Apuntes Xeoloxía

Tema 5: A orixe e evolución da vida

—A orixe da vida
● O problema da xeración espontánea
-Os seres vivos xurdirían da materia inerte.
- Tiña lugar unha forza sobrenatural.
-Ex: os vermes que aparecían na carne en descomposición.

● Francesco Redi (1668): 1º intento por refutar cientificamente esta idea:

-Experimentos non conccluíntes.
-Co desenvolvemento da microscopía confirmábanse seres minusculos en
todos os cultivos.
-Reavivouse a polémica sobre xeración espontánea.

● Louis Pasteur(2ª metade S.XIX): Experimentos cos que demostró:

-Ningún ser vivo, nin microorganismo, xorde por xeración espontánea.
-Todos os seres vivos proceden doutro serres anteriores.

● Teorias modernas sobre a orixe da vida:

- Panspermia:
-A vida orixinouse no espazo, puido chegar á Terra por meteoritos.
-Nalgúns meteoritos e cometas analizados hai materia orgánica.
-Hoxe en día non hai ningunha proba de que exista vida fóra da Terra.

● Teorías abioxenéticas:Formación de mol. orgánicas a partir de inorgánicas.

- Teoría da sopa ou caldo primordial (1920), Oparín e Haldane:
-Atmosfera primitiva sen O2 (CH4, NH3, H2, vapor H2O).
-Radiación UV e enerxía eléctrica (tormentas) → fonte de enerxía.
-Formáronse ↑ variedade de moléculas orgánicas simples.
-Depositáronse nas augas ↓ profundas dos primeiros mares: sopa
primordial.
-Formáronse estruturas + complexas como membranas.
-Formaríanse as primeiras células.
 Sopa Primitiva →Moléculas orgánicas simples →Moléculas orgánicas complejas

● Actualmente considéranse outras circunstancias, debido a:

-A atmosfera non tería esa composición.
- Non existía capa de O3→↑ rad. UV destruiría os compostos orgánicos da
sopa primordial.

● Teoría das fontes hidrotermais:

-Alternativa + aceptada.
-A vida orixinouse en fontes hidrotermais: nos fondos mariños, xunto ás
dorsais oceánicas.
-Estaría a salvo da radiación UV e outros factores (-).
-Lugares ricos en metano, ácido sulfúrico e ferro.
-Habería ↑ diversidade de formas de vida, tamén bacterias:
-Alimentaríanse de estes compostos.
-Serían resistentes ás ↑ Tª.
-Base da cadea alimenticia dos ecosistemas onde estaban.

—A orixe da biodiversidade
● Creacionismo e fixismo, ideoloxías que postulaban que:
-Todas as especies de seres vivos apareceron ao = tempo na Terra.
-Eran creacións de Deus invariables no tempo.
-Cuestionado a ppos S.XIX pola aparición de fósiles (organismo ≠ actuais).

● George Couvier (S. XVIII) → defensor do fixismo, propuxo catastrofismo:

-As especies foron creadas e expostas a ↑catástrofes (diluvio universal).
-Causarían ↑ extincións de especies.
-Os fósiles serían os restos desas especies desaparecidas.
—Lamarck e a herdanza dos caracteres adquiridos
● Lamarck → 1ª teoría evolucionista en 1809:
-Concluiu: as especies actuais son + complexas que as extintas.
-Propuxo: ↑ progresivo en complexidade ao longo do tempo.

● Aspectos da teoría transformista de Lamarck:

-Importancia do ambiente:
-Modificación das condicións do medio → cambios nos organismos.
-Lei do uso e desuso:
-Segundo as necesidades do medio natural, os órganos:
-Medran e desenvólvense.
-Modifican a súa forma segundo o uso.
-Redúcense e desaparecen se deixan de usarse.
-Enunciou “ A función fai a forma, e non ao revés”.

● Herdanza dos caracteres adquiridos:

-Cambios vantaxosos adquiridos na vida transmítense á descendencia.

● S.XX desenvólvese a xenética, compróbase que:

-Os caracteres adquiridos non se transmiten á descendencia.
-Ex: ↑muscular dun deportista non se transmite á descendencia.

—Darwin e Wallace. A selección natural

● Charles Darwin e A. R. Wallace (mediados do S.XIX):
-Independentemente → = conclusións sb orixe da diversidade das especies:
-Todas as especies (tm humanos) descenden doutras ≠ e están
relacionadas entre si → teñen un antepasado común.
 - As especies cambian no tempo, evolucionan → proceso continuo, lento e
gradual: gradualismo.
- O mecanismo polo que cambian as especies: selección natural → cambios
nas condicións do medio e adaptación dos seres vivos a este.

● Como actúa a selección natural?

-Existencia de variabilidade herdable:
-Existen diferenzas entre os individuos dunha poboación.
-Estas características transmítense á descendencia.
-Materia prima sobre a que actúa a selección natural.
-Os seres con características herdables + ventaxosas sobreviven mellor.
-Teñen + probabilidades de transmitirllas aos descendentes.

—Bases xenéticas da variabilidade

● Na teoría de Darwin e Wallace non explicaban:
-As causas da variabilidade nas poboacións.
-Como se transmiten os caracteres á descendencia.

● A ppios do S.XX:
-Th. da herdanza.
-xenes → transmisores da información xenética nas ≠ xeracións.
-Comprensión das bases xenéticas da evolución:
● As mutacións como fonde de variedade herdable:
-Alteracións do material xenético.
-Orixe das variantes dun xene: alelos.
-Se producen nos gametos, transmítense á descendencia.
-Prodúcense ao azar.
- Hai factores que ↑ a súa frecuencia: radiacións, sustancias
químicas…
● Segundo a teoría darwinista:
-Mutacións → fonte de variabilidade nunha poboación.
- Acumulación de cambios no ADN: gradual, lento e continuo → ↑ tempo para
a diferenciación dunha nova especie.

● A reprodución sexual como fonte da descendencia con modificacións:

-Crea individuos ≠ entre eles e aos proxenitores.
-Produce novas combinacións de xenes → novos xenotipos.

● Procesos que xeran esta variabilidade:

○ Entrecruzamento:
-Ten lugar na profase I (meiose I)
-Intercambio de fragmentos entre cromosomas homólogos.

● Separación:
- Sepáranse os cromosomas homólogos na anfase I (meiose I)
-Ao azar → cada cª (n) mestura de croms. de cada proxenitor.

● Fecundación:
-Cigoto → combinación de xenes ≠ aos dos proxenitores.
—Mecanismos evolutivos máis comúns

—Probas a favor da evolución

● A evolución biolóxica é admitida como un feito.

● Probas que o confirman:

○ Probas anatómicas:
○ -Estudo comparado da estrutura e función de ≠ órganos de ≠ especies.
-Hai tres tipos de órganos segundo a súa interpretación evolutiva:

● Probas bioxeográficas:
○ Bioxeografía: estudo da distribución xeográfica das especies.

○ Conclusións das investigacións de Darwin e Wallace:

■ Nos arquipélagos:
-Hai especies próximas con ↑ diferenzas entre si.
-As especies proveñen dunha única especie antecesora.
-Ex: pimpíns estudados por Darwin nas illas Galápago:
 -Todas proviñan dunha especie que foi dende o continente.
-Diversificouse colonizando os ≠ ambientes.

● Características semellantes en
especies ≠ de lugares afastados
pero ambienes semellantes:

● Probas paleontolóxicas:
- En casos o rexistro fósil é incompleto.
-A veces foi posible construir series completas de fósiles de + antigos a +
modernos: filoxenias.
-Fósiles transicionais, moi importantes → formas intermedias entre dous
grupos de seres vivos.

● Probas bioquímicas:
-Estudo das diferencias a nivel molecular entre especies.
-Úsanse proteínas e ácidos nucleicos (ADN sobre todo).
-A acumulación de variacións moleculares distingue especies doutras.
-A relación entre dúas especies será + estreita:
-Canto + parecida a secuencia de aa dunha proteína.
-Canto + parecida a secuencia de bases nitroxenadas do ADN.

—Adaptación e especiación
● Adaptacións: características que proporcionan vantaxe ao portador:
-↑ probabilidades de sobrevivir.
-↑ probabilidades de reproducirse eficientemente.
-Ex: cambio anatómico co que se accede mellor a un recurso.
-Poden deberse a:
-Una soa mutación en un nucleótido dun xene.
-Moitos xenes, é o máis frecuente.

● Especiación:
-Proceso evolutivo polo que unha especie antecesora se diversifica en dúas
ou + especies ≠.

-Causa principal → illamento reprodutivo:

-Dúas poboacións da = especie quedan illadas.
-Estarán expostas a condicións ambientais e experiencias ≠.
-Evolucionarán de xeito independente.
-Finalmente os organismo serán incapaces de reproducirse.
-Interrómpese o intercambio de xenes entre eles.
-Acumúlanse diferenzas xenéticas entre elas:
-Non poderán ter descendencia fértil.
 -A posible descendencia terá ↓ probabilidad de reproducirse.

● Illamento reprodutivo:
○ Barreiras que limitan a reprodución entre individuos dunha poboación:
-Evitan o apareamento:

○ Impiden a fecundación:
-Incompatibilidade entre os gametos: illamento gamético.
-Impiden a formación do cigoto.
● Reducen a viabilidade dos híbridos:
-Os híbridos →↓ ou ningunha probabilidade de descendencia fértil.
● Fenómeno de extinción e radiación adaptativa:
-O rexistro fósil confirma 5 extincións masivas de especies na hª da evolución
biolóxica.
-Logo destas extincións → rápida especiación:
-A extinción masiva deixa nichos ecolóxicos baleiros nos ecosistemas.
-As especies con capacidade de prosperar nas novas condicións ocúpanos.
-↑ a velocidade de cambio evolutivo: radiación adaptativa.
—Modelos evolucionistas actuais
● Teoría sintética (+ aceptada):
-Desenvolvemento da xenética (ppios S.XX) → apoio th. selección natural.
-Modificouse esta teoría para axustala aos novos coñecementos.

● Nace así a teoría sintética ou neodarwinismo. Principios:

 -Rexeita a herdanza dos caracteres adquiridos de Lamarck.
-Sel. natural como mecanismo de cambio evolutivo nas poboacións:
-A selección natural actúa sobre os individuos.
-O que evolucionan son as poboacións.

● As variacións nos individuos dunha poboación débense a:

-Mutacións → novas variantes xenéticas.
-Combinación aleatoria de xenes na reproducción sexual.

● Evolución biolóxica:
-Acumulación de variacións nos xenes dos individuos dunha
poboación.
-Co tempo → grandes diferenzas → poderá orixarse nova especie.

● Teoría neutralista (1968):

○ É un axuste da th. sintética aos coñecementos da bioloxía molecular:
■ A maioría das mutacións son neutras (nin favorables nin
desfavorables).
■ A selección natural:
● Non influiría sobre estas mutacións (neutras).
● Non sería o factor + importante do cambio evolutivo.
■ O azar determinaría a evolución dunha poboación.

● Teoría do equilibrio puntuado (1972) sostén que:

○ A veces non hay fósiles intermedios entre unhas especies e outras
(Cámbrico) → non encaixa co gradualismo.
○ Desaparecería unha especie bruscamente e aparecería outra (sen
formas intermedias).
○ Esta teoría propón como explicación a isto:
■ As especies permanecen invariables longos períodos de tempo:
éstase.
■ Algunhas cambian: diversificación rápida como resposta a
variacións no medio.
■ Non defende o saltacionismo → formación de esp. nunha soa
xeración.
● Simbioxénese, ideas básicas:
○ O principal mecanismo para obter novos xenes nunha poboación.
■ Transferencia de xenes entre especies.
■ Transferencia de xenomas enteiros entre especies.
■ Rexeita a mutación como principal mecanismo.
○ Rápida formación de especies por relacións simbióticas extremas
entre elas.
■ Ex: liques → organismos froito da asociación de alga e fungo.
○ Lynn Margulis (1967) presentou a teoría da endosimbiose seriada:
 ■ Orixe da cª eucariota → simbiose entre organismos unicª de ≠
especies.
■ A Orixe de mitocondrias e cloroplastos serían bacterias.
—Hominización
El concepto de hominización hace referencia a las diversas etapas que componen
el desarrollo evolutivo de nuestra especie. Este proceso implica diversos cambios
en el género Homo desde sus primeros exponentes hasta el ser humano actual.
Cada fase del mismo se encuentra caracterizada por la adquisición de una
determinada condición en la especie, que la diferenciaría del resto de los seres
vivos, incluidos los primates.

Tema 6
A historia do noso planeta
—Ideas históricas sobre a idade da terra
● Antigamente para explicar a orixe da Terra (video) basábanse en:
○ Observacións do firmamento.
○ Nas crenzas relixiosas.
● A partir do S.XVII xurdiu a xeoloxía, que estuda:
○ A composición e estructura da Terra.
○ Os cambios que na Terra se producen.
● Evolución do coñecemento sobre a idade da Terra:
○ James Hutton (S.XVIII) defendía unha ↑ antiguidade da Terra, pois
nela tiñan lugar procesos como a formación de cordilleiras.
○ W. Thomson e Lord Kelvin (S.XIX):
■ Calcularon a idade da Terra basándose na súa velocidade de
arrefriamento dende os comezos (fundida) ata a actualidade.
■ Calcularon a idade duns 90 ma (↓↓ esa cifra tempo despois)
● Descubrimento da radiactividade:
○ Descuberta por Becquerel a finais do S.XIX. Os traballos de Pierre e
Marie Curie tamén axudaron para datar a idade da Terra.

● Arthur Holmes desenvolveu a datación radiométrica das rochas:

○ Basado na desintegración dos elementos radiactivos dos minerais das
rochas.
○ Aceptouse así unha idade da Terra de 4500ma cun 1% de erro.
—ACTUALISMO E UNIFORMISMO
● Ideas propostas por Lyell e Hutton para interpretar e datar os procesos e
materiais terrestres:
○ Actualismo e uniformismo:
■ Frase: “o presente é a clave do pasado”.
■ Os procesos que deron forma á Terra son os mesmos que os da
actualidade: erosión, vulcanismo, pregamentos…
 ■ Os procesos xeolóxicos que actúan no noso planeta teñen lugar
gradualmente en longos períodos de tempo.

● Catastrofismo: th. oposta que explica os fenómenos xeolóxicos con eventos

catastróficos e convulsos.
● Neocatastrofismo th. + recoñecida na actualidade, afirma que coexisten:
● Procesos xeolóxicos graduais: precisan miles ou millóns de anos para
formarse (formación e erosión dunha montaña)
● Cambios catastróficos: prodúcense en seg, min ou días (impacto de
meteoritos, terremoto
—QUE NOS DIN OS FÓSILES?
● Fósil:
○ Calquera resto dun organismos vivo, ou da súa actividade conservado
nas rochas ata a actualidade.
○ Fórmanse por un proceso de mineralización que require moito tempo
(en ocasións millóns de anos): fosilización

○ Proceso de fosilización:
● Os fósiles como ferramentas para estudar o pasado:
○ A ciencia que estuda os fósiles é a paleontoloxía.
○ Os fósiles proporcionan información sobre:
■ Anatomía e hábitos do organismo.
■ Cambios que sufriron as especies no tempo.
■ Condicións ecolóxicas en que vivían.
■ Datar as rochas que os conteñen.
○ Estratexias de investigación:
■ Principio de correlación orgánica (Cuvier):
● As partes dun animal gardan relación entre si e cos seus
hábitos de vida.
● A partir dunha parte do organismo (ex: un dente) pode
deducirse como sería o resto.

○ A tafonomía:
■ O contexto no que está o fósil aporta información do ocorrido
durante a fosilización.
■ Así poden reconstruirse os procesos xeolóxicos dese lugar.
■ Ex: osos desarticulados implican un transporte posterior á morte
do animal
 ○ Fósiles guía:
■ Condicións que deben cumplir:
■ Dispersión xeográfica ampla (existir en distintos lugares).
■ Moi abundantes e de fácil fosilización.
■ Ter vivido durante un curto período de tempo.
○ Información sobre as rochas que os conteñen xa que:
■ Delimitan curtos espazos de tempo xeolóxico.
■ Confirman a idade similar de dous estratos rochosos de lugares
moi afastados (presentan = fósiles)
—A MEDIDA DO TEMPO XEOLÓXICO
● Xeocronoloxía: conxunto de técnicas que datan e ordenan as rochas respecto
ao presente:
○ Permítenos reconstruír a historia da Terra.
○ Segundo as técnicas xeocronolóxicas existe:
■ Datación absoluta: atribúe unha idade concreta a un material.
■ Datación relativa: ordena as rochas pola súa antiguidade
estudando:
● Os seus materiais.
● Os procesos xeolóxicos aos que estiveron sometidos
● Xeocronoloxía absoluta: principais técnicas:
○ Reloxos biolóxicos:
■ Baseáse nas pautas de desenvolvemento rítmicas de moitos
organismos.
■ Exemplo: Dendrocronoloxía: aneis de crecemento das árbores
e dos cora

○ Reloxos moleculares:
■ Outra técnica biolóxica de datación.
■ Baseados nas taxas de mutación do ADN (na secuencia de
nucleótidos de determinados xenes)
○ Reloxos estratigráficos: Varvas glaciares:
■ Pequenos estratos depositados no fondo dos lagos de desxeo.
■ Formada por dúas bandas:
 ● Clara: limo ou area, depositada entre primavera e
outono.
● Escura: arxila e materia orgánica do lago, no inverno.
● Poden correlacionarse coas de outros lugares.
● Varían coas condicións climáticas: de interese para o
estudo dos cambios climaticos
○ Reloxos radiactivos: método radiométrico:
■ Radiactividade, producida pola desintegración dos núcleos de
átomos inestables que se van transformándose noutros
distintos.
■ O ritmo de desintegración pode estimarse, por tanto calcúlase
a idade dun material sabendo:
● % que ten do elemeto incial.
● % que ten do elemento resultante da desintegración.
■ Período de vida media ou semidesintegración: período de
tempo no que os átomos radiactivos dunha mostra se reducen á
½.

● Método radiométrico:
○ -Utilízase en rochas magmáticas: Os minerais
fórmanse á vez que a rocha.
○ -Nón fiable en rochas sedimentarias: Compostas
por fragmentos de outras rochas que poden ter
distintas idades.

—Xeocronoloxía relativa
● Xeocronoloxía relativa: trata de ordenar os acontecementos xeolóxicos
determinando cal ocorreu antes e cal despois.
● Para isto os xeólogos sérvense de tres principio
● Concordancias e discordancias estratigráficas:
○ Planos de estratificación concordantes:
■ Planos de estratificación que separan os estratos dunha serie
estratigráfica que se depositan continuamente, pregados ou
non.
■ Os estratos concordantes soen pertencer ao = período
xeolóxico.
○ Superficie de discordancia ou series discordantes:
■ Serie concordante que sufriu un pregamento ou erosión.
 ■ Posteriormente depositáronse sobre ela outra serie de estratos

● 1º Principio: Superposición de estratos:

○ Non houbo inversión da orde normal de estratos ainda coa dobra: os
estratos máis modernos están enriba dos antigos.
● 2º Principio de correlación estratigráfica: a un e outro lado do val fluvial
correlación estratigráfica confirmada polo = fósil guía.
○ Estratos da serie gris forman unha serie concordante pregada.
○ Esta serie erosionouse e cubriuse de sedimentos amarelos.
○ Entre as dúas: discordancia.
● 3º principio: superposición de acontecementos xeolóxicos:
○ Intrusión magmática vermella posterior á formación de estratos da
serie gris e anterior aos da serie amarela.
○ Os estratos numéranse para ordenalos, de máis antigos a máis
moderna