EKONOMSKA ŠKOLA

BANJA LUKA

MATURSKI RAD
Iz predmeta: Ekonomija
Na temu: Sredstva preduzeća

Učenik/ca: Predmetni profesor:

Katarina Vidović Prof Branka Vuković
Odjeljenje. IV/7

Banjaluka, maj 2021 godine

 Sadržaj
UVOD........................................................................................................................................3
1. SREDSTVA PREDUZEĆA...................................................................................................4
2. OSNOVNA SREDSTVA.......................................................................................................7
2.1 Vrste osnovnih sredstava..................................................................................................8
2.2 Vrijednost osnovnih sredstava.........................................................................................9
2.3 Revalorizacija osnovnih sredstava.................................................................................10
2.4 Amortizacija OS.............................................................................................................12
3. OBRTNA SREDSTVA........................................................................................................13
3.1 Podjela obrtnih sredstava prema pojavnom obliku........................................................14
3.2 Podjela obrtnih sredstava prema ekonomskom sadržaju...............................................14
3.3 Funkcija obrtnih sredstava u proizvodnji preduzeća......................................................16
3.4 Faktori od kojih zavisi visina obrtnih sredstava.............................................................17
3.4.1 Veličina (obim) i struktura obrtnih sredstava..........................................................18
3.5 Optimalizacija i odnos obrtnih sredstava sa efikasnosti i likvidnosti............................18
ZAKLJUČAK..........................................................................................................................20
LITERATURA.........................................................................................................................21

2
UVOD

Preduzeće je osnovni faktor tržišne privrede osnovan kao samostalna organizacija ljudi i
sredstava za proizvodnju. Cilj svakog preduzeća jeste uvećanje uloženog kapitala, odnosno
ostvarenje profita koji predstavlja razliku između ostvarenog prihoda i uloženih sredstava u
nabavku elemenata proizvodnje. Sastoji se u zadovoljavanju potreba korisnika. Svako
preduzeće prije svog osnivanja mora da raspolaže odgovarajućom imovinom i odgovarajućim
sredstvima. Jedan od osnovnih problema u poslovanju i kvalitetu poslovanja je odgovarajući
obim i kvalitet imovine kojom preduzeće raspolaže. Vlasnici i osnivači obezbjeđuju početna
osnivačka sredstva i tako obezbijeđena sredstva postaju imovina i sredstva preduzeća sa
kojima se slobodno raspolaže. Preduzeće pribavlja i koristi sredstva kao uslov i komponentu
svoga rada i poslovanja. Preduzeća organizuju proizvodnju, nude na tržištima određene
količine roba, gotovih proizvoda, nastojeći da maksimiziraju svoje dobiti. Preduzeća takođe
nastoje da ostvare određeni izvor dobiti. Uzdržavaju se od smanjivanja cijena, jer to mogu
uraditi i konkurenti. Samim tim oni mogu više izgubiti nego dobiti. Preduzeće predstavlja
organizacioni sistem, odnosno međupovezan skup ljudi i sredstava za proizvodnju. Bez
obzira kojom se delatnošću preduzeće bavi ono mora da raspolaže određenim sredstvima.
Naravno da se sa druge strane podrazumijeva da su sredstva različita od preduzeća do
preduzeća. Tema ovog seminarskog rada su, sredstva preduzeća.

3
1. SREDSTVA PREDUZEĆA

Kao što je već napomenuto, preduzeće, kako bi izvršilo svoj osnovni cilj i zadatak, i postiglo
što veći profit za sebe i društvo u cjelini, angažuje pored radne snage i određena sredstva.
Ova sredstva su neophodna za obavljanje djelatnosti u preduzeću i bez njih se ne može
obavljati proces reprodukcije. Može se reći da su sredstva određeni ekonomski resursi koje
kontroliše pravno lice, i rezultat su nekih prošlih događaja čijom upotrebom u budućnosti se
očekuje priliv budućih ekonomskih koristi, tj. prihoda. Sredstva u preduzeću mogu se
podijeliti sa dva stanovišta:

1. Prema pojavnim oblicima;

2. Prema roku trajanja;
Prema pojavnom obliku se dijele na:
 Stvari, to su sredstva koja se javljaju u konkretnom materijalnom obliku i to mogu biti
zgrade, zemljišta, mašine, materijal, proizvodi, roba, sredstva za transport i slično;
 Prava, to su sredstva koja nisu materijalnog karaktera, ne mogu se opipati i to mogu
biti potraživanja na primjer proizvoda, robe, zatim patenti i slično;
 Novac, efektivni novac (gotovina) u blagajni i na žiro računu;
Prema roku trajanja sva sredstva preduzeća se dijele u dvije osnovne kategorije:
 osnovna (stalna) i
 obrtna (tekuća).
Osnovna sredstva mogu, nadalje, biti u obliku stvari i prava (građevine, oprema, šume,
dugogodišnji zasadi,mašine, osnovno stado, patenti, licence,franšize, koncesije, osnivački i
izdaci za razvoj i slično), dok obrtna sredstva mogu biti u obliku stvari, prava i novca (zalihe
materijala, proizvoda, gotovih proizvoda, dionice, participacije, novac na blagajni, žiro
računu i slično). Sl.1.1

1
Bogdanović M. „ Osnovi ekonomike, i organizacija preduzeća“, Napredak, Leskovac, 2009

4
 Slika 1. Sredstva preduzeća2

Funkcionisanje preduzeća kao sistema započinje pribavljanjem njegovih elemenata:

2
www.računovodstvo.com

5
  radne snage,
 sredstava za rad i
 predmeta rada (materijala) u cilju izvršavanja određenog zadatka.

U sklopu toga, možemo reći da se sredstva za rad, i predmeti rada stalno angažuju u
proizvodnji i na taj način se obezbjeđuju materijalni uslovi za reprodukciju. Reprodukcija je u
suštini stalno, permanentno, neprekidno obnavljanje procesa proizvodnje kao preduslova za
opstanak i razvoj svakog društva. Često se poistovjećuje pojam sredstava za rad sa osnovnim
sredstvima, međutim osnovna sredstva su mnogo širi pojam u koji pored sredstava za rad
ubrajamo i određena prava i potraživanja po osnovu stalnih sredstava. Ali ni sva sredstva za
rad, nisu uvijek osnovna sredstva. To su na primjer sitan alat i inventar koji ne ispunjavaju
određeni vrijednosni kriterij i čiji vijek trajanja nije duži od 1 godine.

Slika 2. Tok kretanja sredstava preduzeća3

2. OSNOVNA SREDSTVA

3
www.računovodstvo.com

6
Osnovna sredstva u preduzeću su trajna osnova za rad. To su sva ona sredstva koja preduzeće
koristi duži vremenski period, u više ciklusa reprodukcije, a najmanje godinu dana. To
predstavlja prvu i osnovnu osobinu osnovnih sredstava. Dužina vijeka trajanja pojedinih
sredstava je različita i zavisi od više faktora:

 Vrste sredstava;
 Intenziteta korištenja;
 Razvoja nauke i tehnike u proizvodnji sredstava;
 Kvaliteta sredstava i sl.;
Druga karakteristika osnovnih sredstava, je da ona postepeno prenose svoju vrijednost na
gotove proizvode ili usluge, a da pri tome ne mijenjaju svoj osnovni oblik. Ovdje ne spadaju
neka sredstva kao što su:

 zemljište,
 stalna sredstva u pripremi,
 javni putevi,
 upisani a neuplaćeni kapital, učešća i potraživanja, te
 dugoročni krediti i zajmovi,
 kaucije,
 potraživanja i slično.

Treća karakteristika im je da im pojedinačna vrijednost prelazi određeni zakonski iznos novca

(u BiH je taj iznos 250,00 KM). Osnovna sredstva se ne troše znači u punom iznosu u
jednom ciklusu reprodukcije vać se njihovo trošenje odvija u više faza. U periodu korištenja
cijelom upotrebnom snagom učestvuju u procesu rada ali samo jedan dio svoje vrijednosti
prenose na gotove proizvode u obliku amortizacije. Na kraju vijeka trajanja, zadržavaju svoj
prvobitni oblik a cijelu vrijednost prenose na proizvode ili usluge. Za taj proces potrebno je
više godina. Često se osnovna sredstva poistovjećuju sa sredstvima za rad, međutim to nije
isto, osnovna sredstva su mnogo širi pojam, jer pored sredstava za rad sadrže i određena
prava i potraživanja po osnovu osnovnih sredstava, a činjenica je i da sva sredstva za rad nisu
i osnovna sredstva, na primjer sitan inventar, alati.

U raznim preduzećima je različita struktura osnovnih sredstava što zavisi od djelatnosti

preduzeća, veličine i vrste preduzeća. Na primjer transportna preduzeća imaju različita
sredstva od tekstilne industrije ili uslužnih preduzeća.

7
2.1 Vrste osnovnih sredstava

S obzirom na raznovrsnost osnovna sredstva možemo podijeliti na:

1) Osnovna sredstva u obliku stvari;
2) Osnovna sredstva u obliku prava i dugoročnih razgraničenja;
U obliku stvari osnovna sredstva mogu biti:

 Zemljište;
 Zgrade;
 Oprema;
 Mašine;
 Postrojenja;
 Šume i dugogodišnji zasadi;
 Osnovno stado i sl.;
Ova sredstva prema funkciji koju obavljaju mogu biti:
 Sredstva u pripremi, to su sredstva koja su u fazi nabavke, izgradnje i osposobljavanja
za upotrebu. Ove stvari će u budućnosti obavljati funkciju osnovnih sredstava. To
mogu biti nedovršene zgrade, investiciona ulaganja u toku i slično;
 Sredstva u upotrebi, su stvari koje su u trenutku posmatranja sposobna za upotrebu.
To može biti zemljište ako služi u privredne svrhe, zatim građevine (zgrade,
saobraćajni putevi, piste, dalekovodi...), Oruđa za rad (mašine uređaji, instalacije,
inventar, namještaj, kompjuteri i slično), zasadi i stado kod poljoprivrednih
preduzeća (voćnjaci, vinogradi, plantaže, goveda, konji i slično);
 Sredstva van upotrebe su sredstva koja se obično rashoduju ili prodaju jer nemaju
perspektivu daljeg korištenja;
U obliku prava i dugoročnih razgraničenja osnovna sredstva mogu biti:
 Patenti, pravo pronalazača da proizvede i proda izum;
 Licence, pravo korištenja tuđeg izuma ili proizvoda;

 Koncesije, pravo na korištenje nekog dobra u određenom roku;

 Franšize, pravo na ekskluzivne teritorije ili tržište;
 Osnivački izdaci, svi izdaci u vezi osnivanja preduzeća;

8
  Izdaci za istraživanje i razvoj, projekti koji će u budućnosti donijeti profit te goodwill
– pozitivna razlika između tržišne vrijednosti i fer procjenjene vrijednosti kupljenog
preduzeća;
 Potraživanja iz osnovnih sredstava, avansi dati proizvođačima opreme ili izvođačima
građevinskih radova;
 Upisani a neuplaćeni kapital, vrijednost upisanih dionica koje nisu uplaćene;
 Ostala dugoročna razgraničenja, ulaganja za istraživanja, softver, aktivna vremenska
razgraničenja i slično;

2.2 Vrijednost osnovnih sredstava

U preduzećima se vode evidencije o svim vrstama stalnih sredstava koje preduzeće ima.
Evidencije se vode u naturalnom i vrijednosnom obliku. Naturalnou komadima, kilogramima,
kilovatima, i slično, radi inventura i utvrđivanja stanja u magacinu, održavanja, izračunavanja
proizvodnih kapaciteta i slično. Svako osnovno sredstvo ima i svoju vrijednost izraženu u
novcu, kako bi se mogao izvršiti obračun amortizacije, kako bi se znala knjigovodstvena
vrijednost, kalkulisati cijena koštanja i sl. Vrijednost osnovnih sredstava se prati preko cijena
izraženih u novcu i vodi se u poslovnim knjigama i to po: 4

 nabavnoj;
 amortizovanoj;
 sadašnjoj vrijednosti;
Nabavna vrijednost je najznačajnija kategorija vrijednosti osnovnih sredstava. Ona se vodi
u poslovnim knjigama i osnovica je za amortizaciju. Kvantitativno je određena fakturnom
vrijednosti i zavisnim troškovima nabavke (troškovi dopreme, montaže, osiguranja, carine i
sl.) osnovnih sredstava:

NV = FV + ZTN

Nabavna vrijednost = Fakturna vrijednost + zavisni troškovi nabavke

4
Krstić J. “ Finansijsko računovodstvo“, Laguna, Niš, 2005

9
Amortizovana vrijednost osnovnog sredstva je potrošeni, iskorišteni iznos vrijednosti
osnovnog sredstva prilikom upotrebe, a u toku vijeka njegovog trajanja. Zbir godišnjih
amortizovanih vrijednosti jednak je ukupno amortizovanoj vrijednosti (UAM) u posmatranoj
godini korištenja.

NV = UAM + SV

Nabavna vrijednost = ukupna amortizovana vrij. + sadašnja vrijednost

Sadašnja vrijednost osnovnog sredstva je neamortizovana, nepotrošena, neiskorištena

vrijednost osnovnog sredstva. To je njegova vrijednost koja izražava koliko ono stvarno
vrijedi u određenom momentu Na kraju vijeka trajanja osnovnog sredstva, iznos njegove
sadašnje (stvarne) vrijednosti je jednak nuli. Prilikom promjene tržišnih cijena vrši se
usklađivanje ili ponovna procjena vrijednosti osnovnog sredstva koja se naziva
revalorizacija.

2.3 Revalorizacija osnovnih sredstava

Revalorizacija ima za cilj očuvanje vrijednosti osnovnih sredstava, kako bi se na kraju vijeka
trajanja akumulacijom ukupne amortizovane vrijednosti, dobio iznos koji će moći pokriti
nabavku istog osnovnog sredstva. Prema važećim zakonima u Bosni i Hercegovini svako
preduzeće je obavezno da obavlja revalorizaciju. Postupak revalorizacije predstavlja
usklađivanje nabavne vrijednosti osnovnog sredstva iz poslovnih knjiga sa njegovom
tržišnom cijenom. Revalorizacija može biti:5

 Potpuna – kada se revalorizuju sva osnovna sredstva

 Djelimična – kada se revalorizuju samo pojedine podgrupe osnovnih sredstava
Revalorizacija se može obavljati primjenom dvije osnovne metode:

1. Metoda koeficijenta – primjenjuje se na osnovu zakonski propisanih koeficijenata za

sva (potpuna) ili samo određene vrste osnovnih sredstava (djelimična revalorizacija).

5
Mirosavljević P. „ Ekonomika preduzeća, principi i primjena“, Beogradska poslovna škola, Beograd, 2005

10
 Ova metoda ne uzima u obzir specifične uslove poslovanja pojedinih preduzeća, već
se propisuje načelno za određene vrste ili čak za cijelu privredu. Jednostavna je za
primjenu ali i neprecizna, što je i najveći nedostatak. Ove koeficijente propisuje zavod
za statistiku. Vrši se na sljedeći način:

NV x K = RR

Nabavna vrijednost x Koeficijent revalorizacije = Rezultat revalorizacije

RR + NV = RV

Rezultat revalorizacije + Nabavna vrijednost = Revalorizovana vrijednost (novostvorena)

Sličan postupak se primjenjuje i na amortizovanu vrijednost:

AV x K = RRAV

amortizovana vrijednost x Koeficijent revalorizacije = Rezultat revalorizacije amort.vrij.

RRAV + AV = RAV

Rezultat revalorizacije amort. vrij. + Amortizovana vrijednost = Revalorizovana amortizovana

vrijednost (novostvorena)

2. Metod procjene – je metod koji daje preciznije rezultate. Obavlja se u preduzeću na

osnovu specifičnih iskustava uz specijalan tim stručnjaka. Ovaj metod je precizniji ali
i sporiji, skuplji i kompleksniji. Može se vršiti na osnovu Odluke ili Pravilnika o
osnovnim sredstvima preduzeća.

11
Revalorizovana (novostvorena) vrijednost vodi se u poslovnim knjigama. Znači revalorizuje
se i amortizovana i sadašnja vrijednost osnovnog sredstva i nova je osnovica za amortizaciju.

2.4 Amortizacija OS

Amortizacija je proces postepenog trošenja sredstava i prenošenja vrijednosti sa osnovnog

sredstva na uslugu ili proizvod koji je nastao korištenjem sredstva. Drugim riječima to je
alokacija nabavne vrijednosti/cijene koštanja materijalnog stalnog sredstva (osim zemljišta i
prorodnih resursa) u toku njegovog procijenjenog vijeka upotrebe. Procijenjeni vijek
upotrebe je ukupan broj jedinica koristi koje se očekuju od stalnog sredstva.

Sa ekonomskog gledišta, znači, amortizacija je vrijednosni izraz trošenja stalnih sredstava.

Trošeći se, ova sredstva svoju vrijednost, u obliku amortizacije, prenose na proizvode, a
prodajom proizvoda, prenijeti dio vrijednosti pojavljuje se u novčanom obliku i tako se
postepeno prikupljaju novčana sredstva koja će omogućiti nabavku novih stalnih sredstava.
Iz ovoga se može izvući zaključak da su osnovni zadaci amortizacije: 6

 Prikazivanje trošenja osnovnih sredstava i smanjivanje njihove vrijednosti;

 Sredstva koje služi za određivanje količine vrijednosti osnovnih sredstava koji je
prešao na proizvod ili usluge;

3. OBRTNA SREDSTVA

Obrtna sredstva su sredstva koja preduzeće nabavlja sa ciljem da ih odmah utroši u procesu
reprodukcije. Stalna sredstva ne bi mogla funkcionisati ukoliko preduzeće nema obrtnih
sredstava. Osnovna karakterisitka obrtnih sredstava je njihovo jednokratno trošenje. Obrtna
sredstva cijelu svoju vrijednost prenose na gotove proizvode ili usluge odjednom što je
6
Kočić S. „Ekonomika preduzeća, principi i primjena“, Beogradska poslovna škola, Beograd, 2005

12
razlika u odnosu na stalna sredstva. Obrtna sredstva su vrlo heterogena i po strukturi vrlo
različita, zavisno od vrste djelatnosti preduzeća, tipa proizvodnje, veličine preduzeća i slično.
Obrtna sredstva u procesu reprodukcije permanentno mijenjaju svoj oblik, tj. prvobitno su u
obliku novca te prelaze u sirovine, nove proizvode, zatim se umjesto realizovanih proizvoda
javljaju se potraživanja, te ponovo novac što pokazuje kružno kretanje kapitala.
Transformacijom iz jednog oblika u drugi, obrtna sredstva ne gube svoju vrijednost, već je
prenose na drugi oblik. Za obrtna sredstva karakterisitčan je obrt. Broj koji pokazuje koliko
su se obrtna sredstva obrnula u toku jedne godine naziva se koeficijent obrta. Koeficijent
obrta obrtnih sredstava veći je od jedan. Trajanje obrta je vrijeme za koje će se izvršiti jedan
obrt, tj. cjelokupna transformacija obrtnih sredstava. Obrtna sredstva u preduzeću mogu biti:

Slika 2. Podjela obrtnih sredstava7

Optimalna visina obrtnih sredstava

Optimalna visina obrtnih sredstava je ona koja uz najmanje troškove osigurava nesmetano
odvijanje reprodukcije. Visina obrtnih sredstava treba da bude u skladu sa planiranim
zadacima preduzeća. U preduzeću može da postoji: višak, manjak ili optimalna visina obrtnih
sredstava.

7
www.vts.edu.rs

13
3.1 Podjela obrtnih sredstava prema pojavnom obliku

U procesu proizvodnje u preduzeću obrtna sredstva javljaju se u niz različitih oblika, a

najčešći oblici u kojima se javljaju obrtna sredstva jesu:

sirovine i materijal,
nedovršena proizvodnja,
gotovi proizvodi,
potraživanja od kupaca,
novčana sredstva na žiro računu i u blagajni,
vrijednosni papiri i
drugi — prelazni oblici robe i novca.

Za proizvodna preduzeća karakteristične su upravo navedene vrste obrtnih sredstava pa ih

zato nazivamo osnovnim pojavnim oblicima obrtnih sredstava. Podjela obrtnih sredstava
prema pojavnim oblicima svakako je jedna od najznačajnijih podjela, polazeći od funkcije
koju ista vrše u kružnom toku procesa proizvodnje.

3.2 Podjela obrtnih sredstava prema ekonomskom sadržaju

Pored podjele obrtnih sredstava prema njihovim pojavnim oblicima u poslovanju preduzeća,
imamo jednu drugu značajnu podjelu: po ekonomskom sadržaju. Prema ovom kriterijumu
obrtna sredstva dijele se na:

obrtna sredstva u robnom obliku, i

obrtna sredstva u novčanom obliku.

Pod obrtnim sredstvima u robnom obliku razumijevamo ona sredstva, koja se nalaze u
materijalnoj formi u preduzeću i to u vidu:

1. zaliha sirovina i materijala,

2. zaliha nedovršene proizvodnje i
3. zaliha gotovih proizvoda.

14
Obrtna sredstva u novčanom obliku ekonomski predstavljaju novčani ekvivalent materijalnih
i drugih vrijednosti u poslovanju preduzeća, a to je prije svega novac na poslovnom računu i
u blagajni. U praksi se javljaju prelazni oblici robe i novca, to su izvjesni oblici koji nemaju
tipična svojstva osnovnih oblika novca i robe, tj. ne javljaju se u materijalnoj formi i u formi
novca, pa se ipak smatraju obrtnim sredstvima. Takvi oblici robe javljaju se kada je novac
izdat a roba još nije primljena. To su sledeći slučajevi: 8

roba na putu,
avansi dobavljačima,
višak aktivnih vremenskih razgraničenja nad pasivnim,
akontacije po službenom poslu i akontacije na zarade radnika.

Prelazni oblici novca javljaju se kada je roba izdata a novac još nije primljen, kao na primjer:

vrijednosni papiri,
devize,
valute,
čekovi,
potraživanja od kupaca i si.

Obrtna sredstva u prelaznim oblicima robe i novca javljaju se zbog nesavršenosti ciklusa
društvene reprodukcije, tj. zbog vremenskog nepoklapanja proizvodnje i prometa robe
između preduzeća. Zbog toga se nužno dešava da se jedan dio privredne operacije izvrši, dok
se drugi dio iste operacije može izvršiti tek po isteku određenog vremena. Zbog toga se u
bilansama preduzeća javljaju iznosi u aktivi koji se odnose na pojedine već spomenute
prelazne vidove robe i novca. To znači da se pretvaranje robe u novac i novca u robe ne vrši
neposredno i istovremeno, već se između ovih osnovnih oblika javljaju drugi oblici kao
nužne međufaze tj. etape u ciklusu obrtanja sredstava.

Sa aspekta teorije spomenti prelazni oblici nemaju karakter sredstava, jer se u takvom stanju
ne mogu neposredno upotrebljavati za izvršenje zadataka preduzeća. Da bi se iznosi vezani za
prelazne oblike mogli upotrijebiti u privrednim operacijama preduzeća, potrebno je da se ovi
oblici prethodno pretvore u svoje osnovne oblike: robu i novac. “Prelazni oblici novca i robe
nesumnjivo teže da se pretvore u svoje osnovne oblike. U prelaznom obliku oni nisu

8
Berberović, Š, “ Ekonomika preduzeća”, Ekonomski fakultet , Banjaluka, 2012

15
ekonomski sposobni da neposredno djeluju u pravcu transformacije sredstava. Pomoću
potraživanja od kupaca nije moguće vršiti isplatu dobavljaču za kupljene sirovine i materijal:
pomoću materijala na putu nije moguće povećati sredstva u sferi proizvodnje prije nego što
taj materijal ne bude prispjeo i pretvorio se u svoj osnovni oblik. Tek preko svojih osnovnih
oblika, prelazni oblici mogu dalje da djeluju na transformaciju obrtnih sredstava. Ta
sistematska težnja prelaznih oblika da se pretvore u svoje osnovne oblike dolazi otuda, što
prelazni oblici i nisu bili cilj privrednih operacija: oni se javljaju samo kao jedna od
varijanata koju poznaje privredna praksa o kružnom kretanju sredstava.

3.3 Funkcija obrtnih sredstava u proizvodnji preduzeća

Proizvodnja sama po sebi ne može biti cilj društva, jer je proizvedene proizvode potrebno
raspodijeliti, razmijeniti i potrošiti. Dakle konačni cilj svake proizvodnje u smislu
zadovoljenja potreba potrošača je u stvari potrošnja. Proizvodnjom započinje, a potrošnjom
9
završava proces reprodukcije. Svakom preduzeću za normalno odvijanje procesa
proizvodnje potrebna su obrtna sredstva u novčanom obliku koja služe za:

za kupovinu sirovina i drugih vrsta materijala,

za isplatu plata sa odgovarajućim doprinosima,
za uplatu raznih drugih doprinosa i obaveza prema društvenoj zajednici, komorama i
udruženjima,
za uplatu , izdvajanja u fondove.

Novčana sredstva za spomenute potrebe ne angažuju se odjednom, već postepeno tokom

cijele godine, u skladu sa količinom proizvodnje, uslovima snabdijevanja, karakterom i
organizacijom procesa proizvodnje i uslovima prodaje i naplate gotove robe.

3.4 Faktori od kojih zavisi visina obrtnih sredstava

Nijedno preduzeće nema jednaku potrebu za obrtnim sredstvima. Visina ukupnih obrtnih
sredstava zavisi od:

 Vrijednosti proizvodnje i usluge;

9
Melović B., “ Osnovna sredstva”, Mate, Beograd, 2009

16
  O tehnološkim procesima proizvodnje i pružanja usluga;
 O naplatama prodanih usluga ili proizvoda;
 O podmirivanjima obaveza prema drugima (plate radnika, doprinosi).

Koeficijent obrta mjeri broj ukupnih obrtnih sredstava u konstantnoj jedinici vremena, i
brzinu transformacije pojedinih pojavnih oblika angažovanog kapitala u obrtnim sredstvima.
On može biti:

Globalni koeficijent obrta:

KO = T/Kobs

Postoji i parcijalni koeficijent obrta (u zalihama materijala, gotovih prozivoda ili nedovršene
proizvodnje). Za utvrđivanje potrebe za obrtnim sredstvima se uzima pored koeficijenta i
vremena obrtaja vrijednost planiranog prometa. Vrijeme obrta predstavlja broj dana vezivanja
ili broj dana angažovanja kapitala u obrtnim sredstvima

Hobs = 360/KO

Ovaj indikator je u direktnoj razmjeri sa koeficijentom angažovanja kapitala u obrtnim

sredstvima. Što je koeficijent angažovanja kapitala u obrtnim sredstvima manji, to je
koeficijent reprodukovanja (obrta) kapitala veći, vrijeme angažovanja kapitala u obrtnim
sredstvima kraće. A efekat po kvalitet ekonomije uspješniji.

3.4.1 Veličina (obim) i struktura obrtnih sredstava

Uslovljena je osobinama poslovanja konkretnog preduzeća. Veličina obrtnih sredstava

preduzeća je uslovljena:

17
 1. Objektivnim i
2. subjektivnim faktorima.

Najvažniji objektivni faktori veličine obrtnih sredstava preduzeća su:

 Obim, asortiman i kvalitet proizvodnje;

 Osobine tehnološkog procesa;
 Uslovi nabavke i prodaje.

Subjektivni faktori od uticaja na veličinu potrebnih obrtnih sredstava, ispoljavaju se u

sposobnosti preduzeća da obezbijedi optimalan ritam cirkulacije sredstava:

 Sinhronizovana nabavka predmeta rada;

 Ritam prodaje gotovih proizvoda;
 Redovna naplata potraživanja.

Struktura obrtnih sredstava u preduzeću je relativno učešće pojedinih vrsta obrtnih sredstava
u ukupnim obrtnim sredstvima. Zavisi od :

 Djelatnosti kojom se preduzeće bavi;

 Uslova u kojima preduzeće posluje. Preduzeće teži optimalnoj strukturi obrtnih
sredstava, a njeni poremećaji umanjuju kvalitet ekonomije.

3.5 Optimalizacija i odnos obrtnih sredstava sa efikasnosti i likvidnosti

Optimalna veličina i struktura obrtnih sredstava je najpovoljnije stanje za preduzeće i

promjena veličine i strukture obrtnih sredstava. U stalnim je promjenama usljed promjene
konkretnih uslova poslovanja. Najvažnije mjere optimalizacije obrtnih sredstava su:

 Racionalno raspolaganje obrtnim sredstvima,

 formiranje funkcionalne zavisnosti između ulaganja i efekata,
 utvrđivanje i praćenje potreba za obrtnim sredstvima,
 utvrđivanje i praćenje raspoloživosti obrtnih sredstava i

18
  permanentna analiza i praćenje likvidnosti i druge mjere.

Efikasnost preduzeća se povećava efikasnim funkcionisanjem obrtnih sredstava (manja masa

angažovanih obrtnih sredstava i brži obrt), Likvidnost preduzeća (sposobnost podmirenja
obaveza) se povećava efikasnim funkcionisanjem obrtnih sredstava. Obrtna sredstva
(imovina) su kratkoročna sredstva koja mogu brzo i lako biti pretvorena u novac. Preduzeća
nabavljaju brojne materijale koji se troše radi proizvodnje proizvoda ili usluga. Za obrtna
sredstva je karakteristično da su to materijalne vrijednosti koje se troše u proizvodnji.

ZAKLJUČAK

19
Bitna stavka u poslovanju preduzeća jesu osnovna sredstva koja se javljaju u oblasti ukupnih
sredstava i objavljenog profita. Danas na žalost mnoga preduzeća ne pridaju važnost
osnovnim sredstvima i planiranjima nabavke i rashodovanja ovih sredstava te onda dolazi čak
i do bankrota zbog samog nestručnog rukovanja ovim sredstvima. Posebno se to odnosi na
nematerijalna sredstva. Sredstva preduzeća imaju neprocjenjivu vrijednost kada je u pitanju
poslovanje preduzeća i buduća ekonomska korist. Na primjer amortizacija je jako bitan
element troškova u bilansu uspjeha. Potrebno je pažljivo planiranje i rukovanje sredstvima
preduzeća i jako je bitno i donošenje odluka o osnovnim sredstvima u preduzeću. Od njih se
očekuje priliv budućih ekonomskih koristi i ukoliko se pogrešno procijeni njihov tok i
upravljanje u njima, budući finansijski rezultat preduzeća može biti vrlo lako precijenjen i
podcijenjen. Bitno je da imaju fizičku supstancu ili da je sa druge strane nemaju, sredstva
preduzeća imaju neprocjenjivu vrijednost kada je u pitanju samo poslovanje preduzeća kao i
buduća ekonomska korist.U sklopu toga možemo reći da se sredstva za rad i predmeti rada
stalno angažuju u proizvodnji i na taj način se obezbjeđuju materijalni usloviza reprodukciju.
Reprodukcija je stalno, permanentno, neprekidno obnavljanje procesa proizvodnje kao pred
uslov za opstanak i razvoj svakog društva. Često se poistovjećuje pojam sredstava za rad sa
osnovnim sredstvima, međutim osnovna sredstva su mnogo širi pojam u koji pored sredstava
za rad ubrajamo i određena prava i potraživanja po osnovu stalnih sredstava. Ali ni sva
sredstva za rad, nisu uvijek osnovna sredstva. To su, na primjer, sitan alat i inventar koji ne
ispunjavaju određeni vrednosni kriterijum i čiji vijek trajanja nije duži od 1. godine. Funkcija
sredstava preduzeća je u njihovoj namjenskoj upotrebi, korištenju i transformaciji. Ona se
sastoji u stalnom kretanju i kruženju sredstava iz jedne faze poslovanja preduzeća u sledeću i
iz jednog oblika sredstava u drugi. Na tom kružnom putu sredstva se u svakoj fazi ciklusa
proizvodnje i poslovanja javljaju u izmenjenom ili delimično izmijenjenom obliku.

LITERATURA

20
 1. Bogdanović M. „ Osnovi ekonomike, i organizacija preduzeća“, Napredak, Leskovac,
2009
2. Berberović, Š, “ Ekonomika preduzeća”, Ekonomski fakultet , Banjaluka, 2012
3. Krstić J. “ Finansijsko računovodstvo“, Laguna, Niš, 2005
4. Kočić S. „Ekonomika preduzeća, principi i primjena“, Beogradska poslovna škola,
Beograd, 2005
5. Melović B., “ Osnovna sredstva”, Mate, Beograd, 2009
6. Mirosavljević P. „ Ekonomika preduzeća, principi i primjena“, Beogradska poslovna
škola, Beograd, 2005

INTERNET IZVORI:

1. www.računovodstvo.com
2. www.vts.edu.rs

Datum predaje: ------------------------------------

21
Komisija:

Predsjednik: ----------------------------------------

Ispitivač.............................................................

Član: --------------------------------------------------

Komentar:

Datum odbrane: ----------------------- Ocjena: ...................................( )

22