‘Tlumaczylz jez. angilskiego: ddr hab, med, Malgorzata Bulanda lek, med, Artur Drzewiecki drn,med, Malgorzata Fleischer dr n,med, Roman Franiczek prof. dr hab. med, Piotr B. Hecrko lek. med. Mirostaw Jawies lek, med, Piotr Kochan prof. dr hab. med, Anna B. Macura dr n,prayr, Eldbieta PajtaszPasecka dr n, biol, Agata Pietrayk den, med, Marta Wréblewska rondziat 4 s. 212-240 rozdzial 4 s,241-277 rozdziat | roxdriat 3, rozdzial 4 277-315 rozdziat 2 rozdziat ||, dodatek do rozdziatow 9-11 rondziat 9 roxdziat 5, rordziat 6 roxdziat 2 rozdziat 10, rozdziat 12 roxdzlal 7, rozdziat 8 prof. Fritz H. KAYSER, prof. Kurt A. BIENZ prof. Johannes ECKERT, prof. Rolf M. ZINKERNAGEL MIKROBIOLOGIA LEKARSKA Redakcja naukowa tlumaczenia prof. dr hab. med. Piotr B. Heczko dr n. biol. Agata Pietrzyk Biblioteka Uniwersytecka ii I 00061361 WARSZAWA WYDAWNICTWO LEKARSKIE PZWL1. Podstawy mikrobiologii —_ Wiadomosci ogéine z zakresu 3 lekarskiej i immunologii _miksobiologi lekarskie} | Podstawy immunologii 2 | Il. Bakteriologia Bakteriologia ogdina Bakterie jako patogeny ludzkie 4 I, Mykologia ~ Mykolagia ogétna Grzyby jako patogeny czlowieka 6 IV. Wirusologia [== Wirusologia ogéIna —_ 7 Wirusy jako patogeny czlowieka 8 V. Parazytologia Pierwotniaki a Robaki pasozytnioze Stawonogi VI. Zakazenia ukladowe Podsumowanie etiologit i diagno- i narzqadowe styki laboratoryinej zakazen w for- mie tabel aia —ane { 1002833 “Tul orginal; Medical Microbiology, 1 edition 16-2005 Georg Thieme Verae {© Copyright for the Polish edition by Wydawnictwo Lekarskie PZWL, ‘ras 2007 Wszetkieprava zastrsione rawuk | eprvkcjaw jkiekobwick postaci clot lub copii Bsa ‘ex psemine) zgody wyeawey 5 zabronione ‘Wena at Meo et ae pes ig rn esnniannB on oi ren Set wep ar wi, sci aye mcs ea omni eC athe pene een iy dc a ric Sh sy umeccrone Wl aie ein vtonice mtnnnc dawn soowa eh Kae ot pe regs oe ‘Tess en ey acs oy se chopra ona azn ih pes We cect tt w ech rowan sere yes pacts Fare Wn) icteric we a tai be or ren ms eden ‘avy pawn nde ech bog Utengge Sntnoneh see hart et ney bs ois i whose ej aris so mle Redaklor ds, publlcii medyezyeh vo Redakeia Zep! Rodakirlechnicany mer in. fae Potroakt Korein Ze Projekt oktadhi Mara Sosnowsha ‘abgoie na okladze Agena Fotografia East News ISBN 978.83-20031546 Wdanie Wydawnictwo Lekarskie PZWL 00-251 Warszawa, ul. Miodowa 10 tel (0:2) 69544033 Ksigaarnia wy fol (022) 695-4480 Infoline: 0801-182080 snail ‘smal sonia Sklad lamsnie: GABO se. Mitznowek Druk opravs: Pabinickie Zaklady Graicane SA enw Fo Przedmowa do wydania polskiego Kesiqaka Kaysera, Bienza, Eckerta i Zinkernagela jest, pomimo matego format, Kompletnym podrgcznikiem mikrobiologtt Iekarskie). W zamierzeniu polskicgo wy- dawnictwa i zespalu tlumaczy powinien on wypelnié dajaey sig zauwazy¢ od pew- nego czast brak nowoczesnego podrecznika mikrobiotogii dia polskich studentow _medyoyny; jednoczesnie zwigzlego, jak i zawierajacego jak najbardzie) wspotezesna wiedze, espa autorow, Ktrzynapisll ten podrgczni, nalety do nalepszych w Europe. Skid sig 2 exterech proesorow mikrobologi i immunologi praeajaeyeh tazem sr szkole medyezne) uniwersytetuv Zuryehu w Szwjeart | wykladajaeych baktrio- Tog wcusoogieparazytologe oraz immunologig 0 szesédiesiatyeh at dwudzie- steps weku Od tego czas trzechz nich, profesorowie Kayser, Bien i Eckert, pz falo jut na emerytre, 28 najmlodszy~ profesor Zinkernagl, ktdy wiele lat pra Govt w Austall | USA, dost w 1996 roku Nagrodg Nobla 2a swoje osggnieia wr zakresieimmunologi Ksigzka doczekala sig 10 wydah niemieckich oraz klku Shcojgzyeznych, w tym japorskiego, geckiego, wlokego, hispaiskiego oraz 0¢2)- svseie angelskicgo, Mreg0 tekst posludy jako, podstava do tumaczenia na jezyk polski W cingu 25 lat od pierszego wydinia tekst ksigki leat ogromnym zm rom, spowevtowanym nie tiko postepem wiedzy tk sybko rozwancs sy die dzinie medycyny, jakq jest mikrobiologia, ale tak2¥ stalym ulepszaniem treéci pod kalom je wartosl dydaktyeznyetw thy wiki nallepsze) precy atwo {Ci prayswojeniapraekazu przez students, PORK) zespo dumaczyey tekst skladal i praconnikow naukowyei klk polskichoSrodkow mikrobjologcznyeh {immuno fogicnych, rey posadaj viedae wine doswiadezenia dyGaktyoane W ym 23 kre, Tak wige pols student dostaje do rei podegeaik o bardzo luge) trae Whrjachniemieckojezyeznych, anany na Swicie i uwazany a jeden zmleszseh pod waaledem wartose dydaktyeznych, Cheiatbym podzi¢kowaé wszystkim kolegom za podjgcie sig trucu tlumaczenia Ksia2- ki, a takie zespolowi redakcyjnermu Wydawnictwa Lekarskiego PZWL za doskonale preeiworzenie pracy fachowych tumaczy w gotowy podrgeznik dla studentow. Prof. dt hab. med. Piotr HeezkoPrzedmowa Mikrobiologia lekarska obejmuje | integruje dziedziny immunologi, bakteriologi ‘wirusologii, mykologit i parazytologii,z ktorych kadda podlegala niezaleznemu roz- ‘wojowi w ciggu ostatnich kifku dekad. Lacznikiem pomigdzy tymi dziedzinamt jest skoncentrowanie signa przyezynach chordb zakuznych i reakejach ustroju gospoda- aa na czynniki patogenne, Chociaz pojawienie sig antybiotykéw i szezepionek 2 pewnoseia zmniejszylo strach przed wieloma chorobami zakaénymi, codzienne ‘zagrozenie zakazeniami nadal isnieje. Stale odkrywa sig nowe ezynniki patogenne, ‘zas szczepy od dawna znanych czynnikow nabywaja opornose na antybiotyki, po- ‘woduge narastajace trudnosci w leczeniu zakazen. Ciagle jeszeze wystepuja nicule- ‘czalne choroby zakaane, takie jak AIDS ezy wscieklizna, Colem tego podrgcznika mikrobiologii Iekarskiej jest przekazanie szerokiej wic dzy na temat drobnoustrojéw bedgeych etiologicznymi przyczynami choréb i me: cchanizmow patogenetyeanych prowadzacych do ujawnienia sig objawow zakadeth tu narazonych os6b. Taka wiedza jest niezbednie koniecana do rozpoznawania, Ic- ‘czenia i zapobiegania chorobom zakaénym. Podrecznik jest przeznaczony przede \wszystkim dla studentow medycyny, stomatologit i farmacj. Poza tymi podstawowy- ri celami dydaktyeznymi ksiqzka moze byé uzytecana dia praedstawicieli wszyst- kkich zawodéw medyeznych, a szczegOlnie dla lekarzy pracujacych w szpitalach, jak i poza nimi Ksiqaka, dzigki wprowadzeni kolorowych rycin i wielu ilustracji ze szczeg6lOwy mi objasnieniami, ezyni latwiej przyswajalng abszerna i zlodong wiedze z zakresu imikrobiologi lekarskie). Licane tabele pokazuja material ksigzki w przystepne}, la- twej do zrozumienia i praekonujace) formic. Wiele rozdzialow rozpoczyna sig od ‘wigzlego streszczenia, 228 poglebiona i dodatkowa porcja wiedzy zostala umiesz- ‘zona w ramkach odrbaniajqcych ja od podstawowego tekstu, Podrecanik jest bez watpienia oparty na wieloletnim doswindczeniu dydaktyez- nym i glebokim doswiadezeniu naukowym jego autordw, bedqeych zanymi autory- {etami w swoich dziedzinach, Autorzy pragna zlodyé podzigkowania wszystkim kolegom, Ktdrych udziat w pisa niu tej ksiqzki i wartogciowe porady stanowily ogromna pomoc i ktorzy wielkodusz- hie udostepnili autorom materlal ustracyjuy. Autorzy wyrazaja takée warigoznose specjalistom z wydawnietwa Thieme i zespotowi grafikow za wspOlprace pray (wor rzeniu podrecznika, : W imieniu autorow Frte H. Kayser Spis tresci Podstawy mikrobiologii lekarskiej i immunologil Wiadomosei FH. Kayser obiologilekarske] mmo ‘ogélne x zakrest Historia chorob zakwénych Praesziosé : Postulaty Henlego-Koeha Wspolezesnose Drobnoustroje chorobotwéreze Niekomérkowe czastki zakazne Drobnoustroje prokariotyczne i eukariotyezne Bakterie - ‘i Grayby i pierwotniaki Zovierzgta Interakele gospodarz - patogen ee Podstawowa terminologia z zakresu nauki 0 zakazeniach ‘Wyznaczniki chorobotworczose! i zjadliwosci bakteryinej ‘Adhezja Invwazja i rozprzestrzenianie sig (Oddzialywanie na odpornosé nieswoista Oddzialywanie na odpornose swoist Kliniczny preebieg zakazenia Regulacja zjadliwosei bakteryine} : Molekularne podstawy chorobotworezosci bakterii Mechanizmy obronne przeciwko zakazeniom Nieswoiste mechanizmy obronne ‘Swoiste mectianizmy obronne Defekty mechanizméw obronnych Flora fizjologicana . Epidemiotogia ogéina . ‘Terminologia epidemiologiczna Praenoszenie, ir6dla zakazeh Preenoszenie Zrodta zakazen Zwalezanie chorab zakaznychvu -“_— SSpis ($0) ease ASRS ‘Uwarunkowania prawne we 28 Zapobieganie ekspozyeji 28 Immunoprofilaktyka 28 Zasady sterylizacii i dezynfekeji 30 ‘Wprowadzenie i terminologia, . 3 Kinetyka niszezenia drobnoustrojow 32 Mechanizmy dzialania . B Fizyczne metody steryizaci i dezynteke panoog 3 ‘Metoda termicana .... 33 Metoda radiacyjna ou Metoda filtracyina 34 Chemiczne metody sterylizacji i dezynfekeli.... 135 Praktycane aspekty dezyntekeji 36 Podstawy immunologi 38 RM, Zinkernagel Wprowadzenie ‘i 38 Uklad odpornosciowy ‘i 40 Uklad zwigzany 2 komorkami Bo... 5 43 Struktura immunoglobulin .. 45 ZrGénicowanie domen zmiennych immunoglobulin, 46 Réane klasy immunoglobulin . .. . cio 48 Uklad zwigzany 2 komérkami T 51 Receplory komérek T (TCR) i ezasteczki wspomagajace 51 Swoistosé komérek T i glowny kompleks zgodnosei tkankowej (Major Histocompatibility Complex, MHC) .. 32 Dojrzewanie komérek T; selekcja pozytywna i negatywna 37 Subpopulacje komérek T : 58 Reakeje odpornosciowe i mechanizmy efektorowe 60 Komérki B 61 Proliferacja komérek B zaledne od ich epitopow 61 Przeciweiala monoklonalne 2 Odpowied? komérek B niezalezna od kombrck T 64 Komérki T 64 ‘Aktywacja komérek T ..« 64 ‘Aktywacia Komérek T przez superantygeny 65 Interakeje migdzy komorkami ukladu odpornosciowego 65 Pomoenieze komérki T (komérki T CD4") i wspélpraca migdzy komérkami Ti B 65 ‘Subpopulacje pomocniczych komorek T : 68 ‘Cytotoksyczne Komorki T (Komorki T CD8") 68 Cytokiny (interieukiny) i adhezja 0 ‘Odpornose komérkowa zaledna od prasciweial oraz na- turalne komérki eytotoksyezne 1 pommnsncasustesaeaoaconisenncoscarcscmmns Spi (sch Humoralne mechanizmy efektorowe zalezne od praeciw: ial Uklad dopelniaeza Immunologiczna $mieré komérki Tolerancja immunologiczna ‘Tolerancja komérek T Toleraneja komérek B Pamigé immunologiczna Komérki B pamigci Komérki T pamigei Immunologicana obrona przecivko zakaeniom i obrona przeciv. nowotworowa, Ogoine zasady odnoszace sig do obrony przeciwzakazne} Ochrona immunologiczna i immunopatologia Wolyw profilaktyezne} immunizacji na obrong immunolo- ican ‘Odpornosé przeciwnowotworowa Patologiczna odpowieds odpornosciowa ‘Typ I: anafilaksja wywolywana przez IgE ‘Typ Ik: eytotaksyczne humoralne reakcje odpornosciowe Reakeje 2 udzialem autoprzeciwcial Reakcje humoralne przeciwko grupom krwi ‘Typ III: choroby powodowane przez. kompleksy immunologicz: ‘Typ IV; nadwradliwos typu opdénionego, nadwrazliwose typu Komdrkowego Odpowied? ukladu odpornosciowego na przeszczep Defekty immunologiczne i modulaeja odpowiedzi odpornosciowe} Wady odpornosci Immunoregulacja Immunostymulacja . Immunosupresia| Immunoterapia adaptatywna Metody oznaczeh immunologicznyeh ‘Wykrywanie antygenow i przeciweial Immunopreeypitacja w plynie i 2elu . Reakeje aglutynacit ‘Test wigzania dopetniacza (OWD) Bezposrednia i posrednia immunofluorescencja Testy radioimmunologiczne i immunoenzymatyczne Reakeje odpornosci komérkowej in vitro Tzolacja limfocytow Badania funkeji limfocytow Slowniezek 105 106 106 109 109 Ho 0 nL nt m2 m2 m2 ns nT 7 118 120 120 172 128[Spe tre$c) Somer Bakteriologia Bakteriologia 0f6100 eeee——eennncmennens 139 FH. Kayser Morfologia i szczegolowa budowa bakterii......- 139 Formy bakterii ..... 139 Szczegolowa budowa bakterit ..... 142 Nukleoid (odpowiedik jade) nazis 2 142 Cytoplazma Diiteeeee 144 Blona cytoplazmatyeana . 144 Sciana komérkowa A 2 145 Otoczka ....- coe 149 Rzeski 150 Pile (Fimbrie) adhezyine, vie knivtesne 150 Biofilm . . reat Spory bakteryine ; Dicteees 152 Fizjologia metabolizmu i w2rostu u bakterii 152 ‘Metabolizm bakteryiny : 153 Typy metabolizmu sean9G 153 Reakeje kataboliczne 153 Reakeje anaboliczne «=... +++ 135 Regulacja metabolizmu 135 Werost i hodowla bakteri 156 Skladniki odayweze ...-2. 0+ 156 Warost i Smieré komérki 156 Molekularne podstawy genetyki bakterit 158 Struktura DNA bakterit tee 158 Replikacja DNA goon 159 ‘Transkrypeja i translacia 160 Regulacja ekspresji genow 6 Zmiennosé genetyczna bakterit 162 Molekularne mechanizmy zmiennosci genetyczne} .. 162 Matacje spontanicane ... 162 Rekombinacja 163 Migdzykomérkowe mechanizmy zmiennosci enetyczne) 165 ‘Transformacja 165 “Transdukeja : 165 Koniugacia 166 Restrykeja, modyfikacja i klonowanie gendw 168 Bakteriofagi cee : m2 Definicja 2 EATEN Ss (aS Morfologia Budowa Roumnazanie Lizogenia Zasady antybiotykoterapii Definicje Zakres aktywnosci Skutecanosé Mechanizm dziatania Farmakokinetyka Dzialania niepozadane Problem opornosci, Definicje Cagstose, znaczenie Mechanizmy opornosci Rozw6j opornosei na leki przeciwdrobnoustrojowe Badanie opornosei ‘Terapia skojarzona Chemioprofilaktyka Immunomodulatory Diagnostyka laboratoryjna ... ‘Warunki wstgpne, metody ogoine, ocena Warunki wstepne Metody ogéine i ocena Pobieranie i transport material Mikroskopia Metody hodowli Identyfikacja bakterii Metody molekularne Bezposrednie wykrywanie antygendw bakteryinych Diagnostyczne testy na zwierzetach Bezpieczeristwo w laboratorium bakteriologicznym Taksonomia i przeglad bakterii chorobotworczych dla ezlowieka Kiasyfikagja Nomenklatura Bakterie jako patogeny ludzkie EH, Kayser Stophylococeus ‘Stapitylococeus aureus (gronkowiee ziocisty) Epidemiologia i zapobieganie ee Sireptocgccus i Enterococcus « ii || —_ 12 172 13 175 176 17 182 182 184 186 186 187 187 187 188 139 189 191 192 192 193 193 193 194 195 196 198 199 201 © 202 202 202 203 203 2u1 212 212 213 216 216 217-— pis otc emma SSS Bakteriologia akterilogia 06a neem, 139 FH, Kayser Morfologn i szezegslowa budowa bakterih ....2+.cscecessscess 1 Formy bakterit ; Fi . 139 Szovegolowa budowa bakterit Wi 142 ee teaid (odpovicdnik jadra) i plazmidy «2.227000 TAR Cytoplazma ae 144 Biona cytoplazmatyezna tod eee tend Sciana komérkowa pee oe Otoczka ‘i ‘i Us 149 Ragski ves eee eeeeee 5 ae iso Pile (fimbrie) adhezyine, pile koniugacyine wee 150 BRM ccssssseseesecssnsesecseenezrereress 1S] Spory bakteryine ‘i TI 152 Figjologia metabotizmu i warostu wbakteil «+ --s00r8r0r0000" 152 “Metabolizm bakteryiny «+2005 oe 133 ‘Typy metabolizmy...- pooch CS 153 Reakeje katabolicane «+++ TI. 153 Reakeje anaboliczne ..-- perce 155 Regulagja metabolizmu 5 Tie 155 Warost i hodowla bakterii «+++ Tititeseee 156 ‘Skindniki odzyweze - DI ieee 156 Warost i smieré komérki «++ LI 156 Molekularne padstawy genetyki bakterii ceeceeersees 158 SStruktura DNA bakterit......0-2000ceerereeee 158 Replikacja DNA .-.« pean Tn, 159 ‘Transkrypeja | translacia . Lee 160 Regulacja ekspresii genow ‘ Li 16h ‘Zmviennosé genetyezna bakterit Pee 162 Saolekelarne mechanizmy zmiennosci genetyezne) «.-.++++++ 169 ‘Mutacje spontaniezne peocat Peais2 Rees ee Migaspnomorkowe mechanizmy zmiennosci genetyeans} =... 165 ‘Transformacia peer eee LL 165 Transdukeja..-- eee Liles 165 Koniugacja .- aecooenuecone 166 RResttykeja, modyfikacia | Klonowanie gen6w «...-.--+- 168 Bakteriofagi —..-+++ ea ee in Definicia -+..0--00e8 ee up scsi ancmssiccxnasasiannsmaaa SA Ves Morfotogia . Budowa Rozmnazanie Lizogenia ‘Zasady antybiotykoterapii Definicje ..---.0---* Zakres aktywnose Skutecznose Mechanizm dziatania Farmakokinetyka Dzialania niepozadene Problem opornose Definicie : Cagstose, znaczeni¢ Mechanizmy opornosci «« een Rozwej opornoéci na leki przecivdrobnoustrojowe Badanie opornosci - Gooeeeucobe “Terapia skojarzona Chemioprofilaktyka Immunomodulatory Diagnostyka laboratoryina +. 5 ‘Warunki wstepne, metody ogblne, ovena ‘Warunki wstepne oo ‘Metody ogelne i ocena Pobieranie i transport material Mikroskopia . : Motody hhodowli Identyfikacja bakterti Metody molekularne ....2+osrevsrsosegs Bezposrednie wykrywanie antygenow bakteryjnyeh Diagnostyeane testy na 2wierzetach : Bezpieezeristwo w laboratorium bakteriologicanym ‘Taksonomia i przeglad bakteri chorobotworezych dl ezlowieks »-» Klasyfikacia_ panes ‘Nomenklatura {Ai Baker jako patogeny Iie) omen RH Kayser Staphylococcus oo ‘Stapitylococcus aureus (gronkowiee zlocisty) Epidemiotogia | zapobicganic « Gronkowee koagulazosujemne (CNS) ‘Streptococcus i Enterococcus xt 12 m2 13 175 176 7 182 182 184 186 186 187 187 187 188 189 189 191 192 192 193 193 193 194 195 196 198 199 201 202 202 202 203 212 213, + 216 216 217xi ‘Spis eo} erence EONS TTA Streplococeus progenes (paciorkowiec grupy A) ‘Streptococcus pneumoniae (dwoinka zapalenia pluc) ‘Streptococcus agalactiae (paciorkowiec grupy B) Paciorkowce jamy ustne} Enterococcus (enterokoki) Gram-lodatnie ziarenkowee beztlenowe Bacillus Bacillus anthracis (waglik) Clostridiwm Drobnoustraje powodujgce zgorzel gazowa (gangrena - martwi- cca migéni wywolana przez. Clostridium) i beztlenowe zapalenie tkanki Iqczne} s . Claseriiurn tetani(1giec) Clostridium botulinum (botulizm) Closiridivm difficile (reekomobloniaste zapaienie jelita grix ego) Listeria, Erysipelothrix i Gardnerella Listeria monocytogenes Exysipelothrix riusiopathiae Gardnerella vaginalis Corpnebactertum, Actinomyces | inne laseczki Gram-dodatnie Corynebacterium diphiheriae (blonica, dyfteryt) Actinomyces Inne laseczki Gramvdodatnie Mycobacterium Pratki gruztiey (TB) Pratek trad Pratki niegrudlicze Nocardia Neisseria, Moraxella i Acinetobacter ‘Neisseria gonorrhoeae (rzezaczka) Neisseria meningitidis (zapalenie opon mozgowo-rdzeniowych, sepsa) ‘Moraxella | Acinetobacter snrerobacteriaceae ~ wprowadzenic ‘Salmonelta (zapalenie zolqdka i jelit, dur brzuszny, dur rzekomy) ‘Shigella (czerwonka bakteryina) 219 222 223 24 25 25 225 226 227 228 29 231 231 232 232 234 234 234 235 238 240 241 241 247 248, 249 250 251 253 254 ws 258 262 grees asin ro memmnsomneessenmirinnemnmea Spis reso Yersinia (ouma, zapatenie jelit) Yersinia pestis Yersinia enterocolitica | Yersinia pseudotuberculosis Escherichia coli Oportunistycene Enterobacteriaceae Vibrio, Aeromonas i Plesiomonas Vibrio cholerae (cholera) Pozostale przecinkowce Aeromonas i Plesiomonas Haemophilus i Pasteurella Haemophilus influenzae Haemophilus ducreyt i Haemophilus aegyptius Pasteurella Gramujemne paleczki o niskim potencjale chorobotworezym Campylobacter, Helicobacter, Spirllum Canupylobacter Helicobacter pylori Spiritum minus Pseudomonas, Stenotrophomonas, Burkholderia Preudomonas aeruginosa Inne gatunki Pseudomonas, Stenotrophomonas | Burkholderia Legionella (choroba legionistéw) Brucella, Bordetella, Francisella Brucella (bruceloza, choroba Banga) Bordetella (kratusiee, koklusz) Francisella tularensis (tularemia) Gramujemne paleczki beztlenowe Treponema (Kila, frambezja, pinta) Treponema pallidum, subsp. pallidum (W ‘Treponema pallidus, subsp. endemic kily) Treponema pallidum, subsp. perte Treponema caratewm (pinta) Borrelia (ur powrotn | Borrelia powodujace dur powsotny Borrelia burgdorferi (choroba z Lyme, Leptospira (leptospiroza, choroba Weila) x 264 264 265 266 269 270 274 a 218 279 280 280 28ane | hea xu Spis rec} wamsanianiseme aon canst ireprococcus pyogenes (paciorkowiee grupy A) ‘Streptocaceus pnewnoniae (Gwoinka zapalenia pluc) ‘Streprococeus agalactiae (paciorkowiec grupy B) Paciorkowee jamy ustne} Enterococcus (enterokoki) Gram-dodatnie ziarenkowee beztlenowe Bacillus Bacillus anthracis (waglik) Clostridium Drobnoustroje powoduigce 2gorzel gazowg (gangrena - martwi- cca migéni wywolana przez Clostridivyn) i beztlenowe zapalenie thank Igezne} Closiridium retant (\gée0) Clostridium botulinum (botulizm) Closiridium diffictle (rzekomobloniaste zapalenie jelita gru- ego) Listeria, Eysipelothrix i Gardnerella Listeria monocytogenes Exysipelothrix rhusiopathiae Gardnerella vaginalis Corynebacterium, Actinomyces i inne laseczki Gram-lodatnie Corynebacterium diphtheriae (blonica, dyfteryt) Actinomyces Inne laseezki Gram-lodatnie Mycobacterium Pratki grudliey (TB) Pratek tradu Pratki niegrudlicze Nocardia Neisseria, Moraxella i Acinetobacter Neisseria gonorrnoeae (r2ezaczka) Neisseria meningitidis (zapalenie opon mézgawo-rdzeniowych, sepsa) ‘Moraxella i Acinetobacter Enterobacteriaceae ~ worowadzenie ‘Salmonelta (zapalenie Zotqdka i jlit, dur breuszny, dur rzekomy) ‘Shigella (czerwonka bakteryjna) 219, 222 23 224 225 225 234 234 235 238, 240 241 241 247 248, 249 250 251 253 254 255 258 262 pmmatomesnnieasscsnraacEaomanucaana Spi Iroci Yersinia (uma, zapalenie jelit) Yersinia pests Yersinia enterocolitica i Yersinia pseudotubereulosis Escherichia coli Oportunistyczne Enterobacteriaceae Vibrio, Aeromonas i Plesiomonas Vibrio cholerae (cholera) Pozostale przecinkowee Aeromonas i Plesiomanas Haemophilus i Pasteurella Haemophilus influenzae Haemophilus ducreyt i Haemophilus aegyptius Pasteurella Gram-ajemne paleczki o niskim potencjale chorobotwérezym Campylobacter, Helicobacter, Spirillum Campylobacter Helicobacter pylori Spirilium minus Pseudomonas, Stenotrophomonas, Burkholderia Pseudomonas aeruginosa Inne gatunki Pseudomonas, Stenotrophomonas i Burkholderia Legionella (choroba legionistow) Brucella, Bordetella, Francisella Brucella (bruceloza, choroba Bunga) Bordetella (krztusiec, koklusz) Francisella tularensis (tularemia) Gramajemne paleczki beztlenowe ‘Treponema (kita, frambezja, pinta) Treponema pallidum, subsp. pallidum (kita) Tieponema pallidum, subsp. encdemieum (oieneneryezmn postae ily) Treponema palidum, subsp. pertenve (frambezja) Treponema eavateum (pinta) Borrelia (dur powrotny, choroba 2 Lyme) Borrelia powodujace dur powrotny Borrelia burgdorfer (choroba z Lyme) Leptospira (leptospiroza, choroba Weila) 294 294 295 295 295 297 299XIV Spi tech semanas SNES SSS ce SATTALITES ORC] xv Rickeusia, Coxielta, Orientia i Ehrlichia (dur plamisty, goraczka pla- (6 Grayby jako patogeny erlowicka 328 mista Gér Skalistyeh, goraczka Q, enlichioza) 30 {2 i Kayser Bartonelta i Afipia 304 Graybice pierwotne 328 Bartonella 304 Histoplasma capsulaaunn (histoplazmoza) 328 Apia felis 305 Coecidioides immitis (kokeydioidomykoza) 330 | Dlastamyces dermatitis (Dlastomykoza polnocnoamerskatska) 330 Chlamydia 305 Paracoccidioides brasiliensis (blastomykoza poludniowoamery Praeglad i oglna charakterystyka Chlamydia 306 kariska) : : 331 Chlamydia psiuaci (ornitoza, papuzica) 307 Chlamydia trachomatis Gagiica, ziarnica weneryezna Graybice oportunistycane : 331 pachwin) " 308 Candida (plesniawki) : 332 Chlamydia pnewmoniae 310 Aspergillus (aspergitoza) 344 Cryptococcus neoformans (kryptokokoza) : 335 Mycoplasma an Mucor, Absidia, Rhizopus (mukormykozy) « 337 ° Phacohyphomscees, Hyalolyphonycetes, oportunistycene grZyoy Zakatenia szpitalne a drozdzopodobne, Penicillium mares. 338 Definicja in Oe Paeumocystis carinii (pneumocystoza) 339 ‘Caynniki patozenne, zakazenia, czgstose 32 ee Zrodila zakaéen, drogi przenoscenia 34 eee : “ ee . a ybice skOry - 341 Dermiatofity (dermatomykozy i dermatofytozy) 341 Inne graybice skéry HS Ill, Mykologia IV. Wirusologia F_Matotoraopsna 319 DEW Kayser Wirwsologia ogitna ut | KA Bens Opoinacharakcerysiyka gry a Dafinicin i taksonomia | Defic aa Morfoloia xo | Meueara oe Morfologia§budows us Rozmnazanie graybow 322 Klasyfikacja . cee 35 Ogbine aspektychordb woywolnyeh pease sre Replkaca 31 i ‘Alerlenagrayby {oksykozy gaybiene eee Synteza bialk wirasowyeh : 381 Mykoroksykor Grabieee sss Genetyka 9 Irie espodareatoeen | Relace wias-komerka gospodarza 361 Roca | aienerenie koma akadenia eylivenne, marca)... 361 Repliacja wiusa bez aniszezena Komorki (zaktdenia nil cae) : 363 Zakaveniaiatenine 363xv Spis (tec saa nm nN ‘Transformacja nowoworowa ‘Qnkogenne retrowirusy (onkowirusy) Onkogenne wirusy DNA Patogeneza Mechanizmy obronne : Nieswoista odpowied immunologicana Swoista odpowied2 immunologiczna Zapobieganie zakazeniom witusowym Chemioterapia 5 Diagnostyka laboratoryina Tolagja wirusow w hodowii Bezpostednic wykrywanie wirusow : Wykrywanie wiruséw za pomoea amplifikeejt Diagnostyka serologicena Wirusy jako patogeny ezto KA. Bienz Wirusy DNA cee Wirusy 0 genomie w postaci jednoniciowego BNA Parwowirusy Wirusy 0 genomie w postaci dwuniciowego DNA Papillomawirusy Poliomawirusy ‘Adenowirusy Herpeswirusy Pokswirusy : Hepadnawirusy: wicus zapalenia watioby typu B i wirus 2a- palenia watroby typu D Wirusy RNA Wirusy 0 genomie w postaci jednoniciowego RNA o dodatnie) polarnoset : : Pikornawirusy ee Astrowirusy i kaliciwirusy: wirus zapatenia watroby iypu E (HEV) vee Tosawirusy Flawivirusy Koronavirusy Retrowirusy ft Ludzki wirus uposiedzenia odpornasei (HIV) Wirnsy 0 genomie w postaci dwuniciowego RNA Reowirusy . : Wirusy o penomie w poste! jednoniciowego RNA o ujening| polarnosei 363 363 365 365 368 368 370 a7 372 373 374 376 317 379 380) 380 380 380 381 381 383 384 386 394, 397 402 402 402 406 408, 409 413 415 418 422 a2 424 NN Spi cl Ortomyksowirusy Bunyawirusy Aronawirusy - Paramyksowirusy Rabdowirusy : Filowirusy (wirusy Marburg i Ebola) Patogeny mniejsze od wirus6w: wiroidy i priony Wiroidy cae Priony V. Parazytologia 9 Pier Wong, J. Bokert Giardia imestnatis ‘Tiichomonas vaginalis ~ rqsistek pochwowy Trypanosoma Leishmania Bnuamoeba histolytica (petzak ezerwonki) oraz inne pelzak jeltowe Naegleria, Acanthamoeba oraz Balamuthia Toxoplasva gondi Isospora Cjelospora cayetanensis Sareocysts Crprosporidinn Plasmodium Babesia Microspore Balantidium colt xv 424 426 428 430 433, 437 - 438 438 439 443 44s “0 449 437 463 470 an a8 “79 480 482 498 498XV Sis TS {.() BeRsk pseiinieze enn, 03 J. Eckert Pphelminta (sy. Paiyhelines, rob paki) 506 ‘Trematoda (przywry) 506 ‘Schistosoma (praywty bytuiace we krwi) 506 Gatunki z rodzaju Fasciola ‘i 514 Dicrocoelium ... foe 516 Opisthorchs i Cionorchis (ptzywra kocia ipraywra chifiska) ... Goon 516 Paragonimus (praywry plucne) aoe 517 Cestoda (tasiemce) 518 Gatunki z rodzaju Taenla 2... eee. + 519 Echinococcus aa 523 Hymenolepis vie 532 Diphyllobothrium . 533, ‘Nematoda (nicienie, robaki obte) 533 Nicienie jelitowe i 534 ‘Ascaris lumbricoides (glista ludaka) Dieters 534 Trichur eretura (wlosogkowka ludzka) : 536 Aneysoma i Nectar (gorse) 337 ‘Strongyloides 5 : eee 539) Enterobius G Sat Inwazje tkanek i ukiadu naczyniowego spowodowane przez nicienie teveeteeee : 543 Filarioidea ({ilarie) .- 543 Wuetereia bare gatunk 2 roza Bg 2 54d Loa... ci 549 Gatunki 2 rodzaju Mansoneila 549 Onchocerca peer ee 549 Tichinella ...-.. A 552 Inwazje wywolane preez lary nicieni 357 Tawa wedruigeaskorna (lar migrans externa” ub taneous larva migrans*, CLM) $57 Larwa wedruigea traewea (larva migrans interna” lub visceral larva migrans’, VLM) : 597 1h StAWOMOBE eye ennnnnnennnminnnn own 560 BL J Bokert Pajeczaki 561 Kleszeze (dxodida) 22.002. ceee s: 561 Roztocze p08 : 2 564 ee ERSTE, Spis trek Owady ‘Wszy (Anoplura) Pluskwiaki (Heteroptera) . Komary i muchy (Diptera: Nematocera i Brachycera) (Ovushete [Muchéwki}: Dlugoczulkie i Krotkoczutkie) e Pehly (Siphonatera) Dodatek do rozdZiab6W 9-11 ——— Diagnosy iaboratoryine chore psozysiezeh Praesylanie materialow Kal Krow Surowiea Piyn mézgowordzeniowy Probki z oskrzeli Moez Hodowla Material do polimerazowej reakeji lafteuchowej (PCR) robki tkanek i pasozytow Immunodiagnostyka i techniki molekularne VI. Zakazenia ukladowe i narzadowe 1 Podsumowanie etiologi i diagnostykt Iaboratoryjne] 2akaizehi wee w formie tabel FH. Kayser, . Eckert, KA. Bien Gore drogi oddechowe Dolne drogi oddechowe Drogi moczoworplciowe Drogi plciowe (choraby przenoszone droga plciowa) Preewod pokarmowy Gruczoly trawienne i otrzewna Uklad nerwowy Uklad sercowo-naczyniowy Uklad krwiotworcay i limforetikularny ‘Skea i pociskérna tkanka Iaczna (zakazenia miejscowe lub ukladowe lownie 2 objawami skornymi) . Kosei, stawy i migénie Oczy i uszy xix 566 + 566 568 569 570 373 513 313 373 574 574 514 514 574 515 315 515 515 580 580 582 585 587 588 590) 593 596 597 399 - 602 603| aa Literatura... ceo 606 Mikrobiologia lekarska i internet ++ 608 i Indeks . 609 wWykaz skrotow waABC ABS: ADA pce ADE AFC. AFP. AIDS ANA 232 weBAL BALT Boo BCGF (antigen-binding cell) - komor ka wia?gea antygen (entigen-binding site) — mies (oa przecineiele) wigagce any (adenosine deaminase) ~ deam: raza adenozynowa (antibody dependent cllmediated cytotoxicity) - evotoksyeznos6 kor rmrkowa zaletna od preciviat (antibody-dependent enhance: ‘ment [of viral iafection]) ~ 22- strzenie (zakazenia. witusowe- {go)zaledne od przeciweial (antibody-forming cell) - ko morka tworeace preeeiveialo evietoproteina (acquired immune deficiency syndrome) ~ zespol_nabytego riedoboru odpornoset (anti-nuclear antibodies) ~ prae civelala przeciwjadrowe (amtigen-presenting cell) ~ kor imérka prezentujgca antygen (apoptosis antigen) ~ antygen apoptozy (ecalular pertussis vaccine) — acelularna szezepionka praeciw krztngcowi (e2idothymidine) - zydowudyna (bronchoalveolar lavage) = pla kanie oskrzeloworpecherzykowe (bronchusassociated. lymphoid tissue) ~ ckanka limfutyezna cwigzana 2 oskrzelami (Gacilus Calmette Gustin) ~ pr lok Calmetle'sGuérina [alerowr ny szezep Nyeabacerium bois — rap. re. pol (Beall growth factor) = exyanik warostowy komorek B CAM ‘CAPD CDR CEA CFA, rT, CF a (Bell leukemia 2 antigen) - an {ygon bialaczki Komérek B typ (bovine spongifor encephalopa- thy) ~ encefalopatia gabezasta bydia (complement) - dopetniacz (chronic aggressive hepatitis) — przewiekle agresywne zapalenie watroby (cell adhesion molecules) ~ ex steezki adherit komorkowe} (continuous ambulant peritone al dialysis) ~ciagla ambulatory na dialian otrzewnowa (covalently closed ciseular [DNA]) = kowalencyjnie za ‘minigtakolista forma (DNA) (Custer of sifferentation/cluster eterminant) ~ kompleks rz cowania, grupa determinant (tym symbolem i odpowiednia cya ounaczone sq struktuty por Wwierechniowe komérek, gléwnie leukocyt6w - przyp. hum (complementarity. determining egions) ~ region determinujacy komplementarnosé (carcinoembryonic antigen) ~ antygen kareynoembrionalny (colonizing factor antigen) ~ an tygen ezynnika kolonizej (complement fixation test) - ode ‘cayn wigzania dopelniacza (pairz ow) (colony forming units) ~ jed nostki tworzace kolonie (Cretzfeldt-lakob “disease) ~ choroba Creulzfeldtaakoba (cutaneous leishmanioss)- leis- ranioza skornaxt cur cM ConA CPE rH csF DAF DAG. DARC DEF Wykaz shr66w erskaenesITeSnsmOM eR TET (class HLinhibiting protein) ~ biatko hamujgee Klase IL (cutaneous larva migrans) ~ skorna larwa wedrujaca (cellmediated immunity) ~ od- pornost komarkowa, odpowied? zaleéna od komérek (cxtomegaly virus [eytomezalo virus}) ~ wirus eytomegalil (cy tomegalowirus) (coagulasonegative stapliylococ- ci) gronkowee koegulazoujemne {concanavalin A) ~ konkanawie Tina A. (cytopathic effect) ~ efekt eyto- patycuny (chronic persistent hepatitis) ~ praewiekle przetrwale zapalenie swatroby (complement reeeptorfcistron region) - receptor dla dopelnti cexa/region cistronowy (region hodujney) (colony-stimulating factor) ~ czy stymulujgey warost ko- toni {cytotoxic CDB'T cell) - (cyto toksycana) komorka TCDS" (cholera toxin A) ~ podjednost ka A toksyny cholery (cholera toxin B) ~ podjednost- ka B toksyny cholery (cholera toxin [element)) ~ tol syna cholery (tzw element CTX) (Geeay aecoerating actor) ~ cayn- nik prayspeszajaey rocked [kon swertazy C3 1 C5 = prayp red pol (acyl lyeerol) ~diacylogicerot (Day satigen receptor for che ‘mokines) ~antygen Duty bedicy receplorem dla chemokin {dendritic ells) ~ komorki den drytyezne (engue hemocchagic lever) ~ orgczka krwotoczna dengat DHPG DNA DNP EaggEC EBNA EHEC (ihydsoxypropoxymethylguani- ne) ~ dihydroksypropoksymety auanina (deoxyribonucleic acid) ~ kas ddeoksyrybonukleinowy (initrophenol) = diniteofeno! [eaasteczka wiywana czgsto jako plen = prayp. tum.| (double tranded nucleic acid) ~ ‘dwuniciowy kwas nukleinowy (Gengue shoek syndrome) dein in 2 zespotom wstrzjsowym (Gipitheria toxoid, tetanus toxo- 4d, accellolar pertussis vaccine) ~ szezepionka zawirajgca toksoig bloniczy, toksold wgecowy 1 ace- Tutarng Komponente krztuscowa (delayed type hypersensitivity) = nadwradliwose typu poinego {Giphyheria toxin repressor) ~ re ‘gulatar toksyay blonieze) car aa) Uae eee | {experimental allergic encepha Tis) ~ eksperymentaine aler- scene 2apalenie mézgu (EPEC adhesion factor) - ezyn. nik adhegii enteropatogennych svczepow E.coli é (ontexoaggrezative E coli) ~ en- teroagrogacyine Ecol (elementary body) ~ cialko ele- ‘mentarne (Epstein-Barr nuclear antigen) ~ antygen jadrowy wirusa Epstet naBarr (Epstein Bare virus) ~ wirus Ep- steinaBarr (ethylene diamine tetraacetic acid) ~ kwas elylenodiaminote traoetowy (eukaryotic clongation factor 2) = exynnik elongacyjny 2 komd rek eukariotyeznyeh (eaterohomorchapie Ecol) = enterokrwotoczne F: colt I L i ———— NN WY? SKIS XXII EIA IEC B ELISA EMC EPEC ESBL (erizyme immunoassay) ~ test Immunoenzymatyezny (enteroinvasive E coll) - entero- inwazyjne E.coli = echinokokoza jednojamowa (este echinococcosis) (cnzymedinked immunosorbent assay) = enzymatyeany tet immu noabsorpeyny, test immunoenzy- matyezny : (electron microscopy) ~ mikro- skop elektronowy (ethambutol) - etamutol (encephalomyacarditis ius) ~ Wwirus zapalenia mézgu i migsnia sercoweuo (enteropathogenic E eof) - en teropatogenne E. coll, (extended spectrum betatacta- rmases) ~ Pelaktamazy 0 rozsze- rzonym zakresie aktywnosei (epidemic typhus) dur plam- sty epidemiczny (onterotoxie £, cols) - enterotok- syeane E.coli = echinokokoza. wielojamowa (alveolar echinococcosis)" Gorp> GALT cc MCSF or ass ova IF ezynnik (erty factor) - caynnik plelowy BUH (Freund's adjuvant) ~ adiuwant Frounda . (fluorescenceactivated cell sor ter) sorter komdrek aktywowa ryeh fluoresceneyinie (F antigen) ~ antygen F (Fereceptar) - receptor wigtaey fragment Fe praeciweiala (olicular dendritic cell) = ko- orka dendrytyezna grudkt im fayezne} (Flamentous hemagsitinin) ~ he- sm-aglutvnina wlokienkowa (Giuorescein isothiocyanate) ~ ‘otiocyjanian Nuoresceiny FTAABS (fluorescent teeponemal antibo- dy absorption test) - fluorescen- a Cle HACEK Be He Bs eyjny odezyn absorpeit praeciw- cial kretkowyeh (glucose-6:phosphate dehydrose- hase deficiency) ~ niedobor de- hhydrogenazy glokozo-6fosforanu (granvlomstous amebie ence- halts) ~ ziarniniakowe pelza- owe zapalenie mézgu (sroup-specific antygen) ~ anty- sen grupowoswoisty (gutassociated lymphoid tissue) ~ tkanka limfatyezna zvigzana zjelitem (guaninecytosine/gas.chromato- raphy) - guaninaeytezyna/chro- ‘malograia gazowa (granulocytemacrophage colo- yestimulating factor) ~ ezyntik stymulujgey tworzenie kolonii sranulocytow i makrofegow {alyeoprotein)- glikoproteina (Gorstmann-StrusslerScheinker Isyndrome]) - (zespol) Gers ‘anna StussleraScheinkera (graftversushost [reaction]) ~ (eakeja) ,przeszezep praeciko gospodarzowi" (heavy chain) ~ laleuch cigeki Haemophilus, Actinobacillus, Car tiobacteriu,Eikenelta, Kingella (hypoxanthine, aminopterin, thymidine) -hipoksantyna, am nopteryna, ymidyne (opattis A virus) ~ wirus zaps Tenia watroby typu A (opattis B core antigen) ~ are tygen rdzeniowy wirusa zapale- nig watroby (ypu B (hepatitis B .e” antigen) ~ antygen 6" wirus zpalenia watoby typ B (hepatitis B surface antigen) ~ antygen powierzchniowy wirusa ‘zapalenia wateoby typu B (hepatitis B virus) ~ wirus zap Tenia watroby (ypu Bxxiv HCC HCV He HGE Hov HPLC \Wyka7 sKi6t¢W siamese (hepatocellular carcinoma) ~ ak waobowokomérkowy, pier wotny rak watroby (hepatitis C virus) - wirus zapae Tenia watroby typu C human diploid cell vaccine) ~ szczepionka produkowana na Iudakich komérkach diploidal yeh (hepatitis D virus) - wirus 2apa- Tenia wateoby typu D (hepatis E virus/high endothe Tal venules) ~ wirus zapalenia ‘watroby typus Bayi 2 wysolcim srddblonkiem (high frequency of recombina- tion) ~ wysoka exgstote rekom. binacfi (hand, foot and mouth disease) ~ choroba reli, stopy i ust (hemorshagic fever with renal syndrome) ~ goraczka krwotocz- na 2 2espolem nerkowym, (human granulocytic. chrichio sis) ~ ludzka erlichioza granulo eytarna (uepatitis G virus) - wirus zapa- lenin watroby typu G (uuman herpes virus) = ludzki herpeswirus (hemagglutination inhibition) ~ zahamovnie hemaglutynae}i (Haemophilus influenzae type B serovar) = Haemophilus infuen- zae serolyp b (human immunodeficiency vi- rus) ~ Indi wieus uposledzenia odpornosei (human leukocyte antigenes) ~ anlygeny ludzkich leukoeytow (human monocytic ehrlichio- sis) ~ ludzka erlichioza mono: oytarna (high-pressure liquid ehromator ‘graphy) ~ wysokociénieniowa chhromatografia eieczowa HPS hsp 70 HTLV Hcy ICAM iP. or mA gre & Chantavirus pulmonary syn- drome) ~ hantawirusowy.zespal plueny (human papillomavirus) ~ wirus brodawezaka ludzkiego (homologous restriction factor {also histamine rcleasng fator]) = exyonik restrykeji homologiez: fa) (takée caynnike uwalniajacy histamine) (heat shock protein 70) bialko szoku cieplnego 70 (Herpes simplex virus) ~ wirus ‘opryszezki pospalite} (urman T eell leukemia virus) — hudeki wirus bialaczki 2 komé- rekT (human ealicivius) ~ ludzki ko licwirus (hemolyticuremic syndrome) = zesp6l hemalityezno-mocznicowy (hostversusgraft [reaction}) ~ (reakcja) ,gospadare przecivko prasszezepowi" (initial body) ~cialko poczatkowe (intercellular adhesion mole, cule) ~ czasteczku adhezit mie daykomérkowe} (inmmunoelectrophoresis) - im- rmunoelektroforeza ({indirect] —immunofluores- cence) - immunofluorescencia (posrednia) (nterferon) ~ interferon (immunoglobulin) ~ immuno: tlobulina (indirect hemagglutination) ~ hhemaglutynacia posrednia (bie na) (interteukin) (integron) = integron (isoniazid Lisonicotinie acid hy- craze} ~ tzoniaayd (hydrazye kovasu izonikotynoweg0) {inositol trisphosphate) ~ tris fosforan inozytolu inerieukina seeeneaxanrsseememunmcnacecommennesissst Wyka2 skioiow ——XXV Pv Ir gony 1s (inactivated polio vaccine) ~ in aktywowana seezepionka pres- ciko polio {averted repeatsintercistron re sion) = odwrécone powtorzs- niayregion migdzycistronowy (immune response genes) ~ ge ny odpowiedsi immunologiez- ne) (insertion sequence) - sekwen- sj inser {2K Kor (killer cells) ~ kom6rki zabsjey aL LA (light chain) ~faficueh lekki (latex agglutination) ~ aglutyna- ja lteksowa ‘Lac operon (lactose operon) ~ operon lake LAK LCA LeM() LE LFA tozowy (ymphokineactivated Killer cells) ~ Komérki (imfooyty) oy totoksyczne aktywowane imo kinami leukocyte common antigen) powszechny antygen leukocy- tow (lymphocytic choriomeningitis Ivirus]) ~ (virus) imfoeytarne- 20 zapalenia opon mézgows rdzeniowyeh i splot6w naczy: nldwkowyeh (upus erythematosus) - tovzei rumieniownty (ymphocyte function antigen) ~ antygen zwiazany 2 ezynnosciy limtoeytow (large granular lymphocyte) ~ «duty rarnisty limtooyt (leukemia inhibitory factor) ~ czynnik hamujgey bialaczkg (ight microscope) ~ mikroskop Swietlny (lipootigesaccharide) ~ lipooti sgosacharyd (lipopolysacchacide) ~ lipopoi sacharyd ur LIR MAC MALT cP McsF (heattabile F cof enterotoxin) ~ cieplochwiejna enterotok syna E. coli (ang terminal repeats) ~ powta raajyoe sig sekwencje koficowe (membrane attack complex) ~ ompleks atakujgey blong (macrophage activating actor) = eaynnik aktywacii makrofa 20 (mucossassociated lymphoid tissue) - tkanka timfatyeu- ‘a zwigzana 2 blonami sluzowy (minimal bactericidal concen tration) ~ najniisze stgtenie bakteriobojeze (rmucocutancous leishmaniosis) = Ieiszmaniozs skémostuzswe kowa (major baste proteinmyelin ba- sie protein) ~ glowne bislko 2 sadowe/zasadowe biaiko miciny (membrane cofactor protein) ~ biatkowy kofaktor blonowy (macrophage colonystimy- Iating tutor) ~ ezynnik sty Iujgey tworzenie Kofonit_ ma Krofugow (erthiolateformalin) ~ mer Viola formalina (inieroflaia) ~ mikrfiaria (ajar histocompatbility eom- plex) - glovny uklad zzodno- fei thankowe} (minimal inhibitory concentra- Won) = najnitsze stgdenie hae snyjee (migration inhibitory face {or/mieroimmunofluorescen- 2) ~ ezynnik zahamowania migracii {makrofagéw|/mikro immunofluorescencis (mixed lymphoeyte cultre) ~ mieszana hodowia limfoeytowxxv MOMP MOTT NFA NGU NIDEP UW yka2 S010 SERRA ATC (mixed lymphocyte reaction) ~ mmieszana roakejalimfocyt6w (lve, attenuated, trivalent meas- Fes, mumps and rubella vac- cine) ~ Zywa atenuowana tej walenina szezepionka preeciw ‘odrze, éwince i réiyerce (urine mammary tumor ve rus) ~ wirusguzka sutka myszy (major outer membrane prote- in) ~ glowne bialko blony 2e- ‘wngtrane) (mycobacteria other than TB) ~ pratki inne nia baktrie grud- liey (patre NTM) (marginal zone macrophages) ~ makrofagi stely brzedne} (non A, non B hepatitis) - 2apa- lenie watroby typu nie A, nie B (noneapsigie viral protein) ~ ickapsydowe bialko wirusowe (nephropathiea epidemiea) neftopatia epidemiczna (nonfimbrial adhesin) ~ adhe- 2zyna niefimbrialna (nongonococeal urethritis) ~ nierastaczkowe zapatenie cow ki moczowe} (Nosokomiale tnfektionen in Deutschland ~ Erfassung und Prevention) - niemieckie bada- nia dotycznce oceny i zapobie- sania zakazeniom szpitalnym INK koméri (natural killer cells) ~ naturale NNRTT NIM. ne komrkl eytotoksyezne (nonnucleosidic reverse trans- criptase inhibitors) ~ nienu- leozydowe inhibitory odwrot- ne) transkrypiaay (nucleosidie {nucleotide} re- ise Gaseriptase inhibitors) = nukleozydowe (nukleotydo- ‘we) inhibitory odwrotne} trans: keyptazy (nontuberculous [atypical] my- moc OMP, Omp copy owD mp PAIR, PAM cobacteria) ~ pratki nicgrudl ze (atypowe) (patrz MOTT) (nontranstated region) ~ sion nieulegajacy translacj (open circular [DNA]) ~ ‘otwarta,kolista forma (DNA) (outer “membrane protei =biatko bony zewnetezne} (oral polio vaccine) ~ doust na szezepionka praeciwko polio ~ odezyn wigeania dopelniacza (patre CFT) (promoter) - promotor (postantbiote effect) - efekt ppoantybiotykowy (puncture, aspiration, injection, reaspiration) ~ naklucie,aspra- cia, wstrayknigee,reaspracia (primary amebic meningoen- ccephalis) ~ pierwotne pelza- owe zapilenie mézgu | opon mézgowordzeniowyeh (pyelonephritisassociated pi = pile-zwigzane 2. odmiednicz- kowym zapaleniem jelit (parzaminosaleylic acid perio- dc acid Sebiff tain) ~ kas pa- raaminosalicylowy/barwienie rmetoda PAS [reakcja histoche- rmiczna 2 udzialem kwasu nad- jodowego i odczymnika Sebi = aryp. tur.) (peripheral blood iymphocytes) = limfoeyty krwi obwodowe} (penicillin binding proteins) biatka wiazace penieytiny (phosphoryichotine) ~fosfory- lochotina (polymerase chain reaction) - reakeja fvieuchowa polimerazy (polyethylene glyco!) ~ glikot polietylenowy (plaqueforming cell) - komér- a tworzqea .lysink ’ sense! Whykaz ske6low ——_XXVIL PHA PI PP, ERE : PNP PPD PP PSE mquc lini (phytohemaggltinin) ~ ftohem- agiutynina (pathogenicity island protease in- hibtors) ~ ywyspa chorobouwor- rose fnhibitory proteazy {phosphatidslinosiol bisphospha- te) ~ bisfosforan fostatydyloinoy- tolu {protein kinase C)~ kinaza bial kowa C (phospholipase C) ~ fosfolipaza C (progressive multifocal leukoen- ‘cephalopathy) ~ postgpuea wie loogniskowa levkoencefelopatia (polymorphionuclear neutrophi- lie granulocytes) ~ wilojadraae ste granulocyty obojgtnochlonne (purine nucleoside phosphory- ase) ~ fosforyiaza nukleorydéw purynowyeh {purified protein derivatives) ~ ‘ezyszezone pochodne bialkowe (prion protein) -bialko prionowe (polyribosylribitel phosphate) = fosforan poirybozylorybitli [po- limer bedacy skladnikiem otoezki seczopaw H. influenzae serotype b = pray. tum.) {streptococcal pyrogenic exoto- xin) ~ pirogenna egzotoksyna paciorkowcowa (pertussis toxin) ~ toksyma kraut (pokeweed mitogen) ~ mitogen skarlatki (pyrazinamid) ~ pirazynamia (quantitative bufty coat analy Sis) ilosciowa metoda kozus- ka kewi (rudioullrgosorbent radialergosorpeji (roticuloendothelial system) uklad_sinteczkowossrédblonko- leet) ~ ost — (choumatoid fietor) ~ cxynnik reumatoigainy (fapid fluorescent focus inhibi tion test) ~ s2ybki test hamowar nia ognisk fluoresceneji|stoso- wany w dingnostyce wicieklizny = prxp. re. po.) Rh antygen (shes antigen) ~ezynnik Rhesus (radioimmunoassay) = test re dioimmunologiczny (rabies immunoglobulin) - ud ‘ka surowiea odpornosciowa prae- iw wéciekliznie {radioimmunosorbent test) ~ test radioimmunosorpeit (rifampicin) = ryfampieyna ‘(Rocky Mountain spotted fever) ~ gorgezka plamista Gor Skali- stych (ribonvet = kas rybo: sukleinowy (ibomucleoproten) ~ rybomukleo- protcina (respiratory syncytial virus) ~ wwirus RS, oddechowy wieus syn- cvtialny {reverse transcriptase) ~ odwrot ha transkryptaza (reverse transcriptase-polyme- rase chain reaction) ~ reakeja la cuchowa polimerazy 2 udzialem dtwrotne) transkryptazy (RIN Valley fever) ~ gorgezka Doliny Rit (sodium acetateacetie ackor ‘malin ~ octan sodv-kwas oeto- \wy-formatina (skin associated Iymphoid tis sue) ~ tkanka limfatyezna avis ana ze kira (severe acute respicatory 9 drome) ~ zespét osirejcigzkie} niewydolnosei oddechowe) (stem cel fetor) ~ ezynnik ko- sorek macierzystyehxxv scp sps SEAR ‘SEM SEPEC SFT, SF SLE spp. SRSY SSME SSPE st sv TBE Te ‘TOGF TP TCR arr nr \Wykaz skr6w easaneaomesonman aS ASD (severe combined immunodei ciency disease) ~ eig2ki zlozony niedabor edpornosci (sodium [Na] -dodecy sulfate) = siarezan dodecyl soda (Na") (staphylococcal enterotoxins A-E) ~ enterotoksynygronkow- owe A-E. (Seanning electron microscopy) = skaningowy mikroskop elektre- nowy (septic E coll pathovar) ~ pato war E eal powodulaey sense (Sabin-Feldman test) ~ est Sabi n-Feldmana (systemic lupus erythematosus) = ukladowy toczeh rumieniowaty (species) - gatunek {species [plural]) ~ yatunki (simall round-structured virus) = smaly, okragly wins (Ginglestranded {nucleic acids}) ~ pojedyneza nié (kwasow mu leinowyeh), jednoniciowy kwas rukleinowy (Gpring-summer meningoencephi- Its) ~ wWiosennoletnie zapalenie miéagu 1 opon mézgowordzenio- yeh (subacute sclerosing panones- phalitis) ~ podostre stwasdniai ce zapalenie mozgu (heatstable Ecol enterotoxin) ~ cioplostala enterotoksyna E. off {simian virus) - malpi wiras ickborne encephalitis) ~ kles cezowe zapalenie mors {eytotoxie T eal) ~ komorka T ‘ytotoksyezna CT cell growth factor) ~ exynnik swaroate limfooytow T (oxin coregulated pili) ~ pile {oksynokoregulacyine (T-cell receptor) ~ receptor ko- mérek (limfocyt6w) T w TDTA ‘Th, TH TR ‘™ TNF ‘PHA ‘TP test TPA Ta TSE 188 ssh PRC Yack (tetanusjlov-dose diphtheria to- roids) - toksoid Igzcowy/zmnich szona éawka toksoidu.bloni- cxego (lelayed type hypersensitivity [T cells} ~ nadweazliwosétypu poi nego (x udeialem Komorek T) (ransmission electron micro- scopy) = transmisyjay-mikro: skop eloktronowy (Thelper cell) ~ pomocnieza ko morka T (lolltike receptors) ~ reeeptory toll-podobne ((ransmissible: mink encephslo- pathy) ~ zakuina encefslopatia norek (transposon) - transpozon ((umor necrosis factor) ~ czym nik martwicy nowotwor (Treponema pallidum hemagglu- tination assay) = odezyn hem aglatynacii Treponema palidurn (Treponema paliidwmn immobil zation est) ~ test immobilizagi Treponeina pallidum (heponema pallidum particle a lutination assay) ~ odezyn ag tynacit bierne) Treponema pale dum (transfer) ~ transfor (transmissible spongiform) ~ 7 katna encefulopatia gubezasta (Corie shock syndrome) - zesp6 wstraqsu toksyezncg0 oxic shock syndrome toxin) = toksynel zespolu wstraastt toksyeznego (ubereulin units) - jednostki berkuliny (uropathoseni E, eo!) ~ uropa togenne B. coli (vaewolnting cytotoxin) ~ cyto- loksyna wakuolizujaca (irety) = admin, typ [ekson peemrarsniiaoomeminuisaiunmaasicmusrmams Wyka? kiblow —XXIK oni gotunku, grupulney sveze py wokuaujqoe pewne cechy wwsplne = pray ur) (viral capsid antigen) ~ antygen kapsydowy wirusa (vascular eell adhesion mote- cule) = exasteczka adhezji ko- mérkowe) naczyt = Veneral Disease Research La- oratory (visceral lishmaniosis) ~ lesz mmanioza trzewna (very late antigen) antygen bardzo poiny (viscoral larva migrans) = tae na larwa wedrujaca (veal protein) ~biatko wirusowe (gonometinked viral protein) — VSsA vsv ows WZWA WLW B biatko wirusowe awigaane «ge (Gariant surfee specie antigen) = swoisty powierzehniowy ant gen wariantowy (vesicular stomatitis virus) - wi rus pecherzykowatego zapalenia jamy using) (veroeytotoxin-producing Bell) = werotoksyczne £. colt (varicella zoster virus) = winws ‘spy wietrzng}-pOlpase = Western bot slenie waleoby ty pub alenie watroby ty! : Podstawy mikrobiologii lekarskiej , iimmunologii Cerne me it ots1 Wiadomosci ogéine z zakresu mikrobiolog F. H. Kayser _— i Choroby Zakaine wywolywane si przez niekomérkowe czastki zakadne (prio- Ty, witusy). prokariotyezne baktetie, eukariotyezne greyby, przez pierwotniaki ‘paki pusoZytnicze (helminty) oraz niektore stawonogi. Wskazanie na jeden ‘zwy2el wymienionych czynnikéw jako prayczyng danego zakazenia jest wowezas Uansadnione, kiedy badania opieraja sig na trzech kryteriach okreslanych jako po: Stulaty Henlego-Kocha, W praypadku, ady 2 prayezyn technicznych niemo2tiwe jest spetnienie postulatow sformutowanych przez R. Kocha, stosowane sa zmody- fikowane kryteria. : a Historia choréb zakaznych Przeszlosé Choroby zakadne znane sq od tysigey lat, jednakze szczegdtowe informacje dotyeza ce etiolosié tych chordb dostepne sq zaledwie od okolo stu lat, Wedlug Hipokrate sa, zg0dnie 2 teoriq miazmy (teoria ,zaraéliwych wyziewow"), przyezyny pojawia teych sig ezesto w okreslonych rejonach czy w okteslonym czasie zakazen (epide- mia) naledalo szukaé w przemieszczaniu sig powietrza. Koneepcja ta utrwalona W nazewnictwie choréb, takich jak ,goraczka bagienna” czy malaria, dominowala jako opinia akademicka do konea XIX wieku, mimo iz juz na poczatku XVII wieku hholenderski kupiee tkanin A. van Leeuwenhoek opisat bakterie, ktore oglgdal 2a po: ‘moca mikroskopu skonstruowanego przez siebie z pojedyncze} wypuklej soczewki fo bardzo krdtkie} ogniskowej. W tym czasie powszechnie panowalo przekonanie: (© .spontanieznym powstawaniu” form 2ycia z martwych szezatkow organicznych. ‘To praekonanie utrudnialo prayiecie teori, 2e bakterie znajdywane w cialach os6b ‘amarlyeh 2 powodu zakazen sq prayezyna chor6b zakaénych. Dopiero w drugiel po- lowie XIX wieku L. Pasteur obalit doktryng ,spontanicznego powstawania” i zapo- czatkowal nowy spos6b myslenia, Pod koniee wieku na podstawie sformulowanych w 1890 r. przez R. Kocha postulatéw, zwanych postulatami Henlego-Kocha, wyka ‘ano, #e mikroorganizmy si przyczyna wielu znanych chor6b. Postulaty Henlego-Kocha Postulaty te modna ogblnie ujgé w nastepuiaey sposdb: 1B Obecnosé mikroorganizmu musi pozostawaé w awigzku ze zmianami patologicr- niymt i z Klinicenym przebiegiem badane} choroby.a 1 Wladomosci ogélne z zakresu mikrobicloi lekarskiej '& Moiliwe jest wywolanie takiej same) (czlowiek) lub podobnej (zwierze) choroby 2. uayciem ezystych hodowli patogenu wprowadzonych do organizmu zdrowezo osobnikea 1m Patogen nie moze wystapié w przebiegu innych chordb jako ,praypadkowy caynnik etiologiczny”, Postulaty te do dzis stanowia podstawowe kryteria pray potwierdzaniu prayezyny cho- roby zakaénej. Jednakze niespeinienie powy2szyeh warunkow nie wyklucza udzialu badanego patogenu w powstawaniu choroby. Szczegdinie zakazenia wywolane przez niekomorkowe czastki zakane nie daia sig weryfikowaé zgodnie z postulatami w ich kKlasycznej wersfi Wspélczesnosé Wysoka ezestose wystepowania chordb zakaznych i duza smiertelnosé w wyniku ich przebiegu sprawily, ze choroby te pozostawaly w centrum zainteresowan na uuk medycznyeh przez tysiqce lat historii ludzkosci. Opracowanie skutecznych me- tod zapobiegania-i leczenia w ostatnich dekadach ograniczylo, a w niekt6rych praypadkach calkowicie wyeliminowato grozne epidemie ospy prawdziwej, dau- my, duru plamistego, blonicy i innych chordb. Dzis stosuiémy prayczynowe lecze- nie wielu chorob zakaznych, Osiagnigcia te prowadzity do wniosku, ze choroby zakaéne zostaly opanowane i wielu naukowcow zwrdcilo swoje zainteresowania w innym kierunku, Tymezasem ostatnie lata wykazaly, 2e przekonanie 0 opano- ‘waniu choréb zakaznych jest bledne. Opisywane sq nieznane dotychezas patoge- ny, wywolujgce nowe choroby, a znane mikroorganizmy wykazuja zdolnose wy. ‘twarzania nowych form zakazen, ponownie zagrazajae populagi, Prayezyny noto- ‘wanych zmian sq licane i zlozone. Przede wszystkim majq one 2wiqzek ze amia nami w sposobie éywienia i w zachowaniach ludzi, np. wynikaiqcych 2 motliwo: ci szybkiego praemieszczania sig. Kolejnym czynnikiem sprawezym jest wprowa- dzenie inwazyjnych i agresywnych metod terapeutycznych, nieprzestrzeganie ustalonych metod kontroli zakazef i przede wszystkim zdolnosé patogenow do wykorzystania wiasciwej dla nich réznorodnosci genetyczne}, umozliwiajace} adaptacjg do zmieniajgcych sig warunkow. W 2wigzku z tym lekarze podstawowe} opieki zdrowotne} i lekarze specjaligci oraz. inni pracownicy medyczni, aby sku- tecanie reagowaé na dynamiczne zmiany zachodzace w dziedzinie chorob zakai- faych, musza posiadaé aktualne informacje haukowe dotyezace patogendw i pato- genezy chordb infekeyjnych. Celem niniejszego podrgcznika jest przekazanie im najistotniejszyeh informach Drabnoustioje chorobotwércze 5 W taboli 1.1 przedstawiono skr6towo czynniki etiologiczne chor6b zakaénych wludi. vu ye ier ae wearin, Sake Somme Gaainebiska) (09-1 wm) (drezdée 5-10 wm, pasobyrieze) eee a Wasy Pikesje Stawonog! Teoma an ale ee Drobnoustroje chorobotworcze Niekomérkowe czastki zakazne i Priony (biatkowe ezastki zakane). Badania dowodza, 2e priony sq bialkowymi c2- steczkami wywoluigeymi choroby degeneracyjne osrodkowego ukladu nerwowezo COUN), takie jak: choroba CreutzfeldtaJakoba, kuru, scrapie u owiec, eabezasta en- cefalopatia bydia (bovine spongiform encephalopathy, BSE). Ogéine okreslenie tych ‘zakudei to ,zaknéne encefalopatie gabczaste (transmissible spongiform encephalope- thies, TSE), Wirusy. Ultramikroskopowe, bezwarunkowe pasozyty wewnatrzkomerkowe, KtOre: = posiadajq tylko jeden rodzaj kwasu nukleinowego, DNA Tub RNA, = nie posiadajg ukladow enzymatycznych wytwarzajaeyeh energie ani aparatu syn tetyzujacego bialka, = zmuszajq zakuzone komérki gospodarza do tworzenia ezasteczek wirusa. Drobnoustroje prokariotyczne i eukariotyezne Zgodnie z propozyeja C. R. Woese’a, ktora zyskala uznanie w ciggu ostatnich lat, Swiat Zywych organizméw podziclony jest na trzy domeny [awane take nadkrOlestwami - preyp. red, pol.|: Bacteria, Arelaea i Eucarya. W tym systemic kaz- dda domena dzieli sig na krolestwa, Drobnoustroje chorobotworeze naleza do domen Bacteria i Eucarye,| ' | | | | | | | | | I 6 1 Wiadomogci ogéine 2 2akresu mikrobiologil ekarskie| Bacteria, Archaea, EUCarya nennetnuttemnatinsastses Bacteria, Domena obejmuje krlestwo heterotrtcerych eubaktor (balteri! wlaschwych) vszysthe luda baktore chorobotwéreze. Inne krlestwa, na praykla folosyntetyzUj ‘ych eyjanobakder ne s@patogenne.Licebe gatunkdw bakteri na Ziam szacuje signa set- \eysiegy. Sposrad yeh setek iysigcy odkyio | opisano szczegbiowo zaledwie okato 5500 ‘gatunkow baker “Archaea, Domena absjmule formy 2yigce w érodowiskach o oksiromalnych warunkach. Do ‘ej domeny naleza mikroorganizmy lermotine,hipertermotine, alone fwytwarzajace me- lan. Weeoéniejsza nazwa Archaaa bremiala: Archaebactera, co oznacza bakteieplerwo- te, brew raecayistoge sq rodzajem 2ywe|skamieniliny. Cleplluone Archaea rozuiaia, i glownia w clopych, wigetnyenbiatopach, tach jak cleple2récla na szceylach pekrieé ‘geotermainyeh. Ockrye niedawna hipertermotine Archaea 2yjq w pobitu glabokomorskich Stozkou wulkanicanyeh w fomperaturze przekraczajgce 100°C. Eucarya, Domena abojmuje 2ywe formy, KMérych komérki posiadaja. prandzie jako (orgartemy eukarotyczne). Dra sig na krlestwo rosin krdlostwo zwior2at. Do patogen- rych arganizmow eukariotyeznych naleza grayby i pierwotniak. W tabeli 1.2 przcdstawiono glowne réznice migdzy chorobotworezymi organi- zmami prokariotyeznymi (Bacteria, Archaea) i cukariotyeznymi. Bakterie 1 Klasyezne bakterie, Rozmnadaig sig bezplciowo przez prosty podzial poprzeczny. Nie posiadajq typowego eukariotyeznego jgdra. Sciana komérkowa tych organi- ‘zmow jest satywna (z wyjatkiem np. mykoplazm). 18 Chlamydie. Organizmy te sq bezwzglednymi pasozytami wewnatrzkomorkowymi, zdolnymi do’ rozmnazania tylko w niektérych Kombrkach czlowicka. Wystepuii, ww dwéch formach: zakaéne) ~ nie rozmnadajace sig ezqstki zwane cialkami podsta- wowymi (0,3 pum), i niezakaéne} - wewnatrzplazmatyczne, rozmnatajqce sig czast- ki anane jako cialka poczatkowe lub siateczkowe (I jum), 1 Riketsje. Bezwzgledne pasozyty wewnatrzkomorkowe, paleczkowate lub ziaren- kowate, Ktore rozmnazaja sig przez prosty podzial poprzeczny. Srednica pojedyn- czej komork wynosi 0,3-1 pm. Tabela 1.2. Charaktorysiyka dtobnovstrjéw prokarlotyeznych (Eubacera) i eukarotycznych (oreyby, pierwotriaki) ‘Gochal Prokariotyezne Eukariotyezne (hakteria) (grzyby, pierwotniak) ‘Sirukturajedowa Kaleo czgstki DNA ‘ioosioniglebilkam’ Lokalizacja Zaggezezane nick DNA siutry ackowe} Komploksy ONA Tilek zasadowyeh \W jade otaczanym przez woytoplazmie: bak biony jacrowe); lone jacrona, Jaco prokaratyezne (neoid) hb ekwivalent jada in Drabroustrojechorobotwereze 7 ‘abela 12.04 Gane Prokariotyezne Eukarotyezne = = (vaitere) {rzyby,plerwotniak) a W nuit plazmidach ‘W ace mtochoneiach IMitochonota i sateczka ‘endoplazmatyczna,rbosomy 80S Brak mitochonstiow { sialeczk endoplazmatyezne, rybosomy 708 ana tomérkowa Zaye sztywna lana 2 Warsi marelry; walle Cyoplazma, (Obeenajedyio v orybou: ary, ‘mannany,chtyna chitosan, rykoplazmy celuioza Rozimnatanie ezplclowe przez prosty |W wighs206eipeiowe, moziive podzial popezeczny bezplowe 1 Mykoplazmy, Bakterie pozbawione sztywne} Sciany komérkowel. Wystepuli Sy roomatych formach, najczesciej kulistych (0,3-0,8 yum). Spotykane sq rowniez formy nitkowate o réznej dlugosci Grzyby i 8 Grayby. Greyby (Myeophyia) to pozbawione ruchu organizmy eukariotycene ze setywng Seiang komérkowa i Klasyeznym jadrem. Nie zawieraia barwnik6w fotosynte- tyaujacych i sa heterotroficane wzgiedem weela, co umodliwia im wykorzystanie wich forganicznych substratéw odaywezych (w odréinieniu od roslin autotroficznych wasle- ‘dem wegla). Sposréd ponad 50 000 gatunkow grzybow jedynie okolo 300 uznano za chorobotwéreze dla ezlowieka, Wigkszo8¢ zakaden eraybicayeh rozwija sig w wyniku oslabienia ukladu odpornosciowego gospodarza. 11 Pierwotniaki. Pierwotniaki sq mikroorganizmami 0 réznym Ks2talcie i wielko~ Sei. Zyja samodzielnie lub jako pasozyty. Posiadajg jadro zawierajace chromoso- my oraz organelle, takie jak: mitochondria (niektore pierwotniaki nie posiadaja mitochondridw), siateezka endoplaamatyczna, pseudopodia (nibynozki), witki, ragski, kinetoplasty itd, Wiele pasozytniczych pierwotniak6w przenosza stawono- isa ich rozmnaganie i przemiana w formy inwazyjne nastepuje czgsto W organi- zinie wektora, Zwierzeta 1 Robaki. Robaki pasozytnieze naleéa do krOlestwa zwicrzal. Sq wielokomOrkow ‘mj organizmami 0 réénorodne) budowie. Istotne z medycznego punktu widzenia _Brupy obejmuja: Trematoda (preywry), Cestoda (tasiemee) i Nematada (nicienie). 1 Stawonogi. Organizmy te charakteryzuia sig przede wszystkim chitynowym szkie- letem zewngtranym, segmentowanym cialem, odnézami polgezonymi stawami, i1 8 1 Wiadomosci ogéine 2 zakresu mikrobiologilekarske} posiadaniem natzad6w gebowych. Moga byé chorobotwéreze (np. roztocza wy Wo Jujace Swier2b). Jednak ich rola jako bezposredniego czynnika chorobotworczex0 jest niewielka w pordwnaniu 2 pelniona przez nie funke}a weklorow wirusow, bake Ceri, pierwotiak6w i pasoiytow. Interakcje gospodarz — patogen i Do czynnikow wplywajgeych na powstawanie, obraz Klinicany i zejscie choroby 2 kadnej nalezq zlozone reakeje migdzy gospodarzem i zakadajacym organizmem, ktS- re moga rodnié sig istotnie w zaleznosci od patogenu. Mimo zmiennosci, w inter akcjach migdzy patogenem i jego czynnikami chorobotworezosci a gospodarzem i jego mechanizmami obronnymi mozna wyréznié kilka podstawowyeh mechani- ‘zm, Poniewaz patogeneza zakazei bakteryjnych zostala zbadana doglgbnie, przedstawione nize} podsumowanie jest oparte na obscrwowanych w tych zakae- niach interakejach pomiedzy gospodarzem a patogenem. Mechanizmy i czynniki determinujgce chorobotworezose i zakaznosé bakterii ‘moéna przedstawi¢ nastgpujqco: 1 Adhezja do komérek gospodarza (adhezyny). . 1B Przelamywanie anatomicanych barier ochronnych gospodarza (inwazyny) i kolo- nizacja tkanek (agresyny). [W rzeczywistosci agresyny nie biora udzialu w koloni- zacli- prayp: red. po.) 1 Strategie unikania nieswoistych mechanizmow obronnych, szezeg6lnie ochro- na przed fagocytoza (impedyny). 1 Strategie unikania swoistych mechanizmow obronnych, 2 ktOrych najwazniejsze to zdolnos wytwarzania IgA-proteaz (impedyny), mimikra molekularna oraz zmienna immunogennosé. 19 Uszkadzanie tkanek gospodarza zwiszane z bezposrednig eytotoksyeznoscig bake teri, egzotoksynami i egzoenzymami (agresyny). 1 Uszkadzanie tkanek zviqzane z reakejami zapalnymi makrooreanizmu: aktywa- cia dopetniacza i fagoeytoza; indukcja wytwarzania cytokin (moduliny). Wymienionym mechanizmom i ezynnikom chorobotwbrezosei przeciwstawiaja sig nastepujace mechanizmy obronne gospodarza: F Nieswoiste mechanizmy obronne obejmujace bariery mechaniczne, humoralne i komérkowe, Najwazniejszq z nich jest fagocytoza FF) Swoista odpowied2 immunologiczna zalezna od praeciweiat i swoiste reakejtlim- focytow T (patrz rozdzial dotyezacy immunologit) Odpowied# ukladu odpornosciowego na zakazenie obejmuje wige wiele 2wigzanych ze soba, réznych mechanizmow. Zaburzonia odpornosei wlatwiaig 076} zakazenia, Pierwotne wrodzone zaburzenia odpornosci sq rzadkie, natomiast nabyte, wiorne niedobory odpornosei wystepuia czesto i sprayjaig wywolywaniu zakagen przez drobnoustroje okreslane mianem ,.zglednych (oportunistyeznych) czynnik6w pato- gennych”. Intoreksje gospodarz ~ patogen ° Podstawowa terminologia z zakresu naul zakazeniach tae 134 14 wyminionezostly navn okra 2 zakesu nau 0 2 ach ic Ke op. Fate potworczse” | zjadivose” dobnoustrléw nie zostaly jdno ra ernwane, Nikiedy navel stosovane samen. Pajimue ee acre eG potworczase™carakeryije day satunek, «2 vose” (vis Ore sume. waelwoul chorobotworejeh pewne) popula (2226p) nee patogennegopounku (9. 1. Fo erat | edlivodedrobnousr zviazana jst wralivotla pods ae makoorgnizin oa zakzeie pedypozyl poszerspshyeh ons eB popula o Barkzo weal do eporgch Wyznaczniki chorobotwérczosel i zjadliwosci bakteryjne] Stosunkowo niewicle wiadomo na temat ezynnikéw warunkujaeych chorobotwor- Srose 1 zjadliwose drobnoustrojow, a wigksza czgse nasze) wiedzy dotyczy patome- Chanizmu chordb © etiologii bakteryine), ‘Tabela 1.2. Padsiawowa lerminologla 2 zakresu nauki o zakazeniach | (patogen) Termin Wiyiagnienie Saprofty Niechorobotwareze drobnoustrole ich naturalnym &rodowiskiom yest martwa materia organiczna Pasceyty Jedhokomérowe lub wilokomérkowe organlzmy 2yjace w Iub na ‘rganizmie nego gatunky (gospodarza) Jago Kasziem Komensale Figjplogicanie bytuia w skérze ina blonach sluzowych; Hora figjplogcena obeimuje zalom cala populace organizméw omensalryeh (paz tab. 1.7 8.23) Drobaustole Kasjezne drboustoje wywouiacechoroby hrobtwore . oh rconoust toga mynolyat chore u ost immunosuRres Cretoasicene wb wasptaalayor wank: czst naleta do gat van flowy taogicena| read h Seclom 8 Src, zwereta Chorebowicze Ip resed innch gato Chortotdrezott ———ZednoXédcbrouso do vywohwana choy Zacivose ‘Suma wiacioscichorobolwrceyh szzepu chorobolwsrerago sau ices of zakazenia do polawienia sig objawéw choraby; ten spacylicany dla enoraby czas mode trwaé godzny, a ‘ygodnie, a naw ata ‘Ocnosi sie do chordb pasoéytniczych: czas pomiadzy wks ‘Sem do organtzmu 2yw/cela 2 pojamieniem sig form powstalych ‘rnyniku plelwogo rozmazania patogenu (np. ja robakow : kale gosnodarza 2 robaczyea) Zakres zakatnosei \Weeysthie gatunk! .oradiwo" na zakazenie danym patogena™ Minimaina dawia zakaéna Najrniejsza cba patogendw mogaca wywoiaé zakazenie Sposdb, w jai patogen zakaza gospodarza (okra inkabacl kee prepatentny Spas zakazenia a —_ar 7 10 + Wiadomoéei eqélne 2 zakresu mikrobiologilekarskie| “Tabela 1.4. Podstawowa terminologla2 2akresu naukl zakazeniach Il gospodar2) Termin Wiylesnienie ‘Skatenie ‘Ovecnosé mikroorganizméw na przedmiotach, w srodowisku lub w badanych prébkach iolonizacia ‘vecnasé drobnousrojw na skbrze lub blonach suzowych bez wnlkania do kanek;typowa lub fijologiczna fora; riekledy rounio2 erebnoustoje chercbotwéreze zachowuia sia jak ‘oxganizmy kolonizujace Zakatenia \Wirikniqci érobnoustrojow do organizmu gospodarza, ich namna- zanie|Teakela organiamu gospogarza Zekazenie bezobjawowe — Zakazenie bez vawnienia objawéw Kinicznych lub skapoobiawowe {subkiniczne) CChoroba zakaéna ub _Zakazenie 2 wystapieniem cbjawéw Kinicznyeh zakazonie objawowe Prawdopodobio\stwo _Czgstnsé wystqpowaria objanéw zakazenia w narazonych oséb (%), vwystapinia objawon Zakazonie endogenne __Zakatenie wywolane przez tor kolonizujacg Zakazenie egzogenne __Zakazonio wywolane przoz crabnoustaje wnialace z zewnalrz {o organizmu gospodarza i Zakatenie zakladows —_—_Zakatenie nabyte pasczas hospializal (np. zakazonia rg (szpialne) ‘maczowyeh, zakazenia crég oddechowych, zakazenia ran, sepsa) Zakazenia misiccoe —_—_Zakazonia, Kore ograniza sig do mijsca wniknigciaictaczala- yeh tanok Zakadenie vogdinione _Szerzonia sig zakazajacego crebnoustojy droga lmfatyezng tub ewionosna 2 mioisoa wnikrigcia; zajgcienarzadéw, do Kidrych ‘robnouette) wykazuje pawinowacwo (organotropz);w przebie: ‘inlet rey okzesy: Irkubacj, uogénionia zakazeni | cbjawéw naregdowyeh | Uxtacowa choroba wywolana pzaz drobnoustjo ii Ich toksyoz- ne precukty; zwykle obecne ognisko zakazenia, zKrego patogany bad ich produkt sta ub okresawo przodostaa cle co kwh Praeiéciowa bakiriemial _Kettktrwala obecno8é mikroorganizmw we kn ‘vicemiayparazytemia ‘Sepsa (posocenica) Nadkazenie Pjanione sie drug info? w czas wena perwszego zakadenia Nawiot \Wystapienie ponownych objawéw tej same] choroby w okresie adrowonia, Reinokoja PPonowne zakadanie wywelane przez ton sam drobnoustr po wyzdrowieniy Istnieje pigé grup czynnikow majgeych potencjalny wplyw na patogeneze chorod zakaznyen: 1. Adhezyny - umoziwiaia adhezje do specyficznych komorek docelowych. 2. Inwazyny ~ odpowiedzialne sq za aktywne wnikanie do Komérek makroorgani- zm. Interakeje gospodarz ~ patogen " 4, Impedyny ~ czasteczki, ktOre w niektOrych praypadkach hamuja odpowied? im- rmunologiczng osoby zakezone) 44, Aeresymy ~ uszkadzajq tkanki; nalez do nich toksyny i enzymy. ‘£ Moduliny ~ substancje, ktore indukuja wamozone wytwarzanie cytokin (np. lipo- polisacharydy bakterii Gramujemnych, ,superantygeny”,fragmenty murciny). ___. zjadliwo8é, chorobotwérez086, wrazliwosé, podatnosé siecnorobotwsrez0 lowranine san Rycna11.Chrcbowireoke anos do robnoustjo, was do rgarizm go Sovaren. emia lockwos” coal sg ao pojdjneayen s2ezepow corbotwic2ye oan ‘Ger Ten podinse'|ospanese” stsowane oo oxredana coh wrasiwego organi eran, Adhezja Bakterie chorobotwércze w chwili kontaktu 7 ludzkiej (np. blong Sluzowa) usiluja praylaczyé sig do receptoréw na powierzchni komérki docelowej za pomoca r62nych wlasnych struktur powierzchniowyeh (fim brit adhezyjnych [pili, bialek adhezyinych w blonie zewnetrzne} bakterii Gram- -ajemnych, bialek sciany komérkowe} bakterii Gram-dodatnich). Proces ten jest ‘woisty, poniewad struktury adhezyjne (lub ligandy) i receptor musza do siebie pa sowaé, podobnie jak klucz i zamek. Inwazja i rozprzestrzenianie sig 1 Invazja. Bakterie moga wnikaé do organizmu w spos6b biemny przez drobne ‘badd wigksve uszkodzenia sk6ry lub blony sluzowe}. Bakterie przedostajqce sie przez nieuszkodzona blong sluzowa wezeénie praylegaia do tej anatomiczne} bari2 41 Wiadomasei ogbine 2 zakresu mikrbiologilekarskie} 1y, 4 nastepnie pokonuja ja W sposob aktywny. Aby osiqgnaé ten cel, bakterie wyko- r2ystuia rOznorodne mechanizmy: = Wytwarzanie uszkadzajqcych tkanki enzymow, ktére niszeza bariery anatomiczne. ~ Endocytoza determinowana przez pasodyta inicjowana przez inwazyny powierzch- riowe komorek bakteryinych, ktdre powoduja zmiany W obrebie cytoszkieletu ko- marek nabtonka i utworzenie wypustek niezbednych w przebiegu endocytozy. ~ Fagocytoza chorobotworezych bakteri jlitowych przez. komérki M blony sluzo- ‘we) jelit (Komérki, KtOre w wyniku fagocytozy moga usuwaé rézne substancje ze Swiatla jetta). Ft Rozpraestezenianie sig ~ Rozprzestrzenianie sig w okolicznych tkankach. Rozpoczyna sig od wrot zakaze- nia {jest wspomagane przez egzoenzymy uszkadzajqce tkanki (hialuronidaza, Ko lagenaza, elastaza i inne proteazy). . = Rozprzestrzenianie sig z komérki do komorki. Praemieszezanie sig bakterit do przesirzeni migdzykomorkowych w wyniku endaeytozy powoduje, Ze akty- nna zageszcza sig w filamenty, Ktére sq przytwierdzone jednym koricem do bak- teri, drugim zas wysuwaja sig w strong przecivng do wewngtrzne} warstwy scia- ry Komérkowe). Prowadzi to do fuziiz blona sasiedniej komorki w tkance i wnik- nigcia do nowej KomOrki (typowe w przypadku Listeria i Shigelia). ~ Rozsiew bakterii opornych na fagocytoze. Praenoszenie bakterii opornych ma fago- eylozg wewnatrz makrofagéw do limfatyeznej tkanki jlitowej, a nastepnie ich po- chtonigeie praez komérki M. ~ Rozprzestrzenianie sig droga limfo- lub. krwiopochodna. Praemieszezajace sig bakterie zakazaja narzady, wobec ktorych wykazuja swoiste powinowactwo, Oddzialywanie na odpornosé nieswoista Do rozwoju zakazenia bakteryjnego konieczna jest zdolnose do przelamania nieswoistych barierimmunologicznych gospodarza. Do najwatnig szych sposob6w wykorzystywanych praez bakterie naleds: Fl Antyfagoeytoza (pate ted rye. 1.6, s. 20) ~ Otoczka bakteryina. Utrudnia fagocytoze. Skladniki otoczki moga blokowaé al- ternatywna droge aktywacii dopetniacza, dlatezo na powierzchini bakterii otocz- owych brak jest C3b (ligand dla receptora C3b fagocytow). Do drobnoustrojow wykorzystujgcych opisany sposdb do praelamywanta barier immunotogicznych nalety Streprococeus pneumoniae i Haemophilus influenzae. ~ Toksyny uszkadzajgee fagocyty. Na prayklad: leukocydyna wytwarzana przez gronkowee, steptolizyna wytwarzana przez paciorkowee. ~ Makrofagi moga byé unieczynniane przez system wydziclania typu Ill (pate, s. 17) niektérych bakterii Gramajemnych (np.: paleczki salmonelozy, shigelo- 2y, jersiniozy i Escherichia coli). Mechanizin umodliwia worowacdzenie toksycz- nych bialek do wngtrza makrofagow. = Hamowanie fugi fagusuni i Tizosonna, Na prayed: path gt Chlamydia pita. = Hamowanie tworzenia ,rodnikow tlenowych” w ezasie fagocytozy. (W fagoey- tach nie powstaja wolne rodniki tlenowe). Na prayklad: Legionella pneumophila, Salmonelta gphi. fey siatcnkowce, kroorganizmu | we Interakeje gospodarz ~ patogen 8 1 Opornosé na dzialanie surowicy. Opornosé bakterii Gram-ujemnych na dopel- lace, Lipopolisacharydy zewngtr2ne} warstwy éciany komérkowe| sq tak zmicnio~ ne, 2 niemodliwa jest aktywacja ukladu dopelniacza na drodze alternatywne) W konsekwencii nie dochodzi do powstania kompleksu niszezqcego blong (C56789), ktory mégiby spowodowaé perforacie blony zevenetrznej (patrz s. 78). Siderofory. Siderofory (np. enterocholina, aerobaktyna) sq molekulami o male} rmasie ezasteczkovte}, ktore wig Zelazo, wychwytujac je z bialek gospodarza (trans feryna, laktoferyna), a nastepnie uczestnicza w aktywnym transporcie Fe” do ko morki. Zlozony system transportuigey Zelaz0 zlokalizowany jest w blonie cytopl :zmatyezne), a w przypadku bakterii Gram-ujemnych réwnie® w zewnetrzne} blonie Komdrkowej. Do optymalnego rozswoju bakterie potrzebuja 10°S mol/L jonow wo nego Zelaza. W plynach ustrojawych czlowieka dostgpne jest 10” mol/L zelaza, co jest swoistym wyzwaniem dla bakteri, Mechanizm molekularnych zmian fimbril u gonokokéw Cehy gon timbr piss 65 63 2 rokombinia hommologczna stoma msieannste || Ee eee veqion region zmienny | stay rmincamek 18 = selovence stale » Ryeina 1.2. Elemeniem srukturalnym achezyinych fim gonokokow jest imbriainy monomer polpepydowy. Cdponosé bony skzowe} na genckoki zalena jest od przociwcal obeenyeh ‘zene Bony Suzan drop moczowo-pclomyeh, kre, przyaezaae se do se immuno ‘nny ragmortéw imbri, Bolwia adhezg Bako do kamérek docolowyen 4, Medel gonioms gonoroka. Prtwoina stukura limo zalezna jest 8 eksoresh genu ple i gonomio gonokoka 2nejduie sig dadaliwo wile innich geno pilbez prometoréu, na pay ad ene gen’ hiro nioulogaa vanskeype} (pS, ps2, pS in). '.Gény pi eeworga sar agian st, ole emienne Noglony zmenne wasyaich gon pf maj stustrg mozakona an. eleadaa 2 minkazek. Ninkasola 2 zaviora¥od ajar] mir ‘regennago fragment br Wewnatrtamrkowa horcogicana rekorbinaca slaeh regiondw = {tye genéu pi odpostacjgcyahim eeeone geno ulgalaeyenekeproshprowadal co pow ‘wana Qonéw pie zazmierionymnl kaselam Kod lit 2 zmlelenjn fagmantem decyaue oi ur edb przecivcia eaqujgce ze ary” mam le wigea nome