Internet servisi

dr Dušan Ljubičić
Beogradska akademija poslovnih
i umetničkih strukovnih studija

Uvod
 Internet servisi
• Internet je globalna računarska mreža koja koristi
TCP/IP skup protokola
• Internet servisi su usluge koje se korisnicima pružaju
preko Interneta
• elektronska pošta, veb, društvene mreže, onlajn
vesti, telefoniranje i video pozivi, video konferencije,
instant poruke, četovanje, e-prodaja, e-bankarstvo,
e-učenje, e-uprava, preuzimanje medija, audio i
video striming u realnom vremenu, onlajn igrice,
blogovi
1/20/2021 Internet servisi – dr Dušan Ljubičić 2
 Klijent-Server model

• Internet servisi se pružaju preko programa

• Programi se uglavnom nalaze na serverima
• Korisnici sa serverima komuniciraju preko programa
koji su obično instalirani na njihovim računarima
• Na primer, da bi mogao da otvori neki veb sajt
korisnik mora da ima odgovarajući program koji
preuzima podatke sa veb servera i prikazuje veb
stranicu na lokalnom računaru

1/20/2021 Internet servisi – dr Dušan Ljubičić 3

 Klijenti

• Programi koji se koriste za komunikaciju sa serverom

radi ostvarenja neke usluge nazivaju se klijenti
• Google Chrome, Mozilla Firefox, Microsoft Edge i
Internet Explorer su najpoznatiji veb klijenti
• Ovakav način pružanja usluga se naziva naziva klijent-
server model (client-server) ili klijent-server
arhitektura
• Najveći broj usluga na Internetu je zasnovan na
klijent-server modelu (www, email, FTP, VoIP, IM itd.)
1/20/2021 Internet servisi – dr Dušan Ljubičić 4
 Klijent-server arhitektura

1/20/2021 Internet servisi – dr Dušan Ljubičić 5

 Peer-To-Peer model

• Drugi način pružanja usluga se naziva peer-to-peer,

skraćeno P2P
• Kod P2P modela (arhitekture) isti računar služi i kao
klijent i kao server
• P2P programi (aplikacije) sadrže i klijentsku i
serversku komponentu
• Ovi programi uspostavljaju vezu sa drugim
računarima na Internetu i tako formiraju P2P mrežu

1/20/2021 Internet servisi – dr Dušan Ljubičić 6

 P2P

• Najpoznatija P2P mreža danas je BitTorrent

• Napster je nekada bila najpoznatija P2P mreža i
omogućavala je deljenje muzike u MP3 formatu
• Napster je program koji je svrstan među
najpopularnije programe ikada
• P2P model se pokazao kao efikasniji za neke servise
od client-server modela

1/20/2021 Internet servisi – dr Dušan Ljubičić 7

 P2P mreža

Klijent

Klijent Klijent

Klijent

1/20/2021 Internet servisi – dr Dušan Ljubičić 8

 P2P model

• Kod prenosa datoteka, umesto da celu datoteku

preuzme sa jednog servera, P2P protokol pravi
konekcije sa većim brojem računara preuzimajući sa
njih deliće datoteke od kojih na kraju sklapa
originalnu datoteku
• Deljenje audio i video datoteka, filmova, softvera,
ažuriranje softvera, instaliranje i migraciju softvera,
Internet TV, striming, VoIP (Skype) i veb pretraživanje
(YaCy) su neki od servisa koji takođe mogu da se
pruže preko P2P modela

1/20/2021 Internet servisi – dr Dušan Ljubičić 9

 P2P model

1/20/2021 Internet servisi – dr Dušan Ljubičić 10

 TCP/IP skup protokola

• Klijent i server komuniciraju preko mrežnih protokola

• Mrežni protokol je skup pravila i konvencija koje
omogućavaju komunikaciju mrežnih uređaja
• Skup protokola koji se koristi za komunikaciju na
Internetu naziva se TCP/IP
• Naziv je dobio po svoja dva najvažnija protokola,
Transmission Control Protocol (TCP) i Internet
Protocol (IP)

1/20/2021 Internet servisi – dr Dušan Ljubičić 11

 Protokoli

• Kod prenosa podataka između servera i klijenta, odnosno

između računara u mreži, učestvuje veći broj protokola
• Na primer, jedan broj protokola je zadužen samo za
prenos podataka preko kablova ili radio talasa, drugi za
adresiranje računara i usmeravanje podataka kroz mrežu
od rutera do rutera, treći nadgleda prenos i po potrebi
ponavlja slanje nekih delova (paketa) podataka, četvrti
brinu o tome da podaci budu isporučeni aplikaciji kojoj su
namenjeni, npr. veb brauzeru, email klijentu, bittorent
programu itd
• Svi ovi protokoli su hijerarhijski organizovani i zajedno
deluju kako bi podaci bili uspešno preneti od jednog do
drugog računara na Internetu
1/20/2021 Internet servisi – dr Dušan Ljubičić 12
 Portovi

• IP adrese se koriste za adresiranje računara na mreži,

a port za adresiranje aplikacije na računaru
• Komunikacija između servera i klijenta se odvija tako
što se klijent obraća serveru preko određenog porta
za uslugu
• Kada uspostave komunikaciju, klijent i server dalje
komuniciraju preko portova koje dogovore

1/20/2021 Internet servisi – dr Dušan Ljubičić 13

 Primer PORT

• Pretpostavimo da se na jednom serveru nalaze i veb

server i mail server kompanije IBM
• Kada u veb brauzeru otkucate www.ibm.com, vaš računar
će pronaći IP adresu servera na kojem se nalazi IBM-ov
sajt, ali da bi server znao da li želite da otvorite veb sajt ili
da proverite svoj email, morate da mu navedete i port
• Zahteve za veb sajtom server očekuje na portu 80, a za
mejlom na portu 25
• Dakle, kada u veb brauzeru otkucate www.ibm.com, u
nastavku IP adrese biće dodat i port 80 tako da će server
znati šta se od njega traži
1/20/2021 Internet servisi – dr Dušan Ljubičić 14
 Veb klijent Veb server
Klijent šalje zahtev serveru
(npr. http://www.ibm.com)
Port 80
Veb server sve
Server odgovara na zahtev klijenta vreme prati da
(vraća traženu veb stranu ili kod greške) li ima novih
zahteva na
portu 80

1/20/2021 Internet servisi – dr Dušan Ljubičić 15

 Portovi
• Dodavanje portova je posao klijentskog sofvera, korisnik
ne brine o tome, port je adresa krajnje instance
• Npr. pretpostavimo: Otvorili ste neki veb sajt, a zatim sa
tog sajta otvarate neki link u novom tabu, ili prozoru
• Kako vaš računar zna u koji prozor ili tab treba da vrati
sadržaj. Na osnovu porta
• Server će zahtev za određenom veb stranicom da vrati
vašem računaru koristeći njegovu IP adresu, ali na osnovu
porta preko kojeg server i klijent komuniciraju, tačno se
zna gde podaci treba da se vrate
1/20/2021 Internet servisi – dr Dušan Ljubičić 16
 Portovi idu od 0 do 65535

• Portovi od 0 do 1023 spadaju u grupu sistemskih ili

"dobro poznatih portova" (well-known ports), kako se
obično zovu
• Portovi od 1024 do 49151 se zovu registrovani portovi.
Kontrolu nad ovim portovima, i onim od 0 do 1023, ima
organizacija koja se zove IANA (Internet Assigned
Numbers Authority)
• Portovi od 49152 do 65535 se zovu dinamički i oni mogu
slobodno da se koriste. Ove portove, na primer, koriste
veb server i veb klijent za dalju komunikaciju pošto
uspostave vezu, dok se port 80 oslobađa za prijem novih
zahteva

1/20/2021 Internet servisi – dr Dušan Ljubičić 17

 Neki sistemski portovi

• 20, 21: File Transfer Protocol (FTP)

• 22: Secure Shell (SSH)
• 23: Telnet
• 25: Simple Mail Transfer Protocol (SMTP)
• 80: Hypertext Transfer Protocol (HTTP)
• 110: Post Office Protocol (POP3)
• 119: Network News Transfer Protocol (NNTP)
• 143: Internet Message Access Protocol (IMAP)
• 194: Internet Relay Chat (IRC)
• 443: HTTP Secure (HTTPS)
1/20/2021 Internet servisi – dr Dušan Ljubičić 18
 Podela Internet servisa
• Internet servisi mogu da se podele u 4 kategorije
• Komunikacioni servisi – razmena informacija između
pojedinaca i grupa
• Servisi za pronalaženje informacija – omogućavaju lak
pristup javno dostupnim informacijama na Internetu
• World wide web – sistem hiperlinkovima (linkovima)
međusobno povezanih multimedijalnih dokumenata i
objekata koji se nalaze na jednom ili većem broju servera
na Internetu
• Veb servisi – omogućavaju razmenu podataka između
heterogenih sistema i aplikacija

1/20/2021 Internet servisi – dr Dušan Ljubičić 19

 Komunikacioni servisi
• Komunikacioni servisi omogućavaju razmenu
informacija između pojedinaca i grupa
• U ovu grupu spadaju: elektronska pošta (email),
mejling liste (mailing lists), telnet, diskusione grupe
(newsgroup), čet (chat), instant poruke (Instant
messaging), internet telefonija (VoIP), video i
telekonferencije (Video Conference and
Teleconference)

1/20/2021 Internet servisi – dr Dušan Ljubičić 20

 Servisi za pronalaženje informacija

• Servisi za pronalaženje informacija omogućavaju lak

pristup javno dostupnim informacijama na Internetu
• Tu spadaju: servis za prenos datoteka (FTP – File Transfer
Protocol), Archie (prvi pretraživač, nekada se koristio za
pretraživanje File servera), Gopher (korišćen za
pretraživanje, učitavanje i pregledanje dokumenata koji
su se nalazili na udaljenim serverima, prethodio world
wide webu, u svoje vreme je predstavljao najveći domet
interneta, istisnut od strane world wide weba),
VERONICA (Very Easy Rodent Oriented Netwide Index to
Computer Achieved) – pretraživač koji se koristio za
pretraživanje Gopher-a

1/20/2021 Internet servisi – dr Dušan Ljubičić 21

 World Wide Web

• World Wide Web (www) je sistem međusobno

povezanih multimedijalnih dokumenata koji se nalaze
na jednom ili većem broju servera na Internetu
• Dokumenti su međusobno povezani hiperlinkovima
koji korisnicima omogućavaju lako kretanje kroz ovaj
sistem povezanih dokumenata
• Hiperlink, ili kraće link, sadrži URL adresu dokumenta
ili objekta na koji pokazuje

1/20/2021 Internet servisi – dr Dušan Ljubičić 22

 Web servisi

• Web servisi omogućavaju razmenu podataka između

raznorodnih sistema i aplikacija
• Programi se pišu u različitim programskim jezicima i
na različitim platformama
• Web servisi im omogućavaju da razmenju podatke
• Dostupni su preko Interneta ili intraneta i nisu vezani
ni za jedan programski jezik ili operativni sistem
• Koriste XML ili JavaScript (JSON)

1/20/2021 Internet servisi – dr Dušan Ljubičić 23

 Internet servisi

• stalno se pojavljuju novi servisi

• menjaju način na koji živimo (radimo, učimo,
provodimo se itd.)
• omogućavaju pristup znanju, slobodu govora...

1/20/2021 Internet servisi – dr Dušan Ljubičić 24

 Svake minute u 2017-oj

1/20/2021 Internet servisi – dr Dušan Ljubičić 25

 Online aktivnosti

1/20/2021 Internet servisi – dr Dušan Ljubičić 26

 Internet aktivnosti

1/20/2021 Internet servisi – dr Dušan Ljubičić 27

 Internet servisi
dr Dušan Ljubičić
Beogradska akademija poslovnih
i umetničkih strukovnih studija