- -

_, .
se sextocutus tutivupit
-
-

- ■vus Macca* & £©®.

II taata…ut eam vúçoo*
■ coattc£ttunttu* αιuufcat βιιι.
L. auouidem $uu$$a;
■ , saeuamus qa£ sttou\s fila.
*.
- - - gatae p visa£ttulit*.
■ 3 o * * * * £*£%*TY®
*
®
Mid
_ _
-

*
- sea tag artus e$ < - -

si ad aeter* ■ -

* * ren tuo rcgc vis

Ifwv, c*u*s*i*a*n*tit
_aaeetsepauerat
-, ac ccumsoaggquœ
… .
£.
*S et oam*sub*
*ur .• • •■
- - - I.
– –
 -
-

III III
-
-
-

III -
-
-
2
-
3
III a-i-i'!III
2 = III-ME;
3=III,. *E?
-
-
-
- 4
III Fi-4
5 III= 5
N III= 1 III=6
6.

30. BSB. bayerische

stiatsbibliothek
III 2007 digitafoto-trainer.de
-

III -

<366 1 1 1 70 620O 1 4 /\.

<3661117062001 ,

23, Bayer. Staatsbibliothek

a ZZ 2^., .
- (*7/z
 H. z A Î
N cSH'
i r. , 7
R E L I G I O N E
`ç iî i STi γλ
Qgam nuncdemùm, annum agens Lxx./%o
fìsj,familia nomine, imlucem eden
dam, curauit
a d.

VLYS S E M M A R T I N E N G V M,
Comitcm Barchcnfcm, & Patricium
Vcnctum.

Rom. io.
cordecredituradiuftitiam: oreautemconfeßiofitad
falutem.
omniaiudicioEcclefiae verè Catholicz fubditafunto.

n e o s t A d i i p a l a r I N o R v m.
Excudebat Matthau Harmj%h.
-f. c. v. a*^.
res, Ys. ni$c!ae
s*a. ms
j3i3 l: om H = i«
*ti *^, «. - en
 V. L Y S S i M. A R rrvy
£taatse
T I N E N G O, i*i***.****£k
c O M I T I B A R C H E N S I, ******** hr*.
H. Z A N c H 1 v s.
gratiam&pacem. _
» Vae & qualù, quanta£fi* moffre hoc/?culo,
genero/ecomes, in totoarbe chrjfiamo, cum
ferum fermè omnium, tum maximè Ecc/e
& fiafficarum degrgligione, comfufio ac pertur
}bitio: nemo £t hominum, qui mom videat :
nemo bonus; qui mem etiam doleat: memo de
miquepius, qui aon fumm4gum admiratiomediuimorum iudi
cij,, ,, ramitam quoque dfleat Ecclefi« calamitatem.
catagma quidem veritati, lux mo/fra hac atate,per ali
quot/ dos chri/fi/eruos, fingulari Dei bemgffcio, e/atris literi,
Àauffa,& longèlate% diffu/a, ceu sol ? caelo nobù affulit:/ed
quo, ob/ecro mox, qual /j, errorum mebule, quàm multæ &
at r. h.refium nubes,per aom pauco; mebulones,diabolij admi
miffros, ex infernali abyffo, ad temebras huic diuina luci offum
demala excitata, colleäfag.fuerunt?
de tyrannis numc taceo : qui omnia fùa armae, omnem*
ßam potentiam, omnesff, fìorum principatuum vir**** hoc
exeruerumt femper, atq, etiamnum exer*n* & tmtemdumt: vt
„ cerna omnibus, teffafei, quidem illa fatemur, in quibus ali
quidadhuc huiu/ce lucis re//at atque/plendet, ferro confraäis,
f.ma.tusj, deletis, totum hoc (fiauforiplacet) diuin *fapien
si * /umem opprimatur,penitusj, extinguatur: Et im huius lo
„infirmales tenetra ab orâ reuocata, /attdant, f%wâ
•• aua occupemt.
'• *
2. E p I s τ ο l a

Quidnoßris miferùtemporibus, huius rei cauffa a£ium

&gt/fumfit: quotqu 1'é%e infmitorum hominum cades, mul
uùin loci perpetratæ, iwaijr veròpluribus, non/emel tentat*
fuerint: in recenti habemus memoria omnes. 9uid verò mu
per Diabolus, &per quos, in £//* ve/frà va/ibus mo/itu- /ìt.
quanquam Deo vosprotegente, eades i!s nom/accefferatim,**
£x/enitentia: tuipfemeliùsnofi,quàm mos. Quid numc etiam
satam mille artifex, tumdem im/inem perpetû machinetur;
qua con/tia agitet: quaiafidias meditetur: que arma pra;pa
fet : quae bella coquat aduerfupio, Principes ac Magisfratus,
quitátem hanccátfem infauaitionibus fflende/cere volunt,
in£ totum terrarum orbem, pul/is tenebris, longè latej effun
déìdam curamt : mouit illeDominus,qui habitafim eaefì, quij,
iniqua impiorum confilia,profúa erga nos incredibili beneuo
leniia,cùm Ecclefiaexpedit,& cùm tyranni nihi/mimus, quàm
fuorum diu diligenter£ coaforum conßliorum frußrationem
expeâant: di$pare, & cauimames nubes, mirâ modú diffice
re fòlet.
Teffesfamtopharaones : semacheribi: Amamis Antiochis
Iuliami: valentes: & aljnonabfimiles hoßes Ecclefie. stat
enim promißo, porta inferorum mom præualebunt aduerßu
eam. Sed, vt omj* tyrannis, admiferè diuuffùm Chriftia
ma Reipub. corpus reuertamur: quisejiobfecro,nifîommipror
fupietatis expers, quiffe&atafalitantaj huiußecorporú,*o
*um nimirum omnium„quichrtffumvt verum Deum,veram
hominem, vnicum, mundi reaemtorem pro/eatur& inuo
cant, diuerfas impartes dilaceratione: diuer/îs diuerßs erro
res,& aljs quidempluresacgrauiores, aljs pauciores & luo
res, pertinaciter defendentibus :atg. famc ob cauffam,aljsaios
plus quàm ratiaiano odiopro/equéntibus,&/?titiaplus qum
Neromiama perfequentibus, atque ita/$e mutuò perdent,ba:
quotus inquam quijeit, quihac/peâans,quiha; *; qui
.«/*
 a d C o m 1 r s m. 3.

hac in animo voluens,/ammodolore mom affciatur, mom inge

mifèat, monlmgeat, lachrima momprofumdat? Romana Ecile.
/iafuit olim & ab antiquis temporibus, propter/ammum/ìae
pietatù, cæle/fi do&rine, diuimi cultus, chrjfiama dijîiplinae,
eon/fantia in fide, aduer/a omnes hæreticos /plenaoram, cele
berrima: ac/îcut Solin caelo omnibus/fe/ù, Sici//a omnibuim
rerra Ecclefia, /ioi/aeximia pietatà chri/iameexemplo prae
Auxit: atg, ita præluxit, vt mater omnium Ecclefiarum mom
pror/uirimeritò, paßmfúerit appe/ata :/ dim quales porrò,
4uantaj, tenebras, iu/fo Dei iúdicio, quaffeca'oatiirbata,
proie&a fuit, &in i/& etiamnum/epabaiacet? Quiimtanta
Euangej luce hoc non videt: ita picacior est. Aequeejtres
noua: quamda uaem Ecclefiae primùm jraëlitica: deihde chri
/fianä im oriente, totag, Gracia comtigiffe videmus. Quam
quam me/io quo fingulari Dei beneficio, hoc adhuc bomiim Ro
mana Ecclefia/eruari nemomom videt,niß qui videremem vult:
quòd nimirum,/icut femper.ff. numc etiam con/ans &firma
im vera de Deo,aegperßm Domimiwo/fri/e/achrjfido frima
perfifit:& baptizati» nominePatris,& Filj,& Spiritus/am
äi; chrffum,agnoßit &praedicatpro vnico mundi redem
tore.futuroj viuorum & mortuorum iudice: qui verosfide
Jes/ cum in æternam vitam recepturus, imereau/os autem &
impios imaternum ignem cum Diabolú &Angeli eius,eitffu:
raì/ìt: que cauffa eí, cur Ecclefiam hanc, prò Ecclefia chri/fi
etiammám agmofam:fedquali? quala & ab oAea aljj. Pro
phetw, Ecclefia %aël sßùòieroboamo, & deinceps fúiffe aféri
bitur: numquam enim refpuit à fùâ formicationibus, e-ftg.
hecae Ecclefia Romama.
pei/w verò Ecclefiis, vt dicam, quæ à Romamaimilfa rebus,
in quibus il/a ab Apoßoli, &navoiav fecerat, tamdem, propter
illius pertinaciam atque tyrannidem coaéf* fuerunt afeere:
quàm horrenda harjs in illarum mommu/ù,perminiftros Sa
4 ?
4. E r Is τ ο ι ,
tam ex inferü reuocata fuerum e urnabaptifmus, riberrimi
/mu, Ariani/mus, Samofatenifmu», Martioni/mus, Eutyc //ja
ni/mus, Neftoriani/mus, & quæ mom? imò & atheifmu ,pro*
aolor, graffatur. Reffuerunt quidem his omnibus fidi mi
mi/fri Chriffi, & multù m locú has Diabolica doärinae re
prefferumt,fuauj, Ecclefias exfincera Euangeljdoârim4 refor
Amatas, ah his pejìibus immunes/eruarunt, & Dei beneficio ad
//uc/eruam,ita ut cum talibus/eafumu/amobù imtercedat ami
cietas interim tamenziXamia hecnonpoffuntpenitus vbi%ex
tirpari. Graffantur aahucpaßim miiltapejfes:& multimali
/piritu/abinae vemiumtim mundum. guidigitur chri/iane
homimi, cui cordie# gloria Dei,faluamimifai, &proximi/ui,
bonum %im Ecclefia nomem (neque enim rese#demihilo, agno
/ai& haberi in Ecclefia catholica,pro vero Chriffi membro:)
quid inquam homini chriffiano im tamta rerum confu/ione,
•pimiomum diffènfione, harefium multitudine, religionum v4
rietate, faciendumfuerit? simili,/ípotero, explicabo /emte*
tiam meam, cum/acris literi com/emtameam.
simumerojìmus & fimul etiam potentißìmum ho/fium
exercitus, ita in aliqua graffetur regione,omniaj, depopuletur,
vt imde citò & facilepelli monpoßt; quia illius regioni populo,
•ve/ue/aorum 4liberorum/aluticon/ulat,faciendum fuerit?
Primùm, confugiendum e# im vrbes munitas : ibique
permanendum, donec beneficio dei, tota regio ho//ibus libert
tur. Deiwde/fatim,me obfeßi,autfameperire,aut/e/e ho/litat
aem dedere cogantur: de commeatu, quàmfieripoteif copioffi
me, omnimoprofficiendum ejf. Quia verò,mi/ Dominus cu/ti
aierit ciuitatem.frußra vigilat, quicu/fodit eam: idcircoa
demtibus precibus totip»pulo inuocandum eít domiwu, idque
quotidie: vtmobâ adfìt, tueatur./eruet. _Ædhaec curamau*
eft, vt omnes ciues fraternam inter/efidem, dileäionem p
sem, concordiam con/famter colant: quando ommergmum, *
di.e*
 a d C o m 1 r e vi. $
dicere/òlebat Dominus Ie/ù,im/ip/am diui/am deßlatur : E.
ze/fibus etiam Ethmicâ,comcordiaresparuæ cre/funt;a/ ordi.
autem res magme dilabuntur. Neg. megligenda e# valetudo, s.
qua ciues,quoadeiufferipote#, incolumes & viribupraditi,
ad Reipub. vtilitatem accom/èruationem,/eruentur. Aegrota
enim & malè valentes, imtaliprafèrtim tempore,parum pro
deffepoffùnt Reipub. imò/peomeri/ant & impedimento:tam.
£um abe#, vt contra ho/fem pugnare valeant, omnes ergo,
/ùam qui/que valetudinem curent, meceffe e#, caed hec dili. «.
genti vigilantia opus e#;ne ho/ferant virepentima,aut exinff
ajs, &per cumiculos, in vrbem penetrewt, másque incautos &
imparatos adoriamtur: hinc excubia. Sed quomodo vigilari v.
potejifime /obrietate? crapula enim &ebrietate,/omnus ex
citaturgraui : ita vt vigilia locum effe mompoßit. Ergo me vi
mo/emno£/epulti, ab hoffibus opprimamur: /ebrietate opus
eif. .Quid verò magùneceffarium, quâm temere/emper arma, s.
quibu&ip/ìte&fifatigabhoßium iaculú effepoßimu:& ho
J?em ip/ùm ferireacpripu/are valeamus? Ergo preter forte,
vrbi muros, bene£ mumita mamia: ciues etiam ipßs, in ar
mijemper effe oportet. z\ghi! verò peffilentiu,& Reipub. 9.
perniciofius comtiwgerepote#: quàmfiim vrbe,prafèrtim tem
pore be/i, habeat hoßium amicòs, qui cum illú reip/a co/uaant,
ut ut cum ciuibus amicitiam,im£ rebus omnibus cow/?m/ionem,
verbà fimulem, ac profiteamur: homines mimirumperfidias
proditores. Ergo idcumprimi, dandae# opera: vt diligem.
ter inquiratur, quimam in vrbeffmt: quidagant: quam vitam
viuant, & vnde viuamt : ac fi qui reperiamtur exorbitare à
communiciuium profeßone, vita, moribu:jmotentur, exa
mimemtur, corrigamtur,pleátamtur, vrbe pe//antur. Ft verò io*
mihil eft, quod & maiorem infámiamotam ciuibuimurere, &
eo/am grauiore/ùpplicio dignos effcerepoßit,quàm ffhe/fium
ve/pollicitationibus&largitionibupellecfi,patriam ar-g;_.
 6 E p I s τ ο ι a
•veletiam commiaationibus perterriti, à/ìo Principe deficies
tes, turpiter/e dedant: sic contra mihi/est honorificentia,ni
hilj, vtilius, & maiore cum laude,tumpraemio dignius, quàm
f/èruatafidepatriæ ac Primaipituo, cum publica huiufdeipro
fßone, conffamter admortem vfgue, proaris & foci pugnare
perg4$. con/fantia igituriafide Reipub.ve! Principituo da
ta,publicaj eiusfidei v/que ad mortem prof/$ome, opus e#.
*. prbā munita, mihi/ìmt, Ecclefiaille, quae / perfunda
memtum Apo//o/orum & Prophetarum,olim adificata,&po/f
modum ex Euangelio etiam inßaurate, vere% reformataefum
damenta Apoßolicæ doärina,cum/ìorì literáfirmaretinent:
eaj,/ecundùm orthodoxa veterum Patrum imterpretationes
intel/igu»t & explicamt. Fumdamenta hæc/olita/èmperfuit
Ecclefia compleäiilla docfrima formula, quam vocant catechi
fmum : im quo imprimis comtimemtur/jmbolum Apoßolorum,
oratio Domimica,& Decalogus. Symbolum, & quidmobis cre
dendum,&im quem tota/alutâ fiduciafit collocanda, breuiter
offendit. oratio Dominica,& quámobäimuocamdus,& quæ
petenda fiat,& veròetiam quibus decaußis,tum /olus Deus à
»obis imuoretur, tum omnia quapetimu, ab eo ßlo petere de
beamu, luculemter docet: quia nimirum ipfius/olius tjfre
gnum,potentia&gloria: quaparticula, fiducia adpetendum
accenditur. Decalogus,quomodo agemaum cum Deo, quóue
cultu illeà nobisßt colendus : quomodo item cum proximo vi
uendum: mobâ verò ipfis,hoce/?,no/fra comcupifçentia: quo
modo moriemdum,eanimirum omnia, quæ contra legem Deiap
petit, i!i/mper denegando, non minuperfficuè, quàm bre
uiterprafèribit. Hs tribus Catechi/mipartibus, illij, prae
cipui, accedit quarta: do£frima de Sacramenti: quanomine
Bapti/wiawsxoax£e,immagno (vt vocamt) Symbolo.figni
fîcatur. Hæc omnia èfàcrä literù/âmmatim co/ecfa, &im
brewe compendium redaâa: totius Chrjfiama religionà fùm
•lamaw
 a p C o m 1 r ■ m. 7

dam ewra, cum tota veteri Ecclefia appellare non dubitamur.

„Quia verè hæretici, cùm hæc fundamenta1/mpliciternegar<
non auderent,eaplerumgfaffîs interpretationibus,aa/iahe.
refès detor/erumt, & adhuc detorquere/olent : idcirco vt vere
Eccle/ieabhareticerum conuenticulù difeerni queant: capita
ifa do&rinanomalis/er/a,quàm quo & vetus Ecclefiacon/em.
tamee cwm /acris literà, ex communi com/em/ione, in conciljs
prae/ertimprobatißimis,explicauit, intelligemaac* explicanâa
mobà fùnt.
„Quidemim (vt aliquidexemplieau/a dicam) firmiu,
sertius, clarius, ad articulum im/jmbolo de perfona chriffi,
digi potuitautpote#:quam queim/ymodo Nic.con/fant. Ephef.
chalced. adde& }.& FI, ipjs patribus comtra Arium,same.
ßtemum, apolimarem,Nefforium,Eutychem, Atomotheleta,?
facris literis definita fuerunt? Quicumjergo deper/onachri.
/i, diuerfaa conciliorum illorum defiuitionibus docentjcertè
fundamentum hocpracipnum Chrjfiamareligionis, reäemom
tememt.
Degratia porrò & bemgficio chri/fis cuius imitiume#æ.
ternus erga mos amor, gratuita% ad redemtiowis £ternaj, /i
/uti participationem,ele&fioprogreffus autem eifip/iuridem
tioni./emelim crucepera&#«gratuita diffem/atio, efficax voca
- tio, iu/fificatio,/amtfificatio,perfeuerantiæ domum infide:fimi,
verò ipfaglorio/arefurreäio,& vita aeterma: Dehoc igitural.
| tero præcipuo chri/fiama religionà fundamento, quid clarius,
quidcertiu & copiofiudicipotuit:quàm queim conciljs Afri
camis, Mileuitano, Arauffcamo,& aljs contra Pelagiamos, ?/i
cris literi definita,& ab Augu/fimo, vtdealjstaceamus, mul
tù libri, contra eofdem Pelagianos, diffutata & conferipta
fuerunt?
De fânâfa Ecclefia catholica, quidßitu neceffarium eff,
4uod ab Augtjfimo cum alibi, tum prafèrtim im librù contra
b,
 s. E p I s τ ο l a
IDomati//as, exfumdamentis/acrarum literarum, copiosèfimu!
& dilucidè explicatum mom fuerit ? plurimum au;e, refert,
/€ire quæ fit & vbi fit vera Chri/fi Ecc/efia : chm extra Ê../,.
fam mu/afft/a/us : acproinde articulum &#/aei chri/jam. „.„
po/fremur.
Pe re etiam ßcramentaria, ffqui/implici veritate velit
£/££ontenta : quidi/a doârima clarium, quam vetere, patres,
Iu/fimus, Iremau*, Tertu//iamur, Cypriamus, & imprimi, Au.
Iuftim : i
gu/fimu, è/acrü literà tradiderunt,/èriptam % mobi; relique
Apol.z.
° rumt ? yau, dicit : quemadmodum per verbum Dei, carâ fa
£ius Iefus Chriffw, carnem &/ánguinem habuit : sic etiam,
per verbum precationi, & gratiarum aáionis,/acratam ab
ipß alimoniam, illiw imcarnati Ie/a carnem &Jamguinem eft
/?aidicimus : (nempe iuxta illa verba Chri/ij, íia: ; corpus
*eum :)4tqui chri/fu,ideíf,x£v&-fââu efcar»,/,,, ;/.
fùiin carnem mutatiome,/ea tamtùmmâa? per vmiomem hypo
faticam: Ergo mequepamàfàâum eífcorpuìchri/ii, per v/am
/** in f/ud Tran/ib/famtiationem, fed perßäm jmionem.
nem phyfìcam quidem illam, nec hypeffaticam,/eaaumtaxat
/acramentalem: Item ait, ex i/ì'aîmonia pamà mimirum
*emediäi, /ánguimem & carme; no/fra, per quamdam muta
tionem (/ui /et/icet im C a r i s r , M) mutriri : £ hs(rge
φραάμz 8 aggxes *3' μεταθολιω *eípoyra * póy. Ergo μ*
ww3o^}, qùafifim côma, non est pam* im corpus chrj7i, vt
£gidam malè interpretati/amt ; neque chri/i immo,,7z/,„.
/fri im chri/um, propter imfitionem: vt etiam Chrj/u. dixiffè
/gitur Auguffimo, de/ùmtione Euchariffie /o4uems, Ego mom
mutaborim te,/ed tu mutaberi, in me.7 iae»%i,. caed quod
(alimentum Euchariffie) memo admittitur, „i; qui credit,
***^ % ?2£ram doârimam, ablutw regemeraiio»i /,„.
*(o in remißonem peccatorum, &fic viuems, vt chriffu,
4ocuit, Ergo adcaenam mom'/ύm admittemdi, aut iufideles &
haere
 a p C o w 1 r ■ w. »

baretici: aut qui bapti/mam chriffi mowdum acceperumt: aut

qua ita in manifèffú viuunt peccatú, vt mu/am Ecclefi« dent
/uæ refipifçenti</ìgnificationem.
Aelius ait Euchari/?iam com/7are ex duabus rebus, ter- Iren. ii. *.
rema & cæleffi, Panem, licet /âmôfificatum, rem tamen ter- *******
remam vocat : quid ita ? quia & è terra e#, & in terrù exi
/fi*, &- terremo ore editur : corpus autem chriffi, rem caele
//em, mom quòdeius/ub//antiafit? cælo,/edpartim quiaim vni
tatem perfonae verbi affùmtum e#, partim quia in cælo ei?
qualitatibus cale/fibus praditum. Et/i enim hjpo/?a/í, quae?
ip/am v • k • v w, vbi, e#:/aa tamem propria gwiz, in cælo
tamtium e#,»on interra. Ex quoetiam/equitur, illudmonedi,
aut à terrenâ hominibus, aut terremi corporù dentibus /ea
ab illu tantummodò, qui mati àv&9w, caeleffú hominis imagi
mem geßant, modóque cælo/fi, mcmte mimirum ac ffiritu e
dunt. Et tamen ipfà quoq, fidelium corpora, dum/olam rem
terremam edunt, ip/a etiam receljfi ad glorio/am /aire/urre
&fionem participant, & abeaalumtur: vt ip/e idem autoribi
dem difert?explicat.
credo tec. Fl. ex js, qua dequatuorpracipuü membrâ
do&frima Chri/liama,exfjmbolo dixi: quidde toto corpore com
cludendum fit,facilè quatuae# pietas, eruditio,prudentia,im
te//igere poffe. Summa haee#:i/a effe vera, Chriffi Ecclefia,
téque regni chriffi verè munitas vrbes à mobü appellari: quæ
generatim quidem facra* literas,/feciatim veròreceptü vbi%
Catechifmumprofitentes : ita veterem Ecclefiam, veterésque
Patres veneramtur, itaque cum i//i, in Caelo degentibus amici
tuam columt,& communionem habent: vt neg, tm dogmatibus,
neque etiam im/acrarum literarum interprétationibus,facil?
ab illù declinemt : fedtum demum dumtaxat, cùm & mamife
/fi/îmà/àcrarum literarum tum verbù,tum teffimomjs, &
plus quàm neceffarjs, exprimcipjsfi dei -;- confecutioni.
-2
 1_» E p i s r o l a
bus, diffèntire coguntur.Hoc certè cumprimâ vitio datur 7\£.
Jtorio,& auffìiffifuiffe tantæ hærefeos/cribitur : quòd patri
bus comemtis, &fùo comffu ingenio, /acra literasprofìo ca
pite interpretabatur. ggddico de x */?orto? Imò eumdem Pa
trum comtemtum,eamdemque de/ìo proprio ingenio,/ùaj, eru
ditione confidemtiam,alj*f% multù,magna alioqui uiri/,i»
cauffafuiffe,curim varia, hare/es /ap/ìfuerimt : ex ecclefia/iti
hißorj&/jmodù,fìcile mihieffét, fi breuitau tpiffol* patere.
tur, demonjîrare.yade enim obfècrofà&um fuit,vtpo#/acra.
tißmam illam z\jcemam Synodum, tot haretici denuò extite.
rint: quorum alj veram & etermam chrjfi Deitatem: a/y ve
ram &perféfam eiu/aem humanitatem : aljveram vtrius%
maturaim vnaeadémqueper/ona vnitionem:aff veram matu
rarum, earúmqueproprietatum diffim&fionem, oppugnarum?
Inde/ìmè, quia contemtù Patrum in Niceno Concilio definitio
mibus, &/acrarum literarum deper/ona chriffiimterpretatio.
mibus : fùis autem comffingemjs,& humana vel eruditiome »
vel eloquentiainflati,/acra literas,fideiquefùndamenta,pro
/ùo quiß, iudicioimterpretari, hoc e#, deprauare auf/ant.Per
timet huc quod yigilius contra Eutichem, lib. 1. ßriptum reli
- quit, de cauffa haereffum:Sedha* (inquit) imamium accu/atio
- mum mebulavi/ effumdumt pracipue? qui aut imperitia vitio,
-• aut comtemtiomü morbo agrotant: Et dumpetulamtis ammi/u
pergilio eriguntur,amtiquità* traditas à Patribusfidei regula,
-• , ob hoc /étìm defficiwmi, vt maleconceptas mobilitatum/ìa
rum/emteutias, Ecc/efieimmromittant. Hac Pagiliu. confir
mamz boc quod dico, comtraria orthodoxorum Patrum mge
mis, v%gia, verba: qui/ìcris literà, &fideicbriffama fùm
dimentà,/ecundùm veterum patrum deffwitiones explicatù,
veritatem Chrißianareligionis, mon mimus feliciter, quàm ff.
aetiterpropugnarumt, confirmatámgiw Ecclefia retinuerumt.
-222/*#amtillaimipßrum dfiwitiùmibus verba: De * ini
tl o
 a d C • m 1 r ■ m. 1.

tii o ne s s a n ct o r v M Pa r rv m s s q ve » res vbi- cons.ca

q ve ■ r r • ov l a w : E r n os s a p , » p , fis , w vs. ******
^Jhil ergo tutius, quàm vt qui/jueim hi/ée Ecclefiù,tamquam
in vrbibus benè mumità //econiimeat : im quibus/acra litera,
fecundùm analogiam fidei,&fecundùm recepta veterum Pa.
trum interpretationes,explicamtur:acproinde,quarum eaaem,
*#fides,qua& Apoßolorum, totiúsque veteri Eccle/iafuit.
dixi deprimo chri/fiami homimâ offcio, qui /e/uamque
familiam, tutam abho/fibu, ad aternam feliiitatem/eruari
cupit:mimirum, ut immunitas vrbes regni chriffi,//erecipiat,
ibig.com/iamterpermameat: domee tamdem profligatù per i/u
/*rem aduentum ms/fri Regis, ho/fibus omnibus, vbi, liberi &
tuti effe poßimus.
Sea/ime commeatu,quá uitam diutraducat/ùam? Com. ~.
meatum offere# quotidiama verbi diuimi auditio, leéfio,medi.
tatio, &/acra carma fìù temporibus perceptio : /?rogemima
1-mur,fìuemur & viuimus : id£propter chrjfum vitam mo
/*ram, quem mobà i//a offerunt, & exhibemt. Qui mandu
c at huwopamem : (/ueex verbo.fiue ex/acramemto acceptum)
wom morieturimatermum. In Aää,difcipuli Chriffi,erantper
feuerantesim doârima Apoßolorum, & infraéfione pani, hoc
e ff, iwcommunibus &y&wws,in quibus Carma Domini celebra
rißlebat.Talù autem cæleffu commeatu, in vrbibus benemu
nitù deeffe nom/jlet :/edmifieaa &bibas,vitámque tuam hac
rationefuffentes: quidproderit effe immuniti, vrbibus? Ergo
f*equentanda conciones,& percipienda/acramenta, leäionig,
facrarum literarum imcumbendum ejf.
elfccedamt etiam preces ad Deum perpetua, tum publi
ea, tum priuatæ, neceffe e£f: quibus ea petamus, que Domimus
Iefu peti à Patreiußt : omnia ßilicet, quae tum ad ipfius g/o
riam,tum admoßram,proximi£ mo/fri/àlutem pertinent:utg.
•os ab omni hoßium gemeretueátur, &tutosféruetim veritate.
b 3
 mis E p r s r o l a
Im die tribulationis,inuocabi, me,ait Domimw. Aem mom ver*
tum maximè dies e$t affli&fiomiw: eùmgra/amtur harefer,&
£yranm veritatem per/equuntur? Tunc ergo maximè imuo
samducit Dominu, idque ex fide. Ideo& _£po/folu,imde
finemter, inquit, orate: Et chriftus, oportet femper •rare-,
& non deficere. Qui autem ita orat, & exfide orat: quomodo
monaccipiet? Ideo/ubdit per prophetam Deus, * r • go • x
a v di a w r e. Pettte& accipietà, dicebat etiam Dominu
Iefu: qu«rite & inuenietú: pul/ate & aperietur vobis.
.gui veròfieri pote#, vt ibi feliciter viuatur, eâque &
vrbs/eruetur: vbi ciues inter/e mom columt amicitiam? colem
da ergoeftfraterna dile&fto pax,concordia: qua mihi//*auiu,
nihil Deo gratius, mihi! ad Ecclefiarum com/èruationem com
ducibiliutffepoteff: ficut comtramu/ares e#, qua citius per
4amtur Ecclefia & omnes/ocietates: quàm inuidia, quàm odia,
quàmfimultates, quàm inimicitie, quàm dißìdia, quâm pu
gna domt/fica. Proféáò fides ubi nulla eít : vbi mom viget
arita: ciim vera fides, teffe ^po/fo/o,operetwr per carita
tem. Et nota verorum chrißianorum/emperfuit, fraterna
dileäio: dicente chri/fo, in hoc cognoßent homines, quòdß
*à meidißipuli, /fdileäionem habueriti, adimuicem. Hoc re
ip/a docent _fãa … po/folorum: vbi defidelibus ait Luta:
Erat illù anima vna,& cor vnum,nempe im Domine. Et Ter
tu/iamus im ©4po/og. cap. 39. marrat Romanos dicere /oliter
fuiffe de Chriftiana : v 1 o • v r i n v 1 c • M • • d i
1 1 c a n r. Hac enim fraterna dileäione, tamquam ver•
Chri/fiam* pietatù /jmbolo, dyçermichri/fiamo, à momchri
/fianà volebamt. -

5. 42uam porrò neceffaria fit ciuibus in tali vrbe degenti.

bus,ad/?/aó/jue, adeóque & totam vrbem, aduerfa hoffes tu
endam, cura valetudinu: paulò ante diäum e#, paletudo
/piritualis, hic mihi e# bona comfeientia : qua fiat ma/itur
ÂÃ de,
 a d C o w 1 r ■ w. ne

àjfde, /c etiam fidem, me pror/upereat, tuetur: quemadmo

diu m & vita corporisparit valetudinem : Et valetudo, cer
puuiae vita conferuat, cwij, igitur curamdum e#, vt bonam,
feraetcom/cientiam. Sea qutbjmam rationibus/eruatur? Pri.
mam,firma, po# iu/fum dolorem,degratuita remiÅomepecca
torum à nobü admifforum, propter Chriffum fiducia : Deim
dle, vera reßpifeentia: hoc e#.ferio vitamdiporrò peccata,/er
wamdique mandata Dei, /adio: firmo demique, fi exinfirmi.
fare labamur, demuò refurgendi, & ad C h r i s rv » pro
«condomariomeu , confugiendi, propofite. Hac ratione, bona
feimper retinetur com/cientia. Qui hoc modo /wam curat com
/fiamter valetudinem: à certò/aat, nequaquam permiffùm iri
2 Domino, vtimatermum moriatur: hocejf, vim doéirima ad
fálutem meceffaria, imfinem v/jue erret &pereat. _4po/folu
emim ait Timotheo : Retine fidem & bomam comfeientiam :
quam quidam tùm repuliffènt , mauffagium fecerunt circa fi
diem, hoc e#, do&rinam fidei. Ergo, qui com/èiemtiam bomam
retimemt : j do&rima ad/alutem meceffaria, exitiofùmmauffa
gium momfacient : Domimoi/os,ficut boma com/eientia %:
ro, fic etiam per/euerantiainfide », cæle/fique doärina, bene
ficto,profìagratia dowamt« ». Res igitur tutißìma eft, cum
/£imper, tum prae/èrtim im hac religiomum varietate, in Eccle
syr, vbipurum/omat Dei verbum, certâqueÂdei/ecumaìm Pa
trwm interpretationes, fumalamemta retimemtur, perffendo,
imcumbere verbo Dei audiemalo, & /acramemtâ, percipiendú:
imuocare Deum: Colere amicitiam cum fratribus,&fibibonam
feruare comfeientiam.
eaed hec autem omnia, quàm neceffaria fit vigilan- 6.
tia: quü, mifirerum prorfu omnium imperitus,ignoret ? Fbi
mihil prorfu metuendum e#, veluti im cælo : ibi mulla etiam
I opu e# vigilantia: fed im/amma /ecuritate > viuipotejf & *
debet. Jf, verò, vbi non agìmtfures, latrones, fraudate
*a*s.
 i4- E p I s τ ο l a

res, adulatores, impo/fores, proditores, inimici, hofcs,omniaj,

plenajunt infidiarum sibi quam pernicio/afit/ecuritas & o/ii.
famtia: quú e$t qui mefeiat? Ideo chri/fte pr«uidems mala,qu*
imminebant, dixit Apoßolis: Vigilate & orate, me imtretis in
temtationem. Et Peiru, Sobrjeffote & vigilate: quia aduer
/ìrium veffer Diabolus,circuit,quarem* quem deuoret. Quae au
tem e# hac vigilantia, quam exigit Spiritus/amáu? 2uid
fit vigilareim amimalibus : motum e* omnibus homimibus, Ter
go tumcetiam homo,quatenus memtepraditugi, vigilare dici.
fur : cùm pu//âommimentù efiitamtia, apertjue oculù, in ea,
qua propo»umtur, attentè intuetur: ac quæ boma/ant, quaae
imala, quapropitia & quæ aduer/a,prudenterdifcermit: vt im
deporrò volunta, & quæ rejcienda famt, rejciat: & quaeli.
genda,eligat: qua vitam da,deuitet,atquepropul/et,& quæ ad
mittenda,admittat, acper/equatur. Excuffo igitur omni car
malis/ecuritatis/ommo, vigilandum: &abim/idjs Diaboli, ab
illecebrù mumdi&carmü,&abhareticorum doärimù ac/ phi
fmatibus, diligenter mobü cauemdum ejf. Atremdite %f, Â
faffîs Prophetis, dicebat Dominus Iefu, qui vemiumt advosim
ve/fimentis ouium, intrinfecus autem/umt lupi rapaces.
7. Quomodo uero quis,crapula & ebrietategravatus,vigi
* *** * lare quei? sobrietajigiturperneceffâriae*. Proinde Apoffo
lus Petrus pr«mifit, s ο ρ r 1 i * s τ ο τε, & po/fea/ùbiecit,
* "**** * r v 1 • il a r í : Et Paulus :/âbrj/îmus, & vigilemus. op
ponitur autem fébrius, ebrio : Et /obrietas dicitur qua/ fime
ebrietate: qua voce, ip/a etiam crapulaper/jnecdochewintelli
gitur. Efemim/obrietas, moderatu v/u, mom /olùm potu,
/edetiam cibi: vt tali ac tanto/îmus contenti, qualis & quam
tu ad vitam fìffemtamdam, valetudinémque com/eruamdam
Luc. *i.
fùfficiat. Ideo Domimus Iefu adfóbrietatem exhortans, tam
crapula, quàm ab ebrietate dehortatus e£f, dicems: Megrauem à
tur corda vgfra, crapula & ebrietate: vmo verbo,quàm permi
tioß
 ad C o m 1 r * v. 15

tiio/afit ebrietas,luculemter demonßrams. Nam ita hae grauam.

tur corda,&im terram deprimuntur ac/ìffìcantur: vt ad res
caele/fes, ad Deum ex animo iwuocandum, ad/eriam rerum di
auimarum comtemplationem , ad attentam /acrarum litera
rum le&fionem, auditionem, •veramj, cognitionem, ad/alu
tarem denique my/feriorum Dei, vtiejfcaena Domimica, com
fiderationem, eleuari mom poßint: Et qui huic ebrietati, vitio
dleditifùnt,jadomniapietatü exercitia, ineptißimi fiunt. Et
quàm multi/amt, qui propter ventrem, à veritate deficiumt?
tantùm abeít,vt velint autpoßint, aduerfîuillius hoßes vigi
lare,&àfìffis Prophetà fibi cauere: itatandem mi/erepereant,
meceffe efi. Sed longiùstatiuff, /?/e extendit Chriffiama/obrie
ta,dequa Apo/folus, Sobrj, inquit, (imu,& vigilemw: nimi.
rum admoderatum mom/%/ime/%ulentorum &poculentorum,
//ea aliarum quog, rerwm omnium huiufeculi v/am. Nomenim
vult Deus, vumimto diuitiarum,voluptatum, honorum,ami.
corum, liberorum, vxorum, moffre demig, vita amore, ceudu!
cißìmo vimo inebriemur: fed vt qui vxores habemt, fimt tam i.Cor. r.
4uam mom habentes: & qui flent, vt momflentes : & quigau
dent, vt non gaudemtes : & quiemumt, vt momobtinentes:&
qui vtuntur hoc mundo, vt mom abutentes,&c. Quàm verò
_/it hacfobrieta, adretinendam fidem, veram £pietatem mece^
/aria: declarant illi, qui præ mimiomumdi rerumj, huiu/eculi
amore,deficere/olent àfide: aly prorfus, vt qui numquam refi
pifcunt: alij ex parte, vt quos Deus donat refipifçentia: fîcut
IDemar,de quo Apoßolus, dema me dereliquit, diligems hoc * Tim. 4.
præfénsféculum. Et Dominus le/w cùm dixiffet,caueie,necor.
da veffragrauentur crapul, & ebrietate:fubiecit dehac altera
ebrietati ffecie,dicemalo: et cv R i s hv 1 vs vitae: Et/ù
perueniatim vos vltimus ille dies. Fnde enim he curae, mi/ ex
mimio amore huius vitae ? sed accedit tertia ebrietas, quæ à
aljs pe/iemtiorest, quo/ùbtilior, & admentem magä quäm
•
 *& E p I s τ ο l a
ad carmem pertimet: ebrietas nimirum /apientia carmis, vam*
eloquentie, /ecularisff, Philofophia. Qui emimjs, vt fucato
dulci4uimo,nimium/unt addiäi,oble£tantur & fidunt: jpor
rofjiidientes fimplicitatem do£frimachryfiane, haud affi
-col.
culter faci maufragium faciunt: qua ae re Apoßolus : videte,
me quia vos depraaetur per philo/ophiam &inanem deceptie
me*. Dum enim my/feria Dei, quæ fimplici/ylo ac methodo
traditamobi/amtâ Spiritu/amefo, no/tris carnalibus ffesula
tionibus per/erutari,&legibus humanae/ pientia,metiri volu
mus : oppręâ diuina gloria, quam ferre nonpoffumus, in ba
raihrum diuer/ariihertfumpr«cipites damur: vt Ario,A/ar
tioni, & omnibus fermè hæretici contigit : quamdo prudentia
carmis inimicitiae#aduer/as Deum: et animalis homomomper
cipit ea,que/ùmt Dci,necpoteifpercipere://u/titia emim/amttl.
/i. Exjs,quae quantum breuitas epijfolepatiebatur, detriplici
ebrietate dixi: quàm neceffaria fit contraria/abrietas adrefi
f?endum ho//iba,& adtht/aurum diuin e/apientia com®ruam.
dum : vt tu, mi comes Wyffes, optimè mo/fi, / a qui non poßit,
/ velit intelligere,credo effe meminem. Qutd / accedat etiam
nimius & cæcus amor do&orum hominum, praceptorum % mo
/frorum: quo plerun% ita ebrijfimu: vt quæcun% ab illa di
cumtur &/£ribuntur, ea fiae v//o iudicio &probatione, tam
4aam oracu/u Spiritu /amát, contra Apo/fo/icumpraeceptum ,
omnia probate, qnod bonume#, temere, ampköfamur, morai
cuj, temeamas? Sobrj ergafimus, & vigi/emus.
v-£rmaporrò noffra,nomfìmt carnalia,ßdßiritualia,vt
docet Apo/folus: duplicij/ant generi: aliaaanos tuendos, alia
ad ho/fes feriendos accommodata. primigeserá fumt galea,
thorax, baltheus.fcutum : alterius,gladiua,mißlia.
Primùm itaque, interiori homimis caput, munitum effe
debetgalea/alutari: id e#, certa ffe/alutâ, inmobâ,/icut iam
?erchrjfum, exßlagratiaincoäte, /ivetiam per eumdem, ex
eadem*
 a b C o m i t e v. 1»

eadem gratia perficienda. z\jffemimaaìt hac certaffes: quâ

*m pugna conßßere, eámque continuare valeat ? Feäu, vbi
partes ßmt vitales, thorace iu/iie, iußitie imquam fidei
ea » primis, & ßmul etiam bona confeientiæ, circum qui
que munitum effe oportet, guà evim congredi impugna va
£at contra tot tantó/juehoff.}, mif& peimpropitiúmfibiq.
f* uentem à/?//are, per/a/wm habeat: & ex corde oderit inf.
4--itatem contra quam, & amet iu/fitiam pro qua, infitur*
**pugna?
Lumbos circumcin&os e/ oportet baltheo veritati spe
ades verò calceatos cognitione Euangelypacù : hoc e#, ita mox, o
m mi exparte, veritatis cognitione, amore& viribus munitos
£/€¢âuenit:vt femperadpugnipro Euangelio expediti, &pa
mati/ìmua:fimi/ira manujcutum fidei tememtes, qùo omnia igni
** aduer/ar#iacula excipiamus & extinguamus:dextra autem
g/adium verbi Dei,quo ho/fapropu/etur,& confódiatur, scu
*o quidem fidei vtemur,fì aduerfùs omnia hæreticorum/ phi
//omata primipia/dei, dequibus/pra diximus ./irma retinea
mus, vt vt Stropha ipfa refe/ere me/£iamus: gladio autem
verbi.ffaperti /acrarum literarumfe/fimomjs,& rationibus
ex illa neceffaria com/ecutione dedu&is, ho/es comuimeamur.
guam adrem mom parum profuerit: facwta etiam mißlia,
aculeataj, /gitia,ex vetußißmorum Patrum pharetri,ia
hoßes tranfmittamus quemadmodum & Patres ipßß/etpo
feriores,priorum teffimonia & argumenta, aduerfu hæreti
cos, proferentes, feciffe videmus. Sumemdaigitur nobis e*to
ra hec Dei wao-xia, cum ardentißimâ ad eumprecibus vt
hoc tempore aduerfo ac turbulemto,tam multù,tam varijs,tam
potentibus aduer/argsre//ere, tamdem% deiìtriumphare_»
poßmus.
caed vrbà confèruationem, & cuiúsque ciui fálutem, 9.
4uàm mereffarium fit, vt ciuita, ab hoßium amici,, //ipendia
• .* -
 m£ E p i s t o l a

rjs,co//u/oribus, proditoribus repurgata, tutiorem tranquit.

horem % vitam degat: quâ mu/ rerum omnium & praterua
rum &pr<jeatium ommimo imperitu, fgnoret? Dama, igitur
opera eitprafèâà Ecclefiarum imprimú & Afag/ratibu : vt
/ecundùm Caepoßolicam dißiplimam, diligenter ob/eruetur,
quam quij, & do&rinam profiteatur,& vitam traa,..,. „.
qui edoâi & admoniti refipifçeremolimt : #palám toti Ecclefia
imdicewtur,& à/ànéfi, conuentibus,caterorum,faelium com.
werfatione,feparentur: me i//orum contagio, aljquoque m/íci
antur: méue (vt /o4uitur Apo/fo/a) modicum fermentum….
tam maffam corrumpat. Cuijautemfidel, , huiußemodipra.
faái homines, vt ethnici &publicami/amta. illudj, fohammâ
/eruator, fîquâ venit ad vos, mom adferens hanc aoăfrimam,
quam videlicet Apo/?o/i tradiderunt de Fi/io Dei , de£fumda
mentù Chrifiam e religionis: me recipiteeum in a.,, , mec
Aueei dicite. Hac dijçiplina es?Ecclefieperpetua: de qua &
Tertullianus in Apologetico, cap. sp. Afagt/?ratu autem pr•
4**/itateporrò criminum & bla/phemiarìm, im/., ex „,„.
datu Deiaaimaduertet.
1o.
„Quodadextremum, de vltimo cuiu% ciui officio dixi.
mus: illudin hoc etiam megotio,de quo agimua,facile e#aam.
te4gendum : vtimam & ad pr./íámauä,. Com/famter ergo
adffmem v% cumprofuffoneetiam,//gpufit, /anguimu & vi.
** feruan44*# Principiao/?ro leya chriffo, data».b,}, p.
ptifmate ffdes. Acproinde,quam doârimam ex prophetuu,
& Apo//o/icu/riptê, ex apert«/ídetprincipys , & verò etuam
ex eommunitotius veteru Eccl/. con/em/ione, certò mouimu,
£ffe Chriffi doârimam: ea com/a»/t/%,,fîde, aduer/u, omnes
4ogmatum mouitates, retinenda mobaei; nec/ lùm ima»um•
*****timere,/edettam oreingem, è comffteri, &,.,,„„,„„.
quam diffe&fere ve//e, aberèprofite rtdebemua: atque ita debe
**, vtm/iiafattamus, nu4 mala plae/.,„,fît/a/w«.
Corde
 a p C o M 1 r ■ m. i*

corae enim creditur ad iuffitiam : ore autem confâ f 4*

/alutem. -Apud Deum quidem, qui cordaintuetur,folafdes
Jata fuerit: sed apud homines, &propter homines, neceffì
,.tameiiliberaiiu confeßo atque profe£ìo. Qujerubue
,,,,„..,.» hominibus erubefcam & ego eum coräm Patre
meo: dicebat Dominus 1/*. Per nos enim promouenda eft in
hoc Mundo gloria Dei,nonem chri/ii,/alu proximi: & mos,
qualem/ quamur religionem, & quafiae per Dei gratiam pr*
diti/îmus, toti Ecclff. declaremus oportet: vt quænam /imt
eius membra, non planè ignoretur. proimde idem Dominu*,
adconfúonem hanc mos excitans, adiecit: „Qut me comfffae
fuerifcoram hominibus: confitebor & ego eum coram Patre
meo. Ergo me% muneribus alici adprodendum Chri/fum, ne
que terriculamentù autfùpplicjs, à libera eius comf/ìone_*
2 bfferreri debemus : fedintuentes poti* in ip/ùm ducem fídei
&perfeâorem Iefum, qui propgfitofibi gaudio, pertulit eru
cem, ignominia contemta, & ád dextram throni Dei con/edit,
propofitum mobâ//adium con/famter decurramu. Qgi enim
per/euerauerit vfque infinem: Atc/a/uus erit.
11, a.am…pitibus, mi c. rLs veram rationem,* 4**
;„„.,„,,, de via fa/uti, opinionum diuerfitate: *alor**
/pirituum im nos incurfione atque impet*: imtamta demique ty
7 annide diaboli, /ua quisj,fùorumij, /aluti con/alere?</su:
explicatam effe arbitror.
Hunc ego rationem vt fèquerer, DEI bemefcio, operam
adedi,annos iam fermê34:40 prater,facras literas,4u* illum ex
Dei voluntateeffe,maniféffifiimèdocent;i?/â€tiam multorum
annorum experientia, .…3 diuimam & optimam effe didiff.
nam hanc ob cauffam , reliáa Babilomica captiuitate, in /ibe
rar regni chrift Ecclefias,tanquam in -vrbes munitas, me com
aulis in Rheticas primùm, vbi 7mem/es o&o & amplius: Deinde
ra geneuenfem, vb, uidem men/es plus mimus noue”, v****
4, 3
 *o E p I s τ ο . a
traduxi: Inde Argentimam vemi, vbi ga/icamarum,fìrebat
Ecclefia : ibique per ammos XI, & vixi & domui . /ed mom
fìme pugna, mortuo i//o totius Reipublica ormamenta, &/ ho
/eparente Iacobo sturmio, veteribúfquePatribua pau/ati» de
fictentibus. Po#, C/auenmam voeatur, im ea Eccleffa pa//o
rem egi ammos circiter quatuor: quam fuá more, /.; „„ ab/
que cruce, ta genero/e comes, qutpro tuafagularipietate, me
femperaudiuiffi, &im regno chriffi promouendo, tua & ope
ra & autoritate, momparum iuui/fi: optimè etiam mo//i. Poff.
moalam, regnante magno i/o& tmcomparabili Principe Fride

*tro III, in- feademia Heidelbergenß, asmos aece»;profeffu*

Jam : ac tandem Neu//adium vejì iì iff/rt/%mj &fort/?.
” Prj^gipa ! o h ^ N n 1 s C^ si m 1 r 1 oppidum , ἄφ, „.,.
tua Scho/a tn/fituta, ammos docui çptem & amplius : Et vbi
adhuc decrepituf/enex, boma tamem per Dei gratiam valetu.
dine, ex mei Primcipi liberalitate viuo: & í/,„„„„, , ßcut
paulatim corpore, fic etiam animo imaia, magâ ac magà mo
riar, id vtpoffam,operam de : opto certè. A/umduemi», tram.
fít & comcupjcemtiâ eius : Et vermicula. apud Iomam, paruo
horu/effatio, radicem cucurbitæ,fub cuius vmbra/ecurus vi
tuebat, ita corrofft : vt i/a exiccata, bo», propheta, quo/eab
fmmen/o $olú effutueretur, non habuerit.' H.,.,,„.,,,.
tionem liberimeivrper/equantur, exopto.
.Que cauffaetiam eíí praecipua, cur hamctotius Chrjfia
*me do&#/7».efummwam, quae olim à me ima/ium communiórem
v/am com/eriptafuerat,muwc mom%lùm meo, verùm etiamfà
^i/iemeemomtme,in lucem eaemata,,,„.,,, : mempe vt libe
rà; meis,præter illam,quam quotidieia mo//i, Eeclesjs/jmamt?
Chri/fideârimam auâum, me, quog, eiufdemffdei Chrt/ia.
**4uam/èquantur,formulam relinquerem. Effemim aâ%b.
famtiam, ajarim. Chri/fiam equodaitimet, mibiiab eo,quodmo
/?rae Ecclefíapradicamt,im hac mea Comf/ìoue diuerfùm aoceâ;
quta
 a d C o m i r e v. .

quia famem,quamtum apud liberos valeatparentum autoritas

€- exemplum, mow ignoro: idcircorem mowparum vtilem me
illa fa&urum iudicaui,ß aliquam mei, mea inquam monfáciei,
/edfaeiimaginem, im quam fubindeimtuerentur,& qua ad/e
rium/acrarum literarum/fudium, adprofe&um incognitione
veritati,adper/euerantiam demiqueimpietate,magâ ac magis
excitarentur: iw Ecc//a chri/ire/inquerem. Neque enim me
1atebat, huc maximè illud Apo/fati pertinere, quod ad Timo
theum /erip/ìt: Qui /aorum & pra/ertim domg/ficorum au
ram mom habet:fidem megauit,& eífimfidelideterior.
Huic acceßì*a'tera cauffa, queadme, meam % comalition?
proprièpertinet. Qua hacfemur dechri/fo, deg. eius re/igione,
& corde credidi,& oreconfeffu/am, at4 etiámu/tos ammospu
&licei»ecalefia,tum voce, tum librù editä aocui: ea vnoquoq.
& iuffovo/wmine,complecfiuolui: ut quamam fuerit meafides,
notipo/feritaticow/faret: me%im hærefes, quanumcpa/ìmgr£
/amtur, aut que vnquä etiam gra/itafuerunt, numquäcom/en
/f/?, omnes fideles tam pra/emtes,quäm futuri,adeo% tοta -verè
catholica Ecclefia,perffeäühaberet:prafertim cùm/ quafor
*a/w in refal/us fui, erratum hoc reäo illius iudicio/abjciam,
& illud ad/ydium lapidem /acrarum literarum, & adama/o
giamfidei, ab ip/ì examtmari & corrigi velim.
Tibi verò, mi c. FL: librum humc meum vt dicarem,
multùi/aj, home/fißmü caußa, quamec tibi, nec cuiquam al#
bomo viro improbatum iricomffdá,addu&usfui.
Decuit bomado/frima librum mom malum, bonum habe
repatronum: qui & vellet ob pietatem, & poffet oberuditio
mem, illum tueri : & id quidem com/?amter: quam ad rem
4uantum poßit mobititas jamguimi, ac gewerofitas animi, /?
eum vera pietate comiumgamtur, longa didicimus experien
£ia. Efemim proprium viri mobilù, con/fantem effe imre lau
4abili, honorij digna: nec finere/ ab homgfo propofito, ve!
ßum
 -. E -i s r o l a

/ecundis, vel aduerfis rebus abduci sincerita & comffanria,

tale* /umt virtutes, qua im rw/ficos & /eruiles animos cadere
nompoffumt. • *ccedit, quòd vt mea erga te obferuantia, mo
frag. chriffiawa amicitie, aliqugd apud omnes extaret omni.
bus/eculis momumentum: home/fum ac meceffarium effe iudica
ui. Etenim res & apudDeum, & apudhomines, ommilaude
aignißima, illa quæ ex virtute, eo%/incera ac /olida e#amici.
tia: quafi fùit inter Dauidem & iomatham: Petrum & Iohan.
mem, paulum & Barmabam. Ftemim mom omnium ejffides,/?.
aut dixit Apo/folus,ff.momomnium vera eji amicitia: Et vt/.
aes,fic etiam dile&fio,ex Deo e#,ait Iohammes: ma/citurj, ex* ^ue
ra pietate atque virtute. Noßram certèconciliauit hom caro
&fangui :/?achrj?u</edpietas/edreligio,eiufdemj rekgio
rò amor: cui po/fea acceßit/imilitudo amimorum, /fudiorum,
morum,/ùauißimaj per aliquot ammos com/aetudo, quibus i//,
fuit confirmata: atqueitatomfirmata, vt mullo etiam locorum
permultos ammo*, velmaxime longo interuallo, imminui aut
labefaéfaripotuerit. Quid? quòdmomfolùm firmaaccom/fam*
femper huc vs£permanfit:fedetiam imcrementa accepiffe,&im
dies accipere videtur: Spiritu/antfo/àmàfam®xab.xpiav,im
cordibus moffrä magüatg, magâ accendente? Ego certè, quam
tum metui videmdi, tecum colloquendi, tejim Domino ample
&femdi,defiderium temeat,/entio:& vicißimextui,tum adme
literis,tumpro meofficijs,quamte tibi cura fint res meæ, facile
mtelligo. Sic ßlemt vera amicitia, quæ exspirituDeicomci
fiamtur:perpetuò comferuari,& augeri.
Auaautem ex Deo/ùnt bona,&alj, quog v/ai effepoß
famt:ea adipfiusgloriam,&adfratrumadificaiiowem,quibu/
cumquepoffumt rationibupradicanda & celebramaa/ùnt. /?
ergo voluit Deuspeculiares quorumdam /amaforum amicitias,
/acrü literù commemdari: fic perpetuo filemtio no/?ra /peliri
womdebuir.
u4d
 a m. C o m 1 r e m. 23
Jaea hac, praterquàm quod momme/olum (vt diäum
e#/edmeos quâque cari/ moi affings Limatios, totamjeam
homi/am christianamj familiam,/ingularitua beneuolentia,
femperproßquutus es: ea etiam fuerunt & fìnt tua immeoff*
¢iaaebam.ffia: vt, mi/iplane ingratus effe voluiffem, de
nmihi,/ìmom iuffa compenfatione, home//a/altem grati amimi
aliqu4
fignificatione,omninocogitandumfuerit:pr£fertim cùm inter
ingratos,vera amicitia çonfferemequeat. guid verò vel tibi
gratius, vel tua pietate, virtute&mobilitateaigmiua praffari
ám epotuit: quàm ff libellum hunc, quototius Chriftiana do
&firihafummám, qua potui breuitate&perfficuitate, comple
xu/am,tuo nominicom/?crarem? 244!i enim qui/juam eji,
& qualem quigue profitetur artem , ßientiam, religionem:
Aljaeiaicari&commemdari opera/olentae aebent. Sic Luca*
A&#a,/ìo & re & momime Theophilo: % caelius La&famtiu*,
/ìa, cárjfiamasimffitutiones,Chrißianißm? ImperatoriCom
7,mino? sic Ambrofiu.fiospios defide,dej Spiritu/in'* /i
pros,pg/imo Imperatori gratiane dicarunt; Âc denique meim
reperfficua immorer, quicumquefapuit, talesfibi delegit/ao
rum librorumpatronos, quale fuerunt libri: vt librorum ti
tuli, cumprofjìoneillius, cui dicabantur, cepg'!*; Ergo
„„j;aliâ meliori ratione, quàm huius libelli deditati***,
tua in me merita, aliqua expárte compen/arepotuerim; hoc
qualecumquemumufèulum,perpetuum amori erga te meite/fi
monium, benigno accipias amimo, meff, vicißim, vtfìcis, am*
repergas: meô verò liberos, T. Cornelium; Ludouicum: Hier:
ráberium : Lal: comffamtiam: An : Lydiam : priolanthem,
Âïjîrum omnium matre, mihi verbari^
/imaim Domino vxore, R. Liuia, habeat,poft mea”prafertim
mortem,commendatos, rogo & ob/ecro.
Ego vero tibi à Domino precor meos 4ntes, C.
tui, & heu, imò & mjfri £cclesjs, vt haáen*£*, dit*Fl: quò &
24. E p 1 s r. a p C o w i r.
prodeffè queas: /ed/mei/aimcommodis, aa meam vs%atatem.
& vliraperuemia, precor, quæ decrepitam fene&#am com/equi
folent:& quorum cauffa,qui dixit xaxòyzezy,/ìbiecit etiam,
Σμχrez, zxy: √ 22e ^ezs &x íezía, u%ov. Xam vi
uere quog, ipfam/enile zάλεπν 34gos/o/et effe/emibus: vt me
ditandüm illù potiu/emperfitdemhorte&fepultura, quàm de
vita: quo ip/am quoque momem ;*g», quafi τύχωσεόν, nos
femper imuitat.
caterùm cùm & vmv • r ■ ipfùmperfe, magnumfitpei
beneficium:& aljs multù v/ui effepo/ìt: & ip/a demig. etiam
carmiùimcommoda,qua/eme&#am com/equuntur, vtiliafimt ffi
rituiimpjs hominibu: hi decauffs longam alicui pio atatem
precari,mome# malum,/edbomum precari: etiamfi mali, ali
quot carere/emeäus mompoßit. D. vs ergo optimu max:im
bomate/eruet valetudine:& boma longaj, vita, admul.
torum bomorum, pro faa bona voluntate doma
redignetur. yiaz & vês i«3^*
τά3i, 3V*.

Ncuftadio Cal, Aprilis, 1585

 2;
A D L E C T O R E M.
sg VA si aliquotante annis confcripferam fideicon
M fefsionem, Candidele&or: eâ certis decaufsis,neq;
inrebus,nequein verbisimmutare volui:(edfiqux
| autclariùsexplicanda, autpluribusconfirmanda
… effe videbantur: eafeorfumi potius declaranda &
comltabiliendaefle iudicaui,quàm committendum,vtipfa Con
fefsio,quippecuiusiam plura, quàm decem exemplariacófcripta
fuerant,&inmultorum manus peruenerant,aliqùaexparte mu
taretur.Qu* autem interrecognofcendum,dignacorrectioneoc
currerunt,velcófirmatione: eafuisquxq;locis,inipfa Confefsio
ne, hacftellula* notauimus. Vbi ergo hanc notam videris: ad
C) bservationes recurrito,&idecaput,eundemq; Aphori
fimum confulito.Aliud quoq;monendusesLe&or.Cùm iám ab
folutaeffettotiuslibri editio certiorfaétusfui,non deefle,quiim
probent,quodalicubifcripfi,cap.xi.Aph.i;, Chriftum non folùm
fibi, fedetiam nobis vitam xternâ promeruiffe:quafiillud sibi,
impieamepofitum fuerit. Miratusfuminitiò,&nonparum fum
miratus: cùm nihilhacdo&trinafitclariusapud Patres, àquibus
& scholafticiacceperunt. Sedfimulacin mentem mihi venit: di
uerfa hominum effepalata:&alijs quid&vtiuuenibus,vina noua
ac dulcia, magisfapere,alijsvtfenibus,veteratanquam falubrio
ramagisprobari:ftatim defijmirari.
veterémillam effe do&trinâ, liquet exveteribus Patribus, qui
MlocumiilumadPhil.z. Propterquod&Deus exaltauitilium &c,
fcinterpretatifunt:vt dixerint, Chriftú fuahumilitate, obedien
tia & morte,fibiiliam exaltationem promeruiffe.
Auguftinus T.9.in Iohan. tra&t.io4. in caput xvii. Col. 5o5.
explicans verbaApoftoli Phil.. Humilitas eius (inquit)incipit **
ab eoloco,Semetipfum exinaniuit: claritas verò,incipit ab eolo- **
co.propterquod&Deusexaltauiteum,&c. Humilitas,claritatis **
eft Meritvw claritas, humilitatiseft praemiú:fedhocfactum **
eftinformaferui:informa verò Dei,femperfuit,fempererit clari- **
tas. Haec eadem Auguftiniverba probauitBedaeaenimretulitin**
fuoscommentarios,in caput :,Philip. d
2.
 26 E p I s τ ο l a
Ambroßusin eadem verba Apoftoli, Propter qvod et
,, pevs, &c. quid& quantú(inquit)humilitas mereatur, oftêdit.
,, Hieronymusineúndemlocum: quiafe affumtushomohumi
„, liare dignátuseft: Diuinitas, quxhiimiliarinonpoteft, eum qui
,, humiliátusfuerat,exaltauit. Notaillud, QviA.
vigiliuscontraEutychen,lib.s.pag.i;o:aitchriftá fecundùm
,, humáìam naturam,ob meritum,honoresaccepiffe.
item pagus demonftrás, Honoribvs svblimari, hoc
non pofieattribuiChrifto,fecundùm diuinam naturam,fed tan
,, tumiecundùm humanam,prxteraliaitafcribit: Numquid&ho
,, noribusfublimari, & dignitatis profe&ibus augeri natura eius
.. (diuina) indigebat: vt humilitatis & obedientiæ ac mortis Me
,, §. ro, fublimium meritorum tenere faftigium, & poteftatem
,, cceliacterræ mereretur accipere,tanquam qüiantea non habuit?
,, Anfortè negabunt Domino Iefu Chrifto ob meritum pafsionis
,, & mortis hęcomnia fuiffe collata? Legant Apoftolum dicentem
,, deipfo: Humiliauit femetipfum, factús obediensyfqueadmor
., temi,mortem autem crucis propterquod&peusillufh exaltauit,
,, & donauitillinomen,quodeftfuper omnenomen,vtin nomine
,, Iefu,omne genufle&tatur,cœleftium, terreftrium &infernorum.
,, Et dauid,detorrente(inquit)in via bibet,propterea exaltabitca
,, put. Detorrenteinviâ,ideft,defluuio mortisfiumanae bibet:pro
,, pterea exaltauit caput, quia mortem guftauit. Etipfein Euange
,, iio, propterea (inquit)diligit me Pater meus, quohiam animám
,, meàm pono prooüibüs meis,&c.
,, Et paulòpoftfubdit: perfequamur ergo omniaadhucbeatitu
,, diniseius munera,pafsioniseius Merito acquifita: quibuslu
,, ceclariusapparebit,nonpoffeeifecundùm quoä naturâ Deuseft,
,, fed fecundùm quod naturahomofa&tuseft,&onuenire. Legantur
,, quæ fequútur. Plurapoftem proferreteflimonia: fedepiftóíæ bre
iiitasnonpatitur, nequeetiameftnecefle. Hxc certè vetuseftEc
clefix do&trina. Rogoigiturconuiuasmeos,vtfivino&veteri&
nouoininenfapropofit5, ego tanquam Senex, relicto alijs nouo,
deveteribibam: ne mihifuccenfeant. Mexenim valetudini, vt
debeoexmandatuDei, confulo: debonoetiam nouo libcntius
alioqui,quàm de maloveteri,bibiturus.
Neq;
 ad L e c r o r s m. **
Neq;hocpraetereundum fuit: quòd inter relegendum librum
iamimipreffüm, offendierratum, in obferuationibus, pag. 48. li
nea 25: illiparticulæ à, praeponendaeftdi&io, raans: vthxcfit
lectio,illud raarnr;. Nonenim defola illaparticula;,feddeto
toillo dictoPauli, fermo mihifuit: quemadmodumliquet exijs,
quaeibifequuntur.
Addam &hoc, Inappendice deperfonaChrifti,adcalcem ob
feruationum,vtex Vigilio, breuem rationem, qua controuerfia,
de realicommunicatione Idiomatum,cóciliaripofsit,indicarem:
dixi, carnem ChriftidicipofTe,finevlla contradi&ione,&omni
potentem,&non omnipotentemeffe, vbiq;prxfentem, &non
vbiq;prxfentem: diuerfisnimirum refpe&ibùs.fua enim propria
$zia, non effe effeautemipfairschae, quaeillicum naturaditiina
communiseft. Hicergo,netibi à Sophiftaaliquofiatfucus: hanc
notaexplicationem. Cùmdicimuspropria &is,przfentem non
efie:idêifariamintelligi poteft. Primumhocfenfu,vtfecundùm
uxftionem, quæ **** quòdfit,vocatur,ipfacarnisChrifti fub
ntia, realiterprxfens effedicatur, non fuá cognitione, non fuo
imperio,nóetiam **********tantùm:fed realiacpropriafua&ai,.
quofenfu, a£;e- quoque fuaèaia, vbiq;effeverè prædicatur: quia
fua&aiaomniaimplet.Deindehocalterofenfu:vtfecundùm quae
ftion£ g.im quarefit,caufTaquaeratur, curvbiq;praefensfia&ris,
efTedicatur: vtrúhochabeatexfuanaturafeu &ais, an verò ex gra
tia donoq; vnionishypoftaticz:quofenfu»*»o- etiá dicitur Deus
efTe,& omnipotensfua &ria:quòdhochabeatnonex gratia,fed ex
fuanaturaatque aia. Deprimo: multiha&enusacriter pugna
runt, vtpartemaffirmatiuam defenderent: carnem Chriftivbiq;
effefuairia:idq;inhunc finem fecerunt,vtindeeamfua&ai* rea.
literexiflerein pane,concluderent.Nosconftantervtrunque per.
negauimus. Defecundo:ijdem negant,&reétè,fed neminecon
tradicente,carnem Chriftiexfua naturaliwria, hoc habere,vt fit
vbiq;prxfens:fedexvnione quidemhypoftatica,hocillam fuifTe
cófectitam,vtpoffetfivellet,vbiq;effe:àrefurre&ione verò &glo
rificatione,idaccepiffe,vt reipfafitfua&ai, vbique exiftens. Nos
vnumcumipfis:alterum contraipfos, falfum effe contendimus.
Etratioaltcriusmembri hxc cft: quiavnio hypoftaticafa&a eft
d 3
** E p 1 s r o i. a
&***• 33*v;;£rar,vtconcilium Chalcedonenfè definiuit hoc
eft, fine Wilavel naturarum feuvár$ar&y, vel eflentialium proprie
tatum mutatione,&confufione. Si &**£*as:Caroigituràb vnio
nenóaccepit, multo minusà glorificatione, aliquàm in fua vaig,
autin fuiseffentialibusproprietatibus, mutationem: fed manet
£ziacreata,finita,circumfcripta. Non maneret autem -fiaut pof
fet,aut reipfâ effetvbiq; prxfens, & quidem fecundùm fetotam:
cùm illud cadere non pofsitnifiinata, infinitam fimul, &fim
plicifsimam qualiseftdiuina.Siaavyx£ras: quibusergo difcerni
tur diuina&via,abhumana:ea humangattribui non poffunt:alio
quiconfufiofequitur, qua difcerninequeat vna naturaabaltera:
& an hæc Chriftocompetant, dequeillo praedicentur,fecundùm
diuinam,an verò fecundùm humanam. Aduerfushâc Eutychia
nam cófufionem,adieétafuit àChalcedonenfiConcilioilla par
ticula&avyx**•• : Etexplicaturâ Patribus,hacregula, quam paf
fimlegimus: Quæcunque legisdeChrifto,altiora&diuina,ea di
uinæ eius naturae:quae humiliora&humana,eahumanæ attribui
to.iuftinus græcè,fol.178.3 revázkaws ************ arria; sarà*,
»**«»*»•* *e**********»*,*uara : &* u4y4m 9%ov, **%** *****
*e*w£w;***** u***y%av%riyov, τὸ ἐνθεωτίνη λογιζόμεν®-.&ro;8
Στάτάντωνῶν άαίμτωτον δι•*****, ****** ****v** £xau£rn* *£**•*:
Στὸνά•*£va, &ae}*arrawaianor, %a&************%a;;;***
auo^*»*aes. Necdifsimiliatradit Cyr.T:. Dial.5. cum Hermia,
Col.;*o. Damafc.autem, lib.3.cap.4. egregiè totum hoc contra
confufionemEutychianam explicat: acpræteraliain hxc fcribit
verba:***nta 33, a4yorvs*,* xgrorsu4%μεψεύrí, **********n*o*
i$&μaτa.&;8tavâws*****• *•%ntt. ; xristae. £***** *•*«*,iro, **
&νθεωτέτητέ- «arnyoçuer rà rfi;**rnrg-ij, &para. £;$ papæva &eg.
jiroi &**•****** ***cor. Pofteaquomodo de perfona,fiueabvna
natura,fiueabalteranominetur,qugcuiufq;funtnaturæpropria,
prædicentur:fufiùs declarat.
Hæ duæ funtinuictæ rationes,quibus euincitur,carnem Chri
fti, nonaccepiffeexvnione, aut ex glorificatione: vt fua propria
£zia,vbiq;eflequeat.Siergo concedenda fit(quod tamê non pro
bamus) hæc locutio,CaroChriftivbiq; praefefiseft: non aliofènfu
cilcconcedendamdocemus,quàmfuâ rosázm,veletiáfuafcien
tia,
 a p L e c r o r h m. - 29

tia,potentia&imperio: minimèautemfuapropria&ris creata&

finiita: quodhocfitmonftrum verè Diabolicumi, veráchriftihu
manitatem, quanobisfimiliseftperomnia,excepto peccato,pe
nittus abolens.
Poffet&aliaaddiexplicatioilliuspropofitionis, quamexDa
mafceno colligimus.Libro enim quarto,deorthodoxa fide,cap.3.
explicans, quomodoadoremus carnem Chrifti,adcalcem capi
tis,inhæc{cribitverba: xaì*au*,%m **«* *eyawvr$us, Juxtò,&»*
*******,iro, vera exau£vov*y. Poffumus igitur&nosficexplicare
propofitionë, CaroChrifti,ideft, Chriftusincarnatus,vbiq;prae
fenseft:fed quânamfuiparte,feufecundùm quámnam naturam?
Faxit Devs, vtomnes tandem idem in Domino fàpiamus, &
loquamur. Te verò Chriftianele&tor,quifquises,chriftianę,lod hoc
e
eft ,fi nce re& exa nim oro go. vtf iqu idf ort è,i nho cme oli bel
fideres: illud meliberè moneas,&amicè doceas:certòperfuafùs,
te mihifa&turum rem longè gratifsimam. Nihil enim magis cu
pio, quàm vtantequam moriar, talem in Ecclefia,fideiconfefsio
memºrelinquam, quxadlapidem lydium facrarumliterarum di
Iiigenterexaminata,piocuiq;& docto viro,eoq; totiEcclefiaeve
rè Catholicx, probetur. Vale: &provera Ecclefiarum omnium
momen Chriftiinuocantium, interfecöciliationeacconiun&tio
ne,fubq; vno&eodem capite Chrifto coagmentatione, Denm
Patrem,pereundem Dominum Iefum Chriftum, nobi
fcum rogato:meq;intuis precibus commen
datum habeto. wow iywe, J£nais
Jixaiw êw*eywv*wn.

•$$o
§.
 .

H. Z A N C H II,
DE

R E L I G I O N E.
C H R I S T I A N A,
F i d e s

Qgam nunc demum, ammum %', Lxx,

/αο/λεφ, familiae nomine, imlucem eden
dam curauit.

C AP VT P RI M V M.

DE SCR I P T V R I S S A N.
&tis, totius Chriftianæ religio
- nisfundamento.
I.

| peDeo, rebjuead religionem pertimemtibus,/o/;

Ideo/împlicitereffè credemdum.
ζ) R b d i M v s,deDeo, rebúfqucdiuinis,
ad regnum Chrifti,fálutem que noftram amiret.
% pertinentibus,à nemine poflenos melius qifi.j.
P certiüfquedoceri, quàm à Dcoipfo:qui
- nec falli necfallere poteft. Deum ncmo ioh. 1.is.
vidit vnquam, Filius qui cft in finuPatris, ipfc cnarra
uit nobis.
A.
 de S CRI p T v R i s
I I.

Deum loqui im /ripti, propheticâ &

Apo/?olicâ.
Deumautem nouimus, tamctfi totiusorbis homi
Rom.1.9. nibus, perca quæ fa&a abipfofunt, non exiguam nequc
20- obfcuram fuifuaequcfcmpiternæ virtutis acDeitatisco
gnitionem exhibuit, ita, vt quotquot illum, non vt
Dcum glorificarunt, inexcufabilcsfa&ifint: fuæ tarnen
Ecclefiæ peculiariratione,perProphetas nimirum atquc
£; Apoftolos, fpiritu fuo afflatos, pérque ipforumfcripta,
'7?.
.pet.i. fefe fuämque voluntatem, clarius pleniufque reuclaffe:
2i. *** - - - -

íj cóquc fcriptaProphctica &Apoftolica, ipfiffimum cffc

Vcrbum Dci.
I i i.
Prophetica & Apoßolica ßripta effe ßlo*
Camomicos libros.
Prophctica verò & Apoftolica fcripta ea effe non
dubitamus, quæ ideò Canonicorum librorum nomine
- EcclefiaDei appellare folita cft, quia cum hofcclibros
*T*"• 3. certonoucrit effe %*o*v&svg, cos etiam folos procano
-*. ne totiusChriftianæ pietatis,adquem omnis dereligio
nc controuerfia examinandafit, femperagnouit: Reli
quos, quanquam in volumine Sacrorum Biblicrum
continentur, ideò tamcnapocryphos vocans, quòd eos
ita cffeàSpiritufan&o,ficut priorisgcncris,minime pcr
fpcétumhabcat.
1 v.

Libricanonici & Apocryphiquinamfint.

concil. Procertiffimo igitur verboDei, hofcclibrosexve
Laodic. tcriTeftamcnto cum tota, tamante, quàm poft Chrifti
£am. 59. aduen
 s AN c t i s. *

aduentum, Ecclefia, fine vlla dubitatione agnofcimus

atqueampleâimur.
.guing, libros Mofis: P/almos:
Iteho/ae vnum: prouerbia:
Iudicum vnum: Eccle/ia/fem:
Ruthe vnum : canticum camticorum:
Samuelis duos: Ie/aiam:
Regum duos: Ieremiam cum Threw;, :
Paralipomemom duos: Ezechielem:
F/arapriores duos: Damielis priora duodecim
£/fhere capita mouem, & capita,excepto triumpue
priores decimicapitáver- *orum camtico:
/ω tres: t^timores Propheta, duo.
flobum: decim.

Prononcanonicisautem hofcereliquos
accipimus.
fluditham: Danielà cap. 19.& 14:
£j ', &quaru m- ******* item triumpue
titer .
£.aptem
refe rtu: £Τ*T
tuam atomo
reru m quods
affixum
-
ifapi
tio .

$apientiam IfafljSirach,
qui Ecclefijficus latimis Efheræ à tertio verf. ca.
dicitur: pitù decimi reliquum.
Baruchum : Afacchabæorum vtrumque
Epjfolam Ieremia: /ibrum,
Hæc de Veteri.
Ex Nouo autem Teftamcnto nullum excipimus:
quoniamctfialiquifint,de quibus olimfuitdubitatum,
poftea tamen agnitifuerunt & ipfi non minùs quàm alij
pro Apoftolicis fcriptis: quorum iudicio nos quoque
fubfcribimus.
A z
 De S c R i p tv R i s
Priorisgenerisfunt
JAMatthaum: Affa Apoßolorum:
Euangelia j ©Marcum: Epi/lole Pauli.
fecundum ì Lucam : Petri prior:
Iohannem : Iohannisprior.
Pofterioris funt.
Epi/fola adEbraos: secumda & tertia lohammās
Iacobi epiffola : Epi/fola Iude:
Po/ferior Petri: e^poca!ypfis.
Licet enim maioris cuiufdam autoritatis illi, de
quibus nunquam, quam ifti, de quibus aliquando fuit
dubitatum, quodam modo cffe videantur: Nos tamen
perinde vnisatqucalijs, tanquam certoDeiverbo credi
mus: apocrypbis verò, qui in volumine Bibliorum ha
bcntur, primum poftCanonicos locum tribuimus.
v.

- - soli, camomici probaripoffe dogmata fidei.

Hierem, in Ac proindeCanonicislibris duntaxatad dogmata
praf. in
Ά',„' fidci probanda vtimur, vtendümque cffe cum Patribús
Cypr. m docemus: Reliquos verò non parum autoritatis ad ea
symb. p. dem iam probata, poftmodum confirmanda habcre
377. fentimus.
Canr. Lto. v i.
«ap.jy.
camomicos libros fùam ab Ecclefiaautoritatem
mon accepiffe.
Quare illud quoque extra omnem controuerfùm
habemus, & habendum effe fcntimus: Licet Ecclefaâ
primisPatribus, Prophetis nimirum & Apoftolis, quii
Dco doârinam immediatè acccpcrunt, cámque litcris
commu
 s A N c t i s. s
commiferunt, edoâta,&àSpiritufanéto perfuafa, perpe
tua&continuata traditione, quinam fint,&quinonfint
Canonici, pofterisindicarit, teftimoniümquc diuinae ac
cœleftis veritatis, illisdederit,& perpetuò det: nullam
tamen hæc fcripta accepiffe,haberéueautoritat&abilia,
fcd à folo Deo, proprio horum autore: eóque perfefe,
quia verbum Deifunt,iushabercinomnes,dignáquceffc
quibusfimplicitcr ab omnibus crcdatur&obcdiatur.
VII.

-4d/dem tamem Sacris literis apud homines fáciem

dam : mom parum prodeffe autoritatem
Ecclefie.
Quanquaminterimnoninficiamur,quin autoritas
Ecclefi*, multum ad homines, quò Sacras literas, tan
quam Dei vcrbum audiantaclegant, permouendos, ha
be at pó de ri s: iu xt a ill udA ugu fti
cnimi fenfit) Euangelio, nifiautoritasEc ni, No nc re
cle di
fiadi
e ff em (f ic
me com- J* %.
£. Epi
mouiffet. Quòdfìmen crediderit,fehocnon ab Eccle- *"°*
fia,fcdà spiritu fanâo, cuiuseft donum fides, accepifle,
vbique prædicatidem Auguftinus.
VIII.

Ecclefiam nullam habere autoritatem in Sa

cras literas.
Difputarc vcrò an maior fit Ecclefiæ autoritas,
quàm facræ fcripturae, multòverò magispartem affirma
tiuam afTcrere, quafi Ecclcfia praetcr donum, quod ha
bet, cognofcendiSpiritus, fcripturáfque Canonicas ab
alijsdifcernendi, déque illis teftificandi, illáfque inter
prctandi, habcat ctiam autoritatem cisveladdcdiquid
A 3
 « dE S c R i p t vtr t S
prut.*£, piam,veladimcndi, déquc illisdifpenfandi: plus quam
&*. 3i.& íacrilcgumcffe iudicamus. Deus enim mandat,nequid
£,. quis addat, aut imminuat, néue quifpiam declinet ad
? 19. ' dextram,veladfiniftram, fed omnesadvnum fibi in fuis
facrislitcrisloqucntifimpliciter per omnia obcdiant,
IX.
scripturam sacramita effèperfe&am, vt mihil eiaaai
veladimiâ nobis poßit,
Eft enim Scriptura fanóta vfquc adeò & perfe&ta,
continensabunde,quidquidadfalutem neceffarium cft,
vt nihilciaddipoflit: &pcrfeélè prudenterquc confcri
pta, vt nihil ctiam queat dcilla detrahi.
X.
©r quie/eemdam igitureffeim Sacrâ literà.
Proindc in do&rina facrarum literarum, ficut o.
mncspijdebent, nosquoqueacquiefcimus:tencntcsil
*. Tim. g. lud Apoftoli, Omnis Scriptura diuinitusinfpirata, vtilis
16. cftaddoëtrinam, & quæ fequuntur.
X I.
z\ghildeReligione extra verbum Dei effe/fatuendum :
/ed omniaadillud corrigenda.
Dijf. y. Quare etiamfcntimus, nihil dereligione ftatucn
dum effe in Ecclefia Dei, quod autnonhabcat apertum
in libris canonicisteftimonium, aut manifefta neceffa
riáque confecutione inde euincatur. Acfiquidvnquam
irrepfitin Ecclefiam, veldoétrinæ, vel cultus, quod cum
Sacris literis confentancum non fit: iIIud effe legitima
rationcvelprorfus tollendum, veladregulam verbi Dci
corrigcndum: omnes itcm controucrfias dc rcligione,
exijfdcm
 s a N c t i s. z.

exijfdem Sacris1iteris effelegitimè diiudicandas&com.

ponendas.
XI i.

Traditiones verè Apo/olica*& catholica in Ec.

cle/ia retinendas effe.
Traditiones interim, quas manifeftè conftat ab Aug.tom.
Apoftolis profe&as, in omnibusfcmper Ecclefijs ob(cr. … nr. p,
ua ta sf ui ff e, qu al is cf td ed ic do mi ni co ,I oc of ab ba th if an mat. lib...
&tificando, &fimiles: tamctfi in Sacrisliteris nullum de ca. 24. &•
illisferuandis exftet mandatum,inEcclcfijs tamcnrcti. J*"**•*!
tinendas cffc iudicamus. ;';*
X III.

Perfficuam effe Scripturam imjs, quead/a/atem mere^

faria /amt : eoff, ab omnibus effe
tegendam.
Neq; verò folum abundè, verum etiam perfpicuè,
totam falutis doctrinam, in Sacris litcris traditam cffc
fentimus, atque nouimus: cùm Deus populofuononfit
locutus, nifi lingua populari, quæ abomnibus intellige
retur:vtfummafitiniquitas& tyrannis,eorumlibrorum
leâione, eóque&inlinguam cuiufque gentispropriam P/alm.1.2.
conuerfione cuipiam interdiccre, quosDeus ab omni
bus,ipforú falutis caufalegi,&inomnium manibusdics
no&tcfquc verfari voluit, atque iuffit.
XIV.

Fideles piorum do?orum interpretationes mom

effe contemnemda.
Etfi verò Scriptura Sacrainijs, quae ad falutemne
ccffariafunt,pcrfpicuacft: non improbamustamcnru
cru
m, dito
 -

*- p E s c R 1 P T. SA N c t,
ditorum, piorúmque doâorum, tamyeterum,quàm re.
, t»/ ,, centiorum, interprctati9nes, & explicationes, ncm pc,
.2f. quæ petuntur ex ijfdem Sacrisliteris, & quatenus Scri
pturę per Scripturas explicantur,idque cöfentaneè cum
primisfidei principijs: quorum fummatum in Symbolo
Apoflolico, tum etiam in fymbolisvcrè Oecumenico
rum, fan&orúmque vetcrum conciliorum,aduerfusma
nifcftè hæreticos coaútorum, continetur.
X v.

solum verbum Dei, fulcrum effe Fidei, &fim

damentum Religionis.
Nam nulla realianiti poteft aut debet fidcs noftra,
ro. io. i7. quàm verbo Dei, in Sacrisliteristradito: vtfcmperfides
fit exauditu, auditusverò perverbum Dei: cui quidquid
in quorumuis hominum libris aducrfatur, reijcimus:
quidquid eft confentaneum, ampleâimur: quod verò
neutrofehabet modo, illud, prout Ecclefijsexpcdit, vel
non expedit, admittimusvelreijcimus, admittcndumq; |
cffcvelreijciendum docemus. -

CAPVT II.

DE DEO, DIVINIS QVE PER

fonis&proprietatibus.
1.

*aumtamtùm effe Deum, im tresper/ßma

diffimêfum.
& Edo&i igituràDeo in Sacrisliteris, quæ funt ipfius
P****** verbum, credimus, vnum tantùm cffc Dcum, hoccft,
vnam
 d E d e o. -

vmam fimpliciflimam, impartibilem, aeternam, viuen

tem, perfeâiffimámque effentiam intribus &pis* u£voi;, M*;**
feu (vt Ecclefia folita cftloqui)perfonis;æterno nimirum'* ioh. j, r.
Patre, aetcrno Filio, aeterno Spiritu fanëto, inter fc verè,
fcd citra omncm diuifioncm, diftin£lis, fubfiftcntcm:
principium & caufam rcrum omnium.
i i.

Ita vnamquamque perfòmam verum effe perfedcum.

vt tamemnom fnttresdj.
Ita enim crcdimus, atque è Sacrislitcrisdidicimus,
Patrem pcr fe verum & perfe&um cfTe Dcum, Filium
item perfc Deum,&Spiritum fanátum per (c Dcum: vt
tamen non multiomnia,&in
mnia,pcrqucm fint,fcd vnustantùm lehoua: à quoo- R.om.h. 3 4
qucm omnia.
II I.

Proprietatibus perfonalibus per/ìmam âperßm diffim

gui: Effemiialibus autem ab omni crea
tura différre >.
* Quoniam verò Sacræ literæ ita loquunturdcDco,
vt multas illi attribuant proprietates, tum effentiales,
rum perfonales:& cffentialibusquidem eum differre do
cent à rebus omnibus creatis, perfonalibusautem vnam
quàmque perfonamabaltera diftingui:ldcircò nosquo
que crcdimus,{icut generareFilium,ita propriumcftPa
ftris, vt nequcFilio, ncque Spiritui fanëto conucniat, &
contràgenerali, non nifi Filio, atque ita de reliquis: Sic
etiam, fimpliciffimum effe, æternum, immcnfum, vbiq;
præfenté,fimplicitcr omnifcium , fimpliciter omnipo
tentem, fimpliciter bonum,&huiusgcncrisalia,ita pro
B
 - d e d E o.
pria cffe Dci, vt nulliqueant reapfc communicare crea
turæ: ita vt eadem (exemplicaufa) immenfa bonitate,
bona fit,aut omnipotentiaomnipotcns,qua& Deus eft.
1 1 i i.

Effentialesproprietatesim Deo, reipfâ momdif

ferre ab effentia.
Agnofcimus enim in Dco propter cius fimplicita
tem, effentiales proprietates, rc ipfa non differre abef. |

fentia: acproindcillasfine haccommuuicari non pofíe

vlli creaturæ: eóque nec vllam creaturam verè effe, di
ciuepoffefimpliciter (exemplicaufa) omnipotentem,
fimpliciter bonam, iuftam, fapientem, & idgenus alia:
quemadmodum & Dominus Iefus devno attributolo
quens, de omnibusdocuit,diccndo,Nemo bonus(fim*
*** pliciter) nifi Deus.
V.

z\jhilfimpliciter taleeffeautfieripoffe, qualue*

Deus: miff& fimpliciter Deus
effe poßit.
Quapropter,quialiquamcreatam fubftantiam,vo
lunt fieri potuiffe aut poffe diuinarum proprietatum,
quibustalisfit, qualiscft& Deus, vt fimpliciter omnipo
tens,&huiufmodi, participem: hanc quoque fateantur
cffe,autcffe poffeDeo iuogaio, ncceffe eft : quandoneq;
Filiusipfe fimplicitcr omnipotenseft,nifiquia tao&aiG)
cft Patri: atque ita etiamSpiritusfanétus.
V i.

Cogºrmatio/ periori /emtemria.

Vnde
 de d e o. -1

Vnde etiam inrelligimus, qui fiat, qucd,cum Filius

aon minusfit omnipotens,quàmPatcr, & ita etiam Spi
ritusfan&us, non tamen dicamus eos effc tres omnipo
tcntes, fcd vnum tantùm omnipotentem, cum Athana. Symbol.
fio, totáque Ecclefia confiteamur: quia nimirum vna Athana/
tantumcft omnium eademque ävz.a. Cùm itaque nulla
res crcata vnam & candem habeat cum Deo effentiam,
fcdIongè aliam atque diucrfam: fi ca ctiam fieri poffit,
communicatione diuinae omnipotentiæ omnipotcns,
pluresvnoeffe poffint omnipotcntcs, neccffccft: quod
non fincblafphcmia dici poffccrcdimus.
VII.
Errores.
Itaquc dannamus & exfecramur omncs haercfes,
•uæaduerfushunc primum fidei articulum exortæ, aut
abinferisreuocatæ à fànótis ctiam Patribus in lcgitimis
concilijs damnatae fuerunt : Cerinthi, Ebionis,Valenti
ni, Marcionis, Manichæi,Arij,Eunomij,Sabellij,Praxeae,
Fotini & fimilium, velutiSeructi&Trithcitarum, bla
fphcmiasquoquc Iudæorum & Turcorum : ac denique
omncs hærefes, quae aut contra vnitatem effentiæ diui
næ, aut contra vcram perfonarum trinitatcm, fuerunt à
diabolocxcogitatæ:acproinde, quae velnegant,Filiúve
rum & æternum effe Deum,& itaSpiritum fanétum: vcl
quæ hasconfundunt perfonas,& vnum atquc idem ὐφ
*pusvov effe dicunt, quod propter diuerfos refpeétus, di
uerfisctiam nominibusPatris, Filij, & Spiritusfanáiap
pelletur. Nccnon&illos omnesdamnamus errorcs,qui
cffentialesDeiproprietates, ab cffentia diuinafeparant:
id quod nobisilliquoque imprudenterfacere videntur,
qui illas alicui crcaturæ finc cfTcntiae communicatione,
B 2.
 -. de r R ae S c i e N t i A
reuera communicari poffc, vel potius communicatus
iam cffcdoccnt.

CAP VT III.

D E p R AE sc I E N T I A E T
praedcftinatione Dei.
i.
peum omnia ab aternopracognouiffe &
prauidiffé-.
CrcdimusDcum.antcquam creaffet mundum,iam
indeabæterno profuaimmenfà fapientia, præcognouif
fe omnia, quae porrò aut fa&turus crat ipfc bona, aut per
miffurus ab alijs fieri mala: vfquc adeo, vt nihil eum vn
quamlatuerit, lateréuepoffit: fed omnia, tam quae faéta
funt, fiunt,futurauefunt,quam quæ fieri poffunt,ctiamfi
heb.4. i;. nunquam fiant, nuda &apcrtafcmpcrfuifle&cffc oculis
aá. ij. 18. cius, non dubitamus.

i i.
Deum omniaim/ìoaterno confilio praffwiuiffe,& adopti
mosfinespraordina//<-.
Necfolum præuidiffeomnia Deum, haberéq;prae
fe nt ia in tu o confpeétu credimus: verum ctiam in fa
48, 4,:*.
pientiffimo fuo illo & æterno confilio, quæcunque aut
ad mundi creationem & gubernationcm,aut ad Ecclefiae
cxaliorum hominum colluuic collcàionem,redemtio
nem falutémque aeternam, pertinebant, ac pcrtinent,
praefiniuiffe: ac mala etiam omnia, quæ fieri fàpicntiffi
æccrat pcrmiflurus,adoptimosfincs,proinfinita boni
tatc
 p £ f. *

tatcfua praeordinaffe: ita vtnccapillusquidemcadat de Matth...

capite noftro, fincvoluntatePatris&fine caufa. 29. 3*.

Ii i.
omnium hominum aliorad vitam, alios admor.
tumpradt/fimatoseffe.
Quaproptcrcriam non dubitamus, Dcum,omniú
hominum (vt de Angelismildicamus) quoscrcaturusin
Adamo iufos, præuidcrat etiam in co omnes peccatu- Ephi.*.*.
ros, alios in Chrifto clcgiffe, vt effent fan£ti,& immacu
lati in confpe&u eius, in caritate, cóque ad aeternam vi
tam, exmcra gratia,& fecundum propofitum voluntatis
fuae,praedeftinaffe: aliosautem hac gratia noluiffe digna, Rom.*.**
rii, eóque tanquam vafa iraeadintcritum, pro iuftofuoiu
dicio, præparaffe: vtin illis infinita ipfius mifericordia,
in hisautcm iuftitia toti mundo pateficrct adipfiusglo
riam.
i v.

$am&forum eleâiomem effe gratuitam.

Quemadmodum enim vocatio ad Chriftum,&iu
o,t ota Eph. *. w.
ftificatioinChrifl gratuita eft, nonautem exopc Tit. 3. y.
ribusnoflris:ficctiam intelligimus, totam praedeftina
tioncm fangtorum gratuitam cffe, quia in Chrifto faéta Eph. i. *.
cft,& propter Chritum cxccutionimandatur: vt nemo ËT.
poffit in fcipfo gloriari, fed qui gloriatur, in Domino .cor.gr.
glorictur.
v.

Pradeffimatos moreffè mom/%/um adfmem.fed

etiam ad media.
Vnde & credimus, cùm Deusnosclegerit in Chri- Eph. .4;.
£o,vtcffemusfidclcs&fanéti,&inculpati, inconfpe&tu
B 3
 14- mo E p R ae s c 1 p N t I a

ipfius, nos praedeftinatos effe, noa folùm adfinem, hoc

cftadaeternam vitam &gloriam: verum etiam ad media,
pcr quæ ad finem perucnitur: atque inprimis adfidem,
A cor.;.- qua inferamur Chrifto:&ad regenerationem,verámquc
Gal. 6. s. refipifcentiam, quafa&tinoua creatura in Chrifto,fan&tè
Mat. j*. viuamusadciusgloriam, & proximi ædificationem.
v i.

AUgm effeleäos, eóque mec/eruari poffe, quimumquam.

chrjfo per ipfius Spiritum, fidémque
viuam in/eruntur.
Proinde illi turpiter, & infuam pcrnicicm fallun
rit. 1. 14. tur, qui putant fccleôtoseffe, &ideofaluosfore, ctiamfi
Eph. z. io. non fint Chrifto perfidem infiti, neque refipifcantà pec
catis, nec ftudeant voluntatiDei, bonífque operibus fa
ciendis. Difiungunt cnim, quæ Deus coniun&a cffcvult.
v II.
Idebere quemque comffdere.fe effe eleëtum in Chrjfo: certio
res autem fieri mospoffeexfideino/fraim
Chri/fum/en/a.
Hincetiam liquet, quanquam nemoingenere ex
imcrefcdebet è numcro clc&orum, cum ncquefcriptu
ra hoc faciat, fed potius confidere, fe, cum vocaturad
Chriftum, fecundum æternum Dei propofitum & clc
zcorig.j. &lioncm vocari:fiquis tamen velit de certa fui elc&ionc
ficricertior, huic recurrcndum cffc ad fidem, & ad con
fcicntiae tcftimoniumanfentiat fevcrè in Chriftum cre
derc, finceroq;amorcaffe&umcffe crgaDeum & proxi
mum,necne fentiat.Quod fietiamhocnon folidè&effi
mur., ., cacitcr fentiatne diffidat tamen,fcdrogctDcum,vtfuam
adiuuctincrcdulitatcm:fperansforc,vtfiat ccrtior.
VIII.
 d e i.
VIII.
cau/?,propter quas tradita e#doârima deprade
/fimatiomeim Sacris literis.
Neque enim doârina deæterna,gratuita,&immu
tabili praedeftinationc in Sacris literis tradita cft, vt aut
Chriftum ncgligamus, aut de falutc dcfperemus, aut fe.
cturi concupifccntiae fræna laxemus, aut denique infolc
fcamus: fed contra, has præcipuas ob caufas. Primùm,
vtfciamus,extraChriftum feruaripoffeneminem: quan- at...is.
diofundamentum totius falutis noftræ, in ipfo Chrifto zTim.z.io
ante mundi crcationem iaâum & firmatum fuit. Dein
die, vt in tempore tentationum, nos, qualiutinisCh
,
ri ft um rom.s per
credimus, fuftcntcmusnosincertitudincf nec aut totum.
dicfperemus, aut ctiam diffidamus: quando ca certa &
fiirma cft in æterno Dei decreto. Tcrtio, vtindcadftu
dium fidei in Chriftum, fan&itatis, bonorúmque ope
rumincitemur: quandoclcâifuimus,vt fideleseffemus, *
&fan&i,&inculpatiin confpc&u cius, & vtinbonis o- Eph./...
pcribusambulemus. Denique neinfolcfcamus,ficredi, & z.io.
musinChriftum,&fanâè viuimus:fed totum foligratiae
diuinæ in Chriftoacccptum feramus:& vt,quigloriatur, vcor.i.s.
in Domino glorietur: quando, vt tales cffemus, Deus
quoqucprofuagratiaabaetcrno conftituit inChrifto.
CA P VT IV.
D E O MNIP O T EN T I A
& voluntate Dei.
I.
peum ita e/? ommipotemtem, vtplurapoßit,
quam velitprajfare, Crcdi
 *a DE o M N 1po T E N T I A

Credimus, Dcum ita effe omnipotentem, vt non

folum quæcunquc voluitac vult,fecefit & faciat , j,
ctiam infinita, quæ non vult, & velle&facere poffit: fc
quuti hac ctiam in parte doârinam Iohannis, qui dixit:
Matt.3. 9. Potcnscft Dcusfufcitarc dclapidibus iftisfiliosAbrahæ,
quod tamcn facere noluit: &Apofloli fentcntiam, qui
Rºm.*. j. fcripfit, Deum mifcreriquorum vult, (cum tamen poffit
18. omnium) &indurarc (non omnes, vt potem, fed) quos
vult: vt nimis impium fit, à fola omnipotcntia Dei, non
f***"* monfìrata eius %9luntate,aliquid faâum cflc, veifieri,
£ vclfaâum iri aDeo, coi√
I i.

2* edam à Deo fierinonpoffè, nompugnare cum

eius ommpotentia.
2. Tam. .-. Cum Apoftolusfcribat, Deum feipfum negare non
13. • poffe: credimus nullam fieri omnipotentiæ Dei iniu.
riam fi quis dicat,multa efíe,quæ fieria Deo non pofìint:
nimirum, quaecum ipfiuspugnant natura, implicantqus
contradiétionem.
I II.

Superiorisfententie confrmatio.
Cum enim fit fummum bonum, fieri ccrtè maius,
aut facere malum non potcft: & cum fit fumm, veritas,
Ron poteftmcntiri: cùm fumma fit iußitia, nequit iniu
ftè aliquid agere: cum ipfa fit vita, mori quonìodo po
tcft? denique, cùm fit vnus tantùm Deus, ifque incrca
tus,<æternus,in tribus tantùm pcrfonis fijbfiâens: eum,
non poffe aliquam creaturamitafibi affumere, vt eam fi.
bifaciat åuoovoio,&talcm prorfus,qualis&ipfecft,quar
támus conftitucrcpcrfonäm, crédimìs &£ì.
nihilquc
 d E i. *z

nihilque hacconfeffione, de omnipotentia Dei dccede.

re, aut dctrahi, perfuafum habcmus. Certé, quæ etiam
fa£tafunt, fieri non potcft, quin fintfa&ta: vt certum fit;
quae contradiâioncm implicant,ca neque etiamaDco
ficri poffe,quifummaeftveritas. Hac cnim ratione ipfa
quoqucomnipotcntiaDci, quæ factafucrunt,apcrtè nc
gairetur.
i v.

roluntatem Dei inßlü Sacrâ literis mobâ

•/éinquirendam.
Porrò cùm infinitafint&arcana Dci confilia, quae
ne Angclis quidcm ipfis manifeftat: credimus, cum de „. 13.3*
voluntate Dei quaeftio cft, cam noncfîcalibilocorum,
quàm in Sacrislitcris,inquirendam: vbi,quæcunqueno- ioh. ij. ij.
bis adfalutcm neceffaria erant, abundè & perfpicuè fup. & /?.ay.
peditauit, atque fuppcditat, quidqucâ nobis fieri velit,
profuabenignitate reuelauit pcr Spiritum fuum,Dcus.
CAPVT V.

ID E M V N D I C R E A T I O N E,
de Angelis,déque primo homi
nis ftatu.
I.

omnia fuiffè à Deo comdita, & quidem bom. άam.i.&a

valde.
Credimus, Deum Patrem, omnia per Filium, vnà col.u,
cum Spiritu fanéto, vifibilia &inuifibilia, quae coeliter.
ræque nomine complexuseftSpiritusfan&usinSacrisli.
teris,& quidcm omnia valdc bona,intra fpaciumfcxdic.
C
 …3 d e M vN DI
pro.i4. ,.,um & nihi!ocrcaffe: eáque ad hominisvfum, & adfuam
Hebr. io. gloriam deflinaffe: ita, vt tam Filium & Spiritum fan
lac. i, 3j. άum, quàm Patrem, pro mundi crcatore agnofcamus:
cum vnus fitidémqucDcus.
I I.

caelum à terra diffingui, calumj beatorum áreliqui,

cala differre….
* Neque coelum terræ mifcemus, coelöfuc inter fe
~cor**. » confundimus,fed cum Sacrislitcrisdiftinguimus: quem
mut 6. io. admodum & elementa, omniáque animalium & alia
rum rerum gencra diftinóta cffe videmus. Ac proinde
coelum quoque, inquobeatorum cum Chrifto degunt
animæ, futuräq; funt omnium piorum corpora,& quod
Ioh. 14. z. Chriftus domum Patrisfui,& Paradifum vocat, Apofto
1**3-43 lus vcrò ciuitatem habentem fundamenta, cuius artifex
"**** & conditorfit Deus:àreliquis cœlis,multòverò magisa
terra &inferis, differrc confitemur. Ad quod & Paulus
^ Cor.i2 .2
alluf it, cùm dixit , fe rapt um fuiff e vfqu e in tert ium coe
lum: nempe fupra coclum Aëris, fupräque omncs vifi
bilcs& mobilcsorbcs,
'i i i
J^agelos creatos fuiffè omnes bonos: quamquam mo»
omnes im veritateperftiterint.
Crcdimus itaque, etiam Angclosomnes, creatos
fuiffe bonos&iuftos:fubftantiasfpiritualcs&immorta
les,intclligentia & libcra voluntate præditas: quanquam
m., s.,,. non omnes incabonitate&iuftitia,atque (vt Dominus
Iefus loquitur) in veritate, perftiterunt: fed per multos
ioh, r.,.,. doccmurà fcripturis, propria voluntate iam indeabini
tio pcccaffe,factos Dei, omnisboni,humaniqucgeneris
atquc inprimis Ecclcfiae Dcihoftcs, mcndaccs, mcnda
ciumquc
 c R e a t i o N E. *»

ciümque exproprijs loquentes,homicidas,diabolos,ca- ,.„,.,

codgmones: hâcq; ob caufam & coelo in tartarú detrufos,
cattenifq;caliginistraditosfuiffe,&damnationiafîeruari.
i v.

cau/a, curpermißi multi cæ/e/7es/piritu peccare,

malique fieri.
Sed neque hoc fruftra fuiffe à diuinafipicntia per
miimum,&facrisliterisdidicimus.Namprgterquam quòd
voluit in iftis fua patefacere iudicia, irámque aduerfus
peccata cuiufque generis creaturarú: conftituit etiam,
hcorum opera, ad nostentandos exerccndófqueinfide,
fpirituali pugna, patientia, eóquc ad falutem noftram Eph. 6, 1:.
promouendam,vti:& denique, eos voluit cffe fuorum
iudiciorum aduerfus humana fcelera exfecutores & ad., reg......
miniftros: vt, quiamorcm vcritatisnolunt recipcrc,qua
falluifiant, fequantur doctrinas dæmoniorum, corúmq; , Thef. a.
mcndacijs credant,&pereant. 1.*.
V.
urngelos bonos,/eruatos gratia Deifuiffe,vt effem;
mimjfri Dei & mo/ri.
Rurfus credimusexillis coelcftibus fpiritibusinnu. -

merabilcsfuiffe gratiaDcipropterChriftüm feruatos,ne P*"**

cum alijs peccarent, fed perfifterent in veritatc & obedi- l.
entia: atque hos faâos effe nuntios &adminiflros Dci, ; '; '.
quifalutielcaoruminfcruiant, eófque aduerfus ìiabo.***
1costueantur & promoueant regnum Chrifti:quiitanos
amant, nobifque inferuiunt, vt de falute noftra fummo.
pcrè lætentur: nolunt verò à nobis adorari, fed folum ,„.,,,.
Deum adorandum effe monent, feque noftros aiunt effe Apoc.22.9
conferuos: quibufcum etiam in coelo aeternam bcatäm. Mat.21.;•
4uc vitama&turi fumus.
C ;
 d E M vNd1
v i.

Hominem adimaginem Deicreatumfii/. /.

Crcdimus, creatis iam rebusalijsomnibus, Homi
gem.&, ncmctiamadcxtremum,corporcęterra formato,&ani
ma, fubftantia fpirituali &immortali, è nihilofa&a,&
in corpusillud infufflata, creatum fuiffeadimagine&fi
militudinem Dei: addita illi paulò poft vxore,cxoflìbus
illius,adcorpus quodattinct, conflata,&adcandcm Dci
imaginem cfformata.
VII.

Imagoi/a Dei, quibußam in rebuspotiß.

mum con/literit.
Crcdimusverò,imagincm illam Dei, in hoc potif
fimumfuiffepofitam: tum, quòdficut Deus, abfolutus
c„,.„,. eft rerum omnium dominus:fic homini fubic&ta fuerunr
P/.8.7.8.9, omnia,volatilia coeli,pifcesmaris,&beftiae terræ, vfquc
adeò vt Rcx cffet totius mundi: tum verò maximè,quod
ficut Deusfan&iffimus&iuftiffimuseft, fic ctiam Homo
Eph... ., creatus fuit rectus, iniuftitia,& fanétitatevcra, ficut in
terprctatur Apoftolus.
v i i i.

uaedamum verè liberum fùiffe ante lap/im.

Hinc vcrò credimus, hominem in primoi!Io ftatu,
non folùm tali libcrtate praeditum fuifle, vt nihil vclic
poffetinuita voluntate: (quælibertasfempcrinhomine
ea.,.,, manfit & manet) verùm etiam talibusviribus fuiffe do
sirai;is natum, vt potucrit, fivoluiffet,non peccare, &non mo
ri, fediniuftitia perfeucrare,& mortcm cuitare: vt meri
tò, quod vtrumquc amifcrit, illi ipfi attribucndum fit,
& non alij,
IX.
 c R E A t I o N r.
IX.
Errores.
Damnamus itaque, Valentinianos, Marcionitas,
Manicheos,& quicunque aduerfushunc fideiarticulum
aliiquid vel docuerunt,velfcriptum reliquerunt: fingen
tes.autabalioDeo,quàm à Patrc Chrifti,omnia effc con
dita.aut ab vno Dco bono,bona, abaltcroautem malo,
mala: cum Deus effe non poffit, quinon fit fummè bo
nus, & folus rerum omnium conditor. Damnamus
etiam omnes, qui aut docent animam hominis è fub
ftantia effe Dci: aut, qui ciusnegantimmortalitatcm,&
perpetuam actionem: aut qui in folo dominatu imagi
ncm Dei collocant: aut denique, qui primum homi
nem verèfuiffc creatumlibcrum, ncgant:
CAPVT VI.

DE P R O V ID E N T I A, MVN
dique gubernatione.

c*tundum, & quacumqueim eofamt & fiunt, diuima

regi prouidentia.
Credimus,Dcum, creatis rebus omnibus, ita qui- Gen.***
euifTcab omni operc, quod patrârat: vt interim tamen
munquam defieritaut definat, Mundum, & quæcunque
in eo funt, tam parua, quàm magna, atque inprimis hu
manumgenus, tingulòtquc homines curare, regere, gu*
bernare: ita vt nihil in mundofiat,aut contingat,quod sap. 14. 3•
Matt. ro
monregatur diuina prouidcntia. 19. 3o.
C 3 -
 •E p R o v id E N T I a.
i i.
peculiari curaregi Eccle/iam Dei.
Etfi verò vniuerfà & fingula, diuinæ prouidentiae
fubic£tafint: crcdimustamen, fpeciali quadá cura &ra
tione regi Ecclcfiam Dei, fingulófquc elcétos & eleéto
„„,,, rum voluntates atquc aâiones: cum ipfos peculiaritcr
£,„i.,. vocet,iuftificet,fan£tificet,& non omnes: cum inipfiso
A cor.4.14 peretur velle& perficcrc,inq;ipfisinhabitarc fcdicat, &
monin omnibus: cum deniq;eos ad æternâ vitam dedu
Ad. i4. 16. cat, reliquos verò finat pro fuoiufto iudicio vijs fuisin
gredi, & inæternum ruere exitium: vt merito etiam nos
/ Pet. j. 7. peculiaritcr iubeamur omncm folicitudincm noftram
in Deum proijcere, quoniam ipfi (peculiariter) cura
cft denobis.
i i i.

peum ordinari? Afundam regereper cau

/u/ecundas.
Hocquoque è Sacrisliterisdidicimus, quanquã Deus
multa fuæ æternæ prouidentiae decrcta pcr feipfumfine
vllo cxtcrno coadiutore, imò & nonnunquam contra
ordinaria media, perficit: multò plura tamen &ordina
riè folitum illum effe per caufas fccundas,tam in totius
Mundi, quàm in Ecclefiae gubcrnationc, exfecutioni
H•^*.*i. mandare:cumipfe dicat, fc exauditurum cœlum, coe
- lum exauditurum terram, terram exaudituram frumcn
tum, frumentum cxauditurum Iczrccl.

i v.
catedia adfinem contemnenda mom effe: cùm mommimae
vmum, quàm alterum, Deus /aa velit
prouidemtia.
Vnde
 bE p R ovi d e N t i a. *3

Vnde etiamintelligimus,licct certifumus,nosDco

curæ effe:mcdiatamcnadfalutemnoftritum animi,tum
corporisàDeoordinata,cótcmncndanon cffe, Deumq;
tentandum:fedfequendum effe Apoftolum,quidefalu
te omnium, qui in naui erant, perfuafiffimus, nautis ta.
men fugam meditantibus, dixit militibus& centurioni,
Nifihiinnauimanferint, vosferuarinonpotcritis. Deus Aά.27.3i.
enim,quicuilibct reifuum deftinat finem:isetiam prin
cipium & mcdia, per quæ adfincm vfque perucniatur,
ordinauit.
V.

Reffeâu Dei, omnia neceffariò,reffeâfumoffrimulta

comtingemter euenire-,
Cum vcrò Deus fua prouidentia caufas fecundas,
quibusinmundigubcrnationcvtifolct,infuaquamquc
natura conferuct,& ita etiam moueat:harumautcmalig
ad certaaffe&a fintfua natura dcfinitæ, aliæ verò indefi
nitæ: Nosintclligimus&confitemur,licct refpc&u Dei, Mat.io.zw
fine cuiuspraefcientia&volütatcnihil contingit in Mun 3m.
do, omnia fiantncccffariò, refpe&u tamen noftri caufa. Exo.zu.13.
rúmqucfccundarum, non omniancceffàriò, fedquam
plurima contingenter fieri & euenire. Quid cnim ma
gis contingens, atque adcò cafuale cffe poteft lignatori
& viatori: quàm fi è manuillius decidat fecuris, atque
hunc interficiat ? Dominustamenait, feillum effe,qui
viatorem interfecit. Et DominusIefus voluntariè mor
tuuseft: istamen dixit, opor tuit Chriftumpati. Hero- ,„„„,
a
des item & Pilatus liber volu ntate m damnarunt :
Icfu
Apoftolitamen aiunt, cosnonfeciffe, nifiid, quod ma- aa, ,..,
nus&confilium Dei dccreuerunt fieri.
VI,
 p e p R o v id e N t i a.
V I.

peum peccatorum, quein Mundo admittuntur,

autorem non eff©.
Atquchinc etiam intelligimus,& confitcmur,licct
multa inmundo, dum Deusomnia mouet,admittantur
aat. 17.28.
ab hominibus fcelcra: catamen Deo, eiúfue prouidcn
tiæ imputari non pofTe : quoniam omnia quidcm ille
i ioh. „ mouct,& vires cuique adoperandü fuppeditat fua pro
uidentia: fed malitiam, qua malè operentur, neminiin
fìillat. Vt igitur terra, fuccum non minus malis arbori
bus, quàm bonisfuppeditans, reprehendi nequit, quod
mala?arbor malos fruótus faciat: Sic multò minus Deus,
uel autor vel caufa diciiure potcft peccatorum noftro
rum, etiamfi manu fuae prouidentiae omnia, etiam im
hebr. 1.3.
piosfuftcntct, portet,agat,regat. Inipfo (inquit Apo
aëf. 17. 28. ítolus) viuimus, moucmur, & fumus: tales nimirum ab
ipfo mouemur, qualcsfumus:nifiipfe nosprofuagratia
alios faciat.
VII.

u{doramda, mom autem inquirenda effe arcamaDeicom.

filia, im Mumdigubermatione ».
Interim arcana & admirandaDeiconfilia,quibusin
numerabilia ficri videmus, quorumtamcn nullam pof
fumusrcddere, aut etiam nofle rationem: ea, qua debe
mus,reucrentia, fufpicimus & adoramus: contenti hac
„„„ certa fcientia:nimirum, nihilin mundo fieri,finc volun
3o. tate Dei: Dei autem voluntatem ita cffc iuftam, vt fit
iom.y.i4. certifììma omnisiuftitiæ regula:acproindcfcmperillud
efìererinendum, quod Apoftolusait. O altitudo diui
Rom.1.3* tiarum fapientiz & fcicntiae Dei: quàm incomprehenfi
biliafunt iudiciacius,&imperueftigabilcsvix cius.Item
illud,
 D E p R O v i D E N t i A. 25

illud, Nunquid eftiniquitas apud Dcum* Et tamen, Ex Rom • i*.

ipfo,& pcripfum,&inipfumfunt omnia. Ipfi fit gloria ºmui-*
in fc:cula, Amen.
VII i.
Errore*.

Itaqucdamnamusomnesilluforcs,omnéfqucillos
philofophos, quiaut prouidentiam Dei pcnitus è Mun
* äo tolluint, aut humanas & minimas quafque resàDeo
curari negant: illositem, qui prouidentia Deiabutcn
tes, media à Deoadfalutem noftri, tum animitum cor
poris ordinata contemnunt: nec non illos, qui ita fim
pliciter omnia euenire ncceffariò contendunt, vt omné
tollant contingentiam, omnemq;hominibus adimant
libertatem: cosdenique, quiitavolunt Deum omnia in
omnibusopcrari,vt peccatorum quoquc au/tezow,&au
torem effcblafphcmcnt.
C A PV T VII.

D E L A P S V H O M IN IS,
déque peccato originali, &
eiusfructibus.
I.

uaedamum/aapteffonte, perinobedientiam
pecca/<-.
Crcdimus, cùm primus homo ad imagincm Dei $£
conaïÉÉÉìáíôçíáus,veréqueliber,
rat, ęquipotc-?
fi voluiffet, non peccare, &nullo mortisgencrcmo- -fj

ris eum, diabolo quidem fuadentc.Dcoautem nihil im- ge,.,.,.

pcdicntc,fcdin manuconfilijfui illumrelinqucnte,pcr
D
sir.ij.u.
 -s dE LA PSv

rom. f. 19. inobedientiam fponte,veréquelibcra voluntate peccaf.

fe: itavt peccatifui culpam, neque infuam à Dcoacce
ptam naturam,neq; in Deum ipfum,nequein vllam rem
creatam transferre, fed fibivni, quia fic voluit,adfcribcrc
potucritatque debuerit.
I i.

.guod&qualemam Adapeccatum.
Intelligimus enim Adae peccatum, fuiffe volunta
.„ ,.„ riam diuinimandatide noncdendovctito pomo,(vt de
2, 4. fcribit Mofes) transgrcffionem,eóque(vtlopuitur Apo
Rom.;, 19. ftolus) inobedientiam : quæ non tam in externo faéto,
quàm in fpontaneo animi propofito, quo noluit Dco
obcdire, pofitafuit.
II i.

guamam, &quotuplex mors infecuta /*

peccatum Ade.
Ita fatemur, hominem, deftitutumiam gratiaDei,
vitam illam, qua Deo fan&è viuebat, fua culpa amififTe,
occaecata mente, deprauata voluntate, omnique inte
gritate naturæ prorfus pcrdita, in ijs nimirum, quæ ad
Iob *. 3*. Dcum vitámque Deogratam pertinent:fa&tum pcccati
$?*** feruum, & Satanæ mancipium, veréque Deo mortuum:
**"*** Incurriffe infuper mortem, tùm corporis, quæ omnibus
hominibus communis iam eft, cum omnibus corporis
calamitatibus: tum maximè totius hominis æternam,
hoc eft, miferrimam, calamitofiffimam,infeliciffimám
quc, in æternis paeniscum diabolo, vitam, omni morte,
•zz-c* 'j. tuit
fine nifiper
vlla comparationcduriorem:
Chriftum. vndelibcrarinon po
i V.
omnes hominesimaedamopeccaff©.
Quia
 £{ o M INIs. •*

Quia verò totum humanum genus, quod cx Ada

moper naturalem generationcm crat propagandum,in
ipfius crat lumbis, vnde & præceptum cum fua commi
natione coniunétum,nonad perfonam Adæ tantùm,fed
ad totum humanum genus pertinebat : Idcirco cum Rom.,
Apoftolo credimus,&confitemur, in Adamo peccante,
omneshomines peccauiffe: Ita vtilla inobedientia non
tam fuerit Adami propria, quàm totius humani generis
faótafit communis: quando illius rcatus, omneshomi
nesinuoluit, qui exillius porrò femine procreati carna
literfuerunt, &quotidie procreantur: quemadmodum
Apoftolus ad Romanosmanifeftè docuit, atque etiam
antithefiinobedientiæ Adami,& obcdientiæ Chrifti fir
miffimècomprobauit. Si enim obedientiaChriftinon
minusnoftra eft pcrimputationcm, quàm Chriftiipfius
per propriam a&ioncm, quia ex ipfius femine incorru
ptibili, &cxcius Spiriturenati fumus: efficitur, inobe
dientiam quoquc Adami, nobisimputari, illiüfquerca
tu nostcneri, quia cxcarnali cius, vt patris omnium,fe
mine,gcniti fumus.
v.
inobedientiam Adami,im/ecutamfuiffe totius mu
ture corruptionem, im omnibus
homimibus.

Quemadmodumautem perfonäAdami propter il

famaêÜälcminobedientiam, moxiufto Deiiudicio cö
o, có cu pi fc en ti aa bA po Rom .*. *.
fccutaefttotius naturgcorrupti Aug.Tom.
ftoloappellata, quæ & poena præcedentis peccatifuit,& 7.com. Iul.
pcccatum,&caufa aliorú peccatorum:fic omnesetiam p.i,.i, 5.
homines,quinaturali propagatione, exilliusfemine cö- cap.g.
cipiuntur, eadem corruptæ naturae contagioneinfc&os
D .
a3 d E LA p Sv

nafci,mcrito,&facrisliterisedo&i,crcdimus,& cum tota

Ecclcfia confitemur. Peccarunt enim omnes in Ada
mo, ciufdémquc inobedientiæ reatu omncs conftriéti
tcncntur.
v i.

Peccatum originale, quid propriè appe//amus.

Quaproptcritavitium hoc hæreditarium, &natu
ræ contagionem, in omnibushominibus peccatum cffe
dicimus, & peccatum Originale appellare folemus: vt
tamen à reatu&imputationeilliusprimæ inobedientiæ,
minimè feparemus. Qucmadmodum etiam contrà,iu
ftitiâ Chriftianorum, non tam in regeneratione naturæ,
quæ fit pcr Spiritum Chrifti, & quæ iuftitiæ inhærentis
nomine appellari confueuit, quàm in imputatione per
fe&tae obedientiæ, & iuftitiæ Chrifti, cuius membra fua
mus, confiftcre non dubitamus.
V I I.

7\(aturae contagiomem, verè effepeccatum.

Etfi verò contagio haec,in poenam illius primæ tráf.
greffionis diuini mandati, infliéta fuit non Âdamo (o
lùm,fedtoti ctiam illiuspofteritati: cam tamen non fo.
lüm poenam cffe pcccati,& caufam omnium porrò pec
catorum,fcd etiam verè pcccatum, vtad condcmnatio
nem vclfola fufficiat, tam certum habcmus è Sacris lite.
ris, quam quod certiffimum.
V III.

Concupißentiam imip/ìs etiam rematà/àamatura

£ffe peccatum.
Vfqucadcò autem didicimus concupifcentiam fua
natura cfiepcccatum, pugnans cum lcgcDci, & æternæ
damna
 H o M 1 N I S. •»

damnationiomneshomines, nifi perChriftumlibcren.

tur, obnoxiosrcddens: vt in ipfis etiam renatis, quamuis
fublatoreatu propter fidemin Chriftum,nonimputetur
amplius: verè tamen, & per fe peccatum effe, eóque ae
terna mortc dignum, nullo modo dubitemus: cùm fit ,.i„.,.„.
•wouia-,& lege Dei damnetur, vt ctiam Apoftolus docct. Rom.7.7.
IX.

Ex immata concupißemtia,perpetuò/èaturire riuu.

tos peccatorum.
Credimuspræterea, prauitatem hanc naturalem,
talem effe omnium malorum fontem,cúmqueinexhau
ftum,vt perpetuò indefcaturiant putidiffimæ aquæ ma
lorum affeótuum, impiarum cogitationum, prauorum
defideriorum: quæ, nifi perSpiritum Chrifti cohibean
tur,in manifeftatandcmerumpuntfceleraatque flagitia,
aliaalijsgrauiora: vfqueadeò,vt nevllusquidcmfanâus
fit, qui hanc vitiorum omnium fcntinam, fecum non fe
rat, putidófq; eiusvapores,fempcr exhalantes, nonfen
tiat,& fubinde fordibusillisnonafpergatur,&contami
netur. Vnufquifquc (inquit Iacobus) tentatur, àcon- '*** ***
cupifcentiafuaabftraétus&illcétus: concupifcentia au- '*
tem, cum concepcrit parit peccatum: peccatum verò,
cum confummatumfuerit,gencrat mortem.
X.

Deum autorem peccati mom eff©.

Ex quibus ctiam omnibus inea fide confirmamur,
qua crcdimus,Deum minimè autorem effe peccati: cum
neque Adamum crearit malum, aut ad malum propen
fum,fed iuftum & reâum: neque cum ad malumimpu
icrit vel moucrit,fcdillc fua Pontissi;-; voluntate
3
 3* de i. a p.sv

iioh.2,16. peccarit: ncquc etiam hæc innata prauitas fit cx Dco,

fedinobedientiam illam Adamiiuftitia priuati, pcr fcfit
confecuta, iuftè Deo fic permittente, pcccatúmque ho
minishac digna poena punicnte.
Xf.
Aerrores.

Damnamus igitur cum Ireneo, totáque Ecclefia,

omnes,qui Deum autorem peccati faciunt: omnes item
Pelagianos, tam nouos, quàm veteres, qui aut homincs
omnes in Adamopeccafíe, primiqueillius peccatireatu
teneri negant : aut ipfam innatam concupifcentiam,
morbum tantùm, poenámque pcccati, non autem verè
peccatum effe, contendunt : aut in renatis faltcm mini
mè veri peccati nomine dignam effe volunt. Damna
nus& illos, qui peccatum originale docuerunt effe fub
ftantiam: quod hæc opinio, aut faciat Deum autorcm
peccati: aut neget, Dcum omnis fubftantiæ cffe condi
torcm, & Do&trinam Manichæorum confirmet, de duo
bus primis principijs, fummo Bono, & fummo Malo, à
quibus omnia, àBono nimirú bona, à Malo mala profe
&tafint,& proficifcantur. Damnamusinfuper Stoicos,
& horum fimiles, qui omnia peccata,paria,neque vnum
aliograuius effe docent: illos denique, qui aliqucm in
hoc mundoinucniri poffc contcndunt, qui omni pror
fus peccato careat.
CA PVT VIII.

D E LI B E R O H O M IN IS
poftlapfumarbitrio.
Liberi
 H o M i N i s.
i.

Liberi arbitrjmomime quidimteffigamur.

Cùm omnes homincspoft,&propterlapfum Ada
mii, in pcccatis concipiantur, filijque irae nafcantur, ad Eph. z. s.
bonum minimè, ad malum auté quàmmaximèpropen gam 6. r.
fi: hæc noflra cft dc libero arbitriohominis non renati, & $**.
fidcsatque confeffio. Liberiarbitrijnomine, ita intel
ligimus liberam hominis voluntatem : vt ab ea tamen
non feparemus intelleâus facultatem, quadercbusiu
dicamus, & arbitramur, quid bonum fit, quid malum,
quiduc cligendum,& quidrcfpucndum,
I I.
Dwplicem effe qu<ffionem, vmam dematura, alteram de
viribus Liberi arbitrj.
Diftinguimus autem quaeftionem dc viribus totius
Libcriarbitrij,à quæftione dcnatura humang voluntatis.
Naturam vocamus,naturalematq; effentialcm à Deo im
ditam voluntati proprietatem:quafit,vt,quidquidvult,
fiuebonum,fiue malú, illud femper velit liberè, fponte,
vltrò,ab omni femper coa&ione libera. Viriumautem
nomine,intelligimusinnatamant donatam potentiam,
qua poffimus tum mentc cognofcere, quæ bona,& quae
mala: tum voluntate, illaeligerc, hæc verò refpuere.
i 1 1.
Liberum arbitrium femper liberum effe à
coa&fiome ».
Sicutigitur fubftantia Liberiarbitrijpropter pecca
tum non perijt: (manfit enim intellcélus & voluntas,
totâque animæ fubftantia) fic neque eiufdem natu
ram perijfc crcdimus, quin quæcunque etiam num
vult tam mala, quàm bona, ca vclit libcrè, & citra
- omncm
3. eo e l I p E Ro

omncm fui coa&ionem: vt vcrè dixcrit Auguftinus, fi.

berum arbitrium femper effc liberum (nimirum a coa
&tione) fednon fempcr cffebonum.
I V.

Triarerum aäionimque genera, im quibus vires h.

mamiarbitr#occupantur.
Deviribusautem adbonum cligcndum,vel malum
refpuendum,itafentimus. Diftinguimusbona,acmala,
in tria genera: in ea quaeadanimalcm, inca quæ adhu.
manam,&in ea quæad diuinam, hoc eft Chriftianam vi.
tam pcrtinent. Primigeneris funt, quæ ferè communia
nobisfunt cum bcftijs,&adanimam vcgetantem,acfcn
tientem fpeótant. In fecundogencrc ftatuuntur, quæ
propria funt hominum,&ad mentem humanam pcrti
nent: vti artesomncs,tam Mcchanicae, quàm Libérales,
virtutes moralesatque politicæ, deniqs fcientiae omnes,
totâque philofophia, Tcrtium verò genus continet ca
tantùm bona, bonáfqucadiones, quæ ad regnum Dei
duntaxat, Chriftianámquc vitam ordinatæ funt: veluti
eftvera Dei cognitio, fides,eiúfquccffeéta, rcgencratio,
obedientia, charitas, huiüfquegcncrisalia.
V.

Imbecilles effe admodum vires homini mom remati; imgs,

quæ adhumamam vitampertimemt.
Vt igitur de viribus humanispoftlapfum, inijsco
gnofcendis,appetendis,&,fi offerantur,eligendisac per
fequendis, quæ ad vitam hanc animalem fuftentandam,
&feliciter tranfigendamfpcétant, contrarijfquefugien
dis, nihildicamus, quòd hæc nihilad religioncm & mo
rcs attineant, (qua tamen etiam in parte, quanta fit ho
mincs confccutatumiudicij,tumappctitusdcprauatio.
quoti
 H o M i N i s. 33

quotidiana docct expcrientia) crcdimus, quanquam per

ibeimifericordiâ, aliquid luminis in humanis mentibus
reliétum fit,partim adiudicium de æquo &iniquo,bono
&,, quo in rèbushumanis, faciendum, partim ad multa
rum rerum, artium, difciplinarum, diuerfarúmque vir
tutum cognitioncm comparandam: tam exiguii tamcn
efTeillud, quidquid eft luminis, in humana mcntc reli
au n.&tam deprauatam effe humanam voluntatem:vt
mifi&illa coelefìilumine adiuuetur,&haecfpecialigratia
adpropofitum bonum eligendum, malúmque reijcicn
aut, ieaatur: homines nequeant,vcl veras difciplinas
&artesfibi comparare,velvirtutesvllasqualcfcunquein
Ñátiseffepoflunt,affcqui:vtnonimmeritofcripfc Tom. z.
rit Auguftinus, omnes etiam quæ in Romanis, alijfque cont. iul.
Êáëïíôïúêrunt & fcientiæ, & virtutes, vclpotiusfi-?
mulacra virtutum, fingulariafuiffcdonaDci. £; £*.
v i.

confirmatio/ùperioris/ententiae.
Ncquc enim omnes infideles,fuerunt, aut funt ijf
dcm vela:qualibuspræditi virtutibus,&fcicntijs:vtindc
Juculenterappareat,ca non fuiftebonanaturalia,fcddo
na Dei,addita natur*.
V i i.
Im js, qua aapeum, verámquepietatem pertinent,homi
„em non rematum nihilpo/<-.
At veroin ijs,quæ ad Deum, pietatem,religionem,
vitámq; Chriftianam pcrtinent, credimus, hominisnon
re,aeiiiientem ita cffècoecam,& corita prauº'' viréfq;
reliquas omncs tam effenullas:vt mcqueat aut Deum,&
quæ Deifunt,veré cognofccre:autcun' amare,& quæ illi
gratafunt, expctcre: ncdum eiusvoluntati,vt dcbct obc
E
 *4 d E p r o M Is S i o N e

1cor.*, i* dire: quando Apoftolusait : Animalem hominem hon

percipereca, quæ funt Dei,necpoffc pcrciperc:quomo
ioh. j. * do igiturvcllc & perficerc? EtChriftus, Sinc mc(inquit)
nihil potcftis faccrc.
v III.

comfirmatio/ periori/?mtemtia.
vt enim homo naturæ & hominibus mortuus, nihil
eorum quæ naturæ funt&hominum,przftarcpotcft:fic
neque qui Dco,in peccatis mortuuscft,ea, quæ Deifunt,
&vcræ pietatis,verè cognofcerc,faceréue potcft,fedtan
tùm in pcccatisfoetere,atquc cóputrefcere, nifiinde per
Chriftum exgratia liberetur,inq; vitam rcuocetur. Sunt
Eph.2.3. autem omneshomines extra Chriftum,Spiritúque Chri
i»b. j. zi. ftinondum renati,verè mortui: vt verè illidicantur viui
ficari, refufcitari, renafci, qui per fidem in Chriftum à
pcccatislibcrantur,Chriftöqucinferuntur.
IX.
Errores.

Damnamus itaquePelagianos omnes, qui contra

rium doccnt,viréfq;liberiarbitrii, contra gratiam Chri
fti cxtollunt: Nec minus etiam Manichæos, &alios cx
fecramur qui homincm inftar trunci faciunt: qui ncin
ciuilibusquidem rcbus,vlloiudicio,vlläucvoluntatisli
bertatepræditusfit.
CA P VT IX.

D E P R O M I S S I O NE R E
demtionis & falutis per
Chriftum.
 Re de M t i o NIs.
I.

chriftum, caeleffem hominem, ex gratiafuiffepro

miffam,quimos/eruaret.
Cùm igitur primus&terrenushomo intam mife
rabilem ftatum, fua culpa, propter inobedientiam ceci
diffet, & cum cofimul eius omncs pofteri, qui in eo
peccarunt, & qui rc ipfa concipiendi crant in peccatis,
nafcituriqucfilijirae: Credimus, Deum ex mera gratia & q.,,.,,.
mifericordia, Adamoatq; Euæ, & in eistoti humanoge- rco.i;..;.
neri, alium coeleftémquehominem,è vera quidem verae **.
hominisfubftantia,fed finc feminc viri concipicndum, Matt. *•.
eóque & fine peccato è virgine nafciturum, promififfe:£***•
in qu o, ta nq ua mi na lt cr oh um an ig eneriscapirites,exdiui- ££ 15.
na & humana natura conftante, veraDeiPat imagine, %7, i*.
Spiritusfanétipleno perficeretur, quod in priori capitc
Adamo, ipfiusculpa, non fuccefferat:hoceft,vtipfc fc
cundushomo, nomine noftri omnium, qui eramus illi rom. 6. ;
peripfiusSpiritum inferendi, &fpiritualiregenerationc ,, Ä."
futuricaro de carnecius,& os ex offibus eius, perfeétiffi. ib.;. 2.
mè Deo Patriobediret:fuáque obcdicntia& morte,pec- Eph. y. zo.
catum tolleret, iram Dei placaret, nosredimcrct,iuftifi- Phil2.8.
caret, fanótificaret, fuoSpiritu regcrct,vcra libcrtate,vi **"***•
ribúfquc adbonum donaret, & denique in æternam vi- Ę 2. 18.
tam {cruarctacglorificaret. -*
I i. .

z\?ceffariam fuiffe illam de redemtiome per

chri/fumpromißionem.
Adamuscnim, non vt priuata perfona,fedvt totius
humani generis parens & origo, ficut donatus fucrat
iuftitia,vt caminpofterosomnes tanquam hgrcditariam
propagarct,qua dc caufa Originalis quoq;iuftitia appcl
3
 3« dE p R o M is S i o N e
larifolita eft:ficfuainobedientia, locoiuftitiæ, tranfmi
fit in omnes hominesfummam iniquitatem,omniúmq;
pcccatorum fontem, & locoæternae vitæ, æternam mor
tcm. Ncceffarium igituraliudfuit caput:à quopropter
ipfiusobcdicntiam, dcriuaretur in omnia membra,vcra
coelcftífquc iuftitia,fanétitas, vita. Hoccft Chriftus.
1 II.

Im quemfiaem fuerit illapromißio./fatimpo#

peccatum, faáa.
Credimusautcm,ideò ftatim poftpeccatum,abini
tio mundifa&am,& poftmodum faepius fan&isPatribus
rcpctitam,explicatam,varijfquc modis,fignis,facramen
tis confirmatam & obfignatam fuiffe hanc promiffio
nem: vt non folùm nos,qui poftipfiusMeffiae aduentum
futuri cramus, vcrum etiam omnes alij, qui à condito
orbe crcditurierant huic promiffioni, verâque fide ven•
turum hunc Seruatorcm amplcxuri, per hanc fidem fie
rcnt futuræ redcmtionis participes,iuftificarentur,&fcr
uarcntur.
i v.

„Quotquot à comdito orbe, in Chrißum vemturum cre

diderumt:eos/eruatosfuiffç ».
Crcdimus igitur,quotquotâ conditoorbcin Chri
ftum promiffum&venturum crediderunt, eos fuiffe illi
per hanc fidem infitos:futuræ eiusobedientiæ, paflionis,
mortis,redemtionis participes:futurú eiustradendumq;
corpus comediffe, & fanguinem fundendum bibiffe: &
deniq; omncsfuiffeChriftianos,SpirituChrifti donatos,
& inæternam vitamfcruatos, non minus,quàmnos,
V.
Ærrores.
Ac
 r e D e M t i o N i s. 37
-

Acproinde damnamus, & execramur eos, quidi.

cuunt, neminem antcaducntum Chriftifuiffcferuatum.
illléfquePatrcsnullas de æterna falute, fed de rebus taa.
tùm temporalibus, accepiffepromiffioncs.
CA P VT X.

D E L E G E.
I.

Interpromißionem de redemtiomeper chri/fum, & eiu^

dem complementum,/egem A/o/îs interce/
//£,&im quemfinem.
Cæterùm, inter promiffioncm dc redemtionc pcr
Chriftum, Adamo primum faâam, & dcinde tum alijs,
tum maximè ipfi Abrahae,clarius explicatam, facramen.
to circumcifionis obfignatam, ac ceu mortc Ifaaci pri
mogcniti in facrificium oblati, confirmatam, fœde
réquefcmpiternoftabilitam:&inter ipfum huiufccpro
miffionis complcmentum,intcrieétafuit lex, perMofcn
tradita: colle&to iam & mirabiliterauêto populo èfemi
nc Abrahæ nato, (ex quo & Chriftusnafcituruserat) & è
feruitutc Aegypti, admiranda rationc libcrato, vt certa
& vifibilis, atqueà cæteris Gentibusfeparata, &in certo
loco coaéta, exftaret Dco Ecclefia: in qua cuftodirctur
promiffio de ChriftoPatribus faâa,gratúfqueDco cul
tusexhiberetur,vfquc ad promiffi vcri Rcdcmtoris ad
uentum: Lex,inquam per Mofenà Deotradita fuaeEccle
fiae,intcrceflìt,tria praeccptorum genera continens: Mo.
ralia, quibuscuiufque pietas&vita informaretur: Cere
monialia, ex quorum praefcripto, Ecclefia in externo :
cultuacrcligioncrcgerctur: & Iudicialia,ad totiusRci
B ;
 3* d e L E c e.

publicæ in rebuspoliticis & Oeconomicis gubernatio

nem pertinentia: vthacratione populus Dei, ex quo fu
turus crat Chriftus,&à profanisgentium impiarum mo
ribusatq; idololatrijs cohibcretur,& in officioatq;obe
dientia voluntatis diuinæ contineretur, & denique infi
de&fpecomplendæ promiffionis dcvcra per Chriftum
redemtione fuftentaretur : atque ita ad excipicndum
Chriftum,indicsmagisacmagispraepararctur:ficq;Dcus
in illo populo glorificaretur.
I I.

In lege Dei,quacumque ad/alutemfaäumeceffària

funt , contineri.
Vt verò de poftrcmisduabus totius legis partibus,
quæ ad nosnon pcrtinet,nihil præterea dicamus,fcd tan
tum dc priori: Credimus, ca legc, prout inlibris Mofis,
erim.** Prophetarum,& Apoftolorum explicatur, tam pcrfcétè,
quae adfalutem ncccffaria funt, ea explicata fuiffe,Deiq;
P***•*•*• voluntatem,quamà nobisin hoc mundo fieri vult,rcuc
%£** *
* 12.;z.
lari: vt nihi lcia ddip offi t,ne que detra hi.
III.
Legem decalogi, explicationem effelgis matura,&
imaginü Deipiéfuram. -
.
Crcdimus enim,hanc legcm,explicationem effe le
gisnaturæ, quæ incordibusquid& primorum hominum
perfeâè,inaliorum autêimperfe&è & ex parteinfcripta
fuit: eóq; hac damnari, quæcunq; cum illa imagine Dei,
adquá creatusfuerat homo,pugnant:& contra,mandari,
quæcunq; cú illa funt confentanea.Voluiffe enim Deum
hac lege declarare, & qualisfuerit homo in primo ftatu:
& qualisfa&tusfit infecundo, qualisq; effe dcbeat: & de
mum, qualisfuturuscfIctintertio ex parte, pcrfcéèauté
inquar
 de il e c e. - 3*

in quarto, per Chriftum : ita vt nihil aliud fit lex Dci,

quàm vcra, &adviuum expreffaimaginisDei, ad quam.
creatusfuerat homo,piátura:qua moneamur,qualesfuc
rimus, qualesfimus,quales effe debeamus,& verò etiam
qualcsfuturifimus,fiin Chriftum crcdamus.
i v.

summam legù ad dile£fionem Dei&pro

ximi refringi.
Crcdimus verò, & confitcmur, quod Chriftus do- Mat.zz.
cuit,fummamfeufubftantiam totius legis,in hisduobus 37.
praeccptis contineri: DiligesDominü Deum tuücxtoto
corde tuo,extora mente tua ex tota anima tua,&extotis
viribus tuis:&, Diligesproximum tuum,ficuttcipfum:
quorum primum, fumma cft prioris, alterum autem
fumma poftcrioris tabulae.
v.
solum Deum effè adorandum,/£/olus etiam exto
tocordeamandu- /it.
Siautemfumma prioristabulæ,quæ totum cu'tum
foli Deo debitum continct, in dile&tione perfeéta folius
Dei confiftit: hinc præter cxpreffa alia 1)ei mandata,
hoc mandatum explicantia, colligimus&crcdimus,fo
lum igiturDeumadorandum, inuocandum,rcligiofóq;
cultu colendum, pérquc nomen cius folius iurandum
efTe, quod haec in mandato dcfolo Deo, ex toto corde, a
mando, contineantur: vt taccamus, quod etiam imago
I>ci, cuius pidtura cft ipfa Lex, hoc idem doccbat Ada
mum.
V i.
Ip/àm quoque concupifçentiam, maturaj corruptio
nem effepcccatum. Ac fi
 •• mo e l e c E.

Acfilege diuina damnatur peccati , quidquid cum

illa prima imagine Dei, idcft,cum iuflitia, fanâitate,&
rc&itudine, in qua creatus fuit homo, con{entaneum
non eft:intelligimus,in homine, non folùm aëtioncs cx
confenfu volütatis contra legem Deiadmiflas, fcd etiam
motuscócupifcentiæ, adcóq; & cócupifccntiamipfam,
„,„. totámqucnaturæcorruptionem,cffcpeccatum,legéquc
Dci damnari: quia cum rc&titudine pugnatatq; iuftitia,
inqua creatusfuit homo,&inqua confcruare fe dcbuit,
& potuit,fivoluiffet.
VII.

Licet/eruari mompoßit Lex: momtamen frußra, neque

inutiliterfuiffe datam.
rom.z.tem Quanquam autem tam perfeâa eft lex Dei, vtncq;
c** 3* tota, neque femper, neque comodo, quo dcbct, feruari
ab vllo mortalium potuerit,aut poffit: credimustamen,
haud fruftra &inutiliter fuiffe datam, cum Dcus nihila
gat fruftra, fed omnia ex fumma fapientia ad gloriam
fuam,&ad vtilitatem falutémque noflram.
V III.

Triplex vtilitas ex lege Domini.

Primùm enim ex perfeéta voluntatis diuinae per
hanclcgem explicatione, meliushomincsagnofcere po
terant & poffunt, quid Dco placeat: quidbonum, quid
malum, quid faciendum, quidue fugiendum fit: quàm
ex folis reliquijs legis naturæ, inhumana mcntcrcli&is:
eóque, erepto omaniignorationis prætextu, Iudaei magis,
quàm aliæ gentes, reddebantur, filegem non feruarent,
inexcufabiles: quæ res in magnam ccdit gloriam Dco:
quando inde homincs intelligunt, iufliffima cffe illius
aduerfusnosiudicia. Dcindc cxadditis& malcdi£lioni
bus
 pE lE d e. 4*

bus aduerfus tranfgrefTores, & bencdiâionibuserga ob

feruatores:homines magis, illarum metu, tanquam frae
no, à pcccatis admittendis cohibebantur: tùm harum
fpe, ceu ftimulo, ad Lcgcm, fi non in totum & perfe
&è, faltcm ex parte, & quo ad externa opcra, feruan
dam, incitabantur: atquc itain officio, melius rctine
bantur: quod quàm vtilefit non folumtotiRcipublicæ,
fed ctiam cuiq;hominiita fefegerenti, nemo eft quinc
fciat. Poftremo, exeo, quod homincs quotidiana ex
perientia videbant, fe fcmper aduerfus hanctam perfe
&tam legem peccare,fcnticbántque fcillam non poffe,vt
decct fcruare, cöquefcindicsmagisac magisficriobno
xiosiræ Dei, reófque mortis æternæ: ficbat, vt defeipfis
déquefuisviribus defpcrati, maiori promiffi Redemto
ris ac liberatoris dcfiderio afficerentur. Ac proinde,
quò magis perlegem cognofcebant peccatafua,&imbc
cillitatem fuam, viuidiùfque fcntiebant iram Dei: cò e
tiam auidiusefuriebant &fitiebantiuftitiam,&adChri
ftum fidc excipiendum difponcbantur ac præparaban
tur: vt verè vtrunquc dixcrit Apoftolus: Et, per legem Rom.z.zo.
cognitio peccati:&,Lex pædagogusfuitadChriftum. Gal. 3.*+.
IX.
Eo/âem v/iw, legem habere etiammum, imipß quo4
Iremati, hominibus.
Credimusvcrò,hofcelegisvfus, dum fumusinhoc
mundo, perpetuos cffe : nonfolùmin nonrcnatis, vt di
{tum eft,fcdetiam inipfisrenatis,Cùmcnim adhuc mul
tis tencbris obducantur mcntcs noftræ, & memoria fit
lubrica,vtnonqueamus,quae Deifunt,aut pcrfeâè intel
ligere,autintcllc&aretinere memoria: opusfempcrha
bcmushoc lcgis diuinæ fpeculo,inquo, quid à nobisficri
 4* d e l E c e.
velit Deus, quotidie contemplemur, certiúfquein dies
intclligamus. Deinde, cùm corctiam noftrum, non fit
perfeétè ab omniprauitatepurgatum, vt plenè afficipof
«,..,.,;. fit erga voluntatcm Deifacicndam, fed caro fcmpcr rc
luêtetur fpiritui: Idcircò ncceffaria nobis cft lex, quae
fuis comminationibus territet noscompefcátqucà pec
catis:&fuis promifsionibusexftimuletadobedientiam,
faciendámqueiuftitiam. Deniq;, cùm ncmo ctiam tam
liob. 1. s. fan&usfit, quiin multisnon peccet,& qui non habeat in
fe peccatum inhabitans, à quo imbecilli fimus ad bo
num, &admalum femper propenfi: idcò vtilis nobiscft
lex,per quam agnitis peccatis&imbccillitatibusnoftris,
magisacmagisindicsagnofcamus,quàm impofsibile fit,
vt nos per opera noftra, vllo vnquam tempore iuftifice
mur, atque feruemur: eóque maiori defiderio, fame, &
fiti iuftitiæ Chriftiafficiamur, fidéque illum amplcéta
mur: atque ita lex, cum nunquam pofsit iuftificare, fai
tem perpetuò nos ad Chriftum iuftificantem, magis ac
magisiuftificandos, propiusadducat,
X.
Legem moralem, quo adfùbffantiam, momfuiffeper
Chr i/f um abrogandam.
Nouimuseni m,&credimus,legem,quoad fubftan
tiam do&rinae, falutaréfq; illosvfus, dc quibus diximus, |
nonfuiffeperChriftumabrogandam', cóq; nec abroga
tam efle:fedtantùm quoad malcdi&ionem,& condem
*om. s. i, nationë: quia nihil damnationiscftijs,quifunt in Chri
fto Iefu, quinonfecundum carnem ambulant,fed fecun
dumfpiritum. Cæterùm, ipfà quoq; fuacondemnatio
ne vtilis erat lex,&fempcr eftillis, qui nondum in Chri
fto funt: quatcnus ad Chriftum,vtnoncordcmnentur,
impellit.
XI.
 -
D E L E G E.
X I.
Errores.
Damnamusigitur illos, qui legem hanc, tanquara
inutilcm & ad Chriftianosnon pertinentem, cx Ecclcfia
rcijciunt : rurfus illos, qui doccnt,pcr legem poffe ho
minem, aut in totum, aut ex parte iuftificari;cum data
potiusfit, vt concludat omnes fub peccato,& ducat ad
Chriftum, quifolus tollit peccatum mundi. Atque hæc loh. 1. a,
noftracftbrcuisConfefsio deLege,pcrMofenà Deo tra
dita, & pcr Prophetas explicata, hominesadChriftum
præparante,difponente, adducente:acproinde,cuiusfi
nis cft Chriftus,vt fcribit Apoftolus. Rom. to...

CA PVT XI.

ID E C H R I S T O R E
demtore.
I.

summa fidei deper/ona & officio chrijfi

Reaemtorã.
V s 1 i t a Qv E v E N 1 t p l h N 1 tv d o t E M p o r i s, Gal. *. *.
quo promiffio redemtionis primo homini faéta perfc
cundum erat complenda: w , sit Devs, Pater illcaeter
nus, F 1 l iv w s v v m, vnigenitum & æternum, cóquc
Deum vcrum,ciufdem naturae cum Patre, * a ct v M ex
» v l i h r e, fola finc viri fcmine, eóque vcrum quidem
homincm,fcd fine pcccato,adcóquc verum Chriftum:
*a crvm svb lege, cöque & circumcifum,vteam lc
gem, noftri omnium nomine, perfeétiffima obcdientia
implerct:fa&usPatriobcdicns vfquead mortem, ncm
- F 2
 44. de c h R i s t o.
pcpro nobis, (cùm enim cffet fincpccato, mori non me
rebatur) vt eos qvi sv b l eo e e R a nt, adeóque o
mncs ele&tos, r e d i m e r et, fua fcilicct obedientia,
4*.:o z$. morte & fanguinis cffufione, hoc cft, infinitæ virtutis
(erat cnim fanguis Dei) facrificio, cfficaciffimöquc a»
1xvt£&: redimcrct inquam à pcccatis ad priftinam Dci
imaginem,eóqueadpcrfcétamiuftitiam: à morte item,
adæternam vitam: Et à rcgno Satanae, ad regnum Dei:
e t a d o p t i o n e m fl l i o r v m. r b c i per e M v s, eoquc
& in plenam tandem, pcrfeótámque caeleftis ha-rcditatis
poffeffioncm, tanquam filij&legitimi hrrcdcs recipe
Eph. t. io- remur: Et denique vt omnia,& quæ in coelis funt,& quæ
in terris, fub vno capite colligerct,fibiqueadglutinarct,
ingloriam DciPatris.
Ii.
chri/fum Redemtorem, verum effe Deum, ve
ru ho mi
Credimus ergo, Icfum Chrim.
m % ne
ioh. 1. 14. ftum, Filium Dei effe
;? Z. vnigenitum,eóquc natura Filium, ἐμοςaioyPatri, & coæ
j-

Ä. fernum, vcrum dcnique Deum Ichouam: yerum item

ΚΖ, hominem, cx vcro femine Abrahæ atque Dauidis, finc
opera viri, fed virtutc tantum Spiritusfanéti, cóque in
ii.,.,.,;, vtero virginis&fine peccato conceptum,atque ex ea na
Matt. z6. tum, vcraanima, mentéque humana præditum, nobifq;
3j. per omnia,demto peccato,fimilem effe&um: vt vcrusfit
athanaim DeusexfubftantiaPatrisantefecula genitus,vcrusautcm
symb. homo, cxfubftantia matrisinfcculo natus,
I i i.
solum Filium, Deum effe & hominem /imul,
folum %chri/fum.
Ita verò Filium Dei vcrum cfTc Dcum fimul &ho
mincm,
 R e d e M t o R e. 4*

mimcm, eóquevcrum Chriftum crcdimus,vteumetiam

folum,talcm effe confiteamur: cùm neque Patrem,neq;
Spiritum fan&tum, fcd folum ty x£;er, carnem effefa- ioh. i. 1*.
&tum legamus:folúmq; Filium dicat Apoftolus, fa£tum Gal. * *.
cffe ex mulicre, eóque & folum paffum: quanquam ad
crcationem naturæ à Filio affumtæ, non folus Filius, {cd
ctiamPatcr concurrit & Spiritusfanétus.
i v.

Filiumfa£fum effehominem/ me vl/a/aimutatio

me,/ed tantum humam ematurae
a//umtione.
Crcdimus autem, Filium Dei, faâum cffe homi.
nem, nulla fa£ta ciusaut incarnem conuerfione, aut in
carncmutatione, naturaeuc diuinæ cum humana confu
fione,fcd fola naturæ humanæ, in illius perfonæ vnita
tem,affumtione: &, qucmadmodum Athanafius loqui In Symb.
tur,non conucrfione diuinitatisin carnem, fedaffumti
onchumanitatis,in Deum:ita, vt, quod erat, illud nulla
rationc dimifcrit, fed, quod non erat, affumferit: Apo
ftolo dicente, Filium affumfiffc femcn Abrahæ: cóquc Helr., i&
docentc,ficut Filiusaffumens,inrcmaffumtam mutatus
non eft, (Deus enim omnino mutari non potcft) fcd
manfit quodcrat, àrc affumta verè diftinâus: ficfcmen
illud affumtum, in rcm affumentcm minimè conuer
fum, fcdin vnitatcm duntaxat eiufdem perfonae,cum di
mina natura vnitum fuiffe: iuxta illud ctiam,Verbumca* 1.,,,,.
rofa&um cft. Caro crgo, caromanfit,&in verbum mu
tata non eft.
v.
2\£gue maturam affumfi/ maturam, meae,perfónam, aliam
perfonam,/ed perßmam Filj Deimatu
ram humanam.
F 3
4* dE C H R IS T o

Vnde etiam intclligimus,neque naturam diuinam.

trium perfonarum communem, imò vnam eandémquc
omnium,fumfiffe fibi naturam humanam: neque perfo
nam, aliam perfonam, fed tantùm naturam, Neque e
nimFiliusDeiaffumfitfibi filium aliquem Abrahę, fed
fcmen Abrahæ, id cft, naturam humanam, cx Abraham
propagatam : cóquc agnofcimus non duas in Chriflo
perfonas, fedillam vnam duntaxat,per quam omnia fa
&ta funt, & quæ ita pcrfccta crat, antequam fibi afìume.
retfemcn Abrahae, vt eaaffumtione non fit faéta, velalia,
vcfpcrfcctiorpcrfona, vclctiam reapfeimpcrfcaa.
V I.

z\aturam humanam, non adnouam per/ìmam chri/o com

/iituendum, velpriorem perfíciendam : /edtamium,
materwe illius ac perféct//?m« per/om.
/ocietatem vnitatem %a/amtam,
fùiff< >.
Etfi cnim in Chrifto duas agnofcimus naturas, diui
am & humanam: non admittimus tamcn, humanam
leoaffumtamfuiße,vtaut ex hac &illa,tanquam ex par
bus, noua Chrifto componerctur perfona: aut illa pri.
r&aetcrna pcrfona, pcrnouae naturae acccflioncm, pcr.
icerctur:fcd tantùm, vt hac in vnitatcm illiusabat&rno
«iftentis & perfcdiffimae perfonae afïumta, Filius Dei
mancns qugd erat,ficrct quod non erat: haberétq; quod
pro nobis Patri offerret. Ac proinde non fimplicitcr
probamus, fi quis dicat, ita perfonam Chrifticx diuina
natura & humana conflatam cffe: ficut etiam cxanima
& corpore, pcrfona cuiufque hominisconftat. Proba.
musvcrò vfitataminEcclcfiaphrafin; Chriftum induit.
- fefe,
 R e d E M T o R e. 4:7

fefe,feuindutum effe carncnoftra. Vnde &Auguflinus

ait, Chriftum inftar hominis nudi de monte dc(cen.
demtis, defcendiffe de coelo: afcendifTe verò, carnc no
flra,ccu vcfte, indutum. Haec enim phrafis, quanquam
non ita pcrfcäè explicatvnionem hypoftaticam: mani
feftum tamcn difcrimen oftendit intcr perfonam Filij
Dci affumentem, & inter noftram naturam affumtam.
Eamdcm ob caufam ample&timur locutioncs illas Pa
trum, Humanam naturam geflari à Filio DEI: Item,
Subfiftere in perfona Filij Dci &fimiles, perfonam Filij
Dci affumentis à natura affumta difcernentcs: docen
téfque, perfonam FilijDei, acceflione humanæ naturae,
nec aliam, ncc perfe&iorcm fuifle faétam.
v II.

confirmatioΛperiori,fontentis, cum explicatio

Me loci Athamasj.
Fatemur quidem cum Athanafio, ficut anima ra
tionalis & caro, vnus eft homo, fic DEVM & homi.
ncm, vnum effe Chriftum: hoc eft, Chriftum, vnam
tantùm cffe perfonam, licet duæ in eo fint naturæ : ve
rum non fic ex vtrâque hac natura, tanquam ex par
tibus, (fi propriè loqui velimus) conftitui perfonam
C H RISTI, quemadmodum ad perfeâam hominis
perfonam conftitucndam, non minuscorpus, tanquam
pars effentialis,quàm anima ncceffariò concurrit: cum
pcrfona CHRISTI iam effet, càquc tota & perfeâiffi- *$***
fma, antcquam in carne manifeftàretur : perfona au- '"**'*
tuem hominis, puta Adæ nulla fucrit, antequam cum
corporeanimaconiungeretur: &cum nequeautanima
fibi corpus, aut corpus fibi animam affumat, ficut
Filius
4s De c H R IS t o.
Filius Dei,invnitatem ciufdcm perfonæ, femenAbrahæ
fibi affumfit: & cum præterea etiam, corpus & anima,
duofint&pizzius»&-,vtin Adamicreatione liquet, natu
maautcm humana nunquam pcrfcfubftiterit,fedtantùm
in perfona FilijDci: vt admodum iniquè ad fua fomnia
probanda, hoc piofan£ti viridicto, nonnulli abutantur.
i)ifferat cnimisquifcfc manifcflauit (hic autemcft per
fona FilijDci) à carne in quafefe manifeftauit, omnino
neceffecft:idque non folùm ante fed etiam poftrcfurre
aioncm.&addextram Patrisfeffionem: quæ (vtait Au
guftinus) gloriam quidcm attulit carni, fcd naturam
non abftulit.
VIII.

2uomodo chrifu vnatamim/it perfóna,eaqueaterna &

immutabilis,duae autem in ea matura: & quo
zmodo exjs com/?are dici
poßit.
Nos itaque agnofcimus & confitcmur in Chrifto,
contraNeftorium, vnam tantùm perfonam, cámquc ae
tcrnam, fimpliciffimam, & pcrfcótiffimam, eandémquc
in fempiternum manentem: pcrfonam fcilicet æterni
FilijDci. Dcinde verò, huic aetcrnæ perfonae, nonaliam
perfonam, fedaliam naturam,nempehumanam,in tem
poreacceflìffe: cámq; non vt partcm eius pcrfonæ à qua
àffumtafuit, fed remlongè ab illadiucrfam, inilliusta
men vnitatcm,affumtam. Ac proindc tcrtio loco fate
mur, in vna eademq;Chriftipcrfona duasiam incffc na
turas,diuinam &humanam, in quibus camfubfiftcre,vi
uere, & opcrari non dubitamus: quam obcaufam ctiam
non veremur ficloqui, Chriftum conftarciam diuina,&
natura humana in vnitatem pcrfonaeaffumta: atquc cx
ijs quodammodo compofitumcffc. X.
IX.
 r e d e m t o R e. 4*
IX.

* uomodo due matura in vnam per/ìmam vnitafimt &*.

*1»;«g&avyx&ras:faluù & di/finffi vtriug.
proprietatibus, & a&ionibus.
Duas autem has naturas fic in vnam Chrifti pcrfo
nam verè & infeparabilitcr coniunëtas & vnitaseffè,cre.
dimus&confitemur: vt vtramque tamen integram,pcr
feétámquc, &alteram ab altera verè diftinétam pcrma
nere, diftinâáfque fuasretinere effentiales proprietates,
& opcrationes, omniprorfus remota confufione, non
dubitemus: ita, vt quemadmodum diuina fuas retinens
proprietates, manfit increata, infinita,immenfa,fimpli
citcr omnipotens,fimpliciter fapicns:fic&humanafuas
retinens, maneat creata,finita,certifquefinibustermina.
ta : Et ficut diuina, fuam habet voluntatcm & potcn.
tia m,quaChriftusvtDeusvult & operatur, quæ Deifunt:
fic humana fuam, quaidem Chriftusvt homo vult & o.
peratur,quae hominisfunt: vfqueadeò,vt Chriftus,ficut
quâ Deuseft, non vult ncc operatur voluntate & poten
tia humana: fic neque idem qua homoeft,velit &opcre
tur voluntateacpotentia diuina: quemadmodum fcitè
à Patribustum aduerfus Eutychen, tumaduerfus Maca
rium definitum fuit. Itaq; femper placuit nobis di&um
Lconis primi,adFlauianum, hacdcrcfcribëtis, cum ait: Epiff...
Quiverusct Deus,idem verusefthomo:& nullum eft in cap...
hacvnitatemendacium: duminuicemfunt & humilitas ,,
hominis,&altitudoDeitatis. Sicut enim Deusnonmu. ,,
tatur mifctatione, ita homo, (id eft, humana naturain ,,
Chrifto) non confumitur dignitate. Agit cnim vtraquc , ,
forma, cum alteriuscommunione, quod proprium eft: ,,
Vcrbofcilicet opcrätcquodVcrbicft,&carnccxfcqucn- , ,
G
so DE C HRISTo
te quod carniscft. Hæc Leoille magnus: quae poftea af;
quotillufìrat exemplis, quibusmanifcftè demonftratur,
ficut naturgin Chriflo vnitae quidéfunt,fed diftin&tæ ma
ncnt,nonautem confufae: ficetiam fuiffe & effe aétioncs:
quia quæ verbierant,non præftabat caro, fcd Verbum:&
quæ carnispropria, non Verbum,fed caro, SufcitareLa
zarum à mortuis,proprium fuit verbi: at clamare, Laza
rcveniforas,carnis: ad fufcitationem tamcn Lazari vni.
tafuit vtráquca&tio,quiaab vno,&invno Chriftofuit,&
ad vnum opus tcndebat: diftinétæ tamcn fuerunt. Rc
mittcrcitcm peccata,propria fuit a&io diuinæ naturæ:
at dicere, Remittuntur tibi peccata tua, humanæ, Coe
cum à natiuitate illuminare, aëtio fuit diuinae :at impo
nere lutum fuper oculos, & dicere,Vade &laua, huma
næ naturae. Vnioigiturhypoftatica, ficut non confun
debat naturas,ficnequeaétiones,fed diftinéìasretinebat:
acproinde neque proprietates naturarum. Sunt enim
hæc tria in cadem perfona Chrifti, Naturæ, Naturarum
proprietates acfacultates,&harum a&iones: & eodem
modofehabent in Chriftonaturarum proprietates, quo
&naturæ,&a&tiones. Vtigiturmanifeftum eft,naturam
in naturawm non transfundi, nequeaétionem cum actio
nc confundi: fic ctiam pcrfpicuum cft, proprietatcsco
dem modofehabere.
X.

Tramsfufionem veram atg. realem diuimarum proprietatum in

humamam Chriffimaturam: ex vmione matura
rum, mimimèprobaripo/?.
Probamus enim axiomaPatrum contraEutychia.
nos&Monothclitas: nimirum,quorü funt cædem effen
tialcs proprictatcs,corumctiäcafdcm cffcnaturasatque
cffcntias:
 R E e e M t o R e. st
effcntias:& quorum naturales proprietates confundun
tur, eorum etiam naturas confundi. Quodcum per fe
verum fit in omnibus, tum verò maximè inDco:in quo
proprietates cffentialcs, nil aliudrcipfa funt, quàmipfa
cflcntia: vt omnino neceffe fit, fi illæ poffuntrcucra &
propriè alicuifubftantiae creatae communicari, ita vtta.
lis fiat, qualis cft Dcus, putà, fimplicitcr omnipotcns:
cffcntiam ctiam ipfam diuinam cidem communicari
poffe:ita vt fiataequalisDeo *j*voig, cóq;Deo suogog»,
fi etiam fit, cidem æqualis, τυόuvaues, ideft,potcntia,aut
aliaproprietate. Itahicduplex, illudqucgrauc admitti
tur pcccatum: vnum, quod, dum, quæ propriafunt Dei,
verè & propriè communicamus creaturæ, creaturamex
æquamus Deo. Neque valct exceptio,Dcum easexfcha
bcre,humanam autemnatwramin Chrifto,habercà Dei
tatc.Nam ctiam Filius àfeipfononeft,nccàfeipfo habet
efTentiam diuinam,fedà Patre:interim tamenaequaliseft
Patri,&candem habet cum Patre naturam. Altcrum eft,
quoddum diuinascóqucinfinitasproprictatcs,puta,in
finitam potentiam attribuimus humanæ naturæ : cam
fpoliamus fua finita & propria: non fecus, quàm gloria
refurre&tionis fpoliabit corpora noftra, ignominia fuae
corruptionis, cùm illa ijs verè communicabitur:& non
fecusetiam, quàmimmenfa luxSolis, fitransfundatur in
aerem, quilumine tantùm candelæ illuftrabatur:lumen
illud abforbet. Si enim omnia agit &opcratur potentia
infinita : finita fuerit otiofa, cóque nulla. Cæterùm
cum hæc hærefis noftro etiam feculo à plerifque doëtis
viris fatis abundè & perfpicuè fitrefutata: nos, qui bre
uem fimplicémquc noftræ fidei confcffioncm Ecclefiae
Dei, totique pofteritaticxhibemus: nihil aliud ijs, quae
diétafunt, addcrc voluimus,
G 2
-
 pe c hrfsto
X.
r&vmionis hypo/atica quamt*/t.
Interim tantamcffevimvnionisnaturarum in per
fona Chrifti, credimus & confitcmur: vt primùm qui
dcm,quod eft aut agit Chriftusfecundum naturam diui
ná,id totusChriftus,filiushominis,cffe,aut agere dicatur:
& contra, quod cft,aut agit, aut paffuscft fecundum hu
manam,id, totusChriftusFiliusDci Deus,cffe,agcre, paf
fú(uc fuiffeinSacris literis praedicetur: vt illud, Dcus(id
4*.:•.s. eft,Chriftushomo& Deus) rcdcmit Ecclefiam fanguinc
fuo: cumvisrcdemtionis,adDeitatcm:fanguiniseffufio,
ad humanitatem duntaxat pertineat. Coniungunturtaz
memambæ hæaëtioncsinvnum,déq; toto Chriftovtraq;
fimul prædicatur: quanqùam diftinélæ fuerunt & funt:
quoniam naturæ etiam, licet diftinâae, in vna tamcn
Chrifti pcrfona copulatae funt, Imò nihil cgit vnquam
aut agit ChriftusMediator fecundumhumanitatem, cui
non fit coopcrata & cooperetur diuinitas:& nihil fecun
dum deitatcm praeftitit,cui non aut fubfcruicrit aut con
(enfcrit humanitas: vt meritò omnesChriftiMediatoris
operationes à Patribusvocatæ fint 9:a,8earg. Secundo
loco, Sicut tantacftvisvnionis, quæ eft intcr Patrcm &
Filium, vt ctiam nihil agat,nilque boni Mundo commu
nicct, nifi pcr Filium: fictantactiam cft vis vnionishy- !
poflaticae duarum naturarum, vt nihil gratiae, nihil falu
tis, nihil vitæ in nosâ deitate, nifi perhumanitatem, fide
à nobisapprchcnfam, fluat: vt omnino ncccffe fit carni
Chrifti copulari, fiquis vitæ æternæ particeps cffc vclit:
quò pcrtinctilludChrifti: Nifimanducaueritis carnem
uob. 4 ;;. Filijhominis, non habebitisvitam in vobis. Denique cf.
ficit,vt Deitatem in Chrifto adorarc non poffimus, nifi
Gmulctiam humanam in conaturam adorcmus: vtquc
-^ omnino,
 r e d e m T o « E. 53

omnino vna tantùm adorationc, à nobisadorandafit,

tùm humanatùm diuinanatura, iuxta illud: Et cum in.
troducit primogenitum in orbem tcrrarum, ait: Etado. Her. i. •.
rent eum omncs Angelicius: Eum(inquit)idcft,totum,
Deum &hominem fimul: cum tamen humana natura,
per fefe & in fe fola confidcrata, adorari non poflit nec
debcat. Solus enim Deus adoranduseft, Sedvnio, non
qualifcunq;, fed hæc hypoftatica diuinæ naturæ cum hu
mana, hoc efficit. Proindelicet infan&ishabitct Deus:
adoranditamen non funt, ncc inuocandi, ficut Chriftus
homo. Magnam igitur vim effc fatcmur huiufcc vnio.
nis qua de loquimur: fed vnionem tamcn cffe dicimus,
quae omnem excludat confufioncm & transfufioncm.Si
enim vniointcrPatrem,Filium,&Spiritum fanätum, in
vna effentia, qua vnione maior effe excogitariue nulla
poteft,diftin&tionem non tollit pcrfonarum:neq; etiam
vinio hæc naturarum, cóquc & proprietatum & a&io.
num in vna perfona,earum diftinétioncm tollcrcpotcft.
&c confufionem inducere.
X i i.

chrjfum, quâ homo e#, domatum effe, maxima qui.

dem :/edtamen£? potentia,alj%
dma.

Crcdimus dcnique,Chriftum,ficut quatenus Dcus

eft,fimpliciter cft omnipotcns,fimplicitérqucfapiens,&
£ic de älijs omnibus attributis: ita quâhomo cft, dona
rum cffe à Patrc, potcntia, & fcicntia, omnium rcrum
creatarum tam coeleftium quàm terreftrium potentiam
& fcientiam longiflìmè, & infinitis pcnè partibus fupe
rante,finitatamcnidémquc dc alijs donis, & virtutibus
omnibus,caritate,prudcntia,fortitudine iuftitia, gratia,
3
 s4. pe c HR is t-o
serm. 2. veritate, & alijs, de quibus Iefaias, Et requiefcet fupcr
ioh. 1. 14. cum SpiritusDomini, &c. Et Iohanncs, Plenusgratia &
luc-*-**- vcritate. Item Lucas, Proficiebat fapicntia & gratia co
ram Deo&hominibus. Quadccaufâ, dicitur etiam quâ
£* *** homo, cxaltatuscfTcfupra omnesprincipatus & potcfta?
:'. *** tes: Item, Datum ci cffc Spiritum non ad menfuram:
°*** item, in ipfo effe thcfaurosfapientiae & fcientiae abfcon
ditos. Vnde fit, vt quâ homo cft, nihil non fciat, nihil
non poßit eorum quæ ad fuum pertinent officium: quae
verò ànulla crcatafubftantia, fedàfolo Dco præftari pof
funt, eaabipfo ficri potcntia Deitatis, voluntatc tamen
humana fempcr (uo confenfu & ccu fupplicationc ac
ccdente: ita vt ad omncs Chrifti, quatenus Deus cft,a
&tiones ad falutem noftram pertincntcs, anima faltem
ipfius fcmpcr aliquo modoaccedat, amore, defidcrio&
voluntate: ficut etiam in omnibus quae egit vt homo,
fempcr concurrit Dcitas,inipfà etiam paffionc& morte:
non quod Deitaspaffafit, fed quod& paffioncm & mor
tem Chrifti voluerit, paffionique & morti vim dcderit
infinitam, qua peccata noftra poffent expiari: Ad fum
mam, De duabusnaturisin Chrifto,déqueillarumvnio
ne, & proprietatibus, credimus quidquid in Concilio
Niceno, Conftantinopolitano, Ephefino & Chalcedo- !
nenfi, aducrfus Arium, Apollinarem,Neftorium, Euty
chcn: quæ itcm in fexta SynodoaduerfusMonothclitas,
dcfinita fuerunt.

XIII.

Duo aáionum chriffi genera : ac qua legitur egi/r aut

Aa/ia effe, ea omaia, /ecumdum rei veritatem, &*
non/ecundum inanem/peciem, gffa
ab illo fuiff<L,
Nunc
 R e D E M. T O R E. *;
Nuncvt à pcrfonaChrifti,eiúfqueNaturis, natura
rúmquc vnione,peculiariteradeiusa&ioncs,officiumq;
trainfcamus: principio credimus, ficut duæ funt veræ in
Chrifto naturæ, quarum vtraque fuashabuit&habct vc
ras cffentialéfquc proprietates, coniunctas quidcm ,
qucmadmodum &naturæ vnitæ funt,fednonfimul con
futtas: ficduo etiam cffe a&ionum genera, quas prono
ftrafalute, partim praeftitiffe, partim ctiamnum præftarc
DominusnofterfcfusChriftuslcgiiur: alias, quæ abipfa
Dcitatc fluunt, alias quae ab humanitate: & eas quidcm
ita partim fuiffe & partim cffe fimulconiun&tas, fcd ta
mcn diftinélas, vt vtraque forma, (ficutloquitur Leo)
cum alteriuscommunionefemperagat, verbo, quæ ver
bifunt facientc, & carne, quæ carnis funt, exfequente.
Deinde, ficut quæ virtute naturæ diuinæ cgit Chriftus&
agit, vcra & non fimulatafunt opcra, (vcrè enim nos re
conciliauit Patri, vcrè remittit pcccata, verè fan&ificat
& regenerat:) fic etiam quæcúfquc fecundum huma
nam naturam pro nobis egiffe aut paffus effe legitur, ca
omnia verè,& reipfa, nonautem fccunduminancm tan
tùm fpccicm,atquc(vtloquuntur)apparentiam, illum
egiffc & paffum cffc crcdimus.
X i v.

Explicatio/ùperiorä/em/emtia.
Credimus ergò, C h r 1 s T v M,ficut verè conce
ine
ptuscftexfem D av 1 d 1 s, vcréquc& verus matuscft
homo, veréque cdit, bibit, aliáque humana præftitit
copcra: fic etiam vcrè legem pro nobis feruaffc , vere
cárnc pafïum effe & mortuum veréquc à mortuis in, p„. •*. ^
cadcm carnc rcfurrexifìc, fuóquc vifibili, Palpabi- L ,
li, vero,
-
-
 * de c h R ist o
heb. ii. i*. li, verò, certifquc dimcnfionibus tcrminato humano
Eph. *•*• corpore,in verum & creatum coelum,fupra omncshofce
afpéâabilescoclospofitum, afccndiffe: atqueibiprofua
4** 3. ** libera voluntatc agerc & mancre: donec in eodem vifi
bili corpore verè è cœlo redeat, iudicaturus viuos &
mortuos: verè ctiam in coelo noftram falutem velle: no
fph. 1. *2.
flr i cu ra m ge re re : in no s, ta nq ua mi nf ua mc mb ra , fp ir i
«*4. i*.
tu al em vi ta lé mq ; mo tu m& fenfum influcrc, totam de
niquc Ecclcfiamregcrc.
X v.

Fru&fw obedientia, paßionis, mortù,&re/ar

reéfiomà chri//i.
Credimus vero,Chriftum fua perfeéta obcdicntia,
nonfolum fibi, fed etiam nobis vitam æternam promc- |
ruiffe: fua paffione&morte, peccata noftra in fua carne
cxpiaffe : nos è manibus Satanæ & à mortis tyrannide, |
peccatique feruitute redemiffe: Dco in feipforeconci- ]
Jiaffe, carófqucrcddidiffe,vtiuftiinipfoapud Deum Pa- ]
trem cenfeamur : Refurre&tione verò & Afcenfionein |
ap.:•.;. coelum, refurrc&ionem quoq;nobis vtrámque,primam |
fcilicet & fecundam, vt lohannes loquitur,impctraffe:
coeleftifque hæreditatis pofleffionem noftro etiam no
1ph. ,.:o. mine fibi accepiffe:fedcrcqucaddextram Patris,hoccft,
imperium fuper omnia in coelo & interraaccepiffe: ita
vt,quatenus Mediator&homo eft,fecundumà Patre ob
tineat locum: caput totius Ecclcfiae,tàm quæ in coeliscft,
quàm quae interris,cóftitutus:vtexipfo,adeòq; exipfius
carne, quidquid adnoftriviuificationem fpiritualémq;
vitam pertinet, illud in eos, qui ipfitanquam membra
capitiadglutinatifunt, deriuetur perSpiritum fanâum.
Acproindcagnofcimus, crcdimus&confitemur in vno
Chrifto
 r E d e m T o Re. s7

Chrifto totam falutem, redemtionem, iuftitiam, gra

tiam Dci, vitam æternam,pofitam effe: iuxta illud, Qui 1Cor.1,3•.
fa&useftnobis à Dco fapientia, iuftitia, fanélificatio, rc
demtio: Itcm, Ipfeeftpaxnoftra: Item, Ichouaiuftitia Eph.2.14.
noftra: In ipfo habcmus redemtionem per fanguinem Ier. 23. 6.
Eph. 1. z.
cius,rcmifTionem peccatorum : Itcm, Complacuit ini Col. i. iy.
pfo comnem plenitudinem inhabitare: Item,Vita inFi. t ioh. j. ii.
liociuscft:cóqucintelligimus,quae de Redemtionefa&ta
fuerat primo homini promiffio, eam inhocaltcroho
minelefuChrifto,fuumaccepiffc complementum: ita,
vt, qui vult eiusficriparticeps,Chriftocapitiadglutine
tur , ciúfque fiat mcmbrum, omnino neceffe fit. Non
folum enim pcr ipfum vt Mediatorcm:fcdin ipfovt in
capite, habcmusredemtionem & falutem. Haec noftra
cft fidesdcChrifto Redemtore, dccius perfona, naturis,
officio, falutéq;humanigencris in ipfo complcta atquc
rcpcofita.
XV I.
Errores.

Itáque damnamus omnes tam veteres quam no

nos hærcticos, qui contrariavnquam docuerunt aut do
cent: Arium, Photinum,& nominatim Seruetum,&o
mines alios huius farinæ impios homines, qui veram
ChriftiDeitatcm negarunt:Ccrdonianos, Marcionitas,
Valentinianos, Manichæos, Prifcillianitas, Apollinari
ftas, &alios, quiveram Chrifti humanitatem oppugna
runt: alijsnegantibus, Chriftum incarnevcniffe,vcram
que carncm habuiffe: phantafticumautem corpusè coc
lo cum attuliffe, aut exclementis,nonautcm ex feminc
Abrahae conceptum habuiffe, ex foemina item natum
non fuiilc contendentibus: alijs vcram quidem huma
H.
5* D E c H R Isto
nam carnem concedcntibus, fed cum anima rationali
fpoliantibus, & Deitateminlocum animae fubftituenti
bus: Ncftorianositem, qui veram vnionem naturae hu
manæ cum perfona Filijnegarunt,& duasinChriftoper.
fonas,duofqueFilios, Filium Dei,& Filiumhominisfla
tuerunt. Ncc minus damnamus Eutychianos, qui con
trà, ficut vna tantùm perfona eft Chriftus, fic ctiam v.
nam in eoduntaxat naturam, diuinam fcilicct relique
runt: humanam, quamaffumferat,aut indiuinam pror
fusconuerfam effe docentcs:aut ita cum diuina permix
tam & confufàm fuiffe : vt nullam amplius inter pro
prietates&a&iones diuinæ &humanae naturæ differcn
tiam in eo reliquerint. Damnamus etiam, qui cx ijs
prodierunt, Macarium cum fuis: qui vnam tantum in
Chriftopofucrunt voluntatem, diuinamfcilicet,cóquc
nullam humanae voluntatis propriam aétionem in Chri
fto admiferunt. Damnamus itcm Ccrdonianos hac
ctiam in partc, qua diccbant, C h * 1 s t v » non vcrè
paffum, nec verè mortuum fuiffe, fed fimulaffe paffio
ncm,feu,vtalijloquebantur hæretici, putatiuè paffum
& mortuum cffe: cóque & cum ijs damnamus omncs,
qui fimilia docuerunt aut docent: nimirum, Chriftum
aut non verè inca carne, qua mortuus fuerat, fedinalia
6iuerfaequenaturaercfurrexifTe: aut, fiin eadcm rcfurre
xit, non tamcn verè in cælum afccndiffe, cámque coelo
intuliffe, locúmue mutaffe. Damnamus item cum Hi
eronymo, Cyrillo, & alijsPatribus, Origeniftas & ho.
rum fimiles, qui docuerunt, Chriftum rcfurrcxiffc cum
<orpore inftar fpiritus, fubtiliffimo,& fua naturainuifi
bili, & quod fubnullos cadat fenfus: IIlositem, vt Iu
daeos & Turcos, quibeneficio mortisChrifti mundum
edcrcdcmtum negant: nccnon dcniquc omncs, quiin
- - aliarc,
 R e to E M T o R e. 5»

alia re, quàm in folo Chriftofalutem vel exparte velim

totumpofitam cffc contendunt:&alijsetiam facrificijs,
præter illud vnicum Chrifti, peccata expiari aut remit
ti blafphemant. Vnicum cnim agnofcimus Redemto
rem Iefum Chriftum, extra quem, ficut nullus cft verus
Deus, fic nulla vera falus:& vnicum facrificium, cuius
oblationcfemclfa&ta, non folùm pcccata omnia elc&to
rum fucrunt in perfona Chrifti femel expiata, fedetiam
quotidiè infinem vfque mundiiam cxpiata condonan
tur crcdcntibus.

C A P VT XII.

D E V E R A R E D E M T I O N I S,
falutis, & vitæ, quæ in vno Chriftopofita
cft, difpenfatione: eóque deneccffa
ria cum Chrifto vnitionc
ac xowayú.

salutem & vitam æternam im chri/fo poff.

tam effe, vt inde nobis commu
attetur.

Credimus,ficut peccatum Adæ, & quæ illud fecuta

eß mors, non infolo Adamo permanfit: fed exillo, tan
quam cx capite totius humani gcneris, in omnes ho
mines, qui per communem generationcm cx ipfo na- re m.y.ia.
ti (unt & nafcuntur, permanauit, atque permanat : fic
etiam Chrifti iuftitiam, & quae illi debetur, vitam æter
nam, non in folo Chrifto rctincri, fcd in omnes, qui
H 2
 4- d • v e R a

cumipfo perrcgen^rationemSpiritus faraivnum fiunt,

ipfique tanquam capiti totius Ecclcfiae, ceuvera mem
braadglutinantur,dcriuari:atqueinhunc finem &Chri
ftumveniffein carnc,& totam in eo, tanquam capite,fì
lutemacvitampofitam cffe:vt fcilicet, cmnibus clc&tis
ipfivnitis, reipfa difpcnfetur ac communicctur.
I I.

omnibus quidem gratiam redemtionis,& /ilatem/èriò

offerri: reipfâ tamem, mom miffalaifi,qui vnum
cum Chryfofiant, commu
micari.

mar.i6, 1; Credimusenim,licct omnibus hominibus perEu

& aa. angelijprædicationem gratia redentionis, falus ac vita
æternaà Deodifpenfanda,ferioproponatur,(quòd enim
permulti huius non fiant participes, ipforum fit vitio ac
culpa:)reipfa tamen non communicari, nifiijs, qui,cum
abæternoinChriftotanquam omnium eleétorum capi
te,adhoc, vt cius membra, cöque fàlutis participcs fie
rent, ele&ti ac praedeftinati fuerint, poflea fuo tempore
per Euangelium vocati, fidéque donati, pcr Spiritum
fändum, Chriftoinfcruntur,vnúmquc cum illofiunt.
1 II.

e-fd veram/aluti participationem, quàm meceffaria/t

vera vmiofeu xeivwia.cum Chriffo.
Ioh 1;. i.*. Quemadmodum enim neque palmesâ vite,ncque
3.4.5.6.7. ramusabarborefuccum vitalem, nequc membra à capi
tc motum, fenfum,vitámque haurirepofíunt, nifi vcrè
&illi, vitiatqucarbori, & hæc capitiadglutinata fint:fic
neque hominesà Chrifto,in quo fola pofita eft, falutem
vitámque percipcrc qucunt, nifi vcrè ci infcranturvc
raque
 d i s p e n s at i o N e. -

räque&rcalivnionc copulentur, copulatiquein eoma.

fncant.
1 v.
z\y* mom poffe vniri chri/fo, mi/ip/e prior
/£/enobü vniat.
Cùmergò tota vergiuftitiæ, falutis, vitaeque parti
cipatio, exhac perneccffaria cum Chrifto eura/ia,pcn
dciat,&adhanctum Euangelijprædicatio, tum omnium
Sacramcntorum adminiftratio, adeóque totum mini
fterium Ecclefiafticum referatur: idcirco, quæ de hacre
fitnoftrafides,breuiter & perfpicuè, quoad ciusfieri po
tuit, certis, quæ fequuntur,Thcfibus totiEcclefiæ Chri
ftiexplicare, tcftatúmqucfaccre voluimus. Acprimùm, 5: Τ
credimus,ficut idcò diligimus Chriftum vt ait Iohan. £λ.
nes, quiaipfe prior dilcxit nos:&ideò adeum noftroSpi-,i.,..,,.
rituaccedimus, quia ipfc prior fuoad nos venit: & idcò
illum fide ampleâimur, quia ipfe prior vi fui Spiritus
noscomplexus,cxcitatin nobisfidem:ficctiamnosnon
poffe illi adhaercre,& vniri, nifi ipfe prior fefe nobis ad
iungat atque vniat. Vna enim,caufa cft altcrius: prior
pofterioris. Quarcprecibusagendum effe,vtipfeadnos ioh.i*.*.
veni at ,& ma nf io nc ma pu dn os fa ci at .
v.
paiochriffimobi/£um,& mo/fricum chri/fo, quo.
tuplex: & quomodofimtimter/e
ordinata.
Triplicem porrò Chrifti nobifcum, & viciffim mo
ftricum Chriftoconiunâionë agnofcimusvnam:in no
ftranaturafcmelfaâam:alteram, que fit quotidieinfin
sulisclcâorum pcrfonis,fcdpcregrinantibusà Domino:
H 3
•- ro e v E R a.

Et poflremam, quae futura cft itidem cum Dcmino, in

pcrfonisnoftris,fed præfentibusad Dominum: cùm fci
licet Deus erit omnia in omnibus nobis. Ac prima
quidcm rcfertur adfecundam,& fecundaadtcrtiam: fi
cut natura ordinata eft adgratiam, & gratia ad gloriam.
Nam prima etiam faéta eft per affumtioncm naturæ no
ftrae, in vnitatcm pcrfonae τὰ λέγε. Sccunda fit per af
fumtionem perfonarum noftrarum in gratiam inque
corpusvnum cum ipfo myfticum, atque adco in parti
cipationem naturæ ipfius diuinae, vt Pctrus loquitur.
Tertia fiet per affumtionem itidem noftri omnium in
gloriam cum Chrifto fempiternam. Neque dubita
mus, quin Ch r 1 s 1 vs nobis volucrit priore,pofterio
rem : & pofteriore, poftrcmam praemonftrare : vt cx
iam facta, in fpe cius quæ facicnda erat confirmarc
mur.

V i.
Sicut vnioprima faáa ejf, vt expiaremturpeccata: /ic
Jecundam fieri, vt expiationi huius fiamus
participes.
Credimus igitur, (vtiam omiffis, quae ad rcm prae
fentcm non pcrtinent, propius accedamus) Filium Dci
exætcrna Patris,eóque &fua & Spiritusfanétivoluntate,
quemadmodum, vt in feipfo noflra cxpiarct peccata car
ncm noftram,hoc eft,naturam humanam, viSpiritusfui
in vtero virginis conceptam, fibiipfe invnitatem pcrfo
naeaffumfit, inque calegcm Dei pronobis perfe&iffimè
implcuit, fa&usPatri verè obediens vfqueadmortem &
tandcm ea carnein facrificium pro pcccatis ncßris ob
lata, aetcrnam falut«m nobis in feipfo ccmparauit: fic
ctiaa, vt huiufcc falutis,{acrificio carnisfuae, nobis iam
partae,
 d i s p e N s at i o N e. «3
partæ, nos reipfa participes cfficeret, aliovnionis gene*
re, fingulos cle&os fibi affumere atque adglutinare vo
luifTc, & confucuiffc: tali nimirum copulatione, qua
cum ipfo, licet non in vnam perfonam, in vnum tamen
verum myfticum corpus, cuiusipfe fit caput,& nos fin
guli membra,vniamur, fiamúfq; participesdiuinae ipfius
naturæ.
vii.

rispiritu</ìmài, vtprimafaafae*: itaalte

ram fieri,
Nequc dubitamus, quin FiliusDei, Dominus no
fcrIefus Chriftus, ficut inprima vnione, carnem &fan
guinemnoftrum fibi copulauit, virtutcfuiSpiritus:(fuit
enim conceptushomo de Spiritufanëto,eóque fine pec
cato: qua etiam de caufà, homo coeleftisappcllatur:)fic
etiam in fecunda fuam viciffim carnem, & fuum fangui
nem, feque totum nobis communicet, eáquc commu
nione nos fibi confocict, adglutinet, atque incorporet,
efficacitate eiufdem fui Spiritus:vtfempcrcopula, qua
vt Chriftus nobis, ficnosviciffim Chrifto coniungimur,
fitidem SpiritusChrifti:qui ficut in vtero virginis cffe
cit, vt FiliusDcifa&usfitcaro cxcarnenoftra,&osexof
fibusnoftris: Sicetiam incordibus noftris opcrando, &
nosChriftoincorporando,cfficit, vt viciffimipfi, parti
cipationc corporis & fanguinis Chrifti,fimus osex offi
buscius,& caro de carne eius: præfertim cùm fidem
ctiam innobiscxcitat, quaChriftum provc
ro Deo&homine,cóq; pro pcrfeéto
Scruatorc, agnofcamus, &
complcétamur,
 roe ve r a.
VIII.

fmionem mo/ri cum chri/fo, itaffiritualem effe v.

tamem/it vera at% realis.
* Ita crcdimus, hancquoque alteram vnioncm,nonfc
rè minus, quam priorcm (fiitaloquiliccat) ficfpiritua
lcm effe, vt tamen fit vera atqucrcalis: Quia per Chrifti
Spiritum, nos licet interris cxiftentes, cum Chrifti cor
pore,fanguine,&anima in coelo regnantibus, cúmque
natura ipfius diuinain nobis manente, reapfe &verè co
pulamur:vfqueadcò,vt myfticum hoc corpus cxChri
fto tanquam capite, & ex fidclibus tanquam mcmbris
wohgrcns,nonnunquam Chriftusfimpliciterappelletur.
„c„.i, TantaeftChrifticum fuisfidelibus, &horumcumChri
fto coniunétio: vt haud malè dici quodam modo poftc
videatur,ficut prima vnio faétafuit exduabusnaturis in
vna perfona: ita hanc ficri ex multis perfonis, in vnam
ceu naturam: iuxta illa di&ta, vt diuingefficeremini con
2 Pet. i. 4, fortesnaturg: &, Sumus mcmbra corporiscius, cx offi
Eph. j.;o. bus eius&cx carnccius.
IX.

confirmatio / periori femtemtie, quàm arata

fit hac vmio.
Quemadmodum cnim Animain homine, quia vna
& cadcm,actota non minusincapite,fingulifquicmcm
bris eft, quàm in toto fimul corporc, efficit,vt fingula
membra in vnum corpusfubvnocapitcvniantur&coa
lefcant:fic etiam vifpiritusChrifti, quia vnusatq; idem |
cftinChrifto & infingulisfidclibus, fit, vt omncstuma
nimis tum etiam corporibus in vnum fpiritualitcr con
mcxi, vnum & idem corpus cum Chrifto capite fimus:
corpus
 D i s p EN s A t I o N E. ' w;
corpusinquam myfticum & fpirituale,quia nexu arcano
ciufdcm Spiritus, conncxum & compa&umcft.
X.

paionem hanc, quia fit vi Spiritus ßnäi, impe

diri vlla locorum diffamtia non
poffé-».
vnde &fequitur, nulla, quantumuis magna loco
rum didantia, vnionem hancveram atquc realem, licet
fpiritualem, noftrorum corporum noftrarúmque ani
fìarum, cum corpore & anima Chrifti, impediripoffc:
quippe quæ fit cfficacitatctalisSpiritus,quiàtçrravfquc
in cęlum&vltra pertingit: membráque Chrifti interris
eximentia, cum capitein coelo, ad dextram Patris feden
te, non minusar&èinvnum coniungit, quàm animaho
minispcdesactibias,reliquâque membracum capitein
vnum corpus adglutinat : ctiamfi talis homo tam ma
gnusefTet,vt eius caput pertingeretvfquc ad noná fphæ
ram,& pcdesinterræ centro refiderent. Tanta eft ani
maevis: quantaverò Spiritus fanâi, vcri&omnipotcn
tis Dci? -

xi.
spiritum, quofit hac vnio, dapari à chrißo, adpradica
tiönem Euangelij, & Sacramentorum*
admimj?rationem.
Hunc porrò Spiritum, quoChriftus &feipfumno
bis,& nosfibicopulat,fuämquc cum noftra, noftrámque
cum fua coniungit carnë: credimus,abipfo Chrifto,prg
fua quidé gratia,quádo &vbi&quomodo vult,ordinariè
tarnem ad prædicationem Euangelij & Sacrament9ruga
Adminiftrationcm nobis communicari. Cuius rcivitia
1
 -« id E v E R a.
biietemimonium fuit,cum in nafcente Ecclcfia, illiqui
fidc ampleaebantur Euangelium, & baptizabantur in
nomine Chrifti, aut fupcr quos imponebantur manus,
præter inuifibilem gratiam regenerationis, varia ctiam
&fcnfibiliadonaSpiritus pcrccpiffcleguntur.
XII.
Hanc vnionem, finem effepraecipuum Euangelj
& Sacramemtorum.
Vndcctiam haud difficulterintelligimus,quis prae
cipuusfinis fit tum praedicationisEuangelij, tum admi
niftrationis Sacramentorum : nempe hæc cum Chrifto
Filio Dciincarnato,pröquenobispaffo&mortuo,nunc
autcm incoelo regnante,falutémque ac vitam fuis clc.
άiscommunicante, xeyayiz:hicincoata,incoelo autem
pcrficienda: vt nimirum ex hac porrò noftri cum ipfius
carne&fanguine, totáquccius perfona, verâ &reali co
pulatione, falutis quoque aeternæ, quaeabipfo parta,in
ipfo ctiam rcfidct, participes fiamus.
XIII.
/mionem hancmem effeimagimariam, mec/eriparticipa
tiometamtùm domorum,/ed commumicatio.
me/ab/?antia.
Ceterùm, ideò praefentem hanc noftri cum Chri.
foincorporationem, veram&realcm, fubftantialémq;
cffe diximus: vt occurrcremusillierrori,quo quidam ex
iftimant, imaginariam duntaxat quandam, cóque fal.
famâ nobisfingivnionem: aut non aliam veram ftatui,
quàm quæ fiat participatione fpiritualium donorum,&
gratiæ Chrifti,abfque communicationc fubftantiæ car
nis &fanguinisipfius.
XIV.
 d i S P E N S At id Ne.
X I V.

Paionem, mom aliafferiratione, quàm per Spiritum

famäum &fidem.
Sed rurfus, ne alijhinc falsò elicerent, talem à no
bis concipi vnionem, quæ aut cum carneChriftiin his
tcrrisrcaliter exiftente, per phyficum aliquem fiat con
taétum fiue craffum fiue fubtilem, qualiter fenfilia o.
mnia vniunturcumfenfibus, alia craffiore, aliafubtilio
remodo:aut quae cum cademincoelis manente,pcrfpc
cies in mentc (vtloquuntur Philofophi) intelligibiles
fiat, qualiter omnia,quae intelliguntur,vniunturcumin
telic&tu, illa per imagines quafdam percipiente: Idcir
cò adiecimus modum, quo hæc vnio atqueincorpora
tio fiat: nempe, per Spiritum Chrifti, nobis communi
catum, reapfc in nobis manentem, Chriftöqucnos co
pulantem, & excitata fidc, vt Chriftum amplectamur,
cfficicntem.
XV.

confirmatio vtriu/jue capiti : nempe, vmionem effen

tialem effe,/edper/olum Spiritum fieri, mo
'ram %fidem.
Vtrumquc enim,nimirum,copulationem hanc,&
cffcntialem effe,&perfolumSpiritum fanâum fieri,per
que noftram fidem: copiosè fimul & dilucidè tradunt
facræ literæ. Apoftolus fcribens ad Ecclefiam Ephefi Eph.*.**.
nam, quia fublatis inimicitijs per Chriftum, & diruto ij, i6.
maceriæ interftitio, reconciliati fuerant Deo & inter fe
Iudaei&gentes, duo diuerfiffimi populi, omnéfq; Chri
fto per cundcm Spiritum fanétum infiti, & renati: Id
circo minimè dubitauit dicere,conditoseffe ambos non
in vnum populum (vt dicendum cffc videbatur): fcd
I 2
 a$ d E ve R a
meliushancvnionem, quàm arâafit, exprimendi caufa
is vnvm n o vv w h o M i N s M, in ipfo Chrifto. Ergò
quia omncs vno codémque Spiritu, tanquam vna ca
démqucanima renati, viuimus, & vnicapitiChriftoad
glutinatifumus: meritò vnushomo nouus,omncsfimul
rph 4,1; appcllamur, Et in eadcm cpifìola, ar&iffimam hanc&
cffcntialcm incorporation& dcfcribcns, comparat Cbri
ftum capiti,nos omnes membris,cum capite perncruos,
iun&turas, & ligamcnta conncxis& coagmcntatis: quae
vitâ motúmq;à capite hauriunt. Qua fimilitudine nihil
fcrè frcqucntiuseftinfacrisliteris:vt hinc qualis& quãta
fitnoftriomnium cum Chrifto,propter Spiritum eiusin
omnibus rcnatis inhabitantem, coniunétio, facilius &
fphs. *o. clariusintelligeremus. Eandem obcaufam idcm Apo
****** ftolus comparat Chriftum fundamento, fidclcs omncs
lapidibus,(fedviuis, ficut & fundamentum,vt poflìntab
illo accipercincremcntum) fundamcntoipfifupcrftru
&tis:cxquibusomnibustotum ædificium coagmentetur
&crefcatintcmplum fanctum in Domino pcr Spiritum
Mat.i6. is
fa né tu m: id qu od an tc Ap of to lu m fcc cra t Ch ri ftusipfe
non femel, faciens (e fundamcntum, Ecclcfiam autcm
ædificium, reipfafundamento innixum, & infeparabili
1.,..,.. ncxuadglutinatum. Eodem pertinet, quod Chriftusvo
catfevitem,nosverò palmites: quià vite vitam fuccúm
que hauricntes, viuimus, fuáúfque proferimus bonos.
n„„„„. Idem dcmóftratur fimiliarboris&oliuæ, cuifidclcstan
quam ramiexcifiab olcaftro, infitifunt, vt bonas oleas
proferre poffint. Inferuntur autem per Spiritum fan
phila... dum,&fidem. VndeadPhilippenfes, communio Spiri
Eph. 3. 17. tus vocatur : pérquc fidcm Chriftus dicitur habitarc in
£ph. t. 32. cordibusnoftris. Ncque obfcurum eft,quod Apoftolus
incorporationcm Ecclcfiae cum Chrifto, &Chrifti cum
Ecclcfia,
 D 1 s P E N S a T 1 o N E. ••

Ecclefia, fingulifque fidelibus, coniugium vocatiuxta

confuetudincm Prophetarum:in quo,duo,vnafiunt ca- • •
ro. Erunt duo in vnam carnem, dixerat Deus: Apofto
lus autem, Myfterium (inquit) hoc magnum eft. Ego *;
autem dicoin chrifto&inEcclefia. iiiiid vero femper ''•**'*•
occurrit, quod Iohanncsfcribit de hacvnione, déq; Spi
ritu, per quem illa fit, & cognofcitur : Perhoc (inquit)
cognofcimusnosin eo habitare, & ipfum in nobis, quod
deSpiritufuo dedit nobis.Habitat igitur innobis,&nos
inipfo,per cundcm Spiritum fanâum, qui&inipfo, &
in nobiscft. Quò etiam illudpertinet, Qui non habct Rom. s. v.
Spiritum Chrifti,hicnon cftcius, Chriftiauté cffccosin
tcllexitApoftolus: quifuntvcra&viua Chriftimcmbra.
X v I.

conclu/io, Effentialem effe,pérque/olum spiritum chri.

/fi, & fidem no/fram feri hanc com
Iium&7iomem.

His ergoatquealijsfimilibus teftimonijsSacrarum

litcrarumadduâi, nondubitamus, quin Chriftus & cius
Apoftoli fignificare nobis voluerint, communioncm
quam fidelcs omnes tam parui quam magni habemus
cum Chrifto,adcóquecum eius carne&fanguine,vcram
ac realem effe:& tamen nonalia fieriratione, quàm nc
xu & viSpiritusfanài. Acproinde,licct arcanafit& my
fteriorum plenaacfpiritualis, quia fit pcr Spiritum &fi
dcm: non dcbere tamen nos dubitare,quin propter cun
dcm Spiritum, tam vcra & cffentialisfit, quàm quae cft
inter virum & vxorcm,invnam carnem adglutinatos:in
terfundamentum &lapidcsfupcrædificatos:interarbo
rcm & ramos: inter vitcm & palmitcs: denique intcr
- I 5
 ~e p E v E RA
mcmbra & caput, ligamentis & neruisconnexa, & eo
dcm animo viucntia, atquc operantia: vt nulla maior
hac fieri poßit cumipfoChrifto, dum fumus in hac car
ne mortali, coniun&tio.
X v II.
confirmatio/ententiae ab aliofimili, &exip/a
philofophia.
Certè fi vna & cadem anima in omnibuseffct ho
minibus: efficeret, vtinnumerabiles perfonae, vnustan
tùm effent homo: Quemadmodum & de vna eademq;
cffentiain tribus perfonis diuinisexiftcnte,Theologicö
cludunt, idcò vnum tantùm cffe Deum. ld verò multò
ctiam clarius apparet effe verum: fiilli multi homincs
vnum tantùm haberent caput,cuicffentannexi,&à quo
vno haberent motum, Quid mirum igitur, quod Spi
ritus Sanétus in omnibus pijs vnus atque idem, qui & in
Chrifto exiftens, ita realitcr nos cum illo copulet, vt
vnum fimus cum co,&internoscorpus:imò vnusnouus
homo, omnesinipfo capite Chrifto: nam ijsduobus re
fpe&ibus, vnius fcilicct fpirituspcr quem, & vnius capi
eph.*, 14. tis, cui, omnes annexi fumus: Paulusdixit, omncsfidc
lcsvnum effc hominem nouum.
X VIII.

Ex vniomecum chrißo, beneficiorum mortà & re/ùr

reäioni, eius participationem im
mos deriuari.

Exhac verò cum Chriftoxeivwvia,(equitur& pendet

participatio beneficiorum eius,falutífqucinipfiuscarne
& fanguinc nobis partae ac refidentis, vt enim palmites
fuccum à vite haurire non poffunt, nequcmcmbra à ca
pitc,
 di S p e N s A t i o N e. **

pite, neque lapidesviuià fundamcnto,nifireapfe connc.

xafipt cum fuo fundamento, cum capite, cum arborc,
cum vite, &inillis mancant: ficncque nos à Chrifto ca
pite noftro, fundamento, arbore, vite, nifireuera fimus
per Spiritumfanâumilliinfiti,atq; inillo maneamus:fa
&ti caro de carnecius,& offa cx offibuseius:vtfumma no
bisiniuria fiat, fiquisdicat, idconosvcramcarnis&fan
guinis participationcm ncgarc,& participationem dun
taxat donorum ac beneficiorum eius afferere: quia non
ad mittimus, cumneq; poffimusadmittere,verum Chri
fti corpus pcr noflrum osrealitcr tranfircin noftra cor
pora. Quafi verò quæ fit pcr Spiritum fanétum &fidem,
nonfit veraatquc cffentialis communio: cùm nihil ma
gisarélè diuerfas fubftantias & naturas in vnum conjun
gere poffit, quàm Spiritus fan&us: Quemadmodum in
in carnationc Filij Dei videmus: & in hominiscreatio
ne, cxanima & corpore compofiti. Certè fivcra &falu
taris non effet illa, quae pcrfolum fpiritum, & perfidem
fit, cum carnc&fanguineChrifti, xelwayfa, nifi ctiam pcr
os tranfeat in corpora noftra : malè confultum fuiffet à
Chriftofuae Ecclefiae. Proinde&inreceptionc foliusEu
angel
que ij,
mad &inf
mod ufce
um ptio nc Bapt
a
de prim tcftaifmi ,
turcand
Iohacm fieri
nnes : &volui t:
dc fc- 1 Ioh. i, 3.
cunda Apoftolus, De vcra igitur communionc cum 1Cor.i
- 2.i?
-i-....1
-

Chriftoingenere, cóquc dcdifpenfationc falutisacvitae,

quæ in Chriftocft,haec noftracftconfcffio.
XIX.
Errores.

Improbamus igitur coium errorem, qui pcr opus

vt vocant, operatiabfqucfidc,&abfquevera cum Chri
ftovnitione,doccnt rcmiflìoné peccatorum, falutémq;
homini
 DE E V A N G E L I o.
hominibus eommunicari: corum verò damnamus bfam.
phemiam, qui id per opera à Dco non mandata, fedat,
hominibuscxcogitata, plenâque fuperftitionum&ido.
lolatriae fieri contcndunt: nec non & eorum, qui mini.
fterium vcrbi nihili facientes, docent, falutem perinde
finc, atquecumauditionc verbi &facramentorùm pcr
ceptione communicari: multò verò magiscos,quiôon.
tendunt, omnes tam infidelium quam fidelium paren
tum infantcsinvtcrismatcrnis, bencficijChrifti pártici.
pes fieri.
CA PVT XIII.

DE EVANGELIO, DE Q yE
legis per Euangelium ab
rogatione.
Cùm Euangelium inprimis, & deinde etiam faera.
menta,Baptifmus& Cœna,cxternafint organa, per quae
lcgitimè adminiftrata, RedcmtornofterDómiíïíôï
Chriftus,gratiam redemtionis, rcmiffionémque pccca
torum mundo offerre ac difpenfàre, fefe nobis cleétis,
virtute fui Spiritus communicare, nófque viciffimfibi
incorporare, cóq; falutis&vitæ, quamii, ipfo habemus, |
reapfe participes efficerefolituseft: idcircà, quae etiam
deijsnoftrafitfides,brcuiter,&fimpliciter, EcclcfiaeDei
explicare ftuduimus,
I.

Euangelium quia;;.
De Euangelio igitur, iuxta fignificationem in Ec
clcfiarcceptam vfitatámque crcdiíus, nihiiaiììçìïë,
quàm
 pE E v A N G E L I O. 7*
quam doârinam de Chrifto coeleftem; per Chriftum i
pf«m. Apoftolófque predicatam,& in librisnouiTefta
imenti cömprchcfitam, optimum lætiflimúmque nun
tium mundo afferentem: nempe, humanum gentis per
mortem IefuChrifti, vnigenitiFilijDei,redemtum cffe:
ita vt cunaishominibus,modò refipifcant,&credantin
Iefum Chriftum, parata fit omnium peccatorum gratui- Mat. 3. 2.
tare nimio, falus, vitäque æterna. Qua de caufa meritò
vocatur ab ApoftoloEuangelium falutis noftræ. Eph. i, /;.
1 I.

Euangelium per propheta promiffùm , /edper 4po

/olosjublicatumfuiffe-.
Etfi enim myfterium hoc iam inde ab initio mundi
reuelatum fuit Patribus, déquehoclocuti funt Prophe
tæ : tamcn quodilli prædicarunt; promiffiones potius
fuerunt Euangelicae, illæque inter Iudæosretentæ, quàm
Euangeliumipfum, quod omnibus gentibus erat publi
Έά,Τcum vaticinati fint de re futura, non autcm
rem iam præfentcm , aut præteritam annuntiarint: vt r,„ , ,
Ἀρσίστις docct ad Romanos, & Petrus inepiftolapri-ÂÃÄ.
«orc.
III.

tam patresper fidempromifionib* de chriffo Redem.

lorepr.ffitam fèruatosfuiffe; quàm mos qui
credimus Euangelio.
Interim non dubitamus, quin tam Patres, promif
fionibusillis Euangelicis deventuro Chrifto &caput (et
pentis contrituro, crcdcnt£§; feruati fint: quàm etiam
nos per fidem, Euangelio,Chriftum iam veniffe, mun
auniquc rcdcmiííe, nuntianti, praeftitam, £;uamur:
K
v*
 74 pE E v A N G E r.io,
Fam. * 3. Apoftolusabundè docet, cùm alibitum ad Romanos de
********* Abrahamo.&ad Hebræos,dealijs omnibus: vtfumma fit
blafphemia, dicere, Patribus res tantùm terrenas fuiffe
promiffas, talcfq; pcrceptasabillisfuiffe,nonautemcoe
lcftcs,remiffioncm pcccatorum&vitamæterna m.Quod
ram, i,i6,
en im no bi s cf tE ua ng el iu m pr op ri èa cc ep tu m: hoc illis
fuerunt Euangelicae promiffiones: potcntiafcilicct Dci,
adfalutem omnicredenti.
I V.
IDo&frimam Euangeljad/ab/?amtiam quod attimet, vetu/7j^
fimam effe atque*ternam.
Vnde etiam intelligimus, do&rinam Euangelij,ad
fubftantiam quod attinet, minimè nouam effe,fcd vctu
ftiffimam,iamindeàconditoorbe patribusprædicatam:
«potum.6. vt, non immerito Iohanncsvocarit Euangelium, Euan
geliumætcrnum.
V.
Euangeljpartes, quot &qua.
Tria porrò funt Euangelij capita, quæ à nobisexi
guntur, vt praeftemus: Poenitentia in Deum, Fides in Ic
4**** fum Chriftum, &ftudiumfcruandi quæcunque manda
Marc.l.4. uit Chriftus.
Matt. 2s. V I.
••.
Explicatio/ perioris/£mtemtia.
Euangelium enim proponcnsnobisChriftum cum
t9tagratia&mifericordiaDci,cumexpiationcacrcmif
fione peccatorum, cum tota deniqucfalute&vita æter
na inipfopofita: haectria tantùm requirit. Primùm,vt
ferio dolore totius vitae malè aëtæ affeéti,cupiamuscxa
nimo mentemnobis,eóq;omncs affeétus inobfequium
voluntatis diuinæ à Dcoimmutariacinnouari,atqueid
vt fiat.
 DE E V A N G E l i o. 75

vt fiat, prccibus pctamus, & opcram dcmus: Deinde,vt

vera fide Chriftum cum toto eius thcfauro amplc
êtentes, ccrtò & fine vlla hæfitationc crcdamus, omnia
peccata exgratia&mifericordiaDei, propter folú Chri
ftum, inperpctuum condonari, nos ingratiam receptos
effc,fa&ófqueDeifilios, & hæredes vitæ æternae: Poftre
mò,vt ita dcgratuitaaeternaq;falute, propter Chriftum
perfuafi, deinceps id dcmus operam, vt quæcunque no
bis mandauitChriftus, caferuemus,adgloriam Dei, & in
falutem proximi: fidenosfemper comitantevfquc infi
nem, qua credamus, quidquid etiam in hac noua obe
dientia delinquimus,aut peccamus, id totum nobispro
ptcr Chriftumnonimputari: contràverò, perfcéta Chri
ftiobediëtia,iuftitia,&fan&itate nobisimputata, imper
feôtam noftram obedientiam perfici,&inconfpcétu Dci
pro pcrfeétiffima accipi ac rcputari: Ad tria autcm, o
mnia Chriftimandata referuntur, nimirum vt abnegata
impietate, & fecularibusdcfiderijs:fobriè,(quoad nos:) ri,.,.,..
iufìè(quoad proximum)& piè(quoadDeum)viuamus
in hoc feculo: exfpc&antes beatam fpem & aduentum
gloriae magniDei. Hanc crcdimus fummam cffecorum,
quæ à nobis exigit Chriftus fuaEuangelica doâtrina: có
qucillosvcrè effe Euangelicos,veréqueChriftianos, qui
in horumftudium feriò incumbunt.
Vi i.

.guibus potißìmum im rebus differat Euam

gelium à Leg<-.
Atq; etiam exhis, quæ di&afunt, apparet nosnon
confundcreLegem cum Euangelio. Tamctfi enim fate- exors.
mur tam Legis quàm Euangelij autorem effe Deum, &
tam illam cffc pcrfcfanâam,iuflä&bonam,quàm ctiam Rom.7, u.
K z
 *6 dE E V A N G E L 1 o.

Euangelium: Credimus tamen non paruum difcrimen

cffcinter vtrumque: Non folum quia illa folis Ifraëlitis
fuit tradita, Euangelium autem ad omnesetiam Gentcs
pertinet: necfolùm, quiailla temporariafuit, ad Chri
ftumvfqucduntaxat duratura, Euangelium autem æter
mum cft: ncc folùm, quia illa pcr Mofen tradita ac per
Prophetascxplicata fuit, Euangelium autem per Chri
ftum allatum, & per Apoftolos toti orbi publicatum:
verùm etiam,idqueinprimis propter hascaufas: Primò,
Quia legis materia, tantùm funt mädata, additis irreuo
cabilibus malediétionibus, fi vel minimain parte ea vio
lentur. Habet quidem & promiffiones, non folùm ter
renarum, verùm etiam æternarum benediétionum:fed
omnes cum conditione perfeétiflimæ obcdientiae,nullas
autcm gratuitas. At verò Euangelium propriè felix cft
nuntium, Chriftum Redemtorem,peccaragratisrcmit
tentem,&feruantem,gratisetiam proponens: nihilque
à nobisexigensadfalutem confcqucndam, nifi veram in
Chriftofidé,quae fine pœnitentia, fincq; ftudiofàcicndæ
voluntatisdiuinæ,ideft,viuendifobriè,iuflè & piè,vtfu
prà explicatum cft, effe non poteft, Deinde, quia lex,
quod exigebat, non praeftabat: neque enim vires præbc
bat, quibusferuaripofíet, eóque inefficax fuit, &litcra
occidens, minifträq; iræ & mortis, peccatum magisirri
tans, quam tollens: Euangelium autem, quodcxigit, il
ludctiam praeftat, cóquc & quod offert,illud etiam rci
pfa nobis communicat: quatenusfcilicet Spiritusfan
&tus perillud efficaxeftincle&tis, ad prædicationcm Eu
angelij: excitans in illisveram fidem, qua Chriftum ob
latumapprehendant,&cumillofalutem æternam.Fidcs
*m*** enim exauditu Euangelij: obedientia autcm non eft ex
auditulcgis. Quoniam Spiritus fanâusad auditionem
lcgis,
 D E E V A N G E L I o. 77

Iegis, neminivires præbebat,quibusillam feruareponet.

quemadmodum ad auditum Euangelij, fidem ineleâis
excitat. Qua de caufa,ficut Lcx, litera occidens vocata
eft: ficEuangelium fpiritus viuificansappellatur: cóque
verum &efficax eft organum adfalutem omnicredenti,
Vnde ctiam fequitur tertia differentia: quod, fcilicet,
lex non infcribebaturin cordibus, fed tantùm in tabulis
infcripta manebat,eóque hominesnon mutabat: At ve
ro Euangelií,incordibuselectorü infcribitur perspiri
tum fan&um,cóquc&illa immutat & renouat, nempe
quoniam organum cftSpiritusfanái ad nos fanâifican : Cor.3. i*
*
dcs & fcruandos,
v III.
£uangelio partim to/i,partim monto/i legem
A/e/is.
Exijs, quæ diximus,liquidòctiam apparet, quæ no»
ftrafit fidcsdcabrogationeLegis pcrEuangelium. Crc
dimus primùm, Euangelio, quatenusomnia, quæ invc
teri Teftamcnto figuratè præmonftrabant Chriflum, ea
omnia annuntiat in hocIcfu (vt fupra capite 11. diëtum
cft) impleta fuiffe: Legem de ceremonijs,facrificijs,tIeo
tóque extern oc ul tu Mo fa ic o, fi mp li ci te ra br og at am ef
doceri: iuxtaillud Apoftoli: omnia hæc fuiffe vfque ad Heb. 9. io.
tempus corrc&ionis impofita: &illud, Legem quidem Iob, i, 17.
fuiffe per Mofen datam, fcd vcritatem fuiffe per Iefum
Chriftum fa&am. Deinde, quatenus Euangelium orga
num Spiritus fanâi cft, quo nos inferimur & vnimur
Chrifto, & rcdcmtionisfálutifquefimus participcs: (vt
fupra cap.XII. diâum cft,) catenusLegem quoqueMo
ralcm, ad malcdiâioncm aduerfus trianfgrefforcs quod
attinct,pcr EuangeliüChrifti,abrogar <!-- iuxta
3
 *8 p e E v A N G E l 1 o.
«•m. s. i. illud Apoftoli, Nihil damnationis eft ijs, qui funt in
Chrifto Iefu: cuiusreifignum eft, quod ijnonfecundum
carnem ambulant,fed fecundum Spiritum.Cæterú qua
tenus Euangelij do&rinaexigit poenitentiam,totiusque
vitæ fan&itatem,& vt fobriè, iuftè, & piè viuamus: cate
nusetiam legem non tollit demoribus. Tota enim con
fentanea cft cum do&rina Euangelij de vitijs vitandis,&
virtutibus pcrfequendis. Poftremò, quatcnusetiâ Chri
ftusfuo Euágelio nullasfuftulit leges politicas apud gen
tes, cum lege naturae non pugnantcs:Idcircò legesquo
que politicas populo Ifraëlitico traditas, cuique Magi
ftratuiliberum effe fentimus, illasin fuam ciuitatem im
ducere,illifq;,quibusaequioresnullg funt,fuosregere po
pulos. Quarcfumma fit iniuria Euangelio Chrifti,fiquis
illo Refpub. turbari& euertidicat.*Hæc noftra eft de Eu
angelio IcfuChriftifidcs.
IX.
Errores.
Damnamusigitur Antinomos,& quicunq;legêMo
ralem improbant,eámq; è fuisEcclefijs, quafiEuangelio
contrariam,autad Chriftianos nihil pertinent& cijciunt:
eófque improbant Magiftratus, quipolitica Mofis prae
cepta,infuasinducere ciuitates,pro tua viriliconantur.
CA PVT XIV.
D E S A C R A M E N T IS NO
ui Teftamcnti.
Quoniam Deus, ad xeivwvia, illam cum Chrifto,
in qua falutis participatio confiftit tota, pcrficiendam,
voluit non folùm verbo Euangelij per fe folo, vcrùm
ctiam cxternis ad id accommodatis &verboadiunétis
fignis,
 D e s Ac RAM. N ov f TEST. 7»
fignis, exquibus duobus conftat Sacramentum • abuti:
idcircò poft confeßionem de Euangelionoftram, adij
cimus eåm etiam, quæ de Sacramentiscft,brcuem); P**
fpicuam,& cum Saéris litcris, primifqucfidei Chriftianæ
principijs, confentaneam.
I.

sacramenti momime quidimtelligamus.

Nouimus, facramentum propriè facrum effciura
mentum, feu promiffionem, vtrinque, hoc eft, inter
Deum & popuium faétam: non fimpliciter, fed facrisri
tibus ac ceremonijs conftabilitam : Quemadmodum
maniā infacramento circumcifionis intcr Deum %
Abrahamii apparuit: &inter Chriftum & nos in Bapti
fmo,quifucceíïit Circumcifioni. Itafacram£tum'P'°
tota iaAaione, fiue Baptifmi, fiue Coenæ Dominis*
apud Patrcsfcpefumitur:in qua,præcedit vtrinque pro
mifìo, ritibüs externis ac fymbolis, adcóque fanguinc
Chrifti,fanae confirmata. Cæterum poftea per awsxba
…, facramëti nomineintcllexerunt folosritus, feufym
$ola, Jjita verbo. Atque haec altera fignificatio obti
nuit in Ecclefia. Nos ităque Sacramentum iuxta '°°°
ptam in Ecclcfia fignificationem,vocamus,^°° verbum
íolum, nec cleméntum folum, fcd Elemcntum fimul
cum verbo Euangelij, cx Chrifti infìitutione, coniun
&um,aquam,vel panem aut vinum; iuxta illud Augu.
{tiini: Accedit verôumadclcmcntú,&fitfacramcntum*
II.
sacramenta quarummam rer*^fimt
facramenta.
Quia verò omne sacramcntú,alicuiusreieftfacra
naentú:haiicrcmeftcdicimus id, quod verbum Fu*£*
gelij
 so de S A C R A M E NTIS
gelijßgnißcat: nimirum, gratiam Deiin Chrifto,ve! po
tiusChriftumipfum, cum gratia&faluteinipfopofita.
Hunc enim infumma proponit Euangelium: & ad huius
xevayay, ficut verbum, fic etiam facramcnta, inftituta
funt, noftráfque mentcs fua fignificationc adducunt:
cóque, quod foris exhibetur, fignum eius dicimuscffe.
quod intus percipiendum proponitur: & quod forisagi
tur, fymbolum eius, quodintusiaanimisnoftrisSpiritus
fanëtusopcratur.
1 II.

.guibus partibus con/fet Sacramentum.

Ex ijs quoque intelligimus, quibufnam partibus
propriè conftct Sacramentum, verbo fcilicet & cxtcrno
fymbolo:fedcum relationcadremperilla fignificatam,
ac repræfentatâ, & cuiusfunt Sacramentum. Rcs cnim,
cuius aliquideftfacramentum: ipfum Sacramentum,aut
pars facramcnti cffe non poteft: cum omne facramcn
tum, alterius rei à fe diucrfae fit facramentum. Interim
rem ipfamâ Sacramentofimpliciternonfeparamus: nc
queinficiamur, quin apudPatrcs, & alios plerofque do
&os&piosviros, in nominefacramenti,rcsquoqueipfâ,
cuiusaliquideftfacramentum,comprehendatur: qucm
admodum nomine Baptifmi, non folùm extcrnaaquae
ablutio cum vcrbointelligitur, verum etiam ipfafimul
interna confcientiæ à peccatis purgatio ac regeneratio
continetur. ProindcilludIreneidi&umdeEuchariftia,
cam conftare terrenare fimul & coelefti amplc&timur:
neque nos ab huiufmodi locutionibus, cum de facra
mentisloquimur, abftinerefolemus: verùm hoc fenfu,
no n quòd propriè pars fit facramenti,cum fit potiusid,
adcuiusparticipationcmnosadducuntfacramcnta:fed
-
quod
 novi rest amenti. s,
quod ad eam, Sacramentum myfticam habeat relatio.
ncm: & huius relationis nexu, res terrena cum rccoclcfti
copulatafit. Et ita conciliamus multorum do&orum
virorum, atque ctiam Patrum di&a: quae diuerfum ali
quid fonare videntur, cùm tamen eadem fit omnium &
vbique fcntentia: plcrifque omnibus, facramenta fim.
pliciter vocantibusfigna, figuras, fymbola,typos,antity
pa, formas,figilla,{ìgnacula, cercmonias, vifibilia verba,
&alijsfimilibusnominibus: Alijs ea conflarc cx rcter
rena &coelefti dicentibus: quod quomodo intelligcn
dum fit, modò declarauimus: omnibusautem fæpenu
merò facramenta,nominibus earum rerum,quarum funt
facramcnta, iuxta confuetudinem facrarum literarum,
appellantibus: cùm tamen omncs, in facramentis, hæc
tria intellexerint,profefljqucfint:Verbum,Symbolaver
boaddita,& Rcs, quarum illa funt fymbola.
i v.

cauß, cur verbo Euangelj addi/gma externa ve

luerit Dominus, & cur verba vifibi.
Iia vocemur.
credimus etiam, & ingenuè confitemur, vifibilia
I figna cx Deiinftitutionc,verbofuiffcaddita, addcndäq;
| cfre,adampliorem firmiorémque verbi inanimisnoftris
confirmationem:cumidem etiamfitfinis, cur confcri
ptislitcris,& tcftamentisfigillaapponi folita fint vbiquc
&apud omnesgentes. Quæ etiam caufa cft, cur externa
&fubfcnfum cadentia fymbola,appellentur ab Augufti
noverba vifibilia: quia nimirumadhocinftituta,&vcra
boaddita funt,vt faciant, quod&verbum facit:hoceft,
vt, quod vcrbum auribus fignificat, hocidem figna ocu
lis alijsquc fcnfibus repraefcntcnt : cóquc verbum con
L.
 *- pE s A c RAM ENTIS
firmcnt & promiffiones Dei: Acficut verbo excitaturfi
-*-. lc. desinanimisnoftris: fic ctiam externis Symbolis, ceufi
gillisobfignetur,vehcmcntius confirmetur,&augcatur:
Et deniq;,vt,ficut verbum, ficctiam facra fymbola orga
nafintfpiritusSan&i, quibusinxevoyiay cum Chriftoad
ducamür,aut in ea coalefcamus. Totum autem hoc à
Deoinftitutumcffeproptcrinfirmitatë noftram&igno
rantiam, fideiq;noftræ imbecillitatem: vt canonfolum
verbo, fedctiä vifibilibusfignisfublcuetur: quapropriè
fit,vt Chriftumamplc&amur,inq;illo coalcfcamus:om
nino non dubitamus.

V.
vbi mom recitantur verba infitutionù, ibi mullum effe
sacramemtum : eo% extra v/um mileffe, muß
quod/imtfùa matura.
Sicut verò credimus,fignaaddivcrbo,nonadfuper
ftitioncm, fedadmaiorem fidcinoftræ confirmationem:
ficetiáverbuminSacramentorú adminiftratione ita nö
adincantationcm,fcdad fidem excitandä ncceffariú cfTc
confitemur:vt,vbinö ficrccitantur vcrbainftitutionis,
vtaudiantur,&intelligátur, quò excitari fidcspofIit:ibi
facramentum verum efíenegemus:eoq;cxtralegitimum,
vfum,fymbola non effe facramenta,fcd tantùm id, quod
fuafunt natura,& præterea nihil,affirmemus. Perfolum
enim verbiifymbola,à profano vfuadfacrütransferútur:
id quod multivocant confecrari&fanétificari:& care fi
untelfacramenta, iuxta illud Auguftini, Acccdit vcrbum
ementum,&fitfacramcntum,acceditautcm: vtin
ad
telligatur,& crcdatur.
v i.
sacramemtamom effefimplices te/ra/,mudiue/gma.
Itaq;
 Novi TestAMENti, s;
Itaq; crcdimus, figna etiam Sacramentalia non cffc
fimplicestefferas,qugnosabalijspopulis omnibus, àve
ra Ecclefia alienis,tantùm difcernât:aut quæ nobisChri
ftianæ tantùm focietatisfymbolafint : aut etiam quibus
fid& noftram publicè profiteamur, agamusq; gratias pro
beneficioredemtionis:fed effeorgana,per quæ,duma&i
onesbcncficiaq;Chriftinobisreprgfentätur,in memori
am rcuocantur, promifliofies obfignantur, fidesq; exci
tatur:fpiritusquoque Sanctus Cbrifto nos inferit, infi
tos feruat: & coalefcere magisac magis in vnum cü illo,
in dicscfficit:idq;, quò maioriin Deum fide,ardentiore
in proximum caritate, noftrique mortificatione donati
vitam vitæ Chrifti,quoad ciusfieri poteft, fimilem,inlae
titia& gaudio fpirituali traducamus: donec tandem cú
ipfo in cœlo, fan&iffimè fcliciffimcq;, infcmpitcrnum
viuamus.
V II.
2ualiaffnt Sacramenta Noui Faederu. aoa
confifëimuí etiam cum Auguftino, Sacramentaà?;?;.
Chrifto nobis tradita, effe numero pauca,fa&ufacilima, cap.».
& intelleâu auguftiffima:Numcro pauca, quiaduotan
rum,Baptifmú & Coenam: Fa&u facilima, quia nihil vcl
in Baptifmo,vel in Coena cft,quod non poffit facilè prg
ftari &rccipi nihil moleftum, nihil iniucundum, aut ab
humanis moribusalienum,intelleétu dcniqueauguftif,
fima quia etfires, quæ videntur, vilesfint: quæ tamcn fi
gnificantur, quæue mcnticogitandæ & confidcrandæ &
intclligendæ proponuntur, auguftiffimæ funt, coelcftcs,
diu.næ, ad æternamfalutem pertincntes.
V III.

Aa dignam sacramentorum perceptismemintelligen

tia & fide opus eff©.
…
 s+ pe sacr AM eNtIS
Vnde etiam intelligimus, Sacramentaad dignam
fui pcrceptionem, mcntis aâioncm atquc attentio
nem, & fidem à nobis exigere: qua, quid per illafignifi
cetur & cxhibcatur, intelligamus,& mcnte fide affeéta
„.,.„ apprchcndamus: ficut & Chriftusdocet, cum de Coena
, car. m. ait: Hocfacitcin mei recordationem: Et Apoftolus hgc
-*- Chrifti vcrba perpendcns,abundè explicat. Quò fpcétat
& illud, Surfum corda. Res enim auguftae, coelcftes, ac
diuinae, mcntc intclligendæ, &fidc pcrcipicndæ propo
nuntur.

IX.
Aem/acramentipropomiommibu/èriô, licet momommer
eam verèpercipiamt,/edtantum ele&fi
fideles.
MEtfi verò non omncs accedunt ad Sacramentorum
perccptionem cum fideverâque intelligcntia:attamcn,
ficut fymbola omnibus Chriftum profitentibus exhi
bcntur, fic etiam credimns res per facramenta fignifica
tas, feriò omnibusà Chrifto offerri: cóque proptcr infi
delitatcm fymbola tantùm fufcipientium,nihil de facra
mentorum integritate detrahi:quippcquae à fola pcndct
Chriftiinftitutione,verborúmque illius vcritate.
X.
Dum admiwi/7ramtur sacramenta,spiritum chri/ieff.
•acem effeim/ide/ibus: eôqueip/os mo»/olùm ffm
Bolapcrcipere,/eare etiamßgnificata
participar«-.
Ccterum licet in omnibus hominibus, quibus Sa
cramenta difpcnfantur, non fit efficax Spiritus Chrifti,
ficut ncquc dum prædicaturvcrbum,idqucipforum cul
pa,quòd
 novi testamenti. *;
pa, quòd non adferant intelligentiam &fidem: in ipfis
tamen clc&is fidclibus cfficacem eum effe credimus:
quatenusillosfidc cxauditu verbi donatos,& ex pcrcc
ptione fàcramentorum in ea magis ac magis confirma
tos, in Chrifti xeivww/wadducit,aut in ea coalefcerefacit:
cóque iftos & verè à peccatis in Baptifmo lauari atquc
purgarivifanguinisChrifti:& inCoena vcra Chrifticar
ncvefci, veróquc fanguinc potari confitcmur.
XI.
chrjfum & autorem effe, & verum diffen/ìto.
rem/acramentorum.
Vnum verò facramcntorum,ficntautor&, fic etiana
verum difpcnfatorem agnofcimus, Dominum noftrum
lefum Chriftum: quiextcrna quidemfymbola permini
ftros homincs difpenfat, fed rem facramcntorum pro
priè & verè efficicntcripfe perfefeuper fuum Spiritum
communicat: quemadmodum & IohanncsBaptifta di. Mur.; m.
ccbar,fcquidem baptizareaqua, Chriftum autem Spiri
tu. Ac proinde Gcut nemini hominum licct noua infti
tu crefacramcnta:fic ctiam ncmo gloriari potcft, feverè
& propriè aut confcientias à peccatis purgare, aut vero
corpore & fànguine Chrifti pafccrc:fcd tantùm (vt lo
«quuntur) minifterialiter.
X i i.

sacramenta, vitj »iwj/rorum faelibus mom

comramimari.
Si verò Chriftusfolus, veruscft fàcramentorum non
autor tantùm,fed etiam difpcnfator:facilè intclligimus,
vitijs miniftrorum, quorum opera ille vtitur, facramcn
taalijsfidclibusnoncontaminari: quinca dignefumcre,
L }
 *« pe sAc RAM ENTIS
tur. .**
& rei perfacramcntafignificatæ atque oblatae participes
nda mundis:& Chriftuspcr
ficri poßint.Omnia enim mfiude
£•# i. 17, fidcm habitatim cordibus lium,cumfuisthefauris.

X t i i.
gratiam nom effe sacramentis affigatam.
Exijfdem ctiam fundamentis, confirmamur in rc
cepta à pijs omnibusfententia, Gratiam Dei facramen
tisnonailigari:ita,vt quiearecipit gratiam quoq;,idcft,
rem perfacramenta fignificatam & oblatam, eum perci
pere neceffe fit, tamctfi fide deftituatur: quafi cxoperc
-mur, i6.i6.
(vtvocant)operato,rem facramëti confequiquis poffit.
Nonenim Chriftusfimpliciter dicit,Qui Baptizatusfue
.«.*.*.ij. ritisfaluuserit,fcd præmifit, Qui crcdiderit.EtSimonil
le Magus Baptifmi Sacramentum fufcepit: ncque ta
men rem Baptifmi confecutus eft: cum adhuc (tefte Pe
tro)infelle peccatorum effetamariffimo,& nexu iniqui
tatis, diabolicæq; malitiæ implicitus:eoq; parsillinon
cffet in regno Chrifti.Multi quoque (vt ait Auguftinus)
cdunt panem Domini,(ed non pancm Dominum. Sicut
cnimremiffionis peccatorum, quam Euangeliü annun
tiat, participes non fiunt, quicunque illudaudiunt, nifi
eos poeniteat malèa£tae vitae,& crcdantin Chriftum: fic
ncq;carum rerum,quæ per facramenta repraefentantur,&
offeruntur,compotcsfiunt,quiaca percipiunt:nifiaccc
dat vera pocnitentia &fidcs.
XIV.
Indignitate/amentium,sacramentorum vim mom
te//i mec imfirmari.
Ncq; tam& ob id tollimusvel infirmamus vim facra
mentorúinditáq; ipfisà Dcoefficaciam, quam fatemur
minimè ab indignitate vel miniftrantium vcl fumcn
tium
 novi testamm Nti. 87
tium,fcdà fide & virtute ChriftiSacramentorum inftitu
torispendere. Sicut enim Euangelium pcrfcfuamfem
perrctinct:& fignificationcm, licet non abomnibusin
telligatur: &vim caexhibendi, quæ offert,quamuisnon
omneseorum fiant participes, ficctiam facramenta,vcr
bavifibilia,eodemfehabent modo:nempe,vtficut illud
perfc femper potentiaDcieftadfaluté,fedreipfa nonni
ficredcnti:ficetiam Sacramcnta efficaciafcmpcrfintor.
ganaSpiritusSan&iadfalutcm,vtut hanc efficacitatem
non percipiant nifi verè credentes.Qua decaufa Apofto-i.cor......
linon verétur omnes,quibaptizatifunt, vocarefanétos,
renatos,iuftos, quamuis norint inter illos multosfuiffe
hypocritas.Significabant enim talibus fermonibus indi
tam à Deo facramétisefficaciam,& quidilla effcciffe crc
dendum fit,nififortè noftra hypocrifisimpedimétofue
rit.Quo fenfufiquis dicat etiam, quicunquc pancm Do
mini,cdunt ipfiusquoq; corporisDomini participesfie
ri, id cft, pcrvim Sacramenti aut per eius autorem & di
ftributorem non ftare, quin participantes facramento,
rei quoq; pcrilludfignificatæ & oblatæ participes:talcm
locutionem improbare non pofTemus: modò tales cti
amadderentur explicationes, quibus populierudirétur,
falfaeq;iamdudum conceptæ opiniones dcopercopera
to,illorum animiscximcrcntur. -

X V.
Interfigna &res,vmiemem effé/acramentalem,&
quamam illa fit.
Licet etiidicamus, Remfacramcntorú facramëtis
alligatam aut in ipfis inclufam non effe nempc vcl phy
ficè, vellocaliter,vel corporaliter, aut ctiâ nexu obliga
tionis, quafiDcusfimpliciter omnib. facramcntafumë.
tibus,vtvtfidc carcant, restamenipfaspromifcrit, ita vt
cas
 ** de sacramentis
eas,impoenitentibus etiam & incrcdulis communicare
tcncatùr: non idcircò tamen omnem tollimusreifigna
tae cum fignis copulationem,& nexum.Sacramcntalem
enim agnofcimus& cöfitemur: hoc eft, talem vnionem,
quae conueniat facramcntis,cum rebusfacramcntorum.
Haec autem facramentalis vnio, in myftica quadam fa
cráqucrclationcconfiftit: quatenus fcilicet figna, resfi
gnificantacpcrcipiendasofferunt:& respcrfigna fignifi
cantur, atquc exhibentur percipiendae: non fecusatque
vnioeftintcrverbú fignificansatque exhibens,&interres
per verbum fignificatas atque exhibitas, Pendet autem
tàm illa facramentorum, quàm haec verbi, cum rebus i
pfis coniunétio, à voluntate confilióque Deiinftituto
vis: quicum inftituit Euangelij prædicationem &admi
nßrationem facramcntorum, hoc confilio inftituir,
quodiam explicatum eft:& vtnos, audientes verbum,&
fpe&antes percipicntéfque figna, flatim oculos mentis
ad resper illa fignatasattollamus: & oblatas, fidei mani
bus percipiamus: Chriftöquc, quem illa prædicant, &
fua fignificatione ceu digito monftrant, reipfavniamur.
Sicut igitur noftricum Chriftoconiunétio,tota myfterij
plcna c£t, vt Ephef. y, docet Apoftolus: ficctiam vnio
nem tàm verbi, quàm fàcramentorum, cum rebus, qua
rum funt figna& facramenta, myfticam fpiritualémquc
cffc fentimus,
X v i.
Sacramentorum definitio.
Sacramenta igitur,vt multa pauciscompleátamur,
iudicamus effeexterna &(ub fenfum cadentia figna: vcr
boEuangelij, propternoftramignorantiam&infirmita
tem, fideique noftrae vchcmcntius excitandae &confir
mandae gratia,{ecundum Chrifti inftitutioncm,addita:
quibus
 novi testamenti. *•
quibusadveramrealémque cum Chrifto,adeóquecum
cius carne&fanguine xeuvavizy, ac proinde adeorum bo
norum,quae in Chrifto funt, & quæ perverbum atq;fym
bolafignificantur&offeruntur,participationem,omncs
quidem homines fcriò vocantur, Eleáiautcmacfideles
pcrfpiritum Sanâumintusin animistrahentem, reipfa
adducuntur:vt Chriftoincorporati,corpustandem toti
us Ecclefiae praefinitum à Patre, compleant: adlaudem
gloriae gratiæ illius,&adipforum æternamfclicitatcm.
X VII.

sacramentayeterà Te/famemti,quidcummo/fri/
im/umma habuerimtaommune,
DeSacramentisVeterisTeftamenti, non eft quod
nos multa dicamus,cum fint abrogata,nifihocvnum:ni
mirum, quod cum illis Patribusidcmfuerit Deus, cædé
promiffiones,idcm Mcdiator, idem fpiritus regcncrans,
eadem fides&fpes: eadem quoqucadfubftantiam quod
attinet,quae cft Chriftus,illisfuiffefacramenta: vtvt cere
monijs diuerfa fuerintà noftris: præfertim cumineundé
fincm tradita illisfuerint,ipforum, in quem & nobisno
ftra traduntur: nimirum vt in fide Chrifti confirmaren
Apoc. ig.t.
tur,inq; illius xeivwvia coalefcerent, Quò illafpcétant, 1. Cor. io.
Agnusfuit occifusab origine mundi:Item,Omnesbibc- ,
bant decadem Petra,Pctraautem erat Chriftus:&, Chri- hebr.g.s.
ftusheri,hodie,&femper.
X V 1 1 i.

Duo tamtùm effe chri/iama Ecclefie sacramemta.

Duo autem facramenta, quae co nomine propriè
ccnfenda fint,& quæ vniucrfae EcclcfiaeChriftianæ, fem
per communiafuicrunt, agnofcimus Baptifmum & Coc
M.
 so- de sA c RAMEN*tis

nam Domini:quorum vnum proprièadinitium ubiyayia;

cum Chrifto, alterumadincrementum pertinct. Vnde
& vnum Lauacrum regenerationis:alterum, Sacrü con
uiuium & Coena vocatur.
XIX.
Aerrores.

Non poffumus igitur probare eos, qui Sacramen

1 tumibieffe volunt, vbinullum auditur verbum, fed fo
lum fpe&tatur clementum: Neque illos, qui remfacra
mentiâ facramento non diftinguunt: fed perinde in os
z cam venire volunt,atqueetiam facramentale fignum:cú
resfacramcntifitid,quod,fignum fub fenfum cadens,fa
cit in cogitationem venire,non autem in manum velin
os cadere:fedneq;illos, qui in facramentis nihi! confide
3 rant,nifiquæ oculisfubijciuntur:autquiea, tefferastam
tú effe volunt,quibusabalijs populis difcernamur:nudä
ue figna,nonautem organa fpiritus Sanâi, per quæ cffi
caciter in nobis operatur,&in communione Chrifticö
4 firmat.Damnamus verò, quinoua inftituunt Sacramcn
ta, præterea, quae Chriflus inftituit : eófque qui Sacra
5 mentisalligant gratiam Dei, & rcsper facramentafigni
ficatas:itavt omnisquifigna percipit, femper ctiamrem
ipfampcrcipere verè dicatur.
CAPVT XV.
DE B A P T IS M O.
Praeter ea, quæ de Sacramentis in gencrc dixi
mnus, de Baptifmo quoque fpeciatim hæc credimus &
confitcmur,
I.

Baptifmus quid,quaueeius effèâa.

Baptif
 D e B a p t i S M o. »*

Eaptifmus primum Noui Focderis facramentum Matt. zs.

eft: quocum omnes, qui vel poenitcntiam peccatorum *.
profeffi, fidem etiam in Chriftum, adcoq; in Deum Pa
trcm, Filium, & fpiritum Sanctum profitentur, vel fal
tem propter parentum pietatcmadfoedus pertinere cre- '°*^**
duntur: tum maximè illi, qui verè ad foedus pertinent, t
Chrifto,tanquam ciiam pcrfpiritumfanâum incorpo. ?;
rati,obfignantur: vt non fint ámpliusfuiiuris,fcd illius, '*"**
per quem in foederis focietatem, coq; in vnum corpus
cum eo fanétisq; omnibus, & in omniumfpiritualium
coeleftiumque bonorum participationem, afcitieffedi- Eph. t. 12.
cuntur:perhunc Baptifmum, tanquam lauacrum rege- Eph.j.z4.
ncrationis, à peccatis vifanguinis Chrifti, mundati, & Apocal.;.
cum Chrifto confepultiinmortem: vt quemadmodum Tit. s. y.
iilc refurrexit à mortuis per gratiam Patris, fic & nosin Rem *.*.
nouitate vitaeambulemus: Vndc&facramentum poeni-******•
tentiæ in rcmiffionem peccatorum,facramentum fidei,
fymbolum foederis, Lauacrum regenerationis, Ablu
tio pcccatorum , Sacramentum nouae vitae appellari
confucuit.

Prim Baptifmiimßlü Eleáis haberelorum fòlogmom aqua

fòlùm,fed & ffiritu baptizari.
Etfi verò hæc omnia de Baptifmo prædicétur,vercq;
ilfitanquam organo fpiritusSan&iadhaecefficienda,at
tribuantur,cóquc & omnesquibaptizantur,talcs fieri &
cfTe, facramentaliter verè dicantur: reipfa tamen, non
nifi in eleétis, fpiritu Chriftidonatis, implericrcdimus:
cum ijetiam foii verè credant, veréqucad Chriftum, &
ad myfticum eius corpuspertineant: Ac proinde,omncs
quidem aqua baptizari , folos autem clcétos, fpiri
tu : & omnes fignum accipcrc, non autem omncs rci
M z
 »* to E B A p T i S M o.

pcr Baptifmum fignificatg & oblatæ,fcdduntaxat ele&os

ficri participes.
III.

Integrum Baptifmi Sacramentum quibus

tomffetpartibus.
Credimusautem,adintcgrumfacramentum Baptif
mi conftituendum, caduofufficere, quæ Chriflusinfti
tuit,nempe,fimplex elementum aquæ, qua hominestin
gantur,fiue per immerfioncm,fiucpcrafpcrfionem:& il
lam vcrborum formam, qua Chriftus baptizari docuit,
in nominc fcilicet Patris,& Filij,&fpiritusSan&ti: nequc
aut alia verborum forma vfos fuiffe Apoftolos, aut ali
* quidaliudaquaeadicciffe,perfuafumhabcmus.
I V.

Etiam infantesfidelium baptixamdos effe.

Crcdimuscum tota etiam vctcri Ecclefia, adfacra.
mentum Baptifmi,admittendoseffe,nonfolùm adultos,
qui poenitentiam peccatorum profeffi, fidcm etiam in
Chriftum profitentur : verum etiam ipforum infantcs,
n.cor.z.iae cum ad foedus pertinere omnino ccnfendi fint, diccnte
Apoftolo, Filiosfidelium fan&oseffe:praefertim cú nul
libi Chriftusmutauerit mandatum Deifa&um Abrahae,
* dc obfignandisfigno foederis,ipfisctiam fidelium liberis:
„„,.„, imò dixerit,finite paruulosvcnireadme,quòdtalium fit
*-*. rcgnum coelorum.
V.
.guatemuim Ecclefia meceffarius fit Bapti/mu, & quate
mus tuig, ad/alutem.
Credimus Baptifmum in Ecclefia omnino necet.
farium cffc,täquam facramcntumà Chrifto inftitutum:
&
 de f, A p t is M o. »3
& quo carere Ecclefiavfq;adcò non poteft,vt,vbilocum
non habet, cum poffit, ibi Ecclefiam Chriftinonagno
fcamus, Cuiqucautem ad fàlutcm ita neceffariumcffe
fentimus:vt,fiquistamen propter dcfeétum miniflri,nö
autem ex contemtu,hincaqua non tin&tus, decedat, non
cum propterea damnari,aeternöue exitioinuolui, creda
mus. Pueri enim fidclium ideò fcruantur, quia infoedcrc
Dci funt&fan&i:adultiautcm, quia vcra fidc in Chriftû
credunt,qug certè contcmtum mandatorum Chriftifcr
renon poteft.
v i.
Baptifmum /emel ritè//íeptum, momeff?
repetendum.
Crcdimus praeterea, ficut Circumcifio in carnefe
meltantùm fiebat:fic Baptifmumaquæ, qui Circumci col.
fionifucceifit,(emelritèaclegitimèfufceptum, non effe
demuòrcpctcndum Ritèautemaclegitimèadminiftrari
intelligimus, cum doârina primùm præcedit Euangelij,
iuxta Chriftiinftitutioncm,de vero Dco,& Chrifto,eiuf
que officio:& dcinde aqua homincs baptizantur idq; à
lcgitimo miniftro in nominc Patris, & Filij, & fpiritus
San&iNam Chriftusetiam femcltantùm mortuuscft,&
fepultus:nosvero in eiusmortcmbaptizamur,&cumil, Rom.6. ..
loconfepultifumus pcr Baptifmum. NequcApoftolile
guntur quempiam vnquamrcbaptizaffc:nifiPauluscos, *; f.

quiritè baptizatinonfuerant.
vi i.

£^» Rapti^nieffe perpetuam.

Etfi verò ad facramentum Baptifmi femel tantùm
acceditur:credimus tamen,rem huius facramenti,eiusę;
vimacft& perpetuam: hoccft,ipfam in ch'u; infitio
3
 94 d e b a p t i s M o.
ncm, coq; & bcneficiorum eius participationem, ablu
tionem peccatorum,&regcncrationem, quæ indicsma
Eph. f. 26. gisacmagis perfpiritum fan&um perficitur. Apoftolus
27. çnim ait,Chriftum Ecclefiam mundare lauacroaquæ, in
vcrbo:vt eam fibifjftat gloriofam,& fine macula. Et fan
vish, i, 7. guis eius emundat ( quotidie) ab omni pcccato. Ac
proindefidelibus,facramcntofemel fufcepto contentis,
quotidiè illius memoriam cffe refricandam: &, inqucm
nam baptizati fimus, quidue per BaptifmumàDeofimus.
confecuti, & quid viciffim Deo ipfi promiferimus, ani
mo repetendam effe fentimus: quò & in fidc magis ac
magis confirmemur inq; xowayfa cum Chrifto coalefca
mus, & noftrifaciendi officijftudiofioresfiamus. Ncquc
enim Baptifmusinrcmiffioncm duntaxat vel Originalis
pcccati, vel præteritorum delictorum confertur: fcdin
omnium totiusque vitæ: quemadmodum etiam cxtra
άio ex aquis, fignum eft nouae vitae, non vnius diei,fed
totiustcmporisnoftri:diccntc Apoftolo, Confepultifu
rom.4.,. ■*'** (femper) eum illo per Baptifmum in mortem vt
ficut Chriftus refurrexit à mortuis per gloriam Patris,
fic & nos in nouitate vitae (pcrpetuò) ambulemus. A
qua cxterna feme!ablutifuimus: fedfanguisChrifti per
pctuusfiuuiuscft nosà pcccatis quotidicabluens, atquc
mundans.

v III.

perque/%am debeat mimjfrari3aptifmu».

Crcdimusetiam, perillosadminiftrandum effefà
Amatth.2s. crum Baptifmum: per quos etiam Euangelium prædica
tp, 2*. tur. Chriftus enim, quibus dixerat, Euntes in vniuer
fum mundum praedicate Euangclium: ijfdcm etiam di
xit, Baptizantcs cos in nomine Patris, & Filij, &fpiri
tus
 de e A p T i S M o. *s

tus Sanáti : docentcs cos feruare, quæcunque manda.

uivobis.
IX.
errores.

Damnamusergò tam veteres,quàm nouashxrcfes,

quae contrafanam doârinam de Baptifmo fparfaevnquá
fuerunt Scleucum&Hermiam,quiin igncbaptizabant:
Cerdonianos & Marcionitas, quialia verborum forma
vtcbantur,quàm quæ præfcriptafuit à Chrifto:&inalte
riusDeinomen, quàm innomen Patris,Filij, & fpiritus
Sanéti:Quiitem baptizarunt in nomen Iohannis, vclal
teriushominis: Cataphryges, quibaptizabant etiämor
tuos:cum Donatiftisetiam Anabaptiftas, quiadfcacce
dentes rebaptizant: qui item infantcs baptizandos ne
gant: Eosetiam, quiverumeffeBaptifmuminficiantur,
nifiaccedant exorcifmi,fputum,fal,&alizabhominibus
excogitatæ ceremoniae.
CA PVT XVI.

DE C OE N A D O M IN I.
Ex ijs, quae tum de xowwiz cum Chrifto, tum dc
ycrbo Euangelij,deSacramëtisingencre,dcq; Baptifmo
diximus: facilè, quae ctiam noftrafit fides dc CœnaDo
mini,intclligi potcft.
I.
cema sacramemtum, orgamam effe ffiritus Samäi ad
xgwwyiay cum Chri/fo, & cum Ecclefia
promouendum.
Crcdimus
 •q. d e c oE NA d o M IN i.

Credimus igitur, Sacramentum Coenæ effe non'fo

lùm teftimonium noftræ cum Chrifto adeóque cum
eiuscarnc & fanguinc, & cum tota Ecclcfia communio
nis: verum etiam organum fpiritus fan&ti, ad candem
.cor.re i6 confirmandam acpromouendam:dicente Apoftolo,Pa
nis,quem frangimus,nonnc communio cft corporis Do
mini? Panisbenediétifraétionemacfumtionë,commu
nionem vocat corporis Domini : quoniam, qui hunc
a&tuali fidein Dominum ipfum, cdunt, in «ewayia, cum
1. Iob, i, 3.
ipfo Domino & cum eius carnc &fanguine coalefcunt:
quemadmodum etiam, qui verbum Apoftolorum fidc
amplcétuntur, communioncm accipiunt cum Apo
ftolis: & communioilla cft cum Patre, & Filio cius lefu
Chrifto.
I I.

confirmatio/ùperiorä/emtemtia.
Sicut enim Baptifma, organum cftadhanc vorayia,
incoandam,quia perilludrenafcimurin Chrifto:ficCor.
na ad eam pcrficiendam inftituta cft:quia in ea alimur |
carnc&fanguinc Chrifti,vt adolefcamusinipfo:diccntc | I.

1. cor. iz. Apoftolo,Omnesnosinvnum corpus baptizatoscflc:&

•. omncs vna potione potariinvnum fpiritum.
1 II.

Kowarias cum Chriffo imcrememtum, pracipuum effe

- finem Cæmæ Domimicae.
Sunt &alijfines inftitutæ Coenæ Dominicae:nempe,
vt tum verbis tum fymbolis mortem Chrifti & fangui
ficm ciuspro nobis cffufum rcpraefcntantibusadmoniti,
i.corai, beneficium Redcmtionis ménte rccolamus : dicente
2•. Apoftolo , Quotiefcunque manducatis panem hunc,
mortem Dominiannuntiatis:cóqucfiniscft,vt infide de
remif
 pe c o E NA d o m IN I. •

remifTione pcccatorú confirmemur,infpem bcaterefur

reêtionis nutriamur, gratias illipro tantobcncficioaga
mus, ad poenitentiam excitemur, vtdenique palàm co
ramtota Ecclcfiafoedus initum cum Deo, renouemus.
Scd quoniam hæcomnia eò fpcétant, vt niagis,acmagis
vniamur Chrifto,fiamusque vnum cumipfoillcq; effica
ciuswiuatin nobis, & nosinipfo, fa&tiiamcarocxcarnc Gal.2. ro.
cius,& offa cx offibuseius: idcircò ad huiusvnitionis& Eph. y. 3o.
cömunionis cum Chriftoincrementum, inquo perfici
tur&confummatur falus noftra,Coenam cumprimisin
ftitutam effe,nondubitamus. Quòctiamfpeétat panis&
vinum,aliméta corporis: vt proccrtiffimohabcamus,id
effe animis noflris alendis, & in vita fuftentandis, car
nem & fanguinem Chrifti, quodcftpanis&vinum cor
poribus.
I v.

Pamâ cur corpus chryfi appe/atufit.

Vndcctiam intelligimus,curChriftuspancm hunc
yocaritcorpusfuum:nempe,nonideò,quodaut propriè
| fit illius verum corpus,aut quodineo cönclufumifittalc
| corPusaut etiam,quodnudumfitfignum corporisipfius
pro nobisfraâi & mortui:fedquod illius fit Sacramen.
tum, (facramenta enim, ait Auguftinus nomina earum
rcrum fumunt, quarum funt facramenta) coq, & orga
num,fit fpiritusSan&i, ad verum corpus Chrifti nobis
communicandum, nosq; in cius communione confir
£mandos. Qucmadmodumcandem ob caufam Apofto*
lus quoque Baptifmum vocauit non fignum regefierati
onis.fcdlauacrum ipfum regenerationis: nimifum quo
niam pcrhoclauacrumaquæ in verbo,tanquam perido.
suam organum, Chrifluscfficacitate fuifpiritus,nosin. Eph. f.16.
tcrmc lauat,purgat,regcncrat. T~*
. . ….*&**.
**aars.
f*if*ui**;;ex
 DE CoENA D o M 1 N 1,
V.

ferum &/w£//amtiale corpus cbriff, a.pamepradicari.

Sed impropriè, & figurarçu.
Quare non dubitamus,quin in verbisCoenæ verum
& naturale corpus Chrifti,dc pane predicetur:praefertim,
cum explicationisctiam caufaaddatur, Quod pro vobis
traditur: ita,vtveriffimè dicatur Paniseft CorpusChrifti
vcrum illud videlicet,quod pro nobis traditumcft: Sed
hoc impropriè ac figuratè : cum reuera panis pro nobis
£raditusnonfit:fcd
facramentum.
CorpusChriftivcrum,cuius paniscft
VI.

corpus Chriffimom effeimpamerealiter&propria.

Hinc etiam confirmamur in fcntentia: ficut panis
non cft propriè ipfum Chrifti corpus, fedciusfacramen.
tum: fic etiam corpusChriftinonefTercaliter,& propriè
in pane.lnfacramentiscnimres,quariifunt fácrimeììì.
reapfe inclufae non funt, quamuisillatú rerú nomina fu.
amant: quemadmodum de Baptifmorcscflexrracontro.
ucrfiam : in quo nemo incluáit fanguinem Chrifti, quo
abluimur à peccaris: aut ipfam regenerationem, Nam
ncque in vcrbo Euangelijinclufaîuntia realiter, quae
per ipfum annuntiantur. Sunt autem, facramenta, ver
|
bavifibilia. Scd ncqueChriftusdixis, Corpus meum eft
in hoc,id eß, in pané: fed longè diuerfalocutione, nem.
pe, Hor,ideft, hic paniseftcorpus meum. Quodfieun.
dem quiseffe fenfum contcndat: confequetur,fi in pane
eft realiter corpusChrifti,etiam panem realiter, propriè,
ac fubflantialiter effe corpus Chrifti. Quod fi hoc im
Pium cftdiccre : ncqucalicrum piè dici poffe,fentimus,
Sacra
 bE coe NA D o MINI. o»

Sacra mentaliter tamen incffe, co fenfu, quo & in vcrbo

Euangelijineffc dicimus remiffionem pecca torum, &
falutcm acvitam, quam annuntiat & offert: n on irficia
mur. Verùm, cum huiufccmodi locutiones, trahi à vul
gofoleant adfuperftitionem: omnino ab illi sabftincn
dum, & fimplicibus facrarum literarum loc uticnibus
vtendum cfTe, iudicamus.
vi i.

ia cam mom/3lum ßmbola,/èdip/a etiam res figmjf.

cata ajfribui.
Hoc verò apud nos extra controuerfiam pofitum
eß: licet corpus&fanguis Domininon fint, hoc eft,non
exiftant fuafubftantia,acrcipfa& propriè in pane & vino,
fed in coclo:cum ipfatamenpanis&viai diftributione,i
pfam etiam vcram carnem edendam, & fanguincm po
tandum,verè omnibus offerri: non quidcuu fimplicitcr,
fed quatenus&illainmortcmtradita cft pr onobis,&illc
effufuseftinremiffionem peccatorum noftrorum. Ma- -

nifeftacnim funtverba Chriftiapud Iohan nem,decdcn. loh. **.

da carncfua,& bibendo fuofanguine, fi quisvelit vitam
in fe habere: & Apoftoli, confentancè cu m Chrifti vcr
bis, dicentis: Qui edit panem &bibit poc ulum Domini*c****
indignè,eum reiim fiericorporis(veri) & fanguinis Do
mini. Ncque dubitamus, quin Chriftu s, ficut apcrtè
iufferat cdi panem : fic etiam mox fubde ndo, Hoc cft
corpus meum, tacitè iufferit illudcdi,non minus, quàm
pancm,fcd fuo quodqucmodo.
V 1 1 I.

zYpm mifiàfidelibus verè edi veram chriffi

•4ra/em.

N 2
 * do- D E C O E NA D o M 1 N i.
Cæterùm licet omnibusedenda offeratur caro Chri
ftiinCoena: à folis tamcn vcrè fidclibus verè cdi credi
mus:tum, quia jjfolicommunionem iam habent cum
Chrifto adeoq; cum cius carnc&fanguine,rcliquiautem
nonhabent, neque etiam pancmfumendo, illius fiunt
participes:tum, quiaijfoliSpiritum habent Chrifti, cu
iusfolius virtute caro Chriftivcrè communicatur: tum
ctiam, quiafoliveram adferunt fidcm,citraquam iilave
rèpercipi,cdiq;non poteft. Nam neque Chriftusverum
fuum corpus verè & reipfa exhibet cdcndum, nifiiilis,
quinon minus verè credunt, illud pro fe traditum effc
in mortem &fanguinemfufum inremifìonem pcccato
rumfuorum, quàm vcrbaillaeflcvcra, Hoc s 5r cor
Pv s m- w m.

IX. -

Hypocritas,corpus chrjfiedere sacramentaliter.

Interim non inficiamur,quin hypocritæ etiam,ve
ra&iuftificante fidedeftituti, accipicndo cdendoq; pa
nem, tanquam facramentum corporis Domini: ipfum
quoqueverum Chrifti corpus ederedicipoffint,nempc
facramcntaliter,nonautem ver&&reipfa:quemadmodú
& Apoftolus omnes Corinthios,quiaqua baptizatifue
-Cor.a.ii.
rant,aitfuiffe fan&ificatos,iuftificatos,nempcfacramen
* taliter,vtfuprà declarauimus: quanquam non omncsvc
rè talcsfuerint cffcéti.
X. -

Tria comedentium hominum genera:eeff, diuerßs

effe edendi modes.

Inde etiam didicimus, tria cffc hominum genera,

quiin quaeftionem venire pofïunt,ancdât carncm Chri
fti,
 d e c o e Na d o M ] N i. 1o

fti,nécne cdant. Primum corum eft, qui panem fumunt,

vt cibum communcm, non vt facramentum. Jjverum
Chrifticorpusnoncdunt vIlaratione:& verifunt Capcr
naitae, eorumq; comeftio merè carnaliseft.Alijcontrà,
panem non fumunt (non tamen excontemtu) fedEuan
gelio tantùm credunt:horumq;manducatio merè fpiri
tualiseft.Denique funt,qui non contentifide erga Euan
gelium pancm ctiam fumunt:non fimpliciter,veluti pri
mi, vt panem nudum:fcdvtfacramentumcorporisDo
mini: Vndefit, vt etiam facramcntaliter fumere&cderc
dicantur.Verum hoc,cum famâ pijs,quam ab impijshy
pocritis fiat,fcd diucrfa ratione,abvnis perfidcm, abal
teris fine verafide:idcircò etiam dicimus, impios hypo
criras facramentaliter tantùm, piosautem facramenta
£; fimul&veraciteracfpiritualitcr cóque adfalutcm,
•dcre.
XI.
Solaffaeedicorpus Chri/fi verum.
Cum vcrò à folis fidelibus verum Chrifticorpus, nö
folùm facramentaliter, fed etiam verèfumidicimus:in
telligimusilludedi,non ore corporis,fcd mentis&fpiri
tus,fide præditi:idq;peroperam fpiritusSan&ti, cfficaci
ter in nobisoperantis& totum Chriftumnobisapplicá
tis. Eftenim cibusmentis(vtaitCyprianus)nonventris, sem, de
Et caro non prodeft quidquam(vtait Chriftus,& Augu- can.
ftimus exponit)fedfpirituscft,quiviuificat. Et Apoftolus i.cor. i:.
docct,pcrvnum eundemq;Spiritum,omnes nos,tumin Ioh 3 . 6, 63.
vnum corpusbaptizatoscffe, tumvnapotioneinvnum
fpiritum porari. Acfiomnisvera cum Chrifto vnitiofit
perfpiritum San&um, ctiamfi ille fuo corpore mancat
in coelo, nos verò in terra: manducatio quoque codem
fiat modo,nccefTc et Quid enimaliud cftedere, quàm
N 3
 1o- mo e c oe n A d o M i N i.
cibum tibi ad nutrimentum ciuspartis, cui dcftinatur,
debitaratione fumerc & vnire? Caro autcm Chrifti (vt
diaum eft) cibus eft mcntis, nonventris. Neque certè
corpus Chrifti aliter editur, nifiquatenus mortuum e(t
pro nobis,fa&úmque cxfangue, prout verbafonant, fra
àióque panisrepræfentat,&verò etiam, ficut pafcha, o
mnéfquc viâimae edcbantur. Nuncautem corpusviuit,
&carere (anguine non poteft: ficut ne inprima quidem
Coena caruit, mortuumue fuit. Illud igitur propriè in
noftra tranfire corpora,&quidem peros, finc facrilegio
dicere non poffumus. Quorfum etiam, quemadmodum
panis facramentum diftribuitur fine vino, & vinum fine
pane: fic finc fanguine corpus, & finc corpore feorfum
datur in Coena fanguis: nifivtintelligamus, haecfuafub?
ftantia, pröque vt fehabent in coelo, per noftra ora non
tranfire, fed fideli tantùm recordatione per Spiritum
fan&um efficaciter excitata percipi? Nam hoc ctiam i
pfum petijt Dominus, dicendo, Hocfaciteinmcirccor
dationem : nec non dicendo, Hoc eft corpus mcum,
quod pro vobis traditur, Exigebat enim ita loqucndo,
fidem.qua hoc crederent,&credendocdercnt:ideft: fibi
in cibum vitàmque animæ applicarent. Quare illosvc
rè,nonautem per imaginationem edere carnem Chrifti,
perfuafum habcmus: qui crcdendo, illam pro fuorum
pcccatorum expiatione traditam cffc in mortem: cam
ctiam pro tali facrificio, fidelimcnteamplcétnntur, fi
biquc applicant. Ac qui ita cdunt corpus Chrifti, vt
mortuum : eos, eidem iam viucnti & viuificanti, non
dubitamus magis ac magisadglutinari,iuxta promif
iwh. *, y£. fionem Chrifti, qui primo dixit,Qgicdit car
nem meam, pofteafubiecit, in mc
manet & cgo inco.
- XII.
 d e- C o E NA D o M iN i.

XII.

pecorporali manducatione opimionem, tamquam

vamam & imutilem, mom effe admit
femdam.
Cùm porrò modushicedendicarnem Chrifti,nem
peper fidem, & certusfitacfalutaris: alterverò,quofin
gitur edi ore corporis, è facris litcris demonftrari non
poffit:atqucvtprobabiliteraliquidfortè dcillodicatur,
ncccffariustamennonfit,aut etiam animæ aliquidcon
ducat, fecum verò multa in Ecclcfiam inuehat mala,
portentofashaercfes, idolomanias,idololatrias, turbas,
fchifmata, Ecclefiarum diffipationem: religionem de
nique Chriftianam infidelibus deridendam praebeat ;
Credimus, pietatem poftulare, vt omnes manducatio
nc, quae in Coena fit per Spiritum acfidcm, contcnti,de
altero modo mcfinamusfoliciti: fedco valere iuffo, ca
ritatcmfratcrnam, pacémque, inquem etiam finem im
ftitutaeftCoena, fan&è colamus. Neque enim ad extre
mum alio fenfu concedi illa locutio poffct: quàm quo
etiam quae audiendo per auresverbo, intelligimus,canos
auribus haufiffe dicere folemus. Sed in religionem
Chriftianam phrafes à facrisliterisalienas, praefcrtim ve
rò, quae non modoinutiles,fedctiam pernitiof* funt,im
ducendasnon effe,omnino fentimus.
XIII.

Peram effepr*/£ntiam carnis chrifiim carma:

fedffiritualem,
Exijs verò, quae tum de vcra vnione, tum de vera
manducatione diximus: facilè perfpici potcft, quid de
vera etiã præfentia crcdcndumfit.Credimus itáq; ficum
Chrifto,adcóq; cum cius carnc & fanguinc vcrè & reapfc
vnimur:
 *o4- pE c οE N A d o M 1 N i.
vnimur,&,fi reueracdimuscarnem ciusac bibimusfan
guinem:cundcm etiam Chriftumnonfolum fuadcitate,
fcdcarnc quoq;&fanguine præfentcm effe illis, qui vniti
cum illo fünt,quiq; illiusedunt carncm,&fanguinem bi
bunt. Quid enim magis praefens tibi cffe potcft, quàm
id, quod verè edis & bibis, & cui fubftantia coniun&us
estua,quodque viciffimtibi copulatum eftfua:& à quo,
tanquamà capite,inte,tanquam in mcmbrum, vita fuit
atque motus?
XIV.

gualù vmio e/?& mamducatio:talem effe pra/entiam

nimirum ffiritualem.
Sedficut tam vnio,quàm manducatiò pcrfpiritum
fit,acperfidem : ficctiam præfentiam non nifi fpiritua
lem cffe,&inhominibusfpirituDeiacfidc praeditis, fic
ri, credimusatque didicimus:Ac proinde illam nulla lo
corum,quantumuis magna diftantia,impcdiri poffc.
X V.

Rem aliquam eatemufieriprafèntem, velabfentem:qua

tenus percipitur,velmompercipitur.
- Ncquc cnim locorum aut propinquitas, aut lon
ginquitas vt aliquares praefens fit Wei,abfens efficit fed
suus rei Participatio, vel non participátio. Sol certè,
$!*■ui$piaximofpatijinterualloànobisdiflct: praefcns
tam£n dicitur, &verè dicitur effe noflris oculis, çum ii.
liusfimus participes: contrà abfens, cum aurôôáìs
aug. ad Rubibus, autadalterum hemifphaerium proféáê mo
vol. Epi3. bis,non confpicitur : Cæco prorfus homini nunquam
col. iw.
praefens,eft illius lux, etiamfi in ipfius oculos maxiiiein
currat:quemadmodum &furdomagnusMufice concen
tyis
 de c oe N a D o M Ini. *e;

tus: & imperito, orationis intclligentia, Deus quoquc

proculabimpijscffe dicitur, quiafide abipfisnon pcrci
pitur: cumtamcn fua effentia non proculabfitabvno
quoque noftrum.In ipfo enim vivimus,mouemur,&fu
mus. Quatenusergòaliqua resvelpercipiturà nobis, vc!
non peFcipitur,fiue τά9 g**ìxà,fiucfenfibus,fiuemente,
fiue alia rationc : catenus ctiam praefcns effe dicitur vc!
abfcns.
X VI.

Qgemam prae/enti eâ nobismegemtur,& qu*

admittamfar.
Quarclicetimprobemus, aut mutata panisfubft*
tia,autinnihilum redaéta, fuccedere incius locumvcrá
Chrifti carnem,&itaficripraefentem,vtfubaccidentibus
panislatitet vcra fubftantia corporisChrifti:licct etiam
ncgemuscarnemChriftirealiter,& fuafubftantiapraefen
item cffe in pane,qui nullam cum illa habet vnioncm,ni
fifacramentalem,quaeinmyfticarelationefundataeft:li
cet etiam inficiemur, præfentem effe impijs, qui cum
Chrifto xoiyawiw illam fpiritualem non habcnt,neq;car
nem illius verè dicipoffuntcomedere:licet quoqucnon
admittamustalem corporis Chrifti præfentiam, qua fi
cut in prima Coena, ipfis Apoftolisvifibiliafpe&u erat
in menfa prcens:fic nuncfidelibus fit coràm interris {cd
inuifibili,& fenfibusimperceptibili modo tempore coc
nae, quòd hoc non folùm cum natura corporis Chrifti,
fed cú Scripturisapertè pugnct: deniq; licet deteftcmur
praefentiam,quanönuliifingunt carnem Chrifti,fuafub
ftantia, vbiq; realiter exiftere:talcm tamen crcdimus&
agnofcimus præfentiam, quæ non minus effentialis cft,
propterres, quae verèfunt nobis præfentes(quippe, qua
rum reipfa participcs fimus) quàm fpiritualis proptcr
 tcq. dE c oe N A d o M 1 N i.
res, quae verè funtnobispraefentes(quippe, quarum rci
pfa participesfimus) quam fpiritualis propter modum,
quo præfentesfiunt&reuera communicantur. Quine
tiam minimè diffitemur, carnem Chriftipraefcntcm cffe
in pane, &fanguinem invino: fednonalio modo,quàm
quo ctiam, quidquid verbo Euangelij annuntiatur & of
fertur,idipfumineopraefenscffe,& contineri, dicere cö
fueuimus:quando ctiam facramcnta verba funtvifibilia;
& omnis rcs fignata, in fuo figno, aliquo modoincft, &
cum illo exhibcrifolct.
Xvii.

Præfentiam corporis chriffiim caema mom ab vbiquitate,

fed à verbi Chriffipendere v.
Vnde &illud conflat, præfentiam corporisChrifti
in Coena, non ab vbiquitate,ficut quidam fomniarunt:
fedabipfa Chriftioratione,opcrantein nobis, quibus fit
praefens, Spiritu fanéto, pcndcre. Apoftoli cnim, fipa
ncmacceptum è manu Chrifticomcdiffent,vcrbiscius,
nempe, Hoc est cor p v s » ev M, non auditis, ncc
fide perceptis: nihil profeáò aliud accepiffent, cdifìènt
uc, quàm panem: vt ad realem præfentiam in panefta
bilicndam, nihil tum cos potuerit iuuare portcntofum,
Deóquc & Ecclefiae eius inuifum dogma3c vbiquitatc,
cx fcholafticisquidem diftinâionibus, fcd contra ipfo
rum ctiam fcholafticorum fentcntiam,hauftum. Atquc
hæc noftra cft de vcra xoivwvia, de vera manducationc,
déq;vcra praefcntia corporis Chrifti fidcs atq; confeffio.
XVI ii.
.Quiritus im Carma celebratione vfùrpandifint,
Pc ritibus & cercmonijs, in celebratione Coenæ
Dominicæ, hoc vnum tantùmdicimuscos maximèpro
bandos
 D e FiDE, spe, Et c a RITA te mo*

bandos effe, qui ad fimplicitatem Apoftolicam quàm

proximè accedunt.
CAPVT XVII.

D E F I D E, S P E, E T.
Caritate.
I.
-*dxowavta, cum chri/fo, eo% ad/a/uti participa
tionem, permeceffariam effe
Fidem.
Ad infitionem in Chrifto faciendam, communio.
némque promouendam,vtitur quidem Spiritus fanâus
externisorganis, verbo Euangelij&Sacramentis: fed ni
fi Fides, qua Chriftum cum eius thefauris nobis obla
tum ample&tamur, in nobis per eundem Spiritum exci
tetur: organa illa nihil, nobis ad falutem prodeffe, con
fitemur: Ac proinde ad vnionem cum Chrifto, bono
rúmque cius participationem, ncccffariam cffe fidem
non dubitamus,
II.

z\gmine Fidei qnidimte/igamus.

Nominc autem Fidei, non humanam quandam
opinioncm, aut perfuafionem dc Dco, & de Chrifto:
fcd donum diuinae fapientiæ atque prudentiae, pcr Spi- Eph.i,t.
ritum fanátum in cordibusnoflris, cxauditu verbi exci
tatum intelligimus: quo cum toti verbo Deiinfacrisli
tcrisreuelato,tum verò maximè Euangelio, lætum nun
tium de redemtione per Chriftum fa&a,affcrcnti,fincc
ro, firmo, & conftanti animo, propter autoritatem lo
quentis Dei, affcnticntcs,Dcum inillo, Deique volun
O z.
 *•* bE F 1 D E. S pre,
tatem, Chrißum Mediatorem, eius&; bcneficia verè in.
tclligimus:ccrtè nouimus:peramanteramplc&imur: fir
maq; fiducia de Deimifericordia, amoreq; erganos im
menfo,conceptaeurninuocamus:ad eum redamandum
accendimur:atque ad fidele obfequiumilli praeftandum,
cumq; bonisoperibus,& caritatis erga proximum offi
cijs glorificandum, infincm vfque vitæ conftanter im
pcllimur.
III.

coufirmatio/ periori/ mtentia.

Phil. i. 2y. Neque enim vera fidescx humano cft ingenio fed
rit. 1. 1. donum Dcicft:ncque donaturomnibus,fcd tantùm cle
At, ig. 4t. £tis: ncque opiniocft,dercbuspromiffis,inccrta, atque
Hebr. u. 1 haefitans fedùrâ;wris, firmaq; & ftabilis rerum promiffa
rum certitudo,& corum quæ non videntur, certiffima
r„„„ comprehenfio.Ncqucnafcitur exauditishumanisratio
nibus,fedexauditu verbiDeiconcipitur &autoritatefo
.Tim.,.;. liusDeiloqucntis&promittentis,nititur.Ncque eft aut
Matth. 3. hypocriticusautfimulatus,affenfus,fedfincerus. Neque
•t. perfuafioefttemporaria,fcdconftans&perpetua: quan
quam fæpe eam noftris peccatislabefaâamus: Ncquccft
rescaeca,aut temeraria,fedfumma fapientia, qua Deum
Ephef.i.*. & Chriftum rcsque diuinas cognofcimus: & Chriftiana
prudentia,quafit, vt cognitione illa Dei non abutamur,
salat.;.«. fed ad verum vfumeam accommodenaus: Nec dcniquc
Max. 2. ao, rcscftmortua:fcdviuapcrquc caritatem cfficax.
IV.

Fidem/aahabereimcrementa.
Etfi vcrò fides Elc&orum nunquam pcnitusexcidit,
%dfcmpcrviuit : nunquamtaacdita perfcäam &con
£um
 c a R i t a t e. me*

fummatam effenouimus, quin quotidie opushabeatin. Lwc.i7. f.

cremento: pro quo & Apoftolirogarunt,&nosfcmpcr Eph. i. 7.
rogandumcffcDcum,confitemur. *.
- v.
cowfjßonem veritativa verafide/ pa
rarinonpoffe.
Credimusetiam, veram fidem non pofTe ingenua
veritatis confcffione, cum opus eft, carere: cum Apo
ftolus dicat,Corde creditur adiuftitiam,oreautem con- ro. •. i»
feflio fit ad falutem: cöque damnamus Libertinos, &
alios huius farinæ homines, qui putant fibiliberum cf.
fc, vbiuis locorum, & apud quofuis homincs vcrita
tem diffimularc,& adquamuis religionemfcfc accom
modare.
v i.

Ex fidem</èiffem.
Credimusetiam, exFidenafcifpcm,&iIlamhuias
effefundamentum, dicentcApoftofo, Fidem effehypo- iieh. n.*
ftafin eorum, quæ fperantur. Ideo enim futurabonafpe
ramus, & pcr patientiam certò cxfpcâamus:quia diui
niscrcdimuspromiffionibus.
v II.

spes quid.
Eftautem spes, donum Dei, quo bona promiffa,
quae nondum habentur, nec videntur,per patientiam cx rom.*.**
Dci mifericordia,& propter foliusChriftimeritum,tam
ccrtò cxfpcâamus,quàm certò etiam crcdimus.
VIII.

spei certitwdo vnde/it.

O 3
 -mo dE f 1 d e, s P e,
Spcscnim Chriftianorú, ficut non cxhumanis pro
fmifìonibusnafcitur:fic neq; humanis meritisalitur,aut
nititur, fedfola diuinarum promiffionum veritate, mul
tismodisconfirmata,& in cordibusnoftrisobfignata:fo
la itcm ciufdcm promittentis Dci cfficaci omnipotcn
tia,tum erga omnes crcdcntes declarata,tum verò maxi
Eph. 1. 10. mè in Chriftopalàm exferta, cum nimirum illum fufci
tauitâ mortuis,&federe fecit infupercæleftibusaddcxtc
ram fuam: fola denique Chriftiin qucm credimus, & in
quofperamus, obcdientia atq;meritis, innixa &fuften
tata: complementum falutis noftrae, rcfurreétionem vi
delicet à mortuis,aduentum glotiae magni Dei ac Serua
torisnoftri IefuChrifti,plenam dcnique coeleftis hæredi
tatis poffeffioncm,ccrto &conftantcr cxfpc&tat.
IX.
Exffdeip/àm quoque m %icaritatem.
Credimus ctiá ex vcra Fide nafciveram Caritatcm:
per quam operatur, & quantum cfficaxfit,rcipfa decla
cal.;, 4. rat: dicente Apoftoloream fidem plurimum in Chrifto
t ioh.4, s. valcre,quæ per Caritatem opcratur: & Iohanneaffirmá
-tc, Eum nondum noffe Dcum,qui non diligit. Itäq; non
I*• *• *• agnofcimusprofiatribuscos,quifidcmia&ant.cumnul
14. la præditi fint caritate.
X.
caritatem domum effe Dei.
Cr ed
*ioh.4.1*. 1are De do
im us au te m, ip fa m qu oq ue Ca ri tatem fingu
i num cffe: quo erga Déum Patrcm, & erga
Chriftum Rcdentorem , rcJamandum & glorifican
dum toto corde afficimur: & ad bencuolcntiam ac be
ncficcntiam tum crga omncshomincs,atq; adcò ctiam
ipfos
 c A R I t a t e. -

ipfos inimicos noftros, tum maximè erga San&tos, in

clinamur, propenfique fimus. Itaque damnamus cos.
qui dicunt, hominem poffe fuis viribus naturalibus
Deum fupcr omnia amare. Dilc&iocnim exDeo cft, ait , ib.,.;.
oh an ncs.
X I.

caritati, veratefimomia.
Neque verò illam credimus vcram&Chriftianam
effe Caritatcm,quae non acccdatad eam naturam, quam
Apoftolusdefcripfit in priori adCorinthios, cap. 13: ni- ver/.,.;.
mirum vt fit patiens: comis: noninuidcat: nonagat per- 6. z.
peram: non infletur:nonagat indecorè: non quaerat qug
fuafunt: non irritetur: non cogitet malum: non gaudeat
iniuftitia,gratuletur autem veritati : omnia fufferat, &
quæ fequuntur.
XII.
caritate, wowwfa, cum chriffo & Eccle
fa foueri,
Credimus vcra Caritate xgiyay/w cum Chrifto, &
cum Ecclcfia vehcmcnter foueri, augeri, & confcruari:
quatenus amor vnitinter fe pcrfonasamantcs&amatas:
cum Iohannes dicat, Qui manctin Caritatc, in Dco ma- nisi...«.
net,& Dcusin co.

CAPVT XVIII.

DE P OE NIT E N T I A.
-

Tametfi hæc omnia, Fidcscum Spc & Caritate, Re

fipifccntia,Iuftificatio,Studiumbonorum oreturæq;;
 it* »e * oe N 1 t E N t 1 a.
a*q;vitæ, reipfafeparariaftinuicem non poffunt: qua
tenústamcnvnum pcndctabalio, catcnusetiam diftin
guenda,&fingulafèorfum, quid fint, quidue efficiant,
çonfideranda eße nouimus: coq; & nobis, quidnam de
fingulisfentiamus, breuiter explicandum effe guximus
acprimùm de pœnitcntia, pcrpctuo& indiuidue fidei
comitc. Licet cnim poftIuftificationem quotidiè per
ficiatur : quia tamen nemo etiam iuftificatur fine poeni
tentia,&huiusinitiumipfam iuftificationcm præccdit:
idcircò de hac prioriloco, quænam noftra fit fidcs, cxpli
carcconftituimus.
I.
Adiu/fificationem,eo%adxowfa» cum Chrjfo,ncceffa
riam effeparaitentiam.
Credimus,adveram iuftiticChrifti participationë,
eôqucad xoiyayiaycum Chrifto, ncccffariam effe pœni
tentiam: quaà peccatis & mundo, mutatione animiac
voluntatisauerfi,adChriftum conuertamur,illiadgluti
nemur, eóquc remiflionë peccatorum in ipfo & exipfo
cöfcquamur, iuftitiaque ipfius & fàn&itate induamur. |
Murc.... Primum cnim, quod prædicauit Iohanncs Baptifta,at
iy. que etiam Chriftus,fuit poenitentiainremiffionem pec
Lac. is. 3. catorum.Et,Nifi(inquit Chriftus)pocnitcntiam cgcritis,
f. omncs fimilitcr pcribitis.
II.
Momimepaemitemtiæ quidimtelligamus.'
Nomine autem poenitentiae, duo potißimùm intel!i
gimus, primùm, Serium dolorem, veramque triftitiam
de pcccatisaduerfus Deum admiffis:idq; non tam metu
pocnae, peccato debitae, quàm propter ipfumDcumfum
mum bonum, noftrumque conditorcm&Patrcmà no
bi*
 p E p oe N i t E N t IA, mis
bis cffcnfum: & deinde,veram mcntisaccordis, confilij
acvoluntatis, adeóque totiusvitae mutationem. Hanc
enim partem,quae propriè vocaturâ Chrifto,Refipifcen
tia, &à ProphetisConuerfioadDeum, cordisquè circii.
cifio, Apoftolus expriore proficifcidocct,vtramqucfi. z cor.x,i.
mulconiungens, cum ait triftitiam, quæ eft fecundum
Deum,cfficercinnobis rcfipifcentiamadfalutem.
III.
Pænitentiam domum effe Dei.
Credimus, Poenitentiamdonum effeDei, exmera
£ius gratia proficifcens, nonautem vllisnoftrismeritis,
aut præparationibus debitum:dicentc Apoftolo,Siquá- * Tiz,*;.
do Deusdctillispœnitentiamadcognofcendamverita
tem,&vtrefipifcantà diabolilaqucis:&Propheta,Con- Ier. 3i, is.
lucrtc mc Domine, & conucrtar.
"i v.
u*apamitemtiam immobüexcitamdam, Deum ordimariè
vti verbo Legü & Euangelj:acproinde vtri
£/jueauditionemim Ecclefiamece^
ßriam eff<_».
Solct autem Dcus ad pœnitentiam in nobis exci
tandam vti ordinariè, tum Legis, peccata noftra detegé
tis, irâmqueDeipatefacientis, explicatione:tum Euan
gelij, remiffioncm peccatorum,&gratiam Dei in Chri
fto monftrantis, prædicatione:quemadmodum cuique
pio viro,quilegit facrasliteras,manifeftumcft. Acpro
inde vtriufqueinEcclefiaexplicationem &auditioncm
ncccffariam cffeiudicamus.
V.
summadarum depaenitentiaadulti, omnibus vbij&
ßmper ad/alutemmeceffària.
P.
 -4 d E p oe N i t e N t 1 a.
Summaigitur noftræ fidei de pocnitentiaomnibus
adultis vbiquc & femper adfalutem neccffaria, haeccft:
Poenitentiam effe mentis accordis mutationem, vcrbo,
tùm Legis, tùm Euangelij, pcrSpiritum fanâum in no
bis cxcitatam: qua peccata noftra omnia, atque adeo
& ipfam naturæ corruptionem, tanquam res cum vo
luntate Dci (vt Lex docct) pugnantes,&quibus(vt Eu
angelium prædicat) expiandis neceffaria fuit mors Filij
Dei: ex animo dolemus: deteftamur: deploramus: &
cum indignatione exfecramur: coràmque Deo confite
mur: & corum veniam ac remiffionem fuppliccs roga
mus: dc cmendationeautcm vitae, perpetuöque inno
centiæ & Chriftianarum virtutumftudio, fedulò cogita*
mus, &incoomnibusdicbusvitae noftrae, nosipfos dili
genter exercemus: ad Deigloriam,&ad Ecclcfiae aedifi.
cationem.
v i.

*wlgata penitemtiapartes, comtritionem, confeßionem

peccatorum,&/âtùfàâionem mom/impli.
citer dammari.

De poenitentiæ partibus,præter eas, quæ explicatæ

funt, non multum difputamus: perfuafi è facris literis,
cam fummatim confiftercinfcria veteris hominis mor.
tificatione, &innoui viuificatione: Quarum prior vim
habet à mortc Chrifti: pofteriorverò ab ciufdem refur.
rc&ione, Spiritufanéto vtramque nobis communican
te: Interim non improbamus fimplicitcr,illam diu in
Scholisreceptam atquc rctentam partium poenitentiæ
diftin&tionem, in contritionem,confeflionem peccato.
rum, & fàtisfaâionem: nimirum, fi ad reguläm facra.
sumlirctarumcxamincntur,&àpijsvctcrisEcclcfiae mo
- ribus
 de p oe Nitentia. 11?
ribus acconfuetudinibus non declinent. Contritionis
enim, confeffionisitidem peccatorum,tùm coram Deo.
tum coram fratre, quem offendimus, tùm etiam coram
tota Ecclcfia, cum expedit : non defunt in facris literis
tcftimonia. Quin etiam, fi quis peccatorum molc, &
pcrplexistentafionibusoppreffus, velit confilium,infti
tutionem, ac confolationem priuatim, vel à miniftro
Ecclefiae, vcl ab aliquo aliofratre in lege Dei exercitato
petcrc: non improbamus. Satisfa&iones itidem Eccle
fiafticas, de quibus apud Tertulliaaum, Cyprianum &
alios, quæ in eo tantùm confiftcbant, vt certum verae
poenitcntiae teflimonium toti Ecclefiæ præberetur, id
quod vocabant f a c * * * P oh n 1 τ Ε Ν τ i a m , non
poffumus damnare. Damnamus verò additas fupcr
ftitiones, confcientiarum carnificinas, & opinioncsim
pias: quibus tantùm non fepclitur beneficium mortis&
fatisfa&ionis 1 e s v C h r 1 s T 1, vnici peccatorum no
ftrorum expiatoris, & ab omni culpa ac poena pcrfcai
Redemtoris.

CA P VT XIX.

DE IVST IFI CATI O N E.

I. i.
gui vera donantur pænitentia,^et etiam viuafide
domara, chry$o ia/eri, & imipß
- iu/fificari.
Hominem contritum corde, fuäq; ex animo dete teß.&.a.
ftantè pcccata, totiufq; malèa&g vitae verè pœnitentcm,
ad Deum verò prorcmiffione peccatorum fufpirantem:pfal. ;;.s
verámquc Chrifti iuftitiam cfurientcm atq; fiticntcm, matt.j. &
- P 2.
 ** dE ivstificatione.
hunc crcdimus, ficut â Spiritu fan&o donatus fuit hac
vcra in Dcum poenitcntia: fic ctiam ab eodem viua in
Chrißum fide donari, Chriftóquc tanquam mcmbrum
abæternoadhocdeftinatum, fuo capitiadglutinari: có
quc & in ipfo, primùm quidem remiffionem peccato
rum confequi, perfeêáque Chriftiiuftitia donari, atque
ita verèiuftum, propter Chriftum,cuiinfituscft,reputa
rom. 8. i. ri,&ab omnireatu abfolui: dicentc Apoftolo, Nihilda
*Cor.i.3o. mnationis effcijs, qui funt in ChriftoIcfu: &
Chriftum
fa£tum nobiscffciuftitiam.
i i.
Qgipropter chrißum,cuiimftueff, iu/fus cenfètur:eum
demiu/litiaetiam inhærente donari.
Crcdimusporrò, quiiam propterChriftum,cuipcr
Spiritumfanâum infituscft,iuftusccnfetur,veréquciu
fuscft,confecutusiamin Chriftorcmiffionem peccato
rum,&imputationem iuftitiæ eius: eundem ftatim etiá
dono iuftitiæ inhærentisaffici, vtnon folùmin Chrifto
capitepcrfeâiffimè & plcniffimèiuftusfit, fed etiamin
feipfo veram habcat iuftitiam, qua fiat Chrifto reipfâ
conformis: quanquam, dum fumus in hac carne, nun
quam eam perfeélam, fednoftra culpa multis peccato
rum fordibuscontaminatamfempcr habemus. De qua
*Ioh. ;.;. .
iuftitiaait Iohannes, Qgifacitiuftitiam,idcft,opcraiu
-fta,iuftuseft. Vtramquè enim hanciuflitiam coniungit
femper Apoftolus, tumadRomanos,tuminalijsEpifto
phil, r. ii. lis, & vtrámque pcr Chriftum donari fidelibus docet:
quemadmodum etiam ad Philippcnfes confirmat: Et
quidem pofteriorem iuftitiam, cuius fru&us manifcfti
" te.:. 2i. fiunt hominibus, ita manifeftumeffe prioris teftimoniú
c*o. dicimus,vtvbihæc dcfidcrctur, ibi ncque priori locum
effc
 de ivstificatione. *

cffe cumfanâis Apoftolisprofiteamur: tantùmabeft,vt

doâtrina de iuftificatione perfolam fidem, peccatorum
remiffioncm&imputationem iuftitiæ Chrifti apprché.
dentcm,frcnalaxcmusimpijshominibus.
1 II.

.guiaiuffitiainharensßmper imperfeäißima eifno/ir

vitio: ideò/3/aiu/fitia chriffimos verè coram
Deoiu/foseffe_».
Confitemur interim, hanc iuftitiam inhaerentem
ita efte noftro vitio impcrfe&am, vtilla Chrifti iuftitia
fola, qua nobisnon imputantur peccata, non folùm ini
tio conucrfionis, cum eximpijsfimus pij, verùmetiam'
poft infinem vfque vitæ verè iuftifiamus coramDco,& 1.
proiuftishaberi poffimus: dicente Dauide,&fubfcrib& É:
te Apoftolo, Beati quorum remiffae funtiniquitates: & f/. Σ
iterum, Non iuftificabitur in confpeótu tuo omnis vi
uens, Itáqucconcludimus, in folaremiffione pcccato
rum &imputationeiuftitiae Chrifti,veramnoftriiuftifi
cationem coram Dco confiftere.
IV.

perfidem percipi, Am quia fit im chri/fo iußificatu:

eóque talemtumcdici, perfidem
iußificari.
Quia verò iuftificationonfit finecognitione&fen
fu, adcóque & affenfuillius, (dc adultis fcrmoeft) qui
iuftificatur,fenfusautemifte,fenfusfideieft:idcircò tum
dcmumiuftificarihomincmdicimuspcrfidem,cum qui
infitus eft Chrifto, is hoc percipicns,proptereaperfua
fum habet, fibiexfolaDcimifericordia,& propterfolam
Chrifti,cuiinfituscft, obcdicntiam, attagem, fa
3
 ia* mo E ivst 1 FICATI o Ne.

crificium,ita remiffa effe peccata,vtab omniculpa & pe

na peccatisdcbita fimpliciter libcratusfit:perfc&tamau
tem Chriftiiuftitiam ita imputari, perfuafumhabcat, vt
propterea vitam æternam non minus fibi deberi, quàm
debebaturChrifto,omninofentiat: cóq; verè exgratia,
& aonfuisopcribuscam deberiintclligat.
X.
comfirmatio/ perioris femtentiæ, & quid fit ho
minem iu/fificari.
rom.4.8.
Primùm cnim, Iuftificare in Sacrisliteris, tam vc
teris quàm noui Teftamcnti, præfertim apud Apofto
'lü, cum de hoc agit negotio, fignificat remittere pccca
ta, cóquc à culpa omni& poenaabfoluere, in gratiam
itemrccipcre,iuftúmque pronuntiare,& proiuftohabc
re:nonquifimpliciter iniuftuscft,fed qui propter impe
tratam remiffioncm peccatorum iniuftus amplius non I
eft. Dcindelicet Dcus, quos in Chrifto, tanquam mem- |
bra in capite, ab æterno elegit in filios, cofdem etiam in I
eodem fempcrChriftopro fuisagnouerit,&fibiin Dilc- |
&ogratosgratisfecerit: quia tamen reapfcnondum fu
musinChrifto,nifipoftquam perSpiritum fanâum, illi
fumusinfiti&incorporati,hocverò nó fit in nobisadul
tis, nifi cum donatifide, Chriftum pro noftraiuftitia a
gnofcimus,&vt talcm ampleâimur: idcircòtumdcmú
nosiuftificari docent Scripturæ, idq; pcrfidem in Chri
ftum, abfq; operibusnoftris, cum totú hoc verafidccrc
dimus,hoceft,cum pcrfuafum habemus,pcccata noftra,
tanquam femel expiata in Chrifto, nobis non amplius
imputari, fed ex gratia Dei, & propter fojum Chriftum
condonari:contràverò,iuftitiam Chrifu..obis,tanquam
*** noftram imputari, & noshac ornatos in confpcäu Dei,
verè
 de ivsti ftcAti o N e. llo

verè iuftosccnferi&efie. Cuiusrei effeâum eóque ma

nifcftum teftimonium eft ipfaincoata, vtantediximus,
& inhaercnsinnobisiuftitia: quæ conftat odio peccati,&
amore iuftitiæ, fludióque bonorum operum.
v i.
comfirmatio, Quiafitfidemos iu/iffcari.
Proinde, cum dicimus,Hominem fidcaut perfidê
iuftificari: minimè intelligimus, fidei virtutem id cffe,
•quo, tanquamforma,vtloquuntur,& veraiuftitia,iufti
ficcmur:aut id, propter quodremiffionem peccatorum
&iuftificationem mcreamur:autid,quod tanquampri
maaliarum virtutum,omniúmq;bonorumoperü caufa
&fons,trahit fccumaliasvirtutes,caritatem, cordis mú
di ti em ,i nt er na mi uf ti ti am ,b on áq ue op er a, qu ib us iu ft i
fi ce mu r: fe dq ui ac cu lu me ne ft ,q uo in tu cn tc si nf pc cu lú
Euangelij, videmus, qualesfimusin Chrifto,exgratuita
Dci bonitate acvoluntate,&propter meritaipfiusChri
fti:& fimul etiam, quia ceu manuseft,quagratiam hanc
Dei,&bencficium Chrifti, in Euangelio nobis monftra
tum, &in perfona Chriftipraeftitum, arripimusatq; am
plectimur:vcl,vt breuius id, quod rescft, dicamus: dici
muriuftificarifide,idcft,remiffione pcccatorú,iuftitiaeq;
| Chriftiimputatione, perfidem apprchenfa:ita, vt fidcs
pro re crcdita feu fide apprchcnfa,accipiatur: quemad Gen.ij. a.
modum & de Abrahamo legimus, Credidit Abraham
Deo,& imputatum eifuit adiuftitiam: nimirú id, quod *

credidit defemincfibipromaifto,idcft,deChriftolscoim
juftitia eft omnium eleétorum verè credentium, filio
rümque, vt fcriptura loquitur,promiflionis.
vi i.
solaffae homimesiu/ ficari. Hinc
 1-o de ivstificatione.

Hincfacilè ctiam intelligitur,quid fit,quodcumfa

crisliteris, & fanâis Patribus femper confeffi fumus, &
conftanter confitemur, nos fola fidc iuftificari. Cum
enim fide coram D E O iuftificari , nihil aliud fit,
quàm remifìone peccatorum, & iuftitia Chrifti, pcr
fidem apprchenfis,iuftumccnfcri: hæcautemfolafitvc
raiuftitia:quando, quidquidinnobiseftinhaerentisiufti
tiæ, &quidquid facimus bonorum operü, tale cft, quod
*^**** iniudiéioDeinon poteftconfiftcre: iuxtaiIlud:Nonin.
tres iniudicium cum feruotuoDomine,quianoniufti
**'** ficabiturinconfpcautuo omnisviuens:&iuxtaiiiû,Si
iniquitatcsobferuauerisDomine, Domine quis fuftine
bit? luculenterapparet, fidem noftram deiuftificatione
perfolamfidem,certiffimam,veriffimámquccffe.
VIII.
z\pmßlùm initio conuerfionis,/èdtoto vitae curriculo ad
mortem v/jue, fola fidemosiu/iffcari.
Hinc ctiam fit,vtnon pofsimusnoncredere, &con.
ftanter confiteri, nos non folùminitio, cum fimuscxin
- iuftisiufti:fed etiam toto deincepsvitae noftrae curriculo,
in finem vfque, folafideinChriftumiuftificari: vt noftra
Mat. 4. iuftitia fit femper ex fidcin fidem. Ncmoeftenim, qui
Pal**. *. quotidiè non peccet: vt opus femper habeamus dicere,
* Cer.t.3o. Dimitte nobis debita noftra: & Provcnia peccatorum
*i***** orabitadte,inquit Dauid,omnisfanâus:&Chriftusnon
femcl,fedfemper iuftitia nobiseft, fan&ificatio, rcdem
tio,&propitiatio propeccatisnoftris.
IX.
Iu/7ificationem perßlam fidem momeffèrem imagima
riam atquefiifitiam.
Nequisverò cxiftimét,imaginariam quandamáno
bisfingiiuftitiam, quæ nihilin nobis habcat fundamen
ti, &
 DE IVSTIFICATIONE. i-.

ti, & cfficacitatis: repctimus, quod antè etiam profeffi

fumus: primum quidcm, fidem, qua dicimus nosiuftifi
cari, fidem effe viuam, & per caritatem efficacem: dein
dc, Dcum nos non iuftificare remiflione peccatorum,
& imputatione iuftitiæ Chrifti, quinctiam nos partici
pes faciatfuae diuincnaturæ,quinrcgencrct,refingat,fan
&tificct, inhaercntciuftitia donct, conforméfquc faciat
imaginiFilijfui: hanc autem incoatam iuftitiam, tefti
monium cffe manifeftum alterius veræ & pcrfe&tae iufti
tiae, quam infolo habemus Chrifto: &ciufdem Spiritus
fan&i nexu vtrámque connc&i,dicente Apoftolo, Non Rom.**
folùm gratiam Dci,fcd ctiam donum ingratia, quae cft
vnius hominis Iefu Chrifti, in multosredundaffe. Vt c
nim non folùm inobedientia Adæ nobis imputata fuit,
fcd etiam naturae cius corruptio innos deriuata cft:ficc
tiam non folùm obcdientia & iuftitia Chrifti nobis,
illi infitis, imputatur, verum etiam fanéta eiusnaturare-: cor5.17
ipfa communicatur, vt nouaefiamus creaturae,iufti&fan- f**. *.
&tiin nobisctiamipfis,feâatorcsbonorum opcrum. ******
X.
Imharemtemiu/fitiam operibus boni, augeri.
Quemadmodum vcrò dicimus, priorem illam iu
| ftitiam opcribus noftris neque deberi neq; incoari,neq;
augeri:fichancaltcram,licct operibusnoftrispraeccden
tibus,non dcbcatur,necincoétur:(omnia enim funt pec
cata, quando operabona non præcedunt iuftificandum,
fcdfequuntur iuftificatum) opcribus tamcn fubfequen
tibus, pietatifquc cxercitijsconferuari promoucri,&au 2 Tim.i.a.
grri, confitemur: docente Apoftolo, dona Dei in nos
coilata, huiufcemodicxercitijs, inflarignis, cxcitari,fo
ueri,nutriri:& dcquoiuftitiæ incrcmcntoait Iohannes: *f***"•
Q_
 1-- de ivsTiFiCATiONE. -

a;.....„ Qui iuftuseft, iuftificetur adhuc. Ac proinde, fide hac

inhærente tantùm fermo fit: non inficiamur, quin exo
peribus bonis, &nontantúm cxfidc,homoiuftificetur,
ideft, magisacmagis fiat iuftus,
XI.
Ia/fitia quae con/fatremißionepeccatorum, &imputatione
iu/fitia chriffi, wom ex operibuspropriè hominem
iußificari: fed iußificatum &iuffum
effe declarari.
Si verò deprioreinterrogemur:refpondemns,Ho
minemex operibusfuisnunquam, femperautem exfola
fide propriè iuftificari:fcd cxoperibustamen, aniuftus
fit, tàm vna,quàm altcra iuftitia,necncfit,declarari: cum
nemo priori iuftitia iuftificctur, quin ctiam pofteriorc
donctur,& vtraque bonisopcribusdcclaretur: Quofcm
fulocutumfuiffc Iacobum, non dubitamus.
XII.
Errores.

Damnamus omnes Pelagianos, qui putarunt, in

fantes concipi fine pcccato: eóque ad fàlutem non o
pushabcrercmiffionc pcccatorum, &bcncficioChrifti;
Illositem, qui doccnt, etiamfi opus fit remiffione pec
catorum: cam tamen poffeimpetrari finc fide in Chri
ftum: Illosquoque, quifcntiunt, etiamfiopusfit fidein
Chriftum eam tamcn non fufficere, fcd opcribus ctiam
noftris, tanquam mcritis, adimpctrandam remiffionem
pcccatorum ncceffarijs, opus effe : maximè verò, qui
hocfieri per impioscultus&fuperftitiones, docuerunt.
Neque illosprobamus, quinonàliaiuftitianos iuftifica
ritradidcrunt, quàm intcrna & inhzrcntc: Scd rurfus
ncquc
 de IvSTIFicATioNE. 1:;

neque illos, qui rcmiffionem pcccatorum abfqueinter

narcnouationc& iuftitia,confiftere poffe putarunt. Da
mnamusetiam cos, quifidedc Chriftohiftorica& quam
Iacobus mortuam vocat, id cft, nullam, cxiftimant, fc
poffe iuftificariatqucferuari. Improbaturnobisquoquc
corum fententia, qui hominem iuftificari, docuerunt,
non remiffione peccatorum, & imputatione iuftitiae
Chrifti, fed ipfa cflentiali, vt vocarunt,iuftitia Chrifti,
nobis rcaliter communicata.

C A PV T XX.

DE L IB E R O R E N A T I H O.
minis arbitrio, viribüfque ad
bonum.
1.
Iu/ficatos in Chriffo, ineo etiam regemerari, vire/%.
ad bonum reciper« ….
Credimus, qui Chrifto infitifunt, eos,ficut in ille
inftificantur, ita in eodcm ctiam regenerari, nouáfquc
fierii creaturas, participationc diuinae illius naturæ : ac
proinde libcrosficri, viréfquead malum vitandum,&ad
bonum pcrfequendú,à Chriftoipfo,tanquam membraà
capite,& ficut palmitesàvitc,accipere: dicente Domi Ioh. *.*
no, Vcrelibcricritis,fiFiliushominisvosliberauerit.Túc
autcm liberamur, cum Chriftoinferimur,& illiusSpiritu
regeneramur: cum dicat etiam Apoftolus, Vbi Spiritus 2 Cor.3,i7
Domini, ibilibertas.
I i.

chryfum in rematâ viuere & operari.

Q_ z
 i:4 de libero RENA*ri
gal.*. *w. Confitemur enim cum Apoftolo, Chriftum in no
I bisexipfiusSpiriturenatis, viuere: neque otiofum viue
re, fcdoperari, tum vt velimus, tum vt pcrficiamus pro
Phil.2.3. fua crga nos bona voluntatc : fuóquc Spiritu auxiliari
R***** infirmîtatibus noftris. -

III.

Ramatum ima&fiomibus etiam adamimalem &humamam.

vitam pertimentibus, praffantius/egerere quàm
mom rematum: eóque magù effe I
liberum.

Ita homo renatus, praeterquàm quòd voluntatem

retinet (ficut ctiam non rcnatus) fcmper ab omni co
a&tione liberam:im omnibuscriama&tionibus,tamada
nimalem, quàm ad humanam vitam pcrtinentibus, in
quibus aliquid homo non renatus valct, multò melius
& præftantiusfegerit, quàm non renatus: cum â Spiritu
fanéto,in ijsetiama&tionibus agatur, mentem illuftran
te, voluntatem & cogitationes regente, a&tioncsdcniq;
exbono fontc,hoceft, ex cordc bono, educente, &ado
ptimum finem, hoc eft, ad gloriam Dci dirigcntc: mo
tcor.io.gr
ncntenosadhocetiam Apoftolo,&dicente, Siuccditis,
fiuebibitis,fiucaliud quidfacitis,omniaingloriam Dei
facite. Acproinde magisetiam libereftinhoca&ionum
genere, quam non renatus: quatenus fcilicet non ita à
fuis concupifcentijsad has aëtiones abripitur,ficut non
renatus: feda&usâ Spiritufanéto, circumfpc&ius, pru
dentius,&religiofiusomnia cogitat,vult,aggrcditur:in
hocfemperintcntus, vt omniaàfefiant adgloriam Dei,
adfalutem fuam, & ad aliquam proximi vtilitatem. Il
Roma.,,, ludenim femperretinet Apoftolicum, Nullus noftrùm
r. 1. fibiipfiviuit,aut fibiipfiimoritur: fcd fiuc viuimus,Do
Immo
 homiNIS A R B I t R i o. 1-s
mino viuimus: fiucmorimur, Domino morimur: fem.
per cnim Domini fumus. Ac proinde fuas a&ioneso.
mnes,diuinæ committit prouidentiae:& cum Iacobo ait, Iaz. -*. if.
vel faltem cogitat, Si Dominus voluerit, hocautillud
faciam, huc aut illuc proficifcar,
I V.
I» virtutibus etiam moralibus comparamdiù liberiorem
effe&fortiorem hominem rematum,
mom remato.

Licet etiam confiteamur, hominem non renatum

auxilio Deifpecialiadiutum, poffemorales virtutes fibi
co mp ar ar e: cr ed im us ta me n, ho cf pe ci al ea ux il iu m lon
gè præftantius effeinrenatis: idqu,c propter præfentiam
Spiritusfànâi,àquoilluminantur reguntur,aguntur:vt Tertul.4
meritò à Patribus demonftratum fuerit aduerfusvanam polo.***
Gcntium ia&tationem, virtutesetiam, quasvocant, mo- £%;';
ralc s, lo ng è s
alia ef fc in Ch ri ft ia ni sh om in ib us ,q uà mf uc - Ζά
rint, efféue poffintininfidclibus: cùm in illis fimulacra Å;
tantùmfuerint virtutum,in vcrisautcmChriftianisverg l.io.c. 2;.
' virtutes. orig. can.
V. cel/.

caedea, quae Dei/ant, &adregnum eiuspertimemt,intel

/igenda, eligenda, pra/famaa, /a/um rematum à
spiritu/ìmàfo, verèi//umimari,
feäi, agi.
Credimus verò, in ijs, quæ ad verum regnum Dei
pertinent, verè intclligendis,cligendis, præftandis,folos
rcnatosita rcgià Spiritu fanéto: vtfolica verè intelligát,
vclint, faciant: cüm dicat Apoftolus, Animalis homo cor.z. i.
non pcrcipit ca, quæ funt Dei, nec potcft pcrcipcrc: dc
Q_ 3
 -- a to E LIB E R o Re NATI

renato autem (ubdat, fpiritualis autcm omnia diiudi

Phil*. 13. cat: & alibi, Deusin nobis operatur vt vclimus&vt pcr
ficiamus.
V i.
rematum mo* ß/um agi à Spiritu /amato, /ed
*iam agere -.
Exijfdem Apoftolicis di&is,alijfque facrarum lite
rarum teftimonijs cdo&ti, confitemur, hominesrenatos
itaagià Spiritutam&to,vt &ipfiagant:& ita in illis Deum
opcrarivelle& perficere,vtipfifintilli,qui velintacper
ficiant. Non enim ftipitesfunt, aut beftiae, fed homines,
praeditimcnte, qua intclligunt:& voluntate,qua volunt,
& qua impcrant alijs animæ & corporisviribus, vt, quae
bona funt,cxfecutioni mandcntur.
vi i.
liberi arbitrj vires im rematâ adhuc effe imfirmas: vt
nouo/e^per Dei auxilio opus habeamus,
nec omnia poßìmus, quae
volumur.
Caeterum, Quia noftriregeneratioincoata tantùm
eft,&nondum perfecta,ita, vt cum antca totieffemusca
ro, nunc conftemus partim Spiritu,&partim carnc, quæ
ctiam aduerfus fcinuicem pugnant, vt non, quæcunquc |
*** ** volumusbona,illa perficcrêpóminus,fed mentcquidcm ]
rom.*.
feru iamu s Legi Dci, carn e áute m legi pecc atis idci rcò
** credimus,id quod & experimur,in renatis, multum ad.
hucremanere feruitutis: multas in mente caligines: in
cgrdeprauitatcs: in omnibusanimae & corpori$faculta
£ìbus, imbecillitates: vt nouo fempcr opùs habeamus
Deiauxilio, nouáque gratia, qua& incntés magisacma
gis illuftrcntur: & voluntates in aclius corrigantur: &
vircs
 H o M 1N IS A R b I Τ R i o. **

vires ad bonum augeantur,& pcrficiantur. Ac proinde

dum fumus in hac carnc, noftrum liberum arbitrium
nunquam verè & pcrfcáè eft libcrum: ideft, ad malum
vitandum, & ad bonumfaciendum, fatisper fe potcns:
praefertim cum rerum etiã omnium euentus, non in no
ftra poteftate, fcd in manu Dei pofitifint: fitque ncccf
fe,vt ea omniafiant, non quæ nos cogitauimus, fed quae 444.ar.
cunq; manuscius&confilium decreuerunt ficri. -

vi i i.

Deum ita piorum mentes & volumtates regere, vt im

ip/o temtatiomum & carmis comfiáfu mom
/imat eospaemitus à /? ex
cider«_.

IIludinterim rctincmus,corum, qui Chrifto infiti

funt, animos & voluntates, Spiritufanéto iam donatas,
ita propter Chriftum à Dco regi& fuftineri: vt, licet fiier**-**.
nantur multis modis, multífq;tentationibuslabcfa&ta. !********
ri: penitus tamen, & in finem vfque fuccumbcre, tan-**"***
démque perire, non pcrmittantur,
IX.
Errores.

Damnamus eos, qui renafcentiam vel negantes,

vel extenuantes, homincm rcnatum, æquè impotcn
tem ad bonum, & æquè feruum pcccati effe volunt, at
que etiam erat, antequam renafceretur : contrà nimis
multa & manifefta Sacrarum Litcrarum teftimonia, de
renatorum à fcruitute pcccati liberatione, & ad bo
num libertatc : vt dc fumma iniuria, quae fit Spiritui
fanéto, in nobishabitanti &agenti, taceamus: Rurfus
I
& illos improbamus, qui homincm rcnatum ita libera
tum
 a. 8 d e. b O N I s

tumeffcvolunt ab omni peccatiferuitute, vt non poßit

ampliusvllo modo peccarc:contradicentibus omnibus
in vniuerfum facris literis, & quotidiana expericntia.
Etfi enim nö permittimur peccaread mortem, multa ta
men admittià nobispcccata,fuanatura digna morte,per
fenotum eft, Itáque contrà etiam illorum non proba
turfententia, qui in renato ita vires Spiritus extenuant,
& reliquias carnis amplificant: vt faepc Spiritus opera
tioncm viribus veterishominis penitus exftingui, dicát:
ipfümque renatum gratia Dei omnino excidere, æter
númque perire doceant: contradiccnte Deo per Pro
phetam, Dabo timorem meum in corda eorum, vt non
rer.**. 4o. recedant à me: & Apoftolo affirmante, Firmum ftarc
2iy.Timo.*. fundamentum,&c.&,Quiincepit
perficict vfquc infinem,
in vobis bonum opus,
Phil, i, 6,

CA PVT XXI.

D E B O N IS O P E R IB VS.
I.

im/iii/amt,eos etiam imde habere vmale&vi

uamt ipß, & opera vitaaljsproférant: atque
humo effe finem imfiiionispra.
cipuum.
Sicut palmesexvitenonfolùm fuccum haurit,vn
de viuatipfe, fed etiam ex cadcm habet, vnde bonosfru
£tus nobisproferat:ficetiam crcdimus,fan&osà Chrifto.
cui infitifunt, habere non folum vitam, qua ipfi viuant,
verùm etiam vim, qua fru&us bonorum opcrum cdant,
ad gloriam Dci, & ad Ecclcfiae ædificationcm: diccntc
Domino,
 o p e R i B vs. *•

Domino, Ego fum vitis, & vospalmites: qui manet in ioh., u..
mc,&inquo cgo maneo,isfcrct fructum multum. Quo &c.
illud ctiam pcrtinet, Ipfius faâura fumus, conditi in Epha, u.
ChriftoIcfu adoperabona, quae præparauit,vtinijsam.
bulemus.
II.
faporum operum momime quidimte//igamus.
Bo no ru m au te m op er um no mi nc in te ll ig im us o
mnes illasaétione s& op er a, quæ à renatis, expraefcripto g! 1. f.
giuinae voluntatis, in verbo reuelatæ, & ex viua fidein ,,„, '*
Criftum,cóq;expuro corde,perSpiritumfanétum fiunt.'""""
Sicut enim omne, quod non cftcx fide, peccatum eft:fic r.,,. .*
omnia, quae cx fide fiunt, cóque excorde puro, bonaquc
confcientia, bonafint opera,neceffecft: Quare inter bo
na opcra, Deóque grata minimè ca connumcrari poffe col.2.a.
fentimus: quaeab impijsfinc fide, finéque verbo Dei, ci- *;.
tráquc Spiritus fanóti duâum fiunt: vtut fpccicm ha- Mat.ij. s.
bcant maximæ pictatis, & cultusdiuini. a.

III.

opera boma ex vi Spiritu chri#ià mobiferi.

Vt verò palmitesvitis,autramiOleaftri,infitibonae
oliuae, fru&tum àfeipfis non ferunt, fedexvivitis, atquc
oliuae, quibusinfitifunt: fic ctiam nos opera bona non
facimus cx nobis ipfis, fed ex viSpiritus Chrifti, cui fu
musincorporati,& vnde etiam vitam, qua viuimusipfi,
haurimus: Chriftoipfoinnobisperfuum Spiritum ope
rante, tùm vt velimus bonum, tum vt pcrficiamus. phil.*. ig.
Nam fine me,dicebat ipfc,nihil po Ioh. ij. j.
tcftisfaccrc,
R.
 de f, o N i s.
I V.
Boma opera momeffe caufam,/ deffè&#ano/fricum
chrjfo vnitionis &iuftificationü,mo
frag vitae.
Quemadmodumctiam palmites,&raminonideò
proferunt fruétusbonos,vtperillosautinfcranturviti&
oliuae, aut ipfi viuificcntur, fcd ideò fruâificant, quia
infiti iam funt & viuunt, ac proinde boni illorum fru
&us caufæ non funt infitionis& vitae,fedcffe&a & mani
fefta teftimonia: Eundem admodum fefe rem in nobis
cum Chriftohabcre,credimus:ficut & Auguftinusabun
dè docet, qui ctiam dixit, opera bona non praecedere
iuftificandum, fedfequi iuftificatum. Ac proinde con
ftanter confitemur, hominem ex operibus (propriè &
de iuftificatione vitæ loqucndo) non iuftificari, fediu
ftumcfle dcclarari,
v.
Licet mos ex operibu mo/frümonia//ifcemur:alios tamem
/ pe ædificari & /eruari.
Interim illud etiam addimus, ficut cxfru&ibus arbo
rum,quanquä exijsipfae non viuunt,alijtamen vt anima
lia & homines aiuntur,& invita fuftentantur:fic licet
cxoperibusnoftrisnosnoniuftificemur, alios tamcn in
Matt.j. 1*
dcnon parum ædificari,&tumadDeum glorificandum,
tum ad veram in Chriftoiuftitiam & vitam quaerendâ cx
Rom.ii.i;. emplo noftro excitari eóq; feruari: dicente etiá Apofto -

lo fe ideò minifterium fuumintcrgentes (diligentia fci

Iicct,&fanótitate etiam vitæ) illuflraffe, vt adæmulatio
né pr ou oc ar et cöfànguineosfuos,&aliquoscxillisferua
rcor.7.16
„ri„,,.*°'* Et alibi, Nonnunquã per coniugêfidelem (piéfcili
- - - - - - - -- - -

ib. cct & fanâèviucntc,officiümq;facientcm)infidclecon

- iugcm
 o P E R I B vs, ***
iugem feruari. EtadTimothcú,ficuretfuum,idcft, Epi
fcopiifacerc officiú,fcribit cum & fc&aliosfcruaturum.
v i.

Lice* megemus,per opera hominem iuffifari,nonpropterea

aamem illaa mobiwdammari.
uamobrem, licct negemus, hanc ob caufam fa
ciendaeffcbona opcra,vtpcr illa iuftificemur: propte
rea,quod hoc gratuitam Dciiuftitiam, totúmque Chri
ftibencficium euertit: non propterea tamen improba
mus ftudiumfanâae vitae,bonorümq;opcrum:imò com
mcndamus,vrgcmúfqucfemper pronoftra virili.
vi i.

•*ulta, ea/;grauißima effe caufas, cur bonü operibusfa

ciendi /fudendum fit.
Sunt enim multæ, grauiffimaeq; caufginfacrisliteris
cxp!icatæ, cur in ftudium bonorú operum, quanquã per
ip(a non iuftificemur, diligentcr tamen incumbcndum
nobis fit: quarum aliæ ad gloriam Deiimmediatè referú
- tur: aliae ad falutem proximi,Ecclefiaeque vtilitatcm : &
aliæ ad noftram erga Dcum gratitudinem, & verò e
■ tiam adfalutem nofiram pertinent. Deushoc mandat: Mat. 5. ib.
I cftautê Deo fimpliciter obtempcrandum. Deus per hæc
Iglorificatur: cftautê promouenda gloria Dci. Deuspro. Tit.:. iz.
pterea nos elegit, creauit, redemit, Chrifto inferit, vt fo
briè,iufté,& piè viuamus in hocfeculo:noncftautê Deus
fuo fine defraudandus.Deoplacet: odit cnim iniquitatë, 4*. io. 3r.
&diligit iuftitiâ: funt autem facienda nobisca, quae pla- col. ,.,.
cctl)eo, etiamfi nulla vnquâ vtilitas inde proueniret vcl
proximo vcl nobis. Sed & proximo, atq; adco ipfi Eccle- i The. ,.*.
fia:cü primis, vtilitatis quàm plurimú acccdit exopcrib.
2.
 *3* no* • o N is
noftris:n6nfolùm quo adcorpus, externâque commc
da, fed ctiam quoad aeternam falutem: dum noftro ex&
A cor.…. plo (vtaliataccamus) adftudium ciufdem pietatispro
&c. uocantur electi. Nobis verò profunt, primùm, quia pcr
hebis.24 bona opera, tanquam per cffecta clc&tionis&vocatio
******* nis, ccrtam facimusvtramquc, tum nobis, tum alijs: fc
cundò, quia fidcs fuisfructibus non folùm fefe patefacit
2 Tim. i.* atqueexferit,verùmetiam exercetur,accenditur,corro
boratur, augetur: quemadmodum omnes etiam virtu
tesmoralcsex fui exercitatione incrcmcntum & ftabili
Eph4.3o. mcntum capiunt: tertiq, quia ficut peccatis contrifta
mus Spiritum fanélum, in nobis habitantcm : fic bonis
operibus exhilaramus, eóque noftracorda & confcien
tiasfpiritualilætitia afficimus: contrà verò diaboliten
P*** ** tationibus refiftimus: quartò, quia ficut vitando pecca
ta, multæ etiam poenae vitantur: ficbona opera facicn
tes, multas Dei bcncdiétiones confequimur, tùm in hac
Eph. 1. i*. vita, tùm maximè inaltcra: denique, quia funt viæ: per
quas ordinariè Deus fuos eleétosin vitam deducit æter
'*'** ham: & nifipalmesfcratfruäum, excidetur,&inigncm
abijcietur.
viii.
operibu mo/ri, boni promitti& darimercedem,/edex
gratia,&propter chryfum.
Ex quibus intclligimus, licet operibus noftrisnon
poffimus(proprieloquendo)mere; nobiscaeleftishaere
Ltic.i*. i*.
£Z., ditatis pofíeflionem (gratia cnim Dei cft vita æterna:)
i.,.,,.,.,. eam tamen tanquam mercedem, fed exgratuita Dcimi
mat. ;,;. fcricordia,&proptcr mcritaChrifti,nos confcquipoffe.
IX.
Ærrores.
Damna
 op e r IB vs, 13s
Damnámus igitur omnes, qui ex dignitate fuorum
6pcrum, docent, fibideberi vcl remiflionem pcccatorú,
vel vitam æternä,velalia quæuisbona.Nam ctiamfipcr. Ltur. 17.i*.
feélè mandataDeifcruaremus: futuritam&effcmus ferui
inutiles. Nunc autcm nemo, etiam poft infitionem in
Chriftum &iuftificationem,feruat mandataDei, vt par
cft,feruare. Interi mn on im pr ob am us Pa tr es ,c um vt un
turnominemcriti: quatenusfcilicct ca voccnihil aliud
intcllcxerunt, quàm opus bonum, ex fide faétum, cui
exgratia,& propter fola Chriftimerita, repcnditur mcr
ces. Rurfusillos non poffumusprobare, qui dcboniso
peribusita difputant, perindcatque firesfint indiffcrcn
tcs: eóquc dicunt, canon folùmnoncffencccffaria, fed
aihil ctiamfaceread noftramfalutem. Quomodo enim Heb. ii. 4.
feruari quispoteftfincfide? Quomodoautem fidcsviua Iac. 2. 2a.
effe poteft, fine ftudio bonorum opcrum? Quomodo
item fidemretinere quis poteft, nifi rctineat bonam etiá
confcicntiam? Quomodo autem retinerc bonam con- rrimo. ig.
fcientiam, nififtudium retineat vitandi peccata, bonáq;
opera faciendi, & totam vitamad voluntatcm Dei com
ponendi? Simplicitcr verò damnamusLibertinos, qui
bus perindceft, mandata Dei fcruare velnonfcruare,be
ncfacere & malefacerc. Damnamus & illos, qui opera
aoftra bona ipfisctiam demortuorum animis,inaccen
fo quodam igne, quem purgatorium vocant, collocatis,
prodefTc docent: cum fcriptura dicat, vnumquemquc
iudicatum irifccundum operafua, quæ egitipfcin
corpore fuo:& ipfosmortuos operanon 2 cor. *.io.

aliorum, fed fua ipforum Apo 14-13

^onfcqui.
R.
 eo E i Nv o c A t i o N e

CAPVT XXII.

DE INVO C A T I O N E E T.
iuramento.
Quia interalia bona opcra,à Deo mandata,non po
ftremum cftinuocatio, vfq; adeò,vt faepe infacrislitcris
prototo cultuDciaccipiatur, cui &iufiurandum addi
cur,tanquam parsdiuinicultus:idcircò, quæ fitnoftrae
tiam ijs duabus de rcbusfides, breuiter explicandum du
ximus: præfertim cum etiam de vtroque articulo non
nulla fit cótrouerfia inter cos, qui Chriftum profitcntur.
I.

Solum Deum, eóque & lefìm chri//um effe

fauocamalum.

Credimus, cum deinuocatione agitur,qucad rcli

gionem pertinet,verum Deum,(is autcm cft Pater, Filius
&Spiritus fanëtus),cóq;&lcfumChriftum,aduocatü no
P/.yw. 16. ftr um, eff eà no bi sinuocandos,& præterea ncmincm. De
fol
ius enim Dciinuocatione exf
lit manifefta mandat
a:
quando folusctiam colcndus &adoranduscft. De Chri
fto etiam, tanquam mcdiatorc&aduocato,teftimonia
cxemplaq; non defunt ina&is Apoftolicis,inEpiftolis, in
„,„, Apocalypfi. Qucmadmodum verò expreflè cauctur, nc
mur..…. vllam puram creaturam,quæcumq;illafit,vcl in coelo vel
col. . s. interra,adoremus & colamus: ficetiam prohibemur il
lasinuocare. Siautem, quidquid non eftexfide peccatú
iohaw. 1 «. cft: multò magis, quod contra manifeftum Dei verbum
admittitur : cum ne gentiles quidcm fcnferint, qucm
piam effe inuocandú,nifi qui proDeo haberetur.Et quo
modo inuocabunt,inquitApoflolus, in qucm non crcdi
-dciunt.
 et iv R A M E N t o. 13*
erunt.In folumautcm Dcum,&inIefum Chriftum cre
endú effe,totafacra fcriptura,totáq;Ecclefia catholica,
vel ipfo fymbolo, quod quotidie rccitatur, manifeflè
docct.
I i.
chrißiano bomimilicere legitimeiurare ».
Credimusetiam, Chriftianohominilicere, legiti. Iere.-*. e.
mèiurare,nimirum in veritate,(vt docet Propheta)iniu
dicio, iniuftitia: ita vtiufiurandum fit neq;falfum,neq;
temerarium,ncq; iniquum. Neq; enim damnatur, quod
quis affumat nomen Domini, fedfiaffumat in vanum,&
ad mcndacium.Etapud omnesgcntes,iam indeà condi
toorbc,iuramentum fuit receptum: quando ad gloriam
Deifacit,&ad vtilitatcm proximi. Quin Deiipfius quo
que & Chrifti, & Apoftolorum excmplis confirmatum
fuit, cum fit pars diuini cultus: vt de perpetuo totius Ec
Mat. j.;*.
clcfiae confenfu taceamus. Quare do&rina Chrifti apud Iacw. j. iz.
Matthæum, & Iacobi in Epiftola,cumhacpugnare non
poteft. Nam aduerfus abufusiuramentilocutifunt: &
veram intclligentiam mandati dc iuramento explicare
yoluerunt.
1 II.
z\gme/£iuramdum, mifiper Deum.
Credimus, cum iurandum eft, ncminem praeter
Dcum inteftem confcientiæ noftrae inuocandum, citan
dúmuecffe: eóq; noncffeiurandum nifi per Deum, So
lus enim Deuscordium noftrorum infpeétor cft, & folus
inanimasnoftrashabct poteftatem:acproinde folushoc
honore & cultuafficienduseft, vt teftisac vindex in ani
masnoftrasà nobisappellctur,finon feruemus, quod iu
rciurando promittimus. Iv
 *** eo e. **, £***•**
furamentaiu/fa, & /egitimefa&a, effe
/èruanda.
Hinc, proptcr honorcm Dei, cuius nomen iniura
mentis,quafioppigncratur, omnia iuramenta legitimè
faâa, feruanda effe, confitemur: quemadmodum & lex
mandat, Nequc cnimnomcn Dciinuanum,autinmen
dacium fumendum eft.
v.

iuramenta de rebus impjs & iniqui,boce#, cum Lege

Dei pugnawtibus, *g* effe facienda: & faâa
mom effe/eruanda.
Rurfus,cum nihilvnquam impijaut iniqui,hoceft,
cumLcge Dei pugnans,promittendumfit: multo minus
iureiurando,&intcrpofito nomineDci, confirmandum
cffe,iudicamus: quódfi fiat, talciuramentum pcrfcilli- ]
citum,noncfteferuandum,affirmamus: quòdillud præ
mat,,,.,. ftando bis peccctur: ficut de Herodc lcgimusapudEu- ]
angeliftas.
v i.

Iuramenta, qua fine tram;greÅome Legi, diuima/èruari

mompoffami, nomeffe/eruamda: etiamfimommh/. |
laipforumperßimiquamomfint.
Illud quoqucadijcimus, quæuis iuramenta, quæ fi
c.2.4.4. nemandari diuini tranfgreffionc fcruari non pofïùnt, li
cet etiam perfciniqua non fint: ea tamen feruanda non I
effe. Ac proinde, quicœlibatum pcrpctuum,(cxempli |
caufa) iurciurandopromifit,quem pofteafinc manifefta
LegisDei tranfgreffionc feruarc non potcft: hunc tale
iuramcntumfcruarc nullo modo dcbcrc,fcntimus.
vii.
 et IV R A M E N to.
VII,
Errores.

Improbamus igitur, qui inuocant idola, homins

$c£nortuos,fesinanimas, cäfueadorant.Timjöï.
& Anabaptiftas, quiomnciuramcntum, fimpliciter da
mnant, nullúmque licitum effe, contendunt, hô;
Chriftiano: Nccnon*i!os,quialios, præter Deum,…
ftes inuocant in animas fias: dcniquéiii$, qui Ví, §.
iuramcnta pcr fc impia, & quæ fine reeiereferuari, …
qucunt, ca tamcn omnino fcruanda cfre,contendum.
CAPVT XXIII.
ID E ECCLESIA CH R I S T I
in genere.
Quia confta;qjChrifto,tanquam membra capi.
ti • nexu Spiritus fanóti adglutinatifunt, ex ijs confìr
sęcfiam Chrifti, gg* cft corpus ipfiu$, cóndatque,
verbum Euangelij &Sacramenta, qüibus, tanquam or?
ganis, homincsChriftovniuntur,nonadminiftrári mifiin
Ecclefia: quicunquestiamvcrafidcinchritum,fpe,ca.
ritate, poenitentia, ftudio bonorum operum præditi
funt, hos ad Ecclcfiam pertinerc : idciô, de Eççïçíá
quæ noftra fit fides, explicare, operae pretium duximus.
Præfertim,sum dehocpotiffimiimaiiiéìïómaxim; [int
controucrfiae. Ac primùm quidem, de Eçclefia cíifti
in gcnerc: fic cum tota ipfa Ecclefiâ confitemur fidem
noftram, diâuri porrò fpcciatimdcmilitantc, déqucijs
quae ad campcrtincnt.
S
 lo E f C C LE s i a
1.

-4rticulus fidei de Ecclefiaex/ymbolo

Apo/folico,
(}edimus/anffam Ecclefiam catholicam
fànótorum communionem.
II.

z\gmine Eccleße quidimtelligamus,eiu£

defçriptio.
Nomine Ecclefiæ Chrifti, intelligimus certum,
Deóque notum numcrumac coetum, tùm Angelorum
tùmhominum:nonfolùm adhabcndä perpetuam cum
Chrifto, & intcr fc communionem, &ad verum Dcum I
I.
cxipfiusvoluntate atque mandato, perpetuò colédum, I
féque mutuò fincera& perpetua caritate amandos, clc
&torumacpraedcftinatorum:verùm etiam intemporccx
aliorum numeroefficacitcr,perSpirirum fanétum, cuo
catorum,&Chrifto,tanquam capitifuo, adglutinatorü,
eóquc vcrè fanétorum:à conditoorbcincoatú,&in haec
vfque tempora perpetuo filo, nexüquc Spiritus fanéti,
colleétumaccötinuatum,&infincm vfque mundi, imò
in omnem æternitaté, continuandum: partimq; iam in
coelis cum Chrifto triumphantem: partim in terrisad
Huc, cum varijs hoftibus, pro Chrifto militantem: ver
bum Euangelij praedicantem &audicntcm:Sacramenta
adminiftrantem & percipicntem: przceptáque Chrifti
fcruanda,tùm publicètùm priuarim curantcm.
III.
Ecclefiam eff? caetum ex multi, com/amtem.
Ecclcfiam cnim cffccoctum,cxmultisconftanté,ac
Ccll
 c H R IS t i. 1*»
ceu corpus, ex multis membris compofitum,docent fa
cræ litcrae: cum eam vocant corpusChrifti, varijs diftin- £ph. i. *r.
&tum membris: gregem item ouium, regnúmquc Dei, '***•*.
& ciuitatcm multisconftantcm ciuibus,&fimilibusalijs Hek, ii, ta.
vocibus,
i v.

Ex eleää tantùm, chri/fo iam incorporati, com

/fare Eccle/iam.
Hosverò multos,è quibus conftat Ecclefia,non ef
fe,nifi cleétos, Chrifto iam infitos, & Chrifti fan&itate
donatos: eædem facræ literæ abundè docent, cum alibi,
tùm præfertim adEphcfios.vbidc Ecclcfia,eiúfq;mem. Ephe.
btis loquens Apoftolus, omnes nos ait fuiffe eleétos in
Chrifto:inipfohaberercdemtioné: obfignatoscffe fpiri *.
tupromiffionisfan&o: Chriftum datum effe caput ipfi
Ecclefiae: Ecclefiam effe corpusipfius Eftigitur tale cor
pus, cuius fingula membra vnoeodémque Spiritu, tüm
capiti Chrifto,tùm interfe,conne&untur:àcapite viuifi
cantur: illiúfque fan&titatc donantur,ita,vttotum hoc
corpus vcrèfanétum fit, & fanéta vocctur Ecclcfia,
V.
u4b Eccleffe corpore momexcludi/ìmàfo*
angelos.
Ncque verò abhocChrifticorpore,quodcft Eccle
fiafànóta,excludimusAngelos:tum quia Apoftolusaper
tè de Ecclefia loquês,complc&itur in ea etiam Angelos: ii.,,,.,.
tum quia & ipfi nobifcum fubvno & eod& capite Chri- Eph. 1. io.
fto, in vnum corpus collečtifunt, & manifeftè Chriftus cola, a.io.
ab Apoftolo caput Angelorum vocatur: tùm quia fefe ***.*.
vocant noftros conferuos: eundémq; nobifcum habcnt
Patrem,&cundcmcolunt Dcum,fimülq;omnesinfcm.
S z
 -4o d E e C C L Es Ia
pitcrnum futuri fumus in eadem ciuitate Ierufàlem re--
lefti: funt deniquc & ipfifanéti. Eftautem Ecclcfia com
munio omnium fam&torum.

VI.

reprobos hypocritas,licet/int in Ecclefia,deEccle

fia tamem momeffe-. ,
Ita meritò crcdimus,&profitemur,reproboshypo
critas,licct in Ecclcfia habitent, &inter fanétosvcrfen
tur: costamennoncffc de Ecclcfia,ncque Ecclcfiae mcm
bra, cum reueracapiti Chriftoadglutinatinon fint, ncq;
cius Spiritu donati, cóque ncc vcrè fint fan&ti: dicentc
+Ioh.z.
ctiam Apoftolo Iohanne* de quibufdam hypocritis,
* Exierunt à nobis, (vt fæccs & corpore) fcd non crant ex
A. nobis. Namfifuiffcntcxnobis,manfiffent vtiquc nobif
cum. Dc Ecclcfiaigiturnonfunt, quitandcmà Chrifto
deficiunt, & pcrpctuam cum Chrifto, & cum fanëtis o
mnibus communionem non retinent : vtut magni &
præclariin Ecclefiaviriadtempuscffe videantur,adeóq;
& Reipublicæ Chriftianae gubernacula teneant, totique
præfint Ecclefiae. Membra cnim funt Satanae, non
Chrifti: quicunq;Spiritum Chr. 1 sr 1 non habent, fcd
Antichrifti.
vit.
raam tamtùm fèmperfuiffe & effe Ecclefiam
chrjfi.
Confitemurautem,vnam duntaxat fcmperfuiffe &
£ph.4. *.r cffc Ecclcfiam Chrifti: quia vnum tantùm fcmper fuit
*.
&eftcorpus, cuiChriftus datus cft à Patre, caput: vnus
tantùm Spiritus, quo omnia membra fimul cum capite
conncxafunt: vnustantùm Deus, ad quem colcndum,
& im
 c H R IS t i. 14*

& in fempiternum glorificandum, ele&i vocatique fu.

mus omncs: vna omnium crcdentium fides, vna falus,
vna deniquc omnium hæreditas coelcftis. Quò fpc&tat,
quòd etiam Chriftusfuam Ecclcfiam, vnam fempcrno.
Iminauit, & vnum gregem. Non aliam igitur facimus
Ecclcfiana, quae fuità condito orbc, & antc aduentum
Chrifti:ab ea, quae iam eft:&vfquein fincm mundi futu
racft:fed vnam omnium temporum,omnium locorum,
omnium perfonarum, Chrifto adglutinatarum: cóquc
vnam omnium fan&orum communioncm cflc dici.
mus: à qua qui feceflionem faciunt perpctuam, cos ad
hoc vnum corpus non pertinere, pcrfuafum&facrislitc
ris habemus.
I viii.

Ecclefia chryfiam e vmum tamtùm effe caput,

Ijam chrißum.
Hinc infidcconfirmamur, cùm vna tantùm fit Ec
clefia Chrifti,quae cftcorpus ipfius: vnum etiam dunta
xat cius effe, & fcmpcrfuiffe caput. Capitis autem no
| minc cum intclligimus, quià Deo, iam indeàcondito
| orbcineum finem datuscftEcclcfiae,vt ciufdcmitandcm
ficrct cum ca:naturæ, vt cam rcdimeret: vt cam fibi ad
glutinarer:vtcam viuificarct: vt cam fplendore fuæ fá
pientiæ illuftraret: igncdiuini amorisaccenderct:ad o
mncsbonos affl&tus, bonáque opera efficacitcr moue*
rct: perpctuô rcgeret, atquc fcruaret. Hoc cnim pro
prium cffe capitis erga totum corpus officium : præter
quotidianam innatura experientiam,exipfis quoquefa
crislitcrisdidicimus. Quis autem hoc potuerit praefta
| re, praeßitcrftuc Ecclefiæ, & præftet: neminem praeter
I Icfum Chriftum agnofcimus: interim non inficiantcs,
S 3
 ,4* noe Ecclesia c HRiSTi.
quinomniú hypocritarum, quifuntin Ecclcfia, cóquei
pfiusEcclcfiae hypocritice,vnum poffit effe caput: cùm
hoc futurum praedixcrint Prophetæ, & Apoftoliconfir
Eph. i. zz. makint. At verò fanétae Ecclcfiae vnum tantüm effeca
&*•*
j. 2*
*&pu t, Iefu m Chri ftum : cum fànâ is Apof toli s crcd imus &
muI.
Colv. i. „con fitc IX

Hanc Ecclefiam verè/âmâam effç ».

Vnde etiam fcquitur, hanc Ecclefiam ideò verè
fan&am effe: quiafan&iffimum habct &fan&ificansca
put: quia nullaeiimputantur peccata: quiaab eo fpiri
tum haurit fanétificationis:& quia, quidquid fan&itatis
cftincapitc,totumhocfingulismembris imputatur.
X.
rerè etiam effe catholicam.
Confitemur etiam,camcffe verè catholicam,idcft,
vniuerfalem: quia caput eius etiam catholicum cft & æ
ternum : omnibustemporibus, iam indeà conftitutione
mundi,vfqueinfinem, ex omnibushominum generibus,
&nationibus, & vbiq; locorü membra fibi adglutinans,
atqucadaetcrnambeatitudincmfibircgensacfcruans.
X I.
Ecclefiam hamo vmam, partim in cæli effe Triumphantem,
&partimim terri. Atilitamtem.
Agnofcimusverò,Ecclefiamhanc,licet vna fit,fem
pérqucfuerit: ita tamcn effe diftin&am,vt vna pars fit in
coelo,cum Chrifto,iam refufcitato, &addextram Patris
fedente, triumphans:altera in terris, cum carncadhuc&
fanguine, cum mundo, & cum diabolo pugnans. Vndc
illa rceepta eft apud omnes pios Ecclcfiz diftinátio, in
triumphantcm & Militantem,
C A
 DE ECCLESIA Milit ante.
CA PVT XXIV.

D E E C C L E S IA M [
litante.
Quanquam exijs, quae deEcclefiaingenere confcf.
fifumus, quid etiam peculiariter de militantecredamus,
facilè quifque vidcrc poteft: quò tamen clarius & faci
liusfidesnoftra intelligatur, cöftituimus feorfum dehac
Ecclefia,partim quæ di&tafunt de tota,breuircpctitionc
adhanc rcfercntes, partim, quae propria huius funt, ad
dentcs, noftramcxplicarc fcntcntiami
1.
Eccleffe militamtù de/èriptio.
Credimus igitur, Militantem Ecclefiam cffecoctú
hominum,cx quauisgente & nationcadaeternam vitam
in Chrifto antè mundi conftitutionem cleétorum: qui *** *+
intempore è mundo ad Chriftum, & è regno diaboliad
regnum Dei, per Euangelijprædicationem, & perSpiri- Mat***
tum fanâum euocati,&invnum corpus fub vno capitc ^'**'*
Chriftocolleéti, eóq; verè iufti&fan&i cffcâi, vbicunq; ;;;'. :
fint,& quamlibet multivelpaucifint: eandcm inDeum Š.
&in Chriftum fidcm, eandcm coeleftishaercditatis fpem
propter folaChriftimerita,eorundem Chriftimandato- i„,.,.
rum obfcruantiam,cóque fraternam intcrfe dileétionë, & g. ,.
&verò ctiam erga omncscaritatem, fumma cöfenfionc,
& ex animo profitentur: verbum Euangelij praedicant
& audiunt: facramcnta cx Chrifti inftitutione admini
fìrant,&accipiunt:atque vtomncsfobriè,iufté,& piè vi
uant in hoc fcculo, id diligenter dant operam: interim,
dum funt in hac carne, pcrpetuò pro regnoChriftimili- Rom.z.
tantes,
 14.4 mo e ec c lesiA
tantes, contráque peccatum in carnc habitans, contra
mundum, fe aut ad peccata allicientcm, aut proptcr
Eph. %i. Chriftum pcrfequcntem, contradcniquc diabolum de
certantes: & per paticntiam aduentum Chrifti, aetcr
námquc felicitatem exfpe&antes, inter quos multiqui
Matth.* dem reprobi etiam,&improbihypocritæ verfantur, cú
démquc Ch ri ft um profitentur:fedficutipfi nihil minus,
1 Ioh. x.io. quàm dcEcclefia funt,ficcorum improbitas, Ecclefiam
non tollit, Ecclefiaeque nomen delere non poteft. Neq;
cnim diffitemur, quin nomincEcclefiæ, hypocritæ ctiä,
Matthis, qui in ea funt, comprehendantur : dicente Domino,
camfimilem effcarcæ, inquafrumentum & paleæ :agro,
in quotriticum, & zizania : fagenæ, in qua pifcesboni
****** & mali, coetui dcccm virginum, in quo alia: fapicntcs.
aliæ fatuæ, [cd cofdcm dc Ecclefia non cfTe : idcm Domi
Mattk. i* nusdocuit,cum dixit, fe talcm Ecclcfiam ædificaturum,
aducrfusquam portæ inferorum nunquam cffent praeua
1 ioh.2.19. xit,
: &Iohannes confirmauit in fuacpiftola, cum di
lituraExeie
runt à nobis, fcd non crant exnobis. Hanc crc
dimuseffc vcram Ecclefiae militantis defcriptioncm.Ha
bct cnim manifefta è facrislitcris tcftimonia.
II.
pjferiminaimter triumphantem & Afili.
raatem.

Ita, quanquamTriumphans & Militans vna & ea.

dem fit Ecclcfia: quantum tamen etiam fit difcriminis
inter vtramquc facilè intelligimus. Nam przterquam,
quòd hæc Militanscx folis conftat hominibus, cum illa
beatosquoq;angelos habeat annexos, atque praefentes:
epusctiam hîc habcmusprædicatione verbi, facramcn
torum adminiftratione, morum difciplina, quæ incoclo
Hocum
 m i l 1 t A N t e. *4*

ocum non habcnt.abillaitcm omncscxcludunturim

pij&hypocritz: inhacautcmfemper cum bonis permi
xti funt mali, cum bonis. Et illi quidem fratrcs cocle
| ftes, tanquam rude donati, de deuiétis hoftibus trium
phant, atqucexfultant, præfentesadDominum,cúmquc
vidcnt facic ad facicm: nobis autem certandum adhuc
cftcum carnc & fanguine, cum mundo, cum peccato,
cum Satana, principc huius mundi: &vidcmus per fpe
culum in ænigmate, pcrcgrinantcs à Domino: illa de
niqucitavnacftfempcr&eadem,vt nequein partcsdiui
datur, ncqucvllisobnoxiafit mutationibus,idquodccr
it& dc Militantcdicinon potcft.
11 II.

• Atilitamtem Eccle/iam ita effe vmam & eamdem, eim,

catholicam: vtmom/empertamem eodem/e habeat
modo,& in multas diffinguaturparti
culares Eccle/ias.
Agnofcimusigitur etfi hæc Militans vna fempcrfu
it&efteaqueCatholicaEcclcfia, quiafemperiamindeà
condito orbc &vbique locorum, vnum femper&idcm
habuit caput, Chriftum, vniuerfosexomninatione clc
&tos,fibiinvnum corpusadglutinantem:cam taménon
femper eodem fe habuiffe& habere modo: & inmultas
particularesEcclefias, tanquam multa,variaq; mcmbra,
diftingui, iuxtavarietatcm temporum,locorum, popu
lorum. Aliter enim fcfc habuit in Paradifo terreftri arte
pcccatum: aliter poft peccatum antediluuium, &intcr
Patriarchas: alitcr fub Lcge,& alitcr fub Gratia:&alitcr
temporeChriftiinter folosludaeos,alitcrpofiChriftigo
rificationem, ex Iudæis&Gentibus pcr Apoftoloscollc
&ta, idquc nonvnoinloco,fcddiucrfis:ncquccxvnopo
T. pulo,
 *4& pe e c c les i a
pulo,fedexdiuerfis& multis:ncquc eafdemfemper&v
biq; retinensccrcmonias, quibus refpcdibus dicere fo
femus,aliam fuiffe ante,&aliam poft Chriftum: & illam
vcteris, hanc autem nouiTeftaméti Ecclcfiam: veterem
item & nouum populum vocarifolitumfuiffe,legimus:
aliam item Ecclcfiam,quae Romae erat,aliam quae Corin
thi,aliam quæ Ephcfi,atqucitadcrcliquis.
I V.
Ex multù particularibus Ecclesjs vmam cor/fare
Ecclefiam catholicam.
Rurfus, licet proptcr multosdiucrföfq; iam expli
catosrefpc&us,multae etiam ac diucrfae, particularéfquc
fempcrfuerint & fint Ecclcfiae:agnofcimustamé,quoad
fubítantiam, vnam fcmpcr& candemfuiffc cxillisomhi
busconftante Ecclefiam: eámque Catholicam, & Apo
sph. *, ij. ftolic at qu efanâam. Vnam, quiain vnum corpus
i.*
am,
fub vno capitcChrifto,per vnum& cund&Spiritum col
Eph. *. y. leétafcmperfuit,atq; coliigitur, vnáquc omni cft
ú fides,
fidciq; confeßio.catholicam:quiaimvniucrfacxtcnditur
tempora & loca,& ex omnibus perfonarú populorúmq;
gcncribus conflat. Apoftolicam: quia fundata eft fuper
Eph.z.zo. fundamcntú quod Apoftoliiccc
, runt, lefum Chriftum*
nititürque Apoftolica do&rina, quae eadcm certè fuit c
tiam Prophetarum, à condito orbc. Sanétam deniquc:
non, quod nullum habeat pcccatum, fed, quia cum fit
Chrifloinfita,perpetuâq; poenitëtia&fide prædita:nulla
ci pcccata imputantur,fed omnium remiffionem confc
cuta cft: quia ité SpiritusChriftifan&ificantis&regenc
rantis,faâa eft, particeps: quia dcniq; iuftitia &fanétitas
Eph.5.27. Chrifti illi imputatur: cuiusrei caufa, fine vlla quoq; ru
gaciis dicitur:ncmpciaChriftocapitc&fponfofuo.
- .
V,
 mt i l i t a N t e.

v.

Particulares Eccleßa quomodo cogno/£ipo/ìat,amfint

ver* Eccle/ìa, nec m«_».
Inde verò agnofci poffe crcdimus fingulas parti
culares Ecclefias, an fint veræ Ecclefiae in Domino
coll<&tæ : vnde etiam Dominus Icfus cas voluit ædifiz
Matt. zs.
cari : ex praedicationc nimirum Euangelij, ex admini. iy. zo.
ftratione Sacramentorum à C h r 1 s t o inftituto.
rum, & ex obferuantia mandatorum eius. Illas igitur
Ecclcfias pro veris C h R 1 s r 1 Ecclefijs agnofcimus,
in quibus primùm quidem pura Euangelijdoârina præ2
dicatur, auditur, admittitur: atque ita folaadmittitur,
vt contrariglocus non dctur, neque aurcs. Gregis enim Iøh. w.4./
fcu ouium Chrifti vtrumquc cft proprium: nimirum &
audire voccm pafloris fui,& alicnorum rcijcere: in qui
bus deinde Sacramenta à Chrifto inftituta, quoad eius
i Cor. m.
• ab ipfis fieri potcft, legitimè, hoc eft, iuxta C h R 1 s r 1 zo. d**.
inftitutionem adminiftrantur, percipiuntur: ac proinde
in quibus Sacramenta ab hominibus excogitata non
admittuntur: in quibus deniqucdifciplina C h r 1 s t 1
locum habet: hoc cft, vbi tùm publicè, tùm priuatim
ad monitionibus, corrc&tionibus, &ad extremùm, cum
opus eft, excommunicationibus, cx caritatc curatur, vt Mat. ir.i
mandata C a « i s τ i feruentur: eóque vtfobriè, iuftè, Tit. i. *.
&piè abomnibusviuatur,ad gloriam Dci,&adproximi
ædificationem. Vbi enim fcclcra, & omnis vitae im
puritas publicè obtinet, nec iuxta Chrifti difciplinam
coarguuntur manifefta flagitia: ibi multos quidem bo
nos & pios viros effe poffe, credimus:{cd pium & Chri
ßianum coetumacffc non crcdimus: dicëtc ctiam Domi. Ioh, 1}.*;.
T z.
 *4$ moe e c c le si a
i*.;.;. no. Inhoc cognofcent homincs,quòd fitismcidifcipu*
lifidileétionem habueritisadinuicem. Qualisautcm di
le&ioibieffe poteft,vbinon curatur,vtiuxtaChrifti do
&trinam, fratrcs peccantes corrigantur, rcfipifcant, Do
minolucrifiant,&fcrucntur?

v I.
-aequali Epi/eoporum/acceßiomedemem/rari poßit, Ec
clefiam aliquam effe Apo/lolicam.
Itaagnofcimus,àperpetuaEpifcoporum in aliqua
Ecclefia fucceffione, non qualicunque, fedea, quae Apo
ftolicæ quoque doârinae continuationem fecum habcat
adiun&am: re&è,Ecclefiamaillam Apoftolicam effe,de
monftrari poffe: qualis fuit olim Ecclcfia Romana, &
Epifcoporum cius,adtempora vfque Irenei,Tertulliani,
Cypriani,&aliquot aliorum fucceflio: vt non immeri
tòadcam,&adaliosfimiles, Patresilli prouocare,&hae
reticos fuitcmporis citarefolitifucrint. At verò, ficut
Ecclefiasillas,inquibusApoftolica doétrina, cum Chri
ftiana difciplina, & legitima Sacramcntorum admini
ftratione, pura retinetur, ctiamfiab Apoftolis non fue
runt plantarae,neque pcrpctuam Epifcoporum,iam inde
à temporibus Apoftolorum, fucceffionem babeant, pro
Ecclefijstamen verè Apoftolicis agnofcimus,agnofccn
dáfque cffe, cum Tcrtulliano & alijs Patribus dicimus:
ficcontrà,quae ab Apoftolis plantatæ, & irrigatæ fuerút,
ctiamfi maximè pofIint continuatam, & minimè inter
ruptam Pontificum fucceffionem demonftrare,fi tamcn
vnà cum Epifcoporum, ipfiusquoq; Chriftianæ & Apo
ftolicae doétrinæ continuationem demonftrarc nequcát:
cas, Chriftianas quidem & Apoftolicas Ecclefias fuiffe,
fatcbimur, fcd nunc pro talibus minimè agnofccrc pof
-
fumus.
 m I L I t A N T e. 14»

fumus. Sicut enim habitus, vtin prouerbio cft, non fa

cit Monachum, fed pietas & vitæ fanétitas: fic neq;Epi
fcopii,fcddo&rina Chrifti, Chriftianâque rcligio, Eccle•
| £am faciuntChriftianam.
vii.

z\em : qualicumque com/en/ : /?aa com/?m/w im do&rina

chryfi, Ecclefia aliquam vera, & chrißiana,
effe, o/fendi po//.-.
Ita etiam intclligimus, non à qualicunqueEcclefi
arum interfc confenfionc euincipoffe,illaseffcveras Dei
Ecclcfias,cum&inter Synagogas Iudaeorum,&intercoe
tus Turcorum, & olim inter conucnticula Arianorum
& Dconatiftarum fumma fuerit confenfio:fedabillo dun
taxat, quieftin pura Chrifti doârina, vcráque pietate,
confenfu,id fieripoffe,fentimus. Cum enim Apoftolus,c„, „.
ait, Obfecro vos,fratres, per nomen Domini noftri Icfu
Chrifti,vtidem loquamini omnes, & non fint intervos
fchifmata,fedfitiscoagmentati eadem mente & fenten
tia:intclligit,in illoDomino Iefu Chrifto,pcr cuiusno
mcn id pctcbat.
viii.

z\pm quibu/ìi, dißayr, quein Ecclesjsoriumtur,

ip/utali Ecclefia.
Sed neque interim ita iniqui fumus: vt inter quas
non prorfus de omnibus rebus conuenit, eas propterea
- Chriftianas Ecclefias effe, negemus. Sicut enim non o
I mnis confen(us conftituit Ecclefias: fic ncque omnia
| diffidia tollunt: modò fundamentum,quod eft Chriftus,
verus Deus & vcrus homo, verus & perfeétus Seruator,
| firmum tencatur, eóque in fummam doétrinæ Apoftoli
cæ, quae in Symbolo traditur,confentiatur.
T 3
 ee Ecclesia

IX.

confirmatio/ùperioräßmtemtie.
Sicut enim reprobihypocritæ, fua in ccclefijs prae
fentia,Ecclefias non impcdiunt, quin verae mancant Ec
clcfiae: fic neque diffidia, quæ in Ecclefijs aut ab impijs
excitantur, aut etiam intcr ipfos fanétos cx carne vcl i
gnorantia oriuntur, illasextingucre poffunt: A poftolo
idem docente, cum de miniftris verarum Ecclcfiarum ,
Ioquens, ait, fuperidcm fundamentum alios ædificare
aurum, argcntum, lapides pretiofos:aliosverò lignum,
ftipulas, fœnum: & ad Philippenfes, explicata fumma
Chriftianae do&rinæ, & hortatus omnes, vt in ca pcrfi
ftant, quicunquc profeccrunt, poftea fubijcit: Quòd fi
quidalitcr fapitis, Deus id quoque reuclabit, modò in
- co, in quod pcruenimus, pcrmaneamus. Ccteróqui,
fi vbicunq; excitantur diffidia dc religione, ibi veras cf.
fe Ecclefias, negandum eft: neque etiam Corinthij tem
pore Pauli, fuit Ecclefia Chrifti: vbi non folùm fchifma
tavigebant,alio dicente,Egofum Pauli,alio,Ego Ccphg,
alio, Ego Apollo: verùm etiam mirabiles controuerfia*
dc rc!igione exortæ fucrunt: ncq; etiam in Galatia: quia
in illis Ecclefijs paulò pòft, quàm à Paulo optimè fuif
fent conftitutæ, ftatim cxortifunt feduétores, & haercfes
excitatg, denique neque in Orientc, neque in Occiden- |
te vllae vnquam dici poterunt fuiffe Ecclcfiae: quia nun- !
quam caruerunt contentionibus, non folüm intcr Ca
tholicos& hæreticos,& catholicis tamen exortos, vcrùm
etiam inter ipfos pios Patrcs, (vt abundè doccnt hifto
riae) excitatis : vfque adeò, vt Chriftiani propter illas
diffenfioncs & fe&tas, in theatris agentibus infidelibus I
dcriderifolitifuerint: ficut etiam nunc intcr Turcos&c, 1
* . Iudaeos !
 m i l 1 t A N t e. ' *$*
Iudaeos eandem obcaufam ridemur omnes. Scdficut
in primitiua Ecclefia ex illis Chriftianorum contentio.
nibus non fcquebatur, eos igitur non cffe populum
Dei: ficneque nunc idcm&noftriseuinccrc quisimcritò
poteft: vtiam non dicamus,inde potius contrarium cö
cludipoffe, quiahocpropriumeftbonitritici,idcft,Eu
angelij, quoEcclefiae colliguntur Chrifto,vt,vbiillud fc
minatur, in eodem ftatim agroabinimico Satana fuper
fcmincntur zizania. Neque ccrtè alibi, ncque citiusau
diti fucrunt Simones, Menandri, Ebiones, Ccrnithi,
Valcntiniani,&fimiles pcftes: quàmin Ecclcfia,& poft
praedicatum Euangelium Chrifti. Scd ncquc Ecclcfia
haec prae fentis feculi verè militans Ecclcfia dici poffet;
I nifi haberet & domi & foris, quibufcum perpetuò pu
gnandum fit.
X.

z\** propter quamuü differentiam im doârima, ve! im

ceremonjs : pacem Ecclefiarum effe turbam
aam , /chifmataue fa
ctema!a.
Proindcncqucprobamus, quòd quis à fua Ecclcfia
feccffioncmfaciat, pacémque Ecclcfiarum turbct & fra
ternam dilc£tioncm violet: multò minus, vt vna Ecclc
fia alteram damnct, propter quamuis differcntiam in
doçtrina, aut in ceremonijs, vbi retinetur fundamcn
tum : vt meritò vi&or, Romanus Epifcopus, olim Ec
clcfias Afiae,quòdin quibufdäritibusabipfo diffcntirent,
excommunicaturus, reprehenfus fucrit ab Irenco Lug
duncnfc Epifcopo.Neq;enim propter ftipulam fœnum
ne, fuperædificátum fundamcnto, vult Apoftolus fchi
fmata ficriinEcclefia,Ecclcfiáfuedamnari: quandoncq;
Ecclcfia
 *s* pe e c c Lesi a
Ecclefia definit effe Ecclefia,& quidem fan&a, fponfäque
cant. i. 5. Chriftiformofa, licet fufca fit, rugáfque adhuc& næuos
&;** aliquot habcat. Ad fummam, quanquam errorcs & de
Eph. y, 27. feétus nunquam funt diffimulandi: in quibufcunqucta
menfundamcntum,fummâque do&trinæ Apoftolicae rc
tinctur, cöque nulla manifefta admittitur idololatria:
cum ijs coetibus, tanquam verisChrifti Ecclcfijs,paccm
& communionem colendam cffc, fcntimus: Tanti fa
cicnda eft vnio Ecclcfiarum.

XI.
faitati Ecclefia catholicae/fudemdum effe ».
Cum igitur ex pluribus & particularibus Ecclefijs,
tanquam ex partibus, conftet tota illa vna & catholica
Ecclefia, quæ adhuc interris militat:ficum quauis parti
culari colenda cft coniun&tio in Domino, multò magis
vnitati totius Ecclefiæ catholicae ftudcndum cffc, non
ignoramus, nec diffitemur.
XI i.

.Quidmomine vmitatis Ecclefie catholica

imte//igamus.
Nomine autem vnitatis Ecclcfiae catholicæ, intel
Iigimus clc&torum ac renatorum omnium, vbicunque
terrarum illifint, cum Chrifto capite,&intcrfcin vnum
corpus per Spiritum fanétum fa&tam coniunélioncm :
quamin Symbolo communionem fanétorum vocamus.
Eph. i. 2*.
a Cor.i2.i Nam Apoftolusetiam hancvnitatcm dcfcribens: docct,
colo. i. is. Ecclcfiam effe corpus, varijsmembris conftans, cuiusca
Eph.4. ir. put cft Chriftus, Spiritu fuo omnes credcntes in vnum
Eph. z. iy. nouum homincm condens, viuificans, agcns atque fer
Rom. s.ii. uahs. Vnitas igitur corporis, fingulorümquc mcmbro
rum
 M i l i t a N te, 1j3
T.*.de pni
rum cum capite & inter fe,vnitas eft Ecclcfiae : quemad tat, eccl.
1modum & Auguftinus definiuit contraDonatiftas. -*-*
IX III.

Paitatem Ecclefia ad/ummam in eadem fideim chri.

ftum, &im caritate ergafratres com
fiffer<-.
Quia verò adhancconiunâionem, conferuandam
[& fouendam, vtitur Dcus tùm fidc noftra in Chriftum,
perverbum Euangelij,perquc etiam Sacramenta, inani
misnoftris excitata: tùm noftra caritate, ciúfquc officijs
crga proximum: imò vcrö etiam, quia hæc manifcfta
funt vcræ communionis fan&orum, & coniunâionis
cum Chrifto,teftimonia:idcircò confitemur infumma,
vnitatem Ecclefiæ catholicæ. in vnitate fidei, &in vin
_ culco dile&tionis fraternæ confiftere: hoc eft, vt candem
do&rinam, quam Prophetæ & Apoftoli fcriptam nobis
reliquerunt, vera fideample&tamur omnes,&puram pu
tam publice profiteamur:facramenta eadem, quæ Chri
ftus inftituit, fincera & fola rctineamus: difciplinam à
Chriftoinftitutam & mandatam,in qua fraterna dilc&tio
exercctur, &falus fratris pcccantis quæritur, nonnegli
gamus: vt denique nosmutuò diligamus, officiáqucca
-ritatiscxcrceamus.
XIv.
confirmatio/ùperiori/ententia.
Quibus enim rebus diuerfi populi in ynum colli
guntur corpus: ijfdem etiam eos vnitos confcruari, & in
vnum magisacmagis coalcfcere credimus Cùm itáquc
Ecclefiae colle&io non fiat, & confeructur proprie cerc
monijs, fcd Spiritu fan&o, fcd vcrbo,fcd f; fcd carita
 154 pe E C C LES1A
te, fed ob(eruantia mandatorum Dei: ijfdem quoq; vni
tatcm eiusrctincri&foucri, non dubitamus: cum Apo
ftolus quoque ad Ephefios,vbi dc vnitate Ecclefiae agit,
r,, ,. ,.eam in hifcc rcbus confiftcrcdoccat, nulla ccrcmonia
&c. rumfa&tamcntionc.

Xv.
Pwitatem im £/j/dem ceremomjs
#,
etffmom vbique &/£m
-
-

perexpedit: vbi tamen obtinet, ibi turbam

dam mom eff<_».
Interim non negamus, quin vnitas in ipfis etiam
ccremonijs& ritibuscuiufque Ecclefiae, quoad cius fieri
pcr confcicntiam poteft, rctinenda fit atque colenda.
Duo enim rerum genera funt, in quibusvnitas Ecclcfiae
effe poteft: quae in verbo Dcitraditæ funt: & quæ verbo
non funt expreffæ, qualcs funt externi multi ritus, & cc
remoniae Ecclefiafticae. In illis vnitatem vbique & fcm*
pcrneccffariam effe, crcdimus: in hisautcm,ctfinoncft
per fe neceflaria, fcd pro diucrfitate locorum,& pro di
ucrfa temporis rationc, vtile eft, diucrfos habereritus:
vbi tamen certi aliquid dehifcc rebus ad aedificationem
Ecclefiæ inftitutum eft atquc rcceptum, ibi vnitatem
quoque in huiufcemodiritibuscuiqucrctinendam cfíe,
& ordines Ecclcfiafticos non cffe turbandos, fentimus:
1coi*,*oiuxta regulam Apoftoli, Omnia in Ecclefia ordine, dc
center&adædificationem fieridebcre : quibus de rebus
*pi/f.us duas etiam Auguftini Epiftolas ad Ianuarium fcriptas,
&* vchcmcntcr pröbamus,âtquc ampleólimur.
XV I.

conclußo de vmitate Ecclefia.

 m i l i t a Nºrr. 15*
* Cum igitur duplex fit Ecclefiaftica vnitas, vna cf.
fentialis, eóque perfe, vbique & femper ncceffaria, ac
proinde propria Ecclefiae Catholicae : altera accidenta
ria, & pro ratione locorum ac temporum mutabilis,
cóque particularium Ecclcfiarum propria : credimus,
nemini licere, ab illa priore, vllo tempore, vllifue de
caufis,feceffionem faccre,quòd hoc nihilaliud fit,quàm
deficere à C h r 1 s τ ο,&à Deo, Spirituiquc fànéto re
nuntiare,&fefe à toto corpore C* * 1 s τ i feparare,quæ
ommino vera cft & exfecrabilis &navaia: alteram verò
defcrcre, ad priorem redeundi, illámque retinendi cau
fa, non folùm licere, fcd ctiam neccffarium cffe cuique,
perfuafum habemus: multò verò magis, fi etiam ritus
illi & ceremoniae, in quibuserat vnitas, varijscontami
natae fint fuperftitionibus: maximè autem, fictiam Sa
cramcnta, à Chriftoinftituta,fintadulterata,pcnitúfquc
antiquata, ita vt bona confcientia illis participare non
poffis: quid verò, fictiam coelcftis veritasabillis exfulct,
& cius loco praedicentur ac defendantur do&rinae dae
nmoniorum* Quid fi etiam ne mutus quidcm ibi con
Deiabnegare, mendacijs
fiftcrc poffis.fedàut veritatem
verò diabolicisfubfcribcre,autvitam profundcrc&fan
guincm, cogaris?
x v i i.

ggi ab Ecclefia Romana defecit, non proptere; eum*

mitatem Ecclefiae, abrupiffe,& à corpore Chri
Aiajce//e.
Quòd igitur accufemur &resarias à Catholica&
ApoßoTcaChriftiEcclefia,illiusque vnitatcmabrupiffc
dicamur, quia cum caetibus Romanæ Ecclcfiaeinimpijs
*-. V •
 *** dE e C C Les iA
fuperftitionibus&idololatriciscultibus, communicare
ampliusnolimus: fed veterem doârinam,cultum & dif
ciplinam per veros Chrifliferuos, Deibencficioreuoca
tam, fequimalimus: proteftamurcoramDeo& Angelis
cius, totaqueinfinem vsq; mundiEcclefia,infignem im
iuriam non folumnobis, (cd etiam Spirituifan&o,totiq;
vctcri Ecclefiae fieri: cùm nihil hac in parte fecerimus,
aut faciamus,quodfacere à Spiritu fanétoiuffi,& à Patri
buscdocti, atquc etiam à Pontificijsipfisadmoniti, non
fucrimus.

XVIII.
Comfirmatio/ùperiorisßmtentia.
• Cor. j.im. D. - - imi
- e cumidol 1atris
+carim.4. ominuscnim in primis cauet,n 1cioIo -

„.2,. & pertinacibusapoftatis,atq;hæreticis, inipforum ido

Tit. g. io. lolatrijs, & hærefibus communionem habeamus. Nec
Rom.16.17 fecus docuerunt Patrcs (quemadmodum velin ipfo dc
c.**.q.t. creto teftes adducuntur) quàm, non folùm, fi quis ho
***, & mo,fed etiam, fiquafit Ecclefia, quæ fidem refpuat, ncc
** ** Ap
do 6f
ét to li cæ
Chr
pr æd
ift
ic
no
at io
pcni
rmsf
anun
eada
t:nì en
ea ta
m po fl
eff eid
dceá
fet,
rein
ndqu
am c
.
c. y. ri na i n
c. **.q.t. Neque aliam obcaufam à veteribus Patribus celebrata
*. y. (empcrfuit, quae tum temporisflorcbat,Romana Eccle
fia, & cafanda, matérquc Ecclcfiarum vocabatur: nifi
quia doétrinam ab Apoftolis acceptam, alijs plciifquc
ab ca deficientibus, conftantcrretinebat. Nunc autcm,
qualisfit eiusdo&trina, qualifuccultus,& quantum à ve
teri, multisin rebus defecerit: fatisfupérque notum cft.
Proinde denuò proteftamur, nos ab Ecclefia praefcnti
Romana, difccffionem non feciffe, nifi verbo Dei coa
&tos,atq; vt Deo, id mandanti obtempcraremus:còque
ncin &ap*xvi* ab EcclcfiaCatholica & Apoßolica ;í.
plius
 mi l i t A N t e. *s*

| pliuspcrmaneremus,fedadcam tandem aliquandorcdi

rcmus.abhuius corruptiffimæ Romanæ idololatrijs di
fccdcndumcffc, omnino iudicauimus.
XIX.

e-fb Ecclefia Romamamos momfimpliciterdifíe/?/?;

fed xat* ti
Non enim ab EcclcfiaRomana fimpliciter &ino
mnibus dcfccimus: fedinillis duntaxat rcbus, in quibus
ipfadcfccit ab Apoftolica, atque adeoàfeipfa, vetcri &
pura Ecclefia: mcquc alio difceffimusanimo, quàm vt,
fi corre&ta,ad priorem Ecclcfiae formam redeat,nosquo
queadillam reuertamur,& communionem cum illa,in
fuis porrò coetibus habeamus. Quod vt tandem fiat,toto
animo Dominum Iefum prccamur.Quid cnim pio cuiq;
optatius: quàm vt vbi per baptifmum renatifumus, ibi
ctiam infincm vfquc viuamus? modò in Domino.
Ego Hier. Zanchius, cum tota mea familia, tefta
tum hoc volo toti Ecclefiæ Chrifti, in omncm aetcrni
tatcm.
XX.

catholicam quidem Ecclefiam errare totam mom per

mitti fingula, veròparticulares errare
poff<-:
Credimusverò,&agnofcimus,EcclefiamhancCa
tholicam, qualcm fuprà defcripfimus, ita regiâ Spiritu
Chrifti, vt cam totam fimulerrare nunquam finat: quia
fempcr in aliquibus pijsfcruat lucem veritatis, & pcrco
rum minifterium puram retinet in finem vfque mun
di,&adpofteros propagat. Quò pertinere non dubita
mus, quodPaulusdixit,Eccléìami columnam cffc&fir- ******
V 3
 **s d e e c c les iA
mamentum veritatis, quia extra Ecclefiam nu11a eft.
veritas, in Ecclcfiaautem perpetuò feruatur: cum fem
per aliquis coetus, magnus vcl paruus, reperiatur, in quo
refonct vcrbum veritatis. Ceterùm de particularibus
quibúfqucEcclcfijs, quæ fempcrmixtæ funtbonis&ma
lis,longè aliam cfferationcm,didicimus. Primùm enim,
In his coctibus aut purum Dei verbum praedicatur: aut
cum ipfo, mcndacia etiam docentur. Nam vbi pla
nè nullum cfl verbi miniflcrium, ibi Ecclefiam nullam
agnofcimus. Siitáqucvnàcum vcritate, falfaetiam do»
gmata doceantur: quomodo coetus ille errare non pof.
fe dicendus fuerit, cùm manifeftè erret* Siautem pu
rum Dei verbum doceatur, hypocritæ certèreprobi, qui
non credunt, femper errant, cum veritatis lucem reij.
ciant,&intenebrisambulent,horum autem femperma
iorferè vbique numcruscft: pios verò, licet nunquamà
– Chrifto ita finantur errare, vt in errore pcrfeuercnt, &
„„.,,. pereant: dicente eodem Chrifto, Eleâosne permiracu
.-*- la quidem & prodigia Antichrifti feduci poffe, nempc
infincm vfque,adexitium: errare tamen poffe, tùm fin
gul. 1. ii. gulosfeorfum, tùm multosfimul coa&os,idque non fo
&c. 1ùm in moribus, fed ctiam in do&rina fidei, hiftoriæ tam
£** * facræ ,
& fanâisquàm Eccle
Epifc fiaft
opis, icæ,
eorú & quae
mquc cont
Eccle iger
fijs unt
in pijs
Oric etia
ntc & m
&c.
galat.i.&, - - - - -

g* Occidentc, manifeftiffimè doccnt.

XX 1.

comfirmatio/ùperieri fententia.
Petrus certè crrauit Antiochiæ, & multi in Co
rinthiaca,& quàm plurimi in Ecclcfijs Galatiae, fcduéti
à Pfeudapoftolis, turpiffimè crrarunt: quanquam non*
- - ita mul
 M i l I t A N t E. **
ira mufté poft ab erroribus pcr Apoftofum reuocati fu
erunt, Dauid quoque docct, ipfas ctiam oues Chrifti P/iiw.
errare poffe, cum dixit, Errauificutouis, quæ perijt. Et
quorfum miniftcriumvcrbiinEcclcfia,pijs,omnibus ne
ceffarium : fi errare non pofmint ? Cum finguli igitur
ctiam pijinaliqua particulari Ecclefia, eáque vera& pu
ra,faepe errarint.&fubinde crrent: hypocritæ verò nun
quam vera fide donentur, quarc&è fapiant: quomodo
de vlla particulari Ecclefia dici poteft, eam errare non
poffe* Id. verò multò minus affirmare queas de illis, à
quibuscxfulat veritas, & in quibusobtincnt mendacia,
ipfäque iniquitas, &Cimmeriæ tenebrae. Certè, quæ ta
Jesfunt, verae ChriftiEcclefiae cffc non poffunt: fi Eccle
m Tim.3.tr.
a
fia cft column & firmam en tu veritatis: Itáque con-'
cludimus, vnumqucmque particularem gregem, & fin
gulaseiusoues,eatenuserrarenonpoffe, quatenusdu&a. Ioha, w. *.
à Spunirtitu fàmnâo, volacc m fui paftoris, C h * * * * 1 , au- ,7.
di fola : fimu c verò dcfinunt nc hu audire, &a
lienorum vocibus aures praebcnt, ftatim eas non poffe
aliud, quàm crrare. Quia verò, infumma ctiam omni
um Ecclefiarum dimipitionc aliquos fibi feruat Deus,
quos retinet in veritatc, & pcr quorum minifterium il
Jam denuò propagare vult infinem vfque mundi: idcir
còconfitemur, nunquam totam fimul CatholicamEc
clcfiam errarc pcrmitti.
XXII.

Extra Ecclefiam catholicam mu/am eff?

/alutem.
Hinc etiam confequëterintclligimus,& credimus,
hanc Ecclefiam Catholicam ita folam effefan&tam , &
feruari: vt cxtra cam nulla fit fanétitas, nulla falus :
cum
 • de e c c le si a
cum etiaminhacfola ita fulgcat veritas, fine qua falus
nemini contingit,vt extra cam nulla fit:&cum deniq; nô
Ioha. 3. ig. nificorpusChrifti feruaripoffit. Nemo enim afcenditin
coelum,nifi qui dcfccndit de coclo, Fiiius hominis, qui
cft in coelo: totus fcilicet Filius hominis, cum toto fuo
•pat...;. corpore, quodcft Ecclefia: vt non immcritò Petrus Ec
clcfiam comparaueritarcae Nohae, in qua fola feruatum
g-,.,..,. fuit humanumgenus, & cxtra quam quicunquc repcrti
fuerunt, aquis diluuijpcrijffe leguntur. Sed quod de to
ta Ecclcfia, tanquam certiffimum, confitemur: hoc de
fingulis particularibus concedere nequimus: nempe, vt
dicamus, infolaEcclefia hacvel illa, Romana vel Com
ftantinopolitana, veritatem & falutem vigerc : ita vt
cxrta eam nulla fit falus:acproinde ab illa difcedi nö pof
fc,quindcferatur veritas,falus,Chriftus. Poteft cnim Ec
clefia aliqua ita cffe comparata: vt nifiab illius commu
nione difcedas, partem & communioncm cum catholi
ca,&cum capitccius, habere nequcas.
XXII1.
Ecclefiam Catholicam non effecertüperßmi, aut
loci, alligatam.
Confitemurinfupcr, Ecclefiam hanc Catholicam,
quia catholica eft, idcircò nullis certislocis, aut perfo
nis,&gentibus alligatam cffc: vt, fi quis velit dc hac Ec
clefia effe, huicvelRomam,vel VVittcbergam fefe con
ferre, aut ab illarum Ecclefiarum, Pontificum, & Mini
ftrorum autoritate pendere, neceffum fit: quando vbiq;
locorum Chriftuseft,&vbique vcrbumaudiri, fymbolo
Baptifmatisobfignari, præccpta Chrifti fcruari,& com
munio cum San&isomnibushaberi poteft. Vbicunque
autem haec locum habent, ibiEcclcfiacft: vt mcrito da
mnati
 m i lit a N t e. -

mnatifuerint Donatiftae, quòd in Africa tantùm, & qui

dem non in tota,fedin quadam duntaxat cius parte, vbi
nimirum ipfihabitant, Ecclcfiam Chrifti concluferint,
ibiquc tantùm effe, docuerint: ncc minus immeritò da
mnandi illifint, qui nullasexterorum Ecciefiasproveris
Ecclefijshabent,fcdcasduntaxat, quae cxfuae gentis ho
minibus conftant.
XIX 1 v.
Ecc/effam catholicam,partim vifibilem effe,partim
etiam imuifibilem.
Credimusdcnique, Ecclcfiam hanc partim effere
*uera vifibilem, partim etiam inuifibilem,fed diuerfisrc
fpe&tibus: vifibilcm quidem, quatenus conftat ex ho
minibus, verbumDeivifibilitertraétantibus & audien
tibus, Sacramenta adminiftrantibus & percipientibus,
Deum non folùm priuatim,fcd etiam publicè inuocan
tibus, officia deniquc caritatis crga proximum cxcrcen
tibus, & tota vita fua Deum glorificantibus: quae certè
praeftari non poffunt, quinfcnfibus percipiantur. Ac fi
plane inuifibilisefTet:difcerniàfynagogisimpiorum qui
poffet? Rurfus, Inuifibilcm etiam effc dicimus: primùm,
quia, mixtos cum habeat permultoshypocritas, extcrna
omnia, quæ & cleâi, præftantes: quinam fint clc&i, (ex
his autem folis conftat Ecclcfia) certò à nobis cognofci
non poteft,fcd à folo Dco,iuxta illud, Nouit Dominus, * Ti.z. ty.
{folus) qui fint fui.quopertinet &illud Apoftoli, Non, Rom.*.**
qui in manifefto Iudæuseft,is Iudæuscft:fed qui in occul- **
to- Deinde, quia, ad externam etiam faciem quodatti
nct,cumfemper calamitatibusprematur in mundoEc
clefia: nonnunquam ita imminuitur fidem Chriftipro
fitcntium numcrus,&incasanguftiasChriftianæ Ecclc
X
 - moe ecclesiaE M 1 liTANtis
fiae omnesrediguntur, vt nulla planè amplius fupereffc
videatur: nempe, cùm nullus amplius appareat publi
- cus coetus, in quo nomen Dei inuocetur: quemadmo
dum faepc contigiffe, tùm facræ, tùm Ecclefiafticæ hifto
riæ luculentißimè & copiofiffimè docent: cùm tamcm
certum fit Deum femperaliquam fibi Ecclefiam in terris
Mat 14 is feruare:diccnte Domino, Et portæ inferorum non præ
Matt. ** ualcbunt aduerfus cam: Itcm, Ecce ego vobifcum fum
-*- vfq;adconfummationcm feculi: idquod& nos in Sym
bolo cumtota Ecclefia confitemur,dicentes, Credo fan
&tam Ecclefiam Catholicam, ab initio fcilicet, femper
fuiffe,effe,& futuram effeinfinem vfque mundi, in ipfis
hebr. ii.i. etiam terris. Propriè enim fempcr credimus, quae non
femper videmus. Haec noftra eft, de Ecclefia Militantc
confefìo: Quid fit: Quidâ triumphante differat: Quàm
fæpeâfe diuerfa: Quomodo ex multisparticularibusvna
cóftet Catholica: Quibusnotisvera à falfisdifcernique
at : Qualis Epifcoporú fucceffio: qualifucconfenfusve
ram demonftrct Ecclcfiam: Quod non propterqnamuis
diffcrentiam in ipfa etiam do&trina vnitas Ecclcfiae fitaba
rumpcnda: Quid nominc vnitatis Ecclefiafticae intelli
gendum fit: & quibus in rebus confiftat:quanti item fit
facienda: Quatenusctiam errare poffit,& quatenus non.
poffit:& quomodo extra Ecclefiam nulla fit falus: &.
deniqucquatenus vifibilisfit &quatenusin
uifibilis. Rcftat, vt nunc de ciusgu
bcrnationc dicamus.
 c v e E R N A t i o N-e. i«s
CA PVT XX V.

D E E C C L E S IAE M I L I T A N.
tisgubernationc, déque minifte
rio Ecclefiaftico.
i.

Eccleffam à chri/ogubernari.
Credimus, ficut per Chriftum omnia faâa funt, col. 1. ir.
confiftunt, reguntur: fic ab eodem, tanquam Ecclefiæ
autore, rege, capitc, Ecclefiamipfam, quae eftregnum &
corpus ipf ius , pcc uliari ratione,riqu àm rel iqu a om
ti ni
nd a,
o- £?* . t.* *.
gubernari: dicente AngclodcCh fto,&regnabi Ê i. 3*.
mo lacob in æternum: & Apoftolo, Eum, vt Filium, ev. s. •.
domui{uae praecffe,hanc verò domumnoseffe,ideft,Ec Eph. j. g.
clefiam: & alibi, Eum effe caput Ecclcfiae, & darc falu
tcm corpori.

chri/fum admimjfrare Ecclefiam partim per/ip/am,par

tim cooperarjsfibiaffwmtä.
Duplicem autem nouimaus gubernationcm, qua
Chriftus fuam rcgit Ecclefiam: vnam, qua ipfe per fcfc
- & per fuum Spiritum, finc vllo hominum minifterio
interne in animis credentium regnat, operatúrquc & phil.*. q.
vellc & perficere, adeòque omnia in omnibus: nófque Ephe.i.*.
agit ad bonum, & tucturâ malo contra Satanam, mun
dum, hoftes omncs. Alteram, qua ita ipfe adminiftrat
Ecclefiam: vt aliorum quoque, cùm Angelorum, tùm
maximè hominum opera & minufterio, adfalutcm Ec
clefiæ vtinondcdignctur: de Angelisdiccntc Apoftolo,
2.
 a&. d E ecclesiae MilitaN-ris
hek, t.t*- Eoseffc adminiftratorios Spiritus,in minifterium miffos
proptcrcos, qui haercditatem capiunt falutis: de homi
icor.;.;.y nibus verò eodcm dicente, MiniftriDcifumus,pcrquos
credidiftis. Quemadmodum cnim caput in homine ita
perfe,vimcntis, quae maximè in ipfo vigct & operatur,
totum regit corpus, vt tamcn fingulorum etiam mem
brorum opera ad totius corporis falutem vtatur: fic &
Chriftus, caput Ecclefiae, in eius gubernntionc fe gerit,
idque non fua ipfiuscaufa, aut quod opushabcat mini
fterio noftro, fed propter noftram neceffitatem, multi
plicémqucvtilitatcm,atqucctiam honoremfacit.
III.

pj/èrimem inter minifferium aengelorum &

hominum.
Interim agnofcimus difcrimen inter minifterium
Angelorum&hominum: quòdillincqucaddoccndum
in Ecclcfia, nequead facramcnta adminiflranda, fedad
alia officia facicnda, eáque ferè inuifibi!ia, & quòd non
etiamfemperaut ordinariè,ncqucadomncs,fedquando
&ad quos vifum fucrit Domino, mittantur:hominum
verò miniftcrium &confpicuumcft, & perpctuum,atq;
ad omnespcrtinct.
i V.
com/altißimèfieri, quòd Angeliwom doceamtim Ec
cle/ia,/ed homimes.
Confultiffimè autem & fapientimim& fieri à Deo,
intelligimus,quod non per Angelos,fedperhominesdo
ceat in EcclcfiaChriftus: tùm quia libentiusfinimusnos
ànoftrifimilibus familiariter inftitui, quàm à longè dif
fimilis naturæfpiritibus,cuminfolitamaicftatc,doceri:
tum
 G*v b e r N a t i o n e. *;
tùm quia facilius à Satana, mentientc fe mimum emea
Deo, féquc in Angelum lucis transfigurante, decipi pof.
fçmus: quae etiam duae caufae funt,noftro quidemiüdicio
non poftremae, cur FiliusDeifa&turus officium Do&oris
in Ecclefia,fieri voluit homo,&fraternoftcr,acfamilia.
ris, perque omnia fimilis, excepto pcccato: quò illud ii.*.,..,
pertinet, Annuntiabo nomen tuum fratribus meis, in heb. ;.i.
medio Ecclcfiae laudabo te: &illud, Nouifïimè locutus hebr. t. t.
eftnobisinFilio, ncmpe, iam homine fa&o, & familia
riterinEcclcfia agentc.
v.
Homimum duepotißimum e/egemera, quorum mimjferis
ad Eccle/ie gubernationem &proteótionem
vtitur Chriffa.
Etfi verò nullum eft in toto hoc magne Ecclcfiae
corpore membrum, quo Chriftus ad aliquam aliorum
mcmbrorum, eóquc & ad totius corporis vtilitatem, vcr.it*.
qucmadmodum Paulusdocet, non vtatur: duo interim
praecipua fatemur effehominumgenera, quorum opera
ac miniftcrio ad Ecclefiae gubernationcm & conferua
tionem vtifolet: Do&orcsfcilicct inprimis,aliófq; ver
bi, facramentorum,aliarúmqucrerum Ecclcfiafticarum
adminiftros : & deinde pios Principes ac Magiftratus,
quorum tamen miniftcria non confundimus,fednonfo
lùm diftin&a, vcrùm ctiá diucrfiffìma cffe,agnofcimus:
inter quasdifferentiasca quoque non cftpoftrema, quod
Doctorum quidcm fcm.pcrncccffarium eft Ecclcfiae mi
nifteriü, Magiftratur auté politicorum non ita,quan
do illis carere nunquam potuit, iftisautem fæpè caruit,
& carcrcpotcft Ecclcfia.
X 3
 roe Ecc1L Es IAE MILITANTIS
v i. -

m quibuspotißmum rebus ver/étur mimjferium

Ecc/e/j/icum
uemadmodum vcrò fumma pietatis Chriftianae
tribus in rebus confiftit, infidc in Chriftum: in perpctua
poenitentia,hoccft, in noftrae carnis, noftrorúmq;vitio
rum mortificationc,acSpiritusviuificationc;& dcnique
in caritate crga proximum:fic etiam, tres præcipuas Ec
clcfiafticiminifterijpartcscffe,nouimus, Primum,doce
re, vcrbúmq; Euangelijpraedicare, ac fimul etiam facra
mëta adminiftrare, & publica facrificia laudis Deo offer
re,perIefum Chriftum:Deinde, inuigilaregregi, cuiusq;
morcsobferuare, vitijs corrigendisincumbere, & curarc
*"*'*' vt quifquc,tanquam verusfacerdos,feipfum offerat Dco,
hoftiam viuam, fanétam, Deo placentem: & dcniquc
curam pauperum fufcipcre,ac,ncquidcuipiam de(it,di
ligcntcr operam dare. -

VII.

1uxta tres mimiferj Ecclefiafficipartes, tres etiam

mimjfrorum Eccleßaßicorum ordines
com/titui.
Ita,iuxtahas tres minifterijEcclefiaftici, de quibus
modò diximus, partes,videmus etiam, infacris literisin
ftitutos fuiffe à Domino tres cumprimis Miniftrorum
Ecclefiafticorum ordines: quorum primus in ijs potiffi
mum verfatur, quae ad fidcm in Chriftumcxcitandam &:
'$'
fouendam pertinent: quales
qui adminiftrant Verbum & Sac
Paftoréfquc,
enta in coetu fide
lium: alterinijs,quæ peculiariter ad pocnitentiaminfra
tribusexcitandam inftitutafunt: qualcsfunt Prcfbyteri,
Ccnfo
 *. v B E R N A T I o N e. *«*

Ccnforesmorum, quicuram difciplinae fufcipiunt, atq;

vt quifq; Chriftianè &fan&è viuat,ad gloriam Dei, & ad
Ecclefiæ ædificationem, quanta poflunt diligentia, cu
Luantts dc quibuscumalibiApoftolus,tùm maximèadTi- itin**
motheum: fic locum illum explicante Ambrofio, & *
optimisquibúfq;interpretibus: tertiùsvcròca præcipuè
tractat, quæ caritatis propria effevidentur:vt,curam pa*- ,.„,,.
perium fufcipere & ægrotorum, quales funt Diaconi, dc r,„.,.,.
quibus Aâ.6,&alibifaepe apud Paulum. 1 Tim.3.8.
me.
v i 1 i. philip, r.i
clatimjfrorum alios effe ordinarios &perpetuos:alios ex
traordinem,& adtempus vocari.
Miniftrorum porrò Ecclefiafticorum corú praefcr
tim, quivcrbum pradicare debent, totiúfq; Ecclefiae cu
ram fufcipere,duonouimuscum primis cffe genera: vnú
corú quosfibiDominusJcfus ordinariè affumit coopc
rarios,in colligenda, docenda,regcndäq; fua Ecclcfia:ac
proindc,quos ctiá perpetuosinhocvult cffe officio, qui
& Ordinarijminiftri vocarifolent: qualcs fucrunt in Ec
* clefia vercrisTcftamentiPontificesac Lcuitæ,&innouo
Tcftamento Do&orcsfunt & Paflores. Alterum cft co
rum, quos idem Dominus cxtraordincm cxcitat, vocar,
mittifq;in Ecclefiá:vtordinarijsfuum ncgligentibus of
ficiti,Ecclefiámq; pcrdcntibus,ipfi&illosrcdigantinor*
dinem,& Ecclefiamad priftinúftatum reuocent atq;fcr
uent: qualcsfucrút inveteriTeftamentoProphctae, cxa
lijs etiam,præter Lcuiticam,tribubus, excitati: & quales
in nouofuerunt Apoftoli,Prophetæ,& Euangeliftc quos
Dominus peculiariter fibi dclegit, vt, cum iam omniav
bique locörum eßent pcrdita, fàminter Ifraëlitas, quàm
in tergcntcs,pcr horum miniftcrium fibiEcclcfias §.
coIIigc
 *** d e eccles1at. M i lit AN-ris
colligeret, inftitueret, feruaret. In horum etiam, extra
ordincm vocatorum numero, multosnoftro temporc
heroicos, fortéfqueviros, & veros Dei feruos, collocarc
non dubitamus: quirebusiam defperatis,à Spiritu Chri
fticxcitati fuerunt,vt fefe Catholicæ Apoftafiae opponc
rent:&priftinam do&rinam,cultum,difciplinam,in Ec
clefiam quafi poftliminiorcuocarent: idqucinuitis,fren
dcntibus, renitentibúfque ordinarijs Epifcopis, Regi
bus, potentiflìmifquc Principibus, totóquc mundo,fcd
fruftrà.
1X.

Aguimquerantùm ordines miniffrormm verbià chri£•

fuiffe com/fitutor.
Pluresautcm miniftrorum vcrbiordines, à Chrifto
in Ecclefia inftitutos, non agnofcimus, quam quos Apo
syb. ,. m. ftolusinEpiftolaad Ephefios expreffit: Apoftolos, Pro
phetas, Euangeliftas, Paftores, Doétorcs: quorum trcs
priores nullis certislocisaddi&oseffe voluit, fed modò
hic, modò illic, aut Ecclefiasfibi colligcrc&plantare.
quemadmodum fecerunt Apoftoli: aut ab Apoftolis
plantatas irrigare,foucre & confirmare,vtiProphetæ fe
cerunt & Euangeliftae: quos propterca etiam non opor
aa ,,.,*. tuit effe perpctuos: duos verò pofteriores voluit ccrtis
Philip. ... Ecclefijsregendis&conferuandis confecrari,Paftorcsni
1 Tim.g.r. mirum & Doétores, idquc in finem vfque mundi: quos
Tit. i. 7. ideò etiam ordinarios & pcrpetuos miniftros appellarc
*£****** folemus. Nam, quòd mentioncm faepe faciant Apofto
Å; liEpifcoporum,Prefbyterorú,&Catechiftarú,ea res mo
£.Tvos minißrorü verbiordines non conftituit:quoniã qui
i..,.,.,.. Paftores, ijdem etiam nomineEpifcoporum fempcr, fg*
hebr 4. .. pevcrò nominc Prcfbytcrorum fignificabantur: quin &
Apoftolus
 -

c vm. E R N A T I o N E. *e*
poftoIus Petrus fefe vocat prefbyterum: Catechifta. 1 Pet.;.«
umautem officiumfacercfolitifuerunt,nonfolùm Pa
ores & Doâtores, vcrùm etiam Apoftoli ipfi & Euan
geliftae,
X.
patres ámobimom improbari, quòdplures addiderimt
mimjfrorum ordines.
•Cetcrum, (vtillisomiffis,quorum minifteriú tem
porarium effe debuit, & quos extra ordinem nonnun
quam vocari, diximus, dcordinarijstantùm & perpetuis
verbi dicamus:) tamctfi horum duos tantùm ordincs à
Chrifto datosfuifTeEcclefiae, apud Apoftolum legimus, ****
Paftorum fcilicct, vt di&um cft,& Do&torum, quorum
hitantùm docebant, illivcrò Sacramenta etiam admi.
niftrabant,difciplinæ præcrant, & Ecclefiam rcgcbant:
Interea tamen non improbamus Patres, quòd iuxta va
riam, tùm verbi difpenfandi, tùm regendæ Ecclefiae ra
tionem,variosquoque ordinesminiftrorum multiplica
rint: quandoideisliberumfuit,ficut&nobis:& quando
conftat, id abillis fuiffe fa&um honeftisdecaufis,ador
dinem,addccorum,&adædificationcmEcclcfiae,proco
tcm pore, pertinentibus,
X1.
confirmatio eiu/àem/£wtentiæ, cum explicatione aliquet
ordimum Ecclefiaßicorum imprimitiua
Ecclefia:
Nouimusenim,Dcumnoftrum Deum effe ordinis,
non confufionis:&Ecclcfiamferuariordine perdiautcm
&tx% : qua dc caufamultosetiam & diuerfos, non fo
lùm olim in Ifraclc, vcrùm ctiam pòft in Es;ii.
cxlu
 178 ee Ecclesiae MilitA Nºris
dæis&gentibuscollcéta,miniftrorum ordinesinftituit :
&eandem etiam obcaufamliberum reliquit Ecclcfijs,vt
plures adderent, vcl nonaddercnt, modò idad aedifica
tioncm fieret. Ergò quòd, cum prius omnes vcrbi
miniftri,tùm Paftores, tùm Epifcopi, tùm Prcfbyteri ex
æquoappcllarentur, aequalisetiam cum effent autorita
tis, poftea vnuscocpcrit alijs omnibus praefici collegis.
quanquam non vt Dominus, fedtäquam Re&torin Aca
demiarcliquis collegis, & huic inprimiscura totiusEc
lefiæ commifta fuerit, cöque & xar' i%ox!, quandam is
folusEpifcopi & Paftorisnomincappellari confucuerit,
reliquis Symmyftis nomine Prcfbyterorum contcntis,
ita vt in vnaquaquc ciuitate vnus tantùm coepcrit effe
Epifcopus, & multiprefbyteri: hoc minimè improbari
nif.,;. poffe,iudicamus. Quadere,Hieronymi,cumalibi, tùm
c, 23, in Epiftola ad Euagrium, & in commentarijs Epiftolæ
adTitum cap.io.narratio&fentëtianobis probatur,di
centis: totumhocmagisexconfuetudine, quàm ex Do
minicæ difpofitionis veritatc profeétum effe: vt diffen
fionum plantariatollerentur&fchifmatum.Hacfanè ra
tione, quae etiam de Archiepifcopis, imò & dequatuor
Patriarchis, anteipfum etiam Concilium Nicenum,cre
atis, confìitutafuerunt, excufari, defendique poffe, fen
timus: quanquam omnia fucccffu porrò temporis ad
fummam tyrannidem atque ambitionem dedu&ta fue*
runt. Quæ caufa eft,cur, quò propius acccditur, in ijs
ctiam ordinibusminiftrorum,adfimplicitatem Apoflo
licam:cò magisetiam nobisprobetur:atque, vt vbique
acccdatur,dandamcffc opcram, iudicemus.
Xi i.
*wum, tamquam caput, toti Ecclefiapræficimu/o
modopo/<-.
Cctcrùm,
 e, v p e r N A t I o N e. ***

Ceterùm,quòd vnus,tanquam caput, omnibus,pcr

vniuerfum tcrrarum orbe, Ecclefijspraefici,iúfque&ple
nitudinem, vt vocant,poteftatisin omncshabcre debe
at: illud dcmum non folùm non poffumusprobarc,fcd
contra non poffumusnoncxfecrari: multòverò magis,fi
illud-ibiiurc diuino deberi, contendat.
Et amplcétimur di&um Gregorij primi ad Mauri
cium Imperatorem: Quifcvniucrfalem Sacerdotcm vo- lib.re
cat,autvocari defiderat: hunc contra ftatuta Euangeli- gif.ep.*.
ca,& contraCanonum dccrcta,nomcnfibivfurparc: & &l**.
praecurrere Antichriftum, . epi.*•.
X 1 II.

z\ gm quemuis,/edeum tamtùm, qui à chriffo mittitur,

admimjferium effe admittendum.
Credimusctiam,adveram,falutarémq;Eccleficgu
bcrnationë pertinere:vtnonquifque,velfefe obtrudens,
vclabalijsmiffus,ad miniftcriúadmittatur:fedvt,quimi
nifteriofun&uruseft,deeo priuscognofcatur, an à Deo,
feuà capite Ecclefiae,Chrifto,adEcclefiafticäfundtionem
voccturacmittatur,nccnc:& deinde,abipfaEcclcfia,le
gitima ratione eligatur & ordinetur, dicente Apoftolo, hebr.j.a.
Nemo fibi affumit hunc honorem, fcd qui vocatur à
Dco,ficut Aharon,&c.
XI v.

.Quimam à chrjfo adminifferium vocemtur.

Credimusautcm, cosà Chriftoadminifteriumvo
cari,quosipfeadillud obcundum idoneosfecit: illosau
tcm effe idoneos fa&os, quos præter voluntatem rcgni
Dei promouendi,&fan&a vita Deum glorificandi, fanae
ctiam doótrinæ cognitionc,eámquc populis adfalutcm
2.
 **• roe ecclesiae Milit Antis
- proponendi facultatc donauit : quemadmodum Apo
,rim ;... ftolus cùm alibi, tùm ad Timotheum & ad Titum do
zit, i, 6, cuit. Quoscnim eligitacvocatadaliquam fun&ioncm.
Dcus: cosetiam donisad eandem neccffarijsornat: cum
rc ipfà magis, quàm verbis nos vocet. Acproinde, qui
non tenent famam Euangelijdoârinam, neque cam po
pulosdoccnt,fedpotiùscontrariam: eos,fiucfuafponte
currant,fiueabhominibus, ordinariam etiam mittendi
autoritatem habcntibus, miffi veniant: prominiftrista
men, à Chriftovocatis, minimè agnofcimus: acpropte
rca neque etiam audiendos effe, fentimus: diccnte lo
2-Ioha.io. hanne: Si quis venit ad vos, (ncmpc, fiucfponte, fiuc
miffusâ quibufuishominibus) &nonadfert hancdoâri
mam,noliteeumrecipere,nec Aue cidixeritis:Dco quo
que apud Ieremiam, quinam àfemittantur, & qui non
tere*;:;. mittantur Prophctae,hisvcrbis defcribente, Currcbant,
&egononmittebam cos: prophctabant, & ego nonlo
quebar adeos. Prius enim membrum pofteriori expli
cans,docuit,cosà fenonmitti, quinonloquuntutex ore
Dei: & contrà, qui vcrbum Deiadferunt, cos à femitti.
Et rationem huiufcercinonignoramus, Cum cnim mi
*ph.4,i. niflrimittanturàDcoadædificationem Ecclefiae,huma
nis autem doûrinis potiuseuertatur, &foIoDei verbo
ædificetur: certè à Dcononmittuntur, quivcrbumanoa
adferunt Dci.
XV.

chrjfum bifariam vocare homines admi.

mj7erium.
Cùmverò omnesveriminiftri à chrifto vocentur:
credimus, eum vocare homines ad minimcrium duplici
*acione: ncmpc, aut immcdiatè pcr fc folum: aut me
diatę
 gv b e R n at i o Ne. 173
diatè peripfosetiam homincs,ideft,per Ecclefiam, eóq; galat.i, •
non minus vnos, quàm alteros, effeaudiendos,& prove
ris Deiminiftrishabcndos.
X vi.
-$uos mittis per/e//um chri/u: hos,quomodo à/emiff^,
- effe declaret Eccle/ie.
Cum verò Chriftus, quosipfe vocaett,: cosetiam, o
mnesidoneosfaciendo,àfemittideclar tùm maximè
id praeftatinijs,quos perfeimmcdiatè, pérqucfuumSpi
ritum,& extraordinem vocatacmittit. Eosenim pecu
liaribus & excellentibus donis, atque in primis magna
Spiritus fanóti copia: ardenti zelogloriæ Dci:fingulari
verbiDei, quodadfcrunt, cognitione:vcc tilíquc&perfpi
cuadoc cn di ra ti on e: ad eó qu c& fe li ci fu ef fu laborum
fuorumliberaliter donarcfolituseft: quò&Ecclefiasci
tius atque cfficacius ad priftinam, hoccft, ad Apoftoli
cam formam reuocent: & Ecclefijs faciliùs certiùfque
Iegitima diuináqueipforum vocatioinnotcfcat.Omncs
enim, quosChriftusdat Ecclcfijs miniftros, adcarumae
dificationcm dat: vtfacilèhinc concludere liccat, quo- r?h*. a.
rumcpera aedificariEcclcfiasvidcmus: eosà Chrifiovo
catosfuiffe, corúmquc miniftcrium diuinum cffcatquc
| lcgitimum.
XVii.
.£go * extra erdinem,&per/eip/àm mittit Chri//umi
wj/ros: horum vocationem momfemper miracu
/ù confirmari,aut, vt confirmetur,
cpu haber« ».
Neque enim crcdimus, ad huiusgeneris miniftro
oa cm ,m in if tc ri úm q; co nf ir ma nd um fc mp cr
rum^vocati
3.
 *a. n e e ccr. es1 ae M'i lit Antis
opusefTe miraculis: cum neque omnium Prophetarum
mißionem miraculis fuiffe confirmatam, legamus: fed
Spiritu dumtaxat Dei,&zelogloriae cius,quoflagrabant,
&vcritateinprimisverbidiuini,quodnonfinefan&orú,
ideft, cleétorum in Ecclefia,inftauratione prædicabant:
quando contrànonnulli ctiam Pfeudoprophetae figna&
portenta ediderunt: id quod & de Antichrifto futurum
arbe...». prædixit Apoftolus, & antecum Chriftus: quos tamcn
Matt.24. quia verbumDeinonadfercbant,fcd mendacia,vtq;poft
-*-*. dcosalienosiretur, populum adhortabantur, audirino
P*"***** luit nccvult Dominus: imò vt ctiam lapidibus obruan
-1*- tur, mandauit.
XVIIi.
guau chrifuperminiftros extraordinem miffsimffaurat
E;clefias : eas veras effe Ecclefias:eog. ibi legitimi effemini.
Jferium, & legitimam vocamal oraimamaij, mi
mi/fros,autoritatem.
Cum verò hæcita fehabeant dc miniftris, extra or
dincm vocatisà Chrifto:credimusetiam,quashorú ope
ra & miniftcrioinftaurat, &fclicitcr reformat Ecclefias,
reftituta veræ doctring prædicatione,legitimafacramcn
torú adminiftratione, cultúq;abidololatrijs & fuperfti
tionibuspurgato, reuocata item, quoadciusfieri poteft,
vera difciplinæ rationc,eóq;& cú Apoftoliscommunio- |
ne:haseffeverasChriftiEcclefias:ac proinde eashabere |
autoritaté, miniftrosporrò Icgitimè vocádi&ordinádi:
cóq;itafucceffioncm miniftrorumapudfccontinuandi:
vt dubitarinonpoffitamplius,quinibiminiflriminiftris
legitimè fuccedant,verique fint ordinarijEcclefiae mini
ftri: tam diunimirú, dum fimul cum pcrfonali,vt vocát,
fucceffione, in ipfaquoquefanæ doctrinæ prædicationc
fucccdunt,ncq;perfiftunt.
XIX.
 < v e e r N a t 1 o N s. 175

XIX.
sticut,vbi vera habeturdo&frima, ibi verae? Eccle/ia;/ic,
vbimom habetur, ibimec Ecclefiam effe veram,
mec legitimummimifferium.
Nouimus enim, ficut,vbi do&rinatantùm,fine c
tiam continuata Epifcoporú, iam indeabinitio, fucccf
fione,demonftrari poteft,ibi& Ecclefiavera cft,& verum
etiamaclegitimum habeturminifterium:ficcontra,vbi
pcrfonalis tantùm fucccffioia&atur, fed do&rinae verè
Chriftianæ puritasexfulat, ibi nullum effe miniftcrium
legitimum: quádo,ficut Ecclcfia,ficetiam Ecclefiafticâ
miniftcriumnonperfonis,fedvcrboDeialligatumcft.
X X.
-

e-futoritatem mimjfrorum adeatamtùm extemdi,adque

etiam ipß vocati/amtâ chri/fo.
- Credimus etiam,lcgitimis miniftris magnam effeà
Chrifto datamautoritatcm,adeanimirú, ad quæ ctiam u,,,,,
vocatifunt, præftanda:ad praedicandumEuangelium:ad;?,
facras literas iuxta fidei analogiam interpretandas: adii.i,a.
Catechizandum:addocendos populos, quæ fit voluntasgala. 4.«.
Dci: ad arguendum &increpandnm tam magnosquàm Ti.f.zo.
paruos:adremittéda,rctinendäq;(minifterialiter)pecca-*!****
ta:adligandum,(impoenitentes)&ad foluendum, (rcfi-' £;
pifcentes:)adfacramenta item,quae Chriftusinftituit,&;;;;';',
iuxta rationcmabco traditam,adminiftranda: addifci-Â
plinâ expraefcripto Chrifti, per Apoftolum ctiä explica-.;.&c.
to exercendam:adca dcniq; etiam omnia, quae,licct cx- Matth. is.
preffa non fint in facris literis, pertinent tamen ad or.ij.&c.
dinem,&addecorum,faciúntque adædificationem,non'C**4*
autcm ad dcftruétioncm, iuxta regulam generalcm ab
Apoftolo
 17* p e ecclesiae M ili t a Nºris
icoi**• ApoftoIo traditam, Omnia in Ecclefia fieridebere ordi
né,deccntcr,&adædificationcm. Neque enim vltra fi
nesvcrbiDeiextendi,autinaliumfincm,quàmad Ecclc
fi*aedificationem, traditameffeminiftris vllam autori
tatem, credimus: Ac proinde pernegamus, vllum Epi
{copum, aut etiam omncs fimul, autoritatem haberc a
jiqùid contra fcripturas ftatucndi: aliquid illis addcndi
vel dctrahendi, velin illis immutandi:mandata Dei di
{pcnfandi: nouos fidei articulos condendi: noua facra
mentainftituendi: nouos cultus in Ecclcfiaminducen
di: leges, quae obftringantconfcientias, quaeueautorita
telcgidiuinæ exæquentur, ferendi: in Ecclefia & fideliú
confcientijsdominandi: quæ Deus conceffit, liberáquc
cffe voluit,prohibendi: aut deniquc aliquid, tanquam
ad falutem neceffarium, extra verbum Dei mandandi:
quando netota quidem Ecclcfia hanc habcrc autorita
tem, vcrè dicipotcft.
XXI.

Epißoporum, qui&principesfumt politiam autorita

tem mom megari.
Interim non diffitemur,Epifcopos,quifimuletiam
Principes funt, præter autoritatcm Ecclcfiafticam, fua
ctiam habereiura politica,fecularéfqucpoteftatcs,qué
admodum&reliquihabent Principcs:iusimperandife
cularia: ius gladij: nonnullos ius cligendi, confirman
diq; Rcgcs & Imperatores: aliáqucpolitica conftituen
di& adminiftrandi:fubditófquc fibi populos,ad obcdi
entiam fibipræftandam,cogendi: Acproinde fatcmur.
politicishorum mandatis, quæ fincträfgrcffione lcgisdi
uinae fcruari poffunt, à fubditis obtcmpcrandum effe.
rum, i;.;, nonfolùm proptcrtimorcm,fcdctiam proptcr cöfcicn
tiam.
 ev B E R N A T I O N E. **
tiam. Nouimus enim, omnem poteftatem à Deo effe. Ro. 1*.*.*.
&quicunque poteftatirefiftit, Dei ordinationi rcfiftere:
honorandos item cfteReges: acPrincipibus&Dominis*******
in omnitimorefubie&tos noscffe debere,nonfolùm hu,
manis& modeftis, fedctiam dyfcolisfcu iniquis.
XXII.

comiugiwm tam mini/fris Eccle/ie, quàm aljs libe- DeCon

irum effe debcrc ». siugio
Illud verò ad honeftatem, falutémq; miniftrorum,
-&ad honorem ipfius minifterij,cóquc& adveram Eccle
fir gubernationcm, perncccffarium effe, credimus: vt
liberum aequè illispermittatur, atqueeftetiam Laicis,vt
vocant omnibusconiugium: quando Chriftus nulliho
minum generihocprohibuit:imò, de coelibatuloquens
dixit, non omneshoc (vtfcilicct vitam ducant coelib&) M*****
capcre: fignificans id, quod porrò Apoftolus rotundis 1 Cor.z.y.
verbisexplicauit: nimirum, quinon poteftfe continere,
hunc deberc vxorem ducere. Honorabilile enim in Heb.13.4
terquofuis coniugium effe, & thorum immaculatum,
cum Apoftolo confitcmur.
XXIII.

somum & laudabile eß,ßqui domatucomtimentiæ dome,

2 coniugi• abffimeat.
Interim non inficiamur, quin, qui dono puri coeli
batus donatifuntà Deo: jjcommodiusrcbus diuinisva
care, & Ecclefiae infcruircfaciliuspofIint: quàm qui ma
trimonio iunguntur: propter multas grau&fque curas
atque molcftias, quasfccumaffert coniugium:& quibus
fepc velinuitia rerum diuinarum ftudijs, ad domcftica,
buiufquc vitae molcftanegotiaabftrahimur: dicentc ctiá
Z
 ›› De EccLESIAE Mi Lit Antis
„c„.,. Apoftolo, Qui coelcbs cft, curat ea, quae funt Domini,
quomodo placeat Domino: &, qui duxit vxorcm, curat
ca, quæ funt mundi, quomodo placeat vxori, & diuifus
cft. Ac proindc,ficutfualaude non carentilli, qui idcò
vxorem ducunt,vtmunda putäque confcicntiaDeo vi
ucre poßint: ficnobislaudandi omninojjeffe videntur,
qui, quo expeditius Ecclefiae fuam nauare poffint opc
ram,caftumfibidcligunt coelibatum, incóq; tantifpcr,
dum poffunt, viuunt.
XX i v.
coniugiain Domino effe contrahenda./âmôfeff,
ce!emda.
Nouimus autem, & confitemur, matrimonia o
*cor.7.39
mnia contrahenda effc in Domino, ex iure naturae, lc
géque diuina, nec non & iuxta honeftas locorum con
Mat.t*.y. fuetudincs: fanâè quoque effe colcnda: ac nemini licc
re,lcgitimamvxorem dimittere, nifi fornicationiscau
ico fa: fi qu a ta me n in fi de li sc um fid eli , od io rcl igi oni s, co
' r*,
'* habitáre nolit, eam vinoncfferetincndam: fidelcm non
cffe in huiufcemodi, fcruituti fubic&um,fcdadpaccm
vocatum cffe à Domino.

XX v.

£t qui repudiauit adulteram, & quide/ertus fuit ab imf.

deli: eimommimulicere, mouum cowtrahere matri.
momium, quàm ei, cui defun&a
e# vxor.
Credimusetiam, non minusciquiautlegitimêrc
pudiauitadulteram,autdefertusfuit abinfideli,quàm il
li, cui prior mortua eft vxor:licere, nouas conficeremu
; ptias. Illud enim dc omnibus non coniugatis &viduis
pcrpetuò
 • c vt, E R N A t I o N E. V7o
perpetuò verum &falutareeftApoftoli verbum: Bonum cor.7.r.
is,fimanferint vt ego: quodfife non contincnt,nubant,
Nam meliuscftnubere,quàm vri.
XXVI.

com/?ituendos effe in Ecclefia, quide controuersjs matri

monialibus iudicent.
Ceterùm non probamus, vthorum quidpiam fiat
in EcclefiafinelegitimaEcclefiae & Chriftiani, fihabca
tur, Magiftratuscognitione,iudicio,atque fententia:ac
proinde, conftituendoseffe in Ecclefia pios,peritos, pru
dentéfque viros, qui matrimoniales caufas cognofcant,
déquehifcercbus iudicent, omnino fentimus: vt nihil
fiat temerè,aut imprudenter, ne cuique, quod lubet, li-,.„ rae.
ceat : fed omnia legitimè, ad ædificationem, & finc cu … " "
iufpiam iniuria fiant: nêue nomen Dei per nos, inter in-;,,,,..,
fideles blafphcmctur.
XXvii.

* Curandum effejs etiam, quipraßmt Ecclesjs,vtfidelium

liberi Chri/?iane in/fituamtur: & aut bomas li
teras, aut artes homg/fa, do
deantur,

Cum his coniungitur cura liberorum. Credimus

igitur, ad perpetuam Ecclcfiae conferuationcm neceffa
rium effe, non folùm, vt fuosquifque liberos curet infti
tuendosinvera pictate,inmoribus Chriftianis,bonifque
literis, authoneftis artibus: verum etiam,vt Ecclefiaipfa
huiufce rei fufcipiat curam,vt fefe tandem reddant vtiles
& Ecclefiae & Reipublicc: quo pertinent tùm publicili
tcrarum ludi, honeftarúmquc artium cxcrcitia, tùm
EcclefiafticiCatcchifmi.
Z z
 -so- d E ecclesiaE MILITANtis
XXViii.
De Si- catimjfroshome/fi & liberalibus/fipendjs effecum/air
Ę
omiq;
familj*///entawaos.
Ecclefia- Crcdimus ctiam, re&è gubernari Ecclcfiam non
fticis pofTe,nifi miniftrislibcraliter fuppeditentur, quæcunq;
funt illis & ipforum familijs ad honeftam vitam tradu
cendam neccffaria: cum nemo, nifi habcat, vnde viuat,
Mat.io.io, facere fuum poffit officium: & Chriftus dicat, Dignum
cffe operarium merccdcfua,&Apoftoluscopiosè hacdc
icor.,.-. re non vno in locofcribat: multis demonftrans, Mini
&c. ftris, qui feruiunt Ecclefiae, dcberi ab Ecclcfia ipfa,quae
cunque funt illis ad præfentem vitam ncccffaria: illófq;
* Tim.y.v iu
&c. shabere hæc petendi: tantùmabeft,vt peccent: quem
admodum nonnulli calumniantur, fi accipiant. Auari
- tiam tamen, cum in omnibus, tùm maximè in miniftris,
J* fummoperècum Apoftolo damnamus:qucmadmodum
& prodigalitatem non probamus:& ncutrum vitium fo
uendum,ferendümque cffe, docemus.
XIX IX.
Boma Ecclefiarum memeffe dilapidamdi,/ dim/ /emtatio
mem mimjfrorum, alià/jue pios vfù di
//ribuemda.
Cùm verò multabona,liberalitatePrincipum &a
Iiorum piorum fuerint olim donata, & nunc ctiam ali
cubidonentur Ecclcfijs: iudicamus,fiquae Ecclefiae talia
habeant bona, diligcntcr curandum effe, ne dilapiden
tur, néue in profanosvfus, multò verò minus in facrile
gos, conucrtantur, conuer{äue diffimulentur: fcdincos
duntaxat diftribuantur,ad quos etiam donatafuerunt,ad
piosnimirum vfus. Probamusautem illam veterem bo
norum Ecclcfiafticorum partitioncm,vtvnafcilicct pars
- ccdat
 c. v b e R N a t i o N E. mei

cedat pijsEpifcopis,ideft,Doâoribus,miniftrifque verbi, „„, „.

& corum familijs:alia clericis,ideft, ftudiofis,miniftcrio
Ecclefiæ deputatis: &omnibusEcclefiae inferuientibus:
rcrtia pauperibus & peregrinis: quarta Ecclefijs, Scho
lifque reparandis:adquam partem pertinent nonfolùm
ædesnminiftrorum, do&torum,ftudioforum,bibliothecae
cum fuis libris, inftrumenta dcnique & aliæ resomnes,
tcmplis & fcholis neccffariae: vcrùm ctiam nofocomia
& xenodochia, aliáquc fimilia loca, vbi illi dcgunt,
quorum pcculiarem curamfufcipere dcbent Ecclcfiae.
XXIX.
.gualia effe debeant templa chrißianorum. quae fingua in de tem
illis vtendum: quali ormatu & ve/fibus: qua feria /am. plis &ce
άιficamde: ad quem precesfumdemde:ritus demique remo

/iberos effe debere, qui à Chri/fo, eiúe nijs.

Apoßolis praßripti mom
fuerant.
Quia verò non poftrema caufâ, curfidclcsfimulin
ijfdem vrbibus, oppidis, pagis, quoad eius ficri potcft,
habitare folcant & dcbcant, ea cft,vt,fcilicet nonfolùm
priuatim inter fe quotidiè communem foueant fanétis
colloquijs fidem, & mutuam Chriftianisofficijscarita
tem exerceant, vcrùm etiam, vt ccrtisin locis,ccrtifquc
temporibus in vnum omncs conucniant ad Deum pu
blicè laudandum &inuocandum,adeius verbum audié
dum, facramcnta pcrcipicnda, opera caritatis publi
ca erga paupcrcs praeftanda, quæ quidem res finc lin
gua, fineritibus& ceremonijsfierinonpoffunt:idcircò
dcijsquoque quae noftra fit fententia, breuiterficexpli
camus. Cùm extra controuerfiamfit pofituminEccle
fia dcberc omnia adædificationcm ficri, omnémque ab
cafupcrftitionis fpccicm amoueri, iudicamus, vcram
Z 3
 we. pe Ecclesiae Mtt.rra* tis
1.
piet atem , & Ecclefiarum ædificationem poftulare, Pri
Templa.
mum quidem dcLocis: vt, fi concedantur vetera& pro
famata templa, ca ab omnibus idolis, & abomnis idola
triae ac fupcrftitionis reliquijs ac monumentis repur
*°°';** gentur. Quae enim confenfio templo Deicum fimula
Â. $ti$ Deinde, Linguanonyfurpetur,nifi quae totinota
fit Ecclcfiae. Quid enim ædificationis acccdit Ecclefiae
1,.,„„, ex ignota lingua? Hos certe iubet tacerc Apoftolusim
Ecclefia, qui lingua loquuntur ignota, nifi ipfa addatur
irr. etiam interpretatio. Tertiò, Tollatur omnisveftium
ornatus, luxus, omnis vanitas, omnia denique illa ornamcnta,
quae magis profana gentium thcatra, quàm facra Chri
ftianorum templa decent: & quæ ad carnis potius oble
&tationem, quàmad Spiritus ædificationcm faciunt: o
*mnia verò fumma cum reuerentia atque modeftiainEc.
clefijs, tanquam in confpc&u Dei& Ångcloriigerantur.
Etfi verò dcforma veftimentorum,quibus miniftri publi
cè vti debeant, vel in minifterio, vel extra minifterium,
non ita difceptandum effe cenfemus, vt propterea tur
banda fit pax Ecclefiarum: vbi tamen propiusacceditur
m p.
ad fimp lici tate m Apof toli cam, eas Eccle fias magi s pro
Dies fe/fi.
band asef feiu dica mus. Quar tò,V t fingu lis dieb usDo
minicis conuocetur Ecclefia, coetùfquefacri habeantur:
cùm videamus,diem hunciam inde ab Apoftolorú tem
poribus huic facro otio confecratum, fan&ificatúmque
fuiffe. Poft diem Dominicum non poffumus non proba
re illorum quoq; divrum fanótificationem, quibus mc
moria rccurrit,celcbratáq; in veteri Ecclcfia fuit Natiui
tatis Domini noftri IefuChrifti, Circumcifionis, Paffio.
mis,Refurre&ionis, Afcenfionis in coelum,MiflionisSpi
ritusfan&i in Apoftolos. Reliquis dicbus, prout quæque
Ecclcfia cxpcdire iudicaucrit: fic ctiam facrum coetum
conuo
 gv b e R N a t i o N e. *$;
conuocet adverbum, adfacramenta, ad prcccs,adcolle.
άas.semper verò abfit omnis dierum fuperftitiofa obfer. col. * *
uatio. Quintò, preces ad folum Deum, & ad Icfum V.
Chriftumfundantur,fine vlla velAngelorum,velfan&o. f*****•
rum demortuorum inuocatione: quemadmodum fecc
runt & Prophetæ & Apoftoli, & tota vetus Ecclefia, vtin
antiquiscollcétis,facile eft,viderc,demandato Deivtta
ceamius: qui fibifoli vult hoc laudis&labiorum offerri***
facrificium. Sextò, dcritibus acccrcmonijs in Ecclefia VI.
feruandis, cadcm pictas & Ecclefiarum ædificatio flagi. *****
tat: ne nimisacriter,quafi proaris&focis,vtdicifolet,fit
dimnicatio,difceptetur: fcd fingulisEcclefijs liberirelin
quantur: quemadmodum etiam in veteriEcclefia fa&ú
fuifTe, apud Socratem, & alios Ecclefiafticos fcriptores
Jegimus. quibus de rcbusin genere probamusatqucam.
pleétimur vtramque epiftolam Auguftini ad Ianuarium. T*"*•**•
Hæc enim faciunt ad Ecclefiæ ædificationem. iis, & ug.

XXX r.

Ieiumiapublica aliquamdo effeis dicenda, eâque effe vtili^

ßma & laudabilia: fedad ea cogendum
effe meminem.

Eodem, ad falutarem videlicet Ecclefiæ guberna. De ieiu

tionem pertinet:vt,ficut priuata ieiunia liberafunt, fic nijs.
ctiam ad publica inuitentur quidcm omnes, cogaturau
tcm ncmo. Non poteft fatis laudariiciuniorum vtilitas:
& non rarò contingit , vt fint neceffària:ita vt cogantur
pij Magiftratus& miniftri Ecclefiæ, placandæ vehcmen
tisit* Dci caufa, publica indicere toti Ecclefiae ieiunia:
quemadmodum &invctcriTeftamento,& in primitiua
'Ecclcfiafieri folebat: non quòd ijs rcmiffionem pecca
torum mcrcamur,&mitigationcmiræ diuinæ:fed,quòd
- donmita
 **4 moe EcclesiAe MILITAN-ris

domitacarne,SpiritusadDeum ardentiusinuocandum,
&perfidelem inuocationem placandum,excitetur. In
terim ad Ecclefiae aedificationem pertinet,vt nulliuscon
fcientia adhuiufcemodi ieiunia adigatur,&conftringa
tur: cum debeant cxlibcro,fpontancöque,& verè humi
liatofpiritu proficifci: qucmadmodum & deElcemofy
nisin paupcrcscrogandisfcribit Apoftolus, non extrifti
tia, aut ex neceffitate, fed, prout quifquc præoptat cor
dc, cascffe faciendas.
XXXII.
De cibo- z\g/o tempore,publicorum etiam ieiumiorum tempore,
íá, de- aliquo cibigenereinterdicendum effe
cctu. fidelibu.
Hinc etiam fequitur, nullo vnquam, vcl ieiunio
rum, vel noniciuniorum temporc, interdicendum cffc
Arar.i;.m. cuipiam, vllo ciborum generc: cum nullus horum in
Tit.i.ij. quinare hominem poffit, fed omnia fint munda mun
iTim.4.i. dis:& Apoftolus eorum doârinam, quiiubcntabftinerc
3. à cibisreligionis caufa, doétrinam dæmoniorum vocet,
Doétrina igitur hæc ad ædificationem Ecclcfiae facerc
qui potcft?
XXXIII.

De aegro -fegrotos inuifendos effe,&com/%latiomibus afficiemdos,

tis;& fe- infide comfirmandos, & agentes amimam,precibus comi
pultura. tamdos,Chri/fjquecommendamdos:defunóforum
autem corpora cum homore/e
peliemda.
Neque minori curae effe debent Ecclcfiae ipfi aegro
ti,quàm benè valentes: & mortui, quàm viucntes: cum
«omncs fint mcmbra Chrifti, & corum corpora templa
Spiritus
 o v b E R N a t i o N e. 18;
Spiritusfin&i. Agnofcimusigitur, adveram Ecclefiarú
gubernationcm pcrtinere,vt conftituantur viripijatquc
prudentcs : qui aegrotantes inuifant : confolentúrquc
cxverbo Dei, & confirmcnt in fide:acfi contingat, vt ex
mundo illiaegrotieuocenturà Domino, eos a nimcntad
fanc migrationem. Animas enim fidelium, fimulac è
corpore egreffe funt : confeftim migrarc in cœlum ad
Chriftum: fubuectas eòà Spiritu Chrifti,& comitatas ab
Angelis eius: beatófque cffe,quiin Domino moriuntur.
Addant & prcccs, quibus agentes animam ad portum
vfque comitentur,& Chrifto commendcnt. Horum ve
rò corpora cum honorc adfepulchrum deducenda cffe,
non dubitamus: qucmadmodum noftrae Ecclcfiae, tùm
verbis, tùam reipfa docent: palàm teftificantes, cafuiffc
templa Spiritus fanáti: nunc quidem deftru&ta, fcd fuo
tempore rurfus inftauranda, &ad vitam, cámquc aetere
nam, excitanda.ipfa interim fepulcra & cocmctcria fan
άe&reuercntcr,vtfitapudnos,cuftodienda funt:dcfun
&torum autem liberi, vel parentes, confanguinei & af
fines confolationeafficiendi:eifquc omniahumanitatis
officia, quæ prgftari poffunt,& præftare ftudemus,& prae
ftanda effe,doccmus. Ac, fi quid ex Pfalmis dc rcfurrc
{tione mortuorum inter deducendum funus alicubica
nitur, vel aliqua pofttraditum terræ cadauer habetur ad
populum concio,in quaaliorum quoque, quifanâè ob
dormierunt in Domino,honefta fiat mentio mortuorú:
id nequaquam improbamus: cùm non profalute defun
£tu vcl defun£torum, fcd ad confolationem & vtilitatem
viuorum,&adtotius Ecclefiæ ædificationcm fiat. Cre
dimus enim fideliumanimas, corporibusfolutas ft tum
smigrarc auChriftumin coclum: cóquc noftris fuffragijs
Aa
 •*• de ecclrstae milit Antis

opusnonhabcre : Ecclefiae verò ædificationem femper

cffc,quacunqucdata occafionc,promouendam.
X XXI V.
sinelegitimü, liberi, & chriftiani miniftrorum conuen.
tubu ac synodis, Ecclefiam recfe gubernari
nom po//.-.
peSyno Hoc quoquc perfuafiffimum habemus, tùm facris
dis.
literis,tùm perpetua expericntia edoâi:non pofTeEccle
fiam reâè gubernari, nifi certis tcmporibus habeantur
conuentus miniftrorum, tùm priuati in vnaquaqueEc
clefia,quiconfiftoria, fynedriáqucappcllarifolcnt, tùm
publiciatque communcsinvnaquaq; Prouinciaaut Re
gno, qui & hanc obcaufam Prouinciales Synodi vocari
confueuerunt: tùm etiam,quoad eiusfieri potcft,omniú
intotoorbcChriftiano populorum, communes, qui&
Oecumenica concilia vocabantur: in quibus de omni
busrebusad Ecclefiarum falutcm,conferuationem, exæ.
dificationem pertinentibus deliberetur:libcra cuiúfquc
audiaturfententia: & communiconfenfu cx verbo Dci,
& ex probatiffimis alijs Concilijs definiatur: quemad
modum & Apoftolos, & totamvctercm Ecclcfiamfccifa
fe, legimus.
XXXv.
confirmatio /aperioris/ertentia: vbi de difcipii.
na Ecc/e/ia/fia.
De Difti
plina.
Ecclefia enim regitur difciplina, & fine difciplina
re&ègubernari nequit. Eftautem difciplina ratio atquc
inftitutio: qua nos tanquam difcipuli Chrifti, in eius
fchola difcimus viuere Deo,omniáquefaccrefecundum
doçtrinanu Euangclij, tùm publicè, tùm priuatim, ad
Ecclcfi*
 c vf. E R N A T I o N E. ***
Ecclefiae aedificationem, & ad falutem noflram. ideò
totam complcditur pietatem, initium, progrcffum,&
fincm.
XXXvi.

zoi/ip/ima duplex.
Porrò difciplinahaecinEcclefia duplexeft, Vnato
tius populi Chriftiani communis, qug & popularisdifcia
plinaà multisvocatur:altera, propria miniftrorum,ho
:minúmque Ecclcfiafticisofficijsdeftinatorum,quae ideo
ctiam Clcricalisdifciplinaappellariconfueuerat.
XXXVII.
commumi djeiplima partes.
Communis illa ac Popularisinhispotiffimùm re
busconfiftit: Primùm, quoad initium, vt, cum quisim
Ecclefiam recipitur, difcat Deum & Chriftum cogno
fccrc, eum inuocare, quæ fit eius voluntas, intelligc
re : Hoc fit perCatechifmum, quofummam Chriftia
nae pietatis quifque docetur: edoctus verò fuam fidcm
coram tota Ecclefia profiteatur, obcdicntiámque Chri- ,„„,
fto&eiusEcclefiae iuxtaEuangelijdoârinam promittat. M,,,,.,
IDeinde, quia in via DEI non progrcdi cft rctrogredi: zo.
ideò,quò poffintpijveruminpietate progreffum facere,
in coetus facrosconftitutis locis & temporibus frequen
tes conucnire,&fefc vcrbo Deiaudiendo dedere, preccs
vt à cum alijsfaccrc, & oblationes liberaliter confcren
<do, caritatem in pauperescxcrcere dcbent, Quia vcrò
in hoc progreffu fubinde labimur omnes, alij grauius
& cum maiori Ecclcfiae fcandalo, alij minus grauiter: vr,,,!,,,
ideò tcrtia pars in cenfura morum pofita cft: ncmpc vt, &c.
quifquc fcfcccnfura:infincm vfquc vitae fubijciat, corrc- iTim.j as
Aa z
 D e ecclesiae Milit ANtis
&ionéfquefraternasadmittat. Acfiquisinflagitiumali
quodgraue, Ecclefiaque notum incidcrit, &reprehen
fus,abeo non verè refipuerit, propter quam caufam me
rcaturâ Coenaadtcmpus arceri, &, adfaciendum vcram
pœnitcntiam, ligari,donec publicam veraercfipifcentiæ
fignificationemEcclefiae dct:talisfrateràfacrisarceatur,
&ligetur: refipifcensautemfoluatur,ingratiamrecipia
tur,&adpriftinam communionem admittatur. Haec cft
prior difciplina,cuiusfiniseft,vt quifque viuatDco,tan
démqucctiam moriaturin DominoIcfu.
XXXviii.

clericalis difeiplimepartes.
Interim, licet huic difciplinae Chriftianae omnes,
tam miniftri,quàm laici,vtvocant,fubijciantur:acccdc
bat tamcn apud Patrespeculiarisetiam quaedam Cleri
corum difciplina: quorum eft non folum vcrbo, fedetiâ
I.
vitae excmplo, diligcntíque officijfuifun&ione,alijsprg
irc. Huiuspartes hae erant præcipuae. Prima, vt à mul
tisabftinercnt,quae alioquiinlaicisaliquo modo tolcra
ripoffunt: veluti funt multæ carmis deficiae, lautiores
11. pompae, fplcndidioraconuiuia,prctiofà fupellex, profi
num famulitium,&hisfimilia. Secunda, vt ea omnia
huius vitae negotia reijcerent: quae impcdimentumad
ferunt,ncfuum perficerepoffint officium, quodinfacris
potiffimumlegitimè obeundis,verbo prgdicando, difci
plina morum excrccnda confiftit: cuiufmodi negotia
111. funt Militia,Mercatura,occupationesforenfes,Arsinfti
toria pr*cffc cauponis, & omniafordidacxcrcitia. Tcr
1 J^.
tia,vt peculiarem promitteret obcdientiaminrcbusho
neftisfuoEpifcopo,&Epifcopi Metropolitano. Quar
ta, vt diligcntius,quàm laici, lc&ioniacftudio facrarum
litcra
 e. v e e RN A t i o Ne. -89

fiterarum incumbercnt,illífqueartibus&linguis,quibus
facrae literae meliusintelligipofíunt,adeóque&precibus
& fanctis contemplationibus. Quinta, vt cura etiam
diligentiore non folùm in proprium cuique demanda
tum officium:fedinea ctiam omnia incumberent: quae
adt otius Ecclcfiae aedificationem pertinercviderentur.
XXXIX.
Exneceßtatedi/ip/ime, concludineceßtatem
Symodi.
Hae funtpartesdifciplinæ, fine qua,quomodo vlla
Ecclcfiarc&èadminiftrari&conferuári poffit,non vide
mus. Quomodoautem difciplina hæc locumibihaberc
poteft,vbinunquam conucniunt inter fcminiftriadco
gnofcendum, quid in Ecclefia defidcrctur, quibüfucin
rcbus peccctur,adcenfuram morum facicndam,adiudi
candum dedoctrinis,fiquae fpargantur nouæ,dcniquead
dclibcrandumdeomnibus,quaeadfalutem Ecclcficpcr
tinent* Conuentusigiturminiftrorum,&Synodos Ec
clefiafticas, ad veram falutarémque Ecclefiarum admi
niftrationem & cöfcruationcm, pcrneccffariaseffe,iudi
camus: quando neq;vlla politia, nullaRcfpublica, nul
lumrcgnum,fincfuisfenatibus, confilijs, parlamentis,vt
vocant,&conucntibus confiftcre poffunt. Proinde no
bis vchcmcnter placeret, veterem Ecclcfiarum confuca
tudinem, ab ipfo quoquc Impcratore Iuftiniano no ua
conftitutione comprobatam reuocari:ncmpe,vtin fim
gulis prouincijs, bis faltem in anno Synodi cclcbrarcn
tur: & nonnunquam etiam generalis, cxomnium, quae
Euangelium profitentur, prouinciarum do&tigtibus,
mo de ft io ri bu s, & pr ud en ti or ib us min itl ris , ac Pr in ci
pumlcgatiscogcrctur: æ vnquamŠqu fi in hoc ccrtè
- a 3
 *« de Ecc Lesiae Mi lit a Nºris
calamitofotcmpore,quotottantgquehaerefespaffirmab
inferisrevocantur,perneccffaria nobiscffe vidctur. Prc
camur Deum Patrem toto peétore per Iefum Chriftum
IDominum noftrum, excitetpios&fortcs Conftantinos,
Valcntinianos, Theodofios: qui fua autoritate talem
cogant Synodum,inqua,ipfisquoq;praefentibus, Syno
dúmquc moderantibus,depiaconcordia, pacéque&fa
Jutcomnium Ecclefiarum amicèac fraternè è fìcris lite
ris,&exSpirituDeideliberetur,adgloriam Dci&nomi
nisChrifti,& omnium clc&orum falutem.
X L. -

Errores.

Improbamusitáqueomniailla, quae cum praedi&a

do&rina, facrisliterisconfirmata, pugnant:atque inpri
amishaec præcipua capita: 1. Ecclefiam exfolis conftarc
£)ominibus, Angelosvcròadeam non pertinere. z. Vc
ram Ecclefiam, quae eftcorpus Chrifti, conftare non fo
lùm exele&is,fcdetiam cx reprobishypocritis,&hosve
ra cffe Ecclcfiae membra. 3. Rurfus, Ecclefiam ita con
ftarc excleôtis,veréquefánétis: vt nulli in ea continean
tur hypocritæ, & Ecclefiae nomine nunquam in facris li.
tcriscomprehendantur. 4. Ecclefiam, quae fuitantead
uentum Chrifti: non fuiffcvcram Chrifti Ecclcfiam, (cd
eiusduntaxat typü, quæ per Chriftum & Apoftolos erat
colligenda. 5. Ecclefiam Chriftiduo habere capita,vnú
inuifibile & in coeloexiftens,ncmpc Chriftum:& aliud
vifibilcin terris dominans,Romanum Pontificcm: cum
«quo qui non confentit in omnibus ad religioncm pcrti
nentibus, &inomnibus non paret, isad Ecclefiam non
pcrtineat,&feruarinonpoffit. 6. De particulari aliqua
Ecclcfiaaffirmare,caminfidc crrarcnon poffc, 7. Itaal
ligare
 c ve e r N A t i o N e. mo*

figare Ecclefiam certis locis&perfonis,vt,apudeostan

tùm Ecclcfiam effe,dicas. 8. Eas non agnofcerc proEc
clcfijs Chrifti,quae,licct teneant fideifundamcnta:ince
remonijstamen, aut etiam in aliqua parte do&rinae no
bifcum peromnia non confentiunt. 9. Seccffionem fa
çere ab Ecclefijspropter quemuis errorem: aut propter
malam aliorum vitam. io. Vnde cxfulat vcra do£trina,
veruscultus, & pura facramentorum adminiftratio, ibi
tamen, contendere,ideò veram effe,& Apoftolicam,pu
rámqueEcclefiam, quia à temporibusApoftolorum có
tinuata Epifcoporum fucceflio ibi demonftrariqucat:
contrà verò, eas non cffcveras Ecclefias, quae, licet rcti
neant puramdo&rinam,pura Sacramenta, verámque di
fciplinam: perfonalem tamen & non interruptam Epi
fcoporum fucceffioncmaccontinuationcm dcmonftra
re non poffunt. 1 1. Autoritatem cuiufpiam Epifcopi,
quatenusEpifcopuscft,vltra ea,adqug vocatuscftàChri
fto extendi. 12. Ecclefiam habcrcautoritatem quidpiam
in facrisliterisimmutandi, aut mandata Dei difpenfan
di,autnouasleges, confcientiam obftringcntcs, condcn»
di. 13. Miniftris verbi non licere, coniugium contrahc
re,velfaltcm,fecundasnuptias. 14 Nonliccre miniftris,
certa accipcrcftipendia. 15. Liccrevcrò,in templis lin
gua vti Ecclefiae ignota, etiamfi interprctatio non adda
tur. 16. Liccrc etiam, præter Deum & Icfum Chriftum
Mediatorem,fan&tosdemortuosinuocare, precéfque ad
illos,&facrificium gratiaruma&ionisdirigere, 17.Non
licere Chriflianis,temporciciuniorum quadragefimae,&
scrtis alijs diebus, quouis ciborum gencrc vefci.
is, Eclefiam bcnè facere, fi orct proanimis
funétorum, vt ex igne purgato
| rio libcrcntur.
CAPVT
 de M a G i s t r a *t v.

CA P V T XXVI.

D E M A G I S T R A T V.
Quando iam diótum cft deprimo hominum gene
re, quorum operavtitur Dcus in gubernatione Ecclefiae,
deminiftrisnimirum Ecclcfiafticis, déquc illorum offi.
cijs, &alijsadcospertinentibus: reftat vt nunc dealtero
ctiam,hoccft,depolitico magiftratu quae noftrafit fides,
paucisexpliccmus. Namhuiusetiam, præfertim,fiChri
ftianusfit, minifterio vtifolet Dominus ad fuae Ecclefiae
protc&tioncm&confcruationem.
I.

omnem Magiftratum, fiuepium,fiueimpium, effe à Deo:

ac proinde, mulli Afagiftratui/impliciter
effe refifendum.
Credimusigitur,omnem Magiftratum,tàmimpiú,
rom. b. 1. quàm pium, à Domino Deo effe, miniftrümq; cffe Dei:
iPet. *-**- ad vltionem maleficorum, laudcm vcrò rc&lè agcntium,
**"*'*7* mifTum: acproinde,&timendum cum,&honorandum
effe, mandatifqucipfius,quae bona confcientia,&finele
gis diuinae tranfgreffione feruari poffunt, obtemperan
rom.13.5. dum:idq;nonfolùm proptcr timorem, fedetiâ proptcr
confcientiam : ncmpe, quia fic mandat Dominus: non |
**"*'**• igitur, quatenus minifter Dei eft, illi cffe refiftendum :
quòd, qui rcfiftit,Dci ordinationi, Dcóque ipfircfiftat.
II.

• *tagiftratui aliquid contra Deum mamaamtimone/?

morem gerendum.
Siquid tamen Magiftratus contra voluntatem eius,
ìquo mifiuscft,& cuius miniftrumafccffc profitetur, no
bis mam
 to e M A G I s t R A *tv. *93

bismandet: cum Apoftolis non dubitamus, denegandâ

illieffe obedientiam, dicendümque, Obedire oportere aáo.;..,.
Dco magis, quàm hominibus: cum reuera miniftcr Dei
non fit ca in parte, talis Magiftratus, Quare, fi propter
confcicntiam,&nonfolùm propter timoremfubieáum Rom. y.y.
effecoportet,&obtemperandum cftMagiftratui: vbiigi
turpropter confcientiam non licet obedire,ncq;ctiam
propter timorcm obtemperandum effe, concludimus.
In alijsrcbus, qui poteftati rcfiftit,cum,nouimus,Dcorc. rom., a.
Gftcrc,fibiquc condcmnationcmacquircrc.
III.
cramdum effe pro magißratibus omnibus, vt, quod/ìi
e#officg, i//udetiam reip/a pra/fent: & quod
mam fit cuiufjue Afagi/fratus
offícium.
Ceterùm, quia cuiúfq; liberiMagiftratus officium
eft, tùm iuftis legibus ferendis, tùm iudicijs faciendis,
tùm fceleribuspuniendis,quàm diligentiffimè curarc vt
| fubditi viuant exvirtute&exnatue ra,Deiq; legibus, qua
rum fumma eft,vtfobriè,(cöqu caftè & honeftè) iuftè, rit, a.va.
- (cóque pacificé cum proximo)& piè (quoad Deum) vi
uamusinhocfeculo,hocautè officium praftare non pof
funt exfePrincipes,nifià Dcodoncntur fui officijcogni
tione, & excitetur in cis vcllc atque perficere: idcircò, phil. , /;.
quod facimusipfiiuxta praeceptum Apoftoli,alijsquoq; rttm.z.a.
effe faciendum, docemus: nimirum, orandum cffe pro
ipfis Magiftratibus,qualefcunque illifint: vt, quodfui eft
officij & præftare velint & poflint: eóque cfficiant, vt
quietam & tranquillam vitam agamus in omnihonefta- rim.....
tc & pietatc: hoc cft,vt commodè atque in pace viua
Bb
 *s4 d e m A c i s t R A t v.
mus fimnl omnes: publica etiam honeftas feruetur, &
vcra pictasatquercligio cuftodiaturac propagctur.
IV.
uaeaprincipem chriffiamum cum primi pertimere, curam
/w/?iperereligionà chri/fiama.
Si verò Chriftianus etiam & pius fit Magiftratus:
credimus ad eumfpcciatim pertinere, praetcr publici ac
politici boni feu commodi, publicae & politicae pacis
atquchoneftatisprocurationem, curam quoque pecu
liaremfufcipereChriftianæ religionis:quandoDominus
fecit eum cuftodcmvtriufque tabulæ, mandatqueilli,vt
fo/. i. *, tanquam Princepslegcm Dei femper habeatinmanibus
Deu. ig.z. fuis: & vt taminidololatrasatq; blafphemos,faIfospro
&c. phetasacfeduâores animaducrtat, quàm in homicidas
atq;adultcroscxemplis piorum ReguminIfraël,&Chri
Pr
flianorum incipum,Conftantini,Valentiniani,Theo
dofij,luftiniani, & aliorum, id abundè confirmantibus,
quippe quiiuxta mandatum Dci,nonfolùm vt homincs
priuati, fedctiam vt Reges, feruicrunt Domino: qucm
admodum de ipforum officio ex Pfalmo fecundo Diuus
*.2.ep.fo. Auguft
inus prudcntiffimè obfcruauit, & cxplicauit ad
Bonifacium Conmitcm.

w.
officium pyPrincipi, in religione, duplex effe,& quibu£
mam in rebusprius com/%at.
Cumautem pijPrincipis, hoceft,ciusMagiftratus,
quilibcrumiushabct in aliquem populum,&autoritate
in fua ditionc religionem inftitucndi vcl rcformandi,du
plexfit officium,quod religionis caufa Chrifto dcbct &
Ecclcfiae, quorumvnuminrcbusipfisadrcligionem pcr
tincnti
 d e m A d i s t r a tv. r»;

tinentibusverfatur, a!terum verò homines refpicit quos

infua habet ditione, fibique fubieâos: credimusad pri
mum quodattinet, officiumipfiuscumprimis effe dili
genter curare, vt ex puro Dci verbo, pcr ipfummct Dci
verbum cxplicato & iuxta prima fidci principia(id quod
vocare folentanalogiam fidei)intelleéto: rcligio in fuo
principatu, feu regno, aut inftituatur, aut infìituta pura
conferuetur:aut corrupta, inftaurctur& rcformetur:ad
gloriam Dei,&adpopulifuifalutem. Hoc enim & man
datum à Deo,&aMofe,Principibufque pijsomnibusfcr
watum fuiffe, lcgimus.
v i.

£xplicatio/uperiora/ententia perpartes.
Credimusigitur, pij Magiftratus officium effe, pri
mum quidem, cognofccrc ex verbo Dei in genere, & ad
fummam capitum fidei, quæ fit vera & Chriftiana reli
gio, quaeue Apoftolica do&trina, ad quam reformandae
funt Ecclefiae: vt nihil exfolo aliorum iudicio, fcdcxcer
tafua fcicntia, inre præfertim tantimomenti agat, age
réue audcat. Deinde,hoccognito,curare,vt miniftriad
officium idonci, non ex fuoarbitrio,fcdiuxta regulam
verbiDei, exempláque Apoftolica cligantur, vocentur,
ordinetur, Tertiò, cfficcrc, vt per hostúm dc&rina fa
lutis in facrisliteris tradita, proponatur, cxplicetur, in
culcetur : tùm facramenta iuxta Chrifti inftitutionem
adminiflrentur: tùm difciplina à Chrifto inftituta excr
ccatur. Quartò, incumbere ctiam in hoc, vt fcholae in
ftituantur, in quibuscum bonæ artes & linguae diligen
tcrtradantur, tùm maximè facrae litera fidclitcr cxpli
centur,fummámque Chriftianæ fapientiae ftudiofidocc
antur. Quintò, quò miniftri& Do&ores in officio con
- Bb .
*7- noe m ac ts t R a tv.
fincantur, eóq; verareligiopcripfos in Ecclefia confer
uetur,opcram dare vt praeterordinaria,priuatáquefyne
dria, Synodi ctiam, ficut antè diétumcft, prouincialcs
bis faltem in anno cogantur: fextò bonorum denique
Ecclefiafticorum curam gerere, vtinfuos, hoccft, verè
pios vfusfidcliter difpenfetur: & quæcunque neccffaria.
funtEcclcfiae, ciufquc miniftris,fuppcditcntur.
Vi i.

z\gm omnes diuer/2 religioni homimwm ordines

eadem ratione pio Principi effe
tra&famalos.

Cum verò (vt dealtero pij Principis officioinrcli

gioncbrcuiter dicamus) diuerfa fint hominum genera,
quosfubfuo habcrc poteftimperio Princeps, nimirum,
autfimplicitcrinfidcles: aut fidcm quidem Chriftipro
fitcntcs,fedfimuletiam velapertosidololatras, &abA
poftolicaEcclcfiamultisinrcbusapoftatas:vclinaliquo
fideiarticulomanifeftoshaercticos,vclfimplicitererran
tes: vel deniquc ben&inomnibusfcntientes:Nos ccrtè,
minimézquacrgaomncshorumhominum ordines ra
tione vti debere Principem, perfuafumhabemus: cum
alijfint cari habcndi, fouendi,&honoreafficiendi: alij
tolcrandi, alijnonferendi:alijcapitaliterctiam plcéten- ]
di: nulli autem Chriftum blafphemare, coleréuc idola,
& impios ritus retincrc permittendifint.
VIII.
ommes gemimes/ab/imioribus poteßatibu/abie&os effe
debere:omnes verò, ßø/imiores etiam,pote
Afates ipfichrjfo, eiu/jue
verbo.
Credi
 D e M a G IS t R A t v. 4o*
Credimus denique, omnem animam, hoceft, o. Rom.*.*.
mncm hominem,ncmine excepto, eöque&omnem in
feriorem poteftatcm fuperiori ac fublimiori fubieétam
cffcdebere: fuperiorem verò etiam poteftatemnonmi
nus, quàm infcriores, omnéfquc reliquoshomines, ipfi
ChriftoRcgi Regum,& omniú Dominorum Domino. Apoiy.i4.
Deus enim vulr, vt omncs ofculentur Filium,&illiusiu. i Tim.**
goa cdifciplinæ collafubijciant. Ac proinde, ad veram *****
Ecclefiae gubernationem & ædificationem, credimus,
pertinere,vtipfi Principesinprimisfefefubijciant verbo
Dei crudiendos, moncndos, corrigendos: quò reliqui,
ipforum exemplo, idcmalacriusfaciant:ac,fifacere re
cufent, liberiusin cosanimaduertcre,&omncsinofficio
rctinere, Principes poffint.
IX.
errores.
Damnamus igitur omnes Magiftratuum contem
tores, rcbcllcs, feditiofos, fuaeque Reipublicae hoftes, &
quicunquc dcbita officia Magiftratuiprzftare vel palam
rccufant, vel aftutèrenuunt. Damnamus nominatim
crrorcm Anabaptiftarum,diccntium,non licerehomini
Chriftiano, Magiftratum gerere, multò vcrò minus fua
vtiautoritatcinfubditos rcligioniscaufa:libcrum enim
effe cuique quam velit, fcquireligionem, ac proindc, ad
fidcm ncmincm effecogendum. Improbamus&illos,
quiautoritatem inreligione, dicis tantùm caufa, attri
buunt Magiftratibus: dum illosnegant,autoritatem ha
bcrc conuocandi Synodos, delibcrandidereligione,rc
formandiEcclefias,&,quæ ad populorumfalutem perti
nent, è facris litcris ftatuendi: aliúdquccos effe nolunt,
quàm corum,quaeabEpifcopisdcfiniuntur, exfccutorcs.
Bb 3
 •* ro e p E r p e tva

Sed nequcillosprobamus Magiftratus, qui fine legitima

rerum cognitione, mutant pro fuoplacito rcligionem:
damnantinauditos,fpoliant, profcribunt: canonesde re
ligione, non ex facris litcris, fedpotius contra verbum
Dei confcribunt: & non vtferui Dci, fed vt Domini Ec
clcfiarum fefe gerunt in Ecclefia Chrifti:fuúmque col
lum iugo FilijDeifubijcercnolunt: quibus maiorcm Dci
cognitioncm, meliorémque mentem prccamur à Dco
Patre, &à Domino IcfuChrifto.

CA PVT XXV II.

D E P E R P E T V A P E C C A
torum rcmiffione in Ecclefia
Chrifti.
1.

Perpetuam in Eccleffa efferemißioni peccatorum diffen/

tionem:&adhaac perpetuum verbimimjfe.
rium e/ßordimatum.
Confefìantcafumus,fimulacquisperSpiritum fan
&tum infituscft Chrifto,cumftatim confcquiremiffioné
omniü admifforú peccatorum, nouámq; vitam à Chri
fto capite haurire,atq; ita viuum etiá ficri Ecclcfiae mem
brum. Verùm,quoniá qui fan&iffimi etiam funt in hac
militantc Ecclefia: quotidic tamen peccant in finé vfq;
vitae, eóq; femper opushabent noua peccatorum remif
fione, quemadmodum etiam noua pocnitentia, nouáq;
fide,rcmiffionem peccatorú in Chrifto apprehendente:
fides autem & poenitentia, minifterio verbi &facramen
torum cxcitarifolcnt:idcirco credimus,pcrpetuo in Ec
clcfia
 p E ccatorvm Remissio Ne. *»»

clefia peccatorum remiffionem difpenfari perminifteriú

verbi&facram&rorum, &ad hanc totú minifteriú Eccle
fiafticum quod perpetuumeftin Ecclcfia, ordinatúeffe.
II.

remj/iomà peccatorum nomine quidimteffigamus.

Cumautem in peccatotriafint, a&tio tranficns: a
Aionis iniquitas, eóq; peccantis culpa manens, & dcbitæ
pocncreatus,culpae cohærens: tùm intelligimus peccatú
nobis remitti, quandononfolùm culpa& iniquitas non
imputatur,fcd etiam rcatustollitur,dcbitáqùe poena có
donatur. Propriè cnimrcmittuntur debita:& nos, cum
in oratione petimus, remittinobisdebita noftra,nonfo
lùm pctimus, nos à culpa abfolui, &iniquitatcmnobis
non imputari, verùm ctiam, poenamaccondcmnatio
nem, nobis propteriniquitatem,dcbitâ, cödonari, talíq;
nosreatuac dcbito liberari: quando ncq;nosdebita re
mitterefratribusdicimus, nificum illos dcbita folutio
ncacfatisfaâione libcramus: certúmque cft,nosnoniu
bcri à Deo petere, nifi quod Deus ipfcprzftarcvult: &
Chriflus totiusdcbiti noftri chirographum fregit, facta
pronobis pcrfcdafolutioncacfatisfaétione,
1 II.

• -/jfi&iomer, quibus po# comdomata peccatapremuntur

/ämäi, mom effepemas/atisfaäionéfaepropec
catâ praterità:/edpaterna, coerci
tiones à futuriw.
| Quòd verò poftrcmiffioncm peccati folcat Deusfi
I liosfuosvarijsaffligerc& cædere flagellis: credimus, hoc
non à Dcofieri, vt pro pcccatis admiffishacratione, vel
in totum, velex parte fuae iuftitiae fatisfiat, cum vna plc
na C* a 1 sr 1 fatisfaâio nobis imputata fatis fupérque
fit:fcd,
 -oo. mo E PE Rp E Tv a

fit:fcd,vt illis, ceu paternis ferulis, quæ certè ad pcccati

innobis habitantis mortificationcm pertinent, in poflc.
rum cautioresfiamus: nêueampliùstam facilè in pecca
r.7.depec tanosipfi proijciamus: vndc &certamina fidci, exerci
“"''°' tationéfquefanótorum, nonautem fupplicia peccatorú
Σ cü Auguftinoappcllamus,&appellaridcbere,doccmus.
3+. I V.

•4/o/o Deoproprièremittipeccata gratä,&propter

Chrjfum Mediatorem.
Credimus etiam, à folo Deo ex gratia, & propter
*/**** chrimum Mcdiatore peccataproprièrémitti;cuimctiam
illeipfefolusfit,inqué propriè vclimmediatè vcl mcdia
tè peccatur, dum ipfiuslegê tranfgrcdimur: in foliusvc
Ltur.
rò crcditoris poteftate pofitum fit,debitoribus fuisgrati
**** ficari,debitáqucrcmittere: Vnde & Chriftus, vt hömo,
Ltic. f. 2i. Patremrogauit pro fc crucifigentibus vt illis ignofceret,
c*c. pcccatúmqueremittcret: & quod dixerant Iudaei, Quis
potcft remittere peccata,nififolus Deus, partim tacen
do, partim edito miraculo,confirmauit. Quare ex eo,
quod Chriftus fua autoritate remittebat peccata, cum
Patribus, meritò cuinci,credimus, eum verú effe Deum :
cum hoc fierià pura creatura non poffit,nifi miniftcriali
ter,vtloquuntur,&in nominc atque exautoritatc Dei:
mur.,s.,s id quod non vnitantùm, fed omnibus Apoftolis, cóque
ioh.2o.2g. & legitimis miniftrisEuangclijomnibusexæquo datum
effc, nouimus.
V.

chrißum, Deum & hominem,remitterequidem peccata:

/ed differendi ratione, qua Deue*,
& qua homo:
Vndc
 peccato R v M ReM iSSioN e. ----

Vnde etiam fcquitur, id quod & confitemur, Chri

um Deum &hominem, vnà cum Patre& cum.Spiritu
nétoremittere pcccata:fed aliaratione eum idfaccre,
uà Deuseft &alia, quâ homo. Nam, quâ Dcuscft, pro.
riè,propriâqueautoritatc, & vcrè cfficienter id efficit :
uà homo verò eft, idfacit, & antea etiam fecit in carne
ortali, tanquam owsky©- dcitatis: voluntatc fua hu
nana,diuinae confentiéndo,& vcrbispronuntiando,Re
ittuntur'tibi peccata tua : Leonc ctiam primo fic ad
lauianum explicantcatquc diccntc, Agit vtráquefor- Epift. •
a,( Dei fcilicct & hominis) cum altcrius communio- ****
c, quod proprium eft: verbo fcilicct operantc, quod
crbi eft,& carne exfcqucnte,quod carniseft. Remitte
rcpeccata, propriafuita&tio diuinae naturae: at diccrc.
Remittuntur tibi pcccata tua,humanæ, Haecille,
VI.

1/olo chrjfo efferriremißonem peccatorum,& áßù

ele&fà,fide domatú,percipi.
Sicut autem in folo Chrifto Mediatore & Redem
tore, tanquam totius Ecclcfiae capite, habcmus redem. Eph. i. r.
tionem perfanguinem ipfius, remiffìonem peccatorum,
ita vt extra Chriftum nulla fit: fic etiam credimus, folos
cleétos,vera poenitentia,veraque fide donatos,Chriftóq;
per Spiritumfanâum,vt membra capiti, infitos,illiusfi
cri participes: cóquc, Jicct omnibus hominibus per Eu
angelium annuntietur remiffio peccatorum, reprobis
tamen,vtpotcimpoenitentibus,&incredulis, nunquam
rcmitti: fed ipforum vitio & culpa fcmpcr rctincti pcc
cata.
vi i.

omniapeccata/ mu//idelibus clafi remitti.

C c
 ad- de p E R p r Tva
Crcdimusctiam,ficut Chriftusnon pro aliquot.fed
pro omnibus peccatisnoftrisvna oblationcfatisfecit:fic
ctiam nobis, verè poenitentibus, non quorundam tan
tùm, fcd omnium fimul peccatorum noftrorum remif
fionem à Chrifto & in Chrifto per Euangelium offcrri:
Matth.is, perspiritum fan&um communicari: pcrq; fidem rccipi:
a3, &c. quando Deus, propofita parabola, declarauit,fctotum
dcbitum, nonautcm partcmrcmittcrc.
v i i i.
Remißionem peccatorum im/ola Ecclefia diffen/ari,per
folam fidem recipi, idque im /ola
hac vita.
Denique, vt concludamus, credimus, ficut in folo
Chrifloinuenitur remiffio peccatorum,fic etiam infola
ciusEcclefiaillam difpenfari:& ficut foliusChriftimcri
tis&fanguincparta nobisfuit, ficetiam citra merita no
ftra,perfolam veraminChriftumfidemrccipi:& ficurin
folahacvita Euangelium prædicatur,pérqucilludremif
fio peccatorum pœnitentibus & credentibus annuntia
tur,ficctiam in hactantùm vita illiusfierinosparticipcs,
poffe:quandopofthancvitam nullus datur fidei & poe
nitcntiae locus:acproinde, Ecclefiam fuominifterio nil
prodcffe amplius poffe hac vita dcfunâis ad remiffio
cypr. ad ncmillisimpctrandam:diccnte etiam Cypriano,Quan
Pomart. doifthincexceffumfuerit, nullusiamlocuspoenitentiae
eft,nullusfatisfa&ioniseffe&us. Hic vita autamittitur,
aut tenetur: hic faluti aetcrnz cultu Dei& cffcétu fidci
prouidctur.
IX.
con/irmatio eiu/lem doârima, ex ordine
Symboli.
• • - Iuxta
 p E ccA*ro R v M R E Missione. zo;
Huxta hæc tria capita articulü de remiffione pecca
torum in Symbolointerprctamur:nempc,primùm qui
dem poftarticulum deEcclefia, déquc cömunionc fan
&torum fubijci articulum hunc, vt intelligamus, extra
Ecclefiam, pcccatorum remiffionem nö difpenfari,nul
lümque habere locum. Deindc, eundcm fubijci poft
confeffionemdefidenoftra in Deum Patrem, in Filium,
&inSpiritum fan&tum, déquefide, qua credimus, Eccle
{iam Chriftieffefan&tam,& exfocietatc communioncq;
_ fan&orum conftare: vt teftificemur, nos non exmcritis
noftris,fcdproptcr fidem in Deum Patrem, in Filium,&
in Spiritum fanátum, & propterea,quòd fumusin Eccle
fia, communionémque habemuscum fanétis omnibus,
idcò peccatorum etiam rcmiffionem quotidie cöfequi.
- Ac denique exhocordine articulorum fidei,credamus &
confiteamur, poftremiffioncm peccatorum in Ecclefia
hac militante impetratâ : nil aliud mortuis exfpe&andú
I effe, quàm carnisrcfurrkäioncm,& vitamæternam.
X.
Errorer.

Ita damnamus crrore, quo quidam docent,remiffa

culpa,rcftare poenae dcbitü perfolncndú: hanc vcrò poc
nam, cùm fit aetcrna mors, perpœnitentiam commutari
in pœnastêporales:quasoporteat velin hac vita,vcl poft
m o r t e m in purgatorioluere,nifi permiffasindulgentias,
aliáquefuffragiaindclibcrcmur.Secundò,da
mnamus&
illorum blafphemiam, quialibi, quàm in Chriftoremif
fionem peccatorum quærunt, & quærendam cffe, do
cent: Item, qui alia rationc, quàm per veram fidcm,
* pérque Spiritum fanaum eam fibi reipfaapplicaripoffe,
cótcndunt,&pcrcipi, Damnamus itcm facrilcgam illo
C c .
 4o4 de s-ra-tv ANiM o R v M
rum doârinam,qui docent, non omnia femperpeccat*
credentibusà Deoremitti:fed quaedam fepe etiam reti
ncri,quae porrò expianda finticiunijs,clccmofynis, ora
tionibus,alijfquc opcribusnoftris,vclaliorum ctiam ob
lationibus,&faccrdotum facrificijs.

CA P VT XXVIII.

D E S T A T V A N I M O R VM
poftmortem, déquercfurrcctionc
mortuOrum.
I. |
c^mima me, cum corporibus interire,mequefáluta tor- |
poribus dormire,aut extra cælum & tartarumw I

quie/cere,neq, etiam im ignepurga

torio torqueri.
Credimus, Animas noftrasneque cum corporeinc|
terire: nequefolutascorporibusdormire: aut vigilantes]
extracoclü& extra tartarum, certis in locis abditisquie
fcere: neque etiam inignc purgatoriororqucri:fed cxtra
corpusetiam,omnium hominum animas viuere,intclli
I.
gereacvcllc: piorumautcm incoelo cum Chriftorcgna
re, impiorum veròin inferno cum diabolis cruciari: de
Luc. 14, y.
illi sdiccnteDomino, Cùm homines pij& mifericordcs
deficiunt,hoceft,decedunt exhacvita,cos, id eft,corum
animas, recipi in æterna tabernacula: & alibi docente,
Ltur.23.43 Easfecum effe imparadifo: deiftis verò cxemplo Epulo.
Luc 16..:. nis propofiro, eas in infernum, id eft, in Iocum æternis
aäo. .:;. ignibusdcftinatum abirc,(ficutdcIudactiamlegimus:)
ibiquc cruciari.
II.
 po S t M o r t E m, >•5

11.
piuerfâ effe loca, vbi faelium, & vbiinfideliumamima
poftmortem corporum degunt.
Cum verò tam diuerfa fit conditioanimarum fide
fium &infidclium: credimus,diucrfa ctiam effe loca, in
quae migrant :aeterna videlicet tabernacula, feucoclum,
paradifümque pijs deftinatum:& tartarum feuinfernum * Pet.z.*.
impijs præparatum : quando vno etiam in loco lucem
immenfam ftatuunt facrae literae, in altero verò maximas
tcnebras,quasChriftusvocat tenebrasexteriores:& quá- Mat. s.ix.
do idem Dominusait, fevcllc,vt vbiipfccft, ibifint & ij. ;..,.
credcntcsin fe:apertè fignificans,eo in loco,vbiipfeiam
eftfuo corporc&anima,cffcctiam&futurosfideles: pri
mùm quidéanimis, deindectiam tandem fuo temporc
corporibns:infidelesauté neutro, & nunquam: vtfum
mam cffeimpietatem iudicenus, dicere, coelum cffe v
bique, cumhocimpijsnufquam, pijsautemfolispaffim
infacrislitcris, tanquam propria &aternafedcs,afligne
tur: ncceffcverò fit,ccrto locorum fpatio, tùm corpora,
etiam poftrefurreétionê circumfcribi: tumanimas iam
definitiue faltem,vtloquuntur,contineri.
III.

Finem huiumundi certèfuturum,omniajinnouatum iri,

Licet tempus ipfùm ignoretür.
Etfi verò,quandofuturusfit finis feculi huius,àno-^'******
bis ignoratur, vt nefciri etiam poffit: credimus tamen,%
omnino futurum: tuncquc immutatum iri nonfolùm £.
terram,fed ctiam coelos: futurúmque coelum nouum,& £
tcrram nouam: mortuófq;omnes,ctiam impios, Chri- & 4« a.
£o pcrvocem &tubam Archangeli,adiudicium vniucr- P/.io.zz,
Cc 3
 2a« DE STATV AN IM o R v M
P****** fos vocante, refurre&uros: ad quarum rerum certirudi.
**** népcrtinet,quod Domiiîîî Ierofolymae defo
****'* lationem Prædixiffet, ftatim etiam de hifccrebusfem,.,
£'.
Iudei4.i; neminííííííÝíïí, nosexijs, quae vidimus Iero.
Matt.24. folymae contigiffe, ea etiam certò futura,crcdamus, quae
Luc. 2.}. dcfinc feculi fimul praedixit.
Q*v. i v.

omnes tamdem homine, morm,,, viuificatum iri, &

re/èrreéforo; ?/epulcri.
tC9r.ij.** Credimusitâ
qu*ficutperAdamum omnesmoHg.
£tisPs:Chriftuiiiomnes,iî, quoad corpus,
effe viuificandos,anima cuitifq; fuum refuriente corpus:
quanquamaliosadaeternam felicitatem,alios addaïna.
tionem fempitcrnam refurre&turos,confiremii. dicentc
Ioh. y. 29. Chrifto, Et prodibunt, quiíôå fecerunt, inrefurrcaio.
nem vitae,qui verò mala egerunt, in refurreétionem iudi.
cij: vnde etiam ordo refurre&ionis
* Thef. 4. Apoftolus tradit, dicendo

V.

^X?* *ou* corpora creatum ir;,„;„;, no/frà,/ea eademw

p/ane, que ceciderumt,rejìrre&iura.
Credimusautem, non nouum cuiq;animo corpus
-
|
formatum iri,fcdcadem fingulorum, qüoad fubftantiâ. - 1
quae ccciderant,refurreaura , fiJ,
1 C*. tr.;4 ucrfa: $ocente Apoftolo, dejú, pi
certisqualitatibus di.
-

&**&*, excmploeiufdem fementis,aliafeminari,&aiij refurge

re:feminari Corruptioni obnoxia,fufeita,; incorrupta,&
quae fequuntur: & Iobo defì, fpe (iuxta verfionem vul
I*i. 10.2j. gatam)fic tcftificante, Scio quodRcdemtormcus viuit,
&inno
 P o St M o R t e M. *e7

& innouiffimo die de terra furrc&urusfum: & in carnc

eavidebo DcumSaluatorem mcum,quem vifurusfum
ego ipfe, & nonalius, & oculi mei confpeâurifunt. No
ris enim corporcis oculis Ch r 1 st w w vifurifumus in
ubibusad nosfuo corpore redeuntcm:&incocloctiam
regnantem.
VI.

Exemplo corporwm mo/rorumpo# re/arreáionem monffrari, -

chri/ficorpumom effe vbique_».
Cùm verò Apoftolusdicat,Chriftum corpora no- phi ,, ,.
ftra humilia transformaturum, vt conformia fiant cor
pori ipfius gloriofo: credimus, ficorpus Chrifti propter
oriam, quam à refurreétioneaccepit, accepit etiam, vt
fuafubftantia fit vbiq;: fic noftra quoq; proptereandem
gloriam vbiquefutura effc: quod cum futurum non fit:
neque etiá crcdimus, corpusChrifli,vtut gloriae plenum
fit & maießatis, vbique iam effe fua fubftantia,finitum
cum fit ipfum,&gloria ciusfinita: præfertim.cum etiam
dixerit, fevelle,vtvbiipfecft, nos quoque ibifimus, nos Ioh.iz.z/,
autemfuturinonfimusvbiquc corporibusnoftris.
VII.
Errores.

Damnamus impia deliria tùm philofophorú illo.

rum, quimentcm humanam mortalcm cffe docuerunt:
tùm illorum hæreticorum, quianimasomnium homi
nü â corpore feparatas in certis abditis locisautdormi
re,hoceft,omnifcnfu & mentisoperatione priuataseffe:
aut vigilare quidem, fcd quicfccrc, doncc refumant
corpora,ac tùm demum vel incoelum admittendascffe,
vel in infcrnum detrudcndas, putarunt : ncc non &
cos,
 ao* de StAtv a NiM. poSt M o R r Em.
eos, qui multorum piorum animos in purgatorio quo.
dam igne purgari à rcliquijspcccatorum, & poenas dare
temporales, [omniarunt. Improbamus& illos, quinon
diftinguunt coelum,vbi pij, ab inferno & tartaro,vbiim
pijfuturi cffe leguntur: fed difcrimen vtrorúmque inco
tantùm conftituunt, qnòdalijbeatifiunt,alijinfclices,
quanquam eodem in loco fint omncs. Scd ncquc cos
probarcpoffumus, qui, fi non ccrtum dicm & horam,
certum tamen tempus, mcnfem vel annum aiunt dcfini
ri & fcire poffe: quo venturus fit Dominus, finémquc
huic feculo impofiturus: cum tamen Chriftus dixerit,
„^„,.,. Noneftveftrum,nofis tempora. Exfecramurvcrò illos,
„pa.;.;. de quibus& Pctrus, illuforcs: qui mundum perpetuò fic
c*c. manfurum fentiunt, omnemqu« futuram vitam negant
atquerident. Damnamus etiam omnes, quircfurrc&io
ncm demortuorum negant : necnon & illos, qui, non
hæc eadem corpora, fed alia noua nos habituros, fo
mniarunt. Illos item damnamus, qui docuerunt, cor
pora poft rcfurreétionem futura ita fpiritualia : vtin
ftar Spiritus&aëris, nec videri, necpalpari queant: qua
Jc ctiam Chrifto poft refurre&tioncm nonnulli affinxc
runt corpus:&alijetiam innaturam diuinam qua
fiimmutatum cffe,fingunt,impudenterquc
mcntiuntur, ita vt iam amplius
dici non poffit cffc
crcatura.
 de AD vENtv doMiNi i ES v.

CAPVT XXIX. -

D E I L L V S T R I A D VEN T V
DominiIefu, ad iudicandum vi
uos & mortuos.
I.
Faéfa ad aduemtum Domimile/è ècælo, mortuorum re.
furrecftome,& viuorum immutatione,Chriffum mox/j?
omnibus vifendum immubibus exhibiturum:
ei% obuiam ituros/ deles omnes
ta acrem.

Credimus, fa&ta , ad aducntum Domini Ie sv,

mortuorum refurrcétione pcrminifterium Angelorum:
qui tùm fupcrerunt viui, cos quidem non morituros,fcd
tamen in corum, qui refurrexerunt, conditionem a£tu
tum immutatum iri:ac tuncChriftum,iam è cœloadnu
_ bcs vfque, vt indc omncsiudicct, déque omnibus ferat
fententiam, reuerfum,fefe omnibus hominibus confpi
ciendum exhibiturum effe: civcro, Angelis fuis ftipato,
&in fu, amaicftate acgloriaapparenti, pi osomncss:ob ui-á
ituros è terra in coelum vfque nubium trãslato quem t Thef. ;..
admodum &Chriftusipfe,& Apoftoli docucrunf, fcri- £Ma;tt.24.
- -

ptuámquc rcliquerunt 3. &• y.31

11.
chri/lum vjfibiliter rediturum eloco adlocum: eoque
corpore vifibili, locali, finito,
Credimusitáque, Chriftum ita rcditurum vifibili
ter,ficut etiam fpc&antibus Apoftolis è terra in m,
cocl
vb ii
um
am
priusafcendi t: &e xi ll oq ui dc mc oc lo rc di tu ru
D d
 - pE a D v E N T v.
- efl: ac proindc quod à nubibus, in quas dcfcendet, & à
tcrra proculdiftat: & ita etiam fuo naturali corpore de
fcenfùrum, credimus: vtillud neceffe fit, locale effe at
quefinitum,acproinde non vbique cxiftens: quando ta
lisctiam defcenfus fimplicibus populis à Spiritu fanéto
defcribitur, quem non nifi mutatione loci ficri poffc,
dcmonftrat.

1 II.
reprobos infideles momperuenturos v% ad chri/fum, im
mubibus/edemtem: /edim terra mamentes fem.
temtiam Iudicis audituros.
Cùm verò Scriptura defolis pijs pronuntiet,eosra
ptumiriin nubes,& obuiâ ituros Chriftoin aera: credi
mus,impiosadChriftumvfque non peruenturos,fedfub
pedibuseiusinterra manentes, fententiam ludicis andi.
turos, ite malcdiétiinignem æternum, fanétis omnibus,
quiinaerc cum Chriftoerunt,fententiam ludicisappro
rco.*.*.* bantibus, iuxta Apoftoli fententiam, fanétos iudicatu
rosmundum atque Angelos.
I V.
.Quibußam de cauff, illud iudicium vniuerfale
im/fitutum fit.
Credimus verò, duabus potiffimum de caufis iu
dicium illud, in quo Chriflus omnibus confpicuus o
mncs iudicabit, inftitutum fuiffe : prima quidcm cft, vt,
quæ nuncabdita funt hominibus, tam innocentia, fides,
bonáq; confcientiapiorum, quàm hypocrifis, fceleráq;
impiorum,toti orbi patefiant: &inde etiam iudicia Dei
quàm iufta femperfuerint,adextrcmum vfque luculen
rom. 1. 1. terapparcat. Vndc&dicsille, dicsrcuclationisab Apo
-
ftolo
 dOMi N i ie S v. -l

fo!o appcllatur. Altera caufà eft, vt, quae promiffà fu

crat tam bonisbonorum, quàm malis malorum operum
merces, tunc plcna cuique reddatur: dicente Apoftolo,
Omncs nos manifeftari oportct coram tribunali Chrifti, 2 Cor.j. io.
vt reportet vnusquifque, prout geffit in corpore,fiuebo?
num, fiuc malum:Vndc&abcodcm Apoftoloiufti iu Roma.z.j.
dicij dicsvocatur.
V.

Vitam atermam, qua ele£ii domabumtur, mercedem vocari

& effe:/edtotam gratuitam, mobi/% mimimè,
miffpropter Chriffum,de.
bitam.
Etfi cnim,quod clc&ti accepturi funt, merum Dci
domum eft,foliusChriftimeritis partum: merccdem ta
mcin& effe, & vcrè nominari,non dubitamus:cum Do
minusIefuseamficappellare dignatusfit, mcrcedemni
mirum gratuitam: quando opera etiamipfa piorum bo
na, caulaequeomncs,vnde proficifcuntur, dona funt Dei
gratuita: gratuita cle&io: gratuita redemtio : gratuita
vocatio, fidcs, iuftificatio, regeneratio, peccatorum re
miffio, defcétuum denique ac deliétorum, quibus ipfa
bona operanoftra infe&tafunt,gratuita condonatio, &
contrà, perfe&tae obcdientiae Chrifti, quanoftra imperfc
&a exornatur, Deóq; fit gratiffima,gratuita imputatio:
ac proinde,fi propriè loqui velimus, mercedem effe, mi
nimè propter operanoftrainfeconfidcrata, fedtantùm
propter imputata mcrita Chrifti, nobisdcbitam.
VI.
Fimito iudicio, confeffimpiosim cælo futuros cum Chri/fo,
impios autem iminferno cum diabolo
& Angeuü eius,
Dd 2
 *- de a D ve N t v.
Credimus porrò, poft illud iudicium confeftim
pi os in
diabolis
co el um fe cu tu ro s Ch riftum, impios verò cum
detrufumiriininfernum, dicente illis Chrifto,
Venitebcnedi&i Patrismei, hisautem, Itc maledi&i in
ignem æternum.
vi i.
Diem illum pjs iucundißìmum futurum, eog. expe
temdum: impjstrißißìmum, eog, illù effe
/olo etiam auditu intole
rabilem.
Itacrcdimus, illumvltimumdicm, ijs, qui Chrifto
infitifunt,futurum omnium feliciffimumaciucundiffi
mum, ac proinde ab illis amari atquc expeti,&amandú
„r,„.,., nobiscffeatque expetendum:impijsautem omnium in
feliciffimum actriftiffimum: ac proindc mirum nonef
fe, cur diem illum oderint, mentionémque illius fcrrc
non poffint.
VIII.
Errores.
fbamnamus,fiquisncgct Chriftum veræ & reapfein
fuo humano corpore defcénfurum efTe&coelo in núbes,
& inde in coelum cum cleôtis rediturum, fed fine vlla
loci mutatione , per apparentiam duntaxat quan
dam, vt vocant, acdifparitionem,totum hoc futurum,
aa.,., m. contendat : contradicentibus Angelisad Apoftolos, Si
cut vidiftiseumafcendentem in coelum, ficveniet. Im.
probamus&illos, qui docent, opcra pietatis infeconfi
derata, veram effe caufam,proptcrquamdatur vita æter
rom. 4,2; na, verâquecffehuiusmerita: Apoftolo contra fcribcn
te,& dicentc, Donum Dcicftvitaaeterna. Ncque $
proba
 mo o m I N I Ie sv. -13

probamusfententiam Chiliaftarumdemille annis: qui

buspoftiudicium Chriftus vcrfàturus fit in hoc mundo
cum fuisclc&is:illíqucindelicijscarnis,fedhoneftis,vi
&uri,&liberosadhuc,fedfan&os,procreaturifint,actùm
demum in coelum transfercndi. Damnamus verò &
exfecramur errorem eorum, qui contendunt, Ignem, in
qucm mittentur impij, tandem aliquando cxftinótum
iri: ita vt omncs ctiam diaboli fclicitcr vi&uri fint in
regnoDei, contra manifeftaChriftiverba, Itein ignem Matt. *f.
…etcrnum.

C A P VT XXX.

D E VITA AE T E R N A.
I.

fita æterma domatum iri omnes, quibomü operibus teffi

ficatifuerimt, fe verè Chriffoimfitos fuiffe, &
im Chri/fum credidiffe.
Credimus igitur ad extremum vitam æternam, id
eft, plenam & pcfcétam æternæ vitae poffcflionem dona
tum iri in dicillo vltimo omnibus: qui per Spiritum fan*
&tum vcrè infitifuiffe Chrifto,coq; & credidiffeinDeum
Patrem, in Filium eiusIefum Chriftum, & in Spiritum
fan&tum, mcmbráque viua Ecclefiae fanétæ fuiffe, com
munionémquc cum fanétisomnibushabuifíe, &confc
cutiremiflioncm peccatorum fuiffe, ex manifeftis veræ
fidci& pietatisoperibus, coram omnibus angclis & ho
minibus palàm declarati, luculentifììmè demonftrati, &
cx fentcntia iudicis Chrifti pronuntiati fucrint: hoc i
pfum doccntc Domino, quiait,fc diélurumhis, quifuc*
D d 3
 **4. d e vi ta
Mart. 2j. rint à dextris, Venite benediçti Patris mei, poffidere re
**• gnum, vobis paratum à conftitutionc mundi: Efuriui
cnim,& dcdiftismihimanducare, &c.

II.

confirmatio /aperiori fentemtia : & vitam ater.

nam darimomproprièpropter operame/fra,/edpro
pter chrißum, im quo gratis e!e£fi, bene
ai&fi, & fily Dei effêfi
/ùmus.
Hisenim verbis declaraffe nobis videtur Dominus,
operanoftrabona,cffe noftriin Chrifto ele&tionis, bene
diétionis,filiationis,cóquciuris hæreditarij tcftimonia:
caufam autcm, cur fimus vitamæternam, caeleftífquc re
gni poffeffionem confecuturi, effe, partim, quia iam an
te mundi conftitutionem, id cft, antequam quidquam
boni egiffensus, regnum illud gratis præparatum nobis
Eph. 1.3. rifto; partim, quia fuimus benediâiâ Patre,
fuit in Chom
nempe, nibenedi&ione fpirituali in Cnrifto, còquc
pergratiam vocati, iuftificati, remiffionem peccatorum
confecuti, fanâificati: denique, quia in FiliosDeiin eo
dem Chriftoadoptati, pérqueSpiritum ciusrenati, eóq;
& cohæredesregni illius effc&i fumus: id quod illo ver
bo «Angovog %Q&ti, ideft, iure haereditatis, tanquam filij,
poffidete, manifeftè fignificauit. Quòd igitur opcra
pietatis commcmoraturus fit Dominus, hoc ideò fa
&turum cum, non dubitamus: vt ex illis toti orbi pa
tcfaciat, nos verè fuiffe bcncdi&os, elcétos, iuftos, fi
lios DEI, quibus hæreditas dcbcbatur: dicente etiam
rom.i.iy. Apoftolo, Quòd fi filij, & hærcdcs: filios autem nos
cffc Dci, declaratur rcgcacrationc : rcgcncratio verò
rcgc
 ae t E R N a. *t;

regenerationiscffc&is, quæ opcra fidci & pictatis appel.

lantur.
1 II.

sicut vita piorum futura e#aterna : /ic etiam im

piorum pæma, & ignem futurum
-eferrumpi.

Sicut verò credimus,filiosDcivitam confecuturos

zternam: ficetiam confitcmur,hypocritas,impiófque
omnes abituros in ignem, nunquam exftingucndum,
ibiquc in æternum cruciandos: Chriftoapertè diéturo, ma,,,,,
- Itcinigncmæternum.
i v.

Quàm felix futurafit il/a aterna vita, mec dici,

mec cogitaripoff<_».
Quidautem,&qualisfit iftavita,quantäque illa fe
licitas, quæ nomine regni coeleftis fignificatur,fatemur
cum Apoftolo ingenuè, nec oculum vidiffe, nec aurem icor. ,. ,.
audiuiffe, ncc in cor hominis afcendiffe: rem enim cffc
| maiorem & præftantiorcm, quàm vt ab humano intel- -

leétu comprehendiqucat: tantæque felicitatis, qua ni

hil felicius dcfiderari à nobis poffit.* Itáquc fimplici
ter credimus, nos, qui fumus Chrifti, qui ab ciusSpiri
turegimur, quiabeiusverbo pendemus,quidenique to
tam falutis fiduciam in eo collocamus: futuros omnes
fcliciffimos : fulfuros omnes, ficut folem in confpc- Matth. g.
&tu DEI : vifuros omnes Deum, ficuti cft: vi&turos o. 43.
mn csvitam coeleftem atque diuinam cum C h k 1 s τ ο /C*'*•
& cum Angelis eius : libcratos omni peccato, omni É;
mifcria,omifiimalo:fineviloamplius dólorc,finc metu, ****
finc
 ai& DE VITA AE T E R N A.
fine vllius rci indigentia aut defiderio : quoniam Dcus
ic*.*** crit omniainomnibus:& nos videbimus fáciem eius.&
4?*****
s. 4*
in ea vrbe nox vltrà non erit, neque opus ei erit
cerna, neque lumine Solis, quoniam DominusDeusit. lu
luftrabit nos: & regnabimus in fecula feculorum
cum Chrifto Icfu,capite,Sponfo,Seruatore,
Domino noftro: cui laus, honor,&
gloria in fempitcrnum,
Amen.
 *17

E I v s D E M z A N c H I I,
in fuam ipfius Confeffionem,
Obfèruationes.
É R EC paucae, nec lcues funt cauffae: quibus
e§

§. Ę quid in ea immutare malucrimì. Pauci

non funt, quibus notum eft: qua occafio
ne, quo tempore, quorum iuffu, quo
rum nomine, & in quos fincshanc cgo, inuitus fanè at
que coa&us, doétrinæ Chriftianae fummam confcripfc
rim. Etfi vcrò ncmo non videt, confeffionem hanc,nun
quam vt fperabatur,eorum nomine,quorum cauffa con
fcripta fuerat,editamfuiffe: qui tamcnhocfa&umfit,&
quibus de caufìs faâumfit, non omncspcrfpeâumha
bent: multisfaétum admirantibus,verasautem ipfiusrei
cauffasignorantibus. Hinc quàm variæ multisfufpicio
nes incidere: quàm varia etiam tum de mc, tum deipfa
confeßione,nondicamàpriuaris hominibus, fed ab Ec
clefijs etiam ipfisiudicia fieri: quàm varij denique&fi
niftri fermones,in vulgusfpargi potuerint: quotus quif
quehominum cft,quinefciat? Occurrendum ergo tan
dem mihi fuit, antequam moriar, finiftrisprauífquc dc
mca do&rina, fufpicionibus, iudicijs, fermonibus. Id
nulla meliori ratione fieri à me potuiffeiudicaui: quàm
fi & confeffioncm, prout fucrat à mc confcripta, feor
fum: Et feorfum ctiam in illam obferuationes, quibus fi
quae fint obfcura, explicentur: fiquæ dubia, confirmen
tur,edendas curarcm: & iudicium dc toto ncgotio toti
Ecclcfiz vcrè Catholicæ relinqucrcm.Putaui prætcrca,
E c
 a3 o B s E R v A r I o N £ s.
ad falfas fufpiciones ex animis hominum, fi quæ fint
conceptae, tollcndas, non parum profuturum fuiffe: fi
quae nam à do&tis viris de confeffione fa&a fuerunt iudi
cia: ea cx ipforum literis, pijs omnibus nota facerem:
Praefertim cum exillis etiam,quafnam ob cauffas, co quo
conftitutumfuerat modo,nonfuerit euulgata confcffio,
facilè quifque intelligere poflìt.
Magnus quidam vir, in hæc ad me vcrba, cade re,
fcripfit :
Quod de confeffione tua fcribis: ea magna cum vo
luptate, & à me,& à N. & alijs pcrlccta eft: quæ & eru
ditiffimè fcripta eft,&accuratiffima methodo: Et,fimo
dò quod in fine de Archiepifcopis& Hierachia addis, ex
cipias, mihifummopere placuit.Scd cum devia & ratio
ncconcordiæ intcr omnes noftræ confeffionis Ecclefias
ineundg,cum fratribusN.N. quihicfunt,dclibcraremus:
illi vno cófenfu, hanc& vnicam & tutifïimam, & expcdi
tifììmam cfTe ccnfucrunt: vt iam reccptæ & editæ à fingu
larum prouinciarum Ecclefijs fidci confeffioncs, in va
nam Harmoniam componerentur, & compingeren
tur: quod & fimilimae omnes effent quoad aei*eas &aiav.
& fua à nulla Ecclcfia repudiaretur. Hoc fuum confi
lium, cùm nobis multis rationibusprobaffent:advosdc
eofcripfimus, &adreucrendos fratres N. N. & alias no
bis vicinas Ecclcfias : quibus omnibus idem illudvaldè
placuit.
Hæc ex magni illius viri literis. In candcm fermè
fententiam, non pauca, exaliorum quoquc de cadcmrc
fcribentium literis proferre poffemus: fcd cùm non fit
neceffe, breuitatis cauffaomittimus.
Ergo ad rcm.
QBSER
 e R s E r v A T I o N e s. eu.

δ B S E R V A T I O I N T o TAM
Confeßionem.
Cùm vtimur verbo damnandi, nihii aiiud volu.
xmus: quàm, quæ damnatæ fuerunt ab Ecclefia Catholi
ca haerefes: eas nobis quoque damnari: Et quæ illa non
probauit, ea quoquenobis improbari: idque toti poftc
ritati, teftatum nos effe vclle.
1 N CA PVT I.
•^phori/ 4.
Quòd Apocryphisin volumine Bibliorum, poft Ii.
bros Cafionicos,locum primum tribuerimus: id fecimus
addu&tiautoritate Ecclefiae Graece & Lating' qug hocho
nore illosfolos dignata fempcr eft,vt cum Canoniciscö
iungcrentur. Vidclocacitata ex Hyerenymo,Cypriano,
concilio Laodiceno,in confeffione,cap.i.Aph.3. Deinde
de libris fcrmofuit, non dc quibufuis fcriptis: alioqui
£ymbola oecumenica praeferimuslibris Apocryphis.
IN CA PVT II. D E D E O.
u4phori/, i.
Etfi proprium v®*u£vov cft, v4pw*va, i* ** gaiæ: de
T)eo tamcn loqucntes, altera vtilocutione, eáque ctiam
vfitata, certis de cauffis maluimus: nempe, vt cum pri
mis aduerfus Arianorum nofìri temporis calumnias &
farcafmos, effentiam illam diuinam, non nifi in perfo
nis reperiri, doceremus: non igitur à nobis effentiam fe
crtum à perfonisfubfiftentcm conftitui,in qua porrò trcs
perfonae fubfiftant: quafi quatuor in Dco ἐφευμενæ, à
Catholica Ecclcfia fingantur.
Ee 2.
 o B S E R v A t i O N E S.
elaphori/. 3.
De hac reali effentialium Dei proprietatum com
municatione, peculiarem confcripfimus & nos traéta
tionem , in libro cui titulus erit, De incarnationc Filij
Dei: in verba ad Phil.z. Qui cùm in forma Dei effet,&c.
ad quem, qui pleniorcm cupit huius doétrinae explica
tionem, leétorcm fuo tempore remittimus. Certe Do
minusIefusabillaeffcntiali cognitione, qua& Paterno
uit (hoc eft,vt fcholaftici loquuntur, comprchcndit,)
Filium, & Filius Patrem: omncm planè creatam men
tem exccpit: cùm dixit, Nemo nouit Filium, nifi Pater:
& ncmo nouit Patrcm, nifi Filius, & cui voluerit Filius
rcuelarc: docens quicquid cognitionis de Deo habent
infefc crcaturæ, illud effealiquo modo reuelatum: eóq;
fcientiam effe non illam Dci effcntialem, & infinitam:
fcdcreatitiam &infinitam.

I N C A P V T V. D E M V N D I
crcationc, &c.
elaphori^*.
Coelum beatorum,in quo iam eft Dominus Icftis
fuocorpore, differreà terra, acreliquis coelis, effcque fu
praomnes iftos afpcčtabiles coelos: præter ea, quæ di&a
funtconfirmant ctiam hæc pauca: Eph. 4. Chriftus di
citurafcendiffe fupra omnes coelos: alibi legitur afcen
diffenon fupra,fed in Cœlum &effe in coelo, confederc
ad dextram Patris. Hocigitur coelum, & fupra reliquos
eft, &abillis differt. Sic Col. 3. Apoftolus locum, vbi
ChriftuscftindextraDeiPatris,diftinguità terrs: Et vo
cat sy* sv M 7* &ya %&m : * áw¢goy&#:& vbi Chriftus
eft: Et i,Thcf.4. ait, Dominum dcfccnfurum è coelo,
n^mpe
 o B S E R v A t I o N E s. …-

nempe in has partes inferiores: piófque omnes raptum

iri im nubibus obuiam Chrifto in Aera. In fublimi ergo
eftcoelum illud, non interra, nonim Aëre: multò minus
vbiquc. Defcendet enim vifibilicorporisforma,cx alto
coelo, in regioncsiftas, vthiciudicenturviui,& mortui.
Dchoc coelo peculiariter egimus, in libris de operibus
Dei, intra fexdiescreatis. Improbamusergo contrariam
doétrinam: quæ, coelum à tcrra: Et coelum beatorum, à
rc li qu is co cl is no nd if ti ng ui t, fc dv bi qu cc fï è contcndit.

I N C A P v T vII.
C£phori/. ii.
Inter alia quae etiam Auguftino peccatum originis
afferentiac defendcnti, obiecit Iulianus Pelagianus, fu
erunt & hæc: quod aut faceret Dcum autorem peccati,
aut diabolum conditorem hominum: idque propterea,
, quòd putabant Pelagiani,ab Auguftinopeccatum origi
- nale, ipfam hominisfubftantiam conftitui. Quae omnia
obie&a ipfe diluit tomo7.contra Iul. Pclagianum, lib.5.
cap. i. hifcc verbis: Nec Deo adfcribimus iniquitatem,
fed potiusaequitatcm,quia non iniuftè tot&tantis ma
Iis, quæ fgpiffimè cernimus, etiam paruulus ple&titur.
Nec diabolo ccnditionem hominis, fcd humanæ ori
ginis deprauationem: necpeccato fubftantiam dcputa,
mus, fedinprimishominum aâum: in eorum verò po
fteritate contagium: ncc paruulis confcientiam finefci
entia, in quibusnccfcicntia eft, nccconfcicntia: fcd fci
uitillc quidfccerit, in quo omnespcccauerunt,&fingu
limalum inde traxerunt, &c.

Ec s.
 o b S e R v a-r 1 o N e s.
IN CAPVT I X.
u4phortf, $.
Quomodo fe ab hoc crrore excipere poffint, qui
Patres veram Chrifti carnem comediffe negant, non vi
demus: quafi quia re ipfa nondum exiftebat in natura,
propterea in certa Dei promiffione non extiterit:& pro
inde perfidem apprehendi & comedi non potuerit. Ge
neralisemimcft,&ad omnes,& omni tempore pertinens
propofitio: Nifi manducaueritiscarncm Filijhominis,
non habebitis vitam in vobis. Vita enim non commu
nicatur, nifi illis, qui Chrifticarni, & percarnem fpiritui,
feu τά λάχα, quicftvita, fidc ccu capiti membra, copu
lati fint.

IN CA PVT X.
•_£phori/?.
Voluiffe enim &c. Quod dixi de primo, fecundo,
tertio &quarto ftatu: clarius fuiffet, fi dixiffem: qualis
fucrit homoantcpcccatum: qualis poft peccatum:qua
lisfitfubgratia : &qualis futurusfit ingloria.
IN C A P V T XI. D E C H R IS o
Redcmtore.

caephori/. 6.
Perfonam Chrifti,proprièioqucndo, ex natura di
uina immenfa,acfimplicifsima,& cxhumana finita, quae
in infinitum minuseft, quàm pun&um,rcfpcâudiuinae,
tanquam exduabus verè acpropriè diâispartibuscom
rhe. *. p. pofitam effe : cum fcholafticis meritò ncgamus, Quae c
q.2. -r, •*. nim proportio finiti, adinfinitum, & creaturae ad crea
torcm? Confitcntcs interim cum vctcribusPatribus, É
Ienfu
 o Bs e R vA rI o N e s **3

fenfu dici poffe aw%1oy compofitam, quo fcriptura rò,

λόγον, factum effe carnem: Et quiinforma Dei erat, iam
infimilitudinc hominum,fa&um effe dicit.Hocverò nil
aliud cft,quàm quod vziz*is illa æterna, in duabus nunc
fubfiftat naturis: ita vt Chriftus iam non minus fit verus
homo,quàm verusDcus.Hucfpe£tat,quodantcdiximus
de 8 milianimæ & corporis: (exijsenim, tanquã exveris
& efTentialibuspartibus conftat perfona hominis) illud
non per omnia quadrare: probantcs intcrim hoc fimile,
quatcnuseo Athanafius & alijPatres,adverâ &hypofta-.
ticam diuerfarnm naturarum vnionem demöftrandam,
vfifunt: tamctfi non pcr omnia, vt etiam Iuftinus inex
pofitionc fidei,&alijPatrcs, ingenuè faffifunt, huic my
fterio congruat, Simile veftis,frequentiffimum eftapud
vetcrcsPatres: praefertim apud Athanafium, &confen
tancum cft cumfcripturis. Caro cnim Chrifti,quate&ta
fuit Deitas,vclum vocatur ab Apoftolo. Heb. io.ver.zo.
Ac pulcherrimè hoc fimili veftis, dogma de reali Idio
matum diuinorum, inhumanam naturam effufionc vel
communicationc, funditus eucrtitur: quod fimili ferri
igniti, & corporis ctiam animati confirmarc conantur
nonnulli, quanquam minimè poffunt.
elaphorj^z.
Corpus, & animam duo cffc vti;vusyæ, diximus.
Ethocliquercin Adamo, cuius corpusprimú pcrfc fub
ftitit: deinde anima fubftantia etiam perfefubfiftens,ad
dita illi fuit. Idem ctiam liquet in feparatione animae à
corpore: quorû vtrunq;feorfum fubfiftit.Cæterùm cum
fint parteshominiseffentiales:fingulæ quidem funt ἐφι
*va, fcd impcrfcâa: coniunäx autcm, vnum peumr
fcût
 **- ob S e r v a t i o N E S.
fe£tum άρμμένον, hoc eft, perfonam hominis, confti
tuunt. In Chriftoautcm non ita fe reshabct, quoad na
turam diuinam & humanam. Natura enim humana mec
antc vllo modo, nec poft affumtionem, per fe fubftitit,
aut fubfiftit: fed in V e r b o tantùm: Ve r » v M autem.
pcrfc&pcrfcétiffimum fcmpcrfuit v4/£wp/wo.
uºphorif. 1
Similefolis, non quidem tambenè quadrat, atque
fimilc gloriæ, qua noftra corpora funt afficienda: quia
hæcgloria, ignominiam noftrae carnisprorfus tollet, fed
foIlumencandelæ tantùm obfufcat, non autem pcnitus
extinguit: lnterim tamen pcrfpicuè monftrat hoc folis
fimile, quod volumus: nimirum reali illius cum aëre
communicatione, lumen candelæ prorfus inutile reddi:
cóque ceu extingui, & nullum fieri: At verò cffentiales
carnis proprietates, nunquam propter vnioncm hypo
ftaticam, aut penitus tolli, aut infirmari, ita vt nullifint
vfui, conftare: quod tamcn vitari non poffet, fi natura
humana realiter diuina omnipotentia participarct:ita
vt ea poffet quæcunquc Deus poteft. Nihil enim fruftra
aut fumfit, autretinuit&retinctx*y©-, Filius Dei. Er
gofimili folis haud incfficaciter confirmatur, quod fi
mili gloriae, quæ omnem à noftris corporibus ignomi
niam tollct,probatumcft.
u^phori/ 11.
Id totusChriftuscffcaut agere,&c.
Hicin primo membro, adnomenChrifti,additum
eft, Filiushominis: in altero, Filius Dei Deus: vt fignifi
carcmus, & diuina de Chrifto hominc: & humana dc
Chrifto Dco, prædicari: quando ipfa Chrifti pcrfona
vtrobiq;
 o B S E R V A T I o N E s. **s

vtrobiq; fignificatur. Idem enim Chriftus,vna eadémq;

pcrfcona, totus cft Deus, totüfque homo, licet non to.
tum (vt loquitur Damafccnus: ) quippe qui in duabus
diftimêtisnaturis,vnus&idemfubfiftit. Hocita explicat
Damafcenus, lib.3.cap. 7. άλ©• μεγένες θάς τάλα©-, &x
£xov% 9ios, & 2? μόνον}εως, ax* 2 *3gams. και άλ®- &y
$eam;*ix*®*&záxovôå$g&aeέμάχae áy$gares;axa,
£3**. *• ue- »gaxov, φόστως ἐς}avezzmxoy? r. £xg)-λεὐm.
£wvrwg. &arte râpèyàxo, 4vasas: το άλ®-2 , ύπασεως. έλος
dicitur confraNcftorium: &z äxoyôs contra Eutychen.
Quod verò diximus dc actionibus, fiuc fccundùm
humanam naturam,fiue fecundùm diuinam editis,quòd
castamen vnus & idcm totúfq;Chriftuspraeflet: id inde
pendet,quiaa&ionesfunt (vt loquuntur fcholæ)fuppo
fitorum,feuvpiaxuéyw: Diucrfitas autem aâionum,ex
diue rf it at e natu ra ru m, fe uf or ma ru m, pc rq ua sf iu nt ,p ro
ficifcitur. Cùm igitur in Chrifto fint duæ naturae, vna
autem perfona: indc fit, vt vnus tantummodò etiam fit
ivegyóv, λ. £wsewti*, ? λ. ivâgzeta. vtidem Damaf. ex
plicat, lib.3.cap. 15. eiayòearâ verò vocantur iy£gyeia:
non tam quòd fint ab eodem agente, quicft %s %ayne:
quàm quòdadhzcfalutis noftræ opera,non folaDcitas,
- fed humanitasquoque concurrat: fuas quaq; aétiones,
cum alteriusa&ionibus,coniungens. Atque hæc eft pri
ma& princepsvnionishypoftaticæ vis: quòd nimirum,
hac, duæ naturæ, earúmquc proprietates & aâiones, in
vna eademque perfona,ita vniuntur: vt ille,qui propter
formam Dei, in qua fubftitit ab æterno, Dcuseft, & pro
pter formam ferui,inquanunc fubfiftit, homocft: idcm
& totus Deus, totus fit homo: & totushomo, totus fit
Deus: cóque & totusfit omnipotens, acvbique praefens,
&totusimpotens,&ccrtolococxiftcns; idémquc totus
Ff
-•& o B S E R v A T I O N E s,
mortuus fit, & totus mortem moriendodcftruxerit: Et
pe r co nf eq
randam,commu uc nsdenique, quòd ad falutem nobiscompa
nicand
am,&applicandam,nonfola di
uina opcretur natura,fcd etiam humana cooperctur.
Sccundavis exprimafequitur: quòd videlicct hu
mananatura,ad omnia beneficiain nosconferenda, Dei.
tatis organum, z3' vizzy vnitum, cóquc cfficaciffi
mum,fa&a fit.
Tertia,quòd propter hanc vnioncm,cò dignitatis
eue&ta fit haec maffa:vta&tionem no(lrae adorationis, fi
dei,inuocationis, dilectionis, in folam Filij Deitatem in
tendcre non poffimus, aut debeamus: vt in Confeffionc
explicatur. Filium enim ipfum,ideft,pcrfonamadorare
iubemur, Heb. 1. Et in ipfum credere.
Quarta viseft,quòd quia humana haec natura, xa3'
άπzzanvvnita cft diuiuae: idcò dona DEI, fine menfu
ra, in cam collata fint, vt cxplicatur aphorifmo fc
qucnti.

c^phori/, 12.
Tametfi cùm hanc Confeffionem confcribcrem,
omniaquc adhunc rticulüde perfona Chriftipeierint,
complexusfuifTe, mihi vifusfum: placuit tamen, maio
ris explicationis cauffâ, haec quoque,quæ fcquuntur,alijs
paulò ante diétisadijcere.
1. Vna tantum modò cft & femper fuit C w w 1 s r 1
perfona.
Vnus enim tantum:modò Filius Dei vnigenitus:
vnus idemqueChrißus.
2. Haec perfona, abomniaeternitate, per naturalem ex
Patregencrationcm,propria Verbi cft:intcmporeau
- tcm,
 o B S E R v A t 1 o N E S. -zz

tem, humanæ affumtae naturæ, pergratiam vnionis hy

poftaticæ, communisfaéta cft.
In x£yo enim diflinguenda cft &cia, quam cum Pa
trc & Spiritu fanäo communem, imò candem habct:
à modo fubfiftendi proprio, quo fit, vt ccrta fit J**;*
n, feu Perfona, à Patre&Spiritufan&odiflin&a:cóque
propria Filij, fcu r&x£y&vaiszais, perfonáque appclletur
& fit. -

Haecveròæternahypoftafis,*&x*y&propria perna
tura m: faóta cft,vtdiximus, pergratiam vnionis, huma
næ afTumtæ naturae cum diuina communis: ncmpe, vt
λόγέ- non minus in hac humana, quàm in illa diuina
prog£ realiter fubfiftat: Et ea re non minus fit verus&
pcrfc&tus homo, quàm verus& perfeétus DEVS: faluis
intcrim & diftinétis manentibusnaturis, proprietatibus,
a&tionibus.
3. In illiusitaqucimmenfae, fimpliciffimæ & perfeâif.
fimae perfonae vnitatem, natura humana, id eft, maf
fa illa cx anima rationali,& cx carnc humana conftans,
finita, compofita, multorum indiga, affumtacft.
Quomodo verò? non ita, vt v. g. aut illam infini
tam pcrfonam, intra fuae finitæ fubftantiæ terminosin
cluferit: aut ininfinitam illius amplitudinem, ipfa ccu
coëxtenfa, penetrarit, ac quod de hac proprietate dixi
mus: idcm dcreliquisfcntiendum & credendum omni
no eft: quia omnes manent immutabiles, & impermi
xtae. Quomodo igitur humana affumta eft? Ita qui
dem in vnitatcm ciufdem perfonae: vt tamen non fit
faéla ipfa pcrfona: fcd in perfona potius exiftat, à pcr
fona geftctur, fuftentetur, totáquc ab illa fcmpcrpcn
dcat.
Ff 2
a*8 o B s E R v A T I o N e s.
Hæc enim £yzans natur rum xa9'£z/avaiy,feu &c £y£7n
** tjg vrocziatz;; faâa eft &*&**12; &avyzytas ààag£rzg.
4. Ex quibus etiam feqüitur, naturam affumtam, non
effe propriè loquendo,partem huius perfonæ,vtfupradi
&tum cft.
Sicut enim ex vnione duarum naturarum, non
eft conflata tertia quædam natura: fic ncquc cx affum
tione naturæ humanae in vnitatem perfonae diuinae, ceu
noua perfona compofita eft, quae propria fit Chrifti, &à
perfona r&x£y&, quæ eft ipfe Agy®-,differat. Eadem e
nim omnino eft: ncc à feipfa differt, nifi in hoc, quòd
quae infola μοε φάτ33:3 fubfiftebat, & tãtummodò Deus
erat: nuncinförma ctiam feruifubfiftit,&homo quoque
eft: & ante erat ceu rex nudus, nunc verò carne noftra,
tanquam vefte purpurea veftitus: ita vt hancob cauffam
non immeritò à Patribus perfona iam (quodam modo)
compofita cffedicatur- Sed hoc,præteralia, difcrimen
obferuato: quòd veftis,adcffcntiam Regisnonpertinet:
humana autem natura in Chrifto, ita fe habct, vt iam,
quidfitChriftus,definirifineilla minimè queat.
5. Quæ cauffaeft,quamobrem,natura humanaaffum
ta, ceu pars perfonae Chrifti,reputanda &agnofcenda fit:
quia nimiruminilliusperfonae vnitatem ita affumtacft,
vt ficutx*y©- cum hac carnehumana, homo dicitur &
eft: fic etiam caro hæc in λέγω & cum λέγω Deo, Deus
appelletur&fit,vt Athanafius, Gregor.Nazianzenus,Da
mafcenus, &alii Patres, èfacris literis docent: cft.n. illa
Deus: non natura, fed ùzzzza: quo etiam fenfu, eadem
caro, omnipotenseft,&vbiquc præfens.Vndeetiam fit,
vt qui honos debetur λέγω perfe:idem etiam carni in λά
zg. & propter λόγον, deferendusfit: quia vna cadémque
cftvtriúfque naturæ vi;wzig
6. Addc
 o B S E R v A t i o N es. A*

6. Adde præterea, maioris explicationis cauffa,quòd

λ έ γ @ - , l i c e t v b i c u n q u c i p f e e f t , ( e f t a u t e m vbique) ibie
tiam idem fit non folùm Deus, fcdetiam homo, idque
propterea,quòd vbique naturam humanam fibixa9'jri,
szow vnitam habet: non tamen illi naturae, vbicunquci
pfe eft,fcd tantummodò,vbicunque illa exiftit,&r#;wany (c
praebet: ncmpcita, vt illa ab hacfuftentetur,gcftctur,a
gatur.
Quomodo cnim, vbinon exiftit: ibidiciqucat feui
ftentari? Pedcsab anima fuftentantur,nonxvibfitcuunntq.uCùm
c a p i t e : f e d v b i d u n t a x a t i p f i e
pfa eft,putain
caro cffetia vtero virginis: λόγ@- ccrtè illi xa3'vizzaw
vnitus, eam non fuftentabat cxtra vtcrum Mariæ: fed in
vtero tantùm talis fuit ei vi;-ai;, quæ illam ibi, &non
alibi fuftentaret: id quod dctota porrò Chriftivita, cùm
invarijs vcrfaretur locis, dicendum eft. Poft mortcm
qu o q u e co r p o r i d e m o r t u o , & f e p u l t o vi£zaig fuit, illud
infcfuftentans: fcd vbinam locorum? non certè in coe
lo. vbi non crat: fcd tantummodò infepulcro: quem
admodum contra animæ etiam feparatæ à corpore, non
infepulcro,fed extrafepulcrum,illam itidem fuftentans,
hypoftafisfuit: & nuncin coelo, non interra, multo mi
nus vbique, vtrunq; fimul, animam & corpusfuftentat.
7. Ncque exhacdoârina fcquitur,foluivnionem per
fonalem, & cffici, vt non tota perfonafitvr;;vaig carni,
fed tantummodò exparte. Ratioeft: quia perfona hæc
λεγs,ficut eftinfinita,ficetiam eftfimpliciffima:acpro
inde &totacftv*;xai; ipficarni, vbicunque hæc exiftit :
Et tota etiamalibi, vbi caro non exiftit, υπασις eft, exi.
ftensinforma Dei. Ccrtè anima, vtantè di&tum cft, tota
ud vi ui fi ca ns ,f uf te nt an s: vb in am
cft v*;vas capiti,ill ve
rò* non in omni partc corporis, fcdin ea tantùm, vbi cft
Ff 3
 * 30 o B s E R v A t i o NE s.
caputipfum: Et tota ctiam extra caput, ù*****; eft pe
dibus, illos etiam fuftentans: non quidem vbi caput,
fcdvbipcdesipfifunt. Num igitur foluiturvnio, quam
habet anima cum capite: quia ctiam cxtra caput, in pc
dibusefttota?
s. Ad extremum, quò omnia denuò, quæ de vnione
perfonalidifputantur,clariuscxplicentur,haecaddo.
Anima, v**£*as cft oculis: qualibus verò * quales
funt: nempe tanquam organisad videndum,nonautem
ad audiendum, accommodatis: Contra auribus adau
diendum, non ad videndum. Sic λόγ@-, naturæ huma
ne,nonadmortem deftruendam, quòd propriumeft a£
Σε: fed ad mortem perpetiendam, quod proprium cft
carnis, ùzizans fuit.
Denique vixai; illieft,nonadhoc,vtfirveiid,vel
tale, quòd & qualc cft V s R b v M : fed id&tale, quod &
cuiufmodi ipfa eft, vel per naturam, vcl pergratiam illi
realitcr inditam, quam vocant infufam & habitualcm.
Gratiâ enim vnioniscft hæc, quòd fit in hancvnitatem
perfonæ affumtu.
Eadem do&rina noftra confirmatur cxijs quæ de
officioMcdiatoris, hoceft,define incarnationis,tùm in
facristiteris, tùm à Patribus traduntur.
Fines multi huius incarnationis obferuantur à Pa
tribusinfcripturis, & peculiariter ab Anfelmo,inlibro,
cui tituluscft,cv a D evs h o w o : fed præcipuus& im
mediatusfuit, non fimp!iciter vt nos x*y©- Dcus ferua
rct,(potuit cnim hoc fuâ omnipotêtia, & tofo iuffu finc
carnisaffumtione perficere:) fed vt nos tali modo, hoc
eft, pcrpropriam fuæ perfong mortem à morte fcruarct:
Et per propriam refurreétioncm, nos ad vitam rcuoca
rct: iuxta illud Apoftoli ad Hcbræos, z. verf. 14. Vt pcr
mortcm
 o B S E R V A t I o N E.s. 23*
*mortem dcftrueret cum, qui &c: Et » adTim i.io. Qui&
imortem abolcuit,& vitam inlucem produxit &c. Qui
bus fuccinit vetus Ecclefia, dicendo: Quimortem, mo
riendo deftruxit:& vitam,refurgendo reparauit. Finem
hunc Lco primus expreffit, dicendo: Filium Dei fumfif.
fccarncm noftram: vt mori poffet ex vno, & mori non
poffet ex altero. Sufcepit igitur carnem in hunc præci
puum finem : vt talis falutis noftrae perficiendæ cauffa,
per illam carnem eaageret, quae perfe informa Dei, prae
flare non poterat: veluti cft pati& mori. Occidcrc e
nim mortem fimplicitcr,poterat ipfe perfc: fcd occide
repcr mortcm, fine affumta carne mortali, in vnitatem
fuae perfonae,infeipfo non poterat. Non igitur affumfit
carnem λόγ@·, vt quae ìpfius propriae erantaétiones, eas
per carncm cderet:fcd vt &*j£^aaua,hoccft,falutem no
ftram,tali modo, a&lionibusnimirum fuisproprijs, cum
aëtionibus carnisnoftræ coniun&tis,opcraretur.
I N C A P V T XII.
elaphori/ s.
De hac vcra & efíentiali vnione noftri, noftraequc
carnis, cum carneChrifti,in{ignis locus cft apud Cyril
lumin Ioh.lib. io.cap. 13. Col. 5oo.
Non negamus, reâa nos fide, caritatéque fincera
Chriftofpiritualiter coniungi:fed nullam nobisconiun
&ionisrationem,fecundum carnè cum illoeffc,id profe
&to pernegamus:idq;à diuinisfcripturisomnino alienú
dicimus. Quis enim dubitauit, Chriftum ctiam fic vi
tem effe, nos verò palmites, qui vitam inde nobis ac
*quirimus? AudiPaulum dicentcm: Quia omnes vnum
corpusfumuscum C h R 1 s τ ο. Quia etfi multifumus:
vnum tamen in cofumus: omnes chim vnopane parti
cipamus.
*3* o B S E R V A T I O N E S.

cipamus. Anfortaffis putat ignotam nobis myfticae be

nëdi&ionisvirtutem eftc* Quæ cùm in nobisfiat: non
nc corporaliter quoque facit communicatione carnis
Chrifti,Chriftum in nobis habitare? Cur enim membra
fidelium, membra Chrifti funt ? Ncfcitis, inquit, quia
membra vcftra, membra funt Chrifti? Membra igitur
Chrißi, meretricis membra faciá? abfit. Saluator ctiam:
Qui manducat carnem meam, ait, & bibit fanguinem
meum,in me manet &egoin eo. Vnde confiderandum
eft,nonhabitudinc folùm, quæ per caritatem intelligi
tur, Chriftum in nobiscffe: verùm etiam, & participa
tione naturali. Nam quemadmodum,ß quisigne lique
faétam ceram, alijceræ fimiliterliquefaάgita mifcuerit,
vt vnum quidex vtrifque faétum videatur: fic commu
nicatione corporis&fanguinisChrifti, ipfe in nobiseft,
&nosinipfo.Non poteratenim aliter corruptibilis hæc
natura corporis, adincorruptibilitaté & vitam traduci:
nifinaturalis vitæ corpusei coniungeretur. Non crcdis
mihi hæc dicenti: Chrifto (te obfecro) fidem præbe.
Amen Amen, inquit, dico vobis: nifi manducaueritis
carnem Filij hominis, & bibcritis fanguinem eius: non
habebitisvitamin vobis. Quimanducat carnem meam,
&bibit fanguinem meum: habet vitamæternam, & ego
fufcitabo eum in nouiffimo die. Audis apertè claman
tem, non habituros vitam, nifi fanguincm eius bibcri
mus,&carncm manducauerimus. Invobisautem ipfis,
dicit,ideft,in corpore veftro. Vita autcm,iureipfâ vitæ
caro intelligi poteft: haec enim nos in nouiffimo die fu
fcitat. Et quomodo dicere non grauabor. Caro vitae,
faéta vnigeniti caro, ad virtutem vitae traduéta eft : non
potcft igitur morte fuperari. Propterea in nobis faéta,
intcritumà nobisexpellit.Non enimabeftabca vnigcni
tus Dei
 e b s e R v A t i o N e s. ***

tus Dei Filius. Vnde quia vnuseft cum carne fua: Ego,
inquit, fufcitabo cum. curigitur fecundùm carncm pal
mitesnosdici pernegat? An non conuenienter dici po
teft, vitcm humanitatem cius cffe, &nospalmites pro
pteridentitatem naturae? Eiufdem enim naturæ vitis &
palmitcsfunt. Ita&fpiritualiter & corporalitcrnospal
mites,& Chriftusvitiscft. Hæc Cyrillus.
In toto hoc contextu propofitum fuit Cyrillo de
monftrarc: Chriftum non folum fecundùm Deitatem,
vt volebant aduerfarij Neftoriani , fcd ctiam fecundum
carnem, effevitem, à quain nos tanquam palmites vita
fluit: ac proindc etiamnos tanquam palmites, non fo
lùm Dcitati,fedctiam humanitati,adeóque carniipfius,
cffe infitos: eóque&vitam,&fuccum omnem fpiritua
lcm, nos non tantùm à Deitate, fcd etiam ab eius carnc
haurire. Et ratio duciturabvnione hypoftatica quafit,
vt» &»©-,&caroin eius vnitatemaffumta,nonfitnifi vna
perfona, vnus&idem Chriftus,vnaeadémque vitis, Nos
igitur non poffe coniungi Deitati Chrifti, quin etiam e
ius carnivniamur: necabilla,nifi&abhac, nos vitâ hau
ffe.
rirc poVt hancintimam & rcalem noftrae carnis, cum car
ne Chrifti copulationem, clarè explicaret : fimile ceræ
attulit: non quòd quadret per omnia, vt notum cft, fcd
quòd nonz<?/«///,verùmrcalem&fubftantialem cffe no
ftram cum Chriftoxeirway, pulcrè demonftret. Atquc
hoc fignificat,cúm concludensait, non s p 1 * 1 r v a l i
t • r, fcd etiam c o r p or a l 1 r e r, (idcft, non folùm,
quoad Spiritum,fcdctiam quoad corpus:) Et Chriftum
cffe vitcm,&noseiuseffe palmites, Non igitur dc mo
do, quo Chrifto copulamur, fitne fpiritualis vel corpo
stalis:fcddcrcbusquæ copulantur,quòdfcilicetnontan
Gg
234 o R S E R V A T I O N E S.
tùm animae,feufpiritusnoftri,cum fpiritu &anima Chri
fti, fed ctiam caro noftra cum carne eius ar&tiffimè
<oniungantur. Liquet hoc ab aduerfariorum propofi
tione, aduerfus quam difputat: nimirum, quòd nos
cv m c h r isr o c on 1 vn g a M v R c a r n 1. Col.3oo. B.
Aduerbiaigiturfpiritualiter &corporalitcr, Cyril
lo non fignificarunt modum, quovnimur Chriftoviti:
fcd res quæ vniuntur,vtdi&um &explicatum eft. Mo
dum autem effe ipfi etiam Cyrillofpiritualem, hoccft,
pcr fidem noftram, pérq; Spiritum Chrifti,conftat: quia
vbique,&fpeciatimin 6.cap. Ioh. docet, carnem Chri
fti, à nobismanducarifide, Exhacautem manducationc
concludit incorporationem.
IN C A PVT XIII.
s-£phori/ 7.
Si quis hic excipiat dc lege: Annoninveteri Tc
ftamento, cleéti donabantur gratia feruandi legem: fi
cut & in nouo donamurgratia credcndiEuangelio? Re
fpondeo. Donabantur: verùmnonadauditum legis, fi
cutadauditum Euangelijdonamur nosfide:fed quia crc
diderant prius Euangclicis promiffionibus de Chrifto :
ac proindcacceperunt donum feruandi (incoatiuè ta
mcn, & ex parte tantùm) legem: non quiaaudierant le
gem : fcd quia crediderant in Chriftum venturum : vt
femper obedicntia legis, ex fidc Chrifti, tanquam cffa
£tum cxcauffâ confequatur.
IN C A P V T XXIV.
u4phori^r.
Cùm diximus receptam effe fignificationem facra
pmenti, vt non vcrbumfolum,ncc clcmcntum folum,fcd
clcmcn
 o B S E R v A t I o N E s. *3*
clementum fimul cum verbo,vocetur facramentum: ni
Ihil aliud voluimus, quàm ficut folum verbum finc cle
mentofeufigno,non poteft dicifacramentum:ficncquc
fignum,fine verbo. Sacramcntum enim (vt in Ecclcfia
dcfiniri folet)eftinuifibilisgratiae,vifibilc fignum (addc)
cxvcrbo,hoceft,exinftitutionc Chrifti,adeamrem,con
fecratum: hoc eft, à profano vfu, ad hanc rcm facram
translatum.
Sic Auguft.T. 5. dcCiuitate Dei,lib. io. cap. 3. Sa
crificium ergovifibile,inuifibilisfacrificijfacramentum,
hoc cft, facrum fignum eft. Et in D. de confecr.dift. z.
c.facrificium: Sacramentumeft(inquit) inuifibilis gra
tiæ, vifibilisforma.
Idem verò Auguft.Tom.9.in Ioh. Tra&. so.aitdc
verbo Euangelij: Accedit verbum ad elementum, & fit
facramentum, etiam ipfum tanquam vifibile vcrbum.
Sacramentum igitur, fccundumrcceptam in Ecclefia fi
gnificationem,agnofcimus&agnouimusfemper,effevi
fibile fignum: Et cuiufnam rei? inuifibilis gratiæ, Sed
vnde hoc habct,vtfittalisreifignum? Avcrboinftituto
risChrifti.Tollecnim verbum: nullum fuerit facramen
tum, Detrahe verbum (inquit Auguftinus) & quiderit
aqua,nifiaqua? Hiceftfcnfusverborum noftrorum: non
quod verbum fit facramentum, aut propriè loquendo,
parsSacramenti,prout Sacramentú definitur vifibilc fi
gnum cffe, inuifibilis gratiæ : fed quòd fine verbo, ele
mentum vifibile, Sacramentum rci inuifibilis effe non
pofìt: Cùm idco fit vifibilcfignum reiinuifibilis: quia
ad hoc vcrbo Domini inftitutum cft.
Etiam Irenæus, nulla vcrbi mcntioncfa&a, (quia
hoc fcmpcr fupponitur) fcriptum reliquit : Euchari
Gg 2
438 6 m S e R v A T I o N E $.
Δiam,hoceft, Sacramcntum Euchariftiae, duabus rebus
conflarc:tcrrcna (hoceft,figno)& coelefii(ideft rcfigna
tas) nequc tamen rcsfignata, fignum eft,feufacramentú:
fed quia fignum effc non poteft finere fignata: (cuius e
nim alioqui fignum effet*) ideo Euchariftiae facramen
tum, conftare dixit & reterrena(ideft,figno:) & rccoc
lefti(hoc eft, re fignata.) Hæc ad eius, quoddiximus dc
vcrbo &clcmento,confirmationcm pertinent,
IN C A P VT XXV. D E
Baptifmo,
elaphori/^3.
Deaqua conftat ex Aétis: vbi nihil vnquamab A
poftolisadic&tumfuiffe aquæ, liquidò apparet. Formam
aliquam baptizandinon inftituit Chuiftus, præterillam,
quam habcmus Matt.28. Apoftolos autem Chriftofim
pliciter obtemperaffe,extra controuerfiam eft. Qùod i
gitur legimus in A£tis,ab Apoftolisbaptizatos fuiffe ali
quos in nomine, & in nomen Chrifti: illud adformam
baptifmiChriftianam, nihil pcrtinet. Iohannesquidem.
baptizabat in nomen Chrifti, vt conftat, quo tamen no
mine, vt Ambrofius cxplicat, Trinitastacitè indicaba
tur, nempe perfona vn£ta,hoceft,Filij,quoad affumtam
naturam: perfona vngcns,idcft,Pater: Et vn&io,idcft,
perfona Spiritus fan&i. Chriftus tamen propriam ba
ptifmiformamexpreffit, dicendo, innomine Patris,Filij
& Spiritusfanáti, Quare conftat,illam locutionem, ba
ptizari in nomcnChrifti,nihil planc ad formam bapti
fmi Chriftiani pcrtincrc.
Id quod inde etiam confirmatur: quia nunquam
1egis, quòd Apoftoli quempiam baptizarint, dicentes,
fcillum baptizarc in nomen Chrifti: fed tantùm legi
nmus,
 o e S e R v A t I o N E s. 137

mus,quod multifuerunt baptizatiinnominc, &in no.

mcn Chrifti. Quidigitur illa loquendiforma fibivolui:
Spiritusfanétus? Haec, meo quidem iudicio voluit fum.
ma t i m indi ca re : pr im ùm ,q uò d, qu ip ro fe ff ii er an tf id em
ti za ri iu be re nt ur ,h oc fi er ii nn om in e&
inChriftum,bap
autoritate,iuffüque IefuChrifli: Imò quòd etiam bapti
zarentur in hancformam,hoceft, innominePatris, Filij,
& Spiritusfanéti,hoceffeex mandatoChrifli. Baptizen
tur ergo in nomine Chrifti, hoc eft, fecundum manda
tum &formam à Chrifto praefcriptam.
Secundò qui fic baptizabantur: cos ficuti iam co
ram Deo, pcr fidem erant Chriftoincorporati,inque no
ui foederis focietatcm admiffi : fic hoc noui foederis fi.
gno, coram tota Ecclefia,Chrifto confecrari,&adfidcm
in cum retinendam, & ad obedientiam mandatis cius
præftandam obfignari, inque corpus Ecclefiæ eiusinferi:
eóque in communionem fan&orum, & ad perpetuam
refipifcentiam, fidémquc in Iefum Chriftum, infinem
vfque vitæ continuandam, recipi. Tota enim Ecclcfia,
& finguli fidelcs, baptizati funt in mortcm Chrifti, &
cumeofepulti: cuius fymbolum, cft ipfa in aquam im
mcrfio: vt hinc intelligamus, per totam vitam noftram,
moriendum nobiscffe pcccatis,&viuendumiuftitiæ:id
quod eft verè ba pt iz ar ii nn om en Ch ri ft i, nc mp e prono
bis mortui &fepulti.
elºphori^ *.
Subftantia quoquelegis, etiam ceremonialis, per
petua eft,eoq;femperretinenda. Non enimChriftusve
nitvtfoluerct legem,autProphetas,quoadfubftantiâ dc
àrinae. Ad fubftantiam autem legis dc circumcr cifione,
tq ui fu nt in fo cd cr c: fi gn oc ti am fo cd is ,D co
Pcrtinct,v
Gg 3
 e;s o* S e R v A T I O N E S.
obfignentur. Nouiautem foederisfignum eftbaptifmus:
qui circumcifionifucceffit,Col. 2.
•• Adde locum Petri ex A£t. 2. verf. 38. Rcfipifcite &
• • baptizetur vnufquifquevcftrum in nomine Iefu Chrifti,
in remiffionem peccatorum, & accipietis donum Spiri
tusfan&ti. Vobis enim faéta eft promiffio & liberis ve
ftris, & omnibus qui longe funt, quofcunque videlicet
aduocaucrit Dominus Deus nofter. Ad quofcunquc
igitur pertinet promiffio falutis per Chriftum : ad cos
ctiam pertinet baptifmus. Atqui promiffionem ad fi
delium etiam infantcs pertinere, docet Petrus: Infantcs
igitur baptizandi.
suaephori/ 6.
Cùm Paulum diximus,eosde quibus A&.io.denuò
baptizaffe, ranquam non ritè baptizatos: id finc vllius
interpretis præiudicio diximus: neminem enim damna
mus. Tantùm rogamus leétorem, vt illud verbum r e
b ^ P r 1 z a n d 1, dextrè interprctetur. Non enim intelle
ximus, quiritèbaptizatifuerant, eos poftmodumfuiffe
rebaptizatos: fed qui vero baptifmo, præcedente fcili
cct vera de Deo Patre, Filio & Spiritu fan&o doétrina,
baptizatinonfucrant: eospoftquam veram&integiam
dcDco Chrifto do&rinam, à Paulocdo&tifuiffent: tum
demum verum ctiam baptifmum fufcepiffe: & poft ba
ptifmum, pcr impofitionem manuum,ipfum etiäSpiri
tum fànótum,eiúfq; donaacccpiffe,id quod propriclo
quendononfuit rebaptizari,fedverèbaptizari.
Curautcm Gcfenferim,&adhucfentiam:adduâus
fui cum Patrum, atquc in primis Ambrofij & Hicrony
mi, illum locum ficinterpretantiumautoritate: tum c
tiamrationc,exipfo contextudcfumta.
Adauto
 O b S E R V A T 1 o N E s. *3y

Ad autoritatem quod attinet: primùm nemo vn.

quam ex Patribusverba illa, A'xga-z7eg bs : &£afiignavver.
ba fuiffe Pauli, de illis qui audierunt Iohannem Bapti.
ftam, docuit:fcd omnes tanquam verba Lucæ deijs, qui
audierunt Paulum,interpretatifunt. Sic Chryfoftomus
Tom.s. in Acta, homilia 4o: SicOecum. in Aëta,cap.io.
Sic AuguftinusTom.z. contraPetil. cap. 7. Sic Grcgo
rius Tom. 1. in Euang. homil. 2o: Sic Bcdain A&ta.ca.ig.
Sicalijomnes.
Deinde pleriqueipforum difertè fcribunt,iIlosduo
decim difcipulos fuiffe à Paulo, vel faltem iuffu Pauli
baptizatos: tanquam non ritè antea baptizatos: quippc
qui non audierant doétrinam dc Spiritu fan&lo, ncc in
ciusnomen,fuerant baptizati. AmbrofiusTom. z. de •.»

Spiritu fanéto ad Theod: Imper. capite 3. Denique & -~

illiipfiqui dixerant : Nec fi Spiritus fànéìus fit, audiui. »•

mus, baptizatifunt poftca in nomine Domini Icfu Chri

fti. Ethocabundauit adgratiam, qui iam Spiritum fan
&tum, Paulo prædicante cognouerant. Nec contrarium
| debct vidcri, quia quamuis ctiam poftca tacitum fit de
Spiritu : tamen crcditum eft,& quod verbo tacitumfu
I. crat, expreffum eft fide. Cùmcnim dicitur: In nomi
I. ne Domini noftri Icfu Chrifti; pcr vnitatem nominis,
impletum myfterium eft: nec à Chriftibaptifmate, Spi
ritusfeparatur, qùia Iohannes in poenitentiam baptiza
uit Chriftus,in Spiritu. Haec Ambrofius.
HieronymusTom. 6. inlohel, cap.z.pag. 66. Ergo
falutare Dei viderinon poteft, nifiSpiritusfanétuscffun
datur: Et quicumq; credere fe dicit in Chriftum,non cre
densinSpiritum fanétum: perfeëtæ fidei oculosnonha
bebit. Vndc&in A&ib. Apoftolorú: quibatptizaticiât
baptifmatc Iohannis in cum qui venturus erat, hoc
cft, in
a4e o B S e R v a t i o N e s.
em innomine DominiIefu: quia refponderunt Pauloin
terroganti: fed ne fi fit quidcm Spiritus fanâus noui
mus: iterum baptizantur: imò verum baptifma acci
piunt, quia fine Spiritu fanéto & myfterio Trinitatis,
çuicquid in vnam &alteram perfonam accipitur,imper
fe&um eft,&c. Auguft, contraPetil. cap.7.col.49s,vult
illos duodccim fuiffe baptizatos à Paulo: aut quia non
acceperant baptifmum Iohannis, fcd mcntiti fuerant :
aut quiafiillius, non tamen baptifmum Chriftiaccepe
rant. Senfitenim cum Cypriano &Tertulliano, & alijs
Patribus differre baptifmum Iohannis, & baptifmum
Chrifti: qua dere poftea. Ex noftris etiam doâiffimus
VVolffg.Mufculus,delocoA&t. 19,fenfit cum Ambrofio,
In locis communibus, loco de baptifmo: cuius verba,
quia prolixè hunc locumtra&at, non recitamus. Etan
teMufculum Bucerus, tùm in 3. cap. Matthæi,tuminE
piftolam ad Ephef. cap.4. In Matthæum hæc vcrba le
guntur. Paulum Ephefijsillis, quiinbaptifmo Iohannis
baptizatierant, ignorantesquidipfumeffet, quia Spiri
tum fanétum adhuc ignorabant, quosillo Chriftumba
ptizaturum tantopere prædicauerat, dixiffe legimus,
A£t. 19. Iohannesquidem baptizauit baptifmo poenitcn
tiæ, populo dicens, ineum qui venturus effet poft fe, vt
credcrent, hoccft,in ChriftumIefum. Quidiam nos a
liud vclfacimusbaptizando, vel facere debemus? Vtiq;
nofter baptifmus, poenitentiae cft: dum qnos baptiza
mus,inmortem Chriftifepclimus, hoc cft, in cum nu
merumadfcribimus, quipcr omnemhanc vitam pecca
tis mori,&viuere iuftitiæ debeant: quodtamen fint non
nifi donoChriftiaccepturi. Quarcábadultis, quosba
ptizamus,fidem in Chriftumr&quirimus,& infantes in
candcm cducandos, Ecclefiæ commcndamus. Nun
•quam
 o B S e R V A T I o N E S. 241

quam igiturrebaptizaffet illosEphcfiosPaulus,fiIohan.

nisbaptifmo,ideft,quofolebat ipfe baptizare, in poeni.
tentiam&fidem Chrifti fuffent baptizati: Scd cùm cf.
fent tantùm, vt Lucas mcminit, inbaptifma Iohannis,
quòdtamenncfciebant,qualecffct,ignorantesin totum
baptifmum Chrifti,ideft,Spiritus,baptizauit eos: dccla
rato, quid fuiffet Iohannisbaptifmus: & quomodo ille
in Chriftum baptizaffet, non in fuam iftam tin&ioncm,
quafi ea vllis poffet faluti cffe. Baptizauit itäque cos
hoc ipfo baptifmo Iohannis, ideft,vt illefolcbat, in no.
men Domini Icfu: & mox impofitis manibus, Chrifti
quoqucbaptifmo,ideft,Spiritufanâo. Nam ftatim ve
nitfupcr cosSpiritusfanétus,vtilliclegitur. Haecibi.
In Epiftolam veròad Ephef.incap. 4. idem Buc. in -
haec verba fcribit. Hinc liquet & illud, Ephefios illos -.

duodecimviros, quinefciebant, num Spiritus fanétusef ••

fct, quosbaptizauit Paulus, nonfuiffebaptizatosbaptif •

matc Iohannis, id eft, quod Iohanncs adminiftrauit: fcd •

vt defeipfiteftatifunt, inbaptifma Iohannis. Iohannes

enim à fe baptizatis omnibus prædicauit, Chriftum ba
ptizaturum Spiritufanâo, atquc inhunc hortabatur,vt
crederent, atque ab eo Spiritum fan&tum perciperent.
Quocirca ignorare Spiritumfanâum hiEphcfijnon po
tuiffcnt,ficofuiffent tinêtibaptifmatc,quod verè Iohan
nisdici potuiffet. Idquod& Apoftoli verba adhosviros
| fatis indicant : Iohannes quidcm baptizauit baptifma
poenitentiæ, populo dicens, vt invenientcmpoftfe crc
dercnt,hoc eft,in Chriftum. Hiscnim verbisdoccre vo
luit, eos non Iohannisbaptifma percepiffe,qui lohannis
dc Chrifto prædicationcm, & promiffioncm nondum
noucrant. Haec Bucerus.
Cùm igitur Patrcs locum illum Aët. 19,itafintin
- H h
$ 4* o B S E R v A t I o N E S.
terpretati, vt modò explicauimus : Quis obfecro ego
fimi, qui tot tantifque doâoribus, in tali huiusfcripturæ
intcrpretatione, quae ncquc vim facit contextui, neque
cum älijsfcripturis,ncquecum analogia fidei pugnat,nc
quevllafrcum affcrt abfurda, contradiccrc audeam,aut
dcbeam?
Si quis enim excontextu obijciat, illudμέν& 3. :ni
hilcuincit aduerfus Patrum interpretationem: cùm nec
infolensfit Apoftolo, præpofito μέν, non femperfubde
readuerfatiuám ás: Rom.3.verf.z. Col.z.verf. »3.&ali
bi: Et huic μέν, aliud δ, quod brcuitatis cauffa rcticuit
ILucas,fubintelligicommodè poffit,ficuti poftmonftra
bimus: vt nonfit neceffe, cum illo μέν, coniungereillud
3., quod fequitur in verfus: quo Patres volunt fermo
ncm non Pauli, fed Lucæ continuari, Patrum igitur in
terpretatio, non pugnat cum contextu. Sed neque cum
alijsfcripturis. Nam fi quis dicat, Paulus adCorin. fcri
bit, fegaudere, quòdneminem baptizarit, nifi domum
Stcphanae: refponderi poterit, verum eft, nempe Corin
thi: fedifti duodecim erant Ephefi : Deinde dc baptiza
tisfua manuloqucbatur:hosautem iz.baptizare potuit,
aliena: vt de temporis circumftantia non difputemus.
Cum analogia verò fidei non pugnare, aut vlla fecum
fcrre abfurda, certum eft: quiaPatres dc baptifmo legi
timè adminiftrato, quafi illum repetierit Paulus, mini
mè loquuntur. Patrumigiturinterpretatio (meo qui
demjudicio) nonfacilè refelli poteft. Quare hæc prima
cauffa eft, cur ficde illaPauliaâione fenferim, & ádhuc
fentiam: quanquam in cauffa, curApoftolusillos bapti
zarit, cum omnibus non confcntiam : fed tantum cum
Ambrofio&Hicronymo.

Bapti
 O B S E R v A T I o N e s. **4*

Baptifmum Iohannis alium fuifleà baptifmo Chri

£ti,docent Patres,tum ex eo, quòd Iohannes dixit, fc ba
ptizare (tantummodo) inaqua:Chriftumvcrò in Spiri
tuffanéto,&ignc: tum etiam inde,quia baptifmusIohan
nis, baptifmus poenitentiæ vocatur: Chrifti autcm ba
ptifmus in rcmiflioncm peccatorum dari dicitur: Et
quòd ille præparaueratadhunc:atquc vt Tcrtull. loqui
tur) baptifmusille poenitentiæ fuerit ccu candidatusre
miffionis peccatorum &fanétificationis in Chriftofub
fecuturae. Legatur Tertul. de baptifmo, pag. 7o7*
Sic & Cyprianus fermone dc baptifmo Chrifti, &
manifeftationeTrinitatis, pag.43o. Sic& Auguft.To.7.
contra Petil. cap.7. Sed non omnes intelligimus, quid
fibi dc hoc baptifmi difcrimine, voluerint Patres. Non
cnim voluerunt, vnum ab altero differre vel in materia
ac fymbolo, velindo&rina formâque baptifmi: fedtan
tùm in cfficacitate : quòd nimirum, etiamfi remiffio
peccatorum,dabatur illis, qui baptifmo Iohannis tingc
bantur: ea tamen non fuerit exbaptifmo Iohannis, hoc
cft aquæ: fed exbaptifmo Chrifti, qui cft baptifmus Spi
ritus:quoillud pertinet,Ego baptizoinaqua, ille autem
in Spiritufanâo. Hocautem Baptifmo Spiritus,illitan
tummodo bapiizabantur, qui in Chriftum credebant,
quem Iohannes dicebat iam adcffe: licet non ab omni
buscognofceretur. Proinde hâc fidem inculcabat in fuo
baptifmo Iohânes,vt ctiä Paulus hoc inloco Aët. 19. tefta
tur. Quare falfifunt, qui propterhancdiucrfitatem, rc
petendum fuiffebaptifmumaquae putarunt.
Auguftinus cont. Petil, vt paulò ante attigimus, re
fert quorundam fuiffc fentcntiam, illos 12. mentitos
fuiffe Apoftolo, cùm intcrrogati, in quidnam baptizati
cflcnt, rcfpondcrunt, in Iohannis baptifma. Ita cx
H h 2
 *44* o B s e R v at i o N e s.
eo,quòdprius illi Ephefij dixerant, fe ctiam,non audi
uiffe,anfit,ideft,exiftatifteSpiritusfan&us,corum nimi
rum,dc quibusfucrat fermo, donorumautor: mendacij
illoscöuicifTe,diccndusfucrit Apoftolus,hocargumëto.
Quicunq; baptizati fuerunt,ij profeffi funt fide in Icfum
Chrißum vt Filiú Dei,ideóq;&ineiusPatrê,&invtriúfq;
Spiritum.Hanccnim fidéexigebat Iohannes:&fecundú
hächominesbaptizabat:&baptizandofemper vrgebat,
Iefum Chriftum illum effe, quibaptizarctinSpiritu. At
quivos,veftra confeffionc, non noftishunc Spiritü&c.
eóque non verè creditisinIefumChriftum. Ergo&c.
Verum enimverò illos duodecim mentitos fuiffe
Ecclefiæ, & Apoftolo: nimisdurum, & indignumhomi
nibus,quiChriftum prefitebantur, mihi omnino cffevi
detur. Hancque obcauffam,magisnobisfemper placuit:
Ambrofij & Hicronymi fcntentia: illos duodecim ve
rumdixiffe,(cinbaptifma Iohannisbaptizatosfuiffe:vc
rùm nonâ Iohanncipfo,fedà difcipuloaliquo Iohannis,
quifinceram de Deo doótrinam illis non explicarit:ac
proinde quiritè illos non baptizarit. Quiauté non fünt
ritèbaptizatiinlefum Chriftum, vt Filium Dcinatura
lem,ac Mcdiatorem, eóque&ineius Patrem, & in vtri
úfquc Spiritum: eos efferitè baptizandos, extra contro.
ucrfiameftapud omnesPatres.Meritò igiturilfosiz.non
quidem baptizatos,fuifferebaptizatos: fedtanquam nó
ritè baptizatos,fuiffeàPaulo, praemiffa vera do&rina dc
Trinitate, quam & Iohannes prædicauerat, vcro bapti
fmo baptizandos.
Atquæ haecdePatrumautoritatc:a quibus,nifima.
nifeftiffimis rationibus cogar, me pro mea tenera con
fcientia,vel in dogmatibus,vcl ctiam in fcripturarum in
tcrprctationibus, przfcrtimvbi pleriquc omncsconfen
tiunt,
 o b S E R v A T 1 O N ES. *4$

siunt, aeaeaere non audcrc: toti EcclcfiaeChriftiinge

nuè confiteor.
Ratio quoquepraeter Patrum autoritatcm, exipfo
contextu,perPatres,vtfupravidimus, dedu&a,mcinca
dem fenténtia confirmauit. Ratio hæc colligitur par
tim ex ijs, quae illiEphcfijà Paulo, an acccpiffcnt Spiri
tum fanaum,hoceft,donaSpiritusfanóti,interrogati,re
fponderunt,diccndo: fe neque etiam,anfit, hoc cft, exi
fiat, & fit vq/iswusyor iftc Spiritus fanétus, quem fcilicet
pλύiusvolebat éficillorum donorum autorcm,audiuif
fe: tantumabcfle,vteum eiüfque dona acccperint: Par
timetiam ex ijs colligitur, quæ Paulusdcdoctrina& Ba
ptifmo tohannisrctulit: dicendo: Iohannes quidem ba
ptizauit baptifmorefipifcëtiæ,diccns populo,vtin eum,
çui venturüserat poftipfum crcdcrcnt, hoccft,in Chri
fiumierum: quafidicat, vosautem non rc£te credidiftis
in Chriftum talem, qualiscft, Filium Dei Deum: cùm il
lius spiritum non agnofcatis- Conclufio fequebatur:
iiics érgo,etfiinIohannisbaptifma,àncfcioquo,5a££
Ånonfuiftetamen ritèbaptizatos:cumindo^
arina deperfonaChrifti,in quem grcdi oportere: nSí
pe quòdnonfolùm homo, &Memiaseffct, fed etiam Fi
iius Dei Deus, à quo ctiam & à Patre procedit Spiritus
fan&us,prædicabat; cóquein doétrinaDeDeo Patre,Fi»
lio & Spiritufanéto, in quorum nomen conferendus cft
baptifmus,inftitutinonfuerint; Acproinde,illosopor
tere, perceptavera doarinadeDcoPatre,& Filio,&vtri
úfq;Spiritü,inquc illa accquicfccntes,legitimum fufci
perebaptifmum: vtpoftmódum perimpofitioncm etiã
manuum,reciperent doma huiusSpiritusfan&ti: idquo;i
poftea fa&um fuifTe, docet Lucas, áicendo: Azgaw/les %
?ncmpc illi duodecimEphcfij:)quidyetè &x&cu/iss* id.
H h 3
*4* o p. S E R V A t I O N E s.
cm, perceptaPauli, de vera in Chriftum Filium Dci, cóq;
& in eius Patrem ac Spiritum fan&tum fide, quam & Io
hannes praedicauerat, inque illa acquiefcentesbaptizati
funt,&c. Hæc Patrum intcrpretatio,ncmpc illos ix. non
re&è in do&rina dc Deo, Patre, Filio & Spiritu fanótoim
ftitutos, eóque nec ritè etiam baptizatos fuiffe: confir
mari poteft, tum ex ipforum iz. generc&gentc: tum ex
cauffa,quamobremPaulus omifsisalijsomnibus,hos pe
culiaritcr, am acceperint Spiritum fanctum, poftquam
profeflifunt fidem in Chriftum,intcrrogarit.
Erant genere Iudæi, vt liquet ex baptifmate Iohan
nis,in quoddixerantfefuiffebaptizatos: Età Iudaeofuc
rantbaptizati, Iudæi autem vt plurimum non re&ète
nebant do&trinam dc tribus perfonis in vna effcntia fub
fiftentibus. Itaqueifti etiam 12. licetadmitterent Iefum
cffe verum Meffiam : duas tamen duntaxat perfonas
agnouiffe videntur: pcrfonam Dei Patris, & perfonam
Meffiæ, nudi quidem (vt plerique putabant) hominis,
fed tamen in quo habitaret Deus Pater: Spiritum verò
fan&tum cfferem v@ιαμενlo,&zae,au£layautorem,pla
hè ignoraffeconuincuntur ex ipforum vcrbis.
Cauffa autem, cur Apoftolus ingreffus Ephefum,
vbi multierant difcipuli Chrifti, hos 12. Iudæos peculia
riter interrogarit:aliqua certè fuit. Eftautem,exillorum
refponfione,probabilc: Apoftolum,aut exipforum col
loquio,aut cxrelatione aliorum fratrum,pcrcepiffe,hos
duodecim nonreâè fenfiffe de Spiritu fan&o.
Ad fummam : Hoc fuit argumentum Apoftoli:
quo probare exillorum refponfione voluit: cosnonfuif.
fcvcro Iohannis baptifmate baptizatos.
Qujcunquc vcro Iohannis baptifmo baptizatus
fuit:
 e b se rv a r i o N e s. *47

fuit : is etiam illius do&rinam de Deo Patrc, Filio,&

Spiritu fanéto audiuit, eámque profeffuseft: acproin.
indc ipfum quoque Spiritum fan&um nouit. Haec pro
pofitio reticetur, fedhuius probationem attulit Apo
ftolus, verf.4.dicendo: Iohannesbaptizauit,&c.hoceß,
Iohannes praedicauit nonfolùm pocnitentiam,fed etiam
fidem in Chriftum: ncmpe eum cffe non folùm homi.
nem, Meffian: fedetiam Filium Dei Deum: à quo,ficut
& à Patre procedat Spiritus fànélus, & quòdisbaptizet
in Spiritu fanéto: eóque in hunc, tanquam vcrum Scr
uatorcm, effe omnibus crcdcndum, qui cupiunt falui
ficri.
Atqui vos, doétrinam hanc non audiuiftis, nec
profeffieftis, cöque nec verèin Chriftum, talem fcilicet,
qualis eft, credidiftis. Dicitis enim vos, ne audiuiffc
quidem (cùm fcilicct baptizaremini)anfit &exiftatifte
Spiritus fanëtus. Ergo,&c. Ac proinde reftat, vt hanc
doëtrinam & fidem profeffi : legitimum fufcipiatis ba
ptifmum: Et poftmodum permanuumimpofitionem,
ipfa Spiritus fan&idona. Hæc eft argumentiexplicatio,
fecundum Patrum interpretationcm. SedLucas, vt fo
lcnt Prophetæ & Euangcliftae, paucis vcrbis, fummam
complexuscft.
Quid vero hinc obfecro fequitur abfurdi? aut quæ
uis fit fiarrationi Apoftolicae? Num fouetur Donati
ftarum & Anabaptiftarum hærefis? Nihil minus, Illi
cnim ritè baptizatos, rebaptizant : Apoftoluscos, qui
non fuerant ritè baptizati: vt qui doârinam de DEO
veram, non audierant, nec profeffi fuerant: ritè ba
ptizandos curauit. Hos autem (De adultis enim fer
mo eft) cùm vcniunt ad Ecclefiam Catholicam, ve
rò baptifmate, præmiffa vcra doärina dc Deo, déquc
C h r 1 si o
*4* e b S E R v A t I o N E S.
C h ai sro Seruatore baptizandos cffe: docent omnes
Patres.
Ad contextum quod attinet: nulla vitorquetur.
Illud certè refpónfum, &x &à, &*v& ua &;aovisir,
£xgauw: deSpiritusfan£ti donis intclligi non poffe, fi
quet ex fequentiadmirationisplena Pauli interrogatio
nc: &, fi £y£a£ia fint ; nemo enim baptizatur in dona
Spiritusfan&i:fedinipfum Spiritum fanótum,ficuti&in
Patrem & in Filium. Erat autem extra controuctfiam
apud Apoftolos, quicunquc vclâ Iohanne, verifque eius
difcipulis,velà difcipulisChrifti,baptizati fuiffent: eos,
perceptavera de Spiritu etiam fanéto doârina, inillius
quoquenomen, iuxta Chriftiinftitutionem,baptizatos
fuifTe. Hincadmiratioilla: &ς τύγε£a£ia fiwm ; Rcfpon
dentilli,&;r. io4weßafìaruæ.: Hoc Paulo videbatur &a#.
swlow: vt effent legitimo Iohannis baptifmate baptizati:
Et tamen ignorarent, imò ne audierint quidem, ancffet
& exifterctifteSpiritusfanátus:qucm tamen Iohannes&
nouerat,&omnibus qui ad fuum baptifma veniebant,
prædicabat: nec prædicabat Chriftum, finehocSpiritu.
Dicebat cnim (ebaptizareinaqua: Chriftum autcm Ic
fum,baptizare in Spiritufan&o.
Hinc fa&um eft, vt conuiâurus eos, non fuiffe à
lohannc:imò ncq;àverisciusdifcipulisbaptizatos,fub
iecerit, dicendo: ia&ws uiy&c. Illud μέν, particula ccr
tèeft aducrfatiua: qua voluit monftrarc, sumbaptifmo
legitimo Iohannis,non congruerc, quoddixerät,fencq;
audiuifîe(cùm fcilicct baptizarentur)anfit Spiritusfan
&us: cùm Iohannes, fineillius mcntione, baptizatitnc
minem. Et huic expreffoaiy, refpondet tacitum 3s : vt
fit talc argumentum, quâlc ante expreßum à nobis eft.
Iohanncsquidcm baptizauit,&c: quafidicat, Iohannes
prædica
 o B S E R v A t i o N es. . *4

prædicauit & pocnitentiam,& fidem in Icfum Chriftum,

qualis nimirum eft, Filius nempe Dei, à quo ficut &aPa
tre procedit Spiritusfanétus, & qui baptizat in Spiritu
fànâ o: & in huiusdoétrinae confeffionem, homines ba
ptizabat. Subijcicnda cratminor: quam ip(e Lucasta.
cuit, quia contineturinillorum 12. confeffione, &x &%
ά τν&έμα άχάνάπν, &c. Quid clariusifto contcxtu*
Quod ergo fequitur inverf.s. A'x£av, ns } &c.Ver.
ba funt Lucæ, quid poft illam Pauli argumentationem,
fecutum fit,fideliter &breuiter narrantis: A'x&arura; 33,
(ncmpe illi 12.) quid &x%awtis? quid fit verè crcdere in
Chriftum,& quòd iuxta confeffionem huiusdo&rinæ de
Chrifto, déque eius Patre, &vtriúfqueSpiritu: & quòd
Chriftusvt vnicusSeruator,folusbaptizet in Spiritu fan
£to: hominesbaptizarit: έκαστωτες in quam hæc, nonau
ribusfolùm corporis, fed etiam animi, eóque & crcdcn
tes hoc, ac confitentes:&£a£ia£now&g rò àyoua r&inag: id
cft,in Iefum,ficut nominatur & defcribitur infcripturis
non homo tantùm fed & Filius DeiDeus, à quo ficut à
Patre,procedit Spiritusfanâus:cóque vt vcrus&vnicus
Seruator, fuo Spiritufanëtonosbaptizans,&c.
Accedit, quòd fecundum illam nouaminterpreta
tionem, non parua, in breuiffima narratione,admittitur
ßa#]axoyta. Cùm enim Paulus de Iohannc Baptifta di
| xcrit; raayyrsus, &£&fino* 64£auau£lavoia; τάλα?λέγων,
hs των igx*p*o* μετ' αὐτὸν, ύa mgivaai, *&*&*ir, &; fòwzegºv*
rna-3v: Quorfum de baptizatis à Iohanne fubieciffet
idcm Apoftolus, zx%awi, 3i,nempe populifeuhomines
illi, baptizati fùnt: Quis enim cx'præcedentibus vcrbis
non intellexit, fi Iohannes baptizabat: Illos igitur, qui
eiusdepoenitentia,& defidein Chriftum dcôrinâ audie
| rant & profitcbantur,fuiflcalohammebattizatos?

|
e5• or; S E R V A T 1 O N E S.

Ad extremum, fi illam admittere intcrprctatio.

mem voluiffem: non videbam, quid aliud fibi volucrit
Paulus concludere fua tota narrationc, nifi iilos Ephe
fios, ritè fuiffebaptizatos:acproinde nihilaliud reftare,
quàm vt per impofitionem manuum, recipcrent Spiri
tum fanétum. Sed hæc conclufio mihi non congruere
videtur cum præcedentibus,fedcffefuperuacanca.
Explicaui, prout potui, Patrum in hunc locum, in
terpretationem,idque modeftè,& fine vlliuspraeiudicio:
non inalium finem,quàm vt fratribus, quifortaffe offen
fifunt illa particula in mea confeffione, quòd Paulusil
los 12, tanquam non ritè baptizatos, denuò baptizarit:
qua poffem rationc perfpicuum facerem, menonteme.
re illa verba in mea confeffìone pofuiffe. Interim,vt di
ximus, aliorum interpretationem non damnamus.
Hoc ego ingenuè denuò profiteor,talcm effe meam.
cófcientiam,vt à veterum Parrum, Gue dogmatibus, fiuc
fcripturará interpretationibus, non facilè, nifi vel mani
feftis facr. lit, tcftimonijs, vel neceffarijs confcquentijs,
apertifq; demonftrationibus conui&us atq; coa&us, di
fcedere queam. Sic enim acquiefcit mea confcientia:&
in hac mentisquiete cupio etiam mori.
Proinde omncsfratres humiliter rogo,vt hacin par
te, fi quid diuerfi ab ipfis fentiam: ne vllo modo offen
dantur: praefertim, cùm ad dogmata Chriftianæ fidcj.
quodattinct, conftans fit intcrnosconfcnfus.

IN C A P V T XVI.
«-aphori/ p.
- Locnsifte 1. ad Cor. 6. diligenter expenftus, ($icut
etiam fupra in Cap.XV.Aph. 14. monuimus) conciliare
Poflc*
 o R S E R v A T I o N E $. ***
poffet controucrfiam,dc manducationc impiorum,hoc
cft, hypocritarum : déq; facramentali manducationc.
Nos dicimus, vcrum Chrifti corpus non edi ab hy
pocritis, vera fidc deftitutis (nempe verè & reipfa cdi,
cùm reuera non edatur,nifi perveram fidem, qua, iljidc
ftituuntur)fedtantummodò facramentaliter,hoccft,fa
cramentum &fymbolum ipfum reuera edi: Aduerfarij
aiunt itidem, verum Chrifti corpus ab hypocritis edi fa
cra mentaliter tantummodò: fed hac voce intelligunt,
non folùmfacramentú,ideftfymbolum,fcd etiam remi.
pfam percipi: quanquâ nonadfalutem. Sicodem fenfu
hoc intclligant, quo & Apoftolus dicit, Corinthioso
mncs cffe fan&ificatos,iuftificatos,&c. nempe,quòd per
cipicndo baptifmü verae regencrationis& fan&ificatio
nisfacramentum, reputenturrem etiam percepiffe,quia
peripfum nonftetcrit facramëtum, quin etiam veræfan
&tificationisfìétifint participes,quáquam reipfa nono.
mnesfint faâiilius compotes, propter ipforúhypocri
ticam fidem: Ego certè non video, quomodo non poffit
talisadmittilocutio: modò,vt debet,adfenfum Apofto
licum explicetur. In mcdiumduntaxat propono: vt fra
tresdciufta concordiæ ratione,ad tantum fcandalum ex
Ecclefia tollcndum, cogitent. Siftemur omncsantetri
bunal Chrifti.

IN C A P. XVI. Aphor. io.

Hicfubdiflinguédicrantpij:quiaalijdigneaccedút,
alijindignè : imò vnusatq; idépius, aliquando dignè,ali
quando nonfatis dignè edit, de quibus 1Corin. 11: Impij
«quoq; qui non verè percipiunt rem facramenti,fedtantú
elementum,non omncs eiufdcm funt generis. Interhos
enim etiâ hypocritæ, de quibus modò diximuscótinen
1 i z.
*$* *o B S E R v A t i o N E s.
tur. Vifumigiturhicfuit pleniorcm & clariorem fubij
cerc partitionem.
Duo funt hominumgencra,quificut adaudiendum
verbum,ficctiam ad Coenam Dominiaccedere poffunt:
impij&pij. Rurfus impiorum, alijfunt prorfus & fim
pliciter impij: vt homines à%voi, Iudaei item acTurcae,
denique omncsqui nihil intelligunt,nihil credunt eorú,
quæ velaudiunt in prædicationeEuangelij, vel fieri fpe
&tant in Sacramentorum adminiftratione : imò potius
omnia rident & contemnunt. Ifti fiacccdant ad men
fam Domini: nihil prorfuscduntautbibunt, nifipanem
& vinum: idqueetiam, non vt funt facramenta (non e
nim intelligunt, quarum rerum fint facramenta) fed
tantummodò quod funt fua naturâ, panis nimirum & vi
num. Nam etiam ad prædicationem Euangelij,nil nifi
nuda verba,ftrepitümquevcrborumrecipiunt. Alijfunt
impijreipfa& coram Deo,licet x 14 m non fint, nempe
profeffione,&coramhominibus: velutifunt hypocritæ
in Ecclefia: quifide vera acviua, quæ propria eft eleéto
rum, donatinonfunt:fed temporariam tantum habent,
& hypocriticam. HiaccedentesadCoenam, reipfâ non
pluscdunt&bibunt,quàm priorcs: panem fcilicet & vi
num. Ratio eft, quia vera fide, quafo!a vcrè editur cor
pusChrifti, præditi non funt. Difcrimcn tamcn cft non
paruum inter hos & illos.
1. Quia illi, cùm nihil planè eorum quae audiunt dc
corpore Chrifti in Coena, mente crcdant: nihil ctiam
mente percipiunt, nedum edunt verum Chrifti corpus:
fed ore tantùm corporis cdunt panem vtcömunem pa
nem. Iftiauté,quia perfuam tantú hiftoricâ,hypocriticâ
& temporariam fidem mente intelligunt,& vtcunq; cre
dunt quae dicuntur & geruntur: idcirco câdem etiã fide
ac mcntc,
 o B S E R v A t I o N E s. *53

ac mente, corpus Chrifti vcrbo &facramentis oblatum

vtcunque percipere dici poffunt, atque etiam vtcunque
deguftare: quanquamreucra non edunt, cùm adfuiSpi
ritus nutrimentum in ventriculum animae, non deglu
tiant atque retineant: (hoc enim propriè eft edere:)fcd
potius deguftatum expuunt,aut cuomunt vtcunq;ctiam
reccptum. Sic enim etiam ad Hcbr. 6. de ijfdemtempo
rarijs legimus: quòd guftarint donum coelcfte,&bonum
Dei verbum: quafidicat,guftarunt quidem, idquc etiam
domo Spiritus fanâi, fcd guftatum expucrunt, Et inpa
rabola de femine, tcmporarij recepiffc femcn vcrbi di
cuntur: fcd non retinuiffe, cóquc fru£tum indc nullum
retuliffe: haec de primogenere impiorum dici non pof
funt: quae de hocfecundo, de hypocritis videlicet tem
porarijs veriffima funt. Hoc igitur efto,primum difcri
mcn:inter illorum & horum manducationcm, hincal
terum fequitur. -

2. Illi, cùm panem,qucm ore fumunt, non agnofcant

nec credant cfle facramentum corporis Chrifti: idcirco
illum etiam fumunt & edunt, non vt facramentum, fcd
vt communem pancm : quare ncque ctiam facramcnta
liter corpus Chrifti comcdiffe diccndi funt. lfli autem
panem fumunt, non vt pancm communcm, fcd vt facra
mcntum corporis Chrifti:&care,ipfumcorpusChrifti,
Jicet non reuera, cùm careant veræ fideiore,&dentibus,
facramentalitcr tamen edere dicuntur: argumento à có
iugatis,vt loquuntur duéto: cdunt facramentum, vt fa
cramentum eft corporis Chrifti: Ergo corpus Chrifti c
dunt facramentaliter, & facramentótenus etiam, quia
non re ipfà corpus Chrifti,fedcius duntaxat facramen
tum cdunt.
3. Hincfcquitur illa cxplicatio, dcquafupra ctiam di
I i 3
**** o m. S E 8 ** A *r 1 o ' p s.
Aimus:haud impiè fimpliciter&abfolutè ab illis dici,qiit
ipfoshypocritas, nö folùm facramentum, fcdetiam rem
facramenti, hoc eft, non panemfolummodò, fed etiam
ipfum corpusChrifti,edere contendunt. Sed quónâ fen
fu* nempe,quo& Apoftolus omnes, quosCorinthidixe
ratin priorcftatufuifle immúdos, impios&c: poftmodú
eos dixit,non folùm ablutos(quod quispotuiffet de fola
aquabaprifmi interpretari)fed ctiá fan&ificatos,&iufti.
ficatoscffe; cùm tamcn non omnesverè talescffentfa&ti,
fedadhuc non deeffcntinterillosnonnulli hypocritæ.
Sic omnes,qui profeffifid&inChriftum,adeius cor
nam accedentes, edunt facramentú corporis Domini:i
pfum quoq; corpus Domini verú ediffe dicútur: nempc
propter vnionem facramentalé;quafit,vt quifignúacci
pit,rem quoq;fignatamaccepiffe,abEcclefia iudicetur:
quoniam neq; per inftitutorë facramenti, neq; perfacra
mentum ipfum ftetit, quinquiillud accepit, & edit,hoc
quoq; alterú acceperit &cderit: Chriftovtrüq; vcraciter
perminiflrum offerente:&intcgritate veritatéquefacra
mcnti, non à noftra fide, fedabinftitutione Chriftipen
dente: ita vt finon integrum facramentum, fed fignum
dütaxat finerefignata accipiamus,culpa in nobishgreat:
qui vnam partem ore corporisaccipimus, alteram vcrò
noftra infidelitate (fides enim hypocritica, quædam cit
&m;ia) reijcimus: difiungentes, quæ Dcusconiunéta cf.
fc voluit. Ex ijs apparet, quantum difcriminis fit inter
máducationem fimpliciterimpiorum,&hypocritarum:
quanquam neutri,verum Chrifticorpus,verè edere dici
poßint.Illicnim foliverè Chriftum edunt,quietiâ Chri
ftoverè infitifunt, per veram viuämque fidem: qua fola
donantur eleâi. Mortui corporalitcr,corporeum etiam
cibum edercnon poffunt: quomodo igitur mortui fpi
ritualiter,
 o-r. s E r v a t i o N e s. *$*

ritualiter,fpiritualicibo vefci potcrunt? Soliautem fide.

ics,ideo viuunt,quia fide viua,Chrifto qui vita eft noftra,
adglutinatifunt,vt mcmbra capiti:vt palmites,viti:vto.
mnes rami, fuae arbori. Acfi,vtait Cyprianus, cibus eft
mentis, non ventris: profeétò non editur corporis, fcd
animæ fidelis dentibus: quod foli poffunt pij.
Si item corpusChrifti, rescft(vt loquitur Irenæus)
coeleftis: quomodo cdi poteft ab illis, qui nihil habcnt
coclcfte, fed funt toti terrcni homines: nulla fide præditi,
quain coelum confcendere, ac cibum coelcftem cderc
queant? Soli crgo pij,hoc poffunt.
Sed pijquoquc, neque omnespariter, nequc ijdem
eodem femper modofunt affeâi: cùm faepcnumcro di.
gnè, nonnunquam etiam contingit, vt indignè edant;&
ideo variasà Deo caftigationesaccipiant.
Dignè illicdcrc dicuntur, qui priufquam cdant dc
pane domini feipfosprobant,an fint infide:acfifint,hu
iufce quoq; myftcrij fignificationem, ac magnitudinem
diligentcrconfiderant: Dcinde confcientiamfuam ex
aminant, an vera ducantur rcfipifcentia:&advtrünque,
ardcntibus prccibus fe excitant.
Indignè verò illi, quiiicet pcrfidé & Spiritüregene
rationis infiti fint Chrifto.curistamê huiusfccu!i,aliifuc
carnis affectibus, fide vtcúmque fuffocata, non fe fatis
probant: non fe diligentcr cxaminant,necadfcriam tan
ti myftcrijconfiderationê excitant: necattéta mente cö
fiderant, quid in facra illa menfa diftribuatur, quid à fe
rcquirat Dominus,quibufbam &quorfum hæc coena fità
Domino inftituta: Deniq;ilIiindignè máducant,qui(vt
Apoftolus loquitur) & âaxgwva; rò a&patgxvgis: sóque
cum dcbitareuerentia,& timorcDomini,ad menfamil
Jamanonacccdunt;mcntcacfidc,rcsfignatasà fignis,& ';
£Vm3
256 o B S E R v A t I o N e s.

gna àreliquis cibisac poculis communibus, non fatis, vt

dignum erat,difcernentes: quo fit,vt etiam non ita os in
terioris hominis, ad cibum fpiritualem, qucmadmo
dumos exteriorisad cibum (fuá naturâ) corporalem e
dendum aperiant. Huius officij negle&ti cauffâ, quòd
fcilicet feipfos non fatis probent, nec dijudicent fcu di
fccrnant corpusDomini,acproinde quòd indignè edant
pancm Domini, Chriftianialioqui,&pijhomines,varijs
à Deo caftigationibus, inipforum tamen fàlutem,nefci
1icct cum hoc mundo damnentur, vifitari folent. Ac de
ijspropriè loquitur Apoftolus 1. Cor. 11. non autem de
fimpliciterimpijs&verishypocritis:cumait,hosfibiiu
dicium manducare,&c. Hoc inde liquet. -

1. Quia non ait, hosindignè manducantes, fibicdere

x414xeaua, quod æternum exitium fignificat, fed xgiua:
quæ voces, quantum interfeibidem differant: ex ipfo li
quctcontextu, cùmaitApoftolusverf. 3». Kgwiusyo- bi,à
Domino crudimur, fcu corripimur, ύω μὴ οὐ τὸ κύαμα
xóaxg3£ρεν.
2. Cùm explicat poenâ, quæ confequiturindignè eden
tes: non commemorat, nifi caftigationes temporales,
nulla planè faéta æterniexitijmcntionc: bargn, inquit,
znXoigy υμνά}τνάς,&c. |
3. Adde, quodait,finosipfos }wgísus, (ideft, explo«
raremus, & agnitis peccatis per poenitentiam caftigare
mus,& vcra fide acrefipifcentia à mundo fepcraremus)
&xâv èxe/y£u£%w: nempeà Domino: qui ideo noscaftigat
& mortificat, quia nos noftros affeâus non mortifica
mus, necà peccatisrefipifcimus.
4. Quid? quòd difertisvcrbishoc xefuz, quo ideo aga
**;*%w, §uiaaya %a;cdimus panem Domini, vocat παλευ
aw, nobisvtiliffimam? Sic cnimait, κεράμενοι δε, vi rg.
- xvgis
 o B S E R v A T I O N E S. *57
.....*. - _^ - ^. • • . -

xvgt;8 aeqλευόμε%z , ya un oro T£ XeaTpo? xaTwxe/%μεν.

$. Et quidem collocat fe,omnéfquealios verosfideles,
in eorú fiumero, qui xeyyiusyoi, à Domino erudiuntur ad
{alutem. Duosenim ftatuit hominum ordines:impios,
qui nomine mundi intclliguntur: & hos docet manere
rò wa1&xeaua, ideft, exitium æternum: Et deinde pios,
qui proptervarioslapfus&indignitatcs, varijs etiam ca
ftigationibus erudiuntur, nc cum impijs fimul conde
mîentur:& hos xgiuzt fubijcit,vt euitent «414*e*u*
Locus igitur iße propriè defidelibus, fed imperfe£tis, &
ideo gråúiterpccátibus, quia ava%as acccdunt ad mcn
fam öomini, intelligendus eft.
Quòd verò de impijsquoq; multiinterpretentur,
& » giua prox212«e* accipiunt: hoc potius per confc
quęritiam quandam ficri,argument9 duéto à minori ad
iiaius, quàm ex vi contextus, intelligendum eft: Si pij,
quinoníunquam &ya%as edunt;«giua fibicdunt: quod
fam «arwxeauaimpios mancbit?
kgiua igitur, fidc Piis fermo fit,procaftigatione ac.
cipitui:fivcrò dcimpijs,aetcrnum cxitium fignificat.
IN C A PVT XVII.
• Lºphori/. i.
Deadultishicnobisfuit fermo: de infantibus fide
tium adaeternam vitam elcétis, aliaeftratio :vtalibiex
plicatum eft. spiritus enim fanâusillosChrifto,vtve
£a membra capiti, à quovitam hauriant,inferit: nccnon
etiam illos spiritu fidei donari crcdimus: quanquam.
propter naturæ imbecillitatem illovtincqueunt: ficut
inec'vim intelligendi, cùm tamen non carcant mcnt**
ciüfquefacultatibus, cxcrccrc poffunt.
Kk
 25s o B s E rt w A T I O N E s.
-
su£phori/. 2.
Illisduabus vocibusfapientiæ &prudentiae,libcnter
vfusfum in defcriptione fidei: fccutusdoétiflìmù Thco
logum M. B. in Epiftolam ad Ephef, quia priore complc
aorr.} agrìx , religionis Chriftianae, deDeo, de Chri
£to,&c: Pófteriorc, τὰ rezx%xx: in quae fummatim di
ftinguitur totum Euangelium , quod fides Chriftiana
amplc&itur,& quo toio nititur.
Accedit, quòd alijquoque docent, Fidem effe cer
tam notitiam Dei&Chrifti, exverbo Dei conceptâ &c.
Tota autem do£trina Chriftiana, partim in}sagiæ, par
tim in rea£e pofita eft.
Suht ctiam duo aâionum fidei genera: vnum in
intelle&u,altcrum involuntate. Intclleétus !uminc fidei
donat*,rcs per verbú propofitas,intelligit, affentitur.cre
dit: Voluntasefficacitate fideiaffc&a,easvt bonasamat,
vult,ampleêtitur: Ac porrò quæadexterna etiam opcra
pertinent: ea fideliter & prudenterpcraliasanimæ facul
tatcs& corporisorgana, cxccutionimandat.
C A P V T XIX. D E IVS T I.
ficatione.
-Aphori/. 6,
quòdlocumdcfidc Abrahæ, ex Gen. 13. & Rom.4
ita explicaui,vtdixerim,imputatum effeilliadiuftitiam,
illudipfum, quod de Chrifto femine promiffocrcdidit:
id fecirem ipfam magis, quàm nudam fidci vocem fpe
êtans. Nonautéigaorabam, & Mofen& Paulum dcfide
Abrahae,quòd hæcfueritilliimputataadiuftitiam,locu
rosfuiffe: cùm apertè Apoftolusab Abrahae exemploge
,, ncralem doârinam colligens,fubdat haecverba: Eiverò,
,, quivonopcratur,fcdcrcditincum, quiiuftificat impiú,
imputa
 o B S E R v A t I o NE s. *5»

imptntatur F i d ε s eiusad iuftitiam: hoc eft,ideo apud

Deum proiufto habetur: quia credit in eum, qui iuftifi
cat impium: quo loco, luculentiffimè à vera noftri iu
ftificationc,cxcluduntur opera noftra, & folifidei, tam
quo ad fincm,quàm quoad initium, illatota pcnitusad
fcribitur.
Cæterùm,cùm quaeritur, quidnam incauffafit,cur
iuftificatio attribuatur fidei, non autem eius operibus:
fcfponderi folet,&benè ac verè, quia ipfa,non auteme
iuscopera,apprehendit remiffionem peccatorü,& Chri
flumiuftitiam noßram. Non enim illâ, quatenus opus
cft,nos iuftificari,fcd quatenus Ch r 1 s 1 v M habet penes
fe apprehenfum: cuius vnius iuftitia nobis imputata,
proprie iuftircputamur coram Dco: id quod alijdicunt,
fidem iuftificare non rcfpc&tu fui, fedrcfpeétu obie&i ab
illa apprchenfi. Ita hinc liquet, verum effe quod dixi,
illud propriè imputatum fuiffe Abrahæ (tanquam eius
proprium) ad iuftitiam: quod ipfc de Chrifto crcdidit
IDeo : quòd videlicct inipfo bcncdiccndae cflcnt omnes
gentcs:cóquc& Abraham ipfe.
Item Aphori/. vltimo.
| Necprobamuscos, qui iuftificationem noflram,im
folaremiflione pcccatorum collocant: negantes impu
tationem iuftitiæ & obedientiæ Chrifti: quod cum fcri
pturis nobis pugnare vidcatur.
Ief.7. Pucr datuseftnobis&c. Quicquidergoegit,
&habet: totum noftrum cft.
Rom.s. Sicut perinobedientiâ vniushominis,pec
catores conftitutifunt multi: ita per vniusobedientiam,
iufti conftituentur multi. Inobedientia Adami fait
tranfgrcffio mandati diuini: Ergo Chrifti obcdientia,
- Kk z.
2.6- o B S E R w A T I O N e s.

non folùm in morte, fed etiam in tota præcedente Icgis

obfcruatione confiftit. Item, inobedientia illa Adami,
tota nobisimputatur: curnonigitur& tota Chrifti obe
dientia* Bifariàm item per inobedientiam Adami fa&i
fumus pcccatores: nempcper imputationem tranfgref.
fionis illius,& pcr realcm peccati, id eft, concupifcentiæ
in nos dcriuationem. Cur igitur de Chrifto non idem
fentiamus* Vis obedientiae illius erga mandata Dei Pa
tris, nobisrcapfe communicatur, ita vt incipiamusobe.
dirc&noslegi Dci. Quid ergo prohibet, quin dicamus,
totam illam obcdicntiam nobis imputari* 1 Corin. 1. Fa.
&useftnobisfapientia à Deo,iuftitia, fan&ificatio,&rc
demtio. Phil. 2. Faétusobcdiens vfquead mortem: pro.
pter quam humiliationcm &obediëtiam vfquc ad mor
tem, Deus exaltauit illum,& nos in ipfo,&c. Promeri
tus cú & fibi, &nobis, fua obedientia, aetcrnam gloriam:
ficuti omncs Scholaftici & Patres docent. Ergo illius
etiam obcdicntia crga legcm, nobis imputaturad iufti
tiam.
Gal. 4. Fa&tuseft fubIege,vteos, quifublegeerant,
redimeret. Ergo legem feruauit propternos, noftrámq;
falutem. Teftimonia Patrum: item doétorum virorum
huiusfeculi, breuitatis cauffa omittimus. Ad fummam:
crcdimus de Chrifto, ficut proptcr nos homines, & pro
pter noftram falutem defcendit de coelis, & incarnatus
eft: fic etiam eandcm obcauftam, cum fcruaffc lcgcm,&
omnia cgiffe,
I N C A P V T XXV.
elaphori/ io.& ir.
Cùm hanc confcribcrem fidei cöfeflioncm,omnia
cxbo
 o B s e r v A T I O N E S. ^o

exbona confcientia fcripfi: Et ficut credidi, fic etiam Ji.

berè locutusfum:vt faciendumeffc docent facrae litcrae.
Fidcsautcm mca,nititurcumprimis&fimplicitcr vcrbo
Dei: Deinde nonnihil etiam communi totius veteris
CatholiccEcclefiae confcnfu,fiille cum facris literisnon
pugnet. Credo enim quæ à pijsPatribus, in nomine Do
mini congregatis, communiomnium confcnfu, citra vl
1am facrarum litcrarum contradiétioncm, definita&re.
cepta fuerunt: cactiam (quanquam haud eiufdcmcum
fàcrisliteris,autoritatis) à Spiritufànóto cffe. Hinc fit,
vt quae funt huiufcemodi: Ea ego improbare, ncc velim,
nec audeam bona confcientia. Quid autem ccrtius ex
hiftorijs,excöcilijs,&exomnium Patrum fcriptis: quàm
illosminiftrorum ordines, de quibusdiximus,communi
totius Reipublicæ Chriftianæ confcnfu, in Ecclcfiacon
ftitutos, receptófquc fuiffe* Quis autem Ego fim, qui
quod tota Ecclefia approbauit, improbem* Scd ncque
omncs noflri temporis docti viri, improbare aufi funt:
quippe quinorunr, &licuiffe hæc Ecclcfiae,&cxpietate,
atque ad optimos fines, pro Elc&torum ædificatione, ca.
omnia fuiffe profeéta&ordinata.
Huiusrei confirmandae cauffâ, placuit hic inferere,
quæ deijsrebusfcripta reliquit Mart. Buc. p. m, vir fingu
fàri & pietatc &cruditionc clariffimus, in epiftolam ad do&fori*
Ephefios. veri officia*
Verbi verò adminiftratio, cùm fiat leétione& rcci. /eptem.
-
tationc diuinarum fcripturarum, earum deniqueinter
prctationc,& explicationc indéq; dcfumtisadhortatio -

nibus, tum rcpetitionc &Catechifmo, quimutuis perfi

citur Catechizantis & Catechumeni interrogationibus
atquc rcfponfionibus: itcm fan&is collationibus atquc
K k 3
 -*- o B s E rv a t I o N es,
uifficiliorum religionis noftræ quæftionum excuffioni
bus: fecundum hanc multiplicem doótrinæ falutaris di
fpcnfationcm, multiplicata etiam funt huiusfunétionis
munera. Quicquidcnim ad perfeétiffimam docendira
tionem pcrtinet:idinadminiftratione doétrinæ falutis,
1.gendum etfummo ftudio adhibendum;quia nimirum tradide
puto,viu£ bet fcicntia,omnium vt diuiniffima, ita & difficillima,
Jecundi viuédiDcum,cùmfishomo. Quiiam diligëterartesdo
Deunyel, ccnt,ccrtis libriscomprehëfas,vt fiquimathemata infti
***** tuant docere ex Euclidc :ijprimùm omniú legent&rc
Ερ. citabunt propofitülibrú: moxvoccsfingulasnon vulgo
;;;. quia n9ta$*! quaeq;arsfua propria habet verba & nomina,ex
fit. plicabunt.Indefiqua collc&io&argumcntatiocöcifior
fit,explanât &wa^vare,pluribúfq; cxéplisilluftrant:exprae
ccptis generalibus docent particularia, quámq;latèilla
pateant,edocét:quodeftpropriè docere.Hcc verò,quan
quâ fidelitraditione doâring,nö eftcontentusverè fidus
doâor,repctit ctiä&exigit quæ docuit: praeftoq; fcexhi
bct difcipulis,vt dc quib.rcb. dubitãt,petereabipfo quc
ant explicationem planiorcm.Prgterea qug docuit,pro
ponit etiam publicisdi(putationib* excutienda,vt nihil
omninoremaneat dubij. Adhaec adhibct etiam faepead
hortationesad promouendum probè in propfita doétri
na:& dehortationcsabijs,quibus impcdiripoflint:itcm
admonitionesatq; reprehéfioncs& obiurgationcsgcnc
rales. Poftremó obferuat talis praeceptor diligenter, quid
quifq; difcipulorum proficiat: & fi quéanimaduerterit
ceffare indifcendo, cum & priuatim corrigit&admonct
officij:fiquécernitgnauitcr pergere indifcendo;cumap
pcllat fubinde,collaudat,atq; vt ftudiüeiusmagismagif
e« aptem que profequatur,inflammat.Hasomnesfeptcmrationes
audii per docendi,ChriftusDominusipfcquoq;fcruauit. Infyna
goga
 eo B S E Rv A t i o N E $. * 6;
goga Nazarethana legebat caput ex lef. 61. &interpreta- £iratisni
batur, Luc. 4. Præcepta Dei explicauit in monte,Mat.s. *** *pt*
Et pafîim docuit: & hortatus eft : reprehendit &obiur. '*'*""
gauit ex verbo Dei. Interrogantibus quoque fefe, omni. ££?
busbpnis&malisrefpondit:acinuicem interrogauit,vt ,,.;,,
Matth. xx. Difcipulos fubinde catechizauit: ipfe quo.,,.„;a;.
quc Catechifmointerfuit, Luc.z.
Cùm itaq;adcomultipliccm opcrircquirat mini
fterium docendi: plures etiam miniftrorum ordincsfunr
huic minifterio deputati: & primi omniüleétores, quo.
rum munuscratinpulpito,lococditiore,diuinasfcriptu
rasrecitare. Haecverò diuinarum fcripturarum recitatio
in hoc fuit inftituta ; vt &lingua ratióque loquendifcri
pturg,ip(aq; fcriptura populo tota redderetur notior at
que familiarior.Intra annüenim omnes{acroslibrospo
pulorecitabant:cùm ijquifcripturasenarrabant,nö pof
fent nifi aliquam parté fcripturarum, nec eam magnam
vnoanno explicandoabfolucre. Inrcrimautem populo
per folam diuinorumlibrorum recitationé,confirmaba*
tur mirificè cognitio omniú dogmatüfálutis noftrc: ná
illa in fingulis facris libris itentidem repetuntur, &alijs
I. atq;alijs nominibus explicantur, vt populus femper ex
I. fequentileéìionc difccrct non pauca, quæ expriori planè
percipercnondü poterat:cadémq; opera confirmabatur
iudicium populo,deomnircligioncnoftra,vtdcfcriptu
rarü quoq; explicationibus,atq; omni doótrina,quc illi
afferebatur, vel per legitimos Ecclefiæ curatores, atquc
doûores, fiue peralios. Hisde cauffis magnifuit habitú
in prifcis Ecclefijs & hoc munus diuinas fcripturas fim
plicitcr populo recitandi: nec deleéti adhocminifteriú
fuerunt, nifi de fingulari pietate commendati. Quod
cum exalijsveterum monumcntiscognofccrclicet,tum
- maximè
364 o e se Rv a t i o N es.

maximè exvna&alteraDiuiCypriani Epiftola perfpici

tur: vt exepiftola 5. lib.z.de Aurelioordinatole&torc:&
epift.zz.lib.epiftola3.deSaturo,atque in libro quarto dc
Celcrino Coelcftino, Hisleétoribusadiun&ti pofteafunt
& Pfaltæ, qui decantandis Pfalmis & Hymnis præerant.
Delegendisfcripturis,gratia Domino probè conftitutü
cftin Ecclcfijs Anglicanis: fi idonei modò inftitucrentur
lcàtores, qui dignam diuinisminiflerijs, quæ leòtionibus
facris recitantur, adhiberent grauitatem atque religio
ncm. Diligëter ergo perpendatur, cuius feospræbeant,
quidiuinoslibros populisin facris coetibus rccitant: ni
mirum Dei omnipotentis: tum quanti fint momenti,
quantae dignitatis, quae recitantur,quae verba funt,& prg
cepta vitæ æternæ: poftremò, quibusnam hominibus,&
ad quam rem deferuire debeant facrarum fcripturarum
1eéìores. Nam FilijsDei, quorum profalute fanguinem
fuum fudit primogenitus Dei Filius, adminiftrare de•
bent; quibusfalus eadem illis magis magifque patefiat,
& perficiatur. Quæ fiquis fecum reputet vera fide,quid
poffctgrauitatis,decentiæ, religionis, vlla in aáione ad
hiberi, quod eiufmodilcétor queat prætermittere? Id
verò femper, qui hoc funguntur munere, in confpeétu
animi fui debent haberc: ad ædificationcm fidei in au
dientibus,quæ præleguntur, debere cfficaciter deferuire:
idque tum demum fieri, cùmea& probè intelliguntur,
& vt Dei verba excipiuntur. Ad vtranque autem pro
nunciatiorequiriturfummè perfpicua, diferta, grauis &
religiofa. Vnde deprehenditur,illosnoncffeChriftimi
niftros, qui ficrecitant diuinasfcripturas, ac fi id vnum
requireretur,vt quam minimummoræ inhuiufmodi rc
lationem infumeretur. -

Altcrum iam munuscft,do&rinae difpenfandæ in

tcrprc
 o B S E R v A t I O N E S. ***,

tcrprctatio,ideft, verborum &fententiarum fimplicior

explicatio. Hoc minifterium Epifcopi obibant, & prc
fbyteri : nonnunquam tamen ex ordine diaconorum :
atq; fubdiaconorum: aliquando ctiam ex laicisadhanc
adhibebát funâioncm, quos deprehendiffcnt perSpiri
tum fanétum ad eam vtiliter obeundam, faêtosidoneos.
Sic Origenes etiam laicus, ad hoc munus afcitusfuit in
Ecclefia Ccfarcæ Palaeftinae per Alexandrum Epifcopum
Hiltanum: & per Theo&tiftum,ciufdem CæfarienfisEc
clefiæ epifcopum. Item Euelpis à Neono EpifcopoLa
randorum: & Paulinus à Celfo Epifcopo Iconienfi: &
Theodorusab AtticoEpifcopo Synadorum.Hæc legun
turapdEufebium lib. hiftor, Ecclefiaft. 6. cap.zo: & ex
epiftola duorum illorum Epifcoporum, Alexandri Hie
rofolymitani,&ThcoêtiftiCæfaricnfis,Epifcoporumin
Palgftina,adDemetrium Epifcopum Alexandrinum,qui
fa&tum horum duorum Epifcoporum de Origenerepre
hcnderet, tanquam inauditum cffet, laicum hominem
præfentibusEpifcopis, verba adpopulum in Ecclefiafa
ccre. Iftud vcròifti Epifcopiaffirmant manifcflè,verum
non cffe, fedfanétos confueuifTeEpifcopos, quosinlaicis
cognouiffcntidoneos,vt vtilitatemaliquam populo in
terpretandifcripturas,&docendo afferent, coshortatos
fuiffc,vt etiam fe præfentibus, hocminifteriofungcren
tur. Et fecundam itáquc&tertiam facri miniftcrijpar- 2.& 3.
tem, interpretationem fcilicet & do&rinam: Epifcopi
atquc'prefbyteri præcipuè adminiftrabant per fe: atta
men & exinferioribus ordinibus atque exlaicis, fi quos
animaduertiffent, ad hoc munus idoncos fibi ausgyès
adiungebant. Ad eundem modum adminiftrauerunt
Epifcopi&prefbyteri, & quartam tradédæ doârinæ par- 4.
tcm, quæcft,exdiuinis libriscxplicatis adhortariadoffi
L 1
 •&« eo e S e R v A T I O N e s.

cia pietatis, dehortari à peccatis,& omnibus rebus quæ

curfum queant piæ fanétæq; vitae vlla ex parte remorari,
aut impedire: peccátesreprehendere atq; obiurgare,poe
nitentes confolari: quanquáiftam fun&ionem epifcopi
& prefbyterimaximèipfi præftiterüt,propterea quòd eo
maiorérequiratautoritatem 1 Tim.5. Quintam partem,
Catechifmosnunc ptefbyteris, nunc Diaconis, nunc ine
feriorum ordinú miniftriscómendauerunt, prout quifq;
magisadhocgenusdoccndiapparuit idoneus Ita & Ori
genesCatechiftaerat Alexandriæ,lib. 6. Eufeb.Caefa.hift.
Ecclefiaft. cap.i3.& zo. Sextam etiam partem, fanétas
difputationes defercbant cuique magisidoneo: tametfi
maximaexparteipfi epifcopihis præeffent. Septimâ par
tem priuatam appcllationem, admonitionem, etiâ Epi
fcopi pcrfe facereftuduerunt: fingulosautéprefbyteros,
grauioréfq; ex inferioribus ordinibus, vtidem facerent,
sttmma femper hortatifunt iThef. 5. Itaque do&rine minifteriô
horum -. obire debent le&ores, diuinas fcripturas recitando: Epi
ardinum. fcopiverò interpretando,&docendo,hortando,difputa.
do,priuatímq;appellando: quin&legendoatq; catechi.
zando,fidcfint peculiaresle&ores&catechiftae.Cæterùm
catcchifmoscommittcbant certis prefbyteris, atq; Dia
conis,vcl ctiam dele&tisadhocexinferioribus ordinibus.
Sicut etiam exhisad munera interpretandi,atq; docendi
acdifputandi adhibebant, quofcúnq; adifta munerade
prehendiffent idoneos,in quouis facriminifterij ordine,
acetiá,vt diétum,exlaicis.Id verò inhisdiligenter obfer.
uandum: Spiritum fanétumquidemficdona hæcdocêdi
difpertire fuishominibus, vt vnidet donum, &facultar&
fingularem fcripturasinrerpretandi,&elucidandi,cuita.
men non dat, perinde dextrè ac feliciter religionis noftrc
dogmataexdiuinis fcripturisdoccrc,atque confirmare:
vcl ea
 © B S E R v A t I o N es. * 37
vel ex etiam difputando commodè tueri. Alijverò fup
pcdutatfacultatem peculiarem & cximiam, hortandi fra
trcs cxfcripturis,moncndi reprehendédi:itécatechizan
di, & priuatim appellandi: cui tamen, valcrealijs docêdi
muneribusnon largitur.Hanc varietatem donorum Spi
ritusfan&iexperimur quotidieinijs,qui publicè docent
populum Chrifti,qugveræ EcclefiaeChriftifunt,&regifc
à Spiritufanéto omninofuftinent: hæ obferuant religio
fè, quid cuique in Ecclefia fpiritualium facultatum fit
donatum,&adipfum funétionis vnumquemque, quan
tum inipfiseft applicant. Quocirca adfingulasdoccndi
partes, fingulosadhibcnt miniftros, fi in fuis hominibus
inueniant, qui adfingula docendimunera fint fiugulari
terà Dominofa&i & inftruéti. Atquia neceffecftadfalu
tem populi Dci,vtnulla prorfuspartiü docendi,quasfe
- ptem enumeraui, vlla in Ecclefia prætermittatur, quili
bet miniftrorú,imò &laicorum quocunque loco fit col
locatusin Ecclefia,debct has omnes partes docendi, quo
adpoffit,obire & legcndi,&interpretandi, & doccndi, &
hortandi,&catechizandi,& difputâdi&priuatim appel
landi. Dcbet etiam quifq; dehis adminiftrandisfunâio
nibus tot fibidefumere, tantámque cuiúfquc partem, ad
quot &adquantam cuiúfq; partéfenferitfe à Spiritufan
&to efîe inftruétum. Confideretur exemplum ritèinflitu
tæ,atque diftributæ domus,inquaalia munia obit Patcr
familiâs, alia materfamiliâs:alia filij,& filiæ : alia famuli
& famulæ : Hic dum finguli adfunt & valent, obit certè
quifqucfuum munus:atfi qui exfamiliaabfint,aut non
re&è valeant, incidit verò minifterij alicuius neceffitas,
ita quifque ci fuccurrit neceffitati, vt fæpe viri mulie
rum, & mulieres virorum obcant munia, dominiferuo
rum, & fcrui dominorum.
L 1 2
 o ,. , . R. v A T I O N E S.
Item de dißiplina clericali.
Tertia difciplinæ clericalisparseft:fubieâio pecu
haris, qua clerici gradus,& minifterijinferioris fe fubij
ciunt illis, qui funt in ordine & minifterio fuperiorc
Hanc difciplinæ partem docuit Dominusnos, & excm
plofuo, qui difcipulos fuos futuros doçtores ele£ìorum.
ibei, pervniuerfum orbem, peculiari ad hoc munus ma
gifterio,& quadam domeftica difciplinainftituit: qucm
imitati Apoftoli, fuos quoque difcipulos vnufquifque
habuit, quosadfacrum minifterium ritè obeundumfor
mar-t.

Omnis enim difficilior vitæ fun&io, peculiarcm

quoq; ac perpetuam requirit doótrinam,inftitutionem
accuftodiam: vti videreeftin philofophiæ ftudijs,& in
ftitutione militari. Quod perpendens Lycurgus, Rem»
pub. Lacedæmoniorum fic inftituit (vti Xenophon te
ftatur) ne vilusin Repub. ordofincfuo proprio effet ma
gifterio. Item & Platoin fuislegibus, & Rcpub.requirit,
fic quid omnino fit in ciuibus &pg«g^lov. Hinc & Domi
nusnoftcr,cùm vultfuosficcommittiinuicem,&cohæ
rere, vt membra in corpore commiffafunt atque cohæ
rent: fubijcitfanè,vnumqucnquc fuorum alijs, à quibus.
tanquamà membrisamplioris aclatius patentisvirtutis
&efficaciae cuftodiatur, moueatur&regatur. Idem prae
cepit Spiritus fan&us, fubijcimini inuiccm in timore.
Dei, Eph. s.
Iftaitaqueconfiderantesfanétiolim Patres,eum in
***iyttri- cleriordine defcripferunt, vt cæteriomncsclericiâ pre
fbyterio fingulari cura cuftodirentur &gubcrnarentur.
Inter prefbyteros verò Epifcopus, vt conful interfena
torcsRcipub,itahicprimam,cum totius Ecclefiae, tum
- fingula
 o B S E R v A t i o N e s. *6*
fingulariter ordinisclericalis vniuerfi curamgereret,at.
que cuftodiam. Epifcopos verò ordinauerunt fingulis.
frequentioribusEcclefijs,atque cuiquetalium Ecclefia- rpj^opi.
rú viciniores, quæ in minoribuseffent oppidulis vel pa
gis, Ecclefias commendauerunt, eóque voluerunt pref
bytcrosatque curatores iftarum Ecclefiarum, quosvo.
cauernnt Chorepifcopos,quófque viciniorifibiEpifco- chorepi
po, & prefbyterioaufcultare. Quos Epifcopiiili primo.^opi
resfubinde cum omni fuo clero conuocabant, & infti.
entia atque diligentia muneris fui inftaurabant. Cùm
verò velit Dominus, vtfuihomines fe mutuò complc
άantur, & curamfuiinuicem gerant, quàm longè latéq;
pofTint (funt enim Chriftiani omnesvnum corpus): con
ftituerunt fan&i Patres, vt Epifcopi cuiúfque prouinciæ
(in prouinciascnimiam omnesRomanisfubieétæditio
nes erant diflribntae) conuenirent vnà cum prefbyteris,
quoties quidem id Ecclefiarum vfus pofceret: certota
menbisin anno, déque Chriftidoârina atq; difciplina,
vt illain quibúfqueEcclefijsadminiftraretur,&vigeret,
inquirerent: ac vbi peccatum cffe deprehendiffent, id
corrigerent: quæ cognouifíent reâè habere, confirma.
rent,&proueherent. Vthæ verò fynodirc&è & ordine
adminiftrarentur,voluerunt illis praeeffe & conuocandis
& moderandis, Metropolitas, Epifcopos cuiúfque Me. Metrops
tropolis:Sicenim vocabaturpraecipuainvnaquaq;pro- lit*.
uincia ciuitas,vbifupremi præfidis prætorium erat: Ac
proinde his Metropolitanis Epifcopis iniunxerunt cu
ram quandam, & folicitudinem omnium Ecclefiarum
pcrfuamprouinciam:vtfiquid minus rcétè,velámini
ftrisEcclefiarum,velàplebibusinftitutum,fa&túmuein
tellexifíent, monerënt deeointempore:fiqueidfuisad
amonitionibusnöpoftcntcmendare,vtad corrigendum.
L-1 3,
**• o m s E n v A T 1 e) N e s.
illud epifcoporum conuocarent Synodum : nam nihi!
iudicijiliis conceffum erat, quodfuapropria autoritate
exercerentinEcclefijs,quaeipfae fuoshaberentEpifcopos:
omnc enim & in plebem & clerum iudicium, erat pencs
fuumcuiúfqueEcclcfigcpifcopum & prefbyterü;Epifco«
posautem iudicabat Synodus.Eóque cùm Ecclcfijscffèt
ordinandiEpifcopi, conftitutú erat,vtadcandem Ecclc
fiam conuenirët cum cunétis (Siid fieri Ecclefiarü com
modo poffet)fin,cum aliquibus,non minustamen duo
busauttribusprouinciæ fuæ Epifcopis;quielcctione epi
fcopi (Sifaciéda adhuceftet) gubernarent,faáámquc cx
aminarent, &in cicôtum inquirerent quàm feueriffimè,
vitámq; omnem eius& facultatéad cpifcopale munus,
explorarent.ac tum demü ad epifcopalcm fünâionem
initiarent.Quæ omnia co erant inftituta,& valcbant,vt
cffet inter Ecclefias& earum miniftros, quanta omnino
poffet effe notitia, curaque mutua: &adarcendaatque
depellenda cunëta doétrinae morumqúe offendicula, &
ad fideiatq;vitæ Chrifto Domino digngædificationëfu
ftentandam prouehendam,atq;cfficiendäcfficatiorem:
adeò,vt fi aliquiabofficio ceffaffentfuo,cztcriEpifcopi
fuccurrerent, etiam vfqueadobftinatorumabftentionë,
ac etiam à munere Epifcopali deie&tionem. Confide
rentur quæ DiuusCyprianus ad Stephanum Romanum
Pontificem,de Martiano Epifcopo Aretalenfi, quiinfc
êtamNouationi tranfierat, lib. 3. Epift. 13. tum illa quae
fcripfitinEpift.3. lib.i.dediftributa cuiquc epifcoporum
certa gregis portione: Et quæ præfatus eft, & in Conc.
Catrhaginenfi,vtfcripfit ad Quirinum.
Porrò,vbiorbisEcclefijsrefertusfuit,acipfi quoquc
Metropolitanifuafingularicuraopushaberët:ncccnim,
prout cocpcrant cffc plurimi, ita omncs pro fuo loco
fatis
 o b s *. n * A t £ o N E s. *7m

fatis vcl fapiebant, vel vigilabant ( paucis cnimfemper •

&in omnibus hominum ordinibus præftantes(epifcopis
quibufdä primarumEcclefiarüaliquot prouinciarücura
demádata eft;vt Romano,Conftantinopolitano,Antio. Patriar
cheno,Alexan dr in o, De in de &C æf ar ie nf i, Ca pp ad oc iæ , chæ.

&alijsquibufdá,prout fideliumChriftiEcclefijsmultipli
catis,neccffitasvidebatur requirere.Histamé primatibus
Epißcopis(quos poftea vocaucruntPatriarchas) nihilo
mnino iuriserat in illosEpifcoposalios,velEcclefias,vl
tra quàm dixi,cuiq; fuiffe Metropolitæ, in Ecclcfias atq;
Epifcoposfuae prouincig. Quifq;fuae portioni Ecclcfiarú
debcbat fingularem curá,&folicitudin&:moncrc quoq;
Epifcoposintempore,fiquidpeccaffctaliquis,aut in fuo
munere ceffaflct:&finihil profcciffetmonendo,concilij
adhibere autoritate. Inter hos primuslocus dclatus Ro
mano:cum propterD.Petri reuerentiâ,tum proptervrbis
maicftaté.Quamrationemfccuti pofteaPatres,fecundas
tr ib ue rú tC on ft an ti no po li ta no ,v ta lt er iR om g, fe dí fq uc
imperijepifcopo; cùm Antiochenusantcfecundum lo
cum inter hos Patriarchas obtinuiffct.
Vt autem natura hominum vitiata ambitioncfcm
per magis elaborat, vt latè, quàm vt benè prafit; Patri
archaeifti, occafione iftius generalis curæ Ecclcfiarum.
ipfis demandatæ, pcrtraxerunt ad fe, primùm vicinio
rum Epifcoporum ordinationë, atq; peream ordinatio
nem,fenfim aliquâ intales epifcopos,atq;eorú Ecclefias
arripucrunt,cófirmarúntquciurifdiétioncm. Quod ma
lum cùm iamglifceret,coepitgraue cxiftere ccrtamen,de
generaliin omnes ecclefiasimperio: quod quidë primú
fibi fumere conatuseftlohannes quidäCÖftätinopolita
nus Epifcopus,fubImperatoreMauricio:de qua Cötenti
aepcrmultæ Epiftola,intcr epift. D Greg.ii.y.6.7.extant.
Tandlna
***. o B S E R v A t i o N e s.
Tandem fub Phoca obtinuit Romanus hunc titulum
vniucrfalis Epifcopi, quo fenfim abuti magis magífquc
huius fedis Epifcopi coeperunt : donec occafione, pri
mùm diuifioncimpcrij fub Carolo Magno, poftca diffi
dijsPrincipum &nationum, quibus frcgerunt potétiam
Impcratorum occidentis, atque regum aliorum: feinil.
lam, quam nuncia&tant, Antichriftianam potentiam ex.
tulerunt: oppreffaprimùm Epifcoporum,deinde omniú
etiam regum & Impcratorum poteftate. Sic itáque e
uertit fatan omnemclcricalis ordinis falutarem obedié
tiam, &gubernationem: Romanus enim Antichriftus
immcdiatum fibi fumfit imperium in omnem clerum,
ac ctiam laicos: atque Epifcoporum, cùm bonicffcnt,
cuftodiam & curam ergaeorum fideicommendatos dif
foluit. At quia omnino necefTeeft,vt finguli clericifuos
habeant proprios cuftodes & curatorcs, inftauranda eft,
vt Epifcoporum, ita & archidiaconorum, aliorúmque
omnium, quibufcunque cenfeantur nominibus,quibus
portioaliqua commiffa eft cuftodiendi gubernandiquc
cleriautoritas, poteftas:fed & vigilantia, & animaduer
fio, ne quisomnino fit in hoc ordine &qg*g*1®. Ha&e
nus Buccrus, non folùm fideliter recitans, vcrum etiam
laudans vctcris Ecclefiæ, in varijsEcclafiafticarum fun
&tionum ordinibus conftituendis: de quibus nos fupra
diximus, confuetudinem.
Fuit mihi præterea habendaratioillarum etiam Ec
clefiarum, quælicct Euangeliumamplexæ fint: fuos ta
men&re & nomine Epifcopos, atque Archiepifcopos |
rctumucrunt.

Quid? quòdin Ecclefijs etiam proteftantium, non |

defunt reipfa Epifcopi,& Archiepifcopi: quos mutatis
bonisGræcisnominibus, in malè latina,vocantfupcrin
tendentes.
 6 B S E R v A T I o N E s. *7*
*endentes,&gcncralesfuperintendcntes? Scdvbietiam
neque illa vetcra bonagræca, neque hæcnoua malè lati
nanomina obtinent: ibi tamen folent cffcaliquot pri
marij, penes quosferè totaeftautoritas. Denominibus
crgo fuerit controuerfia: verùm cùm de rcbus conuc
nit: quiddenominibusaltercamur? Interim, quemad
modum non improbaui Patres inea re, de quacft quæ
ftio : Sic etiam non poffum noftrorum zelum non ama
re: qui ideo illa nomina oderunt, quia metuunt,ne cum
nominibus, vetus etiam ambitio & tyrannis, cum ruina
Ecclcfiarum, reuocetur.
v£phori/ 12.
Nam neque Chriftustale caput conftituit: neque
vctcres Patresadmittere voluerunt,quia non expediebat
Ecclcfiae:fcdquatuorpatriarchis fuerunt contenti,Rom.
Conftant. Alex. & Antiochen: qui omnes æqualiseffent
autoritatis & poteftatis: & fuis quifque contcntus cffct
finibus: quemadmodum inConcilioNiccno definitum
fuit , & in alijs confirmatum: idque non fine multis&
grauibus cauffis: quarum hæc,meo quidemiudicio,non
cftpoftrema,nefcilicet tyrannidiinEcclefia foresaperi
rentur: fedpotius,vtfivnusaliquid contra fànam Chri-*
ftidoârinam, contráq;libertatemEcclcfiae, tentareau
deret: alij non minoris autoritatis Archiepifcopi cum :
fuisEpifcopis, fefe opponerc,&illiusaudaciam compe-*
fccre, tyrannidémque frangcre poffcnt. Ecclcfiarefpe
άu Chrifti, regnum eft: refpeétu hominum, qui inca
funt,& vclregunt,velreguntur, Ariftocratiacft,
u4phorif, 21. _.
I Dus longè diucrfae funt quæftiones:vtrum Epifco-*
- ,* Mm
 2.74 eo B S E R v A T I O N E S.

pis, liceat etiam cfis Principibus, principibúfque cffcE

pifcopis, fuis rctentis principatibus: &, an qui Epifcopi
iam funt fimul & principes: ijpraeter autoritatem Ecclc
fiafticam: iura ctiam habeant politicain ciuesfibifubic
&os:cóqueanfubditiillis tanquam principibus obedire
dcbcant,nccnc. In meo Aphorifmo nihil prorfus depri
oriquæftionc locutusfum,quia non fuit neccffe:fcd tan
tum dc pofteriori. Quisautcm,illisomnino obcdiëdum
cffe,quoiurc, quaque iniuria principes fuerintcrcati: ex
teftimonijs à me allatis non vidcatapcrtè demonftrari?
Cur enim quifubditifunt Moguntino, Colonicnfi, Tre
uirenfiPrincipibus imperijfimul & Archiepifcopis,inre
bus cum pietatc Chriftiana minimè pugnantibus, non
obtcmpcrent* Seditioforum certè fuerit,non obtcmpc
rarc. Quòdfiiftis:cur non etiam Romano, ijfdem in re
bus, & candem ob cauffam,qui fuo cius viuunt impcrio?
Eadem cnim horum omnium cft ratio.
De prioriquæftione nihil(vtantè dixi} differui: fcd.
ncq; etiam nunc, in hac meabreui confeffionc difputarc:
conftitui: cùm fciam, non omnium candem cffe fcntcn
am:&in vtränq; parte multa dici poffint: locum illum
Mat.zo. (Scitis,quòd Principesgentium dominantur in
eas, & magnates poteftatem exercentineas, vos autem
nonfic:) alijs vno modo, & dc folis Apoftolis ac verbi
miniftris:alijsalio modo,& dc omnibusChrifti difcipu
lisac Chrißianisintcrprctantibus.
A PPENDIX A D C A p V T XI. D E.
Areaemtore £. de per/ona
Chriffi.

Qui fcribunt, effentiales diuinae naturæ proprieta

tes, humanæ realitcr cffe communicatas, nonvtfint in
ipfà,
 ap pe N ptºx. *7*
ipf, ait effentialiter &formaliter aut fubieâiuè &habi.
tualiter, fed rationetantùm & refpe&u vnionis hypofls.
ticæ (fic enim loquuntur,obfcurè fanè & ambiguè cùm
clariùs poßent & dcbcrcnt): Si hæc nonalio fenfu in
telligunt, quàm quo Vigilius fcriptum reliquit & fen
fit, nimirum, proprietates naturarum, Chrifto ipfi fa
&tas effe proprias, naturis autem inter fe, non in ipfis.
fcdim Chrifto,hoceft, in perfona communes : Ego ccr
tè non contradixero: nec quempiam virum bonum &
doétum contradiéturum cfle, pcrfuafum habeo. Vigi
lius enim fccundùm doétrinam Catholicæ Ecclefiæ, ex
concilio Chalcedonenfi loqucns,eodem planè fenfu di
xit & explicauit, proprictatesnaturæ humanæ commu*
nes fa&taseffe diuinæ: quo etiam, quæ funt diuing com
municatæ effe dicuntur humanae. Atqui humanitatis
proprietates, puta pati, mori, ita communicatæ funt
Ðeitati, vt non propterea tamen Deitas ipfa faéta fit re
apfe paffibilis, mortalis: Cuius rei cauffa, hæc à Vigi
Jio offcrtur: quia nimirum pati& mori, nonnifi in per
fona , faéta {unt Deitati communia : ita vt haec non
poffint, nifi de natura humana per fe, & de perfona
fecundùm & propter humanam naturam, verè prædi
cari.
Ergo idem dc communicatione diuinarum pro
prietatum fentiendum & dicendum omninofucrit. Vi
gilij verba haecfunt lib. y. cap.z.
Et quia nunc nobis intentio contra coseft maximè, -

quicrrorêvniusnaturæfe&antes,decretoConc. Chalcc ••

donëfis, pertinaciobftinationcrcfiftüt: commodú puto •

ad eorü inanes contradi&iunculas, vitreâfq; fententias,

veritatis malleo obterendas, de humana Filij Dei natu
ra,quàmineo modisomnibusnegant,paucarepetcre,&
Mm z.
 *7* A p p E N d Ix.
quàmnonfint Chriftiani,&à fpe falutis æternæ penitus
alieni, demonftrare. Regula cftfidei Catholicæ, vnum
eundémque Dominum Iefum Chriftum, ficut verum
Deum,itaverum hominem confiteri: vnum exvtróque,
nonduosinvtrúnquc:ipfumfine temporenatum dePa
tre, ipfum ex tempore natum de virgine:ita vt vtrâque
natiuitasficvnum teneat Chriftum,vtinnullo fui pertu
lerit detrimentum:rctinensinfe quod eftfuigencrispro
prium,ideft,vt&verbinaturanon mutaretur incarnc,&
carnisnaturanon fuiffet in verbo confumta. Hinc Do
minusIefusChriftusidem vcruseft Deus, idem verus cft
homo: ex duabus ineffabiliter, virginali aluo vnitis in
pcrfona naturis,exiftcns. Quae naturæ, quoniam in illa
mirabili counione non funt in eo abolitæ : ad dcmon
ftrandam vtrarúmque proprietatis cxtantiam, in vno fe
ipfovtriufque res locutuseftatque egit: non voces diui
dens,nonafpeâus particns,non geftafecernens: fed ipfe
vnusinfcipfóquecx vtróque&invtrünquc conueniens,
& quod propriumfucrat loqués&pcragens. Et, vt quod
dicimus,planum fiat, aliquo vtamur cxemplo,verbigra
tia: Ego ipfe fum, qui oculis corporeisalbum colorem
nigrúmue difcerno: & ego ipfe fum rurfus, quimalum
iniquitatis, & iuftitiæ bonum, mentis obtutu diiu
dico: nec tamen idco aliusatquealius fum, quia vtrün
que mihieftexdiuerfo. Non cnim ipfisoculisvidcova
riari colores, quibus vidco variari fermoncs: & tamen
ego fum ipfe, qui cx vtróqucago: vtrunque meum eft,
non videre iuftitiänifi oculis mentis,& meum eftnon vi
derecolores, nifi oculiscarnis: & meum cftnonvocem
oculis audire, & meum cft non viderc lumcn auribus:
meum cft non difcernerenaribusguftum & mcum eft pa
latonon percipereodoratum: Et cùm totum mcum fit
- In lnac
 a*p p e N d i x. ***
inmeipfo,ideft,vidcre,audire,odorari,guftáre:&tamcn
aliud cft mihi vnde video, aliud vndeaudio, aliud vndc
gufto odoréfqucdifcerno: & cùm fitinmetotum, quo
dam priuato iure diucrfum atquc diuifum: ego tamen
ipfc diuidi & feparari non poffum. Ita ergo & Chriftus
ipfe vnusatqueidem cft,& crcatus&noncreatus:habcns
initium, & initio carens: aetate atque intellcâu profi
cicns,&intclligentiæ ætatífqueaugmentanonrecipiens:
mortem perpetiens,& mortis legibusnon fubiaccns:ho
noresobmeritumaccipicns,&nullohonore indigens:&
cùm hæc omnia diuerfa fintin feipfo, ipfiustamen funt
propria: &idco voces, affectus&gefta vtrinque congru
entia, in fe ipfo non diuidet: quia ipfius eft vtrünque
quod habet: fed vnum illi eftexnaturavcrbi, quam Deus
permancns non amifit: & aliud illi eft ex natura carnis,
quam homo faétusaccepit. Adhuc dicamus quæ vnam
naturamaffirmantmanifeftius: propter eos qui per im
peritiam fenfus,naturarum proprietatem & communio
nem,quemadmodumdicatur in Chrifto,nonintelligen
tes, abutuntur & refugiunt hæc nomina.
Diuerfum eft atque alienum, initium non habere,
& exinitiofubfiftere: mori, & morinonpoffe: & tamen
ficut ipfiChrifto proprium cftvtrunque: ita non ipfi,fed
in ipfo cft vtrúnque commune. Si enim dicamus, quia
ipfi cftcommunc: ncccffeeft,vt exigatur à nobis dare&
oftendere alium, cum quo eifit hoc ipfum commune:
quæ profeßionis neceffitas,inNeflorijvergitimpium do
gma. Meliusigitur &catholicè dicimus, Inipfo,& non
ipfieffc commune: Et meliusipfi,&noninipfodicimus
proprium cffe. Ergo proprium cftilli mori,propter na»
turam carnis, quæ mortalis eft: & proprium eftilli non
mori, Proptcrnaturam verbi, quæ morinonpotcft. Itcm
- M m 3
*;$ A p p e n d ix.
propter ineffabile myfterium vnionisvtrarámque natu
rarü,communis in ipfofuit mortalitas carnis, verbi na
turæ, quæ mori non potuit:& communis inipfoeftin
mortalitas verbi, naturae carnis, quæ morti fuccubuit.
Ergo ficut illi mori & non mori, cx vtrifque naturis cft
proprium : Ita commune eft in ipfo vtrifque naturis,
quod illarum cft proprium : & vt exempli gratia dixe
rim, proprium mihi eft notam liuoris cuiúfque verbe
ris geftare in corpore meo per naturam carnis mcae :
Item proprium mibi cft plagam verbi, id cft, fcrmo
nem durum geftarc in mcnte mea, per naturam animæ
meæ : & proprium mihi eft, eandcm plagam non por
tare, in corpore mco per naturam carnis meæ. Et cùm
fit mihi vtrúmque proprium ; & corpori & animæ meæ
vtrúmque alienum: quia nec corpus,durum lætúmue fer
monem intelligit, nec anima flagelli vulnere liucfcit :
vtrúnque tamen commune eft in me ipfo, & animæ &
corpori meo: quia nec anima extra corpus fita, quod
ei fentire proprium fuerat, fenfit: nec corpus cxtra a
nimæ confortium, plagarum indicia geftauit. Quod
ergo proprium mihicftinfingulis,&alienum eftà fingu
lis: idcommune eftinmcipfofingulis, quod proprium
cft fingulis.
Et tamen ego ipfe vnus fum in vtrifque, & in me
ipfo communibus:& cgo ipfe vnusfum infingulis mihi
mctipfi proprijs. Hæc Vigilius. -

jd ad præfcmtem controuerfiam, de realiidio

matum communicatione componédam,dici poffit ac
commodatius? In has enim præcipuas propofitioncsad
cauffam noftram pcrtinentes, refoluitur totus ifte Vi
gilij contextus. Nam regula fidei Catholicæ præmiffa.
quz in contextu notata cftiitcraA:exilla dcducit certas
thcfcs,
 a-p p E N d ix, **

thcf&s, quibus ha:rcfio Eutychis,manifcflèrefutat, Sum*

maregulæ fidei, hgc cft: vnum eundémqueChriftum,ef
fc Dcum & hominem: falua vtrâque in eo natura. Ex
hac regula colligit Vigiliushasthefes.
1. Dominus Iefus Chriftus, idem verus cft DEVS:
idcm verus eft homo. Ratio : Ex duabus enim naturis
C diuina & humana) in vna perfona ineffabiliter vnitis
idquc in aluo (feu vtcro) virginali, exiftit. Et hoc
conrra Ncftorium : contra verò Eutychen,fubditur alia
thefis. -

2. Hc naturginilla mirabili counione, non funt in eo

(Chri(to) abolitg. ConfirmatiofubijciturcxvitaChri.
£ì: quia Dominus lefus diétis & fa&is, vtriúfque natu
ræ proprictatcs in fc igfo faluas cffc monftrauit: ideo
fubdit.
;. Ad demonftrandam vtrarúmque proprietatis ex.
tantiam (ideft, exiftentiam: hoceft, in feexiftere diftin
&as vtriúfquc naturg proprietatcs:) invno feipfo, vtri
úfquc (naturg) rcs locutus cft atquc cgit. Hoc itidem.
contra Eutychcn.
Sed quomodo? ita nimirum, vt oftenderit ea di
&a & faâa, fuiffe non duarum perfonarum, fed vnius.
Ideo contra Neftorium denuò fubdit: Non voccsdiui -

••
dens, non afpcétus partiens, non gefta fcccrnens : fcd
-
ipfe vnusinfeipfóquc ex vtróque (ideft,exvtrâque na
••.
I tura) & in vtrünquc conueniens,& quod proprium fu
I. erat(vtriúfqucnatùrg) loquens & peragens.
Ex ijs vcrbis, duo hgc luce meridiana clarius elu
eent: vnum, in C haisro, non duos fuiffeoperantcs,
volcntcs, intclligcntcs, fed vnum duntaxat: ncmpc
ipfum
 **o A p p E N D Ix.
ipfum x£yo) incarnatum, qui diciturChriftus: ideo ait,
1`s v s o s e 1 p s o &c: Item, se d i P s E v N vs, in se.
1.p.so Q_y e l o Q_y E N s *t P e * ^ c sss: hoccftprimum,
idquccontraNeftorium. ' -

Alterum eft: Duo verò in eodem Chrifto agentc,

fuiffe& effe aâionum principia,interfediftinéta:ex quia
busformaliter (vtloquuntur fcholae) aéliones illæ, per
agentem dcduccbantur: duarum nimirum naturarumi
fàcultatesfeu }waues, idque contra Eutychen. -

• Et idco fubdit, * x vr* o q ye (id cft ex vtráque

natura) Q_y od p r o p * 1 v M fv**A* (cuiufque fcilicet
naturæ) L o Q y E N s, et P E R A G E N s. ,

Quisverò hinc non vidcat,quaeChriftusegitfccun

dùm vnam naturam: illum canon egiffc fccundum alte
ram* ex vt r o Q y r cnim agebat, quæ cuiúfquc erant
propria : non ergo fecundùm humanitatcm, quæ pro
pria erant Deitatis: ncccontra.
Hæc porrò confirmans, & illuftrans, adfert exem
plum vniuseiufdemque hominis, qui fecundùm diucr
fasanimifacultates, diucrfasetiama&tioncsedit, &ope
racuique facultaticonuenientia cfficit.
Simile perfpicuum eft per fe, ibi: Et vir q y ob
• p 1 c 1 M v s, P l A NvM r 1 At : &c. -

- Tantùm diligenter obferuandæ funtparticulae,non

_• folùm affirmatiuæ, fcd etiam negatiuae. Negat enim.
• hominem oculiscarnisvidere, quæ oculis mcntis vidct:
Et contra. Negatigitur ctiam Chriftum,fecundùm car
ncm agere: quæ fecundùm Deitatem opcratur, Hoc cla
rè explicat,cùmadChriftumaccommodans exemplum,
praetcr alia dicit dc Chrifto, se p ysvw ii. i * s* * *,
-
-
- -

„na rvs A v E r b 1, JyAx d . v s p er wanens N o N A

- at I s 1 t.
- -
 A p p E N D Ix. * $.

… i s t r : e r a l 1 v n 1 l l 1 E st ex N A T v R A c A R N I s,
Qy a m ho m o f ac rvs A c c h p i r. &c.
Item notandumeft,Vigilium tam negare,Chriftum
excarne, idem, fecundùm carnem agere, quæ Deitatis
funt propria : quàm negat etiam eundem fecundùm
Dcitaté paffumcffe &cgiffe, quæ propria fuerunt carnis.
subdit praeterea Vigilius fpccialem de proprietatc
&communióne naturarum explicationem: eámq; per
fpicuam&ccrtam: cùmait: ^P** vc P£c ^*y* x AN I
„, , , , , s p r o p r e R = o s &c. Summa haec eft:
4. Vtriúfquenaturæ proprietates,ipfi Chrifti perfonae,
funt propriâ: naturis autem interfecommunes, non in
ipfiffimefnaturis,fed inperfona. Explicatio haeccft.
Mori enim (quæ eft proprietas carnis) proprium
em chrifto. Quòd enim dicatur mortuuseffe:id propriè
dicitur proptèEhumanam naturam, quae inipfo eft. Non
„o„i etiamicidcm proprium eft: propter naturam diui
nam ipfiuspropriam, quæ mori non poteft.
Moriitidem,commune eft verbo feu Deitati Chri
fli: noninipfa natura diuina, quippe quae mortis parti
cepsefIcnon potcft:fcdin perfona communehocillifuit
cuim carne,quia perfona carnemfuftentans, in carncmo
ri potuit,&mortuuseftChriftus.Idcmdealtcra parte di
céndiiacfentiendumeft: quemadmodü ipfe Vigiliusex
plicat.addito etiam exemplofui,id eft,hominis:cùmait,
ir, v , ex • • p . 1 g r a ri a pix ex 1 x &c. Nihil inhoc
exemplo eft obfcurum.
Diligenterverò notanda cftconclufio,vbi ait: Qyo p.
s R G o p k o P R 1 v M M 1 h 1 e st in s 1 N G v L 1 $, et a L I
p s vm e s r A s 1 N o v , 1s: 1d c omMv N e E s t iN » e
1 p s o s 1 s c v lis, Q_v o d p R o * R 1 v M f st s i N o v l 1 s:
■ r r A me n 1. c o 1 P s E v N v s sv M i N v T * 1 s Q_y E, **
- - Nn
•8* A P P E N D I x.
1. n M e r p s o c o M m v N ib v s: et e c o r p s p. vNvs sv M,
r N s 1 N G v l 1 s M 1 H 1 M E t 1 p s t p R o p R 1 1 s.
Nihilad quaeftionis de reali proprietatum $9mmu
nicatione, explicationcm, dici poteft clariùs. Primùm-

enim docet, proprietates vniusnaturæ ita effe illius pro

prias, vt abaltera natura, prorfus funt alienae, atque ita
alienæ, vt nullo modoinfuaipfius &ziz, communesfieri
goffint; hoc eft,itarealiter communicari, vt ipfa quoq;
fiat vel id, vel talis,quod&qualiseft altera natúra. puta,
vt humanitas fiat vel Dcitas, vel omnipotens, quemad
modum ncccontra Dcitas, humanitas,velpafliönis par
ticeps fieri potuitautpoteft.
z. Deinde, difertis verbis tradit, proprietates cuiúfq;
naturæ, effe C h r 1 s t o Proprias: quia nimirum illi in.
feipfo proprium eft, v. g. Pati, ex vna fua natura, & non
Poflepati ex altera: ita vt hoc cum nulla rc aìïí,
communc: vel in coelo, vel in terra, vel in feipfo, Nam
nihil aliud præter ipfum,eft Deus& homo finij, & „„.
train eo natura, alterius quoque naturæ proprictates,
Pieterfuas, in fua habct gaia Solius igitur Cîïíô.;.
*hominiscft,effentialescuiúfquc naturæ, diú &hu
manæ, rcaliter in fe ipfo habere Proprietates cóquc fibi
proprias.
Quarehinc etiam liquet id, quod anreae commun.
nicationediâum eß. Si énim hoç pcrfonæ Chriftipro.
Prium eft, vt de ipfo hæc contrariâ, , g. pati, & non
Poflepati, verè & reapfe prædicentur, nô tamen fimpli
sitcr fed xz* zxo, hoc éft,fecudùm àiû, Chriftina.
furam : Ergo neutriillius naturæfeorfum íè congruit:
£°mpe, Vtcadem natura,verè& realiter
fi Potuiffe,&non potuifíepati,infua &ziz.
die; poffit, & pa

Quas
 A p p e N d i x.

3. Quas Chrifto proprias effe dixit naturarum pro

prictates: eas communes quidem ipfis, verùm non in
ipfismet naturis, fedinperfona, faétaseffe docuit. Puta:
p A r 1, quod eft proprium humanæ naturæ fimpliciter
& per fe, in fua &oiz, perfonæ autem proprium eft xaf
άλο,ideft,fecundùm carnem tantùm : hæc inquam ef
fentialis carnis proprietas, propter vnionem, quam ca
ro cum Deitate ipfa habet in cadcm ùzz;zaret, fa&a cft
fipfi etiam naturæ diuinae cum humana communis: quo
modo communis? ncmpe,vtipfi quoque diuinæ, p ar 1
verèattribuatur.
Scd quomodo,cùm paffioinillam caderenequeat?
Commune cft igitur illi p ar 1, non in ipfàmet &aiz (ea
enim patinon potuit,necpoteft): fedinChrifto,hoceft,
inpcrfonaChrifti, quæ duabusconftat naturis: Et ideo,
quæ xaTa (&gz duntaxat paffa cft: ita vt paffio in pro
pria quidem Deitatis &ziz nulla, fed in communidunta
xat perfona, propter carnem hæreat : ac proinde etiam
Deus quidcm paffus effe dicatur, cùm tamen Deitas ni
hil fit pafta, fedtantùm perfona Dei & hominis, id eft,
illc qui Deus cft & homo, xaTa (agwz. Rcpeto: Pro
prietates v. g. humanæ naturæ, pufa pati poffe & mori,
idco dicuntur effe co » M v N es Deitati: quiahæc quo
que illas habet. Si enim nullo modo haberet: nullo
ctiam modo dici poffent huic ille faélæ cffe cum carnc
conmmunes.
1dcò verò dicuntur communes effe Deitati cum
humanitate, non fimpliciter, fed'fpfè Ch r 1 s τ ο: quia
ilias non habet in feipfa, hoc eft, in fua &oig, ficut ca
ro habet: fedfolùm in perfona C h r 1 s t 1, quæ vna &
eadem eft vtriúfqnc naturæ hypoftafis, cùm in vtráquc
fubfiftat.
Nn z.
 *84, A p p E N D I x.
Animaetiam, proprietatcscorporis, fibi commu
neshabet,non in fua &aiz,ficut corpus; fed in perfonaho
minis,quificut vtráque,tanquam partibus effentialibus
conftat,ficctiam vtriúfqucinferealiterhabct propricta
tes: vt vcrè dici poßit & vifibiliscffe,& inuifibilis: mor
talis&immortalis,
Quod verò di&um eft de proprictatibus hnmanae
naturæ, cum diuina communibus, non in propria eius.
voia,fcdincommunivtriúfquenaturæ perfona: idcm de
diuiniscum humana, fentiendum acdiccndum cffe, do
cetVigiliusEpifcopus&Martyr.
Cùm hæcitafehabeantreipfa: hincfequitur, qua
lesdehifcercbus,concipiveraepoffint enunciationes: Si
proprietas carnis, puta pari, communis eft aliquo.
modo Dcitati: Ergo aliquo modo de illa prædicari po
2. teft. Sinonefteiita communis, vt eam habeat infeipfa,
feuir fua gaia, nequcvt partcm fuicfentialcm, ncqucvt
accidcnsinfubie£to:ErgoDcitasdicinonpotcft,fua&aiz,.
cffe paffioniobnoxia.
Si vcrò eft cicommunis in perfona tantummodò:
Ergo Pari de Deitate,inabftra&o prædicarinonpotcft:
fcd tantùm inconcreto:hoccft, talinomine,quoita no
tcturDeitas,vtpcrfonaconnotctur:qualiafunt nomina. ]
concreta,vt Deus.
Hoccnim nomine, quatenus fignificatur perfona
Chrifti, qui Deusetiam cft, nonnudushomo,verè &rea
liter diciturDeus,paffus&mortuuscffc: non fimpliciter
tamcn,&fccundùm etiam Deitatem, fed tantùm xaì
Czgxz: cuius proprium cft pati& mori, Quare, vt hæc
eftvcriffima,Deuspaffuscft:fichaecalterafaIfiffima,Dci.
taspaffà cft: vel Chriftusfccundùm naturam etiam diui
nam paffuscft.Ha:ccftdoârinaVigilij,& totiusEccJcfig.
Cùm.
 A P P E N D IX. <8;
Cùm autem quæ traditVigilius, denaturarum pro
prietatibus & cömunionc,de omnibus exæquo proprie
tatibus& illarum cömunionein Chriftodicantnr: ita vt
propter vnionem hypoftaticam, eodemfenfudiuinæ di
cantur faétae effe communes humanitati, quo etiam hu.
manæ, Diuinitati : nempe, non in ipfarum naturarum
&aiaus,fedtantùm in Chrifto,perfonáqucChrifti: Scqui
tur, ficut hæc propofitio impia eft, Deitaspropter vnio
nem cum carneinpcrfona FilijDci, fa&a cft in fua gaiaz
paflionis particeps: fic etiam hgcfitblafphema: humana
natura, proptcrvnionem cum diuina, ab illaacccpit, vt
infua &aig realiter fit omnipotens, &c.
Siiam hisaddantur, quæidemVigilius, excommu
ni totius Ecclcfig Catholicg confenfu fcripta reliquit,
lib. 4. cap. 4: Luculentior fict hgc, quam cx eo modò
mconftrauimus,do£trina. Difputans enimaduerfusMo
nophyfitas,à diucrfisproprietatibus, quaeinvnocodém
que Chrifto fpc&tatgfucrunt, & quasprædicant facrcli
terae : luculenter euincit, non poffe in eo Ve ab v M &
carnem, vnamcffcnaturam: rationcm adfert, quia vna
natura, contrarium quid& diucrfum, non recipit in fe ««
ipfa: Prgteralia,haec quoqucfcribit: Dcinde fi verbi & -
carnisvnanatura cft: quomodo cùm vcrbum vbique fit,
non vbiqucinucniatur&ccaro? Námque quandointer
«

rafuit, non eratvtique incoelo:Etnunc quiain coelo cft,

non eft vtique interra, &in tantùmnoneft,vtfecundùm
* ipfam Chriftum fpe&temusventurum decoelo, quem fe
cundùm verbum nobifcum cffecredimusinterra. Igitur
fecundùm vos, autverbum cum carncfua, loco contine
tur, aut caro cum vcrbo vbíqueeft: quando vnanatura
contrarium quid & diuerfum nonrecipit infeipfa. Di
uerfum citautcm &longè diffìmile,circumfcribiloco,&
N n 3
 *« A p p E N D 1 x.
ibique effe:& quia verbum vbique eft, caro aiircnie;,
fbique non cft: apparet, vnum eundémque Chriftum.
riúfq;cffenaturæ: &cffequidem vbiquéfccunäìïíå.
uram diuinitatisfuae,&loco contineri fccundùm natu
ram humanitatisfuae: crcatum cffe.&initium non habe.
re: morti fubiaccre, & morinon poffe: quod vnm ;ii;em.
exnatura verbi, quâ Deuseft:aliudcx natura carnis, qua
idem Deushomo eft. IgiturvnusDeiFilius,idémqueHo.
minisfaétus Filius, habet initium ex natura carnis fug, &
non habet initium cx natura diuinitatisfuae: creatu$eft
Per naturam carnis fuae, & non eftcreatus per naturam
diuinitatis fuae: circumfcribit per naturam carnis fuae,
& loco non capitur per naturam diuinitatisfuae, mino;
eft etiam Angeiis pcr naturam carnis fuae, &aequalis eft
Patrifccundùmnaturam diuinitatisfuae: mortuíisefìnì,
turâ carnisfuae,&non eftmortuusnaturâ diuinitatisï
Haeccftfides&confeflio catholica,quam Apoftolitradi
'' derunt,martyresroborauerunt,&fiáclcsninô vfquc cu
p.»
ftodiunt. Hæc Vigilius.
Exquibus idem, quod ex præcedentibus euincitur.
fempe, non folùm vniusnaturæ effe non pofTe,v, , , , .
&carncm,vtvolebant Monophyfitæ: fed etiam, proprie
tatesvniusnaturæ, alterirealiter communicari iion pof
fe:itanimirum,vteashabeat infeipfa,& talisfiat vnana
tura, qualis&altera,puta vt caro,proptervnioneeum,
X**£9» cum egdemetiam v £ R b o fa&a fit vbiquepre
fens fua &via. Ab hac enim propofitione, tanquam in
confeffo apud omnesorthodoxos pofita,nempe, c A r o
Propter vnionem cum v * R b o, non cft confecuta hanc
Proprietatem v £ r ■ r, vt nimirumipfa, cum verbo vb£
quefitfua fubftantia præfens: ab hac inquam propofitio.
neconcludit, Ergo nequc faâa efteiufdcmfiatúræcum
v E h b q.
 A p p E N D i x. *87
ver e o. Hoc certè eft argumcntum Vigilij, imò to
rius Ecclefiæ Catholicae. Quid reftat? Hoc vnum, vt
fidicendafit effe vbique praefcns: nonalia ratione,quàm
fua &z zzzet, quæ cft ipfum v h r ■ v M, vbique prgfens
effe dici queat.
In natura enim Chriftihumana, duo tantùm funt:
propria ipfius naturg &ziz cum fuis proprietatibus ac
creatisdonis: Et communis cum diuina &zászans, quae
eft ipfum vs k b v *. Propria &aiæ finita eft, eóque vno
tantùm loco effe poteft: úzizans infinita, & immenfa
eft ac fimpliciffima. Hæc igitur fola, non autem pro
pria gaia, vbique praefens effe poteft, & rc ipfà cft caro.
Chrifti.
Quod verò dehac proprietate diâum cft:idem de
omnibüs tam v e R b 1, quàm ca a N 1 s, fentiendum eft.
Nam in præcedentietiam argumento contraMonophy
fitas, libro 4, cap. 4. idem conclufit,àquibufdam v h x
b i proprietatibus, vt eft, effe increatum, inuifibilem, in
contrc&tabilem: dixitque,impoffibile effe, vt ijs condi
tionibus c a * o fubiaceat. Hinc conclufit, c A r N r M er
go vnius naturg cum ve* • o, effenonpoffe : cùm fieri
nullo modo queat inuifibilis, increata,incontreétabiiis:
intelligein fua &aia : cùmtameninfua ûzzaw re, quæ ila
Jicum v * r b o communiseft, reuera fit, ficut vbiq; prae
fens, fic etiam incrcata, inuifibilis, incontreάabilis, &c
quid non, quando eadem ûzzawara, DEVS etiam eft ?
Hæc omnia certa funt, & plana, &abilla infallibili regu
la, quàm lib.5.capitez. tradidit, pendent, vidclicct: Me.
Jiusigitur&Caltholicèdicimus: Inipfo:&non ipfieffe
commune: Et melius ipfi, & non inipfo dicimus pro
grium effc.
Prcc^
ass A P p E N D I x.
Precor omnes Chriftianos, per Dominum Iefum.
vt pofitis vanis priuatorum hominum fomnijs: pofitis
ctiàm proprijs carnisaffcêtibus,odijs,inimicitijs: ample
xi verò certam acfalutarcm veteris Ecclefiae doârinám,
Chriftianámque dileëtionem: coëamus omnesinvnam
fidem, fanétámq;amicitiam: ficut nobisquoque omni.
busvnuscftDeus, vnusMediator, vnum Baptifma, vna
fpesvocationisnoftrc:adgloriam nominis Dei,Ecclefic
ædificationem, falutémque animorum noftrorum. Ci.
rius enim quàm putamus, fiftemurante tribunalChrifti,
vt rcferat vnufquifque prout fegeffitin corpore,&
inhacvita,quandopoft hanc vitam nulla
fpcsvcniae nullus refipifcca
tiglocus cft.
 P. I V S D E M Z A N C H II
T H E S E S.

pepracipui, aliquetfideichrißian* articulis, aduerfùs

varia, harjs, varjs temporibus, partim Hei
dalberge, partim Neu/fadì
diffutatæ.
Ę Nquemfinem, ego Confeffionem hanc cum
Å obferuationibus in luccm dedi: candem ob
eauMam, hafce varijs dc rebus, hoc tempore
controuerfis thcfes, partim fubp. m. Fridcri
«« III. Heidelbergæ, partimfub Iohan.Gafimiro, huius
fcholæ autore,domino clementiffimo,hic Neuftadij,ad
ïýìås haerefes, propugnatas collegi: atque vt fi
mulcclle&tæ, vnacumimca confeffioneimprimcrcntur,
çïïum,vt toti poftcritati, me intales hærefes,
quae íúé,oftraa:tatcabinferisreuocatæ fuerunt,nunquã
çonfenfiffe, clarius innotcfcat: idque ad gloriam Dei,
_adædificationem Ecclefiae,&ad falutem multorum, per
istum Chriftum Dominum noftrum, Amcn.
D E v N O V E R O D E O,
AET E R N O P A T R E, F I.
lio,&Spiritu S.
£T H E S E S.
I. uafamo 1572,
I. I.

1 V Nv * tantùm cft Ichoua, creator cœli & tcrræ, &

Dcus Ifraelis.
O o
 t H es E s.
I I.
1(te verò Deus,etß vnus tantùm eft Ichoua,non vnus
tamcn eft, fed plurcsElohim: quorum numerum,& no
mina, FiliusDei, Deusincarne manifeftatus nobis clarè,
& fine vlla ambiguitate reuelauit : nempe æternus Pa
tcr, zternus Filius,&aeternusSpiritusfanátus.
III.
Porrò hi tres Elohim vera funt ύφιαμωaa, cáque
indiuidua,viuentia, intelligentia,volentia: cóquc veræ
Cvt ha&enusloquuta eft Ecclefia)perfonæ.
I V.
Atqueitainterfefuntdiftinâi, Patcr, Filius,&Spi
ritusfanétus, vt vnus non fitalius.
V.

Ipforum autem vnufquifqueveruseftIchoua.

VI.
Ncque ideò tamcn plures funt Ichouae: fcd vnus
•duntaxat Iehoua.

D E V N IV S V E R I D E I,
NATVR A, SIM PL IC IT AT E.
atque immenfitate. -

T H e s e s.
Amm*7;.
i.
NA *** a* Dei nomine, non folùm ipftus effentia,
fimpliciter in fe confiderata ; verùm etiam omnes
eius proprietates, feu attributa, quibus qualis fit, nobis
noflrâque cauffâ declaratur; fignificarifolent.
II.
Meritò itäque dici folet Deus, fua natura clemens,
fipicns,bonus,&aliaidgenus cflc.
1 II.
 TH E S es, 49*

III.
£tfi verò qualitates multas,huicfugnaturae fimiles,
indere hominibusfolet, quibusfimus iufti,boni,fapien
tcs; fuamtamen naturâ nulli creatgrcicömunicat,quòd
neque communicariqueat,nifi plurcsfieri poffintdij.
i v.
Eftautem præteralia Deus, fimpliciter fimplex, vt
fullo planè mododicipoffit pluribusexrcbus compofi
tus, nc ex * s * * quidcm & effentia.
v.
£tfi enim multa fibi in fàcris literis, quafi multas
qualitatesattribuit,vt quòd fitiuftus,bonus,potës,reue
ra tamen in Deum nulla cadit qualitas:fed qualis qualis
eft,fuafimpliciffimaeffentia taliseft:verùm varijsnomi
nibus infinita fimpliciffimae cffentiæ perfc&io aobis fi
gnificatur. v1.
Non folùm autem nullam admittit infecompofi
tionem Deus;fedneq;in vllius rei creatae concretionem
wcnit,ita vtciusfiat vel forma, vel materia.
v i i.
EmpraetereaDeusverè immcnfus&infinitus;&ideò
etiam vbiquepraefens: idque non potentia tantùm &vniira
tutc,{ed tota fuacffentia: coelum&terramatqucom
implcns. v 111.
Etfi vcrò vbique praefens cft fua effcntia: magis ta
men in coeliscffe prgdicatur, quàm in terriss & magis im
fanëtis,quàm inimpijs, magifq; in vno pio, quàm in alte
ro : Verùm id non ratione fuae effcntiae, fed efficacitatc

operationis &gratiae. O o 2.
 *t H e s e s.
IX.
duare quum etiam infacrisliteris legitur Deus,aut
à nobjsrecedere,autadnosrcdire; non mutationelociid
faccrccredenduseft:fedeffcâisfuae præfentiae,cùmintcr
mis,tumcxternis; velexerendis,velfubtrahcndis.
X.
Cæterum in humana Chriftinatura longè aliain
eft ratione,quàm innobis; nempe non folùm efficaciùs
operando, vcrùm etiam a vua?ικάς inhabitando,&tan
quam pars compofiti; vt illc fit vcrus Deus, nosautem
cffenonpoffimus.
XI.
Eft porrò ita Deiproprium,effe immenfum&infi
tum, acproinde ctiam vbique præfentcm; vt innullam
planerem creatam, ne inhumanam quidem Chrifti na
turam,compctere poffit.
XIII.
Quemadmodum cnim fierinequit,vtcreatura fiat
Deus cflentia; ita neque fieri poteft, vt quod Dcus non
eft,fuacffcntiavbique exiftere poflit; cùm ncqucinfini
tum cffe queat, &immenfum.
XIII.
Proinde ficut cxco, quòd demonftratur Chriftum
effe vbique fua cffentia,verè ctiam cuincitur ipfum cffe
verum Deum: fic fi qui contendant corpus Chrifti fua
fubftantiavbiquecxiftere,ij,aut exilloargumentoChri.
ftiDeitatem probarinegêt,autnouumfabricent Dcum,
cumque corporcum,oportet.
XI v.
Praefens quidem eft corpus Chrifti, fua nonfolùm
virtute, fcd ctiam fubftantia, piorum omnium menti
bus,
 t H E S E s. -*3

bus, illud vera fide percipicntibus,cóque perChriftiSpi

ritum cum ipfo Chriftomagis acmagis coalefccntibus;
non minùs,imò magis, quàm Solomniumfevidentium
oculis: Sed tamen multisinlocisfimul, nedumvbique,
tam exiftere poteft corpus Chrifti, co exiftendi modo,
quo eft in coelo; quàm etiam Solis corpus in omnibus
coeli terræque partibus, ea ratione, quain fuo cft orbe,
cxiftcre queat.
X V.
Neque tamen hinc fequitur(vt quidam impudcn
ter calumniantur) negari æternam, verámquc Chrifti
Deitatem: Sed contrà potiùs afferitur; cùm talis cffe
Deitatis? x£,3-,defendatur,quæ innullam rem crcatam
itacffundi poffit,vtcaaut Deusfiatrí&aiz,autDco diui
navlla proprietate æqualis.
XVI.
NequecnimverusDeuseffet άλέγ@-, fiqualis ipfe
eft,talisomnino ficri quoq; poffetaliqua creatura; ctiam
fpiritualis, nedum humanum corpus.
Xvii.
Ex aducrfo potiùs, quiitainChrifti humanitatem
cffufascffe volunfdiuinas, effentialéfque proprietates,vt
tam hæc fit omnipotcns,& vbique, quàm ipfiusDeitas;
non folùm ampliffimam aperiunt Arianis ianuam, fcd
ipfi veram ChriftiDeitatem tollunt,
XVIII.
Etenimis verus Deusnon eft, cuiuseffentia& natu
ra,ita realiter in aliquam rem creatam effundi potcft,vt
ipfa quoq; talisomnino fiat, qualis eftifte Deus:realiter
& pcrfe,infinitè potens,infinitè fapiens,ininfinitum (vt
ita loquar) fefe cxtendens, & care vbique fuacffcntia,
aótu exiftens.
O o 3
 <t1t E s • s.
XIX.

fNam effentiales proprietates Dei reipfà nihilatiu&

funt,quàmipfa eiuseffentia: quia alioqui fimpliciffima
cffc non poffet.
x x.
Dicereitáq;humanitatem Chrifti, tam faáam effe
omnipotcntcm, & vbique praefentem, quam eftciufdem
Deitas: perindc eft,atquefidicas, eam faàam effe talcm
fua cfientia,atque natura, ac proindc vcrum Deum.
XXi.
TalisaureDeitasvcra Deitasnoncft:ideóq;* x*y©
{quae horrcndacftblafphcmia)verusnonfucrit Dcus.
XXII.
Adde quòd non folùmabfurdiffìmè,verùm etiam
impijffimè dicitur,proprietatcsdiuinæ naturæ in huma
nam cffufaseffe.
XXII1.
Namnequelegimusvnquam miyA#y»vllámuecius
proprietatem fuiffe in femen Abrahæ effufam;ficut con
trâfcmenAbrahæ fuiffeàFilio Dci affumtum: Neque r&
λέγε proprietates effundiinhumanam potuerunt natu
ram, finenaturzipfius,effentiæq; diuins effufione: cùm
illgnihilaliudreipfafint, quàm cffcntia diuina.
X X.IV.
Non poteß autem natura diuina transfundiinhu
manam,quin definat naturarum vnio, & mixtio fiat atq;
confufio. Quæ verò ita mifccntur, dcfinunt cffe id,
quod crant.
XX v.
Denuo itáque dicimus,Deitatem illam,cuicxgqua
ripoffitrcsaliqua creata,vcram Dcitatcmnoncffc.
XXVI.
 t H e s E S. *9$
XXVI.
Oporruerit enim,vtautresexæquádafiatinfinita;id.
| <juod om ni no &bu ]aT ov cft : au t De it as ill a, cui ex æq ua n
da eft, fit finita, cùm nihil finitum exæquaripoffit,nifi fi
aito. Finitaautcm Dcitas,vcra Deitasnoncft.

T H E s E s
D E V N I V S V E R I D E I.
AE T E R N A O M N I P O.
t e n t i a.

elfmmo ry 75.
I.
Vum Deus in fàcris litcris vocaturpotens, nulla in
Deo paffiua potentia animonobis eftconcipienda:
qua aliquid pari,&aut quodeft, effe definere: aut quod
non eft,cumaliqua fuimuratione,ficri poffit: Sedaétiua
tantùm, quafempcragat,&agere poffit,ficut rcucra cft;
fic ctiam firmafide, credcnda eft.
11.
Em enim Deuseffentiafimpliciffima,perfe&iffima,
verè æterna, omnis paffionisexpers, atque incommura
bilis,& asgy*%w»14*:à qua, &pcr quam funt,fiuntque
omnis.
i Ii.
Sed nequea&iua potentiatalisinDeofingcndacft:
qug aliquidfit ab cius cffentia diuerfum.
iv.
Eft enim Deusfua effentia fimpliciffima talis, qua
iis qualiscft;iufìus,bonus, omni potens.
V.
 *t H E S e S.
V.

Etfi verò reapfe vna tantùm cft in Deo potentia:

propter diuerfos tamcn rcfpe£tus, quibus confidcratur;
inuitiplexefiehaud impiè dici potcft.
V I.

Aliusenimrefpc&uscft, dum confideratur, quate

nus Deus in feipfo femper agit, intelligcndo, volendo,
amando: Et alius, dum cam contemplamur, quatcnus
Deuscxtra fe operatuseft, mundum creando: & femper
operatur, illum rcgcndo: operariquc innumcrabilia, fi
velit,potcft.
V If.
Sicut ergoa&iones Deinonineptè diftinguunturin
immanentes,& in tranfeuntes:fic potentia Dei duplex
efì:nonimmeritò dici poteft: vna,qua infe ab omni æ
ternitate femper egit, & agit: &altcra, quain tempore
cxtra fe, nonfolùm omnia condidit, regit, operatur: ve
rùmetiaminfinita,qug nunquam cfficict,cfficere poteft.
VIII.
Ita fit,vt hæc rurfusina&tualem, quæ operatur quæ
cunque vult: & in abfolutam, qua infinita etiam, quæ
non vult, opcrari potcft: diftinguifolitafit, quod alio
quifimplicitcr omnipotcnseffe,dicinon poflit.
IX.
Sicut enim non fentimuscum illis, qui ideoDeum
vocari,cmnipotentcmputant: quòd fimpliciter, quæ
cunque dici poffunt,autexcogitari,fiue mala, fiue bona,
£uc contradi&ionem implicantia.eadcm ctiam cfficerc
qucat:fic nequeillorum fenrentiae fubfcribimus,qui non
alia de caufïà, Deum omnipotentem appcllari, & effe
contendunt; nifi quia quæcunque vult, poteft: quòd
nonlatiuspatcateiuspotcntia,quàm voluntas; fcdidco
vcrc
 t H eis es. 3»

•vere omnipotentem effe credimus: quia præterquam

quod poteft quæcunqucvult: innumerabilia etiam po
i:eft &velle,& efficere, quæ nunquâ volet, neque efficict.
LX.

Quum enim fcriptura dicit, Deum quæcunquevo

fluit feciffe: apertè docet, multò plura etiam facere po
ftuifTe,fi voluiffet. Et qui dicit, femifereriquorum vult,
& quosvult,indurare:luculcnter demonftrat,fetam pof
fe,aut omnium mifereri,aut omnes indurare, quàm etiá
potcft quofdam indurare, & quorundam mifereri: eóq;
plurium fe poffe mifereri, quàm mifererivelit: ac pro
inde pluraeffe,quæ poteft, quàm quæ vult.
-XI.
Nam quæ poteft,natura poteft:eóq;facere nequit,
• quin ea poffit:nifictiam poffit efficerenc fit Deus. Qu*
autem extrafe vult, liberè vult : eóque potuit etiam ca
nonvclle;vt manifeftum fit,Dcum plura poffe,quàm vel
lc: cùm pofsit ctiam vcllc, quæ non vult.
X II.

Eaautem omniadicimus Deum poffe:que aut cum

proprietatibus cius perfonalibus,aut cum ciufdem effen
tia, naturáue non pugnant: aut quae contradiétioencm
non implicant: aut dcniq; quæ à dcfeétu potentiæ, fiad
mittantur, non fint.
X i i i.
| Italicet Pater,Filiuseffe nequeat, nccFilii*, Pater:
neque etiam aut Pateralium exfeFilium, neq; Filiusiri
dem vllum exfe generare poffit: non ideo tamen dcfinit
aut Filius, aut Patcrcffcomnipotens.
XIV.
Perfonales enim proprietatcsfunt iftae, vt Patcrge
Pp
sy* ---- - - s.
neret, nongeneretur, Filius autem generetur, non gene
rct: nequc cffcntiaDcifcrt,vt plurcsibifintPatres, plu
réfucFilij.
Xv,
Neque itidem aliquid de potentia Dei deccdit, fi
Deuseffiçere nequeat,quimfitbonus,iuftus,fapiens: cùm
Deus eme ncqueat, nifitalisfit, qualcm facræ litcrae dc
fcribunt.
X v 1.

Ita potentiam Dei minimè tollimus, aut infirma

mus; fidicamus Deumnonpoffe peccare, non poffe pa
ti,nonpoffcefficere,vtaut quodeft,dum eft,nonfit: au:
quefaâafunt,fintinfc&a:quoniã hæc partimfunt cx de
feάu potentiæ, partim contradiétionem implicant: Eö
quecum veritate Dei exdiamctropugnant: acfimplici
terfunt αλύγωλα.
X VII.

Eft autem ita Dei proprium, effe omnipotentcm:

vtinnullamrcm creatam compctcre poflit.
X viii.
Cum enim omnipotentia nihifafiudfit, quàmipfâ 1
immenfa,infinita, nullique creaturae communicabilisef
fentia: ficri non potcft,vtinquam rem non poteftcom
Pctcre,vtfitDcusfuacffcntia;incam quadrct,cffe omni
Potentcm.
XIX.

Nequeetiam reiinfinitæ capaxefTepoteft rcsfinita,

cùm vnumquodque recipiatur fccundum modum (vt
loquuntur) rcsipicntis. -

-. XIX.
 t H E S E s. ave;
X X.
Pugnat etiam cum natura Dei,vt plures fint omni
potentes : non minus, quam vt plures funt Dij. Vnde
nequereligio Chriftianafert: vt tresinDeo pcrfonae, trcs
4icantur cfle omnipotentes. *
X XI.

Proindelicet homoChriftusIefusverè fit omnipo

tens, quia non homo tantùm, fed etiam Deuseft: ipfius
tamcnhumanitas,propriè omnipotenscffe,autdici,fine
impictatis crimincnonpotcft.
XXI i.
Nam humana Chrifti natura, licet vnita fit diuinæ
in vnam τὰ λέγε perfonam: tamen ficut non propterea
faéta eft Deus,ficneque propriè faéta eft omnipotens:fed
fuamretinuit imbccillitatem, qua pati pro nobis poffct
Ac mori.
XXIII.
Nequeenim potuiffet pati, fi ficut Deus,'fic etiami
ipfa faéta fuiffet omnipotens: cùm poffe pati, impo
tcntiæ fit: & ideo Dcus pati non poflit, quia omnipo
tcnscft. -
XXI v.
Acfi propter vnionem hypoftaticam faâa fuit hu
mana natura in Chrifto omnipotens: cur quòd corpus
aut non viderit corruptionem:aut etiam quod animaei
reftituta, refurrexerità mortuis,hocfacræ literæ non hu
manitati, fed Dcitati attribuunt?

XXV, -.
Accedit, quòd vt corpushumanum, propter vnio
ncm cum mcntc, ncquc fubftantia fit incorporca, in
- Pp 2
3o• *T** E S e s.

rclle&u& voluntate praedita: neq;autimmortalitatem,

aut vim intelligendi volendiueabillaaccipit: fic ncquc
humana natura, proptcr vnioncm cum diuina t3 ^#y«,.
aut fa&a eft effcntia perfefubfiftens,fimplicifsima&pcr
£äißima,autabillaaccepit,vt propriè fit omnipotcns.
XXVI.
Argumentum porrò, quoPatrcsab omnipotcntia
Filio in facris litcris tradita, cum vcrumcffe Deum,'ad
uerfus Arrianos demonftrarumt, penitus euertitur: fi o
mnipotentiamalicuireicreatg communicari poffe con
ccdimus.
XXvii.
Deniq; de rcligione, non nificonfentaneècumfa
crisliteris, &cum analogiafidei loquendum eft. Sacræ
autem lirere non alium prgter Deum prcdicant effc o
omnipotcntem, nequc ctiam Ecclcfia in fuis Symbolis
aliter vnquam cftprofcffa.
XXVIIl

Quòd veròpoftrefùrrc&ionem dixit Chriftus, Da

racftmihi omnis potcftas: Aliud eft*£*via,aliud δύναμις :
neque dixit, Data eft humanitatimeæ,fedmihi: ncquc
refpe&tu naturae, fed officij Mediatoris hocfuit di&um.
Officium autem totius fuit &cftpcrfonae, fecundùm v
trámquc naturam.
XXIX.
Solum igitur Deum verè & propriè omnipotenrem
cffe, ficut per Spiritum fanétum credimus:fic etiam cum
sotaEcclcfiaconfitcmuracprgdicamus
XXX.
 t*H'• S E S.. sos
XXX, .
Humanam autem Chrifti naturam, tumea poten
tia quanquã finita, que omnium rerum creatarum tam
coelcftium quàm tcrreftrium potentiam longè fupcret:
ac proinde,qua omnium creaturarú potentifsima, pro
priè & mcritò dici poßit, donatam effe non dubitamus:
tumctiam propter hypoftaticam cum verè omnipoten
tex*, & vnioné:licct propriè in fetalisipfà nonfit: quo
dam tamen modo ipfam quoque omnipotentem dici
pofTe concedimus:nempequatcnusitatâ^£y&vnitacft,
vt&, qug propria r&λέγε funt, eade ipfa quoque, fcd in
concreto prædicentur:& x*y©-,ad multa fuae omnipo- -

tentig opcra praeftandafuoanimoatque corpore tanquã

proprijs organis, (diftin&is tamcn manentibus fingulo
rum proprietatibus&a&ionibus) vfusfuerit,atq;ctiam
vti poßit.
D E P R O V I D E N
TIA DE I.

£T H E S E S.
«_fmmo 76.
| I.

PĘgy******* w à Grccis*a*%sia, atq;etiam ***..*.,.,.

• e/ap/òw vocatam: qua res* prænofcuntur, “praeordi. w I.uc. xi.

nantur atque* reguntur: in Dco cffe,exverbo cius, credi. £;{,';

musatquc docemus. dpf.ii9.9.
i cDan. 4*ji
I. a!ob.9.4.

Eftautem DeiPr o videntia, *fàpientißimum, Ζ*

et-. si is.
*iuftißimum,atquc *immutabile confilium,*quo res $.?
Pp 3 +.
 *•* *r H E s e-s.

** ***'7* omnes, tam in coelis,quàm interris, vt & *ficrent, &ca.

. l*. i*. .- - - -

. ï; ā. „ fierent ratione atque fcrie, qua fiunt : f ab æternoinfe.

ÉÉ;. ipfo conftituit: & ad cuius & exemplar,omnia etiam in*
*;'., tempore.' modò per certa& ordinaria media, modò k
-*-^n.4.3- - - - - - - -

I¥, II, fine illis, femperaütem! äyse»,'wás,* pcrpetuò admini

fpio.s.s. tiratacregit:idque tumad* Elcdtorum falutem,tumvc
;';; £ ro maximèad* fuae ipfiusgloriæ illuftrationcm. -
i Gcn. i. il«.«. 4. pf. io4. 4 .Hom. s. vi. Eph. 4. it. 1. Deu.s. s. Pfal.72,r*. Ier. 3*.zo.
1 Reg 17,4. i Pfal. ms. s.Rom.9.io m Pfalm.iss. s. Dan. 4. **. Iohs. 17.
agcn. so. ao Rom. 81, 28. Cor.3.=i orfal.19. i. 1 Par. *9 u. iz Rom. 9. 17. -
- 1 II. - -
- ,íiere, :s. * omnipotentem,
Nam præterquam quod manifeftumeft, Deum effe
fapicntiffimum, b, optimum; vnde
uc. i. - - -

ÉÉÉ fieri nequit,vt amplifììmum hunc mundum absfe* crea

34. tum, & in quo Chrifti* Ecclcfia degit, fortunæ ac cafui
*• temerè volutandum permiferit: * Ipfae etiam facrae lire
Σά.„.,.,. re,luculentis verbis docent, mundum hunc à Dei P r o
Hebr. ii.i6.
d-loh. *. w id e n r1A + *.
gubernari - ... - - .
33. e pfalm 33.& 147. iob. s,ibi,9. ibi, 37. 3*, 3o. capitibus. Sap.14.3. colo. .1«.
- Hcbrcor. 3. lof. 42. s.
- i v.
. -Neh. 9. - .
3. - N t Q v e vero* vniuerfalem tantum, qua totam
^*tor- *7. fimul mundi machinam moderatur, P R o v 1 d e n r 1 a M |
**.
;;.,.,., in DEO ftatuimus : Vcrùm ctiam illam fingularem,
Się, ę, qua* fingulas quafque res feorfim agit & regit ; atque
]
$':,• io4.
& inprimis* homines; & interhos, 4 Eie&osfuos,cumjo.
147. mnibusipforum aâionibus, agnofcimusac retinemus.
- -

Mat. •. a6. & io. 29. iohan. 4. *. 7. c Pfalm.s.. Iercm. io ss. d icf. 4s. 1. Pfalm os,
Pfalm. 139. zacb,:.s, Matt. 6, io.
-

v.
- - • • • • •- - - - .
- * Mat. io. Nouimus enim nihil in mundo fieri aut moueri fine
í.
u.. 12. 6. voluntatc* Patris: vt nihil abfurdius fit, quàm dicere
. aliquid
 t ft E s Es. 3e3

aliq uid in
quódqu mun
e fua douficri:
man regat.Dcus antè non ordinarit, Dan.4
non°quod %£*.****,

V I.
Neque tamen propterea fimpliciternegamus,quin
multa* contingenter&cafu eueniät: cùmhoc reâè in., s,.,,„
telleétum,cum æterna&infallibiliDs. Provio anria Pro,i6. ss.
non pugnet.
- v i i.
Dcus enim fua immutabili Providenti a non
folùm, vt fierent, quæ fiunt,conftituit: fed etiam vt eo,
quo eueniunt, modo, omnia cucnircnt, ab æterno or
dinauit.
VIII.
Sedneque quia dicimus non fine voluntate Patris,
| quidpiam in Mundo admitti: ideo Deum ipfum a&io
num omnium fapientifßmum & iuftiffimum modera
ratorcm; aut pcccatoinuoluimus, aut peccatiautorem
facimus.
iX.
Peccarum enim * &yoμα eft,atque à re&a legis di- * Job, **
uinæ linca dcflexio. Deus autem * ficque à fuæ volun- $ig;?
tatis reótitudine declinare poteft, * neque alijs vitium hô.
declinandi inftillat, “imò peccati oforéft &* vltor iu- £;;
fìiffìmus. X. JÉÉi
- - - * De.ss 41
Quarc cùm ad P r o vident iam Dei pertineat, Jef.39.17.
vt pecçata à DEO iufto iudicc puniantur: Ex do&rina*****
| de P R o v 1 d s n r 1 a euincitur potiùs, Deum effe
timendum,peccatáqucvitanda: quàm vt indequeat vi
Ia in Deum culpa transfcrri, noflrâque excufari faci
1©-...
XII.
 *rh es es.
X i.

Cùmvero prgterhunc,qucm modò diximus;muiti

„,,.,, alijfinthuiusdeP* ov ip* *£!^ doârincíalutarcsvfus:
Ζ..,. ij duo tamen cum primis obferuandi funt: Nimirum
Pal. 46* quòdcò piosadducit hgc doârina, vt in omnibus rebus
;'.;;' cius
3*.
iducrfis ád* Deum omnia regentem confugiant,inquc
finu recumbant: &infecundisci vniomnem defc
;****7- rant gloriam:fcmper autem fub potcnti eius manu, qua
******* omnia agit, humiiicntur.

DE AETERNA E L E C T I o N £ |
„ ac praedeftinatione, déque redem
tione per Chriftum
fa&ta.
|
T H E S E S.

E X P RIM O. C A P ITE A D
e p H e s i o s.

anno *•.
.I.

:;** N Vll a nobis poft orbem conditum contigit, con

-

- tingeréue poteftbcncdiétio,adquam nonfuerimus

ante mundi conftitutioncm ele&ti ac praedcftinati: ncq;
peralium,neq;alio modo ea confertur, quàm per quem
&quomodo præftaridcbuerit,ingterno Dei confilio dc
finitum fuerat: diccnte Apoftolo, nosomni bencdi&io
nefpiritualibcnediótoseffe in Chrifto, waffà, clegit nos,
antc mundi conftitutionem.

II.
 T H E s E s. 3•;
II.

Sicut in folo Chrifto omnem fpiritualem confe

quimur benediâioncm:ficctiamineofolo,adeam con
{equcndam, cleétifuimusac praedeftinati: cum vtrumq;
dicat Apoftolus, ncmpe nosinChriftocffc bcnedi&os,&"*****
ánipfo etiam fuiffeele&tos.
III.
Quicunq;eleóti fumus: non folumadfinem,ideft, „.„. 4.
ad æternam vitam,verùm etiamad media adfinem ordi
nata,cle&ifuimus. Ait cnim Paulus,Dcumnoselegiffe,
vt cffemus fan&i&inculpati.
IV.

Quòd nosclcgerit Deus, idexfuacaritate erga nos, v.,.,.„.

&fecundam beneplacitum voluntatisfuz cffecit, cóque
tota ele&iogratuita cft.
v.

Finis gratuitae ele&tionis duplex eft, noftra falus& v.,f.,

gloria Dei: Deprima dicente Apoftolo,noseffe prgdefti.vcific.*,
aatosinadoptionem Filiorum Dei, cóque adcoeleftem
hæreditatem: Dealtcra,hoceffefaâum in laudem glo
riæ gratiae ipfius,
v i.

Salusitaque ele&orum inChrifto,ccrta cft& necef

faria: cuiusfundamentum eft æternum,gratuitum & im
mutabile propofitum voluntatis Dei.
v I I.

Quicunquc ab æterno eleâi fuerunt in Chrifto ad

aeternamfalntcm, mediâqucad hanc: ijetiam omnes &
foliin temporeâ Patre conftituto, quod plenitudotcm- v.,f. ,.
poris appellatur, fuerunt reapfe per Chriftum &inChri
ftorcdcmtiâ peccatis,eóquc& àmalis peccatum confe
Q_q
 3** -t- H e s e s. -

cutis: dicente Apoftolo, in Ghrifto habcrc nos rcdcra

tionem, remiffioncm peccatorum.
VI I I.
fit.} v., Neq;vcrò fecundum merita, operáueiufiitiae, quae
******* fecerimusnos, fed fecnndum Dei mifericordiam,fecùn.
dúmque diuitiasgratiae ipfius, per fanguincm Iefu Chri
fti redemti fumus: Apoftolo vtrumque manifefliflìmè
confirmantc.
iX.
Quanquamautem Pateræternusredemitnos&fer.
uauit per Filium, per quem etiam creauit: Filius tamen,
iseft, qui xar' i%ox!» appellarifolct in EcclcfiaDei, hu.
manigencrisredemtor,fcruatôrque nofter.
X.
t<uir. *«. Solus enim Filius, Dcus & homo fimul fuit & cft:
******** eóq; folus proprietatis fimul,vtvocant, & propinquita
tis ius ad nos redimcndos habuit: folúfque fanguincm,.
quotanquam λύτεα redcmtifumus, effudit: Solus deni
queiscft, in cuius pcrfona pcrfc&iacft&confummata rc.
dcmtio noftri.
X. i.
-cor, ur- Nomincautem &wxvtgåvra;,quam habere in Chri
*"* ftodicimur, intelligimusplcnam, confummatámq; re
demtioné: quatenus nimirum non folùm rcmiffionem.
pcccatorum in hac vita,verùm etiam quae futura eft in al
terofeculo, pcrfeâam ab omni maio, omnifquc corru
ptionisferuitureliberationem comple&titur: vt nulla fit
απλυτga ei;, quam non habeamus in Chrifto pcrfc&iffi
moredemtore, quifa&useftnobisà Deo,ficut fapicntia,,
iufticia & fanâificatio, fic etiam redcmtio..
ID Ε
 *t H e se s. 36*

T) E I E S V C H R IS T I A M O R.
I tuis rcfurreétione, in coelum afcenfione,
ad dextram Patris fèffione, cxPauli
ad Eph. cap.i.
T H E S E S.
ufnmo $r.
I.

D Eus magnitudinem potentiæ fuæ, efficaciter exer. Eph. 1. *•.

cuit in Chriflo,fufcitanseum à mortuis: folus igitur
JDeus, fua infinita potentia,cauffa eft efficiensrcfurc&tio
inis Chrifti, omniúmque mortuorum.
I I.
-
Sed&Chriftusfeipfum potentiafuaabijfdem exci
tauit,iuxta illud; Soluite templum hoc, & in tribus die- ioh, 1. 1».
bus erigam illud: Dicebat autem de templo corporisfui:
& illud ; Animam meam ego pono, vt iterum fumam Ioh.io,i7.
camm. Chriftus igitur non niinùs Deuseft, quàm Pater,
ncque minorispotcntiæ Deus.
i Ii.

Non poteft autem idem effe, à mortuis verè & fu

fcitans&fufcitatus, nifi verè diuerfis conftet naturis, di
uina,fecundùm quá fufcitcr,&humanafecundùm quam
fu(citetur. Idéigitur Chriftus,vt verusDeuscft, άμοςar&
Patri; ficvcrushomo cft, άμοςag»fmatri&fratribusfuis,
I V.

Neque quifpiam à mortuisfufcitari,& refurgereve

rè dici poteft: nifi ctiam vcrè mortuusfuiffe,& vcrè ceci
Q_q 2
 gos t H e s e s.

diffe dicatur. Morsautem in vera animi à corpore fepa

rationc, qua fit, vt corpus moxcadens, cadauer meritò
appelletur, confiftit. Chriftus igitur fi vcrè refurrexit à
mortuis; quin verè etiam mortuus fuerit, anima à cor
porcvcrè fepatata, nullo modo negari potcft.
V.
Siautem (quiaChriftusverè mortuusc^) neq; eius
animafuit perillud mortistcmpus incorpore;neq;(quia
verè fepultuseft) corpus eiusexiftensincruce, erat in fe
pulcro, aut iacensinfepulcropendebat in cruce; nequc
(quia Dcusillam verè excitauit à mortuis)velanima cor
pus,velcorpusfeipfum à mortead vitam rcuocauit: Er
go humana in Chriftonatura ncq; omnipotcnsfuit,ncq;
vbiquefuafubftantia praefens.
V I.

Sicut enim hæcnon valet confecutio, Ipfe Chriftus

mortuus& fepultuseft, ac refurrexit à mortuis; Ergo fe
- cundùm vtranque naturam mortuus&fcpultuscft,& re
****** furrexit: sic nequeifta, Ecce egovobifcüm fumvfq; ad
confummationem feculi; Ergo non folùm Deitate, fed
etiam humanitatisfubftantia, nobifcumrealiter præfcns
eftin tcrra.
v i i.
Sed ficut haecvalet,ChriftusDeus, eft paffus, ergo i
non fccundùm Deitatem, fed fecundùm humanitatem
pafius eft: Ita haec altcra, Chriftus homo, cft vbique,&
fimpliciter omnipotens,ergononfecundùm humanam, |
fed fecundùm diuinam naturam vbique,&omnipotens |
cft: quando non minùs diuina humanæ, quàm humana |

diuinæ naturae,ineademChrifti perfonavnita cft.

VIII.
 t HIE s E s. *•»
VIII.
SiipfeDeus, adeóque diuina in Chriftonatura cor
pusàmortuis excitauit, non peripfumcorpus, fedpcr fe
ipfam: falfum igitur eft, diuinam in Chriftonaturam o
mnia egiffe & agere non folùm in, & cum,fcdctiam per
humanam.
IX.
Animananq;Chrifti non omniaopcratur per cor
pus, qucmadmodum neque noftræ mentes per illud aut
intelligunt aut volunt: idque propterea,quòd, vt Philo
fophi quoque docuerunt,nequaquam mcnsnoftraà cor
porc dependet.Multò minusigiturDeitasChriftiomnia
pcr carnemaffumtam operatur.
X.
Numenim Dcitasper humanumintcllcâum intel
ligit, aut perhumanam voluntatem vult? aut nunquid
per humanam naturam, ipfammet humanam naturam
_ inperfona r&λόγ&fuftentatatque feruat? aut omnia per
I. humanam portat carnem, an verò potiùs verbo virtutis
_ fuae * Deniq; fiforma Dei nihilagit nifipcr formam fcr
I. ui, quomodo verum fuerit illudLeonis: vtraque forma
agit quodfuumeftcumcommunioncalterius?
XI.
Sicut igituralia eft forma Dei, aliaforma fcrui: fic
aliae funt & proprietatcs & a&ionesillius, & alicißius :
quanquam fæpenumerò vnum atqueidcmcftvtriufquc
£g* ov 3 &* rixsaaa.
X i i.

Quareminimè confequitur: Ad quemcunq; Chri

ftusvnà cum Patrcvcnitfecundùm formam Dei,adcun
Q_q 3
 $*• *r H e $ e S.
demetiam venit,&in eodcm fuafubftantiamanet fccun
dùm formam ferui, multò verò minusvbique.
X I i i.
Quemadmodum porro non alius, fcd idem Chri.
mus: ficTnecinalio, fedin eodem corporc,inquo paffus,
mortuus&fepultusfuerat, à mortuisrcfurrexit.
X IV.
Non enim verè diciturà mortuisexcitari & refurge
re:nifiquod verè mortuum ceciderat, illud ipfum, de
nuò viuificatum, refurgat.
Xv.
Corpusautem, quo Chriftuspaffus, mortuus & fe
pultuseft: corpusfuit verè humanum,vifibile,palpabile,
circunfcriptum. Non igitur poft refurreétioncm, cor
pushabuit retinuitque Chriftus,nifi quod certo loco cir
cunfcriptum, vbicunque fuit aut cft, vidcri & contrcâa
ri potuit ac potcft.
X vi.
1 Cor. 131
Adde quod Apoftolus de qualitatibus, quibuscor
pora ad vitam æternam à mortuis excitata ornabuntur,
diligenter differens, non commemorat vel&agaaiav, vel
&a£;gaJia,vel &!nxatraiw: fedtantùm a4%wgaia, *
£aw.3vagus, veluti eft agilitas, & quòd refurgent *«/«a?.
xx, non quòd mutäda fit fubftantia corporeainincorpo
ream,fed quòd (vtvno verbo cum Graecis dicamus),&%w
ve1a, & Spiritu fan&o perfeâè inhabitante & operantc
plena futura fint. Docuit ergo Apoftolus, haseffe quali
tatesà corporibus nunquä feparandas; nempe quòd fint
circumfcripta,vifibilia, palpabilia. Quare neque corpus
Chrifti, has depofuit poftrcfurrcâioncm qualitates.
XV 11.
 t H E S E S. 311
X V I I.
Necvalct exceptio, Chriftumà refurre&ione,ianuis Ioh.*o*.
claufis ingreffumfuiffeaddifcipulos. Neque enim pro
pterea velinuifibile, vclincircunfcriptum, vcl impalpa
bilefa&um fuit: cùm Chriftus moxingrcffus,& à difci
pulis confpeétus, dixcrit, Palpatefeucontreétate& vide. Luc. **.
te,quia Spiritus carnem & offa non habet,ficut mcvide
tis habcrc: ac proinde mutatio nulla (vt Patres docent)
in corpore Chriftifa&a fucrit ficuti ncc cùm deambula
bat fupcr aquas vel ipfe vel Petrus; fed omnipotentia
Deitatis imperium in omnia habcntis, forcsccffkrint ve
roacfolido corporiFilijDei.
X v III. -

Quare mcritò à Patribus non folùm Marcion, Ma.

I nichæi & alij, qui Chriftum non verumacfolidum hu
manum corpus, fedphantafmaticum fumfiffe, omniáq;
I
I
|
x£|x %xna y & Φa/ia aia» egiff c docu erun t: verù m etia m
I.
Origeniftæ, IohannesHierofolymitanus, Euticius Con Hi* T*.
fiantinopolitanus epifcopi,&alij, qui dixerunt, Chrifti;;'"*
| corpuspoftrefurreétionem ita faétumfuiffefpirituale,vt Greg. in
cffet fubti
I mnat i fuerliusa . cóque inuifibilc & impalpabilc, da- *•****
unt.ere, *9
***
XIX.
Cùm autem in Coena non aliud Chrifti corpus,
quàm illud,quod pro nobisfra&um,hoceft,vcrè paffum
& mortuum eft, nobis edendum detur: efficitur, corpus
Chrifti verum, quod in Coena edimus, verè circunfcri
ptum, vifibile & palpabile effe ; Ac proinde, cùm in
Cocna nihil, præter pancm,videatur, tangatur,fentiatur:
minimè illudfubfpeciebuspanis&vini,aut in panc ipfo
& vino latens atque abfconditum, fua fubftantia rcapf>
contincri.
IX.
 t H E s e s.
X X.

Agnofcimus verò Refurreétionem Chrifti,&caur.

fam & excmplar effe noftrae refurreétionis tum fpiritualis
tuna corporalis: Spiritualis quidem cauffam, propteril.
lud ApoftoliadRom. 4; Rcfurrexit propter iuftificatio.
**** nem fiomri, exemplar verò, propter illud, Sepultiigitur
fumusvnà cum illo per Baptifmum in mortem.vt quem
admodum excitatuscftChriftus ex mortuis pcr glóriam
Patris, ita & nos in nouitate vitg ambulemus.
XX I.
Corporalis verò cauffam cffe non dubitamus, pro.
'°** ptcr illud, quod dicit Apoftolus, SiChriftusrefurrexit,&
nos refurgemus; & proptcrillud, quod idem Apoftolus
- ait, Chriftusprimitigrefurgentium: exemplar verò pro
*"** ptérillud,qüod ab eodem Apoftolofcribitur, conÅ.
rabit corpus humilitatis noftræ corpori fuogloriofo.
XXII.

Ex quo ctiam fequitur, aut Chrifti corpus non effe

inuifibilc, impalbabilc, incircumfcriptum : aut noftra
quoque corpora futura inuifibilia, impalpabilia, incir
cunfcripta,coque non corporafpiritualia,fcdfpiritnsin
corporcos.
XXIII.
peafcca- Cùm enim ait Chriftus,Palpate&vidcre, quiaspi
*** ritus carnem &offa non habet, fícut me videtishabere:
non folùm conclufit, fe non cffe Spiritum, fcd illud in
primisdocuit,nullaseffc carncs, nulláucoffa, quæ videri
& palparinon pofiint. *
XX IV.
Scripturatradit,& Ecclcfia confitetur, Dominum
Icfum Chriftum, pofteaquam à mortuis cxcitatus mul
tisargu
 T H E S E S. 313

tis argumentis,perdies quadraginta, fe vcrè refurrexiffe,

difcipulisfuis demonftraffet: è terra furfum eleuatum, in
coelum fpeótantibus Apoftolis afcendiffe. Sicut igitur
fnon aliusChriftus, quàm qui mortuusfuerat,refurrexit:
ficnecalius,alióue corporeafcédit in coelum,quàm qui,
& quo verè à mortuisrcfurrexcrat,Filius Dei, corporcvc
rèhumano,vifibili,palpabili, circunfcripto,
X X V.

Quare ficut etiam conucrfatio ciufdem Domini

HIcfu Chrifti, qua poft rcfurrcétioncm cum Apoftolis per
I dies quadraginta cft conucrfatus, non fuit phantafmati
ca,fedrcalisac vera: fic etiam Afcenfio non folùm vifibi.
, iis,fed etiam verè(vt Patres loquuntur)localisfuit:quan
- do Apoftolicum è terra furfumafcendcntcm viderunt.
XXVI.

Talis autem afcenfio atque motus, diuinae naturæ

non conuenit:fccundùm igitur humanamafcendit.
XX VII.

Neque tamen interea inficiamur, quinChriftus, v:

Deus, ficut dicitur defcendiffe de coelo, quatenus exina
niuit femetipfum,viliformaferuiaffumta, inque ea paf.
fuscft: fic etiam rcétè dici poffit, afcendiffe & exaltatus
cffe in coclum: quatenus nimirum in eadem forma fcrui
iam glorificata,ipfaetiam forma Dei per& poftafcenfio
nem, quodammodo fuit glorificata: hoc cft, totimun
. doilluftris effc&ta.
XXV II 1.

Cæterùm liquet, ficuti hæc confecutio non valct,

Chriftusipfc Dcus&homoafcendit motu locali & vifi
biliin cœlum. Ergo fccundùmetiam Deitatem eodem
- R r
 3t-+ -r- H E S E S.

modo afccndit:ficncquc hanc valere, Chriftus Dcus&

homo nobifcum cft vfque ad confummationem fçculi
verè&fuaeffcntia praefens, Ergo tamfubftantia corporis
atque animae, quàm Dcitatis cffcntia, nobifcum cft in
terris praefens.
XXIX.
Si etiam ApoftolioculisfuisChriftum corpore fuo
per loci mutationem, è terra furfum afcendcntem vide
runt: coelum igitur, in quodafcendit, coelum vbiquita
rium cffcnon poteft, fcd procul à terra diflct, necefle eft.
XXX.
Adde, quòd & natura,&omnisaequitas poftulat,vt
locus cuique rei conucnicns affignetur: quemadmo
dum à Deo in rebus ab ipfo creatis, fa&um fuiffe vide
mus. Cùm igitur nulla res creata præftantior inueniri
poffit ipfo Chrifti corpore, tum propter vnionem cum
λόγω, tum propter cxccllcntiffima omnium dona in eo
creata,adcóquc & propter perfc&iffimamgloriam acfe
licitatem, in qua iam viuit:inaliquo certo&feliciffimo
loco, illud corpuscxiftat, ncccffe eft.
XXXI.
Neque nifi ex vera pietate, & vera erga Chriftum I.
reucrentia proficifcitur, quòd credamus corpus Chrifti,
non infra terram,non interra, non imaquis,non infruftu
lo panis, non in fingulis arborum folijs, neque in aere,
aut in orbibus coeleftibus, fed in loco omnium ficut feli
ciffimo, pulcerrimo, perfeétiffimo, fic etiam altiffimo |
habitare: quemab Apoftolo indicatum fuiffe cum Am- |
brofio non dubitamus, cùm dixit, fc raptum fuifíeintcr- |
tium coelum, & in paradifum.
* cor. is. XXXII.
*•& *. Acccdit, quòd cadcm fàcriptura tradit,& fides Ca
tholica
 t H e-s-e's, 3**
ftolica creditacconfitetur, ex codem coelo, euhdcm Ic phil. a.*o,
Ium culnriftum in nubibus, adiudicandum viuos & mor. -thr...ma
tuos, rediturum: nófque à mortuisexcitatos, è terra in the...w
eius occurfum raptum iri innubibus,in aëra,&ficfcmper
cum Domino,in eodem coelo futuros.
XIX X III.

Hoc porro coelum,quod & domus patris,&vrbscoe Ioha,**.*.

Jeftis,alijfque nominibusvocatur, fupra hos omnesafpe
άabiles ac mobiles coeloscffe collocatum, euincitfcri.
ptura: quæ Chriftum praedicat,&afccndiffefupcr omnes Eph.
coelos, & effcin coelo.
X X X i v.

Neque enim coelum,inquo eft ipfe fuo corpore,&

sin quo futurinosquoq; fumus animis & corporibus no.
£tris, vaftum & increatum, nefcio quod fpacium cffe po
tcft: partim quia nihil cft increatum, nifi Deus, partim
quia apertèad Hcbraeos opificium cffe Dciprædicatur. Hcb.ii.i •,
X X X V.

Cauffa porro cfficiens illius motus, quo corpus in

coelum furfum ferebatur, primariaacprinceps, fuit diui
sma incoinhabitans natura,iuxta illud Philip.z: Deusex
altauit illum: item affumtuseft(à Deo) in gloriam. Se
cundaria verò, donum agilitatis,gloriofam confequens
refurre&ioncm, à Dcitate in humanam naturam colla
tum: quo illa caro nequeabAngelis,nequeà nubibusge
ftata aut fuftentata,vt olim Elias curru igneo, fed fponte,
fine vlla moleftia aut difficultate afcendebat:cóq; mo
tusillc non fuit violcntus.
X XX V I.
Ipfa verò Chrifti capitisnoftriafccnfio cauffa & ex
emplar fuit,atquc cft noftræ futuræ in coelum afccnfio
Rr s.
 3** t H E S E S.
nis. Quia enim caput afcendit, ideò & membratandem
afcendant, neceffe fuerit: Et qualis illa, ta!is & noftra.
•h;i;.;..,. Configurabit enim corporanoftra corporifuogloriofo:
vthc-4-** &rapiemurinnubibus obuiam Chriftoinaera,&ficfem.
per cum Domino crimus.
XXX v 1 1.
Si igitur noftra, veraerit afccnfio,&nosverè & tcr
ra in coelum eleuabimur: Corpus igitur etiam Chrifti,
verè è terra in coelum a(ccndit, non xarà àxwciy & pu
tatiuè.
XXXVIIi.

Vtiliffima verò cft &confolationum plena, hæc de

vera Chriftiin coelum illud fupremum afcenfione, pcr
pctuáquein illo manfione,do&rina.
XXXIX.
Primùm enim facit ad fidem decerto loco confir
mandam: vbicòrpusChriftinobis fit fidei oculis,& ma
nibus,contcmplandum,tangendum,apprehcndendum :
Deindeadfpem conftabiliendam:forefcilicet, vt etiam
ante corporum refurreétionem, animi noftrià corpori
busfeparati,nequeinfraterramdcfcendant,neq;inaquis
aut inaercvagentur, nequecum orbibus coeleftibus ro
tentur:fedfupra omncs hofce coelos, inbeatiffimam il
lam coeleftem Patris domum perferantur, in quam &
Chriftus fuo ingreffus eft corpore, vt femper fint cum
Chrifto:poftremò ctiamadamorcm &ftudium vitæ có
uerfationifque coeleftis, in cordibus noftris acccnden
•.,., „. dum: iuxta illud Apoftoli, Si confurrexiftiscum Chri
' fto, quæ furfum funt, quærite, quæ furfum funt,fapite,vbi
Chriftuscft,in dextraPatris fcdcns.

XIIL
 T H E S E s. 317
X L.
De * * s sione Ch r 1 s τ i ad dextram Patris,ficlo. De femo
ftum iam à mor- 'j$
potüft,olus: cEotefleudcmreeufecéctiut(mC)hirnifu
quitur Ata
tuis cxci & in pcrcoelcflibus, ;;;;'"•
füpra omnem principatum, & poteftatem, & virtutcm, veraost.
&dominium,&omne nomcn,quod nominaturnon fo. ***
Jùm in hoc feculo,fed ctiam in futuro: &omnia fubiecit
fub pcdcsiilius&c. Accum ijs, quæcunquealibidehac
feffione infácrisliteris leguntur, aut in fymbolisconfite.
tur Ecclefia: confcntanea funt.
XIL i.
Nullibi autem legimus, propter feffionem ad de
xtram Dci,aut Chriftum, vllum aliud fibi fumfiffc cor.
pus, quocunque nominc illud vocetur; aut in naturali
cius corporealiquam fubftantig, vel earum naturalium
qualitatum, proprietatümquc cffentialium, quas poft
refurre&tionem retinuit, mutationcm fuiffc faótam. Có
ftat igitur Chriftum, quo in corpore refurrexit, & quo
t v i f i b i l i n i m i r u m , p a l p a b i l i & circum
afcendi in coelum,
fcripto: codem planè etiam federe ad dextram Patris in
cxcclfis: & vbicunque eft,aut cffc vult, talcfibifemper
corpusrctinere.
XLII.
a t u r a m f t o l u s , & i n f y m b o l i s c o n f i t e t u r
Tcft eti Apo i s
C h r i f t u m s m o r t u u m , f e p u l t u m , e x m o r t u
Ecclcfia, priù
excitatum,&in ccclosaffumtumfuiffe : quàm fœderit ad
dcxtram Patris. Autigitur falfumtfefut,bfhtuamnatn a m
f u Ch
i cri
o ft
r p i
o
ù m a c c e p i f f e , v i a
naturam,tumprim
ris vbique realitcr cffe pofTet: aut fi chao,c verum eft, non
t i
crgoh o c a b v n i o n e a c c e p i t h y p o f t a quae inipfafaéta
cft incarnatione.
R r 3
 f*s teH e se s.
X IL iii.
Ncc valet cxccptio,abvnionehypoftatica,hocfuit
fcilli datum a&tu primo,feu,vtfi vellet, vbiq; praefense{.
fet,fedà feffione ad dextram conceffum fuiftea&u fecun
do,hoccft,vtreipfa vbique praefens cffet.
XL 1 V.
Nam praeterquam quòdipfà huiusdiftin&ionisno
mina, nominafunt, non exfontibus Ifraël, fedex paludi
bus fophiftarum defumta, ipfe quoque Chriftus exce
ptioncm hanc refellit: qui non dea&tu primo,fedde fe
cundo, hoceft, de aétuali praefentia loquens, cùm antc
„,„,.,.. mortem dixit,Vbi fuerint duo veltres congregatiim no
mat.u.o mine meo,ibiin mcdio corum fum; tum poftrefure&tio
nem,anteafcenfionem, Ecce,inquit,vobifcumfum,vfq;
ad confummationem fcculi.
XL v.
Exquibusetiamdi&isluculenter apparet,Chriftum
aut de reali præfentia corporislocutumnon effe,fedtan
tùm de Deitatis præfentia, fuique Spiritus efficacitate:
aut eadem nobifcum, qua tunc cum Apoftolis fuit, ni
mirum vifibili, praefentem effe : quando non dixit, Ero,
fedfum; neque vt fenfus vcrborum varietur, vlla cogit
neceßitas.
XI.V1.

Adde, quòd fide eadem reali corporispraefentialo.

quebatur,&promiffio haec non ad Apoftolostantùm,fed
etiam ad alios omnes fideles, quirum in mundo erant,
pertinebat:haud verum dixiffet Chriftus. Non enim aut |
ante mortem, aut poft refurre&ionem,vifibili præfentia |
fuit cum omnibusfidelibus, qui tumerant in mundo,&
innominecius congregati.
XLVII.
 t H E S E S. 3**
X L V II.
Quapropter doârina de reali & fubftantiali, fed
inuifibiIi corporis Chrifti intcrris & vbique præfentia,
cum facrisliterisconfentanea non effe,fedad Manichco.
rum figmentum potiùs: qui(vt refert Auguftinus contra li. ao.c n.
Fauftum) corpus Chrifti exfingulis arboribusinuifibili
terpendcrcdiccbant, accedere videtur.
X. L v 1 i i.
Sietiam nonantercfurre&ionem,afcenfionémque
incoelum, Chriftusfuo corpore fedit ad dextram,vt tota
confitetur Ecclcfia: impia igitur & ha:rctica eft illorum
do&trina, qui docét Chriftum ab vtero matrisfecundùm
carnemaffumtam, (cdiffead dextram virtutisDei.
XIL IX.
uo qu ev er um ef t, qu od Ap of to lu sd oc et ,&
Siilludq
tota fcriptura confirmat, & Catholica Ecclefia confite
tur,Chriftum non folùm tum demum fędiffe ad dextram
Patris, cùm afcendit incoelum, verùm etiam itainipfo
coelo collocatum cffeaddextram Dei, vt nunquam lega
turalibi, quàm incoelo adtalem dextram federe: Ergo
non folùm dici non poteftfecundùm fcripturas, Chrifì
alibiquàm in cœ!oad dextramDeifedere:fed etiam fa!
funeft,cum ita in rerrisquoque federe: vt non minùsim
pane Coenæ Dominicg,& vbique locorum, quàm in cœ
lo, fuicorporisfubftantia realiter praefcnsfit.
L.
Nam alibi quoque contradicit Apoftolus, præfer
tim ad Hebræos, vbi ex eo, quòd Chriftus ad dextram Heb. ?, 4.
throni Maicftatis in coelisfedens, fuo perfungitur facer
dotio, aegatillum cffc fupcr tcrram, corporalinimirum
græfentia, L I.
 3: • -t H E S E s.
L 1.

Chriftum porro federe ad dextram Dei patris, figu

, xatamcfTc locutioncm,cxtra controuerfiam efTciudica
mus: cùm Dcuspropriè loquendo,neque dextram,ncq;
finiftram habeat; neque ctiam defellis vel folijs, in qui
busfedeatur,carnalcaliquid in illo coelefti regno cogita
refasfit ; & fæpe infacris literis,verbum Scdendi, præter
alia fignificata, prohabitare, pro regnarc, proiudiciuum
exercere, & pro quicfccrcvfurpetur.
L II.

Q òdvcrò hacphrafiApoftolusnoluerit fignificare,

Chriftum fuo corpore vbique locorum verè & fubflan
tialiter prgfentcm effe:prgterea,qug di&ta funt, exijsetiá,
, quæ explicationiscauffafubdit, luculenterapparct.
L III.
Ilicnim ChriftiaddcxtramDeiPatrisfeffioni, tria
explicationis cauflà fubijcit Apoftolus: primùm, Chri
flumita collocatum fuiffe ad dextram Dei, vt fucrit fu
praomnem principatum,ideft,vtnullam fupra fe, aut fi
biæqualem, nein coelo quidem habuerit creaturam,fed
cxcclfior coelis, rebúfque omnibus coeleftibus fa&usfit:
Deinde addit, omnia fuiffc ci fubieéta, hoc cft, infra fc
cum nihil habere, in quod non habeat ius atqueimpc
rium: Tcrtio,ipfiEcclcfiae datum fuiffc caput.
L IV.
Sicutautem quae fuprà dixit dc rcfurrcétionc à mor
tuis, eóque de afcenfione, intelligenda cffe diximus de
Chrifto, fccundùm humanam naturam: fic etiam haec
cum primis fecundùm candem humanam naturam in
telligendacfie,cumPatribusorthodoxisfcntimus.
L V.
 T H E S E S. 3*i
L V.
Bifariam verò natura humana in Chrifto fupra o.
* mnia exaltata fuifíeintelligi poteft: aut quò ad fitum lo
calem, ficut &illud, Afcendit fupra omnes coelos, vt fit*ph.4,io.
fenfus,cam naturam humanam localitcrfupra omnesres
crcatas collocatam cffe: aut quò ad eminentiam digni,
tatis&imperij,vtfitfenfus, Chriftum quò adhumanam
ctiam naturam præfectum fuiffe omnibus rebus creatis,
datumque illiinomnia imperium & poteftatem. Duo
bus enim ijs modis aliquid eiufdcm generis dicitur cffe
fupra aliud, autloco, aut dignitate.
IL VI.
Sihocigitur altero modo diétum intelligatur:inde
Vbiquitasconcludinon poteft; quia Chriftus cafua na
tura humana poteft imperium hoc in omnia exercere,
ctiamfi fui corporis fubftantia non fitvbique. Si priori
modo;Ergo non eftvbique: quia quod vbique eft,tamcft
infra,&apud,&intra,quàmfupra omncscrcaturas.
IL VII.
Paulusautem apertè docet, Chriftum (quoadhu
manam naturam) ita à mortuisrefurrexiffe,vtnonfuerit
ampliùsinter mortuos;& ita incoelum afcëdiffe,vtnon
fuerit amplius interris; &itafupra omnes creaturasexal
tatum federcaddextram Patris,vtnon fit vcl infra,velin
trares creatas; cùm omniafintfubicúta pcdibuscius.
L VIII.
Neque caput dici poteft fuafubftantia effe,vbipe
des, licet in eis fit virtute & efficacitatcfua ; atq;etiam
tam ipfum pedibus,quàm pedes capiticoniun&ifintfua
fubítantia, perneruos&animam.
Ss
3** t H E S E. s.
L H X.

Apoftolusautem dicit,Chriftumdatum efTe Eccle

fiæ capùt,nempe etiam fecundùm humanitatem: caput
autem totieminet corpori.
“L X.
Nil minusigiturvoluitApoftolusverbisdefeffione
ad dextram Dei, quàm concludere, corpus Chrifti, fua.
fubftantia vbique praefensexiftere. Quare iniuriam faci
unt Apoftolo; quihocinde concludcrc fuis fophifmati.
bus conantur.
I. Xi.
Sed nequevllaneceffaria confecutione, exilloarti.
culofidei, cuincipoteft talis Vbiquitas.
fl XI i.
Etficnimconcederetur(quodnonpotcftconcedi}.
ex fcffionc ad dextram Dei, humanam naturam faétam
cffe vcr&infefe omnipotentem: nifi tamen probetur ita
effefa&am omnipotentem, vt fa&a etiam fit infinita &
immenfa: cuinci nullo modo potcft, corpus Chrifti fua
fubftantiavbiquc praefenseffe.
LXIII.
Hæc enim ita fola cauffa eft, curetiam Deus verè
ftia effentiafitvbique: vtfiimmenfitatemabcotollas,is
vbique effefuaeffentia, minimè dici queat.
L XIV. |
Acfietiam corpus fingasinfinitum, & ea revbique I
effe: in fingulis tamcn locis totum fimul cffe, nunquam
inæternum probabis, nifi illud fimpliciffimam quoquc
effcntiam effe demonftres: quando etiam Dcus ideo to
tusvbiquccft,nonautcmfecundùm partes, quiafimpli- ]
ciffima eft cffentia.
L XV.
 t H E S E s. 3*b

L XV.
Quare quicquidgarria nt Vbiquitarij,fiuc at vrio.
a
nchypóítatica,fiucàdextr Dei, fiucâverbisCoenae, fiuc Mat,**,is,
avarijs effendi modis, fiueà vcrbo, Data cft mihi omnis
poteftas, & fimilibus dictis argumentantes : paralogi
fmum fempcrinhac difputationc admittunt(vtdcalijs
in præfentia taceamus) qui vocatur non cauffa pro cauf
ntiamcorpo
-fa: nifi illisargumentis demonftrent,fubftata
ris Chrifti, fa&tameffeimmenfamacinfini m,&fimul
etiamfimpliciffimam, qualis cftcffcntia Dci.
-L X VI.
Neque tamen proptereanegamus,quin corpusDo
mini noftri Iefu Chrifti, licet in coelo maneat, nobis ta
mcn rcuera præfens fit, fua non folùm cfficacitatc, fcd
ictiamfubftantia.
LXVI1.
Sed quomodo,aut quali praefentia; præfentiacerfè
vera; fed quaerealiter in nobisfit per eius in nobis Spiri
tum & per noftram fidem: ac, filicet fimilibus vti, quali
præfentia caput fingulis mcmbris,ctiam pcdibus,verè &
reapfe praefcnscft. 1. XVIII.
Quomodoautemhzcfibiinuicem præfentia funt?
non loci propinquitate(alioqui enim caput Pigmæi ma
gis præfenseffet fuispedibus, quàm caput Gigantis)fcd vi
vnius animæ, &nexuncruorum acligamcntorum.
L XIX.
Cùm igitur, fecundum fcripturas, eodem Spiritue
nos,no ft rä q; corpor a, &c or pu sC hr if ti ,f im ul ve rè co nn
&tantur; ita vtnosfimusvnú&idem corpus fubvnoeo
dcmq; capite, quodDcusdcditEcclcfiae,ncmpeChrifto;
- Ss z
 3*4 T H E s e s.

ncmovcram hanc praefentiam, fine fumma blafphcmia,

inficiari potcft.
L XX,.
Cæterùm deSeffioneaddextrâ nos credimus, Apo
ftolum hac locutione fignificare voluiífe, Chriftum fe
cundùm humanitatem, poftmultosgrauiffimófquc no
ftrae rcdemtioniscauffa, exantlatosim terris labores,tolc
ratófquc mortis dolores; nuncin coelisgloriofum quic
fccre, cúmque Patricariffimum in fummafclicitate vi
uere:inconfpeétu DeiPatrispronobis apparere, & cius
interceffioncmatquc ixazwów Patri gratißimum effe: re
gnareitem cum Patre,&ab co iudicem, qui tandem ali
quando veniatadiudicandum viuos & mortuos, confti.
tutum, inque coeleftifolio collocatum cfïe.
L X X I.
Sedcrc cnim & quiefcentiseft, vt Tertullianusdoa
cuit: &habitantis&rcgnantis,aciudicemagentis,vt Au
guftinus: nequead dextram federc dicuntur, nifi quica
xiffìmifunt&amiciffimi.
1. XXII.
Auguftinus certè hunc locum ficcftinterprctatus
De Symbolo ad Catehumenos.
Tibi, ca.4,. Afcenditin coelum, credite: fedet ad dextram Dei,
credite: Sederc,intclligite habitare: quomodo dicimus.
. de quocunquehomine, In illa patriafedit per tresannos.
*i* Item: Sic ergo credite,habitare Chriftum in dextra Dei
Patris, ibieft. Nedicatvobiscor veftrum,quid agit: No.
lite quærere, quod non licetinuenire: Ibicft, fufficit vo
bis: Beatuseß, &à beatitudine, quæ dextra patris voca
tur, ipfiusbeatitudinis nomen eft. dcxtra Patris. Nam fi
«arnalitcracccperimus, quiafedctaddextram £a £;f
2d Iun1
 t H e s e s. 3:s
adfiniftram: nunquid fascft,vt ficilloscomponamus,Fi
1ium ad dextram, Patrem ad finiftram ? Ibi omnis dextra
cft,quia ibi nulla eft miferia.
Item: Sefmionem iftam dile&ifsimi, non accipiatis lib.*.*.*.
humanis membris pofitá, tanquam Pater fedeat in fini
ftra, vt Filiusfedeatad dextram, fed ipfam dextramintel
ligite poteftatem, quam accepit homo ille fufceptus à
De o, vt ve ni at iu di ca tu ru s, qu ip ri us ve ne ra ti ud ic an du s.
Item : Quiseft,quifedet addextram Patris? Homo fi** ***.
Chriftus.Nam in quantum Deus,femper cum Patrc & ex
Patre: & quando ad nos procefsit, à Patre nonrecefsit.
Hoc enim eft effeDeum,vbiqueeffe totum. Totus ergo
Filiusapud Patrem, totusin coelo,totusinterra,totusin
vtero virginis, totusincruce, totusin inferno, totusin
paradifo,quolatronem introduxit.Nonpcrdiuerfà tem
pora velloca dicimusvbiqueeffetotum,vt modò ibito
tusfit, & alio tempore alibitotus, fcdvtfempcr vbiquc
fit totus.
Item: Sed hoc quòd Filius dicitur fcdere ad dc-ibidcm.
* xtram Patris, demonftratur, quod ipfehomo, qucmfu
fcepit Chriftus, poteftatem acceperit iudicantis.
Item: Regnat homoiamfiifccptus à Chriftoaddc "*******
xtram Patrisfedens.
Itcm: Cæterùm id, quod Deuseft, & Patriaequalis ibidem,
cft, & fcmper iudicar, fcmpcr præfenscft: vcnict autem
Rcdcmtor incaforma, inquaaffumtuscft.
I, XX1II.
Tantum igiturabeft, vt fcfsione ad dextram Dci, fi
gnificare volucrit Apoftolus,Chriftumfui corporisfub
ftantia in terris & vbiquecffe, vt potiuscontrarium do
cuiffe videatur: quando in coclo folùm,nonautem inhis
tcrris,pcrfcêtahominum beatitudo confiftit, &incoe'is,
Ss 3
 3:4 t H e S E s.

non autem in terris Deus habitare, & in coelis potius,

quàm interrisregnare dicitur: Chriftúfque non è terris,
fedè coeloadiudicandum viuos& mortuos, vcnturus cf.
fecrcditurac prædicatur.
LXXIV.
Adde, quòdficut pedes Dei pcrà»%eam**%aa* nöin
**t 7.49. coeliscffcdicuntur, fedinterris,iuxta illud, Coelum mihi
fedescft, terra autem fcabellum pedum meorum: fic etiá
eiufdem dextra incoelis potiùs,quàm in terris locum ha
bcre, haud immeritò dicià nobis poteft.
L X X V.
Concludimusergo,ficut exdo&rinaApoftolica dc
refurreétione à mortuis & de afcenfioncin coelum, de
monftrarinon poteft vbiquitascorporisChrifti, fedpo
tiùs rcfellitur: fic neque ex ea, quæ deSeffionccftadde
xtram Dei,eamncccffariò inferri poffe.
LXX V I.
Immo fitalisVbiquitasadmittatur,dicimusomnes
Hos Fideiarticulos, dc Incarnationeinvtero dútaxat vir
ginis fa&ta; de vera morte, hoc eft, vera animiâ corpore
feparatione; deveracarnisrefurrc&ionc; de vera &vifi
bilièterrisim coelumafcenfione ; devera ad dextram Pa
trisinfupercoclcftibus locisfeffionc; denique devifibili
reditu exijfdem locis adiudicandum viuos & mortuos,
nontam labefactari,quàm penituscuerti.
LXXVii.
Corpus enim quod vbique eft, è loco ad locum fe
cundùm fetorum non moueri,tum vera philofophia dc
monftrat, tum etiam Chriftiana Theologia confirmat;
quae docet, Deum ideo nö moueri è locoadlocum,quia
immenfus cùm fit,omniaimplet.
LXXVIII.
 T H E S e s. 3*7
LXXVIII.
Nequc etiam quod vbique eftcorpus, illud vel ad
dextram vcl adfiniftramalterius federerc&è dici poteft;
fcd confundas fubftantiam {edentis, cum fubftantia dc
xtræ, adquam,&cumfubftantia eius,cuiuseft dextra,nc
ceffe eft: cùm ideo etiam Pater, Filius&Spiritus fanétus
coclum & terram implcntes vbiq;fint, &omncs&fingu
li, quia omnesvnafunt eadémque effentia.
LXX IX,
Ad extremum fentimus do&rinam hanc de inuifi.
bili &inpalpabilicarnisChrifti vbique præfentia, nequc
vcram neque fàlutarem effe.
IL XX X.
Non veram quidem, quia nondumeam aut mani
I. feftis facrarum literarum teftimonijs,aut neceffarijsindc
dcdu&is confecutionibus, demonftrari, videre potui
mus: Immo eam cum facris literis, & cum Catholico
veterisEcclefiæ cófenfuadfidcircgulam, fymbolo Apo
ftolico comprehenfam, diligenter examinatis, pugnarc
animaduertimus.
LXXXI.
Atque ita illam cum fcripturis pugnare obferuaui
mus, vt & quæ fymbolum tradit, & quæ Vbiquitariæ do
&triaae autores fcribunt, fimul admittere, fincmanifcfta
contradi&ionisimplicatione nonpoffìs.
LXXXIi.
Non falutarem verò: quia quod cum verbo Dei
confentaneum noneft, illud tanquam confentaneum &
adfalutem neceffarium proponere, credereautferuare, „„„.
peccatum eft:dicenteDomino, Nonaddasneque detra- Š.
ha
sf s:
t: &
ft Ap
ig of
cn to
di lo
um ; Om
te
au pccmne qu
catod
i,no ne
mors ft
cf ex
t. fi de ,p ec ca tu m ; .6, eu
Rom

LXXXIII.
 318 T H E S E S.
L X X X III.

Denique,quia fiopinioilla de Vbiquitatc corporis

* Chrifti,vcra effe credatur: impedimento fuerit, ne quis
veram Chrifti carnem in coelo exiftcntcm, mente per
Chriftum fubleuata apprehendat & edat: quò tamen &
Apoftolus&Ecclcfianosvocant, dicendo: Surfum cor
col. ** dâ; Item, Quæ furfum funt, quærite, vbi Chriftus cft in
dextra Dei {edens.
[LXXXI v.
Nihil minusigitur,quàm carnem Chriflicdunt,qui
eam non in coelo, vbi reueraeft,cótemplantur:fcdvbiq;
fua fubftãtia realiter præfentem effeimaginantur. Aefo
picus canis, reliéta vera carne, vanam carnis vmbram,
quia videbatur grandiusfruftum,ftultè pcrfccutuscft.
Quaeftio ex i, Iohan. 4.3.
D. Iohammes Antichriffum deßribems,ait: omni Spiritu,
qui mom comfftetur, Ie/ìm Chri/fumim carme(verè hutaama) ve
7jffe,ex Deo mome#: Et hic est Spiritu ille Antichriffi.
cùm verò Chri/fus,quam/èmelaffumfit carmem,eammum.
quam dipofùerit,fed/ecum im cælum attulerit,&im ea omnibus
homimibus comfficua,adiudicamdum viuos&mortuos,im mubi
- bu redituru/it: Quæritur, Cuiu/aam Spiritus illifimt,& quo
momime appel/amdi, qui Dominonoffre IefuChriffo,me/%io quam
carmem imuifibilem, incircumfèriptam, impalpabilem, vbig, /o- !
&orum,im cæli, et Affrü,im aëre,interra,/ùbtus terram,imimfer
mo,& infingnlispartium mumdipartibu,&partiüparticulis,
particularum% mimimâparticulis,totam totaj, (ß Deoplacet)
fùbftantia,realiterexijfemtem,contra/€ripturam,&contra or
thodoxum Ecclefie Catholicæ con/en/am, affingere cum veteri
bus hareticâ mom dubitamt.
DE
 t H e s e s. 3*y

τ) E D I SPEN S A T I O NE SA
lutis per Chriftum : Ex 1. cap.
ad Ephefios,
T H E S E S.
Ammo8o.
I.

O w 1 N vs nos *** I* sys Ch R i s rvs, in quo „.,.,...

ad æternam falutem ele&ti fuimus, non folùm nos
femel redemit, per fanguinem fuum, remiffione pecca
itorum impetrata,& viétoria parta: vcrùm etiamredem
tionis&falutisgratiam, quotidie nobisdifpenfat, atquc
-communicat.
11.

Perfeâi enim redemtoriseft, non folùm datoxórea,

redimere, verùm ctiam redemtionem faétam, redemtis
fignificare, cófq; è manibus tyranni in libertatem reipfà
afferere: quemadmodum boni etiam capitis eft, quam
in fe habet vitam, fenfum, ac motum, cum in membra
dcriuare.
III.
Difpenfare autem folct Chriftus hanc falutis gra- vertis.
tiam, perfcrmonem veritatis, hoc eft, per Euangelium
falutisnoftræ: cum quo Sacramenta etiam tanquamfi
gilla, &falutisorgana, coniungimus.
I V.
Euangelio enim, notum nobisfacit myfteriumvo- ver,»,* -
1untatisdiuinæ, denobispcrChriftum ipfum feruandis,
& omnibus tamquc in cœlo,quàm quæ interrafunt,col
ligendis,&vnicapitiChriftoadglutinandis.
T t
 t H E s Eºs,
V.
*erf i;. Necfolùm per Euangelium, notum facitfalutis my
fterium, verumetiam ad fe, &ad fui xelw//a/, eòque ad
redemtionis fàlutifquc participationcm, noscfficaciter
vocat, atque trahit.
vi.
Σ. Ad Euangelij enim praedicationem, excitare con
_ 'fueuit fidem in cordibusnoftris: quacredamusincum,&
inciuscommunionem recipiamur,
v i i.
rerf. 1*. Donat etiam Spiritum fan&um, per quem nos rc.
generat:& impreffa Deiimagine,adplenam æternæ hæ.
rcditatispofíeffionem obfignat.
VIII.
Pereundem Spiritum, nos adftudium fanàg vitae,
bonorumqueopcrum,cxcitat, agit, ducit.
IX.
**f. 14. Ac fiin peccata (quae noftra eft imbecillitas) labi
mur, indenosdonatarcfipifccntiafubleuat: & deremif
fione certioresfacit:& carc per ipfum Spiritum, tanquã
perarrhabonem, nos in certitudjne falutisaetcrnae, magis
ac magis in dicsconfirmat.
X.
*<rf. 14. Fa*t verò hæc innobis Chriftus officia, nunquam I

nos penitus deferens, donec tandemà prima &mxvtg^are,

quae eftàreatu & feruitute peccati, & à poteftate diaboli,
adaltcram &wxv**»ay, nimirum** •**»**»s, quæ inper
fe&ta affertione, plenaque coeleftis hæreditatis poffeffio
ac confiflit, profuagratia,immcntáquccrganos beneuo
lcntia pcrducat.
XI.
 **H*E s E s. ;
X I.
Cgterùm DominusIefus, ficut redemtornoftercft,
& caput totius Ecclefic,fecundum vtramq; naturam:fic vetr.
ctiam falutem vitamq;ætcrnam communicat, nö folùm
quâ Deus,fedctiam quâ homoeft,iuxta illud,Cófidefiii,
rcmiffa funt tibi peccata tua: Et mox vt autemfciatis,
-quòd Filius hominis poteftatem habeatremittendipcc
cata (dicit paralytico)Surgctolle tuum lc&um,&abido
mum tuam: vtrâque natura,cum communioncalterius,
quod proprium cft, opcrante.
X i I.
- Sicut enim naturg ita vnitæ funt interfe,invna per
*{ona,vt tamëneq;intcripfas,neq;inter ipfarú proprieta
-tcs,vllafa&tafit vel mutatio vel confufio:fic ctiam aétio
nesita vniuseiufdémqucfunt perfongaâiones,vt tamen
verè inter fe diftinguantur: atque ita diftinguantur, vt
•quæ ab vnafunt natura, illiúfquepropriæ, eas, licet cum
altcrius fiant communione, abalteratamcn,aut fecun
dum altcramàChriftofieri, nefasfit dicere.
- X III. -

Quapropter ficut probamus Patres, cumdidi nto,

cuti
aëtionesChriftiinnobisredimendisatq;feruan s,aé
nes fuiffe & effe9va/3e/wà;:fic etiam dictum illudLeonis
Epifcopi Romani cclcbcrrimum, in EpiftolaadFlauia
num, vchcmcnter laudamus, firmaq; fiderctinendum
cffe,docemus: nimirum, a g 1 r • N i M vr r a qye f or
» A c v M c o m M v N 1 o N s a lteri vs, Qv o d. p r o p-iv-i
v M e st: v E R b o s c 1 l 1 c e r o p ** AN r E Q_v o d v ea
si a sºr, at carne ex eq vente Q_y od carnis est.
XIV.
Paffus cnim cftpronobis & mortuus, & fepultus,
fccundum carncm ; fed gratiam promcrendi, & rc
Tt z.
 33* t H E S E s.

dimεdidedit paffioni, per quam nosredcmit,fecundum

Deitatem: omnia vero hæc voluit fecundumvtrámque
maturam.
X V.

*et. zo. et- Refurrcxit itcm à mortuis & vifibili localique af

cenfioneafcendit in coelum, cxaltatus fupra omnes An
gelos,fecundum humanitatem: fcd refurrcétion&ipfam
áfccnfionem &exaltationem, operatuscftfccundum di
minitatcm: voluit autemfccundum vtriufq; naturæ vo
luntatem.
X vi.
Quemadmodum igitur credimusChriftumnos re
aas..., demiffefccundum vtramquenaturam,iuxta illud, Deus
Ecclefiamfuamacquifiuit pcr propriumfanguinem: fic.
etiam non dubitamus, eumdem addexteram Patrisinfu
percœleftibusfcdcntemacquiefccntcm,omniáquecum
Patre rcgentem,gratiam redemtionis æternaquefalutis,
totiEcclefiæ, quæ eft corpusipfius, fingulifq; eiusmem
bris,fecundumvtramque naturam, è coelo difpenfare ac
communicare: verbo quod verbieft, & carne quodcar
niscft,cfficicntc.
X v I I.
Etfi enim minifterio verbi & Sacramentorum, per
hominesadfalutem nobiscommunicandamvtitur:ipfc
tamen Chriftus, & quâ Deus,& quâhomo, is propriè eft,
qui nos vocat, fide & refipifcentia donat, ac credentes
×atz *jv £v£gyeszy r2 «e4res*; iaxvg-at? iuftificat, rege
nerat, viuificat, feruátquein vitamæternam.
X VII i.

Proinde fides etiamnoftra, quafalutem in Chrifto,

vitamqucæternamapprchcndimus, noninvnam aut in
alteram
 t H E S E S. 333
al te ra mf eo rf um na tu ra m, fe di nt ot um ip fu mC hr if tu m,
refpicere & recumbere debet,quemadmodum & Ephcfij
fidem dicunturhabuiffe&wxvgis inzg.
XIX.
Ex quo fequitur, qui inChriftoaut alterutrinatu
ram negant, aut alteram abaltera diuidunt, aut vtramq;
fimul confundunt, ita, vt eum aut proveroDeo, aut pro
vero homine, nobis per omnia fimili excepto peccato.
non agnofcant,&vt talem eóq; verum, & perfc&umrc
demtorem non ample&tantur : eos redemtionis, æter
naequc falutiscompotesficrinonpoffe.
XX.
Nam ficut qui credit inChriftum, qualiseft,habet
vitamæte rn â: fi cq ui no nc rc di t, ea mh ab cr cn on poteft.
D E IIS,

Q_V AE D E D O M I N O N O
ftro IefuChrifto, poft vnionem, prædican
tur: &quonam prædicentur modo.
Ex Epiftola ad Ephefios
capitc I,
£T H E S E S.
u^mmo 82.
I.
Post o l v s fcribit, Chriftum à mortuisexcitatum,
eóque verè mortuum fuiffe:alibi verò, Dominum
gloriæ fuiffc crucifixum:fcd&faepe legimus, Filiumho
Tt 3
334 t H e se S.
1ninisfuiffemortitraditum. lnijsautem ornnibus enun
viationibus,de eadcm pcrfona,Fiiio nimirum Dei incar
nato,femper cftfcrmo. Perfona ergo Chrifti, quæ in his
propofitionibus fubijcitur, tribus nominum generibus
fignificari folet: nimirum, qugaut diuinam tantùm na
tîtam, modò ratione cffentie, modò rationc hypoftafe
os, notant: vt, Dominusgloriæ, vnigenitus Dei Filius:
aut humanam duntaxat codcm modo, vt, homo, Filius
Marig:autvtranquefimul,vt,Chriftus,Immanucl,Dcus
incarnatus.
II.
Addimus vcrò, nominibus etiam, que ab officijs
Mediatoris denominantur,perfonamipfamChrifti figni
£ìcari: Vcluti funt hec: Mediator, redemtor, feruator,
pontifex,aduocatus, &hisfimilia. Scd hæc adtertium
genus referri poffunt: quia ijsvtraque naturainvnapcr
fonaindicatur.
11 I.
Nomina concrctiua à naturisdenominata,vthomo
abhumanitate,& Deus à Deitate,cùmin fermonibus de
Chriftofubijciuntur,duofimulhabent fignificata:vnum
formale (vt loquuntur Scholg) & alterum materiale :
quorum priorenatura ipfa, altero perfona notatur, quae
talem habct naturam à qua denominatacft.
IV.
Sicut enim nomina abftraétiua folam naturam &
proprietatem,qucalicuiineft,fignificant:fic omnia con
crctiua,& naturamacqualitatem, qugineft,& hypofta
fin,cuiincft,connotant: Vtexcmplicauffa,nomen iufti,
&iuftitiam,qua,&cum quiiufluseft,fimuldcmonftrat.
V.
In his itaquefubieétis nominibus, quæ à naturis de
nominata, perfonam Chrifti monftrant: modò natur:
Proprie
 t H E s e s. 335

proprietas, modò vnitas perfong indicatur: ac proinde

pro varictate prædicatorum intelligenda & explicanda
funtfubieóta.
v i.
In hac enim oratione,FiliusDei, gternuseft:fubie
&um,fecundum proprietatemnaturæ, explicandumeft,
In hacautcm,Filius Deivnigenitus,paffuseft:fccundum
vnitatem perfone.Paffusenimeftille,quinonfolùmho
mo,fcdetiam Deuseft: Deitateimpaffibilipcrmancntc.
VII.
Non inficiamur, quin nonnunquam inueniantur
nomina abftra&iua, qug fubijciantur, vt, Lux venit in
mundum: ficut & qug prædicantur, vt, Chriftus e£t lux
mundi, noftra iuftitia,pax: fed illavicem tenet concreti
uorum: Vt,lux venit in mundum,ideft, Ille,quinosillu
minat. Proinde pro talium nominum ratione ad ali
quodillorum triumgcnerum,refcrendafunt.
V i-i :.
Tria porrò funtattributorum genera,qug deeadem
Dei&hominisChrifti perfona,quouisnomine fignifice
tur,prgdicarifolent. Quædam enim propriafunt diuing
- naturg, eóquealteri nature, minimè realiter communi
- cabilia:vt,cffeimpatibilem,cternum,immenfum. Qug
I dam propria humane, cöque alterireipfâ prorfus &xeira
wla, vt effefa&um, finitum, patibilem. Alia vero pro
pria totius pcrfong vtrâque naturaconftantis,acproinde
vtrique fimul naturg communia; Vt,effe Mcdiatorem,
Recicmtorem, Seruatorem.
iX.
Ad tertium hocgenus pertinenta&iones, quasGrae
ci partes% abe/zx, στεγείας appellarüt: quò inoperibus
scdemtionis, vtraque formaagat,non quodaltcrius,fed
quod
336 t H ese s.

quod proprium eft, verùm cum communionealterius:

Verbdagente, quodVcrbicft, &carnc exequentc, quod
carniscft,
X.
Horum trium generum attributorum, haud diffi
mile exemplum in nobis ipfisreperimus, In homine c
nim quaedam folius animae propria funt; Vt,immortale
effe,intelligere,velle. Quaedam folius corporis, vt, effe
mortale, palpabile,pondcrofum. Quædam vtriq;com
munia,vtifuntcaopcra,ad quæ peragcnda, vtraque ho
minisparsagit,quod fuumcft,cumalterius communio
ne: qualiafuntfcribcre,loqui, currere, & deniq;qugcun
queminißerio quidem corporis, fcdnonnifi vi&du&tu
animæ perficiuntur.
XI.
Exijsverò,quæ defubieâis & prædicatisdiucrfisdi
&ta funt,fequitur diucrfitas etiam prædicationis. Omnis
igitur dc Chrifto prædicatio aut propria cft & fimplex.
aut impropria&figurata.
XII.

Propriaacfimplex, duobuscontingit modis.Vnus

cft, cum quae funt vnius naturæ propria: ea de perfona
Chrifti, nomine, velabcadem natura denominato, vel
perfonæ proprio,expreffa, prædicantur; Vt,hic Deusno
ftcr,vclChriftus,omnipotenseft,&vbiqueprgfens.Item,
hichomo, vel Chriftus, paffusac mortuus eft. Altcr eft,
cùm quæ totius funt perfonae propria: ea de tota etiam
perfona, nomine vtramque naturam complc&ente, fi
gnificata, praedicantur: qualia funt ea, quae ad officium
Mediatoris, & honorem capitis pertinent, Vt, Chriflus,
Immanucl, Dcusincarnatus, nosredemit, fan&ificauit,
fcruauit,
 T H E S E S. j3*
feruauit,cft rex,adorandus: quae idcirco dicuntur perfo
nae propria, quia ncutrinaturæ feorfum reâè accommo
dari poffunt. Sunt autem omnes hæ cnunciationes pro
priae ac fimplices:quia in ijs omnibus,quae ciufdemgcnc
risfunt, connc&tuntur prædicata cum fubic&tis.
XIII.
Impropria autcm & figurata itidem duplex eft.
Vna, cùm quae totius funt perfonae, fiue ad officium Me
diatoris,fiue ad honorem capitispcrtinentia: ca de alte.
ranatura,fiue abftra&tiuo, fiuc concretiuo nomine figni
ficata,prædicantur: Vt caro viuificat,{anguis lauatâ pec
catis, Deus redemit Ecclefiam, Mediator Dci &homi
num homo,&c.
Altera, cùm quod vnius eft naturae proprium, de
altera natura concretiuo nomine fignificata, & perfo
nam connotante, prædicatur: Vt, Deus paffusac mor
tuus cft : Homo cùm cffet interris, fimul ctiam erat in
-ccelis.
XIV.
In ijs enim alterius modi propofitionibus impro
prijs, diuerforum gencrumidiomata,feu concretiua no
mina copulantur : & ideoimpropriè dicitur Deus paf
fus, quatcnusnomcn Dci, fua propria fignificatione, ef
fentiam diuinam fignificat, quæ pati non poteft: fcd re
fpe&tu connotatae perfonc, quæ etiamhomo eft, vcra cft,
licet impropria, propofitio: & ideo avexâsaxâs etiam
haec dicuntur de tota perfona, cùm tamen circucra non
congruant, nifi vniusnaturaercfpcâu.
X V.
Hancaiteram orationis impropriæ formam, cum
Græcisvccamus xewwiay iàap.4ray: quàm Theodorctus
Vy
 338 T H E S E S.

P;
« 4.*^** expli cans voca
mafccnus
c. *.
ip- *. c.
t «ewar
, tovto -
tzw,
g &y%3;
- ata;
-
xew&y.*1ztów árcu&ra,: Et Da.
&¢¢¢aes -

X v i.
Idiomacnim illisfuit nomen concretiuum,i3,4,1æ,
proprietatem alicuius naturcfignificans: & xeirwia, fcu
zyii},aic, fuit mutua& reciprocaibauzlay vnius, dccon
crctiuoaltcrius naturæ nomine, perfonam connotante,
prædicatio: vt fumma fitinfcitia, putare, cùm Patresde
communicatione idiomatum loquebantur, eos de rcali
cffentialium proprietatum vnius naturæ, in alteram, vel
effufione, vel communicatione, differere voluige: cùm
apertè fcribant: η άγωσς κρικὰ zo & τὰ ἐνόμ41a: nufquam
autcm, τὰ πάχμ*1*.
X VII.

theodor.
Si enim de naturisipfis, quæ in Chrifto funt, nobis
- -

piaio.*.p. fit fcrmo: Thcodoretus, cum alijs patribus, docct, fic

o7, 5, ' nobis loquendumcffe, vt non, quæ vnius funt iâa, altcri
ctiam reapfe communia effe doceamus: fed, vt qug cu
iufque funt, illi etiam foli tribuamus. quemadmodum
\ & quæ funt animae non damus corpori, fed animæ foli,
& contrà. Sivcrò dc pcrfonaloquámur:ficcomponen- !
dam effe orationem, vt quæ cujufquc naturae funt i3a,
ea ctiam toti pcrfonæ verè & reipfa communiacffcfigni
ficemus: qucmadmodum ctiam, tam quæ funt animae,
quàm quz funt corporis, totihominirealitcr &invcri
tatc tribuimus. -

Sunt autem bgceiusverba, poftallatum fimilcani- |

mæ & corporis,totiúfq; hominis:&ra rvfxag, 3*&; a£
73 ***** *** ***xei x£yas : & a£ μά, τά φύτω δa
λεχομένες, άπνάμειν άκαῖα τὰ σόφοez, 3äåía. *iv« ui»
aj; %τή3», 7iya â tís á»3gazit;ìg- iôá. άπαν *; |
 t H E s E S. £3*
<2} +3 regor&rg *m*;*%w λόγες: xewà **) niâ, τὰ τὰ φύ
esay i3a : £ *x£r« xzx áyx, τὰ τωτύe, z¤aw euafiev **** :
Στὸ α τοῦ καλά, ££y,£&figamy: 3 * 353, jo, &y%*&:
: άν. 3.338 x*ea* 343,5; Σ aríguez Ä¢ga*p. 3***}, A£ga
2,4:21a áXxa. **7a. άστωτως.
Eandem doârinam ex Amphilochio IconijEpifco- pia, i p.*•
po,& cxalijsPatribus pafìm infuis dialogis confirmat. °******
X v I i i.
Tbamafcenusquoqucvtcandem rem explicaret,ni.
mirum,quomodo,qug vniusfunt naturae,altericommu
nicentur, ncmpe in perfona: In haec verba fcribit: έxe
£ta 3. ** &y£g&yga? λέγ@-. w;?;8&si, τίς &yias a** rae
xos &7a:2 μενὸ}aa tj avexi ràv i}ay xarà rov τής ωλλά.
eros ***) : δά τ)ν &ς άληλα τὸν Pegá- zôz« gnav, 3*l2
*a* vz'vaiv £yway.
X IX.
Quo exloco non obfcuréliquet: primùm,nonmi
nùs, quæ funt carnis,attribui λέγω, quàm, quæ x*y», car
ni: Dcindenomalio modo, quae λόγ« funt, carni tribui,
quàm quo, quæ carnisfunt, λέγωattribuuntur: Dcniquc
modum hunc, modum vocaria;?.3;aras, id eft, mutuae
prædicationis, non fimpliciter &in naturarum nomini
| busabftraétis, fcdinconcrctis, perfonam notantibus.
X X.
Quis porro fit &%avag t£$*©-, & curficvocetur,
explicatidem Damafcenus cap.4.tumcxemplis,tum ad
fincm,hisverbis: &rg. £si,* ****©- tís áêåtas,i¤ga;
®*a*z; &y%33gens t; erig&raâa, à *y*;;***wara, tuis.
*1*, 3*), et; άληλa ali&z&z&gna. xaTa tgre 3vyavsfia et

*■•*â,&r€•39;cs fuáygii t;;;;; &%m £*is &/£g*

*vis aways.pa£n: 8 â zy£g»*©- gr@-, &x%g*g &£ 3av£ns,
3 à z€¢*a%©-.
V v 2
34^ t H e s e s.

Exempla verò fubieéta,quomodovnanatura r* iàa.

alteriattribuat,& propter quam cauffam:luculenter do.
cent. Noncnim Deusprout hoc nomine fignificatur ef
fentiadiuina, interris vifuseft:fed tantùm, prout fignifi
catur perfona, quæ & Dcus&homo cft.
XXII.
Ideo non difplicet illa rccepta xeivavas ibau4r»*
dcfcriptio:
Communicatio Idiomatum, eft prædicatio, in qua
proprietas vni naturae conucniens, tribuitur perfonae, in
concreto: quiahæ duæ naturae, A*y©- & naturaaffumta.
funt vnum ύφιαμενον.
X X II.

Sic ergo non malè definiri poffe idiomatumcom

municationcm, iudicamus: Idiomatum communica*
tio, eft prædicatio,feu forma fermonis: In qua Idioma,
hoccft,nomenconcrctiuum vniusnaturg proprietatem
fignificans, de perfonaChriftialterius naturæ nomine fi
gnificata,realiter: de natura autem ipfaalrera,in concre
to,nomine tenus,propter*e/z&gra* naturarum &vnio
ncm xa#'vzizzar prædicatur.
XXIII.

Idemautcm effe dicimus, praedicari de perfona, cö

crctiuo alteriusnaturae nomine, fignificata:atq; dc con
cretiuo alrerius naturæ nomine pcrfonam connotante,
praedicari: ficut etiam idioma in hoc negotio & concre
tiuum nomeniâ.&1a vniusnaturæ fignificás, idcmfunt.
XIX I V.
Quaeftio enim hæc à Patribus aduerfus hærcticos,
non tam de rebusipfis propofita fuit, quàm deformislo
quendi, quibus fcriptura fanâa de Chriflo loqucns vti
tur
 t H e s e s. s4t
tur: cùm modo ait, Dominum gloriæ crucifixum effe,
modò, Filium hominis,cùm effct interris,fuiffe etiam in
coelo: & alia ijs fimilia: quomodo nimirum hæ phrafes
fintiintclligendae.
XXV,
Ncmo cnim reétè fentientium dubitabat, ficut na
turas,fic etiam cffentialesvtriufq; naturg,pirnotpergireatsa,ticnsc,oinn
p e r f o n a C h r i f t i , p o f t v n i o n e m , d i f t i n é t a s
fufasmanfiffc: ita, vt nec Deitas (exemplicauffa)faéta fit
paffibilis,&localis, nec humanitas, impaffibilis&incir
cumfcripta: quemadmodum hærcticinonnullifcriptu
rasadulterantcs blafphemarunt.
XIX v i.
Fundamentum autem totius huius explicationis,
fuit vera & intima duarum naturarum inter fe vnitio, &
in vnam eandémq; perfonam coitio &**&fias, &avyxvras
&aàeugêras, atquc &z»e/*»;,incffabilitcrcffcâa.
XX V 1 i.
Hoc enim explicans Damaf. poftquam&,do
&
cu iffer, *******
quomodo,qugfunt carnis,attribuantur^*y viciffim,
quae λέγε, ipfi carni communicentur, ncmpc x 1* £v τῆς
&********** cauffam huiusreifubiecit,dicens: ôza),
et, &χηλα τὸν μεgò a£ιχάgrav 3 τ}, xa% vari;vciy £way:
Et cap. 4. &rg)-£iv(inqui §. £*&*®-τίς άλάστως εκέgas
¢vasa; ay%òàgens* itie* rà iàa, 3**), Jzzawaw, www.
1«, *, *)y ei;&xnxa zaw, zôzógrar.
XX V 1 1 i.
meexxêenas autem, ipfà eft £yzan;, hoceft, intima &
vndiquc perfe&ta atque abfoluta vnitio, vt ipfe, cùm
alibi, tum maximè lib.4.cap. 19. explicauit,diccns:&¥*
Vv ;
 34* *t H E S e S.
$&a£o; árv? a£zaggaz Å. £;euexês,i}»«* £*? ae+ria,
•&ς άvτὴν äj^oy a£zògna, :£y?; άγωσινχάχμῦ.
XX IX.
Addimusnos,eandem vnionem cauffam ctiam cffe
finalem huiufceformae loquendi: quoniam ideo hæc re
ciproca prædicatio tradita cft à fcriptura fanâa, vt vera
naturarum évwaig in vna Chrißi perfona oftenderetur :
quae caufTa cft, cur neque hæ verbales prædicationes, ina
nicsautvanæ vllo modo dici poffint: cùm maximum ha
beant vfum, duas naturas in vnam perfonam &avyzvtws
vnitas,oflendentes.
XXX.
Eandem porrò idiomatum communicationem(ex
emplicauffa, inhacpropofitione, Deuscft crucifixus)&
vcrbalcm effedicimus&realé, diuerfisrefpectibus. Qua
tenus cnim hac voce concretiua, Deus, fignificatur pcr
fona, quæ nonfolùm Dcuseft,fcd ctiam homo : realiscft
praedicatio. Nam,quia homo cft,ideo verè & reipfa mor
tuuscft.Quatenusautemformali,vtvocant,fignificatio
ne,notatur Dcitas, fcu Deusfimpliciter: verbaliseft, &
quidem vera. Deusenim verè dicitur effe mortuus,pro
ptcr pcrfonam quæ connotatur: nec tamen reapfe mor
tuum eft, aut mori potuit, quod Deus cft: tametfi qui
Deuscft, reuera mortuusfit.
XXX i.
Hisita explicatis: facileeft,de varijs enunciationi
bus, quænam verg£nt, quæfalfae, & quo, quæque prædi
cationis modo cnuntietur, iudicare.

Reg. i. Dcvna natura,abftraétiuo nomincfignificata:altc

ranatura,eiúfue proprietates,ncq;perabftraétiuum,ncq;
pcr concretiuum nomen vllo modo prædicari poffunt.
Tamcnimfalfacft haec, Humananatura, feu humanitas,
eft Dcus:
 t H e s e s. 343

eft Deus: quàm hæc, humanitascftDeitas: Et tam haec,

humanitas, eftimmenfa & infinita: quàm hæc,Humani.
tas,cftipfa immenfitasatqueinfinitas.
Proindc nulla in facris literishuiusgencrislocutio
repcritur.
XXXII.
De vna natura fiuc concretiuofiue abftra&iuo no. R«g. .
minc fignificata:altcra natura,eiúfue proprietatcs,inab
ftracto prædicari non poffunt. Vtraq; cnimhæc propofi
- tio,faifa cft. Dcus cfl humanitas,& Dcitascft humanitas.
XXXIII.
tur : Reg. *.
q;
De quauis natura quocun nomi fignif ne icc
quaecunq;illius (unt,verè ac propriè prædicantur,idq;in
concreto dc vtrâquc: de diuina autem, etiaminabftra
&to, propterciusfimplicitatem. Tam enimveraacpro
pria eft hæc, Deitaseftomnipotens, quàm hæc, Dcus eft
omnipotcns, atque etiam fua omnipotentia, Et rurfus
Humanitas & homo cft mutabilis.
- XXXIV.
De pcrfona, nomine proprio &vtramque naturam Reg.4.
notante, aut nomine Mcdiatoris officium fignificante,
cxpreffa: tam quæ vnius, quàm quæ alterius, aut vtriufq;
fimul funt naturæ, verè & propriè prædicantur: Vt Chri
fluscftDeus vel omnipotens: Item Chriftusefthomo,eft
mortuus. Item Chriftus, efl Rcdemtor, Mediator. Item
Mcdiator eft Deus,cfthomo,eft immortalis,cft mortuus,
rcdcmit nos.
XXX v.
De perfona, pcr nomcn vnius nature fignificata: Reg. *
quçfunt illiusnaturc,verè & propriè prgdicantur: Vt,hic
Dcus, autvnigenitusDciFilius, ætcrnus & omnipotens
cft.
 344 t H E s e s.

eft. Item hic homo, aut Filius hominis, in nouißimis

diebusnatuseft, mortuus cft.
XXX VI.
De vnanatura,fiueabftraétiuo,fiue concretiuo no.
mine fignificata,quæ funt totius perfonc,nonnifiavw%.
axä;, parte prototo fumta, prædicari poffunt: Vt, caro
viuificat, Dcusredemit Ecclefiam.
XXXVII.
Quocirca illud Leonis, vtraque forma agit, quod
fuum eft, idem effe, cum Damafcenodicimus, cum co
quodeft (idque propriè) Chriftus fecundum vtramquc
formam agit.Aëtioncs cnim fuppofitorum proprièfunt,
fcupcrfonarum.
XXXVIII.
Sic quod Iohan.ait:Sanguis eiuslauat nosâ peccatis:
Et Chriftus, Caro mea,verè eft cibus: Item quòd viuifica
rc,quódq;adorandaeffe dicitur: nomina illa pro concre
tiuis ponuntur: nempe, caro Chrifti, pro Chrifto incar
nato: EtfanguisChrifti,pro, Chriftus fuo fanguinc.
X XXIX,
Quienim dixit, Qui edit carnem meam, habet vi
tamæternam: idem dixit, Quimanducat mc,ipfe viuet
propter me. Et qui fcripfit, Sanguis eiuslauat nosâ pec
.catis:idem explicansfefe,ait:Chriftuslauabit nosà pcc
cyrill. in caris noftris,infuo fanguine. Et quidefinierunt,carnem
i$; Chrifti adorandam cffe : ijdem cauffam exprefferunt :
È';: nempc, non quia caro,fcdquia caro Dei cft, eöquc pro
ca.t,&i, priè non carnem,fedDeum incarnatum.%y &wovgx»}i/la,
**P* 3* a Chriftianisadorari.
X L.
Reg. v. De perfona pernomcn vnius naturæ indicata, quae
funt alterius naturae, verè quidem &realitcr,fcd in pro
prie ac
 t H e s e s. 34*
riè ac figuratè per communicationem idiomatum prc.
icantur: Vt, Filius hominis, in coelo fimul eft, &inter
is. Itcm, vnigcnitus,& Dominusgloriæ, crucifixus cft.
X L I.
Hinc etiam aliafcquitur: de natura vna, concreti. Reg. v.
o nomine expreffa, quae funt alterius propria, ea verè
uidem propter perfonam connotatam, fed tamen non
ealiter, vcrùm nominctenus tantùm praedicantur: vt,
eus formali fignificatione acceptus, mortuus cft: ho
mo, ætcrnus cft.
XIL II.
Quare illa percommunicationemidiomatumprg
dicaridicimus: quæ, cùm fint propria vniusnaturg, alte
riqueq;,in concreto, &y%òvvas modo communia fiunt:
dum nimirutu perfonae, cuius vtraq; natura parscft, hæc
rcalitcr attribuuntur.
X L I If.
Cùm enim Chriftus veriffimè & rca!iffimè fit &
Deus& homo: vcrè etiamacrealiter, & paffumcffe (ex
cmpli cauffa)fecundùm fcilicct vnam naturam: & nihil
effe paffum,fccundùm fcilicet alteram:diccre,&cumto
ta Ecclcfia prædicare, non dubitamus.
X L IV.
Ac cùm fcriptura dicat, & Deum &%4, a1., cfTe, &
eundem cffe mortuum fcu crucifixum: in priori fermo
ne nomen Dci gaia % in altcro, vae vºxâ, accipi, do
cemus: ac proindc in oratione de Chrifto, vtrumque ve
rum effe:fcd diucrfo prædicandi modo,dccodcm vtrum
quc cnunciari.
Xx
 34* thes e s.
XL V.
meg. 9. quæcunq; in tempore, Chrifto,poft vnionem, rea
1iter data fuiffe,leguntur: eade perfona refpeétu huma
* nitatis,eóq;& de humanitate ipfarealiter & propriè præ
dicantur:refpc&tu autcm diuinitatis,idq; concrctiuo no
mine indicatae,non nifi per communicationemidioma
tum prædicari intelligendafunt. Exemplú primi, Ief. ii.
rcquiefcet fupcr eum Spiritus fapicntiæ &c. Exemplum
fecundi, lohan. 3. Dedit ei (filio, quide coelo eft,quem
mifit Dcus pater)Spiritum non ad menfuram.Neq;enim
quatcnus filius vnigenitus, Spiritum accepiffe realiter,
fcd tantùm pcr communicationcmidiomatum,dici po
tcft.
XLVi.
Quae autem hoc modo data fuiffe fatemur: ea non
fuerunt effentialcs Dei proprietates, fed dona tantùm
creatitia,&gratiae,vtvocant,habitualcs, Quæ partim ad
humanæ in Chrifto nature perfeâioncm: partimadof.
ficia mediatoris perficicnda: partimadhonorcm capitis
Ecclcficpertinent.
XIL VII.
Proprietatesenim Dei effentialcs, cum natura qui ||
dcm humana realiffimè vnitgfunt in eadem perfona:fcd |
realiter illiin ipfa eiusgwiz ncquaquamfunt communi
catg.
XL IIX.
Nam (vt aliaspropèinfinitasrationesomittamus,
& tcftimonia, tum Apoftolorum tum veterum patrum)
Qugcunque accepit Chriftus, vt homoin fug nimirum
„, humanæ naturæ &oiz: caacccpit, vt, tanquam caput,illa
ΖΚλ. in fua membra deriuaret: teftibus Athanafio & Cyrillo:
*•"** quando idco ctiam fc fanâificauit,vtnos quoquc cffe.
mu
 "t H e s e S. 347

mus fânâificati: & olcumfuper caput Aaroniscffufum $$.

- - - - - .--.
ia ua
fuit, vt in omn rcliq eiusmemb ra, ad fimbriam vf. ***
quc vcftis,dcfiucrct.
X L IX.
Quis autem cffentiales Dei proprietates innos de
riuatum iri dixerit, nifiinfanus?
L.
Cauffa etiam, cur Chriftus, quâ Dcus cft, creatitia cyrif. •*
donaacccpiffe, dicinonpoffit:hgcà Cyrilloaffignatur. £t
quia,vtDeus,ijsnoncgebat.Ergo,ii etiam, qua homo ea, *****
cffentiales Dei proprictates, fibircaliter communicatas
accepit:creatitia Spiritusfan&ti dona, nequaquamaccc
piffe diccndusfuerit. Quorfum enim finita potcntia
ci,quiinfinitarealitcrfibi communicata
prædituscft?
Xx x.

$*
 34s
IN D E X P R AE C I P V O R V M.
D O C T R I N AE C H R I S T I A N AE C A.
* 1 t v m H a c c o N f e s s i o n s

explicatorum.
1. Deßripturù famää, totius Chriffiama religioni fim.
damento. pag. r.
In. IDe Deo, diuimjueperßmü &proprietatibus. •
111. Depreßiemtia & prade/fimatione Dei. ra
I p. De omnipotentia & voluntate Dei. r*
p. Pe mundi creatione, de Angelis, de£ primo homimi,
fatu. 17
*r. Deprouidemtia, mundig, gubermatione 2i.

* II. De/ap/a bomimis, de%peccato origmali,& eius f}a&##

bus. 2y

*111. De libero homini po#/ip/am arbitrio. 3*

I.x. IDepromißoneredemtiomà & /alutâ per Chrjffum. 34
.X. Pe Lege. 37.
XI. De Chrtffo Redemtore. 43

XII. De vera redemtiomà,/alutà,& vita, quaim vmo chri.

2 p.po/îta e/?,diffem/atione:
'/ eod.
%. de mece//aria cum
Chri/fo vmitione ac xeyaviae. jo

{VII. De Euangelio, dejlegi, per Euangelii abrogationc.;2

X//. De/acramentù mouitjfamemti. 78
X/. Da Baptifmo. po- !
X//. De Carma Domini. pr |
X^ 11. Deffae,ffe,& caritate. fo7
XVIII. Depaemitemtia. rii

X1X. De iuffificatione. ri y

** De libero renati hominä arbitrio, viribúgue ad bo.

amm. i2?

rxt. De bonâ operibu. ra?

¥ X i i.
 i N d E x. 34*

rrrm. De inuocatione & iuramento. 13+

xxi, 1. de Ecclefis Chrjfiim genere. 137
xxiv. De Ecclefia militante. 14?
xxp. De Eccteffe militantâ gubernatione, de% mimj?erto
Ecclefiaffieo. 163
roniugio.
/?ipendjs bonij, Ecclefis/ficis. 177
18o
Templa & ceremomjs. 18r
Ieiunijs. 18*
-

_ fbi de Ί, dele&fu.
«groti, &/ípultura.
Synodù :
}t,
Ἀ. }*
xxri. De A^agißratu 192
xxvi. peperpetua peccatorum remißone in Eccleßia chri
/fi. 19?
xxyiII. De /atu animarum po$ mortem, deff, rjarreâione
mortuorum. 204.

xxix. paiTu/riaduentu
& mortuos.
DominiIJa, adiudicandum viuo*
2ορ

xxx. De vita aeterna. 21*

I N D I c v L v S P R AE CI PV O RVM
locorum, qui in obfcruationibus
explicantur.
peca-'o beatorum. pag. 22•
I. Depeccato originis,illud mom effe/ab/fantiam. 2.2r

peperfóna cbriffi, im caput xi. 222. v/jueadpag. 2?r

Item in Appemdice. 274.

De «eww* moffricum chrifo, in caput XII. 23r

I. De voce/acramcmti,im cap. XIV, 234

X x 3
sse In d e x.
-de Rapti/ws nommula, ia cap. xr. ag&
Locus a&orum 10. de duodecim Ephefii, explicatur. 2;*
IDetjs qui indigne manducantpanem Domimi,im cap. XVI. 231
J£afidelium infantes/ dem habeant,necme,im cap.xv11. ***
peiu/iificatione, de% illo loco: credidit Abraham Dco, & im
putatum e/fulli adiuffitiam, in cap.xix. 2 yf
item, u/tificationem noftri, nomimfola remißionepeccatorum,
fed etiam in imputatione obeai&tiae chri/ii com///ere. 2 ;»
pe va- gs minjfrorum in Ecclefia ordinibus, prater illos, qui
Expreßè in /acris literis habentur: vt de Archiepi/œpis
& patriarchi &c, im cap. xx*. ' 260

I N D I C VL VS D I S P V T A T I O N VM
dc prgcipuis aliquot fidei Chriftiang
articulis.
r. De vno vero Deo,aterno Patre, Fi/io & Spiritu/âmôfe.
pag. 289
1 1. De vnius veriDeimatura,/ímplicitate, atque immem
fitate. 2yo
iii. De vmius veri Dei aeterm4 omnipotentia. 20*
1 p. peprouidemtia Dei. 3or
p. De æternaelegioneacpr«deffimatione, degredemtione
per chrißum fêfa. 3o4*
p^i. De chriffià mortui refúrreáione,in caelum aßenßone,
aa dextram patris/®one,ex Pauli ad Eph. cap. 1. 3o7
*■ I. De diffen/atione/aluti per Chryfum,ex i.cap. ad Eph.
p4g. 32^
XIII. Drjs, quæ de Domino'mo/?ro ie/ìchri/?o,poffvmionem
pr«dicantur: & quónam praedicentur modo,
ex 1. cap.eiufdem rpi/folaad Ephe/
 -

-
-

-
-

Errata fic corrigito.

*. g •.-* hori^s.^im.**. pr•.generali, lege,gemerari.p*g. 17.-*ph. , /*». **.
pro, quae, /ege qaae ? 14.+ph. 7. !24.pre/eremruae,//cremrua.p.4s.+ph. 7. .s.pro.
£w** vevo- l ίτις άμεν*.p.eta.-*p.s. /•//ae pro draraa &matura humana.i.
ajum. »arura & humana &c. p. *7.-*pb 14. /. *• po/? participes, adde.f.inr.
p. so.…p4.17.1.14.deleazwa g'o^»;tes +ph.ii./. is pro/iwamas,//íwus p.tos.
_,,b.s.i.pro,cerre,l.certo pY**.*»h ? is dele,cum *om* p isi.aph.* la pro,
habitam, lege habitabamr. p rfe.-*/% •*. 1.17.pro.cap.io l.cap.* p *** in cap.ii.
-ph. «.in/je promam* / munus p 2:6 424. ** /. zo.properemtum.l.pertinent.
p.***..** po/?.cam ch», 4o.a.de vox. p eaa. /m/we.proum cap. xx**, / xa/.
p.sss 1. »Aro, m cap. xx/r. /x/?.zss.1.27.pro,eum m cler, ora me,/.eum /m cle
* • ordinem c-e p.*7o /*s.pro,arefalen/£,t. Are/arem/? p.ss. !. 6,pro/ant././wr.
a.**, /.zs.pr•.//e./ ///•.p.86.l.iz.fra,curcam/erubui, circum/<rwbitur.

- -

-
-
-

- -
-
-

-
 „ºiţ**
„…ºcxtº
！ojſ213
， ， ***
× …,
ſºstº
 I. - - -

OÇ T
■*■
LI· .
… - -
.

βιιι. 1 C®.

■ ■ fub'cam
I.
£u- r..….
Ita oes - -

- _. Ij€¢ -

- - ^ -,.-…_ * ||

£.
-
®®®.*) _ ἀζ. I. – ■ . . *** * *
--- --- -- -
-

- -