You are on page 1of 1079

LABORATORI

JURUSAN PENDIDIKAN TEKNIK SIPIL D


F
UNIVERSITAS NE

Job
:I
Kelompok :I

Mahasiswa
: Ridwan
Hari/Tanggal : 20
Januari 2003

Nim
:
015104003

[1]
Lokasi :
Kampus UNM
Partam
Program
: S1 Teknik
Sipil

PENGENALAN
ALAT UKUR
SUDUT
(THEODOLIT)

A. TUJUAN

1. Mahasi
swa
diharap
kan

[2]
dapat
menge
nal alat
ukur
sudut
(Theod
olit).
2. Mahasi
swa
diharap
kan
dapat
menget
ahui
bagian-
bagian
atau
kompo

[3]
nen
alat
ukur
sudut
(theod
olit)
beserta
fungsin
ya.
3. Mahasi
swa
diharap
kan
mampu
mengo
perasik
an alat
ukur

[4]
sudut
(theod
olit)
dengan
baik
dan
benar.

B. PERALAT
AN YANG
DIGUNAK
AN
1. Pesaw
at
Theod
olit
Topco
n TL 6

[5]
DE /
TL 10
DE
a. Ga
mb
ar
The
odo
lit
Top
con
TL
6
DE
/ TL
10
DE
(Te

[6]
rla
mpi
r)
b. Fun
gsi
bag
ian-
bag
ian
The
odo
lit
Top
con
TL
6
DE
/ TL

[7]
10
DE.
1).
L
e
v
e
l
l
i
n
g

s
c
r
e
w

[8]
(
S
e
k
r
u
p

T
i
g
a
)
,

y
a

[9]
n
g

d
i
g
u
n
a
k
a
n

u
n
t
u
k

[10]
m
e
n
g
e
t
e
n
g
a
h
k
a
n

g
e

[11]
l
e
m
b
u
n
g

n
i
v
o

k
o
t
a
k

[12]
.

2).
S
e
k
r
u
p

K
1

b
e
r
f

[13]
u
n
g
s
i

u
n
t
u
k

m
e
n
g
u
n

[14]
c
i

a
t
a
u

m
e
n
y
a
t
u
k
a
n

[15]
p
e
s
a
w
a
t

d
e
n
g
a
n

l
i

[16]
n
g
k
a
r
a
n

b
e
r
s
k
a
l
a

[17]
p
i
r
i
n
g
a
n

h
i
t
a
m
)
.

[18]
3).
S
e
k
r
u
p

K
2

d
i
g
u
n
a

[19]
k
a
n

u
n
t
u
k

m
e
n
g
u
n
c
i

[20]
p
e
s
a
w
a
t

p
e
s
a
w
a
t

[21]
e

a
r
a
h

h
o
r
i
z
o
n
t
a
l

[22]
k
e

k
i
r
i

a
t
a
u

k
e

k
a

[23]
n
a
n
.
4).
S
e
k
r
u
p

F
1

b
e

[24]
r
f
u
n
g
s
i

u
n
t
u
k

m
e
n
g

[25]
g
e
r
a
k
k
a
n

b
a
d
a
n

p
e
s

[26]
a
w
a
t

s
e
c
a
r
a

h
a
l
u
s

[27]
(
l
a
m
b
a
t
)

s
e
c
a
r
a

h
o

[28]
r
i
z
o
n
t
a
l
.

5).
S
e
k
r
u
p

[29]
F
2

d
i
g
u
n
a
k
a
n

u
n
t
u

[30]
k

m
e
n
g
g
e
r
a
k
k
a
n

t
e
r

[31]
o
p
o
n
g

p
e
s
a
w
a
t

s
e
c
a

[32]
r
a

l
a
m
b
a
t

k
e

a
t
a
s

[33]
d
a
n

k
e

b
a
w
a
h
.

6).
C
i
r

[34]
c
u
l
a
r

L
e
v
e
l

(
N
i
v
o

[35]
K
o
t
a
k
)
,

d
i
g
u
n
a
k
a
n

[36]
s
e
b
a
g
a
i

p
e
d
o
m
a
n

u
n

[37]
t
u
k

m
e
n
g
e
t
a
h
u
i

k
e
d

[38]
a
t
a
r
a
n

p
e
m
a
s
a
n
g
a
n

[39]
a
l
a
t

t
h
e
o
d
o
l
i
t

p
a
d

[40]
a

t
r
i
p
o
d
.

7).
P
l
a
t
e

[41]
e
v
e
l

(
N
i
v
o

T
a
b
u
n
g
)

[42]
,

b
e
r
f
u
n
g
s
i

s
e
b
a
g
a

[43]
i

p
e
n
g
o
n
t
r
o
l

k
e
d
a
t

[44]
a
r
a
n

p
a
d
a

t
h
e
o
d
o
l
i

[45]
t
.

8).
V
i
s
i
r
,

b
e
r
f
u
n
g

[46]
s
i

u
n
t
u
k

m
e
m
b
i
d
i
k

[47]
s
e
c
a
r
a

k
a
s
a
r

o
b
y
e
k

[48]
a
t
a
u

t
i
t
i
k

y
a
n
g

[49]
i
u
k
u
r
,

s
e
b
e
l
u
m

d
i
b

[50]
i
d
i
k

m
e
l
a
l
u
i

l
e
n
s
a

[51]
o
k
u
l
e
r

(
n
o
m
o
r


.
.

[52]
)
.
9).
T
e
l
e
s
c
o
p
e

e
y
e
p
i

[53]
e
c
e

(
L
e
n
s
a

O
k
u
l
e
r

[54]
d
a
n

S
e
k
r
u
p
)
,

b
e
r
f
u

[55]
n
g
s
i

s
e
b
a
g
a
i

p
e
m
b
i

[56]
d
i
k

o
b
y
e
k

a
t
a
u

r
a
m

[57]
b
u

u
k
u
r
,

y
a
n
g

m
e
n
y

[58]
a
t
u

p
a
d
a

s
e
k
r
u
p

s
e

[59]
h
i
n
g
g
a

d
a
p
a
t

d
i
p
u
t

[60]
a
r

k
e

k
i
r
i

a
t
a
u

k
e

[61]
k
a
n
a
n

u
n
t
u
k

m
e
m
p
e

[62]
r
j
e
l
a
s

b
e
n
a
n
g

d
i
a
g

[63]
f
r
a
g
m
a

(
b
e
n
a
n
g

s
i
l

[64]
a
n
g
)
.

10).
O
p
t
i
c
a
l

p
l
u

[65]
m
m
e
r

t
e
l
e
s
c
o
p
e
,

l
e

[66]
n
s
a

y
a
n
g

d
i
g
u
n
a
k
a
n

[67]
u
n
t
u
k

m
e
l
i
h
a
t

t
i
t

[68]
i
k

a
t
a
u

p
a
t
o
k

y
a
n
g

[69]
a
d
a

d
i

b
a
w
a
h

t
h
e
o

[70]
d
o
l
i
t
.

L
e
n
s
a

d
i
p
a
s

[71]
a
n
g

m
e
n
y
a
t
u

d
e
n
g
a
n

[72]
s
e
k
r
u
p

s
e
h
i
n
g
g
a

[73]
i
k
a

p
a
t
o
k

t
i
d
a
k

k
e

[74]
l
i
h
a
t
a
n

j
e
l
a
s
,

s
e
k

[75]
r
u
p

d
a
p
a
t

d
i
p
u
t
a
r

[76]
k
e

k
i
r
i

a
t
a
u

k
e

k
a

[77]
n
a
n
.

11).
O
b
j
e
c
t
i
v
e

l
e

[78]
n
s
,

L
e
n
s
a

o
b
y
e
k
t
i
f

[79]
12).
T
e
l
e
s
c
o
p
e

f
o
c
u
s
i
n

[80]
g

k
n
o
b

(
S
e
k
r
u
p

O
b
y

[81]
e
k
t
i
f
)
,

k
n
o
p

y
a
n
g

[82]
d
i
g
u
n
a
k
a
n

u
n
t
u
k

m
e

[83]
m
f
o
k
u
s
k
a
n

o
b
y
e
k

a
t

[84]
a
u

m
e
m
p
e
r
j
e
l
a
s

a
n
g

[85]
k
a

p
e
m
b
a
c
a
a
n

p
a
d
a

[86]
r
a
m
b
u

u
k
u
r
.
13).
L
e
n
s
a

[87]
M
i
c
r
o
m
e
t
e
r
,

b
e
r
f
u
n

[88]
g
s
i

u
n
t
u
k

p
e
m
b
a
c
a
a

[89]
n

s
u
d
u
t

v
e
r
t
i
c
a
l

[90]
a
n

h
o
r
i
z
o
n
t
a
l
.

14).
S
e

[91]
k
r
u
p

M
i
c
r
o
m
e
t
e
r
,

[92]
i
g
u
n
a
k
a
n

u
n
t
u
k

m
e
m

[93]
p
e
r
j
e
l
a
s

a
t
a
u

m
e
m
f

[94]
o
k
u
s
k
a
n

p
a
d
a

s
a
a
t

[95]
m
e
l
a
k
u
k
a
n

p
e
m
b
a
c
a
a

[96]
n

s
u
d
u
t

v
e
r
t
i
k
a
l

[97]
a
n

h
o
r
i
s
o
n
t
a
l
.
15).
C
e
r

[98]
m
i
n
,

b
e
r
f
u
n
g
s
i

u
n
t

[99]
u
k

m
e
m
b
e
r
i
k
a
n

c
a
h
a

[100]
y
a

a
g
a
r

p
e
m
b
a
c
a
a
n

[101]
p
a
d
a

l
e
n
s
a

m
i
c
r
o
m
e

[102]
t
e
r

d
a
p
a
t

t
e
r
l
i
h
a
t

[103]
t
e
r
a
n
g

d
a
n

j
e
l
a
s

[104]
.

16).
H
a
n
d
l
e
,

t
e
m
p
a
t

[105]
p
e
g
a
n
g
a
n

p
a
d
a

a
l
a
t

[106]
u
n
t
u
k

m
e
m
a
s
a
n
g

a
l

[107]
a
t

p
a
d
a

t
r
i
p
o
d

a
t
a

[108]
u
p
u
n

m
e
m
i
n
d
a
h
k
a
n

[109]
l
a
t

k
e

t
e
m
p
a
t

l
a
i
n

[110]
.

17).
H
a
n
d
l
e

f
i
x
i
n
g

[111]
n
o
b
,

b
e
r
f
u
n
g
s
i

s
e
b

[112]
a
g
a
i

s
e
k
r
u
p

u
n
t
u
k

[113]
m
e
n
g
u
n
c
i

p
e
g
a
n
g
a
n

[114]
a
g
a
r

p
o
s
i
s
i

k
u
a
t
.

[115]
18).
I
n
s
t
r
u
m
e
n
t

h
e
i
g
h
t

[116]
m
a
r
k
,

t
a
n
d
a

y
a
n
g

[117]
d
i
g
u
n
a
k
a
n

u
n
t
k

m
e
n

[118]
e
n
t
u
k
a
n

t
i
n
g
g
i

g
a
r

[119]
i
s

b
i
d
i
k

p
e
r
m
u
k
a
a
n

[120]
t
a
n
a
h

t
e
m
p
a
t

t
h
e
o

[121]
d
o
l
i
t

b
e
r
d
i
r
i

y
a
n
g

[122]
b
i
a
s
a
n
y
a

d
i
s
e
b
u
t

[123]
t
i
n
g
g
i

a
l
a
t
.

19).
T
r
i
b

[124]
a
c
h

f
i
x
i
n
g

l
e
v
e
r
,

[125]
s
e
k
r
u
p

y
a
n
g

d
i
g
u
n
a

[126]
k
a
n

a
p
a
b
i
l
a

b
a
g
i
a
n

[127]
a
t
a
s

t
e
r
o
p
o
n
g

i
n
g

[128]
i
n

d
i
g
e
s
e
r

s
e
h
i
n
g
g

[129]
a

s
u
m
b
u

v
e
r
t
i
k
a
l

[130]
e
p
a
t

p
a
d
a

t
i
t
i
k

t
e

[131]
m
p
a
t

b
e
r
d
i
r
i

t
h
e
o
d

[132]
o
l
i
t
.

c. Cara
Me
ngo
per
asi
kan
The
odo
lit
Top
con

[133]
TL
6
DE
/ TL
10
DE.

1).
P
e
s
a
w
a
t
d
i
p

[134]
a
s
a
n
g
d
i
a
t
a
s
s
t
a
ti
f
(
k

[135]
a
k
i
ti
g
a
/t
ri
p
o
d
),
k
e
m
u
d
i

[136]
a
n
d
i
k
u
n
c
i.
2).
B
i
d
i
k
u
j
u

[137]
n
g
p
a
t
o
k
d
e
n
g
a
n
m
e
n
g
g

[138]
u
n
a
k
a
n
s
e
n
t
e
r
p
o
i
n
t
(

[139]
o
p
ti
c
a
l
p
l
u
m
m
e
r
t
e
l
e
s

[140]
c
o
p
e
),
s
a
m
p
a
i
b
e
r
a
d
a
t

[141]
e
p
a
t
d
i
t
e
n
g
a
h
p
e
s
a
w

[142]
a
t.
3).
S
t
e
l
g
e
l
e
m
b
u
n
g
n
i

[143]
v
o
k
o
t
a
k
d
a
n
n
i
v
o
t
a
b
u

[144]
n
g
d
e
n
g
a
n
m
e
n
g
g
u
n
a
k
a

[145]
n
s
e
k
r
u
p
ti
g
a
(l
e
v
e
li
n
g
s

[146]
c
r
e
w
).
4).
B
i
d
i
k
o
b
y
e
k
d
e

[147]
n
g
a
n
m
e
n
g
g
u
n
a
k
a
n
V
i
s

[148]
ir
,
k
e
m
u
d
i
a
n
s
e
j
a
j
a
r
k

[149]
a
n
p
ir
i
n
g
a
n
d
e
r
a
j
a
t
p
e

[150]
s
a
w
a
t
d
e
n
g
a
n
m
e
m
p
e
rt
e

[151]
m
u
k
a
n
g
a
ri
s
p
u
ti
h
y
a
n
g
b

[152]
e
r
a
d
a
p
a
d
a
b
a
g
i
a
n
b
a
w

[153]
a
h
b
a
d
a
n
p
e
s
a
w
a
t.
5).
S
e
t

[154]
e
l
a
h
o
b
j
e
k
t
e
r
b
i
d
i
k
,

[155]
k
u
n
c
i
K
1

d
a
n
K
2

,
a
p
a
b
il

[156]
a
o
b
y
e
k
b
e
l
u
m
t
e
p
a
t
g
u

[157]
n
a
k
a
n
s
e
k
r
u
p
p
e
n
g
g
e
r

[158]
a
k
h
a
l
u
s
.
6).
P
e
rj
e
l
a
s
b
e

[159]
n
a
n
g
d
i
a
g
fr
a
g
m
a
d
e
n
g
a

[160]
n
s
e
k
r
u
p
o
k
u
l
e
r
d
a
n
g
u

[161]
n
a
k
a
n
s
e
k
r
u
p
o
b
y
e
k
ti
f

[162]
u
n
t
u
k
m
e
m
p
e
rj
e
l
a
s
o
b
y

[163]
e
k
a
t
a
u
r
a
m
b
u
u
k
u
r.
7).
L
a

[164]
k
u
k
a
n
p
e
m
b
a
c
a
a
n
s
u
d
u

[165]
t
m
e
l
a
l
u
i
l
e
n
s
a
m
i
c
r
o

[166]
m
e
t
e
r,
a
p
a
b
il
a
g
a
ri
s
p
a
d

[167]
a
l
e
n
s
a
b
e
l
u
m
t
e
p
a
t
b
e

[168]
r
a
d
a
d
i
t
e
n
g
a
h
,
p
u
t
a
r

[169]
s
e
k
r
u
p
m
i
c
r
o
m
e
t
e
r
a
g

[170]
a
r
a
g
a
r
g
a
ri
s
p
a
d
a
l
e
n
s

[171]
a
t
e
p
a
t
b
e
r
a
d
a
d
i
t
e
n
g

[172]
a
h
.

8).
P
u
t
a
r
s
e
k
r
u
p
p
e

[173]
n
j
e
l
a
s
l
e
n
s
a
m
i
c
r
o
m
e

[174]
t
e
r
u
n
t
u
k
m
e
m
p
e
rj
e
l
a
s

[175]
p
e
m
b
a
c
a
a
n
d
a
l
a
m
l
e
n
s

[176]
a
m
i
c
r
o
m
e
t
e
r,
a
p
a
b
il
a
k

[177]
u
r
a
n
g
t
e
r
a
n
g
s
e
t
e
l
c
e

[178]
r
m
i
n
u
n
t
u
k
m
e
m
b
e
r
p
e
n

[179]
e
r
a
n
g
a
n
.
9).
L
a
k
u
k
a
n
p
e

[180]
m
b
a
c
a
a
n
s
u
d
u
t
v
e
rt
i
c
a

[181]
l
d
a
n
h
o
ri
z
o
n
t
a
l
(
d
e
r
a

[182]
j
a
t,
m
e
n
it
,
d
a
n
d
e
ti
k
).

[183]
d.
Cara
Pemba
caan
Sudut
Theodo
lit
Topcon
TL 6
DE / TL
10 DE.
1).
P
u
t
a
r

[184]
s
e
k
r
u
p

m
i
c
r
o
m
e
t
e
r

[185]
y
a
n
g

t
e
r
l
e
t
a
k

d
i
s
e

[186]
b
e
l
a
h

k
a
n
a
n

p
e
s
a
w
a

[187]
t
.

2).
A
r
a
h
k
a
n

a
n
g
k
a

[188]
p
e
m
b
a
c
a
a
n

v
e
r
t
i
c
a
l

[189]
(
V
)

a
t
a
u

h
o
r
i
z
o
n
t
a

[190]
l
(
H
)

s
e
h
i
n
g
g
a

g
a
r
i

[191]
s

d
i
b
a
w
a
h

a
n
g
k
a

b
e

[192]
r
a
d
a

d
i
a
n
t
a
r
a

d
u
a

[193]
g
a
r
i
s
.

3).
B
a
c
a

b
e
s
a
r

[194]
s
u
d
u
t

h
o
r
i
z
o
n
t
a
l
m

[195]
i
s
a
l
n
y
a

3
2
3
o

2
6

[196]

2
0

d
a
n

s
u
d
u
t

V
e
r

[197]
t
i
k
a
l
m
i
s
a
l
n
y
a

[198]
1
1
0
o

2
6

2
0

.

4).
P
e
m
b
a

[199]
c
a
a
n

s
u
d
u
t

h
o
r
i
z
o
n

[200]
t
a
l
d
a
n

v
e
r
t
i
c
a
l
d
i
l

[201]
a
k
u
k
a
n

t
i
d
a
k

s
e
c
a
r

[202]
a

b
e
r
s
a
m
a
a
n
.

Ber
ikut
ini
con
toh

[203]
car
a
pe
mb
aca
an
vert
ikal
dan
hori
son
tal
pad
a
the
odo
lit
Top

[204]
con
TL
10
DE
/ 6
DE.

V
110 2
2
2
H
323 Pembacaan
Vertikal / V
Horisontal / H

e. Cara
Menolk
an
Sudut

[205]
Horiso
ntal
pada
Theodo
lit
Topcon
TL 6
DE / TL
10 DE.
1).
B
u
k
a

s
e
k

[206]
r
u
p

K
1

d
a
n

K
2

k
e
m

[207]
u
d
i
a
n

i
m
p
i
t
k
a
n

g
a
r

[208]
i
s

p
u
t
i
h

y
a
n
g

a
d
a

[209]
p
a
d
a

p
i
r
i
n
g
a
n

h
i
t
a

[210]
m

d
e
n
g
a
n

g
a
r
i
s

p
u
t

[211]
i
h

p
a
d
a

b
a
d
a
n

p
e
s
a

[212]
w
a
t

b
a
g
i
a
n

b
a
w
a
h
.

[213]
2).
S
e
t
e
l
a
h

b
e
r
i
m
p
i
t
,

[214]
k
u
n
c
i

s
e
k
r
u
p

K
1

[215]
a
n

K
2

k
e
m
u
d
i
a
n

n
o

[216]
l
k
a
n

p
e
m
b
a
c
a
a
n

m
e
n

[217]
i
t

d
a
n

d
e
t
i
k

p
a
d
a

[218]
l
e
n
s
a

p
e
m
b
a
c
a
a
n

s
u

[219]
d
u
t

d
e
n
g
a
n

m
e
m
u
t
a
r

[220]
s
e
k
r
u
p

m
i
c
r
o
m
e
t
e
r

[221]
.

3).
A
p
a
b
i
l
a

p
e
m
b
a
c
a

[222]
a
n

d
e
r
a
j
a
t

b
e
l
u
m

[223]
o
l
,

m
a
k
a

p
u
t
a
r

s
e
k

[224]
r
u
p

K
2

2. Pesaw
at
Theod
olit
Topco
n TL
20 GF /
TL 6 G

[225]
a. Ga
mb
ar
The
odo
lit
Top
con
TL
20
GF
/ TL
6 G
(Te
rla
mpi
r)

[226]
b. Fun
gsi
bag
ian-
bag
ian
The
odo
lit
Top
con
TL
20
GF
/ TL
6
G.

[227]
1).
L
e
v
e
l
l
i
n
g

s
c
r
e
w

[228]
S
e
k
r
u
p

T
i
g
a
)
,

y
a
n
g

[229]
d
i
g
u
n
a
k
a
n

u
n
t
u
k

[230]
e
n
g
e
t
e
n
g
a
h
k
a
n

g
e
l
e

[231]
m
b
u
n
g

n
i
v
o

k
o
t
a
k
.

[232]
2).
S
e
k
r
u
p

K
1

b
e
r
f
u
n

[233]
g
s
i

u
n
t
u
k

m
e
n
g
u
n
c
i

[234]
a
t
a
u

m
e
n
y
a
t
u
k
a
n

[235]
e
s
a
w
a
t

d
e
n
g
a
n

l
i
n
g

[236]
k
a
r
a
n

b
e
r
s
k
a
l
a

(
p
i

[237]
r
i
n
g
a
n

h
i
t
a
m
)
.

3).
S
e

[238]
k
r
u
p

K
2

d
i
g
u
n
a
k
a
n

[239]
u
n
t
u
k

m
e
n
g
u
n
c
i

p
e

[240]
s
a
w
a
t

p
e
s
a
w
a
t

k
e

[241]
r
a
h

h
o
r
i
z
o
n
t
a
l

k
e

[242]
k
i
r
i

a
t
a
u

k
e

k
a
n
a

[243]
n
.
4).
S
e
k
r
u
p

F
1

b
e
r
f

[244]
u
n
g
s
i

u
n
t
u
k

m
e
n
g
g
e

[245]
r
a
k
k
a
n

b
a
d
a
n

p
e
s
a
w

[246]
a
t

s
e
c
a
r
a

h
a
l
u
s

(
l

[247]
a
m
b
a
t
)

s
e
c
a
r
a

h
o
r
i

[248]
z
o
n
t
a
l
.

5).
S
e
k
r
u
p

F
2

[249]
,

d
i
g
u
n
a
k
a
n

u
n
t
u
k

[250]
m
e
n
g
g
e
r
a
k
k
a
n

t
e
r
o
p

[251]
o
n
g

p
e
s
a
w
a
t

s
e
c
a
r
a

[252]
l
a
m
b
a
t

k
e

a
t
a
s

d
a

[253]
n

k
e

b
a
w
a
h
.

6).
C
i
r
c
u

[254]
l
a
r

L
e
v
e
l

(
N
i
v
o

K
o

[255]
t
a
k
)
,

d
i
g
u
n
a
k
a
n

s
e

[256]
b
a
g
a
i

p
e
d
o
m
a
n

u
n
t
u

[257]
k

m
e
n
g
e
t
a
h
u
i

k
e
d
a
t

[258]
a
r
a
n

p
e
m
a
s
a
n
g
a
n

a
l

[259]
a
t

t
h
e
o
d
o
l
i
t

p
a
d
a

[260]
t
r
i
p
o
d
.

7).
P
l
a
t
e

l
e
v

[261]
e
l

(
N
i
v
o

T
a
b
u
n
g
)
,

[262]
b
e
r
f
u
n
g
s
i

s
e
b
a
g
a
i

[263]
p
e
n
g
o
n
t
r
o
l

k
e
d
a
t
a
r

[264]
a
n

p
a
d
a

t
h
e
o
d
o
l
i
t

[265]
.

8).
V
i
s
i
r
,

b
e
r
f
u
n
g
s

[266]
i

u
n
t
u
k

m
e
m
b
i
d
i
k

[267]
e
c
a
r
a

k
a
s
a
r

o
b
y
e
k

[268]
a
t
a
u

t
i
t
i
k

y
a
n
g

d
i

[269]
u
k
u
r
,

s
e
b
e
l
u
m

d
i
b
i

[270]
d
i
k

m
e
l
a
l
u
i

l
e
n
s
a

[271]
o
k
u
l
e
r

(
n
o
m
o
r

9
)
.

[272]
9).
T
e
l
e
s
c
o
p
e

e
y
e
p
i
e
c

[273]
e

(
L
e
n
s
a

O
k
u
l
e
r

d
a

[274]
n

S
e
k
r
u
p
)
,

b
e
r
f
u
n
g

[275]
s
i

s
e
b
a
g
a
i

p
e
m
b
i
d
i

[276]
k

o
b
y
e
k

a
t
a
u

r
a
m
b
u

[277]
u
k
u
r
,

y
a
n
g

m
e
n
y
a
t

[278]
u

p
a
d
a

s
e
k
r
u
p

s
e
h
i

[279]
n
g
g
a

d
a
p
a
t

d
i
p
u
t
a
r

[280]
k
e

k
i
r
i

a
t
a
u

k
e

[281]
a
n
a
n

u
n
t
u
k

m
e
m
p
e
r
j

[282]
e
l
a
s

b
e
n
a
n
g

d
i
a
g
f
r

[283]
a
g
m
a

(
b
e
n
a
n
g

s
i
l
a
n

[284]
g
)
.

10).
O
p
t
i
c
a
l

p
l
u
m
m

[285]
e
r

t
e
l
e
s
c
o
p
e
,

l
e
n
s

[286]
a

y
a
n
g

d
i
g
u
n
a
k
a
n

[287]
n
t
u
k

m
e
l
i
h
a
t

t
i
t
i
k

[288]
a
t
a
u

p
a
t
o
k

y
a
n
g

[289]
d
a

d
i

b
a
w
a
h

t
h
e
o
d
o

[290]
l
i
t
.

L
e
n
s
a

d
i
p
a
s
a
n

[291]
g

m
e
n
y
a
t
u

d
e
n
g
a
n

[292]
e
k
r
u
p

s
e
h
i
n
g
g
a

j
i
k

[293]
a

p
a
t
o
k

t
i
d
a
k

k
e
l
i

[294]
h
a
t
a
n

j
e
l
a
s
,

s
e
k
r
u

[295]
p

d
a
p
a
t

d
i
p
u
t
a
r

k
e

[296]
k
i
r
i

a
t
a
u

k
e

k
a
n
a

[297]
n
.

11).
O
b
j
e
c
t
i
v
e

l
e
n
s

[298]
,

L
e
n
s
a

o
b
y
e
k
t
i
f
12).
T

[299]
e
l
e
s
c
o
p
e

f
o
c
u
s
i
n
g

[300]
k
n
o
b

(
S
e
k
r
u
p

O
b
y
e
k

[301]
t
i
f
)
,

k
n
o
p

y
a
n
g

d
i

[302]
g
u
n
a
k
a
n

u
n
t
u
k

m
e
m
f

[303]
o
k
u
s
k
a
n

o
b
y
e
k

a
t
a
u

[304]
m
e
m
p
e
r
j
e
l
a
s

a
n
g
k
a

[305]
p
e
m
b
a
c
a
a
n

p
a
d
a

r
a

[306]
m
b
u

u
k
u
r
.
13).
L
e
n
s
a

M
i

[307]
c
r
o
m
e
t
e
r
,

b
e
r
f
u
n
g
s

[308]
i

u
n
t
u
k

p
e
m
b
a
c
a
a
n

[309]
s
u
d
u
t

v
e
r
t
i
c
a
l

d
a

[310]
n

h
o
r
i
z
o
n
t
a
l
.

14).
S
e

[311]
k
r
u
p

M
i
c
r
o
m
e
t
e
r
,

[312]
i
g
u
n
a
k
a
n

u
n
t
u
k

m
e
m

[313]
p
e
r
j
e
l
a
s

a
t
a
u

m
e
m
f

[314]
o
k
u
s
k
a
n

p
a
d
a

s
a
a
t

[315]
m
e
l
a
k
u
k
a
n

p
e
m
b
a
c
a

[316]
a
n

s
u
d
u
t

v
e
r
t
i
k
a
l

[317]
d
a
n

h
o
r
i
s
o
n
t
a
l
.
15).
C
e

[318]
r
m
i
n
,

b
e
r
f
u
n
g
s
i

u
n

[319]
t
u
k

m
e
m
b
e
r
i
k
a
n

c
a
h

[320]
a
y
a

a
g
a
r

p
e
m
b
a
c
a
a
n

[321]
p
a
d
a

l
e
n
s
a

m
i
c
r
o

[322]
m
e
t
e
r

d
a
p
a
t

t
e
r
l
i
h

[323]
a
t

t
e
r
a
n
g

d
a
n

j
e
l
a

[324]
s
.

16).
H
a
n
d
l
e
,

t
e
m
p
a
t

[325]
p
e
g
a
n
g
a
n

p
a
d
a

a
l
a

[326]
t

u
n
t
u
k

m
e
m
a
s
a
n
g

[327]
l
a
t

p
a
d
a

t
r
i
p
o
d

[328]
t
a
u
p
u
n

m
e
m
i
n
d
a
h
k
a
n

[329]
a
l
a
t

k
e

t
e
m
p
a
t

l
a

[330]
i
n
.

17).
H
a
n
d
l
e

f
i
x
i
n
g

[331]
k
n
o
b
,

b
e
r
f
u
n
g
s
i

[332]
e
b
a
g
a
i

s
e
k
r
u
p

u
n
t
u

[333]
k

m
e
n
g
u
n
c
i

p
e
g
a
n
g
a

[334]
n

a
g
a
r

p
o
s
i
s
i

k
u
a

[335]
t
.
18).
I
n
s
t
r
u
m
e
n
t

h
e
i
g

[336]
h
t

m
a
r
k
,

t
a
n
d
a

y
a
n

[337]
g

d
i
g
u
n
a
k
a
n

u
n
t
k

[338]
e
n
e
n
t
u
k
a
n

t
i
n
g
g
i

[339]
g
a
r
i
s

b
i
d
i
k

p
e
r
m
u

[340]
k
a
a
n

t
a
n
a
h

t
e
m
p
a
t

[341]
t
h
e
o
d
o
l
i
t

b
e
r
d
i
r
i

[342]
y
a
n
g

b
i
a
s
a
n
y
a

d
i
s

[343]
e
b
u
t

t
i
n
g
g
i

a
l
a
t
.

[344]
19).
T
r
i
b
a
c
h

f
i
x
i
n
g

l
e

[345]
v
e
r
,

s
e
k
r
u
p

y
a
n
g

[346]
i
g
u
n
a
k
a
n

a
p
a
b
i
l
a

[347]
a
g
i
a
n

a
t
a
s

t
e
r
o
p
o
n

[348]
g

i
n
g
i
n

d
i
g
e
s
e
r

s
e

[349]
h
i
n
g
g
a

s
u
m
b
u

v
e
r
t
i

[350]
k
a
l

t
e
p
a
t

p
a
d
a

t
i
t

[351]
i
k

t
e
m
p
a
t

b
e
r
d
i
r
i

[352]
t
h
e
o
d
o
l
i
t
.

c. Car
a
Me
ngo
per
asi

[353]
kan
The
odo
lit
Top
con
TL
20
GF
/ TL
6
G.
1).
P
e
s
a
w

[354]
a
t
d
i
p
a
s
a
n
g
d
i
a
t
a
s
s
t

[355]
a
ti
f
(
k
a
k
i
ti
g
a
/t
ri
p
o
d
),
k

[356]
e
m
u
d
i
a
n
d
i
k
u
n
c
i.
2).
B
i
d

[357]
i
k
u
j
u
n
g
p
a
t
o
k
d
e
n
g
a
n

[358]
m
e
n
g
g
u
n
a
k
a
n
s
e
n
t
e
r
p

[359]
o
i
n
t
(
o
p
ti
c
a
l
p
l
u
m
m
e
r

[360]
t
e
l
e
s
c
o
p
e
),
s
a
m
p
a
i
b
e

[361]
r
a
d
a
t
e
p
a
t
d
i
t
e
n
g
a
h
p

[362]
e
s
a
w
a
t.
3).
S
t
e
l
g
e
l
e
m
b
u

[363]
n
g
n
i
v
o
k
o
t
a
k
d
a
n
n
i
v
o

[364]
t
a
b
u
n
g
d
e
n
g
a
n
m
e
n
g
g
u

[365]
n
a
k
a
n
s
e
k
r
u
p
ti
g
a
(l
e
v
e

[366]
li
n
g
s
c
r
e
w
).
4).
B
i
d
i
k
o
b
y

[367]
e
k
d
e
n
g
a
n
m
e
n
g
g
u
n
a
k
a

[368]
n
V
i
s
ir
,
k
e
m
u
d
i
a
n
s
e
j
a

[369]
j
a
r
k
a
n
p
ir
i
n
g
a
n
d
e
r
a
j

[370]
a
t
p
e
s
a
w
a
t
d
e
n
g
a
n
m
e
m

[371]
p
e
rt
e
m
u
k
a
n
g
a
ri
s
p
u
ti
h
y

[372]
a
n
g
b
e
r
a
d
a
p
a
d
a
b
a
g
i
a

[373]
n
b
a
w
a
h
b
a
d
a
n
p
e
s
a
w
a
t.

[374]
5).
S
e
t
e
l
a
h
o
b
j
e
k
t
e
r
b
i

[375]
d
i
k
,
k
u
n
c
i
K
1

d
a
n
K
2

,
a

[376]
p
a
b
il
a
o
b
y
e
k
b
e
l
u
m
t
e
p

[377]
a
t
g
u
n
a
k
a
n
s
e
k
r
u
p
p
e
n

[378]
g
g
e
r
a
k
h
a
l
u
s
.
6).
P
e
rj
e
l

[379]
a
s
b
e
n
a
n
g
d
i
a
g
fr
a
g
m
a
d

[380]
e
n
g
a
n
s
e
k
r
u
p
o
k
u
l
e
r
d

[381]
a
n
g
u
n
a
k
a
n
s
e
k
r
u
p
o
b
y

[382]
e
k
ti
f
u
n
t
u
k
m
e
m
p
e
rj
e
l
a

[383]
s
o
b
y
e
k
a
t
a
u
r
a
m
b
u
u
k

[384]
u
r.
7).
L
a
k
u
k
a
n
p
e
m
b
a
c
a
a

[385]
n
s
u
d
u
t
m
e
l
a
l
u
i
l
e
n
s
a

[386]
m
i
c
r
o
m
e
t
e
r,
a
p
a
b
il
a
g
a

[387]
ri
s
p
a
d
a
l
e
n
s
a
b
e
l
u
m
t
e

[388]
p
a
t
b
e
r
a
d
a
d
i
t
e
n
g
a
h
,

[389]
p
u
t
a
r
s
e
k
r
u
p
m
i
c
r
o
m
e

[390]
t
e
r
a
g
a
r
a
g
a
r
g
a
ri
s
p
a
d

[391]
a
l
e
n
s
a
t
e
p
a
t
b
e
r
a
d
a
d

[392]
i
t
e
n
g
a
h
.
8).
P
u
t
a
r
s
e
k
r

[393]
u
p
p
e
n
j
e
l
a
s
l
e
n
s
a
m
i
c

[394]
r
o
m
e
t
e
r
u
n
t
u
k
m
e
m
p
e
rj

[395]
e
l
a
s
p
e
m
b
a
c
a
a
n
d
a
l
a
m

[396]
l
e
n
s
a
m
i
c
r
o
m
e
t
e
r,
a
p
a

[397]
b
il
a
k
u
r
a
n
g
t
e
r
a
n
g
s
e
t

[398]
e
l
c
e
r
m
i
n
u
n
t
u
k
m
e
m
b
e

[399]
r
p
e
n
e
r
a
n
g
a
n
.
9).
L
a
k
u
k

[400]
a
n

p
e
m
b
a
c
a
a
n

s
u
d
u
t

[401]
v
e
r
ti
c
a
l
d
a
n

h
o
r
i
z
o
n

[402]
t
a
l
(
d
e
r
a
j
a
t
,
m
e
n
it
,
d

[403]
a
n

d
e
ti
k
)
.

d. Car
a
Pe
mb
aca
an
Su
dut

[404]
The
odo
lit
Top
con
TL
20
GF
/ TL
6
G.
1).
P
u
t
a
r

[405]
s
e
k
r
u
p

m
i
c
r
o
m
e
t
e
r

[406]
y
a
n
g

t
e
r
l
e
t
a
k

d
i
s
e

[407]
b
e
l
a
h

k
a
n
a
n

p
e
s
a
w
a

[408]
t
.

2).
A
r
a
h
k
a
n

a
n
g
k
a

[409]
p
e
m
b
a
c
a
a
n

v
e
r
t
i
c
a
l

[410]
(
V
)

a
t
a
u

h
o
r
i
z
o
n
t
a

[411]
l
(
H
)

s
e
h
i
n
g
g
a

g
a
r
i

[412]
s

d
i
b
a
w
a
h

a
n
g
k
a

b
e

[413]
r
a
d
a

d
i
a
n
t
a
r
a

d
u
a

[414]
g
a
r
i
s
.

3).
B
a
c
a

b
e
s
a
r

[415]
s
u
d
u
t

h
o
r
i
z
o
n
t
a
l
m

[416]
i
s
a
l
n
y
a

3
2
3
o

2
6

[417]

2
0

d
a
n

s
u
d
u
t

V
e
r

[418]
t
i
k
a
l
m
i
s
a
l
n
y
a

[419]
1
1
0
o

2
6

2
0

.

4).
P
e
m
b
a

[420]
c
a
a
n

s
u
d
u
t

h
o
r
i
z
o
n

[421]
t
a
l
d
a
n

v
e
r
t
i
c
a
l
d
i
l

[422]
a
k
u
k
a
n

t
i
d
a
k

s
e
c
a
r

[423]
a

b
e
r
s
a
m
a
a
n
.

Ber
ikut
ini
con
toh

[424]
car
a
pe
mb
aca
an
vert
ikal
dan
hori
son
tal
pad
a
the
odo
lit
Top

[425]
con
TL
20
GF
/ 6
G.

V
90

6 Horizontal scale H
0
7 Double line

Keterangan gambar :
1. Sudut Vertikal
2. Garis tunggal Pembacaan :
3. Skala Mikrometer Vertikal / V : 90o17’
Horisontal / H : 0o17’2
4. Garis indeks
5. Garis indeks
6. Skala horizontal
7. Garis ganda

[426]
e. Car
a
Me
nol
kan
Su
dut
Hor
iso
ntal
pad
a
The
odo
lit
Top
con

[427]
TL
20
GF
/ TL
6G
1).
B
u
k
a

s
e
k
r
u
p

[428]
K
1

d
a
n

K
2

k
e
m
u
d
i
a

[429]
n

i
m
p
i
t
k
a
n

g
a
r
i
s

[430]
u
t
i
h

y
a
n
g

a
d
a

p
a
d
a

[431]
p
i
r
i
n
g
a
n

h
i
t
a
m

d
e

[432]
n
g
a
n

g
a
r
i
s

p
u
t
i
h

[433]
a
d
a

b
a
d
a
n

p
e
s
a
w
a
t

[434]
b
a
g
i
a
n

b
a
w
a
h
.

2).
S
e
t

[435]
e
l
a
h

b
e
r
i
m
p
i
t
,

k
u
n

[436]
c
i

s
e
k
r
u
p

K
1

d
a
n

[437]
2

k
e
m
u
d
i
a
n

n
o
l
k
a
n

[438]
p
e
m
b
a
c
a
a
n

m
e
n
i
t

[439]
a
n

d
e
t
i
k

p
a
d
a

l
e
n
s

[440]
a

p
e
m
b
a
c
a
a
n

s
u
d
u
t

[441]
d
e
n
g
a
n

m
e
m
u
t
a
r

s
e
k

[442]
r
u
p

m
i
c
r
o
m
e
t
e
r
.

3)
.

[443]
A
p
a
b
i
l
a

p
e
m
b
a
c
a
a
n

[444]
d
e
r
a
j
a
t

b
e
l
u
m

n
o
l

[445]
,

m
a
k
a

p
u
t
a
r

s
e
k
r
u

[446]
p

K
2

.
.

3. Pesaw
at
Digital
Theod
olit DT
100 /
DT 200
a. Ga
mb
ar

[447]
Digi
tal
The
odo
lit
DT
100
/
DT
200
(Te
rla
mpi
r)
b. Fun
gsi
bag
ian-

[448]
bag
ian
Digi
tal
The
odo
lit
DT
100
/
DT
200
.
1).
H
a
n
d

[449]
l
e
,

t
e
m
p
a
t

p
e
g
a
n
g
a

[450]
n

p
a
d
a

a
l
a
t

u
n
t
u
k

[451]
m
e
m
a
s
a
n
g

a
l
a
t

p
a
d
a

[452]
t
r
i
p
o
d

a
t
a
u
p
u
n

m
e

[453]
m
i
n
d
a
h
k
a
n

a
l
a
t

k
e

[454]
t
e
m
p
a
t

l
a
i
n
.

2).
H
a
n
d

[455]
l
e

f
i
x
i
n
g

k
n
o
b
,

s
e

[456]
k
r
u
p

u
n
t
u
k

m
e
n
g
u
n
c

[457]
i

p
e
g
a
n
g
a
n

a
g
a
r

p
o

[458]
s
i
s
i

k
u
a
t
.

3).
T
e
l
e
s
c

[459]
o
p
e

f
o
c
u
s
i
n
g

k
n
o
b
/

[460]
s
e
k
r
u
p

o
b
y
e
k
t
i
f
,
k
n

[461]
o
p

y
a
n
g

d
i
g
u
n
a
k
a
n

[462]
u
n
t
u
k

m
e
m
f
o
k
u
s
k
a
n

[463]
o
b
y
e
k

a
t
a
u

m
e
m
p
e
r
j

[464]
e
l
a
s

a
n
g
k
a

p
e
m
b
a
c
a

[465]
a
n

p
a
d
a

r
a
m
b
u
.

4).
C
r

[466]
o
s
s
-
h
a
i
r

a
d
j
u
s
t
m
e
n

[467]
t

s
e
c
t
i
o
n

c
o
v
e
r
,

[468]
o
v
e
r

p
e
n
y
e
t
e
l
a
n

b
e

[469]
n
a
n
g

s
i
l
a
n
g

(
b
e
n
a
n

[470]
g

d
i
a
f
r
a
g
m
a
)
.

5).
T
e
l

[471]
e
s
c
o
p
e

e
y
e
p
i
e
c
e

(
L

[472]
e
n
s
a

O
k
u
l
e
r

d
a
n

S
e

[473]
k
r
u
p
)
,

b
e
r
f
u
n
g
s
i

[474]
e
b
a
g
a
i

p
e
m
b
i
d
i
k

o
b

[475]
y
e
k

a
t
a
u

r
a
m
b
u

u
k
u

[476]
r
,

y
a
n
g

m
e
n
y
a
t
u

p
a

[477]
d
a

s
e
k
r
u
p

s
e
h
i
n
g
g
a

[478]
d
a
p
a
t

d
i
p
u
t
a
r

k
e

[479]
k
i
r
i

a
t
a
u

k
e

k
a
n
a
n

[480]
u
n
t
u
k

m
e
m
p
e
r
j
e
l
a
s

[481]
b
e
n
a
n
g

d
i
a
g
f
r
a
g
m
a

[482]
(
b
e
n
a
n
g

s
i
l
a
n
g
)
.

[483]
6).
B
a
t
t
e
r
y
,

b
a
t
e
r
e
i

[484]
s
e
b
a
n
y
a
k

b
u
a
h

u
k

[485]
u
r
a
n

A
A

s
e
b
a
g
a
i

s
u

[486]
m
b
e
r

t
e
n
a
g
a

u
n
t
u
k

[487]
m
e
n
y
a
l
a
k
a
n

l
a
y
a
r

[488]
i
s
p
l
a
y
.
7).
V
e
r
t
i
c
a
l

[489]
o
t
i
o
n

c
l
a
m
p
/
K
u
n
c
i

[490]
v
e
r
t
i
c
a
l
,

p
e
n
g
u
n
c
i

[491]
g
e
r
a
k
a
n

v
e
r
t
i
c
a
l

[492]
t
e
r
o
p
o
n
g

d
i
m
a
n
a

s
u

[493]
m
b
u

h
o
r
i
z
o
n
t
a
l

s
e
b

[494]
a
g
a
i

s
u
m
b
u

p
u
t
a
r
.

[495]
8).
V
e
r
t
i
c
a
l

t
a
n
g
e
n
t

[496]
s
c
r
e
w
/
s
e
k
r
u
p

p
e
m
g
g

[497]
e
r
a
k

h
a
l
u
s

v
e
r
t
i
c
a

[498]
l
,

s
e
k
r
u
p

y
a
n
g

d
i
g

[499]
u
n
a
k
a
n

u
n
t
u
k

g
e
r
a
k

[500]
a
n

v
e
r
t
i
c
a
l

t
e
r
o
p
o

[501]
n
g

s
e
c
a
r
a

h
a
l
u
s

(
l

[502]
a
m
b
a
t
)
.

S
e
k
r
u
p

i
n
i

[503]
b
e
r
f
u
n
g
s
i

j
i
k
a

s
e

[504]
k
r
u
p

n
o
m
o
r

d
i
k
e
r

[505]
a
s
k
a
n
.

9).
P
l
a
t
e

l
e
v
e

[506]
l
/
N
i
v
o

t
a
b
u
n
g
,

p
e
n

[507]
g
o
n
t
r
o
l

k
e
d
a
t
a
r
a
n

[508]
p
l
a
t

t
h
e
o
d
o
l
i
t
.

10).
O

[509]
p
e
r
a
t
i
o
n

K
e
y
s
,

t
o
m

[510]
b
o
l

y
a
n
g

d
i
g
u
n
a
k
a
n

[511]
u
n
t
u
k

m
e
n
g
o
p
e
r
a
s
i

[512]
k
a
n

d
a
n

m
e
m
u
n
c
u
l
k
a

[513]
n

s
u
d
u
t

p
e
m
b
a
c
a
a
n

[514]
p
a
d
a

l
a
y
a
r

d
i
s
p
l
a

[515]
y
.
11).
B
a
s
e
,

p
l
a
t

d
a
s
a

[516]
r

t
h
e
o
d
o
l
i
t
.

12).
O
b
j
e

[517]
c
t
i
v
e

l
e
n
s
,

l
e
n
s
a

[518]
o
b
y
e
k
t
i
f
.
13).
H
o
r
i
z
o
n
t

[519]
a
l

m
o
t
i
o
n

c
l
a
m
p
/
S
e

[520]
k
r
u
p

p
e
n
g
g
e
r
a
k

h
o
r

[521]
i
z
o
n
t
a
l
,

s
e
k
r
u
p

y
a

[522]
n
g

d
i
g
u
n
a
k
a
n

u
n
t
u
k

[523]
m
e
n
g
u
n
c
i

g
e
r
a
k
a
n

[524]
h
o
r
i
z
o
n
t
a
l

b
a
g
i
a
n

[525]
a
t
a
s

t
h
e
o
d
o
l
i
t

d
i
m

[526]
a
n
a

s
u
m
b
u

v
e
r
t
i
c
a
l

[527]
s
e
b
a
g
a
i

s
u
m
b
u

p
u
t

[528]
a
r
.

14).
H
o
r
i
z
o
n
t
a
l

t
a

[529]
n
g
e
n
t

s
c
r
e
w
/
S
e
k
r
u
p

[530]
p
e
n
g
g
e
r
a
k

h
a
l
u
s

[531]
o
r
i
z
o
n
t
a
l
,

s
e
k
r
u
p

[532]
y
a
n
g

d
i
g
u
n
a
k
a
n

u
n
t

[533]
u
k

g
e
r
a
k
a
n

h
o
r
i
z
o
n

[534]
t
a
l

b
a
g
i
a
n

a
t
a
s

t
h

[535]
e
o
d
o
l
i
t

s
e
c
a
r
a

h
a
l

[536]
u
s

(
l
a
m
b
a
t
)
.

S
e
k
r
u

[537]
p

i
n
i

b
e
r
f
u
n
g
s
i

j
i

[538]
k
a

s
e
k
r
u
p

n
o
m
o
r

1
3

[539]
d
i
k
e
r
a
s
k
a
n
.
15).
D
i
s
p
l

[540]
a
y

w
i
n
d
o
w
,

L
a
y
a
r

[541]
i
s
p
l
a
y

a
n
g
k
a

p
e
n
g
u

[542]
k
u
r
a
n
.
16).
C
i
r
c
u
l
a
r

L
e

[543]
v
e
l

(
N
i
v
o

K
o
t
a
k
)
,

[544]
d
i
g
u
n
a
k
a
n

s
e
b
a
g
a
i

[545]
p
e
d
o
m
a
n

u
n
t
u
k

m
e
n
g

[546]
e
t
a
h
u
i

k
e
d
a
t
a
r
a
n

[547]
e
m
a
s
a
n
g
a
n

a
l
a
t

t
h
e

[548]
o
d
o
l
i
t

p
a
d
a

t
r
i
p
o
d

[549]
.

17).
T
r
i
b
a
c
h

f
i
x
i
n
g

[550]
l
e
v
e
r
,

s
e
k
r
u
p

y
a
n
g

[551]
d
i
g
u
n
a
k
a
n

a
p
a
b
i
l
a

[552]
b
a
g
i
a
n

a
t
a
s

t
e
r
o
p

[553]
o
n
g

i
n
g
i
n

d
i
g
e
s
e
r

[554]
s
e
h
i
n
g
g
a

s
u
m
b
u

v
e
r

[555]
t
i
k
a
l

t
e
p
a
t

p
a
d
a

[556]
i
t
i
k

t
e
m
p
a
t

b
e
r
d
i
r

[557]
i

t
h
e
o
d
o
l
i
t
.
18).
S
i
g
h
t

[558]
i
n
g

c
o
l
l
i
m
a
t
o
r
/
V
i
s

[559]
i
r
,

b
e
r
f
u
n
g
s
i

u
n
t
u

[560]
k

m
e
m
b
i
d
i
k

s
e
c
a
r
a

[561]
k
a
s
a
r

o
b
y
e
k

a
t
a
u

[562]
i
t
i
k

y
a
n
g

d
i
u
k
u
r
,

[563]
s
e
b
e
l
u
m

d
i
b
i
d
i
k

m
e

[564]
l
a
l
u
i

l
e
n
s
a

o
k
u
l
e
r

[565]
(
n
o
m
o
r

5
)
.
19).
I
n
s
t
r
u

[566]
m
e
n
t

h
e
i
g
h
t

m
a
r
k
,

[567]
t
a
n
d
a

y
a
n
g

d
i
g
u
n
a
k

[568]
a
n

u
n
t
k

m
e
n
e
n
t
u
k
a
n

[569]
t
i
n
g
g
i

g
a
r
i
s

b
i
d
i

[570]
k

p
e
r
m
u
k
a
a
n

t
a
n
a
h

[571]
t
e
m
p
a
t

t
h
e
o
d
o
l
i
t

[572]
e
r
d
i
r
i

y
a
n
g

b
i
a
s
a
n

[573]
y
a

d
i
s
e
b
u
t

t
i
n
g
g
i

[574]
a
l
a
t
.
20).
O
p
t
i
c
a
l

p
l
u
m

[575]
m
e
r

t
e
l
e
s
c
o
p
e
,

l
e
n

[576]
s
a

y
a
n
g

d
i
g
u
n
a
k
a
n

[577]
u
n
t
u
k

m
e
l
i
h
a
t

t
i
t
i

[578]
k

a
t
a
u

p
a
t
o
k

y
a
n
g

[579]
a
d
a

d
i

b
a
w
a
h

t
h
e
o
d

[580]
o
l
i
t
.

L
e
n
s
a

d
i
p
a
s
a

[581]
n
g

m
e
n
y
a
t
u

d
e
n
g
a
n

[582]
s
e
k
r
u
p

s
e
h
i
n
g
g
a

j
i

[583]
k
a

p
a
t
o
k

t
i
d
a
k

k
e
l

[584]
i
h
a
t
a
n

j
e
l
a
s
,

s
e
k
r

[585]
u
p

d
a
p
a
t

d
i
p
u
t
a
r

[586]
e

k
i
r
i

a
t
a
u

k
e

k
a
n

[587]
a
n
.
21).
L
e
v
e
l
l
i
n
g

s
c
r
e

[588]
w

(
S
e
k
r
u
p

T
i
g
a
)
,

[589]
a
n
g

d
i
g
u
n
a
k
a
n

u
n
t
u

[590]
k

m
e
n
g
e
t
e
n
g
a
h
k
a
n

[591]
e
l
e
m
b
u
n
g

n
i
v
o

k
o
t
a

[592]
k
.

c. Cara
Me
ngo
per
asi
kan
Digi
tal
The
odo
lit
DT
100
/

[593]
DT.
200
.

1).
P
e
s
a
w
a
t
d
i
p
a
s
a

[594]
n
g
d
i
a
t
a
s
s
t
a
ti
f
(
k
a
k
i

[595]
ti
g
a
/t
ri
p
o
d
),
k
e
m
u
d
i
a
n
d

[596]
i
k
u
n
c
i.
2).
B
i
d
i
k
u
j
u
n
g
p

[597]
a
t
o
k
d
e
n
g
a
n
m
e
n
g
g
u
n
a

[598]
k
a
n
s
e
n
t
e
r
p
o
i
n
t
(
o
p
ti

[599]
c
a
l
p
l
u
m
m
e
r
t
e
l
e
s
c
o
p

[600]
e
),
s
a
m
p
a
i
b
e
r
a
d
a
t
e
p
a

[601]
t
d
i
t
e
n
g
a
h
p
e
s
a
w
a
t.
3).
S

[602]
t
e
l
g
e
l
e
m
b
u
n
g
n
i
v
o
k
o

[603]
t
a
k
d
a
n
n
i
v
o
t
a
b
u
n
g
d
e

[604]
n
g
a
n
m
e
n
g
g
u
n
a
k
a
n
s
e
k

[605]
r
u
p
ti
g
a
(l
e
v
e
li
n
g
s
c
r
e

[606]
w
).
4).
B
i
d
i
k
o
b
y
e
k
d
e
n
g
a

[607]
n
m
e
n
g
g
u
n
a
k
a
n
V
i
s
ir
,
l

[608]
a
l
u
k
u
n
c
i
s
e
k
r
u
p
h
o
ri
z

[609]
o
n
t
a
l,
ji
k
a
o
b
y
e
k
b
e
l
u
m

[610]
t
e
p
a
t,
t
e
p
a
t
k
a
n
d
e
n
g
a

[611]
n
m
e
m
u
t
a
r
s
e
k
r
u
p
p
e
n
g

[612]
g
e
r
a
k
h
a
l
u
s
h
o
ri
z
o
n
t

[613]
a
l.
5).
U
n
t
u
k
p
e
m
b
a
c
a
a
n
s

[614]
u
d
u
t
h
a
l
y
a
n
g
h
a
r
u
s
d
i

[615]
p
e
r
h
a
ti
k
a
n
a
d
a
l
a
h
:

[616]
).
T
e
k
a
n
p
o
w
e
r
u
n
t
u
k
m
e

[617]
n
y
a
l
a
k
a
n
p
e
s
a
w
a
t
d
a
n

[618]
p
e
m
b
a
c
a
a
n
s
u
d
u
t
h
o
ri
z

[619]
o
n
t
a
l
a
d
a
l
a
h
0
0
o

0
0

0

[620]
0
”.
.

b
).
A
r
a
h
k
a
n
t
e
r
o
p

[621]
o
n
g
p
a
d
a
ti
ti
k
y
a
n
g
l
a
i
n

[622]
,
d
a
n
b
a
c
a
s
u
d
u
t
y
a
n
g
t

[623]
e
r
b
e
n
t
u
k
p
a
d
a
ti
ti
k
t
e
r

[624]
s
e
b
u
t.

c
).
K
u
n
c
i
s
e
k
r
u

[625]
p
h
o
ri
z
o
n
t
a
l
a
g
a
r
s
u
d
u

[626]
t
y
a
n
g
t
e
r
b
e
n
t
u
k
ti
d
a
k

[627]
b
e
r
u
b
a
h
.

d.
Cara
Pemba
caan
Sudut
Digital
Theodo
lit DT

[628]
100 /
DT 200
To
mb
ol
pen
gop
era
sia
n
the
odo
lit
dite
mp
atk
an
pad

[629]
a
seb
ela
h
kan
an
lay
ar
dis
pla
y.
Ap
abil
a
aka
n
dila
kuk

[630]
an
pe
mb
aca
an
sud
ut,
ma
ka
terl
ebi
h
dul
u
hid
upk
an
lay

[631]
ar
dis
pla
y.
Unt
uk
me
mb
aca
sud
ut
vert
ical
tek
an
tom
bol
V /

[632]
%,
ma
ka
aka
n
mu
ncu
l
sud
ut
vert
ical
,
mis
aln
ya
V =
90o

[633]
00’
00”.
Sel
anj
utn
ya
unt
uk
me
nge
tah
ui
per
sen
tas
e
ke
miri

[634]
nga
n
gari
s
bidi
k,
tek
an
sek
ali
lagi
tom
bol
V /
%.
Unt
uk
me

[635]
mb
aca
sud
ut
hori
zon
tal,
tek
an
tom
bol
R/L
,
ma
ka
aka
n
mu

[636]
ncu
l
sud
ut
hori
zon
tal,
mis
aln
ya
HR
=
110
o
12’
00”.
Bila
tom
bol

[637]
R/L
dite
kan
sek
ali
lagi
,
ma
ka
aka
n
terb
aca
sud
ut
hori
zon
tal

[638]
HL
yan
g
mer
upa
kan
ko
mpl
em
en
sud
ut
HR.
jika
pad
a
pe
mb

[639]
aca
an
titik
aka
n
dib
uat
nol
der
ajat
,
ma
ka
tek
an
tom
bol
0

[640]
SE
T.

F R/L
900 00’ 00” REP
V
TILT HOLD

H 1100 12’ 00”


FUNC
R

Ketera
ngan
gambar
:

=
Tombol
untuk
menghi
dupkan

[641]
atau
memati
kan
R/L
=
Tombol
pilihan
sudut
horizon
tal
kanan
atau
sudut
horizon
tal kiri
V/%
=
Tombol

[642]
pilihan
sudut
vertical
(zenith)
atau
persent
ase
kemirin
gan

garis
bidik
HOLD
=
Tombol
akumul
asi
sudut

[643]
horizon
tal
0 SET
=
Tombol
untuk
menem
patkan
sudut
horizon
tal
FUNC
=
Tombol
untuk
memili
h
fungsi

[644]
dari
tombol-
tombol
lain
REP
=
Tombol
pengat
uran
sudut
repetisi

=
Pencah
ayaan
display

[645]
4. Alat
Planim
eter
a. Ga
mb
ar
Alat
Pla
nim
eter
(Te
rla
mpi
r)
b. Fun
gsi
bag
ian-

[646]
bag
ian
alat
pla
nim
eter
1).
P
o
l
e

w
e
i
g
h
t

[647]
(
P
e
m
b
e
r
a
t

k
u
t
u
b
)
,

[648]
b
e
r
f
u
n
g
s
i

u
n
t
u
k

[649]
e
m
b
e
r
a
t
k
a

k
u
t
u
b

a
g

[650]
a
r

s
a
a
t

d
i
g
e
r
a
k
k
a
n

[651]
t
i
d
a
k

t
e
r
g
e
s
e
r
.
2).
P

[652]
o
l
e

a
r
m

(
b
a
d
a
n

k
u
t

[653]
u
b
)
,

f
u
n
g
s
i
n
y
a

u
n
t

[654]
u
k

m
e
n
g
h
u
b
u
n
g
k
a
n

[655]
n
t
a
r
a

p
e
m
b
e
r
a
t

k
u
t

[656]
u
b

d
e
n
g
a
n

p
l
a
n
i
m
e
t

[657]
e
r
.

3).
T
r
a
c
i
n
g

m
a
g
n
i

[658]
v
i
e
r

(
p
e
m
b
e
s
a
r

p
e
n

[659]
e
l
u
s
u
r
)
,

b
e
r
f
u
n
g
s
i

[660]
u
n
t
u
k

m
e
m
p
e
r
b
e
s
a
r

[661]
g
a
r
i
s

y
a
n
g

d
i
t
e
l
u

[662]
s
u
r
i
.

4).
T
r
a
c
i
n
g

a
r
m

[663]
(
b
a
t
a
n
g

p
e
n
e
l
u
s
u
r

[664]
)
,

b
e
r
f
u
n
g
s
i

u
n
t
u
k

[665]
m
e
n
g
h
u
b
u
n
g
k
a
n

a
n
t

[666]
a
r
a

p
e
m
b
e
s
a
r

p
e
n
e
l

[667]
u
s
u
r

d
e
n
g
a
n

b
a
t
a
n
g

[668]
k
u
t
u
b
.

5).
T
r
a
c
e

a
r
m

[669]
v
e
r
n
i
e
r

(
n
o
n
i
u
s

[670]
a
t
a
n
g

p
e
n
e
l
u
s
u
r
)
,

[671]
d
i
g
u
n
a
k
a
n

u
n
t
u
k

p
e

[672]
n
g
a
m
b
i
l
a
n

p
a
n
j
a
n
g

[673]
b
a
t
a
n
g

k
u
t
u
b
.

6).
L
e
v

[674]
e
l

w
h
e
l
l

(
r
o
d
a

p
e
n

[675]
a
h
a
n
)
,

f
u
n
g
s
i
n
y
a

[676]
n
t
u
k

m
e
n
a
h
a
n

p
e
m
b
e

[677]
r
a
t

k
u
t
u
b

y
a
n
g

d
i
g

[678]
e
r
a
k
k
a
n

u
n
t
u
k

m
e
n
e

[679]
l
u
s
u
r
i
.

7).
C
l
a
m
p

s
c
r

[680]
e
w

(
s
e
k
r
u
p

p
e
n
g
i
k
a

[681]
t
)
,

b
e
r
f
u
n
g
s
i

u
n
t
u

[682]
k

m
e
n
g
u
n
c
i

b
a
t
a
n
g

[683]
p
e
n
e
l
u
s
u
r
.

8).
F
i
n
e

[684]
o
v
e
m
e
n
t

s
c
r
e
w

(
s
e
k

[685]
r
u
p

p
e
n
g
g
e
r
a
k

h
a
l
u

[686]
s
)
,

b
e
r
f
u
n
g
s
i

u
n
t
u

[687]
k

s
e
b
a
g
a
i

p
e
n
g
g
e
r
a

[688]
k

h
a
l
u
s

d
a
l
a
m

p
e
m
b

[689]
a
c
a
a
n

n
o
n
i
u
s
.

9).
R
e
c

[690]
o
r
d
i
n
g

d
i
a
l

(
r
o
d
a

[691]
p
e
n
c
a
t
a
t
)
,

b
e
r
f
u
n
g

[692]
s
i

u
n
t
u
k

p
e
n
g
a
m
b
i
l

[693]
a
n

a
n
g
k
a

r
i
b
u
a
n

d
a

[694]
l
a
m

r
e
c
o
r
d
i
n
g

d
i
a
l

[695]
.

10).
M
e
a
s
u
r
i
n
g

w
h
e
l
l

[696]
v
e
r
n
i
e
r

(
n
o
n
i
u
s

[697]
o
d
a

p
e
n
g
u
k
u
r
)
,

b
e
r

[698]
f
u
n
g
s
i

u
n
t
u
k

u
n
t
u
k

[699]
m
e
n
g
a
m
b
i
l

d
a
t
a

a
n

[700]
g
k
a

n
o
n
i
u
s

r
a
t
u
s
a
n

[701]
.

11).
Z
e
r
o

s
e
t
t
i
n
g

(
p

[702]
e
n
y
e
t
e
l

n
o
l
)
,

b
e
r
f

[703]
u
n
g
s
i

u
n
t
u
k

m
e
n
o
l
k

[704]
a
n

k
e
m
b
a
l
i

p
e
m
b
a
c
a

[705]
a
n

j
i
k
a

a
k
a
n

m
e
m
u
l

[706]
a
i

k
e
m
b
a
l
i

p
e
n
g
u
k
u

[707]
r
a
n
.

12).
C
a
r
r
i
a
g
e

(
p
e

[708]
m
b
a
w
a
)
,

m
e
n
j
a
d
i

t
e

[709]
m
p
a
t

a
g
a
r

d
a
p
a
t

b
e

[710]
r
g
e
r
a
k

p
a
d
a

s
a
a
t

[711]
e
n
e
l
u
s
u
r
i

o
b
y
e
k
.

[712]
c.

Car
a
Me
ngo
per
asi
kan
Alat
Pla
nim
eter
1).
L
o
n
g

[713]
g
a
r
k
a
n

s
e
m
u
a

s
e
k
r
u

[714]
p

p
e
n
g
i
k
a
t
.

2).
S
t
e
l

[715]
n
o
n
i
u
s

p
a
d
a

b
a
c
a
a
n

[716]
s
a
t
u
a
n
,

s
e
s
u
a
i

d
e

[717]
n
g
a
n

d
a
f
t
a
r

a
t
a
u

[718]
a
b
l
e

d
a
l
a
m

b
o
x
,

b
a

[719]
c
a
a
n

d
a
l
a
m

b
o
x

i
n
i

[720]
d
i
s
e
s
u
a
i
k
a
n

d
e
n
g
a

[721]
n

p
o
l
a

n
a
n
t
i
n
y
a

d
e

[722]
n
g
a
n

s
k
a
l
a

p
a
d
a

p
e

[723]
t
a
/
f
i
g
u
r
e
.
3).
K
e
r
a
s
k
a

[724]
n

s
e
k
r
u
p

p
e
n
g
i
k
a
t

[725]
(
c
l
a
m
p

s
c
r
e
w
)
.
4).
T
e
p

[726]
a
t
k
a
n

b
a
c
a
a
n

d
e
n
g
a

[727]
n

m
e
m
u
t
a
r

f
i
n
e

m
o
v

[728]
e
m
e
n
t

s
c
r
e
w
.

5).
K
e
r
a

[729]
s
k
a
n

s
e
k
r
u
p

p
e
n
g
i
k

[730]
a
t
.

6).
S
i
a
p
k
a
n

p
e
t
a

[731]
p
a
d
a

t
e
m
p
a
t

y
a
n
g

[732]
a
t
a
,

l
a
l
u

l
e
t
a
k
k
a
n

[733]
p
e
m
b
e
r
a
t

(
p
o
l
e

w
e

[734]
i
g
h
t
)

d
i

l
u
a
r

p
e
t
a

[735]
d
a
n

t
r
a
c
i
n
g

m
a
g
n
i

[736]
v
i
e
r

k
i
r
a
-
k
i
r
a

d
i

[737]
t
e
n
g
a
h

p
e
t
a

d
i
m
a
n
a

[738]
t
r
a
c
i
n
g

a
r
m

d
a
n

[739]
o
l
e

w
e
i
g
h
t

m
e
m
b
e
n
t

[740]
u
k

s
u
d
u
t

1
8
0
o

7).
T
e

[741]
l
u
s
u
r
i

g
a
r
i
s

y
a
n
g

[742]
a
k
a
n

d
i
u
k
u
r
,

a
p
a
b
i

[743]
l
a

t
i
d
a
k

m
e
n
g
a
l
a
m
i

[744]
k
e
s
u
l
i
t
a
n

b
e
r
a
r
t
i

[745]
p
e
n
e
m
p
a
t
a
n

p
l
a
n
i
m

[746]
e
t
e
r

s
u
d
a
h

b
a
g
u
s
.

[747]
8).
K
e
m
u
d
i
a
n

t
r
a
c
i
n
g

[748]
m
a
g
n
i
v
e
r

d
i
l
e
t
a
k
k
a

[749]
n

p
a
d
a

t
i
t
i
k

y
a
n
g

[750]
l
e
b
i
h

a
w
a
l

y
a
n
g

t
e

[751]
l
a
h

d
i
t
e
n
t
u
k
a
n
,

l
a

[752]
l
u

a
n
g
k
a
t

p
l
a
n
i
m
e
t

[753]
e
r

d
a
n

t
e
k
a
n

z
e
r
o

[754]
s
e
t
t
i
n
g

u
n
t
u
k

m
e
n
o

[755]
l
k
a
n

t
i
t
i
k

a
w
a
l
.

[756]
9).
T
e
l
u
s
u
r
i

g
a
r
i
s

b
a

[757]
t
a
s

g
a
m
b
a
r

d
a
r
i

t
i

[758]
t
i
k

a
w
a
l

d
i
t
e
l
u
s
u
r

[759]
i

s
e
a
r
a
h

j
a
r
u
m

j
a
m

[760]
.

10).
S
e
t
e
l
a
h

d
i
t
e
l
u
s

[761]
u
r
i

d
a
r
i

t
i
t
i
k

a
w
a

[762]
l

s
a
m
p
a
i

t
i
t
i
k

a
k
h

[763]
i
r

(
k
e
m
b
a
l
i

k
e

t
i
t

[764]
i
k

a
w
a
l
)
,

l
a
l
u

b
a

[765]
c
a

j
a
r
u
m

p
e
n
u
n
j
u
k
/

[766]
r
e
c
o
r
d
i
n
g

d
i
a
l
.

11).
B

[767]
a
c
a

p
u
l
a

b
a
c
a
a
n

p
a

[768]
d
a

r
o
d
a

p
e
n
g
i
k
u
t
,

[769]
a
d
a

m
a
c
a
m

y
a
i
t
u

[770]
:

B
a
c
a
a
n

m
e
a
s
u
r

[771]
i
n
g

w
h
e
l
l

B
a
c
a
a

[772]
n

m
e
a
s
u
r
i
n
g

w
h
e
l
l

[773]
v
e
r
n
i
e
r
12).
L
a
k
u
k
a
n

p
e

[774]
n
e
l
u
s
u
r
a
n

l
e
b
i
h

d
a

[775]
r
i

s
a
t
u

k
a
l
i

a
g
a
r

[776]
l
e
b
i
h

t
e
l
i
t
i
,

s
e
t
e

[777]
l
a
h

i
t
u

d
i

r
a
t
a
-
r

[778]
a
t
a
k
a
n
.

d.

Car
a
Pe
mb
aca
an
Alat
Pla

[779]
nim
eter

Ratusan
5
2 5
4 6
10
Satuan 9 5 7
0
3
8
2
Puluhan 8 9
0
1

Pembacaan : 0289

[780]
C. DATA
LAPANGA
N
1. Tinggi
Pesaw
at
=
1320
mm
2. Titik A
a. Pe
mb
aca
an
Ra
mb
u

[781]
=
Be
nan
g
Ata
s
(BA
)

=
144
2
mm
Benang Tengah
(BT) = 1441
mm

[782]
Benang Bawah
(BB) = 1380
mm
b. Su
dut
Ver
tika
l
(V)

=
89º
03’
00”
c. Su
dut
Hor
iso

[783]
ntal
(H)

=
00º
00’
00”
d. Jar
ak
Lan
gsu
ng
(L)

=
5,9
0

[784]
met
er
3. Titik B
a. Pe
mb
aca
an
Ra
mb
u

=
Be
nan
g
Ata
s
(BA

[785]
)

=
135
4
mm
Benang Tengah
(BT) = 1330
mm
Benang Bawah
(BB) = 1306
mm
b. Su
dut
Ver
tika
l

[786]
(V)

=
89º
02’
00”
c. Su
dut
Hor
iso
ntal
(H)

=
58º
29’
24”

[787]
d. Jar
ak
Lan
gsu
ng
(L)

=
4,8
5
met
er

D. PENGOLA
HAN
DATA

[788]
1. Perhitu
ngan
Jarak
Optis
(D)
Rumus
:D=A
x h x
Cos2α ;
dimana
D =
Jarak
optis

[789]
h = BA
– BB

A =
100
(konsta
nta)

α = 90º
-

[790]
Pemba
caan
sudut
vertical
a. Titi
kA
D =
A x
h x
Co
s2α
=
100
x
(14
42

138

[791]
0) x
Co
s2
(90
º00’
00”
-
89º
03’
00”
)
=
100
x
(14
42

138

[792]
0) x
Co
s2
01º
37’
00”
=
100
x
006
2 x
0,9
999
=
619
9,3
8
mm

[793]
=
6,1
993
8
met
er.

b. Titi
kB
D =
A x
h x
Co
s2α
=
100
x

[794]
(13
54

130
6) x
Co
s2
(90
º00’
00”
-
89º
02’
00”
)
=
100
x

[795]
(13
54

130
6) x
Co
s2
01º
38’
00”
=
100
x
004
8 x
0,9
999

[796]
=
479
9,5
2
mm
=
4,7
995
2
met
er

2. Perhitu
ngan
Beda
Tinggi
(t)

[797]
Rumus
: t = ½
xAxh
x Sin2α
+ (Tp –
BT) ;
dimana
t =
Beda
tinggi

[798]
h = BA
– BB

A =
100
(konsta
nta)

[799]
α = 90º
-
Pemba
caan
sudut

vertical

Tp =
Tinggi

[800]
Pesaw
at

BT =
Benan
g
Tengah
a. Titi
kA
t =
½ x
A x

[801]
h x
Sin

+
(Tp

BT)
=
½ x
100
x
(14
42

138
0) x
Sin
2 x

[802]
(90
º -
89º
03’
00”
) +
(13
20

141
1)
=
50
x
006
2 x
Sin
(2 x

[803]
01º
37’
00”
) +
(-
009
1)
=
50
x
006
2 x
0.0
27 -
009
1
=
+

[804]
000
7
mm
=
+
0,0
07
met
er.

b. Titi
kB
t =
½ x
A x
h x
Sin

[805]

+
(Tp

BT)
=
½ x
100
x
(13
54

130
6) x
Sin
2 x
(90
º -

[806]
89º
02’
00”
) +
(13
20

133
0)
=
50
x
004
8 x
Sin
(2 x
01º
38’

[807]
00”
) +
(-
001
0)
=
50
x
006
2 x
0.0
27 -
001
0
=
+
005

[808]
4
mm
=
+ 0,054
meter
3. Perhitu
ngan
Sudut
Yang
Diukur
(α)
Rumus
: α =
Sudut
Bacaan
titik B –
Sudut

[809]
Bacaan
titik A

α =
58º29’2
4” -
00º00’0
0”

α =
58º29’2
4”

E. GAMBAR
HASIL
PENGOLA

[810]
HAN
DATA

P 58º29’24”

[811]
GAMBAR
HASIL
PENGOLAHAN
DATA
Skala
1 : …….

[812]
F. KESIMPU
LAN
1. Mahasi
swa
telah
dapat
menge
nal alat
ukur
sudut
(theod
olit).
2. Mahasi
swa
telah

[813]
menget
ahui
bagian-
bagian
alat
ukur
sudut
(theod
olit)
beserta
fungsin
ya.
3. Mahasi
swa
telah
mampu
mengo
perasik

[814]
an alat
ukur
sudut
(theod
olit)
dengan
baik
dan
benar
.
G. SARAN-
SARAN
1. Sebaik
nay
mahasi
swa
menjag
a dan

[815]
melind
ungi
pesaw
at/alat
ukur
theodol
it dari
air dan
panas
terik
mataha
ri.
2. Sebaik
nya
mahasi
swa
benar-
benar

[816]
mempe
rhatika
n teori
pengen
alan
alat ini,
karena
akan
menjad
i modal
utama
dalam
pelaks
anaan
penguk
uran
selanju
tnya.

[817]
3. Sebaik
nya
mahasi
swa
meraw
at
semua
alat
yang
diguna
kan
serta
menge
mbalik
annya
pada
tempat

[818]
semula
.

[819]
LAMPI
RAN 1.
PESA
WAT
THEO
DOLIT
TOPC
ON TL
10 DE /
TL 6
DE

[820]
14

12. Telescope focusing


knob
15. C e r m i n

10. Optical plummer


telescope

[821]
13. Lensa Mikrometer

5. Sekrup F2

1. Leveling screw

LAMPI
RAN 2.
PESA
WAT
THEO

[822]
DOLIT
TOPC
ON TL
20 GF /
TL 6 G

Keterangan :
8
1. Leveling screw 16
2. Sekrup K1
3. Sekrup K2
4. Sekrup F1 17
5. Sekrup F2
6. Circular Level
9
7. Plate level
8. Sighting collimator 13

9. Telescope eyepiece 15
10. Optical plummer telescope

[823]
18

11
2

7
4

[824]
LAMPI
RAN 3.
PESA
WAT
DIGITA
L
THEO
DOLIT
DT 100
/ DT
200

[825]
9

15 10 8 13 14

[826]
12
Keterangan :
12. Objective lens
13. Horizontal motion clamp
14. Horizontal tangent screw 16
15. Display window
16. Circular Level
17. Tribach fixing level
18. Sighting collimator
19. Instrument height mark
20. Optical plummer telescope
21. Leveling screw
LAMPI
11
RAN 4.
ALAT
PLANI
METE
R

[827]
[828]
LABORATORI
JURUSAN PENDIDIKAN TEKNIK SIPIL
F
UNIVERSITAS NE
Job :I
Kelompok :
…………………….

[829]
.

Mahasiswa
:
…………………
Hari/Tanggal :
…………………….
.

Nim
:
…………………
Lokasi :

…………………….

[830]
Program

…………………

DATA

LAPANGAN

1. Tinggi

Pesaw

at

………

… mm

2. Titik A

[831]
a. Pe

mb

aca

an

Ra

mb

Be

nan

Ata

[832]
s

(BA

….

mm

[833]
Benang

Tengah

(BT) =

………….

mm

Benang

Bawah

[834]
(BB) =

………….

mm

b. Su

dut

Ver

tika

(V)

….º

[835]

….’

…..

c. Su

dut

Hor

iso

ntal

(H)

[836]

….º

….’

…..

d. Jar

ak

Lan

gsu

ng

(L)

[837]
=

met

er

3. Titik B

a. Pe

mb

aca

an

[838]
Ra

mb

Be

nan

Ata

(BA

[839]
=

….

mm

Benang

Tengah

[840]
(BT) =

………….

mm

Benang

Bawah

(BB) =

………….

mm

[841]
b. Su

dut

Ver

tika

(V)

….º

….’

[842]
…..

c. Su

dut

Hor

iso

ntal

(H)

….º

[843]
….’

…..

d.

Jarak

Langsung

(L) =

…………

meter

[844]
LABORATOR
JURUSAN PENDIDIKAN TEKNIK SIPIL
F
UNIVERSITAS NE

ob : II
Kelompok :I

Mahasiswa
: Ridwan
Hari/Tanggal : 21
Januari 2003

Nim
:
015104003

[845]
Lokasi :
Kampus UNM
Partam
Program
: S1 Teknik
Sipil

PENGUKURAN
SUDUT
MENDATAR
CARA REPETISI

A. TUJUAN

1. Mahasi
swa
diharap
kan

[846]
mampu
dan
terampi
l
mengg
unakan
alat
ukur
sudut
(Theod
olit).

2. Mahasi
swa
diharap
kan
mampu
melaku

[847]
kan
penguk
uran
sudut
mendat
ar cara
repetisi
dengan
benar.

3. Mahasi
swa
diharap
kan
dapat
menget
ahui
dan

[848]
menent
ukan
posisi-
posisi
suatu
titik
dan
menget
ahui
besar
sudut
antara
dua
jurusan
yang
dilakuk
an

[849]
bebera
pa kali.

B. PERALAT
AN YANG
DIGUNAK
AN

1. Pesaw
at
Theodo
lite

1
Set

2. Patok

[850]
3
buah

3. Payung

4. Alat
tulis
menuli
s

5. Blangk
o isian
data

C. LANGKAH
KERJA

[851]
a. Denga
n
mengg
unaka
n
Pesaw
at
Theod
olit
Manua
l (TL
10 DE /
TL 20
GF)

1. Me
nen
tuk

[852]
an
lok
asi
pen
guk
ura
n.

2. Me
nyi
apk
an
se
mu
a
per
alat
an

[853]
yan
g
aka
n
dig
una
kan
.

3. Me
ma
san
g
pes
aw
at
pad
a

[854]
stat
if.

4. Me
nye
tel
sek
rup
tiga
unt
uk
me
nda
tark
an
pes
aw
at

[855]
den
gan
me
ngg
una
kan
ata
u
me
ma
suk
kan
gel
em
bun
g
niv
o

[856]
kot
ak
dan
niv
o
tab
ung
ke
ten
gah
ling
kar
an
dan
tab
ung
.

[857]
5. Me
nen
tuk
an
titik
-
titik
yan
g
aka
n
diu
kur,
mis
aln
ya
titik
P,

[858]
titik
A
dan
Titi
k B.

6. Mel
epa
ska
n
terl
ebi
h
dul
u
sek
rup
K1

[859]
dan
K2
lalu
tem
pat
kan
ska
la
ling
kar
an
yan
g
dik
ehe
nda
ki
unt

[860]
uk
me
mul
ai.

7. Me
nge
rak
an
sek
rup
K1
dan
me
ngg
era
kka
n

[861]
tero
pon
g
pad
a
titik
A
den
gan
bidi
kan
kas
ar.

8. Me
nge
ras
kan

[862]
sek
rup
K2
dan
me
ngg
una
kan
sek
rup
F2
unt
uk
me
ne
mp
atk
an

[863]
titik
A
tep
at
pad
a
titik
pot
ong
dua
ben
ang
dia
gfra
gm
a.

[864]
9. Me
mb
aca
dan
me
nca
tat
pe
mb
aca
an
sud
ut
hori
zon
tal
pad
a

[865]
titik
A.

10. Mel
epa
ska
n
sek
rup
K1,
dan
sek
rup
K2
teta
p
dik
era

[866]
ska
n.

11. Me
mut
ar
tero
pon
g
dan
me
nga
rah
kan
lebi
h
dul
u

[867]
den
gan
bidi
kan
kas
ar
ke
titik
seb
ela
h
kan
an
(titi
k
B).
pad
a

[868]
pe
mut
ara
n
tero
pon
g
ini,
kar
ena
sek
rup
K2
yan
g
teta
p
dik

[869]
era
ska
n,
ska
la
ling
kar
an
tida
k
ikut
ber
put
ar
seh
ing
ga
ska

[870]
la
pe
mb
aca
an
ber
uba
h.

12. Me
ngu
nci
sek
rup
K1
dan
gari
s

[871]
bidi
k di
ara
hka
n
tep
at
ke
titik
B
den
gan
me
mut
ar
sek
rup
F1.

[872]
13. Mel
aku
kan
pe
mb
aca
an
sud
ut
hori
zon
tal
dan
dic
atat
pad
a
bla

[873]
nko
isia
n
dat
a
uku
r.

14. Tel
ah
dila
kuk
an
pen
guk
ura
n
sud

[874]
ut
AP
B
unt
uk
sat
u
kali
rep
etis
i,
ini
dila
kuk
an
sec
ara
ber

[875]
ula
ng-
ula
ng
kali
,
seh
ing
ga
bes
ar
sud
ut
yan
g
terb
ent
uk

[876]
nan
tiny
a
sa
ma
den
gan
pe
mb
aca
an
di
titik
B
dik
ura
nig
den

[877]
gan
bac
aan
sud
ut
di
titik
A.

b. Denga
n
mengg
unaka
n
Digital
Theod
olit
(DT

[878]
100 /
DT
200)

1. Tek
an
F
tom V 90⁰ 10' 20"
bol HR 120⁰ 30' 40"
FU
NC

2. Tek
an
Ht 0⁰ 00' 00"
tom ⁰
bolH

[879]
RE
P

3. Bidi
k
titik
A
dan
tek
an
tom
bol
0
SE
T

[880]
dua
kali

Ht 0⁰ 00' 00"

H

4. Bidi
k
Ht 45⁰ 10' 00"
titik 1AVG
45⁰ 10' 00"
BH
dan
tek
an
tom
bol
HO
LD

[881]
5. Bidi
k
ke
mb
ali
titik
A
dan
tek
an
tom
bol
R/L

6. Bidi
k Sudu
ke
Ht 90⁰ 20' 00"
2AVG
H 45⁰ 10' 00"

Bilangan repetisi

[882]
mb
ali
titik
B
dan
tek
an
tom
bol
HO
LD

7. Ula
ngi

Ht 180⁰ 40' 00"


4AVG
H 45⁰ 10' 00"

[883]
pro
ses
5
dan
6
unt
uk
mel
aku
kan
pen
gul
ang
an
pen
guk
ura
n

[884]
yan
g
diin
gin
kan
.

8. Unt
uk
me
nga
khir
i
pen
guk

[885]
ura
n
car
a
rep
etis
i,
tek
an
tom
bol
FU
NC
dan
tek
an
tom
bol

[886]
HO
LD.

E. DATA
LAPANGA
N

A SU KETER
L R D ANGA
A UT N
H H
(SKETS
O
A
B RI
A I SO PENG
UKUR
D NT
AN)
I AL

[887]
K (H
1 2 3 4
00

00
A
'
00
"
48
1

49
X
'
12
B
"
97
2

41
X
'
36
B
"
3 14
6⁰
X 33

[888]
'
42
B
"
19
4
5⁰
37
PX '
42
B
"
24
5
4⁰
35
X
'
06
B
"
29
6
3⁰
35
X
'
06
B
"

[889]
[890]
F. PENGOLA
HAN
DATA

Perhitunga
n Metode
Repetisi

Pe J
m u
ba r
ca u
Kete
an s
T Su a rang
an
du n
t P
H e
ori rt

[891]
so
nt
al
a
(H
m
)
a
D
i
b
1 2 3 4
0 Untu
0 k6
00
⁰ kali

0 repe
A 00'
0' tisi,
00
0 360⁰
"
0 tidak
" pern
48 4 ah
1 dilint
⁰ 8

[892]

4
49'
9'
12
1
"
2
"
2
9
29 3
3⁰ ⁰ asi
6 35' 3 sehin
06 5' gga P
" 0 = 0,
6 yakni
" 48⁰
49'
12" x
6=
292⁰

Sudut
yang
diukur (α) :

[893]
α
=
(mk
+P
x
360
˚) -
mw
;
dim
ana
: mk
=
sud
ut
bac
aan

[894]
akh
ir

mW
= sudut
bacaan
awal

P
= berapa

[895]
kali
dilintasi
360˚

n
= berapa
kali repetisi

=
(29
3˚3

[896]
5’0
6”
+0
x
360
˚) -
00˚
00’
00”

=
293
˚
35’
06”

[897]
6

α=
48˚
55’
51”

H. TABEL
HASIL

[898]
PENGOLA
HAN
DATA

T Pe J Kete
m u rang
ba r an
ca u
an s
Su a
du n
t P
H e
ori rt
so a
nt m
al a
(H D
) i
b
u
a

[899]
t
N
1 2 3 4
0 Untu
0 k6
00
⁰ kali

0 repe
A 00'
0' tisi,
00
0 360⁰
"
0 tidak
" pern
4 ah
8 dilint
48 asi

⁰ sehin
4
1 49' gga P
9'
12 = 0,
1
" yakni
2
" 48⁰
29 2 49'
6 12" x
3⁰ 9

[900]
3

35' 3
06 5'
" 0
6
6=
"
292⁰
49'
12"

[901]
I. GAMBAR
HASIL
PENGOLA
HAN
DATA

[902]
P 48º 55’ 51”

[903]
PENGUKURAN SUDUT MENDATAR CARA RE
Skala1 : 1

J. KESIMPU
LAN

[904]
1. Mahasi
swa
telah
mampu
dan
terampi
l
mengg
unakan
alat
ukur
sudut
(Theod
olit)
dengan
baik
dan
benar.

[905]
2. Mahasi
swa
telah
mampu
melaku
kan
penguk
uran
sudut
mendat
ar cara
repetisi
dengan
benar.

3. Mahasi
swa
telah

[906]
mampu
menent
ukan
posisi
suatu
titik
dan
menget
ahui
besar
sudut
jurusan
yang
dilakuk
an
bebera
pa kali.

[907]
K. SARAN

1. Sebaik
nya
mahasi
swa
terlebih
dulu
memah
ami
dan
mempe
lajari
prosed
ur
penguk
uran
sebelu

[908]
m turun
ke
lapang
an.

2. Sebaik
nya
mahasi
swa
menjag
a
semua
peralat
an
yang
diguna
kan
selama

[909]
melaku
kan
penguk
uran di
lapang
an dari
kerusa
kan
dan
kehilan
gan
alat.

3. Sebaik
nya
penguk
uran
dilakuk

[910]
an
secara
baik
dan
teliti
agar
hasil
yang
didapat
kan
memua
skan.

[911]
LABORATORI
JURUSAN PENDIDIKAN TEKNIK SIPIL
F
UNIVERSITAS NE
Job : II
Kelompok :
…………………….
.

Mahasiswa

[912]
:
…………………
Hari/Tanggal :
…………………….
.

Nim
:
…………………
Lokasi :

…………………….

Program

…………………

[913]
TABE
L
PENG
UKUR
AN
SUDU
T
MEND
ATAR
CARA
REPE
TISI

L A SU KETER
E R D ANGA
T A UT N

[914]
A H
K H O
RI
B SO (SKETS
A
I N A
L
D TA PENG
A
I L UKUR
T
K (H AN)
)
1 2 3 4

[915]
LABORATO
JURUSAN PENDIDIKAN TEKNIK SIPIL

UNIVERSITAS N

Job : III
Kelompok :I

Mahasiswa
: Ridwan

[916]
Hari/Tanggal : 22
Januari 2003

Nim
:
015104003
Lokasi :
Kampus UNM
Partam
Program
: S1 Teknik
Sipil

PENGUKURAN
SUDUT
MENDATAR

[917]
CARA
REITERASI

A. TUJUAN

1. Mahasi
swa
diharap
kan
mampu
dan
terampi
l
mengg
unakan
alat
ukur
sudut
(Theod

[918]
olite)
dengan
baik
dan
benar.

2. Mahasi
swa
diharap
kan
mampu
melaku
kan
penguk
uran
sudut
mendat
ar cara

[919]
reiteras
i
dengan
benar.

3. Mahasi
swa
diharap
kan
dapat
menget
ahui
letak
suatu
titik
dan
menent
ukan

[920]
besar
sudut
tiap
jurusan
.

B. PERALAT
AN YANG
DIGUNAK
AN

1. Pesaw
at
Theodo
lite

1
Set

[921]
2. Patok

5
buah

3. Payung

1
buah

4. Alat
tulis

[922]
menuli
s

5. Blangk
o isian
data

C. LANGKAH
KERJA

1. Menyia
pkan
peralat
an
yang
akan
diguna
kan di

[923]
lapang
an.

2. Menent
ukan
lokasi
penguk
uran
dan
mengg
ambar
sketsa
penguk
uran.

3. Menyet
el
pesaw
at

[924]
sehing
ga siap
untuk
diguna
kan.

4. Melaku
kan
pemba
caan
biasa :

a. Me
nga
rah
kan
tero
pon
g

[925]
ke
titik
A
den
gan
me
ngg
una
kan
Visi
r,
ke
mu
dia
n
sek
rup
K1

[926]
dik
era
ska
n.

b. Me
mut
ar
sek
rup
pen
gge
rak
hal
us
aga
r
titik

[927]
A
tep
at
ber
ada
pad
a
ben
ang
diaf
rag
ma.

c. Me
mb
aca
dan
me

[928]
nca
tat
has
il
pen
guk
ura
n
pad
a
bla
ngk
o
isia
n
dat
a.

[929]
d. Sek
rup
K1
dile
pas
kan
dan
den
gan
kas
ar
tero
pon
g
diar
ahk
an
ke

[930]
titik
B,
ke
mu
dia
n
sek
rup
K1
dik
era
ska
n
ke
mb
ali.

[931]
e. Me
mut
ar
sek
rip
pen
gge
rak
hal
us
(F1
),
aga
r
titik
b
tep
at

[932]
ber
ada
pad
a
ben
gan
diaf
rag
ma.

f. Me
mb
aca
dan
me
nca
tat
ke

[933]
mb
ali
has
il
pen
guk
ura
n
yan
g
dip
erol
eh
pad
a
cba
lan
gko

[934]
isia
n
dat
a.

g. De
mik
ian
set
eru
sny
a
hin
gga
titik
D.

5. Melaku
kan

[935]
pemba
caan
sudut
luar
biasa :

a. Set
ela
h
pen
guk
ura
n
bia
sa
sel
esa
i,

[936]
tero
pon
g
dib
alik
ke
pos
isis
luar
bia
sa.

b. Mel
aku
kan
pen
guk
ura

[937]
n
mul
ai
dari
titik
D
ke
titik
A.

c. Me
nga
rah
kan
tero
pon
g
den

[938]
gan
mrn
ggu
nak
an
Visi
r ke
titik
D,
ke
mu
dia
n
ker
ask
an
sek
rup

[939]
K1.
put
ar
sek
rup
pen
gge
rak
hal
us,
aga
r
ttik
D
tep
at
ber
ada

[940]
pad
a
ben
ang
diaf
rag
ma.

d. Me
mb
aca
dan
me
nca
tat
has
il
pen

[941]
guk
ura
n
pad
a
bal
ang
ko
isia
n
dat
a.

e. De
mik
ian
set
eru

[942]
sny
a
ing
ga
sa
mp
ai
pad
a
titik
A
ke
mb
ali.

[943]
D. DATA
LAPANGA
N

B KETE
B
L A RAN
A A
C GAN
R C
A
A A
A
H A
N (SKE
N
L TSA
B
U PEN
AI B
A GUK
D I
R URA
I A
B N)
K S
I
A
A

[944]
S
1 2 3 4 5
0
0

0
PA -
0
'
0
0
"
2
6

5
B -
5
'
3
6
"
C 6 -

[945]
0

4
8
'
1
8
"
9
3

5
D -
3
'
2
4
"

2
7
D -
3

[946]
1
3
'
1
2
"
2
4
0

0
C -
9
'
2
4
"
2
0
6

B -
1
5
'
1

[947]
2
"
1
7
9

1
A -
9
'
1
8
"

E. PENGOLA
HAN
DATA

Perhitunga
n Metode
Reiterasi

[948]
Pem Jurus
T baca an
i an Perta
t Sudu ma
i t Dibu
k (Bias at
a) Nol
00⁰ 00⁰
A 00' 00'
00" 00"
26⁰ 26⁰
B 55' 55'
36" 36"
60⁰ 60⁰
C 48' 48'
18" 18"
93⁰ 93⁰
D 53' 53'
24" 24"
T Pem Jurus
i baca an
t an Perta
i Sudu ma
k t Dibu

[949]
(Luar
at
Biasa
Nol
)
273⁰ 93⁰
D 13' 53'
12" 54"
240⁰ 60⁰
C 09' 50'
24" 06"
206⁰ 26⁰
B 15' 55'
12" 54"
179⁰ 00⁰
A 19' 00'
18" 00"

Pembacaan
sudut horisontal
diambil rata-rata
pembacaan biasa

[950]
dan luar biasa,
yaitu :

Jurusan ke
titik A = 00˚ 00’
00” + 00˚ 00’ 00” =
00˚ 00’ 00”

2
Jurusan ke
titik B = 26˚ 55’
36” + 26˚ 55’ 54” =
26˚ 55’ 45”

[951]
Jurusan ke
titik C = 60˚ 48’
18” + 60˚ 50’ 06” =
60˚ 49’ 12”

2
Jurusan ke
titik D = 93˚ 53’
24” + 93˚ 53’ 54” =
93˚ 53’ 39”

2
Karena
besarnya sudut
sama dengan
jurusan kanan

[952]
dikuangi dengan
jurusan kiri,
maka
diperoleh :
Besar sudut
APB = 26˚ 55’
45” - 00˚ 00’ 00”
= 26˚ 55’ 45”
Besar sudut
APC = 60˚ 49’
12” - 00˚ 00’ 00”
= 60˚ 49’ 12”
Besar sudut
APD = 93˚ 53’
39” - 00˚ 00’ 00”
= 93˚ 53’ 39”
Besar sudut
BPC = 60˚ 49’

[953]
12” - 26˚ 55’ 45”
= 33˚ 53’ 27”
Besar sudut
BPD = 93˚ 53’
39” - 26˚ 55’ 45”
= 66˚ 57’ 54”
Besar sudut
CPD = 93˚ 53’
39” - 60˚ 49’ 12”
= 33˚ 04’ 27”

[954]
F. TABEL
HASIL
PENGOLA
HAN
DATA

Pem Jurus
T
baca an
i
an Perta
t
Sudu ma
i
t Dibu
k
(Bias at

[955]
a) Nol
00⁰ 00⁰
A 00' 00'
00" 00"
26⁰ 26⁰
B 55' 55'
36" 36"
60⁰ 60⁰
C 48' 48'
18" 18"
93⁰ 93⁰
D 53' 53'
24" 24"
Pem
Jurus
baca
T an
an
i Perta
Sudu
t ma
t
i Dibu
(Luar
k at
Biasa
Nol
)
273⁰ 93⁰
D 13' 53'
12" 54"

[956]
240⁰ 60⁰
C 09' 50'
24" 06"
206⁰ 26⁰
B 15' 55'
12" 54"
179⁰ 00⁰
A 19' 00'
18" 00"

[957]
G. GAMBAR
HASIL
PENGOLA
HAN
DATA

26⁰ 55' 45"


[958]

33⁰ 53' 27"


P
[959]
PENGUKURAN SUDUT MENDATAR CARA R
Skala1 : …

H. KESIMPU
LAN
1. Mahasi
swa
telah
mampu
dan

[960]
terampi
l
mengg
unakan
alat
ukur
sudut
(Theod
olit)
dengan
baik
dan
benar.

2. Mahasi
swa
telah
mampu

[961]
melaku
kan
penguk
uran
sudut
mendat
ar cara
reiteras
i
dengan
benar.

3. Ternyat
a
bahwa
sudut-
sudut
didapat

[962]
dengan
selisih
dua
jurusan
, maka
cara
reiteras
i
disebut
pula
sebaga
i cara
penguk
uran
jurusan
sehing
ga
sudut-

[963]
sudut
tidak
ditentu
kan
dengan
langsu
ng

I. SARAN
1. Untuk
mengur
angi
kesala
han
pada
saat
melaku
kan

[964]
penguk
uran,
sebaik
nya
sebelu
m ke
lokasi
penguk
uran
terlebih
dulu
memah
ami
dan
mempe
lajari
prosed
ur

[965]
penguk
uran.
2. Sebaik
nya
mengg
unakan
peralat
an
sesuai
dengan
fungsin
ya.
3. Dibutu
hkan
kekom
pakan
dalam
melaku

[966]
kan
praktek
agar
job
penguk
uran
dapat
diseles
aikan
dengan
baik
dan
sesuai
dengan
waktu
yang
ditentu
kan.

[967]
LABORATORI
JURUSAN PENDIDIKAN TEKNIK SIPIL
F
UNIVERSITAS NE
Job : III

[968]
Kelompok :
…………………….
.

Mahasiswa
:
…………………
Hari/Tanggal :
…………………….
.

Nim
:
…………………
Lokasi :

…………………….

[969]
Program

…………………

TABE
L
PENG
UKUR
AN
SUDU
T
MEND
ATAR

[970]
CARA
REITE
RASI

B KET
A ERA
L
A B C NG
R A A AN
A C A
H A N (SK
A L ETS
B N U A
I BI A PEN
AD A R GU
I S BI KU
K A A RA
S N)
A
1 2 3 4 5

[971]
[972]
LABORATO
JURUSAN PENDIDIKAN TEKNIK SIPI

UNIVERSITAS N

Job : IV
Kelompok :I

Mahasiswa
: Ridwan
Hari/Tanggal : 23
Januari 2003

Nim
:
015104003
Lokasi :
Kampus UNM
Partam
Program

[973]
: S1 Teknik
Sipil

PENGUKURAN
POLIGON
TERTUTUP
DENGAN
KOMPAS

A. TUJUAN

1. Mahasi
swa
diharap
kan
dapat
melaku
kan

[974]
penguk
uran
tertutu
p
dengan
kompa
s
secara
baik
dan
benar.

2. Mahasi
swa
diharap
kan
dapat
menghi

[975]
tung
besar
sudut
yang
diukur
terhad
ap
arah
utara.

3. Mahasi
swa
diharap
kan
dapat
mengg
ambark
an

[976]
hasil
pengol
ahan
data
dan
menent
ukan
letak
titik
polygo
n hasil
penguk
uran.

B. PERALAT
AN YANG
DIGUNAK
AN

[977]
1. Pesaw
at
Theodo
lit

1
Set

2. Patok

6
buah

3. Roll
meter

[978]
1
buah

4. Rambu
ukur

2
buah

5. Payung

[979]
1
buah

6. Alat
tulis
menuli
s

7. Blangk
o isian
data

C. LANGKAH
KERJA

1. Menyia
pkan
peralat
an
yang

[980]
akan
diguna
kan di
lapang
an.

2. Menent
ukan
lokasi
penguk
uran
dan
mengg
ambar
sketsa
penguk
uran.

[981]
3. Memas
ang
patok
pada
titik-titik
yang
akan
diukur,
lalu
ukur
jarak
langsu
ng
antar
patok.

4. Memas
ang

[982]
pesaw
at pada
statif,
lalu
tempat
kan di
atas
patok
P0.

5. Menyet
el
kedatar
an
pesaw
at
dengan
memut

[983]
ar
sekrup
tiga
(levelin
g
screw).

6. Membu
ka
sekrup
K1 dan
K2, lalu
setel
pirigan
skala
horizon
tal
hingga

[984]
00˚ 00’
00”.

7. Mengu
nci dan
menger
askan
sekrup
K1,
sedang
kan
sekrup
K2
tetap
terbuka
lalu
menyet
el

[985]
teropo
ng
hingga
kompa
s
menunj
ukkan
arah
utara
(kompa
s
menunj
ukkan
arah
utara
jika
garis
putih

[986]
dalam
kompa
s
berada
di
tengah
-
tengah
).

8. Menger
askan
sekrup
K2 dan
melong
garkan
sekrup
K1 lalu

[987]
mengar
ahkan
teropo
ng ke
titik P1
dengan
mengg
unakan
Visir.

9. Menger
askan
sekrup
K1, lalu
mengg
unakan
sekrup
F1

[988]
untuk
mengg
erakka
n
teropo
ng
secara
halus
(lambat
)
hingga
patok
tepat
berimpi
t
dengan
benang

[989]
diagfra
gma.

10. Menyet
el
sekrup
microm
eter,
lalu
baca
besarn
ya
sudut
jurusan
ke titik
P1 dan
memba
ca

[990]
rambu
ukur
(baca
benang
atas,
tengah,
dan
bawah)
.

11. Memin
dahkan
pesaw
at ke
titik P1,
lalu
mengul
angi

[991]
langka
h kerja
nomor
5
sampai
nomor
10
dengan
patok
P2
sebaga
i arah
bidik.

12. Mengul
angi
langka
h kerja

[992]
nomor
11
hingga
seluruh
titik
selesai
diukur.

13. Setelah
selesai,
pesaw
at dan
alat-
alat
lainnya
dikemb
alikan
ke

[993]
tempat
semula
.

[994]
D. DATA LAPANGAN

Letak Arah Bacaa Sudut Pembacaan Sudut Horisontal (H) Jarak Langsung Keterangan
n Vertikal
Pesawat Bidik Utara Muka Antar Patok (m) (Sketsa Pengukuran)
Rambu
(1) (2) (3) (4) (5) (6) (7) (8)
Utar 1373
00⁰ 00' 00" - P1
P0 a 1265 90⁰49'20"
P1 1157 - 10⁰ 45' 40"
Utar 1263 21,41 P0
00⁰ 00' 00" -
P1 a 1125 89⁰22'56"
P2 0987 - 81⁰ 22' 00"
Utar 1390 27,70
91⁰12'10" 00⁰ 00' 00" -
P2 a 1223
P3 1056 - 99⁰ 60' 00"
Utar 1210 33,40
91⁰33'15" 00⁰ 00' 00" - P5
P3 a 1108
P4 1006 - 190⁰ 48' 20"
Utar 1453 20,40 P2
89⁰56'40" 00⁰ 00' 00" -
P4 a 1322
P5 1191 - 264⁰ 54' 40"
Utar 1288 26,20
89⁰49'54" 00⁰ 00' 00" -
P5 a 1123
P4
P0 0958 - 273⁰ 49' 20"
33,18 P3

[995]
[996]
E. PENGOLAHAN DATA
1. Perhitungan sudut yang diukur (α ).
Rumus : (α ) = Pembacaan Muka – Pembacaan Arah Utara
P0 = 10⁰ 45' 40" - 00⁰ 00' 00" = 10⁰ 45' 40"
P1 = 81⁰ 22' 00"- 00⁰ 00' 00" = 81⁰ 22' 00"
P2 = 99⁰ 60' 00"- 00⁰ 00' 00" = 99⁰ 60' 00"
P3 = 190⁰ 48' 20" - 00⁰ 00' 00" = 190⁰ 48' 20"
P4 = 264⁰ 54' 40" - 00⁰ 00' 00" = 264⁰ 54' 40"
P5 = 273⁰ 49' 20" - 00⁰ 00' 00" = 273⁰ 49' 20"

2. Perhitungan Sudut Elevasi Patok (α)


Rumus : α = 90⁰ - Sudut Vertikal

P0 = 90⁰ - 90⁰ 49' 20" = - 00⁰ 49' 20"

P1 = 90⁰ - 89⁰ 22' 56" = + 00⁰ 37' 04"

P2 = 90⁰ - 91⁰ 12' 10" = - 01⁰ 12' 10"

P3 = 90⁰ - 91⁰ 33' 15" = - 01⁰ 33' 15"

P4 = 90⁰ - 89⁰ 56' 40" = + 00⁰ 03' 20"

P5 = 90⁰ - 89⁰ 49' 54" = + 00⁰ 10' 06"

3. Perhitungan Jarak optis (d)


Rumus : d = A x h x Cos2α ; dimana d = Jarak optis
h = Ba – Bb
A = 100 (konstanta)
α = 90º - Pembacaan sudut vertical

P0 – P1 = 100 x (1,373 – 1,157) x Cos2 (- 00⁰49'20") = 21,60 m.


P1 – P2 = 100 x (1,263 – 0,987) x Cos2 (+ 00⁰37'04") = 27,60 m.
P2 – P3 = 100 x (1,390 – 1,056) x Cos2 (- 01⁰12'10") = 33,40 m.
P3 – P4 = 100 x (1,210 – 1,006) x Cos2 (- 01⁰33'15") = 20,40 m.
P4 – P5 = 100 x (1,453 – 1,191) x Cos2 (+ 00⁰03'20") = 26,20 m.
P5 – P0 = 100 x (1,288 – 0,958) x Cos2 (+ 00⁰10'06") = 33,00 m.

[997]
F. TABEL HASIL PENGOLAHAN DATA

Letak Arah Pembacaan Sudut Horisontal (H) Sudut yang Diukur (α) Jarak Optis Jarak Langsung
Pesawa (α) = Bacaan sudut muka – Bacaan Antar Patok (m)
Bidik Utara Muka Antar Patok (m)
t utara
1 2 3 4 5 6 7
Utar
00⁰ 00' 00" -
P0 a 10⁰ 45' 40" - 00⁰ 00' 00" = 10⁰ 45' 40"
P1 - 10⁰ 45' 40"
Utar 21,60 21,41
00⁰ 00' 00" -
P1 a 81⁰ 22' 00" - 00⁰ 00' 00" = 81⁰ 22' 00"
P2 - 81⁰ 22' 00"
Utar 27,60 27,70
00⁰ 00' 00" -
P2 a 99⁰ 60' 00" - 00⁰ 00' 00" = 99⁰ 60' 00"
P3 - 99⁰ 60' 00"
Utar 33,40 33,40
00⁰ 00' 00" - 190⁰ 48' 20" - 00⁰ 00' 00" = 190⁰ 48'
P3 a
20"
P4 - 190⁰ 48' 20"
Utar 20,40 20,40
00⁰ 00' 00" - 264⁰ 54' 40" - 00⁰ 00' 00" = 264⁰ 54'
P4 a
40"
P5 - 264⁰ 54' 40"
Utar 26,20 26,20
00⁰ 00' 00" - 273⁰ 49' 20" - 00⁰ 00' 00" = 273⁰ 49'
P5 a
20"
P0 - 273⁰ 49' 20"
33,00 33,18

[998]
G. GAMBAR HASIL PENGOLAHAN DATA U
P1’
P1
U
D =21,41 Keterangan :
Poligon hasil pengukuran (Tidak menutup)
P0 Poligon hasil koreksi grafis (Menutup)
P0, P1, P2, P3, P4, P5 Titik polygon
D =27,70
P0’ P0’ – P0 Kesalahan penutup
D =33,18
U
P5’

P5 U
D =26,20 P2’

P2

D =33,40
U
P4’
D =20,40 U PENGUKURAN POLIGON TERTUTUP DENGAN KOMPAS
P3’ Skala1 : 200

P4
P3

P0’
P4’ P5’
KOREKSI GRAFIS P3’
Skala1 : 500
P2’
P1’

P0 D =21,41 P1 D =27,70 P2 [999]


D =33,40 P3 D =20,40 P4 D =26,20 P5 D =33,18 P0
H. KESIMPULAN
1. Mahasiswa dapat melakukan pengukuran polygon tertutup dengan kompas secara
baik dan benar.
2. Mahasiswa telah dapat mengolah data dan menghitung besar sudut yang diukur
terhadap arah utara.
3. Mahasiswa telah dapat menggambarkan hasil pengukuran dan menentukan letak
titik-titik polygon hasil pengukuran.

I. SARAN
1. Untuk mengurangi kesalahan pada saat pengukuran sebaiknya mahasiswa
terlebih dulu memahami dan mempelajari materi yang akan dipraktekkan.
2. Sebaiknya mahasiswa menggunakan alat sesuai dengan fungsinya.
3. Dalam pelaksanaan praktek, dibutuhkan kekompakan agar job pengukuran dapat
diselesaikan dengan baik dan benar.

[1000]
LABORATORIUM ILMU UKUR TANAH
JURUSAN PENDIDIKAN TEKNIK SIPIL DAN PERENCANAAN
FAKULTAS TEKNIK
UNIVERSITAS NEGERI MAKASSAR

Job : IV
Kelompok : …………………….. Mahasiswa : …………………
Hari/Tanggal : …………………….. Nim : …………………
Lokasi : …………………….. Program : …………………

TABEL PENGUKURAN POLIGON TERTUTUP DENGAN KOMPAS

Letak Arah Bacaan Sudut Pembacaan Sudut Horisontal (H) Jarak Langsung Keterangan
Antar Patok
Pesawat Bidik Rambu Vertikal (V) Utara Muka (Sketsa Pengukuran)
(m)
(1) (2) (3) (4) (5) (6) (7) (8)

[1001]
[1002]
Job :V
Kelompok :I Mahasiswa : Ridwan
Hari/Tanggal : 24 Januari 2003 Nim : 015104003
Lokasi : Kampus UNM Partam Program : S1 Teknik Sipil

PENGUKURAN POLIGON TERTUTUP TANPA KOMPAS

A. TUJUAN

1. Mahasiswa diharapkan mampu melaksanakan pengukuran polygon tertutup


tanpa kompas dengan baik dan benar.

2. Mahasiswa diharapkan mampumengolah data dan menghitug besar sudut antara


titik-titik polygon.

3. Mahasiswa diharapkan mampu menggambarkan dan menentukan titik-titik


polygon hasil pengukuran.

B. PERALATAN YANG DIGUNAKAN

1. Pesawat Theodolite 1 Set

2. Patok 6 buah

3. Roll meter 1 buah

4. Rambu ukur 2 buah`

5. Payung 1 buah

6. Alat tulis menulis

7. Blangko isian data

C. LANGKAH KERJA

1. Menyiapkan peralatan yang akan digunakan di lapangan.

2. Menentukan lokasi pengukuran dan menggambar sketsa pengukuran.

[46]
3. Memasang patok pada titik-titik yang akan diukur, lalu ukur jarak langsung antar
patok.

4. Memasang pesawat pada statif, lalu tempatkan di atas patok P0.

5. Menyetel kedataran pesawat dengan memutar sekrup tiga (leveling screw).

6. Membuka sekrup K1, lalu mengunci sekrup K2 lalu arahkan teropong ke P1


dengan menggunakan Visir untuk mendapatkan pembacaan sudut muka, setelah
itu keraskan sekrup K1.

7. Menggerakkan teropong secara halus (lambat) dengan menggunakan sekrup F1


hingga patok tepat berada pada benang digfragma.

8. Menyetel sekrup micrometer, lalu baca besarnya sudut P0 muka dan membaca
rambu ukur (benang atas,tengah dan bawah) serta membaca sudut vertikal.

9. Membuka sekrup K1 dan mengunci sekrup K2, lalu mengarahkan teropong ke


titik P4 dengan menggunakan Visir untuk mendapatkan pembacaan sudut
belakang dan pembacaan rambu serta membaca sudut vertikal, setelah itu
keraskan sekrup K1.

10. Melakukan pembacaan sudut (horizontal dan vertical), dilakukan dengan


menyetel sekrup micrometer.

11. Memindahkan pesawat ke titik P1, lalu ulangi langkah kerja nomor 5 sampai
nomor 10 dengan titik P2 sebagai bacaan muka dan titik P0 sebagai bacaan
belakang.

12. Mengulangi langkah kerja nomor 11 hingga seluruh titik selesai diukur.

13. Setelah selesai, pesawat dan alat-alat lainnya dikembalikan ke tempat semula.

[47]
D. DATA LAPANGAN

Pembacaan Pembacaan Sudut Horisontal Sudut


Letak Arah Jarak Langsung
Rambu (H) Vertikal
Pesawa Bidi Antar Patok
Belakang Muka Belakang Muka (V)
t k (m)
(1) (2) (3) (4) (5) (6) (7) (8)
1520
P5 1354 152⁰ 55' 40" 90⁰ 00' 00" 33,18
1188
P0
1331
P1 1225 57⁰ 01' 20" 90⁰ 00' 00" 21,13
1119
1249
P0 1143 180⁰ 31' 40" 90⁰ 00' 00" 21,13
1037
P1
1236
P2 1067 74⁰ 28' 20" 90⁰ 00' 00" 33,74
0898
1412
P1 1243 03⁰ 02' 40" 90⁰ 00' 00" 33,74
1074
P2
1308
P3 1178 196⁰ 45' 20" 90⁰ 00' 00" 25,98
1048
1475
P2 1345 195⁰ 50' 00" 90⁰ 00' 00" 25,98
1215
P3
1432
P4 1322 108⁰ 05' 20" 90⁰ 00' 00" 22,00
1212
1242
P3 1132 351⁰ 05' 20" 90⁰ 00' 00" 22,00
1022
P4
1145
P5 1012 245⁰ 48' 40" 90⁰ 00' 00" 26,43
0879
1357
P4 1224 17⁰ 17' 20" 90⁰ 00' 00" 26,43

[48]
1091
P5
1500
P0 1334 208⁰ 39' 20" 90⁰ 00' 00" 33,18
1170

E. PENGOLAHAN DATA
1. Perhitungan sudut yang diukur (α ).
Rumus : (α ) = Pembacaan Muka – Pembacaan Belakang
P0 = 57⁰ 01' 20" - 152⁰ 55' 40" = 265⁰ 54' 20"

P1 = 74⁰ 28' 20" - 180⁰ 31' 40" = 254⁰ 03' 20"

P2 = 196⁰ 45' 20" - 03⁰ 02' 40" = 193⁰ 42' 40"

P3 = 108⁰ 05' 20" - 195⁰ 50' 00" = 273⁰ 55' 00"

P4 = 245⁰ 48' 40" - 351⁰ 05' 20" = 255⁰ 16' 40"

P5 = 208⁰ 39' 20" - 17⁰ 17' 20" = 191⁰ 22' 00"

2. Perhitungan Sudut Elevasi Patok (α)


Rumus : α = 90⁰ - Sudut Vertikal

P0 = 90⁰ - 90⁰ 00' 00" = + 00⁰ 00' 00"

P0 = 90⁰ - 90⁰ 00' 00" = + 00⁰ 00' 00"

P0 = 90⁰ - 90⁰ 00' 00" = + 00⁰ 00' 00"

P0 = 90⁰ - 90⁰ 00' 00" = + 00⁰ 00' 00"

P0 = 90⁰ - 90⁰ 00' 00" = + 00⁰ 00' 00"

P0 = 90⁰ - 90⁰ 00' 00" = + 00⁰ 00' 00"

3. Perhitungan Jarak optis (D)


Rumus : d = A x h x Cos2α ; dimana d = Jarak optis
h = BA – BB
A = 100 (konstanta)
α = 90º - Pembacaan sudut vertical

[49]
P0 – P1 = 100 x (1,331 – 1,119) x Cos2 (+ 00º00’00”) = 21,20 m.
P1 – P2 = 100 x (1,236 – 0,898) x Cos2 (+ 00º00’00”) = 33,80 m.
P2 – P3 = 100 x (1,308 – 1,048) x Cos2 (+ 00º00’00”) = 26,00 m.
P3 – P4 = 100 x (1,432 – 1,212) x Cos2 (+ 00º00’00”) = 22,00 m.
P4 – P5 = 100 x (1,145 – 0,879) x Cos2 (+ 00º00’00”) = 26,60 m.
P5 – P0 =100 x (1,500 – 1,170) x Cos2 (+ 00º00’00”) = 33,20 m.

[50]
F. TABEL HASIL PENGOLAHAN DATA

Pembacaan Sudut Horisontal


Letak Arah Sudut yang Diukur (α) Jarak Optis Jarak Langsung
(H)
Pesawa Bidi (α) = Bacaan sudut muka – Bacaan Antar Patok (m)
Belakang Muka Antar Patok (m)
t k belakang
1 2 3 4 5 6 7
P5 152⁰ 55' 40" -
P0 57⁰ 01' 20"- 152⁰ 55' 40" = 265⁰ 54' 20"
P1 - 57⁰ 01' 20"
21,20 21,13
P0 180⁰ 31' 40" -
P1 74⁰ 28' 20" - 180⁰ 31' 40" = 254⁰ 03' 20"
P2 - 74⁰ 28' 20"
33,80 33,74
P1 03⁰ 02' 40" -
P2 196⁰ 45' 20" - 03⁰ 02' 40" = 193⁰ 42' 40"
P3 - 196⁰ 45' 20"
26,00 25,98
P2 195⁰ 50' 00" -
P3 108⁰ 05' 20" - 195⁰ 50' 00" = 273⁰ 55' 00"
P4 - 108⁰ 05' 20"
22,00 22,00
P3 351⁰ 05' 20" -
P4 245⁰ 48' 40" - 351⁰ 05' 20" = 255⁰ 16' 40"
P5 - 245⁰ 48' 40"
26,60 26,43
P4 17⁰ 17' 20" -
P5 208⁰ 39' 20" - 17⁰ 17' 20" = 191⁰ 22' 00"
P0 - 208⁰ 39' 20"
33,20 33,18

[50]
[51]
G. GAMBAR HASIL PENGOLAHAN DATA
P0

P0’ D =21,13
D =33,18
P5’
P5 P1
P1’
Keterangan :
Poligon sebelum dikoreksi
Poligon terkoreksi
D =33,74 P0, P1, P2, P3, P4, P5 Titik polygon
D =26,43
P5’ – P5 Kesalahan penutup

P2
P4 D =25,98
D =22,00 P2’

P4’ P3
PENGUKURAN POLIGON TERTUTUP TANPA KOMPAS
Skala1 : ...

P3’

P5’
[52] P3’ P4’
P1’ P2’
P0’ KOREKSI GRAFIS
Skala1 : ...

P5 D =33,18 P0 D =21,13 P1 D =33,74 P2 D =25,98 P3 D =22,00 P4 D =26,43 P5


H. KESIMPULAN

1. Mahasiswa dapat melakukan pengukuran polygon tertutup dengan kompas secara


baik dan benar.
2. Mahasiswa telah dapat mengolah data dan menghitung besar sudut yang diukur
terhadap arah utara.
3. Mahasiswa telah dapat menggambarkan hasil pengukuran dan menentukan letak
titik-titik polygon hasil pengukuran.

I. SARAN

1. Untuk mengurangi kesalahan pada saat pengukuran sebaiknya mahasiswa


terlebih dulu memahami dan mempelajari materi yang akan dipraktekkan.
2. Sebaiknya mahasiswa menggunakan alat sesuai dengan fungsinya.
3. Dalam pelaksanaan praktek, dibutuhkan kekompakan agar job pengukuran dapat
diselesaikan dengan baik dan benar.

[52]
LABORATORIUM ILMU UKUR TANAH
JURUSAN PENDIDIKAN TEKNIK SIPIL DAN PERENCANAAN
FAKULTAS TEKNIK
UNIVERSITAS NEGERI MAKASSAR
Job :V
Kelompok : …………………….. Mahasiswa : …………………
Hari/Tanggal : …………………….. Nim : …………………
Lokasi : …………………….. Program : …………………

TABEL PENGUKURAN POLIGON TERTUTUP TANPA KOMPAS

Pembacaan Pembacaan Sudut Horisontal Sudut


Letak Arah Jarak Langsung
Rambu (H) Vertikal
Pesawa Bidi Antar Patok
Belakang Muka Belakang Muka (V)
t k (m)
1 2 3 4 4 5 6 7

[53]
Job : VI
Kelompok :I Mahasiswa : Ridwan
Hari/Tanggal : 25 Januari 2003 Nim : 015104003
Lokasi : Kampus UNM Partam Program : S1 Teknik Sipil

PENGUKURAN POLIGON TERTUTUP KOORDINAT

A. TUJUAN

1. Mahasiswa diharapkan terampil melaksanakan pengukuran polygon tertutup


koordinat.

2. Mahasiswa diharapkan dapat menghitung dan mengolah data serta menentukan


besar sudut jurusan suatu titik.

3. Mahasiswa diharapkan dapat menggambarkan hasil pengukuran serta


menentukan letak suatu titik berdasarkan koordinat titik ( X ; Y ).

B. PERALATAN YANG DIGUNAKAN

1. Pesawat Theodolite TL 20 GF 1 Set

2. Patok 6 buah

3. Roll meter 1 buah

4. Rambu ukur 2 buah

5. Payung 1 buah

6. Alat tulis menulis

7. Blangko isian data

C. LANGKAH KERJA

1. Menyiapkan peralatan yang akan digunakan di lapangan.

2. Menentukan lokasi pengukuran dan menggambar sketsa pengukuran.

[54]
3. Memasang patok pada titik-titik yang akan diukur, lalu ukur jarak langsung antar
patok dengan menggunakan roll meter

4. Memasang pesawat pada statif, lalu tempatkan di atas patok P0.

5. Menyetel kedataran pesawat dengan memutar sekrup tiga.

6. Memasang kompas pada pesawat, lalu buka/lepaskan sekrup K1 dan K2.

7. Menyetel piringan skala horizontal hingga pembacaan sudut horizontal menjadi


00⁰ 00' 00".

8. Mengeraskan sekrup K1, sedangkan sekrup K2 tetap dibiarkan terbuka, lalu


arahkan teropong hingga kompas menunjukkan arah utara.

9. Mengunci sekrup K2 dan melonggarkan sekrup K1 lalu arahkan teropong ke titik


P1 dengan menggunakan Visir.

10. Mengeraskan sekrup K1, lalu menggunakan sekrup F1 untuk mengarahkan


teropong secara halus (lambat) hingga patok tepat berimpit dengan benang
diagfragma, lalu baca benang atas (BA), benang tengah (BT), dan benang atas
(BA).

11. Menyetel sekrup micrometer, lalu baca besarnya sdut yang terbentuk (derajat,
menit dan detik).

12. Melonggarkan kembali sekrup K1, lalu arahkan teropong ke titik P5 dengan
menggunakan Visir dan lakukan kembali langkah kerja nomor 10 dan nomor 11.

13. Setelah itu pindahkan pesawatke titik P1, lalu setel kedataran pesawat dengan
memutar sekrup tiga.

14. Lakukan langkah kerja nomor 12 dengan mengarahkan teropong ke titik P2


sebagai pembacaan sudut muka dan titik P0 sebagai pembacaan belakang.

15. Demikian seterusnya hingga semua titik selesai diukur.

16. Setelah pengukuran selesai, pesawat dan alat-alat lainnya dikembalikan ke


tempat semula.

[55]
D. DATA LAPANGAN

Pembacaan Pembacaan Sudut Horisontal Sudut


Letak Arah Jarak Langsung
Rambu (H) Vertikal
Pesawa Bidi Antar Patok
Belakang Muka Belakang Muka (V)
t k (m)
(1) (2) (3) (4) (5) (5) (6) (7)
1361
P5 1234 316⁰ 11' 00" 90⁰ 00' 00" 25,40
1107
P0
1594
P1 1432 201⁰ 47' 20" 90⁰ 00' 00" 32,40
1270
1260
P0 1098 282⁰ 43' 00" 90⁰ 00' 00" 32,40
0936
P1
1294
P2 1155 178⁰ 54' 00" 90⁰ 00' 00" 27,73
1016
1471
P1 1332 220⁰ 36' 40" 90⁰ 00' 00" 27,73
1193
P2
1160
P3 1055 76⁰ 51' 40" 90⁰ 00' 00" 21,16
0950
1206
P2 1100 108⁰ 32' 20" 90⁰ 00' 00" 21,16
0994
P3
1337
P4 1200 17⁰ 27' 20" 90⁰ 00' 00" 27,40
1063
1580
P3 1443 158⁰ 16' 40" 90⁰ 00' 00" 27,40
1306
P4
1431
P5 1325 356⁰ 29' 20" 90⁰ 00' 00" 21,25
1219
1227
P4 1121 167⁰ 51' 40" 90⁰ 00' 00" 21,25
1015
P5
1505
P0 1378 62⁰ 40' 20" 90⁰ 00' 00" 25,40

[56]
1251

E. PENGOLAHAN DATA

1. Perhitungan sudut yang diukur (α) Sebelum Dikoreksi


Rumus : α = Sudut bacaan muka – Sudut bacaan belakang

P0 = 201⁰ 47' 20" - 316⁰ 11' 00" = - 115⁰ 13' 20" + 360⁰ = 245⁰ 36' 20"
P1 = 178⁰ 54' 00" - 282⁰ 43' 00" = - 104⁰ 29' 00" + 360⁰ = 256⁰ 11' 00"
P2 = 76⁰ 51' 40" - 220⁰ 36' 40" = - 144⁰ 25' 00" + 360⁰ = 216⁰ 15' 00"
P3 = 17⁰ 27' 20" - 108⁰ 32' 20" = - 91⁰ 05' 00" + 360⁰ = 269⁰ 35' 00"
P4 = 356⁰ 29' 20" - 158⁰ 16' 40" = = 198⁰ 13' 20"
P5 = 62⁰ 40' 20" - 167⁰ 51' 40" = - 105⁰ 11' 20" + 360⁰ = 255⁰ 29' 20" +
Σα = 1441⁰ 20' 00"
Catatan : Bila pada pengurangan sudut diperoleh hasil negative, maka harus
ditambah 360⁰.
Syarat 1 :
 = (n + 2) x 180, untuk sudut luar
= (6 + 2) x 180
= 1440 00’ 00”

Selisih sudut = 1441⁰ 20' 00" - 1440 00’ 00”


= 01 20’ 00”
Oleh karena terdapat selisih sudut, maka tiap-tiap patok poligon harus dikoreksi
yang besarnya sebagai berikut :

K = - ¿¿
= - 00 13’ 20”

di mana 6 adalah jumlah patok poligon dan nilai K diambil dengan tanda yang
berlawanan tanda selisih sudut.

2. Perhitungan Sudut yang Diukur (α) Setelah Dikoreksi.

[57]
Rumus : sudut sesudah dikoreksi = sudut sebelum dikoreksi  koreksi

P0 = 245⁰ 36' 20" - 00 13’ 20” = 245⁰ 23' 00"


P1 = 256⁰ 11' 00" - 00 13’ 20” = 255⁰ 57' 40"
P2 = 216⁰ 15' 00" - 00 13’ 20” = 215⁰ 01' 40"
P3 = 269⁰ 35' 00" - 00 13’ 20” = 269⁰ 21' 40"
P4 = 198⁰ 13' 20" - 00 13’ 20” = 198⁰ 00' 00"
P5 = 255⁰ 29' 20" - 00 13’ 20” = 255⁰ 16' 00" +
Σα = 1440⁰ 00' 00"

Catatan :  harus sama dengan syarat 1.

Syarat 1 :

 = (n + 2) x 180, untuk sudut luar


= (6 + 2) x 180
= 1440 00’ 00”

3. Perhitungan Azimuth Patok ()


Rumus :  = azimuth patok belakang + sudut terkoreksi - 180

P0 – P1 = 201 46’ 20” (Azimuth awal)


P1 – P2 = 201 46’ 20” + 245 23’ 00” - 180 = 267 09’ 20”
P2 – P3 = 267 09’ 20” + 255 57’ 40” - 180 = 343 07’ 00”
P3 – P4 = 343 07’ 00” + 216 01’ 40” - 180 = 19 08’ 40”
P4 – P5 = 19 08’ 40” + 269 21’ 40” - 180 = 108 30’ 20”
P5 – P0 = 108 30’ 20” + 198 00’ 00” - 180 = 126 30’ 20”
P0 – P1 = 126 30’ 20” + 255 16’ 00” - 180 = 201 46’ 20”
Catatan :

a. Azimuth awal P0 – P1 = 201 46’ 20”, diukur langsung di lapangan.


b. Azimuth awal = azimuth akhir.
c. Bila hasil pengurangan sudut diperoleh nilai  negatif, maka harus ditambah
360.

4. Perhitungan Sudut Elevasi Patok ()


Rumus :  = 90 - sudut vertical

P0 – P1 = 90 - 90 00’ 00” = + 00 00’ 00”


P1 – P2 = 90 - 90 00’ 00” = + 00 00’ 00”

[58]
P2 – P3 = 90 - 90 00’ 00” = + 00 00’ 00”
P3 – P4 = 90 - 90 00’ 00” = + 00 00’ 00”
P4 – P5 = 90 - 90 00’ 00” = + 00 00’ 00”
P5 – P0 = 90 - 90 00’ 00” = + 00 00’ 00”

5. Perhitungan Jarak Mendatar (d)


Rumus : d = A h cos2  ; dimana : h = (ba – bb)
A =100
 = sudut elevasi
ba = benang atas
bb = benang bawah

P0 – P1 = 100 (1,594 – 1,270) cos2 + 00 00’ 00” = 32,40 meter


P1 – P2 = 100 (1,294 – 1,016) cos2 + 00 00’ 00” = 27,73 meter
P2 – P3 = 100 (1,160 – 0,950) cos2 + 00 00’ 00” = 21,16 meter
P3 – P4 = 100 (1,337 – 1,063) cos2 + 00 00’ 00” = 27,00 meter
P4 – P5 = 100 (1,431 – 1,219) cos2 + 00 00’ 00” = 21,25 meter
P5 – P0 = 100 (1,505 – 1,251) cos2 + 00 00’ 00” = 25,40 meter +
 d =154,94 meter

6. Perhitungan Proyeksi Jarak antara Patok ke Sumbu X


Rumus : d’ = d sin  ; dimana : d’ = proyeksi jarak patok ke sumbu X
D = jarak mendatar
 = azimuth patok

P0 – P1 = 32,40 sin 201 46’ 20” = - 0,901 meter


P1 – P2 = 27,73 sin 267 09’ 20” = - 24,120 meter
P2 – P3 = 21,16 sin 343 07’ 00” = - 16,489 meter
P3 – P4 = 27,00 sin 19 08’ 40” = + 7,997 meter
P4 – P5 = 21,25 sin 108 30’ 20” = + 21,060 meter
P5 – P0 = 25,40 sin 126 30’ 20” = + 23,230 meter +
 d’ = + 10,777 meter

Syarat 2 :  d sin  = 0
Oleh karena + 10,777  0, maka harus diberi koreksi sebagai berikut :
Rumus :

d
Kx = Σd x  d’
[59]
di mana :
d = jarak mendatar antara patok
d = jumlah jarak mendatar antara patok
 d’ = jumlah proyeksi jarak antara patok ke sumbu X
(diambil lawan tanda)
Kx = koreksi proyeksi jarak antara patok ke sumbu X

Perhitungan nilai koreksi sumbu X

P0 – P1 = 32,40/154,94 x (- 10,777) = - 2,254 meter


P1 – P2 = 27,73/154,94 x (- 10,777) = - 1,928 meter
P2 – P3 = 21,16/154,94 x (- 10,777) = - 1,472 meter
P3 – P4 = 27,00/154,94 x (- 10,777) = - 1,878 meter
P4 – P5 = 21,25/154,94 x (- 10,777) = - 1,478 meter
P5 – P0 = 25,40/154,94 x (- 10,777) = - 1,767 meter +
 Kx = - 10,777 meter
Catatan :  Kx =  d’, harus sama besarnya tetapi berlawanan tanda

7. Perhitungan Koordinat (Absis = x) Setiap Patok


Rumus : X = X0  d’  Kx ; dimana : X = absis titik poligon yang dicari
X0 = absis titik belakang
d’ = proyeksi jarak patok ke sumbu X
Kx= koreksi proyeksi jarak patok ke
sumbu X

P0 = + 10,07 (Diambil dari tahun angkatan, dan dua angka terakhir nim)
P1 = + 10,07 - 0,901 - 2,254 = + 6,91
P2 = + 6,91 - 24,120 - 1,928 = - 19,13
P3 = - 19,13 - 16,489 - 1,472 = - 37,09
P4 = - 37,09 + 7,997 - 1,878 = - 30,97
P5 = - 30,97 + 21,060 - 1,478 = - 11,39
P0 = - 11,39 + 23,230 - 1,767 = + 10,07

Catatan :
a. Diketahui absis titik awal = 10,07 m
b. P0 awal = P0 akhir

8. Perhitungan Proyeksi Jarak antara Patok ke Sumbu Y


Rumus : d” = d cos  ; dimana : d” = proyeksi jarak patok ke sumbu X
d = jarak mendatar

[60]
 = azimuth patok

P0 – P1 = 32,40 cos 201 46’ 20” = - 32,387 meter


P1 – P2 = 27,73 cos 267 09’ 20” = - 13,680 meter
P2 – P3 = 21,16 cos 343 07’ 00” = + 13,260 meter
P3 – P4 = 27,00 cos 19 08’ 40” = + 25,788 meter
P4 – P5 = 21,25 cos 108 30’ 20” = - 2,830 meter
P5 – P0 = 25,40 cos 126 30’ 20” = - 10,272 meter +
 d” = + 20,121 meter

Syarat 2 :  d cos  = 0
Oleh karena + 20,121  0, maka harus diberi koreksi sebagai berikut :
Rumus :

d
Ky = Σd x  d”

di mana :
d = jarak mendatar antara patok
d = jumlah jarak mendatar antara patok
 d” = jumlah proyeksi jarak antara patok ke sumbu X
(diambil lawan tanda)
Ky = koreksi proyeksi jarak antara patok ke sumbu X

Perhitungan nilai koreksi sumbu Y

P0 – P1 = 32,40/154,94 x (+ 20,121) = + 4,207 meter


P1 – P2 = 27,73/154,94 x (+ 20,121) = + 3,603 meter
P2 – P3 = 21,16/154,94 x (+ 20,121) = + 2,748 meter
P3 – P4 = 27,00/154,94 x (+ 20,121) = + 3,506 meter
P4 – P5 = 21,25/154,94 x (+ 20,121) = + 2,759 meter
P5 – P0 = 25,40/154,94 x (+ 20,121) = + 3,298 meter +
 KY = + 20,121meter
Catatan :  Ky =  d”, harus sama besarnya tetapi berlawanan tanda

9. Perhitungan Koordinat (Ordinat = y) Setiap Patok


Rumus : Y = Y0  d”  Ky ; dimana : Y = absis titik poligon yang dicari
Y0 = absis titik belakang
d” = proyeksi jarak patok ke sumbu X
K y = koreksi proyeksi jarak patok ke

[61]
sumbu X

P0 = + 10,07 (Diambil dari tahun angkatan, dan dua angka terakhir nim)
P1 = + 10,07 - 32,387 + 4,207 = - 18,11
P2 = - 18,11 - 24,120 - 1,928 = - 28,18
P3 = - 28,18 - 16,489 - 1,472 = - 12,17
P4 = - 12,17 + 7,997 - 1,878 = + 17,11
P5 = + 17,11 + 21,060 - 1,478 = + 17,04
P0 = + 17,04 + 23,230 - 1,767 = + 10,07

Catatan :
a. Diketahui absis titik awal = 10,07 m
b. P0 awal = P0 akhir

[62]
F. TABEL HASIL PENGOLAHAN DATA

Sudut Bacaan Sudut Pengambilan


Koordinat
Jarak d Sin α d Cos α
Titi Sudut Sudut Azimuth Korek Korek Titik
(d)
k Belakang Muka Koreksi si si
Sebelum Sesudah (α) (m)
+ - + - X Y
Dikoreksi Dikoreksi
(1) (2) (3) (4) (5) (6) (7) (8) (9) (10) (11) (12) (13) (14) (15) (16)

316⁰ 11' 201⁰ 47' 245⁰ 36' -00⁰ 13' 245⁰ 23' 201⁰ 46' +10, +10,0
P0
00" 20" 20" 20" 00" 20" 0,90 - 32,3 07 7
32,40 +4,21
282⁰ 43' 178⁰ 54' 256⁰ 11' -00⁰ 13' 255⁰ 57' 267⁰ 09' 1 2,254 9 +6,9 -
P1
00" 00" 00" 20" 40" 20" 24,1 - 13,6 1 18,11
27,73 +3,60
220⁰ 36' 216⁰ 15' 216⁰ 01' 343⁰ 07' 2 1,928 8 - -
P2 76⁰ 51' 40" -00⁰ 13' 20"
40" 00" 40" 00" 16,4 - 13,2 19,13 28,18
21,16 +2,75
108⁰ 32' 269⁰ 35' 269⁰ 21' 9 1,472 6 - -
P3 17⁰ 27' 20" -00⁰ 13' 20" 19⁰ 08' 40"
20" 00" 40" - 25,7 37,09 12,17
27,00 7,99 +3,51
158⁰ 16' 356⁰ 29' 198⁰ 13' 198⁰ 00' 108⁰ 30' 1,878 9 - +17,1
P4 -00⁰ 13' 20"
40" 20" 20" 00" 20" 21,0 - 30,97 1
21,25 2,83 +2,76
167⁰ 51' 255⁰ 29' 255⁰ 16' 126⁰ 30' 6 1,478 - +17,0
P5 62⁰ 40' 20" -00⁰ 13' 20"
40" 20" 00" 20" 23,2 - 10,2 11,39 4
25,40 +3,31
3 1,767 7

G. GAMBAR HASIL PENGOLAHAN DATA


X
[62]

P1 X : 00,00
PENGUKURAN POLIGON TERTUTUP KOORDINAT
Skala1 : ...

[63]
H. KESIMPULAN

1. Mahasiswa dapat melakukan pengukuran polygon tertutup dengan kompas secara


baik dan benar.
2. Mahasiswa telah dapat mengolah data dan menghitung besar sudut yang diukur
terhadap arah utara.
3. Mahasiswa telah dapat menggambarkan hasil pengukuran dan menentukan letak
titik-titik polygon hasil pengukuran.

I. SARAN

1. Untuk mengurangi kesalahan pada saat pengukuran sebaiknya mahasiswa


terlebih dulu memahami dan mempelajari materi yang akan dipraktekkan.
2. Sebaiknya mahasiswa menggunakan alat sesuai dengan fungsinya.
3. Dalam pelaksanaan praktek, dibutuhkan kekompakan agar job pengukuran dapat
diselesaikan dengan baik dan benar.

[64]
LABORATORIUM ILMU UKUR TANAH
JURUSAN PENDIDIKAN TEKNIK SIPIL DAN PERENCANAAN
FAKULTAS TEKNIK
UNIVERSITAS NEGERI MAKASSAR

Job : VI
Kelompok : …………………….. Mahasiswa : …………………
Hari/Tanggal : …………………….. Nim : …………………
Lokasi : …………………….. Program : …………………

TABEL PENGUKURAN POLIGON TERTUTUP KOORDINAT

Ara Pembacaan Pembacaan Sudut Horisontal Sudut Jarak


Letak
h Rambu (H) Vertikal Langsung
Pesawa Bidi Muk Antar Patok
Belakang Belakang Muka (V)
t k a (m)
1 2 3 4 4 5 6 7

[65]
Job : VII
Kelompok :I Mahasiswa : Ridwan
Hari/Tanggal : 26 Januari 2003 Nim : 015104003
Lokasi : Kampus UNM Partam Program : S1 Teknik Sipil

PENGUKURAN POLIGON TERTUTUP POLAR

A. TUJUAN

1. Mahasiswa diharapkan dapat melakukan pengukuran polygon tertutup polar


dengan baik dan benar.

2. Mahasiswa diharapkan dapat mengolah data dan menghitung besar sudut


jurusan.

3. Mahasiswa diharapkan dapat menggambarkan hasil pengolahan data dan


menentukan letak titik polygon hasil pengukuran.

B. PERALATAN YANG DIGUNAKAN

1. Pesawat Theodolite TL 20 GF 1 Set

2. Patok 7 buah

3. Roll meter 1 buah

4. Rambu ukur 2 buah

5. Payung 1 buah

6. Alat tulis menulis

7. Blangko isian data

C. LANGKAH KERJA

1. Menyiapkan peralatan yang akan digunakan di lapangan.

2. Menentukan lokasi pengukuran dan menggambar sketsa pengukuran.

[66]
3. Memasang patok pada titik-titik yang akan diukur (titik A, P0, P1, P2, P3, P4, dan
P5), lalu ukur jarak antar patok.

4. Memasang pesawat pada statif, lalu letakkan di atas titik A.

5. Menyetel kedataran pesawat dengan memutar sekrup tiga.

6. Memasang kompas pada pesawat, lalu buka sekrup K1 dan K2.

7. Menyetel piringan skala horizontal, hingga pembacaan sudut horizontal menjadi


00⁰ 13' 20".

8. Mengeraskan sekrup K1, sedangkan sekrup K2 tetap terbuka, lalu stel teropong
hingga menunjukkan arah utara.

9. Mengeraskan sekrup K2, dan melonggarkan sekrup K1, lalu arahkan teropong ke
titik P0 dengan menggunakan Visir.

10. Mengeraskan sekrup K1, lalu gunakan sekrup F1 untuk menggerakkan teropong
secara halus (lambat) hingga patok tepat berimpit dengan benang diagfragma
terhadap rambu ukur.

11. Lalu baca benang atas, tengah, dan bawah.

12. Menyetel sekrup micrometer, lalu baca besarnya sudut horizontal dan vertical.

13. Melonggarkan kembali sekrup K1, dan arahkan teropong ke titik P1 dengan
menggunakan Visir dan lakukan langkah kerja nomor 10 sampai nomor 12.

14. Demikian seterusnya hingga semua patok/titik selesai diukur.

15. Setelah pengukuran selesai, pesawat dan alat-alat lainnya dikembalikan ke


tempat semula.

[67]
DATA LAPANGAN

Letak Arah Bacaan Bacaan Sudut Bacaan Sudut Jarak Langsung Jarak Langsung Keterangan
Pesawat ke Patok
Pesawat Bidik Rambu Horisontal (H) Vertikal (V) Antar Patok (m) (Sketsa Pengukuran)
(m)
(1) (2) (3) (4) (5) (6) (7) (8)
1379
A P0 1235 11⁰ 32' 40" 90⁰ 00' 00"
P1
1091
32,40 28,81 P2
1250
P1 1123 67⁰ 18' 40" 90⁰ 00' 00" P0
0996
1214 27,73 25,31
P2 1098 151⁰ 22' 40" 90⁰ 00' 00"
0982
1334 21,16 23,20
A
P3 1176 225⁰ 01' 00" 90⁰ 00' 00"
1018
1343 27,00 31,54
P3
P4 1231 267⁰ 12' 20" 90⁰ 00' 00"
1119
1493 21,25 22,27
P5
P5 1366 324⁰ 19' 20" 90⁰ 00' 00"
1239 P4
25,40 25,27

[68]
[69]
D. PENGOLAHAN DATA

1. Perhitungan sudut yang diukur (α ).


Rumus : (α ) = Pembacaan Muka – Pembacaan Arah Utara
P0 = 11⁰ 32' 40" - 00⁰ 00' 00" = 11⁰ 32' 40"
P1 = 67⁰ 18' 40"- 00⁰ 00' 00" = 67⁰ 18' 40"

P2 = 151⁰ 22' 40"- 00⁰ 00' 00" = 151⁰ 22' 40"

P3 = 225⁰ 01' 00" - 00⁰ 00' 00" = 225⁰ 01' 00"

P4 = 267⁰ 12' 20" - 00⁰ 00' 00" = 267⁰ 12' 20"

P5 = 324⁰ 19' 20" - 00⁰ 00' 00" = 324⁰ 19' 20"

2. Perhitungan Sudut Elevasi Patok (α)


Rumus : α = 90⁰ - Sudut Vertikal

P0 = 90⁰ - 90⁰ 00' 00" = + 00⁰ 00' 00"

P1 = 90⁰ - 90⁰ 00' 00" = + 00⁰ 00' 00"

P2 = 90⁰ - 90⁰ 00' 00" = + 00⁰ 00' 00"

P3 = 90⁰ - 90⁰ 00' 00" = + 00⁰ 00' 00"

P4 = 90⁰ - 90⁰ 00' 00" = + 00⁰ 00' 00"

P5 = 90⁰ - 90⁰ 00' 00" = + 00⁰ 00' 00"

3. Perhitungan Jarak optis (d)


Rumus : d = A x h x Cos2α ; dimana d = Jarak optis
h = ba – bb
A = 100 (konstanta)
α = 90º - Pembacaan sudut vertical

A – P0 = 100 x (1,379 – 1,091) x Cos2 (+ 00º00’00”) = 28,80 m.


A – P1 = 100 x (1,250 – 0,996) x Cos2 (+ 00º00’00”) = 25,40 m.
A – P2 = 100 x (1,214 – 0,982) x Cos2 (+ 00º00’00”) = 23,20 m.
A – P3 = 100 x (1,334 – 1,018) x Cos2 (+ 00º00’00”) = 31,60 m.
A – P4 = 100 x (1,343 – 1,119) x Cos2 (+ 00º00’00”) = 22,40 m.

A – P5 = 100 x (1,493 – 1,239) x Cos2 (+ 00º00’00”) = 25,40 m.

[70]
E. TABEL HASIL PENGOLAHAN DATA

Pembacaan Sudut Horisontal


Letak Arah Sudut yang Diukur (α) Jarak Optis Pesawat Jarak Langsung
(H)
Pesawa Bidi dengan Patok (m)
Utara Muka (α) = Bacaan sudut muka – Bacaan Utara Antar Patok (m)
t k
1 2 3 4 5 6 7
U 00⁰ 00' 00" -
A 11⁰ 32' 40"- 00⁰ 00' 00" = 11⁰ 32' 40"
P1 - 11⁰ 32' 40"
28,80 21,13
U 00⁰ 00' 00" -
67⁰ 18' 40" - 00⁰ 00' 00" = 67⁰ 18' 40"
P2 - 67⁰ 18' 40"
25,40 33,74
U 00⁰ 00' 00" -
151⁰ 22' 40" - 00⁰ 00' 00" = 151⁰ 22' 40"
P3 - 151⁰ 22' 40"
23,20 25,98
U 00⁰ 00' 00" -
225⁰ 01' 00" - 00⁰ 00' 00" = 225⁰ 01' 00"
P4 - 225⁰ 01' 00"
31,60 22,00
U 00⁰ 00' 00" -
267⁰ 12' 20" - 00⁰ 00' 00" = 267⁰ 12' 20"
P5 - 267⁰ 12' 20"
22,40 26,43
U 00⁰ 00' 00" -
324⁰ 19' 20" - 00⁰ 00' 00" = 324⁰ 19' 20"
P0 - 324⁰ 19' 20"
25,40 33,18

[71]
[72]
U
00⁰ 00’ 00”
F. GAMBAR HASIL PENGOLAHAN DATA
P3
D = 21,16 m

P2

D = 27,00 m
D = 27,73 m

P1
D = 32,40 m
P0

D = 25,40 m
P4
D = 21,25 m

PENGUKURAN POLIGON TERTUTUP CARA POLAR


Skala1 : ...

[73] P5
[74]
G. KESIMPULAN

1. Mahasiswa telah dapat melakukan pengukuran polygon tertutup cara polar.

2. Mahasiswa telah dapat mengolah data dan menghitung besar sudut sasaran.

3. Mahasiswa telah mampu menggambarkan hasil pengolahan data dan menentukan


letak titik polygon hasil pengukuran.

H. SARAN

1. Dalam melakukan praktek, sangat diperlukan kekompakan agar pengukuran dapat


selesai tepat waktu.

2. Sebaiknya sebelum melakukan praktek, agar teori dan cara pelaksanaan praktek
telah diketahui dan dipahami.

3. sebaiknya menjaga semua alat yang digunakan di lapangan dari kerusakan.

[72]
LABORATORIUM ILMU UKUR TANAH
JURUSAN PENDIDIKAN TEKNIK SIPIL DAN PERENCANAAN
FAKULTAS TEKNIK
UNIVERSITAS NEGERI MAKASSAR

Job : VII
Kelompok : …………………….. Mahasiswa : …………………
Hari/Tanggal : …………………….. Nim : …………………
Lokasi : …………………….. Program : …………………
TABEL PENGUKURAN POLIGON TERTUTUP POLAR
Letak Arah Bacaan Bacaan Sudut Bacaan Sudut Jarak Langsung Jarak Langsung Keterangan
Pesawat ke Patok
Pesawat Bidik Rambu Horisontal (H) Vertikal (V) Antar Patok (m) (Sketsa Pengukuran)
(m)
(1) (2) (3) (4) (5) (6) (7) (8)

[73]
[74]
LABORATORIUM ILMU UKUR TANAH
JURUSAN PENDIDIKAN TEKNIK SIPIL DAN PERENCANAAN
FAKULTAS TEKNIK
                      
Job : VIII
Kelompok :I Mahasiswa : Ridwan
Hari/Tanggal : 27 Januari 2003 Nim : 015104003
Lokasi : Kampus UNM Partam Program : S1 Teknik Sipil

PENGUKURAN LUAS PETA DENGAN ALAT PLANIMETER

A. TUJUAN

1. Mahasiswa diharapkan dapat mengoperasikan alat planimeter dengan baik dan


benar.

2. Mahasiswa diharapkan dapat mengukur luas suatu peta dengan menggunakan


alat planimeter secara baik dan benar.

3. Mahasiswa diharapkan dapat mengolah data dan menghitung luas suatu peta
dengan menggunakan alat planimeter.

B. PERALATAN YANG DIGUNAKAN

1. Alat planimeter 1 Set

2. Gambar peta 1 Set

3. Isolasi kertas 1 buah

4. Alat tulis menulis

C. LANGKAH KERJA

1. Longgarkan semua sekrup pengikat.


2. Stel nonius pada bacaan satuan, sesuai dengan daftar atau table dalam box,
bacaan dalam box ini disesuaikan dengan pola nantinya dengan skala pada
peta/figure.
3. Keraskan sekrup pengikat (clamp screw).
4. Tepatkan bacaan dengan memutar fine movement screw.
5. Keraskan sekrup pengikat.

[74]
6. Siapkan peta pada tempat yang rata, lalu letakkan pemberat (pole weight) di luar
peta dan tracing magnivier kira-kira di tengah peta dimana tracing arm dan pole
weight membentuk sudut 180o.
7. Telusuri garis yang akan diukur, apabila tidak mengalami kesulitan berarti
penempatan planimeter sudah bagus.
8. Kemudian tracing magniver diletakkan pada titik yang lebih awal yang telah
ditentukan, lalu angkat planimeter dan tekan zero setting untuk menolkan titik
awal.
9. Telusuri garis batas gambar dari titik awal ditelusuri searah jarum jam.
10. Setelah ditelusuri dari titik awal sampai titik akhir (kembali ke titik awal),
lalu baca jarum penunjuk/recording dial.
11. Baca pula bacaan pada roda pengikut, ada 2 macam yaitu :
- Bacaan measuring whell
- Bacaan measuring whell vernier
12. Lakukan penelusuran lebih dari satu kali agar lebih teliti, setelah itu di
rata-ratakan.

D. DATA HASIL PENGUKURAN

1. Pengukuran Pertama

Ujung jarum tetap (polar) di luar peta maka :

Pembacaan pertama (n1) = 7001

Pembacaan kedua (n2) = 8798

2. Pengukuran Kedua

Ujung jarum tetap (polar) di luar peta maka :

Pembacaan pertama (n1) = 7002

Pembacaan kedua (n2) = 8809

3. Ujung pelacak berputar se arah putaran jarum jam.

[75]
4. Unit area untuk skala 1 : 500 = 2,5 m2

E. PENGOLAHAN DATA

Perhitungan Luas Peta (L)

Rumus : L = (n2 – n1) x Unit Area

1. Perhitungan luas peta I (L1)

L1 = (n2 – n1) x Unit Area

= (8798 – 7001) x 2,5

= 4492,5 m2

2. Perhitungan luas peta II (L2)

L2 = (n2 – n1) x Unit Area

= (8809 – 7002) x 2,5

= 4517,5 m2

3. Luas peta rata-rata

L = L1 + L2
2

= 4492,5 + 4517,5
2

= 4505,00 m2
F. GAMBAR PETA YANG AKAN DI UKUR

Titik awal dan akhir pengukuran

[76]
G. KESIMPULAN

1. Mahasiswa telah dapat mengoperasikan alat planimeter dengan baik dan benar.

2. Mahasiswa telah dapat mengukur luas suatu peta dengan menggunakan alat
planimeter secara baik dan benar.

[77]
3. Mahasiswa telah dapat mengolah data dan menghitung luas suatu peta dengan
menggunakan alat planimeter.

H. SARAN

1. Sebaiknya mahasiswa terlebih dulu mempelajari materi yang akan dipraktekkan


sebelum melakukan pengukuran.

2. Sebaiknya mahasiswa menggunakan alat planimeter sesuai dengan fungsinya.

3. Sebaiknya mahasiswa melakukan pengukuran dengan teliti, karena alat yang


digunakan sangatlah sensitive nilai hasil pengukurannya.

LABORATORIUM ILMU UKUR TANAH


JURUSAN PENDIDIKAN TEKNIK SIPIL DAN PERENCANAAN
FAKULTAS TEKNIK

Job : VIII
Kelompok : …………………….. Mahasiswa : …………………
Hari/Tanggal : …………………….. Nim : …………………
Lokasi : …………………….. Program : …………………

[78]
DATA PENGUKURAN LUAS PETA DENGAN ALAT PLANIMETER

1. Pengukuran Pertama

Ujung jarum tetap (polar) di luar peta maka :

Pembacaan pertama (n1) = ………………………..

Pembacaan kedua (n2) = ………………………..

2. Pengukuran Kedua

Ujung jarum tetap (polar) di luar peta maka :

Pembacaan pertama (n1) = ………………………..

Pembacaan kedua (n2) = ………………………..

3. Ujung pelacak berputar se arah putaran jarum jam.

4. Unit area untuk skala 1 : ………. = ………………. m2

LABORATORIUM ILMU UKUR TANAH


JURUSAN PENDIDIKAN TEKNIK SIPIL DAN PERENCANAAN
FAKULTAS TEKNIK
                      
Job : IX
Kelompok :I Mahasiswa : Ridwan
Hari/Tanggal : 28 Januari 2003 Nim : 015104003

[79]
Lokasi : Kampus UNM Partam Program : S1 Teknik Sipil

PENGUKURAN PETA SITUASI (KONTUR)

A. TUJUAN

1. Mahasiswa diharapkan dapat melakukan pengukuran peta situasi (kontur)


dengan baik dan benar.

2. Mahasiswa diharapkan dapat mengolah data dan menentukan besar sudut


jurusan suatu titik.

3. Mahasiswa diharapkan dapat menggambarkan hasil pengukuran dan


perhitungan tersebut serta dapat menentukan letak suatu titik berdasarkan
koordinatnya.

B. PERALATAN YANG DIGUNAKAN

1. Pesawat Theodolite TL 20 GF 1 Set

2. Patok 5 buah

3. Payung 1 buah

4. Roll meter 1 buah

5. Rambu ukur 2 buah

6. Alat tulis menulis

7. Blangko isian data

C. LANGKAH KERJA

1. Siapkan peralatan yang akan digunakan.


2. Pasang patok secukupnya yang membentuk poligon tertutup.
3. Tentukan nomor patok poligon, misalnya P0, P1, P2, dan seterusnya, kemudian
buat sketsanya.

[80]
4. Pasang (atur) alat theodolit tepat diatas titik P 0 sebagai titik awal pengukuran dan
ukur tinggi pesawat (tp).
5. Pasang rambu ukur pada titik P9 (patok terakhir), arahkan garis bidik teropong
sebagai bacaan belakang. Baca benang atas (ba), benang tengah (bt), benang
bawah (bb), sudut horizontal, dan sudut vertikal.
6. Pasang rambu ukur pada titik P 1, arahkan garis bidik teropong sebagai bacaan
muka. Baca benang atas (ba), benang tengah (bt), benang bawah (bb), sudut
horizontal, dan sudut vertikal.
7. Arahkan garis bidik teropong pada masing-masing titik detail, yakni titik a, titik b,
dan titik c. Baca benang atas (ba), benang tengah (bt), benang bawah (bb), sudut
horizontal, dan sudut vertikal. Pada titik detail hanya dipasang rambu saja, tidak
dipasang patok.
8. Ukur azimuth awal dengan cara sebagai berikut :
a. Arahkan teropong theodolit ke utara dengan bantuan kompas pesawat dan atur
piringan sudut horizontal pada skala 0 0’ 0”. Kunci sekrup K1 dan K2.
b. Buka sekrup K1 dan arahkan garis bidik ke titik P 1. Catat sudut bacaan horizontal
sebagai azimuth awal.
9. Pindahkan alat theodolit pada titik berikutnya (P 1), atur hingga memenuhi syarat
dan ukur tinggi pesawat (tp). Lakukan pengukuran mengikuti langkah 5, langkah
6, dan langkah 7.
10. Lanjutkan pengukuran pada titik poligon berikutnya hingga selesai.
11. Lakukan pemutakhiran data, perhitungan atau pengolahan data, dan
penggambaran hasil perhitungan.

[81]
D. DATA LAPANGAN

Pembacaan Rambu Azimuth Jarak (m) Tinggi Sudut


Titi
Belakan Diuku Pesawat Keterangan
k Muka Detail Belakang Muka Optis Vertikal (V)
g r (tp)
(1) (2) (3) (4) (5) (6) (7) (8) (9) (10) (11)
1483 96⁰ 20' 12"
P4 1371 - - 347⁰ 27' 00" - 55,10
1259
P0 1145 P5
a0
0767
P1 - 0712 - 235⁰ 08' 54" 19,45 87⁰ 51' 06"
0657
1070
a0 0986 246⁰ 17' 48" 88⁰ 17' 48" P0 b0
0902
1476
b0 1405 26⁰ 13' 42" 88⁰ 13' 42"
1334 c0
1610
c0 1547 278⁰ 47' 00" 88⁰ 47' 00"
1484 P1

[82]
Pembacaan Rambu Azimuth Jarak (m) Tinggi Sudut
Titi Keterangan
Belakan Diuku
k Muka Detail Belakang Muka Optis Belakang Muka Detail
g r
(1) (2) (3) (4) (5) (6) (7) (8) (9) (10) (11)
1560 92⁰ 50' 48"
P0 1464 - - 310⁰ 50' 30" - 19,45
1368
P1 1280 P0
a1
1158
P2 - 1145 - 226⁰ 18' 12" 27,05 96⁰ 14' 30"
1132
1430
a1 1320 242⁰ 35' 00" sadsa 96⁰ 14' 24" P1 b1
1210
1410
ddsad
b2 1300 252⁰ 09' 36" 96⁰ 14' 24"
s
1190 c1
1330
sdsad
c3 1210 259⁰ 29' 18" 96⁰ 14' 24"
s
1090 P2

[83]
Pembacaan Rambu Azimuth Jarak (m) Tinggi Sudut
Titi Keterangan
Belakan Diuku
k Muka Detail Belakang Muka Optis Belakang Muka Detail
g r
(1) (2) (3) (4) (5) (6) (7) (8) (9) (10) (11)
0988 84⁰ 03' 30"
P1 0854 - - 89⁰ 29' 48" - 27,05
0720
P2 1250 P1
a2
1370
P3 - 1158 - 317⁰ 42' 24" 26,20 91⁰ 42' 24"
0946
1260
a2 1188 330⁰ 19' 48" 93⁰ 52' 36" P2 b2
1116
1110
b2 1034 343⁰ 30' 48" 92⁰ 52' 36"
0958 c2
0900
c2 0795 353⁰ 29' 48" 93⁰ 52' 36"
0690 P3

[84]
Pembacaan Rambu Azimuth Jarak (m) Tinggi Sudut
Titi Keterangan
Belakan Diuku
k Muka Detail Belakang Muka Optis Belakang Muka Detail
g r
(1) (2) (3) (4) (5) (6) (7) (8) (9) (10) (11)
1320 83⁰ 42' 36"
P2 1110 - - 145⁰ 42' 36" - 26,20
0900
P3 1313 P2
a3
1210
P4 - 1055 - 107⁰ 17' 12" 16,65 83⁰ 17' 12"
0900
1378
a3 1343 119⁰ 07' 18" 83⁰ 07' 18" P3 b3
1308
1250
b3 1215 136⁰ 54' 36" 84⁰ 54' 36"
1180 c3
c3 1531 146⁰ 54' 36" 84⁰ 54' 36"

[85] P4
1498
1465

Pembacaan Rambu Azimuth Jarak (m) Tinggi Sudut


Titi Keterangan
Belakan Diuku
k Muka Detail Belakang Muka Optis Belakang Muka Detail
g r
(1) (2) (3) (4) (5) (6) (7) (8) (9) (10) (11)
1192 97⁰ 28' 42"
P3 1034 - - 319⁰ 54' 42" - 16,65
0876
P4 1310 P3
a4
1779
P0 - 1664 - 146⁰ 56' 36" 15,25 82⁰ 04' 24"
1550
0539
a4 0495 195⁰ 11' 42" 87⁰ 57' 42" P4 b4
0451
b4 0783 212⁰ 40' 42" 87⁰ 57' 42"

[86] c4

P5
0739
0695
1079
c4 1029 227⁰ 14' 42" 87⁰ 57' 30"
0979

[87]
E. PENGOLAHAN DATA

I. Perhitungan Poligon Tertutup (Kerangka Utama)

1. Perhitungan sudut yang diukur (α) Sebelum Dikoreksi


Rumus : α = Sudut bacaan muka – Sudut bacaan belakang

P0 = 235⁰ 08' 54" - 347⁰ 27' 00" = 247⁰ 41' 54"


P1 = 226⁰ 18' 12" - 310⁰ 50' 30" = 275⁰ 27' 42"
P2 = 317⁰ 42' 24" - 89⁰ 29' 48" = 228⁰ 12' 36"
P3 = 107⁰ 17' 12" - 145⁰ 42' 36" = 321⁰ 34' 36"
P4 = 146⁰ 56' 36" - 319⁰ 54' 42" = 187⁰ 01' 54" +
Σα = 1259⁰ 58' 42"
Catatan : Bila pada pengurangan sudut diperoleh hasil negative, maka harus
ditambah 360⁰.
Syarat 1 :
 = (n + 2) x 180, untuk sudut luar
= (5 + 2) x 180
= 1260 00’ 00”

Selisih sudut = 1259⁰ 58' 42" - 1260 00’ 00”


= - 00 01’ 18”

Oleh karena terdapat selisih sudut, maka tiap-tiap patok poligon harus dikoreksi

yang besarnya sebagai berikut :

K = - ¿¿
= + 00 00’ 15,6”

di mana 5 adalah jumlah patok poligon dan nilai K diambil dengan tanda yang
berlawanan tanda selisih sudut.

[87]
2. Perhitungan Sudut yang Diukur (α) Setelah Dikoreksi.
Rumus : sudut sesudah dikoreksi = sudut sebelum dikoreksi  koreksi

P0 = 247⁰ 41' 54" + 00 00’ 15,6” = 247⁰ 42' 09,6"


P1 = 275⁰ 27' 42" + 00 00’ 15,6” = 275⁰ 27' 57,6"
P2 = 228⁰ 12' 36" + 00 00’ 15,6” = 228⁰ 12' 51,6"
P3 = 321⁰ 34' 36" + 00 00’ 15,6” = 321⁰ 34' 51,6"
P4 = 187⁰ 01' 54" + 00 00’ 15,6” = 187⁰ 02' 09,6"
Σ α = 1260⁰ 00' 00"
Catatan :   harus sama dengan syarat 1.
Syarat 1 :
 = (n + 2) x 180, untuk sudut luar
= (5 + 2) x 180
= 1260 00’ 00”

3. Perhitungan Azimuth Patok ()


Rumus :  = azimuth patok belakang + sudut terkoreksi - 180

P0 – P1 = 347 27’ 00” (Azimuth awal)


P1 – P2 = 347 27’ 00” + 275⁰ 27' 57,6" - 180 = 82 54’ 57,6”
P2 – P3 = 82 54’ 57,6” + 228 12’ 51,6” - 180 = 131 07’ 49,2”
P3 – P4 = 131 07’ 49,2” + 321 34’ 51,6” - 180 = 272 42’ 40,8”
P4 – P0 = 272 42’ 40,8” + 187 02’ 09,6” - 180 = 279 44’ 50,4”
P0 – P1 = 279 44’ 50,4” + 247 42’ 09,6” - 180 = 347 27’ 00”

Catatan :

a. Azimuth awal P0 – P1 = 201 46’ 20”, diukur langsung di lapangan.


b. Azimuth awal = azimuth akhir.
c. Bila hasil pengurangan sudut diperoleh nilai  negatif, maka harus ditambah
360.

[88]
4. Perhitungan Sudut Elevasi Patok ()
Rumus :  = 90 - sudut vertical

P0 – P1 = 90 - 87 51’ 06” = + 02 08’ 54”


P1 – P2 = 90 - 96 14’ 30” = - 06 14’ 30”
P2 – P3 = 90 - 31 42’ 24” = + 58 17’ 36”
P3 – P4 = 90 - 83 17’ 12” = + 06 42’ 48”
P4 – P5 = 90 - 82 04’ 24” = + 07 55’ 36”

5. Perhitungan Jarak Mendatar (d)


Rumus : d = A h cos2  ; dimana : h = (ba – bb)
A =100
 = sudut elevasi
ba = benang atas
bb = benang bawah

P0 – P1 = 100 (0,767 – 0,657) cos2 (+ 02 08’ 54”) = 10,9845 meter


P1 – P2 = 100 (1,158 – 1,032) cos2 (- 06 14’ 30”) = 12,4510 meter
P2 – P3 = 100 (1,370 – 0,946) cos2 (+ 58 17’ 36”) = 11,7119 meter
P3 – P4 = 100 (1,210 – 0,900) cos2 (+ 06 42’ 48”) = 30,5763 meter
P4 – P0 = 100 (1,779 – 1,550) cos2 (+ 07 55’ 36”) = 22,4644 meter +
 d = + 88,1881 meter

6. Perhitungan Proyeksi Jarak antara Patok ke Sumbu X


Rumus : d’ = d sin  ; dimana : d’ = proyeksi jarak patok ke sumbu X
D = jarak mendatar
 = azimuth patok
P0 – P1 = 10,9845 sin 347 27’ 00,0” = - 2,3868 meter
P1 – P2 = 12,4510 sin 82 54’ 57,6” = + 12,3559 meter
P2 – P3 = 11,7119 sin 131 07’ 49,2” = + 8,8215 meter

[89]
P3 – P4 = 30,5763 sin 272 42’ 40,8” = - 30,5420 meter
P4 – P0 = 22,4644 sin 279 44’ 50,4” = - 22,1401 meter +
 d’ = - 33,8915 meter
Syarat 2 :  d sin  = 0
Oleh karena - 33,8915  0, maka harus diberi koreksi sebagai berikut :
Rumus :

d
Kx = Σd x  d’

di mana :
d = jarak mendatar antara patok
d = jumlah jarak mendatar antara patok
 d’ = jumlah proyeksi jarak antara patok ke sumbu X
(diambil lawan tanda)
Kx = koreksi proyeksi jarak antara patok ke sumbu X

Perhitungan nilai koreksi sumbu X


P0 – P1 = 10,9845 / 88,1881 x (+ 33,8915) = + 4,2215 meter
P1 – P2 = 12,4510 / 88,1881 x (+ 33,8915) = + 4,7850 meter
P2 – P3 = 11,7119 / 88,1881 x (+ 33,8915) = + 4,5009 meter
P3 – P4 = 30,5763 / 88,1881 x (+ 33,8915) = + 11,7508 meter
P4 – P0 = 22,4644 / 88,1881 x (+ 33,8915) = + 8,6333 meter +
 Kx = + 33,8915 meter

Catatan :  Kx =  d’, harus sama besarnya tetapi berlawanan tanda

7. Perhitungan Koordinat (Absis = x) Setiap Patok


Rumus : X = X0  d’  Kx ; dimana : X = absis titik poligon yang dicari
X0 = absis titik belakang
d’ = proyeksi jarak patok ke sumbu X
Kx= koreksi proyeksi jarak patok ke
sumbu X
P0 = + 10,07 (Diambil dari tahun angkatan, dan dua angka terakhir nim)

[90]
P1 = + 10,07 - 2,2386 + 4,2215 = + 11,9047
P2 = + 11,9047 + 12,3559 + 4,7850 = + 29,0456
P3 = + 29,0456 + 8,8215 + 4,5009 = + 42,3680
P4 = + 42,3680 - 30,5420 + 11,7508 = + 23,5768
P0 = + 23,5768 - 22,1401 + 8,6333 = + 10,07
Catatan :
c. Diketahui absis titik awal = 10,07 m
d. P0 awal = P0 akhir

8. Perhitungan Proyeksi Jarak antara Patok ke Sumbu Y


Rumus : d” = d cos  ; dimana : d” = proyeksi jarak patok ke sumbu X
d = jarak mendatar
 = azimuth patok

P0 – P1 = 10,9845 cos 347 27’ 00,0” = + 10,3868 meter


P1 – P2 = 12,4510 cos 82 54’ 57,6” = + 1,5335 meter
P2 – P3 = 11,7119 cos 131 07’ 49,2” = - 7,7037 meter
P3 – P4 = 30,5763 cos 272 42’ 40,8” = + 1,4463 meter
P4 – P0 = 22,4644 cos 279 44’ 50,4” = + 3,8033 meter +
 d” = + 9,8034 meter

Syarat 2 :  d cos  = 0
Oleh karena + 9,8034  0, maka harus diberi koreksi sebagai berikut :
Rumus :

d
Ky = Σd x  d”

di mana :
d = jarak mendatar antara patok
d = jumlah jarak mendatar antara patok
 d” = jumlah proyeksi jarak antara patok ke sumbu X

[91]
(diambil lawan tanda)
Ky = koreksi proyeksi jarak antara patok ke sumbu X

Perhitungan nilai koreksi sumbu Y

P0 – P1 = 10,9845 / 88,1881 x (-9,8034) = - 1,2210 meter


P1 – P2 = 12,4510 / 88,1881 x (-9,8034) = - 1,3842 meter
P2 – P3 = 11,7119 / 88,1881 x (-9,8034) = - 1,3019 meter
P3 – P4 = 30,5763 / 88,1881 x (-9,8034) = - 3,3991 meter
P4 – P0 = 22,4644 / 88,1881 x (-9,8034) = - 2,4972 meter +
 Kx = - 9,8034 meter

Catatan :  Ky =  d”, harus sama besarnya tetapi berlawanan tanda

9. Perhitungan Koordinat (Ordinat = y) Setiap Patok


Rumus : Y = Y0  d”  Ky ; dimana : Y = absis titik poligon yang dicari
Y0 = absis titik belakang
d” = proyeksi jarak patok ke sumbu X
K y = koreksi proyeksi jarak patok ke
sumbu X

P0 = + 10,07 (Diambil dari tahun angkatan, dan dua angka terakhir nim)
P1 = + 10,07 + 10,7220 - 1,2210 = + 19,5710
P2 = + 19,5710 + 1,5355 - 1,3842 = + 19,7223
P3 = + 19,7223 + 7,0737 - 1,3019 = + 10,7167
P4 = + 10,7167 + 1,4463 - 3,3991 = + 8,7639
P0 = + 8,7639 + 3,8033 - 2,4972 = + 10,07

Catatan :
a. Diketahui absis titik awal = 10,07 m
b. P0 awal = P0 akhir

[92]
10. Perhitungan Beda tinggi Titik
Rumus : t = ½ A h sin 2  + (tp – bt) ; dimana : t = beda tinggi
A = 100
h = (ba – bb)
 = sudut elevasi
tp = tinggi pesawat
P0 – P1 = ½ x100 (0,767 – 0,657) sin 2(+ 02 08’ 54”)+ (1,145-0,712) = +0,8454
P1 – P2 = ½ x100 (1,158 – 1,032) sin 2(- 06 14’ 30”)+ (1,280-1,095) = -1,1874
P2 – P3 = ½ x100 (1,370 – 0,946) sin 2(+ 58 17’ 36”)+ (1,250-1,158) = +43,2215
P3 – P4 = ½ x100 (1,210 – 0,900) sin 2(+ 06 42’ 48”)+ (1,313-1,055) = +3,8896
P4 – P0 = ½ x100 (1,779 – 1,550) sin 2(+ 07 55’ 36”)+ (1,664-1,310) = +3,5215+
 t = +50,2906
Syarat :  t = 0
Oleh karena + 50,2906  0, maka harus diberi koreksi sebagai berikut :
Rumus :

Σt
Kt = n

di mana :
Kt = koreksi beda tinggi
 t = jumlah beda tinggi (diambil lawan tanda)
n = jumlah patok
Jadi :

50 , 2906
Kt = - 5

= - 10,0581

11. Perhitungan Tinggi Titik


Rumus : H = P0  t  Kt ; dimana : H = tinggi titik yang dicari
P0 = tinggi titik belakang

[93]
t = beda tinggi titik belakang dan muka

P0 = + 10,07 (Diambil dari tahun angkatan, dan dua angka terakhir nim)
P1 = + 10,07 + 0,8454 - 10,0581 = + 0,8573
P2 = + 0,8573 - 1,1874 - 10,0581 = - 10,3882
P3 = - 10,3882 + 43,2215 - 10,0581 = + 22,7752
P4 = + 22,7752 + 3,8896 - 10,0581 = + 16,6067
P0 = + 16,6067 + 3,5215 - 10,0581 = + 10,07
Catatan :
a. Diketahui tinggi titik awal = 9,2500 m
b. P0 awal = P0 akhir

II. Perhitungan Titik Detail

1. Perhitungan Sudut yang Diukur ()


Rumus :  = sudut bacaan detail – sudut bacaan patok belakang

P0 – a0 = 246⁰ 17' 48" - 347⁰ 27' 00" = 258⁰ 50' 48"


b0 = 26⁰ 13' 42" - 347⁰ 27' 00" = 38⁰ 46' 42"
c0 = 278⁰ 47' 00" - 347⁰ 27' 00" = 291⁰ 20' 00"
P1 – a1 = 242⁰ 53' 00" - 310⁰ 50' 30" = 292⁰ 02' 30"
b1 = 252⁰ 09' 36" - 310⁰ 50' 30" = 301⁰ 19' 06"
c1 = 259⁰ 29' 18" - 310⁰ 50' 30" = 308⁰ 38' 48"
P2 – a2 = 330⁰ 19' 48" - 89⁰ 29' 48" = 240⁰ 50' 00"
b2 = 343⁰ 30' 48" - 89⁰ 29' 48" = 254⁰ 01' 00"
c2 = 353⁰ 29' 48" - 89⁰ 29' 48"" = 264⁰ 01' 00"
P3 – a3 = 119⁰ 07' 18" - 145⁰ 42' 36" = 333⁰ 24' 42"
b3 = 136⁰ 54' 36" - 145⁰ 42' 36" = 351⁰ 12' 00"
c3 = 146⁰ 54' 36" - 145⁰ 42' 36" = 01⁰ 12' 00"
P4 – a4 = 195⁰ 11' 42" - 319⁰ 54' 42" = 235⁰ 17' 00"
b4 = 212⁰ 40' 42" - 319⁰ 54' 42" = 252⁰ 46' 00"
c4 = 227⁰ 14' 42" - 319⁰ 54' 42" = 267⁰ 20' 00"

[94]
Catatan : Bila pada pengurangan sudut diperoleh hasil negatif, maka
harus ditambah 360.

2. Perhitungan Azimuth Patok ()


Rumus :  = azimuth patok belakang + sudut yang diukur - 180
P0 – a0 = 279⁰ 44' 50,4" + 258⁰ 50' 48" - 180⁰ = 358⁰ 35' 38,4"
b0 = 279⁰ 44' 50,4" + 38⁰ 46' 42" - 180⁰ = 138⁰ 31' 32,4"
c0 = 279⁰ 44' 50,4" + 291⁰ 20' 00" - 180⁰ = 391⁰ 04' 50,4"
P1 – a1 = 347⁰ 27' 00" + 292⁰ 02' 30" - 180⁰ = 99⁰ 29' 30"
b1 = 347⁰ 27' 00" + 301⁰ 19' 06" - 180⁰ = 108⁰ 46' 06"
c1= 347⁰ 27' 00" + 308⁰ 38' 48" - 180⁰ = 116⁰ 05' 48"
P2 – a2 = 82⁰ 54' 57,6" + 240⁰ 50' 00" - 180⁰ = 143⁰ 44' 57,6"
b2 = 82⁰ 54' 57,6" + 254⁰ 01' 00" - 180⁰ = 156⁰ 55' 57,6"
c2 = 82⁰ 54' 57,6" + 264⁰ 01' 00" - 180⁰ = 166⁰ 55' 57,6"
P3 – a3 = 131⁰ 07' 49,2" + 333⁰ 24' 42" - 180⁰ = 284⁰ 32' 31,2"
b3 = 131⁰ 07' 49,2" + 351⁰ 12' 00" - 180⁰ = 302⁰ 19' 49,2"
c3 = 131⁰ 07' 49,2" + 01⁰ 12' 00" - 180⁰ = 312⁰ 19' 49,2"
P4 – a4 = 272⁰ 42' 40,8" + 235⁰ 17' 00" - 180⁰ = 327⁰ 59' 40,8"
b4 = 272⁰ 42' 40,8" + 252⁰ 46' 00" - 180⁰ = 345⁰ 28' 40,8"
c4 = 272⁰ 42' 40,8" + 267⁰ 20' 00" - 180⁰ = 00⁰ 02' 40,8"
Catatan : Bila pada pengurangan sudut diperoleh hasil negatif, maka harus
ditambah 360.
3. Perhitungan Sudut Elevasi Patok ()
Rumus :  = 90 - sudut vertical
P0 – a0 = 90⁰ - 88⁰ 17' 48" = + 01⁰ 42' 12"
b0 = 90⁰ - 88⁰ 13' 42" = + 01⁰ 46' 18"
c0 = 90⁰ - 88⁰ 47' 00" = + 01⁰ 13' 00"
P1 – a1 = 90⁰ - 96⁰ 14' 24" = - 06⁰ 40' 42"
b1 = 90⁰ - 96⁰ 14' 24" = - 06⁰ 14' 24"
c1 = 90⁰ - 96⁰ 14' 24" = - 06⁰ 14' 24"

[95]
P2 – a2 = 90⁰ - 93⁰ 52' 36" = - 03⁰ 52' 36"
b2 = 90⁰ - 93⁰ 52' 36" = - 03⁰ 52' 36"
c2 = 90⁰ - 93⁰ 52' 36" = - 03⁰ 52' 36"
P3 – a3 = 90⁰ - 83⁰ 07' 18" = + 06⁰ 52' 42"
b3 = 90⁰ - 84⁰ 54' 36" = + 05⁰ 05' 24"
c3 = 90⁰ - 84⁰ 54' 36" = + 05⁰ 05' 24"
P4 – a4 = 90⁰ - 87⁰ 57' 42" = + 02⁰ 02' 18"
b4 = 90⁰ - 87⁰ 57' 42" = + 02⁰ 02' 18"
c4 = 90⁰ - 87⁰ 57' 30" = + 02⁰ 02' 30"
4. Perhitungan Jarak Mendatar (d)
Rumus : d = A h cos2  ; di mana : h = (ba – bb)
A = 100
 = sudut elevasi
ba = benang atas
bb = benang bawah

P0 – a0 = 100 (1,070 – 0,902) cos2 (+ 01 42’ 12”) = 16,7851 meter


b0 = 100 (1,476 – 1,334) cos2 (+ 01 46’ 18”) = 14,1864 meter
c0 = 100 (1,610 – 1,484) cos2 (+ 01 13’ 00”) = 12,5943 meter
P1 – a1 = 100 (1,430 – 1,210) cos2 (- 06 14’ 24”) = 21,7400 meter
b1 = 100 (1,410 – 1,190) cos2 (- 06 14’ 24”) = 21,7400 meter
c1 = 100 (1,330 – 1,090) cos2 (- 06 14’ 24”) = 23,7164 meter
P2 – a2 = 100 (1,260 – 1,116) cos2 (- 03 52’ 36”) = 14,3341 meter
b2 = 100 (1,110 – 0,958) cos2 (- 03 52’ 36”) = 15,1305 meter
c2 = 100 (0,900 – 0,690) cos2 (- 03 52’ 36”) = 20,9040 meter
P3 – a3 = 100 (1,378 – 1,308) cos2 (+ 06 52’ 42”) = 6,8896 meter
b3 = 100 (1,250 – 1,180) cos2 (+ 05 05’ 24”) = 6,9449 meter
c3 = 100 (1,531 – 1,465) cos2 (+ 05 05’ 24”) = 6,5480 meter
P4 – a4 = 100 (0,539 – 0,451) cos2 (+ 02 02’ 18”) = 8,7888 meter
b4 = 100 (0,783 – 0,695) cos2 (+ 02 02’ 18”) = 8,7888 meter
c4 = 100 (1,079 – 0,979) cos2 (+ 02 02’ 30”) = 9,9873 meter

[96]
5. Perhitungan Proyeksi Jarak antara Patok ke Sumbu X
Rumus : d’ = d sin  ; dimana : d’ = proyeksi jarak patok ke sumbu X
d = jarak mendatar
 = azimuth patok

P0 – a0 = 16,7851 sin 358 35’ 38,4” = - 0,4118 meter


b0 = 14,1864 sin 138 31’ 32,4” = + 9,3954 meter
c0 = 12,5943 sin 391 04’ 50,0” = + 6,5017 meter
P1 – a1 = 21,7400 sin 99 29’ 30,0” = + 21,4423 meter
b1 = 21,7400 sin 108 46’ 06,0” = + 20,5840 meter
c1 = 23,7164 sin 116 05’ 48,0” = + 21,2985 meter
P2 – a2 = 14,3341 sin 143 44’ 57,6” = + 8,4760 meter
b2 = 15,1305 sin 156 55’ 57,6” = + 5,9283 meter
c2 = 20,9040 sin 166 55’ 57,6” = + 4,7263 meter
P3 – a3 = 6,8996 sin 284 32’ 31,2” = - 6,6785 meter
b3 = 6,9449 sin 302 19’ 49,2” = - 5,8682 meter
c3 = 6,5480 sin 312 19’ 49,2” = - 4,8407 meter
P4 – a4 = 8,7888 sin 327 59’ 40,8” = - 4,6580 meter
b4 = 8,7888 sin 345 28’ 40,8” = - 2,2038 meter
c4 = 9,9873 sin 00 02’ 40,8” = + 7,7859 meter

6. Perhitungan Koordinat (Absis = x) Setiap Patok


Rumus : X = X0  d’ ; di mana : X = absis titik poligon yang dicari
X0 = absis titik belakang
d’ = proyeksi jarak patok ke sumbu X

P0 = 10,07
a0 = 10,07 - 0,4118 = + 9,6582
b0 = 10,07 + 9,3954 = + 19,4654
c0 = 10,07 + 6,5017 = + 16,5717
P1 = 11,9047
a1 = 11,9047 + 21,4423 = + 33,3470

[97]
b1 = 11,9047 + 20,5840 = + 32,4887
c1 = 11,9047 + 21,2985 = + 33,2032
P2 = 29,0456
a2 = 29,0456 + 8,4760 = + 37,5216
b2 = 29,0456 + 5,9283 = + 34,9739
c2 = 29,0456 + 4,7263 = + 33,7719
P3 = 42,3680
a3 = 42,3680 - 6,6785 = + 35,6895
b3 = 42,3680 - 5,8682 = + 36,4998
c3 = 42,3680 - 4,8407 = + 37,5273
P4 = 23,5768
a4 = 23,5768 - 4,6580 = + 18,9188
b4 = 23,5768 - 2,2038 = + 21,3730
c4 = 23,5768 + 7,7859 = + 31,3627

7. Perhitungan Proyeksi Jarak antara Patok ke Sumbu Y


Rumus : d” = d cos  ; dimana : d” = proyeksi jarak patok ke sumbu Y
d = jarak mendatar
 = azimuth patok

P0 – a0 = 16,7851 cos 358 35’ 38,4” = + 6,7801 meter


b0 = 14,1864 cos 138 31’ 32,4” = - 10,6292 meter
c0 = 12,5943 cos 391 04’ 50,0” = + 10.7863 meter
P1 – a1 = 21,7400 cos 99 29’ 30,0” = - 3,5851 meter
b1 = 21,7400 cos 108 46’ 06,0” = - 6,9946 meter
c1 = 23,7164 cos 116 05’ 48,0” = - 10,4325 meter
P2 – a2 = 14,3341 cos 143 44’ 57,6” = - 11,5595 meter
b2 = 15,1305 cos 156 55’ 57,6” = - 13,9207 meter
c2 = 20,9040 cos 166 55’ 57,6” = - 20,3627 meter
P3 – a3 = 6,8996 cos 284 32’ 31,2” = + 1,7324 meter
b3 = 6,9449 cos 302 19’ 49,2” = + 3,7141 meter
c3 = 6,5480 cos 312 19’ 49,2” = + 4,4094 meter

[98]
P4 – a4 = 8,7888 cos 327 59’ 40,8” = + 7,4529 meter
b4 = 8,7888 cos 345 28’ 40,8” = + 8,5080 meter
c4 = 9,9873 cos 00 02’ 40,8” = + 9,9873 meter

8. Perhitungan Koordinat (Ordinat = y) Setiap Patok


Rumus : Y = Y0  d” ; di mana : Y = ordinat titik poligon yang dicari
Y0 = ordinat titik belakang
d” = proyeksi jarak patok ke sumbu Y

P0 = 10,07
a0 = 10,07 + 6,7801 = + 26,8501
b0 = 10,07 - 10,6292 = - 0,5592
c0 = 10,07 + 10.7863 = + 20,8563
P1 = 19,5710
a1 = 19,5710 - 3,5851 = + 15,9859
b1 = 19,5710 - 6,9946 = + 12,5764
c1 = 19,5710 - 10,4325 = + 9,1385
P2 = 19,5710
a2 = 19,5710 - 11,5595 = + 8,0115
b2 = 19,5710 - 13,9207 = + 5,6503
c2 = 19,5710 - 20,3627 = - 0,7917
P3 = 10,7167
a3 = 10,7167 + 1,7324 = + 12,4491
b3 = 10,7167 + 3,7141 = + 14,4308
c3 = 10,7167 + 4,4094 = + 15,1261
P4 = 8,7639
a4 = 8,7639 + 7,4529 = + 16,2168
b4 = 8,7639 + 8,5080 = + 17,2729
c4 = 8,7639 + 9,9873 = + 18,7512

9. Perhitungan Beda Tinggi Titik Poligon dengan Detail

[99]
Rumus : t = ½ A h sin 2  + (tp – bt) ; di mana : t = beda tinggi
A = 100
h = (ba – bb)
 = sudut elevasi

P0 – a0 = ½ x100 (1,070 – 0,902) sin 2(+ 01 42’ 12”)+ (1,145-0,986) = +0,6583
b0 = ½ x100 (1,476 – 1,334) sin 2(+ 01 46’ 18”)+ (1,145-1,405) = +0,1789
c0 = ½ x100 (1,610 – 1,484) sin 2(+ 01 13’ 00”)+ (1,145-1,547) = - 0,1344
P1 – a1 = ½ x100 (1,430 – 1,210) sin 2(- 06 40’ 42”)+ (1,280-1,320) = - 2,4355
b1 = ½ x100 (1,410 – 1,190) sin 2(- 06 14’ 24”)+ (1,280-1,300) = - 1,3766
c1 = ½ x100 (1,210 – 1,090) sin 2(- 06 14’ 24”)+ (1,280-1,210) = -2,5432
P2 – a2 = ½ x100 (1,260 – 1,116) sin 2(- 03 52’ 36”)+ (1,250-1,188) = -0,9121
b2 = ½ x100 (1,110 – 0,958) sin 2(- 03 52’ 36”)+ (1,250-1,034) = -0,8122
c2 = ½ x100 (0,900 – 0,690) sin 2(- 03 52’ 36”)+ (1,250-0,795) = -0,9655
P3 – a3 = ½ x100 (1,378 – 1,308) sin 2(+ 06 52’ 42”)+ (1,313-1,343) = +0,8101
b3 = ½ x100 (1,250 – 1,180) sin 2(+ 05 05’ 24”)+ (1,313-1,215) = +0,7197
c3 = ½ x100 (1,531 – 1,465) sin 2(+ 05 05’ 24”)+ (1,313-1,498) = +0,4012
P4 – a4 = ½ x100 (0,539 – 0,451) sin 2(+ 02 02’ 18”)+ (1,310-0,495) = +1,1280
b4 = ½ x100 (0,783 – 0,695) sin 2(+ 02 02’ 18”)+ (1,310-0,739) = +0,8840
c4 = ½ x100 (1,079 – 0,975) sin 2(+ 02 02’ 30”)+ (1,310-1,029) = +0,6372

10. Perhitungan Tinggi Titik Detail


Rumus : H = P0  t ; di mana : H = tinggi titik yang dicari
P0 = tinggi titik belakang
t = beda tinggi titik belakang dan muka

P0 = +10,07
a0 = + 10,07 + 0,6583 = + 10,7283
b0 = + 10,07 + 0,1789 = + 10,2489
c0 = + 10,07 - 0,1344 = + 9,9356
P1 = + 0,8573
a1 = + 0,8573 - 2,4355 = - 1, 5782

[100]
b1 = + 0,8573 - 1,3766 = - 0,5193
c1 = + 0,8573 - 2,5432 = - 1,6859
P2 = - 10,3882
a2 = - 10,3882 - 0,9121 = - 11,3003
b2 = - 10,3882 – 0,8122 = - 11,2004
c2 = - 10,3882 - 0,9655 = - 11,3537
P3 = + 22,7752
a3 = + 22,7752 + 0,8101 = + 23,5853
b3 = + 22,7752 + 0,7197 = + 23,4949
c3 = + 22,7752 + 0,4012 = + 23,1764
P4 = + 16,6067
a4 = + 16,6067 + 1,1280 = + 17,7347
b4 = + 16,6067 + 0,8840 = + 17,4907
c4 = + 16,6067 + 0,6372 = + 17,2439

[101]
F. TABEL HASIL PENGOLAHAN DATA

Sudut Sudut Jarak Koreksi Jarak Koordinat


Jarak Proyeksi
No. Sebelum Koreksi Setelah Azimuth Optis Proyeksi (meter) Beda Koreksi Tinggi
Keteranga
Mendata n
Patok Dikoreksi Sudut Dikoreksi Tinggi Beda Patok
r d sin α d cos α X Y X Y
(α) (α) (d) (t) Tinggi (H)
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16

247⁰ 41' +00⁰ 00' +10,386 - +10,000 +10,000 +0,845 -


P0 247⁰ 42' 9,6" 347⁰ 27' 00" 10,9845 -2,3868 +4,2215 +10,007
54" 15,6" 8 1,2210 7 7 4 10,0581
258⁰ 50' 358⁰ 35' +26,850 +0,658 +10,728
a0 - 258⁰ 50' 48" 16,7851 -0,4118 +6,7801 - - +9,6582 -
48" 38,4" 1 3 3
138⁰ 31' +19,465 +0,178 +10,248
b0 38⁰ 46' 42" - 38⁰ 46' 42" 14,1864 +9,3954 -10,6292 - - -0,5592 -
32,4" 4 9 9
291⁰ 20' 391⁰ 04' +10,786 +16,571 +20,856
c0 - 291⁰ 20' 00" 12,5943 +6,5017 - - -0,1344 - +9,9356
00" 50,4" 3 7 3
275⁰ 27' +00⁰ 00' 275⁰ 27' +12,355 - +11,904 +19,571 +23,51
P1 87⁰ 54' 57,6" 12,4510 +1,5335 +4,7850 +23,517 +0,8573
42" 15,6" 57,6" 9 1,3842 7 0 6
292⁰ 02' +21,442 +33,347 +15,985
a1 - 292⁰ 02' 30" 99⁰ 29' 30" 21,7400 -3,5851 - - -2,4355 - -1,5782
30" 3 0 9
301⁰ 19' +20,584 +32,488 +12,576
b1 - 301⁰ 19' 06" 108⁰ 46' 06" 21,7400 -6,9946 - - -1,3766 - -0,5193
06" 0 7 4
308⁰ 38' +21,298 +33,203
c1 - 308⁰ 38' 48" 116⁰ 05' 48" 23,7164 -10,4325 - - +9,1385 -2,5432 - -1,6859
48" 5 2

[102]
Sudut Sudut Jarak Koreksi Jarak Koordinat
Jarak Proyeksi
No. Sebelum Koreksi Setelah Azimuth Optis Proyeksi (meter) Beda Koreksi Tinggi
Keteranga
Mendata n
Patok Dikoreksi Sudut Dikoreksi Tinggi Beda Patok
r d sin α d cos α X Y X Y
(α) (α) (d) (t) Tinggi (H)
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16

000⁰ 00' +00⁰ 00' 228⁰ 12' 131⁰ 07' - +29,045 +19,571 +23,51
P2 11,7119 +8,8215 -7,7037 +4,5009 +23,517 -10,3882
00" 15,6" 51,6" 49,2" 1,3019 6 0 6
240⁰ 50' 143⁰ 44' +37,521
a2 - 240⁰ 50' 00" 14,3341 +8,4760 -11,5595 - - +8,0115 -0,9121 - -11,3003
00" 57,6" 6
254⁰ 01' 156⁰ 55' +34,973
b2 - 254⁰ 01' 00" 15,1305 +5,9283 -13,9207 - - +5,6503 -0,8122 - -11,2004
00" 57,6" 9
264⁰ 01' 166⁰ 55' +33,771
c2 - 264⁰ 01' 00" 20,9040 +4,7263 -20,3627 - - -0,7917 -0,9655 - -11,3537
00" 57,6" 9
321⁰ 34' +00⁰ 00' 321⁰ 34' 272⁰ 42' +11,750 - +42,368 +10,716 +23,51 +22,775
P3 30,5763 -30,5420 +1,4463 +23,517
36" 15,6" 51,6" 40,8" 8 3,3991 0 7 6 2
333⁰ 24' 284⁰ 32' +35,689 +12,449 +0,810 +23,585
a3 - 333⁰ 24' 42" 6,8896 -6,6785 +1,7324 - - -
42" 31,2" 5 1 1 3
351⁰ 12' 302⁰ 19' +36,499 +14,430 +0,719 +23,494
b3 - 351⁰ 12' 00" 6,9449 -5,8682 +3,7141 - - -
00" 49,2" 8 8 7 9
312⁰ 19' +37,527 +15,126 +0,401 +23,176
c3 01⁰ 12' 00" - 01⁰ 12' 00" 6,5480 -4,8407 +4,4094 - - -
49,2" 3 1 2 4

[103]
Sudut Sudut Jarak Koreksi Jarak Koordinat
Jarak Proyeksi
No. Sebelum Koreksi Setelah Azimuth Optis Proyeksi (meter) Beda Koreksi Tinggi
Mendata Keterangan
Patok Dikoreksi Sudut Dikoreksi Tinggi Beda Patok
r d sin α d cos α X Y X Y
(α) (α) (d) (t) Tinggi (H)
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16

187⁰ 01' +00⁰ 00' 187⁰ 02' 279⁰ 44' - +3,803 +8,633 +23,576 +16,606
P4 22,4644 -2,4972 +8,7639 +23,516 +23,517
54" 15,6" 09,6" 50,4" 22,1401 3 3 8 7
235⁰ 17' 327⁰ 59' +7,452 +18,918 +16,216 +17,734
a4 - 235⁰ 17' 00" 8,7888 -4,6580 - - +1,1280 -
00" 40,8" 9 8 8 7
252⁰ 46' 345⁰ 28' +8,508 +21,373 +17,272 +17,490
b4 - 252⁰ 46' 00" 8,7888 -2,2038 - - +0,8840 -
00" 40,8" 0 0 9 7
267⁰ 20' +9,987 +31,362 +18,751 +17,243
c4 - 267⁰ 20' 00" 00⁰ 02' 40,8" 9,9873 +7,7859 - - +0,6372 -
00" 3 7 2 9

[104]
[105]
G. KESIMPULAN
1. Mahasiswa telah dapat melakukan pengukuran peta situasi (kontur) dengan baik
dan benar.

2. Mahasiswa telah dapat mengolah data dan menentukan besar sudut jurusan suatu
titik.

3. Mahasiswa telah dapat menggambarkan hasil pengukuran dan perhitungan


tersebut serta dapat menentukan letak suatu titik berdasarkan koordinatnya.
H. SARAN
1. Untuk mengurangi kesalahan pada saat pengukuran sebaiknya mahasiswa
terlebih dulu memahami dan mempelajari materi yang akan dipraktekkan.
2. Sebaiknya mahasiswa menggunakan alat sesuai dengan fungsinya.
3. Dalam pelaksanaan praktek, dibutuhkan kekompakan agar job pengukuran dapat
diselesaikan dengan baik dan benar.

[106]
LABORATORIUM ILMU UKUR TANAH
JURUSAN PENDIDIKAN TEKNIK SIPIL DAN PERENCANAAN
FAKULTAS TEKNIK

Job : IX
Kelompok : …………………….. Mahasiswa : …………………
Hari/Tanggal : …………………….. Nim : …………………
Lokasi : …………………….. Program : …………………
TABEL PENGUKURAN SITUASI (KONTUR)
Pembacaan Rambu Azimuth Jarak Tinggi Sudut
Titi
Belakan Diuku Pesawat Keterangan
k
g Muka Detail Belakang Muka r Optis (tp) Vertikal (V)
(1) (2) (3) (4) (5) (6) (7) (8) (9) (10) (11)

[107]
LABORATORIUM ILMU UKUR TANAH
JURUSAN PENDIDIKAN TEKNIK SIPIL DAN PERENCANAAN
FAKULTAS TEKNIK

Job : IX
Kelompok : …………………….. Mahasiswa : …………………
Hari/Tanggal : …………………….. Nim : …………………
Lokasi : …………………….. Program : …………………
TABEL PENGUKURAN SITUASI (KONTUR)
Pembacaan Rambu Azimuth Jarak Tinggi Sudut
Titi
Belakan Diuku Pesawat Keterangan
k
g Muka Detail Belakang Muka r Optis (tp) Vertikal (V)
(1) (2) (3) (4) (5) (6) (7) (8) (9) (10) (11)

[108]
LABORATORIUM ILMU UKUR TANAH
JURUSAN PENDIDIKAN TEKNIK SIPIL DAN PERENCANAAN
FAKULTAS TEKNIK

Job : IX
Kelompok : …………………….. Mahasiswa : …………………
Hari/Tanggal : …………………….. Nim : …………………
Lokasi : …………………….. Program : …………………
TABEL PENGUKURAN SITUASI (KONTUR)
Pembacaan Rambu Azimuth Jarak Tinggi Sudut
Titi
Belakan Diuku Pesawat Keterangan
k
g Muka Detail Belakang Muka r Optis (tp) Vertikal (V)
(1) (2) (3) (4) (5) (6) (7) (8) (9) (10) (11)

[109]
LABORATORIUM ILMU UKUR TANAH
JURUSAN PENDIDIKAN TEKNIK SIPIL DAN PERENCANAAN
FAKULTAS TEKNIK

Job : IX
Kelompok : …………………….. Mahasiswa : …………………
Hari/Tanggal : …………………….. Nim : …………………
Lokasi : …………………….. Program : …………………
TABEL PENGUKURAN SITUASI (KONTUR)
Pembacaan Rambu Azimuth Jarak Tinggi Sudut
Titi
Belakan Diuku Pesawat Keterangan
k
g Muka Detail Belakang Muka r Optis (tp) Vertikal (V)
(1) (2) (3) (4) (5) (6) (7) (8) (9) (10) (11)

[110]
LABORATORIUM ILMU UKUR TANAH
JURUSAN PENDIDIKAN TEKNIK SIPIL DAN PERENCANAAN
FAKULTAS TEKNIK

Job : IX
Kelompok : …………………….. Mahasiswa : …………………
Hari/Tanggal : …………………….. Nim : …………………
Lokasi : …………………….. Program : …………………
TABEL PENGUKURAN SITUASI (KONTUR)
Pembacaan Rambu Azimuth Jarak Tinggi Sudut
Titi
Belakan Diuku Pesawat Keterangan
k
g Muka Detail Belakang Muka r Optis (tp) Vertikal (V)
(1) (2) (3) (4) (5) (6) (7) (8) (9) (10) (11)

[111]
LABORATORIUM ILMU UKUR TANAH
JURUSAN PENDIDIKAN TEKNIK SIPIL DAN PERENCANAAN
FAKULTAS TEKNIK

Job : IX
Kelompok : …………………….. Mahasiswa : …………………
Hari/Tanggal : …………………….. Nim : …………………
Lokasi : …………………….. Program : …………………
TABEL PENGUKURAN SITUASI (KONTUR)
Pembacaan Rambu Azimuth Jarak Tinggi Sudut
Titi
Belakan Diuku Pesawat Keterangan
k
g Muka Detail Belakang Muka r Optis (tp) Vertikal (V)
(1) (2) (3) (4) (5) (6) (7) (8) (9) (10) (11)

[112]
[113]
[114]

You might also like