STANDARDIZACIJA PČELINJIH

PROIZVODA IZ ORGANSKE
PROIZVODNJE U APITERAPIJI

Dr Aleksandra Tasić
 Uvod i cilj

• Civilizacijski napredak je kao posledicu doveo do narušavanja

ekološke ravnoteže, što je rezultat u zagađenju životne sredine,
prekomernoj potrošnji neobnovljivih sirovina i sintetskih jedinjenja,
kao i klimatskim promenama.
• Da bi se uskladio razvoj sa zaštitom i očuvanjem životne sredine
potrebno je suštinski izmeniti koncept industije i poljoprivrede, što već
sada u manjoj meri omogućava zelena hemija, a za budućnost je
uslov bez koga se neće moći, kako bi se ostvario istinski održivi
razvoj.
• Zato je cilj organske proizvodnje da se usmeri ka novim pristupima
i primeni bez upotrebe sintetičikih pesticida da bi se u što većoj meri
održala zdrava i ne zagađena životna sredina.
Zagađenje životne sredine pesticidima

• Stalni rast svetske populacije zahteva povećanu proizvodnju hrane.

• Međutim, godišnji gubici zbog bolesti u poljoprivredu su oko 1 milijardu tona širom
sveta, sa smanjenjem proizvodnje od 20–30%.

• Da bi se prevazišli gubici u poljoprivredi koriste se pesticidi.

• Zaprašivanje, zagađena voda i zemljište glavni su razlog i put koji dovodi do prisutnosti
ostataka pesticida u medu.

• Korišćenje različitih pesticida dovelo je do kontaminacije životne sredine i useva i na taj

način dovodi do potencijalnog rizika po zdravlje ljudi, životinja i pčela.

• Med može biti kontaminiran ostacima pesticida zbog njegove intenzivne upotrebe.

• Pčele i med se mogu koristiti kao biomarkeri za praćenje kontaminacije životne sredine.
Regulativa i MDK vrednosti
• Regulativa (EC) 396/2005

(Regulation (EC) No 396/2005 of the European Parliament and of the Council of 23 February 2005 on
maximum residue levels of pesticides in or on food and feed of plant and animal origin and amending
Council Directive 91/414/EEC. Official Journal of the European Union, 70, 1-16. March 16, 2005. )

• PRAVILNIK O MAKSIMALNO DOZVOLJENIM KOLIČINAMA OSTATAKA SREDSTAVA ZA

ZAŠTITU BILJA U HRANI I HRANI ZA ŽIVOTINJE ("Sl. glasnik RS", br. 91/2022)
• Maksimalno dozvoljena količina (MDK) ostataka sredstva za zaštitu bilja jeste najveća dozvoljena
koncentracija ostataka sredstava za zaštitu bilja u ili na hrani i hrani za životinje, određena u skladu sa
dobrom poljoprivrednom praksom i najnižom izloženošću potrošača neophodnom za zaštitu najosetljivijih
grupa potrošača, a izražava se u mg/kg ispitivanog proizvoda;
• Ostaci sredstava za zaštitu bilja jesu jedna ili više aktivnih supstanci, uključujući i njihove metabolite i
produkte nastale njihovom razgradnjom ili reakcijom, koje su prisutne na ili u bilju, odnosno na ili u
proizvodima biljnog porekla i jestivim proizvodima životinjskog porekla ili bilo gde u životnoj sredini, a
posledica su primene sredstava za zaštitu bilja.
• Pravilnik o kontroli i sertifikaciji u organskoj proizvodnji i metodama organske
proizvodnje “službeni glasnik RS”, 95/2020; 24/2021.
• Najčešće su MRL u opsegu od 0,01–0,05 mg/kg, dok je za organsku hranu ta granica
0,01 mg/kg.
Primeri principa zelene hemije
• smanjeni utrošak energije
• smanjena emisija gasova
• zamena i smanjenja upotrena štetnih organskih rastvarača
• smanjenje opasnosti od požara
• korišćenje bezbednih rastvarača
• korišćenje i sinteza manje toksičnih hemikalija

• dok se zelena hemija zasniva na principima smanjenja zagađenja

na njihovom izvoru, hemija životne sredine se bavi efektima
zagađenja životne sredine.
Organska poizvodnja u startu nalaže ne korišćenje sintetičkih
pesticida sa mogućim kancerogenim dejstvom, dok kontrola
pesticida prisutnih u svim sferama životne sredine je put praćenja
njihovog nalaženja.
Kako do sertifikata u organskoj proizvodnji

• Pre uključivanja u organsku proizvodnju neophodna je edukacija o metodama

organske proizvodnje koja podrazumeva i dobro razumevanje propisa koji je
regulišu.
• ЗАКОН о органској производњи "Службени гласник РС", бр. 30/2010, 17/2019
• oznaka "ORGANSKI PROIZVOD" jeste znak ili obeležje na proizvodu kojim se
označava da je taj proizvod proizveden u skladu sa ovim zakonom i propisima
donetim na osnovu njega;
• organska proizvodnja jeste proizvodnja poljoprivrednih i drugih proizvoda koja
se zasniva na primeni metoda organske proizvodnje u svim fazama proizvodnje, a
koja isključuje upotrebu genetički modifikovanih organizama i proizvoda koji se
sastoje ili su dobijeni od genetički modifikovanih organizama, kao i upotrebu
jonizujućeg zračenja, u skladu sa ovim zakonom i propisima donetim na osnovu
njega;
Oraganski proizvodi

• organski proizvod jeste svaki proizvod koji je proizveden i označen u

skladu sa ovim zakonom i propisima donetim na osnovu njega;

• period konverzije jeste vremenski period potreban za prelazak sa

konvencionalne proizvodnje na organsku proizvodnju u toku kojeg se
na proizvodnoj jedinici primenjuju odredbe ovog zakona;

• plan kontrole jeste plan koji sačinjava ovlašćena kontrolna

organizacija, a koji sadrži opis aktivnosti koje će kontrolna
organizacija preduzeti u oblasti organske proizvodnje, kao i opšte
informacije o strukturi, rasporedu rada i organizaciji kontrolnih mera
u oblasti organske proizvodnje;
Oraganski proizvodi
• prerada organskih proizvoda jeste postupak pripreme, čuvanja i obrade organskih proizvoda,
kao i pakovanje i/ili obeležavanje organskih proizvoda;
• proizvodna jedinica jeste zemljište, objekat, prostorija ili prostor koji se koriste za proizvodnju
(proizvodne parcele, pašnjaci, otvoreni prostor, stočarski objekti, ribnjaci, sistemi za
akvakulturu i proizvodnju morskih trava, priobalje čije je korišćenje dozvoljeno, prostori za
skladištenje biljaka, biljnih proizvoda, proizvoda morskih trava, proizvoda od životinja, sirovina i
svih drugih inputa značajnih za organsku proizvodnju);
• proizvođač jeste pravno ili fizičko lice, odnosno preduzetnik koje proizvodi, prerađuje, stavlja u
unutrašnji, odnosno spoljnotrgovinski promet organske proizvode u skladu sa zakonom;
• sertifikacija jeste postupak na osnovu koga ovlašćena kontrolna organizacija izdaje pismeno
uverenje (sertifikat) kojim potvrđuje da je organski proizvod proizveden u skladu sa ovim
zakonom i propisima donetim na osnovu njega;
• stočarska proizvodnja jeste uzgoj domaćih kopnenih i vodenih životinja na proizvodnim
jedinicama, uključujući pčelarstvo, kao i sakupljanje životinjskih vrsta iz prirodnih staništa u
komercijalne svrhe;
• uvoznik jeste pravno lice, odnosno preduzetnik koje uvozi organske proizvode, radi njihovog
stavljanja u promet;
• faze u organskoj proizvodnji jesu sve faze u primarnoj proizvodnji, preradi, skladištenju, prevozu
i prometu, uključujući distribuciju, uvoz i izvoz organskih proizvoda.
Aktivne supstance dozvoljene u organskoj proizvodnji
• Ekstrakt belog luka
• Azadiraktin ekstrakt iz Аzadirachta indica (drvi nim)-
• Pčelinji vosak
• Feromoni, Biljna ulja, Terpeni (eugenol, geraniol i timol)
• Bakar
• Kalijum i natrijum hidrogen karbonat
• Piretroidi (samo deltametrin ili lambda-cihalotrin)
• Mikroorganizmi (ne smeju voditi porekol od GMO).

Zbog toga je određivanje ostataka pesticida u hrani /medu veliki izazov, posebno
zbog niskih koncentracija analita i velike količine ometajućih supstanci koje se
mogu koekstrahovati sa analitima.
Cilj zakona

• 1) uspostavljanje organske proizvodnje kao celovitog sistema upravljanja i

proizvodnje hrane koji se bazira na ekološkoj praksi, visokom stepenu biološke
raznovrsnosti (biodiverzitet), očuvanju prirodnih resursa i primeni visokih
standarda o dobrobiti životinja i načina proizvodnje korišćenjem prirodnih
supstanci i postupaka;
• 2) uravnotežena biljna i stočarska proizvodnja koja uvažava prirodne sisteme i
cikluse, održava i poboljšava plodnost i kvalitet zemljišta, kvalitet vode i
vazduha;
• 3) racionalno korišćenje energije i prirodnih resursa, kao što su zemljište, voda,
organske materije i sl.;
• 4) proizvodnja različitih organskih poljoprivrednih proizvoda u skladu sa
zahtevima protrošača za organskom hranom, uz primenu postupaka koji nisu
štetni za zdravlje ljudi, biljaka, životinja i životnu sredinu u celini.
Osnovna načela
• 1) načelo upravljanja prirodnim i biološkim procesima, koje se odnosi na
upravljanje prirodnim i biološkim procesima zasnovanim na ekološkim
sistemima korišćenja prirodnih resursa, uz primenu metoda koje
obuhvataju:
• 2) načelo strogog ograničenja upotrebe hemijskih sintetizovanih inputa u
organskoj poljoprivredi
• 3) načelo prilagođavanja, koje se odnosi na prilagođavanje metoda
organske proizvodnje regionalnim i lokalnim klimatskim i agroekološkim
uslovima, sanitarnom stanju, stepenu razvoja i specifičnostima
tradicionalnog načina uzgoja
• 4) načelo održavanja i poboljšanja života u zemljištu i prirodne plodnosti tla,
stabilnosti tla i biološke raznovrsnosti koja sprečava i onemogućava
sabijanje i eroziju zemljišta, kao i hranjenje biljaka prvenstveno kroz
ekosistem tla.
Stručni savet za organsku proizvodnju

• radi razmatranja stručnih pitanja, davanja stručnih mišljenja i učešća u

realizaciji projektnih zadataka u oblasti organske proizvodnje, ministar
nadležan za poslove poljoprivrede, u skladu sa propisima kojima se uređuje
državna uprava, rešenjem osniva posebnu radnu grupu - Stručni savet za
organsku proizvodnju.
• Stručni savet razmatra stručna pitanja, daje stručna mišljenja i učestvuje u
realizaciji projektnih zadataka u vezi sa:
• 1) planovima i posebnim programima u oblasti organske proizvodnje;
• 2) davanjem preporuka za stručno osposobljavanje kadrova;
• 3) davanjem preporuka za izradu propisa u oblasti organske proizvodnje;
• 4) davanjem preporuka u cilju unapređenja organske proizvodnje, i
• 5) obavljanjem drugih neophodnih zadataka u vezi sa organskom
proizvodnjom.
 Uslovi za obavljanje poslova kontrole i sertifikacije

• Za obavljanje poslova kontrole i sertifikacije u organskoj proizvodnji Ministarstvo može

ovlastiti kontrolnu organizaciju koja je registrovana u Registar privrednih subjekata u skladu
sa zakonom kojim se uređuje registracija privrednih subjekata, koja ima akt o akreditaciji
izdat od strane nadležnog akreditacionog tela Republike Srbije u skladu sa odgovarajućim
srpskim, evropskim i međunarodnim standardima i koja ispunjava uslove u pogledu
tehničke opremljenosti i kadrovske osposobljenosti .
• Ministar rešenjem utvrđuje ispunjenost uslova za obavljanje poslova kontrole i sertifikacije u
organskoj proizvodnji
• Rešenje ministra izdaje se na period od godinu dana i može se produžiti u skladu sa uslovima
koji su predviđeni ovim zakonom.
• Rešenje ministra je konačno i protiv njega se može pokrenuti upravni spor.
• Ministar bliže propisuje uslove koje treba da ispuni kontrolna organizacija za obavljanje
poslova kontrole i sertifikacije u organskoj proizvodnji.
CENTAR ZA ISPITIVANЈE NAMIRNICA DOO
TMS CEE obavlja kontrolu i sertifikaciju u skladu sa nacionalnim zakonodavstvom
Zahtev za utvrđivanje ispunjenosti uslova

• Kontrolna organizacija podnosi Ministarstvu zahtev za utvrđivanje

ispunjenosti uslova za obavljanje poslova kontrole i sertifikacije u organskoj
proizvodnji do 30. juna tekuće godine za narednu godinu.
• Ministarstvo utvrđuje spisak ovlašćenih kontrolnih organizacija i objavljuje
ga u "Službenom glasniku Republike Srbije" jednom godišnje.
• Ministarstvo vodi evidenciju o ovlašćenim kontrolnim organizacijama
• Ako ovlašćena kontrolna organizacija prestane da ispunjava uslove za
obavljanje poslova kontrole i sertifikacije u organskoj proizvodnji, kao i na
zahtev ovlašćene kontrolne organizacije ministar rešenjem oduzima
ovlašćenje kontrolnoj organizaciji za obavljanje poslova kontrole i
sertifikacije u organskoj proizvodnji.
Uključivanje proizvođača u organsku proizvodnju
• Postupak uključivanja proizvođača u organsku proizvodnju pokreće se
prijavom koju proizvođač podnosi ovlašćenoj kontrolnoj organizaciji.

• Na osnovu prijave proizvođač i ovlašćena kontrolna organizacija

zaključuju ugovor o vršenju kontrole i sertifikacije u organskoj
proizvodnji, kojim se određuje evidencioni broj koji dobija proizvođač.

• Ministar bliže propisuje dužinu trajanja perioda konverzije u biljnoj i

stočarskoj proizvodnji.
• 1 godina je za pčelarstvo
Prerada organskih proizvoda

• tehnološki postupak prerade u organskoj proizvodnji odvija se u

kontinuitetu bez mešanja proizvoda iz organske proizvodnje sa
sastojcima, supstancama i proizvodima iz perioda konverzije, odnosno
proizvodima iz konvencionalne proizvodnje,
• Ako se u tehnološkom postupku prerade koriste tehnološke linije koje se
koriste i za preradu proizvoda iz konvencionalne proizvodnje, te
tehnološke linije se pre upotrebe u organskoj proizvodnji moraju
temeljno očistiti i oprati.
Obeležavanje organskih proizvoda

• Domaći neprerađeni sertifikovani organski proizvod obeležava se oznakom "ORGANSKI

PROIZVOD", nacionalnim znakom i kodom/logom ovlašćene kontrolne organizacije koja je
izvršila sertifikaciju tog proizvoda.
• Proizvodi biljnog porekla iz perioda konverzije koji sadrže isključivo jedan sastojak
poljoprivrednog porekla mogu se obeležiti oznakom "PROIZVOD IZ PERIODA KONVERZIJE" i
kodom/logom ovlašćene kontrolne organizacije, po isteku roka od godinu dana od dana
zaključenja ugovora.
• Domaći prerađeni sertifikovani organski proizvod može se obeležiti oznakom nacionalnim
znakom i kodom/logom ovlašćene kontrolne organizacije koja je u poslednjoj fazi
proizvodnje izvršila sertifikaciju tog proizvoda, ako sadrži najmanje 95% sastojaka
poljoprivrednog porekla koji su proizvedeni u skladu sa odredbama ovog zakona i propisa
donetih na osnovu njega.
• Sertifikovani proizvodi iz, kao i njihov reklamni materijal, prateća dokumentacija i etikete
mogu se obeležiti terminima, odnosno skraćenicama koje označavaju poreklo organskog
proizvoda (ekološki, biološki, organik, odnosno eko, bio, org. i sl.), kao i privatnom oznakom
proizvođača, odnosno udruženja proizvođača.
Skladištenje/Prevoz/Prodaja organskih proizvoda

• Sertifikovani organski proizvodi skladište se u posebnim prostorijama skladišta.

• Ako su sertifikovani organski proizvodi upakovani i obeleženi mogu se čuvati u
istim prostorijama skladišta sa proizvodima iz konvencionalne proizvodnje, u
posebnom delu koji je obeležen.
• Sertifikovani organski proizvodi prevoze se odvojeno od proizvoda iz
konvencionalne proizvodnje.
• Ako su sertifikovani organski proizvodi upakovani i obeleženi mogu se prevoziti
zajedno sa proizvodima iz konvencionalne proizvodnje.
• Organski proizvodi mogu se prodavati zajedno sa proizvodima iz konvencionalne
proizvodnje samo ako su upakovani.
• Ako organski proizvodi nisu upakovani moraju se prodavati odvojeno od
proizvoda iz konvencionalne proizvodnje na jasno obeleženom mestu, kako bi se
sprečilo mešanje sa proizvodima iz konvencionalne proizvodnje.
Organski med i proizvodi
• Organsko pčelarstvo znači izuzetno kvalitetan i zdrav med, zaštićene pčele i potpuno
očuvanu životnu sredinu.
• U svetu postoji tek nekoliko hiljada pčelara koji su svoje pčele podvrgli metodama organske
proizvodnje meda.
• Vrlo strogi uslovi sertifikacije, ali i nemogućnost pronalaska adekvatnog prirodnog okruženja
sprečili su čak i ambiciozne, vrlo iskusne pčelare da se u potpunosti upuste u ovu vrstu
pčelarstva.
• Zemlja sa najvećom proizvodnjom orgasnkom meda je Grčka (ostrva).
• Organski med odlikuje kvalitet približan isti kao i med dobijen konvencionalnom
proizvodnjom, ali sa značajnom razlikom u kojem apsolutno svi nutritivni elementi imaju
prirodno poreklo.
• Najveći izazov je pronaći organsko okruženje u kojem pčelinji pašnjaci nisu izloženi upotrebi
nedozvoljenih hemijskih sredstava ili bilo kojoj drugoj vrsti zagađenja, što se već graniči sa
nemogućim. Organske košnice moraju biti u organskom okruženju u radijusu od čak pet
kilometara.
• Organski med mora biti od pčela koje se ne smeju držati u blizini konvencionalnih biljaka.
Organski pčelar ne sme držati pčele u blizini konvencionalnih kultura (kao što su njive
suncokreta, voćnjaci sa malinama, kupinama), osim ako nisu organski uzgajane.
• Zabranjeno je imati košnice u blizini livada i šuma koje su se zaprašuju pesticidima.
Ishrana pčela

• Pčele se prema organskim principima ne smeju hraniti veštačkom

prehranom, pod kojom se podrazumeva i šećer, bez obzira da li je on
organskog porekla.
• Situacija na terenu je ipak često drugačija, pa mnogi pčelari u deficitu
ishrane pčela njihovim medom, pribegavaju šećeru od organske šećerne
repe.
• Sa druge strane, izazov u ovakvoj situaciji je i to da je organski šećer
znatno skuplji u odnosu na regularan, što takođe odbija pčelare od
bavljenja organskim pčelarstvom.
Gajenje
• Osnovni segmenti pčelinjeg staništa poput kućišta košnice, ramova, okvira
koji se nalaze u direktnom kontaktu sa pčelama, medom ili voskom moraju
da budu načinjeni pretežno od prirodnih materijala. Vosak je obavezno iz
proizvodne jedinice sa organskom proizvodnjom.

• Principi organske proizvodnje ne dopuštaju žrtvovanje, odnosno ubijanje

pčela radi iskorišćavanja nekih od proizvoda koje pčele lageruju na
određena mesta u košnici.
• Period konverzije traje 12 meseci, u tom periodu sve metode i primena
hemijskih sredstava se moraju stopirati, a novi organski metodi se moraju
primeniti.
 Organski med u Srbiji
• U Srbiji se situacija od pre nekoliko godina značajno promenila, pa je sve više pčelara
koji su organsku proizvodnju meda prepoznali kao unosnu, naročito zbog sve veće
potražnje kvalitetnog i zdravog meda posle naleta falsifikovanih mednih proizvoda. U
periodu konverzije i na nekoliko koraka do sertifikata je nekoliko pčelarskih
gazdinstava čiji se proizvodi mogu naći i na našim pijacama.
• Mnogo realnije stanje je, međutim, takvo da je trenutno većina pčelara
prihvatila tek neke od metoda organske proizvodnje i takav med je onaj
koji se najčešće predstavlja prirodnim.
• U takvim situacijama pčele nisu tretirane antibioticima i drugim
hemijskim sredstvima, dok šećer nije korišćen za prehranu, ali je ceo
proces obavljen u okruženju u kojem je bilo uticaja konvecionalnih
biljnih kultura.
Bioakomulacija pesticida u pčelinjem društvu

Medonosne pčele su izloženi širokom spektru pesticida kroz

poljoprivrednu praksu i savremeno pčelarstvo.

Poljoprivreda je odgovorana za izlaganje medonosnih pčela

insekticidima, herbicidima i fungicidi.

Slučajnim izlaganjem medonosnih pčela pesticidima i i fizičkim

prenošenjem i akomulacijom kroz nektar i polen u košnici,
dolazi do akomulcije i neizloženih pčela pesticidima.

Takođe, medonosne pčele mogu pčelari namerno izlagati

akaricidima i fungicidima u nastojanju da se suzbije opterećenje
grinja i gljivične bolesti u košnici.

Konačno, bioakumulacija pesticida u košnici ima potencijal da

negativno utiče i na pčele i na kvalitet pčelinjih proizvoda.
 MDK
mg/kg

antibiotici 0.01-
0.05

Odnosn
o 10-50
µg/kg
Trovanje pčela insekticidom fipronilom

• Kikinda, maj 2019

• stradale su pčele u 1.668 košnica
• 35 pčelara ostalo je bez pčela za svega nekoliko dana.
• GC/MS analizom je određeno da je praktično sav fipronil koji pčela unese u jednom obroku bio
prisutan 6 dana kasnije, što sugeriše da je bioakumulacija osnova vremenski pojačane toksičnosti u
kontinuiranoj izloženosti ishrani, odnosno kontretno sirupu.

• Masovna smrtnost medonosnih pčela dogodila se u Francuskoj 1990-ih što se poklopilo sa

uvođenjem dva poljoprivredna insekticida, imidakloprid i fipronil. Simulacijom Holdera i sar.,
(2018) potvrđeno je da je samo fipronil proizveo masovnu smrtnost medonosnih pčela.
• Vreme poluživota Fipronila je 142 dana (4 meseca).
Doza pri kojoj 50% populacije umre (LD50) je korisna mera za
kvantifikaciju smrtnosti specifične za pesticide i procenu subletalne
izloženost kod odraslih pčela.

Procene LD50 mogu da variraju u zavisnosti od dužine izlaganja i

načina isporuke, tako da oralno i dermalno-specifičan LD50
pojedinačnih pesticida može biti koristan za procenu rizika od
pesticida.

Poredjenjem LD50 vrednosti za vrste štetočina i korisnih insekata,

može se bolje proceniti kompromis između nameravanih ciljnih
vrsta i kolateralna šteta za oprašivače.

Ove vrednosti su korisne za izračunavanje rizik od upotrebe

pesticida za oprašivače.

Environmental Protection Agency

EPA : Tosični pesticide za pčele kod kojih je LD 50 < 11µg/ Pčela
Jurak, G.; Bosnir, J.; Racz, A.; Brkic, D.; Prskalo, I.; Kis, D.; Ozimec, S.; Kalambura, S.
Bioindicator Detection of Pesticides Residues in the Environment Using Honey Bees. Journal of
Environmental Protection and Ecology 2021, 22(2), 458–466.

Analiza 40 uzoraka pčela iz 4 regije Varaždinske

županije na sadržaj pesticida dobijen je od 0.035 do
0.035 - 295 µg/pčeli 295 µg pesticida/pčeli.

Od 78 ispitanih pesticida, kvantifikovano je njih 15,

od kojih su najzastupljeniji imazalil, imidacloprid i
paration.

To su ujedno i najčešće korišćeni pesticidi.

Slika 1. Vrsta i broj identifikovanih i kvantifikovanih pesticida u uzorcima pčela

Rezultati istraživanja:
155 uzoraka meda iz Poljske prikupljenih u periodu od 2015. do 2017.

• 132 uzorka sadržala su najmanje jedan ostatak

pesticida iznad LOQ, što predstavlja 85% svih
analiziranih uzoraka.
• Za detektovane pesticide u uzorcima meda
dozvoljeno je korišćenje u EU.
• Utvrđeni nivoi koncentracija ostataka pesticida su
generalno niski.
• Cijano-supstituisani neonikotinoidi (acetamiprid,
tiakloprid) su kvantifikovani u 77% uzoraka i bili
su najčešće detektovani pesticidi.
• Koncentracije acetamiprida bile su od 0,001 do
0,13 mg/kg, dok je tiakloprid od 0,001 do 0,2
mg/kg.
• Fungicidi su utvrđeni u 50% i metaboliti amitraza
u 35% uzoraka meda.

Gaweł, M.; Kiljanek, T.; Niewiadowska, A.; Semeniuk, S.; Goliszek, M.; Burek, O.; Posyniak, A. Determination of neonicotinoids and 199 other pesticide
residues in honey by liquid and gas chromatography coupled with tandem mass spectrometry, Food Chemistry 2019, 282, 36–47,
https://doi.org/10.1016/j.foodchem.2019.01.003
 Rezultati Belgija:

182 uzorka pčelinjeg voska sa belgijskih teritorija, tokom 2016. analizirano je na 294 rezidua pesticida

• značajan uticaj
hlorfenvinfosa na
mortalitet pčela
• Ukupno 54 različitih
pesticida i veterinarskih
lekova pronađena su u
četiri vrste pčelinjeg
voska

2015. Med u Sloveniji

Hlorfenvinfos u količini
od 0,058 mg/kg do 0,71
mg/kg hlorfenvinfos
MDK 0,010 mg/kg

Agrebi, N.; Traynor, K.; Wilmart, O.; Tosi, S.; Leinartz, L., Danneels, E.; Graaf, D.; Saegerman, C. Pesticide and veterinary drug
residues in Belgian beeswax: Occurrence, toxicity, and risk to honey bees. Science of the Total Environment 2020, 745, 141036.
European Food Safety Authority (EFSA), 2018
Kao i u prethodnim izveštajima i zbog značaja pčelarstva, EFSA je posebnu pažnju
posvetila prisustvu pesticida u medu i drugim pčelarskim proizvodima. U 2018. je
analizairano 762 uzorka meda i pčelinjih proizvoda.

U 601 uzorku (78,9%) nisu pronađeni ostaci koji se mogu kvantifikovati. U 152
uzorka (19,9%) su identifikovani pesticidi na ili iznad LOQ, ali ispod ili na MDK.

MDK prekoračenja su prijavljena u 9 uzoraka (1,2%), najmanje za jedan od

analiziranih ostataka. Analizirano je ukupno 667 različiti pesticidi. Pesticidi koji su
bili iznad limita kvantifikacije: tiakloprid (106 uzoraka), amitraz (25 uzoraka),
acetamiprid (24 uzorci) i dimoksistrobin (14 uzoraka). MDK su prekoračene za
sledeće supstance: glifosat (5 uzoraka), acetamiprid (2 uzorka), boskalid (2 uzorka) i
dimoksistrobin (2 uzorka).

Zaključak EFSA:

Med ima mali doprinos izloženosti u ishrani ostacima pesticida. Stoga, EFSA
preporučuje da države članice analiziraju uzorke meda u okviru svojih nacionalnih
programa, zadržavajući što širi analitički obim. Kao minimum, sledeći pesticidi bi
trebali biti uključeni: acetamiprid, amitraz, boskalid, dimoksistrobin, glifosat i
tiakloprid.
European Food Safety Authority (EFSA), 2017; EFSA Journal 2017;15(4):4791

U izveštaju Evropske Unije o ostacima pesticida

prisutnim u hrani za 2015. god. od strane Evropske
agencije za sigurnost hrane (EFSA) koji su ispitivani
prema Uredbi (EZ) br. 396/2005 o maksimalnim
nivoima ostataka pesticida, dati su podaci ispitanih
preko 5 hiljada različitih organskih proizvoda.
Pregled i poređenje uzoraka organske hrane prema
konvencijalnoj hrani ukazuje na znatno manju
kontaminaciju u uzorcima organske hrane gde je
stopa prekoračenja MDK vrednosti 0,7% u
organskoj u odnosu na 2,9% za konvencijalnu
hranu.
 Izveštaj 2019, EFSA
Od 1.301 analiziranih uzorka meda i drugih pčelinjih proizvoda, 1.024 uzorka (78,7%) je pronađeni bez merljivih ostataka. U 265
uzoraka (20,4%) pesticida je bilo na ili iznad LOQ, i ispod ili na MDK su identifikovani.

Pesticidi koji su najčešće prijavljeni u iznad LOQ su: tiakloprid (173 uzorka), acetamiprid (49 uzoraka), amitraz (37 uzoraka),
dimoksistrobin (29 uzoraka), azoksistrobin (27 uzoraka), glifosat (17 uzoraka), kumafos (10 uzoraka) i flonikamid (10 uzoraka).

Prekoračenja MDK prijavljena su u 12 uzoraka (0,9%) od kojih u pet je utvrđeno da uzorci (0,4%) nisu usklađeni. Identifikovani su
neonikotinoidi (npr. tiakloprid, acetamiprid) i ostaci veterinarskih lekova (npr. amitraz, kumafos).

Govoreći o pesticidima u medu, sve je učestaliji oblik kontaminacije pčela i meda pesticidima, na što je sad upozorila i Europska agencija za
sigurnost hrane. Posebno zabrinjava herbicid širokog spektra glifosat (uništava korov, pčela ga uzimaju sa maslačka), kojem je dozvola
uporabe produljena do 2021. godine, a problem s glifosatom je tim veći jer ne postoji uzorak meda u Severnoj Americi koji nije onečišćen
tim potencijalno kancerogenim herbicidom za ljude.
Izazovi u analizi ostataka pesticida

• QuEChERS metoda, M. Anastassiades (2003.)

• Revolucionarna metoda pripreme
• osetljiva, selektivna i pouzdana
• brza, laka, jeftina, efikasna, robusna i sigurna
metoda za ekstrakciju pesticida
• multirezidualna
• veliki broj pesticida se odredjuje istovremeno
• Sofisticirane tehnike za kvantifikaciju:
• GC/MS/MS
• LC/MS/MS
• Prednosti primene hromatografske strategije u
analizi pesticida upotrebom MS tehnike su:
neznatan efekat matriksa i skrining stotina
jedinjenja u jednom ciklusu.
Rezultati meda u Srbiji

Pesticidi Bagremov Livadski MDK, MDK, • Kontrola više od 150 rezidua

med med
µg/kg µg/kg pesticida
Rezultat, Rezultat,
organski konvencijalni
• Tehnika GC/MS
µg/kg µg/kg • Praćenje meda iz Rusije, Kine i
Spiromesifen / 3.6 10 10 Nemačke (bio)
Pyridaben
Azoksistrobin
5.6
/
6.6
3.6
10
10
50
50
• Manuka (Novi Zeland)
Carbaryl / 8.0 10 50 • Bez tragova prisutvih pesticida
Metalaxyl / 3.2 10 50
2,4 dimethylaniline / 2.4 10 200
Diazinon / 4.0 10 10 Srbija
Amitraz 5.2 7.2 10 200 • autentičnosti, fenolnom profile,
Chlorfenapyr 8.8 / 10 10
antioksidativnom kapacitetu
meda
• kvalitet meda
 Zaključak
• Da bi se obezbedila zdrava i sigurna hrana, ali i hrane za životinje u svetu i kod
svakodnevno se sprovodi kontrola i monitoring gde se tokom ispitivanjima prate
smernice o maksimalno dozvoljenim količinama rezidua pesticida.
• Sve veća upotreba pesticida dovodi do zagađenja svakog segmenta životne sredine, a na
taj način se ugrožava i zdravlje i ljudi.
• Ipak, zahvaljujući sofistciranim tehnikama određivanja kontaminaciji hrane i životne
sredine može se stati na put.
• Upotreba novih QuEChERS materijala je jednostavan put do bržog i pouzdanog
određivanja prisustva pesticida u odgovarajućem matriksu i istovremeno važna
informacija o stanju zagađenosti životne sredine i uticaju na zdravlju čoveka.
• Ostaje nada da će se posvetiti više pažnje organskoj proizvodnji i smanjiti uporeba
pesticida i na taj način sačuvati zdrava životna sredina.
• Pesticidi, iako štetni u visokim koncentracijama, imaju i svoje velike prednosti korišćenja,
jer se bez njih ne bi se uništile mnoge štetočine i parazitske bolesti.
• Tako da je pravilno korišćenje pesticida i od strane poljporivrednika i, jedini put ka
zdravoj hrane i sigurnoj budućnosti.
• Značaj ispitivanja i monitoringa vodi nas razmišljanju i o budućim generacijama koji
ostaju iza nas.
• Važno je istaći da se ne može predpostaviti da su organski proizvodi uvek i sigurni.
Organska proizvodnja može pružiti korist ljudskom zdravlju i životnoj sredini, ali i
promovisati bolji tretman prema životinjama.
• Ovaj način kontrole pesticida, kao i njihova smanjena upotreba vode zaštiti životne
sredine i smanjenu rizika po životnu sredinu, odnosno zelenoj ekonomiji.
Hvala na pažnji