Statik Ders Notlari 13ekim 2023 BP 3

Özdemir Turan
STATİK (20-24 punto)

(Ders Notları)
(Son Güncelleme: 13.10.2023)

Prof. Dr. Mehmet Zor
Dokuz Eylül Üniversitesi Müh. Fak. Makine Mühendisliği Bölümü
Önsöz
Sevgili Öğrenci , Mühendis ve Araştırmacı Arkadaşlarım;
Günlük hayatımızda, İş hayatımızda ve farklı ortamlarda dış yüklerin etkisine maruz ve durağan halde olan birçok katı cisim ve sistemlerle aslında iç içe
yaşarız. Evimizdeki askıdan, avizeden, dolap ve sandalyelerden tutun, binalarımızdaki kolonlara, çatı sistemlerine, el aleti, makine ve taşıtlara kadar
karşılaştığımız ve kullandığımız birçok farklı ürünün çalışma şartlarındaki yüklere dayanabilmesi için imal edilmeden önce doğru olarak tasarlanması
son derece gereklidir. Bu ise statik ve mukavemet hesaplarının doğru yapılabilmesiyle ancak mümkün olur ki , bu hesaplamalar mühendisler ve teknik
elemanlar olarak bizlerden beklenen bir yetkinliktir. İşte bu notlarımız sizlere çok iyi bir statik hesaplama bilgi ve becerisi kazandıracaktır.
Ders notlarını hazırlarken kendi tecrübelerime dayanarak şu noktalara dikkat etmeye çalıştım:
 Öncelikle notlarımda dostane bir hava oluşturmak istedim. Bir zaman çalışmaya çalıştığım bir kitaptaki sert ve resmi üslubun, çok itici geldiğini, kitaptan
beni soğuttuğunu ve çalışma şevkimi kırdığını görmüştüm. Dolayısıyla bir kitabın üslubunun, öğrenmeyi etkileyen çok önemli bir faktör olduğunu göze
alarak, notlarımla dost olmanızı sağlayacak bir üslubu kullanmaya gayret ettim.
 Bazen espriler, figürler, karikatürler ve değerli bazı sözlerle samimiyeti arttırmayı ve ders çalışmaktan yorulan zihninize bir teneffüs verip toparlanmasını
sağlamayı hedefledim.
 Konuların içinde, öğrenmeyi kolaylaştıran ve hızlandıran bazı anahtar püf noktaları özellikle vurgulamaya çalıştım.
 İlk örnek problemleri en zayıf anlayıştaki bir kişinin anlayabileceği tarzda açıklamaya çalıştım.Diğer örneklerde ise çok fazla detaylı açıklamalara girmedim.
 Sadece cevabı belli olan bazı soruları konuların sonuna ekleyerek, kendi gayretinizle, hata yapa yapa, düşe kalka doğru sonucu bulmanızı, bu şekilde
konuları daha fazla pekiştirmenizi; ayrıca insanı geliştiren en önemli hadiselerin yenilgiler ve başarısızlıklar olduğunu hissetmenizi hedefledim.
Sizlerden gelen öneri ve eleştirilerinizi de dikkate alarak, bu notları zaman içerisinde güncelledim, daha bol örnekli bir kaynak haline getirdim ve
mehmetzor.com sitesindeki ders anlatım videolarıyla, örnekleri ilişkilendirdim. İleri de mümkün olursa notlarımı kitap halinde bastırmayı
amaçlıyorum. Tüm öğrencilere ve statik konusuyla ilgili tüm araştırmacılara faydası olması dileğiyle…
01.01.2023-İzmir
STATİK Ders Notları / Prof.Dr. Mehmet Zor Prof.Dr. Mehmet Zor
2
Bu ders notlarını kendi dersinde takip etmek isteyen
Öğretim Üyeleri ile Sunum Dosyaları Paylaşılmaktadır.
1. edu.tr uzantılı Kurumsal mail adresinizden mehmet.zor@deu.edu.tr adresine isteğinizi bildiren bir mail atınız.
2. Mailinizde ayrıca gmail hesabınızı belirtiniz. Bu durumda;
Sunum Dosyaları ve Notlardaki (*) ile işaretli soruların çözümleri sizinle paylaşılacaktır.
Bu paylaşılacak dosyalar animasyon içermektedir (yani herbir yazı ve resim sırayla çıkmaktadır).
Güncelleme Farkları
17.09.2023 tarihli ders notlarında, sadece cevabi bulunan sorulardan 3.12, 5.12, 5.13 ve 6b.5 nolu soruların cevapları
düzeltilmiştir. Başka herhangi bir değişiklik yapılmamıştır.
İletişim
Tüm soru, görüş ve önerileriniz için: e-posta: mehmet.zor@deu.edu.tr , mehmetzor66@gmail.com
Öğretim Üyesi WEB SİTESİ : mehmetzor.com

a - Ders Eğitim Videoları (Herbir konunun örneklerle anlatıldığı videolardır.)
b- Ders Notları.pdf (bu notlar ve diğer derslere ait notlar)
c- Sınav soruları ve çözümleri
13.10.2023 STATİK Ders Notları / Prof.Dr. Mehmet Zor 3
Kaynaklar
1- Ders Referans Kitabı: Engineering Mechanics: Statics, James L. Meriam, L. G. Kraige, J. N. Bolton
2- Vector Mechanics For Engineers: Statics, Ferdinand P. Beer E. Russell Johnston,

Jr
3- Engineering Mechanics: Statics, by Russell Hibbeler
4- Statik Problemleri – Prof.Dr. Seçil Erim (tmmob yayınları)
5- https://avys.omu.edu.tr › public ›
6- Statitics, Jerry H. Ginsberg
 Bu ders notlardaki örneklerin bir kısmı yukarıdaki kaynaklardan alınmış veya biraz farklılık katılarak uyarlanmıştır.
 Bazı örnekler ise tarafımdan düşünülmüş orijinal örneklerdir.
 Notlardaki tüm açıklamalar orijinal olup hiçbir kaynaktan alınmamıştır.

İşlenecek Konular ve Önemli Alt Başlıklar
Konu Sayfa 2. Kuvvet Sistemleri 59-105

A- Giriş Ve Motivasyon 1-16 2.4 Kuvvetlerin Sınıflandırılması 62
1.Vektörler ve Vektörel İşlemler 17-52 2.6 Kuvvetin Döndürme Etkisi: Moment 70
1.7.2 Eksenlerin Yerleştirilmesi 23 2.7 Bir Kuvvetin Bir Noktaya Göre Momenti 73
1.8 Vektörlerin Toplanması ve Çıkarılması 24 2.9 Bir Kuvvetin Bir Eksene Göre Momenti 72
1.9 Vektörlerin Skaler Çarpımı 28 2.13 Kuvvetler Sisteminin İndirgenmesi ve Bileşkeler 84
1.11 Vektörel Çarpım ve Sağ El Kaidesi 29 2.14 Vida kavramı ve Vidaya İndirgeme 88
1.14 Birim Vektör 31
3. Statik Denge ve Kuvvet Analizleri 106-162
1.15 Kartezyen Birim Vektörler (i , j ,k ) 32
3.1 Denge Şartı 108
1.19 İzdüşüm 36
3.2 Denge Denklemleri ve Çözüm Tercihleri 109
1.20 Bileşen 37
3.4 Bağlantı Çeşitleri ve Ortaya Çıkan Tepkiler 111
1.24 Konum Vektörü 41
3.5 Serbest Cisim Diyagramı (SCD) 118
1.25 Bir Eksene Göre Paralel ve Dik Bileşenler 42
3.7 Kuvvet Hesaplarında İşlem Adımları 123
1.26 Vektörel Çarpımın Matris Formatı 44
3.8: İki Boyutlu (Düzlem) Denge Örnekleri 124
Vektörlerle İlgili Örnekler 47-58
3.10 Üç Boyutlu Denge Örnekleri 146

İşlenecek Konular ve Önemli Alt Başlıklar
4. Kafes Sistemler 163-186
4.1 Kafes Sistemlerin Başlıca Özellikleri 166
4.5.1 Düğüm Yöntemi 172
4.5.2 Kesim Yöntemi 173
4.7 Boş Çubuk 175
5. Çerçeveler ve Makinalar 187-216
5.3 Çözüm Yöntemi 189
5.4 Çift Kuvvet Elemanı (ÇKE) kavramı 190
6a. Ağırlık Merkezi Hesapları ve Örnekleri 217-231
6.b. Atalet Momenti Hesapları ve Örnekleri 232-244
6.c Asal Atalet Momentleri ve Eksenleri 245-259
7. Sürtünme 260-273

Giriş ve Motivasyon
A- Motivasyon
.
Giriş ve Motivasyon Videosu

. Selamlar..
Statik
Dersinde Başarılar!
A1- BU DERS GERÇEK

HAYATTA NE İŞE
YARAYACAK?
Bu sorunun cevabını bir örnekle anlamaya çalışalım:

• Çalıştığınız işletme şekildeki gibi bir portatif hamak seti imal etmek istemektedir.
• Ar-ge mühendisi olarak sizden hamakta kullanılacak iplerin en uygun çapını (d) belirlemenizi
istemiştir. Zira ipler çok ince olursa kopar, çok kalın olursa kopmaz ama pahalı olur.
• Bu sebeple bir mühendis olarak iplerin insan ağırlığına dayanabileceği minimum kalınlığını
(çapını) belirleyebilirseniz, işletmemize en faydalı şekilde bir öneri de bulunabiliriz.
• Şimdi birlikte düşünüyoruz: Hamak maksimum 120 kg lık kişiyi taşısın. Ancak 2 katı emniyetli
olsun. Yani durağan halde hamak maksimum 240kg (yaklaşık 2400N) luk bir yükü taşıması gerekir.
8
13.10.2023 STATİK Ders Notları / Prof.Dr. Mehmet Zor
.
Şunu unutmayın: ip kuvvetleri (T1, T2 ) bilinmeden minimum çap (d) hesaplanamaz. O halde;
İlk adım iplere düşen kuvvetleri (T1, T2) bulmaktır. Statik hesaplardan
2.Adım ise ipin emniyetli çapını (d) hesaplamaktır. Mukavemet hesaplarından
• Görüldüğü gibi statik ve mukavemet birbirlerini tamamlayan iki derstir.
• Mukavemet dersinde doğrudan gerçek hayata uygulanabilen boyut hesaplamaları (d çapının belirlenmesi gibi)
yapılır ki bu hesaplamalar mühendislerden beklenir.
• Ancak boyutu hesaplamadan önce kuvvetlerin bilinmesi gerekir. Bu ise Statik dersinin temel konusudur.
• O halde bir mühendis olarak öncelikle statik hesaplarını iyi öğrenmemiz son derece önemlidir.
. • Şimdi Çevrenizdeki dış yüklerin etkisine maruz kalan katı cisimlere bir göz atınız. Örneğin,
sandalye, masa, sehpa, yatak, dolap, asansör, kitaplık, merdiven, ayakkabılarınız.. Her
birisinde, ince olduğu taktirde kırılması, kopması muhtemel parçaları görmeye çalışınız.
mukavemetten
statikten

.
• Bu parçaları ince tutarak, malzemeden kazanabilir ekonomik açıdan işletmenize
fayda sağlayabileceğinizi düşünebilirsiniz. Ancak bu durumda dayanımı riske
ettiğinizin farkında olmalısınız. Olayı tam tersi düşünürsek, parçaları
kalınlaştırıp dayanım riskini azaltabilirsiniz fakat bu durumda da daha fazla
malzeme kullanmanız gerektiğinden imalatı daha pahalıya getirirsiniz.
• İşte bir mühendis olarak sizden beklenen şey, bu dayanım ve ekonomiklik
şartlarını en iyi şekilde sağlayacak hesaplamaları yapabilmenizdir ki, bu faaliyete
optimizasyon, sonucuna ise optimum çözüm denir.
• Aslında nihai hedefimiz dayanım açısından minimum boyutların tespit
edilmesidir. Bu ise mukavemet hesaplarıyla mümkündür. Fakat dediğimiz gibi
Statik hesaplar yapılmadan, Mukavemet hesapları yapılamaz. Bu sebeple Statik
dersi Mukavemet dersinin temelini oluşturur. Statikte ana hedef durağan haldeki
katı cisimlere etki eden kuvvetlerin belirlenmesidir.
.
• Şunu da belirtmekte fayda var ki, boyutların değiştirmekle dayanım ve ekonomiklik açısından en iyi
çözüm bulunabilir ancak bu sırada sistemin işlevselliğinin ve kullanılabilirliğinin de
kaybedilmemesi gereklidir. Bu da karşımıza üçüncü bir şart olarak çıkmaktadır.
Yüklere dayanabilmiş ancak aşırı şekil değiştirmekle işlevselliğini yitirmiş bir köprü
.
Sonuç olarak, yeni bir ürünün tasarım aşamasında veya mevcut bir ürünü iyileştirme
faaliyetlerinde, şu 3 şartı en iyi seviyede sağlamak gerekir ki, optimum çözüm elde edilebilsin:
1- Dayanım
2- Ekonomiklik
3- İşlevsellik
İmalatta kullanılan malzeme israfının önlenerek, işletmelerin giderlerinin azaltılması ve

dolayısıyla daha fazla kâr yapabilmesi, ancak statik ve mukavemet konularına yeterince hâkim
olan ve bu sayede doğru optimizasyon hesaplamaları yapabilen mühendislerle mümkündür.
.
Ürünlerinizin
dayanım açısından
Sizi niçin işe optimizasyonunu yaparak,
alalım? Bize ne en az malzeme maliyeti ile
gibi faydanız imal etmenizde yardımcı
olabilir? olabileceğimi düşünüyorum.

.
A2- Newton Kanunları
 1. Kanun: Başlangıçta durağan halde olan veya sabit hızla bir doğru boyunca hareket eden bir
cisim üzerine dengelenmemiş bir kuvvet etki etmedikçe (net kuvvet ve moment sıfır ise) bu
hareket durumunu korur.
(Bu kanun Statik biliminin temelini oluşturur.)
 2. Kanun: Bir parçacığın ivmesi, üzerine etki eden bileşke kuvvetle doğru orantılı ve kuvvet
doğrultusundadır. F=ma
(Bu kanun Dinamik Dersinin Temelini oluşturur.)
 3. Kanun: İki parçacık arasındaki etki ve tepki kuvvetleri eşit, aynı doğrultu üzerinde ve zıt
yönlerdedir.
(Bu kanun Mukavemet Dersinin temelidir.)

.
A3-SI Birim Sistemi

Birim SI
Kütle kilogram (kg)
Uzunluk metre (m)
Zaman saniye (s)
Kuvvet Newton (N)
1 Newton’luk kuvvet: 1 kilogramlık kütleyi 1 m/s2 ivmelendiren kuvvet değeridir.
Püf Noktası (PN) – 1.1: Statik denge denklemlerinin sağ tarafı sıfır olduğundan birim dönüşümü
çok önemli değildir. . Ancak tabi ki hesaplamalarda büyüklükler aynı cins birimden yazılmalıdır.
(Mesela tüm kuvvetler kN veya Newton alınmalıdır.)

.
1. Vektörler ve
1.a
Vektörel İşlemler
Video 1a Video 1b

1. Vektörler ve Vektörel İşlemler
1.1 Konunun önemi

Soru: Bu konuyu öğrenmek bize ne kazandıracak? Bu konuyu niçin
öğrenmeliyim ?
Cevap: Bu konuyu iyice anlayabilirsek;
Statik’in temel konusu olan kuvvet hesaplamalarını
yapabilecek ve özellikle üç boyutlu denge problemlerini,
daha kolay ve pratik olarak çözebileceğiz.
Hatırlayın : Kuvvetleri hesaplamanın ne önemi vardı?
 Kuvvetleri bilmeden mukavemet hesapları yapılamaz.

 İncelenen parçanın, kuvvete dayanması için gerekli minimum boyutları mukavemet hesaplamalarıyla belirlenir.
 Bu minimum boyutlar ise günlük hayatımıza uygulanabilir bir veri elde etmemizi sağlar. Zira boyutlar bu
değerlerden büyük olmalıdır.
Şimdi vektörlerle ilgili tanım ve işlemleri sırasıyla işleyip, son kısımda çeşitli örneklerle
konuyu pekiştirmeye çalışacağız.
 1.2 Skaler büyüklük: Sadece şiddeti bulunan büyüklükler (örn: uzunluk, zaman, kütle, hacim,
enerji, yoğunluk) Bir harf ile sembolize edilebilir. (örn: kütle: m)
 1.3 Vektörel büyüklük: Şiddeti ile birlikte yönü olan büyüklüklerdir. (örn: hız, ivme, kuvvet)
 1.4 Bir vektörün gösterimi: Bir okla gösterilir. Sembolize edilirken harfin üzerinde bir ok koyulur.
Vektörel Gösterimi: 𝑉𝑉
etkime doğrultusu Şiddeti : V veya I 𝑽𝑽 I

B
Doğrultusu : AB
V 𝑉𝑉
Yönü : A’dan B’ye doğru
𝜃𝜃
Uygulama noktası : A
A Yatayla yaptığı açı : θ
1.5 Vektörlerin Sınıflandırılması

Püf Noktası (P.N) 1.1 : Sınıflandırmada esas olan vektörün etkisinin korunmasıdır.
1-Serbest vektör (Free vector): Belirli bir şiddeti, doğrultusu ve yönü vardır
ama etkime doğrultusu uzayda tek bir noktadan geçmez.
Sabit bir hızla doğrusal hareket yapan bir aracın hız vektörü buna bir örnektir.
2- Kayan vektör (Sliding vector): Belirli bir şiddeti, doğrultusu ve yönü vardır.
Uygulama noktası etkime doğrultusu üzerinde herhangi bir nokta olabilir.
Rijit bir cisme etki eden kuvvet, aynı etkiyi etkime çizgisi üzerinde herhangi bir
noktadan uygulandığında da gösterir ki bu kuvvet kayan vektöre bir örnektir.
3- Sabit vektör (Fixed vector): Belirli bir şiddeti, doğrultusu ve yönü vardır.
Etkime doğrultusu uzayda tek bir noktadan geçer.
Elastik bir çubuğa uygulanan çekme kuvvetleri buna bir misaldir. Kuvvetlerin
aynı etkiyi koruması için etkime doğrultusu ve noktası sabit olmalıdır.
1.6 Kaydırılabilme İlkesi (Principle of transmissibility):

Rijit cisim üzerine etkiyen kuvvetin şiddeti, doğrultusu ve yönü aynı kalmak koşuluyla
uygulama noktası, doğrultusu üzerinde herhangi bir noktaya taşınabilir ve bu işlem
sonucu cisme etkisi değişmez.
Bir cismi arkadan itsek veya önden aynı doğrultuda aynı kuvvetle çeksek, teorik olarak
bu kuvvetlerin mekanik etkisi aynıdır.
1.7.1 Kartezyen Koordinatlar : Birbirine dik (ortogonal) eksenlerden oluşan eksen takımıdır.
İki boyutlu (düzlemsel) durumda x ve y eksenlerini, üç boyutlu (uzaysal) durumda x, y ve z
eksenlerini içerir. Eksenlerin 2si keyfi, diğeri onlara bağlı (sağ el kaidesine göre) yerleştirilir.
z

1.7.2 Eksenlerin yerleştirilmesi nasıl yapılır?

 x ve y eksenleri keyfi olarak yerleştirilir; ancak z ekseninin yönü artık keyfi olamaz.
 z ekseni sağ el kaidesiyle yerleştirilir.
 Yani x ekseni sağ elimizin 4 parmağıyla tutup, y ekseni üzerine kaparsak baş parmağımızın
yönü + z eksenini gösterir. x

1.8 Vektörelerin Toplanması ve Çıkarılması

Vektörlerin toplama ve çıkarma işleminde 2 yöntem vardır:
a-) Paralelkenar yöntemi:
Toplama: Vektörlerin başlangıç noktaları birleştirilir ve bir paralel kenar oluşturulur.
Bu paralel kenarın diyogonali ( 𝑅𝑅 ) iki vektörün toplamına eşittir.

// 𝐴𝐴⃗
𝐵𝐵 ⃗
𝑅𝑅 = 𝐴𝐴+𝐵𝐵
𝐵𝐵
𝐴𝐴⃗ = // 𝐵𝐵
+
𝐴𝐴⃗
Çıkarma: Çıkarılan 2nci vektör 180 derece çevrilip toplama işlemi aynen yapılır.
𝐵𝐵 𝐴𝐴⃗
𝐴𝐴⃗ - = −𝐵𝐵
𝑅𝑅 = 𝐴𝐴⃗ − 𝐵𝐵
b-) Üçgen Yöntemi (uç uca ekleme yöntemi):

Toplama: 2nci vektör 1nci vektörün ucuna (bitim noktasına) eklenir. 1nci vektörün
başlangıcından , 2nci vektörün bitiş noktasına çizilen vektör toplam (bileşke) vektörü (𝑅𝑅 ) verir.
⃗
𝑅𝑅 = 𝐴𝐴+𝐵𝐵
𝐵𝐵
𝐴𝐴⃗ + 𝐵𝐵
=
𝐴𝐴⃗
Çıkarma: 2nci vektör 180 derece çevrilip toplama işlemi aynen uygulanır.
𝐴𝐴⃗
𝐴𝐴⃗ 𝐵𝐵
- = −𝐵𝐵
𝑅𝑅 = 𝐴𝐴⃗ − 𝐵𝐵

c-) Birden Fazla vektörün toplanması veya çıkarılması:

Bu durumda üçgen yöntemi daha pratiktir. Vektörler uç uca eklenir ve ilk vektörün
başlangıcından son vektörün ucuna çizilen vektör bileşkeyi verir.
Vektörlerin sırasının önemi yoktur. Çıkarılacak vektörleri varsa yine 180 derece çevrilir.
𝐴𝐴⃗ + 𝐵𝐵 + 𝐶𝐶⃗ =? 𝐴𝐴⃗ + 𝐵𝐵 − 𝐶𝐶⃗ =?

−𝐶𝐶⃗
𝐵𝐵 𝐶𝐶⃗
𝐶𝐶⃗
𝐵𝐵
𝐵𝐵
𝐴𝐴⃗
𝐴𝐴⃗ 𝐴𝐴⃗

1.9 Bir vektörün bir skalerle (bir katsayı ile) çarpımı:

• Sonuç, başka bir vektördür.
• Sonuç vektörün şiddeti = (çarpılan vektörün şiddeti) x (katsayı)
• Sonuç vektörü, ilk vektöre paraleldir ancak yönü değişebilir.
• Eğer çarpım katsayısı pozitif ise sonuç vektörü aynı yönde, katsayı
negatif ise zıt yönde (180 derece ters yönde) olur.

1.10 İki Vektörün Birbirleriyle Skaler Çarpımı (.) :

 Sonuç bir skalerdir (bir sayıdır).
 Bu sayı; her iki vektörün şiddetleri ve aralarındaki açının cosinüsünün çarpılmasıyla bulunur.
 Skaler çarpımda arada . ( nokta) kullanılır.
𝐀𝐀•𝐁𝐁 = 𝐀𝐀 𝐁𝐁 𝐜𝐜𝐜𝐜𝐜𝐜𝛉𝛉 (D 1.1)
Örneğin; Şiddetler : A = 5, B = 4 ve θ = 60ο 𝐴𝐴⃗ .𝐵𝐵 = 5.4.Cos60o = 10

Hatırlatma: bir vektörün üzerinde ok yoksa bu «şiddeti» anlamına gelir.
Örneğin 𝐴𝐴⃗ vektörünün şiddeti A ile gösterilir. Şiddetin gösterimi için bir başka alternatif ise 𝐴𝐴⃗ dır.
1.11 İki Vektörün Birbiriyle Vektörel Çarpımı (x):

 Sonuç başka bir vektördür.
 Sonuç vektörünün şiddeti :her iki vektörün şiddetleri ve aralarındaki açının
sinüsünün çarpılmasıyla bulunur.
 Sonuç vektörünün yönü: çarpılan vektörlerin bulunduğu ortak düzleme diktir ve
sağ el kaidesiyle bulunur. Yönü:
 Sağ el kaidesi : Çarpılan ilk vektör sağ elimizin 4 parmağıyla
tutulur ve ikinci vektör üzerine kapatılır. Bu durumda baş
parmağımızın yönü sonuç vektörünün yönünü verir.
𝜃𝜃
 Vektörel çarpımda arada ‘ x ‘ veya ‘^’ kullanılır.
𝑉𝑉1 x 𝑉𝑉2 = 𝑉𝑉3
Şiddeti: 𝑉𝑉3 = 𝑉𝑉1 . 𝑉𝑉2 . 𝑆𝑆𝑆𝑆𝑆𝑆𝜃𝜃 (D1.2)

1.12 Sağ el kaidesini tekrar edelim:

İlk çarpılan vektörü 𝐴𝐴⃗ , 2nci vektörün 𝐵𝐵 üzerine sağ elimizle dört parmağımızla kapatırız.
Başparmağımızın yönü sonuç vektörünün 𝐶𝐶⃗ yönünü verir. Bu yön çarpılan vektörlerin
düzlemine dik yöndür.
Vektörel çarpımda vektörlerin çarpım sırası önemlidir.
𝐴𝐴⃗ 𝑥𝑥 𝐵𝐵 ≠ 𝐵𝐵 𝑥𝑥 𝐴𝐴⃗
𝐴𝐴⃗ 𝑥𝑥 𝐵𝐵 = −(𝐵𝐵 𝑥𝑥 𝐴𝐴)
⃗
1.13 Vektörel Çapımda Dağılma Özelliği :

Reel sayılardaki bu özellik vektörler için de geçerlidir. Yani:
𝐴𝐴⃗ 𝑥𝑥 𝐵𝐵 + 𝐶𝐶⃗ = 𝐴𝐴⃗ 𝑥𝑥 𝐵𝐵 + 𝐴𝐴⃗ 𝑥𝑥 𝐶𝐶⃗ (D1.3)
Yapraksız kaldın diye gövdeni kestirme. Zira bu işin baharı da var. (Mevlana)
13.10.2023 30
STATİK Ders Notları / Prof.Dr. Mehmet Zor
1.14 Birim Vektör ( 𝑛𝑛 ): 𝐴𝐴⃗

Herhangi bir doğrultuda, şiddeti 1 birim olan vektördür.
𝑛𝑛 𝑛𝑛 = 1
Birim vektör nasıl bulunur? : Birim vektör; kendisiyle aynı yönde olan bir
vektörün kendi şiddetine bölünmesiyle bulunur.
𝐴𝐴⃗
𝑛𝑛= (D1.4)
𝐴𝐴
Bu tanıma göre; 𝐴𝐴⃗ = 𝐴𝐴. 𝑛𝑛 (D1.5)
D1.5 denklemi bize der ki: Bir vektörün şiddeti belli iken, vektörel ifadesini bulmak
istiyorsan; vektörün şiddeti ile vektörle aynı yöndeki birim vektörü çarp.
Not: Birim vektör ise aynı yönde başka bir vektörün yardımıyla D1.4 denklemi ile bulunur.
Bununla ilgili örnekler ileride verilecektir.
1.15 Kartezyen birim vektörler (⃗𝚤𝚤, 𝚥𝚥⃗, 𝑘𝑘)

Kartezyen koordinatlarda eksenler (x,y,z) doğrultularındaki
birim vektörler, özel olarak 𝚤𝚤⃗, 𝚥𝚥⃗, 𝑘𝑘 ile sembolize edilir. Bunlar
birbirlerine dik birim vektörlerdir.
1.16 Kartezyen birim vektörlerin birbirleriyle vektörel çarpımı:
Örneğin ⃗ı ve ⃗ȷ vektörlerini birbiriyle vektörel çarpımının
sonucunu arıyoruz. (⃗ı)x(j) =?

Vektörel çarpım gereği sonuç başka bir vektördür.
Çıkan sonuç vektörünün şiddeti:

Çarpılan vektörlerin şiddeti ile aralarındaki açının sinüsünün çarpılır. 𝚤𝚤⃑ 𝚥𝚥⃑ sin 900 = 1.1.1 = 1
Çıkan sonuç vektörünün yönü: Sağ el kaidesiyle +z yönündedir.
Sağ elimizin dört parmağıyla çarpılan 1. vektörü (i) tutup,

2.vektör (j) üzerine kapayınca, baş parmağımızın yönü
sonuç vektörünün yönünü gösterir.
Sonuç vektörü, +z doğrultusunda 1 birim şiddetinde
çıkmıştır. Bu ise k vektörüdür.

O halde; 𝚤𝚤⃗𝑥𝑥⃗𝚥𝚥 = 𝑘𝑘
Benzer şekilde: 𝑘𝑘𝑥𝑥⃗𝚥𝚥 = −⃗𝚤𝚤 ve 𝑘𝑘𝑥𝑥⃗𝚤𝚤 = 𝚥𝚥⃗ olduğunu görmeye çalışınız.
O halde, Kartezyen birim vektörlerin ikisinin birbiriyle çarpımı diğer kartezyen birim
vektöre eşittir. İşareti ise sağ el kaidesiyle tespit edilir.
1.17 Şema yardımı ile Kartezyen birim vektörlerin vektörel çarpımı:

𝚤𝚤⃗, 𝚥𝚥⃗, 𝑘𝑘 vektörlerinde herhangi ikisinin çarpımı diğer 3ncü vektörü verir. İşareti
ise yandaki şema yardımıyla bulunur. Çarpılan ilk vektörden, çarpılan ikinci
vektöre gidiş yolu saat ibresi yönünde ise sonuç pozitif, aksi halde negatiftir.
Örn-1: 𝚥𝚥⃗𝑥𝑥𝑘𝑘 = 𝚤𝚤⃗ Şemada 𝚥𝚥⃗ den 𝑘𝑘 ya gidiş saat ibresi yönünde olduğundan çıkan sonuç + 𝚤𝚤⃗ dir.
Örn-2: 𝚤𝚤⃗𝑥𝑥𝑘𝑘 = −𝑗𝑗 Şemada 𝚤𝚤⃗ den 𝑘𝑘 ya gidiş saat ibresi tersi yönünde olduğundan çıkan sonuç - 𝚥𝚥⃗ dir.
𝚥𝚥⃗𝑥𝑥⃗𝚤𝚤 = −𝑘𝑘 olduğunu görmeye çalışın.

Kartezyen Birim vektörlerin kendisi ile vektörel çarpımı sıfırdır. Çünkü aralarındaki açı 0° dir.
Örneğin; 𝚤𝚤⃗𝑥𝑥⃗𝚤𝚤 =? Şiddeti : 𝚤𝚤⃑ 𝚤𝚤⃑ sin 00 = 1.1.0 = 0 𝚤𝚤⃗𝑥𝑥⃗𝚤𝚤 =0
Benzer şekilde: 𝚥𝚥⃗𝑥𝑥⃗𝚥𝚥=𝑘𝑘𝑥𝑥𝑘𝑘 = 0

1.18 Kartezyen birim vektörlerin skaler çarpımı:

1.10 maddesinden biliyoruz ki, skaler çarpımda, sonuç bir sayıdır ve çarpılan
vektörlerin şiddeti ile aralarındaki açının cosinüsü çarpılır. Kendi aralarındaki açı 0o,
diğerleriyle aralarındaki açı 90o dir. Buna göre;
Kartezyen birim vektörlerin kendisiyle skaler çarpımı sonucu 1 dir.
Örneğin: 𝚤𝚤⃗. 𝚤𝚤⃗ = 𝚤𝚤⃗ . 𝚤𝚤⃗ .Cos 0o=1.1.1 =1
Kartezyen birim vektörlerin birbirleriyle skaler çarpımı sonucu 0 (sıfır) dır.
Örneğin: 𝚤𝚤⃗. 𝚥𝚥⃗ = 𝚤𝚤⃗ . 𝚥𝚥⃗ .Cos 90o=1.1.0 =0

1.19 İzdüşüm : Bir vektörün bir eksen üzerindeki izdüşümü vektörün V

bitim noktasından o eksene inilen dik ile bulunur.
V∆ : V vektörünün ∆ eksenindeki izdüşümüdür.
θ
u∆ : ∆ eksenindeki birim vektör u∆
a- İzdüşümün şiddetini nasıl buluruz? (𝑉𝑉∆ =?) ∆
V∆
𝑉𝑉∆ = 𝑉𝑉 𝑐𝑐𝑐𝑐𝑐𝑐θ
veya 𝑉𝑉∆ = 𝑉𝑉 . u∆ (D1.6)
D1.6 denklemi der ki: Bir vektörün bir eksen üzerindeki izdüşümünün şiddeti o vektörün o
eksendeki birim vektörle skaler çarpımına eşittir.
b- İzdüşümün vektörel ifadesini nasıl buluruz? (V∆ =?)
D1.5 denklemini önce hatırlamakta fayda var: Bir vektör, kendi şiddeti ile
kendisiyle aynı yöndeki birim vektörün skaler çarpımına eşittir.
Buna göre : V∆ = V∆ . u∆ (D1.7a)
(D1.7b)
D1.6 denklemini de düşünürsek izdüşüm vektörü : V∆ = V . u∆ . u∆
1.20 Bileşen: β
// ∆
Bir vektörün 2 farklı eksen üzerindeki
𝐕𝐕b− β
bileşenlerini bulmak için, vektörün ucundan
V
(bitim noktasından) her bir eksene paralel // β
çizgiler çizeriz. Bu çizgilerin eksenleri kestiği
𝐕𝐕b −Δ ∆
noktalar vektörün bileşenlerini verir.
𝐕𝐕b− β ve 𝐕𝐕b −Δ : β ve Δ eksenlerindeki bileşenleridir.
V = 𝐕𝐕b −β + 𝐕𝐕b −Δ (D1.8)
P.N 1.2 : İki vektörün toplama işleminde (bk: 2.8), toplanan vektörlerin aslında bileşenler olduğuna dikkat ediniz.

β // ∆
1.21 Bileşen ile İzdüşüm Arasındaki Fark: 𝐕𝐕b− β
V
 Yandaki şekilde bu fark net olarak görülmektedir. .
𝐕𝐕izd− β // β
 İzdüşüm için tek, bileşen için iki eksenin varlığı
.
gerekli olduğuna dikkat ediniz. ∆
( Anlamadı iseniz 1.19 ve 1.20 maddelerini tekrar inceleyiniz.) β
β ∆ V
𝐕𝐕b− β = 𝐕𝐕izd− β
1.22 Bileşenle İzdüşüm Ne zaman çakışır?
Eksenler birbirine dik olduğunda bileşen ve

izdüşümler üst üste çakışır ve aynı olur.
∆
Dikkat: Kartezyen koordinat eksenleri (x,y,z) birbirlerine diktir. Bu 𝐕𝐕b− Δ = 𝐕𝐕izd− Δ
sebeple bu eksenlerdeki izdüşümler, aynı zamanda bileşenlerdir.
1.23 Bir Vektörün Kartezyen Bileşenleri

Düzlemde ( iki boyutlu halde)
Bir U vektörünü x ve y eksenlerinde bileşenlerine (𝑈𝑈𝑥𝑥 , 𝑈𝑈𝑦𝑦 ) ayırıyoruz.
Bu bileşenler aynı zamanda izdüşümlerdir. Çünkü eksenler diktir. (bk:1.22)
𝑈𝑈 = 𝑈𝑈𝑥𝑥 + 𝑈𝑈𝑦𝑦
D1.5 denklemine göre bir vektör, şiddeti ile
birim vektörün çarpımına eşit idi. O halde : 𝑈𝑈 = 𝑈𝑈𝑥𝑥 𝚤𝚤⃑ + 𝑈𝑈𝑦𝑦 𝚥𝚥⃑
→ yazılabilir.
𝑈𝑈𝑥𝑥 = 𝑈𝑈𝑥𝑥 𝚤𝚤⃑, 𝑈𝑈𝑦𝑦 = 𝑈𝑈𝑦𝑦 𝑗𝑗
𝑈𝑈𝑦𝑦
Yatayla yaptığı açı: 𝑡𝑡𝑡𝑡𝑡𝑡θ =
𝑈𝑈𝑥𝑥
Kartezyen bileşenleri belli olan bir vektörün şiddeti : 𝑈𝑈 = 𝑈𝑈𝑥𝑥2 + 𝑈𝑈𝑦𝑦2 (D1.9a)

Üç boyutlu durumda ilaveten 𝑼𝑼𝒛𝒛 bileşeni de gelir.
→
𝑈𝑈 = 𝑈𝑈𝑧𝑧 𝚤𝚤⃑ + 𝑈𝑈 𝑥𝑥𝑥𝑥
→
𝑈𝑈 𝑥𝑥𝑥𝑥 = 𝑈𝑈𝑥𝑥 𝚤𝚤⃑ + 𝑈𝑈𝑦𝑦 𝚥𝚥⃑
→
𝑈𝑈 = 𝑈𝑈𝑥𝑥 𝚤𝚤⃑ + 𝑈𝑈𝑦𝑦 𝚥𝚥⃑ + 𝑈𝑈𝑧𝑧 𝑘𝑘
Kartezyen bileşenleri belli olan vektörün şiddeti: 𝑈𝑈 = 𝑈𝑈𝑥𝑥2 + 𝑈𝑈𝑦𝑦2 + 𝑈𝑈𝑧𝑧2 (D1.9b)

1.24 Konum Vektörü:

Başlangıç ve bitiş noktasının koordinatları belli
olan bir konum vektörü şu şekilde bulunur:
(Bitiş noktasının koordinatlarından başlangıç
noktasının koordinatları sırayla çıkarılır.)
Konum vektörü: AB = r⃗ = 𝑥𝑥𝐵𝐵 − 𝑥𝑥𝐴𝐴 ⃗ı + 𝑦𝑦𝐵𝐵 − 𝑦𝑦𝐴𝐴 ⃗ȷ + 𝑧𝑧𝐵𝐵 − 𝑧𝑧𝐴𝐴 k (D1.10)
Konum vektörünün Şiddeti: 𝐴𝐴𝐴𝐴 = (𝑥𝑥𝐵𝐵 − 𝑥𝑥𝐴𝐴 )2 +(𝑦𝑦𝐵𝐵 − 𝑦𝑦𝐴𝐴 )2 +(𝑧𝑧𝐵𝐵 − 𝑧𝑧𝐴𝐴 )2 (D1.11)
r⃗ AB (D2.12)
Konum vektöründen birim vektörün bulunması: e= =
𝑟𝑟 AB
1.25 Bir Vektörün Bir Eksene Paralel ve Dik Bileşenini nasıl buluruz?
b
U ve e vektörleri belli iken b eksenine paralel ve
dik bileşenlerini arıyoruz
Birim vektör
U// =? U⊥ =? 𝑒𝑒⃗ θ
a-) Önce paralel bileşenin şiddetini (𝑈𝑈// ) bulalım.

D1.6 denklemine göre, bir vektörü başka bir doğrultudaki birim
vektörle skaler çarparsak, birim vektörün doğrultusuna paralel
izdüşümünün şiddetini buluruz.
Yani; U// = U. e
(2nci eksen b eksenine dik olduğundan U// aynı zamanda bileşen olur. bk.: konu 1.22)

b-)Şimdi paralel bileşenin vektörel ifadesini (𝑈𝑈// ) bulalım. b

1.5 denklemine göre, bir vektörün vektörel ifadesini
Birim vektör
bulmak istersek; vektörün şiddeti ile kendi θ
𝑒𝑒⃗
doğrultusundaki birim vektörün skaler çarparız.
Yani: U// = U// . e U// = (U. e) e (D1.13)
c-) Dik bileşen: U⊥ = U − U//
Şunları da görebilmek gerekir:

• D1.7 denklemi ile D1.13 denklemleri aslında aynı şeyi ifade eder.
• Ayrıca: Şiddetleri şu şekilde

,
de bulunabilir: 𝑈𝑈⊥ = U. sinθ , 𝑈𝑈// = U. cosθ
1.26 Vektörel çarpımın matris formatı:

Vektörel çarpımı yaparken aşağıdaki gibi oluşturulan matrisin detarminantını da almak
mümkündür. Bu şekilde 𝚤𝚤⃗, 𝚥𝚥⃗ ve 𝑘𝑘 birim vektörlerinin katsayıları daha kolay bulunabilir.
⃗ı ⃗ȷ k
𝐀𝐀 = 𝐴𝐴𝑥𝑥 ⃗ı + 𝐴𝐴𝑦𝑦⃗ȷ+𝐴𝐴𝑧𝑧 k , 𝐁𝐁 = 𝐵𝐵𝑥𝑥 ⃗ı + 𝐵𝐵𝑦𝑦⃗ȷ+𝐵𝐵𝑧𝑧 k 𝐀𝐀𝐱𝐱𝐁𝐁 = Ax Ay Az (D1.14)
Bx By Bz
Örnek:
𝑨𝑨 = 6⃗𝚤𝚤 + 3⃗𝚥𝚥+2𝑘𝑘 vektörü ile 𝑩𝑩 = 12⃗𝚤𝚤 + 3⃗𝚥𝚥+4𝑘𝑘 vektörünün vektörel çarpımını hesaplayınız.
⃗ı ⃗ȷ k ⃗ı ⃗ȷ k
Çözüm: 𝐂𝐂⃗ = 𝐀𝐀𝐱𝐱𝐁𝐁 = Ax Ay Az = 6 3 2
Bx By Bz 12 3 4
𝐂𝐂⃗ = 𝐀𝐀𝐱𝐱𝐁𝐁 = 3x4 − 2x3 ⃗𝐢𝐢 − 2x12 − 6x4 ⃗𝐣𝐣 + 6x3 − 3x12 ⃗𝐤𝐤 → 𝐂𝐂⃗ = 𝐀𝐀𝐱𝐱𝐁𝐁 = 6⃗ı − 18k
1.27 Karışık Üçlü Çarpım: 2 vektörün vektörel çarpımı ile 3ncü bir vektörün skaler
çarpımı söz konusu ise yine matris formatında çarpım yapılabilir.
𝑈𝑈 = 𝑈𝑈𝑥𝑥 𝚤𝚤⃑ + 𝑈𝑈𝑦𝑦 𝚥𝚥⃑ + 𝑈𝑈𝑧𝑧 𝑘𝑘 𝚤𝚤⃑ 𝚥𝚥⃑ 𝑘𝑘

𝑉𝑉 = 𝑉𝑉𝑥𝑥 𝚤𝚤⃑ + 𝑉𝑉𝑦𝑦 𝚥𝚥⃑ + 𝑉𝑉𝑧𝑧 𝑘𝑘 𝑈𝑈 ⋅ 𝑉𝑉 × 𝑊𝑊 = 𝑈𝑈𝑥𝑥 𝚤𝚤⃑ + 𝑈𝑈𝑦𝑦 𝚥𝚥⃑ + 𝑈𝑈𝑧𝑧 𝑘𝑘 ⋅ 𝑉𝑉𝑥𝑥 𝑉𝑉𝑦𝑦 𝑉𝑉𝑧𝑧 (D1.15)
𝑊𝑊 = 𝑊𝑊𝑥𝑥 𝚤𝚤⃑ + 𝑊𝑊𝑦𝑦 𝚥𝚥⃑ + 𝑊𝑊𝑧𝑧 𝑘𝑘 𝑊𝑊𝑥𝑥 𝑊𝑊𝑦𝑦 𝑊𝑊𝑧𝑧
𝑈𝑈𝑥𝑥 𝑈𝑈𝑦𝑦 𝑈𝑈𝑧𝑧

𝑈𝑈 ⋅ 𝑉𝑉 × 𝑊𝑊 = 𝑉𝑉𝑥𝑥 𝑉𝑉𝑦𝑦 𝑉𝑉𝑧𝑧 (D1.16)
𝑊𝑊𝑥𝑥 𝑊𝑊𝑦𝑦 𝑊𝑊𝑧𝑧
Bir kuvvetin bir eksene göre momenti alınırken bu işlem pratik bir çözüm olabilir.
İleride bu konu anlatılacaktır.

1.28 Doğrultman Kosinüsleri

Bir vektörün Kartezyen eksenlerin her birisi ile yaptığı
açıların (α, β, γ ) Kosinüslerine doğrultman 𝑉𝑉𝑦𝑦 𝚥𝚥⃗
kosinüsleri denir. Mukavemetle ilgili bazı
hesaplamalarda daha pratik çözümler için kullanılır.
V = Vx⃗ı + Vy⃗ȷ + Vz k
𝑉𝑉𝑥𝑥 𝚤𝚤⃗
V = Vx 2 + Vy 2 + Vz 2
Doğrultman Kosinüsleri
Vx Vy Vz
cos α = , cos β = , cos γ = (D1.17)
V V V
Şimdi vektörlerle ilgili bilgilerimizin zihnimizde daha iyi yerleşmesi için çeşitli örnekler inceleyeceğiz….>>
1.b
Vektörlerle ilgili
(Örnekler)
Örnek 1.1 (video 1.b, örnek 1.2)

y
80 birim şiddetindeki V vektörü, +x ekseni ile θ =300 lik açı yapmaktadır.
a-) 𝑉𝑉 vektörünü bulunuz.
b-) 𝑉𝑉 ile aynı doğrultudaki birim vektörü elde ediniz. Vy⃗ȷ =𝑉𝑉𝑦𝑦
Çözüm: θ
x
a-) 𝑉𝑉𝑥𝑥 = Vx ⃗ı
Vx = V cos θ Vx = 80cos300 = 69.28 birim
V = Vx⃗ı + Vy⃗ȷ → V = 69.28⃗ı + 40⃗ȷ
Vy = V sin θ Vy = 80sin300 = 40 birim
b-) D1.4 denkleminden birim vektör (n ):
V V 𝑉𝑉𝑥𝑥 + 𝑉𝑉𝑦𝑦 Vx Vy 69.28 40

n= = = = ⃗ı+ ⃗ȷ = 𝚤𝚤⃗ + ⃗ȷ n = 0.866⃗ı + 0.5⃗ȷ
𝑉𝑉 V V V V 80 80
b
(video 1.b, örnek 1.3) y
Örnek 1.2
800 N şiddetindeki F kuvvetinin,
a-) x ve y eksenlerindeki bileşenlerini ve izdüşümlerini,
b-) a-b doğrultularındaki bileşenlerini ve izdüşümlerini bulunuz.
45O
Çözüm: 30O
x
a-) x ve y doğrultularındaki bileşenler; a
Not: x-y birbirine dik olduğu
Fx = Fcos30° = 800cos30° = 693 N için bileşenler aynı zamanda
Fy = Fsin30° = 800sin30° = 400N izdüşümlere eşit olur.
b-) a ve b doğrultularındaki bileşenler;

sin105° sin300
= ⇒ Fbil−b = Fb = 414 N ,
800 Fbil−b
sin105° sin450
= ⇒ Fbil−a = Fa = 586 N
800 Fbil−a
Fizd−𝑎𝑎 = Pa = 800xcos30° = 693 N , Fizd−𝑏𝑏 = Pb = 800xcos45° = 566 N

49
Örnek 1.3: Çözüm:

(video 1.b, örnek 1.4)  D1.5 e göre bir vektör, şiddeti ile birim
vektörün çarpımına eşittir. 𝐹𝐹⃗ = 𝐹𝐹. 𝑛𝑛
Şiddeti F=18 birim  D1.4 e göre birim vektör, kendi
olan 𝐹𝐹⃗ vektörünü, yönündeki konum vektörünün şiddetine
vektörel olarak bölümüne eşittir. 𝑛𝑛 =
𝐴𝐴𝐴𝐴
𝐴𝐴𝐴𝐴
ifade ediniz.
A(0,1,2) , B(2,0,0)
𝐴𝐴𝐴𝐴 2 − 0 𝚤𝚤⃗ + 0 − 1 𝚥𝚥⃗ + 0 − 2 𝑘𝑘 2⃗𝚤𝚤 − 𝚥𝚥⃗ − 2𝑘𝑘

18(2⃗𝚤𝚤 − 𝚥𝚥⃗ − 2𝑘𝑘)
𝐹𝐹⃗ = 𝐹𝐹𝑛𝑛 = 18 = 18 = 18 =
𝐴𝐴𝐴𝐴 𝐴𝐴𝐴𝐴 2 2
2 +1 +22 3
→ 𝐹𝐹⃗ = 12⃗𝚤𝚤 − 6⃗𝚥𝚥 − 12𝑘𝑘 Bu örnekte cevaplarını bulduğumuz sorular:

bulunur. 1- Bir vektörün şiddeti ve vektör doğrultusu üzerinde 2 noktanın
koordinatları belli iken vektörel ifadesini nasıl buluruz?
2- Başlangıç ve bitiş noktalarının yeri belli olan bir konum vektörünü ve aynı
yöndeki birim vektörü nasıl buluruz?
Tut ki Ali’den sana miras kaldı Zülfikar. Sende Ali’nin yüreği yoksa Zülfikar neye yarar? (Mevlana)
13.10.2023 50
Örnek 1.4 Çözüm:

(video 1.b, örnek 1.5) • Koordinatlar : A(0,1,2) , B(2,0,0), C(2,1.5,0)
• Bir vektör, kendi şiddeti ile birim vektörün çarpımına
eşittir. 𝑉𝑉 = 𝑉𝑉. 𝑛𝑛
• V=5 dir. O halde önemli olan 𝑛𝑛 birim vektörünün
bulunmasıdır.
• Birim vektör, kendi doğrultusunda herhangi bir vektörün
𝑇𝑇
şiddetine bölümü ile bulunur. 𝑛𝑛 =
𝑇𝑇
• Şimdi önemli olan 𝑛𝑛 doğrultusunda herhangi bir 𝑇𝑇
vektörü elde etmektir.
• İki vektörün vektörel çarpımı, bulundukları düzleme dik
Şiddeti V=5 birim ve ABC yüzeyi (düzlem normali doğrultusunda) başka bir vektörü verir.
Yönü ise sağ el kaidesine göre bulunur.
normali doğrultusunda olan 𝑉𝑉
vektörünü ifade ediniz.

• Buna göre 𝑇𝑇 = 𝐴𝐴𝐴𝐴𝑥𝑥𝐴𝐴𝐴𝐴 yazılabilir. 𝐴𝐴𝐴𝐴 𝑣𝑣𝑣𝑣 𝐴𝐴𝐴𝐴 koyu düzlemdedir ve
çarpımları +n normali doğrultusundadır. AB yi AC ye sağ elimizle
kapatırsak baş parmağımız n doğrultusunu gösterir.
A(0,1,2), 𝐴𝐴𝐴𝐴 = 2 − 0 𝚤𝚤⃗ + 0 − 1 𝚥𝚥⃗ + (0 − 2)𝑘𝑘 = 2⃗𝚤𝚤 − 𝚥𝚥⃗ − 2𝑘𝑘
B(2,0,0),
C(2,1.5,0) 𝐴𝐴𝐶𝐶 = 2 − 0 𝚤𝚤⃗ + 1.5 − 1 𝚥𝚥⃗ + (0 − 2)𝑘𝑘 = 2⃗𝚤𝚤 + 0.5⃗𝚥𝚥 − 2𝑘𝑘
𝐴𝐴𝐴𝐴𝑥𝑥𝐴𝐴𝐴𝐴 2⃗𝚤𝚤 − 𝚥𝚥⃗ − 2𝑘𝑘 𝑥𝑥(2⃗𝚤𝚤 + 0.5⃗𝚥𝚥 − 2𝑘𝑘)

𝑉𝑉 = 𝑉𝑉𝑛𝑛 = 5 =5
𝐴𝐴𝐴𝐴𝑥𝑥𝐴𝐴𝐴𝐴 𝐴𝐴𝐴𝐴𝑥𝑥𝐴𝐴𝐴𝐴
(1𝑘𝑘 + 4⃗𝚥𝚥 + 2𝑘𝑘 + 2⃗𝚤𝚤 − 4⃗𝚥𝚥 + 1⃗𝚤𝚤) (3⃗𝚤𝚤 + 3𝑘𝑘)

5 =5 → 𝑉𝑉 = 3.53⃗𝚤𝚤 + 3.53𝑘𝑘
𝐴𝐴𝐴𝐴𝑥𝑥𝐴𝐴𝐴𝐴 32 + 32
Not: 𝑇𝑇 = 𝐶𝐶𝐶𝐶𝑥𝑥𝐶𝐶𝐶𝐶 veya 𝑇𝑇 = 𝐵𝐵𝐵𝐵𝑥𝑥𝐵𝐵𝐵𝐵 şeklinde alınabilir.
Önemli olan n doğrultusunda herhangi bir vektörün oluşmasıdır.
Bu örnekte cevaplarını bulduğumuz sorular:
1-Diyogonal (eğimli) bir düzleme dik bir vektörün şiddeti belli iken vektörel
ifadesini nasıl buluruz?
2-Diyogonal bir düzlemin normali doğrultusundaki birim vektörü nasıl buluruz?
z
Örnek (Soru) 1.5
B
Şekildeki sistemde V vektörünün şiddeti 200,
P vektörünün şiddeti 600 ise V ve P’nin
400mm vektörel ifadelerini bulunuz.
O P y Cevaplar: 𝑉𝑉 = 120⃗𝚤𝚤 + 160⃗𝚥𝚥 ,
V A 𝑃𝑃 = 204.5⃗𝚤𝚤 + 339.4⃗𝚥𝚥 − 424.25𝑘𝑘

C
x

Örnek (Soru) 1.6 End. Statik 1.vize-2007

z
A 2m F1 = AB ; F2 = DC ; F3 = AD olduğuna göre
F3
1m
D F2
C F1 𝑥𝑥F2 − F3 =? işlemini hesaplayınız.
1m
2m F1
y
Cevap: 0.2⃗𝚤𝚤 + 6⃗𝚥𝚥 + 7.6𝑘𝑘
2m
1,8 m B
x

Örnek 1.7 (*)
Şekildeki AB direğine bağlı BO halatına 𝑃𝑃 = −120⃗𝚤𝚤 −
90⃗𝚥𝚥 − 80𝑘𝑘 (N) luk bir kuvvet uygulanmıştır. Halatın

uzunluğu 17 m olduğuna göre B noktasının
koordinatlarını hesaplayınız. Cevap: B(12, 9, 8 )

𝑦𝑦 Örnek 1.8 (*) Şekilde gösterilen vektörler:

𝑟𝑟1
𝑟𝑟1 = 4⃗𝚤𝚤 + 3⃗𝚥𝚥 ve 𝑟𝑟2 = 6⃗𝚤𝚤 − 4⃗𝚥𝚥 olarak veriliyor. Buna göre,
a-) bu vektörlerin arasındaki 𝜃𝜃 açısının değerini hesaplayınız.

b) Bu vektörlerin toplamının şiddetini hesaplayınız.
𝑥𝑥
𝑟𝑟2 (Cevaplar : a-) 70.55o b-) 10.05

z 𝑉𝑉 Örnek 1.9 (*)

A n
(0,0,8) Şekildeki sistemde 𝑉𝑉 = −60⃗𝚤𝚤 + 40⃗𝚥𝚥 + 20 𝑘𝑘
vektörünün ABC düzleminin normali doğrultusundaki
C (-3,2,2)
izdüşümünü hesaplayınız.
O y
Cevap: 𝑉𝑉 𝑖𝑖𝑖𝑖𝑖𝑖 = −1.82⃗𝚤𝚤 + 43.97⃗𝚥𝚥 + 15.54𝑘𝑘
B (4,3,0)
x

Örnek 1.10 (video 1b, örnek 1.6)

F1=10kN (DCBF düzleminin tam ortasına dik
uygulanmış); M1= 20kNm (EFD düzlemine
uygulanmış) ise, F1 ve M1 değerlerini vektörel olarak
F ifade ediniz.
𝐹𝐹1 =? 𝑀𝑀1 =?
Cevaplar: 𝐹𝐹1 = −8⃗𝚥𝚥 − 6𝑘𝑘 𝑀𝑀1 = 15.6⃗𝚤𝚤 − 10⃗𝚥𝚥 −7.4𝑘𝑘
STATİK Ders Notları / Prof.Dr. Mehmet Zor 58

13.10.2023
F F
W
P P
2.a
2
KUVVET SİSTEMLERİ
(Video 2a) , (Video 2b)

2. Kuvvet Sistemleri
Kendi iyiliğin için

bu konuyu iyi
öğren dostum!
2.1 Konunun Önemi:
 Kuvvet vektörel bir büyüklüktür.
 Kuvvet Statik dersindeki en önemli kavramdır. F
 Vektörler için yapılan tüm işlemler kuvvetler için de yapılabilir.
 Ayrıca kuvvetlerle yapılabilecek vektörel tanımlar ve işlemler vardır.
Bunların öğrenilmesi dersin amaçları açısından çok önemlidir.
 Bu bölümdeki işlemleri iyice kavramamız durumunda statik denge
problemlerini çok daha rahat ve anlayarak çözebileceğiz.
2.2 Kuvvet Nedir?

• Kuvvet, bir cisme dışarıdan uygulanan ve onu harekete
zorlayan etkidir.
• Kuvvet Şiddeti, yönü ve uygulama noktası olan vektörel
bir büyüklüktür.
2.3 Kuvvetin Etkileri
Bir cismin üzerine uygulanan kuvvet, cisim üzerinde iki ayrı etki meydana getirir:
1- Dış Etki: Kuvvetin dış etkisi (external effect) cismi hareket ettirmeye çalışmaktır.
Kuvvet dengelenmiş ise cisim durağandır (veya sabit hızla hareket eder) ve dengeyi sağlayan diğer
kuvvetlerin hesabı Statik dersinin konusudur. (Kuvvet dengelenmemiş ise cisim ivmeli hareket eder ki,
bu durumda hareket dinamik dersi kapsamında incelenir.)
2- İç Etki: Kuvvetlerin iç etkisi (internal effect) ise gerilme ve şekil değiştirmeler oluşturarak cismi
deforme etmeye ve hasar vermeye zorlamaktır. Bu özellikle dengelenmiş kuvvet sistemlerinde daha
belirgin ortaya çıkar. Gerilmelerin ve şekil değiştirmelerin hesabı ise Mukavemet dersinin konusudur.
2.4 Kuvvetlerin Sınıflandırılması

a-) Etki ettiği alana göre: Eğer kuvvetin uygulandığı alanın boyutları tüm cismin boyutlarıyla
karşılaştırıldığında çok küçük ise kuvvete “tekil kuvvet” (concentrated force) adı verilir. Eğer kuvvetin
uygulandığı alan ihmal edilemeyecek kadar geniş ise “yayılı yük” (distributed load) adını alır.
Yayılı Kuvvet
Tekil Kuvvet

b-) Uygulama Şekillerine Göre:
Eşnoktasal (concurrent) kuvvetler Eşdüzlemsel (coplanar) kuvvetler
Uzantıları aynı noktada birleşen kuvvetlerdir. Doğrultuları farklı olmasına rağmen aynı
düzlemde yer alan kuvvetlerdir.
Eşdoğrusal(colinear) kuvvetler
Paralel Kuvvetler Aynı doğrultu üzerinde yer alan kuvvetlerdir.
Aynı düzlemde olmamasına rağmen
Birbirlerine paralel olan kuvvetlerdir.

c-) Temas ve Sürtünme Kuvvetleri

Temas eden iki cismi göz önüne alalım:
Alttaki cisme üstteki cisimden etkiyen F kuvvetini; her bir
temas noktasından teğete dik olan N ve teğete paralel olan
𝐹𝐹𝑆𝑆 bileşenlerine ayırabiliriz.
N normal bileşen, 𝐹𝐹𝑆𝑆 ise sürtünme kuvveti olarak adlandırılır.

𝐹𝐹𝑠𝑠
Eğer yüzeyler düzgün ( pürüzsüz) ise,
𝐹𝐹⃗
𝑁𝑁
𝑁𝑁
FS = 0 olarak alınır, eğer pürüzlü ise 𝐹𝐹𝑆𝑆 ihmal edilmeyecektir.
𝐹𝐹⃗
7. konuda sürtünme kavramı detaylıca anlatılacak ve
𝐹𝐹𝑠𝑠
örnekler çözülecektir.
d-) İp ve Kablolardaki kuvvetler
• İp, halat ve kablolardaki kuvvetler her zaman

için kendi doğrultuları boyunca ve göz önüne
alınan cisimden uzaklaşır yönde gösterilir.
Hafif Kablo (Ağırlığı ihmal edilir.)
• Ağırlıkları ihmal edilmezse, uygulama
noktasındaki teğet yönündedirler.
• Yalnız gergin olduklarında kuvvet uygularlar.
• İpler ve Kablolar Sadece Çeki yükü taşırlar. Ağır Kablo

e-) Kasnaklardaki Kuvvetler
Kasnaklar, ip veya halatların yönlerini değiştirmek ve az bir girdi kuvveti ile

yüksek çıktı kuvveti elde etmek için kullanılan oluklu silindirlerdir. Sürtünmesiz
durumda kasnaktaki ipin her iki ucundaki gerginlik kuvvetleri birbirine eşittir.
kasnak
Sürtünmesiz
kasnakta

f-) Yaylardaki Kuvvetler
Fyay = kΔx (Yay Kuvveti)
k : yay sabiti ,
Δx : yayın uzama veya kısalma miktarı
Fyay
Yay kuvvetleri ;
Yayın uzamasına bağlı olarak artar,
Her zaman yay doğrultusundadır,
Yayı orijinal konumuna döndürmeye çalışacak yöndedir.

2.5 Bir Kuvvetin Üç Boyutlu Vektörel Tanımlanması
a-) Kuvvetin etkime doğrultusu iki açıyla verilmiş ise;
Fxy = Fcosϕ , Fz = Fsinϕ
Fx = Fxy cosθ = Fcosϕ. cosθ
Fy = Fxy sinθ = Fcosϕ. sinθ
𝐹𝐹⃗ = Fx 𝚤𝚤⃗ + Fy 𝚥𝚥⃗ + Fz 𝑘𝑘,
𝐹𝐹 = 𝐹𝐹𝑥𝑥2 + 𝐹𝐹𝑦𝑦2 + 𝐹𝐹𝑧𝑧2

b-) Kuvvetin etkime doğrultusu üzerinde iki noktanın koordinatları verilmiş ise;
𝑧𝑧 𝑘𝑘𝑘𝑘𝑘𝑘𝑘𝑘𝑘𝑘𝑘𝑘𝑘𝑘𝑘𝑘𝑘𝑘𝑘𝑘𝑘𝑘 : 𝐴𝐴𝐴𝐴
𝐵𝐵(𝑥𝑥2 , 𝑦𝑦2 , 𝑧𝑧2 )
𝐴𝐴𝐴𝐴 = 𝑥𝑥2 − 𝑥𝑥1 𝚤𝚤⃗ + 𝑦𝑦2 − 𝑦𝑦1 𝚥𝚥⃗ + 𝑧𝑧2 − 𝑧𝑧1 𝑘𝑘
𝐴𝐴𝐴𝐴 = 𝑥𝑥2 − 𝑥𝑥1 2 + 𝑦𝑦2 − 𝑦𝑦1 2 + 𝑧𝑧2 − 𝑧𝑧1 2
𝐴𝐴(𝑥𝑥1 , 𝑦𝑦1 , 𝑧𝑧1 ) 𝑦𝑦 𝐴𝐴𝐴𝐴

𝑏𝑏𝑏𝑏𝑏𝑏𝑏𝑏𝑏𝑏 𝑣𝑣𝑣𝑣𝑣𝑣𝑣𝑣𝑣𝑣𝑣 : 𝑒𝑒⃗𝐹𝐹 =
𝑒𝑒⃗𝐹𝐹 𝐴𝐴𝐴𝐴
𝑥𝑥
𝐴𝐴𝐴𝐴
𝐹𝐹⃗ = 𝐹𝐹 𝑒𝑒⃗𝐹𝐹 = 𝐹𝐹
𝐴𝐴𝐴𝐴
𝑥𝑥2 − 𝑥𝑥1 𝚤𝚤⃗ + 𝑦𝑦2 − 𝑦𝑦1 𝚥𝚥⃗ + 𝑧𝑧2 − 𝑧𝑧1 𝑘𝑘

𝐹𝐹⃗ = 𝐹𝐹
𝑥𝑥2 − 𝑥𝑥1 2 + 𝑦𝑦2 − 𝑦𝑦1 2 + 𝑧𝑧2 − 𝑧𝑧1 2

2.6 Kuvvetin Döndürme Etkisi: MOMENT
• Bir kuvvet bir cismi ötelemeye F

zorladığı gibi döndürmeye de zorlar. M
• Bu döndürme etkisine moment denir.
• Moment vektörel bir büyüklüktür.

• Doğrultusu döndürülen düzleme diktir.
• Yönü sağ el kaidesi ile bulunur.
(ileride açıklanacaktır.)

a- Momentin etkisini hissedin.

• Size en yakın kapıya gidin..
• Kapıyı sonuna kadar açın..
• Şimdi kapıyı;
• 1-Menteşelere en yakın yerden iterek kapatmaya çalışın,
• 2-Ortasından iterek kapatmaya çalışın,
• 3-En ucundan iterek kapatmaya çalışın.
• Hangisinde zorlandınız?
• Tabi ki menteşelere en yakın yerden ittiğinizde zorlandınız.Belki de kapatamadınız.Nedenini düşünün..
• Kapının kapanması itme kuvvetinin döndürme etkisi ile yani momentle ilgilidir.
• Kapanması için itme kuvvetinizin oluşturacağı moment belli bir şiddeti aşmalıdır.
• Momentin şiddeti ise kuvvet (F) ve kuvvet kolu (d) ile doğru orantılıdır.
• Kuvvet kolu (d) , kuvvetin dönme eksenine olan dik uzaklığıdır.
• Bu durumda.. Momentin şiddeti = Kuvvet x Kuvvet kolu… yani … M = Fd … olarak tanımlanır.
• Dönme ekseninden (menteşelerden) ne kadar uzaksanız aynı moment için o kadar daha az kuvvet
uygularsınız. Çünkü kuvvet kolu «d» artmıştır. Aynı M için daha düşük F yeterlidir. Bu ise sizin daha
az kuvvet uygulamanız ve daha az zorlanmanız anlamına gelir.

2.7 Bir kuvvetin bir noktaya göre momenti (önemli)

Bir kuvvetin bir noktaya göre momenti, moment alınan noktadan kuvvet hattı üzerindeki herhangi
bir noktaya çizilen konum vektörü ile kuvvetin vektörel çarpımına eşittir.
Yandaki şekle göre; CD hattı üzerindeki F kuvvetinin A 𝑀𝑀𝐴𝐴
𝐹𝐹⃗ D
noktasına göre momenti şu şekilde bulunur:
𝐹𝐹⃗
α
.. 𝐴𝐴𝐵𝐵
𝑀𝑀𝐴𝐴 = 𝐴𝐴𝐵𝐵 x 𝐹𝐹 B
A
Kuvvet
Moment alınan k düzlemi
nokta Kuvvet hattı üzerindeki C
herhangi bir nokta ( 𝐹𝐹⃗ 𝑣𝑣𝑣𝑣 𝐴𝐴𝐴𝐴 vektörlerinin bulunduğu düzlem)
P.N. 2.4-) Moment vektörü k düzlemine diktir. 𝐹𝐹⃗ kuvvetini moment alınan noktaya taşıyıp, 𝐴𝐴𝐴𝐴 vektörünü sağ
elimizle 𝐹𝐹⃗ kuvvetini üzerine kapatırsak, baş parmağımızın yönü moment vektörünün yönünü gösterecektir.
P.N 2.1 ) Kuvvet hattı üzerinde farklı noktalar da alınabilir ve aynı sonuç bulunur: Yani: 𝑀𝑀𝐴𝐴 = 𝐴𝐴𝐴𝐴 x 𝐹𝐹 = 𝐴𝐴𝐴𝐴 x 𝐹𝐹
PN.2.2 ) Vektörel çarpımda sıra önemlidir. 𝐴𝐴𝐴𝐴 yerine 𝐵𝐵𝐵𝐵 yazmak veya 𝐹𝐹⃗ kuvvetini önce yazmak sonucu etkiler.
P.N. 2.3 ) Dik uzaklık (d) ile F İn şiddetini çarparsak sadece Momentin şiddetini elde ederiz (M=Fd). Ancak vektörel
çarpım yaparsak bu işleme gerek yoktur. Zira momentin vektörel ifadesi belli olunca, şiddeti de hesaplanabilir.
Tekrar ediyoruz: F kuvvetinin O noktasına göre momenti, Moment alınan noktadan (O) ,
kuvvet hattı üzerindeki herhangi bir noktaya (A,C,D veya E) çizilen vektör ile kuvvetin
vektörel çarpımına eşittir.
𝑀𝑀𝑜𝑜 = 𝑂𝑂𝑂𝑂𝑥𝑥 𝐹𝐹⃗ = 𝑂𝑂𝑂𝑂𝑥𝑥 𝐹𝐹⃗ = 𝑂𝑂𝑂𝑂𝑥𝑥𝐹𝐹⃗ = 𝑂𝑂𝑂𝑂𝑥𝑥 𝐹𝐹⃗
OA ve F vektörleri k düzlemi üzerindedir.

𝑀𝑀𝑜𝑜 vektörü k düzlemine diktir.
Momentin Şiddeti:
Dik uzaklık biliniyorsa: Mo = F h
veya 𝑀𝑀 = 𝑀𝑀𝑥𝑥 𝚤𝚤⃑ + 𝑀𝑀𝑦𝑦 𝚥𝚥⃑ + 𝑀𝑀𝑧𝑧 𝚥𝚥⃑ şeklinde bulunduktan sonra,
Şiddeti: 𝑀𝑀 = 𝑀𝑀𝑥𝑥2 + 𝑀𝑀𝑦𝑦2 + 𝑀𝑀𝑧𝑧2

2.8- Varignon Teoremi

Bir kuvvetin bir noktaya göre momenti o kuvvetin bileşenlerinin aynı noktaya
göre momentlerinin toplamına eşittir.
𝑀𝑀𝑜𝑜 = 𝑟𝑟⃗ × 𝑅𝑅, 𝑅𝑅 = 𝑃𝑃 + 𝑄𝑄, 𝑀𝑀𝑜𝑜 = 𝑟𝑟⃗ × 𝑃𝑃 + 𝑄𝑄 = 𝑟𝑟⃗ × 𝑃𝑃 + 𝑟𝑟⃗ × 𝑄𝑄
𝑂𝑂𝑂𝑂
Dik uzaklıklar biliniyorsa, momentin şiddeti : 𝑀𝑀𝑜𝑜 = 𝑅𝑅𝑅𝑅 = 𝑄𝑄𝑄𝑄 − 𝑃𝑃𝑃𝑃

(P’nin döndürme yönü, Q’nun döndürme yönüne göre ters olduğundan momenti negatif alındığına dikkat ediniz)
Örnek 2.1: Doğrultusu A(3,8,1) ve B(7,–4,4) noktalarından geçen, 130 N şiddetinde olan ve A dan
(video 2a, örnek 2a1) B ye doğru yönlendirilmiş F kuvvetinin C(-1,1,1) noktasına göre momentini bulunuz.
Çözüm: MC = CAxF ,F= F n

Moment alınan nokta Kuvvet hattı üzerindeki herhangi bir nokta
C(−1,1,1) CA A(3,8,1) CA = [3 − (−1)]⃗ı + (8 − 1)⃗ȷ + (1 − 1)k → CA = (4⃗ı + 7⃗ȷ)

n A𝐵𝐵 7 − 3)⃗ı + (−4 − 8)⃗ȷ + (4 − 1)k
Birim vektör: n = =
AB AB
F 4⃗ı − 12⃗ȷ + 3k 4 12 3
= → n= ⃗ı − ⃗ȷ + k
B(7, −4,4) 42 + (−12)2 +32 13 13 13
4 12 3
F = 130( ⃗ı − ⃗ȷ + k ) → F = 40⃗ı − 120⃗ȷ + 30k
13 13 13
⃗ı ⃗ȷ k
Mo = 4 7 0 = 30x7 − (−120𝑥𝑥𝑥 )⃗𝚤𝚤 − 30𝑥𝑥𝑥 + 40𝑥𝑥𝑥 ⃗ȷ + −120x4 − 40x7 𝑘𝑘
40 −120 30
→ Mo =(210⃗ı − 120⃗ȷ − 760k)
Örnek 2.2 (*) (video 2a, örnek 2a2)
y-z düzlemine paralel olan 110kN’luk

kuvvetin O noktasına göre momentini
vektörel olarak hesaplayınız.
Cevap:
𝑀𝑀𝑜𝑜 = −9903⃗𝚤𝚤 + 4931⃗𝚥𝚥 + 18402𝑘𝑘 (kN mm)
13.10.2023
2. Kuvvet Sistemleri ∆
2.9 Bir Kuvvetin Bir Eksene Göre Momenti
𝑀𝑀𝐴𝐴
Bir kuvvetin bir eksene göre momenti: O kuvvetin eksen üzerindeki 𝑀𝑀∆ = 𝑀𝑀𝐴𝐴−𝑖𝑖𝑖𝑖𝑖𝑖−∆ ⃗
𝐹𝐹
bir noktaya göre momentinin eksene göre izdüşümüdür.
Mesela F kuvvetinin ∆ eksenine göre momentini 𝐴𝐴𝐴𝐴
𝐴𝐴 𝐵𝐵
arıyoruz. İşlem adımlarımız şöyle olmalı:
1- Önce F kuvvetinin ∆ ekseni üzerindeki
𝑈𝑈∆
herhangi bir noktaya (örn: A noktasına) göre
momenti (𝑀𝑀𝐴𝐴 ) hesaplanır. (bknz. konu 2.7.) 𝑀𝑀𝐴𝐴 = 𝐴𝐴𝐴𝐴𝑥𝑥 𝐹𝐹⃗
2- Bu momenti eksene paralel birim vektör
( 𝑈𝑈∆ ) ile skaler çarparsak F kuvvetinin eksene göre
momentinin şiddeti (𝑀𝑀∆ ), bulunur.(bknz konu : 1.19) 𝑀𝑀∆ = 𝑀𝑀𝐴𝐴 . 𝑈𝑈∆
3- Çıkan sonucu tekrar (𝑈𝑈∆ ) ile çarparsak, F kuvvetinin eksene
göre momentinin vektörel ifadesi (𝑀𝑀∆ ) elde edelir. (bknz. 1.19) 𝑀𝑀∆ = 𝑀𝑀∆ 𝑈𝑈∆ = 𝑀𝑀𝐴𝐴 . 𝑈𝑈∆ 𝑈𝑈∆
• Kuvvetin doğrultusunun uzantısı eksenle çakışırsa, kuvvetin o eksene göre momenti sıfırdır.
• Bu işlem 3 boyutlu bazı problemlerde çok işe yarar. Bulunması istenmeyen kuvvetleri işlemlere
katmamamızı ve istenen kuvveti tek işlemle doğrudan bulmamızı sağlar. İleride örnek verilecektir.

(Video 2b, örnek 2b.1) O(0,0,0); A(0,3,12); B (5,,4,0); C (-3,5,4)
F yönündeki birim vektör:
𝐴𝐴𝐴𝐴 ⃗
5⃗𝚤𝚤+𝚥𝚥−12𝑘𝑘
𝑢𝑢𝐴𝐴𝐴𝐴 = = = 0.38⃗𝚤𝚤+0.076⃗𝚥𝚥-0.92𝑘𝑘
𝐴𝐴𝐴𝐴 52 +12 +122
𝐹𝐹⃗ = 𝐹𝐹. 𝑢𝑢𝐴𝐴𝐴𝐴 = 4x(0.38⃗𝚤𝚤+0.076⃗𝚥𝚥-0.92𝑘𝑘)
𝐹𝐹⃗ = 1.52⃗𝚤𝚤+0.304⃗𝚥𝚥-3.68𝑘𝑘)
Önce eksen üzerindeki herhangi bir noktaya

(O noktasına) göre moment alınır:
Şekildeki direğe bağlı BA ipine F= 4 kN 𝑀𝑀𝑜𝑜 = 𝑂𝑂𝑂𝑂𝑥𝑥 𝐹𝐹⃗ = 5⃗𝚤𝚤 + 4⃗𝚥𝚥 𝑥𝑥𝑥.52⃗𝚤𝚤+0.304⃗𝚥𝚥−3.68𝑘𝑘)
luk kuvvet uygulanmıştır. F kuvvetinin
OC eksenine göre momentini bulunuz. → 𝑀𝑀𝑜𝑜 = −14.72⃗𝚤𝚤 + 18.4⃗𝚥𝚥 − 4.56𝑘𝑘 … (𝑘𝑘𝑘𝑘𝑘𝑘)
𝑂𝑂𝑂𝑂 −3⃗𝚤𝚤 + 5𝑗𝑗 + 4𝑘𝑘
𝑢𝑢𝑜𝑜𝑜𝑜 = =
OC yönündeki 𝑂𝑂𝑂𝑂 32 + 52 + 42
𝑢𝑢𝐴𝐴𝐴𝐴 birim vektör:
𝑢𝑢𝑜𝑜𝑜𝑜 = −0.42⃗𝚤𝚤+0.71⃗𝚥𝚥+0.56𝑘𝑘
OC eksenine göre momentin şiddeti:

𝑀𝑀𝑜𝑜𝑜𝑜 = 𝑀𝑀𝑜𝑜 . 𝑢𝑢𝑜𝑜𝑜𝑜 = (−14.72⃗𝚤𝚤 + 18.4⃗𝚥𝚥 − 4.56𝑘𝑘).(−0.42⃗𝚤𝚤+0.71⃗𝚥𝚥+0.56𝑘𝑘)
𝑢𝑢𝑜𝑜𝑜𝑜
=(-14.72)x(-0.42)+18.4x0.71+ (-456)x(0,56) → 𝑀𝑀𝑜𝑜𝑜𝑜 = 16.69𝑘𝑘𝑘𝑘𝑘𝑘
OC eksenine göre 𝑀𝑀𝑜𝑜𝑜𝑜 = 𝑀𝑀𝑜𝑜𝑜𝑜 𝑢𝑢𝑜𝑜𝑜𝑜 =16.69(−0.42⃗𝚤𝚤+0.71⃗𝚥𝚥+0.56𝑘𝑘)
C moment vektörü:
→ 𝑀𝑀𝑜𝑜𝑜𝑜 =−7.01⃗𝚤𝚤+11.85⃗𝚥𝚥+9.34𝑘𝑘)
θ O
𝑀𝑀𝑜𝑜𝑜𝑜 16.69
16.69
𝐶𝐶𝐶𝐶𝐶𝐶𝜃𝜃 = = = = 0,69𝑟𝑟𝑟𝑟 θ =46.370
𝑀𝑀𝑜𝑜 𝑀𝑀𝑜𝑜 2 2
14.72 + 18.4 + 4.562 24

Örnek 2.4 (*)

Şekildeki dirseğe etki eden 𝐹𝐹⃗ = −20⃗𝚤𝚤 + 15⃗𝚥𝚥 + 5𝑘𝑘 (N)
kuvvetinin;
a-) x eksenine ve
b-) OB eksenine göre momentlerini bulunuz.
Cevaplar: a-) 𝑀𝑀𝑥𝑥 = −70⃗𝚤𝚤 ; b-) 𝑀𝑀𝑂𝑂𝑂𝑂 = 25.2⃗𝚤𝚤 − 33.6⃗𝚥𝚥

2.10 Kuvvet Çifti : Kupl M

F
Bir cisim üzerindeki döndürme etkisi eğer, eşit şiddette, zıt
r F
yönde ve birbirine paralel iki kuvvetten kaynaklanıyorsa bu
kuvvetler bir kupl (kuvvet çifti) oluşturur denir.
Büyük bir vanayı açarken veya kapatırken iki elimizle bir
kupl oluştururuz.
Bir kuplun momenti; kuvvetlerin herbirisinin orta noktaya
göre momentlerinin toplamıdır.
Örn: Vana yarıçapı r ise kupl momenti:
M = Fr + Fr = 2Fr olur.
Direksiyona kupl uygulamayan dikkatsiz bir şoför..

2.11 Bir kuvvetin bir noktadan diğer noktaya taşınması:
Bir kuvvet bir noktadan

diğer noktaya momenti ile B den A’ya
birlikte taşınır. taşınan bir kuvvet
Bu şekilde döndürme etkisi
de korunmuş olur.
2.12 Bir momentin bir noktadan diğer noktaya taşınması:
Bir moment, bir noktadan B den A’ya taşınan

diğer noktaya aynen taşınır. bir moment
Çünkü etkisi kaybolmaz.
Dikkat edilirse taşıma işleminde önemli olan kuvvet veya momentin cisme olan ötelenme veya
döndürme etkisinin korunmasıdır.
83
2.13 Kuvvetler Sisteminin İndirgenmesi ve Bileşkeler

Bir cisme etki eden kuvvet ve moment sisteminin bir
noktaya indirgenmesi demek: indirgenen noktada aynı
etkiyi oluşturacak şekilde bir bileşke kuvvet (𝑅𝑅) ve bir
bileşke moment ( 𝑀𝑀𝑜𝑜 ) elde etmek demektir. Aslında

indirgeme tüm tekil kuvvetlerin ve momentlerin
𝐶𝐶1 , 𝐶𝐶2 : Tekil Momentler. indirgenen noktaya taşınması anlamına gelir.

Şekildeki sistemde O noktasına sol veya sağdaki sistemden hangisi etki ederse etsin aynı etki oluşur.
Sistemi O noktasına indirgeyiniz demek: O noktasındaki 𝑅𝑅 ve 𝑀𝑀𝑜𝑜 bileşkelerini bulunuz demektir.
Bileşke Kuvvet = R = ∑ 𝐹𝐹𝑖𝑖 = 𝐹𝐹𝐴𝐴 + 𝐹𝐹𝐵𝐵 + 𝐹𝐹𝐷𝐷 … + 𝐹𝐹𝑁𝑁 (Tüm tekil kuvvetlerin vektörel toplamı)
Bileşke Moment = 𝑀𝑀𝑜𝑜 = ∑ 𝑀𝑀𝑖𝑖 = 𝑂𝑂𝑂𝑂𝑥𝑥𝐹𝐹𝐴𝐴 + 𝑂𝑂𝑂𝑂𝑥𝑥𝐹𝐹𝐵𝐵 + 𝑂𝑂𝑂𝑂𝑥𝑥𝐹𝐹𝐷𝐷 … + 𝐶𝐶1 + 𝐶𝐶2 + ⋯

(Tüm tekil kuvvetlerin indirgenen noktaya göre momentleri + Tekil momentler )
Bileşkenin tek başına bir cisme etkisi, bileşenlerin aynı anda uygulandığı etkiye eşit olur.

Çözüm: Sorunun farklı şekilde izahı: O
Örnek 2.5: noktasında aynı etkiyi oluşturacak bir
bileşke kuvvet ve bileşke moment bulunuz.
F1 = −800k N
F2 = 300 N uCB
CB
F2 = 300N
CB
Şekildeki kuvvetler sistemini O
noktasına indirgeyiniz 300(−0.15⃗ı + 0.1⃗ȷ)
F2 = = −249.6 𝑖𝑖 + 166.4 𝑗𝑗 𝑁𝑁
0.152 + 0.12
4 3
M = 1000 −Cosθ⃗ȷ + Sinθk = 1000(− ⃗ȷ + k) → M = −800⃗ȷ + 600k N. m
5 5

Bileşke kuvvet:
R = � F = 𝐹𝐹1 + 𝐹𝐹2 = −800k + −249.6⃗ı + 166⃗ȷ N
→ R = −249.6⃗ı + 166.4⃗ȷ − 800k N
Bileşke Moment:
M0 = M + OC 𝑥𝑥 F1 + O𝐵𝐵 𝑥𝑥 F2
= −800⃗ȷ + 600k + 1k 𝑥𝑥 −800k + −0.15⃗𝚤𝚤 + 0.1⃗𝚥𝚥 + 1k 𝑥𝑥 −249.6⃗𝚤𝚤 + 166.4⃗𝚥𝚥
= −800⃗ȷ + 600k + 0 − 24.96k + 24.96k − 249.6⃗ȷ − 166.4⃗ı
→ M0 = −166.4⃗ı − 1049.6⃗ȷ + 600k

2.14 Vida kavramı:

Bir vidayı tornavida ile sıkarken 2 tür hareket ve yükü aynı anda uygularız.
1- Tornavidayı ekseni etrafında çeviririz. (Bu sırada vidaya moment uygulamış oluruz).
2- Aynı zamanda tornavidayı ekseni yönünde bastırırız. (Bu sırada vidaya bastırma kuvveti uygularız.)
Uyguladığımız kuvvet (𝑅𝑅) ve moment (𝑀𝑀) vektörlerinin yönü vida ekseni üzerinde çakışırlar.
Eğer her ikisi de aynı yönde ise pozitif vida , zıt yönde ise negatif vida oluştururlar.
𝑴𝑴
𝑹𝑹 𝑴𝑴 𝑹𝑹
Pozitif Kuvvet Vidası (Sıkma) Negatif Kuvvet Vidası (Sökme)

a-) Vida Oluşturma Durumunun Tespiti:

Eğer bir kuvvetler sistemi bir noktaya indirgendiği zaman, indirgenen noktadaki bileşke kuvvet
ve bileşke moment aynı doğrultu üzerinde ise bunların bir vida oluşturduğu söylenir.
Eğer her iki bileşke aynı doğrultu

üzerinde iken hem de aynı yönde ise
= veya
pozitif vida; aynı doğrultu üzerinde
iken farklı yönlerde ise negatif vida
oluştuğu söylenir.
Soru-1: Bileşke kuvvet ve momentin vida oluşturup oluşturmadığını nasıl anlarız?
Cevap: Aynı doğrultu üzerindeki 2 vektörün aralarındaki açı 00 veya 1800 dir. Bu durumda vektörel çarpımları sıfır
olur. (bk: konu 1.11). O halde bileşke kuvvet ile bileşke momentin vektörel çarpımı sıfır ise vida oluşturduğu
söylenir. Yani 𝑅𝑅𝑥𝑥𝑀𝑀 = 0 ise vida oluştururlar. Değilse vida oluşturmaz ancak vidaya indirgenme ihtimali vardır.
b-) Vidaya İndirgenme Durumunun Tespiti:

Bileşke kuvvet ve moment aynı doğrultu üzerinde değilse vida oluşturmazlar demiştik.
Vidaya indirgenmenin anlamı ise, M bileşke momentinin R bileşke
kuvvetine paralel bileşenini (𝑀𝑀𝑅𝑅// ) ve dik bileşenini (𝑀𝑀𝑅𝑅 ) bulmak
⊥
demektir. Zira 𝑀𝑀𝑅𝑅// ve 𝑅𝑅 vida oluşturur.
Soru-2: Buna göre vidaya indirgeme şartı nedir?

Cevap: M momentinin R’ ye dik olmamasıdır.
Çünkü dik olursa 𝑀𝑀𝑅𝑅// diye bir bileşeni olmaz ve vidaya indirgenemez.
Soru-3: M ‘in R’ye dik olup olmadığını nasıl anlarız.?

Cevap: M ve R nin skaler çarpımı sıfır ise birbirlerine diktir. Çünkü skaler çarpımda vektörlerin
şiddetleri ve aralarındaki açının kosinüsü çarpılır. Açı 900 olursa kosinüsü sıfır olur (bknz: 1.10).
Bu durumda vidaya indirgenemez. (𝑀𝑀𝑅𝑅// = 0)
𝑅𝑅. 𝑀𝑀 = 0 ise birbirlerine diktirler. Vida oluşturmazlar ve Vidaya da indirgenemezler
Özet olarak (Vidaya İndirgeme Durumu 2 Adımla tespit Edilir.)

1.Adım: 𝑅𝑅𝑥𝑥𝑀𝑀 ≠ 0 ise vida oluşturmazlar. (Çünkü aynı doğrultu üzerinde değillerdir.)
Ancak vidaya indirgeme ihtimalleri vardır. 2nci Adımda bu kontrol yapılır:
2. Adım: İlaveten 𝑅𝑅. 𝑀𝑀 ≠ 0 denklemi de sağlanıyorsa vidaya indirgenebilirler.

(Çünkü aynı doğru üzerinde olmadıkları gibi birbirlerine dik değillerdir)
Soru:𝑀𝑀𝑅𝑅// nasıl hesaplanır?
Cevap:𝑀𝑀𝑅𝑅// Bileşke momentin R doğrultusundaki izdüşümüdür ve R

doğrultusundaki birim vektörle 2 kez skaler çarpımına eşittir (bknz:1.19)
𝑅𝑅
𝑀𝑀𝑅𝑅// = 𝑀𝑀. 𝑛𝑛𝑅𝑅 𝑛𝑛𝑅𝑅 ; Birim vektör: 𝑛𝑛𝑅𝑅 =
𝑅𝑅
Dik bileşen hesabı: 𝑀𝑀𝑅𝑅 = 𝑀𝑀 − 𝑀𝑀𝑅𝑅//

⊥
Örnek 2.6 (2006 1vz. End.) (Video 2b, örnek 2b.3)

a-) Şekil de görülen kuvvet ve moment sistemini O
noktasına indirgeyiniz. (M1 Momenti END düzlemindedir.
F1 kuvveti ise CBND düzleminin ortasındaki K noktasından
düzlem normali doğrultusunda uygulanmıştır.)
b-) İndirgenen sistemin bir vida teşkil edip etmediğini,
c-) Vida Teşkil etmiyorsa, vidaya indirgenip
indirgenemeyeceğini kontrol ediniz.
d-) Vidaya indirgenebiliyorsa, indirgeyiniz.
e-) F2 kuvvetinin OB ve OG eksenlerine göre momentlerini hesaplayınız.
Çözüm: a-) Öncelikle tüm kuvvet ve momentlerin
vektörel ifadelerini sırasıyla bulmalıyız: 𝐹𝐹1 = 𝐹𝐹1 𝑛𝑛1
𝐹𝐹1 yönündeki birim vektör:
𝐵𝐵𝑁𝑁𝑥𝑥𝐵𝐵𝐵𝐵 16⃗𝚤𝚤𝑥𝑥(12⃗𝚥𝚥 − 16𝑘𝑘) 192𝑘𝑘 + 256⃗𝚥𝚥
1
𝑛𝑛1 = = = = (192𝑘𝑘 + 256⃗𝚥𝚥 )
𝐵𝐵𝑁𝑁𝑥𝑥𝐵𝐵𝐵𝐵 𝐵𝐵𝑁𝑁𝑥𝑥𝐵𝐵𝐵𝐵 2
192 + 2562 320
→ 𝑛𝑛1 = 0.6𝑘𝑘 + 0.8⃗𝚥𝚥 → 𝐹𝐹1 = 10(0.8⃗𝚥𝚥 + 0.6𝑘𝑘) = 8⃗𝚥𝚥 + 6𝑘𝑘
𝐴𝐴𝐴𝐴 (15⃗𝚥𝚥 − 16𝑘𝑘)

𝑛𝑛2 = = = 0.68𝐽𝐽⃗ − 0.73𝑘𝑘)
𝐴𝐴𝐴𝐴 152 + 162
𝑀𝑀1
𝐹𝐹2 = 𝐹𝐹2 𝑛𝑛2 = 30(0.68⃗𝚥𝚥 − 0.73𝑘𝑘) → 𝐹𝐹2 = 20,4⃗𝚥𝚥 − 21,9𝑘𝑘
(-y yönünde olduğundan): → 𝐹𝐹3 = −20⃗𝚥𝚥
𝐸𝐸𝑁𝑁𝑥𝑥𝐸𝐸𝐸𝐸
(Sağ El kuralını göre M1 momenti taralı alanın iç normali yönündedir. Bu yöndeki birim vektör): 𝑛𝑛𝑀𝑀𝑀 =
𝐸𝐸𝑁𝑁𝑥𝑥𝐸𝐸𝐸𝐸
16⃗𝚤𝚤 + 13⃗𝚥𝚥 + 16𝑘𝑘 𝑥𝑥(16⃗𝚤𝚤 + 25𝑗𝑗) 400𝑘𝑘 − 208𝑘𝑘 + 256⃗𝚥𝚥 − 400⃗𝚤𝚤

𝑛𝑛𝑀𝑀𝑀 = = → 𝑛𝑛𝑀𝑀𝑀 =−0.782⃗𝚤𝚤 + 0.5⃗𝚥𝚥+0.37𝑘𝑘
𝐸𝐸𝐸𝐸𝑥𝑥𝐸𝐸𝐸𝐸 4002 + +2562 + 1922
𝑀𝑀1 = 𝑀𝑀1 𝑛𝑛𝑀𝑀𝑀 = 20(−0.782⃗𝚤𝚤 + 0.5⃗𝚥𝚥+0.37𝑘𝑘) → 𝑀𝑀1 = −15.6⃗𝚤𝚤 + 10⃗𝚥𝚥+7.4𝑘𝑘

(Bileşke kuvvet): 𝑅𝑅 = � 𝐹𝐹⃗𝑖𝑖 = 𝐹𝐹⃗1 + 𝐹𝐹⃗2 + 𝐹𝐹⃗3
𝑀𝑀𝑜𝑜 𝑅𝑅 = 8⃗𝚥𝚥 + 6𝑘𝑘 + 20,4⃗𝚥𝚥 − 21,9𝑘𝑘 − 20⃗𝚥𝚥
→ 𝑅𝑅 = 8,4⃗𝚥𝚥 − 15,9𝑘𝑘
(Bileşke Moment): 𝑀𝑀𝑜𝑜 = 𝑀𝑀1 + 𝑂𝑂𝑂𝑂𝑥𝑥 𝐹𝐹⃗2 +𝑂𝑂𝑂𝑂𝑥𝑥 𝐹𝐹⃗1

𝑅𝑅
=−15.6⃗𝚤𝚤 + 10⃗𝚥𝚥+7.4𝑘𝑘+15⃗𝚥𝚥𝑥𝑥(20.4⃗𝚥𝚥 − 21.9𝑘𝑘)+(8⃗𝚤𝚤 + 34⃗𝚥𝚥 + 8𝑘𝑘)x(8⃗𝚥𝚥 + 6𝑘𝑘)
=−15.6⃗𝚤𝚤 + 10⃗𝚥𝚥+7.4𝑘𝑘 − 328.5⃗𝚤𝚤 + 64𝑘𝑘 − 48⃗𝚥𝚥 + 204⃗𝚤𝚤 − 64⃗𝚤𝚤 → 𝑀𝑀𝑜𝑜 =−204.1⃗𝚤𝚤 − 38⃗𝚥𝚥+71.4𝑘𝑘
b-) İndirgenen sistemin bir vida teşkil edip etmediğini kontrol edeceğiz:
𝑅𝑅𝑥𝑥𝑀𝑀𝑜𝑜 = 8,4⃗𝚥𝚥 − 15,9𝑘𝑘 x −204.1⃗𝚤𝚤 − 38⃗𝚥𝚥+71.4𝑘𝑘 = −4.44⃗𝚤𝚤 + 3245.2⃗𝚥𝚥+1714.4𝑘𝑘 ….. ≠ 0

olduğundan vida teşkil etmez.
c-) Vida Teşkil etmiyorsa, vidaya indirgenip indirgenemeyeceğini kontrol edelim:
𝑅𝑅. 𝑀𝑀𝑜𝑜 = 8.4 −38 + −15.9 71.4 = −1454.5 … . ≠ 0 olduğundan vidaya indirgenebilir.
z
𝑀𝑀//
d-) Vidaya indirgeyelim:
𝑀𝑀𝑜𝑜
𝑅𝑅 8,4⃗𝚥𝚥 − 15,9𝑘𝑘
𝑅𝑅 yönündeki birim vektör: 𝑛𝑛𝑅𝑅 = = = 0.46⃗𝚥𝚥 − 0.88𝑘𝑘 O
𝑅𝑅 8.42 + 15.92 𝑛𝑛𝑅𝑅
M⊥
𝑅𝑅 ‘ye paralel moment bileşeni: x
y
𝑅𝑅
𝑀𝑀// = 𝑀𝑀𝑜𝑜 . 𝑛𝑛𝑅𝑅 = −38𝑥𝑥𝑥.46 + 71.4𝑥𝑥 −0.88 = −80.3
𝑀𝑀// = 𝑀𝑀// 𝑛𝑛𝑅𝑅 = −80.3 (0.46⃗𝚥𝚥 − 0.88𝑘𝑘) → 𝑀𝑀// = −36.94⃗𝚥𝚥 + 70.66𝑘𝑘
𝑅𝑅 ‘ye dik moment bileşeni: M⊥ = 𝑀𝑀𝑜𝑜 − 𝑀𝑀// = −204.1⃗𝚤𝚤 − 1.06⃗𝚥𝚥+0.74𝑘𝑘

95
Örnek 2.7 (Video 2b, örnek 2b.2)

Şekildeki sistemde; 𝐅𝐅1 =20 kN, 𝐅𝐅2 =10 kN,
𝐅𝐅3 =10 kN (DCBN düzleminin tam ortasından ve dik yönde)
𝐌𝐌1 =20 kNm (OHDC düzlemine uygulanıyor),
𝐌𝐌2 = 10 kNm (OHGA düzlemine uygulanıyor)
Buna göre; bu kuvvetler sistemini O noktasına indirgeyiniz.
𝑪𝑪𝑪𝑪𝑪𝑪𝑪𝑪𝑪𝑪: 𝑅𝑅 = 3.48⃗𝚤𝚤 − 3.3⃗𝚥𝚥 + 2.52𝑘𝑘 ; 𝑀𝑀𝑜𝑜 =0.8⃗𝚤𝚤 + 17.68⃗𝚥𝚥 + 84𝑘𝑘

Örnek Soru 2.8 (*)

Şekildeki prizmatik elemana uygulanan iki kuvvet ve iki kuvvet
çiftinden oluşan sistemi O noktasına indirgeyiniz. İndirgenen
sistemin bir vida teşkil edip etmediğini kontrol ediniz.
F1=20kN, F2 = 10kN, C1=8kNm (ADC), C2=5kNm (AOD)
Cevap 𝑅𝑅 = −14.95⃗𝚤𝚤 + 5.08⃗𝚥𝚥 − 8.79𝑘𝑘 ,

𝑀𝑀𝑂𝑂 = −52.38⃗𝚤𝚤 − 51.64⃗𝚥𝚥 + 50.74𝑘𝑘

Örnek 2.9 (*)
Şekildeki üç kuvvetten oluşan sistemi,

a-) A noktasına indirgeyiniz.
b-) İndirgenen sistemin bir vida teşkil edip etmediğini
kontrol ediniz.
c-) Vida teşkil etmiyor ise vidaya indirgenip
indirgenemeyeceğini kontrol ediniz.
d-) Vidaya indirgenebiliyorsa, indirgeyiniz.
Bazı Cevaplar: a-) 𝑅𝑅 = 600⃗𝚤𝚤 + 100⃗𝚥𝚥 + 1600𝑘𝑘 ; 𝑀𝑀𝐴𝐴 = −3200⃗𝚥𝚥 − 1800𝑘𝑘
d-) 𝑀𝑀𝑅𝑅 // = −650.86⃗𝚤𝚤 − 107.85⃗𝚥𝚥 − 1729.44𝑘𝑘

Boş çalışma sayfası

z
Örnek (Soru) 2.10
1m A
F4 40kN şiddetindeki 𝐹𝐹⃗4 ve 10kNm şiddetindeki 𝐶𝐶⃗2 momentinden
oluşan sistemi O noktasında vidaya indirgeyiniz.
2m
Cevap: 𝑅𝑅=26.6⃗𝚤𝚤 − 13.3⃗𝚥𝚥+26.6𝑘𝑘 ; 𝑀𝑀// =−47.67⃗𝚤𝚤 − 24.4⃗𝚥𝚥+35.47𝑘𝑘
O
y
C2 2m
B
2m
x

A Örnek (Soru) 2.11

Bir tamirci elindeki anahtara
şekildeki gibi 50 N kuvvet uyguluyor
ve civatayı sıkıyor. Bu kuvvetin A
noktasına göre momentini vektörel
olarak bulunuz.
Cevap: 𝑀𝑀𝑜𝑜 = −2499.58𝑘𝑘 (Nmm)

13.10.2023
Örnek 2.12
Borulardan oluşturulmuş
şekildeki yapıya uygulanan
kuvvetleri ve momenti D
noktasına indirgeyiniz.
𝑅𝑅=120⃗𝚤𝚤 − 80⃗𝚥𝚥 − 100𝑘𝑘

Cevap:
𝑀𝑀 = 54562⃗𝚥𝚥 + 150000𝑘𝑘
13.10.2023
Örnek 2.13 Şekildeki piramite etki eden ve üç kuvvet ile iki kuvvet
çiftinden oluşan sistemi O noktasına indirgeyiniz.
Koordinatlar metre cinsinden verilmiştir. C1 momenti BCD
düzlemine, C2 momenti ise OAD düzlemine uygulanmıştır.
(F1=F2=50kN, C1=C2=20kNm.)
𝐂𝐂𝐂𝐂𝐂𝐂𝐂𝐂𝐂𝐂:
𝑅𝑅 = −14.65⃗𝚤𝚤𝚥𝚥⃗ − 35.3𝑘𝑘 ; 𝑀𝑀𝑂𝑂 = 187.25⃗𝚥𝚥 − 3.04𝑘𝑘

Örnek 2.14
Şekildeki elemana uygulanan iki kuvvet ve iki kuvvet
çiftinden oluşan sistemin O noktasında bir vidaya
indirgenebileceğini gösteriniz ve indirgeyiniz.
F1 = 10 N , F2 = 20 N ,
C1 = 30 Nm (OAD), C2 = 40 Nm (ADC)
Cevap:
𝑀𝑀// = −3.4⃗𝚤𝚤 + 5.43⃗𝚥𝚥 − 7.18𝑘𝑘 ,
M⊥ = −100.48⃗𝚤𝚤 − 74.88⃗𝚥𝚥 − 9.37𝑘𝑘

13.10.2023
Örnek (Soru) 2.15 (Makine Müh. 2015- 1vize)

Şekildeki Sistemde, F1, F2 kuvvetlerinden ve M1
momentinden oluşan sistemi O noktasında bir vidaya
F2=5kN
M1=15kNm indirgeniz. ( M1 momenti DBHG düzlemindedir.)
Cevap: 𝑅𝑅 = 8⃗𝚤𝚤 + 5⃗𝚥𝚥 − 6𝑘𝑘
𝑀𝑀𝑂𝑂 = 12.48⃗𝚤𝚤 + 32.32⃗𝚥𝚥 + 20𝑘𝑘
Vidaya indirgenebilir: 𝑀𝑀// = 8.86⃗𝚤𝚤 + 5.49⃗𝚥𝚥 − 6.69𝑘𝑘

3- STATİK DENGE
ve Kuvvet Analizleri
• 2 ve 3 Boyulu Denge,
Video 3a,
• Skaler ve Vektörel Denge Denklemleri ile Kuvvet Hesapları,

• Bağlantı Çeşitleri,
• Serbest Cisim Diyagramları
• Çözüm Adımları,
• 2 Boyutlu Örnekler (Video 3b1) , (Video 3b2)
• 3 Boyutlu Örnekler (Video 3c)
3- Statik Denge ve Kuvvet Analizleri
 Bu bölümde dış yüklerin etkisine maruz olmasına rağmen, durağan halde (dengede)
bulunan katı cisimler veya sistemler incelenecektir. Amacımız ise bilinmeyen
kuvvetleri hesaplamaktır.

3- Statik Denge ve Kuvvet Hesaplamaları
3.1 Denge Şartı:

• Dış yüklerin etkisine maruz bir katı cisim veya
sistemin hareketsiz halde yani dengede
kalabilmesi; ancak bileşke kuvvetin (𝑅𝑅) ve bir
noktaya (veya bir eksene) göre bileşke
momentin (𝑀𝑀) sıfır olmasıyla mümkündür.
• Denge Problemleri, vektörel çözümle yapılacaksa
bu 2 denklem kullanılır ve bilinmeyen kuvvetler bulunur. 𝑅𝑅 = 0
Denge Şartı (D.3.1)
𝑀𝑀𝑜𝑜 = 0
• Genellikle 3 boyutlu problemler için vektörel çözüm tercih edilir.
𝑅𝑅 = � 𝐹𝐹𝑥𝑥 𝚥𝚥⃗ + � 𝐹𝐹𝑦𝑦 𝚥𝚥⃗ + � 𝐹𝐹𝑧𝑧 𝑘𝑘 � 𝐹𝐹𝑥𝑥 = 0 , � 𝐹𝐹𝑦𝑦 = 0 , � 𝐹𝐹𝑧𝑧 = 0
𝑀𝑀𝑂𝑂 = � 𝑀𝑀𝑥𝑥 𝚤𝚤⃗ + � 𝑀𝑀𝑦𝑦 𝚥𝚥⃗ + � 𝑀𝑀𝑧𝑧 𝑘𝑘 � 𝑀𝑀𝑥𝑥 = 0 , � 𝑀𝑀𝑦𝑦 = 0 , � 𝑀𝑀𝑧𝑧 = 0

3.2 Denge Denklemleri ve Çözüm Tercihleri:

Skaler Çözüm Vektörel Çözüm
(Düzlem problemlerde tercih edilir). (Uzay problemlerde tercih edilir).
3 tane Bağımsız Skaler Denklem 2 tane Bağımsız
2 Boyutlu
Vektörel Denklem
(Düzlem) � 𝐹𝐹𝑥𝑥 = 0 , � 𝐹𝐹𝑦𝑦 = 0 , � 𝑀𝑀𝑧𝑧 = 0 (D 3.2)
Problemler
𝑅𝑅 = 0,
6 tane Bağımsız Skaler Denklem (D.3.1)
𝑀𝑀 = 0 (*)
3 Boyutlu � 𝐹𝐹𝑥𝑥 = 0 , � 𝐹𝐹𝑦𝑦 = 0 , � 𝐹𝐹𝑧𝑧 = 0
(Uzay) (D 3.3) (*) Moment bir nokta
Problemler � 𝑀𝑀𝑥𝑥 = 0 , � 𝑀𝑀𝑦𝑦 = 0 , � 𝑀𝑀𝑧𝑧 = 0 veya eksene göre
alınabilir ve sıfıra eşitlenir.
Özet olarak;
• 2 veya 3 boyutlu problemler hem skaler, hem vektörel çözülebilir.
• 2 Boyutlu problemlerde skaler çözüm (D3.2 denklemleri), 3 Boyutlu problemlerde ise
Vektörel Çözüm (D3.1 denklemleri), daha pratiktir ve tercih edilir.
3.3 Bir Noktanın Dengesi (Doğrultuları Kesişen Kuvvetler Sistemi)

Statik dengede olan bir sisteme etki eden kuvvetlerin
doğrultusu aynı noktada kesişmesi durumunda, Moment
denklemi (yani 𝑀𝑀 = 0) yazılamaz.
Toplam kuvvet (bileşke kuvvet) sıfıra eşitlenir.
Vektörel olarak 1 denklem yazılabilir: 𝑅𝑅 = 0
Skaler olarak 3 denklem yazılabilir: � 𝐹𝐹𝑥𝑥 = 0 , � 𝐹𝐹𝑦𝑦 = 0 , � 𝐹𝐹𝑧𝑧 = 0
Düzlem problemlerde ise 2 skaler denklem yazılabilir: � 𝐹𝐹𝑥𝑥 = 0 , � 𝐹𝐹𝑦𝑦 = 0
Dikkat: Başka bir noktaya göre alınan moment bağımsız bir Tripot
Bu tip yüklemeye bir örnektir.
denklem değil türetilmiş bir denklem olacaktır.
3.4 Bağlantı Çeşitleri ve Ortaya Çıkan Tepkiler

Parçaların birbirlerine bağlantıları farklı şekillerde olabilir. Bağlantı şekline göre bağlantıda ortaya
çıkacak tepki kuvvetleri veya momentleri farklılık gösterir. En önemli püf noktası şudur:
P.N 3.1 : Bağlantılarda, ötelenmeye izin verilmeyen doğrultuda tepki kuvveti; dönmeye izin verilmeyen eksende
tepki momenti ortaya çıkar.
Şimdi bağlantılardan en çok bilinenleri inceleyeceğiz.
a- Kayar Mesnet Bir yönde ötelenmeye izin verir. Aynı zamanda dönmeye
(roller support) izin verir. Ötelenmeye izin vermediği doğrultuda tepki
kuvveti ortaya çıkar. Düzlem problemlerde söz konudur.
x doğrultusunda ötelenmeye izin veriyor.
(altındaki tekerlekler sebebiyle) Sadece y
y doğrultusunda ötelenmeye izin vermiyor. doğrultusunda tepki
kuvveti oluşur. (Ay)
z ekseni etrafında dönmeye izin veriyor.
x doğrultusunda ötelenmeye izin vermiyor. Sadece x
y doğrultusunda ötelenmeye izin veriyor. doğrultusunda tepki
kuvveti oluşur. (Ax)
z ekseni etrafında dönmeye izin veriyor.
13.10.2023
b- Sabit Mafsal: Düzlem problemler de söz konusudur. İki doğrultuda (yatay ve düşey doğrultularda)
ötelenmeye izin vermez. Düzleme dik eksende dönmeye izin verir. Ötelenmeye izin
vermediği her iki doğrultuda tepki kuvveti ortaya çıkar.
x ve y doğrultularında ötelenmeye izin vermiyor. x ve y doğrultularında

tepki kuvveti oluşur.
z ekseni etrafında dönmeye izin veriyor. (Ax, Ay)


c- Küresel Mafsal (ball joint): Sabit mafsalın 3 boyutlu durumdaki karşılığıdır. 3 eksende de
ötelenmeye izin vermez. Ancak tüm eksenlerde dönmeye izin
verir. (Örn: omuz eklemimiz veya banyo duş telefonu aparatları.)
x, y ve z eksenlerinde
x, y ve z doğrultularında
ötelenmeye izin vermiyor.
tepki kuvveti oluşur.
x, y ve z eksenleri etrafında (Ax, Ay ve Az)
dönmeye izin veriyor.

d- Ankastre Uç: Düzlem veya uzay problemler de söz konusu olabilir. Hiçbir doğrultuda
ötelenmeye ve dönmeye izin vermeyen bir bağlantıdır.
(Örn: Bir duvara betonlanmış veya kaynaklanmış bir çubuk)
x, y ve z doğrultularında Ax, Ay ve Az tepki
ötelenmeye izin vermiyor. kuvvetleri oluşur.
x, y ve z eksenleri etrafında Mx, My ve Mz tepki

dönmeye izin vermiyor. momentleri oluşur.
Not: Düzlem problemlerde

sadece Ax, Ay ve Mz oluşur.
(x-y düzleminde)

e- Kablo ve İp bağlantıları:
• Düzlem veya uzay problemler de söz konusu olabilir.

• Ağırlığı ihmal edilen bir ip veya kablo kendi ekseni doğrultusunda
çeki kuvveti oluşturur.
• Basıya çalışmaz.
• Aksi söylenmedikçe kablo veya iplerin ağırlığı ihmal edilir.

z
f-Bağlantı Örneği: Menteşe
Şekildeki kapının menteşeleri z eksenininde dönmeye

ve ötelenmeye izin verdiği için Az=Mz=0 dır. Ötelemeye
izin vermediği x-y yönlerinde Ax , Ay tepki kuvvetleri ve A
dönmeye izin vermediği yine x-y doğrultularında Mx ,
My tepki momentleri ortaya çıkacaktır.
x
y
P.N 3.2 ) Sıkça Sorulan önemli bir soru: Bilinmeyen Kuvvetlerin yönünü nasıl seçeriz?
Cevap:
• Bilinmeyen kuvvetlerin yönü ilk seferde keyfi seçilir. Eğer hesaplama sonucunda işareti negatif çıkarsa
seçtiğimiz yönün tersineymiş denir. Yönü hiç değiştirilmez ve işaretiyle birlikte denklemlerde kullanılır.
• Veya yönü değiştirilince işareti de değiştirilmelidir.
• 2nci kez aynı kuvvet diğer cisimde yerleştirilecekse, ilk yerleştirmenin zıttı yönünde yerleştirmek zorunludur.
(Bu durum daha çok çerçeveler ve basit makinalar konusunda karşımıza çıkacaktır.)
3.5 Serbest Cisim Diyagramı (SCD)
• Bir cismin, diğer cisimlerden teması kesilir,

• Boşlukta serbest olarak çizilir ,
• Üzerine etki eden ağırlık dahil tüm dış yükler ve
• temasın kesildiği kısımlardaki tepki kuvvetleri
üzerinde mutlaka gösterilir.
Merdivenin duvardan ve adamdan teması kesilerek
• Buna o cismin Serbest Cisim Diyagramı denir. SCD çizilmiştir. Temasın kesildiği kısımlarda kuvvet
gösterildiğine dikkat ediniz.
Unutmayın! P.N 3.3 SCD çizerken püf noktaları:

Statiğin temel konusu a-Cisim izole edilirken, temasın kesildiği herbir kısmında mutlaka
kuvvet hesabıdır. Kuvvet kuvvet gösterilir.
hesabının en önemli adımı b-İzole edilmediği temas noktalarında ise kuvvet gösterilmez.
SCD’nin doğru çizilmesidir. d-Herbir SCD da tüm kuvvetler birbirini dengeler ve dolayısıyla
herbir SCD için denge denklemleri uygulanabilir.
3.5 - SCD Örneği-1: Bir trafik lambası üç farklı ip ile asılı tutulmaktadır. İpler bir C halkasına bağlanmıştır.
Buna göre gösterilen 1,2 ve 3 izolasyonlarının her biri için Serbest Cisim Diyagramları aşağıda çizilmiştir.
SCD1 SCD 2 T SCD 3
CB
TAC TAC TCB
TCD
3
2 TCD
1
WE
WE
Her bir SCD için, sadece izole edilen (hayali olarak kesilen) iplerde kuvvet ortaya çıktığını fark ediniz.
Soru -1 : SCD 2 de, TCD kuvveti niçin gösterilmemiştir?
Cevap: Çünkü 2 no’lu izolasyonda TCD kuvvetinin çıktığı CD ipi kesilmemiştir.
Soru -2 : SCD-1 ve SCD-3 de TCD kuvvetlerinin yönleri niçin terstir?

Cevap: SCD-1 de, trafik ışığına CD ipinden gelen kuvvet; SCD-3 de ise CD ipine trafik ışığından gelen kuvvet
çizilmiştir. Etki-tepki prensibine göre bunlar eşit şiddette ve zıt yönde olmalıdır.
(SCD) Örneği -2
1 2
SCD-1: Tüm sistem SCD-2 : Adam: SCD-3 : Tartı:

Adam ve Tartı dan oluşan Tüm Sistem sadece yerden izole Adam tartıdan izole Tartı hem yerden
dengede bir sistem edilmiş. Adamın ayaklarının edilmiş. İzole edilen hem adamdan izole
(W1: adamın ağırlığı, temas ettiği kısımdan izole temas noktalarında edilmiş. (Diğer SCD
W2: tartı ağırlığı) edilmediğinden burada (adamın (ayaklarında) tepki lere göre bunu
ayak kısmında ) bir kuvvet kuvvetleri şimdi çizilir. kendiniz yorumlayın)
çizilmediğine dikkat ediniz.

1 SCD Örneği-3: Şekildeki spor aleti ve sporcudan oluşan

3
2 sistemde tüm sistemin ve ayrı ayrı parçaların SCD’lerini
dikkatlice inceleyiniz. (W1, W2 sporcu ve spor aletinin
ağırlıkları olup, sporcunun oturduğu siyah yastığın
ağırlığı ve sürtünmeler ihmal edilmiştir. )
SCD-1 (Tüm sistem) SCD-2 (Sporcu) SCD-3 (spor aleti)

W1
T
W1 N1 N2
Nduvar T
W2 W2 Nduvar
Nzemin-1 N1 N2
Nzemin-2
Nzemin-1 Nzemin-2
N1
SCD-3 (Minder)
Wminder N
3
3.6- Bağlantı Elemanları için Serbest

Cisim Diyagramı (SCD) örnekleri:
Hatırlatma:
• Tepki kuvvetinin yönü ilk seferinde keyfi
olarak seçilir. Hesaplandığı zaman
işareti negatif (-) çıkarsa, seçilen yönün
tersineymiş denir.
• Dikkat: Bir tepki kuvveti 2nci kez keyfi
yerleştirilemez. İlk yerleştirmedeki
yönü dikkate alınarak 2nci kez yönü
belirlenir. Özellikle bu durum çerçeve
sistemleri konusunda önem kazanır.
• İşareti negatif çıkan tepki kuvvetinin
yönü değiştirilmezse, denklemlerde
işaretiyle birlikte kullanılmalıdır.

3.7 Kuvvet Hesaplarında İşlem Adımları:
Statik dengedeki bir katı sistemde bilinmeyen kuvvetleri bulmak için 2 basamak vardır:
1- Dengesi incelenecek sistemin veya cismin serbest cisim diyagramı (SCD) çizilir.
2- Statik denge denklemleri yazılır ve bilinmeyen kuvvetler bu denklemlerden bulunur.

Bu problemlerde skaler çözümü (D 3.3
3.8: İki Boyutlu (Düzlem) Denge Problemi Örnekleri
denklemlerini) tercih edeceğiz. .
Çözüm
Örnek 3.1 (2016 - 1.vize) Video-3a Örnek : 3a.1 1.Adım (SCD çizimi):
W = 400 N ağırlığındaki dirseğin Kablo ve B bağlantısından
dirseği izole ediyoruz.
Ağırlık merkezi G noktasındadır.
Dirsek A ucundan sabit mafsala
1
bağlı olup, C ucuna uygulanan 400
1
N’luk yatay kuvvet, AG kablosu ile
dengelenmiştir. Buna göre, kabloda
ve B bağlantısında ortaya çıkan
kuvvetleri hesaplayınız.
..>>
13.10.2023
SCD -1 2.Adım:
Düzlemde Skaler Denge Denklemleri
∑ 𝐹𝐹𝑥𝑥 =0 400 − 𝑇𝑇𝑇𝑇𝑇𝑇𝑇𝑇200 +𝐵𝐵𝑋𝑋 =0
𝑇𝑇𝑇𝑇𝑇𝑇𝑇𝑇200
∑ 𝐹𝐹𝑦𝑦 =0 −𝑊𝑊 − 𝑇𝑇. 𝐶𝐶𝐶𝐶𝐶𝐶200 + 𝐵𝐵𝑦𝑦 =0
∑ 𝑀𝑀𝐺𝐺 =0 −400 . 300 + 𝐵𝐵𝑋𝑋 . 230 + 𝐵𝐵𝑦𝑦 . 230. 𝑡𝑡𝑡𝑡𝑡𝑡400 = 0
𝑇𝑇𝐶𝐶𝐶𝐶𝐶𝐶200
T= 518.45 N,
Bu 3 denklemden, 3
bilinmeyen şu şekilde Bx = -222.68 N,
bulunur:
By = 887.17 N
Notlar:
 Bx, By’nin yönleri başlangıçta keyfi seçilebilir. İşareti ( – ) çıkarsa seçilen yönün tersi imiş denir.
 Bx’in ( - ) negatif çıkması seçilen yönün tersi yönünde olduğunu gösterir.
 Bx eğer sola doğru seçilseydi işareti + çıkacaktı.
13.10.2023

Video-3b1 Örnek : 3b.3 1.Adım : Serbest Cisim Diyagramı SCD-1
Şekildeki denge halindeki

sistemde, sürtünmesiz B • 1 nolu İzolasyonda AB ve BD kısımları hayali olarak
kesildiği için 2 tane T kuvveti oluşacaktır.
makarasından geçirilen kabloda
• C sabit mafsal olduğundan her iki yönde tepki kuvveti oluşur.
ve C bağlantısında ortaya çıkan Tek Kablo olduğu için tüm kısımlarında aynı çeki kuvveti ( T )
kuvvetleri bulunuz. oluşur. (Makarada sürtünme olsaydı kısımlara göre T değişirdi.)
2.Adım: Denge Denklemlerinden kuvvet hesapları
� MC = 0 ⇒ T. 250 − T. 625 + F(250)=0
→ −T. 375 + 150(250)=0
→ T=100 N
� 𝐹𝐹x = 0 ⇒ Cx +T − F =0 → Cx +100 − 150 =0
→ Cx = 50 N
� 𝐹𝐹y = 0 ⇒ −𝑇𝑇+ Cy =0 → Cy = 100 N
𝐶𝐶 = (50)2 +(100)2 = 111.8 N

Çözüm:
1.Adım: Vinci bağlantılardan izole ederek SCD sini çizelim
Örnek 3.3 Video-3b1 Örnek : 3b.1,
A sabit mafsaldır. B deki
bağlantı kayıcı mafsal
olduğu için y ekseni
yönünde harekete izin verir
ve y doğrultusunda kuvvet
taşıyamaz. Bundan dolayı
B mesnetinde, sadece x
ekseni doğrultusunda tepki
kuvveti ortaya çıkar.
1kN kütleli bir sabit vinç 2.4 kN Dönmeye de izin verdikleri için A ve B de tepki momentleri oluşmaz.
kütleli bir cismi kaldırmakta 2. Adım: Denge Denklemlerinden Kuvvet Hesaplamaları:
kullanılıyor. Vinç A da sabit B de ∑ Fx = 0 ⇒ − Ax − Bx =0
kayıcı mafsal ile mesnetlenmiştir. Ax = −10.93 kN
Vincin kütle merkezi G noktasıdır. ∑ Fy = 0 ⇒ Ay − 1 − 2.4=0
Bx = 10.93 kN
A ve B mesnetlerindeki tepkileri ∑ MA = 0 ⇒ −Bx x1.5 + 1𝑥𝑥𝑥 + 2.4x6=0 Ay = 3.4 kN
bulunuz.
RA = (−10.93)2 +(3.4)2 = 11.44 kN
13.10.2023
Çözüm:
Örnek 3.4
1.Adım : Kirişin Serbest Cisim
Diyagramı (SCD)
A ucu bir duvara
A noktasındaki ankastre
betonlanmış olan bağlantıdan kirişi izole ederek
kirişe şekildeki gibi 4 SCD sini çizdik. Bu sırada aynı
anda C noktasındaki 5kN luk
adet tekil kuvvet ve uçtaki kuvveti kendi hattı
serbest ucundan 15 üzerinde B noktasına kaydırdık. C
ucundaki 15kNm lik yük, kuvvet
kN-m lik bir kupl çifti (kupl) olup, sadece döndürme
uygulanıyor. momenti etkisi (Mc) vardır.
A ucunda ortaya çıkacak tepkileri A noktası ankastre uçtur. Hiçbir yönde dönmeye ve
ötelenmeye izin vermez. Bu sebeple x ve y
hesaplayınız. doğrultularında tepki kuvvetleri (N, V) ve tepki
momenti (M) oluşur. (bknz: konu 3.4-d)
2.Adım: Denge Denklemleri ve Kuvvet hesapları
� 𝑭𝑭𝒙𝒙 = 𝟎𝟎 𝑉𝑉 + 7 − 2 + 5𝑐𝑐𝑐𝑐𝑐𝑐70° = 0 → 𝑉𝑉 = 6.71 𝑘𝑘𝑘𝑘
� 𝑭𝑭𝒚𝒚 = 𝟎𝟎 𝑁𝑁 + 5𝑠𝑠𝑠𝑠𝑠𝑠70° − 3 = 0 → 𝑁𝑁 = −1.7 𝑘𝑘𝑘𝑘
� 𝑴𝑴𝑨𝑨 = 𝟎𝟎 𝑀𝑀 − 15 − 5𝑐𝑐𝑐𝑐𝑐𝑐70° 1.5 + 3.5 − 7 3.5 + 2(2) = 0
→ 𝑀𝑀 = 44.05 𝑘𝑘𝑘𝑘. 𝑚𝑚

Örnek 3.5 Çözüm

Ağırlıkları sırasıyla;
Wa =100 N ve Wb =200 N
olan a ve b silindirleri
C 1.Adım: Her bir silindir
sabit bir kasanın içine için SCD leri çizelim:
şekildeki gibi
yerleştirilmiştir. 𝜃𝜃 açısının hesabı:
Sürtünmeleri ihmal ederek

a-) Silindirlerin birbirlerine uyguladıkları C
5.6𝑚𝑚 5.6 − 𝑂𝑂1 𝐸𝐸 − 𝑂𝑂2 𝐷𝐷
temas noktasındaki tepki kuvvetini, 𝑐𝑐𝑐𝑐𝑐𝑐𝜃𝜃 =
𝑂𝑂1 𝑂𝑂2
b-) Zemin (B) ve yanal duvarlar (A, D) dan
→ 𝜃𝜃 = 29.93𝑜𝑜
silindirlere gelen tepki kuvvetlerini hesaplayınız.
2.Adım: Denge Denklemleri
b silindirinin dengesinden;
∑ 𝐹𝐹𝑦𝑦 =0 → 𝑅𝑅𝐶𝐶 . 𝐶𝐶𝐶𝐶𝐶𝐶𝜃𝜃-𝑊𝑊𝑏𝑏 = 0 → 𝑅𝑅𝐶𝐶 = 230.77𝑘𝑘𝑘𝑘
∑ 𝐹𝐹𝑥𝑥 =0 → −𝑅𝑅𝑐𝑐 . 𝑆𝑆𝑆𝑆𝑆𝑆𝜃𝜃+𝑅𝑅𝐵𝐵 = 0 → 𝑅𝑅𝐵𝐵 = 115.14𝑘𝑘𝑘𝑘
a silindirinin dengesinden;
∑ 𝐹𝐹𝑥𝑥 =0 → −𝑅𝑅𝐴𝐴 +𝑅𝑅𝑐𝑐 . 𝑆𝑆𝑆𝑆𝑆𝑆𝜃𝜃 = 0 → 𝑅𝑅𝐴𝐴 = 115.14𝑘𝑘𝑘𝑘

𝑅𝑅𝐷𝐷
∑ 𝐹𝐹𝑦𝑦 =0 → 𝑅𝑅𝐷𝐷 − 100 − 𝑅𝑅𝑐𝑐 . 𝐶𝐶𝐶𝐶𝐶𝐶𝜃𝜃 = 0 → 𝑅𝑅𝐷𝐷 = 300𝑘𝑘𝑘𝑘

Veya b şıkkını tüm sistemin dengesinden de bulabilirdik. Şöyle ki:
Dikkat edilirse sistem, duvar ve zeminden izole

edilmiştir. Silindirlerin arayüzeyinden izole
1.Adım edilmediği için C noktasında bir kuvvet gösterilmez.
Tüm sistemin (Çünkü izolasyon yapılmayan kısımlardaki
SCD si: kuvvetler sistemin iç kuvveti olarak kalır.) Ancak
daha önceki sayfalarda, her bir silindir diğer
silindirden de izole edildiği için her birisinin SCD
sine Rc kuvveti koyulması gerekir.
∑ 𝐹𝐹𝑦𝑦 =0 → 𝑅𝑅𝐷𝐷 −𝑊𝑊𝑏𝑏 − 𝑊𝑊a = 0 → 𝑅𝑅𝐷𝐷 −200 − 100 = 0 → 𝑅𝑅𝐷𝐷 = 300𝑁𝑁

2.Adım
Denge ∑ 𝑀𝑀𝐴𝐴 =0 → −𝑅𝑅𝐵𝐵 𝑥𝑥 2.6 + 𝑊𝑊𝑏𝑏 𝑥𝑥 3𝑥𝑥𝑥𝑥𝑥𝑥𝑥𝑥𝜃𝜃 + 1 + 𝑊𝑊a 𝑥𝑥1 − 𝑅𝑅𝐷𝐷 𝑥𝑥 1 = 0
Denklemleri:
= −𝑅𝑅𝐵𝐵 𝑥𝑥 2.6 + 200𝑥𝑥 3𝑥𝑥𝑥𝑥𝑥𝑥𝑥𝑥 29.93 + 1 + 100𝑥𝑥𝑥 − 300𝑥𝑥 1 = 0 → 𝑅𝑅𝐵𝐵 = 115.14𝑘𝑘𝑘𝑘
∑ 𝐹𝐹𝑥𝑥 =0 → 𝑅𝑅𝐴𝐴 −𝑅𝑅𝐵𝐵 =0 → 𝑅𝑅𝐴𝐴 = 𝑅𝑅𝐵𝐵 → 𝑅𝑅𝐴𝐴 = 115.14𝑘𝑘𝑘𝑘
3b- 2 Boyutlu Denge Örnekleri
Örnek3.6 Video-3b1 Örnek : 3b.2
Şekildeki AD anahtarı A noktasında tamamen

sıkılmış olan bir cıvataya takılmıştır. B ve C
noktalarından uygulanan el kuvvetlerinin civatayı
daha fazla sıkmak için yeterli olmadığını
düşünüyoruz. Bu durumda anahtarın A
noktasından oluşan tepkileri hesaplayınız.
(Cevap: Ax= 5N, Ay =73.98N, MA=32.6Nm)
Örnek 3.7 Video-3b1 Örnek : 3b.4
C halkasına W = 130 N
luk ağırlık asılmıştır. Bu
ağırlık gösterilen
konumda P kuvveti, CA
ve CB kablolarıyla
dengede tutulmaktadır.
Buna göre kablolardaki
(Cevap: TCB =65.87N, TCA = 42.21N )
135
Örnek 3.8
Şekildeki eğrisel BAD koluna uygulanan düşey 50N luk kuvvet,
A sabit mafsalı ve sürtünmesiz C makarasından geçen BCD
kablosu ile dengelenmiştir. Buna göre A mafsalındaki kuvvet
bileşenleri ve kabloda ortaya çıkan kuvveti hesaplayınız.
Cevaplar: Ax = -29.88 N, Ay = 177. N, T = 162.33 N

13.10.2023
Örnek 3.9
G merkezli 250 N ağırlığındaki kutu B
den sabit mafsalla, A dan ise eğik
düzlemde harekete izin veren bir
tekerlekle desteklenmiştir. Buna göre A
ve B bağlantılarında oluşan tepki
kuvvetlerini bulunuz.
Cevaplar: 𝐹𝐹𝐴𝐴 = 51.34𝑁𝑁 , 𝐹𝐹𝐵𝐵 = 207.13 𝑁𝑁

13.10.2023
Örnek 3.11 (*)

200 N ağırlığındaki dirseğin B noktasına 50 N luk kuvvet,
düşeyle 300 lik açı yapacak şekilde uygulanmıştır. Sistem
şekilde görülen konumda dengede ise A ve E bağlantılarında
ortaya çıkan tepkileri hesaplayınız. (Sürtünmeleri ihmal
ediniz) (Dirseğin ağırlık merkezi G noktasıdır.)
Cevaplar: 𝐴𝐴 = 156.74 𝑁𝑁 , 𝐸𝐸 = 28.74 𝑁𝑁

Örnek (Soru) 3.12*

Ağırlığı ihmal edilen, şekildeki
gibi mesnetlenmiş ve
yüklenmiş olan dengedeki
çubuğun A, B ve C noktalarında
ortaya çıkan reaksiyon
kuvvetlerini hesaplayınız.
(boyutlar mm dir.)
Cevaplar:
𝐹𝐹𝐴𝐴 = 877.74𝑁𝑁, 𝐹𝐹𝐶𝐶 = 854.91𝑁𝑁, 𝐹𝐹𝐵𝐵 = 𝑇𝑇 = 599.24𝑁𝑁

75mm 75mm
C
Şekildeki kaldırma sisteminde, 20mm çaplı A
ve B makaralarından geçirilen ip bir motora 45mm
bağlı D silindirine sarılmaktadır. İpin diğer
ucuna asılı olan 22.5 N luk yük sabit hızla A B D
yukarı doğru çekilmektedir. İpin ağırılığını ve
tüm sürtünmeleri ihmal ederek, 22.5N Motor
a-) makaraları taşıyan çubuğunun betonlanmış olduğu C tavanında oluşan tepkileri,

b-) A makarasının merkezindeki pimde oluşan tepkileri hesaplayınız.
(Cevaplar: a-) Cx = 22.5N, Cy = 22.5N, MC= 4837.5N, b-)Ax=216.85N, Ay=285N

Örnek 3.14
Video-3b2 Örnek : 3b.6
800N ağırlığındaki otoyol tabelasının ağırlık merkezi G

noktasındadır. Deneysel olarak AB ipinin maksimum 1200N’luk
bir çekme kuvvetine dayanabileceği tespit edilmiştir.
Sistemdeki diğer elemanlar yeterince dayanıklıdır. Tabelanın, D
ve C sabit mafsallarına ve AB ipine şekildeki gibi bağlanması
tasarlanıyor. Mukavemet (dayanım) açısından böyle bir
tasarım sizce doğru mudur? (Cevap: bu tasarım doğru olmaz.)

Ağırlıkları sırasıyla 300 N ve 150 N olan A ve B silindirleri yanal
duvarlara ve birbirlerine temas edecek şekilde yerleştirilmiş ve
makaradan geçirilen bir ip vasıtasıyla dengede tutulmuştur. Sistemdeki
tüm sürtünmeleri ihmal ederek;
a-) İpte ortaya çıkan kuvveti,
b-) Silindirlerin birbirlerine uyguladıkları kuvveti bulunuz.
Cevaplar: a-) 241.16 N, b-) 235.26 N 0.5m 0.8m 0.5m

D E
Örnek 3.16 (End. 2012 1.vize):
50N ağırlığında, 12cm yarıçapında bir silindir; şekildeki gibi bir
duvar, DE kablosu ve düşeyle 30°’lik açı yapan bir çubuk ile
C
B gösterilen konumda statik dengede tutulmaktadır.
300 Buna göre; Halattaki ve A bağlantısındaki kuvvetleri
hesaplayınız. Sürtünmeleri ihmal ediniz.
A Cevap: T=17.2N, A =85.45N

Örnek 3.17 (*) : Her biri 360 N ağırlığında olan 2 fıçı

şekildeki gibi bir el arabasına yüklenmiş, düşey P
kuvveti ile denge durumu sağlanmıştır. Fıçıların kütle
merkezleri G1 ve G2 noktalarıdır. Arabanın ağırlığını ve
sürtünmeleri ihmal ederek;
a-) P kuvvetinin şiddetini hesaplayınız.
b-) Fıçıların birbirlerine uyguladıkları kuvveti bulunuz.
c-) Üstteki fıçıya arabadan gelen reaksiyon kuvvetini
hesaplayınız.
Cevap: a-) P=67.45N, b-) 206.48N, c-) 294.89N


3.10 Üç Boyutlu
3.c
Denge Örnekleri
Video-3c

3- Statik Denge ve Kuvvet Analizleri / 3 Boyutlu Denge Örnekleri
Örnek 3.18v Video-3c Örnek : 3c.1
L şeklindeki ABED çubuğunun E noktasına düşey F1 = 200N,
F2 = 100N yatay F2= 100N’luk kuvvetler uygulanmıştır. Bu kuvvetler,

BC kablosu, D küresel mafsalı ve A kaymalı yatağı ile
dengelenmiştir. Buna göre; A ve D bağlantılarındaki tepki
kuvvetlerinin bileşenlerini; ayrıca BC kablosunda oluşan
kuvveti hesaplayınız. (A yatağı x ekseninde ötelenmeye
F1 = 200N izin verir ve tüm eksenlerdeki moment tepkileri ihmal
edilebilir.)
Çözüm..>>

Çözüm: 1.adım SCD

• Önce, her bir noktanın koordinatı yazılır.
• A yatağı y ve z eksenlerinde ötelenmeye izin vermiyor.
𝑇𝑇𝐵𝐵𝐵𝐵 • D küresel mafsal olduğu için tüm eksenlerde ötelenmeye
izin vermiyor. Dönmeye izin veriyor.(bknz:3.4-c)
• TBC kablosu kendi doğrultusunda çeki kuvveti taşır.
2.adım : Denge denklemlerinden kuvvetlerin hesabı:
3 boyutlu problem olduğu için vektörel denge denklemlerinden gideceğiz:
Öncelikle her bir kuvveti vektörel ifade etmeliyiz.
𝑇𝑇𝐵𝐵𝐵𝐵 kablo kuvvetinin vektörel ifadesi: şiddeti ile birim vektörün vektörel çarpımdır.
𝐵𝐵𝐵𝐵 0.2 − 0 𝚤𝚤⃗ + −1.3 − (−1 )⃗𝚥𝚥 + −0.6 − 0 𝑘𝑘
𝑇𝑇𝐵𝐵𝐵𝐵 = 𝑇𝑇𝐵𝐵𝐵𝐵 𝑛𝑛𝐵𝐵𝐵𝐵 = 𝑇𝑇𝐵𝐵𝐵𝐵 = 𝑇𝑇𝐵𝐵𝐵𝐵
𝐵𝐵𝐵𝐵 𝐵𝐵𝐵𝐵
𝑇𝑇𝐵𝐵𝐵𝐵 ’nin hesabını bir türlü
anlayamadım diyorsan, 0.2 𝚤𝚤⃗ + −0.3 𝚥𝚥⃗ + −0.6 𝑘𝑘
önce örnek 2.1 veya 2.3 ü = 𝑇𝑇𝐵𝐵𝐵𝐵 → 𝑇𝑇𝐵𝐵𝐵𝐵 = 0.285𝑇𝑇𝐵𝐵𝐵𝐵 𝚤𝚤⃗ − 0.428𝑇𝑇𝐵𝐵𝐵𝐵 𝚥𝚥⃗ − 0.857𝑇𝑇𝐵𝐵𝐵𝐵 𝑘𝑘
anlamalısın. 0.22 + 0.32 + 0.62
• 𝐹𝐹1 = 200𝑘𝑘 , 𝐹𝐹2 = −100 𝚤𝚤⃗ olarak ifade edilirler.
• A daki bileşke kuvvet : 𝐹𝐹⃗𝐴𝐴 = 𝐴𝐴𝑦𝑦 𝚥𝚥⃗ + 𝐴𝐴𝑧𝑧 𝑘𝑘

• D deki bileşke kuvvet : 𝐹𝐹⃗𝐷𝐷 = 𝐷𝐷𝑥𝑥 𝚤𝚤⃗ + 𝐷𝐷𝑦𝑦 𝚥𝚥⃗ + 𝐷𝐷𝑧𝑧 𝑘𝑘
2 vektörel denge denklemi yazacağız:

Önce D noktasına göre toplam moment denklemini yazalım:
𝑀𝑀𝐷𝐷 = 𝐷𝐷𝐴𝐴𝑥𝑥𝐹𝐹⃗𝐴𝐴 + 𝐷𝐷𝐷𝐷𝑥𝑥𝑇𝑇𝐵𝐵𝐵𝐵 +𝐷𝐷𝐷𝐷𝑥𝑥𝐹𝐹1 + 𝐷𝐷𝐷𝐷𝑥𝑥𝐹𝐹2 = 0
Moment alınan nokta Kuvvet
Kuvvet hattı üzerindeki koordinatları bilinen herhangi bir nokta
𝑀𝑀𝐷𝐷 = [(−⃗𝚤𝚤 − 𝑗𝑗)x (𝐴𝐴𝑦𝑦 𝚥𝚥⃗ + 𝐴𝐴𝑧𝑧 𝑘𝑘)]+[(−𝑗𝑗)𝑥𝑥(0.285𝑇𝑇𝐵𝐵𝐵𝐵 𝚤𝚤⃗−0.428𝑇𝑇𝐵𝐵𝐵𝐵 𝚥𝚥⃗−0.857𝑇𝑇𝐵𝐵𝐵𝐵 𝑘𝑘)] + [(−0.5⃗𝚥𝚥)x (200𝑘𝑘 − 100⃗𝚤𝚤)] = 0
..>>
𝑀𝑀𝐷𝐷 = −𝐴𝐴𝑦𝑦 𝑘𝑘 + 𝐴𝐴𝑧𝑧 𝚥𝚥⃗-𝐴𝐴𝑧𝑧 𝚤𝚤⃗ + 0.285𝑇𝑇𝐵𝐵𝐵𝐵 𝑘𝑘 + 0.857𝑇𝑇𝐵𝐵𝐵𝐵 𝚤𝚤⃗ − 100⃗𝚤𝚤 − 50𝑘𝑘 = 0
Uzayda bir vektörel denklem elde ettik. Bu denklem sıfıra

eşit olduğundan her bir birim vektörün katsayılarının toplamı
da ayrı ayrı sıfıra eşit olmalıdır.
𝚤𝚤⃗ katsayıları toplamı: -𝐴𝐴𝑧𝑧 −100 +0.857𝑇𝑇𝐵𝐵𝐵𝐵 = 0 𝐴𝐴𝑧𝑧 = 0

𝚥𝚥⃗ katsayıları toplamı: 𝐴𝐴𝑧𝑧 = 0
𝑇𝑇𝐵𝐵𝐵𝐵 =116.68 N
𝑘𝑘 katsayıları toplamı: −𝐴𝐴𝑦𝑦 +0.285𝑇𝑇𝐵𝐵𝐵𝐵 -50=0 𝐴𝐴𝑦𝑦 =- 16.47N bulunur.
→ 𝑇𝑇𝐵𝐵𝐵𝐵 = 𝑇𝑇𝐵𝐵𝐵𝐵 (0.285⃗𝚤𝚤 − 0.428⃗𝚥𝚥 − 0.857𝑘𝑘) bulunmuştu. Buna göre:
𝑇𝑇𝐵𝐵𝐵𝐵 = 116.68 ( 0.285⃗𝚤𝚤 − 0.428⃗𝚥𝚥 − 0.857𝑘𝑘) → 𝑇𝑇𝐵𝐵𝐵𝐵 =33.25⃗𝚤𝚤- 49.94⃗𝚥𝚥 − 99.99𝑘𝑘
𝐹𝐹⃗𝐴𝐴 = 𝐴𝐴𝑦𝑦 𝚥𝚥⃗ + 𝐴𝐴𝑧𝑧 𝑘𝑘 → 𝐹𝐹⃗𝐴𝐴 = −16.47⃗𝚥𝚥

Şimdi 2nci denge denklemi olan Bileşke kuvvet denklemini yazalım.

𝑅𝑅 = ∑ 𝐹𝐹⃗𝑖𝑖 = 𝐹𝐹𝐴𝐴 +𝐹𝐹𝐷𝐷 + 𝑇𝑇𝐵𝐵𝐵𝐵 + 𝐹𝐹1 +𝐹𝐹2 = 0
𝑅𝑅 = −16.74⃗𝚥𝚥 + 𝐷𝐷𝑥𝑥 𝚤𝚤⃗ + 𝐷𝐷𝑦𝑦 𝚥𝚥⃗ + 𝐷𝐷𝑧𝑧 𝑘𝑘 + 33.25⃗𝚤𝚤− 49.94⃗𝚥𝚥 − 99.99𝑘𝑘 + 200𝑘𝑘 -100⃗𝚤𝚤 = 0
𝐹𝐹⃗𝐴𝐴 Yine uzayda bir vektörel denklem elde ettik. Bu denklem

sıfıra eşit olduğundan her bir birim vektörün katsayılarının
toplamı da ayrı ayrı sıfıra eşit olmalıdır.
𝚤𝚤⃗: 𝐷𝐷𝑥𝑥 + 33.25 − 100 = 0 → 𝐷𝐷𝑥𝑥 = 66.75𝑁𝑁
𝚥𝚥⃗ : −16.74 + 𝐷𝐷𝑦𝑦 − 49.94 = 0 → 𝐷𝐷𝑦𝑦 = 66.68𝑁𝑁
𝐹𝐹⃗𝐷𝐷 𝑘𝑘 : 𝐷𝐷𝑧𝑧 − 99.99 + 200 = 0 → 𝐷𝐷𝑧𝑧 ≅ 100𝑁𝑁
→ 𝐹𝐹⃗𝐷𝐷 = 66.75⃗𝚤𝚤+66.68⃗𝚥𝚥 −100𝑘𝑘

Çözüm:
Örnek 3.19 Video-3c Örnek : 3c.2
Tespit 1: Her bir çubuğun bağlantı noktası + bağlantı
harici noktalardaki tekil kuvvet sayısı 2’dir. Dolayısıyla
her bir çubuk çift kuvvet elemanıdır.
1 Tespit 2: Tüm kuvvetler tek noktada kesişiyor. O halde
3.3 maddesinde anlatılan durum söz konusudur.
A(0,-2.5,3)
FAD
D (-1.25, 2.5, 0)
SCD-1 FAC C (1, 2.5, 0)
FAB
W=400N B (0,0,0)
SCD-1: Sadece kesişim noktası olan A noktasının

serbest cisim diyagramını çizelim. Yani A noktasını
Kamyonete bağlı üç çubuktan oluşan kaldırma sistemden 1 no’lu çember ile izole edeceğiz. Çember
sistemine 400 N luk yük asılmıştır. Her bir ile hayali olarak kestiğimiz her bir parçada bir kuvvet
Çubuğa düşen kuvveti hesaplayınız? gösterilmelidir. A ile bağlantısı kesilen cisimler: 3
çubuk ve yükün asıldığı zincirdir.
A(0,-2.5,3)
FAD
Şimdi Denge Denklemleriyle kuvvetleri bulmaya çalışacağız. D (-1.25, 2.5, 0)
Problem 3 boyutlu olduğu için vektörel çözümü tercih ediyoruz. FAC C (1, 2.5, 0)
FAB
Ancak bu örnekteki gibi tüm kuvvetler aynı noktadan geçerse, sadece B (0,0,0)
W=400N
kuvvet denklemi yazabiliriz demiştik. (bknz 3.3).Ayrıca moment
denklemi yazılamaz. Dolayısıyla sadece 1 vektörel denklem yazılabilir.
𝑅𝑅 = � 𝐹𝐹⃗ = 0 → 𝐹𝐹𝐴𝐴𝐴𝐴 + 𝐹𝐹𝐴𝐴𝐴𝐴 + 𝐹𝐹𝐴𝐴𝐴𝐴 + 𝑊𝑊 = 0 ; 𝑊𝑊 = −400𝑘𝑘
𝐴𝐴𝐴𝐴 2.5⃗𝚥𝚥 − 3𝑘𝑘

𝐹𝐹𝐴𝐴𝐴𝐴 = 𝐹𝐹𝐴𝐴𝐴𝐴 . 𝑛𝑛𝐴𝐴𝐴𝐴 = = 𝐹𝐹𝐴𝐴𝐴𝐴 = 𝐹𝐹𝐴𝐴𝐴𝐴 (0.64⃗𝚥𝚥 − 0.768𝑘𝑘)
𝐴𝐴𝐴𝐴 2.52 + 32
𝐴𝐴𝐴𝐴 𝚤𝚤⃗ + 5⃗𝚥𝚥 − 3𝑘𝑘

𝐹𝐹𝐴𝐴𝐴𝐴 = 𝐹𝐹𝐴𝐴𝐴𝐴 . 𝑛𝑛𝐴𝐴𝐴𝐴 = = 𝐹𝐹𝐴𝐴𝐴𝐴 = 𝐹𝐹𝐴𝐴𝐴𝐴 (0.169⃗𝚤𝚤 + 0.84⃗𝚥𝚥 − 0.507𝑘𝑘)
𝐴𝐴𝐴𝐴 12 + 52 + 32
𝐴𝐴𝐴𝐴 −1.25⃗𝚤𝚤 + 5⃗𝚥𝚥 − 3𝑘𝑘
𝐹𝐹𝐴𝐴𝐴𝐴 = 𝐹𝐹𝐴𝐴𝐴𝐴 . 𝑛𝑛𝐴𝐴𝐴𝐴 = = 𝐹𝐹𝐴𝐴𝐴𝐴 = 𝐹𝐹𝐴𝐴𝐴𝐴 (−0.209⃗𝚤𝚤 + 0.838⃗𝚥𝚥 − 0.503𝑘𝑘)
𝐴𝐴𝐴𝐴 1.252 + 52 + 32
A FAD
FAC
𝑅𝑅 =(0.169𝐹𝐹𝐴𝐴𝐴𝐴 − 0.209𝐹𝐹𝐴𝐴𝐴𝐴 )⃗𝚤𝚤
FAB
W=400N 𝑅𝑅
+ (0.64𝐹𝐹𝐴𝐴𝐴𝐴 + 0.84𝐹𝐹𝐴𝐴𝐴𝐴 + 0.838𝐹𝐹𝐴𝐴𝐴𝐴 )⃗𝚥𝚥
+(−0.768𝐹𝐹𝐴𝐴𝐴𝐴 − 0.507𝐹𝐹𝐴𝐴𝐴𝐴 − 0.503𝐹𝐹𝐴𝐴𝐴𝐴 − 400)𝑘𝑘
Her bir birim vektörün katsayılarının toplamları ayrı ayrı sıfıra eşit olmalıdır.
𝚤𝚤⃗: 0.169𝐹𝐹𝐴𝐴𝐴𝐴 − 0.209𝐹𝐹𝐴𝐴𝐴𝐴 =0

𝐹𝐹𝐴𝐴𝐴𝐴 = −1045.88𝑁𝑁
𝚥𝚥⃗: 0.64𝐹𝐹𝐴𝐴𝐴𝐴 + 0.84𝐹𝐹𝐴𝐴𝐴𝐴 + 0.838𝐹𝐹𝐴𝐴𝐴𝐴 =0 𝐹𝐹𝐴𝐴𝐴𝐴 = 441,19𝑁𝑁
𝑘𝑘: −0.768𝐹𝐹𝐴𝐴𝐴𝐴 − 0.507𝐹𝐹𝐴𝐴𝐴𝐴 − 0.503𝐹𝐹𝐴𝐴𝐴𝐴 − 400 = 0 𝐹𝐹𝐴𝐴𝐴𝐴 = 356.95𝑁𝑁

Örnek 3.20 (*) y
50 N ağırlığındaki homojen AC çubuğu A ucundan bir küresel E
mafsala, B noktasından ise iki kabloya bağlanmıştır. Kablolar D ve E z

D
uçlarından bir duvara sabitlenmiştir. Şekildeki denge konumu için
a-)kablolarda,
B A
C 2m
b-)küresel mafsalda ortaya çıkan kuvvetleri tespit ediniz. x
Cevaplar:
a-) TBD = 149.6 N, TBE = 180 N, b-) 𝐴𝐴𝑥𝑥 =𝐴𝐴𝑦𝑦 =100N, 𝐴𝐴𝑧𝑧 = 0


z Örnek 3.21(*) Video-3c Örnek : 3c.3

Şekildeki gibi bükülmüş olan EDCOB çubuğunun E
noktasına P =3kN ve F = 4kN luk kuvvetler
uygulanmıştır. Çubuk C, D yatakları ve BA kablosu ile
dengede tutulmaktadır. Yatakların her ikisi de hiçbir
eksende ötelenmeye izin vermemektedir.
Yataklardaki tepki momentleri ihmal edilebilir. Buna
göre BA kablosunda ortaya çıkan çekme kuvveti T yi
F P hesaplayınız. Cevap: T=3.11kN

Örnek 3.22
Şekildeki homojen kapak 20kN ağırlığında olup ağırlık
merkezi tam orta noktası olan G noktasıdır. Kapak A ve B
den menteşelerle duvara bağlı olup, CD kablosuyla ayrıca
dengelenmiştir. (D noktası duvara sabitlenmiştir.)
Sürtünmeler ve menteşelerdeki tüm moment tepkileri
ihmal edilebilir. Ayrıca A menteşesi x doğrultusunda
harekete izin vermektedir. Buna göre CD kablosunda
ortaya çıkan kuvveti vektörel çözümle hesaplayınız.
Cevap: TCD = 20.83kN

C Örnek 3.23 Video-3a Örnek : 3a.2

z
H Şekildeki çerçeveye E noktasından y eksenine paralel F =2kN luk
kuvvet uygulanmıştır. Bu kuvvet A daki küresel mafsalla, CD
B kablosu ile ve B deki halka ile desteklenmiştir. B halkası,
E
dönmeye ve HB doğrultusunda ötelenmeye izin vermektedir.
Tüm sürtünmeleri ihmal ederek,
6m a-) CD kablosundaki kuvveti,
b-) A ve B bağlantılarındaki tepkileri bulunuz.
Cevaplar : a-) TCD = 2.85kN,
A D b-) Bx =0.27kN, Bz=4.037kN, Ax=-1.253kN, Ay=-3.026kN, Az=-1.53kN
x y

Örnek 3.24
F = 600 N’luk bir yük şekildeki gibi bükülmüş bir
rijit borunun G köşesine uygulanmıştır. Boru E de
zemine ve C de düşey duvara küresel mafsalla
bağlanmış, B de ise BA kablosu yardımı ile sabit
duvara tespit edilmiştir. Buna göre, BA kablosunda
oluşan kuvvetin şiddetini bulunuz. Cevap: 409.2 N

Örnek 3.25
Rijid ABC üçgen elemanının ucuna 2000N luk bir yük
asılmıştır. Yük, A noktasında bir küresel mafsal, BD ve
BE kabloları yardımı ile şekildeki konumda dengede
tutulmaktadır. (D ve E noktaları xz düzlemindedir.)
Kablolardaki kuvvetleri ve A noktasındaki tepkilerin
bileşkesini bulunuz.
Cevaplar: TBD= 2360N, TBE = 820N, A =4766.5N

Örnek 3.26
20kg kütleli kapı açıldığında, otomatik olarak kapanması
için, HEC ipine bağlı 15kg kütleli H ağırlığı kullanılıyor.
Kapıyı θ = 90o açık durumda tutmak için, D tokmağına dik
yönde uygulanması gereken P kuvvetini ve bu sırada A ve
menteşelerinde oluşan reaksiyon kuvvetlerini
hesaplayınız. (A menteşesi düşey yönde harekete izin
vermektedir. g=9,81m/s2 )
Cevaplar: P= 118.9N, A=82N, B=222.26N

4a
4- KAFES SİSTEMLER
(Düzlem Kafes Sistemler - Örneklerle Konu Anlatımı)

4- Düzlem Kafes Sistemler – Örneklerle Konu Anlatımı
Kafes Sistemler
Birbirlerine uç noktalarından bağlanmış çubuk

elemanların oluşturduğu taşıyıcı sistemlerdir.
Video 4
Birçok uygulama alanları vardır.
• Çatı sistemlerinde,
• Köprülerde,
• Kulelerde,
• Ve benzeri bir çok yapılarda kullanılır.

4.1 Kafes Sistemlerin Başlıca Özellikleri:

a. Çubuklar uçlarından bağlıdır ve bu uç bağlantı noktalarına
«düğüm noktası» ismi verilir.
b. Dış kuvvetler, sadece düğüm noktalarından etki eder.
c. Dış bağlantılar (mafsallar, mesnetler vb.) sadece düğüm
noktalarında olmalıdır.
d. Bağlantı noktalarında (düğümlerde) sadece tekil kuvvetler oluşur.
e. Bağlantılardaki moment tepkileri ihmal edilir.
f. Çözümlerde çubuk ağırlıkları ihmal edilir. Çubuk
g. Her bir çubuğa kendi doğrultusunda kuvvet düşer (çeki veya bası Düğüm noktası
kuvveti).
Bu özelliklerden en az birisini taşımayan sistemler kafes sistem
olarak nitelendirilmez.
4.2 Kafes Sistemlerin Tipleri:
1- Uzay Kafes Sistemleri: 3 Boyutlu sistemlerdir.
2- Düzlem Kafes Sistemleri: 2 boyutlu sistemlerdir.
4.3 Statik Dersi kapsamında amacımız: Kafes Sistemin geometrisi ve dış kuvvetler belli
iken, her bir çubuğa veya belirli çubuklara düşen kuvvetleri hesaplamaktır. Ders kapsamına
sadece düzlem kafes sistemler dahil edilmiştir.
4.4 Kafes Sistemlerde Kuvvet Dağılımı Mantığı F Parmağa dışarıdan

uygulanan kuvvet
• Kafes sistemlerde kuvvet dağılımı iyi anlayabilmek için, işaret
parmağınızı diğer elinizle çekin.
• Şekildeki kuvvet dağılımını anlamaya çalışın. Bu sırada, hem
parmağın hem eklemin dengede olduğunu fark etmelisiniz. İşte kafes
sistemler için, Parmak = çubuk, eklem = düğüm … denebilir. Parmağa eklemden
• Kuvvetler bu mantıktaki gibi kafes sistemlerde dağılır. F gelen kuvvet
• Herbir çubuk kendi ekseni doğrultusunda çeki veya bası kuvveti taşır. F Ekleme parmaktan
eklem
gelen kuvvet
• Kuvvetler, çubuğun düğüm noktalarından, eşit şiddette, zıt yönde ve
düğüm noktalarını birleştiren çizgi (çubuk ekseni) üzerindedir. (Bu ise
herbir çubuğun çift kuvvet elemanı olduğu anlamına gelir.. Çift Ekleme elin diğer
kuvvet elemanı çerçeveler konusunda daha detaylı anlatılacaktır.) F kısımlarından
gelen kuvvet
• Örnek 4.1 de kuvvet dağılımı ve kuvvetleri hesaplama yöntemleri daha iyi anlaşılacaktır.

4.5 Çubuk Kuvvetleri ve Hesaplama Yöntemleri :

Bu durumu bir örnekle anlamaya çalışacağız.
Örnek 4.1) 5’er metrelik çubuklarla oluşturulmuş olan şekildekidüzlem
kafes sistemde herbir çubuğa düşen kuvveti hesaplayınız.
Çözüm:
Önce çubuk ve düğümlerdeki kuvvet dağılımı mantığını anlamalıyız:
Bir önceki sayfadaki parmak örneğinden faydalanarak AB ve AC
çubukları ve A,B ve C düğümleri arasındaki kuvvet dağılımını çizelim:
P.N.5.1) Kuvvetlerin yönünü nasıl seçiyoruz?
Bir çubuk kuvveti yerleştirilirken çubuk eksenine paralel olmak kaydıyla
keyfi bir yönde (çeki veya bası) seçilir. Ancak aynı kuvvetin yönü 2., 3.,
yerleştirmede keyfi seçilemez. İlk yerleştirmeye bağlı olarak seçilir.
Örneğin FAC kuvveti ilk kez yerleştirilirken keyfi olarak A düğümüne sola
doğru etki ettirilmiş. AC çubuğunun A ucunda mecburen sağa olmalıdır
10kN
(etki-tepki). AC çubuğunun C ucuna sola doğru olmalıdır ki çubuk dengede
olsun. C düğümüne ise sağa olmalıdır (etki-tepki). Hesaplar sonucu
30kN kuvvetin işareti «- » çıkarsa seçtiğimiz yönün tersine yönde olduğunu
FAC ilk Yönü: Keyfi zorunlu gösterir. Ancak bu durumda kuvvetin yönü çevrilmez, hesaplarda «-»
işareti ile birlikte kullanılır. Çevrilirse işareti de değiştirilmelidir.
Tüm sistemdeki
kuvvet dağılımı:
• Dikkat edilirse her bir düğüme, kendisine bağlı çubukların her birinden bir kuvvet gelir.
• Ayrıca düğümlere dış kuvvetler de gelebilir. (Dış kuvvetler düğüm dışındaki orta kısımlarından etki etmez.)
• Çubuklara ise eşit şiddette-zıt yönde bağlı olduğu her bir düğümden bir tepki kuvveti gelir (etki-tepki).
• Tüm düğüm ve çubuk kuvvetleri sistemin iç kuvvetleri olarak isimlendirilir ve toplamları sıfırdır..
• Bir çubuk kuvvetinin mutlaka çubuk ekseni doğrultusundadır.
• Çünkü her bir çubuk çift kuvvet elemanıdır. (Çift kuvvet elemanı 5.4 konusunda açıklanacaktır.)
T
Aynı örneğe devam ediyoruz… 5𝑚𝑚 30𝑜𝑜
60𝑜𝑜 60𝑜𝑜
Öncelikle bağlantı noktalarındaki kuvvetler tüm sistemin 60𝑜𝑜 60𝑜𝑜
dengesinde hesaplanır: 60𝑜𝑜 60𝑜𝑜
5𝑚𝑚 5𝑚𝑚
Tüm sistemin dengesinde sistem sadece dış bağlantılardan izole
𝐸𝐸𝑥𝑥
edilir. Çubuklardan kesilmez ve bu sebeple tüm sistemin dengesinde 𝐸𝐸𝑦𝑦
çubuk kuvvetleri iç kuvvet olarak kalır ve hesaba katılmaz.
∑ 𝐹𝐹𝑥𝑥 =0 → −𝐸𝐸𝑥𝑥 + 𝑇𝑇. cos 30𝑜𝑜 + 10 = 0 𝑇𝑇 = 80𝑘𝑘𝑘𝑘
∑ 𝐹𝐹𝑦𝑦 =0 → 𝐸𝐸𝑦𝑦 + 𝑇𝑇. 𝑠𝑠𝑠𝑠𝑠𝑠 30𝑜𝑜 − 30 − 20 = 0 𝐸𝐸𝑥𝑥 = 79.28𝑘𝑘𝑘𝑘 bulunur.
∑ 𝑀𝑀𝐸𝐸 =0 → −𝑇𝑇. 5 + 20.5 + 30.10 = 0 𝐸𝐸𝑦𝑦 = 10𝑘𝑘𝑘𝑘
P.N 5.2: Bazı problemlerde mesnet tepkilerini hesaplamaya gerek kalmadan, istenen çubuk kuvvetleri
bulunabilir. Bu durumu görebilmek ve alışmak için bol soru çözülmesinde fayda vardır. Kesim yönteminde,
mesnetlerin tümü kesimin bir tarafında kalıyorsa mesnet tepkilerini bulmaya gerek kalmaz… .kesimin diğer
tarafı incelenir ve çubuk kuvvetleri bulunabilir.
Şimdi iç kuvvet ismi verdiğimiz çubuk ve düğümlere düşen kuvvetleri hesaplayacağız. Bunun için 2 yöntem vardır:
4.5.1 ) 1. Yöntem : Düğüm Yöntemi

Bu yöntemde her bir düğümün dengesi yazılır ve kuvvetler hesaplanır.
• Her bir düğüm için ∑ 𝐹𝐹𝑥𝑥 =0 , ∑ 𝐹𝐹𝑦𝑦 =0 olmak üzere 2
denklem yazılabilir. Tüm kuvvetler aynı noktadan geçtiği
için moment denklemi yazılamaz.
• Bu nedenle bir düğümde en fazla 2 bilinmeyen olması
gerekir. Çözüm aşamasında düğüm sırası önemlidir. Önce
2 bilinmeyenin olduğu A düğümünden başlayabiliriz:
∑ 𝐹𝐹𝑥𝑥 =0 → −𝐹𝐹𝐴𝐴𝐴𝐴 +𝐹𝐹𝐴𝐴𝐴𝐴 cos 60𝑜𝑜 + 10 = 0

→ 𝐹𝐹𝐴𝐴𝐴𝐴 = 27.32𝑘𝑘𝑘𝑘, 𝐹𝐹𝐴𝐴𝐴𝐴 = 34.64𝑘𝑘𝑘𝑘
∑ 𝐹𝐹𝑦𝑦 = 0 → −30 + 𝐹𝐹𝐴𝐴𝐴𝐴 sin 60𝑜𝑜 =0
A’dan sonra B düğümüne geçilebilir. Çünkü FAB bulunduğu için B de 2 bilinmeyen kuvvet kalmıştır.
∑ 𝐹𝐹𝑥𝑥 =0 → −𝐹𝐹𝐵𝐵𝐵𝐵 cos 60𝑜𝑜 + 𝐹𝐹𝐵𝐵𝐵𝐵 − 34.64 cos 60𝑜𝑜 = 0
→ 𝐹𝐹𝐵𝐵𝐵𝐵 = 𝐹𝐹𝐵𝐵𝐷𝐷 = 34.64kN
∑ 𝐹𝐹𝑦𝑦 =0 → 𝐹𝐹𝐵𝐵𝐵𝐵 . 𝑠𝑠𝑠𝑠𝑠𝑠 60𝑜𝑜 − 34.64. 𝑠𝑠𝑠𝑠𝑠𝑠 60𝑜𝑜 =0
C düğümünde 2 bilinmeyen kuvvet kaldığı için C’ye geçilebilir.
𝐹𝐹𝐷𝐷𝐸𝐸 = 11.55𝑘𝑘𝑘𝑘
∑ 𝐹𝐹𝑥𝑥 =0 → 𝐹𝐹𝐵𝐵𝐵𝐵 cos 60𝑜𝑜 + 𝐹𝐹𝐴𝐴𝐴𝐴 − 𝐹𝐹𝐶𝐶𝐶𝐶 + 𝐹𝐹𝐶𝐶𝐶𝐶 cos 60𝑜𝑜 = 0 𝐹𝐹𝐶𝐶𝐶𝐶 = 57.74𝑘𝑘𝑘𝑘, Çıkmaktadır.
∑ 𝐹𝐹𝑦𝑦 =0 → −𝐹𝐹𝐵𝐵𝐵𝐵 . 𝑠𝑠𝑠𝑠𝑠𝑠 60𝑜𝑜 + 𝐹𝐹𝐶𝐶𝐶𝐶 𝑠𝑠𝑠𝑠𝑠𝑠 60𝑜𝑜 − 20 = 0 𝐹𝐹𝐶𝐶𝐶𝐶 = 73.51kN Bulmaya çalışınız.
172
I
4.5.2 2. Yöntem : Kesim Yönetimi
İncelediğimiz örnekteki kafes sistem dış kuvvetlerin etkisi ile
dengededir. O halde hayali olarak yaptığımız kesimlerin sol veya sağ II
parçaları (kısımları) da ayrı ayrı dengededir. (Ayırma Prensibi)
Bu kısımların birisinin SCD si çizilir. 3 Denge denklemiyle
( ∑ 𝐹𝐹𝑥𝑥 =0,∑ 𝐹𝐹𝑦𝑦 =0, ∑ 𝑀𝑀𝐸𝐸 =0 ) kesilen çubuklardaki kuvvetler bulunabilir. I II
I-I kesimi Sol kısım (SCD) Sol kısmın dengesinden:
∑ 𝐹𝐹𝑦𝑦 =0 → 𝐹𝐹𝐵𝐵𝐵𝐵 . 𝑠𝑠𝑠𝑠𝑠𝑠 60𝑜𝑜 − 30 = 0 → 𝐹𝐹𝐵𝐵𝐵𝐵 = 34.64𝑘𝑘𝑘𝑘
∑ 𝑀𝑀𝐶𝐶 =0 → −𝐹𝐹𝐵𝐵𝐷𝐷 . (5𝑠𝑠𝑠𝑠𝑠𝑠 60𝑜𝑜 ) + 30(5) = 0 → 𝐹𝐹𝐵𝐵𝐷𝐷 = 34.64𝑘𝑘𝑘𝑘

∑ 𝐹𝐹𝑥𝑥 =0 → −𝐹𝐹𝐵𝐵𝐵𝐵 cos 60𝑜𝑜 + 𝐹𝐹𝐴𝐴𝐴𝐴 +𝐹𝐹𝐵𝐵𝐵𝐵 + 10 = 0
34.64 cos 60𝑜𝑜 + 𝐹𝐹𝐴𝐴𝐴𝐴 +34.64 + 10 = 0 → 𝐹𝐹𝐴𝐴𝐴𝐴 = 27.32𝑘𝑘𝑘𝑘
Düğüm Yöntemindeki aynı sonuçları bulduk.
Dikkat: İlk kez yerleştirdiğimiz için bir çubuk kuvvetini zıt yönde seçebilirdik. Bu durumda şiddeti değişmezdi,
işareti ise zıt çıkardı. Örneğin FBC yi B den C’ye doğru seçmiş olsaydık, değeri -34.64kN çıkardı.
Bir kesimde 3 tane denge denklemi uygulayabileceğimiz için, 3 tane çubuk kuvveti bilinmeyeni olması gerekir ki
hepsi bulunabilsin. Örneğin önce II-II kesimini inceleseydik, kesilen 4 çubuğun tümünün kuvvetlerini bulamazdık.
I-I kesiminde Sağ kısmı alsaydık aynı sonuçları bulmamız gerekirdi. Bunu ispat edelim:
I = 80𝑘𝑘𝑘𝑘
II
60𝑜𝑜
I 5𝑚𝑚 = 79.28𝑘𝑘𝑘𝑘
II = 10𝑘𝑘𝑘𝑘
∑ 𝐹𝐹𝑦𝑦 =0 → −𝐹𝐹𝐵𝐵𝐵𝐵 . 𝑠𝑠𝑠𝑠𝑠𝑠 60𝑜𝑜 + 80. sin 30𝑜𝑜 − 20 + 10 = 0 → 𝐹𝐹𝐵𝐵𝐵𝐵 = 34.64𝑘𝑘𝑘𝑘

→ 𝐹𝐹𝐵𝐵𝐷𝐷 = 34.64𝑘𝑘𝑘𝑘 (Aynı
∑ 𝑀𝑀𝐸𝐸 =0 → 𝐹𝐹𝐵𝐵𝐵𝐵 . 5. 𝑠𝑠𝑠𝑠𝑠𝑠60𝑜𝑜 − 80. (5) + 20. (5) + 𝐹𝐹𝐵𝐵𝐵𝐵 . sin 60𝑜𝑜 (5)= 0
sonuçlar)
∑ 𝐹𝐹𝑥𝑥 =0 → 𝐹𝐹𝐵𝐵𝐵𝐵 cos 60𝑜𝑜 − 𝐹𝐹𝐵𝐵𝐵𝐵 − 𝐹𝐹𝐴𝐴𝐴𝐴 - 79.28 + 80. cos 30𝑜𝑜 = 0 → 𝐹𝐹𝐴𝐴𝐴𝐴 = 27.32𝑘𝑘𝑘𝑘
• Soru: II –II kesiminden 𝐹𝐹𝐶𝐶𝐶𝐶 , 𝐹𝐹𝐶𝐶𝐶𝐶 ve 𝐹𝐹𝐵𝐵𝐷𝐷 çubuk kuvvetlerini bulmaya çalışınız.
13.10.2023 174
b c
4.6 Yanlış Kesimler: a d
1. a-a kesimi gibi bir veya birkaç düğümden geçen kesim yapılamaz.
2. b-b kesimi gibi yarıya kadar kesim yapılamaz. d
b
3. Kesim (c-c kesimi gibi) iki düğümü arasında kalan, çubukların orta bölgelerine
denk gelen yerlerden ve boydan boya yapılmalıdır. Sağ veya sol parça birbirinden c a
tamamen ayrılmalıdır. Öyle ki sol veya sağ parça alıp götürülebilmelidir.
Soru: d-d kesimi sizce doğru bir kesim midir?
4.7 Boş Çubuk: Üzerine kuvvet gelmeyen çubuklara denir.
Nasıl tespit edilir?
Genel olarak; boş çubuk, bir düğümdeki diğer çubuklarla 900 açı yapar ve o düğüme çubuk
yönünde dış kuvvet gelmez. Üsteki örnek için B düğümünün dengesini düşünürsek:
∑ 𝐹𝐹𝑦𝑦 =0 → 𝐹𝐹𝐺𝐺𝐺𝐺 = 0
GB çubuğu boş çubuktur.

13.10.2023 STATİK Ders Notları / Prof.Dr. Mehmet Zor Hz. Mevlana 175
Örnek 4.2 : Verilen kafes sistemindeki çubuk

kuvvetlerini düğüm metodunu kullanarak bulunuz.
Çözüm: Öncelikle tüm sistemin dengesinde

mesnet tepkileri bulunur.
SCD (tüm sistem)
∑ 𝑀𝑀𝑐𝑐 =0
→ −𝐸𝐸𝑦𝑦 . 3 + (10) (12) + (10) (6) = 0 → 𝐸𝐸𝑦𝑦 = 60 𝑘𝑘𝑘𝑘
∑ 𝐹𝐹𝑥𝑥 =0 → 𝐶𝐶𝑥𝑥 +10 = 0 → 𝐶𝐶𝑥𝑥 = −10 𝑘𝑘𝑘𝑘
∑ 𝐹𝐹𝑦𝑦 =0 → 𝐶𝐶𝑦𝑦 +𝐸𝐸𝑦𝑦 − 10 − 10 = 0 → 𝐶𝐶𝑦𝑦 = −40 𝑘𝑘𝑘𝑘

3
∑ 𝐹𝐹𝑥𝑥 =0 → 𝐹𝐹𝐴𝐴𝐴𝐴 −𝐹𝐹𝐴𝐴𝐴𝐴 .sin 𝜃𝜃 + 10 = 𝐹𝐹𝐴𝐴𝐴𝐴 − 𝐹𝐹𝐴𝐴𝐴𝐴 . 5 +10 = 0
4
∑ 𝐹𝐹𝑦𝑦 =0 → 𝐹𝐹𝐴𝐴𝐴𝐴 .𝑐𝑐𝑐𝑐𝑐𝑐 𝜃𝜃 − 10 = 𝐹𝐹𝐴𝐴𝐴𝐴 . 5 − 10 = 0
→ 𝐹𝐹𝐴𝐴𝐵𝐵 = 2.5𝑘𝑘𝑘𝑘 , 𝐹𝐹𝐴𝐴𝐴𝐴 = 12.5𝑘𝑘𝑘𝑘
3 3
∑ 𝐹𝐹𝑥𝑥 =0 → −𝐹𝐹𝐷𝐷𝐷𝐷 + 𝐹𝐹𝐴𝐴𝐴𝐴 .sin 𝜃𝜃 + 𝐹𝐹𝐷𝐷𝐷𝐷 Sin 𝜃𝜃 = −𝐹𝐹𝐷𝐷𝐷𝐷 +12.5( ) +𝐹𝐹𝐷𝐷𝐷𝐷 ( ) = 0
5 5
4 4
∑ 𝐹𝐹𝑦𝑦 =0 → −𝐹𝐹𝐴𝐴𝐴𝐴 .Cos 𝜃𝜃 +𝐹𝐹𝐷𝐷𝐷𝐷 𝐶𝐶𝐶𝐶𝐶𝐶 𝜃𝜃 = −12.5. +𝐹𝐹𝐷𝐷𝐷𝐷 = 0
5 5
→ 𝐹𝐹𝐷𝐷𝐷𝐷 = 12.5𝑘𝑘𝑘𝑘 , 𝐹𝐹𝐷𝐷𝐷𝐷 = 15𝑘𝑘𝑘𝑘
3 3
∑ 𝐹𝐹𝑥𝑥 =0 → 𝐹𝐹𝐵𝐵𝐵𝐵 +𝐹𝐹𝐵𝐵𝐵𝐵 .sin 𝜃𝜃 − 𝐹𝐹𝐷𝐷𝐷𝐷 Sin 𝜃𝜃 − 𝐹𝐹𝐴𝐴𝐴𝐴 = 𝐹𝐹𝐵𝐵𝐵𝐵 +𝐹𝐹𝐵𝐵𝐸𝐸 . 5 −12.5 5 − 2.5 = 0
4 4
∑ 𝐹𝐹𝑦𝑦 =0 → −𝐹𝐹𝐵𝐵𝐵𝐵 .𝐶𝐶𝐶𝐶𝐶𝐶 𝜃𝜃 − 𝐹𝐹𝐷𝐷𝐷𝐷 Cos 𝜃𝜃 − 10 = −𝐹𝐹𝐵𝐵𝐸𝐸 . −12.5( ) −10 = 0
5 5
→ 𝐹𝐹𝐵𝐵𝐵𝐵 = −25𝑘𝑘𝑘𝑘 ; 𝐹𝐹𝐵𝐵𝐵𝐵 = 25𝑘𝑘𝑘𝑘

13.10.2023
∑ 𝐹𝐹𝑥𝑥 =0 → 𝐹𝐹𝐸𝐸𝐸𝐸 .Sin 𝜃𝜃 − 𝐹𝐹𝐵𝐵𝐸𝐸 Sin 𝜃𝜃 + 𝐹𝐹𝐷𝐷𝐷𝐷

3 3
= 𝐹𝐹𝐸𝐸𝐸𝐸 . − −25 + 15 = 0
5 5
→ 𝐹𝐹𝐸𝐸𝐸𝐸 = −50𝑘𝑘𝑘𝑘
(Kontrol amaçlı)
∑ 𝐹𝐹𝑦𝑦 =0 ..çıkmalıdır
4 4
→ 𝐹𝐹𝐸𝐸𝐸𝐸 .Cos 𝜃𝜃 + 𝐹𝐹𝐵𝐵𝐸𝐸 Cos 𝜃𝜃 + 𝐸𝐸𝑦𝑦 = −50 −25 + 60 = 0
5 5
C düğümünü kontrol amaçlı inceleyelim:
∑ 𝐹𝐹𝑥𝑥 =0 Çıkmalıdır → −𝐹𝐹𝐸𝐸𝐸𝐸 .

3
Sin 𝜃𝜃 − 𝐹𝐹𝐵𝐵𝐶𝐶 + 𝐶𝐶𝑥𝑥 = −(−50). −20 − 10 = 0
5
4
∑ 𝐹𝐹𝑦𝑦 =0 Çıkmalıdır → −𝐹𝐹𝐸𝐸𝐸𝐸 .Cos 𝜃𝜃 + 𝐶𝐶𝑦𝑦 = −(−50). 5 −40 = 0
Bu denklemler de sağlanıyor. Üstte bulduğumuz sonuçların doğruluğunu destekliyor.

Çözüm:
Örnek 4.3 :
a-a kesimi
a
60° FED 2m
FE𝐵𝐵
a F𝐴𝐴𝐴𝐴
𝐸𝐸𝐸𝐸 𝐹𝐹 nin yatay bileşeni

a-a kesimini de kullanarak ED ve ΣMB = 0
EF çubuk kuvvetlerini bulunuz. 1 . 4 + 3 . 2 − 4 . 4 −FED sin60°. 2 = 0 → FED = −3.46kN
(Diğer çubuk kuvvetleri sadece a-a kesiminden bulunamaz.)
E düğümünün dengesini incelersek: ΣFx = 0 → −FEF cos30° + FED cos30° = −FEF cos30° − 3.46cos30° = 0
→ FEF = −3.46k N
FED nin işaretini eksi bulmamız seçtiğimiz yönün tersine olduğunu gösterir.
FED = −3.46kN
Fakat yönünü değiştirmeden işaretiyle birlikte diğer işlemde kullandığımıza
dikkat ediniz. Yönünü değiştirseydik, işaretini de değiştirmemiz gerekecekti.
13.10.2023
Örnek 4.4 Şekildeki kafes sistemde, (video 4a , ornek 4.2)

a-)GE, GC ve BC çubuklarındaki kuvvetleri bulunuz.
b-) sistemde boş çubuk var mıdır? Tespit ediniz.
Çözüm: Tüm sistemin dengesinden mesnet tepkilerini bulalım:
𝐴𝐴𝑦𝑦 𝐷𝐷𝑦𝑦 ∑ 𝐹𝐹𝑥𝑥 =0 → 𝐴𝐴𝑥𝑥 −800 = 0 → 𝐴𝐴𝑥𝑥 = 800 𝑁𝑁

𝐴𝐴𝑥𝑥 f
∑ 𝑀𝑀𝐴𝐴 =0 → −𝐷𝐷𝑦𝑦 . 12 + 600. 8 − 800. (3) = 0 → 𝐷𝐷𝑦𝑦 = 200 𝑁𝑁
∑ 𝐹𝐹𝑦𝑦 =0 → −𝐴𝐴𝑦𝑦 +600 − 𝐷𝐷𝑦𝑦 = 0 → 𝐴𝐴𝑦𝑦 = 400 𝑁𝑁
f f-f kesiminin sol kısmının dengesini inceleyelim:
𝐴𝐴𝑦𝑦 3
∑ 𝐹𝐹𝑦𝑦 =0 → −𝐴𝐴𝑦𝑦 +𝐹𝐹𝐺𝐺𝐺𝐺 𝑆𝑆𝑆𝑆𝑆𝑆𝜃𝜃 = −400 + 𝐹𝐹𝐺𝐺𝐺𝐺 = 0 → 𝐹𝐹𝐺𝐺𝐺𝐺 = 666.67𝑁𝑁
𝐴𝐴𝑥𝑥 5
∑ 𝑀𝑀𝐶𝐶 =0 → 𝐴𝐴𝑦𝑦 . 8 + 𝐹𝐹𝐺𝐺𝐺𝐺 . 3 = 400. 8 + 𝐹𝐹𝐺𝐺𝐺𝐺 . 3 = 0 → 𝐹𝐹𝐺𝐺𝐺𝐺 = −1066.67𝑁𝑁
∑ 𝑀𝑀𝐺𝐺 =0 → 𝐴𝐴𝑦𝑦 . 4 − 𝐴𝐴𝑥𝑥 . 3 − 𝐹𝐹𝐵𝐵𝐵𝐵 . 3 = 400. 4 − 800. 3 − 𝐹𝐹𝐵𝐵𝐵𝐵 . 3 = 0

→ 𝐹𝐹𝐵𝐵𝐵𝐵 = −266.67 𝑁𝑁
180
Örnek 4.5 (*): Şekildeki kafes sistemde

CF çubuğundaki kuvveti bulunuz.
Cevap: FCF = 0.589 kN

4a- Düzlem Kafes Sistemler – Örneklerle Konu Anlatımı
Alttaki Kafes Sistemlerde a-) Soru işareti olan çubuklardaki kuvvetleri hesaplayınız. b-)Varsa boş
çubukları tespit ediniz. (Cevapları soruların yanında verilmiştir. Yöntem Serbesttir.)
Örnek 4.6(*): Örnek 4.7
Cevaplar:
Cevaplar:
CF= 16kN,
AB= -750N,
CE = CA= 11.31kN
BC = -600N,
Boş çubuk: DE
BD = 250N


4a- Düzlem Kafes Sistemler – Örneklerle Konu Anlatımı
Örnek 4.8 Örnek 4.9
DE = 146.41kN GH = 20kN, CD =40kN , DH =14.14 kN

Boş çubuklar: CH, JI, GF, EF

CD=1.87kN

CB = 66.6kN ; EC = 83.3kN; EB = -50kN

EF = -4kN ; CF = -2.237kN; FB = -1kN
Boş çubuklar: AF, AB, DE, DC

5. ÇERÇEVELER VE
BASİT MAKİNALAR
Video 5

5.1 Tanım: Çeşitli katı parçaların (elemanların) birbirlerine bağlanması (montajlanması) ile oluşan
sistemlerdir. Kafes sistemlerden farklı olarak, elemanlar birbirlerine 2 den fazla noktadan bağlanabilir
ve dış kuvvetler sadece bağlantı noktalarından değil farklı noktalardan da elemanlara etki edebilir.
4.1 maddesinde bahsedilen Kafes Sistemlerin Şartlarından birisi ihlal edilirse artık bu sistem çerçeve
sistem veya basit makine haline dönüşmüş olur ve bu kapsamda incelenir.

5- Çerçeveler ve Basit Makinalar
5.2 Amacımız: Her bir elemanın (parçanın) bağlantı noktalarında oluşan kuvvetlerin hesaplanabilmesidir.
5.3 Çözüm Yöntemi: Kuvvetleri bulabilmek için toplam 3 adımımız vardır:

1-Sistemdeki Çift Kuvvet Elemanları (ÇKE) tespit edilir.
2- Sistemin bütünü, belli bir kısmının veya belli elemanlarının SCD si çizilir.
3- SCD lere uygulanacak denge denklemleri ile bilinmeyen kuvvetler belirlenir.

5.4 Çift Kuvvet Elemanı (ÇKE):

Problemleri çözerken başlangıçta Çift Kuvvet Elemanlarını tespit
etmek son derece önemlidir. Aksi halde kuvvetler bulunamaz.
Çift Kuvvet Elemanı Nedir?
Cevap: Sadece ve sadece 2 noktasından tekil kuvvete maruz
kalan elemanlardır.
Bu kuvvetler dış kuvvetler olabileceği gibi bağlantı noktalarında
oluşan tepki kuvvetleri de olabilir.
Sonuçta çift kuvvet elemanlarının iki özelliği:
 Bağlantı sayısı + bağlantı harici kuvvet sayısı = 2 dir.
• Ağırlıkları ve bağlantılardaki tepki momentleri ihmal edilir.
Ç.K.E için bir örnek
(Aksi söylenmedikçe bu ihmaller yapılır.)
5.4.1 Çift Kuvvet Elemanı (ÇKE) Örnekleri:
Şekildeki kepçe sisteminde, EB, CB, AB, IH çift

kuvvet elemanlarıdır. Çünkü her birisi için,
Bağlantı sayısı =2
Bağlantı harici dış kuvvet sayısı = 0
+
Toplam: =2
Hatırlatma: Kafes sistemlerdeki tüm çubuklar çift kuvvet elemanıdır. Nedenini aranızda tartışınız.

400N
Şekildeki pedal mekanizmasında BC kolu çift kuvvet elemanıdır. Çünkü;
Bağlantı sayısı (B noktası) =1

Bağlantı harici dış kuvvet sayısı (C noktasındaki P kuvveti) =1
+
Toplam: =2

5.4.2 Çift Kuvvet Elemanlarının Denge Şartı: A

Soru: L şeklindeki elemanın sadece A ve B noktalarına 2 tekil kuvvet
uygulanacaktır. Başka bir bağlantı noktası da yoktur. O halde bu bir çift kuvvet
elemanıdır. Bu elemanın dengesi aşağıdaki durumlardan hangisinde sağlanır? B
a-) b-) c-) d-) e-)
P P P
P P
A A A A A
P
P P
B B B B P B P
∑ 𝐹𝐹𝑥𝑥 = 0 ∑ 𝐹𝐹𝑥𝑥 = 0 ∑ 𝐹𝐹𝑥𝑥 ≠ 0 ∑ 𝐹𝐹𝑥𝑥 = 0 ∑ 𝐹𝐹𝑥𝑥 = 0
∑ 𝐹𝐹𝑦𝑦 = 0 ∑ 𝐹𝐹𝑦𝑦 = 0 ∑ 𝐹𝐹𝑦𝑦 = 0 ∑ 𝐹𝐹𝑦𝑦 = 0 ∑ 𝐹𝐹𝑦𝑦 = 0
∑ 𝑀𝑀𝐴𝐴 ≠ 0 ∑ 𝑀𝑀𝐴𝐴 ≠ 0 ∑ 𝑀𝑀𝐴𝐴 ≠ 0 ∑ 𝑀𝑀𝐴𝐴 = 0 ∑ 𝑀𝑀𝐴𝐴 = 0

Dengede değil Dengede değil Dengede değil Dengede Dengede

Denge ancak d ve e şıklarında sağlanır.

P
O halde çift kuvvet elemanlarının dengede olmasının tek şartı vardır: d-)
A
ÇKE için Denge Şartı: Etki eden kuvvetler, etkime noktalarını
birleştiren doğrultu üzerinde, eşit şiddette ve zıt yönde olmalıdır.
B P
ÇKE de kuvvetleri yönü:
Yukarıdaki şart sağlanacak şekilde, kuvvetlerin yönü birbirlerine doğru P
(d şekli) ya da dışa doğru (e şekli) yerleştirilirler. Ancak hesaplamalar A e-)
sonucu işareti negatif çıkarsa, seçtiğimiz yönün tersine imiş denir.
Diğer sayfadan itibaren gösterilen SCD örneklerinde şu noktalara dikkat edin:
B P
1. Sistemdeki ÇKE leri öncelikle görmeye çalışın.
2. Çift kuvvet elemanlarında, etki eden kuvvetlerin etkime noktalarını birleştiren doğrultu
üzerinde, eşit şiddette ve zıt yönde olduğunu, (aksi halde dengede olamayacağını),
3. Bir kuvvet bir noktaya yerleştirilirken ilk kez keyfi yönde, 2nci kez yerleştirilirken aynı noktada
ve diğer cisimde olmak üzere ilkine göre zıt yönde yerleştirildiğini mutlaka fark edin.

(SCD örneği)-1
FBE
B
E A E
H
FCB I C
B C
D
FBE
B FCB
Çift Kuvvet Elemanlarının SCD leri Diğer Elemanların SCD leri

(SCD örneği)-2 Video 5 – örnek 1
Şekildeki denge halindeki yapıda, tüm

sistemin ve her bir elemanın (parçanın)
Serbest Cisim Diyagramının ayrı ayrı çiziniz.
Tüm sistemin SCD si Her bir Elemanın SCD si
ÇKE

Şimdi Çerçeve Sistemler ve Basit Makinalarla

ilgili Örnek Denge Problemleri Çözülecektir.
Öncelikle Adımlarımızı tekrar hatırlayalım:
Çerçeve sistemler ve basit makinalarda
kuvvetleri bulmak için 3 adımımız vardı:
1.Adım: ÇKE(1) lerin tespiti
2.Adım: SCD(2) lerin çizimi.
3.Adım: Denge Denklemlerinin Uygulanması
Şu noktalar da problemleri çözmede ve anlamada size faydası olacaktır:
• ÇKE’lerin SCD’ leri, kuvvetleri hesaplarken işimize yaramaz.
• ÇKE olmayan elemanların SCD leri bizi sonuca götürür.
• İncelediğimiz problemler düzlem problemler olduğu için 3.3 denklemleri ile skaler çözüm tercih edilecektir.
(1) ÇKE: Çift Kuvvet Elemanı, (2) SCD: Serbest Cisim Diyagramı
Çözüm:
Örnek 5.1: 1.Adım: ÇKE’lerin tespiti:
Video 5 - örnek 2 BD çift kuvvet elemanıdır. Çünkü sadece 2 noktadan tekil kuvvete
maruzdur. FBD kuvvetinin BD doğrultusunda olduğuna dikkat ediniz.
2.Adım:
SCD’lerin Çizimi 𝑊𝑊 = 200 𝑁𝑁
Şekildeki çerçeve
sistemin A ucuna
3.Adım: Denge Denklemlerinin Uygulanması: ∑ 𝑀𝑀𝐻𝐻 = 0
W = 200N luk bir
yük asılmıştır.
−200(100) + 𝐹𝐹𝐵𝐵𝐵𝐵 . 𝑆𝑆𝑆𝑆𝑆𝑆45𝑜𝑜 ( 80) = 0 → 𝐹𝐹𝐵𝐵𝐵𝐵 = 353.55 𝑁𝑁
Buna göre, D pimine düşen
kuvveti hesaplayınız.
FBD’nin ve diğer kuvvetlerin yönlerini niçin bu şekilde aldık? sorusuna şu

ana kadar öğrendiğiniz bilgilerle cevap verebilmeniz gerekir.

Çözüm:
1.Adım: ÇKE’lerin tespiti:
Örnek 5.2: AB çift kuvvet elemanıdır. Çünkü 2 bağlantı noktası vardır
ve bağlantı haricinde başka bir kuvvet üzerine etki etmiyor.
Ağırlığı da ihmal ediliyor.
2.Adım:
SCD’ lerin Çizimi
Şekildeki çerçeve sistemde A, B

ve C bağlantılarında ortaya
çıkan kuvvetleri hesaplayınız. 3.Adım: CB çubuğuna Denge Denklemlerinin Uygulanması:
∑ 𝑀𝑀𝐶𝐶 = 0 → 𝐹𝐹𝐴𝐴𝐴𝐴 . 𝐶𝐶𝐶𝐶𝐶𝐶45𝑜𝑜 ( 8) + 𝐹𝐹𝐴𝐴𝐴𝐴 . 𝑆𝑆𝑆𝑆𝑆𝑆45𝑜𝑜 . 4 − 10 . 2 − 6. ( 4) = 0 → 𝐹𝐹𝐴𝐴𝐴𝐴 = 5.18 𝑁𝑁
∑ 𝐹𝐹𝑥𝑥 = 0 → 𝐹𝐹𝐴𝐴𝐴𝐴 . 𝐶𝐶𝐶𝐶𝐶𝐶45𝑜𝑜 − 6 + 𝐶𝐶𝑥𝑥 = 0 → 𝐶𝐶𝑥𝑥 = 2.33 𝑁𝑁
∑ 𝐹𝐹𝑦𝑦 = 0 → −𝐹𝐹𝐴𝐴𝐴𝐴 . 𝑆𝑆𝑆𝑆𝑆𝑆45𝑜𝑜 + 10 + 𝐶𝐶𝑦𝑦 = 0 → 𝐶𝐶𝑦𝑦 = −6.33 𝑁𝑁

199
Örnek 5.3 Şekildeki Sistemde A makarasından geçirilmiş ipin
ucuna W=80N luk bir ağırlık asılmıştır. Sistem dengede olduğuna
göre B ve C pimlerinde ortaya çıkan kuvvetleri hesaplayınız.
(Cevaplar: B=359N, C=417N)
ABC yatay çubuğunun dengesinden:

Makaranın dengesinden:
Tüm sistemin dengesinden: 𝑌𝑌
𝐷𝐷
𝑋𝑋𝐷𝐷
𝑌𝑌𝐶𝐶
𝑋𝑋𝐶𝐶 ∑ 𝑀𝑀𝐵𝐵 = 0 → 80 6 − 𝑌𝑌𝐶𝐶 (9) = 0 → 𝑌𝑌𝐶𝐶 = 53.3𝑁𝑁
∑ 𝐹𝐹𝑥𝑥 = 0 → 80 + 𝑋𝑋𝐵𝐵 − 413.3 = 0 → 𝑋𝑋𝐵𝐵 = 333.3𝑁𝑁
𝑊𝑊 = 80𝑁𝑁 ∑ 𝐹𝐹𝑥𝑥 = 0 → 𝑋𝑋𝐴𝐴 = 80𝑁𝑁 ∑ 𝐹𝐹𝑦𝑦 = 0 → 𝑌𝑌𝐵𝐵 − 80 − 53.3 = 0 → 𝑌𝑌𝐵𝐵 = 133.3𝑁𝑁
∑ 𝑀𝑀𝐷𝐷 = 0 → 80 15.5 − 𝑋𝑋𝐶𝐶 (3) = 0 ∑ 𝐹𝐹𝑦𝑦 = 0 → 𝑌𝑌𝐴𝐴 = 80𝑁𝑁 𝐵𝐵 = 𝑋𝑋𝐵𝐵 2 + 𝑌𝑌𝐵𝐵 2 = 359𝑁𝑁
→ 𝑋𝑋𝐶𝐶 = 413.3𝑁𝑁 𝐶𝐶 = 𝑋𝑋𝐶𝐶 2 + 𝑌𝑌𝐶𝐶 2 = 417𝑁𝑁

13.10.2023
Örnek 5.4 (Vize Sorusu-2016) Şekildeki pensede P=50N luk
el kuvveti sonucu E deki cisme ne kadarlık bir sıkma kuvveti
gelir? Hesaplayınız. (Boyutlar milimetredir.)
Cevap: 505.53N
Çözüm: Sıkıştırma Çenesi
Alt kol
Ç.K.E : AB çubuğu
∑ 𝑀𝑀𝐵𝐵 = 0 → −50 100 + 𝐷𝐷y (30) = 0 → 𝐷𝐷y = 166.67N

∑ 𝑀𝑀𝑐𝑐 = 0
70
𝑡𝑡𝑡𝑡𝜃𝜃 = −𝐷𝐷x 30 − Q(30) = 0
30 ∑ 𝐹𝐹𝑦𝑦 = 0 → 𝐹𝐹AB cos 66.80 +𝐷𝐷y +P = 0 → 𝐹𝐹AB = −550N
→ 𝜃𝜃 = 66.80 → Q = −𝐷𝐷x
∑ 𝐹𝐹𝑥𝑥 = 0 → −𝐹𝐹AB sin 66.80 +𝐷𝐷x = 0 → 𝐷𝐷x = −505.53N
→ Q = 505.53𝑁𝑁
201
Örnek 5.5 2010/Final-Makine Muh.

Şekildeki mekanizma yükü yukarı
kaldırırken onun yatay konumunu
korumak amacıyla tasarlanmıştır. 80 cm
çaplı kasnağın dış çevresinde bulunan
pim, ABC kolu üzerindeki kanalda
sürtünmesiz olarak kayabilmektedir. ABC
ve DE kollarının her birinin uzunluğu 80
cm olup yukarı kaldırılan yükün ağırlığı
1200 N’dur. Mekanizma, kasnağa sarılı
halatın çekilmesiyle yukarı doğru
kaldırılmaktadır. Yükün yerden 80 cm
yukarıda şekildeki gibi dengede tutulması
için halata uygulanması gerekli P
kuvvetini ve ABC koluna etkiyen tüm
kuvvetleri belirleyiniz.

ÇÖZÜM
1.Adım: ÇKE’lerin tespiti: 3.Adım:
Platform için Denge Denklemlerinin Uygulanması:
Çift kuvvet elemanı: ED çubuğudur.
∑ 𝑀𝑀𝐶𝐶 = 0
2.Adım: SCD’lerin Çizimi
ED Elemanının SCD’si → 1200 40 − FDEx 60 = 0 → FDEx = 800 N
FDEy
40 40cm tanθ = → FDEy = 800tan30° → FDEy = 461.88 N
sinθ = FDEx
80
69.28cm
→ θ = 30° FDE = (FDEx )2 + (FDEy )2 → FDE = 923.76 N
∑ 𝐹𝐹𝑥𝑥 = 0 → −Cx + FDEx = 0 → Cx = 800N

Platformun SCD’si
∑ 𝐹𝐹𝑦𝑦 = 0 → Cy +FDEy − 1200 = 0 → Cy = 738.12N
θ
𝐶𝐶 = (𝐶𝐶𝑥𝑥 )2 + (C𝑦𝑦 )2 → C = 1088.50 N

ABC Elemanı
Denge Denklemlerinin Uygulanması
SCD Cy = 738.12𝑁𝑁
∑ 𝑀𝑀𝐴𝐴 = 0 → Cy 69.28 + Cx 40 − NB (40) = 0 → NB = 2078.42 N
69.28cm
Cx = 800𝑁𝑁 ∑ 𝐹𝐹𝑥𝑥 = 0 → Ax +Cx − NB sin30° = 0 → Ax = 239.21 N
40cm
∑ 𝐹𝐹𝑦𝑦 = 0 → −𝐴𝐴𝑦𝑦 −Cy + NB cos30° = 0 → Ay = 1061.84 N
Ax NB
𝐴𝐴 = (𝐴𝐴𝑥𝑥 )2 + (A𝑦𝑦 )2 → A = 1088.45 N
Ay
𝐶𝐶𝑥𝑥 ve 𝐶𝐶𝑦𝑦 kuvvetleri 2nci kez yerleştirildikleri için üstteki yönlerde olması zorunludur.
𝐴𝐴𝑥𝑥 ve 𝐴𝐴𝑦𝑦 İlk kez yerleştirildikleri için yönler keyfi seçilmiştir.
Kasnak NB
SCD 𝑃𝑃 ∑ 𝑀𝑀𝐴𝐴 = 0 → 𝑃𝑃. 𝑟𝑟 − 𝑁𝑁𝐵𝐵 . 𝑟𝑟 = 0

Ax
𝐴𝐴
→ 𝑃𝑃 = 𝑁𝑁𝐵𝐵 = 2078.42 𝑁𝑁
Ay
Örnek 5.6 (Final Sorusu) Çözüm:
1.Adım: BC, JK ve GI çift kuvvet elemanlarıdır.
2.Adım: A ve B bağlarından
kepçeyi ayırıp SCD sini çizelim
0.8
t𝑎𝑎𝑎𝑎𝜃𝜃 =
0.5
→ 𝜃𝜃 = 580
Şekildeki sistemde kepçe 10kN luk yükü

kaldırmaktadır. H noktası yükün ağırlık merkezidir 3.Adım: Denge Denklemleri
ve sistem görülen konumda dengededir. Buna Σ𝑀𝑀𝐴𝐴 = 0 → 𝐹𝐹𝐵𝐵𝐵𝐵 1 − 10 2.9 = 0 → 𝐹𝐹𝐵𝐵𝐵𝐵 = 29𝑘𝑘𝑘𝑘
göre; BC ve JK hidrolik silindirlerindeki kuvvetleri Σ𝐹𝐹𝑥𝑥 = 0 → 𝐹𝐹𝐵𝐵𝐵𝐵 − 𝐴𝐴𝑥𝑥 = 0 → 𝐴𝐴𝑥𝑥 = 𝐹𝐹𝐵𝐵𝐵𝐵 = 29𝑘𝑘𝑘𝑘
ve A pimindeki tepki bileşenlerini hesaplayınız. Σ𝐹𝐹𝑦𝑦 = 0 → 𝐴𝐴𝑦𝑦 − 𝑊𝑊 = 0 → 𝐴𝐴𝑦𝑦 = 𝑊𝑊 = 10𝑘𝑘𝑘𝑘
Diğer Elemanlar için inceleme yaparsak:
𝐾𝐾𝑒𝑒𝑒𝑒𝑒𝑒𝑒 𝑖𝑖𝑖𝑖𝑖𝑖𝑖:
Σ𝑀𝑀𝐷𝐷 = 0 → 𝐹𝐹𝐺𝐺𝐺𝐺 cos 580 1.1 + 𝐹𝐹𝐺𝐺𝐺𝐺 sin 580 0.5 − 10 1 = 0 → 𝐹𝐹𝐺𝐺𝐺𝐺 = 9.93𝑘𝑘𝑘𝑘
𝐸𝐸𝐸𝐸
𝐹𝐹𝐾𝐾𝐾𝐾 0.2 0
0.4
𝐸𝐸𝐾𝐾𝐾𝐾 𝑒𝑒𝑒𝑒𝑒𝑒𝑒𝑒𝑒𝑒𝑒𝑒𝑒𝑒 𝑖𝑖𝑖𝑖𝑖𝑖𝑖: Σ𝑀𝑀𝐸𝐸 = 0 → 0
− 𝐹𝐹𝐺𝐺𝐺𝐺 𝐶𝐶𝐶𝐶𝐶𝐶58 0
− 𝐹𝐹𝐺𝐺𝐺𝐺 𝑠𝑠𝑠𝑠𝑠𝑠𝑠𝑠 0.4 = 0
𝑠𝑠𝑠𝑠𝑠𝑠30 𝑡𝑡𝑡𝑡𝑡𝑡30
→ 𝐹𝐹𝐾𝐾𝐾𝐾 0.4 − 0.706𝐹𝐹𝐺𝐺𝐺𝐺 = 0 → 𝐹𝐹𝐾𝐾𝐾𝐾 0.4 + (0.706)(9.93) = 0 → 𝐹𝐹𝐾𝐾𝐾𝐾 = 17.5𝑘𝑘𝑘𝑘

Örnek 5.7 (*): Şekildeki sistemde θ = 30o

ise, C piminin taşıyacağı kuvveti
hesaplayınız.
Cevap: 14.11 kN

Örnek 5.8 (*) :
Şekildeki çerçeve sistemde, D ve

B pimlerinde ortaya çıkan
Cevap: B=888N, D=942.8N

Örnek 5.9 (*)
Şekildeki penseye uygulanan 50N luk el

kuvveti sonucu, A cisminde ne kadarlık
bir sıkma kuvveti oluşur? Hesaplayınız.
(A cisminin boyutlarını ihmal ediniz)
Cevap: 483.7N

Örnek 5.10
Şekildeki Penseye uygulanan 240N luk

el kuvveti sonucunda, penseye
sıkıştırılan somuna ne kadarlık bir
sıkma kuvveti düşer? Sürtünmeleri
ihmal ederek hesaplayınız.
(Cevap: 1680N)

Örnek 5.11 (*)
P
Şekildeki Kepçenin ucuna, zeminden
P=20kN luk yatay kuvvet gelmektedir.
Kepçenin hareketi, GF , BF ve DC hidrolik
silindirleri ile kontrol edilmektedir. Buna
göre, şekildeki denge konumu için C, E ve
A pimlerinde ortaya çıkan kuvvetleri
hesaplayınız. (Kepçedeki tüm elemanların
ağırlıklarını ihmal ediniz.)
Cevap: Fc = 39.87 kN , FE = 73.44 kN,
FA = 44.6 kN

Örnek Soru 5.12*
Şekildeki römork bağlantı mekanizmasında

9000 N luk yük sonucu CF hidrolik silindirinde
ortaya çıkan kuvveti hesaplayınız. Sürtünmeleri
ihmal ediniz. Pimler dönmeye izin verir ancak
ötelenmeye izin vermez. G pimi bir tekerleğe
bağlıdır. Cevap= 109.4kN

13.10.2023
Boş Çalışma Sayfası

Örnek (Soru) 5.13 (*) (Final Sorusu): Şekildeki

kaldırma mekanizması, 15 kN ağırlığındaki A parçasını
yukarı doğru kaldırmaktadır. CD hidrolik silindirinden
gelen itme kuvveti sayesinde, EDF parçası ve FH kolu
gücü B platformuna iletmektedir. A parçası ile temasta
olan 20kN ağırlığındaki B platformu soldaki tekerlekleri
vasıtasıyla sabit kolon üzerinde ilerleyebilmektedir.
Şekildeki konuma geldiğinde sistem durdurulmuş ve
denge halinde kalmıştır. Bu konumda CD hidrolik
silindirindeki, FH kolundaki ve E pimindeki kuvvetleri
hesaplayınız. Diğer tüm parçaların ağırlıklarını ve
sürtünmeleri ihmal ediniz. E pimi sadece dönmeye izin
vermektedir. Boyutlar metredir. Cevaplar: 𝐹𝐹𝐶𝐶𝐶𝐶 = 60.8 𝑘𝑘𝑘𝑘, 𝐸𝐸 = 40.7 kN

6.a 6.a AĞIRLIK MERKEZİ
HESAPLARI
Video 6.a

6 a. ALANLARIN AĞIRLIK MERKEZİ
6a.1 AĞIRLIK MERKEZİ-GEOMETRİK MERKEZ

Tanım: Ağırlık merkezi G, parçacıklar sisteminde ağırlığın bileşkesinin olduğu
noktadır. Parçacıların ağırlıklarının paralel kuvvet sistemleri olduğu düşünülür.
Ağırlıklar merkezinin yeri, ağırlık sistemine konacak tek bir ağırlıkla değiştirilebilir.
𝑛𝑛
Toplam Ağırlık: 𝑊𝑊𝑅𝑅 = � 𝑊𝑊𝑖𝑖 = 𝑊𝑊1 +𝑊𝑊2 + ⋯ . . 𝑊𝑊𝑛𝑛

𝑖𝑖=1
Ağırlık Merkezi koordinatları:

n n n
𝑥𝑥,̅ 𝑦𝑦,
� 𝑧𝑧̅ : ağırlık merkezinin koordinatları ∑ xiWi ∑ 
yiWi ∑ ziWi  
(6.1a-c)
𝑥𝑥�𝑖𝑖 , 𝑦𝑦�𝑖𝑖 ,𝑧𝑧̃𝑖𝑖 : i. parçacığın koordinatı = x = y =
=i 1 =i 1 =i 1
n n
z n
𝑊𝑊𝑖𝑖 : i. parçacığın ağırlığı
=i 1 =i 1 =i 1
∑Wi ∑Wi ∑Wi
𝑥𝑥̅1 𝑊𝑊1 + 𝑥𝑥̅2 𝑊𝑊2 + ⋯ . . 𝑥𝑥̅𝑛𝑛 𝑊𝑊𝑛𝑛 (6.2)
𝑥𝑥̅ =
𝑊𝑊1 + 𝑊𝑊2 + ⋯ . . 𝑊𝑊𝑛𝑛
Eğer bir yapı sonsuz sayıda partikülden oluşuyorsa

(bir katı cisim ise) ağırlık merkezine integral ifadeleri katılır.
�
∫ 𝑥𝑥𝑑𝑑𝑑𝑑 �
∫ 𝑦𝑦𝑑𝑑𝑑𝑑 �
∫ 𝑧𝑧𝑑𝑑𝑑𝑑
𝑥𝑥̅ = , 𝑦𝑦� = , 𝑧𝑧̅ =
∫ 𝑑𝑑𝑑𝑑 ∫ 𝑑𝑑𝑑𝑑 ∫ 𝑑𝑑𝑑𝑑
𝛾𝛾 = özgül ağırlık, diferansiyel ağırlık:

𝑑𝑑𝑑𝑑 = diferansiyel hacim, 𝑑𝑑𝑑𝑑 = 𝛾𝛾.dV
/ / /
�
∫𝑉𝑉 𝑥𝑥𝛾𝛾𝛾𝛾𝛾𝛾 �
∫𝑉𝑉 𝑦𝑦𝛾𝛾𝛾𝛾𝛾𝛾 �
∫𝑉𝑉 𝑧𝑧𝛾𝛾𝛾𝛾𝛾𝛾
𝑥𝑥̅ = / 𝑦𝑦� = / 𝑧𝑧̅ = /
(6.3a-c)
∫𝑉𝑉 𝛾𝛾𝛾𝛾𝛾𝛾 ∫𝑉𝑉 𝛾𝛾𝛾𝛾𝛾𝛾 ∫𝑉𝑉 𝛾𝛾𝛾𝛾𝛾𝛾

6a.2 Geometrik Merkez
Tanım: Bir nesnenin geometrik merkezinin formülasyonu ağırlık merkezine benzer. Cismin sadece geometrisi
dikkate alınarak bulunur. İzotropik ve homojen cisimlerde ağırlık merkezi ile geometrik merkez aynıdır.
a-) Hacimsel merkez:
∫ x dV ∫ y dV ∫ z dV
=x V
= y V
= z V
(6.4a-c)
∫ dV
V
∫ dV
V
∫ dV
V

b-) Alansal merkez:

∫ x dA ∫ y dA ∫ z dA
=x =
A
y =
A
z A (6.5a-c)
∫ dA
A
∫ dA
A
∫ dA
A
c-) Çizgisel merkez:

∫ x dL ∫ y dL ∫ z dL (6.6a-c)
=x =
L
y L
= z L
∫ dL
L
∫ dL
L
∫ dL
L

6 a. ALANLARIN AĞIRLIK MERKEZİ Çözüm 1.Yol: Şerit metodu:
Sadece bir kenarı dif. uzunlukta olan şerit
y Örnek 6a.1 dA dif. Alanı alınır.
Video 6a –örnek 6a.1
h
𝐺𝐺 (𝑥𝑥̅ ; 𝑦𝑦)
�
Hipotenüs doğrusunun denklemi
x y = 𝑐𝑐𝑐𝑐 + 𝑑𝑑
b
y = ℎ 𝑖𝑖𝑖𝑖𝑖𝑖𝑖 𝑥𝑥 = 0, → 𝑑𝑑 = ℎ
Şekildeki üçgenin geometrik
merkezinin koordinatlarını y = 0 𝑖𝑖𝑖𝑖𝑖𝑖𝑖 𝑥𝑥 = 𝑏𝑏, → 𝑐𝑐 = −ℎ/𝑏𝑏
bulunuz. (𝑥𝑥̅ ∶? ; 𝑦𝑦� : ? )
ℎ
→ 𝑦𝑦 = (𝑏𝑏 − 𝑥𝑥)
𝑏𝑏
222
2.Yol: Çift integral metodu. dA elemanının herbir kenarı dif. uzunlukta alınarak çift integrasyon yapılır.
/
y ∫𝐴𝐴 𝑦𝑦𝑑𝑑𝑑𝑑
�
𝑦𝑦� = /
ℎ ∫𝐴𝐴 𝑑𝑑𝑑𝑑
𝑦𝑦 = (𝑏𝑏 − 𝑥𝑥)
𝑏𝑏 ℎ 𝑏𝑏 2
∫0 (ℎ �2𝑏𝑏 2 ) (𝑏𝑏 − 𝑥𝑥)2 𝑑𝑑𝑑𝑑
𝑏𝑏 𝑏𝑏 (𝑏𝑏−𝑥𝑥)
∫0 ∫0 𝑦𝑦𝑦𝑦𝑦𝑦𝑦𝑦𝑦𝑦
= =
𝑑𝑑𝐴𝐴 = 𝑑𝑑𝑑𝑑𝑑𝑑𝑑𝑑 1 1
𝑏𝑏𝑏 𝑏𝑏𝑏
2 2
x dx
h dy
ℎ 2 1 2
𝑥𝑥̅ G −( � 2 )(𝑏𝑏 − 𝑥𝑥)3 𝑏𝑏ℎ ℎ
= 6𝑏𝑏 = 6 → 𝑦𝑦� =
y 1 1
𝑏𝑏𝑏 𝑏𝑏𝑏 3
𝑦𝑦� 2 2
x
b
𝑏𝑏
Bu yöntemle → 𝑥𝑥̅ = sonucunu bulmaya çalışınız.
3

Çözüm: ∫ 𝑥𝑥𝑥𝑥𝑥𝑥 Düşey şerit elemanı

𝑥𝑥̅ = kullanacağız. dA = ydx
Örnek 6a.2 Video 6a –örnek 6a.2 ∫ dA
b
x2 b2
𝐴𝐴 = � dA = � ydx = � dx =
2b 6
0
b
x2 b3
� 𝑥𝑥𝑥𝑥𝑥𝑥 = � 𝑥𝑥𝑥𝑥𝑥𝑥𝑥𝑥 = � 𝑥𝑥 dx =
2b 8
0
b3
8 3𝑏𝑏
𝑥𝑥̅ = � → 𝑥𝑥̅ =
b2 4
6
x2
𝑦𝑦� yi bulmak için Yatay şerit dif. elemanı kullanırız (dA = wdy)
Şekildeki y = eğrisi alanın b3
2b b/2
∫ 𝑦𝑦𝑦𝑦𝑦𝑦 ∫ 𝑤𝑤𝑤𝑤𝑤𝑤𝑤𝑤 𝟏𝟏/𝟐𝟐 1/2
∫0 𝑦𝑦(b − (𝒚𝒚 2 𝑏𝑏 ))d𝑦𝑦 1/2
𝑦𝑦� = = = = 40�
ağırlık merkezinin b2
∫ dA ∫ dA b2
koordinatlarını bulunuz. 6 6
3𝑏𝑏
→ 𝑦𝑦� =
13.10.2023 STATİK Ders Notları / Prof.Dr. Mehmet Zor 20 224
6a.3 Düzgün Geometrilerin Geometrik Merkezi
Yarım daire
Çeyrek daire
4𝑟𝑟
𝑥𝑥̅ = 𝑦𝑦� =
3𝜋𝜋
4𝑟𝑟 4𝑟𝑟
𝑦𝑦� = , 𝑥𝑥̅ = 0 𝑥𝑥̅ = , 𝑦𝑦� = 0
3𝜋𝜋 3𝜋𝜋
Kare, dikdörtgen Tam Daire
Üçgen
G, Kenar
ortayların kesim
noktasındadır.
𝑏𝑏 ℎ
𝑥𝑥̅ = , 𝑦𝑦� = 𝑥𝑥̅ = 𝑦𝑦� =0
2 2
6a.4 Birleşik düzgün alanların geometrik merkezi:
Basit yapıların (temel geometrilerin) birleşmesinden oluşmuş karmaşık yapılara kompozit alanlar denir.
Bunların geometrik merkezi bulunurken basit alanların geometrik merkez özelliklerinden yararlanılır.
Çözüm Yöntemi:
Birleşik alan basit geometrili alt parçalara ayrılır.

• Eğer delik veya kesilmiş kısım varsa bunlar negatif alan gibi düşünülür.
• Simetri varsa geometrik merkez bu simetri ekseni üzerindedir.
• Tablo oluşturulur ve çözüm yapılır.
• Konu örneklerle daha iyi anlaşılacaktır.
x-y düzlemindeki Birleşik Alanlar için

Geometrik merkez:

Çözüm:
Şekil tam daireden üçgenin çıkarılmasıyla oluşturulmuş kompozit bir alandır.
Örnek 6a.3: y
90mm
Video 6a –örnek 6a.3
≡
- x
−90
𝑥𝑥̅üç𝑔𝑔. =
3
x eksenine göre simetriklikten dolayı geometrik

merkezin y koordinatı sıfır «0» olur. 𝑦𝑦� = 0
üçgenin ağırlık merkezi Üçgen çıkarıldığı için alanın

negatif taraftadır. işareti negatif alınıyor.
Şekildeki alanın geometrik
90 90.180
merkezinin koordinatlarını ∑𝑛𝑛𝑖𝑖=1 𝑥𝑥̅𝑖𝑖 𝐴𝐴𝑖𝑖 𝑥𝑥̅𝑑𝑑𝑑𝑑𝑑𝑑𝑑𝑑𝑑𝑑 . 𝐴𝐴𝑑𝑑𝑑𝑑𝑑𝑑𝑑𝑑𝑑𝑑 + 𝑥𝑥̅üç𝑔𝑔𝑔𝑔𝑔𝑔 . 𝐴𝐴üç𝑔𝑔𝑔𝑔𝑔𝑔 0. 𝐴𝐴𝑑𝑑𝑑𝑑𝑑𝑑𝑑𝑑𝑑𝑑 + (− 3 ). (− 2 )
𝑥𝑥̅ = 𝑛𝑛 = =
hesaplayınız. ∑𝑖𝑖=1 𝐴𝐴𝑖𝑖 𝐴𝐴𝑑𝑑𝑑𝑑𝑑𝑑𝑑𝑑𝑑𝑑 + 𝐴𝐴üç𝑔𝑔𝑔𝑔𝑔𝑔 90.180
𝜋𝜋. 1202 + (− )
2
→ 𝑥𝑥̅ = 6.5𝑚𝑚𝑚𝑚
13.10.2023 227
Örnek 6a.4
Şekildeki alanın geometrik

merkezinin koordinatlarını
hesaplayınız. Hesapların
düzenli görülmesi için
tablo kullanınız.
Not:
4r/3π mesafesi
Daima daire merkezinden (O2) Σ(𝑥𝑥̅𝑖𝑖 𝐴𝐴𝑖𝑖 ) 132751.67 Σ(𝑦𝑦�𝑖𝑖 𝐴𝐴𝑖𝑖 ) 101586.73
ağırlık merkezine (G2) olan 𝑥𝑥𝐺𝐺 = = = 39.71𝑚𝑚𝑚𝑚 𝑦𝑦𝐺𝐺 = = = 30.39𝑚𝑚𝑚𝑚
yatay veya düşey mesafedir. Σ𝐴𝐴𝑖𝑖 3343.14 Σ𝐴𝐴𝑖𝑖 3343.14
Ai (mm2) xGi (mm)
Ai . xi yi (mm) Ai . y i
Örnek 6a.5 (*): 1
(bh)/2 -b/3 24.(-133) 24x0
Şekildeki = 4(12)/2 =-4/3
alanın =24 =-1.33 =-31.92 0 =0
geometrik
merkezinin 2
8x(4) 8/2 32x4 -4/2 32x(-2)
2mm koordinatlarını =32 =4 =128 =-2 =-64
tablo
kullanarak 3
(π82)/4 4(8)/3π (50.24)(3.4) 4(8)/3π (50.24)(3.4)
bulunuz. =50.24 =3.4 =170.82 =3.4 =170.82
Çözüm: 4 (-π22)/2 -6.28x6 4.(2)/3π -6.28x0.85

=-6.28 6 =-37.68 -0.85 =5.34
5
12.(5)/2 12/3 -4-(5/3) 120.(-5.67)
=30 =4 120 =-5.67 =-170.1
Σ 129.96 349.22 -57.94

349.22 −57.94
𝑥𝑥𝑔𝑔 = = 2.69𝑚𝑚𝑚𝑚 𝑦𝑦𝑔𝑔 = = −0.45𝑚𝑚𝑚𝑚
13.10.2023
129.96 129.96
Örnek 6a.6 (*)

𝑦𝑦
y = 𝑥𝑥
𝑥𝑥
𝑦𝑦 2 = 𝑎𝑎𝑎𝑎 parabolü ile y = 𝑥𝑥
doğrusu arasında kalan
alanın ağırlık merkezinin
koordinatlarını hesaplayınız.
2𝑎𝑎 𝑎𝑎
Cevap: 𝑥𝑥̅ = , 𝑦𝑦� =
5 2

Örnek 6a.7:
Şekildeki alanın ağırlık merkezinin

koordinatlarını hesaplayınız.
Cevap: xG = 51.2mm, yG = 48.3mm

ALANLARIN
6.b 6.b ATALET MOMENTİ

HESAPLARI
Video 6.b

6 b. ALANLARIN ATALET MOMENTİ
6b.1 Atalet Momenti Tanımları: y’ x’
Şekildeki alanın;
x’
x eksenine göre atalet momenti: Ix = � y 2 dA
y’
y eksenine göre atalet momenti: Iy = � x 2 dA dx
dy
x y eksen takımına göre
Ixy = � xydA
Çarpım atalet momenti:
x’ eksenine göre atalet momenti: Ix′ = � y′2 dA
y’ eksenine göre atalet momenti: Iy′ = � x′2 dA
x’ y’ eksen takımına göre

Ix′y′ = � x′y′dA
Çarpım atalet momenti:
x-y eksen takımına göre
Polar atalet momenti : J = � ρ2 dA = � x 2 + y 2 dA = Ix + Iy
Atalet momentlerinin eksen takımının yerine göre farklılık gösterdiğini de fark ediniz.
Örnek 6.b.1: Çözüm:

Video 6b –örnek 6b.1
dA = bdy
h 3
bh
Ix = � y 2 dA = � y 2 bdy =
0 3
h/2 3
bh
IxG = � y 2 dA = � y 2 bdy =
−h/2 12
Şekilde verilen dikdörtgenin,
a. Tabanından geçen yatay x
eksenine göre,
b. Ağırlık merkezinden geçen Aradaki fark, eksen takımına uygun şekilde yerleştirilen
yatay xG eksenine göre atalet integral sınırlarından kaynaklanmaktadır.
momentinin bulunuz.

Örnek 6b.2: Çözüm:

Video 6b –örnek 6b.2 𝑦𝑦 3 = 𝑥𝑥 2 ⟹ 𝑥𝑥 = 𝑦𝑦 3/2
Şerit dA elemanı
𝑑𝑑𝑑𝑑 = 1 − 𝑥𝑥 𝑑𝑑𝑑𝑑
𝑑𝑑𝑑𝑑 = 1 − 𝑦𝑦 3/2 𝑑𝑑𝑑𝑑
− 1 1
𝐼𝐼𝑥𝑥 = � y 2 dA = � y 2 . (1 − y 3/2 )dy = � (y 2 − y 7/2 )dy
𝐴𝐴 0 0
1
𝑦𝑦 3 = 𝑥𝑥 2 eğrisi altında kalan y3 y 9/2 1
= − = 0.33y 3 − 0.22y 9/2 0
alanın x eksenine göre atalet 3 9/2 0
9
3
momentini hesaplayınız. = 0.33x1 − 0.22x12 − (0.33x03 − 0.22𝑥𝑥09/2 )
= 0.33 − 0.22 → 𝐼𝐼𝑥𝑥 = 0.1111 𝑚𝑚4

6.b.2 Paralel Eksen (Stainer) Teoremi:

Ağırlık merkezinden geçen bir eksene göre atalet momenti belli iken, bu
eksene paralel başka bir eksene göre atalet momenti bulunabilir. Şöyle ki:
Ağırlık merkezinden geçen yatay eksene (xG ) göre atalet

momenti ( IxG )belli iken, x eksenine göre atalet momenti :
𝐼𝐼𝑥𝑥 = 𝐼𝐼𝑥𝑥𝐺𝐺 + 𝐴𝐴𝑑𝑑 2 (6.8a)
A: Alan, d : x – xG eksenleri arasındaki dik uzaklıktır.

Benzer şekilde;
y eksenine göre atalet momenti: 𝐼𝐼𝑦𝑦 = 𝐼𝐼𝑦𝑦𝐺𝐺 + 𝐴𝐴𝑓𝑓 2 (6.8b)
x-y eksen takımına göre çarpım atalet momenti: 𝐼𝐼𝑥𝑥𝑥𝑥 = 𝐼𝐼𝑥𝑥𝐺𝐺 . 𝐼𝐼𝑦𝑦𝐺𝐺 + 𝐴𝐴. 𝑑𝑑. 𝑓𝑓 (6.8c)
O noktasına göre Polar atalet momenti: 𝐽𝐽𝑜𝑜 = 𝐽𝐽𝐺𝐺 + 𝐴𝐴𝜌𝜌2 (6.9)
Dikkat:
Paralel eksen teoreminin uygulanabilmesi için 2 önemli şart vardır:
1- Eksenler birbirine paralel olmalıdır.
2- Bir eksen mutlaka ağırlık merkezinden geçmelidir.
13.10.2023 236
6b.3 Temel Alanların Atalet Momentleri:

Tam Daire Yarım daire
Dikkat:
Ix ve Iy daire Çeyrek
merkezinden daire
(O dan) geçen
𝜋𝜋𝑟𝑟 4 𝜋𝜋.𝐷𝐷4 eksenlere göredir. 𝜋𝜋𝑟𝑟 4 𝜋𝜋.𝐷𝐷4
𝜋𝜋𝑟𝑟 4 𝜋𝜋. 𝐷𝐷 4 𝐼𝐼𝑥𝑥 = 𝐼𝐼𝑦𝑦 = = 𝐼𝐼𝑥𝑥 = 𝐼𝐼𝑦𝑦 = =
𝐼𝐼𝑥𝑥 = 𝐼𝐼𝑦𝑦 = = 8 128 16 256
4 64
Kare, dikdörtgen Üçgen

𝑏𝑏ℎ3 ℎ𝑏𝑏3
𝑏𝑏ℎ3 ℎ𝑏𝑏 3 𝐼𝐼𝑥𝑥 = , 𝐼𝐼𝑦𝑦 = 12
𝐼𝐼𝑥𝑥𝐺𝐺 = , 𝐼𝐼𝑦𝑦𝐺𝐺 = 12
12 12
𝑏𝑏ℎ3 ℎ𝑏𝑏 3
𝑏𝑏ℎ3 ℎ𝑏𝑏 3 𝐼𝐼𝑥𝑥𝐺𝐺 = , 𝐼𝐼𝑦𝑦𝐺𝐺 = 36
𝐼𝐼𝑥𝑥 = , 𝐼𝐼𝑦𝑦 = 36
3 3
𝐷𝐷𝐷𝐷𝐷𝐷𝐷𝐷𝐷𝐷𝐷𝐷𝐷𝐷𝐷𝐷𝐷𝐷𝐷 𝑖𝑖𝑖𝑖𝑖𝑖𝑖 𝐼𝐼𝑥𝑥𝐺𝐺 𝑏𝑏𝑏𝑏𝑏𝑏𝑏𝑏𝑏𝑏𝑏𝑏𝑏𝑏𝑏𝑏𝑏𝑏𝑏𝑏 𝑏𝑏ℎ 3 ℎ 𝑏𝑏ℎ 3

𝐼𝐼𝑥𝑥 𝑖𝑖 𝑝𝑝𝑝𝑝𝑝𝑝𝑝𝑝𝑝𝑝𝑝𝑝𝑝𝑝 𝑒𝑒𝑒𝑒𝑒𝑒𝑒𝑒𝑒𝑒 𝑡𝑡𝑡𝑡𝑡𝑡𝑡𝑡𝑡𝑡𝑡𝑡𝑡𝑡𝑡𝑡𝑡𝑡𝑡𝑡𝑡𝑡 𝑑𝑑𝑑𝑑 şö𝑦𝑦𝑦𝑦𝑦𝑦 𝑑𝑑𝑑𝑑 𝑏𝑏𝑏𝑏𝑏𝑏𝑏𝑏𝑏𝑏𝑏𝑏𝑏𝑏𝑏𝑏𝑏𝑏𝑏𝑏𝑏𝑏: 𝐼𝐼𝑥𝑥 = 𝐼𝐼𝑥𝑥𝐺𝐺 + 𝐴𝐴. 𝑑𝑑 2 = + 𝑏𝑏. ℎ. ( )2 =
12 2 3
Çözüm:
Örnek 6b.3(2009 final)
Video 6b –örnek 6b.3
Tablo kullanarak,
şekildeki alanın;
a-) ağırlık merkezinin
koordinatlarını,
b-) şekildeki x ve y
eksenlerine göre atalet
momentlerini,
c-) ağırlık merkezinden
Ağırlık merkezinin koordinatları veya 𝐼𝐼𝑥𝑥𝐺𝐺 = 𝐼𝐼𝑥𝑥 − 𝐴𝐴 . 𝑦𝑦� 2 = 2701.8 − 36.86x7.732 = 498.6 𝑐𝑐𝑐𝑐4
geçen 𝑥𝑥𝐺𝐺 ve 𝑦𝑦𝐺𝐺 2 2 4
x� = 171.3/36.86 = 4.64 cm 𝐼𝐼𝑦𝑦𝐺𝐺 = 𝐼𝐼𝑦𝑦 − 𝐴𝐴 . 𝑥𝑥̅ = 909.58 − 36.86x4.64 = 115.99 𝑐𝑐𝑐𝑐
eksenine göre atalet 𝐼𝐼𝑥𝑥1𝐺𝐺 : 1 nolu parçanın şeklin ağırlık merkezine (G’ye ) göre atalet momenti
momentini hesaplayınız. y
� = 285/36.86 = 7.73 cm 𝐼𝐼𝑥𝑥𝐺𝐺1 : 1 nolu parçanın kendi ağırlık merkezine (G1’e ) göre atalet momenti
Örnek 6.b.4 Verilen profil

kesitte ağırlık merkezinden
geçen 𝑥𝑥̅ - 𝑦𝑦� eksenlerine göre Çözüm:
𝐼𝐼𝑥𝑥̅ , 𝐼𝐼𝑦𝑦� atalet momentlerini
ve 𝐼𝐼𝑥𝑥̅ 𝑦𝑦� çarpım atalet
momentlerini hesaplayınız.
Önce sol alt köşeye yerleştirilen x-y eksen takımına göre G ağırlık merkezinin koordinatlarını bulalım:
𝑥𝑥̅1 𝐴𝐴1 + 𝑥𝑥̅2 𝐴𝐴2 + 𝑥𝑥̅3 𝐴𝐴3 2.5(5𝑥𝑥𝑥) + 0.5(8𝑥𝑥𝑥) + 3.5(1𝑥𝑥𝑥)

𝑥𝑥̅ = = → 𝑥𝑥̅ = 2𝑐𝑐𝑐𝑐
𝐴𝐴1 + 𝐴𝐴2 + 𝐴𝐴3 (5𝑥𝑥𝑥) + (8𝑥𝑥𝑥) + (1𝑥𝑥𝑥)
𝑦𝑦�1 𝐴𝐴1 + 𝑦𝑦�2 𝐴𝐴2 + 𝑦𝑦�3 𝐴𝐴3 9.5(5𝑥𝑥𝑥) + 5(8𝑥𝑥𝑥) + 0.5(1𝑥𝑥𝑥)

𝑦𝑦� = = → 𝑦𝑦� = 4.5𝑐𝑐𝑐𝑐
𝐴𝐴1 + 𝐴𝐴2 + 𝐴𝐴3 (5𝑥𝑥𝑥) + (8𝑥𝑥𝑥) + (1𝑥𝑥𝑥)
239
𝑥𝑥̅ 𝑦𝑦�
Ağırlık merkezinden geçen eksenlere göre atalet momentlerini hesaplayalım:
𝐼𝐼𝑥𝑥̅ = 𝐼𝐼𝑥𝑥̅1 + 𝐼𝐼𝑥𝑥̅2 + 𝐼𝐼𝑥𝑥̅3
1 G1
𝑥𝑥̅1 𝑓𝑓1 𝑑𝑑1 5𝑥𝑥13 3
𝑓𝑓2 1𝑥𝑥8
𝑥𝑥̅ = + (9.5 − 4.5)2 5𝑥𝑥𝑥 + + (5 − 4.5)2 (8𝑥𝑥𝑥)
G 𝑑𝑑2 12 12
𝑥𝑥̅2 G2 𝑦𝑦�1
𝑦𝑦�2 𝑦𝑦� = 4.5𝑐𝑐𝑐𝑐 𝑑𝑑3 7𝑥𝑥13
2 → 𝐼𝐼𝑥𝑥̅ = 282.6𝑐𝑐𝑐𝑐4
+ + (0.5 − 4.5)2 (7𝑥𝑥𝑥)
3 𝑓𝑓3 G3 12
𝑦𝑦�3
𝑥𝑥̅3 𝐼𝐼𝑦𝑦� = 𝐼𝐼𝑦𝑦�1 + 𝐼𝐼𝑦𝑦�2 + 𝐼𝐼𝑦𝑦�3
1𝑥𝑥53 8𝑥𝑥13
1𝑥𝑥73
= 2
+ (2.5 − 2) 5𝑥𝑥𝑥 + 2
+ (0.5 − 2) (8𝑥𝑥𝑥) + + (3.5 − 2)2 (7𝑥𝑥𝑥) → 𝐼𝐼𝑦𝑦� = 74.6𝑐𝑐𝑐𝑐4
12 12 12
Çarpım atalet momenti: 0 0 0
𝐼𝐼𝑥𝑥̅ 𝑦𝑦� = 𝐼𝐼𝑥𝑥̅1 𝑦𝑦�1 + 𝐼𝐼𝑥𝑥̅2 𝑦𝑦�2 + 𝐼𝐼𝑥𝑥̅3 𝑦𝑦�3 = 𝐼𝐼𝑥𝑥𝐺𝐺𝐺 𝑦𝑦𝐺𝐺𝐺 + 𝑑𝑑1 . 𝑓𝑓1 . 𝐴𝐴1 + 𝐼𝐼𝑥𝑥𝐺𝐺2 𝑦𝑦𝐺𝐺2 + 𝑑𝑑2 . 𝑓𝑓2 . 𝐴𝐴2 + 𝐼𝐼𝑥𝑥𝐺𝐺3 𝑦𝑦𝐺𝐺3 + 𝑑𝑑3 . 𝑓𝑓3 . 𝐴𝐴3
= (9.5 − 4.5) 2.5 − 2 5𝑥𝑥𝑥 +(5 − 4.5) 0.5 − 2 8𝑥𝑥𝑥 +(0.5 − 4.5) 3.5 − 2 7𝑥𝑥𝑥 → 𝐼𝐼𝑥𝑥̅ 𝑦𝑦� = −35.5𝑐𝑐𝑐𝑐4
13.10.2023 240
Örnek 6b.5(*): 𝑥𝑥 2
𝑦𝑦 =
3 3m
3m 3m x
Şekildeki alanın;
a-)ağırlık merkezinin koordinatlarını bulunuz.
b-) x ve y eksenlerine göre atalet momentlerini;
c-) Ağırlık merkezinden geçen yatay ve düşey
eksenlere göre atalet momentlerini
hesaplayınız.
Cevaplar: a) 𝑥𝑥𝐺𝐺 = 3.99m , → 𝑦𝑦𝐺𝐺 = 2.87m
b-) 𝐼𝐼𝑥𝑥 = 186.51m4 , 𝐼𝐼𝑦𝑦 = 252.85m4
c-) 𝐼𝐼𝑥𝑥̅ = 65.49𝑚𝑚4 , 𝐼𝐼𝑦𝑦� = 20.89𝑚𝑚4


Örnek 6b.6:
Şekildeki alanın ağırlık merkezinden geçen

yatay ve düşey eksenlere göre atalet
momentlerini (𝐼𝐼𝑥𝑥𝐺𝐺 , 𝐼𝐼𝑦𝑦𝐺𝐺 ) hesaplayınız.

Alttaki Alanların Ağırlık merkezinin koordinatlarını ve Ağırlık merkezinden geçen yatay
eksene göre atalet momentlerini hesaplayınız.
Örnek 6b.7 Örnek 6b.8 Örnek 6b.9 Örnek 6b.10

(2015- final) (2018- final )
20𝑐𝑐𝑐𝑐
6𝑐𝑐𝑐𝑐
20𝑐𝑐𝑐𝑐
12𝑐𝑐𝑐𝑐
10𝑐𝑐𝑐𝑐
Cevaplar: Cevaplar: Cevaplar: Cevaplar:

𝑥𝑥𝐺𝐺 = 6 𝑐𝑐𝑐𝑐, 𝑥𝑥𝐺𝐺 = 13.22 𝑐𝑐𝑐𝑐, 𝑥𝑥𝐺𝐺 = 1.51 𝑐𝑐𝑐𝑐, 𝑥𝑥𝐺𝐺 = 4.48 𝑐𝑐𝑐𝑐,
𝑦𝑦𝐺𝐺 = 4 𝑐𝑐𝑐𝑐, 𝑦𝑦𝐺𝐺 = 11.4 𝑐𝑐𝑐𝑐, 𝑦𝑦𝐺𝐺 = 4.69 𝑐𝑐𝑐𝑐, 𝑦𝑦𝐺𝐺 = 6.86 𝑐𝑐𝑐𝑐,
𝐼𝐼𝑥𝑥𝐺𝐺 =533,33 cm4 𝐼𝐼𝑥𝑥𝐺𝐺 =8804.5 cm4 𝐼𝐼𝑥𝑥𝐺𝐺 =182.3 cm4 𝐼𝐼𝑥𝑥𝐺𝐺 = 965.35 cm4

Farklı Eksenlerdeki Atalet Momentleri,
ASAL EKSENLER VE
6.c
6.b
ASAL ATALET MOMENTLERİ
(Bu konu özellikle Mukavemet 2 dersinde gösterilen Eğik Eğilme konusunu anlamak için gereklidir.)
(Video 6.c)

6 c. Farklı Eksenlerde Atalet Momentleri / ASAL EKSENLER VE ASAL ATALET MOMENTLERİ
6.c.1 Farklı bir eksen takımına göre x-y eksenlerine göre atalet momentlerinin tanımlarından:
atalet momentlerinin hesabı: (6.8a,b,c denklemlerinden)
Bir alanın herhangi bir O noktasından
geçen ve +x ekseniyle θ açısı yapan u
ekseni ve ona dik v eksenine göre atalet Ix = � y 2 dA , Iy = � y 2 dA , Ixy = � xydA
momentlerini bilinen değerler olan Ix ,
Iy , Ix𝑦𝑦 ve θ cinsinden bulmak istiyoruz. Benzer şekilde u eksenine göre atalet momenti:
y
v u Iu = � v 2 dA = �(𝑦𝑦𝑦𝑦𝑦𝑦𝑦𝑦𝜃𝜃 − 𝑥𝑥𝑥𝑥𝑥𝑥𝑥𝑥𝑥𝑥)2 𝑑𝑑𝑑𝑑
dA
𝑦𝑦𝑦𝑦𝑜𝑜𝑜𝑜𝜃𝜃
y
= cos 2 𝜃𝜃 � y 2 dA−2𝑠𝑠𝑠𝑠𝑠𝑠𝜃𝜃𝑐𝑐𝑐𝑐𝑐𝑐𝜃𝜃 � 𝑥𝑥𝑥𝑥dA − sin2 𝜃𝜃 � x 2 dA
O x
𝑥𝑥 𝐼𝐼𝑥𝑥 𝐼𝐼𝑥𝑥𝑦𝑦 𝐼𝐼𝑦𝑦
𝑢𝑢 = 𝑥𝑥𝑥𝑥𝑥𝑥𝑥𝑥𝜃𝜃 + 𝑦𝑦𝑦𝑦𝑦𝑦𝑦𝑦𝑦𝑦 , 𝑰𝑰𝒖𝒖 = 𝑰𝑰𝒙𝒙 𝒄𝒄𝒄𝒄𝒄𝒄𝟐𝟐 𝜽𝜽 −𝟐𝟐𝑰𝑰𝒙𝒙𝒙𝒙 𝒔𝒔𝒔𝒔𝒔𝒔𝜽𝜽𝒄𝒄𝒄𝒄𝒄𝒄𝜽𝜽 +𝑰𝑰𝒚𝒚 𝒔𝒔𝒔𝒔𝒔𝒔𝟐𝟐 𝜽𝜽 (6.10a)
v = 𝑦𝑦𝑦𝑦𝑦𝑦𝑦𝑦𝜃𝜃 − 𝑥𝑥𝑥𝑥𝑥𝑥𝑥𝑥𝑥𝑥
246
Benzer Şekilde v eksenine göre atalet momenti:

y
v
dA u 𝐼𝐼v = � u2 dA = �(𝑥𝑥𝑥𝑥𝑥𝑥𝑥𝑥𝜃𝜃 + 𝑦𝑦𝑦𝑦𝑦𝑦𝑦𝑦𝑦𝑦)2 dA
𝐼𝐼𝑥𝑥𝑦𝑦 𝐼𝐼𝑦𝑦
𝐼𝐼𝑥𝑥
𝑦𝑦𝑦𝑦𝑜𝑜𝑜𝑜𝜃𝜃 2 2
y = cos 2 𝜃𝜃 � x 2 dA +2𝑠𝑠𝑠𝑠𝑠𝑠𝜃𝜃𝑐𝑐𝑐𝑐𝑐𝑐𝜃𝜃 � 𝑥𝑥𝑥𝑥dA + sin 𝜃𝜃 � y dA
O x 𝑰𝑰𝐯𝐯 = 𝑰𝑰𝒙𝒙 𝒔𝒔𝒔𝒔𝒔𝒔𝟐𝟐 𝜽𝜽 +𝟐𝟐𝑰𝑰𝒙𝒙𝒙𝒙 𝒔𝒔𝒔𝒔𝒔𝒔𝜽𝜽𝒄𝒄𝒄𝒄𝒄𝒄𝜽𝜽 +𝑰𝑰𝒚𝒚 𝒔𝒔𝒔𝒔𝒔𝒔𝟐𝟐 𝜽𝜽 (6.10b)

𝑥𝑥
u-v eksen takımına göre Çarpım atalet momenti:
𝐼𝐼uv = � uvdA = �(𝑥𝑥𝑥𝑥𝑥𝑥𝑥𝑥𝜃𝜃 + 𝑦𝑦𝑦𝑦𝑦𝑦𝑦𝑦𝑦𝑦)(𝑦𝑦𝑦𝑦𝑦𝑦𝑦𝑦𝜃𝜃 − 𝑥𝑥𝑥𝑥𝑥𝑥𝑥𝑥𝑥𝑥)dA

2 dA
= (cos 2 𝜃𝜃 − sin2 𝜃𝜃) � 𝑥𝑥𝑦𝑦dA + 𝑠𝑠𝑠𝑠𝑠𝑠𝜃𝜃𝑐𝑐𝑐𝑐𝑐𝑐𝜃𝜃 � y 2
dA − 𝑠𝑠𝑠𝑠𝑠𝑠𝜃𝜃𝑐𝑐𝑐𝑐𝑐𝑐𝜃𝜃 � x
𝑰𝑰𝐮𝐮𝐮𝐮 = 𝑰𝑰𝒙𝒙 𝒔𝒔𝒔𝒔𝒔𝒔𝜽𝜽𝒄𝒄𝒄𝒄𝒄𝒄𝜽𝜽 + 𝑰𝑰𝒙𝒙𝒙𝒙 (𝐜𝐜𝐜𝐜𝐜𝐜 𝟐𝟐 𝜽𝜽 − 𝒔𝒔𝒔𝒔𝒔𝒔𝟐𝟐 𝜽𝜽) −𝑰𝑰𝒚𝒚 𝒔𝒔𝒔𝒔𝒔𝒔𝜽𝜽𝒄𝒄𝒄𝒄𝒄𝒄𝜽𝜽 (6.10c)
(6.10a-c) denklemleriyle aslında hedefimize ulaştık. Şimdi bu denklemleri 2θ cinsinden ifade edeceğiz…>>
247
2
1 + cos 2𝜃𝜃
cos 𝜃𝜃 =
2 Bu trigonometrik eşitlikleri 6.10 denklemlerinde
2
1 − cos 2𝜃𝜃
sin 𝜃𝜃 = kullanırsak, dönüşüm bağıntılarını 2θ cinsinden
2
cos 2𝜃𝜃 = cos 2 𝜃𝜃 − sin2 𝜃𝜃 alttakii gibi elde ederiz.
sin 2𝜃𝜃 = 2 sin 𝜃𝜃 cos 𝜃𝜃
𝑰𝑰𝒙𝒙 + 𝑰𝑰𝒚𝒚 𝑰𝑰𝒙𝒙 − 𝑰𝑰𝒚𝒚

𝑰𝑰𝒖𝒖 = + 𝑪𝑪𝑪𝑪𝑪𝑪𝑪𝑪𝜽𝜽 − 𝑰𝑰𝒙𝒙𝒚𝒚 𝑺𝑺𝑺𝑺𝑺𝑺𝟐𝟐𝜽𝜽 (6.11a)
𝟐𝟐 𝟐𝟐
𝑰𝑰𝒙𝒙 + 𝑰𝑰𝒚𝒚 𝑰𝑰𝒙𝒙 − 𝑰𝑰𝒚𝒚

𝑰𝑰𝒗𝒗 = − 𝑪𝑪𝑪𝑪𝑪𝑪𝑪𝑪𝜽𝜽 + 𝑰𝑰𝒙𝒙𝒚𝒚 𝑺𝑺𝑺𝑺𝑺𝑺𝟐𝟐𝜽𝜽 (6.11b)
𝟐𝟐 𝟐𝟐
𝑰𝑰𝒙𝒙 − 𝑰𝑰𝒚𝒚 (6.11c)
𝑰𝑰𝒖𝒖𝒖𝒖 = 𝑺𝑺𝑺𝑺𝑺𝑺𝑺𝑺𝜽𝜽 + 𝑰𝑰𝒙𝒙𝒚𝒚 𝑪𝑪𝑪𝑪𝑪𝑪𝟐𝟐𝜽𝜽
𝟐𝟐
13.10.2023 248
6.c.2 Atalet momentleri için Mohr Çemberi
6.11a denkleminin soldaki ilk

terimini sağa atıp, her iki
𝐼𝐼𝑥𝑥 + 𝐼𝐼𝑦𝑦 2 𝐼𝐼𝑥𝑥 − 𝐼𝐼𝑦𝑦
tarafın karelerini alalım: (𝐼𝐼𝑢𝑢 − ) =( 𝐶𝐶𝐶𝐶𝐶𝐶𝐶𝜃𝜃 − 𝐼𝐼𝑥𝑥𝑦𝑦 𝑆𝑆𝑆𝑆𝑆𝑆2𝜃𝜃)2
2 2
6.11c denkleminin her iki 𝐼𝐼𝑥𝑥 − 𝐼𝐼𝑦𝑦

(𝐼𝐼𝑢𝑢𝑢𝑢 )2 =( 𝑆𝑆𝑆𝑆𝑆𝑆𝑆𝜃𝜃 + 𝐼𝐼𝑥𝑥𝑦𝑦 𝐶𝐶𝐶𝐶𝐶𝐶2𝜃𝜃)2
tarafın karelerini alalım: 2
+
𝐼𝐼𝑥𝑥 + 𝐼𝐼𝑦𝑦 2 𝐼𝐼𝑥𝑥 − 𝐼𝐼𝑦𝑦 2

Üstteki eşitlikleri taraf tarafa (𝐼𝐼𝑢𝑢 − 2
) + (𝐼𝐼𝑢𝑢𝑢𝑢 ) = [ ( ) + 𝐼𝐼𝑥𝑥𝑥𝑥 2 ] (𝑆𝑆𝑆𝑆𝑆𝑆2 2𝜃𝜃 + 𝐶𝐶𝐶𝐶𝑠𝑠 2 2𝜃𝜃)
2 2
toplayıp düzenlersek: =1
→ (𝐼𝐼𝑢𝑢 − 2
) + (𝐼𝐼𝑢𝑢𝑢𝑢 ) = ( ) + 𝐼𝐼𝑥𝑥𝑥𝑥 2
2 2
Bu son denklemi bir çember denklemine benzetebiliriz. Şöyle ki:….>>
13.10.2023 249
(𝑥𝑥, 𝑦𝑦)
𝑦𝑦
(a;0) merkezli bir Çemberin Denklemi:
(𝑎𝑎; 0)
(𝑥𝑥 − 𝑎𝑎) (𝑥𝑥 − 𝑎𝑎)2 + (𝑦𝑦)2 = 𝑅𝑅2

Elde ettiğimiz son denklem: (𝐼𝐼𝑢𝑢 − 2
) + (𝐼𝐼𝑢𝑢𝑢𝑢 ) = ( ) + 𝐼𝐼𝑥𝑥𝑥𝑥 2
2 2
O halde bu son denklemi bir çember ile ifade edebiliriz
Bu çembere Atalet Momentleri İçin Mohr Çemberi denir ve bir noktadan geçen
tüm eksenlere göre atalet momentlerinin geometrik ifadesidir.
Mohr çemberi, Ölçekli çizilirse, geometrik ölçümlerle de istenen atalet momentleri

tespit edilebilir.
y
6.c.3 Mohr çemberinin çizimi: v u
x-y düzlemindeki bir alanın O gibi herhangi bir noktaya yerleştirilmiş x-y
eksenlerine göre 𝐼𝐼𝑥𝑥 , 𝐼𝐼𝑦𝑦 𝑣𝑣𝑣𝑣 𝐼𝐼𝑥𝑥𝑦𝑦 atalet momentleri bilinirse, aşağıdaki 3 adımı θ
O x
takip ederek bu noktadaki Mohr Çemberini ölçekli çizebiliriz:
𝐼𝐼𝑖𝑖𝑖𝑖 bulunduğumuz
1- M(𝐼𝐼𝑥𝑥 ; 𝐼𝐼𝑥𝑥𝑥𝑥 ) noktası belirlenir. (çember üzerinde bulunduğumuz noktadır.) nokta
𝐼𝐼𝑥𝑥𝑥𝑥 M(𝐼𝐼𝑥𝑥 ; 𝐼𝐼𝑥𝑥𝑦𝑦 )
2- N 𝐼𝐼𝑥𝑥 ; − 𝐼𝐼𝑥𝑥𝑥𝑥 noktası belirlenir. 2θ
3- M-N noktaları birleştirilir ve C merkezli çember çizilir. C 𝐼𝐼𝑥𝑥 𝐼𝐼𝑖𝑖

O 𝐼𝐼𝑦𝑦
6.c.4) 𝐼𝐼𝑢𝑢 ; 𝐼𝐼𝑣𝑣 𝑣𝑣𝑣𝑣 𝐼𝐼𝑢𝑢𝑢𝑢 değerlerini Mohr Çemberinden Nasıl Buluruz? −𝐼𝐼
𝑥𝑥𝑥𝑥
P(𝐼𝐼𝑣𝑣 ; −𝐼𝐼𝑢𝑢𝑢𝑢 )
Gerçekte +x ekseninden θ kadar dönülerek +u eksenine gidilir.
Çember üzerinde ise bulunduğumuz nokta (M) den itibaren 𝐼𝐼𝑥𝑥 + 𝐼𝐼𝑦𝑦 𝐼𝐼𝑥𝑥 − 𝐼𝐼𝑦𝑦
gerçekteki ile aynı yönde 2θ kadar dönülünce çember üzerinde 2 2
geldiğimiz K noktasının koordinatları aradığımız 𝐼𝐼𝑢𝑢 ; 𝐼𝐼𝑢𝑢𝑢𝑢 değerlerini verir. K dan çemberde 1800
(gerçekte ise 900) dönülürse geldiğimiz nokta P nin koordinatları ise 𝐼𝐼𝑣𝑣 ; −𝐼𝐼𝑢𝑢𝑢𝑢 değerine eşittir.
6.c.5 Asal Eksenler ve Asal Atalet Momentleri 𝐼𝐼𝑖𝑖𝑖𝑖 bulunduğumuz
y
nokta
Dikkat edilirse Mohr Çemberinin x eksenini
kestiği noktalarda atalet momentleri 𝐼𝐼𝑥𝑥𝑥𝑥 M(𝐼𝐼𝑥𝑥 ; 𝐼𝐼𝑥𝑥𝑦𝑦 )
maksimum ve minimum değerler alır x
O 𝜃𝜃𝑚𝑚
( 𝐼𝐼𝑚𝑚𝑚𝑚𝑚𝑚 , 𝐼𝐼𝑚𝑚𝑚𝑚𝑚𝑚 ) ve bu noktalarda çarpım atalet 𝐼𝐼𝑚𝑚𝑚𝑚𝑚𝑚 2𝜃𝜃𝑚𝑚 𝐼𝐼𝑚𝑚𝑚𝑚𝑚𝑚
momentleri sıfırdır. O 𝐼𝐼𝑦𝑦 C 𝐼𝐼𝑥𝑥 B 𝐼𝐼𝑖𝑖
D
İşte bu atalet momentlerine asal atalet
momentleri ve eksenlerine asal atalet eksenleri N 𝐼𝐼𝑥𝑥 ; − 𝐼𝐼𝑥𝑥𝑥𝑥
−𝐼𝐼 Çemberin geometrisinden
denir. Maksimum asal atalet ekseni mohr 𝑥𝑥𝑥𝑥
𝐼𝐼𝑥𝑥 + 𝐼𝐼𝑦𝑦 𝐼𝐼𝑥𝑥 − 𝐼𝐼𝑦𝑦 aşağıdaki değerler bulunur:
çemberinde bulunduğumuz nokta M’den 2𝜃𝜃𝑚𝑚
kadar dönülerek, gerçekte ise +x den aynı 2 2
2
yönde 𝜃𝜃𝑚𝑚 kadar dönülerek bulunur. 𝐼𝐼𝑥𝑥 − 𝐼𝐼𝑦𝑦 2
Çemberin yarıçapı: 𝑅𝑅 = + 𝐼𝐼𝑥𝑥𝑥𝑥 (6. 13)
𝑥𝑥𝑝𝑝 , 𝑦𝑦𝑝𝑝 : asal atalet eksenleridir. 2
Alanın geometrisine göre, birisi 𝐼𝐼𝑥𝑥 + 𝐼𝐼𝑦𝑦 2
maksimum diğeri minimum asal 𝐼𝐼𝑚𝑚𝑚𝑚𝑚𝑚 = 𝑂𝑂𝑂𝑂 + 𝐶𝐶𝐶𝐶 = + 𝑅𝑅 𝐼𝐼𝑥𝑥 + 𝐼𝐼𝑦𝑦 𝐼𝐼𝑥𝑥 − 𝐼𝐼𝑦𝑦
2 𝐼𝐼max = ± 2
+ 𝐼𝐼𝑥𝑥𝑥𝑥 (6. 14)
atalet ekseni olur. 𝐼𝐼𝑥𝑥 + 𝐼𝐼𝑦𝑦 min 2 2
𝐼𝐼𝑚𝑚𝑚𝑚𝑚𝑚 : maksimum asal atalet momenti 𝐼𝐼𝑚𝑚𝑚𝑚𝑚𝑚 = 𝑂𝑂𝑂𝑂 − 𝐶𝐶𝐶𝐶 = 2 − 𝑅𝑅 𝐼𝐼 𝑧𝑧𝑧𝑧
𝐼𝐼𝑚𝑚𝑖𝑖𝑖𝑖 : minimum asal atalet momenti tan 2𝜃𝜃𝑚𝑚 = (6. 15)
𝐼𝐼𝑧𝑧 − 𝐼𝐼𝑦𝑦
2
13.10.2023 252
6.c.6 ) Kesit Şekillerine Göre Asal Eksenler
Eksen takımı ağırlık merkezine yerleştirilmiş olan kesitler için şu tespitleri yapabiliriz.
y, 𝑦𝑦𝑝𝑝 𝑏𝑏ℎ3
a-) Simetrik Kesitler: Kartezyen eksenlerden en az 𝐼𝐼𝑥𝑥 = 𝐼𝐼𝑥𝑥𝑝𝑝 = 𝐼𝐼𝑚𝑚𝑚𝑚𝑚𝑚 =
12
birisine göre simetrik olan kesitlerde, Kartezyen x,𝑥𝑥𝑝𝑝
G 𝑏𝑏ℎ3
𝐼𝐼𝑦𝑦 = 𝐼𝐼𝑦𝑦𝑝𝑝 = 𝐼𝐼𝑚𝑚𝑖𝑖𝑖𝑖 =
eksenler aynı zamanda asal eksenlerdir. 12
Şeklin geometrisi ve boyutlarına göre 𝑥𝑥𝑝𝑝 ve 𝑦𝑦𝑝𝑝
eksenlerinin birisi maksimum , diğeri minimum asal
y, 𝑦𝑦𝑝𝑝
atalet ekseni olur.
𝐼𝐼𝑥𝑥 = 𝐼𝐼𝑚𝑚𝑖𝑖𝑖𝑖
Kesit simetrik olduğu için çarpım atalet momenti
G x,𝑥𝑥𝑝𝑝
sıfırdır. 𝐼𝐼𝑥𝑥𝑥𝑥 = 0 𝐼𝐼𝑦𝑦 = 𝐼𝐼𝑚𝑚𝑎𝑎𝑎𝑎
253
b-)Dairesel kesitler: ağırlık merkezinden geçen tüm eksenler y,𝑥𝑥𝑝𝑝 , 𝑦𝑦𝑝𝑝

v,𝑥𝑥𝑝𝑝 , 𝑦𝑦𝑝𝑝
asal eksendir. Çünkü tüm eksenlere göre simetri söz konusudur. u, 𝑥𝑥𝑝𝑝 , 𝑦𝑦𝑝𝑝
x,𝑥𝑥𝑝𝑝 , 𝑦𝑦𝑝𝑝
G
s,𝑥𝑥𝑝𝑝 , 𝑦𝑦𝑝𝑝
Dairesel kesit tüm eksenlere göre simetrik olduğu için çarpım
atalet momenti tüm eksen takımlarına göre sıfırdır. 𝐼𝐼𝑥𝑥𝑦𝑦 = 𝐼𝐼uv = 0 𝐼𝐼𝑥𝑥 = 𝐼𝐼𝑦𝑦 = 𝐼𝐼𝑢𝑢 = 𝐼𝐼v = 𝐼𝐼𝑠𝑠 = 𝐼𝐼𝑚𝑚𝑚𝑚𝑚𝑚 = 𝐼𝐼𝑚𝑚𝑚𝑚𝑚𝑚
c-) Simetrik olmayan kesitler: Kartezyen eksenlerle Asal y

𝑦𝑦𝑝𝑝
𝑥𝑥𝑝𝑝
Eksenler Çakışmaz.
Kesit simetrik olmadığı için Kartezyen eksenlere göre çarpım G x 𝐼𝐼𝑥𝑥 𝐼𝐼𝑦𝑦 , 𝐼𝐼𝑚𝑚𝑚𝑚𝑚𝑚 , 𝐼𝐼𝑚𝑚𝑚𝑚𝑚𝑚
atalet momenti sıfırdan farklıdır. 𝐼𝐼𝑥𝑥𝑦𝑦 ≠ 0 birbirlerinden farklıdır.
(Mukavemet dersi için) Şimdiden aklımızda olsun: Tüm kesitler için, bileşke eğilme momenti vektörünün
doğrultusu asal eksenlerden birisiyle çakışırsa, asal atalet eksen takımına göre basit eğilme söz konusudur.
254
Örnek 6.c.1 Video 6.c Örnek 6.c.1
L şeklindeki alanın Ağırlık merkezinden geçen,
a-) tüm eksenlere göre atalet momentlerini temsil eden bir geometrik şekil çiziniz.
b-) Asal atalet momentlerini ve asal eksenleri belirleyiniz.
c-) G ağırılık merkezinden geçen yatay eksen (𝑥𝑥)̅ ile saat ibreleri tersi yönünde 300
açı yapan eksene göre atalet momentini hesaplayınız.
Çözüm: a-) Atalet momentlerine ait Mohr Çemberi çizilmesi isteniyor.
Bunun için önce ağırlık merkezinin koordinatlarını belirlemeli ve sonra ağırlık
𝑥𝑥𝐺𝐺1 merkezinden geçen eksenlere göre 𝐼𝐼𝑥𝑥̅ , 𝐼𝐼𝑦𝑦� , 𝐼𝐼𝑥𝑥̅ 𝑦𝑦� atalet momentleri hesaplanmalıdır.
Şekli 2 tane dikdörtgene ayırıp, önce ağırlık merkezinin yerini bulalım:
𝑥𝑥𝐺𝐺 𝐴𝐴1 𝑥𝑥𝐺𝐺1 + 𝐴𝐴2 𝑥𝑥𝐺𝐺2 180𝑥𝑥𝑥𝑥𝑥𝑥 15 + 90𝑥𝑥𝑥𝑥𝑥𝑥(75)

𝑥𝑥𝐺𝐺 = = = 35𝑚𝑚𝑚𝑚
𝐴𝐴1 + 𝐴𝐴2 + 𝐴𝐴3 180𝑥𝑥𝑥𝑥 + 90𝑥𝑥𝑥𝑥
𝐺𝐺1
𝐺𝐺
𝑦𝑦
1 𝐺𝐺1 𝑦𝑦𝐺𝐺 𝐴𝐴1 𝑦𝑦𝐺𝐺1 + 𝐴𝐴2 𝑦𝑦𝐺𝐺2 180𝑥𝑥𝑥𝑥𝑥𝑥𝑥𝑥 + 90𝑥𝑥𝑥𝑥𝑥𝑥𝑥𝑥
𝑦𝑦𝐺𝐺2
𝑦𝑦𝐺𝐺 = = = 65𝑚𝑚𝑚𝑚
𝐺𝐺2 2 𝐴𝐴1 + 𝐴𝐴2 + 𝐴𝐴3 180𝑥𝑥𝑥𝑥 + 90𝑥𝑥𝑥𝑥
𝑥𝑥𝐺𝐺2
13.10.2023
𝑦𝑦�1
𝑥𝑥𝐺𝐺1 𝑓𝑓1
𝑑𝑑1 = 90 − 65 = 25 𝑚𝑚𝑚𝑚 , 𝑑𝑑2 = − 65 − 15 = −50 𝑚𝑚𝑚𝑚

𝑥𝑥𝐺𝐺
𝑓𝑓2
𝑑𝑑1 𝑥𝑥̅1 𝑓𝑓1 = − 35 − 15 = −20 𝑚𝑚𝑚𝑚 , 𝑓𝑓2 = 75 − 35 = 40 𝑚𝑚𝑚𝑚
𝐺𝐺1
𝐺𝐺 𝑦𝑦�2
𝑦𝑦𝐺𝐺1 𝑑𝑑2 𝑦𝑦𝐺𝐺
1
𝑦𝑦𝐺𝐺2 2 𝐺𝐺2 𝑥𝑥̅2
Atalet momentlerinin hesaplanması:
𝑥𝑥𝐺𝐺2
3
30(180)3 90(30) 6 4
𝐼𝐼𝑥𝑥̅ = � 𝐼𝐼̄𝑥𝑥 𝑖𝑖 + 𝐴𝐴𝑖𝑖 𝑑𝑑𝑖𝑖2 = + 30 180 252 + + 90 30 502 → 𝐼𝐼𝑥𝑥̅ = 24.91(10) 𝑚𝑚𝑚𝑚
12 12
180(30)3 30(90)3
𝐼𝐼𝑦𝑦� = � 𝐼𝐼̄𝑦𝑦 + 𝐴𝐴𝑖𝑖 𝑓𝑓𝑖𝑖2 = + 30 180 202 + + 90 30 402 → 𝐼𝐼𝑦𝑦� = 8.708(10)6 𝑚𝑚𝑚𝑚4
𝑖𝑖 12 12
𝐼𝐼𝑥𝑥̅ 𝑦𝑦� = � 𝐼𝐼̄𝑥𝑥𝑦𝑦 + 𝐴𝐴𝑖𝑖 𝑑𝑑𝑖𝑖 𝑓𝑓𝑖𝑖 = 0 + 30𝑥𝑥180 25 −20 + 0 + 90𝑥𝑥30 −50 40 → 𝐼𝐼𝑥𝑥̅ 𝑦𝑦� = −8.1(10)6 𝑚𝑚𝑚𝑚4
𝑖𝑖
256
Bulduğumuz değerler tekrar yazalım: → 𝐼𝐼𝑥𝑥̅ = 24.91(10)6 𝑚𝑚𝑚𝑚4 ; 𝐼𝐼𝑦𝑦� = 8.708(10)6 𝑚𝑚𝑚𝑚4; 𝐼𝐼𝑥𝑥̅ 𝑦𝑦� = −8.1(10)6 𝑚𝑚𝑚𝑚4
Şimdi 6.c.2 maddesindeki 3 adımı takip ederek Mohr çemberini çizelim: 𝐼𝐼𝑖𝑖𝑖𝑖
1- M 𝐼𝐼𝑥𝑥 ; 𝐼𝐼𝑥𝑥𝑦𝑦 : 𝑀𝑀(24.91; −8,1) (çember üzerinde

bulunduğumuz noktadır.) 8,1
2- N 𝐼𝐼𝑦𝑦 ; −𝐼𝐼𝑥𝑥𝑦𝑦 : 𝑁𝑁(8,71; 8,1) 𝑅𝑅
𝐼𝐼𝑚𝑚𝑖𝑖𝑖𝑖 24.91 𝐼𝐼𝑚𝑚𝑚𝑚𝑚𝑚
𝐼𝐼𝑖𝑖
3- M-N noktaları birleştirilir ve C merkezli çember çizilir. O 8.71 C
Bu 3 adımda Mohr çemberini çizmiş olduk. 𝑅𝑅
−8,1 M(Ix, Ixy)
b-) Asal atalet eksenleri ve momentleri
𝐼𝐼𝑥𝑥 + 𝐼𝐼𝑦𝑦 𝐼𝐼𝑥𝑥 − 𝐼𝐼𝑦𝑦
2 2
𝐼𝐼𝑥𝑥 − 𝐼𝐼𝑦𝑦 24.91 − 8.71 6 2 2
𝑅𝑅 = 2 =(
+ 𝐼𝐼𝑥𝑥𝑥𝑥 + 8.12 )106 → 𝑅𝑅 = (11.45)10
2 2
𝐼𝐼𝑚𝑚𝑚𝑚𝑚𝑚 = (28.26)106 𝑚𝑚𝑚𝑚4
6.14 𝐼𝐼𝑥𝑥 + 𝐼𝐼𝑦𝑦 24.91 + 8.71 24.91 − 8.71
2
denkleminden: 𝐼𝐼max = ± 𝑅𝑅 = [ ± + 8.12 ] 𝐼𝐼𝑚𝑚𝑖𝑖𝑖𝑖 = (5.36)106 𝑚𝑚𝑚𝑚4
min 2 2 2
6.15 𝐼𝐼𝑥𝑥𝑦𝑦 8.1

tan 2𝜃𝜃𝑚𝑚 =
𝐼𝐼𝑥𝑥 − 𝐼𝐼𝑦𝑦
=
24.91 − 8.71 → 2𝜃𝜃𝑚𝑚 = 450 → 𝜃𝜃𝑚𝑚 = 22.50
denkleminden:
2 2
13.10.2023
𝐼𝐼𝑖𝑖𝑖𝑖
𝐼𝐼𝑢𝑢
𝑝𝑝𝑚𝑚𝑖𝑖𝑖𝑖
8,1
c-) 𝐼𝐼𝑢𝑢 =? 𝛼𝛼
𝐼𝐼𝑚𝑚𝑖𝑖𝑖𝑖 24.91 𝐼𝐼𝑚𝑚𝑚𝑚𝑚𝑚
𝛼𝛼 = 2𝜃𝜃 − 2𝜃𝜃𝑚𝑚 O 8.71 C 2𝜃𝜃 B 𝐼𝐼𝑖𝑖
2𝜃𝜃𝑚𝑚
𝛼𝛼 = 600 − 450 = 150 −8,1 M(Ix, Ixy)
6.11a denkleminden:
2 2
𝐼𝐼𝑢𝑢 = + 𝐶𝐶𝐶𝐶𝐶𝐶𝐶𝜃𝜃 − 𝐼𝐼𝑥𝑥𝑦𝑦 𝑆𝑆𝑆𝑆𝑆𝑆2𝜃𝜃
2 2
24.91 + 8.71 24.91 − 8.71
= + 𝐶𝐶𝐶𝐶𝐶𝐶600 − (−8.1)𝑆𝑆𝑆𝑆𝑆𝑆600 106 → 𝐼𝐼𝑢𝑢 = 27.87(106 )𝑚𝑚𝑚𝑚4
2 2
veya Mohr çemberinden
𝐼𝐼𝑥𝑥 + 𝐼𝐼𝑦𝑦 24.91 + 8.71 6
𝐼𝐼𝑢𝑢 = 𝑂𝑂𝑂𝑂 + 𝐶𝐶𝐶𝐶 = + 𝑅𝑅𝑅𝑅𝑅𝑅𝑅𝑅𝛼𝛼 = 10 + (11.45)cos150 (106 ) → 𝐼𝐼𝑢𝑢 = 27.87(106 )𝑚𝑚𝑚𝑚4
2 2
13.10.2023 258
7. SÜRTÜNME
6.b
(Video 7)

7. Sürtünme
7.1 Sürtünmenin varlığını nasıl anlarız? N N

A
Bir kalemi iki elinizin işaret parmaklarıyla
şekildeki gibi bastırarak dengede tutabiliriz.
Kalem dengede olduğuna göre, 3 denge
denklemi de sağlanmalıdır:
W
� 𝐹𝐹𝑥𝑥 = 0 → 𝑁𝑁 − 𝑁𝑁 = 0
� 𝑀𝑀𝐴𝐴 = 0 (tüm kuvvetler zaten A noktasından geçtiği için hepsinin momenti sıfırdır.
Moment denklemini yazmaya gerek kalmaz.)
� 𝐹𝐹𝑦𝑦 = 0 → ? −𝑊𝑊 = 0 (Soru: W’ yi dengeleyen nedir?)…>>>

7. Sürtünme
Cevap: Sürtünme Kuvvetleridir.

t
O halde bir önceki SCD eksiktir. Doğru fs fs
N A N
SCD yandaki gibidir. Sürtünme kuvvetleri
(fs) ile W ağırlığı dengelenecektir.
� 𝐹𝐹𝑦𝑦 = 0 → 2f𝑠𝑠 − 𝑊𝑊 = 0
W
� 𝐹𝐹𝑥𝑥 = 0 → 𝑁𝑁 − 𝑁𝑁 = 0
𝑡𝑡 𝑡𝑡
� 𝑀𝑀𝐴𝐴 = 0 → fs . − fs . = 0
2 2

7. Sürtünme
7.2 Sürtünme nedir?

Sürtünme bir cismin temas halindeki başka bir cismin veya yüzeyin üzerinde hareketini engellemeye
çalışan direnç kuvvetidir. Bu kuvvet, temas yüzeyine paraleldir ve hareketle zıt yöndedir.
7.3 Sürtünme Tipleri: Üç tip sürtünmeden bahsetmek mümkündür.
1. Sıvı sürtünme: Pürüzlü yüzeyler arasında yağ gibi bir Üst yüzey
yağ
akışkan (veya gaz) vardır ve yüzeyler birbirine hiç temas
(Tribolojinin
Alt yüzey
etmezler, aradaki sıvıyla temastadırlar.
konusudur. Makine
Üst yüzey
2. Yarı sıvı sürtünme: Pürüzlü yüzeyler arasında yağ gibi bir Elemanları dersinde
yağ
akışkan (veya gaz) vardır ve yüzeylerin teması tamamen gösterilebilir))
Alt yüzey
kesilmemiştir, ayrıca aradaki sıvıyla temastadırlar.
Üst yüzey
3. Kuru sürtünme: Pürüzlü yüzeyler arasında herhangi boş (Statiğin konusudur.)
bir akışkan yoktur, yüzeyler birbirleriyle temas ederler. Alt yüzey
Biz kuru sürtünme konusu üzerinde duracağız. Amacımız ise kuru sürtünmeli
durumda statik dengedeki sistemleri incelemek ve bilinmeyen kuvvetleri hesaplamaktır…>>
7. Sürtünme
7.4 Kuru sürtünme kuvveti (fs ) nasıl ortaya çıkar?
a-) b-) c-) d-)

Pürüzlü yüzey Pürüzlü yüzeyin Herbir noktadaki Toplam normal tepki
büyütülmüş hali tepki bileşenleri ve sürtünme kuvveti
• İki cismin temasta olduğu pürüzlü yüzeyde küçük seviyede girinti-çıkıntıları her bir noktada farklı olabilir.
• Herbir noktadaki yüzeyden gelen bileşke tepkiler (∆𝑅𝑅1 , ∆𝑅𝑅2 , … ∆𝑅𝑅𝑛𝑛 ) farklı şiddette ve yönde olabilir.
• Bu durumda bileşke tepkilerin yatay ve düşey bileşenleri (∆𝑁𝑁1 , ∆𝑁𝑁2 , … ∆𝑁𝑁𝑛𝑛 ; ∆𝐹𝐹1 , ∆𝐹𝐹2 , …∆𝐹𝐹𝑛𝑛 ) farklı
şiddetlere sahip olacaktır.
• Tüm düşey bileşenlerin toplamı = Toplam Normal Tepki Kuvveti : 𝑁𝑁 = ∆𝑁𝑁1 + ∆𝑁𝑁2 + ⋯ ∆𝑁𝑁𝑛𝑛
• Tüm yatay bileşenlerin toplamı = Toplam Sürtünme Kuvveti : 𝑓𝑓𝑠𝑠 = ∆𝐹𝐹1 + ∆𝐹𝐹2 + ⋯ ∆𝐹𝐹𝑛𝑛

7. Sürtünme
• Her bir ∆𝑁𝑁 bileşeni farklı şiddete sahip olabileceği için toplam normal
tepki kuvveti (𝑁𝑁) nin yeri x kadarlık bir mesafedeki O gibi bir noktaya
karşılık gelir. Toplam sürtünme kuvveti (𝑓𝑓𝑠𝑠 ) nin yeri ise yatay çizgi
üzerinde başka bir noktaya karşılık gelebilir (fakat bu 𝑓𝑓𝑠𝑠 in moment
değerini değiştirmeyeceğinden yeri önemli olmayacaktır.)
• Statik dengenin bozulmaması için üstteki cismin hareket etmemesi ve devrilmemesi

(dönmemesi) gerekir. Bunun için ise statik denge denklemleri sağlanmalıdır.
O P
Σ𝐹𝐹𝑥𝑥 = 0 → 𝑃𝑃 − 𝑓𝑓𝑠𝑠 = 0 ; Σ𝐹𝐹𝑦𝑦 = 0 → 𝑁𝑁 − 𝑊𝑊 = 0 ;Σ𝑀𝑀𝑜𝑜 = 0 → 𝑊𝑊. 𝑥𝑥 − 𝑃𝑃. ℎ = 0
W N
• Etkileşen temas halindeki yüzeyler eğrisel ise sürtünme kuvveti yüzeylerin
ortak teğeti doğrultusunda olacaktır. 𝑓𝑓𝑠𝑠
• P kuvveti arttıkça sürtünme kuvveti de artar ve denge belli bir süre bozulmaz. Ancak belli bir P sınır
değerinden sonra denge bozulur ve cisim hareket eder. Şimdi dengenin bozulacağı ve hareketin
başlayacağı sınır durumu inceleyeceğiz…>>
7. Sürtünme
7.5 Denge Sınırı ve Statik ve Kinetik Sürtünme Katsayıları

• Şimdi sürtünmeli bir zeminde bulunan bir sandığı hareket
ettirmek için P yatay kuvvetini uygulayacağız. P kuvvetini
sıfırdan itibaren yavaş yavaş arttıracağız.
• Belli bir değere kadar sandık yerinden kıpırdamayacaktır.
Çünkü o değere kadar sürtünme kuvveti (𝑓𝑓𝑠𝑠 ), P kuvvetine her
an eşit şiddette olacak ve P nin artmasıyla 𝑓𝑓𝑠𝑠 de artacaktır.
• Sınır durumda yani sandığın hareket başlayacağı anda, fs
maksimum değerindedir ve µs.N değerine eşittir. Bu değeri
özel olarak Fs ile gösteririz. (Fs= fs-max=µs.N).
• Burada µs statik sürtünme katsayısı ismini verdiğimiz,
sürtünen yüzeylerin pürüzlülüğünü ifade eden bir katsayısıdır.
• 0 ile 1 arasında değişen µs değeri, 1’e ne kadar yakın ise
yüzeyler arasındaki pürüzlülük o kadar fazladır. 0’a ne kadar
yakın ise yüzeyler arası pürüzlülük azdır yani daha kaygan bir
durum söz konusudur.
• Cisim harekete başladıktan hemen sonra sürtünme katsayısı
biraz düşmekte ve kinetik sürtünme katsayısı ismini verdiğimiz
µk değerine inmektedir. Bu durumda hareket sırasında
sürtünme kuvveti µk.N değerine eşit olur.
7. Sürtünme
Statik ve Kinetik Sürtünme Katsayılarının Etkileri.

7. Sürtünme
Çözüm:
θ 40cm
P Örnek 7.1 Öncelikle Statik dengenin bozulup hareketin
(Video 7- Örn 7.1) başlayacağı sınır durumda P kuvvetini bulalım:
40cm SCD
60o
A 𝜇𝜇𝑠𝑠 = 0.25, 𝜇𝜇𝑘𝑘 = 0.20 40cm
P
Hareketsiz halde A noktasında bulunan ,
40cm x 40cm x 40cm boyutlarında, 400 N 40cm G
ağırlığındaki kübik kutuya, yatayla θ = 60o açı o fs
yapacak şekilde bir P kuvveti etki ettirilecektir. Statik Hareket
W=400N NA Denge
Sandık ile yüzey arasındaki statik sürtünme x
katsayısı 𝜇𝜇𝑠𝑠 = 0.25 ve kinetik sürtünme katsayısı
𝜇𝜇𝑘𝑘 = 0.2 olduğuna göre, sandığa etki edecek fs Harekete başlama anı olan
Sınır durumda sürtünme kuvveti : 𝐹𝐹𝑠𝑠 = 𝜇𝜇𝑠𝑠 𝑁𝑁𝐴𝐴 (I)
sürtünme kuvvetini,
a-) P= 250N için, Σ𝐹𝐹𝑥𝑥 = 0 → 𝑃𝑃 cos 𝜃𝜃 − 𝐹𝐹𝑆𝑆 = 0 → 𝑃𝑃 cos 600 − 𝜇𝜇𝑠𝑠 𝑁𝑁𝐴𝐴 = 0
b-) P = 500 N için hesaplayınız. → 0.5𝑃𝑃 − 0.25𝑁𝑁𝐴𝐴 = 0 → 𝑁𝑁𝐴𝐴 = 2𝑃𝑃
c-) P= 300N değerinde sürtünme kuvvetini ve
çubuğun devrilmemesi için zeminden gelen Σ𝐹𝐹𝑦𝑦 = 0 → 𝑁𝑁𝐴𝐴 − 𝑊𝑊 − 𝑃𝑃 sin 600 = 0 Bu değerin
bileşke tepkinin konumunun sınır değerini üstünde statik
belirleyiniz (x=?). → 2𝑃𝑃 − 400 − 0.866𝑃𝑃 = 0 → 𝑃𝑃 = 352.73𝑁𝑁 denge bozulur.
(sınır değer)
7. Sürtünme
60o a-) P = 250 N için, sınır değer aşılmadığından (250 < 352.73) statik denge söz konusudur.
40cm (Bu şık için Kutunun devrilmediği de kabul edilmiştir.)
P
40cm G Σ𝐹𝐹𝑥𝑥 = 0 → 𝑃𝑃 cos 600 − 𝑓𝑓𝑆𝑆 = 0 → 𝑓𝑓𝑆𝑆 = 250 cos 600 → 𝑓𝑓𝑆𝑆 = 125𝑁𝑁
o fs
W=400N b-) P = 500 N için, sınır değer aşılır (500 > 352.73) , kutu hareket halindedir ve
NA
x kinetik sürt.kats. (𝜇𝜇𝑘𝑘 ) etkindir.
0
Σ𝐹𝐹𝑦𝑦 = 0 → 𝑁𝑁𝐴𝐴 − 𝑊𝑊 − 𝑃𝑃 sin 60 = 0 → 𝑁𝑁𝐴𝐴 = 𝑊𝑊 + 𝑃𝑃 sin 600 (II) → 𝑁𝑁𝐴𝐴 = 400 + 500𝑠𝑠𝑠𝑠𝑠𝑠60 → 𝑁𝑁𝐴𝐴 = 833𝑁𝑁
Hareket halinde iken sürtünme kuvveti :→ 𝑓𝑓𝑆𝑆 = 𝜇𝜇𝑘𝑘 𝑁𝑁𝐴𝐴 (III) → 𝑓𝑓𝑆𝑆 = 0.2(833) → 𝑓𝑓𝑆𝑆 = 166.6 𝑁𝑁
c-) P = 300 N için, sınır değer aşılmadığından (300 <352.73)statik denge söz konusudur.
Σ𝐹𝐹𝑥𝑥 = 0 → 𝑃𝑃 cos 600 − 𝑓𝑓𝑆𝑆 = 0 → 𝑓𝑓𝑆𝑆 = 300 cos 600 = 150𝑁𝑁 (bu değerin üstünde
Devrilmeme şartı: kutu devrilir.)
Σ𝑀𝑀𝑜𝑜 = 0 → 𝑊𝑊. 𝑥𝑥 + 𝑃𝑃𝑠𝑠𝑠𝑠𝑠𝑠600 . 20 + 𝑥𝑥 − 𝑃𝑃𝑐𝑐𝑐𝑐𝑐𝑐600 (40) = 0
→ 400. 𝑥𝑥 + 300𝑠𝑠𝑠𝑠𝑠𝑠600 . 20 + 𝑥𝑥 − 300𝑐𝑐𝑐𝑐𝑐𝑐600 (40) = 0 → 𝑥𝑥 ≅ 1.22𝑐𝑐𝑐𝑐
• P açılı geldiğinden, P’nin NA ve dolayısıyla fs üzerinde etkisi vardır (II ve III denklemi geçerlidir.). Bu sebeple
diyagramdaki kinetik bölgede 2 doğrusu geçerlidir. ( 𝜇𝜇𝑘𝑘 sabit kabul edilmiştir.)
• (P=500N için x yönünde statik denge sağlanmaz ve ivmeli hareket söz konusudur.
𝛴𝛴𝐹𝐹𝑥𝑥 = 𝑚𝑚𝑎𝑎𝑥𝑥 → 𝑃𝑃 𝑐𝑐𝑐𝑐𝑐𝑐 600 − 𝑓𝑓𝑆𝑆 = 𝑚𝑚𝑎𝑎𝑥𝑥 → 500 𝑐𝑐𝑐𝑐𝑐𝑐 600 − 166.6 = 400�9.81 𝑎𝑎𝑥𝑥 → 𝑎𝑎𝑥𝑥 = 2.04𝑚𝑚/𝑠𝑠 2
7. Sürtünme

(Video 7- Örn 7.2) r
O1 Öncelikle geometriden θ açısını
t1
t2 hesaplayalım:
c d
r
O2 O1
B θ A t1/2
t2/2
Haddeleme makinasına sokulan t1 = 120mm kalınlığındaki
𝑡𝑡 𝑡𝑡
metalik bir levha c ve d sürtünmesiz tekerleri üzerinden 𝑂𝑂1 𝐴𝐴 𝑟𝑟 + 2�2 − 1�2
𝑠𝑠𝑖𝑖𝑖𝑖𝜃𝜃 = =
𝑂𝑂1 𝐵𝐵 𝑟𝑟
kaydırılarak ve r = 300mm yarıçaplarındaki sürtünmeli
silindirler arasından geçirilerek t2 = 94.7mm kalınlığına 300 + 94.7�2 − 120�2
= = 0.96
indirilmek istenmektedir. Levhayı silindirler arasına itmek için 300
silindirlerle levha arasında olması gereken statik sürtünme → 𝜃𝜃 = 73.3𝑜𝑜
katsayısının minimum değerini hesaplayınız.
..>>
270
7. Sürtünme
r
O1 • Levhanın ağırlığını c ve d tekerlekleri dengeler.
t1
t2 Ry Ms Levhanın silindirlere temas noktaları olan B ve E
c d noktalarında 𝐹𝐹𝑠𝑠 ve N tepkilerinin düşey bileşenleri
r
O2 O1 Rx simetriden dolayı birbirini dengeler. (Σ𝐹𝐹𝑦𝑦 = 0)
Fs θ • Silindirlerin dengesi, merkezindeki yatakta ortaya
çıkan tepki kuvvetleri (Rx , Ry) ve sürtünme
W θ
θ momenti (Ms) ile sağlanır.
B Fs • Levhanın hareket edeceği anda sürtünme
levha
E Fs kuvveti 𝐹𝐹𝑠𝑠 = 𝜇𝜇𝑠𝑠 𝑁𝑁 olur.
θ • Silindirler arası boşluk levhanın son kalınlığı t2 ye
θ
W/2 W/2 eşit olmalıdır.
Fs • Sürtünme kuvvetleri temas noktalarındaki teğet
θ Rx
O2 yönünde etki eder. N tepkileri teğete dik ve
SCD çizimleri: Ry Ms dolaysıyla silindir merkezine doğrudur.
(𝜃𝜃 = 73.3𝑜𝑜 bulunmuştu)

Σ𝐹𝐹𝑥𝑥 = 0 → 2𝐹𝐹𝑠𝑠 𝑠𝑠𝑠𝑠𝑠𝑠𝜃𝜃 − 2𝑁𝑁𝑁𝑁𝑁𝑁𝑁𝑁𝑁𝑁 = 2𝜇𝜇𝑠𝑠 𝑁𝑁𝑠𝑠𝑠𝑠𝑠𝑠𝜃𝜃 − 2𝑁𝑁𝑁𝑁𝑁𝑁𝑁𝑁𝑁𝑁 = 0
Harekete başlayacağı anda,
Levhanın x yönündeki dengesinden: 𝑐𝑐𝑐𝑐𝑐𝑐𝑐𝑐
→ 𝜇𝜇𝑠𝑠 = = 𝑐𝑐𝑜𝑜𝑜𝑜𝑜𝑜𝑜𝑜𝜃𝜃 = 𝑐𝑐𝑜𝑜𝑜𝑜𝑜𝑜𝑜𝑜 (73.3𝑜𝑜 ) → 𝜇𝜇𝑠𝑠 = 0.3 = 𝜇𝜇𝑠𝑠−𝑚𝑚𝑚𝑚𝑚𝑚
𝑠𝑠𝑠𝑠𝑠𝑠𝜃𝜃
7. Sürtünme
Örnek 7.3 T T T A cisminin statik dengesinden:

𝑁𝑁𝐴𝐴
∑𝐹𝐹𝑛𝑛 = 0
𝐴𝐴 F𝑠𝑠
300 𝑁𝑁𝐴𝐴 − 𝑊𝑊𝐴𝐴 cos 300 = 0
300
𝑊𝑊𝐴𝐴 2T 𝑁𝑁𝐴𝐴 − 60 9.81 cos 300 = 0
2T
→ 𝑁𝑁𝐴𝐴 = 509.74𝑁𝑁
Tek ip olduğundan
ipin tüm kısımlarında 𝐵𝐵 Dengenin bozulacağı sınır anı için
Şekildeki sistemde A kütlesi ile 300 lik tek germe kuvveti(T) F𝑠𝑠 = 𝜇𝜇s 𝑁𝑁𝐴𝐴 = (0.25)(509.74)
oluşur. 𝑊𝑊𝐵𝐵
eğik düzlem arasında statik sürtünme → F𝑠𝑠 = 127.43𝑁𝑁
katsayısı µs=0.25 dir. A kütlesini yukarı ∑𝐹𝐹𝑡𝑡 =0 → 𝑊𝑊𝐴𝐴 sin 300 + F𝑠𝑠 − T = 0
doğru harekete geçirmek için C → 60 9.81 sin 300 + 127.43 − T = 0 → T = 421.73𝑁𝑁
makarasına asılması gereken minimum B cisminin statik dengesinden:
9.81𝑚𝑚/𝑠𝑠 2
B kütlesini değerini hesaplayınız. ∑𝐹𝐹𝑦𝑦 = 0 → 2𝑇𝑇 − 𝑊𝑊𝐵𝐵𝑚𝑚𝑚𝑚𝑚𝑚 = 0 → 2 421.73 − 𝑚𝑚𝐵𝐵𝑚𝑚𝑚𝑚𝑚𝑚 𝑔𝑔 = 0
Sistemde tek ip vardır.
Cevap: 𝑚𝑚𝐵𝐵𝑚𝑚𝑚𝑚𝑚𝑚 = 85.98𝑘𝑘𝑘𝑘 Statik dengeyi bozacak olan minimum B kütlesi: → 𝑚𝑚𝐵𝐵𝑚𝑚𝑚𝑚𝑚𝑚 = 85.98𝑘𝑘𝑘𝑘
7. Sürtünme
Örnek 7.4 (*): Bir halat, bir ucundan 500kg kütleli B zemine
yatırılmış büyük bir boruya, diğer ucundan ise bir motora
𝑇𝑇 = 400𝑡𝑡 2 bağlanmıştır. Motorun çalıştırılmasıyla halatta oluşan T
kuvveti yardımıyla boru çekilmektedir. T kuvvetinin zamana
bağlı değişim grafiği şekildeki gibidir. Boruyla zemin
arasındaki kinetik ve statik sürtünme katsayıları sırasıyla
µk= 0.3 ve µs= 0.5 olduğuna göre; motorun çalıştırılmasından
B
3 saniye sonra boruya zeminden etki eden sürtünme
kuvvetini hesaplayınız. (Cevap: 1471.5𝑁𝑁)



Statik Ders Notlari 13ekim 2023 BP 3

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Statik Ders Notlari 13ekim 2023 BP 3

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Özdemir Turan

STATİK (20-24 punto)

(Son Güncelleme: 13.10.2023)

Öğretim Üyesi WEB SİTESİ : mehmetzor.com

2- Vector Mechanics For Engineers: Statics, Ferdinand P. Beer E. Russell Johnston,

4- Statik Problemleri – Prof.Dr. Seçil Erim (tmmob yayınları)

13.10.2023 STATİK Ders Notları / Prof.Dr. Mehmet Zor 4

Konu Sayfa 2. Kuvvet Sistemleri 59-105

13.10.2023 STATİK Ders Notları / Prof.Dr. Mehmet Zor 5

13.10.2023 STATİK Ders Notları / Prof.Dr. Mehmet Zor 6

Giriş ve Motivasyon Videosu

A1- BU DERS GERÇEK

Bu sorunun cevabını bir örnekle anlamaya çalışalım:

13.10.2023 STATİK Ders Notları / Prof.Dr. Mehmet Zor 10

İmalatta kullanılan malzeme israfının önlenerek, işletmelerin giderlerinin azaltılması ve

13.10.2023 STATİK Ders Notları / Prof.Dr. Mehmet Zor 14

13.10.2023 STATİK Ders Notları / Prof.Dr. Mehmet Zor 15

A3-SI Birim Sistemi

1 Newton’luk kuvvet: 1 kilogramlık kütleyi 1 m/s2 ivmelendiren kuvvet değeridir.

13.10.2023 STATİK Ders Notları / Prof.Dr. Mehmet Zor 16

13.10.2023 STATİK Ders Notları / Prof.Dr. Mehmet Zor 17

1.1 Konunun önemi

Hatırlayın : Kuvvetleri hesaplamanın ne önemi vardı?

 Kuvvetleri bilmeden mukavemet hesapları yapılamaz.

etkime doğrultusu Şiddeti : V veya I 𝑽𝑽 I

1.5 Vektörlerin Sınıflandırılması

1.6 Kaydırılabilme İlkesi (Principle of transmissibility):

13.10.2023 STATİK Ders Notları / Prof.Dr. Mehmet Zor 22

1.7.2 Eksenlerin yerleştirilmesi nasıl yapılır?

13.10.2023 STATİK Ders Notları / Prof.Dr. Mehmet Zor 23

1.8 Vektörelerin Toplanması ve Çıkarılması

Bu paralel kenarın diyogonali ( 𝑅𝑅 ) iki vektörün toplamına eşittir.

b-) Üçgen Yöntemi (uç uca ekleme yöntemi):

13.10.2023 STATİK Ders Notları / Prof.Dr. Mehmet Zor 25

c-) Birden Fazla vektörün toplanması veya çıkarılması:

𝐴𝐴⃗ + 𝐵𝐵 + 𝐶𝐶⃗ =? 𝐴𝐴⃗ + 𝐵𝐵 − 𝐶𝐶⃗ =?

13.10.2023 STATİK Ders Notları / Prof.Dr. Mehmet Zor 26

1.9 Bir vektörün bir skalerle (bir katsayı ile) çarpımı:

13.10.2023 STATİK Ders Notları / Prof.Dr. Mehmet Zor 27

1.10 İki Vektörün Birbirleriyle Skaler Çarpımı (.) :

𝐀𝐀•𝐁𝐁 = 𝐀𝐀 𝐁𝐁 𝐜𝐜𝐜𝐜𝐜𝐜𝛉𝛉 (D 1.1)

Örneğin; Şiddetler : A = 5, B = 4 ve θ = 60ο 𝐴𝐴⃗ .𝐵𝐵 = 5.4.Cos60o = 10

1.11 İki Vektörün Birbiriyle Vektörel Çarpımı (x):

𝑉𝑉1 x 𝑉𝑉2 = 𝑉𝑉3

Şiddeti: 𝑉𝑉3 = 𝑉𝑉1 . 𝑉𝑉2 . 𝑆𝑆𝑆𝑆𝑆𝑆𝜃𝜃 (D1.2)

1.12 Sağ el kaidesini tekrar edelim:

1.13 Vektörel Çapımda Dağılma Özelliği :

𝐴𝐴⃗ 𝑥𝑥 𝐵𝐵 + 𝐶𝐶⃗ = 𝐴𝐴⃗ 𝑥𝑥 𝐵𝐵 + 𝐴𝐴⃗ 𝑥𝑥 𝐶𝐶⃗ (D1.3)

1.14 Birim Vektör ( 𝑛𝑛 ): 𝐴𝐴⃗

Bu tanıma göre; 𝐴𝐴⃗ = 𝐴𝐴. 𝑛𝑛 (D1.5)

1.15 Kartezyen birim vektörler (⃗𝚤𝚤, 𝚥𝚥⃗, 𝑘𝑘)

Örneğin ⃗ı ve ⃗ȷ vektörlerini birbiriyle vektörel çarpımının

sonucunu arıyoruz. (⃗ı)x(j) =?

Çıkan sonuç vektörünün şiddeti:

Çıkan sonuç vektörünün yönü: Sağ el kaidesiyle +z yönündedir.

Sağ elimizin dört parmağıyla çarpılan 1. vektörü (i) tutup,

Sonuç vektörü, +z doğrultusunda 1 birim şiddetinde

çıkmıştır. Bu ise k vektörüdür.

Benzer şekilde: 𝑘𝑘𝑥𝑥⃗𝚥𝚥 = −⃗𝚤𝚤 ve 𝑘𝑘𝑥𝑥⃗𝚤𝚤 = 𝚥𝚥⃗ olduğunu görmeye çalışınız.

1.17 Şema yardımı ile Kartezyen birim vektörlerin vektörel çarpımı:

𝚥𝚥⃗𝑥𝑥⃗𝚤𝚤 = −𝑘𝑘 olduğunu görmeye çalışın.

Benzer şekilde: 𝚥𝚥⃗𝑥𝑥⃗𝚥𝚥=𝑘𝑘𝑥𝑥𝑘𝑘 = 0

1.18 Kartezyen birim vektörlerin skaler çarpımı: