ma & i konceptitté nj p Narre nazonse i veanté i konceptit nj event. Poy ht y kategorie t& pérgjithshme i takojné keto earns ey dal cilés sesame evnteve (Un kam petdorrtrmin arp pe cet © atye konceptveabsrate, qk ko tema jane ore wt Rowoh ngs Asst dhe jnéadopruar nga Kant pike preg se pyet pérse bien sendet, do té thoté se po bén end 1. GFARE ESHTE FILOZOFIA? Nuk ka nje perahigi té chjesheé pr kété pyetje; né té verteté, kjo éshté njé pyetiet kryesore t& filozofisé, pér pérkufizimin e sé cilés hi ia éshté kerkim ré vazhdueshém. Megjithate, njé lo} pérgjigjeje mund te jepet, aq Pyetje shkencore, Por, nése pyet pérse ndodhin eventet,atzheré je né prag té Hlovofixe sa per té shpjeguar té tjerat. Filozofia pérfshin pérpjekjen pér té formulae dhe pér t'iu pergjigiur disa pyetjeve té caktuara. Kéto pyetje jané vierésuar 4) E fundmja: Ne jemi krijesa racionale gé kérkojmé: shpjegime, arsye dhe pér karakterin e tyre adstrakt dhe té fundmé: shikage. 1 gjthe kérkimi yné pér die éshté i bazaar né je suporinté (a)Abstraksioni*: Ne ngremé shumé pyetje pér disa géshtje té caktuara: nénkuptuar, pér té cilin bota mund té japé shpjegime racionale, Dhe Cfaré éshté ajo zhurmé? Pse u rrézua ajo? Cfaré kuptimi ka kjo fjali? Dhe ne nuk kemi véshtirési né gjetjen e shpjegimeve pér hapin e paré kemi disa metoda pér t'iu pérgjigjur kétyre pyetjeve ~ eksperimenti, teorité nua, sepse ishte e dehur. As hapi i dyté nuk krjon shqetési te © deur, sepse kishte konsumuar tri shishe veré. Dhe hap i treté: ‘Ajo kishte piré veré, sepse nuke ishte ¢ lumtur’; e késhtu me radhé. Por, sdo hap i kétij zinxhiri kérkon edhe njé shpjegim té métejshém, i cil, nése nuk vjen, do t# béjé gé sdo gjé ge varet nga ai hap té jeté ‘e pabazé’. Pra, a ka njé piké té fundme né zinxhirin e kétyre shkageve, si té thuash, njé pérfundim té pérbashkét, ku éshté ndértuese, analiza. Por, sig e diné edhe fémijet, pyetjet mund té pérsériten né ményré gé téabulohet sa mé shumé pér pérgligete tyre. Duke u pérséritur, ato synojné té emancipojné vetveten nga rrethanat qé i kané béré té linin, dhe duke nxjerré njé forme abstrakte- me ska uné nénkuptoj se ato humbasin gdo reference me rethanat konkete dhe pérgjthésisht i pérhtaten bots si té tilla. Gfaré éshté njé churmé? Pérse bien sendet? Cili éshté kuptimi done shia sb : \bstraksioni éshté géshtje kéndvéshtrimi, dhe njé pyetje, e téra abstrakte, agjetur shkaku i gjithskaje? Nése ka, atéheré ili éshté shpjegimi i aj eae fundimtare, té cilat nuk duken té jené séshtje Kesheu arrimé né pyerjen ¢ fimdme: A ka njé shkak té paré? Dhe eee a Sere gieré, por, pérkundrazi, duket té jené ato Kjo pyetje, né kuptimin ¢ ploté té fjalés, né vetvete do té géndrojé eee é i. Késhtu, koncepti i rénies éshté njé Pértej shkencés, pérte] metodave té zakonshme gé pérdorim ne pér veté kategorité mé té gjera qé ne kemi. 5 fu Kthyer pérgligie pyetjeve rreth shkageve. A éshté ajo njé pyetje ¢ Ft Lt alas bone vérteté? Ka filozofé te eilét thoné jo, por edhe ky éshté githashtu njé + “Abstrala: koncept gé vjen nga latinishtja dhe g Se fn, ncaa johet pr té opera me Poticion flozofik, ne pérgiigje pr pyeten e fundme oi eer eelg apie eterna Seen dese DOES at pie lot AritkaeArsyes sé Kalluare cia padiskatimn ésht nj nga punimet mé "GI Benue tenis prt pcan lin 0 ree tira te filozofis modeme. Cdo event né kohé ndiget nga eventetéjera Coe aon ot eon bvcdesober me 08 poi Seria ¢ eventeve ose e ngjajeve shtrihetné téshluarén dhe, gjithashmy, coe etalon ne ategriesevendeoet me ane ek on ‘entitet gu takon té tieréve, atéheré muné pohim : je subjekt shkon dre sé ardhmes, por gé ne kemi mundési ta gojmé deri né cakun a aoe ¢ fandmé té prezentit ose too aah Por gfré do t ndodhe ne rst Ee hele se do ti shohim serité si njé e téré? A ka seria njé flim né kohé? Le &2 them ndryshe: A ka pasur bota njé fillim né kohé? Kjo éshté njé Pyetie filozofike, Ajo éshté térésishe abstrakte (duike pérdorur vetém kategorité ‘bore dhe ‘kohe’). Ajo gjthashtu éshtée tejme:ngrihet vetém kau ti otitha rwtiar reath awn ne enje pred pérdor ngs Aristoteipér tt percakmus pin ni reel te caktuar ge takon njéklase & caluar te thelavan © dhe pohime. Te gjitha kéto, Aristoteli i quaiKanti argumentoi se, késaj pyetjeje nuk mund metodé shkencore. Atzhe Slovofke gE ngt * Raporti midis premisés dhe konklusionit éabté bara e logikés Atel ede Kans Prem mban lembe slogieam de slopes Si premisé~ jeri Ese genie e asyeshme,Sokrat &hté nj, shkrimeve te shenjta te profeteve tse. prandsj moe prin gjera te fundme pre« pérafruar veten me ata qé jané né boté. Sérish, sig én (a), pyeta pérgithshme do t& shtyhet pér mé shruar vémendje pyetjes mé urgjente, nése né do rast gjendje ta njohé, Mbrojtésit ¢ filozofisé holistike (té es apo totalitetit) pérfshijné shumicén e idealistéve té li, Schelling dhe F.H. Bradley. 3. AKA FILOZOFIA NJE METODE DALLUESE? Edhe pse mund té drejtohemi nga ideja se ka njé temé kryesore né filozofi pééri duhet t€ pérballemi me géshtjen © metodés sé filozofisé. A ka teenika ag duher té pérdorim, disa supozime apo procedura, kur pézballemi me pyetjen thelbésore? Kétkimi i metodés ka qené njé shgetésin/impenjim i pérhershém i flozoféve pérgjaté shekujve; kétu jané katér opsione té réndésishme: (2) Tomizmi, i quajtur késhtu nga themeluesi i tj, Shén Thomas Aquinas (1226-74), ishte njé pérpjekje pér té sintetizuar rezultatet ¢ reflektimit flozofik, pér aq kohé sa kéto rezultate u rekomanduan né ‘ndricimin natyror té arsyes’, dhe pér aq kohé sa kéto rezultate mund 1€ pajtoheshin me mésimet e kishés. Duke u térhequr zhurmshém né abulimet mé té reja té Aristoteit, te komentarét myslimané e 18 krishteré dhe té teologéve hebrenj, Aquinas (Akuini) e pérshkruan filozofiné si njé nga shkencat mé té i njé nga disiphinat cksploron ‘bazér’ pérfundimtare, ose si shpjegimin ¢ gjthskaje. Cdo shkencé ¢ vesanté heton rreth sferés gé ¢ karakterizon até: biologjia rreth jetés, fizika rreth pérmbajtjes, filozofia rreth mendjes,e késhtu me radhé, Por secila nga kéto shkenca krijon supozime, té cilat nuk round ti pérligié. Detyra e filozofisé éshté té eksplorojé se si duhet 1 jeté bota dhe nése kéto supozime mund té jené eé vlefshme. Pér zté arsye, flozofia nuk mund t'i bazojé rezultatet ¢ saj te pérvoja Pérfundimet ¢ filozofisé mund té ngrihen vetém mbi arsyen dhe ajo pérshkruan 'principet mé té larta’ tégjérave™ Sferae njé studimni te T Baht mire qe né studimin © Kei libs té arsyes dhe intelektt. Shkenca operon ‘nuk mund tjené i 2 nbatizhehmes abs oo totaltetit. CG OSE ETS TET, fe NarAErLozonst tillé éshté universale; githekabie nén om in momentin gg oe shkencés, pér kredencialete sj varet Bo Hosa Ring sdodege esc aplkobet mbi githcka, jo nok pérgiget prt js emt cilatjané pérgjgjur shkencate vecanta,sepse kéto shkene tere ha merren me ‘shkaget dytésore’tégjérave ~ domethéné aaron Se “Indroduction to philosophy (Hyrje né filozofi) e Jacque Maritain éshté njé mbrojtje e pérmbledhur dhe e arriré pér pozicionimin tomist, ku ai e pérkufizon filozofiné késhtu: Filocofia éshté njé shkencé e cila, me ané t& ndricimit natyror téarsyes, studion shkakun ¢ paré ose parimet mé té larta té gjérave. Me fil té tjera, filozofia ésheé shkenca ¢ gjérave né shkaget e tyre té para, pér aq kohé sa shkaget ti pérkasin rendit natyror. A mund té keté njé ‘shkence’ té lle? Nése shkrimtarét modemé jané skeptiké, kjo ndodh sepse ata jané té pasigurt pér natyrén dhe mundésiné e segment a prio (sho mé posh jé © kontrastit té ambicieve té pakufishme té tomizmit ‘minimalizmin ¢ studiuas té (©) Analizis giubtiore ose honceptuale. Kéto emértime pak té njohura nuk kané shumé kohé né pérdorimin e pérgjithshém. Por ajo ¢'ka kuptohet ‘me to ka, sigurisht, njé besueshméri t& sigurt. [deja éshté kjo: pyetjet filozofike lindin n fied t& shkencés, kur t€ gjitha lojet e keérkimeve sreth problemeve té faktit jané shteruar, Po a ka ende aty dicka pér 'u keérkuar? Jo mé pér botén, pérderisa ne thamé cfaré mundém pér t. Atéheré, a duhet té flasim pér mendimin njerézor? Po sfaré dimé ne pér kété? Per aq kohé sa mendimi éshté pjesé e botés, ka gjthasheu njé shkencé pir m ¢cila nuk do téjeté mé e pérgendruar te pyetjet pér shkeneén © néntokés apo té galaktikés. Por ka akoma ajé pyetje pr interpretimin © mendimit: Cfaré Auptoni ju nga ky ose ai mendim? Kjo nuk do té pyetje shkencore, sepse kjo éshté vendosur nga analiza ¢ mendimit mé tepér se nga njé shpjegim se pérse ndodh njé ‘mendim. Njé analizé e til mund té pérgendrohet edhe te falét qéthprehur mendimin ose te konceptet gg ine “tet emit =e jm kuptimin etermave (ekoncepteve éhprehura nga a ta pergigiemi pytjeveflozofike. Kj shpjegon pee lozofisé nuk jané thjesht rezultate shkencore, si ato kané njé Ilo tévértete eterne ose té domosdoshme Suc ale cof pret ‘fae bt ne ner at muk Khon as fle t vesanta rreth njeréave t vesanté, por as té vértetén njeove ne pergithés. Ai Mckon we dé glue ate ghar jer: shté ajo dicka gé ¢ bn njé jeri té ndryshojé nga nfé kafshe Prandaj filozofi ka kérkeuar ¢faré nénkupton fala ‘njri’. Nése pergiigja ¢ ti éshté fala ‘ner nékupton njé ‘genie racionale’atgheré pohiml se njé person éshté njé qenie racionale do té jeté pér té vérteté, por domosdoshmérish njé e vérteté. té vérteté aksidentale (thiesht ‘njé géshtje té vrteté sesijané té pérshkruara giérat jo thjeshe njé e Kjo nuk do té tregojé njé faktit), por tamam njé té Nga ky kéndvéshtrim, rezultatet filozofike realizojné dinjitetin ¢ domosdoshmérisé, por vetém duke humbur sensin e tyre té realitetit. Nése jo &hté thjesht njé géshtje e #é kupeuarit té falés ‘njeri’, atzheré njerézit jané genie racionale, por, atéheré, pse ky rezultat éshté i réndésishém? Pér mé tepér, cfaré jané kuptimet, dhe si e vendosim ne qé ky ose ai éshté kuptimi i njé fale? Keto jané gjithashtu pyetje filozofike, dhe metoda ¢ analizés gjuhésore i ka léné njerézit me té vérteté né médyshje. (©) Filozofia kritike. Kjo shprehje éshté prezantuar nga Kanti, i cilie keijoi pér té treguar detyrat filozofike. Pér Kantin, filozofia pérgendrohet tek analizimi i mendimit. Por kjo nénkupton dicka mé shumé sesa analizén fialéve ose kuptimet ¢ tyre. Filozofia duhet té dalé mbi mendimin, né ményré gé té vendosé kufij né veprimtariné ¢ saj téligishme. Ajo duhet té na tregojé se cila nga proceduat pee per ga over, modele té argumenteve jané té vlefshme, dhe cilat pérdorime té eee on te syetimit nuk, and iluzore. Filozofia duhet té pércaktojé limitet e té mendueshmes’ dhe metoda ¢ saj pérfshin nje ‘rend té dyté reficksioni gé reflekton vetveten. Ndonjeheré, Kant e quan kété metodé ge do té thoté aférsisht se ajo pérfshin kthimin mbrapa init, me géllim gé té pérshkruajé kusheet, té ‘transcendentale’, (transcendimin) e mendi ESS, | / cilat e béjné té mundur mendimin, oa * Rezultatet¢ flozofe shpjegojné si duhejtéishte bota ne Toenye of filozofise bite na (Qekurse bota éshté € menduar pr 0 té mendohej nga ne, ¢j nesh, ne, ni pastrafilozofike, mund ténjohim gate bons eg EME Jo guditérisht, kjo pozité «kritike» lartésohet duke iu pérsies, shumeé pyetjeve. Hegeli pyet, si mundet flozofia fear Tie ede ‘mendimit pai transcenduar keto né ténjejten kobe (Nukmund hee ok {Et nn koh nit rah ike ven li). Tash, use dhe ps to Kantin, mundésiae filozofisé kritike (dhe ve argumenteve transcendentale né vesanti éshté kthyer né njé nga géshtjet mé té médha flozofke. 4) Fenomenologjia. Fale pér fjalé ‘fenomenologii do té thoté studim i dukurive, domethéné studim i botés, i ményrés sesi duket ajo sipas koshiencés (ndérgjegjes). Dukurité mund té jené mashtruese, ato mund té jené gjithashtu edhe demaskuese, pa qené identike me realitetin jo mendor gé njihet pérmes tyre. (Le té imagjinojmé fagen «ng pikture: kjo éhté njé d aty, né ndérgjegjen/ koshiencéi realitetit fizik?) Te kuptuarit e botés sig shfaget ajo és pjesé e punés sé flozofisé: gjérat mé té réndésishme né jeté bulsuria, dashuria dhe kuptimi) jané bazat e asaj qé duker; ato jané tema pardsore ¢ filozofisé. Gjithsesi, pér fenomenologjistét dukurité jané géshtja parésore e filozofisé. Dhe pérderisa dukurité jané té varura nga subjektet gé i vézhgojné ato, fenomenologiia pérfshin njé studim 18 sé ndérgjegishmes né vetvete. Késhtu arsyetoi Edmund Husser, abuluesi i di li shkeoi pérgjaté dekadave té wu prezantua né shekulin € tetémbédhjeté nga matematikani J. H. Lambert dhe u pérdor edhe ‘aga Hegeli né pérshkrimin e teorisé sé pérgjithshme té koshiencé). » géllimi i filozofisé éshté té studiojé pérbérjen © ndérgjegjes, por nga kéndvéshtrim i subjektit. Megjthaté,flozofia dubet té fillojé nga studimi i ndérgjegjes, ndonése sipas Husser-it ajo nuk pérfundon » Kathiencé ose ndrgigie bet e nie gi. Sat gf 8 spa jamé fal 1 sbyipes de nia. Kotbienca dsb hus pool perkgizar ne flea angle Nhom Lod. percep ai _alon né mendjenvetjake 1 indvidit. “Te perception of wat pase ina man’ own mind¢ keshru mé radhé. Kéto thelbe nuk jané dbuluar nge he eksperimenti, i cili thjeshe studion rast e tyre, Ato »é mara si té miréiqena' né koshienoé/ndérgjege, lay ato aund té intuités. Problemi sh té t@ pastrosh mendjen nga irat qé peng tén té formohet. Mend jet tona jané béré lémsh eth kontingjencés dhe té paréndésishmes; ne mund ti aftohems se'i mbyllim né kllapa'kéto besime dhe studiojmé fare éehte i nj objekt i njé perceptimi té brendshém, té paste, nj situate one — ¢ pérshkruar giithashtu fenomenologiik’- do té diskutohet né kapitujt pasues. Fenomenok logja, ashtu si analiza giuhésore e propozon Auptimin si géshtjene sa} parésore. Por ajo kesh loi kufizuar i kuptimit,tcilin takon te gjuha;fenomenologia veté jetés: procesi pérmes té ciit ne lidhemi me botén dhe ¢ tonén. Kjo shpjegon apelin ¢ fenomenologisé, veganérisht pér ata G€ po kérkojné njé pérgiigie pér pyetjet morale, estetike ose fetare. Nga ana tjetér, fenomenologjia nuk ka pasur kurré sukses né justifikimin e vetvetes pér arritjen e kritikave té veta, Né veranti, ajo kurré nuk ka treguar se si njé st lim per até q@ i éshté“dhéné’ koshiencés, mund té na drejtojé te thelbi i gjthckaj. ‘Te giitha pikat © mésipérme (c) dhe (4) e supozojné filozofin té jeté mé e thellé dhe mé prioritare sesa shkenca. Veg késaj, né té katérta veshtrimet, filozofia e/é shkencén sikurse ajo éshté. Késhtu gé, teorité shkencore mund ta vértetojné ose mund té mos e vértetojné njé teori filozofike. Pér ta kuptuar pse ndodh késhtu, na nevojitet t zbulojmé njé dallim té réndésishém, me té cilin do té angazhohemi né kapitujt né vazhdim, 4. A PRIORI DHE EMPIRIZMI "ka nénkuptor Filozofiaésht thine tet nj skim apron, megithatéaos iantaypton jo saktésisht éshté njé géshtje polemike"*. Ndérsa sl nap " rar Kété pasazh té aprioriemit Kantian duhet t she Hab er Jem Kant pe pinion, Kan thelaon see pe cen seen nga pérvoje, ne keri edhe njé jobje gé ésbté e pavarur nga e viens on eerie nina, ee a ade me to Kp eee bt rr je me eksperiencEn, qe Este maj ove die empiri inmpresionet dhe ndi ila duke mos pasur ee | clsperimentin dhe testont gta tori aj land fen vepron késheu, arrinné pérfundimete sj vers, niga mend 28 kar referime kundrejt pérvojés. Digka e tllé duher te jeté kesh dhe nuk bén deduktojme nga diskutimi yn, sepe pyeenorstce nigree bart ¢ ka dhéné pérfundimin. Ato pyetn se metodat eee jané té viethme; nése eksperienca éshe bota sie ura né shkenc Fé njé udhchegése dejtreaitetin nn, é éehtée kuptueshme, Pyetjve tila nuk monde shkenca,¢ cila prezumon njé pérgigie pocitve pér to, Asnjé eksperi nuk mund té lindé nga pyetja, nése eksperienca éshte njé udhel drejt realitetit, pasi kjo éshté njé géshtje gé i pérket vetém mendimit, Duke ¢ quajtur até njé pyetie apo njé géshtje «prion, Sonate kaptay aE ajo géndron pérpara pérvojés dhe duhet té vendosetsipas mendenn ajo géndron para gjthckaje. Kjo éshté arsyeja pse flozofét mundohen sc in idené ¢ dis priori dhe té tegojné se njé njobje « prior ¢ mundur. Nété verteté, Kanti mendonte se kjo éshtégéshtjakayesore € filozofisé. iencé ese 5. DEGET E FILOZOFISE Filovofia ka saktésuar disa degé té njohura, megithése ato nuk jané aq Gartésisht té ndara nga njéra-tjetra sikurse mund té duken, wie gé eshte c ‘ssgumentueshme, pasi nuk mund té kuptohet realist cdo pjesé ¢ flozofse a pasur idené ¢ sé térés. Kjo né té vérteté éshté edhe dobésia kryesore ¢ filozofisé anglofone, por jo sepse kjo filozofiéshté shumé e stérholluar ose analitke, por sepse éshté shumé e specialiauar, Kur dikush arvin ta quajé veten filozof, ndérsa zbavitet me cfarédo véshtrimi né estetiké, né flozofiné Politike, né moral ose religjion, kjo do té thoté se dicka nuk shkon me konceptin e tij pér léndén, Eshtée domosdoshme té ndahetfilozofiae pastér nga flozofiae zbatuar. Sé pari filozofia i krijon veté pyetet dhe pérgigje. Sé dy, ajo arin té Jang empiriamit dhe Kant © chsperimentitkijon dije ose ncepte, apron dhe gposter shkencén dhe metaiziken spekulimit flozofikjashté shkencor. Fala greke mete do te thoté pte}. Ari ime Halen Fiziké nénkuptoi shkeneén, dhe me falén Metafzike, qé do tet Sikes, pérkufizoi saktésishe keté deg? eéfilozofce ‘quan apriori. Né té kundért, shkenca g@ vjen népérmjet Injohje aporterior, ge do té thoté pas ekeperiencés. Keto dy eijojné dy kolonat e kuy kur shkenca *« ¢ disiplinave, céshtjet e t& cilave ajo nuk mund ozofiae paster. NE pérgithési jané njohur katér degé: Logjika: studimi i arsyetimit. Cilat forma té viefshme dhe pse? Cfaré pason mbas falés sfaré dhe ¢faré pdson pas fjaléve, kuptimi «ndiget nga? Cfaré jané digiet e iene apo nuk ka té tilla? Cili éshté dallimi mes sé vértetés of domosdoshme dhe sé vértetés kontingjente ™(jo e domosdoshme, aksidentale)? Dhe késhtu me radhé. (ii) Epistemologjia: teoria © njohjes. Cfaré mundem uné té di dhe si? A ¢ siguron perceptimi njohjen? Cfaré garancie kam uné né siykimet qé bazohen né kujtesé? A éshté njohja e sé kaluarés lig universal pér té ardhmen? A mundet njohja ta tejkalojé pézvojén? Dhe késhtu me radhé. argumentit jané té (iii) Metafizika: teoria e genies. (E quajtur ¢ tilé sipas njé libri té Asistotelit, i cili vjen pas Fizikés (meta ta phusika — pértej fizikés, dhe né kété ményré i dha dhe emrin kétij koncepti,) Cfaré ekziston? Cfaré éshté ekzistenca? A ekziston Zoti? Cilat jané elementet bazé té botés? A ekzistojné pronat, si dhe individét qé i posedojné ato? Dhe késhtu me radhé. Disa degé té eae jané aq té réndésishme, se trachea aa ‘Mé e dallueshmja ndér kéto té fundit éshté filozofia e mendjes. ; iv) Etika dbe estetika: teoria ¢ vierave. A ka vértet ndonjé san i ‘ety grave, veprimeve afeksioneve, aye lat janété mits dhe atyre af jane té kégin ose lga? A mundemi net jstifloins esimin se duhet té bénim kété gjé né vend gé t€ in a Castes vir che pre na duet ta iojé te? Ci tol hep bet 9 erie en Spe ade (fa eK hae Si get raste té marrézisé méposhtme: singereté kesh kontakt me, eaten i 1: ngjan se ime fangient. 1:0 1 logikisht: empirike; Term wen ngs latins adodh, - formuar nga com- 3a: ge ndodh nga rast o paparashikuar: ¢ paparas OS RET [ : GF duet t8jeté me e kujd subjektiisajéshté posibiltetii tesla oe Filozofia ¢ shkencis: njé degé « e te wlefthméria © metodés shkencore) ge Rang’ event Xe anetafiikts (e pérgendroar tek ehasenea « mnt Postuluara nga shkenca, si pérshembl kuene die jané metafizikisht shumé problem Keon dhe he, (il) Flozofiaegiubes— 98 ka té bajé me télupruarit logit oe faze gjuhésore dhe me komunikinn, Spee ie imé shume e réndésishme e lendé, tani kiténon gt perth brenda vets t githé kujtesénflozofike,géhure shume pete flozofke mund triformulohen si pyetje eth kupuait loi té njé fale ose fraze gjuhésore."* Filozafia politike. Eshté dega mé e vjetér e filozofisé sé zbatuar dhe tema ¢ paré e kryeveprés sé padiskutueshme té filozofisé peréndimore, Republika ¢ Platonit"’ (), Btika ¢ zatuar, Nié degé né rritje © léndés, gé po pérhin aplikimin e argumenteve filozofike, pér té specifikuar problemet morale, si pér shembull,seljetseksuale etikén e biznesi, abortin dhe cutanaziné, MMIVRAErRozonst hur t 8 perth hie kur those Si kusht pér té studiuar shumicén ¢ kétyre géshtjeve, éshté normale té studiohet historia filozofisé. Historia flozofike ngre njé pyetje interesante: (fare éshté nénkuptuar nga historia e filozofisé dhe pse éshté e réndésishme ajo? Nése filozofia éshté me té vérteté lénda'moderne’ sikursee kam supozuar edhe uné, cfaré nevoje ka ajo pér té pasur historing ¢ sa? Ashtu sig éshté hvendosur né ményré progresive, historia e shkencés, népérmjet suksesitré vet, pse nuk éshté zhvendosur progresivisht edhe historia e filozofisé? fizikan mundet q@ me papérgjegjshmeri t injorojé gjithska me pérjastim Shame Ror kono ont hha ja pk nese le hes éshtzbazathemeloe ete tha problemeve| allues i mendjes dhe ményra espikatur Rrafthi mé i vesanté ike rofike, eps gua été ‘ln ne jap tat bes vetvete problemet formés logikecg jeté ckspert pér kaa, Né te par fizikén (pér sistemin & mundet megiithaté t& jeté eksploruar dhe pérjashtuar shumé hipotezave té rrézuara, ia e shkencés jané disiplina fike jané pérfundimtare dhe pér sit njerézor. Eshté e weshtiré o. Prandaj, né ményré gé t'i kuptojmé ct ¢ mendimtaréve té médhen} té 1 tyre superior, edhe kur éshté ‘ode dhe nga konceptet ¢ zhvlerésuara, cemrés sé léndés, mé tepér nga sa nga veré aftésité tona. Njé studim i tlle na a te mendimit njerézor; ai na ndihmon t& 6. HISTORIA E FILOZOFISE DHE HISTORIA E (DEVE mes historisé sé filozofisé dhe historisé sé ideve? ‘cilozofisééshtétrajtuar si njé kontribut né filozofi, Domethéné c¢ sé kalvarés jané studiuar né raport me konts problemeve g@ mand t8 jené déré prevent studimin ¢ flozofise, disiplinon flozofét € historisé, ky éshté njé yuk i konsiderojné ‘té sim pir té vertetén ge nit toné pér historiné € saj- Per arakusht né hysjen € mendimit, sepse Silozofet m ar. Si rezultat, harta e histor he rredhimesh, sesa njé rendin ¢ pérkobshém, Historia © filozofisé mésohet pér shembull Rousseau ‘poten ¢ ideve TE pas ndikimin € rol relaivisht t& pakté né te jeté nj filozofi keg (joi 1 nga vendi i tyre ne influencat tona bashkékohore. rié agjende flozofike dhe persons ddhe Schelling), influenca ¢ té ciléve né iédhen}, mund té kené luajeur njé née flonofisé. Njé historia xryma crnozonst| rmiré né vlerésimin e vlefshmérisé sé argumenteve ose sai takon vértetésisé sé konkluzioneve té tyre); por, megjithaté, ai duhet té jeté njé historian ré. Sepse fakti nése ai pérqendrohet te pérshkrimi i influencés sé ideve né dhe, né gofté se ka mundési t's shpjegojé ato, nuk paraget fare réndési pér nivelin ¢ tij si filozof. Kjo ndodh sepse historia ¢ filozofisé ashté e mbushur plot me hendeqe ndarése. Ka mendimtaré téréndésishém, problemet et ciléve ané zgjidhur ose konstatuar mé miré nga njé shkrimtar ‘embull Malebranche ose Lotze. Keéta jané hasur rrallé nga studivesit e éndés, Megiithaté ka filozofé tétjeré qé kané model té problemeve qé i hasim ende dhe filozofe té jstoteli, Dekarti, Kanti dhe Hjumi. Shpesh, njé mendimtar i sé kaluarés ‘&hté riabuluar si njé filozof i madh dhe pastaj ai ka kryer kalimin nga historia e ideve né historiné ¢ filozofisé. Kjo ndodhi sé fundmi me Adam| ndodhi me Lotze-n. Ka filozofé, mé kryesori mes té ciléve éshté Hegel, té cilét né gdo dj ‘yet jané injoruar si influencues dhe vetém 10 vjet mé voné *jané rizbuluar] si filozofé té médhenj ‘A ninkupton kjo se né filozofi nuk ka progres? Ekziston njé besim| i heshtur i filozofisé ‘moderne’ se progresi éshté i mundshém. Ka njé «| vérteté pér tu abuluar, por ajo qéndron né kufizimin e té kuptuarit toné Prandaj ne duhet té kapemi pas atyre arritjeve filozofike, té cilat shérbejné| si paradigmat ¢ argumenteve tona. Terreni i filozofisé éshté ndriguar pak] ga pak; por ndérkaq, injoranca kércénon giithmoné té na gllabérojé, vegs sigurisht qé ne sot mund té pretendojmé nje té kuptuar mé té miré sesa ai Dekartit, pér problemet gé ai veté zbuloi.