ నిధి నుించి సహాయము అిందిస్తుింది?
a) ఉత్పత్తి దారుల రైతు సింఘాల అభివృద్ధి నిధి b) సహకార
అభివృద్ధి నిధి
c) వ్యవసాయ మౌలిక సదుపాయాల కల్పన నిధి d) పైవేవీకావు.

సమాధానాలు: 1. - a 2. - b ౩. - c 4. - d 5. - b
6. - c 7. - c 8. - a 9. - a 10. - a.

2.6. దీరఘకాలిక సహకార పరపత్త వ్యవ్సథ – (SCARDB) రాష్ట్ర సహకార

వ్యవ్సాయ గ్రామీణావృవ్ృధి క బ్యద్కు, మరియు (PCARDB) ప్రథమిక

సహకార వ్యవ్సాయ గ్రామీణావృవ్ృధి క బ్యద్కుల -పాత్ర-విధులు.

2.6.1 నేర్చుకోవలసిన లక్ష్యములు/ విధులు

ఈ పాఠ్యాింశము చదవడిం ద్వారా రైతులకు మధ్యకాలిక/దీర్ఘకాలిక
పెట్టుబడి రుణాలు అవసరమని, మీకు తెలుస్తాయి. ఈ దీర్ఘకాలిక
ఋణాల అవసరాలను, PLDB, SLDB లు (ఇప్పుడు PCARDB మరియు SCARDB
లుగా పిలువబడే సింస్థలు తీరుస్తాయి.

2.6.2 పరిచయము

94
 వ్యవసాయ రింగానికి స్వల్పకాలిక, మధ్యకాలిక, దీర్ఘకాలిక ఋణ
సౌకర్యాలు అన్నీ కావలసినదే. 20వ శతాబ్దము మొదట్లో
బ్యాింకిింగ్ సౌకర్యాలు అింతగా విస్తరిించనిందున, రైతులు, బావులు
తవ్వటానికి, చెరువుల నుించి /నదుల నుించి నీరు తోడి పోయ్యటానికి
పింపుసెట్లకు , భూమి చదును చేసి అభివృద్ధి చేయడానికి, పిండ్లతోటలు
మొదలైనవి పెించటానికి ఎక్కువ మొత్తింలో ఋణాలు పొిందాలింటే
చాలా ఇబ్బింది పడేవారు. ఈ ఋణాలు, దీర్ఘకాలిం చెల్లిింపు కలిగి
వుిండటిం వలన రిస్క్ ఉన్న దీని భావిించి వాణిజ్య బ్యాింకులో వారు
ఋణాలు ఇవ్వడానికి ముిందుకోచ్చేవారు కాదు.
(LDB) భూమి అభివృద్ధి బ్యాింకుల చరిత్ర చాల పురాతనమైనది. 1920 లో
పింజాబ్ రాష్ట్రములోని ఝాింగ్ ప్రాింతములో మొదటి LDB
స్థాబిించబడినది. ఈ బ్యాింకుల వాస్తవమైన వేగము పుింజుకున్నది 1930
లో ల్యాిండ్ మార్టిగేజ్ బ్యాింకు చట్టము (భూమి తనఖా
బ్యాింకు) ఆమోదము పొిందిన తరువాతనే (భూమి అభివృద్ధి బ్యాింకును
మొదట్లో భూమి తనఖా బ్యాింకు అని పిలిచేవారు). అల్ ఇిండియా రూరల్
క్రెడిట్ సర్వే కమిటీ వాళ్ళు కనీసిం రాష్ర్తానికొక్క LDB
వుిండాలని సూచిించారు.
వ్యవసాయ క్రెడిట్ రివ్యు కమిటీ (ACRC) 1989 లో ఈ LDB లు పెద్ద
పాత్ర పోషిించాలని, వ్యవసాయాభివృద్ది, దాని అనుభింద అవసరాలు,
నిరుపయోగ భూముల అభివృద్దిక, వ్యవసాయేతర రింగాలకు కూడా
ఋణాలివ్వాలని సూచిించిింది. కాలక్రమిం ఈ బ్యాింకులు వ్యాపార
వివిధీకరణ చేపట్టి, 1982 లో నాబార్డు సూచిించిన మీదట, నిరుపయోగ
భూముల అభివృద్ధితో సహా అనేక వ్యవసాయ, గ్రామీణాభివృద్ధి
కార్యకలాపాలు చేపట్టిింది.

2.6.3 SCARDB /PCARDB ల లక్ష్యాలు

వ్యవసాయభివృద్దికి కృషి చేస్తూ వ్యవసాయోత్పత్తిని పెించడమే
ఈ బ్యాింకుల ప్రధాన లక్ష్యిం. ఈ SCARDB లు తమకు అనుభిందింగా
వున్నా PCARDB ల ద్వారా గాని, లేదా తమ శాఖల ద్వారాగాని
దీర్ఘకాలిక ఋణాలు అిందిస్తున్నాయి.

95
2.6.4 దీర్ఘకాలిక సహకార పరపతి వ్యవస్థ నిర్మాణము
ఈ విధానములో తమ స్వింత శాఖల ద్వారాగాని, PCARDB ల ద్వారా
(రెిండించల విధానము) గాని పని చేసేవి.

ప్రాథమిక సహకార వ్యవసాయ గ్రామీణాభివృద్ధి బ్యాింకులు

(PCARDB).
అన్నీ PCARDB లు రాష్ట స్థాయి లో SCARDB కి అనుసింధానిించబడి
వుింటాయి. కొన్ని రాష్ట్రాలలో SCARDB ఒక్కటే తమ
శాఖాలు/ఉపశాఖలద్వారా సేవలిందిస్తుిండేవి.
ఈ బ్యాింకులు మొదట్లో జిల్లాలోని ఒకటి రెిండు తాలుకాలకు
సేవలిందిించేవి. ప్రస్తుతము ఒక బ్లాకు ను అభివృద్ధి చేయడానికి
వ్యవస్థీకృతమైింది. భూమి కలవారిందరూ ఇిందులో సభ్యులుగా చేరి తమ
భూమిని తనఖా పెట్టి ఋణాలు తీసుకోవచ్చు. భూమి హక్కు దారు ‘A’
తరగతి సభ్యుడుగాను అదే భూమిలో వేరే ఇింకెవరికైనా ప్రయోజనము
వుింటే అతనిని ‘B’ తరగతి సభ్యుడు గానూ చేర్చుకుింటారు.

రాష్ట్ర సహకార వ్యవసాయ, గ్రామీణాభివృద్ధి బ్యాింకు (SCARDB)

ఇిందులో సభ్యులుగా PCARDB లు ఉిండవచ్చు మరియు వ్యక్తులు కూడా
వుిండవచ్చు. ఈ బ్యాింకు PCARDB ల ద్వారాగాని ; లేదా తమ స్వింత
శాఖల ద్వారాగాని దీర్ఘకాలిక ఋణాలు మింజూరు చేస్తారు. ఈ
బ్యాింకు డిబెించర్ల ద్వారా నిధులు సేకరిస్తుింది. నాబార్డు, LIC
సింస్థలు ఈ డిబెించర్లకు పెద్ద మొత్తాలలో వాటాలు చెల్లిించాయి.
ఈ బ్యాింకుకు నాబార్డు రిఫైనన్స్ సహకారము అిందిస్తుింది.

2.6.5 SCARDB మరియు PCARDB విధి విధానాలు

ఈ SCARDB, PCARDB ల పేరు చివరన ‘బ్యాింకు’ అనే పదిం వున్నా కుడా,
బ్యాింకిింగ్ రెగ్యులేషన్ చట్టము – 1949 ప్రకారము ఇవి బ్యాింకులు
కావు. ఇవి రిజర్వు బ్యాింకు చట్టము -1934 లోని రెిండవ షెడ్యులులో
చేర్చబడునిందున రిజర్వు బ్యాింకు నుించి ఎింటువింటి సౌకర్యములు
అిందవు.
ఉత్తరప్రదేశ్ వింటి రాష్ట్రాలలో ఏక కేింద్రీక (unitary) విధానములో
ఒక్క UPSCARDB మాత్రమే ఉన్నది. ఈ బ్యాింకు ప్రతి జిల్లాలో
వున్న తమ శాఖాల ద్వారా పనిచేస్తుింది. పశ్చిమబెింగాల్, ఒరిస్సా
లాింటి రాష్ర్టాలలో జిల్లా /బ్లాకు/తాలుకా స్థాయిలో PCARDB లు,
ఇవి అనుసింధానిచబడి రాష్ట్ర స్థాయిలో SCARDB లు, రెిండించేల
విధానింలో పనిచేస్తున్నాయి. SCARDB లు తమకు అనుసింధానిచబడిన
PCARDB ల కార్యకలాపాలను సమన్వయపరచుకుింటాయి.
సాధారణ డిబెించర్లు లేదా ప్రత్యేక డిబెించర్ల ద్వారా తమ కొరకు,
PCARDB ల కొరకు కూడా నిధులు సేకరిస్తాయి. ఈ బ్యాింకులు ఇచ్చిన

96
 ఋణాలకు , అప్పుదారులు తనఖా పెట్టిన భూమీ యే హామీ, దీనిని
ఫలవింతమైన తనఖాగా పిలుస్తారు. డిబెించర్లు విడుదల చేయడానికి దీనిని
భద్రమైన తాకట్టుగా ఉపయోగిించుకుింటారు.
 రాష్ట్ర సహకార బ్యాింకులు, DCCB లు PACS లలాగా ఈ SCARDB లు
PCARDB కూడా సహకార పరపతి సింఘలే కావున ఆయా రాష్ర్టాల సహకార
సింఘాల చట్టము క్రిింద రిజిష్టరు అవుతాయి. వీటిని రాష్ట్ర
సహకార సింఘాల రిజిష్ట్రారు నియింత్రిస్తూ పర్యవేక్షిస్తారు.
 నాబార్డు వారు ఈ SCARDB లను స్వచ్ఛిందింగా ఇన్స్పెక్షన్
చేస్తారు. అదే రాష్ట్ర సహకార బ్యాింకులను, DCCB లను,
బ్యాింకిింగ్ రెగ్యులేషను చట్టము ప్రకారము చట్టబద్దింగా
ఇన్స్పెక్షన్ చేస్తారు.
 ఈ బ్యాింకుల ఋణాలు వ్యవసాయింలో రైతుల మూలధన కిమ్మత్తును
(capital formation) పెించుతాయి. చాల కాలము తిరిగి వాడుకునే
పింపుసెట్లు, బావుల తవ్వకము, ట్రాక్టర్లు మొదలైనవి.
ఋణముతీరిన తరువాత కూడా రైతులకు ఆదయ వనరులగానే ఉిండిపోతాయి.
 ఈ బ్యాింకులకు నిధులు వచ్చే మార్గము
ఈ క్రిింది విధానాల ద్వారా SCARDB లు నిధులు సేకరిస్తాయి.
1. వాటాధానము
2. డిబెించర్లను (ఋణ పత్రమును) విడుదల చేయుట
3. నాబార్డు నుిండి ఋణాలు
4. ప్రభుత్వము నుిండి సబ్సిడీలు విడుదల
5. 1 సింవత్సరము ఆ పైన కాలపరిమితితో ఫిక్సేడ్ డిపాజిట్లు
 డిబెించర్ల (ఋణ పత్రములు) విడుదల వలన వచ్చేదే ఈ బ్యాింకులకు
ప్రధాన ఆదయ వనరు. డిబెించర్ అనేది ఒక ఋణ పత్రము లేదా బాిండు.
ఇిందులో ప్రజల నుించి/ సింస్థల నుించి ఋణము తీసుకున్నట్లు, దాని
చెల్లిింపునకు సింబింధిించిన నిబింధనలు ఉింటాయి ఉదా: అసలు, A ఎింత
వడ్డీ రేటు ఎింత కాలము తరువాత చెల్లిింపు జరిగేది, మొదలైనవి ఋణ
వివరాలు ఉింటాయి. సాధారణింగా ఇవి 7 నుించి 15 సిం” ల కాలపరిమితిలో
విడుదల చేస్తారు. ఈ బ్యాింకులు ఇచ్చే ఋణాలు కూడా
దీర్ఘకాలికఋణాలు కాబట్టి, 7 నుించి 15 సిం” ల డిబెించర్ల ద్వారా
వనరులు సేకరిించుట సరియైన చర్య. ఈ నిధులు, ఇింత కాలానికి,
బ్యాింకులో వుింటాయని హామీ ఇస్తుింది.

2.6.6 SCARDB /PCARDB లు ఏ అవసరాలకు ఋణాలిస్తారు

SCARDB /PCARDB లు సాధారణింగా 5 సిం” ల పైన చెల్లిింపు కాలముకలిగిన,
వ్యవసాయ, దాని అనుబింధ కార్యకలాపాలకుకు, పిండ్లతోటల
పెింపకమునకు, వ్యవసాయేతర రింగానికి, గ్రామీణ గృహ నిర్మాణమునకు

97
 నిరుపయోగ భూముల అభివృద్ధి ఋణాలివ్వడమే ఈ బ్యాింకుల ప్రధాన
లక్ష్యము.
అిందుచే ఈ SCARDB /PCARDB ల ద్వారా మౌలికింగా 3 భాగాలూ
చెయ్యవచ్చు. (1) వ్యవసాయ రింగము (2) వ్యవసాయేతర రింగము (3)
గ్రామీణ గృహ నిర్మాణమునకు ఋణాలిస్తారు.
అప్పుదారులకు ఋణాలు మింజూరు చేసేటప్పుడు గమనిించే విషయాలు: భూమి
విలువ, BCR/IRR లెక్కిించుట( ప్రాజెక్ట్ లాభదాయకకతను నిర్ణయిించే
విధానము) వాస్తవిక చెల్లిింపు విధానము, వద్దిరేటు, ఋణస్థనన కాలము
(Moratorium) మొదలగున్నవి.

డిపాజిట్లు సేకరిించుట
SCARDB ల వనరులను పెింపొిందిించుకొనుటకు, ఈ బ్యాింకులో ఋణాలు
తీసుకున్నవారి దగ్గర నుించి, ఋణాలు తీసుకొని వారి దగ్గర నుించి
డిపాజిట్లు సేకరిించడానికి రిజర్వు బ్యాింకు అనుమతినిచ్చిింది.
SCARDB లు వివిధ రకాల డిపాజిట్ పథకాలను తయారు చేసి 1 సిం” ము లోపు
చెల్లిింపు కలిగినడిపాజిట్లు స్వీకరిస్తున్నారు.

2.6.7 ఆిందోళన కలిగిించే విషయాలు

స్వల్పకాలిక/దీర్ఘకాలిక సహకార పరపతి వ్యవస్థలకు ఎన్నికైన పాలక
వర్గ సభ్యులచే నడిపిించాలి, నాబార్డు పదే పదే చెబుతున్నప్పటీకి,
ఇింకొన్ని రాష్ట్ర ప్రభుత్వాలు, ఎన్నికైన పాలకవర్గాలను త్రోసి
రాజని, అధికారులతో నడిపిస్తున్నారు.
స్వల్పకాలిక/దీర్ఘకాలిక సహకార పరపతి వ్యవస్థలు రెిండు కూడా
కొన్ని సమస్యలతో సతమవుతున్నాయి. ఉదా: తక్కువ వనరులు,సుపరిపాలన
లేకపోవడిం, పై స్తాయి సింస్థలపై ఎక్కువగా ఆధారపడటిం, సింస్థల
ఖాతాలలో సమతుల్యత లేకపోవడిం, వ్యాపార వివిధీకరణ లేకపోవడిం,
తక్కువ వసూళ్ళు, అధికమైన సించిత నష్టాలు, సిబ్బిందిలో వృత్తి
నైపుణ్యాలు పెరగపోవడిం, బలహీన సమాచార వ్యవస్థ, అింతర్జాలో
నియింత్రణలు సరియైన స్థాయిలో లేకపోవడిం మొదలైనవి. వీటి
మూలింగా ఈ సింస్థలు నష్టాల ఊబిలో కూరుకుపోతున్నాయి.
వాణిజ్య బ్యాింకులు, ప్రాింతీయ గ్రామీణ బ్యాింకులు దీర్ఘకాలిక
ఋణాలను రైతులకు విరివిరిగా అిందిస్తూ ఈ SCARDB లకు PCARDB లకు
పోటిగా నిలిచాయి. అిందుచేత, దీర్ఘకాలిక సహకార పరపతిలో పనిచేసే
వ్యవస్థ కాలానుగుణింగా అన్నీ రింగాలలో మార్పు చెిందకపోతే, ఈ
దీర్ఘకాలిక సహకార పరపతి వ్యవస్థ చరిత్రలో కలిసిపోయే
ప్రమాదము ఉన్నది.

SCARDB కి ఇచ్చే రిఫైనన్స్ విధానములో మార్పులు

98
 ఇింతకుముిందు ఈ SCARDB లు విడుదల చేసిన డిబెించర్ల కు
తోడ్పాటునివ్వడిం ద్వారా (Contribution) నాబార్డు వారు, ఈ పద్దతి
మారిపోయి, రిఫైనన్స్ ని టర్మ్లోను లాగాయివ్వడిం
మొదలుపెట్టారు. SCARDB తాము ఇచ్చే మొత్తిం ఋణాలలో 90 శాతము,
రిఫైనన్స్ పొిందుతాయి. దీనికి రాష్ట్ర ప్రభుత్వము గ్యారింటీ
ఇవ్వవలసి ఉింది.
సిబ్బింది వృత్తి నైపుణ్యాలను పెింపొిందిించటానికి నాబార్డు
సాఫ్ట్ కాబ్ (SOFTCOB) పథకము క్రిింద SCARDB యొక్క చిన్న
స్థాయి శిక్షణ కేింద్రాలకు (JLTCS) ఆర్థిక సహాయము
అిందిస్తున్నది.
2018-19 సిం” లో నాబార్డు నుిండి SCARDB లు పొిందిన రిఫైనన్స్ రు. 1936
కోట్లు కాగా, అది 2019-20 సిం” కి రు. 2147 కోట్లకు పెరిగిింది.

2.6.8 సారాింశము
దీర్ఘకాలిక సహకార పరపతి వ్యవస్థలో తాలూకా/బ్లాక్ స్థాయిలో
PCARDB లున్నూ, రాష్ట్ర స్థాయిలో SCARDB లు పనిచేస్తాయి.
సమాఖ్య స్పూర్తి (federal) ననుసరిించి PCARDB లు SCARDB లకు
అనుసింధానిించబడి వుింటాయి. ఏకీకృత (unitary) వ్యవస్థలో SCARDB తమ
శాఖలతోనే రాష్ట్రిం మొత్తము సేవలు అిందిస్తుింది. ఈ రెిండు
సింస్థలు కూడా ఆయా రాష్ట్రాల సహకార సింఘాల చట్టము కిింద
రిజిష్టరు అవుతాయి. PCARDB లు SCARDB లకుఅిందిించే టర్మ్ లోన్స్
(కాలపరిమితి ఋణాలు) వలన వ్యవసాయపింటలు, పిండ్ల ఉత్పత్తి,
తేయాకు, కాఫీ, రబ్బరు తోటల సాధారణ/ప్రత్యేక పెింపకాలు,
ఉత్పత్తి పెరిగిింది. డిబెించర్లను విడుదల చేయడిం ద్వారా SCARDB లు
నిధులను సమకుర్చుకుింటాయి. వీటిలో ప్రత్యేక డిబెించర్లకు
తోడ్పాటు (Subscribe) ఇచ్చి నాబార్డు రిఫైనన్స్ అిందచేసేది. 2011
సెప్టెింబర్ నుిండి ఈ రిఫైనన్స్ ని టర్మ్ లోన్స్ (కాలపరిమితి
ఋణాలుగా) నాబార్డు అిందిస్తున్నది. వ్యవసాయరింగింలో ఆర్థిక
ఆస్తుల కల్పనకు SCARDB లు సహాయ సహకారాలు అిందిస్తున్నాయి.
వాణిజ్య బ్యాింకుల నుిండి, ప్రాింతీయ గ్రామీణ బ్యాింకుల నుిండి
వచ్చే పోటీని తట్టుకోవడానికి, PCARDB /SCARDB లు తమ విధానాలను
మెరుగుపరచుకొని, రైతులకు దీర్ఘకాలిక ఋణాలు అిందిించడింలో
పుర్వవైభానాన్ని చేరుకోవాలి.

2.6.9 ప్రధాన పదాలు – అర్ధాలు

Mortgage : మార్టి గేజి – ఋణదాత పేరు మీద ఋణగ్రహిత తన
స్థిర ఆస్తులు/భూమిపై వున్నా హక్కును
బదలాయిించేిందుకు ఈ విధానాన్ని ఉపయోగిస్తారు.

99
 PCARDB ల /SCARDB ల నుిండి ఋణాలు తీసుకునే రైతులు
తమ భూమిపై తమకున్న హక్కును PCARDB ల /SCARDB ల
పేరు మీద బదలాయిస్తారు.
Debenture : డిబెించర్. ఇది ఒక ఋణ పత్రము, ప్రజల నుిండి
సింస్థల నుిండి ఋణాలు సేకరిించడానికి
ఉపయోగిస్తారు.దీన్ని ఋణాలు సేకరిించి సింస్థలు
విడుదల చేస్తే ఇతర వ్యక్తులు, సింస్థలు కొనుగోలు
చేస్తారు.
దీర్ఘకాలిక ఋణాలు : ఋణము చెల్లిింపు కాలము 5 సిం” ల పైన 15
సిం” లోపు ఉిండే ఋణాలు.
Capital Formation : మూలధన ఆస్తుల స్థిరీకరణ పొదుపు ద్వారా
మూలధనము ఏర్పాటు, ఆదాయాన్ని సమకూర్చే
ఆస్తులను ఏర్పాటు చేసుకొనుట.
Collateral Security : అదనపు హామీ ఆస్థి /ఆస్తుల హామీతో వుింటే ఋణ
పత్రము.

2.6.10 సింకేతాక్షరాలు
SLDB : రాష్ట్ర భూమి అభివృద్ధి బ్యాింకు
PLDB : ప్రాథమిక భూమి అభివృద్ధి బ్యాింకు
LIC : జీవిత భీమ సింస్థ
RBI : భారతీయ రిజర్వు బ్యాింకు
NABARD : జాతీయ వ్యవసాయ గ్రామీణాభివృద్ది బ్యాింకు
CS Act : సహకార సింఘాల చట్టము
RCS : రాష్ట్రాల సహకార సింఘాల రిజిష్ట్రార్
S.T Loan : స్వల్పకాలిక ఋణము
LT Loan : దీర్ఘకాలిక ఋణము
B. R. Act : బ్యాింకిింగ్ రెగ్యులేషన్ చట్టము
SOFTCOB : Scheme of Financial Assistance for Training of Cooperative
Personnel (సహకార బ్యాింకుల సిబ్బింది శిక్షణావసరములకు
ఆర్థిక సహాయము అిందిించే పథకము)

2.6.11 మీ ప్రగతిని పరీక్షిించుకోిండి.

1. రైతుల దీర్ఘకాలిక ఋణ అవసరాలను దీర్ఘకాలిక సహకార పరపతి

వ్యవస్థ ద్వారా అిందిస్తారు.
(a) PCARDB (b) SCARDB (c) ప్రాింతీయ గ్రామీణ బ్యాింకులు (d)
(a) మరియు (b)

100
 2. ఏ చట్టము ఆమోదిించిన తరువాత భూమి అభివృద్ధి బ్యాింకులు (LDB
లు) – ARDB (వ్యవసాయ గ్రామీణాభివృద్ది బ్యాింకులు
స్థాపిించారు?
(a) భూమి తనఖా బ్యాింకుల చట్టము – 1930 (b) భూమి అభివృద్ధి
బ్యాింకుల చట్టము- 1930
(c) సహకార సింఘాల చట్టము (d) ప్రాింతీయ గ్రామీణ
బ్యాింకుల చట్టము

3. అప్పుదారు భూమిని తనఖా పెట్టి ఋణము తీసుకునేటప్పుడు

ఎటువింటి తనఖా కిింద చేస్తారు
(a) రిజిష్టరు మార్టిగేజి (b) ప్రభావశీలమైన
మార్టి గేజ్
(c) తగిన న్యాయబద్దమైన మార్టిగేజ్ (d) సామాన్య
మార్టిగేజ్

4. PCARDB లు SCARDB లు ఆయా రాష్ట్రాల సహకార సింఘ చట్టాల

క్రిింద రిజష్టరుఅవుతాయి. వాటిని ఉపనిబింధనలు వాటికుింటాయి,
వారిని నియత్రిించి, పర్యవేక్షిస్తారు.
(a) రాష్ట్ర సహకార బ్యాింకు (b) రాష్ట్రాల సహకార
శాఖా రిజిష్ట్రారు
(c) భారతీయ రిజర్వు బ్యాింకు (d) భారత ప్రభుత్వము

5. SCARDB ల వనరులను పటిష్ట పరుచుకోవడానికి, రిజర్వు బ్యాింకు, ఆ

బ్యాింకులకు, ఋణాలు తిసుకున్నవారి నుించి, ఋణాలు తీసుకోనివారి
నుించి కూడా గ్రామీణ డిపాజిట్లు స్వీకరిించడానికి అనుమతి
ఇచ్చిింది. SCARDB లు తమ దైనశైలిలో డిపాజిట్ సేకరణ పథకాలు
రూపొిందిించి ఫిక్సేడ్ డిపాజిట్లు స్వీకరిస్తున్నారు.
(a) ఒక సింవత్సరిం లోపు చెల్లిింపబడేవి (b) ఒక సింవత్సరిం
తరువాత చెల్లిింపబడేవి
(c) మూడు సింవత్సరాల తరువాత చెల్లిింపబడేవి (d) 5 సిం” ల తర్వాత
చెల్లిింపబడేవి

సమాధానాలు: 1. - d, 2. - a, 3. - b, 4. - b, 5. - a.

101
 యూనిట్ -3

సహకార సద్ఘాల చట్ట (లు) నియమ లు – ఉప నిబద్ధ్నలు

– నిబద్ధ్నలు – సాధారయ ిద్శ లు

3.1. రిజిస్ట్రేషన్ – సభ్యత్ు మరియు నిరుహయ

Disclaimers (బాధ్యత లేదని ప్రకటన): వివిధ చట్టాలకు సింబింధిించిన అింశాలు,

నియమములు, ఉపనిబింధనలు అనేవి మార్పు చేయబడుటకు, తీసివేయబడుటకు,
సమీక్షిింప బడుటకు, సవరణలు చేయబడుటకు, న్యాయస్థానాలు ఆదేశాలను
పాటిించుటకు అవకాశిం కలిగి వుింటాయి. ఈ పాఠ్యాింశాలు పాలనా
వ్యవహారాలలో కాని న్యాయ స్థానాలలో చూపదగిన అింశాలు కావు. ఈ
పాఠ్యాింశాలకు సింబింధిించి అింశములు ఆచరణలో పెట్టేముిందు, తుది నిర్ణయిం
తీసుకునే ముిందు, ఆయా రాష్ట్రాల సహకార సింఘాల చట్టాలలోని నియమ
నిబింధనలను ప్రామాణికింగా తీసుకోవాలి.

3.1.1 నేర్చుకోవాల్సిన విషయయలు :

ఈ పాఠ్యాింశాము చదవడిం ద్వారా మీరు సహకార సింఘాల చట్టాలు,
సింఘాల రిజిస్ట్రేషను ఎలా జరుగుతుింది, సభ్యులకు సింబింధిించిన
హక్కులు, బాధ్యతలు, సింఘము యొక్క పని తీరు/ నిర్వహణ విధానము,
పాలకవర్గము యొక్క విధులు, సహకార సింఘాలకున్న వివిధ రకాల
ప్రత్యేక హక్కులు, రిజిస్టరు అయిన సహకార పరపతి సింఘాల ఆస్తులు,
నిధులకు సింబింధిించిన విషయాలు తెలుసుకోవచ్చు.

3.1.2 పరిచయము.
సహకార సింఘాల చట్టము (లు) ఆవిర్భావము:
సర్ ఎడ్డర్డులా కమిటీ సిఫారసులు, సహకార సింఘాల చట్టము 1904
రావడానికి మార్గనిర్దేశాన్ని చేశాయి. వ్యవసాయ పరపతి సింఘాలకు
ఈ చట్టము, చట్ట బద్ధత కల్పిించిింది. ఈ చట్టము 1912లో
సవరిింపబడి సహకార పరపతి వ్యవస్థ విస్త్రుత పరచి, పరపతేతర సహకార
సింఘాల ఏర్పాటుకు మార్గము సుగమిం చేసిింది. 1919లో వచ్చిన పరిపాలన
సింస్కరణలు (మాింటేగ్, చేమ్స్ ఫర్ట్ సింస్కరణలుగా ప్రాచుర్యము
పొిందాయి) వలన పెద్ద పెద్ద ప్రాింతాలు అయిన (ఆరోజుల్లో
ప్రావిన్స్ – ప్రాింతము అనేవారు. అప్పటికిింకా రాష్ట్రాల
వ్యవస్థ మన దేశింలో లేదు). బొింబాయి (ఇప్పుడు ముింబాయి) 1925లో,
మద్రాసు (ఇప్పుడు చెన్నై) 1932లో, బీహారు 1934లో, ఒరిస్సా (ఇప్పుడు

102
ఒడిస్సా) 1935 లో అప్పటి వరకు కేింద్ర చట్టాల స్థానింలో తమ
స్వింత సహకార చట్టాలను రూపొిందిించుకున్నాయి. మన రాజ్యాింగాన్ని
అనుసరిించి మన దేశింలో కొన్ని శాఖలు కేింద్ర చట్టాలకు లోబడి,
కొన్ని శాఖలు రాష్ట్ర చట్టాలకులోబడి, కొన్ని ఉమ్మడిగాను ఉిండే
అవకాశిం ఉింది. అిందులో భాగింగా ‘సహకారము (Cooperation) రాష్ట్ర
జాబితాలో ఉన్నిందున, ప్రతి రాష్ట్రము తనదైన సహకార సింఘాల
చట్టాన్ని తయారు చేసుకుని వివిధ రకాలను సింఘాలను, అవి పరపతి
సింఘాలు కాని, పరపతేతర సింఘాలు గానీ, సేవా సింఘాలు గానీ)
నియింత్రిించడానికి నియమ నిబింధనలను రూపొిందిస్తారు. తరువాత కాలింలో
1990లో ఏర్పాటు చేసిన ఎక్స్పర్ట్ గ్రూపు (ప్రతిభాశాలుర సింఘము)
సూచనల మేరకు, భారత ప్రభుత్వము వారు 2002 లో బహుళ సహకార సింఘాల
చట్టమును చేశారు. ఇది 2002 ఆగస్టు 19 నుిండి అమలులోకి వచ్చిింది.
రాష్ట్రాల సహకార సింఘాల చట్టము, ఒక సింఘము ఏర్పడిన దగ్గర నుించి
మూసివేయబడే వరకు ఉిండే అన్ని అింశాలకు తగిన నిబింధనలు కలిగి వుింటుింది.
ఈ చట్టాన్ని దృష్టిలో పెట్టుకుని ప్రతి సహకార సింఘము తన
‘ఉపనిబిందనావళి’ని తయారు చేస్తుింది.
సహకార సింఘాల చట్టము – నియమములో నిబింధనలు – ఉప నిబింధనావళి
గురిించి ముిందు ముిందు తెలుసుకుిందాము.

సహకార సింఘాలలో రిజిస్ట్రేషన్ – సభ్యత్వము:

ఏ సింఘమైతే తన ప్రధాన లక్ష్యముగా (i) సభ్యుల ఆర్ధిక ప్రగతిని
ప్రోత్సహిస్తుిందో (ii) ప్రజాస్వామ్య పద్దతిలో సహకార
సూత్రాలపై నడుస్తుిందో, సింఘ కార్యకలాపాలను అమలు చేస్తుిందో,
అటువింటి సింఘము, ఈ చట్టము క్రిింద రిజిస్టరు చేసుకోవచ్చు.

రిజిస్ట్రేషన్ చేసుకునే విధానము:

 కొింత ప్రధానమైన సమాచారముతో కూడిన ఆమోదిించబడిన దరఖాస్తు.
 ఉపనిబింధనావళి – మూడు కాపీలు.
 10 మిందికి తక్కువ కాకుిండా సభ్యుల సింఖ్య.
 సభ్యుల వయస్సు 18 సింవత్సరాలకు తక్కువ వుిండకూడదు.
 ఇది పరపతి సింఘమైతే, దరఖాస్తు దారుడు, ప్రాధమికింగా సింఘ
సభ్యుడై ఉిండాలి.
రిజిస్ట్రేషన్ – పరిమిత బాధ్యత/ అపరిమిత బాధ్యత ఈ సింఘాలు
“పరిమిత బాధ్యత” (Limited Liability) తో కాని “అపరిమిత బాధ్యత”
(Unlimited Liabilities) తో కాని రిజిస్టరు చేసుకొనవచ్చును.

రిజిస్ట్రేషన్ దృవీకరణ పత్రము:

103
సింఘము, సహకార సింఘాల చట్టము కిింద రిజిస్టరు అయినట్లుగా,
రాష్ట్ర సహకార సింఘాల రిజిష్ట్రారు ఇచ్చే ధృవీకరణ పత్రము
(Certificate).

రిజిస్ట్రేషన్ యొక్క ప్రయోజనము:

సింఘము రిజిస్టరు అయినిందువలన, ఒక చట్టబద్ద సింస్థగా
గుర్తిించబడుతుింది. వ్యాపార సింస్థగా గుర్తిించ బడుతుింది. ఏదైనా
వ్యాజ్యము తలెత్తిన యెడల న్యాయ స్థానములో కేసులు
వేయవచ్చు/ వేయబడవచ్చు.

సహకార సింఘాల చట్టానికి సవరణలు:

ఉపనిబింధనావళికి ఏవైనా సవరణలు చేయదలచుకుింటే, ఆ సవరణలు ఈ
చట్టము కిింద రిజిస్టరు కావలసి ఉింటుింది.
ఈ క్రిింద తెలిపిన సవరణలు చేయదలచుకుింటే, ఆ ప్రతిపాదిత సవరణలు
రాష్ట్ర సహకార సింఘాల రిజిష్ట్రారు గారి ఆమోదము పొిందవలసి
ఉింటుింది.
 సహకార సింఘాల చట్టమునకు, నియమములకు విరుద్ధింగా లేకపోతే.
 సహకార సూత్రాలతో విభేదిించక పోతే.
 సమింజసమైన వ్యాపార సూత్రాలకు అనుగూణింగా వుింటే.
 సభ్యుల ఆర్ధిక అభ్యున్నతిని ప్రోత్సహిించేవైతే.
 సామాజిక న్యాయానికి భింగకరింగా లేకుిండా వుింటే....

ఇలా రాష్ట్ర సహకార సింఘాల రిజిష్ట్రారు, సవరణలను ఆమోదిించి

సవరణలను రిజిస్టరు చేసిన నకలు (Copy), దానికి సింబింధిించిన తాను సింతకము
చేసిన ధృవీకరణ పత్రము (Certified) లను ఆ సింఘానికి పింపుతారు. ఈ సవరణలు
సరిగా రిజిస్టరు అయినట్లుగా తెలియచేసే నిశ్చిత ఆధారమే ఈ
ధృవీకరణ పత్రము.

ఒక వేళ, ఏవైనా సవరణ (లు) రిజిష్ట్రారు గారి దృష్టిలో అవసరము లేదని

భావిించినచో, ఆ విషయము సింఘానికి తెలియచేసి, అతను సూచిించిన
సవరణలను అతను సూచిించిన రీతిలో, అతను సూచిించిన కాల పరిమితిలో
చేయమని సూచిించవచ్చు. సింఘములోని ఏ సభ్యుడైనా సవరణ (లు)
చేయాలని కోరితే, ఆ సవరణలు రిజిష్ట్రారుకి అింగీకారమైతే, ఆ సవరణలు
చేయమని సింఘానికి సూచిించవచ్చు.

ఒక వేళ ఏదైనా సింఘము రాష్ట్ర సహకార సింఘాల రిజిష్ట్రారు

విధిించిన గడువు లోపల ఆ సవరణను ఆమోదిింప చేసుకోలేక పోతే, రాష్ట్ర
సహకార సింఘాల రిజిష్ట్రారు గారు, ఆ సింఘము వారికి, వారి వివరణ
ఇచ్చుకునే అవకాశిం కల్పిించి ఆ సవరణను రిజిస్టరు చేసి, ఆ నకలును (Copy)

104
పై తాను సింతకిం చేసి, రిజిస్టరు పోస్టు ద్వారా ఆ సింఘానికి
పింపుతారు.

సహకార సింఘాల సభ్యులు:

సహకార సింఘము అింటేనే, సభ్యులచే ఏర్పాటు చేయబడి, సభ్యులచే
నడపబడి, సభ్యుల అిందరి ఆశలను, ఆశయాలను సాధిించుకునే సింస్థ.
అిందుచేత సహకార సింఘాల చట్టాలు, ఉపనిబింధనలు, సభ్యత్వానికి
సింబింధిించిన ఈ క్రిింద తెలిపిన అింశాలను కలిగి వుింటాయి.

సహకార సింఘ సభ్యుడుగా ఎవరు ఉిండవచ్చు?

 సహకార సింఘ వ్యాపార పరిధిలో నివసిించే వ్యక్తులు.
 సభ్యుడుగా బాధ్యతలు తీసుకోవడానికి సిద్దపడిన వ్యక్తులు.
 18 సింవత్సరాల పైబడిన వ్యక్తులు.
 ఎవరినైతే సహకార సింఘము అిందిించే సేవలు అవసరమో వారున్నూ, సింఘ
ఆశయాలకు/ ప్రయోజనాలకు భింగిం కలగిించని ప్రయోజనాలు కలవారు.
 గ్రామింలో నివసిించే చిన్నకారు/ సన్న కారు రైతులు, వ్యవసాయ
కూలీలు, పశువుల పెింపకిం దారులు, గ్రామీణ వృత్తుల వారు.

105
సభ్యులలో రకాలు:
 సానుభూతి సభ్యులు.
 నామమాత్ర సభ్యులు.
 సహ సభ్యులు.

సానుభూతి సభ్యులు:
 సింఘ లక్ష్యాలను నిజాయితీగా ప్రోత్సహిించే వారు, సభ్యుల/
పనివారి సింక్షేమాన్నీ కాింక్షిించే వారినెవరైనా సానుభూతి
సభ్యులుగా చేర్చుకోవచ్చు.
 అయితే మొత్తము సభ్యులలో, సానుభూతి సభ్యుల సింఖ్య 5%కి
మిించకూడదు.

నామమాత్రపు సభ్యులు:
సహకార సింఘముతో వ్యాపార లావాదేవీలు జరిపేవారు జరపదలచుకున్న
వారిని నామమాత్రపు సభ్యులుగా చేర్చుకోవచ్చు.
అయితే సానుభూతి సభులు, నామమాత్రపు సభ్యులు సింఘ లాభాలలో కాని,
ఆస్తులలో కాని ఎటువింటి వాటా (Share) ఉిండదు. మేనేజిమెింటు కమిటీలో
కూడా సభ్యులుగా ఉిండజాలరు.

సభ్యుల యొక్క హక్కులు – బాధ్యతలు:

 సభ్యుడు, సహకార సింఘములో సభ్యుత్వము / వాటా/ లేదా
ఉపనిబింధనావళిలో తెలిపిన విధింగా ఏదైనా ప్రయోజనము పొిందితే,
అతను మాత్రమె సభ్యుడుగా అతని హక్కును వినియోగిించుకోగలడు.
 నామ మాత్రము/ సానుభూతి/ సహా లేదా ఉమ్మడి సభ్యులెవరూ
ఓటుహక్కు కలిగియుిండరు.
 ఏ సభ్యుడైనా, సింఘము సాధికారతతో అడిగితే, ఆ మొత్తము
చెల్లిించక పోయినా, తన యొక్క సభ్యత్వ ప్రయోజనమును వేరే
పేరుమీద బదిలీ చేసినా, లేదా సింఘ అనుమతి లేకుిండా వేరే వారికి
బదిలీ చేసినా, ఆ సభ్యుడు, ఆ సింఘము యొక్క సర్వసభ్య
సమావేశములో ఓటిింగ్ హక్కు కలిగి యుిండడు.
 ఏదైనా సింఘము తాత్కాలికముగా పని చేయని స్థితిలో వుింటే, ఆ సింఘ
ప్రతినిధులకు, సహకార సమాఖ్యలో కాని, ఆర్ధిక సహాయము చేసే
బ్యాింకు/ సింఘములో కాని ఓటిింగ్ హక్కు ఉిండదు.
 ప్రతి సభ్యుడికి సహకార సింఘములో ఒకే ఒక ఓటు వేసే హక్కు కలిగి
వుింటారు. ఆ సభ్యుడు స్వయముగా వచ్చు ఓటు హక్కు వినియోగిించు
కోవాల్సిిందే. అతని తరపున వేరేవారు ఓటు వేయడిం కుదరదు.

106
 ప్రతి సభ్యుడు అతను కాని, అతనిచే అధికారము పొిందిన వారు కాని,
సింఘ కార్యకలాపాలను/ ఖాతాలను/ అకౌింట్ పుస్తకులను తనిఖీ
చేయవచ్చును.
 ప్రతి సభ్యునికి మేనేజిమెింటు కమిటీకి పోటీ చేసే హక్కు ఉన్నది.
 ఏ సభ్యునినైనా తొలగిించాలింటే, ముిందు అతనికి అతని వాదనలు
వినిపిించుకునేిందుకు అవకాశిం ఇచ్చి, వివరణ విన్న తరువాత గాని,
తొలగిించకూడదు.
 సమావేశాల గురిించి సమాచారము అతనికి అిందిించాలి.
 ఎవరైనా ఒక వ్యక్తి సింఘములో ఋణము కాని ఇింకేదైనా
ప్రయోజనము పొిందడానికి, సభ్యుడుగా చేరి, అిందులో వాటాలు
కొనుగోలు చేసిన తరవాత అతనికి ఋణము కాని, అతను అడిగిన
ప్రయోజనము కాని మింజూరు కాకపోతే, అతను చెల్లిించిన
వాటాధానమును (రెిండు సింవత్సరముల లోపు) తిరిగి చెల్లిించమనే
హక్కు కలిగి ఉన్నాడు.
 ఎవరైనా ఒక సభ్యుడు, సింఘము నుిండి తనకు రావలసిన బకాయిలను
పొిందడానికి వేరే ఎవరినైనా నామ నిర్దేశము చేయవచ్చు. సదరు నమ
నిర్దేశమును ఆమోదిించబడిన నమూనాలో ఉిండి, ఇద్దరు సాక్షుల
సింతకాలతో, సదరు సభ్యుడు సింతకిం చేయాలి.
 ప్రతి సభ్యుడు, తనకు సింఘము నుిండి చట్ట బద్ధముగా అిందవలసిన
అన్ని సేవలను పొిందవచ్చు. ఒకవేళ సరియైన కారణము లేక, ఆ
సభ్యునికి సేవలు అిందకపోతే, ఆ సభ్యుడు రాష్ట్ర సహకార సింఘాల
రిజిష్ట్రారుకు ఫిర్యాదు చేసి పరిష్కరిించుకోవచ్చు.
 ఒక సభ్యుడు తనకు సింఘములో వాటాలు తీసుకొని సింవత్సర కాలము
గడిచిన పిమ్మట సదరు వాటాలను వేరొక సభ్యునికి బదిలీ
చేయవచ్చును. దీనిని పాలక వర్గము ఆమోదిించవలసి ఉింటుింది.

సభ్యత్వము రద్దు/ కోల్పోవుట:

ఈ క్రిింద తెలిపిన సింఘటనలు/ సిందర్భములలో సభ్యుడు తన
సభ్యత్వమును కోల్పోవును.
 సభ్యుడు సింఘము నుిండి రాజీనామా చేసి, అది సింఘము ఆమోదము
పొిందినప్పుడు.
 సభ్యుడు తనకు సింఘములో వున్న మొత్తము వాటాలను/
ప్రయోజనములను వేరే సభ్యునికి బదలాయిించినప్పుడు.
 సభ్యుడు మరణిించినా, తొలగిించబడ్డా, వెడలగొట్ట బడ్డా.
 ప్రస్తుత సింఘ సభ్యత్వము పొిందుటకు ప్రాతిపదికగా వున్న
సింఘము/ సింస్థ రద్దు అయినప్పుడు.

సభ్యుల బాధ్యతలు:

107
రిజిస్టరు అయిన సహకార సింఘములో ప్రతి సభ్యుడు సింఘము పట్ల
కొన్ని బాధ్యతలు కలిగి యుిండును. అిందులో కొన్ని:
 ప్రతి సభ్యుడు సింఘ స్థాపన లక్ష్యములకై పని చేయవలెను.
 ఏ సభ్యుడు కూడా, సింఘ ఉద్దేశ్యములకు భింగిం కలిగిించే విధింగా
గాని, ఇతర సభ్యుల ప్రయోజనాలకు భింగిం కలిగిించే విధింగా గాని
ప్రవర్తిించరాదు.
 ఏ సభ్యుడు కూడా సభ్యత్వమునకు సింబింధిించిన రుసుము
చెల్లిించకుిండా, నియమ నిబింధనలకు లోబడి, ఆ కాల పరిమితి లోపల,
సింఘము యొక్క ప్రయోజనమును పొిందక పోయిన యెడల తన
సభ్యత్వ హక్కును వినియోగిించుకొన జాలడు.
 ఏదైనా సభ్యునిపై వ్యాజ్యము, దావా నడుస్తున్నప్పుడు, అవి
కొట్టివేయబడేింత వరకు, అతను సభ్యత్వ హక్కును
వినియోగిించుకొన జాలడు.
 ప్రతి సభ్యుడు తన సింఘానికి చెల్లిించవలసిన బకాయిలు
చెల్లిించాలి. అదే వ్యవసాయ పరపతి సింఘము అయితే, వ్యవసాయ
ఋణము తీసుకుని, రెిండు లేక ఆ పైన వాయిదాలు గడువు తేదిలోపు
చెల్లిించకపోతే, సదరు సభ్యుడు సింఘ కార్యకలాపాలలో ఓటిింగ్ కు
అనర్హుడు.
 ఏదైనా సభ్యుడు తన వ్యవసాయ పరపతి సింఘము ద్వారా తను
పిండిించిన వ్యవసాయ ఉత్పత్తులను మార్కెటిింగ్/ ప్రాసెసిింగ్
సొసైటీకి అమ్మకనునకు పెట్టినచో, ఆ వచ్చిన డబ్బుతో సదరు
సభ్యుడు తను ఋణము తీసుకున్న వ్యవసాయ సింఘ బకాయిలు ముిందు
చెల్లిించవలెను.
 ప్రతి సభ్యుడు తన సింఘ సర్వసభ్య సమావేశానికి హాజరు
జావాల్సిన బాధ్యత ఉన్నది. సర్వసభ్య సమావేశములో
ఏకగ్రీవింగా తీసుకున్న నిర్ణయాలకు ప్రతి సభ్యుడు బాద్యుడే.
 మునుపటి సభ్యుల బాధ్యత, చనిపోయిన సభ్యుని ఆస్థి:
(i) మునుపటి సభ్యుడు ఏ తేదీ వరకు సభ్యుడుగా ఉన్నారో ఆ తేదీ
వరకు అతనికి బాధ్యత ఉన్నది.
(ii) ఒక సభ్యుడెవరైనా చనిపోతే, అతని బాధ్యత చనిపోయిన తేదీ
నుిండి రెిండు సింవత్సరముల వరకు ఉిండును.
 ఏదైనా సింఘము మూసివేయబడ వలసి వస్తే, గత సభ్యుల బాధ్యత,
చనిపోయిన సభ్యుల ఆస్థి, మూసివేత ప్రక్రియ పూర్తి అయేింత
వరకు ఉిండును. అయితే సభ్యుల బాధ్యత, సింఘము మూసివేయ
బడేనాటికి వున్నా నాటికి వున్న సింఘమునకున్న అప్పులకున్నూ లేదా
చనిపోతే, చనిపోయే తేదీ నాటికి సింఘమునకున్న దానికి బాధ్యత
వహిించును.

108
  ఒకవేళ సింఘము ‘పరిమిత బాధ్యత’ షరతులో రిజిస్టరు అయితే, అది
మూసివేయ బడవలసి వస్తే, ఎింత వరకైతే సింఘ ఆస్తుల తరుగుకు/
కొరతకు తోడ్పాటు నిస్తారో అింత వరకే బాధ్యత కలిగియుిందురు.

3.1.3 సహకార సింఘాల నిర్వహణ

సహకార సింస్థలు సభ్యులచే నడపబడుచు, ఎన్నికైన సభ్యులచే నిర్వహణ
చేయబడే సింస్థలు. సహకార సింఘాలలో తుది నిర్ణయిం సర్వసభ్య
సమావేశముదే.
సర్వసభ్య సమావేశములో అిందరు సభ్యులు మెింబర్లే. వార్షిక
సర్వసభ్య సమావేశములో అిందరు సభ్యులే. ఈ సమావేశము
సింవత్సరమున కొకసారి ఈ క్రిింద విషయములపై నిర్ణయిం
తీసుకొనడానికి జరుగుతుింది.
 సింఘ కార్యకలాపాలకు ఆమోదము.
 మేనేజిమెింట్ కమిటీకి ఎన్నికలు జరుపుట.
 వార్షిక నివేదిక (తనిఖీని వేదిక) ఆడిట్ రిపోర్టులపై ఆమోదము,
నికర లాభముల పింపిణీ ఎలా చేయాలి? అనే విషయాలు.

ప్రత్యేక సాధారణ సమావేశములు:

ఒక సహకార సింఘము, ఆ రాష్ట్ర సహకార సింఘాల రిజిష్ట్రారు నుించి
ఆదేశాలు వచ్చిన నెలలోపు గాని, నిబింధనలు సూచిించిన సింఖ్యకు సరిపోను
సభ్యుల నుించి విజ్ఞాపన అిందిన నెల రోజుల లోపుగాని ప్రత్యేక
సాదారణ సమావేశము ఏర్పాటు చెయ్యాలి.
ఈ సొసైటీ అనుబింధింగా ఉన్న DDC బ్యాింకు వారు కోరిన మీదట కూడా ఈ
ప్రత్యేక సాధారణ సమావేశము ఏర్పాటు చేస్తారు. ఇలాింటి
సమావేశాలలో ప్రత్యేక అింశాలను మాత్రమే చర్చిస్తారు.
పాలక వర్గము/ బోర్డు/ మేనేజిమెింటు కమిటీ – నిర్మాణము – సహకార
సింఘాల చట్టము, నిబింధనలు పై కమిటీల నిర్మాణమునకు అవకాశిం
కల్పిించాయి. కొన్ని ఉదాహరణలు:
తమిళనాడు రాష్ట్ర సహకార సింఘాల చట్టములోని సెక్షను-33
ప్రకారము, ప్రతి రిజిస్టర్డు సొసైటీ యొక్క నిర్వహణ ఆ సింఘ
బోర్డుకు దాఖలు పరచబడినది. ఆ చట్టములోని నియమములు, నిబింధనలు, ఉప
నిబింధనావళి ననుసరిించి ఏవైతే బాధ్యతలు చేయాలని సూచిింపబదినవో ఆ
పనులన్నీ ఈ బోర్డు (పాలక వర్గము) చేస్తుింది.
మహారాష్ట్ర సహకార సింఘాల చట్టములోని సెక్షను 73 ప్రకారము,
ప్రతి సహకార సింఘ నిర్వహణ/ బాధ్యత, చట్టము ప్రకారము,
ఉపనిబింధనావళి ప్రకారము ఏర్పడ్డ కమిటీకి దఖలు పరచబడినవి. వీటి
ప్రకారము ఏవైతే బాధ్యతలు చేయాలని చెప్పబడినవో వాటినన్నిటిని
బోర్డు/ పాలక వర్గము చేస్తుింది.

109
ఆ సహకార సింఘము యొక్క ఉపనిబింధనావాళి, ఆ రాష్ట్ర సహకార సింఘాల
చట్టములోని నియమ నిబింధనలననుసరిించి ఈ బోర్డు/ పాలక వర్గము
ఏర్పాటు అవుతుింది.
రాష్ట్ర సహకార సింఘాల రిజిష్ట్రారు ఒక ఉత్తర్వు ద్వారా తన
క్రిింది హోదా అధికారు(ల)ను, ఈ పాలకవర్గ (బోర్డు) సమావేశాలకు
హాజరు కమ్మని ఆదేశిించవచ్చు. అట్టి అధికారుల సమావేశాలలో/
చర్చలలో పాల్గొనవచ్చు, కాని ఓటిింగ్ హక్కు కలిగి వుిండరు.
ఈ కమిటీకి/ బోర్డుకి/ పాలక వర్గానికి ఎింపిక అయ్యే సభ్యుడి
కాలపరిమితి మూడు సింవత్సరాలు.
ఈ కమిటీ సభ్యులు సమిష్టిగా/ వ్యక్తిగతింగా కూడా సింఘ
వ్యాపారానికి సింబింధిించిన కమిటీ నిర్ణయాలకు జవాబుదారీగా వుింటారు.
సింఘిం యొక్క నష్టదాయకతను చేసిన పనులకు/ ఏవైనా చెయ్యకూడని
పనులకు కూడా కమిటీ సభ్యులు వ్యక్తిగతింగా, సమిష్టిగా బాధ్యత
వహిస్తారు. ప్రతి సభ్యుడు, ఆ రాష్ట్ర ప్రభుత్వము సూచిించిన
నమూనాలో ఒక ఒప్పిందము (బాిండు) కొింత నియమిత కాలములోపల సింతకిం
చేసి సమర్పిించవలసి వుింటుింది. అల సమర్పిించక పోతే ఆ సభ్యుడు ఆ
కమిటీలో తన సభ్యత్వాన్ని వదులుకున్నట్టుగా భావిించబడుతుింది
(మహారాష్ట్ర సహకార సింఘాల చట్టము సెక్షన్ 73 ప్రకారము).
సహకార సింఘాల పునరుజ్జీవ పధకము ( ప్రొ. వైద్యనాధన్)లో తమ
నివేదిక/ సిఫారసుల చివరలో ఒక అనుబింధము జత చేయబడిింది. దానిలో ఈ
బోర్డు వారు చేయవలసిన ప్రధాన విధుల గురిించి
ప్రస్తావిించబడ్డాయి.

బోర్డు (పాలక వర్గము) – విధులు, బాధ్యతలు:

ఇిందులో చెప్పబడినట్లుగా పాలకవర్గము, తన విధులను బాధ్యతలను,
నియమ నిబింధనలకు లోబడి అిందులో చెప్పబడిన విధానములో (పద్దతిలో)
నిర్వహిించవలసి ఉింటుింది.
 సింస్థ యొక్క స్థాపనోద్దేశ్యములను అర్ధిం చేసుకొనుట,
సాధిించవలసిన లక్ష్యాలను ఎర్పరచుకోనుట, ఈ లక్ష్యాల
సాధిించుటలో ప్రగతిని సమీక్షిించుట.
 దీర్ఘకాలిక ప్రగతి ప్రణాళిక, వార్షిక ప్రణాళిక, ఆదాయ
వ్యయాల అించనాలు (Budget) తయారు చేయుట. ఈ సింఘాన్ని అవి
సాధిించే దిశగా నడిపిించుట.
 సేవలకు, నిధులకు, ఖాతాల నిర్వహణకు, సమాచార సేకరణకు, నివేదికల
సమర్పణకు, జవాబుదారీ తనానికి తగిన విధానాలు రూపకల్పన చేయుట,
ఆమోదిించుట, అవసరమైతే సవరిించుట.
 కార్యనిర్వహక సభ్యులను ఎింపిక చేయుట/ తొలగిించుట వారు
చేయవలసిన బాధ్యతలను గురిించి అవగాహన ఏర్పరచుట.

110
 సింఘ ముఖ్య కార్యనిర్వహణ అధికారిని నియమిించుట/ తొలగిించుట,
అతను చేయవలసిన విధులను అతనికి వివరిించుట.
 నిధుల సేకరణకు చర్యలు చేపట్టుట.
 స్థిరాస్తులను సింపాదిించుట/ అమ్మివేయుట.
 సింఘములో పనిచేసే ఉద్యోగుల నియామకాలకు, జీత భత్యాలకు, ఇతర
సర్వీసు నిబింధనలకు, క్రమశిక్షణ చర్యలపై, విధివిధానాలు తయారు
చేయుట.
 సింఘములో వుిండే ప్రతి డైరక్టరు అతని విధి నిర్వహణలో
పాటిించవలసిన విషయాలు.
 నిజాయితీగా, విశ్వాసింతో సింఘ అభివృద్ధికి కృషి చేయుట.
 యుక్తా యుక్త విచక్షణతో, తగిన వివేకముతో, ఇలాింటి
వ్యవస్థలలో పనిచేసే వ్యక్తుల లాగ పనిచేస్తూ తగిన
నైపుణ్యము, జాగరూకత, శ్రద్ద, తత్పరత కలిగివుిండాలి.
 ఏ డైరెక్టరు అయినా, నిధుల దుర్వినియోగము, నమ్మకము
పోగొట్టుకొనుట, సింఘ ఆదాయానికి నష్టిం కలిగిించే ఇింక ఏ ఇతర
చర్యలు చేసినా ఆ నష్టాన్ని భర్తీ చేసే బాధ్యత
వ్యక్తిగతింగా అతనిదే. ఆ ఆదాయ నష్టాన్ని భర్తీ చేసినింత
మాత్రాన, సింబింధిత రాష్ట్ర చట్టాలననుసరిించి క్రిమినల్
చర్యలు తీసుకోబడవన్న హామీ లేదు.
ఈ కమిటీ యొక్క ప్రాధాన్యత మహారాష్ట్ర సహకార సింఘాల
చట్టింలో ఈ విధింగా వివరిించబడినది.
 సొసైటీ, కమిటీ రెిండు కలిసి పనిచేయాలి. కమిటీ లేకుిండా సొసైటీ
పనిచేయజాలదు. కమిటీ పనిచేసేదే సింఘము యొక్క ఉన్నతి కోసిం.
ప్రతి సహకార సింఘ నిర్వహణ బాధ్యత కమిటీకి దాఖలు పరచినట్లుగా
మహారాష్ట్ర సహకార సింఘాల చట్టములోని సెక్షను 73 (1)లో
చెప్పబడినది. ఈ మేనేజిమెింటు చేసే ప్రభుత్వ విభాగానికి
సరియైన అధికారాలు లేకపోతే సింఘాన్ని సక్రమింగా నడపలేరు. ఈ
వ్యక్తుల సమూహాన్నీ కమిటీ అింటారు (Wasudeo Pandurang Mokhare Vs
Registrar, Cooperative Societies, 1989 C.T.J. 743 (D.B.).

రాష్ట్ర ప్రభుత్వ అధికారాలు:

రాష్ట్ర ప్రభుత్వము తన అధికారులను సహకార సింఘపు కమిటీ/ బోర్డుకు
నియమిించవచ్చు. ప్రభుత్వానికి ఇలా తన అధికారాలను నామ నిర్దేశము
చేసే అధికారము ఈ క్రిింది కారణాల వలన సింక్రమిస్తుింది.
 ప్రభుత్వము వాటాధనమును సమకూరుస్తుింది..
 వాటాధనమును పెించుకోవడానికి సింఘానికి సహకరిస్తుది.
 దిబెించర్లను సింఘము విడుదల చేస్తే, వాటికి ప్రభుత్వము హామీ
ఇస్తుింది.

111
  అప్పుల చెల్లిింపులకు హామీ ఇస్తుింది.
మొత్తము సభ్యులలో ముగ్గురుని కాని, 1/3 వింతు కాని ఏది తక్కువైతే
అింత మిందిని రాష్ట్ర ప్రభుత్వము తన తరపున నామనిర్దేశము
చేయవచ్చు. (తమిళనాడులో ఇలాగే ఉింది).

సింఘ కార్యదర్శి, జీతభత్యములు – విధులు:

 ప్రతి సింఘానికి ఒక కార్యదర్శి ఉింటాడు. సింఘము వారు అలా
కార్యదర్శిని నియమిించవచ్చు/ తొలగిించవచ్చు.
 ఈ కార్యదర్శిని (CEO) ముఖ్య కార్యనిర్వహణ అధికారి అని
పిలుస్తారు. ఇతను చైర్మన్ (సింఘ అధ్యక్షుడు) మేనేజిమెింటు
కమిటీ నియింత్రణలో పనిచేస్తాడు.

పాలక వర్గాన్ని/ కమిటీలను రద్దు చేయడింలో ప్రభుత్వ అధికారాలు:

ఈ క్రిింద తెలిపిన కారణాలతో ఎన్నికైన సింఘ పాలకవర్గాన్ని/
కమిటీని, రాష్ట్ర సహకార శాఖ రిజిష్ట్రారు రద్దు చేయవచ్చు.
 కమిటీ నిర్లక్ష్యింగా వ్యవహరిస్తున్నా, చేయవలసిన
చెల్లిింపులలో బకాయి పడ్డా, సింఘము యొక్క ప్రయోజనాలకు
భింగకరింగా ప్రవర్తిించినా.
 సహకార సింఘాల చట్టము, నియమములు, నిబింధనలు ఉప నిబింధనావళిలో
చెప్పబడిన అింశాల ప్రకారిం పని చేయకపోయినా.
 సహకార పరపతి సింఘమునకు చెల్లిించవలసిన బకాయిలలో 70%కి మిించి ఆ
సహకార సింవత్సరము లోపు చెల్లిించక పోయినా.
 ఋణము తీసుకున్న సభ్యులలో 70% మింది, గడువు లోపల చెల్లిించక
పోయినా (సహకార సింవత్సరము లోపల) అింతేకాక అటువింటి
పరిస్థితులలో సింఘ అధ్యక్షుడు, సభ్యులు అిందరూ రాజీనామా
చేయాలి.
 ఆ పరిస్థితులలో రాష్ట్ర సహకార సింఘాల రిజిష్ట్రారు, ఆ
సింఘాన్ని రద్దు చేసి, ఒక సింవత్సరిం పాటు ఆ సింఘ కార్యకలాపాలు
చూడటానికి ఒక పరిపాలకుడిని నియమిించవచ్చు.
 కాని ఇదే పరిస్థితి, DCCBలకు, రాష్ట్ర సహకార బ్యాింకుకు వస్తే,
ఈ విధింగా కమిటీని/ బోర్డును రద్దు చేయాలింటే రిజర్వు బ్యాింకు
వారితో ముిందస్తు సింప్రదిింపులు జరపాలి. (మహారాష్ట్ర సహకార
సింఘాల చట్టము సెక్షన్-78). ఈ క్రిింది పరిస్థితులలో తప్ప,
రాష్ట్ర సహకార శాఖ రిజిష్ట్రారు PACS కమిటీని రద్దు
చేయజాలడు.
 వరుసగా మూడు సింవత్సరాల పాటు సింఘానికి లస్టాలు వస్తుింటే.
 తీవ్రమైన ఆర్ధిక అవకతవకలు, ఆర్ధిక మోసాలు జరిగినప్పుడు.
 ఈ విధింగా చెయ్యమని కోర్టు ఆదేశిించినప్పుడు.

112
  సమావేశాలలో కోరిం [(Quorum) కనీసము హాజరు కావలసిన సభ్యుల
సింఖ్య] – లేకపోతే (మహారాష్ట్ర సహకార సింఘాల చట్టము –
సెక్షన్-78).

ప్రత్యేక అధికారి నియామకము:

రాష్ట్ర సహకార సింఘాల రిజిష్ట్రారు నివేదిక మీదగాని, లేదా వేరే
అనుమతిించబడిన అధికారి నివేదిక మీదగాని, రాష్ట్ర ప్రభుత్వము
కమిటీని రద్దు చేసి, ఒక ప్రత్యేక అధికారిని నియమిించవచ్చు, ఈ
అధికారి పదవీ కాలము అత్యధికింగా రెిండు సింవత్సరాలు, అవసరము
అనిపిస్తే ఇింకొక సింవత్సరము పొడిగిింపబడవచ్చు. ఈ అధికారి రాష్ట్ర
సహకార సింఘాల రిజిష్ట్రారు/ రాష్ట్ర ప్రభుత్వము అదుపాజ్ఞలకు
లోబడి పనిచేస్తారు. వీరు, ఆ సింఘ కమిటీ చెయ్యవలసిన బాధ్యతలన్నీ
నేరవేరుస్తుింటారు. ఇతను తన గడువు ముగిసేలోపుగా, ఆ సింఘానికి కొత్త
కమిటీని ఏర్పాటు చేయాలి.

ప్రజా ప్రయోజనాల దృష్ట్యా, అదేశాలిచ్చే అధికారము రాష్ట్ర

ప్రభుత్వానికి ఉన్నది:
సింఘ కార్యకలాపాలు, ప్రజా ప్రయోజనాలకు అనుగూణింగా లేకపోయినా,
సభ్యుల ప్రయోజనాలకు భింగిం కలిగిించేవిగా ఉన్నా, రాష్ట్ర
ప్రభుత్వము ఆ సొసైటీకి తగిన ఆదేశాలు జరీ చేయవచ్చు. ఆ ఆదేశాలను
ఆ సింఘము పాటిించితీరాలి.
రాష్ట్ర ప్రభుత్వ అధికారాలను, ఒక ప్రత్యేక G.O. (జి.ఓ.) ఉత్తర్వు
ద్వారా, రాష్ట్ర సహకార శాఖ రిజిష్ట్రారుకు బదలాయిస్తారు.

3.1.4 సహకార సింఘాలకున్న ప్రత్యేక హక్కులు

సహకార సింస్థలు అిందునా సహకార పరపతి సింస్థలు, రాష్ట్ర
ప్రభుత్వము ప్రోత్సాహముతో, వాటాధనముతో మరియు సహకార
స్ఫూర్తి కలిగిన సహకార వాదులతో నడుస్తున్నాయి. ఇతర ఋణ వితరణ
సింస్థలు లాగ కాకుిండా, సహకార పరపతి సింస్థలు (PACS, DCCBs and StCBs)
సహకార సింస్థల చట్టములు/ నియమ నిబింధనలు ద్వారా కొన్ని
ప్రత్యేక హక్కులు కలిగి ఉన్నాయి. అలాింటివి కొన్ని ఈ దిగువన
ఇవ్వబడ్డాయి.

సహకార సింఘపు ప్రధమ మోపుదల హాక్కు:

 సభ్య రైతులకు ఋణములు మింజూరు చేయబడి గడువు తేదీ నాటికి
చెల్లిించమని సొసైటీ కోరిన పరిస్థితులలో అతను ప్రస్తుత
సభ్యుడైనా, గత కాలపు సభ్యుడైనా, చనిపోయినా, అతని ఆస్తిపై
మొదటి మోపుదల హక్కు ఆ సొసైటీ కలిగి వుింటుింది.

113
 సభ్యుడు, సొసైటీలో ఋణము తీసుకుని చెల్లిించకపోతే, అతని
పింటలపై, వ్యవసాయ ఉత్పత్తులపై (ఈ పింటలు, ఉత్పత్తులు
సొసైటీ ఋణముతో సముపార్జిచినవి కాకపోయినా సరే) సదరు
సొసైటీకి ప్రధమ హక్కు కలిగి వుింటుింది.
 రిజిష్టర్డు సొసైటీ ఇచ్చిన మొత్తము ఋణముతో గాని, ఆ
ఋణములో కొింత మొత్తముతో గాని, సముపార్జిించిన, పశువులు, పశువుల
దాణా, వ్యవసాయ, పారిశ్రామిక ఉత్పత్తులు, యింత్ర పరికరములు,
తయారీకి ఉపయోగిించే ముడిసరుకులు, మొదలైన వాటిపై పన్నూ, లేదా
ఆ ముడి సరుకుతో తయారు చేసిన వస్తువులు కాని, కొన్న వస్తువులు
గాని, లేదా ఏదైనా వర్కుషాపు గాని, గోదాము కాని, లేదా ఆ ఋణముతో
చేసే వ్యాపారము గాని, నిర్మాణములు కాని మొదలైన
వాటిపైనున్నూ, సింఘము మొదటి హక్కు కలిగి ఉింటుింది.
 సొసైటీ నుించి ఋణము తీసుకునేటప్పుడు, సింఘానికి తనఖా పట్టిన
స్థిర, చరాస్తులు, అవి అప్పుదారు స్వాధీనింలో వున్నా కూడా, అవి
ఒకవేళ చనిపోయిన సభ్య ఋణ గ్రహీత యొక్క ఆస్తియైనా, ఆ
సింఘము మొదటి హక్కు కలిగియుింటుింది.
 ఋణము తీసుకునేటప్పుడు, సొసైటీకి తనఖాగా పెట్టిన ఆస్తిని,
సొసైటీ లిఖిత పూర్వక అనుమతి లేనిదే అమ్మరాదు, వేరే వారి పేరు
మీద బదిలీ చేయరాదు, మార్పిడి చేయరాదు. ఆ సింఘము ఉిండే
రాష్ట్రాలలో ఏ విధమైన చట్టాలున్నా సరే, పై విధముగా ఆస్తిని
అమ్ముట/ మార్పిడి చేయుట/ బదిలీ చేయుట చెల్లుబాటు కాదు.
 ప్రస్తుత సభ్యుడు గాని, గత కాలపు సభ్యుడు గాని, నియుక్తుడు
(Nominee) గాని, సింఘము నుిండి ఋణము తీసుకుని చెల్లిించనప్పుడు,
సొసైటీ కోరిన యెడల, పై వ్యక్తులు తమ ఆస్తిని, ఏ ప్రదేశింలో/
ఏ విధానములో స్వాధీనింలో ఉించాలి.
 ఒక సభ్యుని ఆస్తి తనఖాగా పెట్టుకుని, సింఘము ఋణము మింజూరు
చేస్తే, ఒకవేళ దానిపై ప్రభుత్వము “భూమి అభివృద్ధి ఋణముల
చట్టము-1883 (కేింద్ర చట్టము-1883 లో XIX భాగము) కిింద ఋణము
మింజూరు చేస్తే ఆ సభ్యుని ఆస్తి పై మొదటి హక్కు సింఘమునకే
ఉిందును.

సభ్యుని వాటాలపై/ ప్రయోజనములపై హక్కు మరియు మారుచెల్లు (Set

off).
 సింఘమునకు, ప్రస్తుత సభ్యుని నుించి గాని, గత కాలపు సభ్యుని
నుించిగాని, చనిపోయిన సభ్యుని నుించి గాని, బకాయి రావలసి
యున్నచో, సదరు సభ్యుల వాటాలపై, మూలధనము వడ్డీ పై,
డిపాజిట్లపై, వారికి చెల్లిించవలసి ఉన్న డివిడెిండు, బోనస్,

114
 లాభాలపై మారు చెల్లు (Set off) హక్కును ఉపయోగిించి తన బకాయి
రాబట్టుకోవచ్చు.

సింఘము నుిండి రావలసిన కొన్ని రకాల బకాయిలు రాబట్టుకోనుటకై

ఆర్ధిక బ్యాింకుకి “హక్కు” లేని అింశాలు.
 సొసైటీ తన రిజర్వు నిధుల నుిండి డిపాజిట్లు/ పెట్టుబడులుగా
పెట్టినవి.
 సింఘము వారి భవిష్య నిధికై పెట్టిన పెట్టుబడులు.
 సింఘ సిబ్బింది ప్రయోజనాల కోసిం పెట్టిన పెట్టుబడులు.
 గ్రాట్యుటీ నిధులు.

జప్తు చేయకూడనివి: వాటాలు, వడ్డీ,.... మొదలైనవి.

సహకార సింఘ సభ్యుడుగాని, ఉద్యోగి గాని ఏదైనా బాకీ
చెల్లిించాల్సి వచ్చినప్పుడు, ఏ కోర్టు ఆర్డర్/ డిక్రీ/ అవార్డు
ద్వారా గాని ఈ క్రిింద తెలిపినవి జప్తు చేయబడవు/ అమ్మ బడవు.
 సింఘము మూలధానములో భాగమయిన వాటాలు/ ప్రయోజనములు.
 సింఘములో చేసిన త్రిఫ్ట్ డిపాజిట్లు.
 సింఘములో ఉద్యోగి కోసిం పెట్టిన భవిష్య నిధి, అిందులో జమలు,
గ్రాట్యుటీ నిధి.

జప్తుకు అనుమతిించబడని రిజర్వు నిధులు మరియు పారు/ మొిండి బాకీల

రిజర్వు:
సింఘము ఎవరికైనా చెల్లిింపులు చేయలేని పక్షములో ఏ కోర్టు తీర్పు/
ఆర్ధర్/ డిక్రీ ద్వారా కూడా, ఆ సింఘపు రిజర్వు నిధి, మొిండి/ పారు
బాకీల కేటాయిింపుల రిజర్వులు జప్తు చేయబడవు.

సభ్యుల రిజిష్టరు:
ఏ రిజిష్టర్డు సింఘమైన తనవద్ద ఒక రిజిష్టరు/ పుస్తకములో సభ్యుల
పేర్లు, చెల్లిించిన వాటాధనము గురిించి నమోదు చేయడమైనది, ఇది
ప్రాధమిక ఆధారము. ఈ క్రిింది విషయాలు అిందులో ఉిండును.
 ఒక వ్యక్తి సభ్యుడుగా ఆ రిజిష్టరు/ లిస్ట్/ నోటుపుస్తకములో
నమోదు అయిన తేదీ.
 ఏ తేదీన అతను సభ్యత్వము తొలగిించబడినది.
సింఘము తన రోజువారీ కార్యకలాపాలలో ఈ పై రిజిష్టరులో నమోదు
చేసిన వివరాలను దృవీకరిస్తూ పత్రము జరీ చేస్తే, ఆ వివరాల నమోదు
చట్టబద్ధత లభిస్తుింది. ఏ న్యాయస్థానాలలో అయినా చెల్లుబాటు
అవుతుింది.

జీతభత్యముల నుిండి మినహాయిింపులు – గ్రాట్యుటీ:

115
 సింఘ ఉద్యోగి ప్రతి ఒక్కరు, తన జీతభత్యముల నుిండి ప్రతినెల ఏ
ఉద్దేశ్యమునకైతే చెల్లిింపబడాలో, ఆ ఉద్దేశ్యమునకు, అింత
డబ్బు మినహాయిించి, ఆ ఉద్దేశ్యమునకు సింబింధిించిన ఖాతాలో జమ
చేయాలని, ఉద్యోగి సింఘములో పని మానివేసినప్పుడు, ఆ ఖాతా/
గ్రాట్యుటీ సొమ్ము అతనికి చెల్లిించాలని, ఆ ఉద్యోగికి
జీతభత్యములు చెల్లిించే వ్యక్తికి అధికారమిస్తూ ఒక ఒప్పిందము
చేయవలెను.

సొసైటీ కి రావలసిన బకాయిలను “భూమి శిస్తు బకాయిల లాగా వసూలు

చేసే అధికారము:
సింఘమునకు రావలసిన బకాయిల వసూలుకు, సహకార సింఘ చట్టములో ఎన్ని
విధాల మార్గాలున్నప్పటికీ, సింఘానికి రావలసిన బకాయిలను “భూమి
శిస్తు బకాయిల” లాల వసూలు చేసుకునే అధికారము ఉన్నది.

స్టాింపు డ్యూటీ/ రిజిస్ట్రేషన్ చార్జీల మినహాయిింపు:

సహకార సింఘము చేసే వ్యాపారాలకు సింబింధిించి, సింఘ అధికారి గాని
సభ్యుడు కాని, సొసైటీ తరపున గాని, సొసైటీ పేరుమీద గాని ఏవైనా
డాక్యుమెింటు (దస్తావేజులు) వ్రాయవలసి వచ్చినా, రిజిస్ట్రార్
గాని ఆదేశాలు / నిర్ణయాలు/ అవార్డులు ఇవ్వన్నీ కూడా ఆ రాష్ట్ర
రిజిస్ట్రేషన్ నిబింధనల ప్రకారము స్టాింపు డ్యూటి కట్టాలి.
సహకార సింఘము విడుదల చేసే వాటాలు (shares), ఋణ పత్రములు
(డిబెించర్లు)లను తప్పనిసరిగా రిజిస్ట్రేషన్ చెయ్యాలనే నిబింధన
నుించి, ప్రభుత్వము మినహాయిింపు ఇవ్వవచ్చు. ఈ ఋణ పత్రముల
(డిబెించర్ల) ను బదిలీలపై, ప్రమాణీకరణలపై కూడా “తప్పనిసరి
రిజిస్ట్రేషన్” నుించి మినహాయిింపు ఇవ్వవచ్చు.

రిజిస్టర్డు సహకార సింఘాలకు రాష్ట్ర ప్రభుత్వ చేయూత:

రిజిష్టర్డు సహకార సింఘాలకు ఉిండే ప్రత్యేక హక్కులు కాక
రాష్ట్ర ప్రభుత్వము ఈ క్రిింది విధముగా చేయుట నిస్తుింది.
 సహకార సింఘాలకు రుణాలివ్వడము.
 డిబెించర్ల (ఋణ పత్రముల) అసలు, వడ్డీకి హామీ ఇవ్వడము.
 రాష్ట్ర ప్రభుత్వము సూచిించిన విధింగా సొసైటీ చెల్లిించవలసిన
వాటాధనమునకు/ డివిడెిండ్లుకు హామీ ఇవ్వడము.
 సహకార సింఘాలకు ఇచ్చే అసలు మరియు వడ్డీకి హామీ ఇవ్వడము.
 సబ్సిడీ లాింటి ఇతర సౌకర్యాలు కల్పిించడము.
 సహకార ఉద్యమానికి సింరక్షకుడిగా ఉిండుట.

3.1.5 సహకార సింఘాల ఆస్తులు – నిధులు

116
సహకార సింఘాలకు సింబింధిించిన ఆస్తులు, నిధులపై నిబింధనలు ఆ సింఘము
(బైలా) ఉపనిబింధనావళిలో చేర్చబడి వున్నాయి. అయితే ఇవి ఆ
రాష్ట్ర సహకార సింఘాల చట్టములోని అధిక కరణములకు వ్యతిరేకింగా
ఉిండరాదు. ఉపనిబింధనావళి కింటే సహకార సింఘాల చట్టము
అతిరిక్తాధికారము కలిగి ఉింటుింది. సింఘ ఆస్తులకు, నిధులకు, సింబింధిించిన
కొన్ని నిబింధనలు, సహకార సింఘము చట్టములో చెప్పబడినవి. అవి ఈ
దిగువన ఇవ్వబడినవి.

నివేశన స్థలము/ ఇల్లు మరియు స్థిరాస్తులను ఉపయోగిించుట:

 సహకార సింఘ అవసరములకు తప్ప, ఆ సింఘము యొక్క స్థలము, భవనములు,
స్థిరాస్తులను, ఆ రాష్ట్ర సహకార శాఖ రిజిష్ట్రారు యొక్క
ముిందస్తు అనుమతి లేకుిండా, పూర్తిగా కాని, పాక్షికింగా గాని ఏ ఇతర
అవసరములకు ఉపయోగిించరాదు.
 సహకార సింఘ స్థలమును, భావనములను, స్థిరాస్తులను ఏ రాజకీయ
పార్టీ కార్యక్రమాలకు అనుమతిించ కూడదు.
 సింఘమునకు, ఒకవేళ ఏదైనా “అతిధి గృహము” (Guest House) లాింటివి
వుింటే, సహకార శాఖ రిజిష్ట్రారు అనుమతితో, అట్టి అతిధి గృహమును
బయట వారు కూడా వాడుకోవచ్చు అని తీర్మానము వుింటే, దాని
వాడకమునకు చార్జీలను నిర్ణయిించి, వసూలు చేయవలెను.

వాహనముల కొనుగోలు – వినియోగము:

ఏవైనా సింఘ అవసరములకు వాహనము కొనాలని, సింఘము భావిస్తే దానికి
రిజిష్ట్రారు గారి ముిందస్తు అనుమతి తప్పనిసరి. ఒకవేళ అప్పటికే
వున్నా వాహనాలను, మరమ్మత్తులున్నాయని భావిించి, మార్చదలిస్తే,
సర్వసభ్య సమావేశము ముిందస్తు అనుమతితో సింఘ బోర్డు (పాలక
వర్గము) అనుమతిించవచ్చు.
బోర్డు (పాలక వర్గము) అనుమతి లేకుిండా పాత వాహనములను అమ్మరాదు.

టెలిఫోన్స్:
సింఘ కార్యాలయములో, అధ్యక్షుని నివాసములో, సింఘ అధికారుల
నివాసములలో టెలిఫోను సౌకర్యము కల్పిించడానికి
విధివిధానాలున్నాయి. సహకార సింఘ చట్టములోని అధికరణములలో పైన
తెలిపిన వారికి టెలిఫోన్ సౌకర్యము కల్పిించవచ్చు, కాని దీనికి
సర్వసభ్య సమావేశపు ముిందస్తు అనుమతి తీసుకోవాలి.

సహకార సింఘాల నిధులు:

రిజిష్ట్రారు ఆమోదిించిన ఉపనిబింధనావళిలో చెప్పబడినట్లుగా
సహకార సింఘాలు నిధుల సమీకరణ చేయవచ్చు. రిజిస్టర్డు సింఘాలు
నిర్వహిించే ప్రధాన నిధులు ఏవి అనగా, రిజర్వు నిధి, మూలధన రిజర్వు,

117
 వ్యవసాయ పరపతి స్థిరీకరణ నిధి, సహకార పరిశోధన మరియు అభివృద్ధి
నిధి, సహకార విద్యా నిధి, అిందరి సింక్షేమ నిధి (C.G.F.), లాభ
విభ్యాజ్య సమీకృత్య నిధి (Dividend equalisation fund), తరుగు నిధి,
భవిష్య నిధి, రాష్ట్ర ప్రధాన భాగస్వామ్య నిధి, రాష్ట్ర
సబ్సిడీ భాగస్వామ్య నిధి, పారు బాకీల కేటాయిింపు నిధి,
గ్రామీణాభివృద్ధి నిధి మొదలైనవి. సహకార సింఘ చట్టాలలో
చెప్పబడిన/ ఉపనిబింధనావళిలో చెప్పబడిన విధముగా ఈ నిధులను ఎలా
ఏర్పాటు చేయాలో, ఈ నిధులకు లాభాల నుించి వింతు భరిించే విధము
(Contribution) మరియు ఆ నిధుల వినియోగిించే విధానము, చెప్పబడినాయి.
సింఘాలు ఆ నిబింధనలు పాటిించి తీరాలి. సింఘ ఉపనిబింధనావళిపై సహకార
సింఘ చట్టమునకు అతిరిక్తాధికారము కలిగి వుింటుింది. ప్రొ.
వైద్యనాధన్ పునరుజ్జీవ పధకము అమలు పరచిన తర్వాత రెిండు
రకములైన నిధులు, ఉదా: కేింద్ర ప్రభుత్వము వాటాగా అిందిించిన వింతు
తిరిగి సమకూర్చిన మూలధన సహాయ నిధి, రెిండవది తిరిగి సమకూర్చిన
మూలధన సహాయ నిధి - రాష్ట్ర ప్రభుత్వము వింతు – నిధులు సింఘాలకు
వచ్చాయి. ఏ ఉద్దేశమునకై ఇవి సింఘాలకు వచ్చాయో, ఆ
ఉద్దేశ్యాలకే వీటిని ఉపయోగిించాలి.
రాష్ట్ర సహకార శాఖ రిజిష్ట్రారు ఆదేశాలను మీరకుిండా, సహకార
చట్టము, ఉప నిబింధనావళిని అతిక్రమిించకుిండా, సింఘాలు కొన్ని నిధులను
పెట్టుబడులుగా, పెట్టవచ్చు. ఆ నిధులను వివేకవింతింగా నిర్వహిించాలి.

3.1.6 సారింశము
సహకార సింఘాల చట్టము-1904, తరువాతి కాలింలో అవసరాలకు దానికి చేసిన
సవరణలు, సహకార ఉద్యమాన్ని బలోపేతిం చేసి, నియమనిబింధనలు
ఏర్పాటు చేయడానికి సహకరిించాయి. సింఘము రిజిస్టరు చేసుకునే
విధానము, షరతులు, సహకార చట్టము, ఉపనిబింధనావళిలో చెప్పబడ్డాయి.
ఉప నిబింధనావళిని రిజిష్ట్రారు ఆమోదిస్తే తప్ప, దానికి సవరణలు
చేయడానికి వీలుకాదు. సింఘాలకు, రిజిస్ట్రేషన్ ఐచ్చికము కాని సహకార
పరపతి సింఘాలకు మాత్రము తప్పనిసరి.

సింఘ వ్యవహారాలలో సర్వసభ్య సమావేశము అత్యున్నతమైనది.

బోర్డు/ పాలక వర్గము తమ ముఖ్యమైన నిర్ణయాలకు సర్వసభ్య
సమావేశము యొక్క ముిందస్తు అనుమతి తీసుకోవాలి. సింఘము సభ్యుల
యొక్క ఉన్నతి కోసిం పని చేయాలి. కొన్ని ప్రత్యేక పరిస్థితులలో,
రాష్ట్ర ప్రభుత్వము ఈ బోర్డులను రద్దు చేయవచ్చు. అయితే DCCB
ల, రాష్ట్ర సహకార బ్యాింకుల బోర్డు రద్దు చేయాలింటే రిజర్వు
బ్యాింకు ముిందస్తు అనుమతి తప్పనిసరి.

118
 రిజిష్ట్రర్డు సొసైటీలు (సింఘాలు) వాటి వ్యాపార నిర్వహణలో
కొన్ని ప్రత్యెక హక్కులు కలిగి ఉింటాయి. తన బకాయిలు రాబట్టు
కోవడానికి, రైతుల పింటలపై, వ్యవసాయ ఉత్పత్తులపై మొదటి హక్కు
కలిగి వుింటాయి. ఆ బకాయిదారుల వాటాధానముపై, ఇతర ప్రయోజనములను,
రావలసిన బాకీ కిింద మారుచెల్లు (Set off) చేసుకోవచ్చు.

సింఘము రోజువారీ రిజిష్టరులో చేసుకున్న నమోదును సాక్ష్యము కిింద

న్యాయ స్థానాలలో ప్రవేశ పెట్ట వచ్చు. వీటిని
న్యాయస్థానాలు అింగీకరిస్తాయి కూడా. రిజిష్ట్రర్డు సింఘము వారు
దస్తావేజులు సింతకిం చేసినప్పుడు అయ్యే స్టాింపు డ్యూటిని
ప్రభుత్వము చెల్లిించవచ్చు/ మాఫీ చెయ్యవచ్చు. సింఘాలకు ఆర్ధిక
సహాయము చేయడము ద్వారా, ఋణాల చెల్లిింపుకు, సింఘాలు విడుదల చేసే
ఋణ పత్రములపై వడ్డీ చెల్లిింపుకు హామీని రాష్ట్ర ప్రభుత్విం
ఇస్తుింది.

ప్రతి రిజిస్టర్డు సింఘము ముఖ్యింగా పరపతి సింఘాలు అింటే PACSలు,

DCCBలు, రాష్ట్ర సహకార బ్యాింకులు కొన్ని రకాల నిధులను అింటే
రిజర్వు నిధి, మూల నిధి రిజర్వు, వ్యవసాయ స్థిరీకరణ నిధి, తరుగు నిధి,
భవిష్య నిధి లాింటి నిధులను నిర్వహిించాలి.

ఈ నిధుల ఏర్పాటులో, వింతు సమకూర్చడింలో, నిర్వహణలో

ఉపయోగపెట్టే విధానింలో, సింఘాలు సహకార చట్టము,
ఉపనిబింధనావళిలో చెప్పబడినట్లుగా నడుచుకోవాలి. అదే విధింగా
పెట్టుబడులు పెట్టేటప్పుడు కూడా సహకార చట్టము/ ఉపనిబింధనావళి/
రిజిష్ట్రార్ ఆదేశాలను పాటిించాలి. సహకార చట్టము, ఉపనిబింధనావళి
లోని నిబింధనలు అతిక్రమిించాకుిండా సింఘము, స్థిర చర ఆస్తులను
సమకూర్చుకోవచ్చు లేదా అమ్మివేయ వచ్చు.

3.1.7 ప్రధాన పదాలు – ఆర్థాలు

1872 భారతీయ 18 సింవత్సరాలు నిిండిన వ్యక్తి, సరియైన మానసిక
కాింట్రాక్టు స్థితిలో వుింటే, ఒప్పిందము చేసుకునే
చట్టము – సామర్ధ్యము చట్ట ప్రకారము కలిగివుిండి, ఏ
సెక్షన్ 11 చట్ట ప్రకారము కూడా ఒప్పిందము కుదుర్చు
కోవడానికి కూడా అనర్హుడై ఉిండకూడని వాడై
ఉిండాలి.
Defunct ప్రస్తుతము పని చేయని స్థితి
Super code రద్దుచేయు, మార్పు చేయు
ప్రివిలేజెస్ ప్రత్యేక హక్కులు/ లాభాలు/ ప్రయోజనాలు

119
3.1.8 సాింకేతాక్షరాలు
CS Act. : సహకార సింఘాల చట్టము.
RCS : సహకార సింఘాల రిజిష్ట్రారు.
RBI : భారతీయ రిజర్వు బ్యాింకు.

3.1.9 మీ ప్రగతిని పరీక్షిించుకోిండి

1. సింఘాన్ని రిజిష్టరు చేసుకోవాలింటే దాని స్థాపనోద్దేశ్యాలు.
a) సభ్యుల ఆర్ధిక ప్రగతికి ప్రోత్సాహము b) సహకార
సూత్రాలకు అనుగూనింగా
c) కులాల ఆధారింగా d) (a) మరియు (b)
2. ఒక సింఘము తన ఉపనిబింధనావళిని సవరిించాలని భావిస్తే, ఈ సవరిించిన
ఉపనిబింధనావళి ఎప్పుడు అమలులోకి వస్తుింది.
a) సహకార సింఘాల రిజిస్ట్రేషనుతో b) మేనేజిమెింటు కమిటీలో
తీర్మానము ఆమోదిించిన తరువాత
c) సర్వసభ్య సమావేశములో ఆమోదిించిన తర్వాత d)
పైవేవీ కావు
3. ఒక వ్యక్తి సింఘములో సభ్యత్వ అర్హత పొిందాలింటే ....
a) ఉపనిబింధనావళిలో చెప్పబడిన విధింగా సభ్యత్వ రుసుము
చెల్లిించినట్లయితే
b) అతని వయసు 18 సింవత్సరాలు దాటితే c) (a) మరియు (b) d)
పైవేవీ కావు
4. ఒక వ్యక్తి సింఘములో సభ్యుడు కాకుిండా పోయేది?
a) అతను రాజీనామా చేసి, అది సింఘము ఆమోదము పొిందితే b) అతను
చనిపోతే
c) సింఘము నుిండి తొలగిించాబడితే/ వెడలగొట్టబడితే d)
పైవన్నీ
5. సింఘాలు సభ్యులచే నడుపబడి, ఎింపికైన సభ్యులచే
నిర్వహిించబడ్డా, సింఘము యొక్క ఉన్నతమైన అధికారము ఎవరివద్ద
ఉింటుింది?
a) కార్యనిర్వాహక వర్గము b) మేనేజిమెింటు కమిటీ
c) సర్వసభ్య సమావేశము d) పైవేవీ కావు
6. బోర్డు/ కమిటీ నిర్మాణము ఎలా జరుగుతుింది?
a) సహకార సింఘాల చట్టము b) సహకార సింగాల నిబిందను
c) సింఘ ఉపనిబింధనావళి d) పైవన్నీ
7. ప్రభుత్వము తన అధికారులను, సింఘ బోర్డులో/ కమిటీలో .................
చేయవచ్చు.
a) నియామికము b) నామ నిర్దేశము c) (a) మరియు (b) d)
పైవేవీ కావు
8. కమిటీ, ఏ తప్పులు చేస్తే, రాష్ట్ర సహకార శాఖా రిజిష్ట్రారు
రద్దు చేస్తారు?
a) నిర్లక్ష్యింగా వ్యవహరిస్తూ, చేల్లిమ్పులలో విఫలమవుతే

b) సింఘ లక్ష్యాలకు, స్తాపనిద్దేశాలకు భింగకరింగా వ్యవహరిస్తే

120
 c) నియమ నిబింధనలకు లోబడి వుింటే d) (a) మరియు (b)
9. ప్రతి రిజిష్ట్రారు సొసైటీ ముఖ్యింగా సహకార పరపతి సింఘములు
(PACS లు), DCCBలు, రాష్ట్ర సహకార బ్యాింకులు, వివిధ రకాల నిధులు
ఏర్పాటు చేస్తారు.
a) రిజర్వు నిధి, మూలధన రిజర్వు b) వ్యవసాయ స్థిరీకరణ నిధి

c) తరుగు నిధి d) పైవన్నీ

10. సింఘ స్థిర, చర ఆస్తులకు సింబింధిించిన విషయాలు సింఘ
ఉపనిబింధనావళిలో పొిందుపరచబడ్డాయి. అయినప్పటికీ.
a) ఉప నిబింధనావళి, సహకార సింఘాల చట్టాన్ని, నిబింధనలను
అతిక్రమిించజాలదు
b) సహకార సింఘాల చట్టము, ఉపనిబింధనావళి అింశాలపై
అతిరిక్తాధికారము కలిగి వుింటుింది
c) (a) మరియు (b) d) పైవేవీ కావు

సమాధానాలు: 1. - d 2. - a ౩. - c 4. - d 5. - c
6. - d 7. - b 8. - d 9. - d 10. - c.

121
 3.2. వివాద్ ల పరిష్కార – ఆడిట్ (త్నిఖీ )
ఇన్స్పెక్షన్ (నిశిత్ పరిశీలన), విచారయ

3.2.1 నేర్చుకోవాల్సిన విషయయలు :

ఈ పాఠ్యాింశమును చదవడిం ద్వారా మీకు ఏయే వివాదాలను రిజిష్ట్రారు
పరిశీలనకు/పరిష్కారానికి పింపుతారో అనేది, ఆడిట్ (తనిఖీ) ఇన్స్పెక్షన్
(నిశిత పరిశీలన) మరియు ‘విచారణలు’ అనేవి తెలుస్తాయి.

3.2.2 వివాదాల పరిష్కారము

ఒక వ్యక్తిగాని, వ్యక్తుల సమూహము గాని తీసుకున్న నిర్ణయాన్ని
వేరొకరు విభేదిించినా, ప్రశ్నిించినా, వ్యతిరేకిించినా అది వివాదము
అవుతుింది. అది సామరస్యాపూర్వకింగా పరిష్కరిించబడకపోతే ఆ యిద్దరి
వ్యక్తుల మధ్య సింబింధాలు చెడిపోతాయి. ఇలాింటి వివాదమే
వ్యక్తికి/వ్యక్తులకు సింఘానికి వచ్చిన సింబింధాలు చెడిపోతాయి.
సహకార సింఘాలు సభ్యులచే నడపబడుతూ వుింటాయి కాబట్టి, వివాదాలు రావని
చెప్పలేము. ఈ సహకార సింఘాల చట్టాలను తయారు చేసిన వారు, ఇలాింటి
వివాదాలు వస్తే వాటిని ఎలా పరిష్కరిించుకోవాలో దాని విధివిధానాలు
చట్టములో పొిందుపరిచారు.
ఎప్పుడు ఒక వివాదము పరిష్కారము కొరకు సహకార సింఘాల రిజిష్ట్రారు
దగ్గరకు పింపబడుతుింది:

ఈ క్రిింది తెలిపిన వివాదాలను రాష్ట్ర సహకార సింఘాల రిజిష్ట్రారుకు

పింపవచ్చు.
 రిజిష్టర్డు సింఘము యొక్క బోర్డు ఏర్పాటు విషయములో గాని,
మేనేజిమెింట్ లేదా వ్యాపారానికి సింబధిించిన విషయములో గాని
అింశాలు (ఇిందులో బోర్డు గాని, రిజిష్ట్రారు గాని, సహకార సింఘాల
చట్ట ప్రకారము రిజిష్ట్రార్ చే నియమిించబడ్డ సాధికారత
వ్యక్తిచే గాని, సింఘ ఉద్యోగులపై తీసుకునే ‘క్రమశిక్షణ’
చర్యలు – వుిండకూడదు).
 సభ్యుల – సభ్యుల మధ్య గత కాలపు సభ్యుల, సభ్యుల ద్వారా
హక్కు దరఖాస్తులు, మరియు చనిపోయిన సభ్యులకు, పాత సభ్యులకు
వుిండే వివాదాలు.
 ఒక సభ్యుడికి, గత కాలపు సభ్యుడికి, మరియు చనిపోయిన సభ్యుడికి
మరియు సింఘానికి/ పాలకవర్గనికి/ అధికారికి/ సింఘ పనివారు/
ఉద్యోగులకు మధ్య వివాదాలు.
 ప్రస్తుతసింఘానికి, పాతసింఘానికి లేదా కమిటీకి/ అధికారికి/
పనివారికి/ ఉద్యోగికి/ నామనిర్దేశము చేయబడినవా నికి, చనిపోయిన

122
 అధికారి వారసులకు/ ప్రతినిధులకు/ చనిపోయిన వారు లేదా ఉద్యోగి
వారసులకు మధ్య వివాదాలు.
 ఒక రిజిష్టర్డు సింఘానికి వేరొక రిజిష్టర్డు సింఘానికి మధ్య
వివాదాలు.
ఈ పైన తెలుపబడిన వివాదాల పై రిజిష్ట్రారు నిర్ణయాల కొరకు పింపవచ్చు

 వివాదమనేది ఈ క్రిింది విధింగా ఉిండొచ్చు

ఒక రిజిష్ట్రర్డు సొసైటీ (సింఘము) తనకు రావలసిన బాకీ ఒక సభ్యుడి
నుించి గాని,గతకాలపు సభ్యుడు గాని లేదా చనిపోయిన సభ్యుని నామ
నిర్దేశకుని నుించి గాని, వారసుడు నుించి గాని రాబట్టుకోవాడానికి (ఆ
ఋణము/డిమాిండు అనుమతిించబడకపోయినా సరే) చేసిన దావా.
 ఒక రిజిష్టర్డు సింఘము తనకు తనఖా పెట్టుబడిన స్టిరస్తులను
స్వాధీనములోకి తెచ్చుకోవడింలో ఒక సభ్యుడు నుించి గాని, గతకాలపు
సభ్యుడు నుించి గాని, చనిపోయిన సభ్యుడి నియక్తుడు/వారసుడు నుించి
గాని వచ్చే వివాదాలు ఈ స్థిరాస్తిని అప్పగిింత/కేటాయిింపులలో
ఒప్పింద ఉల్లింఘనలు
 బోర్డు/పాలకవర్గ నిర్ణయము
పై వాటిలో ఏదైనా వివాదాల కిిందే వస్తుింది. పాలకవర్గ ఎన్నిక ఫలితాలు
పూర్తిగా ప్రకటిించేవరకు, బోర్డుకు కమిటీలకు జరిగే ఎన్నికలపై సహకార
సింఘాల రిజిష్ట్రారుకు “వివాదము” గా అప్పగిించరాదు.

రాష్ట్ర సహకార సింఘాల రిజిష్ట్రారుకు వివాదాలను అప్పగిించే విధానము:

వివాదాలను రిజిష్ట్రారుకు లిఖితపూర్వకింగా పింపిించాలి. ఈ క్రిింద తెలిపిన
వాటిని జతపరచాలి.

 వివాదము గురిించి పూర్తి వివరములతో కూడిన నివేదిక

 వివాదాలకు సింబింధిించిన లేఖా ప్రమాణము (Record) యొక్క
ధృవీకరిించబడిన నకలు (Certified copy)
 వివదము రిజిష్ట్రారు వద్ద నమోదు అగుటకు తగిన డబ్బులు చలానా
కట్టి, అలా కట్టినట్లు గా రుజువు చేసే పత్రము.
 ప్రతివాదికి పింపటానికి, అవసరమైన అనుభింధ పత్రములు దరఖాస్తు
ఫారములు చాలినన్ని కాపీలు (నకళ్ళు)
 రిజిష్ట్రారు ఒకవేళ కోరితే, తత్సబింధిందిత ప్రమాణ పత్రములు,
రుజువులు
ప్రతివాది సింతకాలు చేసిన అసలు దస్తావేజులు, బాిండ్లుఎగ్రిమెింట్లు,
సింఘము వద్దనే ఉించుకొని, వివాదము రిజిష్ట్రారు/మధ్యవర్తి (Arbitrator)
ముిందు విచారణకు వచ్చినప్పడు మాత్రమే సమర్పిించాలి.
కాలపరిమితి ముగిసిన తరవాత వివాదమును సమర్పిించాలి:
కాలపరిమితి ముగిసిన వివాదము రిజిష్ట్రారు దృష్టికి తీసుకెళ్ళినపుడు,
సింఘము, ఆ వివాదమును గడువు లోపల సమర్పిించక పోవడానికి సరియైన కారణమే

123
ఉన్నదని భావిించినా లేక కాలపరిమితి నిబింధన ఈ వివాదానికి వర్తిించదు అని
భావిించినా, రిజిష్ట్రారు ఈ వివాదమును పరిష్కారమునకు స్వీకరిించవచ్చు.

వివాదముల పరిష్కారము:
వివాదము రిజిష్ట్రారు దృష్టికి పరిష్కారము నిమిత్తము వచ్చినప్పడు.

 ఈ వివాదమును తనింతట తానె పరిష్కరరిించడానికి నిర్ణయిించవచ్చు

లేదా
 ఈ వివాదమును పరిష్కారము నిమిత్తము, తనచే సాధికారత పొిందిన తన
క్రిింది అధికారులకు బదిలీ చేయవచ్చుఎవరైనా మధ్యవర్తి (లు)
(Arbitrator) కి పరిష్కారము నిమిత్తము పింపవచ్చు.

అింతేకాక:
 ఎవరైనా ఒక వ్యక్తి రిజిష్టర్డు సింఘములో సభ్యుడుగా ఇది వరకు
ఉన్నాడా/లేక ఇప్పుడు కూడా వుింటున్నాడా అని గాని, లేదా ఈ
వివాదము, బోర్డు ఏర్పాటుకు లేదా మేనేజిమెింటుకు లేదా సింఘము
యొక్క వ్యాపారానికి సింబింధిించిన అింశాలు అవునా కదా అనే ప్రశ్న
ఉత్పన్నమయినప్పుడు, దీనిని రిజిష్ట్రారే నిర్ణయిస్తారు.
 స్థిరాస్థికి సింబింధిించిన వివాదము రిజిష్ట్రారు వద్దకు
వచ్చినప్పడు (రిజిష్ట్రారు గాని, మధ్యవర్తి (లు) (Arbitrator గాని)
ఎవరైనా వ్యక్తి, అతను సింఘ సభ్యుడు అయిన కాకపోయినా, ఈ
స్థిరాస్తి లో ప్రయోజనమున్నదని దరఖాస్తు పెట్టుకుింటే,
అతనిని ఈ వివదముగా కక్షి దారుగా చేర్చవచ్చు. రిజిష్ట్రారు ఈ
వివాదముపై ఇచ్చే ఉత్తర్వులకు సదరు వ్యక్తి ఈ స్థిరాస్థికి
సింబింధిించినింత వరకు బద్దుడై ఉిండాలి.
 వివాదములలో ప్రమేయమున్న అిందరికీ వాదులకీ ప్రతివాదులకీ
రిజిష్ట్రారు/మధ్యవర్తి/సాధికారత అధికారి ముిందు తమ వాదానాలు
వినిపిించుకునే అవకాశిం ఉన్నది.
 ఈ వివాదము విచారణకు వచ్చినప్పడు సింబింధిత వాదులిందరూ తమ
వాదనలను బలపరిచే పుస్తకాలు/దస్తావేజులు ప్రమాణ
పత్రములుమున్నగునవి, తీసుకుని హాజరు కావాలి.
 వివాదము విచారణ జరిగే సమయములో ఇద్దరు వాదులలో ఈ ఒక్కరు
హాజరు కాకపోయినా నిర్ణయము ఏకపక్షము గా తీసుకోనబడవచ్చు
 వివాద పరిష్కార సమయములో వివాదములలో కొింత భాగము ఈ
వివాదముతో సింబధము లేదని కొట్టివేయవచ్చు.
 న్యాయ పరిరక్షణలో భాగింగా వివాద పరిష్కార సమయింలో
రిజిష్ట్రారు మధ్యింతర ఉత్తర్వులివ్వవచ్చు. ఈ క్రిింది
ఉదాహరిించిన కేసులో జరిగిన విధింగా, మధ్యింతర
ఉత్తర్వులిచ్చేటప్పుడు తగిన జాగ్రత్త వహిించాలి.

124
కేసు: డైరక్టర్ల, కార్యనిర్వహణ వర్గ సభ్యుల ఎన్నిక మీద
డిప్యుటీ రిజిష్ట్రారు వద్దకు ఎలక్షను పిటిషన్ (ఫిర్యాదు)
వచ్చిింది. సహకార సింఘాల సింయుక్త రిజిష్ట్రారు ఎన్నికల
ప్రక్రియని నిలిపివేస్తూ మధ్యింతర ఉత్తర్వులిచ్చారు, కొన్ని
అధికరాలున్నాయిగద అని (అవి చట్టబద్ద అధికారాలు కావు) ఎన్నికల
ప్రక్రియ మొదలైన తరువాత ఎన్నికలను నిలుపుదల చేయకూడదు. (వి.కె.
కుమారేశన్ – సహకార సింఘాల సింయుక్త రిజిష్ట్రారు (1992- w.r.I L.R
393 – 1992 – ILW 566), రిజిష్ట్రారు కానీ, మధ్యవర్తి కాని, ఎవరైతే
వివాదము పరిష్కరిస్తున్నారో, సాక్ష్యులు, సాక్ష్యాధారాలను
పరిశీలిించి, ఒక సింక్షిప్త వివరణ నమెదు చేయాలి. అలా సాక్షుల
వాింగ్ములాలును, సాక్ష్యాధారాలను పరిశీలిించిన మీదట,
న్యాయానికి, సమానత్వానికి, అత్మప్రబోధానికి కట్టుబడి
ఉత్తర్వు/ఎవార్డు ఇవ్వాలి.
 ఈ నిర్ణయము/ ఉత్తర్వు/ ఎవర్డుని లిఖితపూర్వకింగా ఉిండాలి
మరియు దావా ఖర్చుల భరిించే విషయమై అిందులో ప్రస్తావన
ఉిండాలి.
ఇచ్చిన ఉత్తర్వు/ డిక్రీ/ ఆర్డరు, డబ్బు చెల్లిింపుకు సింబింధిించినదై ఈ
ఉత్తర్వు తేదీ తరువాత నుిండి ఎింత వడ్డీ రేటు చొప్పున, ఎప్పటి వరకు
వడ్డీని అనుమతిించేదీ వివరాలు, ఆ ఉత్తర్వులో ఉిండాలి. వివాద ఖర్చులు ఎవరు
భరిించాలన్న విషయము కూడా ప్రస్తావిించాలి. రిజిష్ట్రారు/
మధ్యవర్తి(లు)/ సాధికారత కలిగిన అధికారి తన ఉత్తర్వు నకలు (కాపీని)
వివాదములో ఉన్న కక్షిదారులిందరికీ వ్యక్తిగతముగా అిందిించి రశీదు
తీసుకొనుట లేదా, సర్టిఫికేట్ ఆఫ్ పోస్టిింగ్ (అనగా ఈ ఉత్తర్వు కాపీని
పోస్టు చేసినట్లుగా తపాలా కార్యాలయము వారు ఇచ్చే ధృవీకరణ పత్రము),
ద్వారా ఉచితముగా పింపిించాలి.
వివాద పరిష్కారము జరిగి డిక్రీ ఇచ్చిన తరువాత, దీనికి సింబింధిించిన అన్ని
రికార్డులు, దస్తావేజులు, డాక్యుమెింట్లు, అన్నీ కూడా భద్రమైన
రక్షణలో డిక్రీ ఇచ్చిన తేదీ నుిండి 15 సింవత్సరాల పాటు జాగ్రత్త
పెట్టాలి.

125
3.2.3 తనిఖీ (ఆడిట్), నిశిత పరిశీలన (ఇన్స్పెక్షన్) మరియు విచారణ
సహకార సింఘాల తనిఖీ (ఆడిట్):
సహకార సింఘాల చట్ట ప్రకారము ప్రతి రిజిష్టరుడు సొసైటీ, రాష్ట్ర
సహకార సింఘాల రిజిష్ట్రారుచే ఆడిట్ చేయబడాలి. సహకార సింఘాల ఆడిట్ కి
సింబింధిించిన విశేషాింశాలు ఈ దిగువన ఇవ్వబడ్డాయి.
సహకార సింవత్సరింలో, కనీసిం ఒక సారైనా ప్రతి రిజిష్టర్డు సొసైటీ కూడా
రిజిష్ట్రార్ చే గాని, అతని చేత లిఖిత పూర్వక ఉత్తర్వు పొిందిన
వ్యక్తులచే గాని తనిఖీ (ఆడిట్) చేయబడాలి. ఈ తనిఖీ (ఆడిట్) యొక్క
ఫలితార్ధము (Result)ను ఆ రిజిష్టర్డు సొసైటీకి తెలియచేయాలి.

సహకార సింఘము యొక్క తనిఖీ (ఆడిట్) ఉద్దేశ్యము:

ఒక సొసైటీలో జరిగే ప్రతి లావాదేవీ కూడా సింఘ పుస్తకాలలో నమోదు
అయ్యాయి లేదా అనేది చూడటమే ఈ ఆడిట్ యొక్క ప్రధాన ఉద్దేశ్యము.
సొసైటీ ఇచ్చిన ఋణాలకు/ అప్పులకు హామీగా పెట్టబడిన ఆస్తులతో
భద్రముగా ఉన్నాయా లేదా, సొసైటీ మింజూరు చేసిన ఋణములు/ అప్పులు,
సభ్యులకు గాని, సింఘమునకు గాని హాని కలిగిించేవి కాదు గదా అని, ఏవైనా
లావాదేవీలు సింఘ ప్రయోజనాలకు నష్టిం కలిగిించే రీతిలో వున్నాయా అని,
చూడటమే ఆడిట్ ప్రధాన ఉద్దేశ్యము. సింఘ అధికారులు/ కమిటీ సభ్యులు/
మేనేజిమెింటు కమిటీ సింఘానికి గాని, సభ్యుల ప్రయోజనాలకు గాని నష్టిం
చేకూరుస్తున్నారా అని చూడటము, ఈ ఆడిట్ యొక్క ఉద్దేశ్యము. ఈ
ఆడిట్ లలో వార్షిక ఆడిట్, సమకాలీన ఆడిట్, ఉత్తమ (Super) ఆడిట్, తిరిగి
ఆడిట్ చేయుట మొదలైన రకాలు ఉన్నాయి. పై స్థాయి ఆర్ధిక సింస్థలు గాని,
రాష్ట్ర సహకార సింఘాల రిజిష్ట్రారు గాని ప్రత్యేక ఆదేశాలిస్తేనే ఈ
పరీక్ష తనిఖీ (Test Audit) లేదా ఉత్తమ (Super) ఆడిట్ల్ లు చేపట్టడిం
జరుగుతుింది.
రిజిష్ట్రారు గారు తనకు సమింజసమైన షరతులు/నిబింధనలతో కొింతమింది సహకార
శాఖా ఆడిటర్లను నియమిించి వారితో సహకార సింఘాల పుస్తకాలను, ఖాతాలను
ఆడిట్ చేయిస్తారు. లేదా కొింతమింది చార్టెడ్ ఎకౌింటెింట్లును కూడా
రిజిష్ట్రారు గారు, దృవీకరణ చేసి, సింఘాలను ఆడిట్ చేయిస్తారు.
ఈ ఆడిట్ సాధారణింగా ఇింతకుముిందు జరిగిన ఆడిట్ చివరి తేదీ నుించి మొదలై
ఆడిట్ ముిందు వచ్చే సహకార సింవత్సరిం చివరి రోజు వరకకూ జరిగే లావాదేవీలను
పరిశీలిస్తారు. లేదా రిజిష్ట్రారు సూచిించిన తేదీ వరకు ఆడిట్ చేస్తారు.
ఆస్తిఅప్పుల పట్టిక తనిఖీలో ఆర్థిక సింవత్సరిం చివరి రోజున
ప్రామాణికింగాను, లాభనష్టాల ఖాతా అయితే ఆ ఆర్థిక సింవత్సరానికి
సింబింధిించిన లావాదేవీలను తనిఖీ చేస్తారు.
సహకార సింవత్సరము ముగిసిన ఆరు నెలలలోపు గాని, లేదా రిజిష్ట్రారు
సకారణింగా లిఖితపూర్వకింగా అనుమతిించిన తేదీ లోపుగాని ఈ రిజిష్టర్డు
సోసైటీ(సింఘాల) తనిఖీ (ఆడిట్) జరగవచ్చు. రిజిష్ట్రారు గారు అనుమతిించిన
కాలము ఆరు నెలలకు మిించి ఉిండరాదు.
 ఎవైనా వాయిదా మీరిన అప్పులుింటే వాటిని, నగదు నిల్వ,
రుణస్వామ్యదులకు నిదర్శన (Securities), సింఘము ఆస్తుల, అప్పుల/బాధ్యత
మదిింపు చూస్తారు.

126
 రిజిష్ట్రారు గాని అతనిచే సాధికారత పొిందిన అధికారులు గాని,
యుక్తమైన/తగిన సమయములిందు సింఘము యొక్క
పుస్తకాలు/ఖాతాలు/దస్తావేజులు, రుణస్వామ్యదులకు హామీలు
(సెక్యురిటీస్), నగదు, ఇింకా సింఘ అధీనింలో ఉిండే ఆస్తులు తనిఖీ
చేయడానికి అధికారిం కలిగి ఉింటారు. ఈ పుస్తకాలు/ఖాతాలు/దస్తావేజులు,
సెక్యురీటీలు, నగదు మొదలైనవి ఎవరి స్వాదీనింలో వుిండాలో/వుింటాయో
వారిని సింఘ కార్యాలయమునకు గాని, బ్యాింకు శాఖాకు గాని రమ్మని పిలిచే
అధికారము కలదు.
ఈ ఆడిటర్లు కోరినట్లయితే, సింఘములో ఎప్పుడు పని చేసినా/పని చేస్తున్న
ఉద్యోగులు కానీ, ప్రస్తుత/గతకాలపు సభ్యుడు గాని సింఘ వ్యాపారానికి
సింబింధిించిన /లావాదేవీలకు సింబింధిించిన సమాచారము ఇవ్వవలసి ఉింటుింది.
ఆడిట్ స్మరణ లేఖ్యము (మెమొరాిండిం):
సింఘాన్ని తనిఖీ (ఆడిట్) చేసిన తరువాత ఆడిటరు రిజిష్ట్రారుకి ఆడిట్
స్మరణ లేఖ్యము (మెమొరాిండిం) ను సమర్పిించాలి. అిందులో ఈ క్రిింది
తెలిపిన విషయాలు ప్రస్తావిించాలి.
అతని భావనలో అతనికి లభిించిన సమాచారము మేరకు సింఘ పుస్తకాలు/ఖాతాలు
వాస్తవమైన చిత్రాన్ని అిందిించాయి.
 ఆస్తి అప్పుల పట్టిక (Balance Sheet) సింఘము యొక్క వాస్తవ పరిస్థితి
సహకార సింవత్సరము చివరి తేదీ నాటికి తీసుకొనబడినది.
 ఆ సహకార సింవత్సరము మొత్తానికి, లాభనష్టాల ఖాతాల వివరాలు
తీసుకొనబడినవి.

ఈ క్రిింది విషయాలను కూడా తన స్మరణ లేఖ్యము (మెమొరాిండిం) లో

ప్రస్తావిించాలి.
 అతను సేకరిించిన/అతనికి అిందిించిన సమాచారము, వివరణలు, ఆడిట్ కి
సింబింధిించినవని, తానూ పూర్తిగా వాటిని విశ్వసిించానని,
 తాను పుస్తకాలను తనిఖీ చేసినప్పుడు, సహకార సింఘాల చట్టము,
ఉపనిబింధనావళి ప్రకారము నిర్వహిించినలసిన అన్నీ ఖాతాలు/పుస్తకములు
సక్రమముగా ఇప్పటి దాకే నిర్వహిింపబడుతున్నావని,
 సింఘ ఆస్తి అప్పుల పట్టిక, లాభనష్టాల ఖాతాలు ఏవైతే స్మరణ
లేఖ్యము (మెమొరాిండిం) లో ఊటింకిించబడ్డాయో వాస్తవానికి సింఘ
పుస్తకాలలో /నివేదికలలో కూడా అవే వున్నాయని,
 ఏవైనా అింశములపై నిషేధాత్మిక వ్యాఖ్యలు చేసివుింటే, ఈ ఆడిటరు
వాటికి సహేతుకమైన వివరణను మెమొరాిండిం లో పొిందుపరచివలసి ఉింటుింది.

ఆడిట్ స్మరణ లేఖ్యము (మెమొరాిండిం) లో, పూర్తి వివరములతో కూడిన ఈ

దిగువ తెలిపిన షెడ్యుల్స్ (కాలపట్టిక) జతపరచాలి.
 సహకార చట్టము, ఉపనిబింధనావళికి వ్యతిరేకముగా కనిపిించే అన్నీ
లావాదేవీలు.
 సింఘ లెక్కలలోకి తీసుకురావాల్సివుిండి, వాస్తవానికి తీసుకురాబడని అన్నీ
మొత్తాలు.
 ఖర్చుల విషయింలో అసమింజసముగా వున్న అన్నీ విషయాలు మరియు సింఘానికి
రావలసిన డబ్బు రావడానికి సింబింధిించి.

127
 ఆడిటరు దృష్టిలో, సింఘము యొక్క డబ్బు, ఆస్తులు రాని బాకీలుగా
అనిపిించినా,
 రిజిష్ట్రారు కోరిన ఇింకా ఏదైనా సమాచారము వుింటే, అది సహకార సింఘాల
రిజిష్ట్రారు సూచిించిన మార్గదర్శాకాలననుసరిించి ఆడిటర్ /సాధికారత
పొిందిన వ్యక్తి ఈ ఆడిట్ నివేదికను వర్గీకరరిించి తత్సబింధిందిత లేఖను
సింఘానికి ఇవ్వవలసి ఉింటుింది.
ఆడిట్ పూర్తి అయిన ప్రతిసారీ, రిజిస్ట్రారు, తానూ సింతకిం చేసిన, ఆడిట్
సర్టిఫికేట్(దృవీకరణ), ఆడిట్ పలితాింశము, ఆడిట్ స్మరణ లేఖ్యమును ఆ
సింఘమునకు పింపుతూ వాటి నకలును(కాపీలను), ఆ సింఘ పై స్థాయిసింస్థకు, సింఘ
అధికారి పింపవలెను. అలా పింపేటాప్పుడు, ఆడిటర్ యిచ్చిన మెమొరాిండిం లో
అింశాలతో విభేించవచ్చు. తన దృష్టిలో కొింత భాగము/మార్చాలని కాని,
తొలగిించాలని కానీ అనుకోవచ్చు. వీటికి సరియైన ఆధారాలు లేవని అిందుచేత
వాస్తవాలు కాదని భావిించవచ్చు. అదే విషయిం వారికీ తెలుపుతారు కూడా.

ఇది అయిన తరువాత, సింఘము ప్రచురిించవలసినవి:

 ఆడిట్ సర్టిఫికేట్
 బాలెన్స్ షీట్ (ఆస్తి అప్పుల పట్టిక)
 లాభనష్టాల ఖాతా
రిజిష్ట్రారు సూచిించిన విధముగా పై వాటిని ప్రచురిించి, సింఘ సభ్యుల
పరిశీలనకు అిందుబాటులో ఉించాలి. ఆడిట్ స్మరణ లేఖ్యము సింక్షిప్తింగా
సింఘ సర్వసభ్య సమావేశము చదివినిపిించాలి.

తనిఖీ రుసుము (ఆడిట్ ఫీజు):

ఏ సింఘము అయితే ఆడిట్ రుసుము చెల్లిించవలసి యున్నదో, ఆ సింఘము
రిజిష్ట్రారు ఆదేశిించిన 3 నెలలలోపు, దగ్గరులోనున్న, ప్రభుత్వ ఖజానాలో
అింత రుసుమును చెల్లించవలెను.

తనిఖీ నివేదిక (అడిట్ రిపోర్ట్) లో ఎత్తి చూపిన లోపములను సరిదిద్దిన

అనువర్త నివేదిక:
తనిఖీ నివేదిక (ఆడిట్ రిపోర్ట్) లో ఫలితాింశముగా ఏవైనా లోపములు ఎత్తి
చూపబడిన యెడల, రిజిష్టర్డు సింఘము ఆ లోపములను సరిదిద్దే చర్యలు
చేపట్టి, మూడు నెలల లోపల, అనువర్తన నివేదికను
రిజిష్ట్రారుకుసమర్పిించాలి.

తనిఖీ (ఆడిట్) కి సింబింధిించిన ఉదహరిించిన కేసులు:

సహకార సింఘాల పనితీరు మీద నియింత్రణ కలిగి ఉిండటానికి తనిఖీ (ఆడిట్) అనేది
రిజిష్ట్రారు కున్న మించి అవకాశము.
అయితే ఆడిటరు తన నివేదికను రుజవు పరచుకోవడానికి విచారణకు హాజరు అయితే
తప్ప, కేవలము తనిఖీ నివేదిక ఒక్కటే సాక్ష్యాదారము కాజాలదు (P.S. Mhaskar
Vs Deputy Registrar, 1967 C.T.D, 314 Maharashtra) ఆడిటరును విచారిస్తే తప్ప,
తనిఖీ నివేదిక మీద ఆధారపడలేము. (Dhulia M.E.C.H. Society Vs Rajaram 1965 CTD
128)

ఇన్స్పెక్షన్/ దర్యాప్తు / విచారణ:

128
రిజిష్ట్రారు, తాను స్వింతముగా కానీ, ఏదైనా రిజిష్టర్డు సింఘము యొక్క
ఋణదాత ఇచ్చిన దరఖాస్తు మీద గాని, ఆ సింఘము పనితీరు మీద ఇన్స్పెక్షన్/
దర్యాప్తు చేయవచ్చు లేదా లిఖితపూర్వక ఉత్తర్వు ద్వారా సాధికారత
కలిగిన ఒక అధికారిని నియమిించి, ఆ సింఘములో ఏవైనా నిధుల దుర్వినియోగము,
ఆస్తులను కానీ, డబ్బుగాని మోసపూరితముగా దగ్గర పెట్టుకున్నారా,
నమ్మకద్రోహము, అవినీతి అలవాట్లు, సింఘ వ్యవహారాల నిర్వహణలో
అసమర్ధత, మొదలగు ఆరోపణల మీద దర్యాప్తు, విచారణ చేయిించవచ్చు.
ఇలాింటి విచారణ జరిగినప్పుడు ఆ అధికారికి, రిజిష్ట్రారు తో సమానమైన
అధికారాలు కలిగి ఉింటారు.
ఋణదాత ఇచ్చిన దరఖాస్తు మీద రిజిష్ట్రారు విచారణ/ దర్యాప్తు
ఆదేశిించాబడాలింటే ఋణ దాత రెిండు విషయాల మీద – అనగా రిజిష్ట్రార్ ని
నమ్మిించాలి.
 అతను తనకు చెల్లిించవలసిన మొత్తమును చెల్లిించమని కోరినా,
చెల్లిించకపోగా సింతృప్తికర సమాధానము సమింజసమైన కాలములో
రాకపోయినా. మరియు
 రిజిష్ట్రారు సూచిించిన మేరకు, ఈ పరిశోధన/ విచారణ జరిపిించటానికి ఎింత
ఖర్చు అవుతుిందో, అింత డబ్బు రిజిష్ట్రార్ వద్ద డిపాజిట్ చేయడిం.
 దర్యాప్తు/ విచారణ జరిగిన తరువాత, సమింజసమైన కాలపరిమితిలో, ఈ
దర్యాప్తు/ విచారణ ఫలితాింశాన్ని ఆ సింఘానికి తెలియ చేయాలి. ఒకవేళ
విచారణ/ దర్యాప్తు చేపట్టినది, ఋణ దాత ధరఖాస్తు మీద అయితే, ఈ
దర్యాప్తు/ విచారణ ఫలితాింశాన్ని ఆ ఋణ దాతకు, ఆ సింఘము
అనుసింధానిించబడిన ఆర్ధిక బ్యాింకుకు తెలియ చేయాలి.
 దర్యాప్తు/ విచారణ చేయటానికి ఒక అధికారిని నియమిించిన రిజిష్ట్రారు,
ఆ అధికారిని, ఆ బాధ్యతల నుించి తప్పిించి, తానే స్వయముగా దర్యాప్తు/
విచారణ చేయవచ్చు లేదా వేరొక సమర్ధత కలిగిన అధికారికి ఈ బాధ్యత
అప్పగిించవచ్చు.
 ఈ దర్యాప్తు/ విచారణ ఉత్తర్వులిచ్చిన తేదీ నాటినుడి మూడు నెలల
లోపు పూర్తి చేయాలి. అలా పూర్తి చేయలేక పోతే పై అధికారికి
అనుమతిస్తే మరో మూడు నెలల వరకు పొడిగిింపు ఇవ్వవచ్చు. ఏదైనా
మొత్తము కాలము ఆరు నెలలకు మిించరాదు.
 ఈ దర్యాప్తు/ విచారణలో ఏవైనా లోపములు సింఘములో వున్నాయని
రుజువైతే, రిజిష్ట్రారు లిఖిత పూర్వక ఉత్తర్వు ద్వారా సింఘములో
బాధ్యులైన సిబ్బిందిపై, సూచిింపబడిన చర్య, సూచిింపబడిన కాలము లోపల
తీసుకోవాలని సింఘాన్ని ఆదేశిించవచ్చు.

ఆర్ధిక బ్యాింకుచే సింఘాల ఇన్స్పెక్షన్:

 ఆర్ధిక బ్యాింకు ఎప్పుడైనా కనీసిం సింవత్సరానికొకసారైనా తన
అధికారులతో గాని, జీతము మీద పనిచేసే సిబ్బిందితో గాని దానికి
అనుబింధింగా వున్న రిజిష్టరు సొసైటీ (సింఘాన్ని) ఇన్స్పెక్షన్
చేయాలి. ఈ ఆర్ధిక బ్యాింకుకు అనుబింధింగా ఉన్న రిజిష్టర్డు సింఘము
వేరొక రిజిష్టర్డు సింఘానికి ఆర్ధిక సహాయము చేస్తే ఆ సింఘాన్ని
కూడా ఇన్స్పెక్షన్ చేసే అధికారము ఆర్ధిక బ్యాింకుకు కలదు.

129
 ఆర్ధిక బ్యాింకు తరపున రిజిష్టర్డు సింఘాన్ని ఇన్స్పెక్షన్ చేసే
అధికారికి/ సిబ్బిందికి, యుక్త సమయాలలో ఆ సింఘానికి సింబింధిించిన
పుస్తకాలు/ ఖాతాలు/ డాక్యుమెింట్లు, దస్తావేజులు/ సేక్యురిటీలు,
నగదు, సింఘానికి సింబింధిించిన లేదా స్వాదీనములో ఉన్న ఆస్తులను
ఇన్స్పెక్షన్ చేసే అధికారము కలదు. అవసరైమైతే సింఘ ఆర్ధిక
పరిస్థితిని తెలియచేసే సమాచారము, నివేదికలు, ఇతర పత్రములను కోరే
అధికారము, ఈ అధికారి/ సిబ్బిందికి కలదు.
 అదే విధముగా ఈ ఇన్స్పెక్షన్ చేసే అధికారి/ సిబ్బింది, సింఘానికి
సింబింధిించిన పుస్తకాలు/ ఖాతాలు/ డాక్యుమెింట్లు, దస్తావేజులు/
సేక్యురిటీలు/ నగదు ఇతర ఆస్తులు ఎవరి స్వాదీనములో ఉింటాయో, సదరు
వ్యక్తులను, సింఘ కార్యాలయమునకు గాని, బ్యాింకు శాఖ వద్దకు గాని
పిలిపిించుకునే అధికారము కలదు.

విచారణ:
 రిజిష్టరు తనింత తానుగా కాని, బోర్డులోని మెజారిటీ సభ్యులు
కోరినా, సభ్యులలో మూడవ వింతుకు తగ్గకుిండా కోరినా, ఆర్ధిక
బ్యాింకు లేదా జిల్లా కలెక్టరు కోరినా తనింత తానుగా కాని, లేదా
లిఖిత పూర్వక ఉత్తర్వులతో వేరొక అధికారిచే గాని, సింఘ బోర్డు
ఏర్పాటుపై లేదా పనితీరుపై/ ఆర్ధిక పరిస్థితిపై/ నిధుల
దుర్వినియోగము పై/ మోసపూరితింగా ఆస్తులను ధనమును దగ్గర
ఉించుకోవడిం పై/ నమ్మక ద్రోహము పై/ అవినీతి కార్యకలాపాల పై/
అసమర్ధ నిర్వహణ పై విచారణ జరిపిించవచ్చు.
 రిజిష్టరు కాని అతనిచే సాదికారత పొిందిన అధికారికి గాని ఈ దిగువ
తెలిపిన అధికారాలు కలవు.

అతను, అన్ని యుక్త సమయాలలో, సింఘానికి సింబింధిించిన పుస్తకాలు/

ఖాతాలు/ సెక్యూరిటీలు/ నగదు ఇతర ఆస్తులను విచారణ చేయుటకై
అిందుబాటులోకి రావడమే కాక ఈ పుస్తకములు/ ఖాతాలు/ దస్తావేజులు/
సెక్యూరిటీలు/ నగదు, ఇతర ఆస్తులు ఎవరి స్వాదీనములో ఉింటాయో
అతనిని సింఘ కార్యాలయమునకు లేదా బ్యాింకు శాఖకు పిలిపిించుకుని, పై
వాటిని ప్రవేశపెట్టమనే అధికారిం కలిగివుింటాడు.
రిజిస్ట్రారు కాని అతనిచే సాధికారత పొిందిన అధికారి కాని, సింఘ
వ్యాపార వ్యవహారాల గురిించి ఏ వ్యక్తికైనా అవగాహన ఉన్నదని
భావిస్తే/ విశ్వసిస్తే అతనిని విచారణకు పిలిపిించి, ప్రమాణము
చేయిించి (Oath) వాింగ్మూలము నమోదు చేయవచ్చును. అింతే కాక సింఘానికి
సింబింధిించిన పుస్తకాలు/ ఖాతాలు/ దస్తావేజులకు సింబింధిించిన విషయాలను
కలిగి ఉన్న ఏ వ్యక్తినైనా విచారణకు పిలిపిించి ఆయా రికార్డులు
విచారణలో ప్రవేశ పెట్టమని కోరవచ్చు.

ఇన్స్పెక్షన్, విచారణ నివేదికలను (Report) తెలియపరచుట:

130
 విచారణ లేదా ఇన్స్పెక్షన్ లేదా దర్యాప్తుకు సింబింధిించిన వివరాలు
మరీ అింత వివరింగా కాకుిండా, సింక్షిప్తింగా, అది కూడా గోప్యింగా
ఉించదగిన అింశాలు కూడా, మూడు నెలలలోపు రిజిష్ట్రారు గారు
తెలియచేయాలి.
విచారణకు (Enquiry)కి సింబింధిించినదయితే ఈ కిింద తెలిపిన వారికి
అిందచేయాలి.
 ప్రభుత్వము వాటా ధనము సమకూర్చినిందున, ప్రభుత్వమునకు గాని,
వారి సాధికారత పొిందిన అధికారికి,
 ఈ సింఘము అనుసింధానిించబడిన ఆర్ధిక బ్యాింకుకి,
 సింబింధిత సింఘానికి,
 ఈ విచారణను ఒకవేళ జిల్లా కలెక్టరు ఆదేశాల మీద జరిగివుింటే
అతనికి,
 సింబింధిత సహకార సమాఖ్యకు, పింపాలి.

దర్యాప్తుకు సింబింధిించినదయితే:
 సింబింధిత సింఘానికి,
 సింఘము అనుసింధానిించబడిన ఆర్ధిక బ్యాింకుకి,
 సింబింధిత సహకార సమాఖ్యకు,
 ఈ దర్యాప్తు ఒకవేళ సింఘ రుణదాత (Creditor) కోరిక మీద జరిగివుింటే
ఆ ఋణ దాతకు ఈ నకళ్ళు (కాపీలు) పింపాలి.

విచారణాధికారికి కాని, ఇన్స్పెక్షన్ చేసే అధికారికి కాని,

దర్యాప్తు అధికారికి కాని సాధ్యమైనింత వరకు ఈ రిపోర్టులలో
గోప్యముగా ఉించవలసిన విషయాల గురిించి పైన తెలిపిన వారికి
ప్రస్తావన చెయ్యకుిండా, విడిగా రహశ్యమైన.

3.2.4 సారాింశము
సహకార సింఘాలకు సింబింధిించిన వివాదాల పరిష్కారానికి, సహకార సింఘాల
రిజిష్ట్రారుకు అప్పగిస్తారు. ఇలా అప్పగిించ బడిన వివాద
పరిస్కారమును తాను స్వయముగా చేయవచ్చు లేదా వేరే మధ్య వర్తికి
(Arbitrator) అప్పగిించ వచ్చు/ బదిలీ చేయవచ్చు. వివాదింలో ఉన్న ఇరు
వర్గాల వాదనలు విన్న తరువాత నిర్ణయిం ప్రకటిస్తారు. వివాద
పరిష్కార సమయింలో అధికారికింగా పిలిపిించినప్పుడు ఏ కక్షిదారుడు
రాకపోయినా, ఏక పక్ష నిర్ణయాన్ని ప్రకటిస్తారు. ప్రకటిించబడే
నిర్ణయములు/ డిక్రీ/ ఎవార్డు న్యాయబద్ధింగా సమతుల్యింగా శుద్ధ
అింతఃకరణతో ఇవ్వాలి.
ప్రతి సహకార సింవత్సరింలో, ప్రతి రిజిష్టర్డు సింఘమును
రిజిష్ట్రారు చేతగాని అతనిచే సాధికారత పొిందిన అధికారి గాని ఆడిటు
చేయాలి. ఆడిట్ ముగిసిన తరువాత, గుర్తిించిన లోపములను ఊటింకిస్తూ

131
 ఆడిటు రిపోర్ట్, ఆడిట్ స్మరణ లేఖ్యము (మెమొరాిండిం), ఆడిట్
వర్గీకరణ మొదలైన వాటిని, సింఘానికి, ఆర్ధిక బ్యాింకుకు పింపాలి. ఈ
ఆడిటు చేసిన అధికారి, ఆ సింఘ బోర్డు / కమిటీ సమావేశానికి వెళ్లి,
అక్కడ కమిటీ సభ్యులు, ఈ రిపోర్టు మీద లేవనెత్తే పలు అింశాలకు,
వివరణ సమాధానము ఇచ్చి వివరిించాలి. ఆడిట్ అయిన ఖాతాల వివరాలు
సర్వసభ్య సమావేశములో ప్రవేశ పెట్టి చర్చిించి ఆమోదమును
పొిందాలి.
ఆడిట్ రిపోర్టులో ఎత్తిచూపిన లోపాలను సరిదిద్ది, ఆ సరిదిద్దిన
నివేదికను మూడు నెలల లోపుగా సింఘమువారు రిజిష్ట్రారుకు పింపాలి.
రిజిష్ట్రారు తాను స్వింతింగా అవసరమని భావిించినా, సింఘ ఋణదాత
కోరినా, ఆర్ధిక బ్యాింకు కోరినా, దర్యాప్తునకు, ఇన్స్పెక్షన్ కు,
విచారణకు ఆదేశిించవచ్చు. దర్యాప్తు, ఇన్స్పెక్షన్, విచారణ
పూర్తి అయిన పిదప ఆ రిపోర్టును, ఆ వ్యక్తికి/ సింస్థకు/ సింఘానికి
పింపిించాలి. ఆ రిపోర్టులో ఏవైనా గోప్యింగా ఉించవలసిన అింశాలు ఉింటె
వాటిపై ప్రత్యేక నివేదిక విడిగా ఇవ్వాలి. సింఘము, పై
రిపోర్టులపై దిద్దుబాటు చర్యలు సత్వరిం చేపట్టాలి.
నివేదిక తయారు చెయ్యాలి. ఒకవేళ ఈ గోప్యము ఉించదగిన విషయాల
గురిించి ప్రధాన రిపోర్టులలో చర్చిించదలచుకుింటే, ప్రధాన
రిపోర్టులో ఈ గుప్త నివేదికను అవసరమైతే విడదీసే విధింగానో లేక
ఎవరికతే ఈ గుప్త నివేదిక (Confedencial Report) చేరవలసి వుిందో వారికి
మాత్రమె పింపే విధముగా ఉిండాలి.
ఈ దర్యాప్తు / ఇన్స్పెక్షన్ / విచారణలకు సింబింధిించిన రిపోర్టులు
సింఘానికి చేరిన తరువాత, సింఘ ముఖ్య కార్యనిర్వహణ అధికారి (CEO),
సింఘ పాలక వర్గము/ కమిటీకి తెలియచేసి చర్చకు పెట్టాలి.
సింఘ కార్య నిర్వహణాధికారి (CEO) పై విధముగా బోర్డు / కమిటీని
సమావేశ పరచి రిపోర్టులను చర్చకు పెట్టడానికి నిరాకరిించినా,
పెట్టడింలో విఫలమైనా,
లేదా
రిజిష్ట్రారు దృష్టిలో ఆ సింఘ పాలక వర్గము/ కమిటీకి, చట్ట
ప్రకారము/ ఉప నిబింధనావళి ప్రకారము అలాింటి సమావేశమయ్యే
సాధికారత లేకపోయినా, లేదా రిజిష్ట్రారు గారి ద్వారా/ కోర్టు
ఉత్తర్వుల ద్వారా బోర్డు/ కమిటీ పనిచేయకూడదని
ఉత్తర్వులివ్వబడినా, రిజిష్ట్రారు కాని, అతనిచే సాధికారత పొిందిన
అధికారి గాని, బోర్డు సమావేశము ఏర్పాటు చేసి, ఈ రిపోర్టులు
చర్చిించి, ప్రత్యాపాయ చర్యలు, రిజిష్ట్రారు సూచిించిన గడువు
లోపల తీసుకోవాలి.

3.2.5 ప్రధాన పదములు – అర్థములు

132
 Disputes : వివాదము, అభిప్రాయ బేధము
Interlocutory orders : మధ్యింతర ఉత్తర్వులు
Ex-Party decision : విచారణ జరిగేటప్పుడు, ఏ ఒక్క కక్షిదారుడు
రాకపోయినా, ప్రకటిించే ఏక పక్ష నిర్ణయము
Arbitrator : మధ్యవర్తి, న్యాయమూర్తి
Award/ Order : నిర్ణయము
Audit : తనిఖీ
Inquiry : విచారణ
Inspection : నిశిత పరిశీలన

3.2.6 సింకేతాక్షరాలు
RCS : సహకార సింఘాల రిజిష్ట్రారు
C.S. Act : సహకార సింఘాల చట్టము.

3.2.7 మీ ప్రగతిని పరీక్షిించుకోిండి.

1. ఏదైనా వివాదము బోర్డు ఏర్పాటుకు గాని/ మేనేజిమెింటుకు గాని,

రిజిష్టర్డు సింఘ వ్యాపారమునకు సింబింధిస్తే అట్టి దానిని
________ అప్పగిించాలి.
a) న్యాయ స్థానము b) సహకార సింఘాల రిజిష్ట్రారు
c) జిల్లా మెజిస్ట్రేటు d) ఉప విభాగ మెజిస్ట్రేటు
2. గడువు (కాలపరిమితి) ముగిసినవి వాదాలను కూడా రిజిష్ట్రారు
పరిష్కారము కొరకు తీసుకొనవచ్చు.
a) ఫిర్యాదు దారుడు తాను గడువు లోపల ఫిర్యాదు చేయలేకపోవుటకు
బలమైన కారణాలున్నాయని రిజిష్ట్రారును ఒప్పిించుట
b) రిజిష్ట్రారుకు ఇలాింటి వివాదాలను తీసుకునే అధికారము లేదు
c) ఈ వివాదము తీసుకొనబడదు d) పైవేవి కావు
3. సహకార సింఘాల చట్టము ప్రకారము ప్రతి రిజిష్టర్డు సహకార
సింఘము ఎవరితో ఆడిట్ చేయబడాలి?
a) భారతీయ రిజర్వు బ్యాింకు b) ఆడిటర్ జనరల్ c) నాబార్డు d)
చార్టర్డ్ ఎకౌింటెింట్
4. ఆడిట్ చేయుటలో ప్రధాన ఉద్దేశ్యము ఏవి సరి చూడటానికి?
a) సింఘములో జరిగే లావాదేవీలన్నీ సింఘ పుస్తకాలలో నమోదు
అయినాయని
b) సింఘము ఇచ్చిన రుణాలకు సరియైన హామీ/ భద్రత ఉన్నదని
c) సింఘ బోర్డు, సభ్యుల/ సింఘ లక్ష్యాలకు వ్యతిరేకముగా
పనిచేయుచున్నదా అని d) పైవన్నీ

133
 5. సింఘ ఆర్ధిక విషయాలను తెలియచేసే ఆస్థి-అప్పుల పట్టిక
ఎప్పుడు తయారు చేస్తారు.
a) ఆర్ధిక సింవత్సరిం చివరన b) ఆర్ధిక సింవత్సరిం
మధ్యలో
c) క్యాలెిండరు సింవత్సరిం చివరన d) క్యాలెిండరు సింవత్సరిం
మధ్యలో
6. ఆడిట్ ముగుసిన పిదప, ఆడిట్ స్మరణ లేఖ్యము (మెమొరాిండిం) ను
ఎవరికి పింపాలి?
a) రిజిష్టరు b) జిల్లా కలెక్టరు
c) రాష్ట్ర ప్రభుత్వము d) వ్యాపార సింస్థల
నియింత్రణాధికారి
7. ఆడిట్ రిపోర్టులో లోపములు ఎత్తి చూపబడిన యెడల, రిజిస్టర్డు
సింఘము, రిపోర్టు ఫలితాింశము వచ్చిన _____ నెలలు/ రోజుల లోపల ఆ
లోపాలను సరిదిద్ది, తీసుకున్న చర్యల గురిించి, సింఘము,
రిజిష్ట్రారుకు తెలియ చేయాలి.
a) 6 నెలలు b) 3 నెలలు c) 12 నెలలు d) 2 నెలలు
8. ఆర్ధిక బ్యాింకు తనకు అనుబింధింగా ఉన్న రిజిష్టర్డు సింఘాన్ని
ఎన్నాళ్ళకొకసారి తన అధికారులతో ఇన్స్పెక్షన్ చేయిించాలి?
a) రెిండేళ్ళకొకసారి b) ఏడాదికొకసారి c) 6 నెలలకొకసారి d) 3
నెలలకొకసారి
9. రిజిష్ట్రారు ఏ అింశాలపై విచారణ చేపట్టవచ్చు?
a) సొసైటీ ఏర్పాటు/ నిర్మాణము పై b) సింఘము పనితీరుపై/
ఆర్ధిక విషయాలపై
c) ఏవైనా నిధుల దుర్వినియోగము పై d) పైవన్నీ
10. విచారణలో ఏవైనా అింశాలు గోప్యింగా ఉించవలసినవి ఉింటె వాటి
నిడిగా నివేదికలో పింపాలి. మరియు
a) ప్రధాన రిపోర్టులో చేర్చకూడదు b) ప్రధాన
రిపోర్టులో చేర్చాలి
c) ఎవరికీ తెలియచేయరాదు d) ఆ సింఘానికి మాత్రమె తెలియ
చేయాలి.

సమాధానాలు: 1. - a, 2. - a, 3. - d, 4. - d, 5. - a,

6. - a, 7. - b, 8. - b, 9. - d, 10. - a.

134
3.3. ివార్ప్లు/డిక్రిలు/ఉత్ిర్పులు/నిరణయాలు, సివేత్లు, పై ిధికారలకు/
సద్సథకు ఫిరాయదు మరియు ణ్నరిుమరశ

3.3.1 నేర్చుకోవాల్సిన విషయయలు :

ఈ పాఠ్యాింశాలు చదవడిం ద్వారా
అవార్డులు/డిక్రిలు/ఉత్తర్వులను/నిర్ణయాలను, మూసివేతలకు, పై
సింస్థకు ఫిర్యాదు మరియు పునర్విమర్శ సింభిందిించిన నిభింధనలు
తెలుసుకోగలుగుతారు.

సూచన:
బాధ్యత లేదని ప్రకటన: ఈ పాఠ్యాింశము లో చెప్పబడిన విషయాలపై
తుది నిర్ణయము తీసుకునే ముిందు మీ మీ రాష్ట్రాలలోని సహకార
చట్టాలు, నియమ నిబింధనలు చదువుకోవాలని సూచన.

3.3.2 పరిచయము
అవార్డులు/డిక్రిలు/ఉత్తర్వులు, నిర్ణయాలను అమలుపరచడానికిసహకార
సింఘాల చట్టాలలో సహకార సింఘాల నియమ నిబింధనలుసహకార సింఘాల
రిజిష్ట్రారు కుిండే అధికారాలను తెలియచేస్తాయి.అిందులో కొన్ని
దిగువన ఇవ్వడిం జరిగిింది.
ఈ విషయాలలో తుది నిర్ణయిం తీసుకునే ముిందు మీ మీ రాష్ట్రాలలో
వుిండే సహకార సింఘాల చట్టాలు/ వాటిలోని నియమ నిబింధనలు
చదువుకోవాలని సూచన, ఎిందుకనగా, రాష్ట్రానికి, రాష్ట్రానికి, సహకార
సింఘాల చట్టము మారవచ్చు కనుక.

3.3.3 అవార్డులు/డిక్రిలు/ఉత్తర్వులు/నిర్ణయాలు – అమలు చేయుట

కొన్ని రకాల మొత్తాలను వసూలు చేయడానికోసిం, జప్తు
చేయుట,అమ్మి వేయుటలాింటి అధికారాలు రిజిష్ట్రారు కు
ఉన్నాయి.ఉదాహరణకు తమిళనాడు రాష్ట్ర సహకార చట్టము సెక్షన్
143 ప్రకారము ఈ వ్యక్తి పైన అయితే డిక్రీ, నిర్ణయము, అవార్డు,
ఉత్తర్వు జారీ అయినదో, అతని నుిండి బాకీ వసూలు చేసుకొనుటకు, అతని
స్థిరాస్తులు జప్తు చేసి అమ్మి వేయుటకు రిజిష్ట్రారుకు
అధికారము ఇవ్వబడినది.
అయితే అవార్డు, డిక్రీ జారీ అయిన సిందర్భములో దాన్ని నిలుపుదల
చేయుటకు, అది చట్ట సమ్మతము అయితే, అవతలి వ్యక్తికి నోటిసు
ఇచ్చి 30 రోజులలో నిలుపుదల కోరే హక్కు ఉన్నది. నిబింధన నెింబర్ 129

135
(TNCS Rules 1988) ప్రకారము డిప్యుటీ రిజిష్ట్రారు తనకు అనుకలమైన
విధింగా అమ్మకమును వాయిదా వేసే అధికారము లేదు.
( V. వెింకటాచలిం Vs డిప్యుటీ రిజిష్ట్రారు, సహకార సింఘాలు శ్రీ
విల్లి పుత్తూరు (1999 111 CTC 669)

బాకీల వసూలు:
ఒక వ్యక్తి సహకార సింఘములో ఋణము తీసుకొని, గడువు ముగిసిన
చెల్లిించని యెడల, అతని చెల్లిించమని నోటిసు ఇచ్చిన 15 రోజుల లోపు
ఆ ఋణము చెల్లిించని యెడల, ఆ సింఘము సింబింధిత రిజిష్ట్రారుకు
దరఖాస్తు పెట్టకుింటే, ఆ డిప్యుటీ రిజిష్ట్రారు లేదా అతని
సాధికారత పొిందిన అధికారి, ఆ ఋణగ్రహీతకు తగిన సమయము ఇస్తూ
నోటిసు ఇచ్చి (15 రోజుల కాలపరిమితిలో) చెల్లిించకపోతే ఆ
ఋణగ్రహీత సింఘమునకు తనఖా పెట్టిన ఆస్తిని జప్తు చేసి,
అమ్మివేసి బాకీ వసూలు చేయవచ్చును.

సింఘమునకు చెల్లిించవలసిన బకాయి దారుల (ప్రస్తుత సభ్యులైన,

గతకాలపు సభ్యులైన, చనిపోయిన వారైనా) వివరములను ప్రకటన /
చాటిింపు చేసే హక్కు కలదు. రిజిస్టర్డు సహకార సింఘమునకు బకాయిపడిన
వారి నుిండి బాకీలు వసులు చేయుటకు, ప్రజాప్రయోజనాల దృష్ట్యా, ఆ
సింఘము అనుసింధానిింపబడిన ఆర్థిక బ్యాింకు వారు, కొన్ని నిబింధనలకు
లోబడి, ఆ బకాయిదారుల (ప్రస్తుత సభ్యులు కాని, గతకాలపు సభ్యులు
కాని, చనిపోయిన సభ్యులు కాని) పేర్లను ప్రచురిించవచ్చు.

బకాయిల వసులులో రిజిష్ట్రారు గాని, అతనిచే నియమిింపబడిన అధికారి

గాని, సహకార సింఘాల చట్ట ప్రకారము, మాములు సివిల్ కోర్టునకు ఉిండే
అధికారములు కలిగి యుిండి,బాకీ వసూలుకు ఆస్తిని జప్తు చేసి అమ్ముటకు,
లేదా జప్తు చేయకుిండా అమ్ముటకు లేదా బాకీ వసూలు కొరకు ఇింకా ఎవైన
కొన్ని చర్యలు తీసుకొనుటకు అధికారము కలదు.

ప్రభుత్వమునకు చెల్లిించవలసిన మొత్తాల వసూలు:

సింఘము నుిండి గాని, సభ్యుని నుిండి గాని, సింఘ అధికారి నుిండి గాని,
ప్రభుత్వమునకు బాకీ రావలసి యున్నచో, దానిని భూమిపన్ను / శిస్తు
వసూలు చట్ట ప్రకారము, సింఘ ఆస్థి నుిండి గాని,సింఘ సభ్యుల నుిండి
గాని (పరిమిత బాధ్యతకు లోబడి) వసూలు చేయవచ్చు.ఈ విషయములలో
కలెక్టరుకు వుిండే అధికారాలను రిజిష్ట్రారు కలిగి ఉింటారు.

రిజిష్ట్రర్లు సింఘ సభ్యులపై ఆర్థిక బ్యాింకు అధికారాలు:

రిజిష్టర్లు సహకార సింఘ సభ్యుడు తాను ఆ సింఘానికి చెల్లిించవలసిన
బాకాయిలు చెల్లిించకపోతే, ఆ సింఘము కొింత గడువు ఇచ్చి బాకయిల
వసూలుకు చర్యలు చేపడుతుింది. ఇలా తమ సభ్యుల బకాయిలు చెల్లిించ

136
లేదని, ఆ సింఘము తాను అనుసింధానిింపబడిన ఆర్థిక బ్యాింకు కు తాను
చెల్లిించకపోతే, ఆర్థిక బ్యాింకు బాకీ వసూలు కోసిం, ఆ సింఘములో
బకాయిదారులకు తమ వివరణ ఇచ్చుకునే అవకాశము ఇచ్చి, తగిన చర్యలు
చేపట్టవచ్చు.

సభ్యుల నుిండి బకాయిలు వసూలు కోసిం “సర్టిఫికేట్ ఫర్ రికవరీ”

(వసూలు కొరకు ధృవీకరణ పత్రము) జారీ – రిజిష్ట్రారు అధికారాలు:
రిజిష్టర్డు సహకార సింఘము తన సభ్యుల నుిండి రావలసిన బకాయిల వసూలు
నిమిత్తము దరఖాస్తు చేసిన మీదట, రిజిష్ట్రారు అది సమింజసమని
భావిించి ఆ ఋణాల వసూలు కొరకు “సర్టిఫికేట్ ఫర్ రికవరీని” జారీ
చేయుదురు.

ప్రతి దరఖాస్తునకు, సభ్యుల నుించి రావలసిన బకాయులకు సింభిందిించిన

ఋణ పత్రమును జత పరచవలెను.

బకాయిపడిన సభ్యునికి తను బాకీ కట్టలేనిందునకు ఏదైనా వివరణ

ఇచ్చుకునెిందుకు అవకాశము ఇవ్వకపోతే, ఈ సర్టిఫికేట్జారీ చేసే
అవకాశము లేదు.

ఈ “సర్టిఫికేట్ ఫర్ రికవరీ” అనేది సభ్యుడు సింఘానికి ఎింత బకాయి

వున్నాడనే దానికి ఆధార పత్రము. ప్రభుత్వము భూమి శిస్తు బకాయిల
వసూలు చేయు రీతిగా దీనిని వసూలు చేసేదురు. ఈ సిందర్భములో
రిజిష్ట్రారు గారికి కలెక్టరుకున్న అధికారములు కలిగి యుిండును.

సహకార సింఘాల చట్టము నిబింధనలలో కొన్ని ముఖ్య అధికారాలు

స్థిరాస్తిని సింఘానికి దఖలుపరచినప్పుడు చేసుకున్న షరతులను
మీరినిందుకు ఆ స్థిరాస్తిని సింఘమునకు అప్పగిించే విధానము:
ఏదైనా నిర్ణయము, అవార్డు, ఉత్తర్వుద్వారా సింఘమునకు భూమి లేదా
ఇతర స్థిరాస్తిని అప్పగిించమని ఉన్నపుడు (ఆ ఆస్తిని సింఘము
పొిందినప్పుడున్న షరతులు ఉల్లఘిించినిందుకు), ఈ భూమి స్థిరాస్తి
ఎవరి అధికార పరిధిలో వుిందో, ఆ రిజిష్ట్రారుకు, ఆ సింఘము వారు ఆ
ఉత్తర్వులేదా అవార్డు నిర్ణయము అమలు కొరకు దరఖాస్తు
చేయవలెను. ఆ దరఖాస్తు అిందిన మీదట, రిజిష్ట్రారు కానీ అతనిచే
నియమిింపబడిన సేల్ అధికారిని, ఆ ఆస్తిని సింఘానికి
స్వాదీనపరుస్తారు. ఈ ప్రక్రియలో ఆ ఆస్థిలో ఎవరైనా
భౌతికింగావుింటూ వుింటే వారిని ఆ భూమి, స్థిరాస్తి నుించి ఖాళీ
చేయిస్తారు.

ఒకవేళ ఈ స్థిరాస్తి, ఇల్లు అయివుిండి, దానికి తాళము వేసి వుింటే

రిజిష్ట్రారు దగ్గర నుించి అనుమతితో ఆ తాళము పగలకొట్టి, ఆ

137
యిింటిని సింఘమునకు గాని లేదా సింఘము తరపున స్వాదీనపరచుకునే
అధికారము గల వ్యక్తికి స్వాదీనపరచెదరు.

ఒకవేళ ఈ స్థిరాస్తి, ఇల్లు అయివుిండి, అిందులో చరాస్తులు ఉింటె

వాటన్నిటి లిస్టు రాసి, ఆ సామాన్లను 30 రోజులలోగా తొలగిించమని ఆ
ఇింటివానికి నోటిసు ఇవ్వాలి. ఒకవేళ ఇింటిలో వస్తువులు త్వరగా పాడు
అయిపోయేతట్లయితే, ముప్పది రోజుల లోపే వాటిని అమ్మి వేసి,
అమ్మకపు పోను మిగతా డబ్బు రిజిస్ట్రార్ వద్ద డిపాజిట్ చేయాలి.

ఒకవేళ ఈ స్థిరాస్తి, ఇల్లు అయివుిండి, అిందులో ఎవరైనా అద్దెకు

వుింటుింటే, ఆ కిరయిదారుని, ఈ డిక్రీ కి సింబింధము లేకున్నా, ఈ
స్వాధీనానికి చెిందిన ‘వారెింట్’ (ఆజ్ఞ పత్రము) ను ఆ ఇింటి దోజలపై
ప్రముఖింగాకనపడేటట్లు అతికిించాలి/పెట్టాలి.
రిజిష్ట్రారుఅనుమతితో ఈ ఇింటి స్వాధీనము విషయము గురిించి చాటిింపు
వేయిించవచ్చు.

డిక్రీ అమలుపై దరఖాస్తు:

ఋణమువసూలు చేసుకొనుటకు డిక్రీ పొిందినవారు, ఏ రిజిష్ట్రారుఅధికార
పరిధిలో ఈ అప్పు ఇచ్చే లావాదేవీ జరిగిిందో, ఆ రిజిష్ట్రారుకు
స్వయింగా సింతకిం చేసిన దరఖాస్తును అిందిించాలి.

డిక్రీ పొిందిన ప్రతివారు, డిక్రీ అమలు చెయ్యటానికి అయ్యే

రుసుము (Fees) ను రిజిస్ట్రారు సూచిించినింత, రిజిస్ట్రారు వద్ద
డిపాజిట్ చెయ్యాలి.

138
డిక్రీ పూర్తిగా అమలుకాక ముిందే అప్పుదారు చనిపోతే:
డిక్రీ పూర్తిగా అమలుకాక ముిందే అప్పుదారు చనిపోతే, చనిపోయిన
అప్పుదారుచట్టబద్ధ వారసులకు దరఖాస్తు చేయాలి. అప్పటినుించి ఆ
చట్టబద్ద వారసులే అప్పుదారు (లు) గా పరిగణిించబడతారు.

డిక్రీ అమలు కోరుతూ దరఖాస్తు ముట్టిన పిదప తీసుకునే చర్యలు:

డిక్రీ అమలు చేయకోరుతూ దరఖాస్తు ముట్టిన తరువాత, రిజిస్ట్రారు,
ఆ దరఖాస్తులోని వివరాలు, తన కార్యాలయపు రికార్డులతో
సరిచూసుకొని, డిమాిండు నోటీసును రోడు కాపీలు తయారు చేసి తను సింతకిం
చేసి సేల్స్ ఆఫీసర్కి పింపాలి. అిందులో అప్పు దారుని పేరు,
చెల్లిింపువలసిన మొత్తము వ్రాయబడి ఉిండాలి.

ఒకవేళ, ఈ అప్పుదారు నివాసము కాని, చర్యలు తీసుకోనబడే అస్తిగాని,

వేరే జిల్లాలో (అనగా ఈ అప్పు లావాదేవీ జరిగిన జిల్లా కాకుిండా
వేరే జిల్లా) వుిండివుింటే, ఆ సింబింధిత రిజిష్ట్రారుకు, ఈ డిమాిండు
నోటీసును, మొదట దరఖాస్తు తీసుకున్న రిజిస్ట్రారు పింపిించాలి.

ఒకవేళ అప్పు వసూలు కోసిం ఇవ్వబడిన డిక్రీ, ఏదైనా సివిల్ కోర్టు

నుించి అయినట్లయితే, రిజిస్ట్రారు ఆ డిక్రీ /ఆర్డర్ ను తన పేరు
మీద బదిలీ చేయమని దరఖాస్తు చేయాలి. ఈ దరఖాస్తు చేరిన తరవాత ఆ
సివిల్ కోర్టు వారు, రిజిస్ట్రారు పేరు మీద బదిలీ చేస్తారు.

డిక్రీ అమలు చేయబడుటకై / తీర్పు ఋణగ్రస్తుడు (Judgment Debtor)

మీద చర్యలు తీసుకునే విధివిధానాలు:
అప్పుదారు సింఘానికి తనఖా పెట్టిన స్థిరాస్తిలపై చర్యకు
ఉపక్రమిించడమా లేక చరాస్తుల జప్తుకు ఉపక్రమిించడమా అనే
విషయాన్నీ డిక్రీ పోదినవారు ముిందుగా తన దరఖాస్తులో
తెలియచేయాలి.

డిక్రీ పొిందినవారు తాను, తన దరఖాస్తులో ఈ వరుసలో అప్పు దారు

ఆస్తులపై చర్యలు తీసుకోలగుతున్నడో తెలియచేస్తే తప్ప, మిగతా
సాధారణ సిందర్బాలలో డిక్రీ అమలు తీరు ఈ విధింగా ఉింటుింది :-

 ముిందుగా చరాస్తుల మీద చర్యకు ఉపక్రమిస్తారు. అలా అని

స్థిరాస్తుల మీద కూడా కలిపి చర్యలు తిసుకోకూడదని ఎక్కడా లేదు.
 చరాస్తుల ఏవీ లేకపోయినా, లేదా చరాస్తులను జప్తు చేసి అమ్మగా
వచ్చిన పైకిం బాకీ మొత్తానికి (డిక్రీ పొదిన వారి డిమాిండ్)
సరిపోకపోతే, అప్పడు అప్పుదారు స్థిరాస్తులపై చర్యలు మొదలు
పెడతారు.

తీర్పు ఋణగ్రస్తుని చరాస్తుల స్వాధీనానికి, అమ్మకానికి

మార్గదర్శాకాలు:

139
 చరాస్తుల స్వాధీనానికి, అమ్మివేయడానికి ఈ దిగువ నిబింధనలు
పాటిస్తారు.
 సేల్స్ ఆఫీసర్ ముిందుగా డిక్రీ పొిందిన వారికి నోటిసు ఇచ్చి
తీర్పుఋణగ్రస్తుని నివాసానికి/స్వాధీనము చేసుకోవలసిన
ఆస్తివున్న ప్రదేశానికి వెళ్లి, అతను అక్కడ వుింటే డిమాిండు
నోటిసు అిందచేస్తాడు. తీర్పు ఋణగ్రస్తుడు చెల్లిించవలసిన
మొత్తము బకాయి (వడ్డీ+ఖర్చులు అన్నీ కలిపి) చెల్లిించకపోతే
అక్కడ వున్న చరస్తులను స్వాధీనిం చేసుకుని వాటి జాబితాను తయారు
చేసి, మిగతా బాకీని కట్టకపోతే ఈ చరాస్తులను ఎక్కడ, ఈ రోజు,
ఎన్ని గింటలకు వేలమువేస్తారో వివరాలున్న లేఖను
తీర్పుఋణగ్రస్తునికి అిందచేస్తాడు.
 ఈ చరాస్తుల స్వాధీనము తరువాత, వీటిని డిక్రీ పొిందిన వారి
రక్షణలో గాని, ఇింకేదైన భద్రమైన ప్రదేశింలో ఉించాలి.
 ఈ స్వాధీన ప్రక్రియ సూర్యోదయము తర్వాత,
సుర్యాస్తమయములోపు మాత్రమే జరగాలి.
 ఒకవేళ తీర్పుఋణగ్రస్తుని పింటలు కుప్పలు లాటివి జప్తు
చేయాల్సి వస్తే, వాటిని కోత కోయడానికి అనువుగా వున్నపుడు,
కుప్పలుగా పోసినప్పుడు, స్వాధీనము చేసుకుని, వాటిని అమ్మే వరకు
సరియైన చోట నిల్వ చేయాలి. అలాింటప్పుడు, కోత ఖర్చులు, కుప్ప
నూర్పిళ్ళ ఖర్చులు, నిల్వ చేయడానికి ఖర్చులు
తీర్పుఋణగ్రస్తుడే భరిించాలి, లేదా ఈ ఉత్పత్తులు
అమ్మినపుడు, పై ఖర్చులు మినహాయిించి మిగతా పైకము అప్పు
ఖాతాకు జమ చేయాలి.

ప్రజాసేవకుల, రైల్వే ఉద్యోగుల, స్థానిక సింస్థల ఉద్యోగుల,

సహకార సింఘ ఉద్యోగుల, వ్యాపార సింస్థల ఉద్యోగుల జీత
భత్యముల జప్తు:

ఒకవేళ జప్తు చేయాల్సిన చరాస్తులు, ప్రజా సేవకుల, రైల్వే

ఉద్యోగి, స్థానిక సింస్థల / సహకార సింఘ/వ్యాపార సింస్థ/కింపనీ
ఉద్యోగులజీత భత్యములయితే, సేల్ ఆఫీసర్ రిపోర్టు ననుసరిించి,
రిజిష్ట్రారు బకాయి మొత్తమును ఒకేసారికాని నెలసరి వాయిదాలలో
ఆయా ఉద్యోగుల జీత భత్యముల నుించి జప్తు చేయమని
ఉత్తర్వులివ్వవచ్చు. అట్లు జప్తు చేయబడిన మొత్తమును (ఒకేసారి
గా గాని, నెల వాయిదాలలో గాని) నిర్ణయిించబడిన విధముగా సేల్ ఆఫీసర్
కు జమ చేయాలి.

(ఈ పాఠ్యాింశములు తమిళనాడు సహకార సింఘాల చట్టము నిబింధనల నుిండి

గ్రహిించి వ్రాయబడినవని అింగీకరిించచున్నాము).

140
3.3.4 సహకార సింఘముల మూసివేత
రిజిష్టర్డు సహకార సింఘములు తమింతట తాముగా గాని, రిజిస్ట్రారు
ఉత్తర్వుల మీద గాని మూసివేయబడవచ్చు. ప్రతి రాష్ట్ర సహకార
సింఘాల చట్టము/నిబింధనలు ఈ ప్రక్రియ ఎలా చెయ్యాలో
వివరిించినవి. అిందులోని కొన్ని దిగువ ఇవ్వబడినవి అయినప్పటికీ
చదువరులు ఈ ప్రక్రియ(మూసివేత, దివాలా తీయుట) ఆచరణలో ఆయా
రాష్ట్రాల సహకార సింఘాల చట్టము/నిబింధనలు పాటిించగలరు.

రిజిష్టర్డు సింఘాలను ఎత్తివేయుట:

సింఘాలను, ఆడిట్ జరిగినప్పుడు, విచారణ, ఇన్స్పెక్షన్, దర్యాప్తు
జరిపిించినప్పుడు బయటపడినవి విషయముల వలన గాని, లేదా సింఘము పనితీరు
ఏ మాత్రమూ బాగులేదని, లేదా సభ్యులలో ¾ వింతు సభ్యులు
తీర్మానిించిన, లేదా ఇదే విషయాన్నిసర్వ సభ్య సమావేశము
తీర్మానిించినా, రిజిష్ట్రారు కూడా ఇదే అభిప్రాయానికి
వచ్చినట్లైతే ఆ సింఘమును మూసివేతకు నిర్ణయిించుకుింటే, సింఘానికి
నోటిసు ఇస్తూ వారేదైనా చెప్పదలచుకుింటే ఈ నోటిసు అిందిన నెల
రోజుల లోపల వారి విజ్ఞాపనలు తెలియచేయిలని సూచిస్తారు. సింఘము
వారు ఈ నోటిసులో సూచిించిన విధింగా పాటిించాలి. సింఘమునకు ఇచ్చిన
నోటిసు కాఫీ ప్రతి సభ్యునికి పింపిించాలి. సింఘము నుిండి, సభ్యుల నుిండి
వచ్చిన విజ్ఞాపనలు పరిశీలిించిన పిదప, సింఘన్ని ముసివేయాలని
నిర్ణయిించుకుింటే, ఆ మేరకు ఉత్తర్వు జారీ చేసి దానిని ఆ సింఘానికి
రిజిష్టర్డు పోస్ట్ ద్వారా పింపిించాలి.

సింఘమునకు, వారి తరపు నుించి విజ్ఞాపనలు చేసుకోవడానికి అవకాశిం ఇచ్చిన

తరువాత, లిఖితపూర్వకఉత్తర్వు ద్వారా సింఘము ముసివేతను
కొనసాగిస్తారు – దానికి షరతులు.

 సింఘము రిజిస్ట్రేషన్ సమయములో సభ్యుల సింఖ్య కనీసము 25

మింది వుిండాలని, ఆ సభ్యుల సింఖ్య 25 మింది కింటే తక్కువకు
వచ్చిిందని లేదా
 సింఘము సూచిించిన గడువు లోపల పని మొదలు పెట్టలేదని లేదా పని
చేయుట అపివేసినది.
‘పనిచేయుట అపివేసినది’ అింటే సింఘము వారు వరుసగా రెిండు సింవత్సరముల
పాటు ప్రాథమిక సేవలు కూడా అిందిించుట లేదని అర్ధము.

(Liquidator): మూసివేయబడిన సింఘ వ్యవహారములు మదిింపు చేయు

అధికారి.

సింఘము మూసివేతకు నిర్ణయిించిన తరువాత, రిజిస్ట్రారు ఆ సింఘమునుకు

ఒక Liquidator ని నియమిించి అతని జీతభత్యములునిర్ణయిించాలి.

141
 లిక్విడేటర్ బాధ్యతలు స్వీకరిించిన తరువాత, సింఘమునకు
సింబింధిించిన ఆస్తులు, సింఘమునకు రావలసిన/చెల్లిించవలసిన పైకమునకు
సింబధిించిన అింశాలు తన నియింత్రణ లోనికి తెచ్చుకుని, సింఘమునకు
మరిింత నష్టము వాటిల్లకముిందే ఆ సమస్యలను సాధ్యమైనింత
త్వరగా పరిష్కరిించాలి.
 ఒకవేళ ఈ మూసివేత ప్రక్రియపై, పై అధికారికి లేదా వ్యవస్థకు
ఫిర్యాదు చేయబడి, ఆ అధికారి/వ్యవస్థ ఈ మూసివేతను నిలుపుదల
చేస్తే సింఘ ఆస్తులు, రావలసిన/చెల్లిించవలసిన పైకములు, ఇింకా
వ్యవహారములన్నీ సింఘమునకు తిరిగి దఖలు పరచబడతాయి.

(Liquidator) లిక్విడేటర్ అధికారములు:

మూసివేయబడిన సింఘమునకు లిక్విడేటర్ నియామకము జరిగిన నాటినుిండి,
సింఘము యొక్క మొత్తము ఆస్తులు లిక్విడేటరు ఆధీనములోకి
వస్తాయి. వాటిని సాధ్యమైనింతతొిందరగా అమ్మకము లేదా ఇతర
ప్రక్రియ ద్వారా వాస్తవపరచుకోనవలెను.

రిజిస్ట్రారు ఆధీనములో పనిచేసే లిక్విడేటరు, ఈ క్రిింది

అధికారములను కలిగి వుింటాడు.

 సింఘము కొరకై దావాలు వేయుటకు, చట్ట ప్రకారము చర్యలు

తీసుకొనుటకు తన కార్యాలయము పేరు మీద వ్యవహారములు
నడిపిించును.
 ప్రస్తుత సభ్యులు చెల్లిించవలసిన అప్పులు, లేదా గతకాలపు
సభ్యులు లేదా సింఘ అధికారులు, పనివారు, లేదా ఇతకుముిందు పని చేసిన
అధికారులు, చనిపోయిన సభ్యుల యొక్క వారసులు, చట్టబద్ద
ప్రతినిధులు, నామ నిర్దేశకులు, అధికారులు చేయవలసిన చెల్లిింపులను
ఎప్పటికప్పుడు మదిింపు చేయుట
 చనిపోయిన సభ్యుని యొక్క ఆస్తులు ఏ మేరకు వారి వారసులకు,
చట్టబద్దప్రతినిధులకు, నామ నిర్దేశకులకు అిందుతాయో, ఆ మేరకు
మాత్రమే, ఆ వారసులకు, చట్టబద్ద ప్రతినిధులకు, నామ
నిర్దేశకులకు బాధ్యత ఉిండును.
 సహకార సింఘాల చట్ట ప్రకారము ఏవైతే సింఘము చేయవలసిన
చెల్లిింపులున్నవో, వాటిని ప్రాధాన్యత క్రమములో
క్లెయిముదారు (హక్కుదారు) లకు చెల్లిించాలి.
 సివిల్ ప్రోసిజరు కోడ్ 1908 (కేింద్ర చట్టము- 1908 లో 5)
ప్రకారము సివిల్ కోర్టు కున్న అధికారాలు లాగానే, ఈ లిక్విడేటరు
కూడా, సింఘమునకు సింబింధిించిన పుస్తకాలు, ఖాతాలు,
దస్తావేజులు,సెక్యురిటీలు నగదు, ఇతర ఆస్తులు మొదలైనవి ఎవరి

142
 ఆధీనింలోవున్నాయో, అతనిని అధికారికింగా పిలిపిించి, పైన తెలిపిన
సింఘ పుస్తకాలను ప్రవేశపెట్టమని కోరవచ్చు.
 సింఘ ఆస్తులు అనుమతిించిన మేరకు, సింఘము చెల్లిించవలసిన అసలు
మరియు మూసివేత తేది మొత్తముగాని, వరకు అయిన వడ్డీ కలిపి
ప్రాధాన్యాలననుసరిించి మొట్టముగని, అిందులో కొింత భాగము కానీ
చెల్లిించవచ్చును. సింఘ ఆస్తులతో ఇింకా మిగులు/వెసులుబాటు
ఉన్నచో సింఘము మూసివేత నుిండి కూడా వడ్డీ చెల్లిించవచ్చును.
అయితే ఈ వడ్డీ రేటు మొదలు కుదుర్చుకున్న వడ్డీ రేటు కింటే
ఎక్కువ ఉిండకుిండదు.
 సింఘ మూసివేత ఖర్చులను ఎవరు, ఎింతెింత భరిించాలో నిర్ణయిించును.
 ఒక వ్యక్తి, ప్రస్తుత సభ్యుడా, గతకాలపు సభ్యుడా లేక
చనిపోయిన వ్యక్తి యొక్క నామ నిర్దేశకుడా అని నిర్ణయిించును.
 సింఘ మూసివేత ప్రక్రియకు సింబింధిించి, సింఘమునకు రావలసినవి వసూలు
చేయుటకు, చెల్లిించవలసినవి చెల్లిించుటకు సూచనలు చేయును.
 లాభదాయకింగా మూసివేత ప్రక్రియకు అనుగుణింగా సింఘ వ్యాపారము
నడుపుట.
 సరియైన/సూచిించబడిన అధికారుల అనుమతితో సింఘము చెల్లిించవలసిన
వారితో ప్రస్తుత క్లైయిము/రాబోయే క్లైయిము గురిించి రాజీ
పరిష్కారము కుదుర్చుకోనవచ్చును.

సరియైన సూచిింపబడిన అధికారుల అనుమతితో లిక్విడేటరు ఈ క్రిింది

పనులను చేయవచ్చు.
 సింఘము చెల్లిించవలసిన బాధ్యతలను, అప్పులను, అప్పులుగా మారే
బాధ్యతలను, అన్ని క్లైయిములను ప్రస్తుతమున్నవి,
భవిష్యత్తులో రాబోయేవీ, స్థిరీకరిించబడినవీ, ఇింకా
స్థిరీకరిించబడనివీ, సింఘానికి, సింఘ రుణదాతకు ఉన్న లావాదేవీలు
సింఘానికి బాధ్యతగా మారబోయే వాటికీ మొదలైనవిన్ను, సింఘ
ఆస్తులను, మూసివెత ప్రక్రియను ప్రభావింతిం చేసే, కొన్ని
షరతులపై రాజీ పరిష్కరము చేయవచ్చు. ఆ బాధ్యతలను విడుదల
కావటానికి ఏ సెక్యురిటీనయినా తీసుకొని, ఆ బాధ్యత అప్పు,
క్లైయిములనుిండి సింపూర్తిగా బయటపడవచ్చు.
 సింఘ ఋణదాతలు వాళ్ళ క్లైయిముల చెల్లిింపబడకముిందే వాళ్లకు
రావలసిన క్లైయిముల కొరకు, లిక్విడేటరు వాళ్ళను ఎప్పటిలోగా
క్లైయిములు రుజవుపరచుకోవాలా గడువు విధిించాలి.
 అప్పుడు అమలులో వున్న చట్టాలలో చెప్పబడిన వసూళ్ళ
విధానానికి భింగిం కలగకుిండా, అప్పటికి రిజిస్టర్డు సింఘ ఆస్తులకు

143
 వింతుగా చెల్లిించవలసిన మొత్తమును మూసివేత ఖర్చులను
“భూమిశిస్తు బకాయిల వసూలు” లాగ వసూలు చేయవచ్చు.
 (లిక్విడేషనన్) మూసివేత ఉత్తర్వు అమలు కోసిం దరఖాస్తు
పెట్టుకుింటే, ఆ అధికార పరిధిలో వున్న న్యాయస్థానము దాన్ని
తను ఇచ్చిన డిక్రీలాగానే భావిించి, అమలు చేయిించవచ్చు.
 సింఘము మూసివేత కార్యక్రమము ముగిసిన తరువాత, లిక్విడేటరు ఒక
నివేదికను రిజిస్ట్రారుకు సమర్పిించి, రిజిస్ట్రారు సూచిించిన
చోట సింఘ రికార్డులను భద్రపరచవలెను.

లిక్విడేటరు ఖాతాల తనిఖీ:

 సింవత్సరమునకు రెిండుసార్లు లిక్విడేటరు, తన ఖాతాలో జరిగిన
రశీదులు/చెల్లిింపులు గురిించి సూచిింపబడిన నమూనాలో వివరాలు
తెలియజేయాలి.
 లిక్విడేటరు ఖాతాలో (అతను బాధ్యతలు స్వీకరిించిన
తరువాత)ఏవైనా అవకతవకలు జరిగినట్లు గమనిస్తే వాటికి
లిక్విడేటరు బాధ్యత వహిించాలి.
ఆ అవకతవకల మూలింగా సింఘానికి, ఈ లిక్విడేటరు తన నిర్లక్ష్యము
వలనగాని, కావాలని గాని సింఘానికి నష్టము జరిగినా, జరిగే
అవకాశాలున్నా కల్పిించిన, ఈ లిక్విడేటరే జవాబుదారీ వహిించాలి.

సింఘము మూసివేత ప్రక్రియ పూర్తిగా ముగిసిన పిదప, రిజిస్ట్రారు,

సింఘ రిజిస్ట్రేషనును రద్దు చేస్తూ ఉత్తర్వులిస్తారు.
రిజిస్ట్రేషన్ రద్దు అయిన తరవాత, ఆ సింఘము వ్యాపార సింస్థగా తన
ఉనికిని కోల్పోతుింది. (రిజిస్ట్రేషన్ ఉతర్వు తేది నుించి) ఈ రద్దు
ఉత్తర్వు కాపీని ఆ సింఘానికి, ఆ సింఘము అనుసింధానిించబడిన ఆర్థిక
బ్యాింకుకు రిజిస్టరు పోస్టు ద్వారా పింపుతారు.

చట్టపరమైన చర్యలపై ఆింక్షలు:

సహకార చట్టములో చెప్పబడిన విధింగా, ఈ మూసివేత ప్రక్రియ
పైగాని, సింఘ రిజిస్ట్రేషన్ రద్దు విషయములోగాని, ఈ
న్యాయస్థానము లిక్విడేటరు నియామకము జరిగిన తరవాత, సింఘ
సభ్యుల మీదగాని, సింఘము మీదగాని, లిక్విడేటరు మీద గాని ఎటువింటి
దావాలు/లిటిగేషన్లు కోర్టులలో వెయ్యరాదు. అయితే రిజిస్ట్రారు
అనుమతితో, అనుమతిించిన షరతులతో దావాలను కోర్టులు స్వీకరిించవచ్చు.

మూసివేయబడిన సింఘాన్ని పునరుద్ధరిించుట:

రిజిస్టర్డు సింఘమూసివేతకు ఉత్తర్వులివ్వబడి, మూసివేత ప్రక్రియ
పుర్తికాకపోతే రిజిస్ట్రారు కనుక ఈ రిజిష్టర్డు సింఘాన్ని
పునరుద్దరిించదలచుకుింటే, సహకార సింఘాల చట్టము/నిబింధనలు
ఉపనిబింధనలో చెప్పబడిన విధముగా బోర్డును ఏర్పాటు చెయ్యవచ్చు.

144
 ఆర్థిక బ్యాింకు బోర్డుతో సింప్రదిించి, మూసివేత ఉత్తర్వును
రద్దు చేసి, సహకార సింఘాల చట్టములో చెప్పబడిన సింఘ బోర్డును
ఏర్పాటు చేయమని లిక్విడేటరుకు ఆదేశాలివ్వాలి.

తదుపరి సింఘ నిర్వహణ బాధ్యత సింఘ బోర్డుకి అప్పగిించబడుతుింది.

(అదే సహకార బ్యాింకుల విషయింలో అయితే, రిజిస్ట్రారు రిజర్వు

బ్యాింకు అనుమతి లేకుిండా, మూసివేత ఉత్తర్వులను ఉపసింహరిించలేడు,
రద్దు చేయలేడు).

(తమిళనాడు సహకార సింఘాల చట్టము – నిబింధనలను ఈ పాఠ్యింశములు

వ్రాయుటలో ఉపయోగిించినామని అింగీకరిస్తున్నాము).

3.3.5 అప్పీళ్ళు-పునర్విమర్శలు
రిజిస్ట్రార్ ఇచ్చిన నిర్ణయము, ఉత్తర్వు, అవార్డుల మీద,
దుఃఖపడ్డ కక్షిదారుల ఫిర్యాదులు వినడానికి రాష్ర్ట ప్రభుత్వము,
ట్రిబ్యునళ్ళు అప్పిలెట్ కోర్టులు (పై స్థాయి న్యాయాధికార
సింస్థలు) ను ఏర్పటు చేసిింది.

తమిళనాడు లాింటి రాష్ట్రాలు సహకార సిం ఘాల చట్టాలు ఎన్ని

అవసరమైతే అన్ని ట్రిబ్యునళ్ళను ఏర్పాటుకు
అనుమతినిస్తున్నాయి. మహారాష్ట్రలో ఈ ఫిర్యాదులు వినడానికి
సహకార అప్పిలెట్ కోర్టును ఏర్పాటు చేసిింది.

అప్పిళ్ళు: పై స్థాయి సింస్థలకు చేసే ఫిర్యాదు/విజ్ఞాపన ఏ

వ్యక్తి అయిన రిజిస్ట్రార్, మధ్యవర్తి ఇచ్చిన నిర్ణయము,
ఉత్తర్వు, అవార్డు మీద దుఃఖపడితే సహకార ట్రిబ్యునళ్ళలో/
అప్పిలేట్ కోర్టులలో ఫిర్యాదు/విజ్ఞాపన చేయవచ్చు. అయితే
బోర్డు ఏర్పాటు, ఎన్నిక, పైకమునకు సింబింధిించని, బదిలీ ఉత్తర్వు,
వివాదాన్ని ఉపసహరిించడిం లాటి విషయాలపై అప్పీళ్ళు అనుమతిించరు.

ఏ వ్యక్తినైనా రిజిస్టర్డు సింఘములో చేరిక నిరాకరిించబడితే,

లిక్విడేటరు ఇచ్చిన ఉత్తర్వు పై దుఃఖపడ్డవాళ్ళురిజిస్ట్రారుకు
అప్పీలు చేయవచ్చు.

ఏదైనా ప్రత్యేక కారణముింటే తప్ప, నిర్ణయము, అవార్డు

ఉత్తర్వు వచ్చిన 60 రోజులలోపు అప్పీలు చేసుకోవాలి. గడువులోపల
అప్పీలు చేసుకోకపోతే, ఆ ప్రత్యేక కారణము సమర్ధనీయమైనదీ,
సమింజసమైనదీ అయి వుిండాలి.

రాష్ర ప్రభుత్వము/రిజిస్ట్రారుకు అప్పీలు చేసుకునే విధానము

మరియు పరిష్కారమయ్యే విధము:

145
 రాష్ట్ర ప్రభుత్వానికి, రిజిస్ట్రారుకు అప్పీలు చేసుకునే
వ్యక్తి లేదా అతనిచే నియమిించబడ్డ ఏజెింటు, వ్యక్తిగతముగా
గాని, అప్పీలును రిజిష్టరు పోస్ట్ ద్వారా గాని పింపవచ్చు.
 అప్పీలు, ఏజెింటు ద్వారా పింపబడితే, సభ్యుడు, ఏజింటును
నియమిించనట్లుగా “అధీకృత పత్రము” జతపరచాలి.
 ప్రతి అప్పీలుకు, ఏ ఉత్తర్వు, ఆర్డరు మీద అపీలుకు వేళుతున్నారో
ఆ ఉత్తర్వు, ఆర్డరు, సర్టిఫైడ్ కాపీని జత చేయాలి.
 ప్రతి అప్పీలు తప్పనిసరిగా
 టైపు చేయబడాలి లేదా చక్కని దస్తురితో స్పష్టింగా
వ్రాయబడాలి.
 అప్పీలు చేసుకునే వ్యక్తి పేరు, చిరునామా మరియు అవతలి
వ్యక్తి, చిరునామా వ్రాయాలి.
 ఉత్తర్వుకు వ్యతిరేకింగా ఎవరు అప్పీలు చేస్తున్నారో వారి పేరు
 ఈ ఆధారాల మీద అప్పీలు చేస్తున్నారో తెలపాలి. అపీలు ద్వారా
ఎటువింటి ఉపశమనము కోరుతున్నారో తెలపాలి.
 ఈ ఉత్తర్వు మీద అప్పీలు చేస్తున్నారో, ఆ ఉత్తర్వు
తేదీ,అప్పీలును స్వీకరిించిన తరువాత దాని మీద ఆరోజు తేదీ వేయాలి.
అప్పిలేట్ న్యాయాధికారి సాధ్యమైనింత తొిందరలో అప్పీలును
పరిశీలిించి, ఈ క్రిింది విషయాలలో సింతృప్తి చెిందాలి.
 ఈ అప్పీలు సమర్పిించిన వ్యక్తికి ఆ అధికారమున్నదా?
 నిర్ణీత గడువులోపల సమర్పిించినాడా?
 చట్టము – నిబింధనలకు అనుగుణింగా వున్నదా?
 ఒకవేళ అప్పిలేట్ అధారిటీ, ఈ అప్పీలు విషయమై వ్యక్తిగత
అవధారణము (Hearing) అవసరమని భావిించినచో అప్పిలేింట్ కి గాని
అతని ఏజింటుకు తగిన నోటీసు ఇవ్వవలెను.
 వ్యక్తిగత అవధారణము ముగిసిన తర్వాత అపిలేట్ అథారిటీ తన
తీర్పును వెింటనే ప్రకటిించవచ్చు, లేదా వేరొక రోజు ఎప్పుడైనా
ప్రకటిించవచ్చు. ఏ రోజున ప్రకటిించే విషయమై అప్పిలేింట్ కి/
తత్సబింధిందితవ్యక్తులకు నోటీసు ద్వారా తెలియచేయాలి.
 అప్పిలేట్ అథారిటీ తన నిర్ణయాన్ని లేదా ఉత్తర్వును
లిఖితపూర్వకింగా అప్పిలేింట్ కున్నూ, ఇింకా ఎవరైనా వ్యక్తులు ఈ
నిర్ణయము/ఉత్తర్వు వలన ప్రభావితము అయ్యేవారికి కూడా
తెలియపరచాలి.

పునర్విమర్శ (Revision):
రిజిస్ట్రారు తాను స్వింతముగా గాని, ఎవరైనా దరఖాస్తు చేస్తే గాని,
తన కిింది స్థాయి అధికారినుిండి గాని, బొర్డు నుడి గాని, రిజిస్టర్డు
సొసైటీ నుించి గాని, సహకార చట్టము కిింద ఏర్పాటైన యధోచితమైన
అధికారి నుించిగాని అదేవిధముగా ప్రభుత్వము తాను రికార్డులు
తెప్పిించి పరిశీలిించవచ్చు. స్వింతముగాగాని, ఎవరైనాదరఖాస్తు

146
చేస్తే గాని, సహకార సింఘల చట్టము – నిబింధనలు – ఉపనిబింధనావళి
ప్రకారము రిజిస్ట్రారు గారి ఏవిధమైన కార్యకలాపాలకు సింబింధిించిన
రికార్డులు అయినా పిలిపిించి పరిశీలిించవచ్చు. చట్టము లోని ఈ
అధికరణము కిింద అప్పీలును ట్రిబ్యునల్ స్వీకరిించిిందీ, అపిలేట్
అధారిటీ ఎలా సింతృప్తి చెిందిిందీ, ప్రొసీడిింగ్స్ క్రమ పద్దతిలో
జరిగాయా, వాటి యొక్క శుద్డతను, చట్టబద్దతను ఇవ్వబడిన
నిర్ణయము/ఆర్డరు/ఉత్తర్వుల యోగ్యతను పరిశీలిించవచ్చు. ఈ
నేపధ్యింలో ఆ ఉత్తర్వు/నిర్ణయము/మార్చాలని కానీ
కొట్టివేయబడాలని కానీ, తిరిగి పరిశీలనకు తిప్పి పింపాలని కానీ,
భావిస్తే, రిజిస్ట్రారు లేదా ప్రబుత్వము ఆ విధముగానే
ఉత్తర్వులు జారీ చేయవచ్చు.

 ఈ సెక్షను కిింద రిజిస్ట్రారుకి /ప్రభుత్వానికి వచ్చే ప్రతి

దరఖాస్తు కూడా, దరఖాస్తు దారుడుకి ఆ క్రిిందటి
ప్రొసీడిింగ్స్/నిర్ణయము/ఉత్తర్వు తెలియపరచబడిన 90 రోజుల
లోపు వుిండాలి.
 ఏ వ్యక్తికైనా, అతను విజ్ఞాపన చేసుకోవడానికి అవకాశము
ఇవ్వకుిండా, అతనిపైన నిర్ణయము ప్రకటిించరాదు.
 రిజిస్ట్రారు గాని ప్రభుత్వము గాని తన అధికారము
వినియోగిించుటలో అనిశ్చిత పరిస్థితి వున్నా, రిజిస్ట్రారు గాని
ప్రభుత్వముగాని నిర్ణయము/ఉత్తర్వు అమలును నిలుపుదల
చేయవచ్చు
 రిజిస్ట్రారు గాని, ప్రభుత్వము ఈ సెక్షన్ కిింద జరిగే
ప్రొసీడిింగ్స్ లో ఖర్చులు భరిించాలని ఆదేశిించవచ్చు. ఈ
పునర్విమర్శదరఖాస్తు సింఘము పెట్టుకుింటే సింఘ నిధుల నుించి,
వ్యక్తి పెట్టుకుింటే ఆ వ్యక్తి స్వింత పైకము నుించి ఈ
ఖర్చులను భరిించాలి. దీనిపై ప్రభుత్వము/రిజిస్ట్రారుదే
నిర్ణయము.
సమీక్ష (Review):
అప్పిలేింట్ గాని, దరఖాస్తు దారుడు గాని, ప్రతివాదిగాని, జారీ అయిన
ఉత్వర్వు మీద ఈ క్రిింది సిందర్భాలలో సమీక్ష కోరవచ్చు.

 కొత్తగా ముఖ్యమైన విషయాలు బయల్పడినప్పుడు

 ఉత్తర్వు జారీ అయ్యే సమయమునకు, ఎింతో జాగరూకతో నున్నా ఈ
విషయాలు తన ఎరుకకు రానప్పుడు అిందుచే వాటిని
ప్రవేశపెట్టలేకపోయినప్పుడు
 సమర్పిించబడిన రికార్డులలో ఏదో తప్పిదము వున్నప్పుడు

147
  ఇింకా ఏదైనా సమింజసమైన కారణము వుింటే తప్ప ఒక ఉత్తర్వు మీద,
ఒక్కసారి కింటే ఎక్కువ సార్లు సమీక్ష కోరకుడదు.
 నిర్దేశిించిన విధింగా, నిర్దేశిించిన గడువులోపలనే దరఖాస్తు
సమీక్ష కొరకు సమర్పిించాలి.
 సమీక్ష జరిపిన తర్వాత ఇవ్వబడేది తుది నిర్ణయమే.
 సమీక్ష చేసే అధికారము గల వ్యక్తి మధ్యింతర ఉత్తర్వులు జారీ
చేయవచ్చు. తుది ఉత్తర్వులు తరువాత అయినా ఇవ్వవచ్చు.
 సమీక్ష ప్రొసీడిింగ్స్ చేపట్టటానికి అయిన ఖర్చులను చేసిన
సింఘ నిధులను నుించి గాని లేదా సమీక్షకు దరఖాస్తు చేసిన వ్యక్తి
గాని భరిించాలి.

అప్పీళ్లలో, పునర్విమర్శలో, సమీక్షలో ఇచ్చిన ఉత్తర్వుల అమలు:

ట్రిబ్యునల్ కోర్టు/ అప్పిలేట్ కోర్టు/రిజిస్ట్రారు
/ప్రభుత్వము ఇచ్చిన ఉత్తర్వులను, నిర్దేశిింపబడిన విధింగా అమలు
చేస్తారు.

సివిల్ కోర్టుల జోక్యింపై ఆింక్షలు

ఈ చట్టము క్రిింద మధ్యవర్తి, లిక్విడేటర్, రిజిస్ట్రారు, లేదా
అతనిచే సాధికారత పొదిన అధికారి, ట్రిబ్యునల్, ప్రభుత్వము లేదా
వారి కిింది అధికారులు ఇచ్చిన ఉత్తర్వు, అవార్డ్, నిర్ణయము లేదా
తీసుకున్న చర్యలపై సివిల్ కోర్టులు జోక్యిం చేసుకొనజాలవు.
ఏవిధమైన చర్యల నిమిత్తమై, ఇింజింక్షన్ ఆర్డరు ఇవ్వజాలవు.

కేసు ఉదాహరణ – సమీక్ష వివరిించబడినది.

సహకార సింఘాల అసిస్టెింట్ రిజిస్ట్రార్కి సమీక్ష జరిపే అధికారము
లేదు (Deorao Vs DJR సహకార సింఘాలు నాగపూర్ 1982, మహారాష్ట్ర LJ
543),
సమీక్ష అనేది కేవలము చట్టపరమైన తప్పులు సరిదిద్దటానికి లేదా
రికార్డులలో ప్రస్పుటింగా కనిపిించే తప్పును సరిదిద్దడానికే తప్ప,
ఇదివరకే ఇవ్వబడిన నిర్ణయాన్ని పునఃపరిశీలిించే అవకాశిం మళ్ళి
ఇవ్వడానికి కాదు. (Sahebrao Vs The Manager Khed Taluka Sahakari Kharedi Vikri
Sangh Ltd., 1964 CTD 117)

3.3.6 సారాింశము
వివాదాలను వ్యక్తిగత అవధారణ తరువాత, ఆడిట్,ఇన్స్పెక్షన్,
విచారణలు జరిగిన తరవాత, యోగ్యమైన అధికారి (రిజిస్ట్రారు, లేదా
అతనిచే సాధికారత పొదిన అధికారి, మధ్యవర్తి)
నిర్ణయాన్ని/ఉత్తర్వుకు /అవార్డును/డిక్రీని ప్రకటిస్తారు.
దాన్ని లిఖితపూర్వకింగా సింబింధిత కక్షిదారులకు తెలియపరుస్తారు. అది

148
 అిందిన పిదప, సింబింధిత కక్షి దారుడు దాన్ని అమలు చేయిించుకోవడానికి
యుక్తమైన అధికారి వద్ద దరఖాస్తు చేస్తారు.

రిజిస్ట్రారు, ఈ ఇన్స్పెక్షను, విచారణలో తేలిన అింశాలు లేదా

ఏదైనా కోర్టు డిక్రీలను పరిశీలిించి, రిజిస్టర్డు సింఘిం మూసివేతకు
ఉత్తర్వులిస్తారు. ఈ ఉత్తర్వు తర్వాత సింఘ వ్యవహారాలు
నడపడానికి, (లిక్విడేషన్) మూసివేత ప్రక్రియను ముగిించడానికి ఒక
లిక్విడేటర్ ను నియమిస్తారు. దుఃఖపడ్డ బాధితులు (ఈ అవార్డు,
ఉత్తర్వు, నిర్ణయము వలన) అప్పిలేట్ ట్రిబ్యునల్ కి, అపిలేట్
కోర్టులలో దరఖాస్తు చేయ్సుకోవడానికి అవకాశిం ఇవ్వాలి.

రిజిస్ట్రారు, మధ్యవర్తి ఇచ్చిన ఉత్తర్వులపై సూచిించిన గడువు

లోపల నిర్దేశిింపబడిన విధింగా అప్పీలు, పునర్విమర్శ లేదా సమీక్ష
కోరవచ్చు.

అపిలేట్ అథారిటీ లేదా సమీక్ష చేసే అధికారి, విచారణ జరిగిన దాని

మీద, రికార్డులను పరిశీలిించిన దానిమీద, అతని దృష్టిలో
సమింజసమనిపిస్తే ఆ అప్పీలుపై లేదా సమీక్ష కోరిన దరఖాస్తు పై
ఉత్తర్వులు జారీ చేయవచ్చు. అపిలేట్ అథారిటీ ఇచ్చిన
ఉత్తర్వులను, తాను ఇచ్చిన ఉత్తర్వుల లాగానే భావిించి రిజిస్ట్రారు
గారు అమలు చేస్తారు.

3.3.7 ప్రధాన పదాలు – అర్ధాలు

Relinquish : వదలుకొను

Conspicuous Place : ప్రముఖమైన ప్రదేశము

Distress : దుర్బరమైన స్థితి, అతరుల ఆస్తిని, అప్పు

తీర్చుటకై స్వాధీనము చేసుకోను

Liquidation : మూసివేత

Modus operandi : విధానము, పద్ధతి

Appeal : పై అధికారికి/ సింస్థకు ఫిర్యాదు

Appellant : కిింద స్థాయి సింస్థ / కోర్టు ఇచ్చిన తీర్పు పై

స్థాయి సింస్థకు/ కోర్టుకు వెళ్ళే వ్యక్తి

3.3.8 సింకేతాక్షరాలు
R. C. S : సహకార సింఘాల రిజిస్ట్రారు
C.A : చార్టెడ్ ఎకౌింటెింట్

3.3.9 మీ ప్రగతిని పరీక్షిించుకోిండి

149
 1. రిజిస్ట్రారు జప్తు మరియు అమ్మకము ద్వారా బకాయిలు ఎవరి
వద్ద నుించి వసూలు చేయగలరు?
(a) డిక్రీ ఎవరి మీద ఉింటుిందో వారి దగ్గర్నుించి
(b) అవార్డు/ఉత్తర్వు ఎవరి మీద ఉింటుిందో వారి దగర నుించి
(c) (a) మరియు (b)
(d) వసూలు నోటిసు ఇవ్వబడిన వారి దగ్గర నుించి
2. సహకార చట్టము కిింద, రిజిస్ట్రారు గాని, అతని సాధికారత
పొిందినవారు గాని జప్తు చేసి బకాయిలు వసూలు .............. వారి లాగా
చేస్తారు.
(a) జుడిషియల్ కోర్టులు (b) సివిల్ కోర్టులు (c) ప్రభుత్వ
అధికారి (d) రికవరీ అధికారి
3. డిక్రీ పొిందినవారు, బాకీ వసూలు చేసుకోవాలింటే డిక్రీని అమలు
చేయిించుకోవడానికి ఎవరికి దరఖాస్తు చేయాలి?
(స) సహకార సింఘాల రిజిస్ట్రారు (b) కింపెనీల రిజిస్ట్రారు (c)
రెవెన్యు అధికారి
(d) పైవారిందరు
4. సహకార సింఘాల చట్ట ప్రకారము, జీత్య భత్యములు జప్తు
చేయవలసి వస్తే ఆ జప్తు చేయబడిన పైకము సేల్ ఆఫీసరుకు పింపమనే
అధికారిం ఎవరికి ఉింది?
(a) మేనేజిింగ్ డైరెక్టరు (b) సేల్ ఆఫీసర్ (c) రిజిస్ట్రారు
(d) మేనేజిింగ్ కమిటీ
5. రిజిస్టర్డు సింఘము ఎలా మూసి వేయబడుతుింది
(a) సింఘము తనింత తానుగా (b) రిజిస్ట్రారు ఉత్తర్వు వలన (c) (a)
మరియు (b) (d) పైవి ఏవీకావు
6. మూసివేత ఉత్తర్వులు అిందుకున్న రిజిస్టర్డు సింఘము ఆస్తుల
మొత్తము ఎవరి నియింత్రణలో వుింటాయి?
(a) లిక్విడేటరు (b) సింకర సింఘాల రిజిస్ట్రారు (c) సివిల్ కోర్టులు
(d) ట్రిబ్యునల్
7. రిజిస్టర్డు సింఘము పూర్తిగా మూసివేయబడిన తరువాత
రిజిస్ట్రార్ ఏమి ఉత్తర్వులు ఇస్తారు?
(a) సింఘ రిజిస్ట్రేషను రద్దు చేయుట (b) సింఘాన్ని
పునరుద్దరిించుట (c) రిజిస్ట్రేషను ను పునరుద్దరిించుట
(d) పైవి ఏవీకావు
8. రిజిస్ట్రారు ఇచ్చిన నిర్ణయము/అవార్డు/ఉత్తర్వు వలన దుఃఖపద
వ్యక్తి ఎవరికి అప్పీలు చేయవచ్చు?
(a) సహకార అప్పిలేట్ కోర్టు (b) సహకార సింఘాల రిజిస్ట్రారు
(b) వ్యాపార సింస్థల (Firms) రిజిస్త్ర్రారు (d) కింపెనీల
రిజిస్ట్రారు
సమాధానాలు: 1-c 2-b 3-a 4-c
5-c 6-a 7-a 8-a

150
 

యూనిట్ - 4

బ్యద్కులలో సాద్ంత్తకత్ –నిరుహయ

4.1.1 నేర్చుకోవాల్సిన విషయయలు

ఈ పాఠ్యాింశాలు చదవడిం ద్వారా, సమాచార సాింకేతిక (I.T),
బ్యాింకిింగ్ వ్యాపార నిర్వహణలో బ్యాింకులను ఎలా మలుపు
తిప్పిిందీ మీరు తెలుసుకోగలుగుతారు. ATM లు క్రెడిట్ (పరపతి)
కార్డులు డెబిట్ (నగదు తీసుకునే)కార్డులు CBS లు మున్నగునవి ప్రవేశ
పెట్టబడి ఖాతాదారులకు సహాయ కారులుగా ఉన్నాయి. LAN, WAN, EFT,
NEFT,RTGS, CBS ల వలన బ్యాింకులు సింబింధిత సింస్థలతో తక్కువ
సమయములో ఎక్కువ వేగముతో ఎక్కువ లావాదేవీలు సమర్ధవింతింగా
నిర్వహిించ గలుగుతున్నారు

4.1.2 పరిచయము
బ్యాింకిింగ్ సేవలు మొదలు పెట్టినప్పుడు ఉన్న స్వ హస్త
సాింకేతికతను క్రమ క్రమింగా సమాచార సాింకేతికత ఆక్రమిించుకున్నది
ఒకప్పుడు బ్యాింకులలో వుిండే పెద్ద పెద్ద లెడ్జర్లు ఇప్పుడు
కనుమరుగు అయ్యాయి. కింప్యూటర్లు సమాచార సాింకేతికత పెరిగిన
తరువాత బ్యాింకు లావాదేవీలు నిర్దుష్టింగా వేగింగా జరగడిం
మొదలైింది.

4.1.3 బ్యాింకిింగ్ రింగింలో సమాచార సాింకేతికత అమలు –దశలు

మొదట్లో బ్యాింకులు లావాదేవీలను, సమాచారాన్ని స్వహస్తాలతో
కింప్యూటర్లలో చేర్చి తరువాత వీలు చూసుకుని వాటిని ఆధారింగా
రికార్డులు తయారు చేసే వారు.

రెిండవ దశలో ఖాతాదారుల గుర్తిింపు, డిపాజిట్ /ఋణ ఖాతాల

లావాదేవీలను కింప్యూటర్లలో నిక్షిప్తిం చేశారు.

మూడవ దశలో బ్యాింకులు కోర్ బ్యాింకిింగ్ సోల్యూషన్స్ (CBS) ని

ప్రవేశ పెట్టి ఖాతాదారులు ఎక్కడినుించైనా లావాదేవీలను
నిర్వహిించుకునే సౌకర్యము కలిగిించారు.

4.1.4 సాింకేతికత ఆధారింగా బ్యాింకులు అిందిించే సేవలు

151
 ఖాతాదారులకు సింబింధిించి
బ్యాింకులు తమ శాఖలలో కౌింటర్ల ద్వారా నగదు
స్వీకరణ/చెల్లిింపులు చేస్తూనే బ్యాింకిింగ్ సేవలకు
ప్రత్యామ్నాయ మార్గాలను ప్రవేశ పెట్టారు ATM లు
క్రెడిట్ కార్డులు, డెబిట్ కార్డులు,స్మార్ట్ కార్డులు
అింతర్జాల బ్యాింకిింగ్ చరవాణి (మొబైల్) బ్యాింకిింగ్,లను
ప్రవేశ పెట్టారు. పైకము ఒక చోటి నుిండి వేరొక చోటికి పింపడానికి
NEFT, RTGS IMPS లను అిందుబాటులోకి తెచ్చారు.

 బ్యాింకు మేనేజిమెింటు కు సింబింధిించి

సమాచార సాింకేతికతను బ్యాింకులలో ప్రవేశ పెట్టడిం ద్వారా

 పై స్థాయి అధికారులకు, అవసరమైన సమాచారమును సేకరిించి

విశ్లేషిించే వీలు కలిగిింది
 డిపాజిట్లు, రుణాలు, వసూళ్ళు, మోసాలు, ధనాపహరణలు మొదలైన
వాటిపై ప్రధాన కార్యాలయానికి నియింత్రణ
కార్యాలయాలకి, శాఖలు నేరుగా కింప్యూటర్ ద్వారా (online)
నివేదికలు పింపుకునే సౌకర్యము ,
 మోసాలను నియింత్రిించుట ఒక వేళ జరిగితే వెింటనే గుర్తిించుట
 సమాచార/డేటా విశ్లేషణ
 సమాచారాన్ని వివిధ ప్రదేశాలలో వివిధ రకాలుగా నిక్షిప్తిం
చేసి అవసరమైనప్పుడు బయటకు తీయుట

నియింత్రణ సింస్థలైన రిజర్వు బ్యాింకు/ నాబార్డ్ లకు సింబింధిించి:

ATM లు (స్వయిం నగదు లావాదేవీల యింత్రాలు ) ను ముఖ్యింగా
ఖాతాదారులు నగదు తీసుకోవడానికి, నగదు చెక్కులు డిపాజిట్
చెయ్యడానికి బ్యాింకులు ప్రవేశ పెట్టాయి. వీటిని
ఉపయోగిించడానికి వ్యక్తిగత గుర్తిింపు సింఖ్య (PIN) ను
ఉపయోగిించాలి. ఖాతాదారులు తమ గోప్యతను కాపాడుకోవడానికి ఈ PIN
ని తరచూ మారుస్తుిండాలి.

క్రెడిట్ (పరపతి) కార్డులు:

ఖాతాదారులు తమకు కావలసిన వస్తువుల ను ఇప్పుడు ఖరీదు చేసి పైకమును
తరవాత చెల్లిించే సౌకర్యము పొిందడానికి ఈ కార్డులు వాడతారు. ఈ
కార్డు ద్వారా వస్తువులు ఖరీదు చేసిన వెింటనే పైకము ఖాతాదారుని
ఖాతాకు ఖర్చు వ్రాయబడుతుింది. అయితే అట్టి పైకమును ఖాతాదారుడు
వెింటనే చెల్లిించ వచ్చు లేదా కాఱ్దు తీసుకునేటప్పుడు బ్యాింకు
వారితో కుదుర్చుకునే ఒప్పిందము ననుసరిించి కొన్ని రోజుల తరువాత
/నెలల తరువాత చెల్లిించ వచ్చు. ఆ గడువు తేదీ లోగా ఖాతాదారుడు
చెల్లిించ లేకపోతే ఆ గడువు దాటిన నాటి నుిండి ఖాతాదారుడు

152
చెల్లిించే తేదీ వరకు వడ్డీ చెల్లిించాల్సి వుింటుింది. తమ
ఖాతాదారులు కాకపోయినా బ్యాింకులు ఈ కార్డూ జారీ చేస్తారు

డెబిట్ కార్డులు:
ఖాతాదారులకు మాత్రమే ఇవి జారీ చేయ బడతాయి. ఇవి కూడా ATM
కార్డ్ ల లాగానే పని చేస్తాయి.ఈ కార్డు తో బయట ఎక్కడైనా
కొనుగోళ్ళు చేస్తే అింతా పైకము ఖాతాదారుని ఖాతాకి ఖర్చు
వ్రాయబడుతుింది.

స్మార్ట్ కార్డులు:
ఇవి ముిందుగా చెల్లిింపబడి వాడే కార్డులు.ఖాతాదారుడు తన అవసరాల
మేరకు ఈ కార్డు వాడే నిమిత్తమై తన ఖాతా నుించి కొింత పైకము తీసి
ఈ స్మార్ట్ కార్డు కి జమ చేయిించు కోవచ్చు. ఈ కార్డు లోఎింత
నిల్వ ఉిండేదీ కార్డు లో వుిండే(electronic chip) విద్యుత్ కణ సింబింధిత
తునక లో నిింపబడి వుింటుింది ఈ కార్డులో నిల్వ వున్న మేరకు
ఖాతాదారుడు బయట మార్కెట్ లో ఈ కార్డు ద్వారా కొనుగోళ్ళు
చేయవచ్చు.

153
కె సి సి (కిసాన్ క్రెడిట్ కార్డ్):

రిజర్వు బ్యాింకు వారు మే 11, 2012 లో కె సి సి పధకము

మార్గదర్శకాలను సవరిించారు దానితో రైతులు తమ స్వల్ప కాళిక
దీర్ఘకాలిక ఋణ సౌకర్యాలను ఈ కార్డు ద్వారా పొిందగలరు.

ఈ కె సి సి కార్డులు ఇచ్చే సౌకర్యాలు, స్మార్ట్ కార్డుల వాటి

లాగే వుింటాయి. ఈ కార్డులను, బ్యాింకులు కోరిన రీతిలో జాతీయ
చెల్లిింపుల కార్పొరేషన్ (NPCI) రూప కల్పన చేస్తారు. కె సి సి
కార్డులు ఉపయోగిించి రైతులు ఈ దిగువ సౌకర్యాలు
ఉపయోగిించకోవచ్చు

 AMT ల /మైక్రో ( సూక్ష్మ ) ATM ల ద్వారా నగదు తీసుకోవడిం

 స్మార్ట్ కార్డు ఉపయోగిించే (బి.సి)బ్యాింకిింగ్
కరస్పాిండెింట్ ద్వారా నగదు తీసుకోవడిం
 పాయిింట్ ఆఫ్ సేల్స్ (POS) మెషీన్ల ద్వారా నగదు తీసుకోవడిం
 చరవాణి బ్యాింకిింగ్, IMPS ( అప్పటి కప్పుడు పైకము పింపే
విధానము)
 ఆధారు నెింబరు తో పనిఛేసే కార్డులు
(మూలము : రిజర్వు బ్యాింకు సర్క్యులర్ RPCD.FSD.BC.No. 77/2011-12,
తేదీ: 11.05.2012)

టెలీ బ్యాింకిింగ్:
ఈ సౌకర్యము వినియోగిించుకునే ఖాతాదారులు సూచిింప బడిన టెలి ఫోన్
నెింబరుకు డయల్ చేస్తారు.ఆ నెింబరు బ్యాింకు శాఖలో అనుసింధానిించ
బడి వుిండటిం వలన ఖాతాదారుడు తన ఖాతాలో నిల్వను తెలుసుకోవచ్చు,
నిధులు బదిలీ చెయ్యవచ్చు,ఖాతా కాపీ ని ముద్రిించు కోవచ్చు, చెక్
బుక్ కావాలని అడగవచ్చు,కొన్ని సిందర్భాలలో నగదు కావాలని అడిగి తనకు
ఇింటి వద్దనే అింద చేయమని కోరవచ్చు

కింప్యూటర్ సహాయము తో నేరుగా (online)బ్యాింకిింగ్, అింతర్జాల

(internet) బ్యాింకిింగ్ విద్యుత్కణ సింబింధి (e- బ్యాింకిింగ్)
బ్యాింకిింగ్:

బ్యాింకులు తమ ఖాతాదారులనుిండి ఆదేశాలు స్వీకరిించడానికి తమ

ఉత్పత్తుల సేవలను అిందిించడానికి అింతర్జాలమును (internet) విరివిగా
ఉపయోగిస్తున్నారు ఆన్ లైన్ బ్యాింకిింగ్ ఇింటర్నెట్
బ్యాింకిింగ్ ఈ- బ్యాింకిింగ్ ల ద్వారా తమ ఆర్ధిక లావాదేవీలను
బ్యాింకులకు వెళ్ళకుిండా భద్రింగా జరుపుకొింటున్నారు.

154
అింతర్జాలము ద్వారా బ్యాింకులు అిందిించే సేవలు ఈ దిగువన
ఇవ్వబడ్డాయి

 బ్యాింకులు తమ అింతర్జాల వేదిక (వెబ్ సైట్ ) ద్వారా తాము

అిందిించే ఉత్పత్తుల సేవల వివరాలు తెలియ చేస్తున్నారు
ఖాతాదారులు సిందేహాలకు ఈ- మెయిల్ ద్వారా జవాబులిస్తున్నారు.
 బ్యాింకులు, తక్కువ లావాదేవీల వెబ్ సైట్ లను ఇస్తూ, ఖాతాదారుల
ఆదేశాలను, రకరకాల సేవలకు దరఖాస్తులను, తమ తమ ఖాతాల నిల్వలపై
సిందేహాలకు వివరణలు అిందిస్తున్నారు.నిధుల ఆధారింగా జరిగే
లావాదేవీలను మాత్రము అనుమతిించడిం లేదు
 కొన్ని బ్యాింకులు పూర్తి స్థాయి లావాదేవీలకు అనుకూలమైన
వెబ్ సైట్ లను అిందిస్తూ ఖాతాదారులు తమ నిధుల బదిలీ, సేవల
బిల్లుల చెల్లిింపు, బ్యాింకు ఇతర సేవల కొనుగోళ్ళు, బ్యాింకులు
లేదా లేదా ఇతర సింస్థల సెక్యూరిటీల కొనుగోళ్ళు /అమ్మకాలు
చేసుకోవడానికి వీలు కల్పిస్తున్నారు.

చరవాణి (మొబైల్) బ్యాింకిింగ్:

ఖాతాదారులు తమ చరవాణి ద్వారా తమ ఖాతాలకు జమ/ ఖర్చు లు చేసుకునే
వీలు కల్పిించే ప్రక్రియ. ఏ బ్యాింకులైతే మన దేశములో లైసెన్స్
ఇవ్వబడి, నియింత్రిించబడతూ, ఇక్కడ శాఖలు ఉన్నాయో ఆ బ్యాింకులు
మాత్రమే ఈ చరవాణి సేవలు అిందిస్తున్నాయి.ఖాతాదారుడు తన చరవాణి
ద్వారా బ్యాింకు ఖాతాకు సింబింధము ఏర్పరచుకుని తన ఖాతాలో నిల్వ,
డిమాిండ్ డ్రాఫ్ట్ కోరుట, ఇవ్వబడిన చెక్కుల నిలుపుదల, చెక్కు
బుక్కును కోరుట,ప్రస్తుత వడ్డీ రేట్లు తెలుసుకొనుట తమ ఖాతాలలో
3 నుించి 5 లావాదేవీలను చూచుకొనుట మొదలగునవి యే కాక, తమ ఖాతాలలో
జరిగే లావాదేవీల గురిించి చరవాణి కి సమాచారము(మెసేజ్) లను కూడా
పొిందవచ్చు. కోర్ బ్యాింకిింగ్ సోల్యూషన్స్ ని అమలు పరచే
బ్యాింకులు మాత్రమే ఈ చరవాణి బ్యాింకిింగ్ సేవలు అిందిించ గలవు .

బ్యాింకిింగ్ లో సాింకేతికత:
కింప్యూటర్లు, మృదు సామాగ్రి(Software) పరికరముల అభివృద్ధి
అింతర్జాలము, అింతరిక్షింలోని సమాచార ఉపగ్రహాలను పింపుట అధిక
వేగము కల ముద్రణ యింత్రములు(Printers), పాక్స్, స్కానర్ లు, జిరాక్స్
యింత్రాలు మొదలైన వాటి ఆవిష్కరణల తో బ్యాింకుల పనితీరులో
విప్లవాత్మక మార్పులు వచ్చాయి.

బ్యాింకులలో కింప్యుటరీకరణ పూర్తిస్థాయిలో అమలుజరగడిం వలన,

ఖాతాదారుల సేవలు, బ్యాింకు వ్యవహారాల నిర్వహణ, నిర్ణయాల
ప్రక్రియ, అనవసర ఖర్చుల తగ్గిింపు, ఉత్పాదకత/లాభదాయకతపెింపు,

155
సమాచారము/డేటా సేకరణ, విశ్లేషణ, సమాచార వ్యవస్థ నిర్వహణ
మొదలైన రింగాలలో పూర్తి సింతృప్తిసాధిించాలని ఆశిించడిం జరిగిింది.

సామర్థ్యాన్ని పెించుకోవడానికి బ్యాింకులు వాడే కొన్ని సాింకేతిక

పరిజ్ఞాన ప్రక్రియలు:
కేింద్రీకృత సమాచార విశ్లేషణ విధానము (Centralized data processing
సిస్టిం)- CDPS.

ఈ విభాగము బ్యాింకు ప్రధాన కార్యాలయములో ఏర్పాటు

చేయబడుతుింది. దీనివలన ప్రధాన కార్యాలయము-బ్యాింకుల శాఖల
మధ్య త్వరితగతిని సమాచారము ఇచ్చి పుచ్చుకునే అవకాశము కలుగును.
ప్రధాన కార్యాలయములోని పలు విభాగాల మధ్య కూడా సమాచార (data)
మార్పిడి సులభతరమగును. ఇిందులకై బ్యాింకు శాఖలన్నీ పూర్తిస్థాయి
కింప్యుటరీకరణ జరగాలి. ఎప్పటికప్పుడు గడచిన/జరిగిన డేటాని
జాగ్రత్త పరచడిం వలన డేటా పోవడిం, ఎవైన తప్పిదాలు వింటి బారిన
పడకుిండా ఉిండవచ్చు.

ఏదైనా అనుకోని ఉపద్రవములు ఎదురైనప్పుడు కూడా, బ్యాింకులోని

అన్నీ విభాగాలు/శాఖాల వివరాలు భద్రింగా ఎప్పుడైనా
తెలుసుకోవడానికి, బ్యాింకు డేటా మొత్తాన్ని కాపీ చేసి, పలు అదనపు
ప్రదేశాలలో భద్రపరచాలని సూచిింపబడినది.

కోర్ బ్యాింకిింగ్ (Core Banking):

కోర్ బ్యాింకిింగ్ అిందిచే కేింద్రీకృత శాఖాల కింప్యుటరీకరణ
విధానము. ఇిందులో శాఖాలన్నీ ఒక కేింద్ర వ్యవస్థకి అనుసింధానిింపబడి,
శాఖల స్వయించాలిత యింత్ర (Automation) సింబింధమైన ఆన్లైన్
విధానము ద్వారా పనిచేసే ATM, ABB, డెబిట్ కార్డు టెలి
బ్యాింకిింగ్/మొబైల్ బ్యాింకిింగ్/అింతర్జాల బ్యాింకిింగ్ లను
నిర్వహిించే వ్యవస్థ. ఈ విధానములో కేింద్రసమాచార
వ్యవస్థ(Centare Data Base) ద్వారా, అన్నీ లావాదేవీలను అన్ లైన్ లో
నిర్వహిస్తుింది. అన్ని సేవలను సమీకృతింగా రోజల్లా, ఖాతాదారులకు
అిందిస్తుింది. కేింద్రీకృత సమాచార వ్యవస్థ (CDPS) ఉన్నిందున
బ్యాింకులు, అన్ని రకాల లావాదేవీలను పర్వవేక్షిస్తూ, సమాచార
నిర్వహణ విధానాన్ని మేరుగుపరుచుకుింటున్నాయి.

విద్యుత్కకణిక సింబింధి (Electronics) నిధుల బదిలీ సౌకర్యము

(Electronics Fund Transfer Facility):
సాధారణింగా ఒక వ్యక్తి, తన పేరు మీద ఇవ్వబడిన వేరే బ్యాింకు
చెక్కును, తన బ్యాింకు శాఖాలో ఇస్తే, దానిని వాళ్ళు క్లియరిింగ్
హౌస్ కి పింపిించి, ఆ డబ్బు బ్యాింకు ఖాతాలో జమ అయిన తరువాత,

156
ఖాతాదారుని ఖాతాలో జమ చేస్తారు, ఇది కొద్దిగా కాలయాపనతో
కూడినది. పెద్ద ఎత్తున బ్యాింకులలో కింప్యుటరీకరణ జరిగిన
నేపధ్యములో, 1994 లో రిజర్వు బ్యాింకు ఏర్పాటు చేసిన ‘సరఫ్
కమిటీ’ (చెల్లిింపులు మరియు పరిష్కరాల విషయమై) చేసిన సిఫారసుల
ఆధారింగా EFT(Electronics Fund Transfer)ని ప్రవేశపెట్టారు.
పూర్తిస్థాయి కింప్యుటరీకరణ బ్యాింకులలో జరిగిన తరువాత,
బ్యాింకులు సాింకేతిక పరిజగానము తో బ్యాింకు సేవలను, నిర్దుష్టింగా,
వేగింగా లావాదేవీలు జరిగేట్లు చర్యలు తీసుకుింటున్నారు అిందులో
దిగువన ఇవ్వబడినవి.
 SWIFT (Society for World Wide Future Bank Financial Telecommunications)-
అింతర బ్యాింకు ప్రపించ స్థాయిఆర్థిక తింత్రీ సమాచార సింఘము-
ఒక దేశము నుిండి వేరొక దేశమున ఖాతాదారులు నిధుల బదిలీ కొరకు
వార్తలు (మెసేజ్ లు) పింపే విధానము.
 రిజర్వు బ్యాింకు వారి NEFT (National Electronic Fund Transfer) –
విద్యుత్కణ సింబింధి ద్వారా నిధులు బదీలీ చేయు జాతీయ వ్యవస్థ
– దేశములో ఒక ప్రదేశము నుిండి వేరొక ప్రదేశమునకు నిధులు బదిలీ
చేయు వ్యవస్థ.
 Electronic Clearing System (ECS) విద్యుత్కణ సింబింధి క్లియరిింగ్
విధానము – చెక్కులు, డివిడెిండ్లు, వారింట్ల మొదలైన వాటి కొరకు
ఖాతాలకు జమ చేయటకు/ ఖర్చు వ్రాయుటకుఅవకాశము కల్పిించే
విధానము.
 Real Time Settlement (RTGS): జమలను ఖర్చులను చెల్లు వేయకుిండా,
బ్యాింకుల మధ్య ఎప్పటికప్పుడు నిరింతరింగా, లావాదేవీ పరింగా,
చెల్లిింపుల ఆదేశాలను అమలు పరచే వ్యవస్థ. ఈ వ్యవస్థలో
రిజర్వు బ్యాింకు వద్ద బ్యాింకులకు గల కరెింట్ ఖాతా లావాదేవీలు
జరుగుతాయి. రిజర్వు బ్యాింకు మధ్యవర్తిగా పని చేస్తుింది.
 Point of Sale Terminal (POS); డెబిట్ కార్డులు, క్రెడిట్ కార్డులు
ఉపయోగిించి లావాదేవీలు విద్యుత్కణ సింబింధి (Electronically) గా
జరిపే వ్యవస్థ. దీనిని ఉపయోగిించాలింటే ‘కోర్ బ్యాింకిింగ్
వేదిక’ అత్యవసరము.
 రూపే డెబిట్ కార్డు: దేశీయ డెబిట్ కార్డుల చెల్లిింపులు
జరపడానికి జాతీయ చెల్లిింపుల కార్పోరేషన్(NPCI) రూపొిందిించిది.
ఇిందులో ఖర్చు తక్కువ, అింతర్జాతీయ చెల్లిింపుల విధానములో వాడే
VISA లేద మాస్టర్ కార్డుల కింటే 40 శాతిం తక్కువ. (ఆధారము
ఎకనామిక్ టైమ్స్ పేపర్ ముింబాయి తేది 06.09.2012).
 Cheque Transaction System (CTS) – చెక్కులు పింపె విధానములో కుదిింపు;
ఇింతముిందు రోజుల్లో ఒక బ్యాింకు శాఖ, వేరే చోటుిండి అక్కడి

157
 చెక్కు బాపతు డబ్బులు తెప్పిించుకోవాలింటే, ఆ చెక్కును ఆ
బ్యాింకు శాఖాకు పింపవల్సివచ్చేది. ఈ CTS కిింద చెక్కు యొక్క
డిజిటల్ చిత్రములో అవసరమైన ముఖ్యమైన అింకెలు, సింఖ్యలు,
వివరాలు మాత్రమే పింపుతారు. దీని కోసిం, రెిండు బ్యాింకులు ‘కోర్
బ్యాింకిింగ్’ వేదిక కలిగి ఉిండాలి. MICR (Magnetic Ink Character
Recognition) చెక్కులను మాత్రమే ఈ విధానములో పింపడానికి
వీలవుతుింది. చెక్కులు వెింటనే చెల్లిింపబడతాయి.
చెల్లిింపబడలేకపోతే చెక్కు పింపిన శాఖకు మెసేజ్ వస్తుింది.

4.1.5 బ్యాింకుల సాింకేతిక వినియోగింలో రిజర్వు బ్యాింకు పాత్ర

దేశింలో ప్రధాన నగరాలు, పట్టణాలను కలుపుతూ డేటా /సమాచార
(Communication) నెట్ వర్క్ ను బ్యాింకుల కొరకు రిజర్వు బ్యాింకు
ఏర్పాటు చేసిింది. దాని పేరు (Indian Financial Network)- INFINET, (భారత
ఆర్థిక జాలాకార వ్యవస్థ). దానికోసిం Very Small Aperture
Terminals(VSATS) ను ఉపయోగిస్తుింది.

ఇవి ఉపగ్రహాల సాయింతో పనిచేస్తాయి, వీటి ద్వారా ఎక్కడినుించైనా/

ఎప్పుడైనా బ్యాింకిింగ్, EFT, ఋణ విభాగములో ఉిండే
ముప్పు/ప్రమాదాలను నివారిించే సమాచార నిర్వహణ,డబ్బు విపణి(Money
మార్కెట్) లో పాల్గొనుటకు, పారిన్ ఎక్సేింజ్ మొదలైన
కార్యకలాపాలు నిర్వహిించవచ్చు.

4.1.6 సహకర బ్యాింకుల/ప్రాింతీయ గ్రామీణ బ్యాింకుల కింప్యుటరీకరణలో

నాబార్డు పాత్ర.
సహకార బ్యాింకులలో మెరుగైన సమాచార నిర్వహణ విధానము,
కింప్యుటరీకరణను వేగింగా సమర్ధవింతింగా నడపడానికి నాబార్డు ఆర్థిక
సహాయము చేస్తుింది. ఋణవితరణ వేగింగా జరగడానికి ప్రాింతీయ
గ్రామీణ బ్యాింకులలో, DCCB లలో, రాష్ట్ర సహకార బ్యాింకులలో
‘కోర్ బ్యాింకిింగ్’ ను అమలుపరచడానికి అనేక చర్యలు నాబార్డు
తీసుకున్నది. గ్రామీణ బ్యాింకులు, సహకార బ్యాింకులు ఆర్థిక చేరిక
(F.I)లు ప్రోత్సహిించడానికి, నాబార్డు రెిండు నిధులను ఏర్పాటు
చేసిింది. ఒకటి FIF ‘ఆర్థిక చేరికల నిధి ‘, రెిండోది FITF ‘ఆర్థిక చేరికల
సాింకేతిక నిధి’. PACS లకు, పునరుజ్జీవన పథకము కిింద కింప్యుటరీకరణకు
పూర్తిసహకారిం అిందిస్తున్నది.

158
4.1.7 సమాచార సాింకేతికతను ఉపయోగిించడింలో బ్యాింకు సిబ్బిందికి శిక్షణ
ప్రతి బ్యాింకు తన సిబ్బిందికి బ్యాింకులలో కింప్యూటర్లతో
సాింకేతికతను వినియోగిించడింలో శిక్షణ ఇవ్వాలి. Hardware, Software లను
సక్రమింగా నిర్వహిించగలిగే I.T ప్రతిభావింతులను నియమిించుకోవాలి. ఈ
కింప్యుటరీకరణ వాతావరణములో సమర్ధవింతింగా పనిచేయుటకు
సిబ్బిందికి అవసరమైన శిక్షణకు సహయిం నాబార్డు చేస్తుింది.

4.1.8 సారాింశము
మనవ మేధస్సుతో జరిగే బ్యాింకు కార్యకలాపాలను సాింకేతిక సమాచార
వ్యవస్థ మార్చివేసి కొత్త ఆవిష్కరణలు చేపట్టిింది.
క్రొత్తగాప్రవేశపెట్టబడిన ATM లు, డెబిట్/క్రెడిట్ కార్డులు,
స్మార్ట్ కార్డులు, అింతర్జాల బ్యాింకిింగ్, చరవాణి
బ్యాింకిింగులతో ఖాతాదారుల తమ లావాదేవీలను, బ్యాింకు శాఖలకు
వెళ్ళకుిండానే నిర్వహిించుకోగలుగుతున్నారు.

బ్యాింకులు ప్రవేశపెట్టిన LAN, WAN, CBS, EFT, SWIFT, ECS, RTGS,

NEFT, POS మొదలైనవి, ఖాతాదారుల సేవలు మేరుగుపరడమే కాకా,
బ్యాింకుల అింతర్గత పనితీరు, నిర్ణయాలు తీసుకోవడిం, విశ్వసనీయమైన
సమాచార వ్యవస్థ మొదలైన వాటిని మేరుగుపరుస్తున్నాయి. రిజర్వు
బ్యాింకు, నాబార్డులు, బ్యాింకులకు తాజా సమాచార సాింకేతికతను (I.T)
అిందిపుచ్చుకోవడానికి సహకారము అిందిస్తున్నాయి.

4.1.9 ప్రధాన పదాలు- అర్ధాలు

Micro ATM : చేతి వేళ్ళ ముద్రల గుర్తిింపుతో పనిచేసే, చేతిలో
ఇమిడిపోయే నగదు విడుదల యింత్రము. ఇది చరవాణి
సాింకేతకత మీద ఆధారపడి పనిచేస్తుింది. ఇప్పుడు
మహాత్మాగాింధీ జాతీయ గ్రామీణ ఉపాధి పథకములో
పనిచేసే వారు, ఆధార్ కార్డు సాయింతో వీటి ద్వారా
డబ్బులు తీసుకుింటున్నారు.

IVR System : సాఫ్ట్ వేర్, హార్డ్ వేర్ లు ఆధారిత కింప్యుటర్

వ్యవస్థ దీని ద్వారా ఖాతాదారులు, బ్యాింకు ఖాతా
నిల్వలను బ్యాింకు ఉత్పత్తుల/సేవల వివరాలు,
చెల్లిింపులు పొిందవచ్చు. చాలా బ్యాింకులను తమ సేవలను
చరవాణి ద్వారా అిందస్తుింది.

IMPS System : వేగింగా అింతర బ్యాింకుల లావాదేవీలు జరిపే

వ్యవస్థ, అింతర బ్యాింకుల నిధుల బదిలీని సత్వరమే
రోజుకు 24 గింటలు అిందిస్తుింది.

159
 POS : Point of Sales / Purchases. ఏ సిందర్బింలోలావాదేవీ జరిగిిందో
తెలియజేస్తుింది

MICR Cheque : ఈ చెక్కు మీద నగరిం కోడ్, బ్యాింకు కోడ్, శాఖ

కోడ్, రిజర్వు బ్యాింకు ఖాతా నెింబరు ఏ తరహా డిపాజిట్
దో (సేవిింగ్స్ బ్యాింకా లేక కరెింట్ ఎకేింటా) అనే
వివరాలు ఉింటాయి.

4.1.10 సింకేతాక్షరాలు
RBI : భారతీయ రిజర్వు బ్యాింకు

KCC : కిసాన్ క్రెడిట్ కార్డ్

PIN : వ్యక్తిగత గుర్తిింపు సింఖ్య

CBS : కోర్ బ్యాింకిింగ్ సొల్యుషన్స్

B.Cs : బ్యాింకిింగ్ కరస్పాిండెింటు

POS : Point of Sale
IMPS : Inter Bank Mobile Payment Service (అింతర బ్యాింకు చరవాణి
చెల్లిింపు సేవ) Immediate Payment Service (సత్వర చెల్లిింపు
సేవ)

CRAR : మూలధనానికి, ఆస్తుల ప్రమాదకరస్థాయికి ఉిండే

నిష్పత్తి

LAN : Local Area Network (స్థానిక ప్రాదేశిక సాింకేతిక కూర్పు)

WAN : Wide Area Network (విశాల ప్రాదేశిక సాింకేతిక కూర్పు)

EFT : Electronics Fund Transfer (విద్యుత్కణ సింబింధి నిధుల బదిలీ)

IVR : Inter Voice Response (మాటల ఆధారిత ప్రత్యుత్తరము)

4.1.11 మీ ప్రగతిని పరీక్షిించుకోిండి

1. కింప్యూటర్లు సమాచార సాింకేతిక (I.T) బ్యాింకులో

ప్రవేశపెట్టిన తరువాత, బ్యాింకుల కార్యకలాపాలు
(a) నిర్దుష్టింగా మరియు ఆలస్యింగా (b) నిర్దుష్టింగా మరియు
వేగింగా
(c) నిరుపయోగము (d) అసింబద్ధింమైనది
2. శాఖల కౌింటర్లలో నగదు స్వీకరణలు/చెల్లిింపులు చేస్తూనే
బ్యాింకులు, బ్యాింకిింగ్ లావాదేవీలు జరపడానికి ప్రత్యామ్నయ
మార్గాలు అవలింబిస్తోింది.

160
 (a) ATM లు (b) క్రెడిట్ & డెబిట్ కార్డు లు (c) అింతర్జాల
బ్యాింకిింగ్ (d) పైవి అన్నీ
3. ATM లను ప్రాథమికింగా ఈ క్రిింది లావాదేవీలకు వాడతారు
(a) నగదు తీసుకొనుట (b) డెబిట్ కార్డు
చెల్లిింపు కొరకు
(c) బ్యాింకులతో ఒప్పిందము ప్రకారము చెల్లిింపులకు (d) (b)
మరియు (c)
4. ఇప్పుడు ఖరీదు చేసి, తరువాత చెల్లిింపులు చేసేవి క్రెడిట్
కార్డులు ఖాతాదారుని ఖాతాకు ఈ చెల్లిింపు మొత్తము ఖర్చులు
వ్రాయబడుతుింది ఖాతాదారుడు ఈ పైకము ఎప్పుడు చెల్లిించాలి?
(a) ఆతానికి అనుకులమయినప్పుడు (b) కార్డు ఖాతాకు
ఖర్చు వ్రాసి
(c) బ్యాింకుతో కార్డుతో తీసుకున్న ఒప్పిందపుము ప్రకారము (d)
(b) మరియు (c)
5. రిజర్వు బ్యాింకు వారు కిసాన్ క్రెడిట్ పథకము మార్గదర్శాకాలు
సవరిించి ఎవరికి స్వల్పకాలిక దీర్ఘకాలిక ఋణ సౌకర్యానికి
అవకాశిం కల్పిించదు
(a) రైతులు (b) వ్యాపారులు (c) ఎగుమతిదారులు (d)
దిగుమతిదారులు
6. బ్యాింకులు అింతర్జాలాన్ని మాధ్యమింగా ఉపయోగిస్తూ
ఖాతాదారుల నుించి ఆదేశాలను స్వీకరిస్తూ, వారి ఉత్పత్తులను,
సేవలను ఖాతాదారులకు అిందిస్తారు. ఈ విధమైన బ్యాింకిింగ్ ని ఏమని
పిలుస్తారు?
(a) అింతర్జాతీయ బ్యాింకిింగ్ (b) ఫొన్ బ్యాింకిింగ్
(c) సింప్రదాయ బ్యాింకిింగ్ (d) పైవి ఏవీకావు
7. బ్యాింకు ఖాతాదారులు తమ ......................... ఉపయోగిస్తూ తమ ఖాతాలకు
జమ ఖర్చుల లావాదేవీలు జరిపేది (మొబైల్) చరవాణి బ్యాింకిింగ్
అింటారు.
(a) చరవాణి (b) ల్యాిండ్ ఫొన్ (c) కింప్యుటర్
(d) పైవి అన్నీ
8. బ్యాింకుల కింప్యుటరీకరణ ప్రధాన లక్ష్యము
(a) మెరుగైన ఖాతాదారుల సేవ (b) బ్యాింకు
అింతర్గత నిర్వహణ మెరుగుపరుచుట
(c) సత్వర నిర్ణయాలు దైకొనడిం (d) పైవి అన్నీ
9. శాఖల కింప్యుటరీకరణ కేింద్రిక్రుతము కామిపబడి శాఖాలన్నీ ఒక
కేింద్రీకృత వ్యవస్థకు అనుసింధానిపబడి శాఖాల స్వయిం చాలిత
(automatic) విభాగాలను, బహుళ సరఫరా మాధ్యమాలను (కింప్యూటర్ల

161
 లో నేరుగా అింతర్జాలముతో) అన్ లైన్ విభాగాలను కలిపి నడిపే
వ్యవస్థ
(a) కోర్ బ్యాింకిింగ్ (b) టెలి బ్యాింకిింగ్
(c) చరవాణి బ్యాింకిింగ్ (d) అింతర్జాల బ్యాింకిింగ్
10. ఒక ఖాతాదారుడు తన మీద వచ్చిన వేరే చోటు ఉన్న బ్యాింకు
చెక్కును, వసూలు కొరకు, తీసుకున్న శాఖ, ఆ చెక్కును భౌతికింగా ఆ
చెక్కు యివ్వబడిన శాఖకు పింపకుిండా, ఆ చెక్కు యొక్క ఆసరమైన
వివరాలతో ‘డిజిటల్’ చిత్రాన్ని మాత్రమే పింపే విధానాన్ని
ఏమింటారు
(a) చెక్కు ట్రింకేషన్ విధానము (b) మనవ సహాయ క్లియరిింగ్
(c) బిల్ కలెక్షన్ (d) బిల్లును డిస్కౌింట్
చేయుట(కొత్త విధిించుట)
11. ఆర్థిక చేరిక (F.I) లను సహాయ పడటానికి, నాబార్డు ఎవరికోసిం, F.I.F
(ఆర్థిక చేరికల నిధి) ని, FITF (ఆర్థిక చేరికల సాింకేతిక నిధిని
ఏర్పాటు చేసిింది.
(a) ప్రాింతీయ గ్రామీణ బ్యాింకులు (b) సహకార బ్యాింకులు
(c) (a) మరియు (b) (d) పైవి ఏవీకావు

సమాధానాలు: 1. - b 2. - d 3. - c 4. - d 5. - a
6. - a
7. - a 8. - d 9. - a 10. - a 11. - c

గమనిక: ఈ పాఠ్యాింశాలలో ఎవైన విభేదాలున్నట్లుయితే C-PEC వారికీ

తెలియజేయగలరు.మెయిల్ చిరునామా, cpecforees@gmail.com


 

162
 యూనిట్ - 5

విషయ పరిజాానానికి పఠద్చవ్లసినవి

(త్దుప్రి ప్ఠనం కోసం సూచికలు)
 అల్ ఇిండియా రూరల్ క్రెడిట్ సర్వే రిపోర్టు.
 అల్ ఇిండియా క్రెడిట్ రివ్యు కమీటీ రిపోర్టు.
 గ్రామీణ సహకార పరపతి సింస్థలకు పునరుజ్జీవిింపచేయడానికి ప్రో.
వైధ్యనాథన్ కమిటీ రిపోర్టు.
 గ్రామీణ బ్యాింకిింగ్, ఇిండియన్ ఇనిస్టిట్యూట్ అఫ్
బ్యాింకర్స్ & ఫైనాన్సు.
 కోపరేటివ్ బ్యాింకిింగ్ - ఇిండియన్ ఇనిస్టిట్యూట్ అఫ్
బ్యాింకర్స్ & ఫైనాన్సు.
 ట్రెిండ్ & ప్రోగ్రెస్ of బ్యాింకిింగ్ 2019-20- రిజర్వు బ్యాింకు.
 నాబార్డు వార్షిక నివేదిక 2019-20 మరియు నాబార్డు ప్రచురణలు.
 భారతదేశ జనాభా లెక్కల సేకరణ 2001 మరియు 2011.
 ఆర్థిక సింస్కరణాలపై శ్రీ M. నరసిింహన్ రిపోర్టు.
 నాబార్డు వెబ్ సైట్ (అింతర్జాల వేదిక).
 రిజర్వు బ్యాింకు వెబ్ సైట్ (అింతర్జాల వేదిక ) www.rbi.org
 భారతీయ రిజర్వు బ్యాింకు చట్టము-1934.
 బ్యాింకిింగ్ రెగ్యులేషన్ చట్టము-1949.
 నాబార్డు వార్షిక నివేదిక 2019-20.
 లీడ్ బ్యాింకు పథకము సమీక్ష చేసి ఇవ్వబడిన శ్రీమతి ఉషా దోరట్
కమిటీ రిపోర్టు ఆర్థిక చేరిక (F.I) పై డా. సి. రింగరాజన్ కమిటీ
రిపోర్టు.
 ప్రాింతీయ గ్రామీణ బ్యాింకుల చట్టము-1976.
 సహకార సింఘాల చట్టముPACS ల ఉప నిబింధనావళి (Bye-laws).
 రిజర్వు బ్యాింకు చట్టము, బ్యాింకిింగ్ రెగ్యులేషను చట్టము
(సహకారసింఘాలకు అన్వయిించే మేరకు).
 బ్యాింకు నెట్ ఇిండియా (అింతర్జాలము ద్వారా).
 చెల్లిింపులపై రిజర్వు బ్యాింకు అింతర్జాల వేదిక (వెబ్ సైట్).
 రిజర్వు బ్యాింకు సర్క్యులర్లు, నాబార్డు సర్క్యులర్లు,
ఇిండియన్ ఇనిస్టిట్యూట్ అఫ్ బ్యాింకిింగ్ ఫైనాన్స్.
 వ్యవసాయ గణాింకాలపై 2015-16 అఖిల భరత రిపోర్టు.
 భారత జాతీయ సహకార యునియన్ వార్షిక నివేదిక 2019-20.
 ది కోపరేటర్ (సహకారవాది) 2021 సించిక.
 PCARDB ల SCARDB ల ఉపనిబింధనవళి.

163


164