Scribd Logo
Upload

Welcome to Scribd!

  • Hejwowski - Rozdz. 3 - Iluzja Przekładu

    Uploaded by

    kasiekkk
    258 views18 pages
    Hejwowski - Rozdz. 3 - Iluzja Przekładu

    Copyright

    © © All Rights Reserved

    Available Formats

    PDF or read online from Scribd

    Did you find this document useful?

    Is this content inappropriate?

    Report this Document
    Hejwowski - Rozdz. 3 - Iluzja Przekładu

    Copyright:

    © All Rights Reserved
    Download as PDF or read online from Scribd
    Flag for inappropriate content
    258 views18 pages

    Hejwowski - Rozdz. 3 - Iluzja Przekładu

    Uploaded by

    kasiekkk
    Hejwowski - Rozdz. 3 - Iluzja Przekładu

    Copyright:

    © All Rights Reserved
    Download as PDF or read online from Scribd
    Flag for inappropriate content
    of 18
    kulturowych — Mailhac (1996) niesieniach kulturowych), Aixela o ,culture-spec mentach specyficznych kulturowo), Hervey i Higgins 0 ,degrees of cultural transposition” (stopniach transpozyeji kulturowej), Ivir (1987) 0 translation of culture” (Humaczeniu kultury). Pozost teoretycy zaktadajg jednak milezqco, 2e mozna przedstawié jedng listg technik sluzgeych do rozwigzywania réznych probleméw tumaczeniowych. Stad u Vinay i Darbelneta znajdziemy zarswno adaptacjg, ktérq rozumieli oni jako zastapienie elementu kultury wyjseiowej elementem kultury docelowej, jak i transpozycjg, shuzaca przede wszystkim do rozwiqzywania probleméw grama- tycznych (np. liczba mnoga zamiast pojedynezej: ang. ,,furniture” — pol. ,meble”). Badajgc rézne problemy przekladowe, doszediem do wniosku, ‘ze wymagaja one réznych zestawéw technik thimaczeniowych (por. ponizsza lista technik tlumaczenia element6w kulturowych atechniki thumaczenia nazw wlasnych — rozdzial IV lub tech- niki thumaczenia idiom6w — rozdzial VII). Oczywiscie nicktore techniki bedg sig powtarzaé przy réznych problemach, Zapewne joziwo8é dokonania pewnej syntezy wszystkich tech- nik. Jednak synteza taka bedzie wymagaé spojrzenia z wigkszego dystansu, wy2szego stopnia abstrakeji. ‘Na podstawie analizy bogatego materialu thumaczeniowego, t6rego probki przedstawiono ponize}, wydaje sig, 2e w dziedzinie przekladu elementéw Kulturowych mozna wyrd2nié nastepujace techni meOee ay lee deen Rozdsial It: Elementy hulturowe w proekladzie 91 x, 1) Transfer A a) Transfer w postaci czystej 2 b) Transfer modyfikacja adaptacyjng ‘Transfer to przeniesienie obcego wyrazu lub zwrotu (czy nawet-2dania bad dluzszego fragmentu) z tekstu oryginalu. do tekstu.przekladu. Uzywamy okresl do ,,transference” Newmarka), a nie okreslenia (emprunt” u Vinay i Darbelneta), zeby unikngé mylenia zjawisk jezykowych ztechnikami dumaczeniowymi''. Zapozyezenic to naturalne zjawisko jezykowe, wystepujace we wszystkich chyba ‘jezykach, polegajqce na przeimowaniu pewnych struktur z innego Jezyka (zob. np. Haugen 1972: 79-109). Transfer to decyzja ‘thumacza, by uzyé w tekscie przekladu obcego wyrazenia, ktore nie funkcjonuje w jezyku docelowym. Efektem transferu moze byé zapozyczenie, ale nie musi: wyrazenie zastosowane przez tylko w tym jednym tekscie jezyka docelowego, na przyktad mozna z calq pewnoseig stwierdzié wyraz ,asunu” — oznaczajacy w jamajskie} angielszczyénie slo- nia, a uzyty przeze mnie w thumaczeniu The Black Albino Namby Roya — nie wejdzie do polszezyzny. Transfer bez objasnieh stosowany jest zwykle wiedy, kiedy znaczenie przeniesionego elementu wynika z kontekstu. Przeniesiony wyraz/wyrazenie nie i byé zrozumiaty dla czytelnika przekladu, jesli (prawdo- ie byt zrozumialy dla czytelnika oryginatu (jak Le- czy wirety rosyjskie w A Clockwork Orange —zob. rozdziat VI ponize}) lub jesli jego zmaczenie wyjasnia sig w dalszej czesci ksiqzki ak w przypadku wyraz6w ,.betryzacja” nbryt” w Powrocie z gwiacd Lema), iDarbelnet przytaczaje preyklady zapozyezei — w wig tylko te ostatnie, a w kazdym razie tylko takie uznaé mozna za preyklady techniki zapozyezenia. 92 Tugja pezektada Cheialbym jeszeze raz podkreslié, ze nie jest transferem uzycie przez Humacza wyrazeh wezesnie) zapozyczonych przez jezyk docelowy, choé trzeba przyznaé, 2e w przypadku zapozyczei najnowszych granica migdzy transferem a zastosowaniem zapo- zyczenia bywa czasem trudna do ustaleni Transfer moze byé zastosowany w postaci czyste] — z zacho- waniem oryginalne} pisowni, tgcznie ze znakami diakrytycznymi niewystepujaeymi w jezyku docelowym (np. francuskimi kéw diakrytycznych (bardzo czeste w tlumaczeniach z polskiego na angielski), a forma ,,bardzie} udomowiong” — dalej idgce dostosowanie pisowni obcego wyrazu czy wyrazenia do zasad Jezyka docelowego. Mozliwe jest tez typograficzne wyr6znic~ nie przctransferowanych element6w, na przyktad kursywa, tak jak uczyniono to w przektadzie ksig2ki George’a RR. Martina ‘A Game of Thrones w przypadku tytuisw wodz6w Dothraki — ,khat” i ,ko” (Peszkowska 2015). Obie wersje transferu moga wystapié z objasnieniem (kwalifi- kator, opis w tekSeie, przypis, inna forma objasnienia w paratck- Dvcie, mp. slowniezek ezy glosariuse na kotieu ksig2ki. we SS 2) Ttumaczenie syntagmatyczne (z objasnieniem lub bez) > ema fate Coetquey : z Thumaczenie syntagmatyczne to mozliwie najdokladniejsze od- S wzorowanie struktury jezyka wyjSciowego za pomocg elementow ~ jezyka docelowego (czesto taw. ekwiwalentéw stownikowych). 2E_ $ilest to zatem odpawiednik dwéch technik w Klasyfikacjach Vinay Si Darbetneta i Newmarka: kalkj (u Newmarka ,through-transla- A i thumaczenia dostownego". Przez thumaczenie syntagma- (rede pees Si ae ———— A "Jak wapominatem, stra sig unkaéokresena tumaczenie doslowne” £5 ¥ stomatowanie to potrkiowane Itranie musleby sami. Nee ni ii On tw ne “Sadao nazvat thmaczeicm denownyn, bo wybir Wyrahome 3" lee eo i ia amc mi ei s Rozdzial Il: Elementy kulturowe w przekladzie 93 tyczne rozumiem tlumaczenie powierzchniowe kolejnych elemen- tow (morfeméw, wyrazéw, fiaz) struktury tekstu wyjsciowego neamego rOzni sig ono om, 2¢ jego efektem sq na ogél poprawn ca docelowego (por. przyklac ae z Argonautéw Zachodniego Pacyfiku Malinowskiego w rozdziale II powyzc}). Bardzo specyficznym przypadkiem potgezenia tumaczenia syntagmatycznego z transferem jest tumaczenie wyrazenia ,orgy porgy” z Nowego wspanialego swiata Aldousa Huxleya. W ginale jest to ewidentne nawigzanie do wierszyka dla dzieci" Georgie Porgie. Polski ttumacz zdecydowal sig na niezbyt chyba rudang wersje ,orgia porgia” 3) Ekwiwalent opisowy"* Ekwiwalent opisowy to zastapienie danego elementu kultu- rowego opisem 0 réznym stopniu dokladnosei — od dwuwy- razowego przyblizenia do pelnej definicji. Nie nalezy mylié tej techniki z objasnienicm dodanym do clementu przetlumaczonego za pomocg inne} techniki. Technika ekwiwalentu opisowego, jak sig przekonamy ponizej, obejmuje bardzo rézne przypadki i byé moze wymaga dalszej specyfikacji. ed wrevocamitot Mt ane) | Wyrazenie expressis verbis tego, co jest tylko zasugerowane, zastapienie metafory czy metonimii wyrazeniem 4) Eksplicytacja tumaezeniu interlineamym, stosowanym czasem w tekstach lingwistyeznyeh logicznych, oraz 0 thumaczeniu syntagmatycznym, ale V. 6, 7, 8 powinny nazywae sig ,zastoso- owanie ekwivalenta uznanego” itd, Dla ‘wanie ekwialenta opisowegt Luproszezenia uzywam wersji skrécone 94 Tuzja preeklady niefiguratywnym, ujednozn: 4 introduire dans LA'S des précisions qui restent in LD, mais qui se dégagent du contexte ou de la situatio 9), Definicja brzmi zatem bardzo podobnie, ale po zapoznanit z przykladami tej .procedury”, dochodzimy do wniosku, ze Vinay i Darbelnet nie majg na mysli decyzji tumacza o doprecyzowaniu danego fragmentu tekstu, lecz réznice migdzy jezykami, ktére wymuszajg usc 1p, ,outcoming” przethumaczone jako qui vient en sens inverse”, z uwagi i w jezyku francuskim, czy zastay skim rzeczownikiem w tumaczeniu francuskim, poniewaz ze wagled6w gramatycznych w jezyku franc byé dwuznacany (1958: 294, 296). W det mowa jest tez o tym, ze doprecyzowanie dodane przez thumacza moze wynikaé z kontekstu lub sytuacji. W naszej Klasyfikacji eksplicytacjg nazwiemy wybér tumacza niewymuszony wzgle- ami gramatycznymi, co wigce| dodanie informacji wynikajace} z sytuacji, a wige zkontekstu pozatekstowego, nazwiemy juz raczej objasnieniem. Jako eksplicytacjg sklasyfikowalbym obeenie opisane pracze nie jako przyklad ekwiwalentu opisowego Humaczenie sformu- lowania ,szkielko i oko, czucie i wiara” jako ,.no fa reason, no sensibility, only sense” w Madame Antonicgo Libery (zob. Hejwowski 2004a: 142). Warto zauwazyé, Zc takic thumacze- nic gubi aluzjg oryginalu, wprowadza natomiast aluzjg do kultury docelowej (Sense and Sensibility Jane Austen). Inne przyklady eksplicytacji zostang przedstawione ponize). 5) Kkwiwalent wznany (tor Yaed eo wi¥ ok tut Jest to ekwiwalent elementu kultury wyjSciowej funkejonuja- cy wjezyku docelowym, np. pojawiajgcy sig w slownikach czy encyklopediach. Oczywi Niet uznania”, czyli znajomosei LA to jezyk docelowy, LD — jezyk wyisciowy. ___Rozdval It; Elementykultrowe w pracladsie 95 danego elementu w kulturze docelowej, bywa trudny do ustalenia, Stosunkowo najbardziej oczywiste sq ustalone oficjalnie obcoje- ckwiwalenty moga byé bardziej problematyczne. Wspominatem lejwowski 2004a: 140) przy okazji funkcjonujgce) w jezyku jim nazwy ,,Black Madonna”, ze renomowany New Oxford mary of English w hasle Czestochowa” zamieszeza nastepu- informacje: It is famous for the statue of the black Madonna ” (,Slynie z pomnika czamej Madonny w tamtejszym Swiadezy to o malej znajomosci tego ,,ekwiwalentu uznanego” (uZytego w tumaczeniu Weisera Dawidka Huellego) w kulturze docelowej. Uwazam jednak — podobnie jak Kwiecit- a inaczej niz Newmark (1988) — 2e zastosowania tej techniki nie nalezy ograniczaé do nazw instytucji i organizacji. lent funkejonalny (czyli zamiennik kulturowy"*) ©) Z kultury trzeciej ‘Technika ekwiwalentu funkcjonalnego to najezescie} zastapienie malo znanego elementu kultury jowej elementem kultury docelowej, np. zastapieni maturg” czy przerobienie .»chleba naszego powszedni chrzyny nasze pows7. w tlumaczeniu Biblii na jezyk Kiriwina (Szczerbowski 1998) Zdarza sig jednak, 2e malo znany element kultury wyjéciowej Jest zastepowany bardziej znanym elementem z tej same} kultury, na przyktad ,.curry” zamiast ,.vindaloo” (zob. Hejwowski 2004b: 187) — lub elementem kultury trzeciej, np. ,,kluski” zastapione wyrazem ravioli” w tlumaczeniu Pamigiika z powstania war- szawskiego Biatoszewskiego na angielski (przyklad z Grajewska 2001). Ekwiwalent funkcjonalny jest technika nicbezpieczna, poniewaz w swe} istocie opiera sig na oszustwie: thumacz zmienia nnapreeyzyjnie oddaje istotg opisywane} techni Culturrak meplacem pw ee | a pele 96 Tuzja preeklad tekst oryginalu, najezesciej nie informujge o tym czytelnika, ktory jest przekonany, Ze czyta to, ,co napisal autor”. Zatem stosowanie walentu funkcjonalnego moze byé dopuszezalne w ogélnych, snicautorskich” tekstach informacyjnych (jak w przypadku za- tytulu piosenki Beatleséw Penny Lane praez Yesterday byly wielokrotnie Hejwowski 2004a, 7) Hiperonim Hiperonim to wyraz nadragdny w stosunku do wyrazu thi- maczonego, wyraz 0 znaczeniu og6lniejszym. Zastosowaniem hiperonimu bedzic przettumaczenie ,,A levels” za pomoca wyrazu egzaminy”. 8) Hiponim Hiponim to wyraz podrzedny, o znaczeniu bardziej szczegéto- wym od wyrazu Humaczonego, zwykle stosowany w przektadzie wiedy, gdy w jezyku docelowym nie ma odpowiedniego ekwiwa- entu (wyrazu nadrzednego). 9) Opuszezenie W przypadku tekst6w ,,autorskich” (uznanych pisarzy, znanych dziennikarzy, os6b stawnych) opuszezenia sq rzadko uzasadnione. Chyba tylko w sytuacji, gdy tekst wyjéciowy jest redundantny zpunktu widzenia naszej oceny wiedzy odbiorey przekladu, np. jesli w thumaczonym przez nas ie amerykaiskiego autora pojawia sig sformutowanic Polish writer Stanistaw Lem”. Rosdeial Il: Elementy kulturowe w proekladzie 97 Stosowanie opuszczei, hiperoniméw i ekwiwalent6w funkejo- Hejwowski 2004a: ). Uzywajge terminologii Ver wiedzieé, ze opuszezenia, hiperoni i ‘Wszystkim tym technikom moze towarzyszyé objasnienic, na przyklad w formie przypisu — zapewne poza opuszezeniem, ktére na ogét stuzy do ukrycia problemu thumaczeniowego, oraz poza cekwiwalentem opisowym, ktory z natury rzeczy jest zastapienicm pewnego elementu opisem. Objasnienia mozna podzielié na jawne (cbjasnienia w paratekécie) i ukryte — wplecione w tekst przekla- du bez informowania o tym czytelnika. Obj najczeSciej i sig razem z transferem i thumaczeniem syntagmatycznym, thumacz (bad redak- go ekwiwalentu ni przypisy na koiicu ksia niewygodna i irytujacg Stosowanie transferu — z przypisem lub be — oraz inayeh technik z objasnieniami, a zwlaszcza przypisami, czyli ot 98. uzja proektadu Umieszezajgc techniki na skali udomowienie — egzotyzacja, trzeba powiedzieé, ze najbardziej ambiwalentng technika pod tym wzgledem jest tlumaczenie syntagmatyczne, ktére moze shuzyé zaréwno ukryciu, jak i uwypukleniu obcosci. techniki, rzadko stosowane w tekstach literackich. Na przyklad ‘Anna Kizifiska, piszac o thimaczeniu tekst6w prawnych, oprécz kilku technik opisanych powyzej, wymienia terminologizacie itechniki przesunigcia semantycznego (2015: 175-179). 3. PRZYKLADY ZASTOSOWANIA TECHNIK Cickawg ilustracjg stosowania réanych technik thumaczeniowych do rozwigzania tych samych probleméw sq dwa przeklady Break- ‘fast at Tiffany's (Sniadania u Tiffany'ego) Tramana Capote”: She scouted a counter piled with paper pumpkins and masks, ‘Wypatrzyla Kontuar zawalony dyniami i maskami na éwigto Halloween*. (preypis: *W Ameryce wigilia Wszystkich Swigtych. Tego dnia urzadza sig ‘maskarady, zapala lampiony sporzadzane 2 dyni itd.) — dum. Bronislaw Zieliski. Poszla na ziviady ku ladzie zastawionej papicrowymi dyniami i maskami na Halloween — tum, Rafat Smietana (przyklady z Grzeé 2007). Mamy tu zmiana sytuacji odbi 106). Thumaczenie wigkszosé Polakow czynienia ze zmiang techniki, spowodowang przekladu (por. Wojtasiewiez 1957 skiego pochodzi z 1962 roku, kiedy ~Swigto” przed Halloween oraz przypis. Spr redundaneji — w kontekscie przypisu wyraz.,Swigto” jest zupelnie "7 Opisowi trzech thumaczet tej ksig2ki poswigcony jest rozdziah X. Rozdial ll: Elementy kulturowe w preeKladcie 99 niepotrzebny, chyba Ze tumacz nie byl pewien, ezy ezyt 4 umieszczony na ski uproscit modyfikacjq iewaz obie pisownie sq stosowane w jezyku 1a, tumaczagc ksigzke w roku 2004, nie musi {juz niczego wyjasniaé, bo Halloween trafit pod strzechy i wszedt do jezyka polskiego; wyraz Halloween” stat sig zatem uznanym ekwiwalentem angielskiego ,Hallowe’en/Halloween”, Latwo tez zrozumieé decyzje tumaczy w przypadku wyrazu subway” — dla Zielifiskiego to ,kolejka podziemna”, dla Smic- tany oczywiscie ,anetro” (Grzeé 2007). Nie zawsze jednak mamy do czynienia z tak podrecznikowymi praykladami 2miany technik wraz z uplywem czasu i wzrostem wiedzy odbiorcow. W Breakfast at Tiffany's i tych samych dwoch thumaczeniach znajdziemy réwnie2 nastepujgce zdanie: angi We ate lunch at the cafeteria in the park, Zjedligmy obiad w kafeterit w parku. ‘Zjedligmy lunch w restauracji w Central Parku (GrzeS 2007), Zgodnie z oczekiwaniami Zieliiski stosuje ekwiwalent funk- cjonalny w przypadku wyrazu lunch”. Smietana nie waha sig inch”, ktory wszedt juz do jezyka polskicgo, lunchu do polskie} kultury (zwlaszeza kultury korporacyjng)). Zaskakuje natomiast tumaczenie wyrazu stosuje transfer z modyfikacja, natomiast imo ze spodzie~ cafeteria” mozna znaledé w USIP z 2003 r. (a cafeterie czy tez kafeterie jako takie — w Bochni, Lomzy i Ostrolgce), natomiast nie ma go witrzytomowym Stowniku jezyka polskiego PWN © Trudno natomiostzrozumiet decyzi thmacza (a moze redaktora) dotyezacy polskiego tytulu powiesci Agathy Christie Hallowe'en Party. Ksi sig Wigilia Wszystkich Swigtych, ale jut na pierwszej stronie 2) to byé prayjgcie w wicezér Halloween [ iste 2014; z0b. ted rozdzial V ponize). a 100 uzja proeklada im pod redakeja Mieczystawa Szymezaka z 1983 roku", Warto tez zauwazyé dodanie przez Smietang nazwy parku, ktéra tlumacz wywnioskowal z kontekstu. Cickawym przypadkiem z tej samej ksigzki sq tumaczenia nastepujgcego fragmentu: Passing a Woolworth’s, she gripped my arm jaige jeden z doméw towarowych Woolworths, zlapala mnie 2a ra- rie Preechodiac kolo sklepu ,Tysige jeden drobiazgéw” w budynku Wool- worhet, Holly chwycila mnie 2a ekg (*Woolwort’s Bui towarowych, Prezentuje styl znajwyzszych budynkow na W obu tumaczeniach mamy do czynienia z transferem z ob- jaSnicniem. Trudno zrozumieé decyzj¢ Smietany 0 dodaniu ekwi- funkejonalnego ,,Tysige jeden drobiazgow”. Jeszeze iszy jest wyczerpujacy (i zupelnie zbedny) przypis®. Na marginesie warto zauwazyé, gramatyczny: imiestowy ,mijajac podmiotu zdania, czyli do Holl Bigd ten jest — trudno powiedzieé, bledu z oryginatu, kt bywa nazywany Jeszeze wigkszy odeinek czasu dzieli dwa the Wind (Przeminelo z wiatrem) Margaret Mitel Gone with — Celiny Wicniewskiej z 1938 roku i Magdaleny Pietrzak-Merty z roku 2003. W jednej ze scen stuzacy stara sig wyperswadowaé Scarlett picie whisky: Rozdeial Ml: Elementy kulturowe w proekladzie Miss Scarlett, 0, panienka jest najmadraejsza 2 dziccit Lezy tam pewnie juz od roku, a zesztq wédka nie jest dobra rzak-Meria 2003). nko, panienka na pewno byé najbyst zapomnie€ oe) beezce. Ale, panienko, ta (Ona byé tam zakopana od roku, a w dodatku whisky nigdy nie byé dobra dla dam (przyklad 2 Biatkowsks 2011), Pomijajge kwestig tlumaczenia dialektu (zob. rozdziat VI), podstawowa réznica migdzy tymi dwoma tumaczeniami pole- ga na przekladzie wyrazu whisky”. Wieniewska zastepuje ja cekwiwalentem funkejonalnym ,,wédka”, co bylo czesta praktyka ‘w dawniejszych tlumaczeniach. Thumacze zapewne podejrzewali, ze wielu czytelnikéw moze nie znaé stow takich jak whisky” czy ,brandy”, Produktem ubocznym zastosowania tej techniki jest ww tym wypadku dos¢ zaskakujgca informacja, Ze rocana wodka nie nadaje sig do spozycia. Pietrzak-Merta oczywiscie stosuje uenany juz ckwiwalent ,.whisky”, ale rowniez nie zauwaza, ze zdaniem sluzqcego whisky jeszcze nie jest dobra, bo za krotko lezakowata. Kolejnym ciekawym przypadkiem sq tlumaczenia wyrazu barbecue” z tej samej ksiq?ki, Wieniewska dokonuje transferu na roanie, z wypitk i tance czonego juz wezesnie} wyrazu barbecue” (odnotowany w USIP 22003 roku), dodajge jednak objasnienie w formie przypisu: Barbecue — wiejska zabawa polgczona z pieczeniem barana lub wolu” (przyklad z Bialkowska 2011). Rhetta Butlera w rozmowach z niewyksztatcong i nieoczytang. Scarlett jako szezegélnego rodzaju ,narzedzie wladzy” (Leppihal- me 1997: 46). Wieniewska nie uwaza za konieczne wyjasniat czytelnikom cytatu ,, t decorum est...”. W dumaczeniu Pictrzak-Merty pojawia sig przypis: ,Dulce... (lac.) — Poczatek ‘wyrazenia: ‘Dulce et decorum est pro patria mori’ — ‘Stodko i za- 102 hj preektad szezytnie jest umieraé za ojezyzne’. Wyjatek z piesni Horacego”.

    You might also like