-

DÖVLaT İMTAHAN
MaRKazi

' '
AZaRBAYCAN RESPUBLİKASININ
ALİ TaHSİL MüassisaLaRiNa
N2 TaLaBa QaBULU QAVDALARI
2023 Ali tahsil müassisalarina
qabul imtahanının ikinci
marhalasiüçün
✓ qabul imtahanı proqramları
✓ fanlar üzra tapşırıq
nümunalari

Balların
hesablanma
qaydası

f• nazarina!
Abituriyentlarin

Qabulimtaharurun
birincimarhalasi IMTAHAN FaNLaRI
(bunxılış imtaharu) üçün
-fenbr iizr.ı alt standartlar MH.UW Mil·®■
- proqramlar Riyaziyyat Riyaziyyat
Fızika Coğrafıya
- tapşınq niimun;ıl;ıri Kimya(lnformatika) Tarix
"Abituriyent"jumalının
2023-cüil xüsusi
buraxhşında darc edilmişdir.
NOHDW1'1-®W
Azarbaycandili
Biologiya
Tarix Kimya
adabiyyat(Coğrafıya) Fızika

~cannea wnn L,am~canner

 -------- -- ------ -----------

ÖNSÖZ
MaleykaAbbaszada,
Dövlat lmtahan Markazinin
DirektorlarŞurasının sadri

2023-cü il mayın 10-da Azarbaycan xalqının Ümummilli Lideri, müstaqil Azarbaycan dövlatinin qurucusu,
görkamli siyasi va dövlat xadimi Heydar aliyevin anadan olmasının 100 ili tamam olur. Ulu Öndarin 100 illik
yubileyinin dövlat saviyyasinda qeyd olunmasını tamin etmak maqsadila Azarbaycan Respublikasının
Prezidenti İlham aliyev 2023-cü ilin ölkamizda "Heydar aliyev İli" elan olunması haqqında Sarancam
imzalamışdır.

Biz faxr edirik ki, davamlı yüksaliş yolu ila inamla iralilayan va çiçaklanan müasir Azarbaycan Heydar aliyevin
hayat amalının tantanasidir. Müstaqil Azarbaycan Ulu Öndarin indiki va galacak nasillara amanati, onun zangin
va çoxşaxali irsi isa xalqımızın milli sarvatidir.
"Tahsil millatin galacayidir" deyarkan ümummilli lider_ Heydar aliyev mahz millatimizin, xalqımızın va
müstaqil Azarbaycanın galacayi olan ganc naslin yüksak tahsil almasının son daraca vacib olduğunu nazarda
tuturdu. O demişdir: "Bizim bugünkü gancliyimiz sağlam düşüncali ganclardir, vatanparvar ganclardir, xalqını,
millatini sevan ganclardir. Man aminam kı, müstaqil Azarbaycanın galacayini qoruyub saxlaya bilan ganc
nasillar yetişir". Ulu Öndarin bu sözlari galacak nasillar üçün şüara çevrilmişdir. Heydar aliyev Azarbaycana
rahbarlik etdiyi bütün dövrlarda tahsilin inkişafına böyük diqqat yetirmiş, ölkanin sosial-iqtisadi inkişafında
tahsilin halledici rolunu nazara alaraq, tahsil sferasının daha da inkişaf etdirilmasi üçün bütün potensial
imkanlardan istifada etmişdir. Bu gün biz inamla tasdiq eda bilarik ki, ölkamizda yalnız tahsil sahasinda deyil,
bütün sahalarda alda olunan nailiyyatlarin bünövrasi mahz Ulu Öndar tarafindan qoyulmuşdur.
Azarbaycan Respublikasının Prezidenti Heydar aliyev 1996-cı ilda Müstaqil Azarbaycan Respublikası
ganclarinin birinci forumunda demişdir: "Siza, aziz balalar, bütün Azarbaycan ganclarina öz sevgimi,
mahabbatimi bildiri ram. amin ola bilarsiniz ki, man bütün dövlat orqanlarının ganclara qayğısının artırılmasını
tamin edacayam". Doğrudan da, mahz Ulu Öndarin dövründan başlayaraq dövlatimizin prioritet sahasina
çevrilan tahsil sisteminin bütün pilla va saviyyalarinda islahatlar keçirilmaya başlanmışdır.
Ümummilli lider Heydar aliyevin yaratdığı tahsil strategiyası hazırda Prezident İlham aliyev tarafindan
uğurla davam va inkişaf etdirilir. Onun diqqat va qayğısı naticasinda son illar tahsil sahasinda da ciddi
nailiyyatlar alda olunmuş, milli tahsil sisteminin uğurlu galacayini tamin etmak üçün bir sıra proqramlar qabul
olunmuş va hayata keçirilmiş, elaca da tahsilin dayanıqlı inkişafının tamin edilmasi üçün ciddi tadbirlar
görülmüşdür.

~cannea wnn \.Jam~canner

 :iı bituriyentlar!

~ncl rin tahsilina ayrılan xüsusi diqqat va dövlatimizin rahbarliyinin hayata keçirdiyi sistemli işlar sizin
. ın galacayin savadlı mütaxassislari kimi formalaşmağınız üçün böyük töhfadir. Bu maqsadla har zaman
•Jradılan alverişli şarait imkan verir ki, galacak hadaflari düzgün müayyanlaşdirmayi bacaran, camiyyatin va
ôlkamizin dayanıqlı inkişafına, xalqımızın rifahının artırılmasına xidmat eda bilan yüksaksaviyyali peşakar kadr
ı,.imi yetişa bilasiniz.

aziz abituriyentlar!

Biliklarla silahlanın, tahsila yiyalanin, çünki tahsil hayatınız boyu zaruri olan bilik va sariştalara, inkişafınız va
özünüzü takmillaşdirmayiniz üçün vacib olan informasiyalara yiyalanmaya alverişli zamin yaradan mühüm
prosesdir. Siz daim zahmatsevarlik, maqsadyönlülük va masuliyyat nümayiş etdirmali, dövlatimizin inkişafı
ı,amina seçdiyiniz ixtisas üzra peşakar mütaxassis kimi formalaşmalı, ali tahsil pillasinda qazandığınız bilik va
bacanqlan planlı tatbiq etmak vardişlarina yiyalanmalisiniz! Yadda saxlayın ki, biliklar abadi xarakter daşımır.
Elm süratla yenilanir. Texnika va iqtisadiyyatdakı kaşflar mütamadi olaraq yeni biliklarin alda olunmasını talab
edir.Buna göra da aminik ki, yüksakixtisaslı mütaxassis olmaq üçün saylarinizi asirgamayacak, süratla inkişaf
edan texnologiyalara yiyalanmakla müstaqil Azarbaycanın taraqqisina öz töhfanizi veracaksiniz.

Seçdiyiniz sanatin peşakarı olmaq üçün zaruri biliklari qazana bilacayiniz yer ali tahsil müassisasidir, oraya
qabul olmaq isa bilavasita qabul imtahanına hazırlıqla bağlıdır.

Siza "Abituriyent" jurnalının birinci sayı taqdim edilib - bu o demakdir. ki, Dövlat imtahan Markazi növbati -
2023/24-cü tadris ili üçün talaba qabulu prosesina start verir. Qabul imtahanı fanlarinin proqramları, test
tapşınğı nümunalari va 2023/24-cü tadris ili üçün ali tahs!l müassisalarina qabulla bağlı digar materiallar
"Abituriyent" jurnalının bu sayında darc edilib.

Bu il an vacib dayişiklik I qrup ixtisaslarının iki altqrupa ayrılmasıdır: RKva Rİ. Bunun başlıca sababi I qrupun
bazi ixtisaslarında "İnformatika" fanni üzra müayyan biliklarin talab edilmasidir. Bununla alaqadar I qrup üzra
imtahan fanlarinin siyah ısına "İnformatika" fanni da daxil edilmişdir.

Bu yenilikdan qorxmayın, onun mahiyyatini düzgün anlamaga çalışın. Bu işda siza kömak lazım olsa, biza
müraciat edin. Sizin bütün suallarınızı cavablandırmağa va taqdim edilmiş istanilan materialı izah etmaya
hazırıq. Bu dayişikliklar sizin imkanlarınızı genişlandirmak üçün tatbiq olunur. Dövlat imtahan Markazinin
kollektivi qabul kampaniyasının bütün marhalalarinda sizin yanınızda olacaq va imtahana hazırlıqla bağlı
lazımi dastayi göstaracak. Markaz tarafindan rasmi materialların, test toplularının, elmi-metodik vasaitlarin
naşri, müxtalif İnternet xidmatlarinin göstarilmasi cari ilda imtahanların mazmunu, texnologiyası va taşkili haq-
qında malumatlı olmağınıza xidmat edir. 1

aziz abituriyentlar!

Jurnalın bu sayında taqdim edilan materiallar imtahana samarali hazırlaşmağınıza kömak edacak. Siz hamin
materiallarla işlamaya vardiş etmalisiniz. Bu, asan olmasa da, müstaqil işlamak vardişlarina yiyalanmayiniz
üçün vacibdir. Yaddaşınızı, diqqatinizi, taxayyülünüzü, zakanızı inkişaf etdirin. Kitablarla, darsliklarla,
vasaitlarla işlayarkan asas va ahamiyyatli olanları ayıra bilmayi, anlayışları müqayisa etmayi öyranin. Biliklara
yiyalanmakda bunun böyük rolu vardır. Müstaqil suratda öyranin, lakin bununla bela, müallimlarinizla
maslahatlaşmayi da unutmayın.

Siza DIM-in "Abituriyent" jurnalı, veb-saytımız va sosial media hesablarımızda ("Facebook", "lnstagram",
"Twitter", "Telegram") taqdim etdiyimiz materiallarla tanış olmağı tövsiya edir, imtahanlara uğurla
hazırlaşmağı va bilik zirvasina gedan yolda b~yük uğurlar qazanmağınızı arzulayırıq!

~cannea wnn Lıam~canner

 i&ıfü*i-€M 1 11 1 WM!I

BuNÖMRaoa -----
aziz abituriyentlar!

Jurnalın bu sayında 2023/24-cü tadris ili üçün ali tahsil müassisalarina talaba qabuluna aid rasmi sanadlar
va metodik materiallar darc edilib.

Jurnalda "Ali tahsil müassisalarina qabul qaydaları" taqdim olunur. Qabul qaydaları qabul kampaniyasının
bütün marhala va aspektlarini (ariza qabulu; ixtisas qrupları, ixtisasların qruplar üzra siyahısı; qabul imtahanı,
har ixtisas qrupunun imtahan fanlari bloku, fanlarin üstünlük daracasi; ixtisas seçimi; müsabiqa şartlari;
qabiliyyat imtahanları; xüsusi tayinatlı tahsil müassisalarina qabul qaydaları; abituriyentlarin hüquq va
vazifalari va s.) ahata edan, başlıca tanzimlayici hüquqi-normativ sanaddir.

Qabul imtahanının ikinci marhalasi üçün har bir fann üzra taqdim edilmiş fann kurikulumlarının talablari va
darsliklar asasında hazırlanmış qabul imtahanı proqramlarında sistemlilik va ardıcıllıq prinsiplari gözlanilib,
imtahanlarda manimsanilma saviyyasinin yoxlanılması va qiymatlandirilmasi mümkün olan alt-standartlar,
öyranilmasi zaruri olan tadris materiallarının hacmi, tövsiya edilan adabiyyat siyahısı va s. verilib. Qabul
imtahanı proqramlarında sadadan mürakkaba doğru prinsipina uyğun olaraq 5-11-ci siniflarda tadris edilan
mövzular vahid sistem halında taqdim edilib. Odur ki, sizin qabul imtahanlarına maqsadyönlü hazırlaşmağınız
müvafiq proqramların talablarina na daracada riayat edacayinizdan asılıdır.

Jurnalda qabul imtahanının ikinci marhalasi üçün fanlar üzra tapşırıq nümunalari darc edilib. Qabul
imtahanı modelina asasan har fann üzra 30 tapşırıq taqdim olunur. Bu tapşırıqların 22-si qapalı, 8-i isa açıq
tiplidir. Açıq tipli tapşırıqlardan 3-ü yazılı şakilda cavablandırılması talab olunan situasiya, matn va manba
asasında hazırlanan tapşırıqlardır. Digar açıq tipli tapşırıqlar uzun müddat istifada olunan, cavabları
kodlaşdırılan hesablama, seçim, uyğunluğu müayyan etma tapşırıqlarıdır. Har bir abituriyent bu tapşırıqları
cavablandırmaqla özünün imtahana hazırlıq saviyyasini yoxlaya bilar. Jurnalda hamçinin tapşırıqların düzgün
cavabları va qiymatlandirma meyarları da taqdim edilib. Tapşırıqları müstaqil şakilda cavablandırdıqdan sonra
onları etalon cavablarla yoxlamaq maqsadauyğundur.

Jurnalın bu sayında "Balların hesablanma qaydası" başlığı ila taqdim edilan material har bir abituriyenta öz
balını müstaqil hesablamağa imkan yaradır.

Jurnalın ananavi "Soruşun, cavab verak" rubrikasında Dövlat lmtahan Markazinava redaksiyaya ünvanlanan
suallar mütaxassislarimiz tarafindan cavablandırılıb.

Jurnalın bu sayında xüsusi tayinatlı tahsil müassisalarina qabul elanları da darc edilib. Hamin tahsil
müassisalarina qabula hazırlaşan abituriyentlar bu elanlarla tanış olub, qabul qaydaları barada dolğun
malumat alda eda bilarlar. Azarbaycan Respublikasının Dövlat Sarhad Xidmati Xüsusi Maktabinin V sinfina va
harbi liseylara qabul imtahanı fanlari üzra alt-standartlar, proqramlar va tapşırıq nümunalari da burada taqdim
edilib.

Redaksiyadan

~cannea wnn L;am~canner

________________________________ _JlıııE~-1ui=~-1~:€~-lı·:1E~-1;;J:i~•i~•:;ı•6
AZaRBAYCAN RESPUBLİKASININ
ALİ TaHSİL MüassisaLaRiNa
TaLaea Q8BULU QAYDALARI
1. Ümumi müddaalar
1.1. Bu Qaydalar "T:ıhsil haqqında" Az:ırbaycan
Respublikası Qanununun 26.2-ci v:ı 26.4-cü madd:ıl:ırin:ı
:ısas:ın hazırlanmışdır v:ı Az:>rbaycan Respublikasının
müvafiq qanunvericiliyin:ı uyğun faaliyy:ıt göst:ır:>n
dövl:ıt, b:ıl:ıdiyy:ı v:ı öz:ıl ali t:ıhsil mü:ıssis:ılarin:ı, el:ıc:ı
da xüsusi t:ıyinatlı t:ıhsil mü:ıssis:ıl:ırin:ı t:ıl:ıb:ı q:ıbulu
qaydalarını mü:ıyy:ın edir.
1.2. Ali t:ıhsil mü:ıssis:ıl:ırin:ı q:ıbul olmaq hüququna
tam orta, yüks:ık texniki peş:ı, orta ixtisas v:ı ya ali t:ıhsili
başa vurmaq haqqında müvafıq dövl:ıt nümun:ıli s:ın:ıd
almış ş:ıxsl:ır malikdirl:ır.
1.2-1. Ali t:ıhsil mü:ıssis:ıl:ırinin bakalavriat s:ıviyy:ı­
sin:ı müvafiq ixtisaslar üzr:, subbakalavrlann q:ıbulu
Az:ırbaycan Respublikasının Nazirl:ır Kabineti t:ır:>fınd:ın
mü:ıyy:ın olunmuş qaydada hayata keçirilir.
1.3. Ali v:ı orta ixtisas t:ıhsil pilfasi, habel:ı yüks:ık
texniki peş:ı t:ıhsili s:ıviyy:ısi üzr:ı t:ıhsil mü:ıssis:ıl:ırinin
t:ıl:ıb:ıl:ıri (buraxılış kurslarında t:ıhsil alanlar istisna
olmaqla) ali t:ıhsil mü:ıssis:ıl:ırin:ı q:ıbul olmaq üçün
müsabiq:ıd:ı iştirak ed:ı bilm:ızlar.
1.4. Bakalavriat (:ısas (baza ali) tibb bhsili)
s:ıviyy:ısind:ı t:ıhsil dövl:ıt sifarişi asasında (dövlat
büdcasinin v:ısaiti hesabına) v:ı ya öd:ınişli :ısaslarla
hayata keçirilir.
1.5. "T:ıhsil haqqında" Az:ırbaycan Respublikası
Qanununun 5.4-cü madd:ısin:ı :ısas:ın, dövl:ıt ali t:ıhsilin
h::ır bir saviyy:ısind:ı t:ıhsilalanlann yalnız bir dafa pulsuz
tahsil almaq hüququnu t:ımin edir.
1.6. Ali t:ıhsil mü:ıssis:ıl:ırin:ı t:ılab:ı qabulu
v:ıt:ındaşların t:ıhsil hüququnu tam tamin etmakl:ı,
müvafiq t:ıhsil s:ıviyy:ısin:ı uyğun olan t:ıhsil
proqramlannı daha yaxşı m:ınims:ımiş qabiliyy:ıtli v:ı
hazırlıqlı abituriyentl:ırin ixtisası v:ı t:ıhsil mü:ıssis:ısini
s:ırb:ıst seçimi :ısasında, "T:ıhsil haqqında" Az:ırbaycan
Respublikası Qanununun 26.5-ci v:ı 26.5-3-cü
madd:ıl:ırind:ı göst:ıril:ın ballar istisna olmaqla, müsabiq:ı
yolu il:ı h:ıyata keçirilir. Ali t:ıhsil mü:ıssis:ıl:ırin:ı t:ıl:ıb:ı
q:ıbulu abituriyentl:ırin müvafiq t:ıdris ilind:ı biliyin
qiym:ıtl:ındirilm:ısi ü.zr:>m:ırk:ızl:ışdirilmiş gaydada bu
Qaydaların 3-cü hiss:ısind:ı göst:ıril:ın iki m:ırh:ıl:ıd:ı
keçiril:ın imtahanda (q:ıbul imtahanında) :ıld:ı etdi.kl:ıri
~::ıtic:ıl:ır:, :ısas:ın Az:ırbaycan Respublikasının Dövl:ıt
lmtahan M:ırkazi (bundan sonra - M:ırk:ız) t:ır:ıfınd:ın
h:ıyata keçirilir.
1.7. Müsabiq:ıd:ı iştirak öd:ınişlidir. Dair:>si
"Az:ırbaycan Respublikasında ali v:ı orta ixtisas t:ıhsili
mü:ıssis:ıl:ırin:ı t:ıl:ıb:ı q:ıbulu imtahanlarının t:ışkilinin
t:ınziml:ınm:ısi il:ı bağlı :ılav:ı t:ıdbirl:ır haqqında"
Az:ırbaycan Respublikası Prezidentinin 2017-ci il 24
fevral tarixli 2694 nömr:ıli S:ır:>ncamının 1-ci hiss:ısi il:ı
m__ü:ıyy:ın edilmiş v:ıt:ındaşlara münasib:ıtda öd:ıniş dövl:ıt
budc:ısinin v:ısaiti hesabına h:ıyata keçirilir.
■4~ıf~t~lı
l_.8. :4''!
t:ıhsil mü:ıssis:ıl:ırin:ı q:ıbul aparılan ixtisaslar,
h:ımın ıxtısaslar ilzr:>ali t:ıhsilin dövl:ıt standartları -
bakalavr (:ısas (baza ali) tibb t:ıhsilinin) hazırlığının
m:ızmununa v:ı s:ıviyy:ısin:ı qoyulan m:ıcburi minimum
t~l~bl:ır, bu ixtisaslara yiy:ıl:ınm:ık üçün t:ıl:ıb olunan
b~~~• -~acarıq v:ı v:ırdişl:ır n:ız:ır:ı alınmaqla beş qrupa
bolunur (1 nömr:ıli :ılav:ı).
2. ariz313rinqabul edilm::ısi
2.1. Az:ırbaycan Respublikasında tam orta t:ıhsil
s:ıviyy:ısini cari ild:ı bitir:>n abituriyentl:ır ali t:ıhsil
mü:ıssis:ıl:ırin:ı t:ıl:ıb:ı q:ıbulu üzr:> müsabiq:ıd:ı iştirak
etm:ık uçun M:ırk:ızin r:,smi İnternet saytında
"Abituriyentin elektron :ıriz::ısi"ni doldurur v:ı özl:ıri
t:ısdiq edirl:ır. avv:ılki ill:ırin m:ızunları v:ı tam orta tahsil
s:ıviyy:ısini Az:ırbaycan Respublikasının hüdudlanndan
k:ınarda yerl:ış:ın t:ıhsil mü:ıssis:ıl:ırind:ı bitir:ın ş:ıxsl:ır is:ı
M:ırk:ızin r:ısmi İnternet saytında "Abituriyentin elektron
:ıriz:ısi"ni dolduraraq t:ısdiq edilm:ısi üçün aşağıdakı
s:ın:ıdl:ırl:ı birlikd:ı M:ırk:ız t:ır:ıfind:ın yaradılmış S:ın:ıd
Q:ıbulu Komissiyalanna (bundan sonra - SQK) ş:ıxs:ın
t:ıqdim edirl:ır:
2.1.1. Az:ırbaycan Respublikasının v:ıt:ındaşları
ş:ıxsiyy:ıt v:ısiq:ıl:ırini, :ıcn:ıbil:ır pasportlarını va (v:ı ya)
icaz:ı v:ısiq:ıl:ırini,
v:ıt:ındaşlığı olmayan ş:ıxsl:ır
yaşadıqlan ölk::ınin hüdudlanndan k:ınara getm:ık üçün
onlara veril:ın s:ın:ıdl:ıri v:ı ya icaz:ı v:ısiq:ıl:ııini,
Az:ırbaycan Respublikasında daimi yaşayan v:ıt:ındaşlığı
olmayan ş:ıxsl:ır ş:ıxsiyy:ıt v:ısiq:ıl:ırini, qaçqın statusu
almış ş:ıxsl:ır v:ı onların ail:ı üzvl:ıri qaçqın v:ısiq:ıl:ırini,
onlara verilmiş yol s:ın:ıdini, beyn:ılxalq müqavilal:ırd:ı
n:ız:ırd:ı tutulmuş hallarda dig:ır s:ın:ıdl:ıri v:ı ya icaz::,
v:ısiq:ıl:ııini;
2.1.2. tam orta, yüks:ık texniki peş:ı, orta ixtisas v:ı ya
ali t:ıhsil haqqında s:ın:ıdin :ıslini (yüks:ık texniki peş:ı,
orta ixtisas v:ı ya ali t:ıhsil haqqında s:ın:ıdin ::ıslini t::,qdim
ed:ın abituriyentl:ır, h:ımçinin m:ızunu olduqlan t:ıhsil
mü::,ssis:ısi t:ır:ıfınd:ın veril:ın mü:ıyy::ın olunmuş fonnada
attestat qiym::ıtlari göst:ıril:ın arayışı (2 nömr:ıli :ılav:ı);
2. 1.3. Az:ırbaycan Respublikasında ali t:ıhsil
mü:ıssis:ısını bitir:ın abituriyentl:ırn h:ımin tahsil
mü:ıssis:ısi t:ır:ıfind:ın veril:ın v:ı ali t::ıhsilinin dövkıt
hesabına olub-olmamasını t:ısdiq ed:ın arayışı (3 nömr.ıli
:ılav:ı);
2.1.4. h:ırbi bilet v:ı ya çağınşçı ş:ıhad:ıtnam:ısini.
2.2. ôcn:ıbil:ır v:ı xarici ölk:ıl:ırda t:ıhsil almış ş:ıxslar
bu Qaydalann 2. 1-ci b:ındind:ı qeyd olunan s::ın:ıdl:ırla
yanaşı, h:ımin s:ın:ıdl:ırin notaıial gaydada tasdiq edilmiş
Azarbaycan dilin:ı t:ırcüm:ısini d:ı SQK-ya t:ıqdim edirl:ır.
2.3. Xüsusi byinatlı t:ıhsil mü:ıssis:ıl:ırina q:ıbul olmaq
ist:ıy:ınl:ır müvafiq tahsil mü:ıssis:ısind::ı yaradılmış SQK-
ya sağlamlıq v:ı fiziki v:ıziyy:ıtl:ıri haqqında arayış va
özl:ıri haqqında malumat t:ıqdim etmalidirl:ır.
~cannea wnn Lıam~canner

2.3-1. Abituriyentl:ır ali t:ıhsil mü:ıssis:ılJrin:ı ~n~
q~bulu zamanı lll ixtisas qrupu üzr.1 elektron :ıril.)
doldurark;,n,öz ist:ıkl:ırin:ı uyğun olaraq Jril.)l:ırind:ı ı:ıhsil
almaq ist:ıdikl:ıri ixtisas v:ı yaxud ixtisaslarauyğun olan iki
ahqrupdan birini. yaxud h:ır iki altqrupu seçm:ılidirl:ır.
2.3-2. Abituriyentl:ır ali ı;ıhsil mü:ıssis:ılarin;ı s;ın;ıd
qabulu zamanı I ixtisas qrupu üzr:ı elektron :>riz;ı
doldurarbn. öz ist:ıkfarin:> uyğun olaraq ;ıriz;ıl:ırind:l
t:ıhsil almaq ist:ıdikfari ixtisas v:ı ya ixtisaslara uyğun
olan iki altqrupdan birini, yaxud h:ır iki altqrupu
seçm:>lidirl:>r.
2.4. Ali t:ıhsil mü:ıssis:ıfarinin xüsusi qabiliyy:ıt t:ıl:ıb
ed;ın ixtisaslan üzr:ı t:ıhsil almaq ist:ıy:ın abituriyentl:ır
elektron :ıriz:ıl:ırini r:ısmil:ışdirdikd:ın sonra M:ırk:ız
t:ır:ıfind:m m:ırbzl:ışdirilmiş qaydada keçiril:ın q:ıbul (V
ixtisas qrupunda cari Hin abituriyentl:ıri buraxılış)
imtahanında iştirak edirl:ır. İmtahanda topladıqlan
ümumi ballan müsabiq:ı ş:ırtl:ırin:ı uyğun olan
abituriyentl:ır M:ırbzin r:ısmi İnternet saytında seçdikl;ıri
xüsusi qabiliyy:ıt bl:ıb ed:m ixtisasın daxil olduğu
komissiya üzr:ı qeydiyyatdan keçirl:ır. Qeydiyyatdan
keçmiş abituriyeııtl:ır mü:ıyy:ııı edilmiş c:ıdv;:,I üzr.:ı
qabiliyy:ıt irntahanlannda iştirak edirl:ır. Müvafiq
ixtisaslar üzr:ı müsabiq;:, v:ı qabiliyy:ıt imtahanlannın
keçirilm:ısi ş:ırtl:ıri ali bhsil mü:ıssis:ıl;:,rinin t:ıklifl:ıri
:ısasında M:ırk:ız t:ırnfind:ın Az:ırbaycan Respublikasımn
T:ıhsil Nazirliyi il:ı razılaşdınlmaqla mü;:,yy:m edilir.
Qabiliyy:ıt imtahanının n:ıtic:ısi balla, habel:ı "m;:,qbul"va
ya "qeyri-m:ıqbul"la qiym:ıtl:ındirilir.
3. Q;,bul imtahanı
3.1. Bu Qaydalann 3.4-cü b:ındind:ı n:ız:ırcfa tutulan
abituriyentl:ır istisna olmaqla, q:ıbul imtahanlannın
birinci m:ırh:ıl:ısind:ı abituriyentl:ır t:ıhsiJ almaq istadikfari
t:ıdris dilin:ı uyğun olaraq, Az:ırbaycan dili v:ı ya rus dili,
xarici dil v:ı riyaziyyat fanl:ırind:ın q:ıbul imtahanı
verirl:ır. Q:ıbul imtahanını Az:ırbaycan dilind:ı vernn
abituriyentl:ır xarici dil kimi ingilis, alman, fıansız, rus,
:ır:ıb v:ı ya fars, q:ıbul imtahanını rus dilind:ı vernn
abituriyentl:ır is:ı ingilis, alman v:ı ya fransız dill:ırini seç:ı
bil:ırl:>r. İmtahanda abituriyentl:ır:ı Az:ırbaycan (rus) dili
fannind:ın 30, xarici dil fannind:ın 30 v:ı riyaziyyat
fannind:ın 25 olmaqla, ümumilikd:ı 85 tapşınq t:ıqdim
edilir. Q;ıbul imtahanının birinci m:ırh:ıl:ısind:ı
abituriyentl:ırin toplaya bil:ıc:ıyi maksimal bal h:ır fann
üzr:ı 100 bal olmaqla, c:ımi 300 baldır. İmtahanın
davametm:ı müdd:ıti 3 saatdır.
3.2. Q:ıbul imtahanını rus dilind:ı ver:ın abituriyentl:ır
Az:ırbaycan dili (dövl;ıt dili kimi) fannind:m aynca
imtahan verirl:ır. İmtahanda abituriyentl;ır:ı Az:ırbaycan
dili (dövl:ıt dili kimi) fannind:ın 30 tapşınq t:ıqdim edilir.
Abituriyentl:ırin toplaya bil:ıc:ıyi maksimal bal 30 baldır.
fmtahanın davametın:ı müdd:ıti 1 saat 30 d;ıqiq:ıdir. Bu
imtahanın n:ıtic:>si "m:ıqbul" v;ı ya "qeyri-m:ıqbul"la
qiyın:ıtl:mdirilir v:ı "m:ıqbul" alanlar iki (cari v:ı növb:ıti)
t:ıdris ili üçün keçiril:ın müsabiq:ıl;ırd:> q:ıbul
imtahanlanna (ixtisas seçimin:ı) buraxılırlar.
3.3. Q:ıbul imtahanının birinci m:>rh:>l:ısind:> iştirak
etm:>y:ın abituriyent ikinci m:>rh:ıl:ıy:>, ikinci m:ırh;,J;ıd:ı
iştirak etın:ıy:>n abituriyent is:> ixtisas seçimin:ı
buraxılmır.
Q,,f,,ı/ qı1, /,ı/0'1
3.4. Müvafıq
h ·ı
ı~ris
· ili· -ÜZTJ . oıb~ıı
. müsabiqJ<f.l •
n)enıı
ıad~ko rt~ ı:,
el ı
1 an ~ s .wıyy:u
n;ıtıc:ı
1 Jr uz~ bur.ı.xılış ıınıah:lnında .,J
i tir.ık rı.lirl:ır ,
:ı-.a ında L
• h b" • • rh I
ımıa anının ınncı mJ J J ini, el. .l dJ bu Qa) lıl
q,,ll\l)
3.2-ci b:,ndind:, nJz."lnfatutulan .ı\ı_Jrba)can dili ~/'~n
dili kimi) fannind;m imıahan vcnnirlJr. A1.,rb.)can°\ 'I
• • 1 1 d. d. . uılı
ısthıs~ a o _ma~a, t~ dns ıg;ır dıllJnl;, ııpanl:ın üıııurııi
1 1
t:> sı mu:>ssısa :ınn :, t:ıhsil alan ,Jıginll,ır bur.ı . 1
• h • 1 •
ım~ anınınd~l~tıdcJ JnnJ J asJn ali t;ıh il nıü:ı i 1l:ırinin
'' 1
!;ı. s rus ı ın _J _aparılan ixıisa lan üzr.ı ıııü abiqaıı~
!ştırak etm;ı~ uç_un bur.ı.xılış imtahanı Pf\:İ\ ;ı inJ
ımt~an verdıkl;ın Az:ırbaycan dili (dö,·bı dili l.inıi)
fannmd:ln MJrbz tJldfınd;ın mü;ıyy~n L·dil;ın ş.m., uyğu
n:ıtic;ı :>ld;:,
etm:ılidirlar. 11
3.5. Az:ırbaycan v;ı rus dill;ıri istisna 0l111:ıqla. t,,dri
ingilis, gürcü v:, digJr dill.ırdJ apanlan limunıi t.,1ı il
mü;ıssis;ıl.ırinda t;ıhsil alan şagin:11:ır bur:ı ılış
imtahanınm natic;,IJrinJ gsas:ın uli t:ıhsil mil:ıs is.,l:ırinirı
ixtisaslan üzr:ı müsabiqJdJ iştir.ık cım:ık üçün bıını.xılt 1
imtahanı ç;ırçivasinda ali t;ıhsil pillJsindJ ı:ıhsil ıılmuq
istJdiklari tadris dilinJ uyğun olnmq. Az;ırb,ıy,·an dili v;ı
ya rus dili fonnind:m d;ı imtnJıan wnn:ılidirl;ır. T:ıdri
AzJrbaycan dilindJ apanlnn ilmıımi l:ıhsil
müJssis;ıl;ırind:> IJhsil ulan şııgirdl:ır bum·ulış
imtahanının nJtic;:,l:,rin:,osnsan ali t:ıhsil milJssis.ıl:ninin
t:ıdris rus dilindJ aparılan ixtisnslnrı ii,r;ı müsnhiq:ıdJ
iştirak ctm:ık üçün rus dili fonnincl:ın. ı:ıdris nıs diliml.l
aparılan ümumi IJh il mü:ıssis:ılJrind;ı t:ıhsil ıılıın
şagirdl:ır buraxılış imtahıınının n:ıtic:ıl:ırin:ı :ıııııs:ın uli
t:ıhsil mü.>ssis:,l:ırinin ı:ıdris Az:ırbaycıın dilind;, ııpnrılıııı
ixtisaslan üzr.ı müsabiq;,d:ı iştirnk ctııı:ık ilçüıı
Az.ırbaycan dili fonnind:ın imtahan vcrm:,lidirl:ır.
3.6. Buraxılış imtalıanının n:ıtic;,l:ırin:ı :ısas:ın ııli
t:>hsilmü:ı sis;,l.ırinin ixtisasları iizrJ mLis:ıbiq:ıd:ı i tirak
cd;,n abituriycntl:ır buraxılış imtahanı ç:ırçiv:ısimb
verdikl.>rixarici dildan forqli xarici dil bilikl:ıri t:ıl:,b cd:ın
ixtisaslar üzr:> müsabiq:xl:>iştirak cırnak üçiin q:ıhul
imtahanının birinci m:,rh:,l:,si ç;,rçiv:,sind:ı t:ıl:ıb cdi l:ın
xarici dild:,n imtahan vcnn:,lidirl:ır.
3.7. Qabul imtahanlarının birinci m:ırh:ıl:ısinin
{buraxılış inıtahanlannın) natical:ıri 2 il qüvv:,d:, olur,
cari v:ı növboti t:xlris ill:ırind;ı abituriycnt:ı ali t:ıh. il
mü:ıssis:ıl:,rin:ı keçiril:m t:ıl:ıba q;,bulu mü. abiq;ısind~
iştirak etm:,k hüququ verir. Abituriycnt öz ist:,yin:ı uyğun
olaraq, müsabiq;ıd:, iştirak etmak üçün müvafıq ı:ıdri
ilind;:, yenid.>n qabul imtahanının birinci m:,rh:,I:,,ind~
iştirak ed:ı bil:>r.Bu zaman abituriyent müsabiq:xfohan'iı
imtahanın n:>tic:>si il:ı iştirak cd:x::,yiniözü mü.ıyy:ın cdir.
3.8. Ali t.ıhsil mü:ıssis.ıl:,rin.ı q:>bul imtahanlarını~
ikinci m:>rh:ıl:>si t:>hsil mü:>ssis:ıl:,rin:, q:,bul aparı lan
ixtisas qruplan üzr:>h:ıyata keçirilir, 1 il qüvv:xfo olur v:
yalnız cari t:ıdris ilind.ı abituriyent:ı ali t.Jh,il
mü;ıssis:ıl:>rin:ı keçiril.ın t:ıl:,b:ı q:,bulu mü abiq:,sind;
iştirak etm:ık hüququ verir. Q:,bul imtahanlan h:ır t:xlri•
ilind:>iki d:ıfa - yaz v:>yay scssiyalan ş:,klind;, kcçirilir
Abituriyent h:ır sessiyada isbdiyi ixıi as qrupu üm
yalnız bir imtahanda iştirak ed:ı bilar. 1-JV ixti as qruplar1
~:> ~:ıbul iı_n~hanında iştirakından asılı olmayaraq
abıtun_yent V ıxtısas qrupu üzr:, d:, imtahanda i~tir.ık cd'
bil:ır. lxtisas qruplan v:, altqruplan üzr::ı imtahan f:ml:>ri
onların üstünlük d:ırx.ıl:,ri v:ı ni bi .ım.sallan a agıda
kimi mü.ıyy;ın edilmişdir:
~cannea wnn \.Jam~canner
 1q_._ı ıı_,l_,,_lrı_n______________
11.:... ....
____ J(!i,:)'..:."'.:; .;..;,.;;.
_______________
.,.~.l. 1 i. ıisııs qnıl)u:
J.~. l. l. ri nzi ııı-kimyıı (RK) altqrupuna daxil olan
i,ıL ~ı r üm - riyaziyyat (nisbi omsal: 1.5), fizika (nisbi
1 nı 1:1.5) v:ı kimya (nisbi omsal: 1);
.'., . 1.2. riyaziyyat-infonnatika ( RJ) alıqrupuna daxil
(ll n i.xtLaslar üzr.l - riynziyyat (nisbi omsal: 1,5), fızika
tnisbi.ımsnl: 1.5) v:>infom1ntika(nisbi omsal: 1);
3.8.2. il ixıisas qrupu - riyaziyyat (nisbi omsal: 1,5),
C(lğrnfıyn (nisbi omsal: 1,5) v:>tarix (nisbi oınsal: 1);
3.8.3. 111ixtisas qrupu:
3.8.3.1. Oil-tarix (OT) altqrupw1adaxil olan ixtisaslar
üm - qobul imtahanının dilino uyğun olaraq, Azorbaycan
dili,~ ya rus dili (nisbi :nnsal:1,5), tarix (nisbi omsal:1,5)
,·;,:ı<bbiyynt (nisbi omsal:1);
3.8.3.2. Tarix-coğrafiya (TC) altqrupuna daxil olan
ixtisaslar ÜZld - qobul imtahanmm dilino uyğun olaraq,
Az;,rbaycandili vo ya rus dili (nisbi omsal:1,5), tarix
(nisbi;,ınsal: 1,5) vo coğrafiya (nisbi anısal: l );
3.8.4. IV ixtisas qrupu - biologiya (nisbi omsal:1,5),
kimya(nisbi omsal:1,5) va fızika (nisbi anısal: 1);
3.8.5. V ixtisas qrupu üzra müsabiqado iştirak etmok
üçün abituriyentlar qabul imtahanınm ikinci morholosini
\'emıirlar. Onlar müsabiqada birinci morholonin
(buraxılış imtahanının) noticalorinoosason iştirak edirlor.
3.9. Qobul imtahanının ikinci morholosindo
abituriyentlorahor fann üzra 30 olmaqla, ümumilikdo 90
tapşınq taqdim edilir. Qobul imtahamnın ikinci
m:>rbolosindo abituriyentlarin toplaya bilacayi maksimal
bal nisbi amsalı 1,5 olan fanlor üzra 150 bal, nisbi amsalı
1 olan fanlor üzra 100 bal olmaqla, cami 400 baldır.
İmtahanm davametma müddoti 3 saatdır.
3.9-1. ili ixtisas qrupu üzro dil-tarix (OT) altqrupuna
daxil olan ixtisasların müsabiqasi ila yanaşı, tarix-
coğrafiya (TC) altqrupuna daxil olan ixtisasların
müsabiqasind;:ı d;:ı iştirak etmak istayon abituriyentl::ır
alava olaraq coğrafiya fannindan farq imtahanı
verm::ılidirl::ır.
3.9-2. I ixtisas qrupu üzra riyaziyyat-kimya (RK)
altgrupuna daxil olan ixtisaslann müsabig::ısi ilo_yanaşı,
riyaziyyat-informatika (Rİ) altgrupuna daxil olan
ixtisasların müsabig::ısindo d;:ı iştirak etm::ık • ist::ıy::ın
abituriyentl;:ır ;:ı)ava olarag informatika fannindon farg
imtahanı verm::ılidirlor.
3.10. H::ır m::ırh::ıl::ıda• imtahanın mazmunu, y;:ıni
bhsilalanlara bgdim edilon tapşınqlann növü v;:ı
qiym;:ıtJandirilm::ı gaydası Markaz t::ırafindan Azarbaycan
Respublikasının Tohsil Nazirliyi ilo razılaşdınlmagla
mii:Jyyonedilir va har il t::ıdris ilinin başlanılmasından l
ay müdd::ıt keç::ınad;:ık elan edilir. İmtahan suallannın
mazmunu M::ırkoz t::ır::ıfındon hazırlanmış v::ı Azarbaycan
llespublikasının Tahsil Nazirliyi il::ı razılaşdınlmagla
l.3Sdiqedilmiş imtahan fanl::ıri üzr::ı g;:ıbul programlarına
uyğun mü::ıyy::ın edilir. lmtahanlann keçiril::ıc::ıyi günl::ır
va imtahanlann apanlması texnologiyası M:ırkaz
brafınd::ın müayy:ml:-ışdiritir.
3.11. Qabul imtahanlarında aliliiyi olan şoxsl::ırin
iştirakının bmin edilm::ısi
üçün Mark:ız t:ır:ıfınd:ın
:ılverişli şarait yaradılır. I d:,r:,c:, gözd:,n :ılilliyi olan
abituriyentl:,r:,fordi n::ızamtçi t:,yin edilir v:, onlar üçiln
imtahanın davamctma müdd::ıti har m:,rh:,l:ıd:ı 1 sanı
anınlır.
_J, .. a~,,:ıiie~,-;,1ı;,fi:.ılıı:•.ı;;€;,1,;):.ı,:ji~i!~•·•iii(.1ı1~•f:ıial
4. lxtisas seçimi
4.1. Ali t::ıhsil mü::ıssis:ıl::ırino gobul olmag üçün ixtisas
seçimi abituriycntl::ırin bütün ixtisas qruplanna imtahan
n:ıtic:ıl:ıri elan olundugdansonra apanlır.
4.2. lxtisas seçimin:, imtahan natic::ıl::ıri Mork::ız
t:ır:ıfınd:ın Az:ırbaycan Rcspublikasının T:,hsil Nazirliyi
il:ı razılaşdınlmagla müayy:m edil;m müsabig;:ı ş::ırtl::ırin::ı
uyğun olan abituriycntl:>r buraxılırlar.
4.3. Abituriyentl::ır ali tahsil müossis:,l:,rininimtahan
vcrdikfori ixtisas gruplanna aid ixtisaslannı seçir, onları
ist:,dikl:ıri ardıcıllıgla elektron ixtisas seçimi oriz::ı
formasına daxil edir vo tasdiql:ıyirlar.
4.4. Ali t:ıhsil mü::ıssis::ıl;:ırinin xüsusi gabiliyy:ıt tal::ıb
edan ixtisaslannı ariz::ıl::ırind;:ı yalnız gabiliyy::ıt
imtahanından Markaz t;:ır;:ıfınd;:ın mü;:ıyy;:ın edil::ın
müsabiq;:ı ş::ırtlarin:ı uyğun giymat alan abituriyentl::ır
göst;:ır;:ı bilorlar.
5. Müsabig.ınin keçirilmasi
5.1. Ali t::ıhsil mü::ıssisalorinin 1-IV ixtisas qrupuna
daxil olan ixtisaslan üzr;:ı müsabigo abituriyentin g::ıbul
imtahanında (iki m::ırhal::ınin n;:ıticasinda) topladığı
ümumi bal ::ısasında aparılır. Abituriyent eyni tıdris ilind;:ı
eyni qrup üzra keçiril;:ın bir neç;:ı gabul imtahanında
iştirak etdiyi halda, müsabig::ıdo hansı imtahanın n::ıtic::ısi
il::ı iştirak ed::ıc::ıyini özü mü;:ıyy;:ın edir.
5.2. Ümumi balı eyni olan 2 va daha çox abituriyenti
bir-birindan farql:ındirmok m::ıgs::ıdi il::ı aşağıda geyd
edil::ın ardıcıllıg la alav;:ı göst::ıricil::ırdan istifad;:ı edilir:
5.2.1. t::ıhsil haqqında s::ın;:ıd;:ı (attestata) t::ıdris dili,
ad::ıbiyyat, xarici dil, riyaziyyat, Az:ırbaycan tarixi,
ümumi tarix, fizika, kimya, biologiya, coğrafiya fanfari
üzra yazılmış yekun giym;:ıtl::ırin ::ıdadi ortası;
5.2.2. xüsusi gabiliyy::ıt talab edan ixtisaslar üzra
qabiliyy::ıt imtahanının yekun n::ıticasi (bal);
5.2.3. qabul imtahanının ikinci marh::ıl::ısi üzra ümumi
bal;
5.2.4. g::ıbul imtahanmın ikinci m;:ırh::ıl::ısi.nin im.taban
fanlori üzro nisbi balların corni;
5.2.5. g::ıbul imtahanmın ikinci m::ırhal::ısinin imtahan
fanlari üzra düzgün cavabların (yazılı suallar üzra
balların) sayı;
5.2.6. g;:ıbul imtahanının ikinci marhal::ısinin imtahan
fanlarinin üstünlük d:ırac;:ısini n:ızara almagla, h::ırnin
fanlardonaynlıgda toplanılan nisbi baHarın miqdan;
5.2.7. gobul imtahanının birinci m::ırhal::ısi üzr.>
Az::ırbaycan va ya rus dili fannind:>ntoplanılan bal;
5.2.8. gobul imtahanının birinci m::ırhalasi üzr.>
riyaziyyat fannindontoplanılan bal.
5.3. Ali t::ıhsil müossis::ıl::ırinin V ixtisas qrupuna daxil
olan, qabiliyyot imtahanlannın notic;:ıl;,ri balla
qiym;:ıtl::ındirilan, xüsusi gabiliyy:>tt:>l:ıb ed:>nixtisaslan
üzra müsabiq;:ı abituriyentin gabiliyy::ıt imtahanlarında
topladığı yekun bal :ısasında apanlır. Yekun balı eyni
olan iki v:ı daha çox abituriyenti bir-birind::ın
forqlondinnakm:ıgsodi il:ı aşağıda geyd edilan ardıcıllıgla
:,Jııv:ı göst.ıricil:ırd;,ın istifad.ı edilir:
5.3.1. abituriycntin q:ıbul (müvafiq ilin abituriyentlori
iiçün buraxılış) imtahanında topladığı ümumi bal;
~cannea wnn L;am~canner
■Fifiı:fii•fü:J•i!'WMI■
5.3.1. t~hsil hoqqındn s:ın:ıd:ı (nttestatn) t:ıdris dili,
xt.:ıt-ıin ı. xıırici dil. riyıızirYat,. Az:ırbaycan tarixi?
ümumi ıarix. fızikıı. kimya, bıologıya, coğrafıya fanfan
üın yuılmış yekunqiym:ıtl:ırin :ıd:ıdi ortası;
5.3.3.riynziyyatfanniüzr.ı imtahanbalı;
5.3.4.Az~ubaycan (rus) dili fanni üzr.ı imtahanbalı.
5.4. Ali t:ıhsil mil:ıssis:ıl:ırinin V ixtisas qrupuna daxil
ol4Il. qnbiliyy:ıt imtahanlannın n:ıtic:ıl:ıri "m:ıqbul"la
qiym~tl:ındiril:ın, xüsusi qabiliyy:ıt t:ıl:ıb ed:ın ixtisaslan
um müsabiq:ı abituriyentin q:ıbul (müvafiq ilin
abituriyenıl:ıri üçün buraxıl_!ş) imtahanında topladığı
ümumibal :ısasında apanlır. Umumibalı eyni olan ilciv:ı
dahaçox abituriyentibir-birind:ın farql:ındirrn:ık m:ıqs:ıdi
ifa aşağıda qeyd edil:ın ardıcıllıqla :ılav:ı göst:ıricil:ırd:ın
istifad:ı edilir:
5.4.1. t:ıhsil haqqında s:ın:ıd:ı (attestata) t:ıdris dili,
:ıd:ıbiyyat, xarici dil, riyaziyyat, Az:ırbaycan tarixi,
ümumi tarix, fizika, kimya, biologiya, coğrafıya fanl:ıri
üzr.ı yazılmış yekunqiym:ıtl:ırin :ıd:ıdi ortası;
5.4.2.riyaziyyatfanniüzr.:ı imtahanbalı;
5.4.3.Az:ırbaycan (rus) dili fanni üzr.:ı imtahanbalı.
5.5. Ümumibalı eyni olan ilciv:ı daha çox abituriyenti
bir-birind:ın farql:mdirm:ık mümkün olmadıqda, onların
hamısı müvafiqixtisasayerl:ışdirilir.
5.6. Xüsusi t:ıyinatlı ali t:ıhsil mü:ıssis:ıl:ırin:ı s:ın:ıd
ver.ın abituriyentl:ır ilk növb:ıd:ı h:ımin ali t:ıhsil
mü:ıssis:ıl:ırinin müvafiq ixtisası üzr.ı müsabiq:ıd:ı iştirak
edirl:ır. Abituriyentyalnız bir xüsusi t:ıyinatlı ali bhsil
mü:ıss~sinin ixtisaslanüzr.ı müsabiq:ıd:ı iştirak ed:ı bil:ır.
Müsabiq:ıd:ın keçm:ıy:ın abituriyentl:ır:ı h:ımin ixtisas
qrupuna daxil olan dig:ır ixtisaslar üzr:ı keçiril:ın
müsabiq:ıd:ı üınurni qaydadaiştirak etm:ık imkanı verilir.
5.7. Abituriyentl:ırin yerl:ışdirilm:ısi onların seçdikfari
ixtisasların ardıcıllığına uyğun olaraq, dövl:ıt sifarişi il:ı
bl:>ba qabulunun proqnozu n:ı~r.ı alınmaqla, ixtisaslar
üzr.:ı vakant yerl:ırin sayı ç:ırçivasind:ı h:ıyata keçirilir.
Abituriyentl:ır müsabiq:ıd:ın keçdiyi ixtisasların
birincisinayerl:ışdirilirlar.
5.8. Qabul imtahanlan n:ıtic:ısind:ı dövl:ıt sifarişi il:ı
ali bhsil almaq hüququnu qazanan abituriyentlar
mülkiyy:ıt formasından asılı olmayaraq, dövlat sifarişi
:ısasında müt:ıx:ıssis hazırlığında iştirak edan ist:ınil:ın ali
bhsil mü:ıssis:ısini seç:ı bil:ırl:ır.
5.9. Müsabiq:minnatic:ılari elan olunduqdan sonra
boş qalan yerlar elan edilir, abituriyentl:ır t:ır:ıfından bu
Qaydalann 4.2-4.4-cü bandl:ırin:ı uyğun olaraq ixtisas
seçimih:ıyata keçirilirva h:ımin yerlar:ı müsabiqayolu il:ı
yerl:ışdirilm:ı apanlır.
5.1O. Müsabiq:ınin natical:ıri elan olunduqdansonra,
A~rbaycan Respublikası T:ıhsil Nazirliyinin mü:ıyy~n
ctdiyi ali t:ıhsil müassisalariv:ı ixtisaslarüzr:ı bakalavnat
~viyy:ısind:ı hazırlıq qruplannın yerlari elan edilir, ali
t:ıh il mü:,ssis:ıl:ırina q:ıbul olmayan abituriyentlar
pr:ıfind:m bu Qaydalann 4.2-4.4-cü b:ındlarina uyğun
olaraq ixtisa.sseçimi h:ıyata kcçirilir ~a hamin Y~~J:ır:>
M:ırk3z t:ırafind:ın müsabiq:ı yolu ıl:ı yerlaşdınlm:ı
apanlır. Hazırlıq qruplarında t:ıdrisin sonunda M:ırkaz
t:ır3find:ın bu Qaydalarda n:ız.ırd:ı tutulmuş q:ıbul
imtahanlannauyğun olaraq buraxılış imtahanlankeçirilir
v:ı buraxılış imtahanlan n:ıtic3sind:ı müv:ıtfaqiyy:ıt
qazanan t:ıl:ıb:,l:ır ali t:ıhsil mü:ıssis:ıl:ırinin birinci
kur una q:,bulolunurlar.
Qc1bul
qaydafa,-
1
6. Yekunmüdd3alar --..._
6. 1. T:ıhsilalma formasından asılı olmayaraq, h
hansı bir ixtisasa yerl:ışdirilmiş abituriyent t:ıl:ıb olun~
s:ınadl:ıri 1O gün müdd:ıtind:ı q:ıbul olduğu tab:~
mü:ıssis:ısin:ı t:ıqdim etrn:ıkla qeydiyyatdan keçınalid/
Abituriyentin bu müdd:ıtd:ı tahsil mü:ıssis:ısind~·
qeydiyyatdankeçm:ım:ısi onun yerl:ışdirildiyi ixtisas üz~
t:ıhsil alrnaqdan imtina etm:ısi kimi qiym:ıtl:ındirilir. B~
abituriyentl:ır boş qalan yerl:ır üzr:ı keçirilan müsabiq:ıy~
buraxılmırlar.
6.2. Az:ırbaycan Respublikasımn ali t:ıhsil
mü:ıssis:ılarin:ı keçiril:ın müsabiq:ı va onun naıical:ıri il~
bağlı v:ıtandaşların müraci:ıtlarin:ı baxılması üçün
Mark:ız tarafınd:ın ApelyasiyaKomissiyası yaradılır.
6.3. AbituriyentApelyasiyaKomissiyasına ş:ıxsiyy3tj
t:ısdiq edan sanadin :ıslini t:ıqdim etmakla, ş:ıxs:ın
müraci:ıt etm:ılidir. Apelyasiya Komissiyasınııı
q:ırarlarından inzibati qaydada va ya mahk:ımay:ı şikay:ıı
veril:ı bil:ır.
6.4. Abituriyentinaşağıdakı h:ırak:ıtl:ır:ı yol vermasi
qadağandır:
6.4.1. saxta v:ı ya başqasına aid san:ıd t:,qdimctm:ık,
imtahana öz yerina başqasını gönd:ırm:ık v:ı ya s:ırxoş
vaziyyatdagalm:ık;
6.4.2. imtahana mobil telefon va dig:ır rabit:ı
vasital:ıri, kalkulyator v:ı dig:ır elektron cihazlar,
konspekt, lüğat, cadv:ıl, malumat kitabçası va dig:ır
yardımçı vasitabr g:ıtirm:ık v:ı ya onlardan istifad:ı
etmak;
6.4.3.yandıncı, partlayıcı, kasici,deşici, atıcı v:ı dig:ır
bu kimi aşyalarla imtahan binasına ginn:ık, özü ila tütün
m:ımulatı gatirmak;
6.4.4. s:ıb:ıbind:ın asılı olmayaraq, imtahan zalında
yerini dayişmak, gazişmak, yerindan durmaq, "İmtahan
başlandı!" elan olunanandan 2 saat müdd:ıt keç:ın:ıd:ık v:ı
imtahanın son l 5 daqiq:ısi arzinda zaldan çıxmaq v:ı
digarh:ırakatl:ırl:ı imtahanmgedişin:ı mane olmaq;
6.4.5. başqasının natic:ısin:ı bsir göst:ırmak, o
cümlad:ın başqasının cavab kartına (var:ıqin:ı), sual
kitabçasına baxmaq va ya öz cavab kartına (v:ır:ıqin:ı),
sual kitabçasına başqasınm baxmasına ş:ırait yaratmaq,
sualın cavabını soruşmaq va ya bildirrnak;
6.4.6. nazaratçiya v:, ya digar şaxslara tapşınqlann
hallindakömaküçün müraciatetmak;
6.4.7. cavab kartını (v:ıraqini) va sual kitabçasını
zad:ılamak, onları nazar:ıtçiy:ı tahvil verm:ıd:ın imtahan
zatından çıxmaq.
6.5. Abituriyentin bu Qaydalann 6.4-cü b:ındind:ı
göstarilan har:ık:ıtlar:ı yol vermasi hallan Mark:ız
t:ır:ıfindan aşkar edildikda, onun müsabiq:ı (imtahan)
n:ıticalari lağv edilir. Bu q:ırardan inzibati qaydada v:ı ya
m:ıhkam:ıya şikayat verilabil:ır.
Qeyd. Bu Qaydalarda"müvafiq bdris ili" dedik<b,
buraxılış imtahanının naıic:ılarinin qüvv:ıda olduğu t:ıdris
ili (cari v:ı növbati)naz:ırd:ı tutulur.
~cannea wnn L,am~carıTler
 lhıt= 1 :Gi•M:Ji)l'Wııfii
1 nömrall alava

İxtisas qruplan va ixtisaslar

-
ı-
I n
ixtlsas qruplan va altqruplan
III IV V

Rlyaılyyat- Rlyazlyyat- D11-tarlx(DT) Tarix·

kimya(RK) lnformatlka altqrupu coı}raflya (TC)
ıltqnıpu CRi> altqrupu
altqnıpu

ixtısasların adı
-ı. Filikama.ıllimllyl ı. tnformatika ı. Co!)rafıya ı. Azerbaycan dili ı. Beyn.ılxalq 1. Blologiya ı. Rzlkltırbly.ı
va ça~ınşaq.ı-
mü.ıllimllyl mü.ılllmllyi va .ıd.ıblyyatı münasib.ıt· mü.ıllimliyl
ı. Rlyaziyyat mü.ılllmllyl l.ır d.ırkl hazıriıq
müallimliyi 2. Riyaziyyatva 2. Tarix va 2. Kimya mü.ıllimliyl*
informatika cajrafıya 2. Dil va .ıd.ıblyyat 2. Region- mü.ıllimliyl
3. Texnologiya mü.ıllimliyl mü.ılllmliyl mü.ılllmliyl şünaslıq 2. Muslql
mü;ıllimliyi 3. Kimyava mü.ılllmliyi*
(dill.ır üzra) (regionlar biologiya
3. Kompüter 3. Soslologiya
4. Filika elml.ıri 3. İbtidai sinif üzra) mü.ıllimllyl 3. T.ısvirl
4. Beyn.ılxalq inc.ıs.ın.ıt
s. Geologiya 4. İnformaslya ticarat va mü.ıllimliyi 4. Psixologiya
mü.ıllimliyi*
6. Mexanika tıhlük.ısizliyi logistika 4. Korreksiyaedid 5. Biologiya
t.ılim 4. Aktyor
7. RiyaZiyyat 5. intormasiyatex- 5. Biznesinidara 6. Ekologiya s.ın.ıti*
8. Aerokosmik nologiyalan edilm.ısi 5. M.ıkt.ıb;ıq.ıd.ır
7. Kimya 5. B.ıstıkarlıq*
mütı.ındislik tıhsil
6. Kompüter 6. Davamlı Ba~çılıq va
Tarix mü.ıllimliyi
8. 6. Dekorativ-
9. Aqromüh.ındislik müh.ındisliyi inkişafın idara 6. tıravazçilik tıtbiql s.ın.ıt
7. Mexatronikava edilm.ısi 7. T.ıhsild.ı sosial-
10.Aviasiya 9. Baytarlıq (sah.ıl.ır
tıhlük.ısizliyi robototexnika 7. Dövl.ıt va psixolojixidm.ıt üzra)*
t.ıbabati
müh.ındisliyi mühandisliyi b.ıladiyya 8. Xaricidil
idaraetm.ısi 10. Bitki 7. Dirijorluq
ıı.ahaz müh.ındisliyi 8. Proseslarin avto- mü.ıllimliyi {sah.ıl.ır
mühafız.ısi
rnatlaşdınlması 8. İqtisadiyyat (dill.ır üzra)
12.D.ıniz naviqasiyası üzra)*
müh.ındisliyi 11. Su
müh.ındisliyi 9. Maliyya 9. Dinşünaslıq bioehtiyatlan 8. Dizayn
13.Ekologiya 9. Sisteml.ır 10. Marketinq 10. Dövl.ıt va va {sah.ıl.ır
müh.ındisliyi ictimai akvakultura üzra)*
müh.ındisliyi 1ı. Meneanent
münasib.ıtl.ır Heyk.ıltı·
14. Bektrikva 12. Mühasibat 12. B.ıd.ın 9.
elektronika 11. Fals.ıfa tırbiy.ısi va raşlıq*
müh.ındisliyl
13. Statistika idmanda 10. İnstrumental
12. Filologiya(dil va
14. ~rafıya .ıd.ıbiyyat reabilitasiya ifaçılıq
ıs. Energetika
15. Hidro göst.ırilm.ıkl.ı) 13. Fizioterapiya (sah.ıl.ır
müh.ındisliyi
meteorologiya 13. Hüquqşünaslıq va tibbi üzra)*
16.G.ımi energetik reabilitasiya
qurğulannın 16. İdman 14. İslamşünaslıq 11. Musiqi-
meneanenti 14. aczaçılıq şünaslıq*
istisman
müh.ındisliyi va kommuni- ıs. Jumalistika* ıs. Tıbb baası işi 12. Operator
kasiya 16. Kitabxanaçılıq s.ınati*
17.G.ımiqayırma va va inforrnasiya 16. H.ırbi tibb
g.ımi tımiri 17. Naqliyyatda 13. Populyar
servis faaliyyati 17. İctimai
müh.ındisliyi musiqlva caz
17. Politologiya s.ıhiyya
(n.ıqliyyat ifaçılı~ı
18.Geologiyava növl.ıri üzra) 18.Tarix 18. Stomatologiya (sah.ıl.ır
geofizika
mühandisliyi 18. Turizm 19. Tarcüma(dill.ır 19.Tıbb üzra)*
1
b.ıl.ıdçiliyi üzra) 14. Qrafıka*
19.Geomatika va 20. Biotexno-
geodeziya 19. Turizmişinin 20. B.ıdii yaradıalıq logiya 15. Rejissorluq*
müh.ındisliyi tışkili va ekran 16. R.ıngkariıq*
dramaturgiyası
20.Havan.ıqliyyatının 1 17. Vokals.ınati
lıarakiıtinin tışkili 21. Muzey,arxiv işi (sahalar
21.Hayatfaaliyy.ıtinin va abidal.ırin
üzra)*
qorunması
tıhlükasizliyi
mühandisliyl 22. San.ıtşünaslıq 18. Xoreoqrafiya
s.ınati
22.lnşaat {sahalarüzra)
(sah.ılar
mühandisliyi 23. Sosialiş üzra)*
23.l<lmya 24. İctimai 19. Maşqçilik*
mühandisliyl tahlükasizlikva
24.Kommunikaslya idaraetma
slstemlaı1
mühandisllyl
25. loglstikava
n.ıqliyyat
texnologtyalan ~ ~

mühandlsltyl
26.Maşın
mühandlsllyt

~cannea wnn L,am~canner

■füf:i:fil•fü:Jii4id4•f#M ~
ixtlsas qruplan va altqruplan
il 111 iV V
1
011-tarix (OT) Tarix-
Rlyarlyyat- Rlyazlyyat- coğrafiya (TC)
lnformatlka altqrupu
kimya (RK) altqrupu
altqrupu (Ri)
altqnıpu

İxtlsaslann adı

27. Materiallar
mü~dislfyi
28. Madan
mühandislfyi
29. MeliOrasiya
mühandislfyi
30. Hemartıq•
31. Metallurgiya
mühandisliyi
32.MexaniKa
mü~isliyi
33. Mü~is fizikası
~- Neft-qaz
mü~isliyi
35. Naqliyyat
mü~disliyi
36. Naqliyyat tikintisi
mühandisliyi
37. Qida mühandisliyi
1-rıt-- 1

38. Radiotexnika ~ 1

telekommunika- ,1, - ı,
siya mühandisliyi
39. Şaharsalma
40.Sanaye
mühandisliyi
4 ı. Uçuş mühandisliyi
42- Yanğın
töhlükasizliyi
mühandisliyi
43. Aqronomluq
44. Balıqçılıq -
45.MeŞ3Çililc
46. Şarabçılıq
47. Torpaqşünaslıq ~
aqrokimya
48. Yerqun.ıluşu ~
daşınmaz amlakm
kadastn
49. Zoomühandislik
50. Hart>ikompozisiya
materiallan
mühandisliyl
51. Harbi rabita
vasitalarl
muhandisliyl
52. Optcuxnika
mün.ınd_is!_iyl

53. PlrotDllıkl ~
partıadıcı vasit;tlar
mutıandkllyl
54. Siımad
t3tılukaSlıliyl va
~
55. Sılah va s.1ah
.ısumıan
mlıtıandiSllyl

• Bu lırt.lsaslar xüsusiqablliyyattılab edan bctisasiardır.

10

~cannea wnn L,am~canner

__il / q,ıı l,ıl,111 16ifiı:€1-€M'il'WM!I
2 nömrali alava

(arayışı ver::ın t~hsilmü~ssis~sininadı)

m~zunu ___________________________ _
(soyadı, adı, atasının adı)

ondan ötlii verilir ki, haqiqatan onun qeyd olunan fonlgr üzrn attestat qiymatlari aşağıdakı
kimidir:

Tadris (.._
_____ ~) dili
adabiyyat
Xarici dil
Riyaziyyat ' .
Azarbaycan tarixi
Ümumi tarix
Fizika
Kimya
Biologiya
Coğrafiya

Arayış Sanad Qabulu Koınissiyasına tgqdim edilmak üçün verilir.

(imza) (soyadı, adı, atasının adı)

M.Y.

Tarix ---- ------ 20 -ci il

11

~cannea wnn \.Jam~canner

■ füii 1 :El•fü:ı•)1'6MJ■ Q;,hul qal'<fala,-,

-----
3 nömrali alav,

ARAYIŞN!!

(t~hsil mü~ssis~sinjn adı)

(t~hsil aldığı ixtisasın adı)

üzra bakalavriat (asas (baza ali) tibb tahsili)

--------------
S;lviyyasinda tahsilini ______ ilda

bitir.m ondan ötrü verilir ki, haqiqatan o,

----------------
(soyadı, adı, atasının adı)

bakalavriat (asas(bazaali) tibb tahsili)saviyyasinda tahsilini ________ alıruşdır.

(dövl~t sifarişi ~sasında/ öd~nişli ~saslarla)

Arayış Sanad Qabulu Koınissiyasına taqdim edilmak üçün verilir.

Masulşaxs
(imza) (soyadı, adı, atasının adı)

M.Y.

Tarix ___________ 20_-ci il

12

~cannea wnn l,;am~canner


ALİ T8HSİL MÜ8SSİS8L8RİN8 Q0BUL
iMTAHANININ İKİNCİ M0RH0L0Sİ ÜÇÜN
••
F8NL8R UZR8 ALT STANDARTLAR
Qabul imtahanlarında aşağıdakı alt standartlar üzra bilik va bacanqlar yoxlanılır va
qiymatlandirilir.
AZaRBAYCANDİLİ
V sinif
2.ıı Sözün haqiqi va ya macazi manada işlandiyini
mü.:ınıan1aşdirir.
_.ıı Matnin tarkib hissalarini farqlandirir.
2.2.3. Matndaki asas fil<rimüayyanlaşdirir.
3.1.3. Matnin tarkib hissalarini (giriş, asas hissa va
natica) alaqalandirir.
-l.1.1. Cümlani maqsad va intonasiyaya göra növlarina
ayırır.
-ı.1ı Sözün sas tarkibini, semantik xüsusiyyatlarini,
tarkibini, yaranma üsullarını va qrammatik
manasını (ad, alarnat, harakat bildirmasini) izah
edir.
4.1.3. Cümlanin sonunda va dialoqlarda durğu
işaralarindan maqsadyönlü istifada edir.
4.1.4. Sait va samitlarin, rnürakkab sözlarin yazılış
qaydalanna amal edir.
VI sinif
211 Sözlari haqiqi va macazi manada işlanınasina
göra farqlandirir.
221. Matndaki asas fil<rinazara çarpdırmaq maqsadi
ila mühürn maqamlan vurğulayır.
22.2. Matni tarkib hissalarina ayırır.
22.3. Matndaki fikir va mülahizalara münasibat
bildirir.
3.1.1. Müxtalif yazı tiplarini farqlandirir.
3.1.2. Matni mövzuya uyğun fakt va hadisalarla
zanginlaşdirir.
3.1.3. Matnin hissalarini, abzaslarını alaqalandirir.
4.1.1. Cümlanin qrammatik asasını müayyanlaşdirir.
4.1.2. Sözün qrammatik manasını konteksta uyğun
izah cdir.
4-1.3. O, bu avazliklarindan sonra vergüldan düzgün
istifada edir.
4 .1A. osas nitq hissalarinin yazılışı ita bağlı qaydalara
amal edir.
it:)!§ 1 :fil•f=ı:Jiii'§Mil
VII sinif
2.1.1. Tanış olmadığı sözlarin konteksta uyğun
manasını daqiqlaşdirir.
2.1.2. Matndaki sözlarin haqiqi va ya macazi manada
işlandiyini izah edir.
2.2.2. Matnin tarkib hissalari arasındakı alaqani
müayyanlaşdirir.
2.2.3. Matndaki fikra rnünasibatini alava fakt va
malumatlarla asaslandınr.
3.1.3. Qurduğu plan asasında matnin hissalarini
rnantiqi cahatdan alaqalandirir.
4.1.1. Cümlalari quruluşuna göra farqlandirir.
4.1.2. Sözlari ümumi qrammatik manalarına göra
farqlandirir.
4.1.3. Kömakçi nitq hissalarinin işlanma maqamından
asılı olaraq, durğu işaralarindan istifada edir.
4.1.4. Nitq hissalarinin yazılışı ila bağlı qaydalara
amal edir.
VIIIsinif
2.1.1. Tanış olmadığı
söz va ifadalarin manasını
müvafiq qarşılığıru tapmaqla şarh edir.
2.1.2. Haqiqi va macazi manalı söz va ifadalarin
manasını nümunalarla şarh edir.
2.2.2. Matnin hissalari arasında alaqani şarh edir.
2.2.3. Matndaki fakt va hadisalari real hayatla
müqayisa edir va alaqalandirir.
3.1.2. Sitatlardan istifada etmakla fikir va
mülahizalarini qüvvatlandirir.
3.1.3. Matnin hissalari, abzaslar va cümlalar arasında
alaqani gözlamakla yazıya düzalişlar edir.
4.1.1. Sada cümlanin növlarini farqlandirir.
4.1.2. Söz va söz birlaşmalarinin sintaktik vazifasini
müayyan edir.
4.1.3. Hamcins üzvlar, alavalar, xitab va ara sözlarla
bağlı durğu işaralarindan istifada edir.
4.1.4. Hamcins üzvkırda şakilçilarin yazılış
qaydalarına amal edir.
13
~cannea wnn ~am~canner
ı■uti~1 5;fi~1 :;.ı; b:.1lı:.•€~-1,;.:(ı1:-i~i.:ıı1 6a;Jaı:ı•f~t~■
IXsinif
ı.1.1. Tanış olmayan söz VJ ifadalarin konteksta
uyğun milna ını ŞJrh edir.
2.1.2. HJqiqi va tnilCJZİ manJlı söz va ifadalarin
milna ını kontrkstil U)rğun daqiql.Jşdirmakla
şJrh roir.
2.2.2. Tarkib hi ,JIJri Jrasmda alaqani gözlamakla
mı)tni g~nişl,mdirir.
2.2.3. M,,tnda irali sürülmüş fikirlari dayarlandirir.
3.1.2. Fom1alaşrnış fikir va rnülahizalarini hayat
hadisc"llariita alaqalandirarak asaslandmr.
3.1.3. Matnin hissalari, abzaslar va cümlalar arasında
alaqani gözlarnakla özünün va başqasının
yazısını takrnillaşdirir.
4.1.1. Mürakkab cümlanin növlarini farqlandirir.
4.12. Sözlari va söz birlaşrnalarini rnüxtalif sintaktik
vazifalarda işladir.
4.1.3. Mürakkab cürnlada, vasitasiz nitqda durğu
işaralarindan istifada edir.
4.1.4. Dialoqlarda va vasitasiz rtltqda sözlarin böyük
va kiçik harflarla yazılış qaydalarına amal edir.
X sinif
2.1.1. Matndaki söz va ifadalari üslubi xüsusiyyatina
göra farqlandirir.
2.1.2. Söz va ifadalara asasan oxuduğu matnin
üslubunu müayyanlaşdirir.
22.2. Matnin hissalarini tezislar şaklinda ifada edir.
2.2.3. Matnin mazmununu xülasa şaklinda ifada edir.
3.1.3. Matnin üslubu üzarinda işlamakla yazıya
düzalişlar edir.
4.1.1. ôdabi dilin normalanna uyğun müxtalif cümla
konstruksiyaları qurur.
4.1.2. Sözün qrammatik-mana xüsusiyyatlarini
gözlamakla adabi dil normalanna riayat edir.
4.1.3. Müxtalif cümla konstnıksiyalannda durğu
işaralarindan istifada edir.
4.1.4. Matnin tartibah zamanı müxtalif yazılış
formalarından istifada edir.
XI sinif
2. 1.1. Öyrandiyi söz va ifadalarin üslubi
xüsusiyyatl,Jrini izah edir.
2. J.2. Söz va ifadalara asasan oxuduğu matnlari üslubi
xüsu iyyi)tl.Jrina gör,J rnüqayisa edir,
qiym.Jlli>ndirir.
2.2.2. M,Jlnin m.Jzmununu saxlamaqla stnıkturunu
di>yişir.
2.2.3. M,Jtnl m.Jzmununa ,,lav.Jl,Jrcım,ıkl.J
gcnişlıJndirir.
3.J .3. Mi>lniü lubi v;, truktur c,ıh,ıld.Jn
li>kmillaşdirir.
1,
------------------------------.:.:..::.:~
4.1.1. Müxtalif ciimla kon truk iyal.ınndan
maqsadyönlü i !ifada edir.
4.1.2. Qrammatik-semantik ~ü u_iyyJtl,nini
gözlamakla sözlard,m ü lubi imkJnlannJ 8-r
istifada edir.
4.1.4. Üslubi çalarlarından a ılı olJr,14, ~zlJri bö 111
va kiçik harförla yazır.
aoaeivvAr
V sinif
1.1.3. Sada süjetli badii nümunal.:ıri (.ıfsan.J, nağıl,
tamsil, hekaya) hissalara ayırır, plan l.Jrtib cd·
mazmununu müxtıJlif formalarda (yığcam v.ı
geniş) nağıl edir.
1.1.4. Şifahi va yazılı adabiyyat ni.imun,ıl.Jrini (.ıfsun
nağtl, tarnsil, hekaya) janrlarına görıJ
farqlandirir.
1.1.5. Heca vaznli şeirlarda, sada si.ijetli b.Jdii
nümunalarda badii tasvir vasital.1rini (epitel,
taşbeh) müayyanlaşdirir.
1.2.1. Şifahi va yazılı adabiyyat nümunalilrini
rnüqayisa edir.
1.2.2. Obrazların xarakterindaki başlıca xüsusiyyvtlJı
aydınlaşdmr, asaslandırılmış münasibat bildi~
1.2.3. Şifahi va yazılı adabiyyat nümumılarind,ı bvdıı
tasvir vasitalarinin (epitel, taşbeh) rolunu
aydınlaşdınr.
1.2.4. Badii nümunalarin rnövzu va ideyasını
aydınlaşdırır, münasibat bildirir.
3.1.1. Badii nürnunalarin mazmununa (ahvalat Vi>
hadisalara, sonluğa) farqli münasib;ıt bildirir.
3.1.2. Mövzu ila alaqadar fikirlarini mantiqi
ardıcıllıqla şarh edir.
VI sinif
1.1.3. Süjetli b0dii nürnunalari (afsana, nağıl, dastan,
tamsil, hekaya) hissalara ayırır, plan liJrtib edir,
mazmununu müxtalif formalarda nağıl edir.
1.1.4. Badii asarlarin (afsana, nağıl, dastan, tamsil,
hekaya) janr xüsusiyyatlarini müayy.,n'-'ışdirir.
1.1.5. Heca vaznli şeirlarda, süjetli badii nümunali>rdd
badii tasvir va ifada vasitalarini (epitel, li)şbeh,
mübaliğa, badii sual) müayyanlaşdirir.
1.2.1. Badii nümunalari (afsana, nağıl, dastan, tamsil,
hekaya) janr xüsusiyyatlari baxımından
müqayisa edir.
1.2.2. Badii nümunalardaki qahramanları davranış va
amallarinagöra saciyyalandirir.
1.2.3. 8,Jdii nümunalarda tasvir va ifada vasit.,larinin
(epitel, taşbeh, rnübaliğa, badii sual) rolunu
aydınlaşdırır.
~cannea wnn L;am~can er
 fırıbri ii:r, altstandart/ar
1.2.4. Badii nümunalarin mövzusunu, ideyasını şarh
edir, asaslandınlmış münasibat bildirir.
3.1.1. Matni faktlarla, sitatlarla zanginlaşdirir.
3.1.2. Badii nümunalardaki başlıca fikri anladığını
nümayiş etdirir.
VII sinif
1.1.3. Süjetli badii nümunalari (dastan, hekaya,
manzum hekaya) hissalara ayırır, plan tartib
edir, mazmununu müxtalif formalarda nağıl
edir.
1.1.4. Badii nümunalarin (dastan, hekaya, manzum
hekaya) janr xüsusiyyatlarini müayyanlaşdirir.
1. 1.5. Heca vaznli şeirlarda, süjetli badii nümunalarda
badii tasvir va ifada vasitalarini (epitet, taşbeh,
mübaliğa, badü sual, takrir, litota )
müayyanlaşdirir.
1.2.1. Badii nümunalari (dastan, hekaya, manzum
hekaya) növ va janr baxımından müqayisa edir.
1.2.2. Digar obrazlarla müqayisa etmakla va yazıçının
münasibatina asaslanmaqla adabi qahramanlan
saciyyalandirir.
1.2.3. Badii nümunalarda tasvir va ifada vasitalarinin
(epitet, taşbeh, mübaliğa, badü sual, takrir,
litota) rolunu aydınlaşdınr.
1.2.4. Badii nümunalarin mövzusunu, ideyasıru va
başlıca problemini şarh edir, asaslandınlmış
münasibat bildirir.
3.1.2. Badü nümunalardaki başlıca problemi .
müayyanlaşdirir, asaslandınlıruş münasibat
bildirir.
VIII sinif
1.1.3. Süjetli badii nümunalari (dastan, hekaya,
novella, dram, poema) hissalara ayırır, plan
tartib edir, mazmununu müxtalif formalarda
nağıl edir.
1.1.4. Badii nümunalarin (dastan, hekaya, novella,
dram,poema) janr xüsusiyyatlarini
müayyanlaşdirir.
1.1.5. Müxtalif vaznli (heca, aruz) şeirlarda, süjetli
adabi nümunalarda badii tasvir va ifada
vasitalarini (metafor, badii tazad, kinaya)
müayyanlaşdirir.
1.2.1. Badii nümunalari (dastan, hekaya, novella,
dram, poema) növ va janr baxımından
müqayisa edir.
1.2.2. Obrazlan nitqina, bağlı olduqlan maişat
tasvirlarina asaslanmaqla saciyyalandirir.
1.23. Badii nümunalarda tasvir va ifada vasitalarinin
(metafor, badii tazad, kinaya) rolunu
aydınlaşdınr.
1.2.4. Badii nümunalarin ideya-mazmununu, süjet,
kompozisiya xüsusiyyatlarini şarh edir,
asaslandınlmış münasibat bildirir.
3.1.1. ôdabi nümunalarla bağlı fikirlarini müxtali(
üslublarda yazır.
3.1.2. ôlava malumatlara va taassüratlarına
asaslanmaqla mövzuya va problema münasib<>t
bildirir.
IX sinif
1.1.3. Süjetli badii nümunalari (poema, hekaya,
povest, roman, dram) hissalara ayırır, plan t<>rtib
edir, mazmununu müxtalif formalarda nağıl
edir.
1.1.4. Badii nümunalarin (hekaya, povest, roman,
dram, poema) janr xüsusiyyatlarini
müayyanlaşdirir.
1.1.5. Müxtalif vaznli (heca, aruz, sarbast) şeirlarda,
süjetli adabi nümunalarda badii tasvir va ifada
vasitalarini (metonimiya, inversiya, simvol)
müayyanlaşdirir.
1.2.1. Badii nümunalari (hekaya, povest, roman, dram,
poema) növ va janr baxımından müqayisa edir.
1.2.2. Digar obrazların va müallifin mühakimalarina
asaslanmaqla adabi qahramanlan
saciyyalandirir.
1.2.3. Badii nümunalarda tasvir va ifada vasitalarinin
(metonimiya, inversiya, simvol) rolunu
aydınlaşdırır.
1.2.4. Badii nümunalarin mövzusunu, ideya-badii
xüsusiyyatlarini va konfliktini şarh edir, onlara
asaslandınlmış münasibat bildirir.
3.1.2. Müşahidalarina, alava malumatlara
asaslanmaqla asarin ideya-badii
xüsusiyyatlarina münasibat bildirir.
X sinif
1.1.3. Mürakkab süjetli va kompozisiyalı badii
nümunalari hissalara ayırır, plan tartib edir,
mazmununu müxtalif formalarda (geniş,
yığcam, yaradıa) nağıl edir.
1.1.4. Müxtalif adabi növ va janrda olan badii
nümunalarda aksini tapan mühüm manavi,
axlaqi-etik dayarlari müayyanlaşdirir.
1.1.5. Müxtalif vaznli (heca, aruz) şeirlarda, mürakkab
süjet va kompozisiyalı badii nümunalarda badii
tasvir va ifada vasitalarini (epitet, banzatma,
metafor, metonimiya, simvol, mübaliğa, litota,
badii sual, takrir, badü tazad, inversiya)
müayyanlaşdirir.
1.2.1. Müxtalif vaznli şeirlari (heca, aruz, sarbast) va
süjetli badii nümunalari (dastan, poema, hekaya,
povest, roman, dram, komediya, facia) janr, dil
baxımından müqayisa edir.
15
~cannea wnn l,;am~canner
 ..
.■ F..
-ı.,l:iılıııil:fj.,..lı.•.ııhiıliı:iıliıliıli)iilıii••-J.,fıilif•N._____________________
1-.-· O.ıvr.ım, \!,J .lm.ıllJrina, başqalan
ita qarşılıqh
mün.ısib.ıtlJrin.ı, yazıçının mövqeyina, digar
sur,ıtlt1rin müh.ıkim.llarina .lsasla.nmaqla
obr zl n t,ıhlil ı.:-Jir.
1.2..3.Mü,t,ıli( v,ıznli (heca, i)ruZ,sarbast) şeirlarda,
siijl'tli ,-ıdabi nümun,ılarda badii tasvir va ifada
v it.ıl,ırinin obr,ızlılığın yaradılmasındakı
rolunu aydınlaşdınr ,,amünasibat bildirir.
ıı ... 8.-ıdii nümun.-ılarin mövzusunu, ideya-badii
>.üsusiyy.1tlarinibağlı olduğu dövrün sosiaI-
siy.ısi, m.ınavi dayarlaribaxımından tahlil edir
,·.-ı natica çıxanr.
3.1.t. Yaradıa yazılann mazmununa uyğun üslub
müayyanlaşdirir, müxtalif manbalardan seçdiyi
inandıno faktlardan istifada edir.
3.1.2. Müşahidalarina, alava malumatlara
asaslanmaqla asarin ideyasına, problemina
münasibat bildirir, ümumilaşdirmalar aparır,
natica çıxanr.
XI sinif
1.1.3. Mürakkab süjetli va kompozisiyalı badii
nümunalarda ahvalat va hadisalar arasındakı
sabab-natica alaqalarini müayyanlaşdirir, matni
hissalara ayınr, plan tartib edir, mazmununu
müxtalif formalarda (geniş, yığcam, yaradıcı)
nağıl edir.
1.1.4. Müxtalif adabi növ va janrda olan asarlarda
(poema, hekaya, povest, roman, dram,
komediya, fada) aksini tapan mühüm milli-
manavi, başari dayarlara asaslandınlmış
münasibat bildirir.
1.1.5. Müxtalif vaznli (heca, aruz) şeirlarda, mürakkab
süjetli va kompozisiyalı adabi nümunalarda
badii tasvir va ifada vasitalarini (epitet,
banzatma (taşbeh), metafor, metonimiya,
sinekdoxa, simvol, mübaliğa, litota, badii sual,
takrir, badii tazad, kinaya (sarkazm), inversiya)
m üayyanlaşdirir.
121. Müxtalif vaznli şeirlari (heca, aruz, sarbast) va
süjetli asarlari (poema, hekaya, povest, roman,
dram, k.omediya, facia) kompozisiya, dil, üslub
baxımından tahlil edir.
1.2.2. Obrazlan xarakter va amallari, yaşadıqları
dövrün !iOSİal-siyasi şaraiti va axlaqi-etik
day.,rfori ll,ı ,>laqillisiKiyyillilndirir,müqayisalar
aparır, ~ landırılmış münasibi>!bildirir.
l .2.3. Müxtalif v,nnli (heca, aruz, arbil t) şcirlarda,
üjetli badii nümunalardi) badii t.:,svirv.:,ifada
vasit:alarinln obrazlılığın lılmin edilmılsindaki
roluna Ma landırılmış müna ibat bildirir.
J.2.4. Badil nümun.Jforin mövzusunu, ideyasını,
başlıca problemini, konfliktini dövrün ictimai-
11
t_J_lıs_i_lm_u_·~_ss_is_-,,..:.IJ:....n.:..·"~q~bıı~/ 1,.,,0
A_/_i
siyasi, manavi dayarlari kontekstindi)~
etmakfa münasibat bildirir va qiymallandirı~
r.
3.1.1. Yaradıa yazılann mazmununa uygun üslub
müayyanlaşdirir, müxtalif manbalardan ~d.i .
inandına faktlardan, şaxsi taassürallanndan }ı
istifada edir.
3.1.2. Müşahidalarina, alava malumatlara
asaslanmaqla asarin ideyasına, problemina,
badii xüsusiyyatlarina münasibat bildirir,
ümumilaşdirmalar aparır, natica çıxarır.
TARİX
Azarbaycantarixi
V sinif
1.1.1. Tarixi zaman anlayışları arasındakı alı1qalari
müayyanlaşdirir.
1.1.2. Sada xronoloji masalalari hali edir.
1.2.1. Maddi va yazılı manbalari farqlandirir.
1.2.2. İllüstrasiya, şakil va sanadli materiallardan
istifada edarak tarixi tadqiqat aparır.
2.1.1. İnsan va camiyyatin hayab üçün alverişli tabii
amillari tasvir edir.
2.1.2. Xaritalarda Azarbaycan arazisini va mühüm
tarixi abidalari müayyanlaşdirir.
3.1.1. Azarbaycan dövlatlari haqqında sada biliklar
nümayiş etdirir.
3.1.2. Xalqın manafeyinin qorurunasında dövlatin
rolunu dayarlandirir.
4.1.1. Azarbaycan tarixinda mühüm rol oynamış
şaxsiyyatlari (İranzu, Cavanşir, Şamsaddin
Eldaniz, Uzun Hasan, Sara Xatın, Şah I İsmayıl,
Cavad xan, Mammad 8min Rasulzada,
Nariman Narimanov, Heydar 81iyev, İlham
8liyev va b.) müayyan edir.
5.1.1. Madaniyyat abidalarinin ahamiyyatini izah ediı
5.1.2. Milli-manavi dayarlari farqlandirir.
VI sinif
1.1.1. Mühüm hadisa, proses va tazahürlarin xronoloj
çarçivalarini müayyanlaşdirir.
1.1.2. Mühüm hadisa, proses va tazahürlari zaman
oxunda tasvir edir.
1.2.1. Dövrün öyranilmasinda maddi va yazılı
manbalarin rolunu izah edir.
1.2.2. İllüstrasiya va yaxud muzey eksponatlan
asasında sada tadqiqatlar aparır.
1.3.t. insanlann birga yaşayışının müxtalii formalantı
farqlandirir.
2.1.1. Qadim insanlann hayat tarzini va
maşğuliyyatlarini Azarbaycan arazisinin tabii·
coğrafi şarafü ifa alaqalandirir.
~cannea wnn L;am~cann r
p,ılm ü:rJ alt ~tıtııılıırtlar
., . ,.lrit,,lardil Azarbaycan arazisinda ilk insan
2.1....
n,,,sk,ınl"rini,
dövlat qurumlan va qadim
diivl.ıtlarin yerini müayyanlaşdirir.
3.1.I. Azilrbaycanda dövlat qurumlan va qadim
dövlatlarin yaranmasını, idara olunmasını,
sosial•iqtisadi münasibatlari tasvir edir.
J.1.2. Qadim dövlatlarin daxili va xarici siyasatini izah
edir.
4 .1.ı. Dövlatlarin yaranmasında, inkişafında tarixi
şa •siyyatlarin (İranzu, Tomiris, Atropat, Oroys
va b.) rolunu dayarlandirir.
s.ı.t. Sivilizasiyayaqadarki va sivilizasiya dövrünün
m.,daniyyatlarini izah edir.
s.ı.ı. A.zarbaycanmadaniyyatinin müxtalif xalqlann
madaniyyati ila qarşılıqlı alaqalarini izah edir.
5.1.3. Madani alaqalaradair cadvallar tartib edir.
VII sinif
ı.ı.ı. Miihüm hadisa, proses va tazahürlarin xronoloji
çarçivalarini müqayisa edir.
ı.ıı Tarixi zaman va hadisalar arasında alaqalara
dair müxtalif sxem va cadvallar tartib edir.
ııı. Oövra aid yazılı va maddi manbalari
alaqalandirir.
ı.ıı öyrandiyi dövra aid yazılı rnanbalar üzarinda
işlayir.
1.3.1. Azarbaycan arazisinda yaşamış insanların hayat
tarzi va maşğuliyyatlarinda baş vermiş
dayişikliklari müayyanlaşdirir.
2.1.1. Azarbaycanın coğrafi mövqeyi va tabii amillari
ila müxtalif tasarrüfat sahalari va istehsal
münasibatlarinin inkişafı arasında alaqalari izah
edir.
2.12 Dövra aid xarita va xarita sxemlardaki müxtalif
tarixi hadisa, proses va tazahürlara dair
malumatları izah edir.
3.1.1. Azarbaycan feodal dövlatlarinin inkişafı,
müstaqilliyini itirrnasi va siyasi müstaqilliyinin
barpası sabablarini şarh edir.
3.12 Azarbaycanda dövlatçilik ananalarinin inkişafı
xüsusiyyatlarini dayarlandirir.
3.13. Azarbaycan feodal dövlatlari ila bağlı cadvallar
hazırla yır.
4.1.1. Tarixi şaxsiyyatlari (Cavanşir, Babak, Yusif 8bu
Sac, Şamsaddin Eldaniz, I İbrahim Xalilullah,
Qara Yusif, Uzun Hasan va b.) oxşar va forqli
c-,hatlarina göra tahlil edir.
4.1.2. Tarixi şaxsiyyatlarin oxşar Vi)forqli Ci)h.,tlariila
bağlı xem va cadvallor hazırlayır.
5.1.1. Madaniyyatin inkişaf mi>rhi)li>l;ninl
dayarlandlrir.
5.1.2. Milli•madani dayarlarin formalaşmasına
dinlarin li>sirinidayarlilndirlr.
ifiıfiı:€i•fü:i•ıuWMJI
Vlll sinif
1.1.l. Azarbaycan va dünya ölkalarinda baş venniş
mühüm hadisa, proses va tazahürlarin
sinxronluğunu izah edir.
1.1.2. Hadisa va proseslarin zamana göra
alaqalandirilmasina dair tematik-sinxron
cadvallar hazırlayır.
1.2.1. Dövra aid hadisa, proses va tazahürlari verilmiş
yazılı manbalarla alaqalandirir.
1.2.2. Öyrandiyi dövra aid yazılı manbalari tahlil edir,
naticalarini taqdim edir.
1.3.1. Azarbaycan arazisinda yaşamış insanlann hayat
tarzi va maşğuliyyatlarinda baş vermiş
dayişikliklari izlayir va onlann sabablarini izah
edir.
2.1.1. Azarbaycarun coğrafi mövqeyi va tabü
amillarini tasarrüfatın, ictimai münasibatlarin
inkişafı va ölkanin siyasi vaziyyati ila
alaqalandirir.
2.1.2. Xaritalardaki malumatlara asasansxem va
cadvallar tartib edir.
3.1.1. Markazlaşmiş dövlatin yaranması va tanazzülü,
Azarbaycan torpaqlannın birlaşdirilrnasi
uğrunda mübarizanin xüsusiyyatlarini şarh
edir.
3.1.2. Dövlatlararası münasibatlarda Azarbaycanın
mövqeyini dayarlandirir.
3.1.3. Dövrla bağlı manbalardan alda etdiyi
malumatlar asasında sxem va cadvallar qurur.
4.1.1. Azarbaycan dövlatçiliyinda mühürn rol oynamış
tarixi şaxsiyyatlarin (Şah I İsmayıl, Şah I
Tahmasib, Şah I Abbas, Nadir şah, Qubalı Fatali
xan, Hao Çalabi va b.) faaliyyatini
dayarlandirir.
4.1.2. Tarixi şaxsiyyatlar haqqında müqayisali sxern va
cadvallar hazırlayır.
5.1.1 Yeni ictirnai-iqtisadi münasibatlarin madaniyyata
tasirini dayarlandirir.
5.1.2. Azarbaycan madaniyyatinin inkişafına tasir
edan amillari şarh edir.
5.1.3 Azarbaycanın madani nailiyyatlarini aks etdiran
cadvallar hazırlayır.
IX sinif
ı. ı. ı.
Mühüm tarixi hadisa, proses va tazahürlari
zaman baxımından qiymatlandi.rir.
1.1.2. Mühüm hadisa, proses va tazahürlara dair
xronoloji cadv.ıllar hazırlayır.
1.2.1. Eyni hadisaya aid yazılı manbalardaki farqli
yannşmaları miiqayisa edir.
1.3.1. Az.ırbaycan arazisinda yaşamış insanların hayat
lilrzindaki dayişikliklari dövrün xüsusiyyatlari
il.ı .ılaqal.ındirir.
17
~cannea wnn L;am~canner

l§ıf1 :6l•fü:Jl)ıilH1 I
_ı.ı. 1 ,,~J\-CJnın ('(lğr.ıfı mö\Tqe}~va tabii amillari
il,, mü,·l-'lif 1, müfal s.ıhalari \Taistehsal
mun i1'.,t1,,rinininl..iş.ıfı arasında alaqalari
d,, -.,rt,,ndirir.
Mühüm ı.,ri,i hadisa ,·.1prosesl.1ri kontur
ıa-vir roir.
,.,rit,1l,1rJ,l
~ 1.1. 1üsı,,ml,1k,, n·jimL müslaqillik şaraitinda
inrib.ıti. i.ıl-iqtis.ıdi hayatda baş ver,m
d,1 i, ikliklı1ri tahlil edir.
'ıı X.ırid dörlatl~rin strateji maraqlan ila bağlı
Az,1 rb.ıycarun mövqeyini dayarlandirir.
U. l. Dörlatçiliyin rnöhkamlandirilmasinda va
inkişafında tarixi şaxsiyyatlarin (Mammad
amin R?sulzada, Narirnan Narirnanov, Heydar
ati}ev, llharn aliyev va b.) rolunu
dayarlandirir.
5.1.1. Azarbaycan sivilizasiyası va madaniyyatinin
xarakterik alamatlarini şarh edir.
5.12 Azarbaycan sivilizasiyası va madaniyyatinin
xarakterik alamatlarini dünya sivilizasiyası va
madaniyyatlarinin xarakterik alamatlari ila
müqayisa edir.
X sinif
1.1.1. Manbalar asasında Azarbaycanın tarixi
keçmişini va müasir dövrünü müqayisa edir,
taqclimatlar hazırlayır.
1.12 Manbalar asasında Azarbaycanın keçmiş va
müasir dövrüna dair xronoloji cadvallar
hazırlayır.
121. Tarixi hadisaya aid yazılı manbanin müallifinin
mövqeyini müayyanlaşdirir.
1.2.2. Yazılı manbalarin, yaxud tarixi sanadin aid
olduğu dövrü müayyanlaşdirir.
13.1. İnsanların hayat tarzindaki dayişikliklari
manbalar asasında taqdim edir.
2. 1.1. Müxtalif tarixi dövrlarda Azarbaycarun
geosiyasi mövqeyini dayarlandirir.
2.1.2. Müxtalif tarha dövrlarda Azarbaycanın
geosiyasi mövqeyina dair grafik va diaqramlar
tartib edir.
3.1.1. Dövlatlarin yaranması va inkişafında müvafiq
dövrün xüsusiyyatlarini dayarlandirir.
3.1.2. Müxt.,lifdövrlMd,l dövlatlararası
mün.:ı ib,1tl,ndaAz,ırbaycanın mövqeyini şarh
cdlr,
J.J.J. Az rb ycanın ı,o i 1-iııtisııdi inkişafınıı dair
qrafik va dlaıırııınlar ,.,rtlb L•dir.
4.1.1. A1 rbay nın glırk, mll larixl ş,ı lyyatlarini (1
Ax it,ın, Qanı Yu if, U11ın 11.ıs:ın, Şah 11.mııyıl.
Ş h I Abba . Nadir walı, vnd ıı: n, Ağa
M.ılı,1mm;xl alı Q.,r r v, b.) dllııyaııın görk.ımli
tarl 1•· iyy,Jtlarl il mOııııyi,.,l cdir v,ı
d, yari ndirir.
11
,4/iIJhsı/ mü u / flıtJ q
5.1.1.M.xianiyyatin inkiş.ıfmı tarL\i ~ y
iqtisadi vaziyyat ba.xımdJn dayarlandiri r.
5.1.2. Azarbaycan m.xianiy) atini Türk-İslam
madaniyyatinin tarkib hL J i kimi
qiymatlandirir.
XIsinif
1.1.1. Manbalar asasında Azarbaycanın lari i
keçmişini va müasir dö\ rünü dayarl.Jndirir,
taqdimatlar hazırlayır.
1.1.2. Manbalar asasmda Azarbaycanın tarixi keçrn·,
va müasir dövrlarina aid müqayisali sinxron
cadvallar hazırlayır.
1.2.1. Manbalardaki eyni tarixi hadisa, proses va
tazahürlar harada müxtalif baxışları
dayarlandirir.
1.2.2. Tarixi hadisa, proses va tazahürlarin
öyranilrnasi üçün müvafiq manbalari seçir.
1.3.1. Azarbaycan xalqııun formalaşmasının
xüsusiyyatlarini tarixi dövrlarla alaqalandirir.
2.1.1. Azarbaycarun geosiyasi mövqeyinin
ahamiyyatini dayarlandirir.
3.1.1. Müxtalif dövrlarda Azarbaycanda yaranmış
dövlatlarin dövlatçi1ik ananalarinin va
sivilizasiyarun inkişafında rolunu dayarlandirir.
3.1.2. Qlobal problemlarin hallinda Azarbaycanın
mövqeyini va apardığı siyasati dayarlandirir.
4.1.1. Tarixi hadisa va proseslarin gedişinda
şaxsiyyatlarin (Mammad ômin Rasulzada,
Fatali xan Xoyski, Şeyx Mahammad Xiyabani,
Nariman Narimanov, ôbiilfaz Elçibay, Heydar
8liyev, İlham 8liyev va b.) rolunu va
faaliyyatini dayarlandirir.
5.1.1. Dünya madaniyyatinin inkişafında Azarbaycan
madaniyyatinin rolunu dayarlandirir.
5.1.2. Azarbaycarun rnilli-manavi dayarlarini
':.zarb~ycan xalqının dünya madaniyyatina
tohfası kimi dayarlandirir.
Ümumi tarix
VI sinif
1.1.1. Tarixda il hesabından istifada ed' ır.
.
1.1.2. lbtidai icma camiyyati va quldar dövlatlarin
meydana galmasi, inkişafı va tanazzül"
dövrlarini farql,:>ndirir. u
1.1.3. Müxtı>lif ölkalarda baş vermiş mühüm hadi
proses va l.lzıthürlarin xronoloji çarçivala . ~'
.• ~-'" rını
mu.-ıyy;ın ~-uır.
2.1.1. vn q.-ıdim insan maskanlarinin, ilk
siviliza iyıılann. dövlatlarin yaranması va
inkişaf amill.,rini izah edir.
~cannea wnn L;am~ ner
 p,ılKi ü:r.,alt stıı,ıdıırtlıır
2.1.2. T bii-roğrafi şaraiti aks etdiran xarita asasında
hadisalarin baş verdiyi tarixi makanı tasvir edir.
J.1.1. Qadim dövlatlarin (Misir, Şumer, Babil, Aşşur,
İskit, Midiya, ahamani, Hun, Çin, Parfiya,
Hindistan, Yunanıstan va Roma dövlatlari)
yaranmasıru, idaraetma qaydalarını, sosial-
iqtisadi münasibatlari tasvir edir.
4.1.1. Tarixi şaxsiyyatlari (1Tutmos, m Tutmos, II
Ramzes, Hammurapi, Aşşurbanipal, U Sarqon,
11Kir, 1Dara, Mete xaqan, İskandar, Sin
Şixuandi, Aşoka, Solon, Mitridat, Perikl, Yuli
Sezar, Oktavian Avqust, Konstantin)
müayyanJaşdirir.
5.1.1. Madaniyyatin ayn-ayn sahalarinin insanların
hayat tarzi ila alaqalarini izah edir.
5.1.2. Madaniyyatlararası va sivilizasiyalararası
alaqalara münasibat bildirir.
VII sinif
1.1.1. Mühüm tarixi faktlan davametma müddatina
göra farqlandirir.
1.1.2. Müxtalif ölkalarda baş vermiş ayn-ayn tarixi
faktlann sinxronJuğunu müayyanJaşdirir.
1.1.3. Tarixi faktlan xronoloji qaydada sistemlaşdirir.
2.1.1. Feodal münasibatlarinin yaranmasını va
inkişafını dövlatlarin va xalqlann geosiyasi
makanında baş veran dayişikliklarla
alaqalandirir.
2.1.2. Dövlatlarin va xalqlann hayatında makan
baxımından baş veran dayişikliklari
xaritalardaki malumatlar asasında tahlil edir.
3.1.1. Feodal dövlatlarin (Çin, Sasani, Qafqaz xalqlan,
Ağ Hun, Qarbi Hun, Göytürk, Uyğur, Xazar,
Avar, Bulqar, Hindistan, arab xilafati, Frank,
Bizans, Slavyan dövlatlari, Oğuz, Salcuq,
Samani, Qaraxarılı, Qaznavi, Xarazmşahlar,
Monqol, Osmarılı, Qızıl Orda, Teymuri,
Qaraqoyunlu, Ağqoyunlu, Safavi, Böyük Moğol,
Rusiya, İngiltara, Fransa, İspaniya, İtaliya,
Almaniya) yaranması, idaraçilik formaları va
sosial-iqtisadi va siyasi münasibatlarini şarh
edir.
3.1.2. Feodal dövlatlarin oxşar va farqli cahatlari ila
bağlı cadval va diaqramlar hazırlayır.
4.1.1. Dövlatlarin va madaniyyatlarin inkişafında
şaxsiyyatlarin (Attila, Xlodviq, Bunun xaqan,
Mahammad peyğambar, Böyük Kari, Mahmud
Qaznavi, Alp Arslan, Malik şah, Çingiz xan,
Qara Yusif, Uzun Hasan, Batı xan, II Mehmet,
8mir Teymur, Sultan Süleyman Qanuni, 8kbar
şah, Şah İsmayıl, I Tahmasib, Oranlı Vilhelm, N
İvan) rolunu izah edir.
IMFi:61•fü:J
11116Mil
5.1.1. Avropa va Şarq madaniyyatinin inkişaf
xüsusiyyatlarini izah edir.
5.1.2. Şarq madaniyyatinin dünya madaniyyatina
tasirini müayyan edir.
vm sinif
1.1.1. Oxşar tarixi faktlann baş verdiyi zamandan irali
galan farqli cahatlarini izah edir.
1.1.2. Oxşa.r proses va hadisalari alaqalandiran
sinxron cadvallar tartib edir.
1.1.3. Hadisa, tazahür va proseslar arasında sabab-
natica alaqalarini müayyanJaşdiran xronoloji
cadvallar tartib edir.
2.1.1. Feodal münasibatlarinin dağılması va kapitaHst
münasibatlarinin yaranmasıru, dünyada baş
vermiş iqtisadi, sosial dayişikHklari makan°la
alaqada izah edir.
2.1.2. Dövlatlarin va xalqlann hayatında baş veran
arazi dayişikliklarini xarita va sxemlardaki
malumatlar asasında kontur xaritalara köçürür.
3.1.1. Dövlatlarin (İngiltara, Fransa, Rusiya, ABŞ,
Osmanlı, İran, Çin, Hindistan, Markazi Asiyarun
türl<dövlatlari, Qazaxıstan, Krım, Sihir,
Volqaboyu, Qafqaz xalqlan) yaranmasını,
idaraçilik formalarını, siyasi, sosial-iqtisadi
rnünasibatlari tahlil edir.
4.1.1. Tarixi şaxsiyyatlari (Oliver Krornvel,
Maksimilian Robespyer, 1Pyotr, il Yekaterina,
Corc Vaşinqton, Benjamin Franklin, Köprülü
Mehmet paşa, ın Salim, Nadir şah, Ağa
Maharnmad şah Qacar) müqayisa edir.
4.1.2. Tarixi şaxsiyyatlarin oxşar va farqli cahatliui ila
bağlı cadval hazırlayır.
5.1.1. Şarq va Qarbda intibah rnadaniyyatinin
xüsusiyyatlarini izah edir.
5.1.2. Elmi kaşf va ixtiralann dünya rnadaniyyatinin
inkişafına tasirini izah edir.
5.1.3. Dünya madaniyyatinin nailiyyatlarina dair
cadval va qrafiklar hazırlayır.
IX sinif
1.1.1. Müxtalif ölkalarda oxşar tarixi faktlann müxtalif
zamanlarda baş vermasinin sabab va naticalarini
izah edir.
1.1.2. Oxşar tarixi faktlann baş verdiyi tarixi şarait
arasındakı farqi müayyan edir.
1.1.3. Mühüm tarixi faktlann zaman alaqasini
göstaran sinxron cadvallar hazırlayır.
2.1.1. Kapitalist münasibatlarinin inkişaf prosesinda
va müasir dünyada ölkalarin va xalqlann sosial,
siyasi, iqtisadi va madani hayahnda baş veran
dayişikliklari makan baxımdan qiymatJandirir.
2.1.2. Dövlatlarin arazi dayişikliklarini aks etdiran
cadval va sxemlar hazırlayır.
19
~cannea wnn L;am~canner
 3.1.1. Dünyanın (Avropa dövlatlari va Rusiya, ABŞ va
Latın Amerikası ölkalari, Türk dünyası va
Qafqaz xalqlan, Asiya, Afrika ölkalari) siyasi
inkişaf marhalasini şarh edir.
4.1.1. Tarixi şaxsiyyatlari (1 Napoleon, Cüzeppe
Haribaldi, 1 Aleksandr, Sultan 11cfüdillhamid,
Otto Bismark, Avraam Linkoln, Franklirı
Ruzvelt, Vladimir İliç Lenirı, İosif Vissarianoviç
Stalin, Mustafa Kamal Atatürk, Sun Yatsen, Şarl
de Qoll, Konrad Adenauer, Turgut Özal, Mao
Tszedun, Cavahirlal Nehru, Heydar aliyev)
faaliyyatini sosial grupların manafeyi
baxımından tahlil etmakla onlara münasibat
bildirir.
5.1.l. Madaniyyatlarirı inkişafına tasir edan amillari
izah edir.
5.1.2. Madaniyyatlararası va sivilizasiyalararası
qarşılıqlı tasiri va ziddiyyatlari izah edir.
X sinif
1.1.1. Asılıva müstamlaka xalglanrun milli-azadlıg
harakatıru tarixi zamanla alaqada dayarlandirir.
1.1.2. Ölkalarda baş veran oxşar sosial-iqtisadi hadisa
va proseslari zaman baxımından tarixi şaraitla
alagada mügayisa edir va dayarlandirir.
1.1.3. Ölkalarda baş veran oxşar madani hadisa va
proseslari baş verdiyi tarixi zamanla alaqada
dayarlandirir.
1.1.4. Dünyada va Azarbaycanda baş veran hadisa,
proses va tazahürlar arasında alagalari tarixi
zaman baxımından izah edir.
2.1.1. Müxtalif tarixi dövrlarda ölkalarirı va xalgların
sosial-igtisadi va madani hayatında baş veran
dayişikliklari makan baxımından
giymatlandirir.
21.2. Dünya ölkalarirıda baş veran geosiyasi
dayişikliklari müxtalif formalarda (xarita, sxem,
cadval) tagdim edir.
3.1.1. Camiyyatin inkişafının kapitalizmagadarki
dövründa dövlatlarin (Afrika ölkalari, Asiya,
Avropa va Amerikanın aparıa dövlatlari)
yaranması va inkişafı prosesini, geosiyasi
dayişikliklari izah edir.
3.1.2. Geosi yasi dayişikliklarin camiyyatin sosial-
igtisad i hayatına tasirini şarh edir.
4.1.1. Tarixi şaxsiyyatlari (I1 Ramzes, Harnmurapi, il
Kir, I Dara, İsgandar, Yuli Sezar, Konstantin,
Attila, Mahammad Peyğambar, Böyük Kari, Alp
Arslan, Çingiz xan, il Mehmet Fateh, ômir
Teymur, Sultan_Süleyman Qanuni, Şah İsmayıl,
I Tahmasib, IV Jvan) mansub olduglan
dövlatlarin manafeyi baxırnından
qiymatlandirir.
20
5.1.1. Aqrar (ananavi) va sanaye cami ıyatlarini~
madaniyyatl.Jrin inkişafına t irini iz.ıh ı...-dir
5.1.2. Aqrar (ananavi) va sana e c.1mi ry :ıtl.1rinin
madaniyyatlararası v sh;liza i ralar.ua ı
alaqalara tasirini .JSaslandmr.
XI sinif
1.1.1. Ölkadaki sosial-iqtisadi h.Jyat faktlannı nun
iqtisadi inkişafının müayy.Jn m.Jrh,,t.1 i it,,
alaqada dayarlandirir.
1.1.2. Ölkadaki siyasi hayat faktlanm onun ~ir,1 i
inkişafınm müayyan m.Jrh.Jlasi ba~ımınJon
qiymatlandirir.
1.1.3. Ölkadaki madani hayat foktlarını onun m, J ni
inkişafının müayyan m.Jrh.Jl.ısi il.J .))aq,ldiJ
dayarlandirir.
1.1.4. Dünyada va Azarbaycanda baş vcr.)n hadis,,,
proses va tazahürl.Jr arasında .-ılaq,'llilri torixi
zaman baxımından qiym.Jtl,-,ndirir.
2.1.1. Ölkalarin va xalqlann sosial-iqtisndl V.Jm,'ld,mi
hayabnda, beyn.,)xalq mi.inasib.Jtli)rJa boş vcr,ın
dayişikliklari, inteqnısiya prosesi ita boglı
informasiyalan makan baxımındon
giymatlandirir.
2.1.2. Müasir dövrda baş ver;m geosiyasl d.ıyi ikliklari
müxtaHf formalarda (xi>rİtiJ, sxcm, cadv, 1,
diaqrarn) taqdim edir.
3.1.1. Camiyyatin inkişafının yeni ViJmüasir
marhalasinda dövlatlari (Almaniya, fnglllıJra,
Fransa, ABŞ, SSRİ, Rusiya, Türkiy.J, Yaponiya,
Çin, Koreya, Hindistan, fran, Qafgaz, Markazi
Asiya, Knm, Volgaboyu, Sibirin türk xalqları,
arab ölkalari) siyasi guruluşuna, aqrar
(ananavi), sanaye va informasiya
camiyyatlarind., vazifalarina göra day.Jrlandirir.
3.1.2. Qlobal problemlarin hallinda dövli>lli>rinrol unu
şarh edir.
4.1.1. Tarixi şaxsiyyatlari (1 Pyotr, Corc Vaşinqton, lfl
Salim, Nadir şah, Ağa Mahammad şah Qac.ar, I
Napaleon, I Aleksanadr, Avraam Linkoln,
Frarıklin Ruzvelt, Vladimir Lenin, losif Stalin,
Mustafa Kama) Atatürk, Sun Yatsen, Şarl de
Qoll, Konrad Adenauer, Turqut Ö.ıal, Mao
Tszedun, Cavahirlal Nehru, Heydar aliyev)
mansub olduqlan ölkalarin daxili va beynalxalq
hayatına tasiri baXJmından qiymatlandirir.
5.1.1. Agrar (ananavi), sanaye va inlormasiya
camiyyatlarinirı madaniyyatin inkişafına tasirini
izah edfr.
5.1.2. Aqrar (ananavi), sanaye va infonnasiya
camiyyatlarinin madaniyyatlararası va
sivilizasiyalararası alaqalara t.lsirini asa.slandınr.
~cannea wnn L;am~canneY
-fı,ılJri ii:,, ıılt . taııılartla,
COĞRAFİYA
VI sinif
ı.ı.ı. Qadim insanJann Yer haqqında tasavvürlarini
şarh edir.
1.ı.1. Kainatdakı sama cisimlarinin harakatini
farqlandirir.
1.2.2. Yerin öz oxu va Günaş atrafında harakatini
tasvir edir va onun coğrafi naticalarini taqdim
edir.
1.J.1. Kartoqrafik tasvirlarda istifada olunan
elementlari şarh edir.
t.3.2. Yaşadığı arazinin planını tartib edir.
ı.ı.ı. Yerin daxili quruluşunu, relyefini va orada baş
veran hadisa va proseslari tasvir edir.
2.1.2. İri relyef formalarını kontur xaritada qeyd edir.
2.1.3. Yerin hava gatını şarh edir.
2.1.4. Hava üzarinda müşahidalar aparır, naticalarini
tagdim edir.
2.1.5. Yer sathında suyun paylanrnasını şarh edir.
2.1.6. Tabiatda su dövranının sxemini tartib edir.
2.1.7. Canlı alamin müxtalifliyinin sabablarini şarh
edir.
3.1.1. Dünya xalqlanrun farqli xüsusiyyatlarini tasvir
edir.
3.1.2. Kontur xaritada ilk yaşayış mantagalarini geyd
edir.
3.2.1. Ölkalari müxtalif alamatlarina göra mügayisa
edir.
3.2.2. Kontur xaritada Azarbaycanla hamsarhad
ölkalari geyd edir.
3.2.3. İnsanların tasarrüfat faaliyyatini şarh edir.
3.2.4. Manimsama igtisadiyyabndan istehsal
iqtisadiyyabna keçidi sxematik tasvir edir.
VII sinif
1.1.1.Kaşf va tadgiqatlar naticasinda xaritada baş
veran dayişikliklari mügayisa edir.
ııt. Sama cisimlarinin bir-birina tasirini va onun
coğrafi naticalarini alaqalandirir.
1.2.2. Yerin harakatinin naticalarina dair sada
hesablamalar aparır.
1.3.1. Kartografik elementlari farqlandirir.
t.3ı Kartografik elementlara asasan sada
hesablamalar aparır.
2-1.1.Yer sathında relyefin müxtalifliyinin yaranma
sabablarini şarh edir.
2.1.2. Fiziki xaritalari tahlil edir.
2.l.3. Atmosferda baş veran hadisa va proseslarin
materik va okeanlara tasirini şarh edir.
■eıi# 1 :ffi•&ı:1 1 ,ııwwıı
2.1.4. Hava elementlarinJ dair sada hesablamalar
apanr.
2.1.5. Dünya okeanı va quru sularının fiziki-coğrafi
xüsusiyyatlarini şarh edir.
2.1.6. Kontur xaritada Dünya okeanmın hiss.ı!Jrini
qeyd edir.
2.1.7. Biosferin daxili komponentlarinin qarşılıqlı
alagasini izah edir.
2.1.8. Torpaq tiplarini kontur xaritada qeyd edir.
3.1.1. ahalinin regionlar üzra paylanmasını şarh edir.
3.1.2. Kontur xaritada ahalinin sıx maskunlaşdığı
arazilari qeyd edir.
3.2.1. Ölkalari tipoloji xüsusiyyatlarina göra tahlil
edir.
3.2.2. Xarita üzarinda ölkalari tipoloji xüsusiyyatlarina
göra qruplaşdınr.
3.2.3. Dünya tasarrüfatının quruluşuna tasir edan tabii
va iqtisadi amillari şarh edir.
3.2.4. Dünya tasarrüfatının müasir modelinin sxemini
tartib edir.
3.2.5. Tabiatdan istifada zamanı ekoloji garginlik
zonalannın nomenklaturasıru (siyahısını) tartib
edir.
VIII sinif
1.1.1. Yeni elm sahalarinin yaranmasını izah edir.
1.2.1. Günaş şüalannın Yer kürasina düşma bucağının
dayişmasini hesablayır.
1.2.2. Yerin harakatinin coğrafi
naticalari ila hayahn
inkişafı arasındakı alagani izah edir.
1.3.1. Kartografik tasvirlarin müxtalifliyini,
ahamiyyatini izah edir.
1.3.2. Kartografik tasvirlar üzarinda hesablarnalar
aparu.
2.1.1. Litosfer tavalannın harakatini müasir relyef
formalarının yaranması ila alagalandirir.
2.1.2. Tektonik xaritalarda litosfer tavalannın
harakatinin naticalarini oxuyur.
2.1.3. İglimamalagatiran amillari va dünyanın
iqliminda baş veran dayişikliklari izah edir.
2.1.4. Atmosfer hadisalarina dair sxem va diaqramlar
tartib edir.
2.1.5. Dünya okeanında baş veran fiziki-kimyavi va
dinamik proseslari tahlil edir.
2.1.6. Okean sularının xüsusiyyatlari ila bağlı
hesablarnalar aparır.
2.1.7. Biosferin digar tabaqalar ila alagasini şarh edir.
2.1.8. Tabii zonalar xaritasini oxuyur.
3.1.l. ahalinin tabii va mexaniki harakatinin
sabablarini izah edir.
21
~cannea wnn L;am~canner
 3.1.l. ahalinin tabii arhmına göra hesablamalar
ap.ınr.
3.2.1. Ölkalari inkişaf saviyyasina göra ıahJil edir.
3.22 X,'lrila üzarinda ölkalari inkişaf saviyyasina göra
qruplaşdınr.
3.2.3. Tas,müfabn inkişafında tabii ehtiyatların rolunu
qiymatJandirir.
3.2.4. Tabii ehtiyatlann tasnifab sxemini gurur.
3.2.5. Ekoloji problemlarin insan hayabna tasirini izah
edir.
IX sinif
1.1.1. Si,·ilizasiyaları coğrafi baxımdan tahlil edir.
121. Yerin harakatinin camiyyatin inkişafındakı
rolunu asaslandınr.
1.22 Vaxt va fosil dayişkanliyina aid hesablamalar
aparır.
13. 1. Kartografik tasvirlarin camiyyatin inkişafında
ahamiyyatini izah edir.
132 Kartografik elementlar asasında topoqrafik
xaritalari oxuyur.
2.1.1. Yer qabığında baş veran hadisa va proseslarin
igtisadi hayata tasirini dayarlandirir.
2.12 Geoloji xarakterli tematik xaritalari oxuyur.
2.1.3. Atmosferda baş veran hadisa va proseslarin
iqtisadi hayata tasirini tahlil edir.
2.1.4. İglim xaritalarini oxuyur, naticalarini taqdim
edir.
2.1.5. Hidrosferin igtisadi hayata tasirini izah edir.
2.1.6. Kontur xaritada hidroehtiyatların yerlaşmasini
geyd edir.
2.1.7. İgtisadiyyabn inkişafında bioehtiyatların va
altemativ enerji ehtiyatlannın rolunu
qiymatlandirir.
2.1.8. Yaşadığı arazinin tabii komponentlarina dair
topladığı malumatları taqdim edir.
3. J. J. ahalinin arhm dinamikasını ölkalarin iqtisadi
inkişaf saviyyasi ila alagalandirir.
3. J.2. Topladığı malumatlar asasında hesabi amalar
apanr.
3.2.J. Ölkalarin inkişafını tarixi-coğrafi baxımdan
tahlil edir.
3.2.2. Tarixi-coğrafi rcgionları kontur xaritada qeyd
edir.
;3.2.3. T .-:,rrüfal ah,ıl.Jrinin saciyy., ini verir.
3.2.4. T.-, rrüfat sahal.:ırinin ycrlaşm.:ı inin .ılaq.ı
prinsipl.:ırinin sxemlarini qurur.
.).2.5. aıraf mühildi) yaranmış ekoloji Vi)ziyy,ıti
qlymatfi)ndirir.
X sinif
1.1.1. Coğrafi hadisa va proseslarin öyr.ınilm.-:ısind;ı
tabiat elmlarinin q.ırşılıqlı alaq ini ı1 aslandırı,
1.2.1. Yerin va digar sama cisimlarinin ilmı1lı1
galmasina dair malumatlar lı1qdim cdir.
1.2.2. Yerin harakatinin tabiata olan lasirini riyazi
üsullarla asaslandınr.
1.3.1. Kartografik proyeksiyalar zamanı yaranan
tahriflari asaslandınr.
1.3.2. Kartografik tasvirlar zamanı yaranan lilhriO.ır<l
aid hesablamalar aparır.
2.1.1. Yer gabığında dayişikliklara dair proqııozlar
verir.
2.1.2. Geoxronoloji cadvali oxuyur.
2.1.3. İqlim dayişmalarina va iqlim ehtiyatlarından
istifadaya dair taqdimatlar edir.
2.1.4. İqlim göstaricilarina asasan hesablamalar apanr.
2.1.5. Quru suJanrun xüsusiyyatlarina dair layihiJlilr
hazırlayır, taqdim edir.
2.1.6. Quru sularının xüsusiyyatlarina dair
hesablamalar aparır.
2.1.7. Coğrafi tabaqanin qanunauyğunluqlarını izah
edir.
2.1.8. Coğrafi tabaganin sxemini gurur.
3.1.1. ahalinin tabii arhmınm yaratdığı problemliJrİ
tahlil edir.
3.1.2. ahalinin sıxbğıru hesablayır, naticalarini taqdim
edir.
3.2.1. Ölkalarin geosiyasi mövqeyini qiymatlandirir.
3.2.2. Siyasi münaqişalarin xaritada yaratdığt
dayişikliklari qeyd edir.
3.2.3. ETİ-nin tasarrüfatlann arazi va sahavi
struktunına tasirini qiymatlandirir.
3.2.4. ETİ-nin tasarrüfat sahalarina tasiri sxemini
gurur.
3.2.5. Qlobal ekoloji problemlarin yaranmasında
antropogen tasirin rolunu qiymatlandirir.
XI sinif
1.1.1. Coğrafi hadisa va proseslarin camiyyatin
hayahna tasiri ila bağlı tadqiqatlar apanr va
naticalarini taqdim edir.
1.2.1. Yerin harakatinin coğrafi naticalarinin regionlar
üzra iqtisadiyyata tasirini asaslandınr.
1.2.2. Yerin harakatinin coğrafi naticalarini xarita
üzarinda iqtisadi cahatdan qiymatlandirir.
1.3.1. Xaritalarda tasarrüfatın yerlaşmasi
qanunauyğunJuqlan va anomaliyalanna dair
maruza va referatlar hazırlayır.
1.3.2. Kartografik tasvirlar asasında har hansı arazinin
fiziki-iqtisadi tasvirini verir.
~cannea wnn L,am~canner
 /,ri u:r.ı ıılt. lnııdartlnr
:u.ı. aruilarin tektonik quruluşunun va tabii
proseslarin ölkalarin iqtisadiyyahnda rolunu
izah edir.
2.t .2. Mineral ehtiyatlann istifadasinin proqnozlarına
dair hesablamalar apanr.
2.t.3. Atmosfer hadisillarinin yaratdığı ekoloji
problemlara dair malumat va taqdimatlar
hazırlapr.
ı.t.4. İqlim xarit<:)sinaasasan har hansı arazinin iqlim
şaraitini tahJil edir.
2.1.5. Hidrosferdaki tabii sarvatlari iqtisadi va
ekocoğrafi cahatdan qiymatlandirir.
ı. t.6. Hidrosferin ekoloji cahatdan gargin arazilarini
kontur xaritada qeyd edir.
21.7. Biolojiehtiyatlardan istifadaya dair proqnozlar
verir.
2.1.8. Biolojiehtiyatlara dair hesablamalar aparır.
3.1.1. ahalinin tarkibini tahlil edir.
3.12 ahalinin tarkibina aid sxemlar, diaqramlar
hazırlayır.
321. Beynalxalq inteqrasiyanın ölkalarin siyasi
hayabnda rolunu qiymatlandirir.
322. Xarita üzarinda inteqrasiyaya aid olan ölkalari
qruplaşdınr.
323. Beynalxalq iqtisadi münasibatlarin ölkalarin
inkişafındakı roluna dair taqdimatlar edir.
324. İqtisadi göstaricilara asasan hesablamalar aparır,
sxem va diaqramlar qurur.
325. Camiyyatin sosial-iqtisadi inkişafında ekoloji
tarazlığın qonınmasıru proqnozlaşdınr.
RİYAZİYYAT
V sinif
1.1.1. Natural adadlari oxuyur va yazır.
1.12 Mövqeli va mövqesiz say sistemlari ila tanışdır,
natura) adadlari müqayisa edir va düzür.
1.13. adad oxunda natura} adada uyğun nöqtani
göstarir.
1.1.4. İki sonlu çoxluğun birlaşmasini va kasişmasini
tapır.
l.2.1. Natura! adadlar üzarinda hesab amalJarini
yerina yetirir.
l.2.2. Natura! adadliJrİ, onluq kilsrlari martaba
vahidlarina vurur va bölür.
1.2.J. adadi ifadanin qiymatini tapır (mötariz.l
daxilinda ifadalar da daxil olmaqla).
1.2.4. M.ıxrach,ri eyni olan kilsrlari va qarışıq i1di)dlari
loplayır, çıxır, onluq kasrliJr üzarinda hcsab
am,111.>riniyerina yelirir.
1.2.5. adi)din hi a ini Vi)faizini tapır.
1!'WMJI
IMi#1:€i•fü:(•
1.3.t. Natura) i1dadlari va onluq kasrlari talab olunan
martabaya qadar yuvarlaqlaşdınr.
2.1.1. Dayişanlarin va natura! adadlarin kömayi ila
sada Ci)briifadal.Jr va tanliklilr gurur.
2.1.2. Dayişanlarin va natura! adadlarin kömayi fö
şifahi söylanilan taklifi barabarsizlik şaklinda
yazır.
2.1.3. Natural adadlarin va aşyaların verilmiş
sırasındakı sada qanunauyğunluğu müayyan
edir.
2.2.1. Dayişanin verilmiş qiymatlari üçün ifadanin
qiymatlarini tapır.
2.2.2. Natura) adadlar çoxluğunda tanliklari hali edir.
2.2.3. Sada barabarsizliklarin natural hallarini tapır.
2.3.1. Düzbucaqlının va üçbucağın perimetrini,
düzbucaqlı paralelepipedin yan sathinin
sahasini taraflarla ifada edir.
3.1.1. Nöqta, düz xatt, şüa, parça, müstavi, bucaq,
üçbucaq, dördbucaqlı, çevra va daira anlayışları
haqqında biliklarini nümayiş etdirir.
3.1.3. Üçbucağın va dördbucaqlının perimetrini,
düzbucaqlının va kvadratın sahasini hesablayır.
3.1.4. Paralelepipedin va kubun sathinin sahasini va
hacmini hesablayır.
3.1.5. Üçbucaqların taraflarina va bucaqlanna göra
tasnifatıru aparır.
3.2.1. Sada simmetrik müstavi fiqurlan taruyır.
3.2.2. Sada konqruyent (formaca eyni, ölçülari
barabar) fiqurları taruyır.
3.2.3. 8dad oxunda nöqtalarin koordinatlarım qurur
va koordinatına göra adadi tapır.
4.1.1. Uzunluğun, sahanin, hacmin va bucağın ölçü
vahidlarini bilir va ölçma alatlarindan istifada
edir.,
5.1.3. Verilan malumatların modasını, mediaruru va
adadi ortasını tapır.
5.1.4. Cadval va ya diaqramlar asasında müayyan
naticalar çıxanr.
VI sinif
1.1.1. Tam adadlari oxuyur va yazır.
1.1.2. Tam adadlari müqayisa edir va düzür.
1.1.3. Tam adada uyğun olan nöqtani koordinat düz
xatt üzarinda göstarir.
1.1.4. İki sonlu çoxluğun farqini tapır.
1.2.1. Tam adadlar üzarinda hesab amallarini yerina
yetirir.
1.2.2. Vurma Vi'lbölmanin xassalarini tatbiq edir.
1.2.3. amallarin yerina yetirilmasi qaydasını
gözlamakl;ı adadi ifadanin (mütlaq qiymat
iş.ırasi alhnda ifadalar da daxil olmaqla)
qiymatini tapır.
23
~cannea wnn L;am~canner
 Mfüfı:fil•fü:(l)! 1 W1•fi■
124. Adi ,a onluq kasrlar üzarinda hesab amallarini
yerina yetirir.
1.2.5. Nisbat, tanasüb, düz mütanasib, tars mütanasib
kamiyyatlara va faiza aid sada masalalarihail
edir.
t J. 1. Praktik masalalarinhallinda taqribi
qiymatlandi.rmadan istifada edir.
2.1.3. Tam adadlarçoxluğunda verilmiş cütlarin
koordinattan arasında düz mütanasibliyin olub-
olmamasını müayyan edir.
U.1. Dayişanin verilmiş qiymatlari üçün iki cabri
ifadanin uyğun qiymatlarini müqayisa edir.
2.2.2. Rasional adadlar çoxluğunda tanliklari hail edir.
2.2.3. Sada xatti barabarsizliklarin tam adadlar
çoxluğunda hallini seçma üsulu ila müayyan
edir.
2.3.1. Düz va tars mütanasib asılılıqlan funksiya
şaklinda ifada edir.
3.1.1. Müstavi üzarinda düz xatlarin, düz xatla
çevranin, çevralarin qarşılıqlı vaziyyati
haqqında biliklarini nümayiş etdirir.
3.1.2. Tarafına va ona bitişik bucaqlanna göra
üçbucağı va radiusuna göra çevrani qurur.
3.1.3. Qonşu bucaqlann va qarşılıqlı bucaqların
xassalarina aid masalalari hali edir.
3.1.4. Çevra va dairanin elementlarini (vatar, seqment,
sektor, markazi bucaq) bilir, onların xassalarini
tatbiq edir.
3.1.5. Müstavi üzarinda düz xatla çevranin qarşılıqlı
vaziyyatini müayyan edir.
3.2.2. Fiqurla oxa nazaran simmetrik olan fiqurun
hamin fiqurla konqruyent olduğunu göstarir.
3.2.3. Müstavi üzarinda koordinatları verilmiş nöqtani
qurur va verilmiş nöqtanin koordinatlarını tapır.
5.1.2. Müayyan alamatlarina göra seçilmiş
malumatların dayişmasini xarakteriza edan
cadval va ya diaqram qurur.
5.1.3. Toplarımış adadi malumatların modasını,
mediaruru va adadi ortasını tapır.
5.2.2. Azehtimallı va çoxehtimallı hadisalari
farqlandirir.
5.2.3. Nisbatan mürakkab hadisalarda alverişli hallar
sayını tapır.
VII sinif
1.1.1. Rasional adadlari oxuyur va yazır.
1.1.2. Rasional adadlari müqayisa edir va düzür.
1.1.3. Rasional adada uyğun olan nöqtani koordinat
düz xatti üzarinda göstarir.
1.1.4. Çoxluqlann birlaşmasi va kasişmasi xassalarini
masalalar hallina tatbiq edir.
24
Ali uluil -
1.2.1. anı llarin yerinı.1 ·etirilm .udıallı "'ını
gözlamakla adadi if.ıdanin qi rm,,tini t.:ırır
(natura! ü tlü qüvv.JI da d,1\il lan).
1.2.2. Natura! ü tlü qü,rv.Jtin ~a :ıl,,rini ı •I iq cdir.
t.2.3. Natura! üstlü qüw ı d.ı.,il ol n if,ıJ,,f •ri
sadalaşdirir.
1.2.4. adadi ifadalarin qi matinin t.ıpılmJ ına
müxtasar vurma düsturlannı l.1tbi4 Nir.
t.2.5. Sada faiz art1m1 va mürakkab foiz .ırlımı
düsturlanm sada masalal.Jrin h.1llifü:1t.1tbill l'dir.
2.1.1. Hayati situasiyaya uyğun xı1tti t.Jnlik , •..,. ·,ı
ikidayişanli il<lxatti tanlikl,:,rsi temi I.Jrlib l--dir.
2.1.3. Rasional adadlar ço luğunda ,·erilmiş ciltl.Jrin
koordinatlan arasında atti asılılığın olııb­
olmamasını mfülyyan cdir.
2.2.1. ÇoxhadliJar üzarinda toplama, Ç1 ma v;:,vurma
amallarini yerinil yctirir.
2.2.2. Birdayişanli xatti tanliyi, modul işarı1 i dnxilindo
dayişani olan tanliyi va ikjdı1yiş.Jnli iki, .:>tli
tanliklar sistemini hail edir.
2.2.3. ModuJ işarasi daxilinda dayişani olan ııı1d,l
barabarsizliklarin hallini seçm,J üsuhı il,ı
müayyan edir.
2.3.1. Barabarsüratli düzxatli harakatd,ı gcdll,Jn yolun
zamandan asıJılığını, tempcraturun &-isi İlil
ölçüsünün Farenheyt ila ölçüsünd,m nsılılı~ı
xatti funksiya şaklinda ifada edir.
3.1.1. Üçbucağın asas elementlari va onlar arnsındakı
münasibatlari bilir,handasi tasvir cdlr.
3.1.2. Parçam yarıya bölür, parçanın orta
perpendikulyannı, bucağın tanbölanini Vil
taraflarina göra üçbucağı qurur.
3.1.3. İki paralel düz xatti üçüncü ila kasdikdil alınan
bucaqlann xassalarini tatbiq edir.
3.1.4. Üçbucağın daxili bucaqlannın cami haqqında
teoremi va xarici bucağının xassasini tatbiq cdir.
3.2.2. Üçbucaqlann konqruyentlik alamiltlarini bilir va
tatbiq edir.
3.2.3. y=lo:+btanliyi ila verilmiş düz xattin qrafikinl
qurur, bu düz xattin koordinat oxlan ila kasişma
nöqtalarini müayyan edir.
4.1.1. Eyni adlı kamiyyatlarin ölçü vahidlarinin
birindan digarina keçir.
5.2.1. Aparılan sınaqda elementar hadisalarin sayın,
tapır va onun asasında hadisanin ehtimalını
hesablayır.
5.2.2. Nisbatan mürakkab hadisa üçün alverişli
hallann sayını müayyan edir.
5.2.3. EhtimalJann toplanması düsturunu tatbiq edir.
~cannea wnn L,a r
 ı.:rı•II. l,m La,ılar
VIII sinif
1.l.l. lrr.ısional (k\ladrı1I kökalma ilil l,1yin olunan)
i'J.~lilri o uyur \la yazır.
1.1.2. lrr.ısional adadlilri müqayisa cdir va düzür.
1.1.J. lrra ional adtlda uyğun olan nöqtilni koordinat
düz x,,ıı üz.-ırinda l,1xmini göst.:ırir.
ı. 1.,1. Ço'\'.luqlarüzilrindil ,1mallarin xassal.1rini t.1tbiq
l'<iir.
1.:l.1. 1\1,ınfı olmayan haqiqi ;,dadin hesabi kvadrat
kökünün xassalarini tatbiq edarak ifadalarin
qi),ıı.ıtini tapır.
l.:l-- Tam üstlü qüvvatin xassalarini tatbiq edir.
1.2.J. K\ladrat kök daxil olan adadi ifadalari
sadalaşdirir.
1.2.-4.Müxtasar vurma düsturlarının kömayi ila
kvadrat kök daxil olan ifadalarin qiymatini
tapır.
1.25. Nisbat va tanasübün xassalarini, faizin
düsturlannı müxtalif masalalarin hallina tatbiq
edir.
2.1.1. Hayati situasiyaya uyğun kvadrat tanlik qurur.
ı.ıı Birdayişanli xatti barabarsizliya gatirilan sada
masalalari hail edir. • 1.2.5. Praktik masalalarin hallina (bank
2.1.3. Haqiqi adadlar çox.Iuğunda verilmiş cütlarin
koordinatları arasında kvadratik asılılığın olub-
olmamasını müayyan edir.
221. Rasional ifadalar üzarinda amallari yerina
yetirir.
2.2.2. Kvadrat tanliklari hail edir.
2.23. Modul işarasi daxilinda dayişani olan va xatti
barabarsizliya gatirilan barabarsizliklari hail
edir.
2.3.1. Sarbast düşan cismin getdiyi yolun zamandan
asılılığını kvadratik funksiya şaklinda ifada edir.
3.1.l. Dördbucaqlının asas elementlarini va onlar
arasındakı münasibatlari bilir, handasi tasvir
edir.
3.1.3. Pifaqor teoremini tatbiq edir, iti bucağın
triqonometrik funksiyalarının tariflarirıi bilir va
bazi buc.aqlann triqonometrik funksiyalarının
qiymatini tapır.
3.1.4. Üçbuc.ağın, paraleloqramın, rombun,
trapesiyanın sahasini hesablayır.
3.1.S. Dördbucaqlının tasnifahm (paraleloqram,
düzbuc.aqlı, romb, trapesiya) va xassalarini bilir,
paraleloqramın alamatlarini tatbiq edir.
3.2.J. Dönma anlayışını bilir va fiqurların
çevrilmasina onu tatbiq edir.
3.2.J. Uc nöqtalarinin koordinatlarına göra parçanın
orta nöqtasinin koordinatlarını tapır, verilmiş iki
nöqtadan keçan düz xattin tanliyini yazır.
16i§i:fii•fü:(lıu6Mil
5.2.1. Hadisalarin asılı olub-olmaması anlayışlannı
başa düşür, asılı olmayan iki hadisanin hasilinin
chtimalını tapır.
5.2.2. Asılı
olan iki hadisanin hasilinin ehtimalım tapır
(şarti ehtimal).
5.2.3. Ehtimalların hcsablanmasına aid masalalarda
vurma gaydasını tatbiq edir.
ıx
sinif
1.1.1. Haqiqi adadlari oxuyur va yazır.
1.1.2. Haqiqi adadlari müqayisa edir va düzür.
1.1.3. Haqiqi adada uyğun olan nöqtani koordinat düz
xatti üzarinda taxmini göstarir.
1.1.4. Çoxluqlann birlaşmasi va kasişmasi xassalarini
haqiqi adadlar çoxluğu ila bağlı masalalar
hallina tatbiq edir.
1.2.1. n-ci (n >2) daracadan kökün xassalarini tıtbiq
edarak ifadalarin qiymatirıi tapır.
1.2.2. Rasional üstlü qüvvatin xassalarini tıtbiq edir.
1.2.3. n-ci (n>2) daracadan kök daxil olan ifadalari
sadalaşdirir.
1.2.4. Müxtasar vurma düsturlaruu n-ci (n>2)
daracadan kök daxil olan ifadalara tıtbiq edir.
amaliyyatlannda, satış qiymatinin
dayişmasinda) faizin düsturlanru tatbiq edir.
2.1.1. Hayati situasiyaya uyğun birdayişanli tınlik va
ya ikidayişanli iki tanliklar sistemi tartib edir.
2.1.2. Verilmiş taklifi birdayişanli iki xatti
barabarsizliklar sistemi şaklirıda yazaraq hali
edir.
2.1.3. Ardıallıqlann, adadi va handasi silsilalarin
xassalarini masala hallina tatbiq edir.
2.2.1. Cabri ifadalar üzarinda eynilik çevirmalari
aparır.
2.2.2. Biri xatti, digari ikidaracali olan ikidayişanli
tanliklar sistemini hail edir.
2.2.3. Kvadrat barabarsizliyi hail edir.
2.3.1. Cabri barabarsizliklari intervallar üsulu ila hail
edir.
3.1.1. Sınıq xatt va çoxbucaqlı anlayışları bilir, düz&iw
çoxbucaqlıru tasvir edir.
3.1.2. Verilmiş üçbucağın daxilina va xaridna çevra
çakir.
3.1.3. Çevraya toxunanm va kasanin xassalarini tatb
edir.
3.1.4. Dairanin daxilina va xaricina çakilmiş
dördbucaqlımn xassalarini masalalar hallina
tatbiq edir.
3.1.5. Müstavi üzarinda vektor anlayışını, vektorlar
toplanması, çıxılması va adada vurma
qaydalannı riyazi va fiziki masalalara tatbiq
edir.
~cannea wnn L;am~canner
_p,,ım iı:rı alt stıındıırtlıır
VIII sinif
1.1.t. İrrasional (kvadrat kökalma ila tayin olunan)
adadlari oxuyur va yazır.
1.12 İrrasional adadlari müqayisa edir va düzür.
1.1.3. İrrasional adada uyğun olan nöqtani koordinat
düz xatt üzarinda taxmini göstarir.
1.1.4. Çoxluqlar üzarinda amallarin xassalarini tatbiq
edir.
121. Manfi olmayan haqiqi adadin hesabi kvadrat
kökünün xassalarini tatbiq edarak ifadalarin
qiymatini tapır.
1.2.2. Tam üstlü qüvvatin xassalarini tatbiq edir.
J.2.3. Kvadrat kök daxil olan adadi ifadalari
sadalaşdirir.
1.2.4. Müxtasar vurma düsturlarının kömayi ila
kvadrat kök daxil olan ifadalarin qiymatini
tapır.
1.2.5. Nisbat va tanasübün xassalarini, faizin
düsturlarını müxtalif masalalarin hallina tatbiq
edir.
2.1.1. Hayati situasiyaya uyğun kvadrat tanlik qurur.
2.12 Birdayişanli xatti barabarsizliya g~tirilan sada
masalalarihaU edir.
2.1.3. Haqiqi adadlar çoxluğunda verilmiş cütlarin
koordinatları arasında kvadratik asılılığın olub-
olmamasıru müayyan edir.
2.2.1. Rasional ifadalar üzarinda amallari yerina
yetirir.
2.2.2. Kvadrat tanliklari hali edir.
2.2.3. Modul işarasi daxilinda dayişani olan va xatti
barabarsizliya gatirilan barabarsizliklari hail
edir.
2.3.1. Sarbast düşan cismin getdiyi yolun zamandan
asılılığıru kvadratik funksiya şaklinda ifada edir.
3.1.1. Dördbucaqlının asas elementlarini va onlar
arasındakı münasibatlari bilir, handasi tasvir
edir.
3.1.3. Pifaqor teoremini tatbiq edir, iti bucağın
trigonometrik funksiyalanrun tariflarini bilir va
bazi bucaqlann triqonometrik funksiyalanrun
qiymatini tapır.
3.1.4. Üçbucağın, paraleloqranun, rombun,
trapesiyarun sahasini hesablayır.
3.1.5. Dördbucaqlının tasnifabru (paraleloqram,
düzbucaqlı, romb, trapesiya) va xassalarini bilir,
paraleloqramın alamatlarini tatbiq edir.
3.2.1. Dönma anlayışını bilir va fiqurların
çevrilmasina onu tatbiq edir.
3.2.J. Uc nöqtalarinin koordinatlarına göra parçanın
orta nöqtasinin koordinatlanru tapır, verilmiş iki
nöqtadan keçan düz xattin tanliyini yazır.
lfüf:ı:ffi•fü:J•ii'WMII
5.2.1. Hadis.,larin asılı olub-olmam.ısı anla)11şlannı
başa düşür, asılı olma)•an iki hadisanin hasilinin
ehtimalım tapır.
5.2.2. Asılı
olan iki hadisanin ha ilinin ehtimalını tapır
(şarti
ehtimal).
5.2.3. Ehtimallann hesablanmasına aid m s.Jl.ıl,mfa
vurma qaydasım tatbiq edir.
IX sinif
1.1.1. Haqiqi adadlari oxuyur va yazır.
1.1.2. Haqiqi adadlari müqayisa edir V.l düzür.
1.1.3. Haqiqi adada uyğun olan nöqt<lnikoordinat düz
xatti üzarinda taxmini göstarir.
1.1.4. Çoxluqlann birlaşmasi va kasişmasi xass.1lıJrini
haqiqi adadlar çoxluğu ila bağlı mıJsal,1lıJr
hallina tatbiq edir.
1.2.1. n-ci (n >2) daracadan kökün assıJlıJrini t.ıtbiq
edarak ifadalarin qiymatini tapır.
1.2.2. Rasional üstlü qüvvatin xassiJlarini t.ıtbiq cdir.
1.2.3. n-ci (n>2) daracadan kök da il olan ifod.Jlı'lri
sadalaşdirir.
1.2.4. Müxtas.Jr vurma düsturlannı n-ci (n>2)
daracadan kök daxil olan ifadalam tıJlbiq cdlr.
1.2.5. Praktik m.,salalarin halliM (bank
amaliyyatlarmda, sahş qiym.,tinin
di)yişmasinda) faizin düsturlannı tiJtbiq cdir.
2.1.1. H.Jyati situasiyaya uyğun bird.Jyiş.ınll t;ınlik v.ı
ya ikidayişanli iki tanliklilr sistemi tartib cdlr.
2.1.2. Verilmiş taklifi birdayişanli iki xiJttl
barabarsizliklar sistemi şaklinda yazaraq hilll
edir.
2.1.3. Ardıollıqların, adadi va handasi silsilillarin
xassalarini masala hallina tatbiq cdir.
2.2.1. Cabri ifadalar üzarinda eynilik çcvirmi>l;,ri
apanr.
2.2.2. Biri xatti, digari ikidaracali olan ikid.Jyiş.ınli
tanliklar sistemini hi)IIedir.
2.2.3. Kvadrat barabarsizliyi hail edir.
2.3.1. Cabri barabarsizliklari intervallar üsulu ila hail
edir.
3.1.1. Sınıq xatt va çoxbucaqlı anlayışları bilir, düzgün
çoxbucaqlıru tasvir edir.
3.1.2. Verilmiş üçbucağın daxilina va xaricin.J çevr.,
çakir.
3.1.3. Çevraya toxunanın va kasanin xassalarini tı1tbiq
edir.
3.1.4. Dairanin daxilina va xaricina çakilmiş
dördbucaqlırun xassalarini masalalar hallin.1
tatbiq edir.
3.1.5. Müstavi üzarinda vektor anlayışını, vektorlann
toplanması, çıxılması va adada vurma
qaydalarını riyazi va fiziki masalalara tı1tbiq
edir.
25
~cannea wnn L;am~canner

Mfiıti1 ~€i•fü:J•ii'WH#M
J~. I. ~ lüsı,wi üzı1rinda paralel köçürma anlayışını
bilir,.,.._fıqurlimn çevrilmasina onu tatbiq edir.
3.l.2. Hi'ri'k,ıl çevrilmilsi ,1nlayışın1 bilir va iki
lonqru)·ent fıqurdan birini dig-,rindan harakat
çevirm,"'si ila alır.
3.2.l. Verilmiş iki nöql.J arasındakı m.:,safa düsturunu
bilir, mi'rkı1zinin koordinaılanna va radiusuna
örı1 çe,·rı1nin t.ınliyini yazır.
5.2. l. Birl,"'şmı1l,"'rin növlıJrini
farqlandirir va onlara
aid s.ıd.J mas.ılal,ıri
hail edir.
5.23. Birlaşm,ılarin kömayi ila ehtimala aid sada
m~salalari hail edir.
X sinif
1.1.l. Kompleks adad anlayışı ila taruşdır.
1.1.2. Kompleks adadi cabri va triqonometrik şakilda
taqdim edir.
1.1.3. Triqonometrik, üstlü, loqarifmik ifadalari
sadalaşdirarak qiymatini tapır.
1.2.1. Cabri şakilda verilmiş kompleks adadlar
üzarinda hesab amailarini yerina yetirir.
1.2.2. Kompleks adadin istanilan daracadan qüvvatini
va kökünü tapır.
1.2.3. ôsas triqonometrik eyniliklari bilir va onları
trigonometrik ifadalarin sadalaşdirilmasina
tatbig edir.
2.1.1. Bucağın radian ölçüsü anlayışını va istanilan
bucağın trigonometrik funksiyalarının tc;ırifini
bilir, masalalar hallinda onlardan istifada edir.
2.1.2. Triqonometrik funksiyalar üçün çevirma
düsturlarını bilir va tatbiq edir.
2.1.3. Trigonometrik funksiyalar üçün toplama
düsturlarını, onlardan alınan naticalari bilir va
tatbig edir.
2.2.1. ôdadi funksiyanın tarifini va verilma üsullarını
bilir, onun tayin oblash, giymatlar çoxluğu
anlayışlarını başa düşür.
2.2.2. Funksiyamn grafiki anlayışım bilir, funksiyanın
dövriliyini, takliyini, cütlüyünü,
monotonluğunu araşdırır, grafiklari çevirmayi
bacanr.
2.2.3. Mür.,kk.>bfunksiya, tars funksiya anlayışlarını
bilir va bazi funksiyaların tıJrs funksiyalarını
tııpır.
2.2.4. 0 triqonumelrik funksiy, lan v,ı lilrs
triqonom ·trik (unkslyaları tanıyır, onların
qrafik)i)rinl yurur.
2.2.5. Qüvv l funksiy, ı;ının t,ıriflnl VJ xa sı1lilrini bilir,
qr, fiklnl qurur.
2.2.6. Ü tlü funksiyanın t;:ırifini VilxassJl,Jrini bilir,
qr flklnl qurur.
28
Ali Mhsil mıi;,ssis;,/,1rin,1 q,,hııl ;,,,10~
-...;_
2.2.7. ôdadin loqarifminin tarifini, loqarifmli>mi)
gaydalannı bilir va onları tatbiq edir.
2.2.8. Loqarifmik funksiyanm tarifini va xassasini
bilir, qrafikini qurur.
2.3.1. Triqonomelrik tanlik va barabarsizliklari hali edir.
2.3.2. Üstlü va loqarifmik tanliklari, barabarsizlikl.ın
hail edir.
3.1.1. Sinuslar va kosinuslar teoremlarinin latbiqi il~
üçbucagları hail edir.
3.1.2. Fazada düz xatlarin qarşılıqlı vaziyyatina Vi>
fazada müstavilarin qarşılıqlı vaziyyatina aid
masalalar hail edir.
3.1.3. Fazada düz xatla müstavi arasındakı bucağın,
iki müstavi arasındakı bucağın neca tayin
olunduğunu bilir va masalalar hallinda
onlardan istifada edir.
3.1.4. Üç perpendikulyar haqgında teoremi va tars
teoremi tatbig edir.
3.1.5. Çoxüzlülarin növlarini taruyır.
3.2.1. Simmetriyanın növlarini tanıyır.
3.2.2. Çoxüzlülarin simmetriya markazini, simmetriya
oxunu va simmetriya müstavisini tanıyır,
verilmiş fiqurla simrnetrik olan figuru gurur.
3.2.3. Prizmanın yan sathinin, tam sathinin va
hacminin tapılmasına aid masalalar hall edir.
3.2.4. Piramidarun, kasik piramidanın yan sathlarinin,
tam sathlarinin va hacmlarinin tapılmasına ajd
rnasalalar hail edir.
3.2.6. Oxşar çoxüzlülarin sathlarinin sahalarinin va
hacmlarinin hesablanmasına aid masalalar hali
edir.
XI sinif
1.1.1. n daracali çoxhadlinin n kökü olduğunu bilir va
ona asasan tanliklari hail edir.
1.1.2. Çoxhadlinin ikihadliya bölünmasina Bezu
teoremini tatbiq edir.
1.2.1. ôdadi ardıollığın va onun limitinin tarifini bilir,
yığılan ardıallıqlann xassalarini tatbig edir.
1.2.2. Funksiyanın limiti anlayışını, limitin xassalarini
va görkamli limitlari bilir, onların kömayi ila
funksiyalann limitlarini hesablayır.
1.2.3. Funksiyanm ki>silmazlik anlayışlarını bilir va
k~silmaz funksiyalann asas xassalarini tatbiq
cdir.
2.1. 1. Funksiyanm töramasi anlayışını va
diferensiallanan funksiyaların xassalarini bilir,
töramanin hesablanmasının asas qaydalan ila
tanışdır.
~cannea wnn L,am~canner
 f>,tlııri ü:r,ult .IJ,ı,lartla,
21.l. Element r funksiyalann töramali)ri C.)dvalinin
,,., tör."mi'nin hesablanması qaydalannın
l.ömayi ila bazi funksiyalann töramasini tapır.
2.1.3. Tör,,manin hand."si va fiziki milnasmı tiltbiq
edir.
ııı. Funksiyanın IÖrilmilsinin kömilyi ila onun
stasionar nöqt.ılilrini tapır, bu nöqtillarin
ekstremum nöqtal.1rin olub-olmadığıru yoxlayır.
ı.ı.ı. Funksiyalnnn araşdınlmasına va qrafikinin
qunılmasına diferensial hesabını tatbiq edir.
2.2.3. İbtidai funksiya anlayışını bilir va bazi
funksiyalann ibtidai funksiyalanru tapır.
ll-1. Qeyri-müayyan inteqral anlayışını bilir,
elementar funksiyalann inteqrallan cadvalinin
va inteqrallama qaydalannın kömayi ila
funksiyalann inteqrallarıru hesablayır.
2.2.5. Müayyan inteqralın tarifini bilir va Nyuton-
Leybnis düsturunu tatbiq edir.
2.2.6. Müayyan inteqralın kömayi ila ayrixatli
trapesiyanın sahasini hesablayır.
ııs. Funksiyarun cütlük-taklik, dövrilik
xassalarindan müayyan inteqrallann samarali
üsulla hesablanmasında istifada edir.
23.1. Triqonometrik tanliklar sistemini hali edir.
232 Üstlü va loqarifmik tanliklar sistemini hali edir.
3.1.1. Fazada Dekart koordinat sistemi anlayışını,
vektor anlayışını bilir, koordinatları ila verilmiş
iki vektorun skalyar hasilini tapır.
3.1.2. Fazada koordinatlar üsulunu müxtalif
masalalarin hallina tatbiq edir.
3.1.4. Fazada verilmiş vektoru komplanar olmayan üç
vektor üzra ayırır.
3.15. Fırlanmadan alınan fiqurlan tanıyır.
3.2.1. Paralel köçürmani masalalar haliina tatbiq edir.
3.22. Fazada oxşarlıq çevirmasini masalalar hallina
tatbiq edir.
3.2.3. Silindrin yan sathinin, tam sathinin va hacminin
tapılmasırıa aid masalalar hali edir.
3.24. Konusun, kasik konusun yan sathlarinin, tam
sathlarinin va hacmlarinin tapılmasına aid
masalalar hali edir.
3.25. Küranin sathinin sahasinin va hacminin
tapılmasına aid masalalar hail edir.
3.2.6. Küranin hissalarinin (küra seqmenti, küra sektoru)
sathlarinin sahalarini va hacmfarini tapır.
4.1.J. Müayyan inteqraldan istifada edarak, ayrixatli
trapesiyanın va digar müstavi fiqurların
sahasini tapır.
5.1.1. Ölçmanin dispersiyasını va orta kvadratik
meylini hesablayır.
li:ıE 1 :€i•fü:(lm&MJI
FİZİKA
vı sinif
1.1.1. Mexaniki, istilik, elektromaqnit hadisalarini
forql.1ndirir.
1.1.2. Müxt.Jlif xarakterli fiziki hadis,1lara dair sada
masalalar hali edir.
1.1.3. Harakati növlarina göra qruplaşdınr.
2.1.1. Maddalari quruluşuna (aqreqat hallanna) göra
farqlandirir.
2.1.2. Materiyanın formalarını farqlandirir.
2.1.3. Materiyanın formalarına dair müşahidalarini
sada şakilda taqdim edir.
2.1.4. Maddalarin quruluşuna (aqreqat hallanna) dair
sada masalalar hall edir.
2.2.1. Tabiatdaki alaqali sistemlari va qarşılıqlı tasirlari
farqlandirir.
3.1.1. Sada ölçü cihazlarından istifada edir.
3.2.1. İş prinsipi fiziki hadisalara asaslanan maişat
qurğulanndan istifada edir.
VII sinif
1.1.1. Mexaniki hadisalari va onların baş verma
sabablarini şarh edir.
1.1.2. Mexaniki harakati alamatlarina göra şarh edir.
1.1.3. Mexaniki harakata aid masalalar qurur va hali
edir.
2.1.1. Qravitasiya sahasini xarakteriza edan
kamiyyatlari izah edir.
2.1.2. Qravitasiya sahasına dair masalalar hali edir.
2.1.3. Maddalari mexaniki xassalarina göra
farqlandirir.
2.1.4. Maddalarin mexaniki xassalarina dair masalalar
hall edir.
2.2.1. Tabiatdaki alaqali sistemlarda qravitasiya
qarşılıqlı tasirinin rolunu izah edir.
2.2.2. Ağırlıq, çaki, elastiklik va sürtünma qüvvalarini
farqlandirir.
2.2.3. Tabiat qüvvalarina (ağırlıq, çaki, sürtünma,
elastiklik) aid masalalar qurur va hail edir.
3.1.1. Mexaniki hadisalara dair cihaz va
avadanlıqlardan istifada edir.
3.1.2. Mexaniki hadisalara uyğun fiziki kamiyyatlari
ölı;ür, hesablamalar apanr.
3.2.1. Texnika va istehsalatda istifada olunan sada
mexaniki qurğulann prinsiplarini izah edir.
3.2.2. Mexaniki qurğulann yaradılmasında va
inkişafında fizika elminin rolunu izah edir.
27
~cannea wnn ~am~canner
 TaLaBa QoBULU - 2023 - ___________________
VIII sinif
1.1.1. Ltilik v,, dektromııqnit (elektrik) hııdisalarini va
Clnlann b.ış ,. •m,,ı s.Jb,ıbli'rini şarh edir.
1.1.2. Ltilik v,, clddromııqnil (elektrik) hadisalarina
.ıid m.Js,,t,,tı"lr qurur \IJ hail edir.
1.1.J. lst1lik h.ır,,k,,ti VJ elektrik carayanının
mahiyy.ıtini ş"rh edir.
1.U. 5.1bit c.ırayan qanunlanna aid masalalar qurur
, .ı h.,U edir.
1.1.5. İstilik harakati va elektrik hadisalarinin
qanunauyğunluqlanna aid topladığı
malumatları şarh edir.
2.1.1. Maddalari fiziki xassalarina göra farqlandirir.
2.1.2. Maddalarin fiziki xassalarina aid masalalar
qumr va halJ edir.
2.1.3. Elektrik sahasini xarakteriza edan fiziki
karniyyatlari izah edir.
2.1.4. Elektrik sahasina dair masalalar hail edir.
2.2.1. Maddanin aqreqat hallarını molekuilann
düzülüşü, harakati va qarşılıqlı tasirina göra
furqlandirir.
2.2.2. Tabiatdaki alaqali sistemlarda elektrik qarşılıqlı
tasirinin rolunu izah edir.
2.2.3. İstilik harakati va elektrik qarşılıqlı tasirina dair
masala qumr va hall edir.
3.1.1. İstilik va elektrik hadisalarina aid ölçü
cihazlarından istifada edir.
3.2.l. Texnikada va istehsalatda istifada olunan istilik
hadisalarina asaslanan qurğulann iş
prinsiplarini izah edir.
322. İstilik texnikasırun yaranması va inkişafında
fizika elminin rolunu dayarlandirir.
IX sinif
J.1.1. Elektromaqnit (maqnit, işıq), atom va nüva
hadisalarini, onJann baş verma sabablarini şarh
edir.
1.J.2. Elektromaqnit (maqnit, işıq), atom va nüva
hadis.Jlarina aid miJsalalar qurur va hail edir.
1.1.3. Yüklü z.Jrri>cikl.:ırin, atom va nüvadaxili
7,. rr.JCikforinh,1rak.:ıtini ş.:ırh cdir.
1.1.4. Elı:ktromaqnil (maqnit, işıq), alom va nüva
h dl 1,rinin qanunauyğunluqlarınn dair
topl dı~ı m,ılumatları prh cdir.
2.J.J. Elektromaqnit v.ı qravltaıılya , ah.ıl.ırlnl
müqayl . li , kildo ş.ırlı cdlr.
2.1.2. Elektrom qnil v,ı qravitnıılyn snh,ılJrina dair
m;,..,ıJ;,I, r qurur v.ı h.JIJedlr.
2. 1.3. Madd, nl quruluşun v.-,xıı ;,l;,rin.Jgör;, IJsnif
•dir.
2.1,4. M dd J,rln quruluş v x .,J.-,rin.Jald m;,sill.Jl;,r
qururv h il edlr.
21
A_l_i_ıa_hs_i_ln_ı_üi>....
s.... ·n~,12q:.:Jb:::u::.l,'..'.:im~ı~aJıo~,
sis.:..:a.:.:l":..:..n
....
2.2.1. Tabiatdaki alaqali sistemlarda elektromaqnit v
nüva qarşılıqb tasirinin rolunu izah edir. a
2.2.2. Elektromaqnit va nüva qarşılıqlı tasirina dair
masalalar qurur va hali edir
3.1.1. Elektromaqnit (maqnit va işıq), atom va nüva
hadisalarina uyğıın cihazlardan istifada edir.
3.1.2. Elektromaqnit (maqnit va işıq), atom va nüva
hadisalarina uyğun fiziki kamiyyatlar
arasındakı asılılığı müayyan edir.
3.2.1. Müxtalif fiziki hadisalara (elektromaqnit, işıq,
atom va nüva) asaslanan qurğularm iş
prinsiplarini şarh edir.
X sinif
1.1.1. Mexaniki va istilik hadisalarinin qanun va
qanunauyğunluqlarla alaqasini şarh edir.
1.1.2. Mexaniki va istilik hadisalarinin qanun va
qanunauyğunluqlanna aid (qrafik, kamiyyat va
keyfiyyat tipli) masalalar qurur va hali edir.
1.1.3. Mexaniki va istilik harakatini xarakteriza edan
kamiyyatlar arasındakı alaqani şarh edir.
2.1.1. Maddalarin qarşılıqlı çevrilmalarini şarh edir.
2.1.2. Maddalarin qarşılıqlı çevrilmalarina dair
müxtalif tipli masalalar qurur va hail edir.
2.1.3. Maddalarin xassalarini daxili quruluşuna göra
şarh edir.
2.1.4. Maddalarin daxili quruluşu ila bağlı müxtalif
tipli masalalar qurur va hail edir.
2.2.1. Tabiatdaki alaqali sistemlarda cisimlarin va
cismin hissaciklarinin qarşılıqlı tasirinin rol unu
dayarlandirir.
2.2.2. 8laqali sistemlarda cisimlarin va cismin
hissaciklarinin qarşılıqlı tasirina dair masalalar
hall edir.
3.1.2. Mexaniki va istilik hadisalarini xarakteriza edan
fiziki kamiyyatlar arasındakı asılılıqlan
müayyanlaşdirir.
XI sinif
1.1.l. Elektromaqnit, atom va nüva hadisalarinin
qanun va qanunauyğunluqlarla alaqasini şarh
edir.
1.1.2. Elektromaqnit, atom va nüva hadisalarinin
qanun va qanunauyğunluqlarla alaqasina aid
(qrafik, kamiyyat va keyfiyyat tipli) masalalar
qurur Vil hail edir.
1.1.3. Yüklü z.Jmıciklarin, atomun va nüvadaxili
z,Jrr.Jciklarinharakatini xarakteriza edan
kamiyyatlar arasında alaqani şarh edir.
2.1.J. Madda va saha zarraciklarinin qarşılıqlı
çevrilmasini şarh edir.
2.1.2. Madda va saha zarraciklarinin qarşılıqlı
çevrilmalarina dair müxtali( tipli masalalar
qurur va h.>11 edir.
~cannea wnn L,am~canner
 pnbri ii:n ali standartlar
2.1.3. Maddalarin qarş1lıqlı çevrilmalarini va
xassalarini zarraciklarin tabiati ila izah edir.
2.1.4. Maddalarin qarşılıqlı çevrilmalarinda
zarraciklarin rotu ifa bağlı müxtalif tipli
masalalar qurur va hail edir.
2.2.1. Tabiatdaki alaqali sistemlarda (elektromaqnit,
güdü va zaiJ) qarşılıqlı tasirin xüsusiyyatlarini
şarh edir.
2.2.2. ataqali sistemlarda (elektromaqnit, güdü va
zaiJ) qarşılıqlı tasirin xüsusiyyatlarina dair
masalalar qurur va hail edir.
3.1.1. Elektromaqnit, atom va nüva hadisalarina dair
qamın va qanunauyğunluqlan tacrübalarla
yoxlayır, naticalarini taqdim edir.
3.1.2. Elektromaqnit, atom va nüva hadisalarini
xarakteriza edan fiziki karniyyatlar arasındakı
as1lılıqlan müayyanlaşdirir.
İNFORMATİKA
V sinif
1.1.1. İnformasiyalann sada işaralarla
kodlaşdınlmasını izah edir.
1.1.3. İnformasiyalann hacmirıin ölçülmasini
nümunalarla izah edir.
1.2.1. İnformasiyaların qabul edilmasinin üsullanru
sadala yır.
1.2.2. İnformasiyaların qabul edilmasi üsullanru
farqlandirir.
2.1.1. Obyektin informasiya modelini izah edir.
2.1.2. İnformasiya modelirıin növlarini farqlandirir.
2.2.1. Alqoritmin tasviri üsullanru izah edir
3.1.1. Fardi kompüterlarin tasnif atını şarh edir.
3.1.2. Kompüterin amaliyyat sistemlarina dair sada
anlayıştan izah edir.
3.3.1. İnternet haqqında ilkin biliklarini izah edir.
VI sinif
1.1.1. İkilik say sistemirıin mahiyyatini izah edir.
1.1.2. Natural adadlarin 2-lik say sisteminda
kodlaşdınlmasını nümunalarla şarh edir.
1.1.3. 2-lik say sisteminda kodlaşdınlnuş
informasiyanın hacmıni ölçür.
2.1.1. Obyektin informasiya modelinin tasvir
formalanru sadalayır.
2.1.2. İnformasiya modellarinin tasvir formalanru
farqlandirir.
2.1.3. İnformasiya modelirıin tasvir formalanru
nümunalarla şarh edir.
2.2.1. Alqoritmin xassalarini izah edir.
2.2.2. Alqoritmin növlarini nümunalarla şarh edir.
3.1.t. Fardi kompüterin asas qurğulannın iş
prinsiplarini şarh edir.
l&ifil:fil•fü:J•)i•WMJI
3.1.2. Müxtalif disk qurğulan haqqında biliklarini
nümayiş etdirir.
3.2.2. Matni müvafiq qaydada fonnatlayır.
3.3.1. İntemetda sada axtanşlan icra edir.
3.3.2. Elektron poçtla sada işlama bacanğmı nümayiş
etdirir.
VII sinif
1.1.1. Müxtalif say sistemlarinin xüsusiyyatlarini izah
edir.
1.1.2. Natural adadlarin müxtalif say sistemlarinda
kodlaşdırılmasını nürnunalarla şarh edir.
1.1.3. Müxtalif say sistemlarinda kodlaşdınlmış
infonnasiyanın hacmini ölçü.r.
1.2.1. İnformasiyalann xassalarini sadalayır.
2.1.1. Obyektin informasiya modelinin cadval
formasını izah edir.
2.1.2. İnformasiya modelinin cadval formasında
tasvirini nümunalarla şarh edir.
2.1.3. Obyektin infonnasiya modelini cadval
formasında ifada edir.
2.2.2. Masalanin haUi alqoritmini qurur.
3.1.1. Fardi kompüterin asas va alava qurğulanmn iş
prinsiplarini şarh edir.
3.1.2. Proqram taminah sisteminin tarkib hissalarini
tasnif edir.
3.2.2. Matn redaktorunda cadval va diaqramlar qurur.
3.3.1. İntemeta qoşulma qaydalannı şarh edir.
3.3.2. Elektron poçtda fayllarla işlayir.
VIII sinif
1.1.1. İnformasiyalann kodlaşdınlması üsullannı izah
edir.
1.1.2. İnformasiyanın bir say sistemindan digarina
keçirilmasina aid nümunalar göstarir.
1.1.3. Müayyan üsullarla kodlaşdınlmış
informasiyanın hacmini ölçür.
2.1.1. Obyektin informasiya modelinin "ağac"
formasını izah edir.
2.1.2. İnformasiya modelinin "ağac" formasında
tasvirini nümunalarla şarh edir.
2.1.3. Obyektin informasiya modelini "ağac"
formasında ifada edir.
2.2.3. Verilmiş masalanin proqramını tartib edir.
3.1.1. Multimedia qurğulannın funksiyalannı, iş
prinsiplarini şarh edir.
3.1.2. Qovluq va fayllann axtanşı prosesini müxtaliJ
alamatlaragöra şarh edir.
324. Elektron cadvalinin asas elementlarini nümayiş
etdirir.
33.1. Kompüter şabakalarinin növlarini, strukturlanru
izahedir.
29
~cannea wnn L;am~canner

■i=1ti1:fit•t=ı:J•1ııw1ıtı■
IXsinif
1.1.1. Müxtalif arak terli informasiyalann
kodlaşdınlmasını farqlandirir.
1.1.2. l\fü ·talif xarakterli informasiyalann
kompüterda kodlaşdınlmasına aid nürnunalar
göstarir.
1.1.3. l\tü talif xarakterli informasiyalann hacmini
ölçiir.
1.2.1. İnformasiyaların qabulu va ötürülmasi
üsullannı sadalayır.
1.2.2. İnforınasiyaların qabulu va ötürülmasi
üsullannı izah edir.
1.2.3. İnformasiyaların qabulu va ötürülmasi
üsullannı nümunalarla şarh edir.
21.1. İnformasiya modelinin şabaka formasını izah edir.
2.1.2. İnformasiya modelinin şabaka formasında
tasvirini nümunalarla şarh edir.
2.1.3. İnformasiya modelini şabaka formasında ifada
edir.
2.2.2. Programın ümumi strukturunu izah edir.
2.2.3. Proqramlaşdırma dilinin asas amrlarirıi izah
edir.
2.2.4. Öyranilan proqramlaşdırma mühitinda işlamak
bacanqlan nümayiş etdirir.
3.1.1. Müxtalif kompüter modellarirıin imkanlarını
parametrlarina göra müqayisa edir.
3.1.3. Xidmati proqramlarla işlayir.
321. Rastr va vektor qrafikalan ila işlamak bacanğı
nümayiş etdirir.
3.2.4. Elektron cadvalda diaqramlar, qrafiklar qurur.
3.3.1. Kompüter şabakalarirıin iş prinsiplarirıi izah
edir.
3.3.2. İntemetda informasiya resurslarının
ünvanlaşdınlmasını nürnunalarla nümayiş
etdirir.
X sinif
1.1.2. İnformasiya proseslarirıin asas marhalalarirıi
farqlandirir.
2.1.1. Kompüter-informasiya modelinin
xüsusiyyatlarini şarh edir.
2.2.2. Vcb-proqramlaşdırmanın asas amrlarini şarh
edir.
2.2.3. Veb-s.Jhifonj hazırlayır.
3.1.3. Kompülerd.J diaqnostik proqramlarla işlayir.
3.2.1. Veril.mlar bazasının obyektforini nümayiş
etdirir.
3.2.2. Verilanlar bazasının asas tarkib elementlarini,
formalarını yaradır.
3.3.1. Ş baka qurğulannın iş prinsiplarini izah edir.
,4/i ı-1hsil mü is,1/ rirı q bul;,.,,
. ---......;,_
4.1.1. lnformasiya camiyyatini xarakteriza ecfan "'
->iı.S
faaliyyat sahalarini (informasiya inqilablan.
informasiya tahlükasizliyi. informasiya
madaniyyati, E-hökumat, E-tahsil, E-Sl.-çkj,E-
kitabxana, E-ticarat) şarh edir.
XI sinif
2.2.3. Veb-sayt yaradır.
3.3.1. Müasir şabaka texnologiyalannı izah edir.
KİMYA
VII sinif
1.1.1. Maddalari (basit, rnürakkab, saf), qarışıqlorı
tarkibina va fiziki xassalarina göm f.Jrqlandirir.
1.2.1. Atomun tarkibini, atorn-rnolekul talimini izah
edir.
1.3.1. Maddalarin formuluna asasan sad.-,
hesablarnalar aparır.
2.1.1. Kimyavi reaksiyalann alarnatl.-,rini, <>sas
tiplarini, başverrna sabablarini izah edir.
2.2.1. Sada reaksiyalann tanliklarini tartib edir.
2.2.2. Sada reaksiyaların tanliklarim, asasan
hesablamaJar aparır.
VIII sinif
1.1.1. Maddalari (oksidlar, asaslar, turşular, duzlar)
tarkibina göra tasnif edir.
1.2.1. Atomun quruluşunu, kimyavi rabitalari,
elektrolit mahlulunda baş veran prosesl.-,ri ş,xh
edir.
1.3.1. Atomun quruluşuna, kimyavi rabitalarcJ,
elektrolit mahlulunda baş veran prosesl.-,ra aid
masalalar qurur va hali edir.
2.1.1. Kimyavi reaksiyalan tasnif edir,
qanunauyğunluqlannı izah edir.
2.2.1. Mühüm qeyri-üzvi birlaşmalara aid reaksiya
tanliklarini tartib edir.
2.2.2. Mühüm qeyri-üzvi birlaşmalara aid reaksiya
tanliklarina asasan hesablamalar aparır.
IX sinif
1.1.1. Maddalarin (metallar, qeyri-metallar va onlann
birlaşmalari, sada üzvi birlaşmalar) quruluşunu,
fiziki xassalarini şarh edir.
1.2.1. Maddalarin (metallar, qeyri-metallar va onlann
birlaşmalari, sada üzvi birlaşmalar)
quruluşunun xassalarina tasirini şarh edir.
1.3.1. Metallar, qeyri-metallar va onların
birlaşmalarina, sada üzvi birlaşmalara aid
masalcılar qurur va hail edir.
2.1.1. MetaJlar, qeyri-metallar va onların
birlaşmalarina, sada üzvi birlaşmalara aid
reaksiyaJann qanunauyğunluqlannı izah edir.
~cannea wnn L;am~canner
 f.,nlJriw:r, alt ~,andarllar
■€ıEM=l•fü=Jill'WM!I
2.2.ı. Metallar, qeyri-metallar va onların
BİOLOGİVA
birlaşmalarina, sada üzvi birlaşmalara aid
reaksiya tanliklarini tartib edir. VI sinif
2.2.2. Metallar, qeyri-metallar va onlann 1.1.1. Canlılar alamini öyranan elm sahalarini
birlaşmalarina, sada üzvi birlaşmalara aid farqlandirir.
reaksiyatanliklarina asasan hesablamalar aparır. 1.1.2. Canlıların quruluşunu tasvir edir.

4.1.1. Metallarva qeyri-metallann, onların 1.1.3. Canlıların quruluşunu öyranmak üçün lazım

birlaşmalarinin, sada üzvi birlaşmalarin

olan asas laboratoriya avadanlıqlannı
ıatbiqina va hayatda roluna dair referatlar
farqlandirir.
1.1.4. Canlıların tasnifatının rol va ahamiyyatini izah
hazırlayır.
edir.
X sinif 2.1.1. Bioloji proseslarin xüsusiyyatlarini sadalayır.
t.1.1. Maddalarin (qeyri-üzvi va üzvi) tarkibini, 2.1.2. Maddalar mübadilasinin pozulma hallarını izah
quruluşunu, fiziki xassalarini şarh edir, edir.
taqdimatlar hazırlayır. 2.1.3. Bioloji proseslara dair sada tacrübalar va
hesablamalar aparır.
t.2.1. Qeyri-üzvi va üzvi birlaşmalarda atomların
3.1.1. Canlıların tasnifat sisteminda insanın yerini
qarşılıqlı tasirini izah edir.
müayyanlaşdirir.
1.3.1. Qeyri-üzvi va üzvi birlaşmalarin tarkibina va 3.1.2. İnsanı sosioloji varlıq kimi digar canlılardan
quruluşuna aid hesablamalar aparır.
farqlandirir.
2.1.1. Qeyri-üzvi va üzvi birlaşmalara aid 3.2.1. Bitki va heyvanların insan sağlamlığında rolunu
reaksiyaların qanunauyğunluqlarını izah edir. izah edir.
2.2.1. Qeyri-üzvi birlaşmalar va üzvi birlaşmalara 3.2.2. Darman l;>itkilarinifarqlandirir.
(karbohidrogenlara) aid reaksiyaların 4.1.1. Canlıların atraf mühitla va bir-birila alaqasini
tanliklarini tartib edir. izah edir.
2.2.2. Qeyri-üzvi birlaşmalar va üzvi birlaşmalara VII sinif
(karbohidrogenlara) aid reaksiyalann 1.1.1. CanWar alamindan bahs edan elm sahalari
tanliklarina asasan hesablamalar aparır. harada fikirlarini şarh edir.
4.1.1. Qeyri-üzvi maddalar va üzvi maddalarin 1.1.2. Canlıların müxtalifliyi haqqında mülahizalarini
(karbohidrogenlarin) tatbiqina dair layihalar şarh edir.
hazırlayır, taqdimatlar edir. 1.1.4. Canlıların sistematik kateqoriyalarmı
farqlandirir.
Xlsinif
2.1.1. Müxtalif canlılarda gedan hayati proseslari
1.1.1. Maddalarin (oksigenli, azotlu üzvi birlaşmalar farqlandirir.
va polimerlarin) tarkibini, quruluşunu, fiziki 2.1.2. Maddalar mübadilasinin pozulma sabablarini
xassalarini şarh edir, taqdimatlar hazırlayır. sadalayır.
1.2.1. Oksigenli, azotlu üzvi birlaşmalarda atomların 2.1.3. Bioloji proseslarda baş veran dayişikliklara dair
qarşılıqlı tasirini izah edir. hesablamalar aparır va naticalari ümumilaşdirir.
1.3.l. Oksigenli, azotlu üzvi birlaşmalarin va 3.1.1. İnsanı digar mamalilarla müqayisa edir.
polimerlarin tarkibina, quruluşuna aid 3.1.2. İnsanın ali sinir faaliyyatini izah edir.
hesablamalar aparır, taqdimatlar edir. 3.2.1. Müxtalif canlıların insan orqanizminda töratdiyi
2.1.1. Oksigenli, azotlu üzvi birlaşmalara va xastaliklari va onların alamatlarini farqlandirir.
polirnerlara aid reaksiyalann 3.2.2. Müalicavi ahamiyyatina göra dannan bitkilarini
qruplaşdıru.
qanunauyğunluqlanru izah edir.
4.1.1. Tabiatda baş
veran fiziki, kimyavi
2.2.1. Oksigenli, azotlu üzvi birlaşmalar va polimer-
dayişikliklarin canlılara tasirini izah edir.
lara aid reaksiyaların tanliklarini tartib edir.
4.2.2. Respublikanın flora va faunasının qorunma
2.2.2. Oksigenli, azotlu üzvi birlaşmalar va yollarını farqlandirir.
polimerlara aid reaksiyalann tanliklarina asasan
hesablamalar aparır. VIII sinif
4.1.1. Oksigenli, azotlu üzvi birlaşmalar va 1.1.1. İnsanı öyranan elm sahalarini (anatomiya,
fiziologiya, gigiyena, psixologiya) şarh edir va
polimerlarin tatbiqina dair layihalar hazırlayır,
kiçik taqdimatlar hazırlayır.
taqdimatlar edir.
1.1.2. İnsan orqanizminin taşkil saviyyalarini tasvir
edir.

31

~cannea wnn \.Jam~canner

 Tinaea oaeuLu - 2023
1.1.J. .mlıl.ınn quruluşunu üyr;1nm,,k üçün
1,crub.1l,1rap,mr ,·,l n,ıtic,,l,,rini
izah cdir.
1.1.~, Jnlıl nn n,,sil .ı~.ıonı IMtib l'dir.
ı 1.1. lru.n onı,mizmind,-, b.1ş wr,ın bioloji proseslilri
iL hl'Jir.
ı 1~ z.,r,,rli ,·,,rJi_J,-,rinins,ın orqanizminil milnfi
ı -·nni iz..1hedir.
., 1 • . lru;:morq mizmind,1 baş ver,1n bioloji proseslara
J ir 1,-ıcrü~lar va rİ) azi hesabi amalar aparır,
n,,ric,-,lariniümumil.Jşdirir.
3.1.1. İns nın formalaşmasında amayin rolunu izah
t.>dir.
3.12 İnstinkt düşüncali faaliyyat va tafakkürü
farqlandirir.
3.2.1. Sağlamlığın qorunması qaydalanru izah edir.
3.22 Xastaliklar, zadalanmalar zamanı ilkin yardım
göstarir.
(.1.1. Mühit amillarini va onun insan orqanizmina
tasirini izah edir.
421. atraf mühitin çirklanmasi va mühafizasina dair
mülahizalarini şarh edir.
IX sinif
1.1.1. Canlılan öyranan elm sahalari (sitologiya,
histologiya, biokimya) harada malumat toplayır
va taqdimatlar hazırlayır.
ı.ıı Canlıların kimyavi tarkibini şarh edir.
1.1.4. Mikrotakamülü izah edir va ona dair
taqdimatlar hazırlayır.
21.1. Bioloji proseslarin mahiyyat va mazmunu ila
bağlı taqdimatlar hazırlayır.
212 Maddalar mübadilasinin pozulma sabablarini
faktlarla izah edir va taqdimatlar hazırlayır.
21.3. Bioloji proseslarin mahiyyati va mazmununu,
baş ver,m dayişikliklari riyazi üsullarla
asaslandınr.
3.1.1. İnsanın fonnalaşmasında sosial arnillarin rolu
va ahamiyyatina dair taqdimatlar hazırlayır.
3.12 lruarun aJi sinir faaliyyatinin mexanizmini şarh
edir va taqdimatlar hazırlayır.
321. İrsi x.JStalikJar,onların qarşısının alınması
yollanru faktlarla izah edir.
3.2.2. Sağlamhayat tarzi va reproduktiv sağlamlığın
hamlyyatini ,arh edir, referatlar hazırlayır.
4.J .1. Elwloji amillMin canlıların hilyahnda rolunu
rh dlr, t,:,qdimallar haıırlayır.
X ılnlf
J.1.1. nlıL n Oyr, n, n cim h.:ılilrinln (cmbriologiya,
p 1t_.,,nlologlya,g ·n lika) xü u lyyilllarina d, ir
m, lum thır lopl yır, 1 qdlm il r h zırlayır.
J.1.2. nlıl nn kJmy vl ı rklblnd b, ş Vl'r,ın
d y ikJild, rl iz.ıh l!dlr, 1, qdlmatlar h, ıırloyır.
J.lA. M kroı, kamül haqqında malum l loployır V.J
kl(fdlm I tı zırlayır.
J2
Ali liJhsil mÜ,>ssisiJ/iJrirıiJ qi1b14[ ;,,, 10 ,.lhıı
2.1.1. Bioloji proseslarin mexanizmini şarh edir,
maruza va ıaqdimatlar hazırlayır.
2. 1.2. Maddalar mübadilasinda baş ver an
dayişikliklarin mexanizmini şarh edir,
taqdimatlar hazırlayır.
2.1.3. Bioloji proseslarda baş veran dayişikJiklarin
mexanizmini müxtalif üsullarla asaslandırır.
3.1.1. İnsanın tarixi inkişaf marhalalarini müqayisalj
şarh edir, maruza va referatlar hazırlayır.
3.2.1. Yoluxucu xastaliklar, onlardan qorunma yolları
haqqında referat, taqdimat hazırla yır.
3.2.2. Sağlam hayat tarzında gigiyena qaydalarırun
rolunu va ahamiyyatini dayarlandirir, maruza
va taqdimatlar hazırla yır.
4.1.1. Ekoloji problemlarin aradan qaldınlmasmın irsi
xastaliklarin azalmasına tasirini asaslandırır.
4.2.1. Qlobal ekoloji problemfar va onların halli yollan
haqqında taqdimatlar edir.
4.2.2. Tabii şaraitda ekoloji tarazlığın qorunmasının
ahamiyyatini şarh edir, referatlar hazırlayır.
XI sinif
1.1.1. Canlıları öyranan elm sahalarinin (seleksiya,
biotexnologiya, mikrobiologiya, bionika)
xüsusiyyatlarini şarh edir, taqdimatlar
hazırlayır.
1.1.2. Canlıların kimyavi tarkibi va orada baş veran
dayişikliklara dair müşahidalar aparır, naticalari
harada taqdimatlar edir.
1.1.4. Yer üzarinda hayatın amala galmasina dair
fikirlari müqayisali şakilda şarh edir.
2.1.1. Bioloji proseslarin mexanizminin müqayisali
şarhina dair referat va taqdimatlar hazırlayır.
2.1.2. Maddalar mübadilasinda baş veran
dayişikliklarin forqli mexanizmlarini müqayisali
şakilda şarh edir, maruza taqdimatlar hazırlayır.
2.1.3. Bioloji prosesda baş veran patoloji
dayişikliklarin forqli mexanizmlarinin
xüsusiyyatlarini riyazi üsullarla asaslandınr va
taqdimatlar hazırlayır.
3.1.1. İnsanın fardi va tarixi inkişafına dair
müqayisalar aparır, taqdimatlar edir.
3.1.2. Psixi proseslar va orada baş veran dayişikliklari
müqayisali şarh edir va referatlar hazırlayır.
3.2.1. İnsan orqanizminda baş veran xastaliklarin
hüceyra saviyyasinda olduğunu asaslandınr,
maruza va taqdimallar hazırlayır.
3.2.2. Sağlam ailanin qurulmasında sağlam hayat
larzinin rolunu dayarlandirir, maruza va
lilqdimatlar hazırlayır.
4.1.1. T.Jbiiseçm.Jni yaşamaq uğrunda mübarizanin
natic.Jsi kimi asaslandınr, maruza va referatlar
hazırlayır.
4.2.1. Ekoloji problemlarin qlobal xarakterini
dayarlandirir, maruza V.Jtaqdimatlar hazırlayır
~cannea wnn L;am~canner
 l&iiii:&l•iiM•l!'WMil
Ali tahsil müassisalarina qabul imtahanının
ikin,ci marhalasi üçün
•
Q8BUL IMT ABANI
PROQRAMLARI
Qeyd: Cari radris ilinda 11-d siniflarda tahsil alanların aşağı siniflarda keçdiklari darsliklarla ümumtahsil
müJssisalarinda hazırda qüvvada olan darsliklarin müqayisali tahlili aparılmış, programlara yalnız hJr iki
darslikda eyni olan mövzular daxil edilmişdir.

AzaRBAYCAN DİLİ
(III ixtisas qrupu)

Proqrarn V-XI sinif d:ırslikfari :ısasında hazırlan­
mışdır.
İmtahanda fann kurikulumunun Az:ırbaycan dili
farıni üçün mü:ıyy:ın etdiyi 4 ("Dinlayib-anlamava
danışma", "Oxu", "Yazı", "Dil qaydaları") m:ızmun
x:ıttin:ı aid alt standartların hamısının bl:ıbl:,ri üzr.>
bilik v:ı bacanqlann yoxlanılması mümkün deyil. B:ızi
alt standartların yoxlanılması üçün mü:ıyy:ın vasit:ıl:ır
t:ıl:ıb edildiyind:ın onlarla bağlı tapşınqlardan istifad:,
olunması m:ıqs:ıd:ıuyğun hesab edilınir.
Proqram :ısas etibaril:ı 3 ("Oxu", "Yazı", "Dil
qaydaları") m:ızmun x:ıtti üzr., alt standartların
sözl:ırin infonnativ, poetik tcnninoloji funksiyasını
mü:ıyy:ın etm:ık, z:ıngin söz ehtiyatına malik olduğunu
nümayiş etdinn:ık, m:ıtnd:ıki söz v:ı ifad:ıl:ıri üslubi
xüsusiyy:ıtin:ı gör:ı farql:ındimı:ık, söz v:, ifad:ıl:ır:ı
:ısas:ın oxuduğu m:ıtnin üslubunu mü:ıyy:ınl:ışdinn:ık,
m:ıtnin hiss:ıl:ırini tezisl:ır ş:ıklind:ı ifad:ı ctm:ık, m:ıtnin
m:ızrnununu xülas::,ş:,klind:ı ifad:ı etrn:>k,öyr:ındiyi
söz v:, ifacl:,l:,rinüslubi xüsusiyy:,tl:,rini izah ctm:ık,
söz v:, ifad:,l:,r., :ısas:ın oxuduğu m:ıtnl:ıri üslubi
xüsusiyy:,tl:,rin:,gör:, müqayis:ı ctm:ık kimi bilik v:ı
bacanqlar yoxlanılır v:ı qiym:ıtl:ındirilir.
"Yazı" m:ızrnun x:ıtti üzr:ı dil qaydalannı yazılı

t:ıl:ıbl:ırinin reallaşdınlması üçün verilmiş materiallan nitq:, btbiq etm:>k, rabibli yazı v:ırdişl:ırin:ı
:ıhat:ı edir. yiy:ıl:ındiyini nümayiş etdinn:,kl:, verilmiş mövzuya
uyğun m:ıtn hazırlamaq, mövzu il:, bağlı fakt v:ı
İm tabanda m:ızmun standartlarının t:ılim
d:,lill:ır mü:ıyy:m edib yazmaq, verilmiş m:ıtnin hiss:ı-
n:ıtic:ıl:ırind:, n:,z:,rd:,tutulmuş t:ıtbiqetm:ı, bdqiqetm:ı,
1:ırini plan :ısasında m:ıntiqi c:ıh:ıtd:ın :ısaslandınnaq,
:ılaq:ıl:,ndinn:ı, uyğunluğu mü:ıyy:ınetm:ı, farql:ındir­
m:ı, fikrini sxeml:ır, c:,dv:ıll:ırl:ı ifad:ıetm:ı, mühakim:ı­
plan qunnaq, faktlardan v:ı sitatlardan istifad:ı ctm:ık ,
m:ıtnin üslubu üz:ırind:ı işl:ım:ıkl:ı yazıya düz:ılişl:ır
yiırütm:ı, :ısaslandınna bacanqlarırun sistemli ş:,kild:,
etm:ık, m:ıtni üslubi v:, struktur c:ıh:ıtd:ın
nümayiş etdirilın:ısi t:,l:,b olunur.
t:ıkmill:ışdinn:ık kimi bilik v:ı bacanqlar yoxlanılır v:,
"Oxu"m:ızmun x:ıtti üzr:ı m:ıtni t:ırkib hiss:ıl:ırin:ı
qiym:ıtl:ındirilir.
ayırmaq, anlan f:ırql:ındinn:ık, giriş, :ısas hissôl,
"Dil qaydaları" m:,zmun x:ıtti üzr:, is:,, :ı~n.
naticaya gör::, adlandınnaq, m:ıtnin m:ızmun v:ı
aşağıdakılarla bağlı bilik v:, bacanqlar nümayiş ctdiril-
strukturunu m:ınims:ıdiyini nümayiş -etdinn:ık, t:ırkib
m:ılidir:
hiss;ı):,ri arasında :ılaq:ıni gözl:ım:ıkl:ı m:ıtni
genişl:ındirm:ık, tanış olmayan söz v:ı ifad:ıl:ırin, ebe:, Fonetika. Danışıq s:ısl:ıri. Saitl:ırin
növfari: qalın,
d:, h=ıqiqi v:, m:ıcazi m:ınalı söz v:, ifad:,l:ırin m:ınasını inc:ı; açıq, qapalı; dodaqlanan, dodaqlanmayan.

kontekst:,uyğun d:,qiql:ışdinn:ık, ş:ırh etm:ık, m:ıtnd:ıki Saınitl:ırin növl:ıri: kar, cingiltili. Saitl:ırin uzun
:ısas fikri mü:>Y) :,n etm:ık, fikr:, münasib:ıtini. fakt v:ı t:ıl:ıffiizü. Bir sıra sözl:ud:, "o" saitinin [al kimi

m:ılumatlarla :ısaslandırmaq, m:ıtnd:,ki yerin:, gör., t:ıl:lffiizü. Söz sonunda "b", "c", "d", "g" samitl:ırinin

33

~cannea wnn L,am~canner

 TaLaBa Qı3BULU - 2023 ıf /i ı.,hsıl mÜ4:_sisJ/JrinJq bul imııı>ıanını,ı il."iflCı r,ı.,r>,. , , .

tJIJfluzü. "K" samıtının yazılışı vJ tJIJflüzü. "Q.. Say, onun Jşyanın miqdar vJ sırasını bildinn
- mitinin yazılışı \'J tJIJffüzü. Qo~a samitlJ bitJn Sayın quruluşca növlJri. SadJ, düz.1lım , mür,,kı._
tJlhiXalı _öz!Jr: iki cyni samitlJ bit;m IJkhecalı sözlJr. saylar. Sayın mJnaca növlJri: miqdar \IJ sıra _ayları
mü: tJlifcin ti qoşa samillJ bitJn tJkhecalı sözl;n. Miqdar saylannın növlari: müJyy.;,n miqdar ayları:
Qoşasamitli sözlJrin tJIJffüzü. Söz on~sın~a __ yanaşı qeyri-müJyy3n miqdar aylan. kJ r aylan. unı~r.ııi,
gJhn ıı. U. pp. qq samitlJrinin lJl.>ffiizu. ~ozun ·-h~_rf sözlJr. Numeraıiv sözl.;,rin i bntnJ m,-ıqamlan__
,.J ~ tJrlı.ibi. AhJng qanunu. Heca. Vurgu. Sozun Sayların yazılışı (sözlJrla; JrJb r;,qJınlari il:ı; Roıı
fonetik tJhlili. rJqJmfari ilJ; JrJb rJqJtnlJri vJ sözlJrin i ıinıkı il;,)_
RJq;;ımJ;;ı ifadJ olunan miqdar saylarında şJkilı;ibrin
LrlsiAo. Sözün !eksik vJ qrammatik m;,nası. asas
yazılışı. Sıra saylarının yazılışı. DcfHJ ~mtarı
niıq hi sJl~rinin hJm !eksik, hJm dJ qramrnat~k
mürakkJb saylar. Saylarla işlJnJn isimlJrin ı:ılı.dJ ,
mJnaya. köm;,kçi niıq hissJIJ~n~n ancaq _q~ınmatık
cJmd;;ı olması.
mJnaya malik olması. Sözün ılkin - hJqıqı mJnası.
Sözün m;,cazi mJnası. Çoxm:malı sözlJr. OmonimlJr. iJvtJzlik, onun ::ısas
niıq hissJIJrinin ycrindJ
Omonim sözlJrlJ çoxmJnalı sözforin müqayisJsİ. işlJnmJsi. avazliyin mJnaca növlari. ::;.1xs;ıvJz.lilı.lJri.
Ş;;ıxs JVJzliklaıinin l, il vJ 111 şaxsin tJkind., v;ı
SinonimlJr. Anıonimfar. Frazeoloji birlJşmJIJr (sabit
cJmind;;ı olması. lşarJ avazliklari. ..O... "hı,"
söz birlJşmJIJri). Terminfar. Sözün leksik tJhlili.
avazlikfarindJn sonra vergülün işl;mm:ısi. Sual
Sö;ün tırkibi. Kök VJ ŞJkilçi. Leksik VJ qramrnatik
JVJzlikl;;ıri. Qeyri-ınüJyy:,n JVJzlikkır. TJyiııi
ş~kilçifar. SözJ JVVJI !eksik, sonra qrammatik
av;;ızliklJr. av;;ızliyin quruluşca növl:ıri:
sudJ,
~k:ilçinin qoşulması. Sözün başlanğıc forması.
düz;;ıltm;:ı, mür;;ıkkab :wozliklJr.
Ş;,k:ilçilJrin bir, iki vJ dörd variantlı olması. Sözönü
Feil , onun harJkat VJ hal-v:,ziyyJIİ bildirııı;ısi.. .
~kilçifar. Bitişdirici samillJr (ıı, y, s).
Tasdiq va inkar feill:>r. Feilin şaxsJ gör:ı d:ıyışııı:-ısı.
Söz yaradıcılığı. Quruluşuna görJ sözlJrin bir- Feilin quruluşca növlJri: sado, düzallına, nıiir:ıkk:ıb
birindJn farqlJndirilmJsi. SadJ sözlJr. DüzJltmJ feillar. Mürakkab feillarin yaranma yollıırı: dcfısl;ı
sözfar. EynikökJü sözlJr. Eyniköklü sözlJ eyni sözün yazılan mür:,kk;:ıb feill::ır, ayrı yazılan miir:ıkk;ıb fci 11:ır.
müxtJlif fonnalannın müqayis;;ısi. MürJkkJb sözlJr. Har.lkatin subyckıi v:, obyckti. Fcilin qruııımııtik nıJnn
TJrkibind;;ı leksik ş;;ıkilçi olan mürJkkJb sözlar. növl3ri: malum, mxhul, ş:,xssiz, qayıcJıı,;, qarşılıq­
Bitişik, defisfa VJ ayn yazılan mürJkkJb sözlJr. Sözün birgalik, icbar növ. Fcilin ş;:ıkill:>ri. X:,b:,r ş:,kli._ X:ıb~r
t;;ırkibin;;ı görJ t;;ıhlili. ş;;ıklinin ham zamana, h:,m da şaxs~ gör:, d:,yış~n~~ı.
Morfologiya. iJsas va köıııakçi ııitq hissalari. Feilin indiki zamanı. Feilin kcçmış zamanı. l·cılın
iJsas nitq lıissalari. g;;ıl;;ıc;;ık zamanı. X;;ıb;;ır ŞJklinda olan fcill:ırin yazılışı
v;;ı t3l;:ıffiizü. amr şakli. Arzu ş:,kli. Vacib ş:ıkli. Lazım
İsim, onun Jşya adı bildirmJsi. Konkret VJ
şakli. Ş;;ırt Ş3kli.
mücJr..xi isimlJr. İsmin quruluşca növlJri. Sad;;ı,
İdi, iıııiş, is;ı köm:,kçi sözlari (hi. s:,cikl;:ıri). /dl, imiş
dü.zJltm;;ı v;;ı mürJkk;;ıb isimfar. Mür;;ıkkJb isiml;;ır v;;ı
köm;;ıkçi sözlari (hissJciklari) VJ kcçrniş zaman
onların yaranma yollan. MürJkbb isimlJrin yazılışı.
şakilçil;;ıri. İsa köm;;ıkçi sözü (hissaciyi) v:, fcilin şart
Bitişik vJ defisl;;ı yazılan mür;;ıkk;;ıb isiml;;ır. Ümumi va
şJkli. Cümfad;;ı isa kömakçi sözü (hiss.lciyi) il;, bağlı
xüsusi isimfar. T;;ık v;;ı cJm isimfar. Toplu isimfar VJ
vergül işar;;ısind;;ın istifad;;ı edılınasi.
onların cam isimfordJn farqi. İsmin hallan. Qeyri-
Feilin tısriflanm;,y;,n jormalurı.
mü;;ıyy;;ınlik bildir;;ın yiyJlik hal. Qeyri-mü;;ıyyJnlik
bildir;;ın tJsirlik hal. Adlıq, qeyri-mü;;ıyy;;ın yiy;;ılik v;;ı
Feilin ş;;ıxs;;ı v:, k;;ımiyy:>ta göra d:,yişm:,y:,n
formaları: m;;ısd;;ır, feili sifat, feili bağlama. Fcilin
qeyri-mü;;ıyy;;ın t;;ısirlik balların bir-birind;;ın
tJsriffanm;;ıy;;ın formalarının hJr birinin iki niıq
forql;;ındirilm;;ısi.Yönlük halda olan bJzi sözl;;ırin
hissJsinin xüsusiyy;;ıtl;;ırina malik olması. M3s<forin
ı.,f:,flüzü. Çıxışlıq hal ş;;ıkilçisinin b;;ız;;ın farqli bl;;ıffiiz
h;;ır;;ık;;ıt v;;ı hal-v;;ıziyy;;ıtin adını bildirnı:,si. M:,sd;nin
olunması. ismin m;;ınsubiyy;;ıt;;ı gör;;ı d;;ıyişm;;ısi. Manba,
feil v;;ı ismin b;;ızi xüsusiyy;;ıtl;;ırin;;ı malik olma ı. Fcili
mövqe, m;mafe, tale, manşa, su, na sözlJrinin
sifatin h;;ır;;ıkJt, Jlam;;ıt, keyfıyy::,t va zaıııan anlayışı
m:,rısubiyy3ı., gör3 dayişmasi. B;;ızi ikihecalı isiml;;ırin
bildirm;;ısi. Feili sifatin feilin v;;ı sifatin b:>zi xü u iy-
kökünda qapatı saitin düşmasi. X;;ıbarlik ŞJkilçilari. y;;ıtlJrin;;ı malik olması. Feili sifatin feild:,n düz;,l:>n
Sif;,t, onun 3şyaya aid alamat v;;ı keyfiyy;;ıt bildir- sifatlJrd;;ın farqlJndirilmasi. Feili bağlamanın ham
m3sİ. Sifotin quruluşca növl3ri. Sad;;ı, düz;;ıltma v;;ı feilin, hJm d;;ı z;;ırfın xüsusiyy;;ıtl;;ırina malik olması.
mür3kk:,b sifotl3r. Mür:,kk;;ıb sifotlarin yaranma
Zarf, onun, ;;ısasJn, h;;ır;;ık;;ıti müxblif cah:,t<bn izah
yollan. Bitişik V3 defisla yazılan mür3kk;;ıb sifallJ~.
elmJsi. Z;;ırfın quruluşca növl.1ri: sad3, dliDltm:ı,
Sifoıin d3r.,c3f:,ri. Adi, azaltma v:, çoxaltma d;;ır3c;;ılJn.
mür;;ıkk.Jb ~rfbr. Mür;;ıkhb :z:,rfbrin yazılışı. Bitişik~
A 7.altma v:, çoxahma d:,r3c:,larinin yaranma yollan.
defısl;;ı va ayn yazılan ~rflJr. Zarffarin ~naca

34

~cannea wnn L,am~canner

 qıf,ul irnlaluını prcıq,amlan

növbri: t:ırzi-h:ır:ıbt z:ırfbri, zaman z:ırfüri, yer Mübıada. MübtJ<lanın ı:üml~J haqqınd d 111ılıını
z.ırfbri, k:ımiyy:ıt z:ırfbri. H;ım z:ırf, h;ım d:, dig;ır nitq bildirmasi. Obyektin mübtJ<laycıind:, çıxı ctınJ i.
his 3J:,rikimi işkm:> bil:,n söz13r. Mübt:ıdanın ifad:ı vasit:ıl:)ri.
Komakçiniıq hissalari. Xabar. XJb:ırin cüml:)dJ, asasJn, haqqıııd
Qosnıanın müxt:ılif m;ına çalarlan yaradan damşılan bar:ıd:, mJlumat vcrn1Jsi. XJb;,rin ifodJ
kömJkçi niıq hiss;ısi olması. Qoşmalann deyilişi v:, vasit:ıl:)ri. Feili xJb;,r. Feili xJbJrin l~ilin ınüxt.,lif
yazılışı. Çoxhecalı qoşmalann ayn, t:>khecalı ş:ıkill3ri il:, ifad:ı olunması. ismi x:ıbJr. ismi ;ıbJrin
qoşmalann bitişik yazılması. ifadJ vasit:ıl:ıri. Suala ca, ab vcm1J ;ın ıur. Jtı\', /u:mı,
Bağlayıcının sözl;ır, cüml;ı üzvl:>ri v;ı cüml;ıl:,r nıümküıı v:, s. sözlJrin ismi xJbJr kimi işl;ınJ bilnı:ı i.
ar.ısında :,laq:>yaradan köm;ıkçi nitq hiss;ısi olması. "Deyir' sözünün adlara qoşulması il.> yaranan Lnıi
Bağlayıcılarda vergülün işl3nm;ısi. Mür3kk:,b XJbJrlJr.
bağlayıcılar v:, onlann yazılışı. Cıiml,min il d.ırı1c.ıli ii':.vl.ıri.
iJdaıın cüml:ıd:> fikrin t:,sirli olmasına köm3ked:ın Tamamlıq. Tamamlığın ifadJ vnsitJIJrİ.
köm:ıkçi niıq hiss;ısi olması. adatlann orfoqrafiyası. Tt1)'İıı. Tayinin bütün cüml;ı üzvkırin;ı uid ulnııısı.
Bitişik v;ı ayn yazılan :Klatlar.T:,sdiq v:, inkar bildir~m ToyininifodJ va itJIJri.
:ıdatlarda vergülünişl3nm:ısi.
Zarjlik. Z:ırfliyin. J a :ın, fcili XJbJrn uid olınu. ı.
Moda/ söz./;ırin danışanın ifad:, eıdiyi fikr.ı Zorfliyin m:ınaca növl:ıri. T:ırıJ-h:,r:ık:ıı zarlliyi.
münasibatbildir:ın köm:ıkçi nitq his 3 i olma ı. Modal Zaman zJrfliyi. Yer z:ırfliyi. S:ıb:ıb z:,rfliyi. M:ıq~;ıd
sözlard:>vcrgülünişl:ınm:ısi. zarfliyi.Komiyyaı z:,rfliyi.Z:ırfliyin ifud:ı vusit;ıl;ıri.
Nidanın hiss-hayxan ifad:, ed:,n köm:ıkçi nitq /1,,mcins üz.,•/;,r.Bütün cüınl:, 0zvl:,rinin lı;ııncin.
hissasi olması. Nidalarda vergül v:ı nida işar.ı inin ola bilınJ i. H:,mcins üzvl:,r arasında tubcsizlik
işl:ınm:>si. :ılaq:ı i. H:,mcinsüzvl;,ribir-birin:,buğlnyun vn.iı;ıl;ır,
asas v:ı köm:ıkçi niıq his :,J:ırinin omonimliyi. H:ımcins üzvl:>rdJqrammatik ş:,kllçil;,rin, könı:,kçi
Köm:ıkçi nitq hiss.>l:ırinin bir-biri il:ı omonimliyi. özl;,rin(hiss:x:ikl:,rin)VJ qoşınalann ixtisurı. 11:mıcin,
Köm:ıkçi nitq hiss:ıl:ırinin sinonimliyi. B:ızi bağlayıcı üzvlard:, ümuınil:ışdirici sözl:,r. Omumil:,~dirici
v:, :ıdatlann mü.>yy:ın ş:ıkilçil.>rd:ın forql:ındirilm:ı i. sözl:ırl:, bağlı durğu işar:,l:,rinin işl:ınm:ı. i.

Sözünmorfolojitahlili. Cünılı1d11 .,ü:sırası.

Sintak.<ıis. ô/a,,a/11r. Bütün ciiml:, üzvl:,rinin :,lav:,,inin
Söz.bir/aşnı;ısi ,,., cümla. Söz birl.>şm:ı inin iki v:ı olma ı. ölav:ıl:ırl:ı bağlı işl:ın:m durğu işur:ıl:,ri.
daha artıq müst:ıqil sözün m:ma v:ı qrammatik Ara söz/ar.Ara sözl:ırl:, bağlı işl:m:m durğu i~ar:>si.
c:ıh:ıtd:>n birl:ışm:ısind:ın yaranan dil vahidi olması. Xitab. Xitablabağlı işl:ın:m durğu işar;,l:,ri.
Söz. birlaşmasi (sarbası söz birlaşmabri). Söz Cüm/a.
birl::ışm:ıl:ırinin :ısas v:, asılı t:ır:ıfl3ri. asas ı:ır:ıfo gör.> Cümlanin maq1ı1d va lntonasiyaya ,:,Jr;ı növ/;ır/.
söz birl:,şm;ıl:ırinin növl3ri. ismi birl:>şm:>l:ır. N:ıqlicüml:,. Sual cüml:,si. amr cüml:ısi. Nida
Mür::ıkk:ıb adlar. Mür:ıkk:ıb adlann yazılışı. cümbsi.
T:ırkibind:ıki bütün söz13rinbaş h:,rfı höyük yazılan Mübt;ıdanın işıirakına ,:öra t.ada cümlanln
mür::ıkk:ıb adlar. Yalnız birinci komponentioin baş növ/;ıri.
h:ırfı höyükyazılan mür.)kk:ıb adlar. Mü:,yy:,o ~xsli cüml:,. Qeyri-mü:,yy:m :,x li
F('i/i bir/aşmalar ,,., onların nö,·bri. asas t:,r:ıfi cümfa. Ümumi ş:,xsli cüml:ı. Ş:ıxssiz cüml3. Adlıq
m:,sd:ırl:, ifad:ı olunan feili birl:>şm:,l:,r. asas t:>r:ıfı feili cümfa.Söz-cüml;,.Söz-cüml:,l:,rinifad:, vasiul:,ri.
sifatl:, ifad:ı olunan feili birl:ışm:,J:,r. asasur:ıfi feili Cümlanin quruluşca növlari. Sa<b cüml:,nin bir,
bağlama ib ifad:,olunanfeili birfaşm:,l:ır. mürJkkab cümfanin iki va daha anıq qrammaıik
Sinıal.-tik ;ı/aq;ıbr ra onlann nö,·lari. :,sasınm olması.
Tabesizlik :ılaq:,si. Tabelilik :,laq:,si. Tabelilik .Mürak"3bcüml.ı
:,laq:ısinin yaranmasında ismin hal, m~nsubiyy:,tv:, Tabesiz. mürakbb cüınla. Tabesiz mür;ıkbb
x~b:ırlik ş:ıkilçil:)rinin rolu. Uzlaşma ;ılaq;ısi. X:>b:)rin cümfaoin uıtib his~l:,ri arasında tabc izJik~ıaq~inin
mübt~a il:)ş:ıx~ ,·:ı bmiyy:ıı:ı gör:ı uzlaşması. olması.
Ciiırıu ii:ı·lari. Ciiınbnin bllf ii:ı·bri. Cümfanin Tabesiz miir.)lı:k~ cümbnin brkib hi S31xini
qrammatik~~ı. Baş üzvlJr. bağlayan bağl_ayıcılan).
vasiubr (intonasiya,tabc-sizJik

35

~cannea wnn L;am~canner

 raLaea oaeuLU- 2023
Ali t.1hsilmü<1ssisal.1rina
T hrli mür.1kkabcüml.Jlar.
B:ı, ,·;, budaq cümla. Tabcli mür:ıkkJb cüml:min
t. rl.:ib hLs;>l~rini bağlayan vasit:ıl:ır (intonasiya,
t bclilik b:ığlayıcılnn, dig:ır vasit:ıl:ır). Tabeli
mür.ıkk.1b cüml.11:ırd:ı vergili işar:ısind:ın istifad:ı
cdilm;,si.Tabeli mür.ıkk:ıb cüml:ıd:ı "ki" bağlayıcısının
yeri. Tabeli mür.ıkk:ıb cüml:ıl:ırd:ı bağlayıcı sözl:ır. Baş
v;, budaq cüml:ıl:ırin yeri.
Sintaktik t:ılıli 1.
Vasit:ısiz nitq. Vasit:ısiz nitqd:ı durğu işar:ıl:ıri (qoşa
nöqt:ı, dınıaq, vergül, tire).
Dialoqlardadurğu işaı.ll:ıri.
Vasit:ıli nitq.
Dil, dilin ictimai hadis:ı olması.
Yan v;:ı onun tiplari.
3d;:ıbi dilin normalan (fonetik, !eksik v;:ı qrammatik
nornıalar).
Durğu işar.lfari (nöqt:ı, sual, nida, vergül, üç nöqt;:ı,
qoşa (iki) nöqt:ı, dırnaqlar, tire).
Dilin üslubi imkanlarının t:ızahür formaları:
funksional (dil vasit:ıl:ırind:ın ümumi istifad:ı edilm:ısi)
v:ı fardi (fardi nitq ünsürlari) üslublar.
B:ıdii üslubun xüsusiyy:ıtl:ıri. B:ıdii üslubun obrazlı
nitq fornıası olması. B:ıdii üslubun t:ızahür formalan.
Sözün infornıativ v:ı poetik funksiyalan. B:>diisöz.
B:ıdii t:ısvir v:ı ifad:ı vasit:ıl:>ri (b:ıdii t:ızad, b:ıdii xitab,
b:ıdii sual, ellipsis, metafor).
Elmi üslubun xüsusiyy:ıtl:>ri (izah etm:ık, ş:>rh
etmak, n:ıtic:ı çıxarnıaq). Elmi üslubda sözl:>rin
terrninl:ışm:ısi. Sözün terminoloji funksiyası. Sözün
h;,qiqi m:>nada işl:>dilm:ısinin elmi üslubun :ısas
xüsusiyy:ıtl:ırind:ın biri olması.
Publisistik üslubun xüsusiyy:ıtl:ıri, publisistik
ü lubun formaları (yazılı v:ı şifahi).
R:ısmi-işgüzar üslub.
M:>iş:>t üslubunun xüsusiyy:ıtl:ıri. S:ırb:ıstlik v;:ı
~biilik.
Xülan. Xülas:>y.ı vcril:ın t:ıl:>bl:ır.
Te1Jı. Tczisin :ısas xüsusiyy:ıtl:ıri.
Qryd: A1,.;,rbaycanRcspubliknsı Nazirl:ır Kabi-
nc:ıinin "Az.ırbaycan dilinin orfocpiya normaları"nın
t:>ı.<liq cdilrna,i haqqırıda IR iyun 2021-ci il tarixli
17.SN~-li q:ıranııda :ık ini ıupun b:>ziqaydularşugird v:,
abiıuriycnıl:ırin i ıifad:ı ctdikl:,ri ıışugı sinif d:ırslik-
1:ırind:, vcrilm:><liyind:,nburaxılış v:, q:ıbul imtahan-
lannda bu möv,ularla ba~lı ıapşırıq nilmun:ıl:ırind:ın
i ıifııd:, cJilm:>y:x::ık:
1. ıarldbind:ı ut, ta, ti1, ;ıu, l'O, üa, D.ı, uu, ua, ue,
u.ı yıınıısı aitl:,rinin işl:ındiyi özl:ırin t.ıl:ıfflizü
il;, ba lı;
2. t:ıfkihind:ı ,,.,, ıiv h:ırf biri:,m:ıl.ıri olan sözl:ırin
ı:,l:ıffilıü il:ı hı.ı lı.
qJhul imıahanının ikinci mJr/ı,1/;,Ji "niı
8SAS aDaBİYYAT SİYAH/Si
1. R.B.İsınayılov, D.N.Cafarova, G.S.Xııdivev;;-­
XA.Qasımova. "Azarbaycan dili". 5-c/siııif.
Bala-2020, 2021.
2. R.a.ismayılov, D.N.Cafarova, S.Mamnıadova.
"Azarbaycaıı dili". 6-cı siııif. Bala - 202 J,
2022.
3. R.B.İsmayılov, A.XRüstamova, H.F.Allalıverdi,
S.Maınmadova. "Azarbaycaıı dili". 7-ci sinif.
Bala-2022.
4. T.MHacıyev, S.Q.Bektaşi, MH. Valiyeva,
Y.İ.Hüseynova. "Azarbaycaıı dili". 8-ci sinif.
Bala-2019, 2022.
5. T.M.Hacıyev, S.Q.Bektaşi, Y.İ.Hüseynova.
"Azarbaycaıı dili". 9-cu sini/. Bala - 2020,
2022.
6. T.MHacıyev, S.Q.Bektaşi, Y.İ.Hüseynova.
"Azarbaycan dili", 10-cu sinif. Bakı - 2022.
7. T.MHacıyev, S.Q.Bektaşi. "Azarbaycan dili",
11-ci sinif. Bakı-2019, 2020.
aLAVa aDaBİYYAT SİYAH/Si
1. "Azarbaycan dili". 5-11-ci siniflar üçün
qiymatlandirma tapşınq/arı kitabça/arı.
"Abituriyent"jurnalının 1-ci nömrasinin
alavasi. - Bakı - 2021.
2. Orfoqrafiya, orfoepiya lüğati. DİM -
"Abituriyent". Bakı-2021.
3. "Azarbaycandili". Yeni tahsilproqramı
(kurikulum) üzra imtahanlara hazır/aşanlar,
yuxan sinif şagirdlari va müa//imlar üçün vasaiı.
Bakı-2019.
4. "Azarbaycandili". Test toplusu. "Abituriyent"
jumalının 1-ci nömrasinin a/avasi. Bakı -20/9.
Proqram Döv/at İmtahan Marbzinda
05.//.2022-ci il tarixinda keçirilmiş işçi
qnıpunıın iclasmda (Protokol Nı 5)
miizakira edi/arak qabul o/unmuşdur.
işçi qrupımuıı ralıbari: filologiya e/mlari
doktoru, professor T.M.Hacıyev.
Döv/at İmtahan Mark3zinin rahbarliyi
proqramın hazırlanmasında zahmati
olan işçi qrupıın üzvlarina
minııatdar/ığını bildirir.
~cannea wnn L,am~canner
 _g,ıl•ııl imtvurnı pmqramlan l&ifü:bi•M:(lil'WMJI

BnaBİYYAT
(III ixtisas qrupu)
Proqram V-XI sinif d:mlikl:ıri ::ısasında v;;ı t:ı::ıssüratlarına ::ısaslanmaqla mövzuya v;;ı probleın:ı
hazırlanmışdır. münasib:ıt bildinn::ık, müşahid:ıl:ırin:ı, ;;ılav;;ı m:ılumaı­
Bu proqram fonn kurikulumunun ::ıd::ıbiyyat fanni lara ::ısaslanrnaqla ::ıs:ırin ideyasına, problemin:ı, b:ıdii
üçün mü:ıyy;m etdiyi 3 m::ızmun x::ıttind::ın 2-si - xüsusiyy;;ıtl:ırin::ı münasib:ıt bildirrn:ık, ümuınil:ışdir­
"ildabiyyat va hayat haqiqatlari" v;;ı "Yazılı nitq" m:ıl:ır aparrnaq, n:ıtic::ı çıxannaq kimi bilik v:,
m:ızmun x::ıtl::ıri üzr;;ı ::ısas standartların t::ıl::ıbl::ırinin bacarıqlar yoxlanılır v;;ı qiym::ıtl::ındirilir.
reallaşdınlması il::ı t;;ılim materiallanna ::ısaslanır.
AZiJRBAYCAN ŞİFAHİ XALQ aDaBİYYATI
imtabanda m::ızmun standartlarının t::ılim
n:ııical:ırinda n::ız::ırd::ı tutulmuş t::ıtbiqetm::ı, t::ıdqiqetma, Şifalıi xalq adabiyyatıııııı ::ısas xüsusiyyJtl::ıri.

:ılaqal:ındirma, uyğunluğu mü::ıyy::ınetm::ı, farql::ındir­ Şifahi xalq ::ıd::ıbiyyatında ::ıd::ıbi növl::ır v;;ı janrlar.

m:ı, fikrini sxeml::ır, c;;ıdv;;ıll::ırl::ı ifad::ıetm::ı, mühakim;;ı­ Lirik növün janrları: n::ığm::ılJr (::ım:ık n:ığm::ıl::ıri:
yürütm:ı, ::ısaslandırma bacanqlannın sistemli ş::ıkild::ı holavar v:ı sayaçı sözl::ıri; mövsüm n::ığm::ıl::ıri; m:ırasim
nümayiş etdirilm::ısi t::ıfob
olunur. n::ığm::ıl::ıri: toy v;;ı yas n::ığrn::ıl:ıri; m::ıiş::ıt n::ığm::ıl::ıri:

"adabiyyat va hayat haqiqatl3ri" m::ızmun x::ıtti

layla, oxşama; q::ıhrnmanlıq n::ığm::ıl::ıri), bayatılar,
mahnılar.
~ şifahi v;;ı yazılı ::ıd;;ıbiyyat nümun::ıl::ırini janrlarına
gör::ı farql::ındirm::ık, heca v;;ıznli şeirl::ırd::ı, sad;;ı süjetli Epik növün janrları: ::ıfsan::ıl::ır, r::ıvay;;ıtl:ır, l::ıtifal::ır,
b::ıdii nümun::ıl::ırd::ı b::ıdii t::ısvir vasit::ıl::ırini atalar sözü v::ı m::ıs:ıll:ır, tapmacalar, yanıltmaclar,
mü:ıyy::ınfaşdirm::ık, süjetli b::ıdii nümun::ıl::ıri hiss::ıl:ır::ı nağıllar. ôfsan;;ıl;;ırin növl::ıri: zoonomik, toponomik,

ayırmaq, plan t::ırtib etm::ık, m::ızmununu müxt::ılif etnonimik v::ı kosmoqonik ::ıfsan;;ıl::ır. Nağılların
formalarda nağıl etm::ık, b::ıdii ::ıs::ırforin janr mövzusuna gör::ı növl::ıri: heyvanlar haqqında nağıllar,
xüsusiyy::ıtl::ırini mü:ıyy::ınl::ışdirrn::ık, dig::ır obrazlarla sehrli nağıllar v;;ı m::ıiş::ıt nağılları. "Ağıllı uşaq" nağılı,
müqayis;;ı etm::ık v::ı yazıçının münasib;;ıtin:ı "D::ırzi şagirdi ôhrn::ıd" nağılı, "Xan sarayı" ;;ıfsan::ısi,

:ısaslanmaqla ::ıd::ıbi q::ıhr::ımanlan s::ıciyy;;ıl;;ındinn::ık, "Çahargah" ::ıfsan::ısi.

b::ıdii nümun::ıford::ı t::ısvir v::ı ifad::ı vasit;;ıl::ırinin rolunu Dramatik növün janrları: xalq oyunları, xalq
aydınlaşdırmaq, b::ıdii nümun::ıl::ırin mövzusunu, tamaşalan, ş::ıbihl::ır.

ideyasını v;;ı başlıca problemini
:ısaslandınlmış münasib;;ıt bildirrn::ık, b::ıdii nümun::ıfori
növ v;;ı janr baxımından müqayis;;ı etm::ık,
nümun::ıl::ırin mövzusunu, ideya-b::ıdii xüsusiyy::ıtl::ırini
v:ı konfliktini ş:ırh etm::ık, onlara ::ısaslandınlmış
münasib::ıt bildirm::ık, müxt::ılif ;;ıd::ıbi növ v;;ı janrda
olan b::ıdii nürnun::ıl::ırd;;ı ;;ıksini tapan mühüm m::ın::ıvi,
:ıxlaqi-etik d::ıy::ırl::ıri mü::ıyy::ınl;;ışdirm::ık, davranış v;;ı
:ımallarin:ı, başqalan il;;ı qarşılıqlı münasib;;ıtforin;;ı,
yazıçının mövqeyin;;ı, dig;;ır surntl;;ırin mühakim;;ıl;;ırin:ı
::ısaslanmaqla obrazlan t;;ıhlil etm::ık, b;;ıdii nümun;;ıl;;ırin
mövzusunu, ideya-b:ıdii xüsusiyy::ıtl;;ırini bağlı olduğu
dövrün sosial-siyasi, m::ın::ıvi d::ıy;;ırl::ıri baxımından
t;;ıhlil etm:ık v:ı n:ıtic:ı çıxarrnaq, obrazları xarakter v;;ı
:ım:ıll:ıri, yaşadıqları dövrün sosial-siyasi ş::ıraiti v;;ı
axlaqi-etik d:ıy:ırl:ıri il:ı ;;ılaq:ıli s;;ıciyy:ıl;;ındirm::ık kimi
bilik v:ı bacarıqlar yoxlanıhr v;;ı qiym:ıtl:ındirilir.
"Yazılı nitq" m;;ızmun x;;ıtti üzr:ı m:ıtni faktlarla,
siıaıtarla z:ınginl:ışdirm:ık, b:ıdii nümun:ıl;;ırd::ıki başlıca
fikri anladığını nümayiş etdinn:ık, :ılav:, m:ılumatlara
ş::ırh etm::ık, Aşıq yaradıcılığı şifahi xalq ::ıd:ıbiyyatının xüsusi
bir qolu kimi. Yaradıcı v::ı ifaçı aşıqlar. Aşıq şeirinin
b::ıdii ::ısas janrları: g::ıraylı, qoşma, t:ıcnis.
Dastarı
epik-lirik ::ısJr kimi. Dastanların növl::ıri:
qJhrJmanlıq va mahabb::ıt dastanlan.
QiJDİM DÔVR AZiJRBAYCAN aDaBİYYATI
(an qadim zamanlardan XJ asra qadar)
ôdJbiyyatın formalaşmasında ümumtürk m;;ıdaniy­
yatinin, dini d::ıy::ırl:ırin ("Avesta" kitabı v:ı islam
dünyagörüşü) v:ı ictimai-siyasi münasib::ıtl:ırin rotu.
ôr::ıbdilli Az::ırbaycan ::ıd::ıbiyyatı.
"Kitabi-Dada Qorqud" eposu. "Kitabi-D::ıd:ı
Qorqud" q::ıdim dövr Az::ırbaycan :ıd::ıbiyyatının
möht:ış:ım abid;;ısi kimi. Eposun mövzusu, ideyası,
b::ıdii xüsusiyyatl::ıri. "Basatın T;;ıp;;ıgözü öldürdüyü
boy", "Qazan b:ıyin oğlu Uruz b:ıyin dustaq olduğu
boy" v:ı "Salur Qazanın evinin yağmalandığı boy"un
m:,zmunu, t:ıhlili Boylardakı obrazlann s:ıciyy:ısi.

37

~cannea wnn \.Jam~canner


TiJLaea QaBULU - 2023 -----------------------------..:::.0.~
lı\TIRAH DÖi RO AZiJRB.◄ YCAN aDaBin'ATI.
(XI-X/1Mrl,lr)
lnıibah dövrü :,d;,biyyatının sxiyy;ıvi
xüsusiyy:ııl;,ri. A1;,rh:ıycanda farsca yazrnaq
:ın;,n;, inin yaranması. Saray :ıd:ıbiyyatının inkişafı.
XI-XII a.rfarcfa humanist ideyalan tabliğ ed;m
;:ın:ııkıırfar. Q:ııran Tabrizi. Mahsaıi Gancavi.
ar~IJddin Xnqani Şirvani. Xaqani Şirvaninin
..G;,ncl:ır., n;,sih:ıı" ;:ısari.
W:ami G,mc;,ı•i. Hayatı, yaradıcılıq yolu. Lirikası.
Pocmalan. "X:ıms;ı"y;ı daxil olan asarlarin asas
mö\'zusu v;ı onlarda qaldınlan asas problemfar.
"Sultan S;:ıncar va qan'', "Yaralı bir uşağın dastanı"
m:ınzum hekay;ıl;ıri va onlarda aksini tapan başlıca
ma~l;:ıl;ır.
"İsk;:ındamam~" poeması. asarda humanizm va
ictimai ;ıdalat ideyalan. Poemanın mazmunu, quruluşu
v;:ı b;xiii xüsusiyyatfari.asas obrazlann t:;ıhlili.
ORTA asRLaR AZiJRBAYCAN a»aBİYYATI
(XJIJ-XVJ asrlar)
XIII-XJY asrlt1rda anadilli şeirin inkişafı va asas
nümay;mdalari: İzzaddin Has:moğlu, Şeyx Saffaddin
ard;ıbili. "Dastani-abmad Harami" va Qul alinin
"Qisseyi-Yusif' poemalan anadilli epik şeirin ilk
nümunalari kimi. Suli faqih va Mustafa Zaririn "Yusif
v;:ı Züleyxa" poemalan. Qazi Bürhanaddin. Bu dövrda
farsca yazan Azarbaycan şairlari. Nizami adabi
maktabinin nümayandalari: Marağalı avhadi, Arif
ardabili, assar Tabrizi.
XV-XVI t1srlar anadilli şeirin inkişafında yeni
marhala kimi. Cahan şah Haqiqi, Kişvari va Habibi.
Dirili Qurbani.
İmatbddin Nt1simi. Hayatı, yaradıcılıq yolu.
Nasimi yaradıcılığında hürufilik ideyalan.
"Sığmazam" qazalind:ı hünıfilik ideyalannın ifadasi.
QaZ;'.l)inbadii xüsusiyyatlari.
Şah İsnıayıl X;ıtayi. Hayatı, yaradıcılıq yolu.
Lirikası. "Bahariyya"da ("Dahnama" poemasından)
bbiat göZ;'.lllikfarininifadasi. "Dahnama" poeması.
as:ırin mövzu va ideyası. asas obrazların saciyyasi.
Badii xüsusiyyatlari.
Mahammad Füzuli. Hayatı, yaradıcılıq yolu.
Lirikası. "Söz" va "Mani candan usandırdı ..."
q:,Z;'.lllari.Har iki qazalin mövzu va ideyası, badii
xüsusiyy::ıtlari. Poemalan va badii nasri. "Leyli va
Mxnun .. poeması. Mövzu va ideyası. asas obrazlann
t:>hlili.Poemanın b::ıdii xüsusiyyatlari.
ERKiJN YEN/ DÔVR AZiJRBAYCAN
aDaBIYYATI
(XV/1- XVIII;,srlar)
XVII-XVIII ::ı rl::ırd::ı şifahi v::ı yazılı adabiyyatın
inkişafı. Yazılı ::ıd::ıbiyyatda ::ın:m::ı v::ı novatorluq.Aşıq
şeirinin inkişafı. Aşıq Abbas Tufarqanlı, Xasta Qasım,
San Aşıq, Aşıq Valeh. Dastan yaradıcılığının
m::ıh uldar dövrü: "Koroğlu''. "Abbas v:, Gülg::ız",
..Aşıq Q::ırib.., "Şah lsmayıl", "c)sli v;:ı K::ır::ım".
38
Ali t.Jlı.til mÜJ j5,1/.,rin,1
q-,hul imtalıanının iAinci m.Jr/ı.J/,1 ; ,; .
M:>sihi.Saib Tabrizi, Qövsi T::ıbrizi.
XVIII ::ısr pocziyasında realist üsluba mcyilin
gücl::ınmasi. M.V.Vidadi. M.P.Vaqif.
"Koroğlu '' eposıı. Mövzusu v~ başlıca idcyas1
Eposda zülm::ı, haqsızlığa qarşı xalq mübariz;ı ini~
badii aksi. B::ıdii xüsusiyyatl::ıri. "Düratın itı11;ıyj••
"Duma teli", "Koroğlu ita Bolu b;ıy" va "H:m1z:1nj~
Qıratı qaçırması'' qollan. Onlann mövzu, ideya.
mazmun xüsusiyyatlari.asas obrazların saciyy::ısi.
Molla Pt1nalı Vaqif. Hayatı, yaradıcılıq yolu. Vaqif
yaradıcılığı ila anadilli şeirin, heca vazninin, qoşma
janrının yeni bir marhalay::ı qaldınlması. "Hayıf ki,
yoxdur ..." va "Pari" qoşmalan. "Hayıf ki, yoxdur ..:·
qoşmasında aksini tapınış ictiınai m::ıtl::ıblar, ş::ıirin
bd::ır va ta::ıssüf hissi. "Pari" qoşmasında mah:>bb~ı
duyğularının ifadasi. Har iki qoşmada lirik q;:ıhramanın
hiss va hayacanlannın badii aksi.
AZiJRBAYCAN aoaBİYYATINDA MAARİ FÇJ
REALİZM DÔVRÜ (XIX ;1sr)
İcti.mai-siyasi va adabi-madani mühit. Milli tcatnn
va milli m:ıtbuatın asasının qoyulması. Maarifçilik
ideyalarının yaranması va inkişafı. Aşıq yaradıcılığının
mazmun va forma cahatdan zanginlaşm::ısi. Satirik
poeziyanın taşakkülü. Müxtalif bölg:,lard::ı şeir
maclislarinint::ışkil olunması.
Abbasqulu ağa Bakıxanovun elmi-::ıd::ıbi irsi.
"Hik.matinfozilati"asari.
Azarbaycan - Q::ırb adabi-m::ıd::mi ::ılaq::ılarinin
yaranıb inkişaf etmasindaM.Ş.Vazehin rotu.
Xurşidbanu Natavan va lsmayıl b:ly Qutqaşınlının
badii yaradıcılığı.
Dramaturgiyanın va povest janrının asasının
qoyulması.
Qasım bay Zakir. Hayatı, yaradıcılıq yolu. Lirik
şeirlari. "Durnalar" va "Badi-saba, manim d;:ırdi­
dilimi..." qoşmalannın tahlili. Satiralan. M:,nzum
bekaya va tamsillari. Zakirin ::ıs:;ırfarinin b;:ıdii
sanatkarlıq xüsusiyyatlari.
Mirz;, Ft1tt1/iAxundzada. Hayatı, yaradıcılıq yolu.
Lirik şeirlari. Dramaturgiyası. M.F.Axundz.ad:ı
Az;:ırbaycan dramaturgiyasının banisi kimi. "Hekay::ıti·
müsyö lordan hakimi-nabatat va Darviş Masbli şah
caduküni-maşhur" komediyası. Mövzu v::ı ideyası.
asarda cahalatin tanqidi. Komediyanın maarifçilik
ruhu. asarda badii konflikt v::ı onun halli. asas
obrazlann sxiyyasi. asarin badii xüsusiyyatl::ıri.
"Aldanmış bvakib" povesti realist b::ıdii n:lsrin ilk
nümun:lsi kimi. Mövzu va ideyası. a :lrd:ı
mütl~qiyy::ıtin ifşası. asas obrazlann saciyyasi. Yusif
Sarracın islahaılan. Bu islahatlann başadü_şülmaz­
liyinin sab;ıblJri. asard:l ifşa üsullan. Povestin dili.
~cannea wnn L,;am~canner
 l&l!=!:61•€!:J•)!'WMJI
,f)ıq iJ/,ı,,;ı,:,,r. 11:ıyatı. yarnJıcılıq
yolu. Liriknsının V:ıt:ınin r:ıınzi kimi. Rüsı:ım b:,y, Mirz:, M:,h:,mm:,d:,li
molİ\ll:ıri. Şcirl:ırind:ı insan v:ı ı:ıhi:ıı v:ı S:ım:ıd Vahid qardaşları XX :,srin :,vv:,11:,rind:,
~ir:ıllikl:ırinin t:ır;,nniimü ... Dağlar .. r:ıdifli qoşmalıırı. ıniJvcud sosial qrupların tipik nümayand:,l:,rikimi. Bu
, ı~ın doğ lam ikinci bir :ı~:ır h:ısr cım:ısinin s:ıh:ıbi. qardaşların V:ıı:ınin d.ırdl;:,rin:, laqcydliyi.ı\na Vaı:min
11:ır iki qoşmadn b:ıdiiliyi t;ımin cd:ın vasiı:ıl:ır. fnci:ısi. Gülbahar sur:,ıi.
Sn·id iJ:im Şin·mıi. 11:ıyaıı. yaradıcılıq yolu. Mirza iJl;ıkh;ır Sahir. ~foyaıı, yaradıcılıq yolu. Lirik
Liri~~~ı. M:ınrifçi ,.cirl:ıri. "Qafqaz müs:ılınanlarına şcirl:,ri. Lirikasında icıimai-siyasi motivlar.
. iı t,·· şcirind:ı cimin. ı:ıhsilin :ıh~mıiyy:ıti. lctimai Satiraları. M.a.Sabirin Azarbaycan satirasını forma
m.,rnıunlu ,eirl:ıri. "Guş qıl..." müxammasinda v::ı m:,zmunca z:,nginl:,şdirm:,si. "akinçi" va
mu.iqid:ın zö,·q almağa çağırış. axlaqi-didaktik "Neyl::ırdin, ilahi?!" satiralan.
. s,, 11:,ri. T:ımsil v:ı m:ınzum hekay::ılari. Satiraları.
Hüseyıı Cavid. H::ıyatı, yaradıcılıq yolu. Lirikası.
s 3 ıir:ılannda ı:ınqid hadatfori. S::ın::ıtkarlıq xüsusiy-
Poema yaradıcılığı. H.Cavid ::ıd::ıbiyyatımızda m::ınzum
pıl:ıri.
romantik dramaturgiyanın banisi kimi. "Ana" ::ıs::ıri.
Sx.1/ b.1y V.1zirov. H::ıyatt, yaradıcılıq yolu.
Mövzu v::ı ideyası. as::ırd::ı S::ılma ananın yüks::ık insani
Dr.ımaturgiyası. Dramatik növd::ı yazdığı ::ıs::ırl::ırin janr
hissl::ırinin b::ıdii ::ıksi. asas obrazların s::ıciyy::ısi. "İblis"
,·;ı mövzu r::ıngar::ıngliyi. "Müsib::ıti-F::ıxr::ıddin"
faci::ısi. as::ırin mövzu v::ı ideyası. Faci::ıd::ı insan
~bbiyyatımızda ilk faci::ı nümun::ısi kimi. asrin mövzu
xarakterind::ıki m::ınfi ehtiraslann t::ınqidi. İnsanın İblis::ı
,·:ı ideyası. Faci::ınin badii konflikti. Nadanlıq v::ı
uyması. asas obrazlann s::ıciyy::ısi.
c:ıhal:ıtin tanqidi. Faciadaki obrazlann s::ıciyy::ısi.
asarin janr, dil va üslub xüsusiyy::ıtl::ıri. aı,mad Cavad. H::ıyatı, yaradıcılıq yolu. Lirikası.
Cürnhuriyy::ıt dövrü yaradıcılığı. "Az::ırbaycan
AZaRBAYCAN aDaBiYY ATINDA T;JNQİDİ bayrağına" şeirind::ı v::ıt::ın::ı v::ı xalqa mah::ıbb::ıtin
REALİZM va ROMANTİZM DÖVRÜ ifad::ısi. as::ırd::ı ::ıksini tapmış ::ısas m::ıs::ıl::ıl::ır. "S::ısli
(XIX asrin 90-cı illariııdan 1920-ci iladak) qız" poeması. Mövzu v::ı ideyası. Obrazlann s::ıciyy::ısi.
Dövrün ::ıd::ıbi-m::ıd::ıni xülas::ısi. M::ıtbuatın, teatnn, Sara surati.
b;xi.ii;xi::ıbiyyatın inkişafı. Az::ırbaycan ::ıd::ıbiyyatında
bnqidi realizm. "Molla N::ısr::ıddin" Az::ırbaycan caNUBİ AZ;JRJJAYCAN aDaBİYYATI
dilind::ı n::ışr edil::ın ilk satirik jurnal kimi. Onun ::ısas Mahammadhüseyıı Şalıriyar. H::ıyatı, yaradıcılıq
mü::ıllifl::ıri: C::ılil M::ımrn::ıdquluzad::ı, Mirz::ı al::ıkb::ır yolu. "Heyd::ırbabaya salam" poeması. Poemada v::ıt::ın­
Sabir, abdürrahim b::ıy Haqverdiyev, M::ımm::ıd S::ıid p::ırv::ırlik, doğma yurda m::ıh::ıbb::ıt duyğulan,
Ordubadi, ali N::ızmi, ôliqulu Q::ımküsar, Mirz::ıli Az::ırbaycanın birliyi v::ı bütövlüyü ideyası, milli ad::ıt­
Möcüz. ::ın::ın::ıl::ırin t::ır::ınnümü. asarin dil-üslub xüsusiyy::ıtl::ıri.
Azarbaycan ::ıd::ıbiyyatmda romantizm. "Füyuzat" "Türkün dili" şeın. Şeirin yaranma s::ıb::ıbi. ôs::ırd::ı
jurnalı v::ı onun ::ısas mü::ıllifl::ıri: ôli b::ıy Hüseynzad::ı,
::ıksini tapan ::ısas m::ıs::ıl::ıl::ır. Şeirin s::ın::ıtkarlıq
Hüseyn Cavid, M::ıh::ımm::ıd Hadi, Abbas S::ıhh::ıt, xüsusiyy::ıtl::ıri.
AbdullaŞaiq, İbrahim Tahir, ôbdülxaliq C::ınn::ıti v::ı b.
Süleymaıı Sani Axuııdov. "Nur::ıddin" hekay::ısi. SOVET DÖVRÜ AZ;JRBAYCAN aDaBİYYATI
as::ırin mövzu v::ı ideyası. asas obrazlann s::ıciyy::ısi. (1920-1991-ci il/ar)
Hekay;min b::ıdii xüsusiyy::ıtl::ıri. Alnıas İldırını. "asir Az::ırbaycanırn" şeirind:,
abdürralıim bay Haqverdiyev. "Bomba" hekay::ısi V::ıt::ın h::ısr::ıti motivi, doğma yurdun müst::ıqilliyi v;ı
novella nümun::ısi kimi. Mövzu v::ı ideyası. K::ırb::ılayi azadlığı ideyalannın ::ıksi.
Zat obrazının s::ıciyy::ısi. Mikayı/ Miişfiq. "Yağış yağarbn" şeirind::ı t::ıbi;ıt
Mahamıııad Hadi. "Türkün n::ığm::ısi" şeirind::ı hadis::ısin::ı vurğunluğun poetik ::ıksi. "H::ıyat sevgisi"
Birinci Dünya müharib::ısinin türk xalqlanna g::ıtirdiyi şeirind::ı
lirik q::ıhramanın h::ıyata bağlılığının v::ı yazıb­
falabtl:,rinb:,diiaksi. yaratmaq arzusunun b::ıdii ifad::ısi.
Abdulla Şaiq. "Anabacı" hekayasind::ı insanın ş::ırnf Siileynıaıı Riist;mı. C;ınubi Az:,rbaycan
v:, layaq:,ıinin :m day:,rli keyfıyy::ıtl:,r kimi b::ıdii mövzusunda yazılmış "T::ıbrizim" şeirind:, ::ıksini tapan
ı:,qdimi.
başlıca m:,s:,1:,1::ır.
Cali/ M.1mm;ıdquluzad;ı. H:-ıyatı, yaradıcılıq yolu.
Mirmelıtli Seyidzad.1. "aqr:,b va Çanaqlı bağa"
Na r :, :>rl:,ri.Povest v:, hckayal:,ri. "Qurbıın:-ıli b:,y"
t::ımsilinin mövzu va ideyası. ôqr:,b V;> Çanaqlı bağa
hckay:,si. Qurban:,li b.ıy obrazının saciyy:,si.
obnızlarının müqayis::ıli tahlili.
Publisistika ı. M:,qal:, v:, fclyetonlarında qoyulan
ba~lıca probleml:,r. Dramaıurgiyası. "Anamın kitabı" Cabir Nmıru:.. "M;ın bizim analan Günaşl::ı tan
ıragikomcdiyası. as:,rin mövzu v:, idcyası. asard:, tuıuram" şeirind::ı anaya va analığa olan mah::ıbb::ıtin
V:,ı:m, ana dili v:, ziyalı problemi. asard:,ki Ana obrazı badii ıacassümü.

39

~cannea wnn \.Jam~canner

 Tinaea oaeuLU - 2023
Mir-~ lbrahiın""· "Azod" hckoy.ısind:, v:, "G:,l;ıc:,k
ı:;ün .. (romımd:ın p:ırçolar) romanında C.ınubi Azar-
lı y-c311d b ş n:nni,. milli nıadlıq h;ır.,lrnıının l:>sviri.
as braı.J nn . . iyy,"'.i.
H;ı.,,.~, Zira. "Q:ır.ıb:ığdo" şcirinda ıabi;ıt gözal-
likl. rinin ı. ,iri. ··Kar~pd:ın va Qanşqo" t:m1silinda
. m.ıy .. z. hın.ıı;ı r.ığbaı hissinin ifadasi.
aliıı,ğa Kiirça_rlL"\!atan" şeirinda vat:ma mahabbat
idcy ının ;ıksi. "Qaranquş" şeirinda tabiata vurğunluq
,. q r.ınqu~n fadakarlığı.
C,f~r CabbarlL Hayatı, yaradıcılıq yolu. Lirikası.
"An •• şeiri. asarda lirik qahramanın hisslarinin sami-
mili~i va uğurlu ifadasi. Dramaturgiyası. "Oqtay
EJoğlu.. faciasi. Mövzu va ideyası. Oqtay Eloğlu
Sllr.ltİ. Onun milli teatr uğrunda mübaıizasi, haqiqat
.n-unşlan. Oqtayın faciasi. asardaki obrazların
~ıyyası.
S;ım;ıd Vurğun. Hayatı, yaradıcılıq yolu.
"~rbaycan" şeirinda Vatana sonsuz mahabbat va
,·;ıbnparvarlikdan doğan qürur hissinin aksi. "Ananın
öyüdü" şeirinda vatana sadaqat, qahramanlıq va
fadak.arhq hisslarinin samimi ifadasi. Har iki asarda
b~ii bsvir va ifada vasiblarinin orijinallığı.
Dramaturgiyası. "Vaqif' dramı. Mövzu va ideyası.
Dramda şaxsiyyat va camiyyat probleminin qoyuluşu.
asas obrazların saciyyasi.
R;ısul Rz.a. Hayatı, yaradıcılıq yolu. Lirik şeirlari.
Şeirlarinda çağdaş insan va onun taleyi problemi.
-çinar ömrü" şeiri. Poemalan. "Qızılgül olmayaydı. .."
poeması. Mövzu va ideyası. Poemada Müşfiq obrazı.
Jfir C;ılaL Hayatı, yaradıcılıq yolu. Roman
yarachcılığı. "Bahar" ("Bir gancin manifesti"
romanından bir parça). 8sarin mövzu va ideyası.
Bahar obrazı. "Açıq kitab" romanı. Mövzu va ideyası.
ümiyy3td, saflığın, düzlüyün, haqiqatin barqarar
olmasının z:>ruriliyinin romanda badii aksi. asarda
obrazlann saciyyasi. "Vatan yaralan" hekayasi.
iJnvar Mamm;ıdxanlı. "Qızıl qönçalar"
hck.ay ind3 yoxsul insanların acınacaqlı taleyinin
b~ii 1 i.
MIJ.J./ lJZONODaRKa QA YID/Ş M€JRH€JL€JSİ
va KEÇ/ı) DÔVRO AZaRBAYCAN anaBIYYATJ
(XX;, r/n 60-90-cı ilbri)
/ a 11/iıeynov. "Z:,h:,r" hckay:, ind:, insan v:, onun
bbi:,ı;, muna ib:>ıi. O a obrazların :,ciyy:,si.
M;ımm;ıd Aruz. "Az:,rbaycan - dünyam ın:,nim"
·irind:, V:,t:>n:>olan on uz m:ıh:,bb:,ıin ı:ır:,nnümü.
-; :,r m:,kıubu" cirind:, g:mc :, g:,rin duyğu, hiss v:,
du nc:,J:,rinin ifad:, i.
iJ/1 K;,rlm. "Oayıar ana borcunu" şcirind:, ana-oğul
muma ib:,tl:,rinin h:xlii :,kBi.
40
Ali t.1h.silnıü.1ssis;,/.1rin.1 q;,bııl imıahanının ilriııci nı.1rlı.1/J ; ıio;ıı
Anar. "K~çan il.in.son g~casi" ~yesinda valideYrı.
övlad münasıbaılannın badıı darkı. asas obrazlarırı
s:>ciyy:ısi.
Elçiıı. "Talvar'' hekayasinda sada adamlarııı
m:,navi-axlaqi keyfiyyatlarinin ı::ıqdimi
Sabir €Jlınıadli. "Dars" hekayasind:, 20 Yanvar
faciasinin tasviri.
Zalıid Xalil. "Zeynalabdin" hekayasinda Hacı
Zeynalabdin Tağıyevin xeyriyyaçilik foaliyyati.
İlyas €Jfaııdiyev. Hayatı, yaradıcılıq yolu. N.lsr
asarlari. Dramaturgiyası. 8sarlarinda lirik-psixoloji
üslub. "Xurşidbanu Natavan" dramı. 8sarin mövzu v~
ideyası. esas obrazların saciyyasi. Xurşidbanu
Natavan faal ictimai-siyasi mövqeyi olan Azarbaycan
qadını kimi .
İsnıayıl Şıxlı. Hayatı, yaradıcılıq yolu. Nasr
asarlari. "Namard güllasi" hekayasinda ayn-ayrı insan
talelarinin tasvirinda müallifin mardlik va namardlik,
xeyirxahlıq va badxahlıq anlayışlarına münasibaıi.
esas obrazlann saciyyasi. "Dali Kür" romanı. Mövzu
va ideyası. Romanda tarixa yeni baxış va milli kolorit.
Cahandar ağa va digar obrazlann saciyyasi.
ÇOXMETODLU AZ€JRBAYCAN €JD€JBİYYA Ti
(müstaqillik dövrü)
X;ıli/ Rza Ulutürk. "Qaytar manim qüdr:>timi,
Azarbaycan!" şeirinda mübarizaya, döyüşa çağırış va
qalabaya inamın ifadasi.
Qılman İlkin. "İntiqam" bekayasinda Qarabağ
müharibasinin badii aksi.
aı; S;ını;ıd/i. "Qanlı banövşa" hekayasinda ermani
xayanatinin badii ifadasi.
Baxtiyar Vahabzada. Hayatı, yaradıcılıq yolu.
Lirikası. Lirik şeirlarinda Vatan mövzusu v::ı ana dili
masalasi. Dramaturgiyası. Poemalan. "İstiqlal"
"Gülüstan" poemasının davamı kimi. asarda
müstaqillik va azadlıq uğrunda mübarizanin poetik
ifadasi. "Şahidlar" poeması. Mövzu va ideyası.
Poemada milli azadlıq mübaıizasinin badii aksi.
DÜNYA aDaBİYYATINDAN SEÇM€Jl€JR
İvaıı Krılov. "Ağac" tamsili. Tamsilda şöhratparası­
liyin acı naticasinin ifadasi.
Erııest Henıiııqııey. "Qoca va daniz" povesti.
Mövzu va ideyası. asarda insan xarakterindaki böyük
irada va ıük:>nmaz gücün badii aksi.
Çiııgiz Aytnıatov. Hayatı, yaradıcılıq yolu. Povesı
va romanları. ''Gün var asra barabar" romanı. Mövzu
va ideyası. asarda qaldınlmış problemlar va onların
b3dii halli. esas obrazlann saciyyasi. "Manqurt"
("Gün var asr., barab:,r" romanından). asard:, milli
yaddaşın itirilmasi problemi. Nayman-Ana obrazı.
~cannea wnn L,am~canner

a1>asln'AT NazaRIY>'asJ
\".ı:.ın , •., n.ısr. N:ızmin xüsusiyyatl;ıri: ah:ıng. vazn,
q. fiy.:ı. misrnduili bölgü. r.xlif ahang yaradan vasitalar
lı..imi. Şcir \lahidlari: misrn. bcyt, b.md. Şcir ş:ıkillari
(d rdlük. beşlik. altılıq va s.).
A~rbaycan şeirind., v.,:.nlar. Heca vazni. aruz
v.ızni. S:nb:ıst şcir.
ra:ılı Mlı1b{JJ·atda .,d.1bi ııö,,/ar va janrlar. Lirik
növ v.:ı onun janrları: qaz:ıl, q:ısida, qita, rübai, tuyuq,
mü.,:ımm.:ıs. M:ısn.:ıvi.
Erik nö\l va onun janrları: t::>msil,hekay::>,novella,
pov -L roman.
Epik-lirik ;ı~;ırl:ır. Dastan v::,poema.
Drnnuıtik növ va onun janrları: komediya, dram,
faci;ı. tragikomediya. Dramatik ::>sarlarda obrazların
dili: monoloq. dialoq. Remarka.
B~ii ;ısard::> h::>yathadis::>lariniaksetdirma üsullan:
ıa~nnünı. ı::>hkiya, tasvir, harakat va göstarma.
Badii gülüş. Satira va yumor. Satirik üslub.
B;ıdii ;ıs;ırin quru/uşu. Mazmun: badii asarda
mövzu, ideya, qaldınlan problemlar. Forma: hayatı
;ıksetdinna üsullan, adabi növ, janr, tasvir, tahkiya,
tar.mnüm, barakat va göstarma, süjet, kompozisiya,
nazın va nasr, vazn, şeir vahidlari, şeir şakillari, gafiya,
r.xlif,bölgü. Badii asarda hadisa va surat. Badii asarda
asas va epizodik obrazlar. İnsan, aşya va tabiat
obrazlan. Tip, xarakter, prototip. Badii portret.
Süjet v;ı kompozisiya. Ekspozisiya, zavyazka, kul-
minasiya, razvyazka, final süjetin marhalalari kimi.
Kompozisiyanın elementlari: epigraf, prolog, epilog,
lirik haşiya, peyzaj.
Badii ;ıs;ırin dili. Badii tasvir vasitalari: epitel,
ıaşbeh, metafor, metonimiya, sinekdoxa va simvol.
Badii ifada vasitalari: badii sual, badii tazad, takrir,
müba/iğa, litota, kinaya, inversiya.
Badii yaradıcılıq metodu. Romantik metod. Realist
metod. 8dabi carayan va adabi maktablar.
Qeyd I: Respublikanın ümumt:,hsil mü:,ssis:,larinin
V sinifbrinda ad:,biyyat fanninin tadrisi iki (variativ)
darslik ::>sasında apanldığı üçün hamin sinif üzra
tapşınqlar darsliklarda ::>ksini tapan nazari biliklarin
utbiqi il:ı bağlı olacag.
Qeyd 2: 2023-cü ilda ali tahsil müassisalarina III
ixıisas qrupunda adabiyyat fannind::>n keçiril::>cak
imtahanlarda qabul programında olan "Hamz;)nin
Oıraıı qaçırması" golu ("Koroğlu" eposundan),
C.M:ımm:,dquluzadanin "Anamın kitabı",
C.Cabbarlının "Oqtay Eloğlu", S.Vurğunun "Vagif',
l.af:ındiycvin "Xurşudbanu Nat:,van" :,sarl:,rinin
d:ır likd:ı vcrilmay:>n, lakin oxunması tövsiy.> cdil:m
hi :ıl:ıri üzr:ı tapşınqlardan da istifad.> olunması
ru~r<b ıuıulur. H.>min .>s.>rlarinmüvafıq hiss:,l:,ri il:,
h~ıp :l/dim.gov.aT/news/7731/ linki vasiı:ısil:, tanış ola
bıl:ır iniz.
1€)t):ffi•fü:ujuWMJI
iJSAS aDaBİYYAT SİYAH/Si
/. S.11.Bliyev,B.A.Hasaııov, a.a.Safarova,
B.Q.Quliyev. "Bdabiyyat ". 5-ci siııif. Bakı -
2020, 202/.
2. A. Y.Süleymanova, T.B.Bağırova, İ.İ. Mııradova.
"Bdabiyyat ". 5-ci sinif. Bakı - 2020, 2021.
3. A. Y.Süleynıaııova, T.B.Bağırova. "Bdabiyyat ".
6-cı sinif. Bakı - 202/, 2022.
4. S.H.Bliyev, B.A.Hasanov, A.C.Mustafayeva,
S.Q.Mammadova. "Bdabiyyat ". 7-ci sinif.
Bakı-2022.
5. S.H.Bliyev, B.A.Hasanov, S.Q.Mammadova,
A.C.Mustafayeva, N. V.Verdiyeva. "Bdabiyyat".
8-ci sinif. Bakı - 2019, 2022.
6. S.H.B/iyev, B.A.Hasanov, A.C.Mustafayeva,
N. V.Verdiyeva. "Bdabiyyat ". 9-cu sinif.
Bakı - 2020, 2022.
7. S.H.Bliyev, B.A.Hasanov, A.C.Mustafayeva.
"Bdabiyyat ". 10-cu sinif. Bakı - 2022.
8. İ. a.Habibbay/i, S.H. Bliyev, B.A.Hasanov,
A.C.Mustafayeva. "Bdabiyyat". I 1-ci sinif.
Bakı-2018, 2020.
aLAVa aDaBİYYAT SİYAH/Si
/. "Bdabiyyat". Yeni tahsil proqramı (kurikulum)
üzra imtahanlara hazır/aşanlar, yuxan sinif
şagirdlari va müal/imlar üçün vasait .
"Abituriyent "jurnalının 1-ci nömrasinin
alavasi. - Bakı, 20 J9.
2. "Bdabiyyat". 5-7, 8-9, 10 va 11-ci siniflar üçün
qiymatlandirma tapşırıqlan kitabçalan.
"Abituriyent "jurnalının 1-ci nömrasinin
alavasi. - Bakı, 2021.
3. "Bdabiyyat ". Test toplusu. "Abituriyent"
jurnalının 1-ci nömrasinin a/avasi. - Bakı, 2019.
Proqram Döv/at İmtahan Markaziııda
işçi qropunun 05./ 1.2022-ci il ıarixinda
keçirilmiş iclasında (Protokol M 5)
müzaJ..iraedilarak qabul olunnıuşdur.
İşçi qnıpıınun rahbari:
f e.d. A.B. Mirzayev
Döv/at İmtalıan Marb=i proqranıııı
lıazırlaıımasıııda =alınıati olaıı işçi qnıpun
ii:zvlariııa nıiııııaıdarlığını bildirir.
41
~cannea wnn L;am~canner
 -------------------------·······-·····--····-------------------------

TaLaea QaBULU - 2023 Afi ,.,ı, il nııiJssis.1/Jrin,, q,,hııl imtahamııın il.inci m.Jrh.,l • ..
----------------------------~"tlı,~

(il va III ixtisasqrupları)

rroqram Vl-XI sinif d:ırslikfari :ısasında hazırlan­ Azarbaycan 111-XJasrlarda: Ft:odal müna ib'
mışdır. l::ırinin meydana galm::ısi V3 inkişafı. Az:ırbaycaıı 4
lmtahanda mazmun standartlarının talim n::ıtic::ıl::ır­ feodal münasibJtl::ırinin xüsusiyyaıl:,ri. ı\tropaı
indJ n;ızJrdJ tutulmuş farql::ındinn::ı, tahliletm::ı, Sasanil:,r imperiyasının tarkibind:,. M:ızdakil:,r h;ı~
müqayi~tm;ı, uyğunluğu, oxşarlığı v::ı sinxronluğu katı. Albaniya-Sasani münasib;,tl:,ri. Din. Albaniya \ı.
mü:ıyy:ınetm;ı, ::ılaqalandirm::ı, mühakim::ıyüıiitm::ı, VI ::ısrl:,rda. Albaniya ::ırazisina türk axınları.
tJtbiqetmJ bacanqlarının sistemli ş::ıkild::ı nümayiş
Girdiman dövlati: Mehranil;;ırin hakimiyy;ı~
etdirilm::ısi talab olunur.
g::ılm::ısi. Albaniya Sasani-Bizans v;, Sasnni-:ır~ı
Bu program fann kurikulumunun tarix fanni üçün mülıarib:>IJrİ dövründ:,. Albaniya Cavanşirin
müayyan etdiyi 5 ("Tarixi zaman", "Tarixi makan", hakimiyy;;ıti ill::ırind::ı. Daxili va xarici siyasal.
..Dövlat", "Şaxsiyyat", '"Madaniyyat")m::ızmun x::ıtti
ii2r.) asas standartlann t::ıl::ıbforinin reallaşdmlması il::> Az;,rbaycan Xilafatin tarkibinda: lsluın dininin
bağlı talim materiallanna ::ısaslanır. yayılması v;;ı onun n::ıtic::ıl:,ri. ~ilafot dövründ~
idar::ıetm::ı, torpaq v3 vergi siyas:ıti. inzibati idnr;,çilik
"Tarixi zaman" m::ızmun x::ıtti ::ısasında xronologiya
ila bağlı tarixi anlayışların m::ınims::ınilm::ısi, m::ınbafor sistemi. KöçünnJ siyas:,ti. Torpaq sahibliyi fonnalan.
~rind::, t;ıdqiqat bacarıqlannın nümayiş etdirilm::>si, Vergi v;;ı mübll:,fiyy::ıtl:,r. ar:ıb-x;;ız:ır müharib;ıl;ıri.
..Tarixi m::ıkan" m::ızmun xatti ::>sasında mü::>yy::ın Az::ırbaycanın xilafat dövründ:ıki ;;ırazisi. Xilaf';)t:,qarşı
::ırazinin bbii-coğrafi ş::ıraitinin tarixi badis::ı, proses v::ı çıxışlar. Beyl:,qanlı Müsafır üsyanı. Xiirr3mİl;ır
tazahürlarl::ı ::>laq::>l::>ndirilm::ısi, "Dövl::ıt" m::ızmun x::ıtti h::ır:,katı.
Bab:,k.
asasında dövl::ıtl::ırin yaranması, inkişafı v::ı t::ınazzülü, Xilafotin zaiflam;,siva Azarbaycnn diMatçiliyinln
"Şaxsiyy::ıt" m::ızmun x::ıtti ::>sasında tarixi ş::ıxsiy­ dirçalişi: Şirvanşahlar dövl:,ti. D::ırb:ınd ::ıınirliyi.
yatl::ırin faaliyy::ıti, "M::ıd::ıniyyat" m::ızmun x::ıtti Sacil::ır, Salaril::ır sülal:ılarinin hakimiyy:,ti dövriind~
asasında m::ıd::ıniyyatfarin v::ı sivilizasiyalann qiym::ıt-
Az;;ırbaycan torpaqlannın vahid dövl:ıtin t:ırkibind~
1::ındirilm::ısi v::ı s. il::ı bağlı bilik v::ı bacanqlar yoxlanılır
birl:,şdirilm::ısi. R::ıvvadil:,r dövl:'ıtinin yaranması.
v::ı qiym::ıtl::ındirilir.
Ş;;ıddadil:,r dövl:,ti v;;ı Tiflis müs::ılman :,mirliyi.
Rusların (slavyanların) Az::ırbaycana talançı yiirüş-
AZaRBAYCAN TARİXİ
1:,ri.B;;ırd::ı facfasi.
Giriş IX-Xl asrlarda sosial-iqtisadi h:,yat: K:,nd h:ıyatı.
Tarix elmi. Tarixi inkişafın ::ısas m::ırh::ıfal::ıri. Tarixi Ş::ıh::ır h:,yatı. Feodal torpaq mülkiyy:ıtinin formalan.
m:mb::ılar.
Tarixda il hesabı. Vergil:,r.
Azarbaycan arazisind::ı ibtidai icma quruluşu: Madaniyyat: Yazı. "Kitabi-D:ıd:ı Qorqud" dastanı.
Az.Jrbaycan arazisinda ilk insan m;;ısbnfari. Azıx Memarlıq. Az::ırbaycan xalqının t::ış.ıkkülünün başa
adamı. Odla tanışlıq. Daş dövıii. Ene9lit (mis-daş) çatması.
dövrü. Tunc v::, D::ımir dövrfari. Ibtidai İcma
Salcuqlar va Azarbaycan: AzMbaycan S:,lcuq
quruluşunun dağılması.
imperiyasının t::ırkibindJ. S::ılcuq yürüşl:ırinin
fri tayfa birlikfari va erkan dövlat qurumları: Az::ırbaycan üçün n::ıtic::ıl::ıri. Eld:mizl:,r (Atab:ıyl:>r)
Lullubi. Kuti. Turukkil::ır.
dövfati. Şirvanşahlar dövl;;ıti.
Manna dövlati: Dövlatin yaranması. T;;ıbi::ıti v::ı
::ıhalisi. lciar.>çilik
v::ı t::ıs::ırriifat. Xarici siyas;ıt: Urartu v::ı XI asrin ortaları-XJI asrda madaniyyat: T:ıh il v~
M uriya il::ı münasib::ıtl.ır. Kimmer, iskit, sak tayfaları v::ı elmin inkişafı. İntibah dövrünün mcmarlıq incil:,ri.
Manna. Dövl::ıtin t::ın:ızzülü v::ı süqutu.M::ıd::ıniyy;;ıt. Azarbaycao XJIJ asrin 20-ci illari - XIV :, rda:
AZ.lrbaycanda lskit {işquz) şahlığı. Az:,rbaycana monqollann yürüşl::ıri. Xar:ızmşah
A7,;,rbaycan Midiya va ahamani imperiyaları C::ılal;;ıddin. Az.Jrbaycan Hülakül:ır dövl:ııinin
dövründa. t::ırkibind::ı. Vergi v:, torpaq siyas::ıti. Qazan .xanın
Atropatena dövlatl: arazisi, :ıhalisi v::ı t::ıs::ırrüfatı. islahatlan. El.xanil:,rdövl;;ıtinin z::ıin:,m;ı i v:, süqutu.
Dövl:ıt quruluşu v;ı idar:ı olunması. Qonşu dövl::ıtl::ırl::ı C::ılairil::ır dövl::ıti v::ı Az::ırbaycan. Şirvan~ahlat
qarşılıqlı müna ib:ıtl:ır. Sclcvkil:ır, Parfiya v::ı Roma il::ı dövl::ıtinin yenid:ln dirç::ılm::ısi. 1 lbrahim. To.xtamı~ın
müna ib:,ılar. Fraaspanın müdafi:,si. M3d:miyy::ıt. v::ı Teymurun Az.Jrbaycanayürüşl::ıri.
Albanlya dövlati: arazisi. ::ıhalisi v::ı t3s:,rrüfatı. Azarbaycan XV asrda: Baharlı hökmdarlannın
Dövlat quruluşu v;ı idar::ı olunması. Yadellil:,r::ı qarşı Teymuril::ırl::ı mübariz::ısi. Az:>rbaycan Baharlı
mübariz.,. M:ıdaniyy:ıt. (Qaraqoyunlu) dövfatinin yaranması. Qara Yusif.

,2

~cannea wnn L,am~cann~r

 ■ Eif:ı:Sl•füaijudM#I
C h. nşah. Azarbaycan Bayandurlu (Ağqoyunlu) A7.,,1rbaycan Bfşarlar imperiyası: Nadir xan
dövl:-tinin yaranması. Hasan padşah. Osmanlı dövl::ıti afşann şah seçilm;,si. Nadir şahın daxili v;, xarici
il:, nıühnribal::ır. Azarbaycanın beyn::ılxalq alaq::ıl::ırinin siyasati. İmperiyanın süqutu. Az;,rbaycan arazisind::ı
gcnişl:,nm=ısi. xanlıqlann yaranması.
anfabil hakimUyi: Şeyx S::ıffaddin v::ı varislari. Şeyx Azarbaycanın c;rnub xanhqları.
Cüneyd v:ı Şeyx Hcydarin fa:ıliyy::ıtlari. Ş::ımasi döyüşü. Quba xanhğı: Xanlığın yaranması. Vergi islahatı.
XV .1srd.1 ictimııi-siyasi , 1.1 iqtisadi vaziyy.1t: Köçünn;:ı siyas;ıti. Birl;:ışdinn;:ı siyas::ıti. Birl;:ışdinn::ı
Oö\ll:ıt id:ıf='çiliyi. Torpaq sahibliyi v;, vergil;,r. siyasatinin ikinci marhalasi.
lqıisadi dirçaliş. Ş.1ki xanhğı: Şaki xanlığının yaranması v:1

XIII-XV asrlarda madaniyyat: Elm v;, t;,hsil.
l\km:ırlıq va inc;,san;;ıt.
AzJrbaycan Safavi dövlati: Az;,rbaycan Safovi
dövl:ıtinin yaranması. Şah I İsmayıl. Siyasi quruluş.
!dar.> sistemi v;, h;,rbi qüvval;,r. Safavi şahlannın
daxili siyasati. Safovi-Osmanlı müharib;,larinin
başlanması. Sultan I Salimin va Sultan I Süleymanın
yürüşl::ıri. Şah I Tahrnasib. Azarbaycan torpaqlannm
vahid dövl;,tin tarkibinda birlaşdirilmasi prosesinin
başa çatması. Amasya sülhü.
Azarbaycan Safavi dövfati XVI asrin son
rübünda: Safavi taxt-tacı uğrunda mübariza. Osmanlı
dövl;,ti ila yeni savaş. Tabrizin müdafı::ısi. Şah ı
Abbasm hakimiyy;,ta galmasi va islahatlan. Marbzi
hakimiyyatin ~cla~asi. Azarbaycan torpaqlannm
möhk::ımlanmasi. "Qızılqaya xayan;:ıti". Kartli-
Kaxetiya çarlığı ita mübariza. Xanlığın zainamasi.
Qarabağ xanhğı: Qarabağ xanlığının yaradılınası.
Panahali xanın marbzlaşdinna siyasati. İbrahiınxalil
xan.
Q.1rbi Azarbaycan xanhqları: İr;:ıvan xanlığı.
Xanlığın ahalisi. ahalinin maşğuliyyati. S;,n;,tkarlıq v;,
ticarat. İravan xanlığına hücumlar. Naxçıvan xanlığı.
arazi va tasarrüfat. Siyasi v;,ziyyat.
İkihakimiyyatli xanhqlar: Şamaxı v;:ı Ganca
xanlıqları.
Bakı, D.ırb.ınd va L~nk=ıran xanlıqları.
Camaathq, sultanlıqlar v.ı maliklikfar.
Azarbaycan torpaqlarının birfaşdirilmasindil son
t.1ş.1bbüs: Ağa Mahamm;ıd şah Qacar.

azad edilm;,si. ikinci Istanbul va Marand müqavil;,fari.
Q;,sri-Şirin müqavilasi.
XV] asrin ikinci yarısı-XVII .1srda Azarbay-
canda ictimai h.1yat: Kand tasarrüfatı. Şaharlar.
İnzibati idar;,etma. Torpaq mülkiyyati fonnalan v::ı
vergilar. Sosial tabaqalar.
Safavifar dövlati XVII asrin ikinci yarısı - XVIII
asrin .1vvallarinda: İctimai-iqtisadi hayat va idara-
etma. İqtisadi tanazzülün başlanması. Şah Sultan
Hüseynin dövlati böhrandan çıxarmaq cahdlari.
Safavifar dövründ.1 madaniyyat: Elm va tahsil.
Memarlıq va incasanat.
XVIII asrin avvallarinda Safavi dövlatinda siyasi
,,aziyyat: XVIII asrin avvallarinda Azarbaycanda
üsyanlar. Şirvan üsyaru.
Azarbaycan torpaqlarının Rusiya ifa Osmanlı
arasında bölüşdürülmasi: Rusiyanın Xaz::ıryaru
~ölg=ılara yürüşü. Bakının işğal edilm::ısi. 1724-cü il
lstanbul müqavilasi.
Azarbaycan Rusiya va Osmanlı dövfatfarinin
hakimiyyati altında: Çarizmin Azarbaycanın Xazar-
boyu torpaqlannda iqtisadi siyasati. Az;,rbaycan
torpaqlan Osmanlı hakimiyyati dövründ;,. Xalq azad-
lıq mübari~si.
Azarbaycan torpaqlarının azad olunması uğ­
runda mübariza: Az;,rbaycan torpaqlannın mübariz;,
meydanına çevrilmasi. Nadir xan afşar. Safovi dövlati
:>razil.ırinin rus V;} osmanlı işğalçılanndan t;,miz-
1:>nm.ısi.
Xanhqlar dövründ.1 sosial-iqtisadi hayat: Kand
hayatı. Şahar hayatı va sosial zümralar. Vergi va
mübll;:ıfiyyatlar. Xanlıqlann idara edilmasi.
Xanlıqlar dövründa madaniyyat: Elm, t;:ıhsil.
Memarlıq, incasan;:ıt.
Azarbaycan XIX asr-XX asrin avvallarind.1.
Azarbaycanın şimal torpaqlarının Rusiya
tarafindan istilası: İşğalın başlanması. Ganc:ınin
qahr=ıman müdaffasi.
Canubi Qafqaz uğrunda Rusiya-Qacar
müharibal.lri: Qarabağ, Şaki va Şamaxı xanlıqlarının
işğalı. Darband, Bakı v;ı Quba xanlıqlannın işğalı.
Gülüstan sülhü. Canubi Qafqaz uğrunda il
Rusiya-Qacar müharibasi. Türkm;,nçay sülhü.
Şimali Azarbaycan Rusiya işğalı dövründil:
Müst;,mfab idar;, üsulu va onun sosial-iqtisadi. siyasi
hayata tasiri. Çarizmin köçürrna siyasati. Almanların
Qafqaza köçürülmasi. Azarbaycanda rus mask:ınl:ıri.
ahalinin sosial tarkibi. Sanatkarlıq v;:ı ticar;:ıt.
Müst;:ırnlab zülmüna qarşı xalq üsyanlan.
XIX asrin 40-cı illarinda Şimali Azilrbaycanda
keçirifan islahatlar: İnzibati-mahbma islahatlannın
hazırlanması va t;:ıtbiqi. Çarizmin Az;,rbaycan zad::ı­
ganlan il;:ı ittifaqı möhkamlandirm;ısi. 1847-ci il
asasnamal;:ıri.
Kapitalizmin inkişafı, yeni sosial münasibatlarin
meydana galmilsi: İslahatlar ar;:ıfasinda Şimali
Azarbaycanda sosial-iqtisadi v;,ziyy:ıt. Burjua islahat-
lannın keçirilma sabablari. İslahatlar başlayır. 1870-ci
il bndli islahatı. Mahbma va şahar islahatı. lslahat-
lann naticalari.

43

~cannea wnn L;am~canner

 Ali tJluil mü.u.ıl.JJ/Jrin.ı q.ıbul imıohanının ilcinci mJrh.1/J.ıi ıiç-ı;~

rbı~ nd tqıludl lnklt f: K;,nd müna ib:,tl:1ri. Yeni daşnak-bolşevik ittifaqı. Hökurtı;ıı
1.:- "' ıfı tının ınL..i fı. "'· ndd. i tıınoi ı.,h~pl.ı nPnin böhr.ını.
ıu 1.nm. ı. • •X . nn . , , .,11.ınnd.ı cni nqmr qrınunlar.
1 C;,nubl Az.lrbaycan 1917-1920-ci ilJarda: Nara.
~. n ~ cnın ınL..ı nfı. ' n .ın c i. .ınııycnin dig.ır ıılıqların artma ının s:,b.ıbl:ıri. S_(yasifoallığın artınasl
h.ıl. n. \1ıll:-ıın fı nnalıı m ı. Milli oyanı . lngilı:,r:,~Qacar münasib:,tl:>ri. Usyamn başlaması v~
1ü,1-1mla.-1çllik ~le) hlna çııışlar. Milli q:,l:,b:,si. Şcyx M:,h:,mm.ıd Xiyabani. Milli hökum;ıtirı
d molr tik h-1r-1lıt: Zrıqatı:ılı:ı üsyı:ını. "Xalq yaradılması. Milli hökum:>tin süqutu.
ıntıq m~ıln.n... F;,hl. h.ır.ıkatı. 1 Ru inqilabı vJ
Sovet rejiminin qurulması: Sovet Rusiyasının
,,rt,;ı~ nn. ınumnLİya mü :))manlannın qurul-
h.>rbi müdaxilasi. Az.>rbaycan SSR-in yaradılmas 1
' ~ 1 n. DO\ l.ıı Duma lan v;, az;,rbaycanlı deputatlar.
Sovct hökurn:ıtinin ilk t:ıdbirl:ıri. Bolşevik işğalını~
(' riTmin milli qırğın slyasatl: Milli qırğının
n:ıtic:ıl.ıri.
b lanm "'- Bakı hadis:ıl:ıri. Bölg:ıl:ırd;ı kütl:ıvi
qırı;ınlann ,-~ilmJsi. Azarbaycan partiyalan v:ı milli Sovet rejimin;, qarşı xalq bar.>katı: H:ır.ıkatın
qırı;ın iya_.ıtin;, qiym:ıt. s:ıb:ıbl:ıri. Sovet rejimin:ı qarşı üsyanlar.
· imali ~rbaycan Birinci Dünya mübaribasi Formal müstaqiJliyin lağvi: Az:ırbaycan SSR-in
iJl,1rind~:Şimali Azarbaycan vuruşan höyük dövlJtl:ırin forma! olaraq müst:ıqil faaliyy:ıt göst:ırm:ısi. Fomıaı
h;,rbi- iy~ i planlarında. Azarbaycanlılann müharib:ıy:ı müst:ıqilliy:ı ilk ~rb:ı - Moskva müqavil:ısi. C:ınubi
mün ı.ib~ti. Azarbaycanlılann müharib:ıd:ı iştirakı. Qafqaz sovet respublikalan federasiyasırun yara.
1üharib;min Şimali Az.Jrbaycan iqtisadiyyatına t:ısiri. dılması.
Canubi ~rbaycan XIX asrda: C:ınubi Az:ırbay­ Azarbaycanm 3razi bütövlüyüna yeni qasdlar:
canın id~ olunması. XIX :ısrd:ı iqtisadi v:ıziyy:ıt. Sovet Rusiyası t.>r.ıfind:ın Az:ırbaycanın parçalanması.
So ial v:ıziyy:ıt.
Az:ırbaycanın t:ırkibind:ı Dağlıq Qarabağ Muxıar
Canubi ~rbavcan XX asrin avvalfarinda: Vilay:ıtinin (DQMV) yaradılması. Naxçıvan MSSR-in
So ial-iqtisadi v:ıziyy:ıt. M:ışrut:ı (Konstitusiya) h:ır:ı­ t:ışkili.
katt. unubi ~rbaycan Birinci Dünya müharib:ısi
ill:ırind:ı.
Azarbaycanda sovet hökumatinin sosial-iqtisadi
V3 madani tadbirl3ri: "H:ırbi kommunizm" siyas;ıti.
xrx asr-XX asrin 3VV31larinda Azarbaycan arzaq sapalağı. Yeni İqtisadi Siyas::ıt. Sanayelaşdirnıa.
m~aniyyati: Elm v:ı tahsil. Matbuat. İncasanat va
Kand tos:ırrüfatının kollektivl:ışm:ısi. M:ıd:ıniyyaı
memarlıq.
sah:ısind:ı islahatlar. Milli-m:ın:ıvi d:ıy:ırl:ırimiz üzarina
Azarbaycan 1917-1920-ci illarda.
hücum. Dinsizliyin t:ıbliği. Yeni sovet t:ıhsilinin
Şimali ~rbaycan Rusiya imperiyasımn darin
yaradılması. Elmin inkişafı. İnc:ıs:ın:ıt v::ı memarlıq.
iyasi böbranı dövründa: Rusiyada Fevral inqilabı vo
Şimali ~rbaycan. Rusiyada Oktyabr çevrilişi v:ı Totalitar rejimin qurulması. Kütfavi repres•
Şimali AZ3rbaycan. Rusiyanın C:ınubi Qafqazda haki- siyalar: Bolşevik diktaturasının yaradılması. Totalitar
miyy3tinin 2.3iffam:ısi. sosializm c:ımiyy:ıtinin qurulması. C:ınubi Az:ırbaycan·
Şimali Azarbaycanda milli dövl3tçiliyin barpası da soydaşlarımızın milli hüquqlannın tapdalanması.
\la möhkamlandiriJmasi: C:ınubi Qafqaz Seyıni v:ı Azarbaycan SSR İkinci Dünya mübaribasi
Şimali ~rbaycan. Daşnak-bolşevik qüvvol:ıri t:ır:ıfın­ ill3rind3: Ölkamizla bağlı planlar. Az:ırbaycanlılann
d.an tör3dil3n Mart soyqınmı. Bakı XKS-in anti- döyüşlard::ı iştirakı. İqtisadiyyatın c::ıbh:min
a7..3rbaycan siyas3Iİ. "lstiqlal fi3yannamasi". Batum ehtiyaclannı öd:ım:ıy:ı yön:ıldilm:ısi.
müqa il:, i. Bakının düşm3n)3rd3n azad edilm:ısi.
C.Jnubi Azarbaycan İkinci Dünya müharibasi
Azarbaycan xaıq Cümburiyyatinin daxili siyasati: 1113rinda:Milli demokratik h:ır:ıkatın canlanması. "21
Dövl:,ı qunıculuğu. Parlamcntli respublika. Qarabağ vo
Az:ır" h:ır.ıkatı. Milli hökurn:ıtin yaranması v:ı
süqutu.
'~ çıvan "cncral-qubcmatorluqlarının toşkili. Milli
ordunun yaradılması. Az:ırbaycan torpaqlarında Azarbaycan SSR 1945-1953-cü illarda: Totalitar
f::nn:,11itan Re publikası yımıdılması. Tarixi rejimin güclanm:ısi. Ennonistanın Dağlıq Qarabağa
ıorpaqlıınmııın enn:mi busqınlıırındun müdafi:>si t.ıd­ iddia qaldınnası. Az:ırbaycanlı :ıhalinin Enn:ınistandan
bi(I ri. So iul-i41i uJi iyu :11. Mo,foni quruculuq dcportasiyası. İqtisadi inkişaf.
ı 3d b i(1 :ıri. Milli oynnış cabdlari: Stalinin ölümünd.ın sonra
Az rb ■ )'c■ rı Xalcı CUmhıırlyyaClııln xıırkl slyıı­ SSRl-da mülayimlaşm:ı siyas:ıti. Sovet r:ıhb:ırliyinin
• ti: AX • nin xarici iyu :>tinin., n, v:,zifol:,ri. Qonşu Az:,rbaycanda milli oyanışın qarşısım almaq t::ıdbir);lrİ­
d ~ı:ııl:ırl:ımOn ih:ıtl:>r. ı\ı:,rbııycnn nilmııy:md:,liyi lqtisadiyyatda yenilikl:ır.
r i üllı kurıfrurı ındıı. ı\XC-niıı büyük dövl:ııl:,r 1940-1960-cı illarda madaniyyat sahasinda
ı:,r:,lind:ın ıanınmıı ı. uğurlar: İkinci Dünya müharib:,si dövrün@
Aı rhıycın X•hı C0mhurlyyatlnln süqutu: ın:>d:>niyy:ıt sah:ısind:ı yenilikl::ır. Müharib3d:>n sonraki
AX -nin bcyn:,lxalq v:,ziyy:,ıi. ı\XC-Sovcı Rusiyası dövrd::ı tahsil v:ı elmin inkişafı.

~cannea wnn L,am~cannet

 liJlaAa oaAUlU 1023 Ali t,ıluil mıi.uıiJ.,/Jrin.J qJbul imtahanının ilcincl marh;,/,Js/ İİ(li~
-- -

"-lnı11II Aur b ■ ~ c ntl ■ lqıludl lnklt ■ f: K. nd müna ib:,tl::ıri. Yeni daşnak-bolşcvik ittifaqı. HökullQı
, mıf lının ini.., , ı. l\:mdd.ı ictimtıi t;,h;xpl.-,111.-,nin böhranı.
ü l:ınm; ı. . 'X ;, rin :ı, ,·.,11;,nnJ:ı reni oqtar qonıınlar . C.Jnubl Azilrbaycan 1917-1920-ci illud3: Nara.
. :ın ~ nın ınl.., fı. ıcfı . :ınrı re i. •;,na enin dig:ır zılıqlnrın artmasının s:ıb:ıbl:ıri.
Siyasi foallığın artrnas,
h. ı.,n. 1,11.,1111
fonn I maı ı. Milli oyanış. lngilt:na-Qacar münasib:,tl:Jri. Üsyanın başlaması ..,~
lihı~mı~"~çlllk .llryhln.J çııışlar. MIIII q:-ıl;ıb;ısi. Şcyx M:ıhammad Xiyabani. Milli hökurn:ııin
drmo"r li" h.,r kat: Zaqaıala üsyanı. "Xalq yaradılması. Milli hökum:ıtin süqutu.
ıntıq m ılan... F:ıhl:ı h:ır;,knıı. 1 Rus inqilabı VJ
Sovet rejiminin qurulması: Sovet Rusiyasının
'" 2:• hay an. mumnısiyn müsalmanlannın qurul-
harbi müdaxilasi. Azarbaycan SSR-in yaradılması.
ıa~ lon. Den 1.-,ı Dumalan v:ı a~rbaycanlı dcputatlar.
Sovet hökumatinin ilk tadbirlari. Bolşevik işğalının
Ç ■ rizmin milli qırğın siyasati: Milli qırğmın
natic:ılari.
h '-ln.nma!-1. Bakı hadi Qlari. Bölgalarda kütlavi
q,rğınlı:ınn tör~ilma i. A~rbaycan partiyalan V;') milli Sovet rejimin3 qarşı :ıalq h3r3katı: Harakatın
ırtm siyas;,ı-ina qiymat sababl:ıri.
Sovet rcjimina qarşı üsyanlar.
imali ~rbaycan Birinci Dünya müharibasi Formal müst3qilliyin 13ğvi: ~rbaycan SSR-in
ilfarind~: Şimali Azarbaycan vuruşan böyük dövlatl:nin forma! olaraq müstaqil faaliyyat göstannasi. Fonnaı
h:ırbi-. iyasi planlarında. AZ:)rbaycanlılann müharibaya müstaqilliya ilk zarba - Moskva müqavilasi. Canubi
müna ib;,ti. Azarbaycanlılann müharibada iştirakı. Qafqaz sovet respublikalan federasiyasının yara.
1ühaıib:min Şimali ~rbaycan iqtisadiyyatına tasiri. dılması.
C3nubi ~rbaycan XIX 3srd3: Canubi Azarbay- Az3rbaycanın 3razi bütövlüyün3 yeni q3sdlar:
canın idara olunması. XlX asrda iqtisadi vaziyyat. Sovet Rusiyası tarafından Az3rbaycanın parçalanması.
So ial vaziyyat. Azarbaycanın tarkibinda Dağlıq Qarabağ Muxtar
C3nubi Az3rbaycan XX 3srin ,1vv3lfarind3: Vilayatinin (DQMV) yaradılması. Naxçıvan MSSR-in
So ial-iqtisadi vaziyyat. Maşrub (Konstitusiya) bara- taşkili.
kalı. Dnubi ~rbaycan Birinci Dünya müharibasi
illaıinda.
Azarbaycanda sovet hökum3tinin sosial-iqtisadi
v3 madani t3dbirfari: "Harbi kommunizm" siyas:ıti.
XIX 3sr-XX 3Srin 3VV3113rind3Az3rbaycan
arzaq sapalağı. Yeni İqtisadi Siyasat. S:ınayelaşdinnJ.
macfaniyy3ti: Elm V3 tahsil. Matbuat. İncasanat va
memarlıq.
Kand tasarrüfatının kollektivlaşmasi. MadaniyyJt
sahasinda islahatlar. Milli-manavi dayarlarimiz üz:ırinJ
Aurbaycan 1917-1920-ci ilfard3.
hücum. Dinsizliyin tabliği. Yeni sovet tahsilinin
Şimali Az3rbaycan Rusiya imperiyasının d3rin
yaradılması. Elmin inkişafı. İncasanat va memarlıq.
,i,r• i böhranı dövründ3: Rusiyada Fevral inqilabı va
Şimali Azarbaycan. Rusiyada Oktyabr çevrilişi va Totalitar rejimin qurulması. Kütl3vi repres-
Şimali Azarbaycan. Rusiyanın Canubi Qafqazda haki- siyalar: Bolşevik diktaturasının yaradılması. Totalitar
miyyatinin zaiflamasi. sosializm camiyyatinin qurulması. Canubi Azarbaycan·
Şimali Az3rbaycanda milli dövl3tçiliyin b3rpası da soydaşlarımızın milli hüquqlarının tapdalanması.
,,a möhkamfandirilmasi: Canubi Qafqaz Seymi va Az3rbaycan SSR İkinci Dünya müharibasi
Şimali Azarbaycan. Daşnak-bolşevik qüvvalari tarafin- ill3rind3: Ölbmizla bağlı planlar. Azarbaycanlılann
d;,n tör3dil:m Mart soyqınmı. Bakı XKS-in anti- döyüşlarda iştirakı. İqtisadiyyatın c:ıbhanin
az;,rbaycan siyas3Iİ. "İstiqlal füıyannamasi". Batum ehtiyaclannı ödamaya yönaldilmasi.
müqavil3 i. Bakının düşm::ınl3rd::ın azad edilmasi.
Canubi Az3rbaycan İkinci Dünya müharibasi
Aurbaycan Xalq Cümhuriyyatinln daxili siya53ti: i113rind3:Milli demokratik harakatın canlanması. "21
D vl:,ı quruculuğu. Parlamentli respublika. Qarabağ va
Azar" harakatı. Milli hökumatin yaranması va süqutu.
ı çıvan •encral-qubematorluqlarının t::ışkili. Milli
ordunun yaradılma ı. Az;,rbaycan torpaqlarında Azarbaycan SSR 1945-1953-cü ilfarda: Totalitar
f:ınn:,ni ı.sn Re publikaııı yarudılmnsı. Tarixi rejimin güclanmasi. Em1anistanın Dağlıq Qarabağa
ıurp~I rımmn cnn:mi bu qınlıırından mlidafüısi l3d- iddia qaldırması. Azarbaycanlı ahalinin ErrnanistandaD
birl ri. • o i.ıd-iqıi udi iym,:ıt. M;,ll:ıııi qunıculuq dcportasiyası. lqtisadi inkişaf.
t:ıdbifl:,ri. Milli oynnış c3hdlari: Stalinin ölümündan sonra
/u r'hii)1Un X ■ lq Cümlıurlyyarlnlıı ınrlcl rıılyıı­ SSRl-d:, mülayiml:,şma siyasati. Sovet rahbarliyinin
•- U: AX nin .ıuırici ı.iyııN:>linlıı ::ı ıı v:ızifol:,ri. Qonşu Az:\rbnycandamilli oyanışın qarşısını almaq tadbirl:,ri.
m0n_ ib;,ıl:,r. A1..:,rbnycnnııilınny;,ııd:ıliyi
dovl:>tl:>rl:> lqtisadiyyatda ycniliklar.
l'ariı •01lı lconfrnn ında. AX -nin büyük tWvl::ııl::ır J940-1960-cı illud3 m3d3niyy3t sah3sinda
t:>r:>find:,rı tııııırırnıı ı. ujlurlnr: İkinci Dünya müharib:ısi dövründ'
Az rh■ytın Xılq Cümlıurlyyilflnln süqııtu: ın:,d:miyyat sahasinda yeniliklar. Müharib3d3n sonraki
AX -nin bcyn;,lxolq v:,1.iyy:,ti.AXC-Sovct Rusiyası dövrd:, tahsil va elmin inkişafı.

~cannea wnn L,am~canner


111.,rd.l soslal-lqll dl
• lıH·,·in ı\z.ırbaycan r.,hh.ırliyin;, g;,ıirilınJı.İ.
tı JıL tın _ür.,ıli inki fı. h, linin h;,yııı
,i~ .. ini~ ~ ıl ,..dınnoq ı;,dbirl;,ri.
.·x _rin 40-80-d 111,,rlnd.1m.1d;,nlyy.JI:T.>h il.
1;,J~i-m rif. l;,ıbu ı. Elm. lnc;ıs;,n.ıı.
\' nld.lnqurmı l)·ı ..,1ılnln ınası: Sojal-iqti adi
h ~ ı du~unluq. Enn:mil:ırin Qarabuğı
~ \. nJ n qopannaq siyas;,ti. Azarbaycanlı
h linin Emt~nLıandan kütl:lvi qovulması. Qarabağ
mün qi, inin b.ı,.lanması.
ilrıri büıö,·lü)·ü , •., milli hüquqlnrın qorunmnsı
utr,ındı mübıriz,1: Meydan harakatı. 20 Yanvar.
C.lnubi Az.,rbaycan müharibad,m sonrakı
dö\Td : 1 60<1 illarda islahatlar va Canubi Azar-
ha~ "an. lran lslam inqilabı va Canubi Azarbaycan.
. urt,ıycan Respublikası rnüstaqiUik dövründa
(1991-2017-ci illar).
Oö,·ıat rnüstaqilliyinin barpası: Dövlat müstaqil-
li~inin harpa edilm;ısi uğrunda mübarizanin güc-
1~::lsi. Qarabağda ermani vahşilikfari. Xocalı
soyqmmı. Hakimiyyat çevrilişlari va onların müha-
rib::lCb\'aziyy;ıta t;ısiri. Azarbaycan ordusunun uğurlu
hücumu.
1 Qarabağ müharibasi: Siyasi böhranın Qarabağ
müharibasina bsiri.
Qurtuluş harakatı: Heydar aliyevin Naxçıvandakı
faaliyyati. Yeni Az;ırbaycan Partiyasının yaranması.
Heydar oliyevin ölka rahbarliyina qayıdışı. Azar-
baycanı parçalamaq cahdfarinin qarşısının alınması.
Az.arbaycan Respublikasımn beynalxalq va
regionaJ taşkilatlara üzv olması: Xarici siyasatda
uğurlar.
Dö,•lat müstaqilliyini möhkamlandirmak fadbir-
lari: Müsbqil Az;ırbaycanın ilk Konstitusiyası. Milli
dövl:J~iliyin möhbmfandirilm;ısi. Uğurlu neft stra-
tegiyası. Baz.ar iqtisadiyyatına doğru. İqtisadi dirç::>lişin
başlanması.
Azarbaycan Respublikasının inkişafında yeni
mnbala: Az;ırbaycanın yeni lideri. Neft strategi-
yasının uğurla davam etdirilmasi. Qeyri-neft sektor-
unun inld~fı. Sosial layihal::>rin gerç::>klaşdirilmasi.
Dünya azarbaycanlılannın t:,şkilatlanması. Milli ordu-
nun b)rbi qüdr:ıtinin artırılması v:, uğurları.
Xarld ılyaıat: Qonşu dövl:,tlarla münasibatl::>r.
ABŞ, Avropa dövl:>tl:ıri v:, beynalxalq taşkilatlarla
:ınukda)lıq.
Madanlyyat: Elm v:, t:ıhsil. lnc:,s:m:ıt. idman v:,
Olimpiya h:ır:ıkaıı.
Qarahağ uğrunda V3t-,n müharlb3sl (ikinci
Qarabağ mühıırlb3sl) V3 "Az3rhaycnn
Rtıpubllkaıının ltğaldan azad cdllmlş 3rnzfl3rlna
Blly0k Qayıdışa dair I Dövl3t Proqranıı":
Münaqij:>nin ülh yolu il:, h:ıllinin mümkünlüyünün
gaflı ını alan amill:ır. Enn:ınistanın pozucu addımları.
IMEı:fii•fü:ı•ıuWMJI
~•llks.Jllş: 2020-ci ilin iyul döyü l:ıri, Tovuz hadi :,l:,ri. 2020-ci
ilin payızında düşm:ın ı:,xribaıının qarşısının alınma ı
üçiin A1,:,rbaycan ordusunun irimiqyaslı :,ks-hücuma
başlaması. lşğaldan azad cdil:m ıorpaqlar - ş:ıh:ır,
q:, :,b:, v:ı bndl:ır. Düşm:,n t:,r:,fınd:m mülki :,halinin
h:ıd:,fo alınması. Döyüş zonasında ycrl;ışm:,y:ın
yaşayış m:mt:ıq:ıl:Jrinin qadağan olunmuş silahlarla
at:ışa tuıulınası. Az:Jrbaycan v:,t:mdaşlarının etnik,
sosial sah:,d:, büıövlük nümayiş ctdinn:,si. Xalq, dövl:ıt
v:, ordu birliyi. Uğurlu diplomatiya. lnfonnasiya
blokadasının yanlması. At:ışk:ıs:, dair Moskva v;ı
Vaşington görüşlari. "oziz Şuşa, s::>n az.adsan!".
Üçt;ırafli b;ıyanatın imzalanması. Az:,rbaycan
Respublikası Prezidentinin "aziz Şuşa, biz s::>ni
dirçaldacayik!" sözlari azad edilmiş arazfürin yenid;ın
abadlaşdınlacağının z;ımanati kimi. Müharib:,nin
naticalari. "Az;ırbaycan Respublikasmın işğaldan az.ad
edilmiş arazilarin::, Böyük Qayıdışa dair I Dövl::>t
Programı".
ÜMUMİTARİX
QaDİMDÖVR
Qadim Misir: Coğrafi mövqeyi va ahalisinin
maşğuliyyati. Sosial t::>baqal;ır. Vahid Misir dövl;ıtinin
yaranması va güclanmasi. Fironlann harbi yürüşl;ıri.
Qadim Misir dövlatinin t;ınazzülü. Qadim Misir
madaniyyati.
Qadim şumerlar: Mesopotamiyanın tabiati v;ı
ahalisi. Şumer şahar-dövl;ıtfari. Şumer madaniyyati.
Böyük Hun dövlati: Qadim hunların arazisi v;ı
maşğuliyyati. İlk Hun dövlatinin meydana galmasi.
Teoman. Mete xaqan. Hun imperiyasının
parçalanması. Tasarrüfat hayatı. Din va madaniyyat.
Qadim Çin: Tabiati va ahalisi. Çinin
birfaşdirilmasi. Böyük Çin saddi. Xan sülalasi. Böyük
İpak yolu. Xalq üsyanlan. Madaniyyat va din.
Qadim Hindistan: Tabiati va ahalisi. Hindistanın an
qadim şah;ırl;ıri v;ı q;ıdim dövlatl;ıri. Hindistanın vahid
dövfatda birlaşdirilmasi. Kastalar. M;xfaniyyat v;ı din.
Qadim Yunanıstan: arazisi va ahalisi. Krit
padşahlığı. Mikena madaniyyati. Qooim yunan
şah;ır-dövlatlari. Sosial-iqtisadi münasibatl;ır. Afinada
demos ila ayanlar arasında mübariz;ı. Orak.on
qanunlan. Solon islahatlan. Tiranlıq. Sparta dövlati.
Aralıq danizi va Qara daniz sahillarind;ı yunan
koloniyalannın yaranması. ahamani-yunan mühariba-
l:,ri va onun mıticalari. Afina quldarlıq demok:ratiyası.
Perikl. Yunan şah;ır-dövlatlarinin t;ınazzülü. Afina-
Spaı1a müharib:ısi. Qadim Yunanıstan m;ıdaniyyati.
Makcdoniya dövlatinin yüks:,lişi. il Filipp.
Mnkcdoniyalı lsgandar va onun Şarqa yürüşü. Make-
doniyalı lsgand:,rin imperiyası va onun parçalanması.
Mnkedoniya imperiyasında mad:ıniyyaı.
Qadlm Roma: Apennin yarımadasının qadim ::>ha-
lisi. Etrusklar. Romada dövlatin yaranması. Padşahlıq
45
~cannea wnn L;am~canner
 TaLaea Qaeuw - 2023 _________
va re publika dövrlari. Patrisilarla plebeyl:,r arasında
mübari~. Xalq tribunlan. Bütün İtaliyanın tutulması.
Pun müharibalari. Romanın işğallan. Qrakx qardaşlan.
Qullann vaziyy:>ti.Spartak üsyanı.
Yuli Sezar. Romada vatandaş müharib:>lari. Roma
imperiyasınm yaranması. Quldarlıq tasarrüfatmın
tan:,zzülü. İmperiyanın parçalanması. Q:>rbi Roma
imperiyasınm süqutu. Q:,dim Roma m:>daniyy:>ti.
Xristianlığın yaranması.
ORTA asRLaRDÖVRÜ
Erkan orta ;,srlar türk düvl;,tlari: '"Xalqlann
höyük köçü". Avropa Hun dövl:>ti Attila Katalaun
döyüşü. Ağ Hun dövl::ıti. Göytürk xaqanlığı. X;;,z;;,r
dövl;;,ti.Uyğur xaqanlığı.
Qaraxanlı dövl::ıti. Q;;,zn;;,li
dövl::ıti.
arab Xilafati: 3r;;,bistan yarımadasının t;;,bi::ıti v::ı
::ıhalisi. İslam dini v:, müs::ılman dövl;;,ti. Xilafatin
yaranması, yüks::ılişi v;;,parçalanması.
Qubi Avropa: German tayfaları. Frank dövl::ıtinin
yaranması. Puatye döyüşü. Böyük Kari. Yerden
müqavil::ısi. Q::ırbi Avropada feodal dağınıqlığı dövrü.
Bizans: İınperiyanın yüks;;,lişi v;:ı tan::ızzülü.
Büyük Salcuq imperatorluğu: Dövl::ıtin yaran-
ması, çiç;;,kl;;,nm;;,siv::ı süqutu.
Büyük Monqol imperatorluğu: Dövl;;,tin yaran-
ması. Çingiz xan. Monqol işğallan. imperiyanın
parçalanması. Qızıl Ordu dövl::ıtinin yaranması.
İdar;;,etm;;,. Qızıl Ordunun z::ıifl::ımasi v::ı süqutu.
Hindistan: Dehli sultanlığı. Böyük Moğol
dövl::ıtinin yaranması. 3kbar şah.
Osmanlı imperiyası: Dövl::ıtin yaranması v;;,onun
imperiyaya çevrilm::ısi. Ankara döyüşü. il Mehmet.
Konstantinopolun fathi. Dövlatin idar;;, olunması.
Sultan I S::ılim v;;, Sultan Süleymanın yürüşlari.
Durğunluq dövrü.
Teymuri dövlati: Yaranması va daxili siyas:ıti.
Teymurun fathfari. Dövl.ıtin z.ıifümasi v.ı süqutu.
Xaçlı yürüşlari: Xristian kils.ısi Xl-Xlll ;;,srl::ırda.
Xaçlı yürüşl.ırinin sababl;;,ri v;;, başlanması. Sultan
Salahaddin. Avropada müsalmanlara qarşı xaçlı
yürüşlari. Xaçlı yürüşl.ırinin nati~l::ıri.
Qarbi Avropada markazlaşdirilmiş düvlatlarin
yaranması: Fransada siyasi mark::ızlaşmanin baş­
lanması. IV Filipp. Baş Ştatlar. Normand işğalı v;;,
ingiltarad;;, mark::ızlaşdirilmiş dövl::ıtin yaradılması.
Parlamcnt. Yüzillik müharib::ı. "laklar" va Uot Tayler
üsyanlan. Fransada markazlaşdirilmiş dövlatin yara-
dılması. lngilt:mxfo Tüdorlar sülalasinin hakimiyyata
galişi. lngilt;;,r;:ınin qüdr::ıtli daniz dövl::ıtin;;, çevrilmasi.
1Yelizaveta.
Avropada reformasiya: Reformasiyanın başlan­
ması v::ı yayılması. Almaniyada kandli müharibasi.
Reformasiyaya qarşı mübariza.
Rusiya: Rusiya çarlığının yaradılması. IV İvanın
daxili v:, xarici siyasati.
46
,,f/i 1,1hsilmİİJ is,,ı.m·n.1 q,>/-ıul imıalı,ını,ıın ilin..,"'
..:.:..:..;_::.:..:.::..~---....:....._------...::.:::::: rlı L, ; ....
.
Böyük coğrafi kJşn,lr: Tcxniki İ\lira~'
Hindisıana d~niz yo_lunun_bşl_i. Am~rikanın k_ı 1
Böyük coğratı bşffann nJIICJIJn.
YENiDÖVR
Osmanlı imperiyası:
GcribmJ dövrunün başlan,
İlkislahat c:;ıhdlari. XVII ~nd.ı Avropa qit. ind
torpaqlan Jlda sa..xlamaqu~rn.ında apanlnn mülrarib,,ı
"Müqaddas birlik''. "Lal:> dövrü". Osmanlı düvl:ıtj
beynalxalq nüfuzunun zaiffam~i. XVIII ,uiıı iki!);
yansında Osmanlı-Rusiya müharibal;ıri. ıhru
dövl::ıtlarinin Osmanlı imperiyasuu bölüşdümı,ık planlan
"Ş::ırq masalasi". Sultan ili S::ıliınin islahatlan. Bu,,a~
va adirna sülh müqavikılari. "Gülxan:ı x:ıııi-ş:ırifı'
Sultan 11abdülhamid. "G:mc türklar" lı:ırakaıı. Balknı
müharibalari.
Hindistan: Hindisıanın Böyük Briıaniya ı:ır:ıliııdJn
işğalının başa çatması. Sipahilar il yanı v;ı onun
naticalari. Hindistan Milli Konqresinin yımıdılıııa ı.
Çin: Tiryak ıniiharib:ıl:ıri. "Taypinl:ır h:ır:ıkutı". Çin
XIX ;;,srin sonu-XX asrin :ıvv:ıll:ırind:ı. Sun Yatsen.
Çinin respublika elan edilın:ısi.
Yaponiya: Burjua inqilubı va onun n:ıtic:ıl:ıri. XIX
::ısrin sonu-XX :ısrin :ıvv:ıll:ırindo Yaponiynııın xıırici
siyas::ıti.
Şimali Qafqaz: Rusiyanın Şimuli Qnfquzırı işğnlııın
başlaması. Dağlıların ınilli-nzadlıq hor:ıkutı. Şcyx
M:,nsur. Müridizm. Şeyx Şamil.
lngiltar.>: Stüartlar sülal:ısinin hakirııiyy;ıtJ
g:ılm.ısi. "Uzunmüdd::ıtli parlament". V:-ıt:,ıı~aş
müharib::ısi. "Şanlı inqilab". Hiiquqlar luıqqında bıll.
Böyük Britaniya krallığının yaranması. Dünyanın ilk
s::ınayc dövl::ıti. Aqrar çevriliş. Sana~e çevrilişinin :ı~a~
c::ıh::ıtl::ıri va n:,tic::ısi. Parlament ıslahatları. Xarıcı
siyas::ıt.
Fransa: 1imperiyanın qurulması. 1 Napolcon
müharib::ıl::,ri.
Vyana konqrcsi. il impcriya. Fransa·
Prussiya müharib::ısi v::ı onun natic:ılari. f ransa XX
::ısrin ::ıvv::ıllarind::ı.
Almaniya: "Almaniya ittifaqı". Şimali Almaniy~
İttifaqının yaradılması. Almaniyanın birlaşdirilm::>sı.
XX ::ısrin ::ıvv;;,11::ırind::ı daxili va xarici siyasal.
Rusiya: Yeni dövrün astanasında. 1 Pyotr va onun
islahatlan. Ôlbnin imperiyaya çcvrilm::ısi. lf
Yekaterina. XIX ::,sr-XX ::ısrin 3VV31larind:,daxili v~
xarici siyasal. Dekabristl:>r üsyanı. Krım v::ı Rus•
Yapon müharibalari. 1905-1907-ci ill::ır inqilabı.
Stolıpin islahatlan.
ABŞ: Şimali Amerikada ilk ingilis m::,sk:,nl~.
ABŞ-nin yaranması. Şimali Amcrikada I lstiqlaliyy,<
müharibasi. Konstitusiyanm q::ıbulu. il lstiqlaliyy,<
müharibasi. ABŞ arazısının gcnişl:mdiril~İ­
Abolisionistl::ır h::ır::ıkat1. Vatandaş müharilY.>si v::, onun
n::ıti~lari. XX asrin avv;;,lfarind::ı daxili va xarici siyas:ıt
XlX-XX asrin avvallarinda dövlaılararası
münasibatlar.
I Dünya müharibasi: Sab3bl::,ri,başlanması, gcdi~
va natic::ıl::ıri.
~cannea wnn L,am~cann~r

ilN \'ENi DÖVR
\'rnal-\ aşinqıon sistemi. Paris konfransı. Vcrsal,
cn-Jcnncn, Neyi, Trianon v=ı Sevr müqavil=ıl=ıri.
\ a, inqıon konfr.ınsı. Mill;ııl=ır Camiyy;ııi. Mandal
.istemi (rejimi).
Dün,•a ölk;,l;,ri 1918-1945-ci 111;,rdJ: Rusiya
(SSRİ). 8öyük Briıaniya, Almaniya va ABŞ.
0
Türkh·J: Osmanlı imperiyasının dağılması. Milli
nzodlıq • mübariz=ısi. Mustafa Kama!. Türkiy:>
Cümhuriyy;ıtinin qurulınası. XX :min 20-30-cu
ill:ırindJ dı1xili v=ı xarici siyasat.
XX ;,srin 20-30-cu illJrinda dövlatfararası
münasibJIIJr.
ikinci Dünya mülıaribJsi: S:>b:>bl:>ri v:>
baslanması. "Qarib:> müharib:>". "Qış müharib:>si".
Al~ıaniyanın SSRİ-y:> hücumu. Uzaq Ş:>rqd:> h:>rbi
:ım;ıliyyaılar. ABŞ-nin müharib:>y:> daxil olması.
Müharib:>d:>:>saslı dönüş v:> faşist blokunun
m;ığlubiyy:>ti. Deportasiya. İkinci c:>bh:>ninaçılması.
Avropada müharib:>nin başa çatması. Yaponiyanın
taslim olması.
Dünya ölk;,IJri İkinci Dünya müharib;,sind;,n
sonraki dövrd;, (1945-XXI asrin avvJUari): Amerika
Birl:;ışmiş Ştatlan. Böyük Britaniya, Fransa v:>Alınaniya.
SSRİ. Rusiya müasir dövrd:>.Çin, Yaponiya. Türkiy:>,
Hindistan,Pakistan.ı9fdb-İsrail müharib:>1::ıri.
Dünya ölkJl;,ri Soyuq müharib;, dövründa.
XX asrin sonu - XXI asrin avvallarinda dövlat-
lararası münasibatlar.
QEYD: "Qarabağ uğrunda V:>t:>n müharib:>si
(İkinci Qarabağ müharib:>si) v:> "Az:>rbaycan
Respublikasının işğaldan azad edilmiş :>razil:>rin:>
Böyük Qayıdışa dair I Dövl:>t Programı" mövzusuna
dair tapşırıqlar "Abituriyent" jurnalının 2-ci sayında
yeni redakt:>il:>d:>rcedilm:>sin:>z:>rd:>
tutulan material
:>sasında t:>rtib edil:>c:>k.H:>mçinin mövzuya dair
material (AzJrbaycan v:> rus dill:>rind:>)dim.gov.az
sayımda yerl:>şdirilib.
aSAS aDaBİYYAT SİYAH/Si
/. Az;,rbaycan tarixi. 6-cı sinif üçün darslik.
V.a/iyevin ümumi redaktorluğu ifa. -Bakı,
202/.
2. Az;,rbaycan tarixi. 7-ci sinif iiçün darslik.
YMahmud/unun ümumi redakıorluğu ifa. -
Bakı. 2()22.
3. Az;,rbaycan ıarixi. 8-ci sinif üçün dars/ik.
Y.Malımud/unım iimıınıi redakıorlıığu ifa. -
Bakı. 20/9, 2022.
4. Az;ırbaycan tarixi. 9-cu siııif iiçiin d;,rslik.
Y.Ma/ımudlunım iimıımi redakıorlıığıı i/;,. -
Bakı. 2020, 2021.
■ €ıt 1 :fil•fil:Jil!'WMJI
5. Azarbaycaıı ıarixi. /0-cıı
sinif iiçiiıı darslik.
T.a/iyeviıı iimunıi redaktorlıığu ila. - Bala, 2022.
6. Azarbaycaıı ıarixi. J 1-ci siııif iiçüıı darslik.
P.Ağalarovuıı üııııımi redaktorlı.ığıı ila. - Bala,
20/8, 2019, 2020.
7. Ümımıi tarix. 6-cı sinif iiçüıı darslik. v.a/iyeviıı
ümıımi redaktorluğıı ila. - Bakı. 202 /.
8. Ümunıi tarix. 7-ci sinif üçiiıı darslik.
P.Ağalarovun ümumi redakıorlıığu iltJ.- Bakı,
2022.
9. Ümumi tarix. 8-ci siııif üçüıı darslik.
Y.Malımudlunun ümumi redaktorluğu ifa. -
Bakı, 20/9, 2020, 2021.
10. Ümumi tarix. 9-cıı sinifüçün darslik.
Y.Mahmııdlıınun ümumi redaktor/uğu ila. - Bala,
2020, 2022.
I 1. Ümumi tarix. 10-cu sinif üçüıı darslik.
P.Ağalarovun ümumi redaktorluğu ifa. - Balı.ı,
2022.
12. Ümumi tarix. I 1-ci sinif üçün darslik.
P.Ağalarovun ümumi redaktorlıığu ila. - Ba/ı._ı,
2018, 2019.
13. Abituriyenılar üçün e/mi-metodiki milqala:
"Qarabağ uğrunda Vatan miiharibasi (İkinci
Qarabağ mülıaribasi) ViJ"AZiJrbaycaıı
Respublikasının işğaldan azad edilmiş
arazilariniJBöyiik Qayıdışa dair 1 Döv/at
Proqramı ". "Abituriyent "jurnalının 2-ci
nömrasi.
aLA va aDaBİYYAT SİYAH/Si
1. Azarbaycan tarixi. 6-11-ci sinifliJr iiçiin
"Qiymatlandirma tapşırıqlan" kitabçaları.
"Abituriyent "jurnalının 1-ci nömrasinin
alaviJsi.- Bala, 2021.
2. Ümumi tarix. 6-11-ci siniflar üçün
"Qiymatlandirma tapşırıqlan" lı.itabçaları.
"Abituriyent "jurnalının 1-ci nömrasinin
alavasi. - Bakı, 2021.
3. Tarix. Test toplusu. "Abitııriyeııt "jıırnalııım 1-
ci nömriJsiniıı alaviJsi.- Bakı, 2019, 2020.
4. Tarix. (İmtalıanlara hazır/aşanlar iiçıin ,,;,sair).
Proqram Döv/at İmıalıaıı Marlw:inda işçi
qnıpıınıın 3 ııoyabr 2022-ci il ıarixiııd;,
keçirilmiş ic/asmda (protokol N~ 5)
miizakira edilarak qabııl o/ıınmıışdıır.
İşçi qnıpıınıııı ralıbari: ıarix iizra/;,/safa
doktonı. doseııı K.H.Mamıııadov.
Döv/at İmıalıaıı Mark.iJziproqranıııı
/ıa:ırlaıımasıııda ,ıa tarıibiııda zalımati
olaıı işçi qnıpım iizv/ariııa miııııatdarlığmı
bildirir.
47
~cannea wnn L;am~canner
 Ali ı;,hsil mıi;,ssis;,/arin.:ı q.:ıhııl imıalıanı,ıı,ı ikinci "Rrlı.,ı
raLaaa oasuLU - 2023

CoĞRAFİYA
(II va III ixtisas qrupları)
Proqr:ım VI-XI sinif darsliklari asasında hazırlan­ Yer sama cismidir. Kainat, sama cisiml:,ri. 0 ~
mış va fonn l•aırikulumunun coğrafiya fanni üçün :}m:;ıl:} galmasi va inkişafı haqqında forziyyalar. Gün
müayy~n etdiyi 3 ("Coğrafi makan", "Tabiat", sistemi. Yerin öz X:}yali oxu va Giinaş atrnfın(!ı
.. Camiyyat") m::ızmun x::ıtti üzr::ı 6 asas standartın h:}rak::ıti, onlann coğrafi naticalari. Yer s::ıthin:, gün~ı
ı~l:;ıblJrinin reallaşdmlması ila bağlı talim şüalannın düşma bucağı. Tropiklar va qüıb dair.ll~ri.
materiallanm ::ıhat::ı edir. Qütb gecal::ıri V:} gündüzlari. İşıqlanına qurşaqları.
Coğrafi m;ıkaıı m::ızmun x::ıttin::ı aid alt standartların Yerin xayali oxu v::ı Gün::ış atrafında h:,r.>katin~,
t:;ıl::ıbl::ıri üzr::ı x::ırit::ı v::ı kartografik proyeksiyalar üzr::ı gün:}Ş şüalarının düşm:} bucağına, yerli vaxt va s~ı
faaliyy::ıti, Yerin har::ıkatinin t::ıbiata t::ısirin::ı aid qurşaqlarına aid çalışmalar.
hesablama apamıaq kimi bilik v::ı bacanqları Litosfer. Yerin daxili quruluşu. Yer qabığı va onun
yox.lamaq, qiym::ıtl::ındirm::ık mümkündür. tiplari. Yer qabığını t:}şkil edan süxurlur. Ycı
Tabi;ıt m::ızmun xattin::ı aid alt standartların t::ıl::ıbl::ıri qabığında baş veran daxili prosesl:,r, Yerin plaııclar v.
üzr::ı ş::ıkil, sxem, c::ıdv::ıl, diaqram v::ı dig::ır t::ısvirl::ırd::ın geoloji inkişaf marhalaJ;'.lrİ. Geoxronoloji c:,dv;ıl.
istifad::ı etm::ıkfa t::ıbii hadis::, va prosesl::ırl::ı ::ılaq::ıdar Tektonik harabtl::ır. Z:}Jzal;'.llar,vulkanlar, qcyzcrl~r,
situasiyalarda n::ıtic::ı çıxarmaq v::ı s::ıb::ıblari aşkar termal sular, onların yayıldığı :,razil:,r. cysmik
etmak kimi bilik v::ı bacarıqları yoxlamaq, qiymatlan- qurşaqlar. Dağam;'.llagalm:, marhalalari. Yerin q:,dim
dirm::ık mümkündür. quru va su sahal:}ri. Müasir materik v:, okcanlar.
Camiyyat m:)zmun X:}ttin:} aid alt standartların Litosfer tavaları, onların har:ıkatinin n:,tic.ıl.ıri.
blabl::ıri üzr::ı dünya ölk:}l:}ri, onlann ahalisi, dünya Platformalar V:} geosinklinallar. Faydalı qazıntılar VJ
iqtisadiyyatı V:} iqtisadiyyatın asaslarına aid onlann yer qabığının geoloji quruluşu ila ;,laq:ısi.
bs:}vvürl::ıri, hesablama aparmaq kimi bilik va Faydalı qazıntı yataqlarının Yer sathinda paylanması.

bacanqlan yoxlamaq, qiym::ıt):}ndirmak mümkündür. Az:)rbaycanın geoloji quruluşu va tektonik zonalan.

Palçıq vulkanlan. Azarbaycanın faydalı qazıntıları.

Giriş. Coğrafiyanın predmeti, V:)zifalari, sah:}lari, Relyef. Relyef amala gatiran endogen va ekzogcn
digar elmlar):} :}laqasi. Yer haqqında coğrafi biliklarin qüvvalar. Relyef formalan (endogen v:, ekzogcn).
inkişaf m:}rh:}):}l:}rİ. Coğrafi bşffor. Materik va Dağlar va düz:)nlikfor, onlann Yer sathind2
okeanJann tadqiqi. Azarbaycanda coğrafiya elminin paylanması. Okcan dibinin relyefi.

inkişafı. Az:}rbaycan arazisind:} endogen v.> ekzogcn rclyef

Yer s;,thinin t;ısviri. Kartografik tasvirlar. Üfüqün
cahatl:ui, azimut, şarti işarnl:}r. Mütlaq va nisbi
hündürlük, horizontallar. Plan va planaalma. Miqyas.
Qlobus. Yerin forma va ölçü):}ri. Coğrafi qütb):}r,
ekvator, mcridian va paralellar. Coğrafi koordinatlar.
Coğrafiya x::,ritalari va onlann tasnifatı. Xaritada tasvir
ü ullan. Kartoqrafik t:ıdqiqat metodlan. Kartografik
t:>svirlarin vizual, kartomctrik va qrafik tahlili.
Kartoqrafik proyeksiyalar. Coğrafıya x::ırit::ılarind;'.l
bhriflar. Coğrafi informasiya sistemlari (CİS).
Kar1oqrafik tasvirlarin oxşar v.>forqli c.>hatlari.
Miqyasa, azimuta, horizontallara, coğrafi
koordinatlara,x:>rit::>, plan va qlobus üzarind::ı m::ısafa,
~hav:, t::>hriflarin hcsablanmasına aid çalışmalar.
formaları. ôsas relyef vahidlari: Böyük Qafqaz, Kiçik
Qafqaz, Talış dağlan, Kür-Araz ovalığı.
Atmosfer. Yerin hava bbaqasinin brkibi, qunıfuşu
va ahamiyyati. Günaş radiasiyası, onun növlari va Yer
sathind:} paylanması. Azarbaycanda gün.>ş radiasiyası
va günaşli saatlann illik miqdan.
Havanın temperaturu. Orta sutkalıq, ona aylıq v3
orta illik temperaturlar. Temperatur amplitudu. Yer
kürasinda mütlaq maksimum va mütl:,q minimuın
ıemperaturlar. Temperaturun üfüqi v:> şaquli
istiqamatda dayişmasi. İzotermlar. lstilik qurşaqlatl·
faal temperaturlar cami. Yer sathinda aqroiqlifll
chtiyatlannın paylanması. Azarbaycan :,razisindı
temperaturun paylanması.

~cannea wnn L,am~canner

 q;ıbııl imtahanı proqramlan IEıt=ı:bl•fü:Jiil'WMJI
Atmosfer t:ızyiqi,onun hündürlükd:ın v:ı coğrafi X:ız:ır d:ınizi v:ı
onun :ısas xüsusiyy:ıtl:ıri. X:ız:ır
cnlikl:ırd:ın asılı olaraq d:ıyişm:ısi. Normal atmosfer d:ınizinin probleml:ıri v:ı
ekolojiv:ıziyy:ıti.
tazyiqi. lzobarlar. Yerin atmosfer tazyiqi qurşaqlan. Buzlaqlar. Dağ v:ı örtük buzlaqlan. Onlann
Atmosferd:ı havanın ümumi dövranı. Kül:ık v:ı materikl:ır üzr:ı paylanması. Aysberql:ır. Çoxillik
onun :ısas növl:ıri. Kül:ık gülü. Hava kütl:ıl:ıri v:ı donuşluq.
onların tipl:ıri. Atmosfer c:ıbh:ıl:ıri. Siklon v:ı Bataqlıqlar, yeraltı sular v:ı onların növl:ıri.
antisiklonlar. Az:ırbaycanın yeraltı suları v:ı buzlaqları.
Az,:ırbaycan :ırazisin:ı daxil olan hava kütl:ıl:ıri v:ı
Su anbarları v:ı kanallar.Su ehtiyatlarından istifad:ı.
onlann yaratdığı hava ş:ıraiti. Yerli külakfar.
T:ıhlük:ıli hidrolojihadis:ıl:ır. Sel v:ı daşqınlarm
Atmosferd:ı su. Nisbi v:ı mütl:ıq rütub:ıtlilik.
coğrafi yayılması v:ı onlara qarşı mübariz:ı t:ıdbirl:ıri.
Buxarlanma, buxarlanma qabiliyy:ıti v:ı rütub:ıtlilik
:ımsalı. Duman v:ı bulud. Atmosfer yağıntılan, onların Qunı sularının çirkl:ınm:ı m:ınb:ıl:ıri v:ı mühafiz:ısi.

növl:ıri v:ı yer s:ıthi üzr:ı paylanma Su hövz:ıl:ırinin d:ırinliyin:ı, suyun duzluluğuna,
qanunauyğunluqlan. izogiyetl:ır. Az:ırbaycan çayların düşm:ısin:ı, meyilliyin:ı, su s:ırfin:ı v:ı çay
:ırazisind:ı yağıntılannpaylanma xüsusiyy:ıtl:ıri. ş:ıb:ıbsinin sıxlığına
aid çalışmalar.
Hava v:ı iqlim. asas iqlim :ım:ıl:ıg:ıtiran amill:ır. Biosfer. Yer s:ıthind:ı üzvi al:ımin yaranması,
Yer kür:ısinin iqlim qurşaqlan. Az:ırbaycanın iqlimi v:ı yayılması, :ısas inkişaf m:ırh:ıl:ıl:ıri v:ı dig;;ır t:ıboq:ıl;;ırl:ı
iqlim tipl:ıri. :ılaq:ısi. Biosenoz.Torpaqv:, onu :ım:ılog:,tir:ın amill:ır.
Hava proqnozu. Qlobal iqlim d:ıyişm:ıl:ıri. Torpağm strukturu, mexaniki t:ırkibi. ôsas torpaq
T:ıhlük:ıli meteoroloji hadis:ıl:ır. İqlimin ınsan tipl:ıri, onların üfüqi v:ı şaquli istiqamotl:ırd:ı
sağlamlığına t:ısiri. Atmosferin mühafiz:ısi. paylanması.
Havanın temperaturunun,atmosfer t:ızyiqinin, nisbi Az:>rbaycandatorpaq tipl:ıri, onların yayılması.
v:ı mütl:ıq rütub:ıtliyin, rütub:ıtkmm:ı :ımsalımn Torpaq eroziyası, şoranlaşma, s:ıhralaşma v:ı onlara
hesablanmasına, iqlim qrafikfari v:ı diaqramlannın qarşı mübariz:ı t:ıdbirl:ıri. Torpaqların meliorasiyası v:,
t:ırtibin:ı aid çalışmalar. rekultivasiyası. Kollektor-drenajş:ıb:ık:,si.
Hidrosfer.Yerin su t:ıb:ıq:ısi, yaranması v:ı t:ırkibi. Yer kür:ısind:ı biomüxt:ıliflik. Az:ırbaycanın bioloji
Dünya okeanmın öyr:ınilm:ısi. Okeanda d:ırinlikl:ırin ehtiyatları.
ölçülm:ısi. Exolot. T:ıbi:ıtd:ı suyun dövranı v:ı onun
Coğrafi t;ıb;ıq;ı. T:ırkib hiss:ıl:ıri v:ı s:,rh:ıdl:,ri.
:ıh:ımiyy:ıti. Dünya okeanı, onun hiss:ıl:ıri: okeanlar,
Coğrafi t:ıb:ıq:ınin :ısas inkişaf m:,rh:ıl:ılori v:,
d:ınizl:ır, körfazl:ır, boğazlar. Dünya okeanında quru
qanunauyğunluqlan. Coğrafi qurşaqlar, t:ıbii-.>razi
sah:ıl:ıri: adalar, arxipelaqlar, yarımadalar, b:ı~xl:ır.
kompleksi v:ı t:ıbii
zonalar. Zona!, azonal, intrazonal
Okean suyunun fiziki v:ı kimy:ıvi xüsusiyy:ıtl:ıri.
komponentl:ır. Üfüqi zonallıq v:ı onu yaradan amill:>r.
Okean sulannm temperaturu, duzluluğu, ş:ıffaflığı,
Hündürlük qurşaqlığı. T:ıbii )andşaftlar, onların
onlann üfüqi v:ı şaquli istiqam:ıtd:ı d:ıyişm:ısi.
t:ısnifatı v:ı materikl:ır üzr:ı yayılması. Landşaft
Okeanda suyun h:ır.>k:ıti: küfak dalğası, sunami,
inversiyası. Antropogen landşaftlar. Biosferin
qabarma v:ı ç:ıkilm:ı, okean c:ır:ıyanları. Okean
mühafız:ısi.
c:ır:ıyanlanmn materikfarin iqlimin:ı v:ı t:ıbii ş:ıraitin:ı
t:ısiri. Okeanlann canlı alami v:ı mineral ehtiyatları. Materikl:ırin fiziki-coğrafi xüsusiyy:ıtl:ıri.

Dünya okeanından istifad:ı, onun çirkl:ınm:ısi v:ı Az:ırbaycanın t:ıbii v:ı antropogenJandşaftları. Milli
mühafız:ısi. parklar, qonıqlar v:ı yasaqlıqlar. Böyük Qafqaz, Kür
Quru sulan v:ı onların növl:ıri. Çay v:ı onun dağarası çök:ıkliyi, Kiçik Qafqaz, Orta Araz, L::mk:ıran

elementl:ıri. Diiz;,nlik v:ı dağ çaylan. Çayların t:ıbii vilay:ıtl:ırinin fiziki-coğrafi xüsusiyy:ıtl:>ri. Fiziki-

qidalanma m:ınb:ıl:ıri, su rejimi. Çayın hidroqrafı, coğrafi rayonlar.

düşm:ısi, meyilliliyi, çay ş:ıb:ık:ısinin sıxlığı, çayın su Dünyanın siyasi xaritasi. Qooim v:, müasir
s:ırfı, illik axımı, eroziya bazisi, astana v:ı ş:ılal:ıl:ır. sivilizasiyalar. Az:ırbaycanın v:, türk dünyasının
Yerkü.Dsininiri çay sisteml:ıri. sivilizasiyalararası mövqeyi. Siyasi x:>rit:ınin
Az:ırbaycanın çayları v:ı onların paylanması, fonnalaşma m:ırh:ıl:ıl:ıri v:, baş vermiş d~yişiklikbr.
qidalanmam:ınb:ılari v:ı rejim xüsusiyy:ıtl:ıri. Göll:ır, Dünyanın tarixi-coğrafı, iqtisadi-coğrafi regionlan v:,
onların t:ısnifan v:ı :ıh:ımiyy:ıti. Yer kü.r.)sinin iri onlann muasır v:ıziyy:,ti. Dünya ölk:ıl:,rinin,
göll:ıri. ~rbaycamn göll:ıri. Az:ırbaycanın coğrafi v:ı geosiyasi mövqeyi. Ôlk:,l:,rin

~cannea wnn L;am~canner


Talasa oaBULU - 2023
- h;\·in;,. ;,hali inin ayına. iqıi. adi-coğrafi mövqeyina.
dövlati idar.x:lmJ fonna ına. inzibaıi-:,razi quruluşuna
v;, so-ial-iqıi adi inkişaf gösıaricil:,rin:, göld tasnifaıı.
lnki af etmiş ölblJr (IEÔ). inkişaf etmakda olan
ölblar (IEOÔ). Bcynalxalq taşkilatlar, iqtisadi va
siy i birliklar. Müasir dünyanın "iqtisadi güc"
markazlari.
T.1biiehtiyaı/ar. Onlann tasnifatı. Mineral, torpaq,
meş;ı. iqlim va aqroiqlim, şirin su, rekreasiya
ehtiyatlan va onlardan istifada. Dünya okeanının
sarvatlarindan istifada. asas tabii ehtiyat növlarinin
yayıldığı regionlar va ölkalar. Dünya ölkalarinin tabii
ehtiyatlarla tamin olunma saviyyasi. Türk dünyası
ölkalarinin tabii şaraıtı va tabii ehtiyatlan.
Azarbaycanm tabii şaraiti va tabii ehtiyatlan. Tabii
şarait va tabii ehtiyatlardan samarali istifada yollan va
onların mühafızasi.
Düııya ;,/ıalisi. Yer kürasinin manims:milmasi.
Dünya ahalisinin sayı, tabii artımı va onun tiplari.
Demoqrafık keçid marhalalari. Demoqrafık partlayış,
demoqrafık böhran va demoqrafık siyasat. ahalinin
miqrasiyası. Mexaniki artım. Etnos va etnogenez,
onların inkişaf xüsusiyyatlari. ahalinin irqi, cins-yaş,
dini va milli tarkibi. Dil ailalari va qruplan. Türk
xalqlan va onların yaşadığı arazilar.
ahalinin yerlaşmasi va ona tasir edan amillar.
Ekstremal arazilar. Maskunlaşma formaları: kandlar va
şaharlar. Şahar aqlomerasiyası. Peyk şaharlari.
Meqalopolislar. Urbanizasiya, suburbanizasiya va
yalançı urbanizasiya anlayışlan. Böyük şaharlarin
problemlari.
amak ehtiyatlan. İqtisadi faal ahali. ahalinin hayat
saviyyasi. ahalinin maşğulluğu. İşsizlik problemi.
Azarbaycanın demoqrafik inkişafı v::> ::>halinin
maskunlaşması.
Dünya ::>halisinintabii artımı, miqrasiyası, ::>mak
ehtiyatlan, iqtisadi c::>hatdanfaal ahali, ::>halinin
m:,şğullu[,ru va sıxlığına aid çalışmalar.
Dünya iqtisadiyyatı v;, oııun forma/aşması.
lnsanlann tas:müfat faaliyyatina t::>siredan amillar.
lqtisadi foaliyyatin t:,şkili: tabii resurslar, insan v::>
kapital resurslan. Dünya tas:müfatının yaranması,
inkişaf marhal:,l:,ri, ycrlaşm:, xüsusiyyatl:,ri.
T:, :,rriifatın sah:, v:, arazi quruluşu. Maddi istchsal va
qeyri-istch al sah:,l:,ri.T:,s:,rrüfatın sektorlan. İstehsal
v:, istchlak. Bcyn:,lxalq coğrafi :,m:,k bölgüsü.
Beyn:,lxalq iqtisadi inteqrasiya, onun sah:,vi v:,
rcgional formalan. Elmi-texniki inqilab, onun brkibi,
xüsusiyy:>tl:ıri v:ı dünya t:,s:,rrüfatına t:ısiri.
Texnopoli l:,r,
50
Ali t.JhsilmÜJssisJ/Jnn.Jq,1bulinııaluınının i4iıı i mı1rlı.J/ fi ı;_ ,
isıehsalın t:ışkili fonnalan: t:ım:ırküzl;ışn1-1
kooperasiya, kombinal:ışm:ı v:ı ixtisaslnşına. ~falı uıu~
maya d:ıy:ıri. Trnnsmilli banklar, şirk;nf;ır­
korporasiyalar va holdinql:ır. Bozar iqti adiyyati
T:ıl:ıb-t:ıklif. Mülkiyyat fonnaları. lqıis:ıdi inkişa~
yollan-iqtisadi modell:ırin müxt:ılifliyi. Davanıı 1
inkişaf. İqtisadi inkişafın :,sas göst:ıricil:ıri. Üıııunıi
Daxili M:ıhsul (ÜDM) v:ı Ümumi Milli M;-ıh uı
(ÜMM). İnvesıisiya mühiti. Az;-ırbaycanın iqti adı
inkişaf marhal:,l:ıri.
S.ıııayeııiıı coğrajiyası. S:ınaye sah:,l:ıri, onların
yerl:ışdirilm:ı prinsipl:,ri.
Hasilat s:ınayesinin coğrafiyası.
Yanacaq-energetika kompleksi v:, balmısı. Şani
yanacaq vahidi. Elektrocnergetika. Elcktıik
stansiyaları, onların növlori v:ı ycrl:ışdirilın~
xüsusiyyatl:ıri. Qeyri-:,n:mavi enerji m:ınb:ıl:ıri va
onlardan istifad::>.Azarbaycanın yanacaq-cncrgctika
s:,nayesi.
Dağ-m:ıd:,n s:ınayesinin coğrafiyası.
Emal sanayenin coğrafiyası. Ağır v:, yüngül s:ınuyc
sah:,l:,ri v:, onların yerl:ışdirilma xüsusiyy:,tl:ıri. Qida
(yeyinti) sonayesi. Dünya ölkalarinda cmalcdici s:mayc
sah:,l:,rininyerloşdirilmo xüsusiyy:ıtl:,ri.
Az:ırbaycanda s:,naycnin coğrafiyası. asas sah:ıl:ıri,
m:ırk:ızfari, iqtisadi rayonlar üzr:ı ycrl:,şm:ısi. Son
dövrlard:, baş veran d:,yişiklikl:ır. Qcyri-ncfı
sektorunun inkişafı.
K.ınd t~s;ırrü/atı coğrajiyası. K:md t:,s:ırrüfatının
inkişafına tasir edan asas amill:,r. 8kinçilik V)
heyvandarlıq, onların asas sah:,l.ıri va ycrl:ışm3sİ.
İntensiv va ekstensiv bnd tas:,rriifatı. Yaşıl inqilab.
Aqrobiznes. Torpaq fondu. Torpaq kadastn. K:md
t:,s:,rrüfatı sah:,larininyerl::ışmo prinsipl:,ri. Suvarma v)
domy:, :,kinçiliyi, onların coğrafiyası. K:,nd
tas:,rrüfatının :,mt:ıa v::ı istehlak tipl:,ri. Dünya
öl.k:,larinink:ınd t:,s:,rrüfatı. Marikultur v:, akvakulıur
anlayıştan.
Az:,rbaycanda k::ınd bs:>rriifatının coğrafıyası.
Az:,rbaycanın iqtisadi rayonlan üzr:, k:md t:> :,rrüfaıı
sah:ıl:,rinin ixtisaslaşması. K:>nd t:ı :,rrüfatı
m:,hsullannın emalı, yüngül v:ı qida (yeyinti) :mayesi.
Dünya n;,q/iyyatı v;, iqıisadi ;,/aq~/;ır. Dünya
n:,qliyyatınm növl:ıri v:, onun inkişafına bsir gö ı~r,ll
amillar. an mühüm n:,qliyyat magistrallan, yükl,riD
t:,rkibi v:, :,sas daşınma istiqam:,tlari. Dünya okeanınııı
~cannea wnn L,am~cann~r
J.iıııl irntaJıanı proqramlan 16ıEı:€i•fü:fflııdMJI
beyn:,lxalqyükdaşımalarda rolu. Beyn:,lxalq g:,miçilik c3SAS aDaBİYYAT SİYAH/Si
kanallan. yükdaşımalarda istifad:, olunan :,sas /. E.K.a/izada, N.S.Seyfiı/laJeva, İ.F.Aktoprak,
boğazlar. Beyn:,lxalq iqıisadi :,laq:,l:,r v:, onların Y.a.Şabarıova. CoğraFva. 6-cı si,ıif - Bakı,
formalan. ·•Ticar.,t balansı'" v:, "Azad iqtisadi zona" 2021.
anlayışları. 2. Y.a.Qaribov, N.S.Seyfullayeva, Ş. Y.Hüıııbatova,
A~rbaycanda n:,qliyyaıın inkişaf xüsusiyy:,tl:,ri. Y.a.Şabanova, T.M.İsmayılova. Coğrafıya. 7-ci
Bcyn:>lxalq neft v:, qaz bm:,rl:,ri. Bakı-Tbilisi-Ceyhan siııif- Bakı, 2022.
nefi ,ı;ı Bakı-Tbilisi-ôrzurum qaz bm;ırbri. 3. Z.N.Eminov, Q.M.Saınadov, A.R.aliyeva.
N;,qliyyaıın inkişaf perspektivl::ıri: Avrasiya n:,qliyyat Coğrafıya. 8-ci si,ıif- Bala, 2020, 2022.
d:ıhlizi (TRASEKA, Transqafqaz), Q::ıdim "İp:,k 4. E.K.a/izada, N.S.Seyfiıllayeva, İ.F.Aktoprak,
yolu''nun b::ırpası. Bakı-Tbilisi-Qars d:,mir yolu. Y.a.Şabanova. Coğrafıya. 9-cıı siııif-Bakı,
Şimal-c:,nub n::ıqliyyat d:,hlizi. Az:,rbaycanm 2020, 2022.
beyn:>lxalq v::ı regional t::ışkilatlarda iştirakı. ôsas idxal 5. Y.a.Qaribov, O.K.Alxasov, Ş.H.HiiseJııli,
va ixracmahsullan. M.H.Babayeva. Coğrafıya. 10-cıı siııif-Bakı,
Xidm:,tsah::ılarinin coğrafıyası. Beyn::ılxalq maliyy::ı 2022.
mark::ızl:>ri. Turizm s;;mayesi. Az:,rbaycanda xidm::ıt 6. N.S.Seyfiıllayeva, Z.İmraııi, Y.a.Şabaııova.
sahal:,ri,turizm-rekreasiyaehtiyatları. Coğrafıya. J1-ci siııif-Bakı, 2019, 2020.
Azarha)'caııııı iqıisadi rayoııları. İqtisadi rayonlann
::,halisi,t::ıs:,niifatı, :>sasixtisaslaşma sah:>l::ıri. İşğaldan 0lAVa aDaBIYYAT SİYAH/Si
azad edilmiş ::ırazil::ırin coğrafıyası. /. Coğrafıya. İmtalıaıı/ara hazır/aşanlar, yııxarı
Ş::ırti yanacaq vahidin::ı, s::ınayev:, k:>ndt:,s::ırrüfatı siııif şagirdlari
va miial/im/;Jriiçiin vasaiı .
mahsullannın istehsalına, n:>qliyyatdaşımalanna aid "Abituriyent "Jurnalınııı 1-ci nönırasiııiıı
çalışmalar. alavasi. - Bala, 2022.
B;ış;ıriyy;ıtiıı qloba/ probleın/;ıri.Dünyada sülh 2. Coğrafıya. 6-11-ci siııijfar üçiiıı
problemi. Dünyanın münaqiş::ı regionlan. "Qaynar "Qiymaılaııdirma tapşırıqları" kiıabçaları.

nöqtal:,r". ôtraf mühitin ekoloji problemfari. Qlobal "Abiıuriyenl "Jurnalıııın 1-ci ııömrasiııiıı
ekoloji problem!Jrin h::ıllind::ı ölkJl::ırin v::ı beyn:ılxalq alavasi. -Bakı, 2021.
t:ışkilatlann rolu. Ekoloji monitorinqin t::ışkili. Ekoloji 3. Coğrafiya. Tesı lop/usu. "Abituriyenı"
jurnalının 1-ci ııömr;ısiııin alavasi. - Bakı,
siyas:>t.Radioaktiv çirkfanm:>.Demoqrafık problem.
arzaq problemi v::ı onun h::ılli yollan. ôrzaq 2021.
tahlükasizliyi. İnsan İnkişafı İndeksi (Üİ). Dünya
ölkalarind:, :,halinin alıcılıq qabiliyy::ıti, g::ılirl::ıri v:> Proqram Döv/al İmtalıan Markazinda işçi
istehlak s:,bdti. S::ıhralaşma v::ı şoranlaşma problemi. qrupunun 28./0. 2022-ci il ıarixinda
keçirilmiş iclasında (Protokol .N!! 4)
Su il:>t;ıminat problemi. Tullantı probleminin h:>lli.
müzakir;ı edilarak qabul o/unmuşdur.
Enerji problemi v;ı onun h:>lli yollan. Dünya
okeanından istifad;ı problemfari.
İşçi qrupunun r;ıhbari: coğrafıya elmlari
~rbaycanın ekoloji probleml::ıri v:>onların h:>lli
yollan. doktoru Z.N.Eminov.

Coğrafi proqnozlar.
Döv/aı İmtahan M;:,rkaziproqramın
hazırlaıımasında olan işçi qnıpun
z;:,hm;:,ti
QEYD: "İşğaldanazad edilmiş ::ırazil::ırin
coğrafiyası" mövzusuna dair tapşınqlar "Abituriyent"
üzvlarin;:,minn;:,tdarlığıııı bildirir.
jumalınm 2-ci sayında d::ırc edifac::ık material ::ısasında
t:ınib olunacaq. H;ımçinin mövzuya dair mateıial
(~rbaycan v;ı rus dilfarind::ı) wwl'•.dim.gov.az
sayımda yerl;ışdirilib.

51

~cannea wnn \.Jam~canner


Tinaea oaeuLU - 2023
RiYAZİYYAT
(I va II
Proqram V-XI sinif d::,rslikfariasasında hazırlan­
mışdır.
Bu proqram fann kurikulumunun riyaziyyat fanni
üçün mü::,yy;metdiyi 5 ("adadl3r va amallar", "Cabr
, •., funksiyalar", "H;mdasa","Ölçma", "Statistika
, •., ehtimal,.) mazmun x;;ıtti ÜZr.}12 ;;ısas standartın
ı::,l::,blarinin reallaşdınlması il;;, bağlı talim
maıeriallannı ahata edir.
adadl3r va amallar mazmun xattina aid alt
sıandartlann t;;ıl;;ıbl;;ıri üzra natura!, rasional, haqiqi va
kompleks ;;ıd;;ıdlari oxuyub-yazmaq, onları müqayisa
etmak, onlar üz;;ırind;;ı am;;ıll;;ıri yerina yetirrnak v;;ı
uyğun nöqt;;ıl;;ıri koordinat düz xattind;;ı göst;;ırmak, iki
sonlu çoxluq üz;;ırind;;ı ;;,mallar yerina yetirmak va
onların xassalarini m;;ıs;;ıla h;;ıllin;;ı, habela haqiqi
:xfadlar çoxluğu il;;, bağlı m;;ıs;;ıl;;ılar hallina tatbiq
etm;;ık kimi bilik v;;ı bacanqlar, natural, tam, rasional
v;;ı haqiqi üstlü güvv;;ıtin xassalarini bilmak, onlan
ardıcıl yerina yetirrnak v;;ırdişl;;ıri, şagirdl;;ırin n-ci
(n::::::2) d;;,r.}c;;ıd;;ın kökün xassal;;ırini t;;ıtbigetma
qabiliyy;;ıti yoxlanılır. Hamçinin sad;;ı v;;ı mür;;ıkkab faiz
artımı düsturlannı sad;;ı m;;ıs;;ılalarin hallina tatbig
etmak bacanğı, habela praktik masalalarin hallinda
faiz düsturlannın tatbigi va t;;ıgribi giymafündinna ba-
canglan yoxlanılır. Kompleks adadi cabri va
trigonometrik şakilda tagdim etmak, cabri şakilda
verilmiş kompleks adadlar üzarinda hesab amall;;ırinin
yerin;;,yetirrnak, kompleks ;;ıdadin ist;;ınilan d;;ır;;ıc;;ıdan
güvv;;ıtını tapmag bacanqlan, trigonometrik, üstlü,
loqarifmik ifadalari sadalaşdirar;;ık giymatini tapmag
vardişlari, bucağın radian ölçüsü anlayışını v;;ı istanilan
bucağın trigonometrik funksiyalannm tarifınd;;ın
m:>Sal:>l:>r hallinda istifada etm;;ık sariştasi, ;;ısas
ıriqonomeırik eyniliklar, trigonometrik funksiyalar
üçün çevirm::, va toplama düsturlannı t;;ıtbig etmak
bacanqlanyodanılır.
bnlikl:,rin h::,lliüsullannın araşdınlması,
n d::,r:,c::,li
Bezu teoremini l:>tbiq etm::,k bacarıglan yoxlanılır.
Bundan başqa yığılan ardıcıllıqların xassal::,rinint::,tbiq
cdilm::,i, funksiyalann limiıl:,rinin hesablanması,
k::>ilm:,z funksiyalann asas xass::,larinin tatbiq
cdilm:, i bacanqlan yoxlanılır.
52
Ali t3lısil mü.,ssis3/;,rin3 q3bul imtahanının ibnci m rl,,,
ixtisas qrupları)
Cabr va funksiyalar mazmun x::,ııin::, aid alı ~
dartlann talabl::,ri üzr:, müxt::,lif siıuasiyalarda~1
problemfari c;;ıbri şakild::, ifad::, eım::,k, araşdınnaq,
cabri prosedurlan yerin::, yetinnak, günd::,likh::,yaıda
rast g;;ılinan bmiyyatlar arasında asılılıqları (x:ıtti
kvadrat, üstlü, logarifinik) funksiyalar vasit:ısi il::,ifad;
etm::ık kimi bilik v;;ı bacanqlar, o cüınl::,d:ın, miixt:ılif
::ıd::ıdl::ır çoxluğunda bird::ıyişanli t::ınlikl:ıri (x:ıtıi,
kvadrat, üstlü, logarifmik), hayati situasiyaya uyğun
bird::,yiş::ınli t:mlik v::, ya ikid:ıyiş:mli iki t:,nlikl:ır
sistemini tartib v:, h;;ıll etmak bacangları, sad;ı x:ıtıi
b::ırab:ırsizliklarin araşdırılması v::ırdişl::ıri v:, hali ctm:ık
bacangları, biri x::,tti, digari ikidor:,c:ıli olan
ikidayişanli tanlikl::ır sistemini, kvadral b::,rab:mizliyi
h::,11 etmak bacanqlan, c;;ıbri b:ırab:ırsizlikl;ıri
intervallar üsulu ila h;;ıll etm:ık, modul işar:ısi
daxilinda dayişani olan sada t:ınlik v:ı
barabarsizlikl::ırin halli v::ı araşdırılması qabiliyy:ıtl:ıri
yoxlanılır. H::ımçinin rasional ifad:ıl::ırin, kvadrat kök
va n-ci daracadan kök daxil olan ifad:,l:ırin çcvrilm:-ısi,
habel;;ı ardıcıllıglann, adadi va h:md:,si silsil:ıl:,rin
xass:,larinin masala hallin::ı t::,tbig elma v;,rdişl:ıri
yoxlanılır. Bundan başqa elementar funksiyaların
tör.}malari cadvalinin v::ı tör::ımanin hesablanması
gaydalannın köm;;ıyi ita bazi funksiyaların tör:ım:ısini
tapmaq bacanglan, tör::ımanin handasi v:, fiziki
manasını tatbig etmak, funksiyanın araşdırılmasına
diferensial hesabını t::ıtbiq etmak v:,rdişl::ıri yoxlanılır.
Handasa mazmun x::ıttina aid alt standartların
t::ıl::ıbl::ıri üzr::ı hand::ısi t::ısvir, t::ıs::ıvvür v::ı m:mtiqi
mühakim:,larin kömayi il;;, fıgurlann ::,lam:ıt v:ı
xass;;ılarini araşdırmaq, habel;;ı hand::ısi çevirm:ıl:ıri v:ı
simmetriyanı t:,tbig etmak kimi bilik va bacanqlar
yoxlanılır. O cümladan, :,n sad:ı fıgurlar, üçbucaqlar,
dördbucaglılar, çevr:ı va daira, çoxbucaqlılar haqqında
bilik v;;ı bacanqlar, onlann xass:,l::ırinin btbiqi
v;;ırdişl;;ıri yoxlanılır. Sinuslar v::ı kosinuslar
teoreml:,rinin t::ıtbigi il:ı üçbucaglan h:,11etm::>kbaca·
ngları, verilmiş üçbucağın daxilin:, va xaricin:ı
çakilnıiş çevr:,larin xassal::ırinin, habel:, çcv~y:,
toxunan v;ı k::ısanin xassalarinin t::ıtbiq edilmasi
vardişl::ıri yoxlamlır.
Müsbvida v:, fazada vektorlar haqgında bilikl:ır,
harabt çevirmasi v:, onun btbiqi, koordinatlar
üsulunun bazi taıbigi bacanqlan (o cüml:>d:m düz
~cannea wnn ~am~canner
 q.Jl,ulimlahanı proqram/an
x:>ttin. müst:>vinin, sferanın t:mliyini l:>tbiq etm:>k
bacanqlan) yoxlanılır. F:ızada komponentl:ıri il:ı
verilmiş iki vektorun skalyar hasilini tapmaq,
koordinatlar üsulunu müxt:ılif m:>s:ıl:ıl:ırin hallin:>
tatbiq etm:,k, fazada verilmiş vektoru komplanar
olmayan üç vektor üzr:ı ayınnaq v:ırdişl:,ri yoxlanıhr.
H:ımçinin fazada düz x:>tl:ırin qarşılıqlı v:ıziyy:ıtin:ı
v:ı fazada müs~vil:>rin qarşılıqlı v:ıziyy:>tin:ı aid,
fazada düz x:ıtl:ı müst:ıvi arasındakı bucağa, iki
müsı:ıvi arasındakı bucağa aid m:>s:ıl:ıl:ıri h:ıll etm:>k
qabiliyy:>tl:ıri, habel:ı üç perpendikulyar haqqında
teoremit:>tbiqetm:>kbacanqlan aşkarlanır.
Çoxüzlül:ırin növl:>rinitanımaq, prizmanın, pirami-
danın, k:ısik piramidamn yan s:>thinin,tam s:ıthinin v:ı
h:ıcminin, oxşar çoxüzlül:ırin s:ıthl:ırinin sah:ıl:>rinin v:,
h:x:ml:ırinin hesablanmasına aid m:ıs:>1:>l:ır h:ıll etm:ık
bacanqlan yoxlanılır.
Fırlanma cisiml:ıri haqqında t:ıs:ıvvürl:>r aşkarlanır,
silindrin, konusun, k:ısik konusun yan s:ıthl:,rinin, tam
s:ıthl:ırinin v:ı b:>cml:>rinin tapılmasına aid m:ıs:ıl:ıl:>ri
h:>11etm:>k, kür:>nin v:, hiss:>l:>rinin s:ıthl:ırinin
sah:ıl:>rini v:>h:x:ml:>rini tapmaq bacanqlan yoxlanılır.
Ölçm;,m:>zmunx:ıttin:> aid alt standartlar üzr:ı ölçü
vahidl:>ribaqqında, bir ölçü vahidind:>ndig:,rin:>keçid
(o cüml:ıd:>n çox işl:>n:>n beyn:>lxalqölçü vahidl::ırini
tanımaq v:> birind:>n dig:>rin:>keçid) kimi bilik v:,
bacanqlar yoxlanıhr. F:>za fiqurlannın xass::ıl:>rini
ölçm:>y:> t:>tbiqetm:>k,ölçm:>v:, hesablama vasit:>l:>ri
il:>sah::ıl:>ri hesablamaq qabiliyy:>tfariaşkarlanır.
Statistika v;, ehtimaJ m:>zmun x:>ttin:>aid alt
standartlar üzr:> statistik m:>lumatlan toplamaq,
sisteml:,şdirm:>k, t:>hliletm:>k,birl:ışm:>l:>r v:> ehtimal
n::ız:,riyy:>l::ırinin :,sas anlayışlarını başa düşm::ık v::ı
onlan t:>tbiqetm:>kkimi bilik v:>bacanqlar yoxlanılır.
HüQİQİ aDaDLüR
Natura! :xfadl::ır v:> onların onluq say sistemind::ı
yazılışı. Bölün:>nv:> böl:>n. Tam v:> qalıqlı bölm:>.
8d:>dl::ırin bölünm:, :,lam:>tl:>ri.Sad:> v:> mür:,kbb
:>d:>dl:>r. Natura! ::ıd:>dl:>rin sad:> vuruqlara ayrılması.
an höyükortaq böl:>n(ôBOB), :,n kiçik ortaq bölün:>n İrrasional ifad:>l::ırin eynilik çevrilm:>l:>ri.
(8KOB). Natural :xfadl:>rüz:>rind:> :>m:>ll::ır.
Adi bsr. K:>srin:,sas xass:>si. K:>srl:>rinixtisan.
K:ml:ırin müqayis:>si.Adi bsrfar üz:>rind:>:>m:>ll:>r.
8d:ıdin hiss:ısinin v:, biss:ısin:> göld :ıd:ıdin tapılması.
Onluq k:ısr. Onluq k:>srl:>rüz:>rind:>:>m:>11:>r. Adi
k:ısrin onluq bsr.) v:ı onluq k:>srin adi bsr.)
çevrilm:ısi. Adi, onluq v:ı dövri k:>srl:ır üz:>rind:> birg:ı
:ım:ıll:ır. Tam :ıcfadl:ır. Rasional :>d:ıdl:>r. ôd:>din mo-
dulu (mütl:ıq qiym:>ti).Rasional :>d:ıdl:ırin müqayis:>si. toplanması. öd:ıdi orta, median, moda v:, :,n böyük
Rasional:>d:ıdfar üz:ırind:ı :ım:>11:ır. İrrasional :ıd:ıdl:>r.
ififiı:fii•fü:(lil'WMJI
H:>qiqi:>d:ıdl:ır v:ı onlann onluq hsr ş::ıklind::ı yazılışı.
H:ıqiqi ::ıd:ıdl:>rin :>d:ıd oxu üz:ırind:ı t::ısviri. H:ıqiqi
:ıd:,dl:ır üz::ırind::ı :>m:>11:>r.
8d:>dintam v:ı k:ısr hiss:>si.
ad:ıdi orta, h::ınd:ısi orta.
KOMPLEKS aDaDLaR
Kompleks :ıd::ıdin t::ırifı. Qoşma kompleks :,d:ıdl::ır.
Kompleks :>d:>dinc:>bri ş:>kli. Kompleks :>d::ıdl::ır
üz::ırind:> c:>bri :>m:>11:>r. Kompleks :ıd:ıdin h:ındosi
t:>sviri. Kompleks :>d:ıdin modulu v::ı arqumenti.
Kompleks :,d:ıdin triqonometrik ş::ıkli. Triqonometrik
ş::ıkild:, verilmiş kompleks :>d::ıdl:ır üz::ırind:ı :>m::ıll:>r.
Muavr düsturu.
NİSBüT. TüNASÜB. FAİZ
Nisb:>t.T:ınasüb v:, onun :ısas xass::ısi. Düz v::ı t:ırs
müt:>nasibbmiyy:>tl:>r.8d:>dinverilmiş ::ıd:ıdkırl:> düz
v:, t:>rsmüt:>nasibhiss::ıl::ır:> bölünm:ısi. Faiz. ad:ıdin
faizinin tapılması. Faizin:>göm :,d:,din tapılması. iki
:>d:>din faiz nisb:>ti.K:>miyy:>tl:>rinddyişnı:>sinin faizi:>
ifad:ısi. Diaqramlar.
RASİONAL İFADaLaR
ad::ıdi ifad::ıldr, D:>yiş:>ni olan ifad:>l:>r.
Natura) üstlü
qüvv::ıt v:, onun xass:>l:>ri. Birh:>dlil:>r
v:>çoxh:>dlil:>r,
onlann standart ş:>kli. Birh:>dlil::ır v:, çoxh::ıdlil::ır
üz:>rind:>:>m::ıll::ır. Eynilikfar v::ı eynilik çevrilm:,l:ıri.
Müxtas:>r vunna düsturları. Çoxh::ıdlinin vuruqlara
ayrılması. Kvadrat üçh:>dlid:,n tam kvadratın ayrılması.
Rasional ifadal::ır v:, onlar üz:>rind:> :>m:>11:>r.
İRRASİONAL İFADüLüR.
HüQİQİ ÜSTLÜ QÜVVüT
Kvadrat kök. Hesabi kvadrat kök. Hesabi kvadrat
kökün xass::ıl:>ri. N =lxl eyniliyi. Vuruğun kök
işar:>si altından çıxanlması. Vuruğun kök işar::ısi altına
salınması. Kvadrat kökl::ır daxil olan ifad::ılarin
çevrilm::ısi. Tam üstlü qüvv:,t v:> onun xass::ılari.
8d:>dinstandart ş:>kli. H::ıqiqi :>d::ıdl:>rin n-ci d:>r::ıc::ıd:m
kökü v:, onun xass::ıl:>ri. H:ıqiqi üstlü qüvv::ıı va onun
xass:>l:>ri. Qüvv:>tl::ırin müqayis:>si.K::ısrin m:>xr::ıcinin
v:, ya sur:>tinin irrasionallıqdan azad edilm::ısi.
ÖLÇMü. STATİSTİKANIN ELEMENTLiJRl.
ÇOXLUQLAR.
BİRLüŞMüliJR NazaRİYYüSİNİN va
EHTİMAL NüZüRİYYüSİNİN
ELEMENTLüRİ.
Ölçü anlayışı. Eyni k:>miyy:>tinmüxt::ılif ölçü
vahidfari v:, onlar arasındakı :>laq:>.M:,lumaılann
farq. İki parametrin:,gör:, m:>lumatlannbhlili.
53
~cannea wnn L;am~canner

Tinaea QaeuLu - 2021 --------------------=--------....:...:.:.::.:..:::::.:..-_
Ço,luqlnr ,., onlnr ü1;,rimb :ım:ıll;,r. Eylcr-Vcnn
di qraml n. 11..i .onlu çoıduğıın birl:ışm;, inin
ckmcnıl;,rinin ~ııyı. Biri;,,111;,l;,r n;,z~riyy:ısind:ı
IClplnmn prinsipi v:ı vumıa prin ipi. Birl:ışm:ıl:ırin
nö,·I. ri: pcnnuın. iyalar. kombinezonlar. Hadis:ı
nln ı, ı. Y~in h:ıdis:ı, mümkün olmayan hadis:ı,
t:ı~adüfı hrdis:ı. Eleıncnı:ır hadis:ıl:ır. Asılı olmayan va
_ılı olan hadis:ıl:ır. Mümkün hallann sayı. aıverişli
halların sa) ı. Ehtimalm klassik t:ırifı. Ehtimallann
t0p~a.n~ası qayd:ısı. Asılı olmayan iki hadis;min
hasılının ehtimalı. Asılı olan iki hadis;min basilinin
e~timalı (ş:ıni ehtimal). Birlaşm:ılar n::ızariyyasinin
dusturlannın t:ıtbiqi il:ı sad:ı m:ısalal::ırin halli.
BİRDaYiŞaNLİ TaNLİKLaR va
Tal\LİK QURMAQLA MaSaLaLaR HaLLİ
. T::ın~ik v::ı onun köklari. Eynigüclü t::ınliklar.
Bırdayışanli x:ıtti t::ınlik, ona gatiril:ın tanliklar va
mas::ıl::ılar. Kvadrat t::ınlikl:ır. Kvadrat t;mliyin kökl:ıri
d-usturu. v·ıyet teoremı· v::ı onun t::ırsi olan teorem.
Kv~d.rat üçbadlinin vuruglara ayrılması. Kvadrat
tanlıya gatirilan tanlikl:ır v;ı m::ıs::ıl:ılar. Rasional
tanlikl::ır va irrasional tanliklar. D::ıyiş::ıni h::ım d::ı
modul işarasi daxilinda olan tanlikfar (modullu
tanliklar).
TaNLİKLaR SİSTEMİ. TaNLİKLaR SİSTEMİ
QURMAQLA MaSaLaLaR HaLLİ
ikidayişanli x::ıtti tanlik. İkid::ıyişanli xatti t:mlikl::ır
sistemi. ikid::ıyişanli x::ıtti tanlikl:ır sisteminin h::ıllinin
~arlığının araşdınlması. Eynigüclü t::ınlikl::ır sistemi.
Ikidayişanli xatti t::ınliklar sisteminin hatti üsullan. Biri
birdaracali, digari ikidaracali, har iki tanliyi ikid::ır::ıcali
olan bnlikfar sistemi. T::ınliklar sistemi gurmagla ma-
sal:ılar halli.
BaRABaRSİZLİKLaR
8dadi b:ırabarsizlikl::ır v::ı onların xassalari. 8dadi
barabarsizlikl::ırin toplanması va vurulması. 8d::ıdi ara-
Iıglar. Birdayişanli xatti b::ırabarsizliklarin halli. Eyni-
güclü barabarsizlikl;;ır. Birdayiş::ınli xatti b::ıra­
b.>rsizliklar sistemi va barabarsizlikl::ır heyati. ikigat
x:>rt!b:,rab::ırsizlikl.>r. Kvadrat b;;ırabarsizliklar.
Rasional b::ırab;;ırsizlikl::ır. Barabarsizlikl::ırin
intervallar ü ulu il:, h:,lli. D:,yiş::ıni ham da modul
i ar:, i daxilind:, olan b:,rab::ırsizlikl;;ır (modullu
b:,rah:,rsizlikl:,r). M:,nfi olmayan iki ::ıd:,din ;;ıd:ıdi
ort.a-.ı il:, h:,nd:, i ortaı,ı arasında alag:,.
;JD,JJJ/ AH IJICIl~UQLA H. si LSJUJJJaR
vd3di ardıcıllıqlıır. Ardıcıllı~ın limiti. Monoton
ardıcıllıq. ,. :xbdi. ,t:1di v:, h:1nd:,"isilsil;,, onların
u :11:>ri,ıı-ci h:,ddinin v:, ilk ıı haddinin c:ımi
dü turları. Son uz h:ınd:, i ilsil:ınin c:1mi( 1'11< 1).
Ali ı.1luıl mü;, sis.1/.1rin.1
q.1bııl imtalıamnın iAinci m.1rh.,/.1. _
,,"<ii~
FUNKSİYALAR va QRAFİKLaR
8d::ıdi funksiya. Funksiyanın t:,yin oblastı
qiyın.ıtl:,r çoxluğu, funksiyanın verilm:ısi üsuıı '~
Funksiyanın grafiki. Funksiyanın sıfırlan. Funksiya~rı.
artması v::ı azalması, dövriliyi, t:ıkliyi, cütliiyü. Qüvvın
funksiyası. X::ıtti, kvadratik funksiyalar. y=klx, y==l.rr
y = J; funksiyalarının xass:ıl:>ri v:, grafikl:ın.
Mürakkab funksiya. Tars funksiya. •
TRİQONOMETRİK FUNKSİYALAR
Bucağın daraca va radian ölçüsü. Bucağın radi
ölçüsünün daraca ölçüsü il::,v:, tarsina ifad:ısi. lxtiy:
bucağın sinusu, kosinusu, tangensi va kotangcnsinin
tarifi. Sinus, kosinus, tangens, kotangens funksiyalan.
nm xassalari va grafiklari. Eyni arqumentin triqon0-
metrik funksiyaları arasındakı asılılıqlar. Çevinn~
düsturları. İki bucağın cami v:ı farginin kosinusu,
sinusu v::ı tangensi. İkigat bucağın trigonometrik
funksiyalan. Yanmargumentin trigonometrik
funksiyalan. sincxva coscx-nın tg( a/2) ila ifadasi. Eyni
adlı trigonometrik funksiyalann c::ıminin v::ı farginin
hasila çevrilmasi. Trigonometrik funksiyalann
basilinin cama çevrilm:ısi. Tars trigonometrik
funksiyalarva onların xassal;;ıri.
TRİQONOMETRİK TaNLİKLaR va
TaNLİKLaR SİSTEMİ.
Trigonometrik tanliklar va onların halli üsullan.
Trigonometriktanlikl:ır sisteminin halli.
ÜSTLÜ va LOQARİFMİK FUNKSİYALAR
Üstlü funksiya, onun xassal::ıri va grafiki. 8d:ıdin
logarifmi v::ı onun xassal::ıri. Logarifmik fünksiyanın
xassal:ıri va grafiki. Üstlü va logarifmik ifad::ıl:ırin
çevrilmasi.
ÜSTLÜ va LOQARİFMİK TaNLİKLaR.
ÜSTLÜ va LOQARİFMİK TaNLİKLaR
SİSTEMİ.
ÜSTLÜ va LOQARİFMİK
BaRABaRSİZLİKLaR
Üstlü tanlik, onun h;;ıll üsullan. Üstlü ı:mlikl:ır
sisteminin halli. Üstlü b::ırab::ırsizlikl::ırin h:ılli. Loqarif·
mik t.ınliklarin halli. Logarifmik ı:mlikl:ır sisıcminin
h;;ılli. Logarifmik b;;ırab:,rsizlikl:ırin h::ılli.
TÖRaMa va ONUN TaTBİQLaRi
Funksiyanın limiıi. Görk:ımli limiıl::ır. Argument ,,,
funksiya artımı. Funksiyanın k3silm:ızliyi. K:ısilm:>Z
funksiyanın xass:,l:ıri. Töramanin 13rifi. Tör:,m:,nin
h:ınd:ısi v:ı fiziki m:ması. Toxunanın ıanliyi. iki funk i·
yanın c:ıminin, basilinin v:ı nisb:ııinin ıör:>m."> i.
~cannea wnn L,;am~canner
_1Jltulimtahaııı prcıqram/an
Qüvv~t funksiyasının tör:ım:ısi. Mür:ıkk:ıb funksiyanın
tö~m~si. Trigonometrik, üstlü v:ı loqarifmik
funksiyalann tör;,m:ısi. Funksiyanın artma v:ı azalma
:ılam:ııl:ıri. Funksiyanın böhran v:ı ekstremum
nöqt:ıl:ıri, tör;,m:ınin köm:ıyi il:ı onlann tapılması.
funksiyanın parçada :ın böyük v:ı :ın ldçik qiym:ıtl:ıri.
Funksiyanın t:ıdqiqi sxemi.
İBTİDAi FUNKSİYA va İNTEQRAL
lbıidai funksiyanın ~rifi v:ı onun :ısas xass:ıl:ıri.
Jbtidai funksiyanm tapılması gaydaları. Qeyri-
mü:ıyy:ın integral. ôyrix:ıtli trapesiyanın sah:ısi.
Mü:ıyy:ın integral. Nyuton-Leybnisdüsturu.
SADa HaNDasi FİQURLAR. ÇEVRa
Parça. Parçaların mügayis:ısi. Parçalar üz;,rind:ı
:ım:ıll:ır. Bucag. Bucaglann növl:ıri. Bucaqların müga-
yis:ısi. Bucağın t:ınböl:ıni. Bucağın d:ıf;)c;ı v:ı radian
ölçüsü. Qonşu v:ı garşılıglı bucaqlar. Perpendikulyar
düz x:ıtl:ır. Perpendikulyarv:ı maill:ır. Mailin proyek-
siyası. K:ısiş:m v:ı paralel düz x:ıtl:ır. Planimetriyaaksi-
omları. İki düz x:ıttin üçüncü düz x:ıtl:ı k:ısişm:ısind:ın
alınan bucaglar. Düz x:ıll:ırin paralellik .ılam:ıtl:ıri.
Uyğun t:ır:ıtfari paralel v:ı uyğun t;ıf;)fl:ıri perpen-
dikulyarolan bucaglar.
Çevf;). Dair:ı. Düz x.ıtl:ı çevr:ınin garşılıqlı
v:ıziyy:ıti. Çevr:ıy:ı toxunan. İki çevr:ınin garşılıglı
v:ıziyy:ıti. M:ırk:ızi bucag. Daxil:ı ç:ıkilmiş bucaq.
Çevr:ıd:ı müt:ınasib parçalar. Daxil:ı v:ı xaric:ı ç:ıkilmiş
çevr:ıl:ır. Çevr:ınin v:ı çevr:ı gövsünün uzunluğu.
1t :ıd::ıdi.
ÜÇBUCAQLAR
Üçbucaq v:ı onun :ısas elementl:ıri. Üçbucağın
medianı, t:ınböl:ıni, hündürlüyü. Üçbucağın perimetri.
Medianlannxass:ısi. T:ınböl:ınin xass:ısi. B:ırab:ıryanJı
üçbucağın xass:ıl:ıri. Üçbucağm daxili bucaglanrun
c:ımi. Üçbucağm xarici bucağının xass:ısi. 30°-li bucag
qarşısındakı katetin xass:ısi. Pifagor teoremi.
Düzbucaqlı üçbucağın t:ır:ıfl:ıri v:ı bucaqlan arasmdak:ı
münasib::ıtl:ır. Konqruyent figurlar. Üçbucaglarm
konqruyentlik:ılam:ıtl:ıri. Üçbucag b:ırab:ırsizliyi. Si-
nuslar teoremi. Kosinuslar teoremi. Üçbucağın
xaricin:ı v:ı daxilin:ı ç:ıkilmiş çevra. Xaric:ı v:ı daxifa
ç:ıkilmiş çevr:ıl:ırin radiuslannın üçbucağın t:ır:ıfl:ıri il:ı
:ılaq:ısi. Üçbucaglannh:ılli.
DÖRDBUCAQLILAR va ÇOXBUCAQLTLAR
Sınıq x:ın. Qapalı sınıg x:ıtt. Çoxbucaglı. Qabang
çoxbucaqlı. Qabarıg çoxbucaglmın daxili v:ı xarici bu-
caqlannmc:ımi. Dördbucaglı. Paraleloqram,onun xas-
SJl:ıri v:ı :ılam:ıtl:ıri. Düzbucaglı, romb, kvadrat v:ı
onlann xass:ıl:ıri. Fales teoremi, üçbucağın orta x:ıtti.
ifüf:l:fii•fü:Jili'WMJI
Trapesiyav:ı onun orta x:mi. Dördbucaqlılann daxilin:ı
v:ı xaricin:ı ç:ıkilmiş çevr:ıl:ır. Düzgün çoxbucaqlının
daxilin:ı v:ı xaricin:ı ç:ıkilmiş çevr:ıl:ır, onların radius-
lannı hesablamaqüçün düsturlar.
FİQURLARIN SAH asi
Kvadratm, düzbucaqlının, paraleloqramın, üçbu-
cağın, rombun, trapesiyanın v:ı ixıiyari çoxbucaqlının
sah:ısi. Dair:ınin v:ı onun hiss:ıl:ırinin sah::ısi.
KOORDİNATLAR ÜSULU.HaRaKaT.
OXŞARLIQ. VEKTORLAR
Müst:ıvid:ı v:ı fazada Dekarı koordinat sistemi. Par-
çanın orta nöqt::ısinin koordinattan. İki nögt:ı arasında
m:ısafa düsturu. Düz x:ıttin t:ınliyi.
Düz x:ıttin bucaq
:ımsalı. Çevr:ınin t:ınliyi. Müsı:ıvinin
v:,, sfcranın
t:ınliyi. H:ır:ıbt, ox simmetriyası, m:ırbzi simmetriya,
müst;)Viy:ı n:ız:ır;m simmetriya, paralel köçünn::ı.
Homotetiya. Fiqurlann oxşarlığı. Üçbucaqların
oxşarlıg :ılam::ıtl::ıri. Düzbucaqlı üçbucaqda düz bucaq
t::ıp:ısind:ın hipotenuza endirilmiş hündürlüyün
xass:ıl:ıri. Oxşar fıqurlann perimetrl::ıri v:ı sah:ıl:ıri
nisb:ıti. Müst:ıvid:ı v:ıfazada vektorlar. Vektorun
uzunluğu (mütl:ıq qiym:ııi, modulu). Vcktorların
toplanması v:ı çıxılması. Vektorun ::ıd::ıd:ı vurulması.
Vektorun komponentl::ıri. Komponentl::ırin::ı gör:ı
vektorun uzunluğunun hesablanması. Komponentkıri
il:ı verilmiş vektorlar üz::ırind:ı ::ım::ıll::ır. Müst:ıvid:ı
vektorun kollinear olmayan iki vektor üzr::ı ayrılışı.
Vektorun koordinat vektorlan üzr:ı ayrılışı. iki
vektorunskalyarhasili.
FaZADA DÜZ xarLaRiN va
MÜSTaViLaRiN QARŞ/l/Ql/ vaziYYaTI
Stereometriyanın aksiomlan. F:ızada düz x:ıtl:ırin
qarşılıqlı v::ıziyy::ıti. Düz x:ıtl:ırin paralellik ::ılam::ıtl:ıri.
Düz x:ıtl:ı müst:ıvinin paralellik :ılam:ııi. Müst::ıvil:ırin
paralellik :ılam:ıti. Paralel müst::ıvil::ırin xass::ıl::ıri.
F:ızada düz x:ıtl:ırin perpendikulyarlığı. Düz x:ıtl:ı müs-
t:ıvinin perpendikulyarlıg :ılam:ıti. Perpendikulyar v:ı
maill:ır. Üç perpendikulyarhaqgında teorem. Nöqı:ıd:ın
müst::ıviy:ı g::ıcfar olan m:ısafa. iki müsbvinin pcrpcn-
dikulyarlıq ::ılam:ıti. Çarpaz düz x::ıtl:ır arasındakı bucaq
v::ı m:ısafa. Düz x:ıtl:ı müst:ıvi arasındakı bucaq.
ÇOXÜZLÜLaR, ONLARIN saTHİ va HaCMI
İk:iüzlü, üçüzlü v:ı çoxüzlü bucaqlar. Çoxüzlü.
Prizma. Paralelepiped. Paralelepipedin üzl:ırinin v:,
diaqonallannın xass:ıl:ıri. Piramida. K::ısik piramida.
Düzgün çoxüzlül:ır. Prizma, piramida v:, k:, ik
piramidanın yan v::ı tam s::ıthi. Düzbucaqlı
paralelepipedin,düz v:ı mail prizmanın, piramidanın,
k:ısik piram.idanın h:ıcmi.
55
~cannea wnn L;am~canner
 Ali ı.,lısi/ mii.Jssis.JI.Jrin;ı q;ıbul imtalıamnın ikinci marh~ı .
o a31 •
TclhlBcl OclBUlU - 2023
"ı~

FIRLf.\',\U clslMUJRI. 7) Düzbucaqlı üçbucaqda düz bucaq tdp:>sindan

ç:,kilmiş median hipotenuzun yarısına
O.\'L..fRlı\' SıJTIII 1't) lliJCMI
barabardir:
~ ilın'-lr , ;, l..onus. ilincirin,·;, konu un müst;,vi il:,
C
l. iyi. fc , . l..ür.ı. Kiir;,nin mü t~vi il:, bsiyi. m =-
' 2
Kür. nin hi , ;,l;,ıi. Ço,üzlül;,rl;, fırlnnma fiqıırlnrının
miht. lıf l.l'mbin . iynlan. Silindrin. konusun va k:,sik a+b-c
8) Düzbucaqlı üçbucaqda r = ---
1..~nu.ı-un ) an \'J tam s.,ıhinin snhasi. Sfcranın sah::>si. 2
~ilınJr. lonu \"J bsik konusun h::>cmi.Kür::>nin burada r-daxil::, ç:>kilmiş çevr::,nin radiusu
h. ~mi. Kü~ ~cqmcntinin v::ı sektorunun hdcmi. Oxşar
'
a, b - katetl:)r, c - is:>hipotenuzudur.
'
fıqurlannın s::ıthldrinin sah::,l::,riv::, h::,cml::,ri
ni~h;)ti. Qabarıq çoxbucaqblar
1) Qabanq çoxbucaqlımn xarici bucaqlannm Cdll)j
.4şağıda proqrama ;,/ava olaraq darslik/;,rda 360°-dir.
"'-~s~l.1l.1rş;,klind-1 tt1klif edilan bazi teorem v;, 2) Xaric::ı ç::ıkilmiş çoxbucaqlının sah::ısi S=pr-dir;
tliıstıır/ar t.1qdim edilir. Bıı teorem v;, düsturlar test burada p - yanmperimetr, r - is:, çevr:,nin
tapşınqlannın yerin;, yetirilm;ısinda abituriyentliJlö radiusudur.
ı,ıii.-,Jpn köm;,klik göstar;, bilar. 3) Qabanq n - bucaqlının diaqonallannın sayı
n(n-3) _dir.
Üçbucaq
2
Üçbucağın tdr.)fl::ıri a, b, c il::ı, hündürlükfari 4) Oxşar çoxbucaqlılann perimetrl::ırinin nisbdti
medianlan uyğun t::ır:)fl::ırin nisb::ıtin::ı b::ırab::ırdir.
DördbucaqWar
yanmperimetri p =a + b + c ifa xaricin:) ç::ıkilmiş
2 ' 1) Yalnız v::ı yalnız qarşı bucaqlımn c::ımi 180°-y::ı
bdrab::ır olan qabanq dördbucaqlının xaricind
çeH::ınin radiusu R ifa, daxilin::ı ç::ıkilmiş çevrdnin
çevr::ı ç::ıkm::ık olar.
radiusu is::ı r İl:) işar::ı edilir.
2) Yalnız v::ı yalnız qarşı t::ır::ıffarinin c::,mib:,rabdr
1) Üçbucağm medianlan bir nöqt::ıd::ı bsişir v::ı
olan qabanq dördbucaqlının daxilin:, çevr:>
bsişm::ı nöqbsind::ı t::ıp::ıd::ın başlayaraq 2:1
ç::ıkm::ık olar.
nisb::ıtind::ı bölünür;
3) Qabanq dördbucaqlının sah::ısi diaqonallan ild
m0 = }._ ✓2b 2 + 2c 2 -a 2• onlar arasındakı bucağın sinusu basilinin
2 yansına b::ırab::ırdir.
2) H::ır bir me.dianüçbucağı iki eyni böyük]ükd:)
üçbucağa ayınr.
Paraleloqram
3 Üçbucağın mcdianlan üçbucağı altı eyni
1) Paraleloqramın diaqonallan onu dörd eyni
böyüklükd:, üçbucağa ayırır.
böyüklükd::ı üçbucağa ayırır.
4) bucağın hündürlükl:,riv:, ya onların davamı
2) Paraleloqramın sah:)si düsturları:
bir noqı:>d:, bı.işir.
a. b, c olan üçbucağın /0 t:mbôkmi
S T:>r:>fl:>ri S = absin a, S = ..!_d
1d, sin q,,
2 •

I -2 -J!ıqı(p-a ),
h+
d ıuru il:, he uhlanır.
p
1
-(a+b+c) burada, a, b - paralcloqramın t:>ı.>fl:>ri,
2 a - paralcloqraının bucağı, d 1, d 2 - diaqonallar,
qı - is:ı diaqonullar arasındakı bucaqdır.

6) D 1bucaqlı çbuca •ın .ııoricin:, ç:,kilmiş çcvr:min 3) Pumlcloqramın diaqonallannın kvadratlan c:,mi
m:>rk;,ıi hipoıcnu;,un ona ııüqt:> idir. Ou tar:>flarininkvadratlan c:,min::ı b::ırab:>rdir.
çc r:>ninradiu u lıipoıcnu1un yarı ınıı 4) Pnmlcloqmmın diaqonallarının k::ısişm:, nöqt:,sind:,n
kcç:,n düz x:min paralel t:,r:,ffar arasında galan
t, r b-:ırdi . R • !:..
ı parçası bu nöqt::ıd:, yanya bölünür.

~cannea wnn L,am~cannet

 IElf:l:bl•fü:jiı(ldMJI
Düılluraqh 2) Aşağıdakı dörd taklif cynigüclüdür:
Lı nil:,n düzbucaqlının xaricin:lçcvr:ı ç:>km:ık olnr. o) piramidanın yan till.ıri b:ırab:,rdir;
Bu çc,r.,nin m:ırk:,zi diaqonallımn bsişm:ı nöqt:ısidir,
b) yan till:,roturacaqmüst:,visiil:ı eyni bir bucaq
mdiwu i~ diaqonalın yansına b:,mb:ırdir.
:ım:ıl:ı g:ıtirir;

c) yan till.ır piramidanın hündürlüyüil:, eyni bir

Romb bucaq :,m:,I:,g=ıt.irir;
t)Rombun sah:ısı:• S =a 2 sına,
• S =- I dd1 2 , d) piramidanın oturacağının xaricin, çevra çakm:,k
2 olar v:ı piramidanın hündürlüyübu çevr:ınin
burada. a - rombun t:ır=ıfi, a - onun bucağı,
ffi:)rk:ızind=ın keçir.
d,. dı - is;ı diaqonallandır.
2) lsı:mil:m rombundaxilin:,çevr=ı ç=ıkm:,k olar; bu s
3) Düzgünpiramidada s,.,,,
=- 0
'-, burada,
çev~nin radiusu rombun hündürlüyünün cosa
yansına b:ırab:ırdir. a -oturacaqdakı ikiüzlübucaqdır.
3) Rombunt:>r:ıfl=ırinin orta nöqt:>l:>ri
onun daxilin:> Düzgün tetraedr
~kilmiş düzbucaqlının nöqt=ıl;:,ridir.
t:>p:> Tetraedrin bütün dörd üzü b=ırab:ımr:ıfli üçbucaq-
dır, tetraedrin4 t:>p=ısi, 6 tili var.
Tnpesiya V - tetraedrin h:ıcmi, S - tam sathi, a -tili, R -
ı) ~rab;:,ryanlı trapesiyadaoturacağa bitişik xaricin:ı ç:ıkilmiş sferanın radiusu, r - daxilin=ı
bucaqlarb=ırab;:,rdir. ç=ıkilmiş sferanın radiusu,h - hündürlüyüolarsa, onda
2) B;:,rab;:,ryanlı trapesiyada diaqonallarb;:,rab=ırdir.
a3..Ji. a✓6
3) Trapesiyadayan t;:,r;:,fürinuzantılarının bsişm;:,
nöqt=ısi, diaqonallann bsişm:> nöqt;:,siv;:,
V= 12 , S = a 2 ✓3, r =12 ,
oturacaqlannorta nöqt=ıl;:,ri bir düz x;:,ttüz;:,rind:> h= a✓6 r
-=-
1
yerl=ışir. 3 ' R 3
4) Yalnız b;:,rab=ıryanlı trapesiyanın xaricin;:,çevr:ı Kub
ç;:,km=ık olar.
a a ✓3
V=a 3 S =6a2 r=- R=-2-, d=a✓3
' ' ı'
Çevra
burada,a - kubun tili, d is:ı diaqonalıdır.
1) V=ıbrin ortasından keç:>ndiametr bu v:ıt;:,r:,
perpendikulyardır.
2) Paralelv=ıbrl:ır arasında galan qövsl;:,r Triqonometriya
b=ırab=ırdir.
3) B:,rab:,rv=ıt:>rl=ır b;:,rab;:,r
qövsl:ıri g:ırir. 1) sina + cosa = ✓2 sin( a + : ) = ✓2 cos( a - : )
4) 8:,rab=ır qövsl:ıri g:ır:m v:ıt:ırl:ır b:ırabdrdir.
5) 8:,rab:,rv:ıbrl=ırin çevr:>mdrk:ızind:ın olan 2) sina-cosa= ✓2sin( a-~)= ✓2cos( a+ :)
rn,safal:)ribdrab=ırdir.
6) V:>br:, perpendikulyarolan diametr v:ıt:ıri Vd 3) asina+bcosa= ✓a 2 +b2 sin(a+P).
onun g:>rdiyiqövsü yarıya bölür.
burada, sinp ~,
Piramlda aı +bı

1) Piramidanın yan üzl.>rİ oturacaq müst:)visiil:> 1 cos3a+3cosa

cynibira bucağı .>m.>l:,g:,tirirs.>,onda: 4) cos a = -----
4
a) bütünyan üzl.>rinhilndürlilkl:nib.>rab.>rdir; .3 3sina-sin3a
5) ın a ..
b) piramidanın oturacağının daxilin.>çcvrn ç:,km:ık
4
olar v:, piramidanın hündürlüyilbu çcvr:ınin
1t
m:,rk:ızind.>n keçir; 6) nrcsin;r + nrccosx= -, lxlS 1
c) Soı S,...,.·cosa 2

57

~cannea wnn L;am~canner

 Tıllıl8ıl QaBULU - 2021 Ail t.Jlısil nııi,Js is,,forinaqJhııl imtahanının ikinci m.1r/1.1/;ıs; iiçı;~

) ı.,n ( l\',ın,):: ,. ı,ı ~ 1 asAS aDaBIYYAT SiYAH/Si

/. N. Q;Jhramanova,F. Hüseynov. Riyaziyy~
n l (ıı.n-Cl'.t)=.r, ı.\i~t
Bakı. 2020, 2022.
) ıs ( re•~'")
=x. --- < x < +oo 2. S. İsmayılova, A. Hüseynova. Riyaziyyaı 6 _
Bakı, 202 /, 2022.
10) ctg(arccıgr)=x. -oo<x<-too
3. S. İsmayılova, S.Abdurahimov. Riyaziyyat 7 _
Bakı, 2022.
il) arcsin(sinx)=x, lxl$!:
2 4. N. Qahramanova,M. Karinıov, İ. Hüseynov,
Riyaziyyat 8 - Bakı, 2019, 2020.
12) arccos( cosx) = x, O$ x $ 1t
5. N. Qahramaııova, M. Karimov, İ. Hiiseynov,
Riyaziyyat 9- Bakı, 2020, 2022.
13) arcıg(tgr)=x, lxl<!:
2 6. N. Qahramanova,M. Karimov, İ. Hüseyııov.
Riyaziyyat 10. - Bakı, 2022.
14) arcctg( ctgx) = x, O< x < 1t
7. N. Qahramanova,M. Karimov, Quliyev, a.
7t Riyaziyyat //. -Bakı, 2019. 2020.
15) arc tgx + arcc tgx = - , -oo < x < +<>o.
2
aLAVa anaBİYYAT SİYAH/Si
/. "Riyaziyyat" vasait. "Abituriyent"jurna/1111111-
Loqarifmfar
ci nömrasinin alavasi - Bakı, 2019.
alog,,b = b.,,,g,a,burada, a > O,b > O,c > O,c"" l. 2. Riyaziyyat. 5-11-ci siniflar üçün
"Qiymatlandirmatapşırıqları" kitabçaları.
"Abituriyent"jurnalının 1-ci nömrasinin alavasi
ad3di silsifa
-Bakı, 2021.
Farqi d olan{an ) adadi silsilasinda: 3. Riyaziyyat. Test toplusu. "Abituriyent"
jurnalının
1) a = an-k +an+k ' 1$ k $ n -1. 1-ci nömrasinin a/avasi - Bakı, 2019.
n 2
2) m+n=k+polduqda, am+an =ak+aP-dir. Proqram Döv/at İmtahan Markazinda
21 oktyabr 2022-ci il tarixinda keçirilmiş
3) d = a., -a. -dir. işçi qrupunun iclasında (Protokol N~ 3)
m-n müzakira edilarak qabul olunmuşdur.

ff 3nd3sl sllsil3 İşçi qrupunun rahbari:fızika-riyaziyyaı

Vuruğu q olan (bn) h:mdasisilsilasind:,: elmlari doktoru, professor M.H. Yaqubov.
2
1) b. = bn-• •"n••. ' s k sil - 1.
Döv/at imıahan Markazi proqramın
2) m+n=p+k olduqda, bm·bn =bp,bk lıazırlanmasında zahmati olan işçi qrupun
üzv/arinaminnatdarlığını bildir.

51

~cannea wnn L;am~canner

 q.ı#ıııl imtahanı prrıqramlorı
FiziKA
(I
Proqram Vl-XI sinif d:ırslikfari :ısasında
hazırlanmışdır.
Proqram fann kurikulumunun fızika fanni üçün
müJyy:,n etdiyi 3 ("Fiziki hadisalar, qanunauy-
ğunluqlar. qanunlar", "Madda va saha, qarşıhqh
ıasir. alaqali sislemlar", "Eksperimental fızika va
müasir hayat") m:ızmun XJtti üzrJ 5 Jsas standartın
rcallaşdınlması il:ı bağlı tJlim materiallannı Jhat:l edir.
Fiziki /ıadisa/ar, qaıııınauyğıınlııqlar, qaıııııı/ar
m:ızmun xJttin:l aid alt standartlar ÜZI;} abituriyentin
mexaniki, istilik, elektromaqnit, işıq, atom V:l nüv:ı
hadis:ıl:ırini d:lrk etmJk, onları xarakteriz:ı ed:ın
bmiyy:ltl:lr arasındakı JlaqJl:lr:l dair m:ıs:ıl:ll:lr h:ıll
etm:ık bacarıqlannı yoxlamaq v:ı qiym:ıtl:ındirm:ık
mümkündür.
Madd,1 va sa/1,1, qarşı/ıq/ı tasir, alaq;ı/i sistem/;ır
m:lzmun x:lttin:laid alt standartlar üzr:ı abituriyentin
materiyanın madd:l v:ı sah:l formalarını, madd:ınin
quruluşunu, aqreqat hallannı, qraviıasiya,
elektromaqnit sah:llJrini d:ırk etm:ık v:ı onlara aid
m:ıs:ll:ll:lr h:ıll etm:lk, t:lbi:ltd:ıki :,laq:lli sisteml:>rd:,
qarşılıqlı t:ısiri m:ınims:ımak bacanğını yoxlamağa va
qiym:ıtlandirm:ıya imkan verir.
Eksperiıııeııtal jizika va ıııüasir /ı;ıyat m:ızmun
xartina aid alt standartlar üzr:ı abituriyentin mexaniki
v:ı istilik hadis:ıl:ırini xarakteriz:, ed:>n fiziki
brniyy:ıtl:ır arasındakı asıhlıqlan mü:,yyanl:ışdirmak,
maişat v:ı
istehsalatda istifad:, olunan cihaz v:>
avadanlıqlann iş prinsipini, müxt:ılif fiziki hadis:,l;;r:ı
Jsaslanan qurğulann iş prinsipl:>riniizah etm:ık ba-
canqlannı mü:>yyan etm:ık mümkündür.
MEXANİKA
Düıxatli barab;ırsür;ıt/i va d;ıyişansüratli lıiJrabl
Mexaniki harak:ıt v:ı onun növl:ıri. Maddi nöqta.
Trayektoriya.Hesablama sistemi. Skalyar v:>vektorial
bmiyy:>tlar. Vektorun proyeksiyalan. Yol va
yerd:ıyişma. Düzx:ıtli barabarsür::ıtli harabı. Sür:ıt.
Sür:ıtin ölçülm:ısi, spidometr. Yerd:ıyişmay:ı va yola
gör:ı orta sür:ıt. Ani sür::ıt. H:ır:lbtin nisbiliyi.
Sür:ıtl:ırin toplanması. Düzxatli d:>yişansür::ıtli b:ır:ıbt.
Düzx:ıtli b:ırabartaciHi h::ır:ık:ıt. TJcil. T::ıcilin
ölçülm:ısi. Akselerometr. Düzx::ıtli b::ırab:ırsür::ıtli v:ı
b:ıraban:ıcilli har::ıbtl:ıri xarakteriz:ı ed:ın kinematik
bmiyy::ıtl:ırin zamandanasılıhq qrafıkl::ıri.
Çnı1;1 üua barabarsüratli lıarabl Çe'Vf;:)üzr::ı
barab:,rsür:ıtli h:ır::ık::ıtd::ı yol v::ı yerd::ıyişm::ı. Radius-
ve~ktorun dönm:, bucağı. X:,tti sür::ıt v:ı bucaq sür::ıti.
Dovretmatezliyi v:, periodu. Çevr:ı üzr:ı b:ırab::ırsür::ıtli
h:ır:ık:ıtd:, txil (m:,rk:,~açma t:,cili).
161!=ı:61•fü:(l)!'WMJI
va IV ixtisasqrupları)
Nyutoıı qaıııııı/arı. Diııaıııika v;, statikanın
asasları. Nyutonun birinci qanunu. Btal:,t hesablama
sistemi. Qalileyin nisbilik prinsipi. Btal:ıtlilik. Cismin
kütlJsi v;ı madd:ınin sıxlığı. Cismin kütlgsinin ölçül-
m::ısi. T:,r:ızil::ır. Cismin h:,cmininölçülmasi.Menzurka
(ölçü silindri). Madd::ınin sıxlığının t:ıyin edilm:ısi.
Qüvv::ı. Bv:,zlayici qüvv:ı. Qüvv:ıl:ırin toplanması.
~yutonun ikinci qanunu. Nyutonun üçüncü qanunu.
lr:,lil:ım:ı har:ıbtind::ı olan cismin tarazlıq ş:ırti.
Qüvv:ınin qolu. Qüvv::ı momenti. Fırlanma oxu olan
cismin tarazlıq ş:ırti - momentlar qaydası. Ağırlıq
m:,rbzi. Tarazlığın növlari: dayanıqlı, dayanıqsız va
farqsiz tarazlıq. Sad:, mexanizml;;-,r. Ling. T:,rp::mm:,z
v:, t:ırp:,n:,n bloklar. Mail müst;;-,vi.
Mexanikanın "qızıl
qaydası".
.. Ümıııııdiiııya cuzib;ı qaıııııııı. Ağır/ıq qiivv;,si.
Umumdünya cazib:ı qanunu. Qravitasiya sabiti v:,
onun fiziki mahiyyati.Qravitasiya sah;ısi. Qravitasiya
sah::ısinin intensivliyi. Ağırlıq qüvv:ısi. Cisiml:,rin
s:,rb:,st düşm:,si. S:,rb:,stdüşma t:,cili. S:,rb:,stdüşm:,
t:,cilioin hündürlükd::ın v:, coğrafi en dair:ısind:,n
asılılığı. Ağırlıq qüvv:,sinin t:,siri altında h:,r:,k:,t
(şaquli yuxan, şaquli aşağı atılmış cismin h:,rnk:,ti).
Cismin ç:,kisi.Ç:,kisizlik.Blav:ı yüklanm:,.Yerin süni
pcykl:ıri. Birincikosmiksür:,t.
Elastik/ik qiivv;ısi. Siirtiiııııı;ı qiivv;ısi. 8:,rk
cisiml:ırin deformasiyası. Deformasiyanın növl:,ri,
Elastiki deformasiyalar. Elastiklik qüvv:,si. Huk
qanunu. S:ırtlik. Qüvv:,nin ölçülm:,si. Dinamometr.
Sürtünm:, qüvv:,si. Sükun:,t v:, sürüşm:, sürtünm:,
qüvv:,si. Sürüşm:, sürtünm:, :,msalı. Sürtünm:,
qüvv:,sinint:,siri altında h:ır:,bt. Tormoz müdd:,ti va
tormoz yolu. Bir neç:ı qüvv:ınin t;ısiri altında h:,r:,k:,t.
Mail müst:,vid:,cismin h:,r:,k:,ti.
İıııpııls. Eııerji. Mexaniki iş. Güc. Sax/annıa
qaııııııla_rı.Cismin impulsu, qüvv:, impulsu. Qapalı
sistem. lmpulsun saxlanmaqanunu. Cisiml:,rinmütl:,q
elastiki v:, mütl:ıq qeyri-elastikitoqquşmalan. Rcaktiv
h:,r:,bt. Mexaniki iş. Güc. Kinetik v:ı potcnsial enerji.
Tam mexanikienerji. Ağırlıq qüvv:ısinin işi. Elastiklik
qüvv:,sininişi. Sürtünm:,qüvv:,sininişi. Kinetik enerji
baqqında teorem. Potensial enerji haqqında teorem.
Tam mexaniki enerjinin v:, enerjinin saxlanması
qanunu. Faydalı iş Jmsalı (Fİô).
Mexaniki raqslar vaı da/ğa/ar. Sarb:,st (m;">xsusi)
r:lqsl:ır. R:,qsi h:,r:,btin xarakteristikalan: amplitud,
period, tezlik, dövri tezlik. R:,qsin fazası. S;">rb:,st
r:,qsl:,rin dinamikası. S:,rb:ıst r:,qsl:,rin ~nliyi.
Harmonik r:ıqsl:ır. R:,qs ed:m maddi nöqt~minsür.>tv:,
ı:ıcili. Riyazi r:ıqqas. Yaylı r:,qqas. R:,qs sisteml:,rinin
kinetik, potensial va tam enerjisi. Harmonikr:,qsl:ırd:,
59
~cannea wnn L;am~canner
 TaLaea aaeuw - 2023
enerji çevrilm:ılari. Sönan ragslar. M;,cburi r::ıqsl:>r.
Rezonans. R:ıgsl:ırin elastiki mühitd:> yayılması -
dalğa. Enin:> v:, uzununa dalğalar. Dalğa uzunluğu.
Dalğanın yayılma sür:ıti. S:,s dalğalan. S:ısin sür:>ti.
aks-s:ıda. tnfras:ıs. Ultras:,s. S:ıs lokasiyası.
B;,rk cisimlı1rin, mayelı1rin v;, qaz/arın t.ızyiqi.
T:ızyig. T:ızyig güvv:ısi. Maye v:ı gazlarda tazyig.
Paskal qanunu. Mayenin hidrostatik t:ızyigi. Maye v:ı
qazJann t:ızyiginin ölçülm:ısi. Manometrl:ır. Birl:ışmiş
gablar. Hidravlik maşın v:ı onun iş prinsipi. Atmosfer
t:ızyigi. Atmosfer tazyiginin ölçülm:ısi. Toriçelli
txrüb:ısi. Barometrl:ır. Atmosfer tazyiginin
hündürlükd:ın asılı olarag d:ıyişmasi. Arximed ganunu.
Cismin üzma şarti. Mayefarin sıxlığının ölçülmasi.
Areometr.
MOLEKULYAR FİZİKA
Molekıılyar-kinetik n.ız;ıriyy.ı (MKN). İdeal qaz
qaııuııları. MKN-nin asas müddaalan. Broun har:ıkati.
Diffuziya. Molekullann kütlasi v:ı ölçüsü. Madd:ı
migdan. Nisbi atom kütlasi. Avogadro sabiti. Molyar
kütl:ı. Molekullann konsentrasiyası. İdeal gaz.
~olekullann orta kvadratik sürati. ideal gazın t:ızyigi.
ideal gazın MKN-nin :ısas t:ınliyi. Temperatur.
Molekulun orta kinetik enerjisi. Bolsman sabiti. Tem-
peraturun ölçülmasi. Mütl:ıg temperatur şkalası. Selsi
şkalası. F~renheyt şkalası. Temperatur şkalalan arasın­
da :ılaga. ideal gazın t:ızyiginin temperatur v:ı molekul-
lann konsentrasiyasından asılılığı. İdeal gazın hal
t:ınliklari: Klapeyron va Mendeleyev-Klapeyron
tanlikJari. Universal gaz sabiti. İdeal gaz ganunlan
(Boyl-Mariott, Gey-Lüssak, Şart, Dalton, Avogadro
ganunlan). İzoproseslarin grafik tasvirlari.
Ternıodinanıikanın .ısasları. Daxili enerji. Daxili
enerjinin dayişma üsullan. Biratomlu ideal gazın daxili
enerjisi. İstilikverma va onun növlari: istilikkeçinn:ı,
konveksiya, şüalanma. İstilik migdan, cismin istilik tu-
tumu, maddanin xüsusi istilik tutumu. İstilik tarazlığı.
İstilik balansı tanliyi. Termodinamikada iş.
Termodinamikanın birinci ganunu - istilik prosesl:ı­
rinda enerjinin saxlanması ganunu. Tennodinamikanın
ikinci qanunu. İstilik müh:ırrikfari va onların Fia.
İdeal istilik müh:ırrikinin Fia (Kamo düsturu).
Madd.ınin aqreqat halları. Bark cisimfor. Kristal
va amorf cisimfar. Bark cismin mexaniki xassalari.
Mütl::ıq va nisbi uzanma. Mexaniki garginlik. Yung
modulu. G:ırilma diagramı. arima va kristallaşma.
Xüsusi arima istiliyi. Yanacağın yanma enerjisi.
Xüsusi yanma istiliyi. Sathi garilma. Sathi garilma
qüvvasi. Sathi garilma amsalı. İslatma. Kapilyar
hadisalar. Buxarlanma va kondensasiya. Xüsusi
buxarlanma istiliyi. Buxarlanmanın sür::ıti va ona tasir
ed:ın amillar. Doyan va doymayan buxar. Böhran
temperaturu. Qaynama. Mayenin qaynama
temperaturunun xarici t:ızyigd:ın asılılığı. Madd:min
agregat hallannın d:ıyişmasi ifa ged:ın prosesl:ırd:ı
temperaturun istilik miqdanndan v:ı istiliyin verilm:ı
müdd:ıtind:ın asılılıg qrafıkl:ıri. Havanın rüıubatliyi.
Psixrometr. Şeh nögtasi. Higrometr.
60
ıfli t>lısil mü.J is l.m·,u q bul imıalıaımıııı ru,..-,·
ELEKTRODINAI\IIKA
Elektrik yükü. Elektrik salı~si. Elektrik )'"ül·
Elektrik yükünün xas~IJri. Elcmenıar yük. i iını .
elektrikl:mm~si ,·:ı elektro talik induk iya. El ~tro.
skop. Elektrik yükünün a,xlanma ı qanunu. ,.Gk
lanmiş cisiml:ırin qarşılıqlı IJ iri. Kulon q n •
Burulma t:ırnzisi. Elektrik sah:, i. Elektrik h in
intensivliyi. Elektrik sahalari üçün upcrpozi i) o prı
sipi. Nöqtavi yükün elektrik sahJ i. Elektrik ah irı•
qüvva x:ıtl:ıri. Elektrik sah:ısinda yüklü z.ırrxikl ri
har:ıkati. Bircins elektrik sah:ı inin işi. Poıcrısiaı,
sah:ıl:ır. Potensial v:ı potensiallar forqi. Bircin ldı~
sah:ısinin intensivliyi v:ı potcnsiallnr farqi ara ırıJa
alaga. Elektrometr. Ekvipotcnsial sathl;ır. Naqill~r ,~
dielektrikl:ır elektrostatik sah:ıda. MaddJnin dicldtril
nüfuzluğu.
Elektrik tutumıı. Elektrik sa/ı,1siııiıı cıı,•rji,i.
Elektrik tutumu. Kondensatorlar. Müsı;wi korıdcıısıı.
torun elektrik tutumunun düsturu. Kondcnsatorlarııı ıır.
dıcıl v::, paralel birl:ışdirilmasi. Yüklü kondcrısntonın
elektrik sah:ısi. Elektrik sah;ısinin cnL·rji.,i. enerji
sıxlığı.
Sabit ~r.,yaıı qanıınları. Elektrik c:ır;,ynrıı. Sobiı
carnyan. C:ırnyan şiddaıi. C;ır.ıyun şidd;ıtiniıı öl-
çülmasi. Ampem1etr. Garginlik. G;ırginliyirı ölçillın;,. i.
Voltmetr. Naqilin müqavim;,ti. Rcostııtlıır. XOusi
mügavimat. Dövra hiss:,si üçün Om qnnıınıı. Nuqilin
volt-amper xaraktcristikası. Naqill:,rin nrdıcıl v.:ı
paralel birlaşdirilmasi. Elektrik h:,r.,k;ıt qiivv;,si
(EHQ). Tam dövra üçün Om qnnunu. Qısn qııpnnmıı.
Qoruyucular. Carnyanın işi v:ı g(icü. Vattnıctr. Elek-
trik sayğacı. Coul-Lens qanunu. Qapalı düvr;ırıin FIO.
Müxtalif mülıitlarda elektrik c;1r;1yaııı. Mctallarda
elektrik c:>r:>yanı. Mctalların elektrik kcçiriciliyi.
Metallann mügavim:Hinin tempcraturdan asılılığı.
Mügavimatin tcmpcratur :,msalı. lfraıkcçiricilik.
Elcktrolitik dissosiasiya. Elcktrolitl:,rd:, clckırik
c::>r:>yanı. Elektrolizin I v:, il ganunu. Qazlarda elektrik
car::ıyanı. Müst:,qil va qeyri-müst::,qil boşalma. Qaz
boşalmasının volt-amper xaraktcristika ı. Mü ı:,qil
boşalmanın növfari. Plazma. Vakuumda elektrik cJr~
yanı. Termoelektron emissiyası. Vakuum diodu. Vaku•
um diodunun volt-amper xaraktcrisıikası. Os illoqraf.
Elektron-şüa borusu. Yarımkcçiricil:>r. Yarımkcçirici•
1:ırin mügavimatinin tempcraturdan asılılığı. Yanm·
keçiricilarin maxsusi va aşqar keçiriciliyi. p-n kcçid.
Yanmkeçirici diod. Yanmkeçirici diodun volt-amper
xarakteristikası. Fotorezistor, termoclemcnt v:ı
termistor. Tranzistor. Onların i,ş prinsiplari.
Maqnit sah.ısinin induksiyası. Maqnit ah:, i. Sabit
maqnitlar va onlann qarşılıqlı bsiri. Sabit c:,r:,yanlı
?agilfa~ qarşılıglı bsiri. Maqnit ah:> inin
ınduksıyası. Düz, dairavi c:,r:,yanın v:, . abit maqnitin
maqnit sah:ılarinin güvv:, x:>tl:>rinin m~>n~ra i. Sağ
yivli burğu (sağ :,)) gaydası. Maqnit sah.> i üçun
superpozisiya prinsipi. Yerin maqnit sah~i. Kompas,
~agniı_ sahasinin c:ır::ıyanlı rınqifa b iri - Ampe1
guvv::ısı. Sol al gaydası. Madd::ınin rnaqnitnüfuıluğU-
~cannea wnn L;am~canner
 q,l,ul imtahamproqramlan
Madd:min maqnit xass::ıl::ıri: para-, dia- v::ı ferro-
maqnitl::ır. Küri temperaturu. Maqnit sah::ısinin h::ır:ıbt
ed::ın yüklü :z:>rr:ıciy::ı t::ısiri - Lorens qüvv::ısi. Sol ::ıl
qaydası. Bircins maqnit sah:ısind::ı yüklü z:ırr::ıcikl::ırin
h:mıbti. Onun :ıyrilik radiusu, dövretm::ı periodu v::ı
tezliyi. Xüsusiyük. Kütl:ı spektroqrafı.
Elektromaqnit induksiyası. Maqnit sa/ı;ısiniıı
enerjisi. Elektromaqnit induksiya hadis::ısi. Maqnit
seli. Elektromaqnit induksiya qanunu. Lens
qaydası.H::ır:ık:ıt ed::ın naqill::ırd::ı induksiya EHQ.Ôz-
özün:ı induksiya hadis:ısi. Konturun induktivliyi.
Maqnitsah::ısinin enerjisi.
Elektronıaqnit r;,qs/;ıri v;, dalğaları. R::ıqs konturu.
R:ıqs konturundayaranan s::ırb::ıst elektromaqnitr:ıqsl::ı­
ri. R::ıqs konturunda enerji çevrilm::ıl:ıri. R:ıqs
konturunun m::ıxsusi r:ıqs periodu v::ı tezliyi. Tomson
düsturu. Mxburi elektromaqnit r:ıqsl::ıri. Rezonans.
Elektromaqnit sah::ısi. Elektromaqnit dalğalan.
Elektromaqnit dalğalannm yayılma sür::ıti
Elektromaqnit dalğalarının t::ıtbiql::ıri. Radiolokasiya.
Elektromaqnit dalğalan şkalası. Şüalanmanm gücü.
Elektromaqnit şüalanma selinin sıxlığı (şüalanmanm
intensivliyi).
D;ıyiş;,n elektrik c;,r;,yanı. D::ıyiş:ın c::ır:ıyan genera-
toru. C::ır::ıyan şidd:ıtinin, g:ırginliyin v:ı EHQ-nint:ısir­
edici qiym:ıtl:ıri. D::ıyiş::ın c:ır::ıyan dövr:ısind:ı aktiv,
tutum v:ı induktiv müqavim:ıt. D:ıyiş::ın c:ır:ıyan
dövr:ısi üçün Om qanunu. D:ıyiş:ın c:ır:ıyanın işi v:ı
gücü. Elektrik enerjisinin ötürülm:ısi. T~sformator.
Transformasiya:ımsah. Transfonnatorun Fia.
OPTİKA
H,md;ısi optika. İşığ~ bircins ş:ı~af mühitd::ı düz
x:ıtt boyunca yayılması. Işığın sür:ıti. Işığın qayıtma v::ı
sınma qanunlan. Mühitin sındırma :ıınsalı. Işığın tam
daxili qayıtması. İşıqötür:ın. Paralel üzlü şüş~ löv~::ıd::ı
v:ı üçüzlü şüş:ı prizmada şüalann yolu. Must:ıvı ~:ı
sferik güzgül::ır. Onlarda x::ıyalın qurulması. Nazik
linzalar. Toplayıcı v:ı s:ıpici linzalar. Linzanın fokus
m::ısafasi. Linzanın optik qüvv::ısi. Linzada x::ıyallann
qurulması. Nazik linzamn düsturu. Linzanm x::ıtti
böyütm::ısi. Optik cihazlar: lupa, eyn:ık, fotoaparat.
Göz, yaxıngönn:ı v::ı uzaqgönn::ı.
Dalğa optikası. İşığın dispersiyası. Koherent
dalğalar. Dalğaların interferensiyası. Maksimum v::ı
minimumlannalınma ş::ırtl:ıri. İşığın interferensiyası
v:ı onun t::ıtbiql:ıri. Nyuton balqalan. Dalğalann
difraksiyası. İşığın difraksiyası. Difraksiya q:ıfasi.
Difraksiya q::ıfasind::ı maksimumlann a~a ş::ırti.
Elektromaqnitdalğalannm enin::ı olması. Işığın pol-
yarlaşması.
ATOMva ATOM NOVasi
İşıq kvantları. Plank hipotezi. İşıq kvantlan. Plank
düsturu. Plank sabiti. Foton, onun xass::ıl::ıri, fotonun
enerjisiv::ı impulsu. Fotoeffekt. Fotoeffekt qanunlan.
Çıxış işi. Fotoeffektinqırmızı s::ırh::ıdi. Fotoeffekt ü~~
Eynşteyn t::ınliyi. Fotoeffektin tex.nikada t::ıtbıqı.
Fotoelementl::ır.
lfüEi:fii•fü:J•il'WMJI
Atom v;, nüv;,jizikası. Atomun quruluşu. Atomun
planetar modeli. Bor postulatları. lşığın atomlar
t:ır:ıfind::ın buraxılması v::ı udulması. Macburi
şüalanma. Lazerl::ır. Lazerl::ırin t::ıtbiqi. Atom nüv::ısinin
t::ırkibi. izotoplar. Kütl::ı defekti. Atom nüv::ıl::ırinin
rabit::ı enerjisi.Xüsusi rabit::ı enerjisi. Radioaktivlik.a-,
~- v::ı y- şüalanma v::ı onların t:ıbi::ıti. Radioaktiv
çevrilm::ıl::ır. Yerd::ıyişm::ı qaydası. Radioaktiv çevrilm::ı
qanunu. Yanmparçalanmaperiodu. Nüv::ı reaksiyaları.
İonlaşdıncı şüalanmalann qeyd;, alınma üsulları:
Heyger sayğacı, Vilson kamerası. Uran nüv;,sinin
bölünm::ısi. Z::ıncirvari nüv::ı reaksiyalan. Nüva
reaktoru. Böhran kütl::ısi. Neytronlann artma ::ımsalı.
İstilik nüv::ı reaksiyalan. Radioaktiv şüalanmanın
bioloji t::ısiri. Radioaktivşüalanmanm udulma dozası.
Elementarz::ırr:ıcikl:ır.
aSAS a»aBİYYAT SİYAH/Si
1. Murquzov M. İ. va b. Fizika. Darslik. 6-cı siııif­
Balı.1, 2021, 2022.
2. Murquzov M. İ. v;, b. Fizika. Darslik. 7-ci sini/ -
Bala, 2022.
3. Murquzov M. İ. va b. Fizika. Dars/ik. 8-ci sinif -
Bakı, 2019.
4. Murquzov M. İ. va b. Fizika. Darslik. 9-cu sini/
-Bala, 2020, 2021.
5. Murquzov M. İ. va b. Fizika. Dars/ik. 10-cu sinif
- Bala, 2022.
6. Abdurazaqov R. R. va b. Fizika. Darslik. 11-ci
sinif- Bala, 2019.
aLAVa aDaBİYYAf' SİYAH/Si
1. Fizika. İmtahanlara hazır/aşanlar, yu.xarı sinif
şagirdlari va müallimlar üçün vasait .
"Abituriyent "jurnalının 1-ci nömrasinin
a/avasi. - Bala, 2020.
2. Fizika. 6- 11-ci siniflar üçün "Qiymatlandirma
tapşınqları" kitabça/arı. "Abituriyent"
jurnalının 1-ci nömrasinin alavasi - Bakı, 2021.
3. Fizika. Test toplusu. "Abituriyent "jurnalının 1-
ci nömrasinin a/avasi- Bakı, 2021.
Proqram Döv/at İmtahan Mark3zinda işçi
qrupunun 12.10.2022-ci il tarixda
keçiri/miş iclasında (Protokol Ng 3)
müzakira edilarak qabul o/unmuşdur.
İşçi qrupunun rahbari:fızika üzr;, e/mfar
doktoru, professor M.A. Musayev.
Döv/at İmtahan Markazi proqramın
hazır/anmasında z;,hmati olan işçi qnıpun
üzvlarina minnatdarlığını bildirir.
81
~cannea wnn L;am~canner
 Tinaea oasuLU - 2023
Ali t,ılısil mıi,ıssis,ı/,1riıı,1 qJbııl inıtalıaııırıın iAirıci m.Jrlı ,ı
V
.
\fı,~

lNFORMATİKA
(I
Proqram \ -XI sinif J;,rslikkıri asasında hazır­
lanmışdır.
Bu p.roqr:ım fann kurikulumunun infonuatika fanni
üçün müJ~')'Jn cıdiyi 4 c-·informasiya ,,., ioformasiya
.prose ini"". "Formallaşdırma, modell3şdirma,
alqoritml.-şdiroı.- n proqramlaşdırma", "Kompü-
•ter. informasiya-kommuoikasiya texoologiyaları va
s_isremlari"'.••C.-miyyatio ioformasiyalaşdırılması ")
mJzmun xdni üzrd 8 dsas vJ 76 alt standartın
ı~ldbldrinin reallaşdırılması ild bağlı talim
materiallannı ahata edir.
İnformasiya va inforınasiya proseslari mazmun
xJnind aid alt standartların talJblJri üzrJ infor-
masiyanın xassJldri, kodlaşdırılması, gJbul edilmasi,
,ıdsvir' üsullan, bJcmi, ölçülari, informasiya sistemfari
haqqında bilik V;) bacanqlar yoxlamlır VJ
q iymdtldn dirilir.
Formallaşdırma, modellaşdirma, alqoritmlaşdirıııa
ı•a proqranılaşdırma m;)zmun XJttinJ aid alt
standartların tdldbl;)ri üzrJ modelldşdirm;)nin Jsas
m:)rbJl;)lJri, ldsviri formaları, modellJri, algoritmin
mahiyy;ıti, növlJri, proqramJaşdırma dilldrinddn
isrifadd etmdkl;ı m;ısdldl;ırin hJlli algoritmi, sadJ veb-
Sdbifal;ırin, kompüter-informasiya modelinin
yaradılması, informasiya prosesinin modeli, kompü-
ıeı;d;ı bdqiqi V;) veb-proqramJaşdırmanın mahiyydti
haqqmda bilik v;ı bacarıqlar yoxlanılır V;) giymJt-
1:mdirilir.
Kompüter, informasiya-kommuııikasiya texnolo-
gi)'aları va sistenılari mnmun xJtlİnJ aid alt
standartların tal;)b);ıri üzr;ı kompüterdJ istifadJ olunan
;ım..1liyyat sistemldri, mJtn v;ı grafıki redaktorlarda
müvafıq nümun:,larin V;) multimedia t;ıgdimatlannın
hazırlanması, elektron c;ıdv;ıldJ iş nümayiş etdirilm;;,si,
mü.xcılif :.baka növl;;,ri, ş;ıbdbnin işini t;)min edJn
program l3minatı, İnternet xidmdti programları,
itua iyalara uygun olarag kompüterdd dm;:,liyyatlar
numayi cıdirilm:,si, müayy:,n sah:,y:, aid vcrildnkır
bv...uının layih:,landirilm;ısi haqgında bilik v:,
bacanqlar yoıdanılır v:, qiyın:,ıl:,ndirilir.
c~mlJ')'~tln /ııfi1rnıu,lyulıı~·ıJırılımı.,;ı m;ızmun
•:nıin;, aid alı ıandartlann t:,l:,bl;ıri üzr;ı infonmısiyıı
rew lan, infonna iya c;ııniyy:,tinin forınalaşdırılması,
faaliyy:,t afı:,l:,ri ( informasiya inqilablıın,
infonnasiya t:>hlük:,izliyi, infornıasiya ın:,d:miyy:,ti,
/h kum:,ı, E,-t:,hsil,E- eçki, E-kitubxana,E-ticur:,t)
haqqında bilik v:, bacarıqlar yoxlanılır v:,
qiym:>tl:mdiri
lir.
•
ixtisas qrupu)
İNFORMASİYA va İNFORJWASİYA
PROSESLaRİ
İnformatika v:, informasiya. İnfonnasiyanın ;-ısa
xass;;,IJri. İnfom1asiyanın növl:,ri v:, t:,gdimedilnı
formaları. informasiyanın ötürülmJsİ. İnfom1asiyan 1 ~
emalı. İnfonnasiyanın saxlanması.
SAY SİSTEMLaRİ
Mövgesiz say sisteml;;,ri. Mövgeli say sistemlari
ikilik say sistemi. S;ıkkizlik say sistemi. Onaltılıg sa!
sistemi. Bir say sisteminddn başgasına keçid. Müxt;')li
say sistemfarindJ besab ;)tn:,llari
İNFORMASİYANJN KODLAŞD/R/LMASJ va
MİQDARINJN ÖLÇÜLMasi
Kod vJ kodlaşdırma. İnformasiyanın ölçü vahid
l;;,ri. M;ıtn informasiyasının kodlaşdırılması. Qrafil,
informasiyanın kodlaşdırılması. S;ıs informasiyasınıı
kodlaşdırılması. Video informasiyanın kodlaşdırılması
İnformasiyanın migdarının ölçülmJsİ.
MODELLaŞDİRMa
Modelldr Vd onların t;;,snifatı. İnformasiyı
modell;ırinin növldri. C;ıdvdl informasiya modeli
Ağac informasiya modeli. Qraf informasiya modeli
Kompüter modellJşdirm;ısi.
KOMPÜTERİN APARAT TaMİNATI
KompüterlJr V;) onların tdsnifatı. f:,rdi
kompüterlJrin növl;)rİ. Kompüterin iş prinsipi. Giriı
qurğulan (klaviatura, siçan, mikrofon, skaner, veb·
kamera). Çıxış gurğuları (monitor, printer, s:ıs
ucaldanlar, proyektor). Yaddaş qurğulan (RAM, HDD.
SSD, CD V;) DVD optik diskfar, tleş-yaddaş, disket).
MJrbzi prosessor. Portlar v;ı bağlayıcılar. Kompüterin
dsas xarakteristikaları.
KOMPÜTERİN PROQRAM TaMİNA Ti
Sistem program t:,minatı (:,ın;)liyyat sisteml 3 ri.
utilitlar, drayverldr). Tatbiqi proqram ıaminatı.
Prograınlaşdırma alatl;)rİ.
aMaLIYYAT SİSTEMİ
iş masası V;)onun elementl:)ri. P3nc3ralar. Fayııar
v:, qovluglar, onlar üz:>rindd :,m;ıll:,r. fayl sistemlari-
ldar::ıetma paneli.

82

~cannea wnn L,am~canner


_ı,/ ırılalı.1111 J'tl'qrıırıı/an
MaıvıaRIN Eı\lALI
~fatn s:ın;,dinin ynr.ıdılması. S:ınJdin rcdaktasi.
S;,n~in fommtlnnmnsı. M:ıtn rednktonmda c::ıdv:ıll;,r.
;,n~J ınih:t;:ılif obycktl::ırin :ılav::ı edilın;:ısi (ş:ıkil,
c;,dv;ıl, dinqr.ım. düstur). Axtanş v;:ı ::ıv;:ızetm:,,
caovaııaR
ELEKTRO'l't/
Elektron c:xlv::ıl v:ı onun komponentl:ıri (xana,
S."ltir.sütun. iş v:ır;ıqi). Mütlaq va nisbi ünvanlar.
Düsturlar. Elektron cadvalda funksiyalar. Diaqramlar
v:ı onlann elementlari. Elektron cadv:ıl proqrammda
ıncxkll;ışdinna. Statistik verilanlar asasında prosesl:ırin
mcxkll:ışdirilmasi.
1"ERİLiJNLiJR BAZASI
"Verilanl:ır bazası" anlayışı. Veril anlar modeli.
Veril:mlar bazasımn idar:ıolunması sistemi. Cadvall:ır
va onlar arasında :ılaqal:ır. Sorğular. Formalar.
\ eril:ml:ırin axtarışı v;ı çeşidlanm;ısi. Hesabatlar.
KOMPÜTERQRAFİKASI
asas anlayışlan va növl;ıri (rastr, vektor
üçölçülü qrafika). R;ıng modell;ıri (RGB, CMYK).
ALQORİTM
"Alqoritm" anlayışı. Alqoritmin xass;ıl;ıri.
Alqoritmin t;ıqdimedilma üsullan. Alqoritmin növl;ıri
(x:ıtti, budaqlanan, dövri).
PROQRAMLAŞDIRMA
"Program", "proqrarnlaşdırrna", "proqramlaşdır­
ma dili" anlayışlan. Translyator (interpretator,
kompilyator). Python proqramlaşdırrna dili. Sabit v;ı
d:ıyiş;ın kamiyy;ıtl;ır. Verilanfarin daxil v;ı xaric
edilm;ısi. Ş;ırt operatoru. Dövr operatorlan (for, while).
c)d;ıdfar üz;ırind;ı am;ıll:ır. S;ıtirl;ır v;ı onlar üz;ırinda
:ım:ılfar. Siyahılar v;ı onlar üzarind;ı am;ıllar. Funksiya.
KOMPÜTERŞaBaKaLaRİ
Kompüter şab:ıblari v;ı onların t;ısnifatı. Ş;ıbaka
avadanlıqlan. Ş;ıbab topologiyalan (şin, halqa, ulduz,
qanşıq). Ş:ıb;ıb arxitekturası. Simsiz ş:ıb::ıb
texnologiyalan (WLAN, GPRS, WPAN, Wi-Fi, Wi-
Max,Bluetooth, NFC, Zigbee, 3G, 4G, 5G)
INTERNET
lntemet:ı bağlanmanın üsullan. İntemetda
ünvanlama. lntcmct xidm:ıtl:ıri v:, protokollar. Dünya
hörümç:ık toru. Axtanş sistcml:,ri. Elektron poçt.
VEB-PROQRAMLASDIRMA
''Vcb-proqramlaşdırma" anlayışı. Saytın haLır­
lanma m:,rh:,1:,1:,ri,HTML nişanlama dili. Siyahıların
yaradılması. C:,dv:,11:,rin yaradılması. Vcb-s:,hifonin
r:,ng sxcmi. Veb-s:ıhifoy:, grafik faylların yerlaş­
dirilm:, i. lstinadlardan istifad:,.
--------------------------------
1€i€1:fii•fü:J
1111WMJI
INFORMASIYA TiJHLÜKasizıJyj
lnfonnasiyanın qorunması. Kriptoqrafiya. Kom-
püter cinay:,tkarlığı. Ziyanverici proqramlar (kompüter
virusları).
aSAS aoaBIYYAT SiYAH/Si
1. R.Malımııdzada, i.Sadıqov, N.fwyeva.
lnformatika 5. - Bakı. 2020, 2021.
2. R.Mahnıııdzada, İ.Sadıqov, N.İsayeva.
İııformatika 6. - Bakı. 2021.
3. R.Mahmııdzada, İ.Sadıqov, N.İsayeva.
İnformatika 7. - Bakı, 2022.
4. R.Mahmııdzada, İ.Sadıqov, N.İsayeva.
İnformatika 8. - Bakı, 2019, 2022.
5. R.Mahmııdzada, İ.Sadıqov, N.İsayeva.
İnformatika 9. -Bakı, 2020, 2021.
6. R.Mahmııdzada, İ.Sadıqov, N.İsayeva.
İnformatika l O.- Bakı, 2022.
v;ı
7. R.Mahmııdzada, İ.Sadıqov, N.İsayeva.
İnformatika l 1. - Bakı, 2020.
aLAVa aDaBİYYAT SİYAH/Si
l. "İııformatika" vasait. "Abitııriyent "jumalının
1-ci nömrasinin alavasi - Bakı, 2022
2. V.Müs/ümov, a.a/iyev, S.Habibııllayev,
Y.Sardarov. İnformatika (Ta/abalar, bakalavrlar,
magistraturaya va vakant iş yer/arina
hazır/aşanlar üçün vasait), Bakı, DİM -
"Abitııriyent" - 2021.
3. E.Seyidzada, a.Hasanov, N.İsayeva, A.Adamov
İnfomıatika 1O (texniki tamayüllü pilot siniflari
üçiin darslik) - Bakı, 2019.
4. E.Seyidzada, a.Hasanov, N.İsayeva, A.Adamov
İnformatika 11 (te.xniki taınayül/i'i pilot siniflari
üçün darslik) -Balo, 2019.
Proqraın Döv/at İmtalıan Markaziııda
10.10.2022-ci il tarixiııda keçirilmiş işçi
qrupunun iclasında (Protokol M2)
ıniizakira edilarak qabul olımmıışdıır.
İşçi qrııpımım ralıbari: fi=ika-riyaziyyat
elmlari ııamizadi, doseııt İ.A.Qafarov.
Döv/at İmıalıaıı Markazi proqranıın
Jıa:ırlaıınıasmda :,1/ınıaıi olan işçi qnıpun
ii:, farim, mimıaıdar/ığıııı bildirir.
63
~cannea wnn L;am~canner

TaLaea QaeuLU - 2023
KİMYA
(1 ixtisas qrupu)
Proqram VII-XI sinif darsliklari asasında hazır­
lannuşdır.
Proqram fann kurikulumunun kimya fanni üçün
müayyan etdiyi 4 ("Madda va maddi alam",
.. Kimyavi hadisafar", "Eksperiment va
modellaşdirma", "Kimya v;, h;,yat") mazmun xatti
iizr.} 1O asas standartın talablarinin reallaşdınlması il:,
bağlı talim materiallarını :,bata edir.
Madda va maddi alanı mazmun xattina aid alt
s~andartlann talablari üzra maddalarin quruluşunu,
kımyavi rabitalarin tiplarini, xassalarini, atom va
molekullan, maddi alami düzgün dark etmak, saf
~~ddalari va qanşıqları bir-birindan farqlandirmak, bu
ıstıqamatda masalalar ball etmak kimi bilik va
bacanglan yoxlamag va giymatlandirmak mümkündür.
Kinıyavi lıadisalar mazmun xattina aid alt
standartların talablari üzra maddalarin bir-birina
çevrilmasi, bu çevrilmalarin qanunauyğunluqlannı va
şaraitini, maddalarin alınmasını dark etmak, kimyavi
reaksiyalan tasnif etmak, - metallar, geyri-metallar va
onların birlaşmalarina, üzvi birlaşmalara aid
reaksiyaların ganunauyğunluqlarını izah etmak,
reaksiya tanlikfari asasında besablamalar aparmag kimi
bilik va bacanglan yoxlamaq va giymatlandirmak
mümkündür.
Eksperiıneııt va ınodellaşdirnıa mazmun xattina aid
alt standartların manimsanilma saviyyasını isa
yoxlamag va giymatlandirmak mümkün deyi!. Çünki
bu alt standartların manimsanilma saviyyasının
yoxlanması eksperiment, müşabida va taqdimatlarla
alagadardır.
Kimya va lıayat mazmun xattina aid yalnız bir alt
standartın talabi üzra qeyri-üzvi va üzvi maddalarin
hayatın istanilan sabasinda zarar vurmadan tatbigini va
hayatda rolunu izah etmak kimi bilik va bacarıqlan
yoxlamaq va giymatlandinnak mümkündür. Digar alt
standartların manimsanilma saviyyasini isa yoxlamaq
V:) qiym:)tlandirmak mümkün deyil.
ÜMUMİKİMYA
Kimyanın ilk anlayışları. Kimya fanni, onun
V:)zifalari . Kimyanın tabiat elml::ıri sırasında mövqeyi.
Maddalar, fiziki va kimyavi xassalari. Saf madd:)lar va
qanşıqlar. Qanşıqda madd:)larin kütla paylarının
hesablanması. Qanşıqlann ayrılması üsulları. Fiziki va
kimyavi hadisalar. Kimyavi reaksiyaların alamatlari,
başlanması va getmasi şartlari.
Atom-molekul talimi. Kimyavi elementlar. Basit
V:) mür:,khb maddalar. Allotropiya. Atom kütla
vahidi. Kimy:wi formullar. Nisbi atom va nisbi mole-
kul kütlasi. Mürakkab maddalarda kimyavi element-
larin kütla nisbatinin va kütla payının hesablanması.
64
Ali tahsil mii;,ssisa/arinaqabul imıalıanmın ikinci mJrlı ı .Ji .,~
Kimyavi formullann çıxanlması. Kiınyavi fomıuıt
üzra hesablamalar. Madda tarkibinin sabitliyi va rna:
da kütlasinin saxlarıması qanunlan. Kimyavi tanlikl~r
Madda nıiqdarı. Avoqadro qaıııımı. Mad~
migdan. Mol. Molyar kütl::ı. Avoqadro qununu v~
gazların molyar hacmi. Qazlann sıxlığı v::ı nisbi sıxJığı
Kimyavi reaksiyalarda gazların hacm nisbatlari. Qazlan~
qanşıgda hacın va kütla payının hesablanması. Qaz
qanşığının orta molyar kütlasinin hesablanması. Kimyavj
t::ınliklar üzra hesablamalar.
Atoınıın qıırıılıışıı. Dövri qaıııııı. Kiııı)',n,;
eleıııeııtlariıı dövri sistemi. Atomun tarkibi. izotoplar.
Atomun elektron quruluşu. Elektron formullan.
Kimyavi elementlarin tasnifatı. Dövri qanun v~
kimyavi elementlarin dövri sistemi. Böyiik va kiçik
dövrlar, gruplar va yanmqruplar. Dövri sistemin 1-IV
dövr elementlarinin atomlannda elektronların puylnn-
ması. Elementlarin v:, onların birl:,şm;1l:,rinin
xassalarinin elementkırin dövri sistcmd:,ki mövqcyind;ın
va atomlarının elektron guruluşundan asıl ılığı.
Kimyavi rabita. Kimyavi elemcntl:,rin clcklro-
manfiliyi. Kimyavi rabit::ınin tipl:ıri. Hibridl:ışm;ı,
Kovalent, ion, hidrogen va metal nıbit:,l:ırinin
amalagalm::ı mexanizmi. Kristal qafosl:,rin tipl:ıri.
Valentlik. Atomlann valent imkanları. Oksidl:ışmJ
daracasi.
Kinıy;ıvi reaksiyalarııı t;ısııifatı. istilik e/Jektl.
Birl::ışm::ı, parçalanma, ::ıv::ızetm:,, d:,yişma rcaksiyalan.
Homogen v::ı heterogen reaksiyalar. Kimy:,vi
reaksiyaların istilik effekti. Ekzotennik v:, endotennik
reaksiyalar. Madd;ınin ::ım:,Jagalm::ı va yanma istiliyi,
Termokimyavi tanlikl::ır üzra hesablamalar.
Oksidlaşına-redııksiya reaksiyaları. Oksidl:ışdirici
va reduksiyaedici. Oksidl::ışma-reduksiya proscsl:ıri.
Oksidl::ışma-rcduksiya reaksiyalannın tiplari va onlann
tanliklarinin amsallaşdınlması.
Kimyavi reaksiyaların sürati. Kiınyavi ıaraz/ıq,
Kimyavi reaksiyalann sürnti v::ı onun hesablanması.
Kimyavi reaksiyalann süratin:) bsir edan amill:,r.
Katalizator va katalitik reaksiyalar. Dön:m v::ı dön·
mayan reaksiyalar. Kimyavi tarazlıq v::ı ona t::ısir ed:ın
amillar. Le-Şatelye prinsipi.
Mahlul/ar. Maddaforin hail olması. Hallolma ::ımsalı,
Hallolmaya bsir edan amillar. Doymuş V:) doymarnı.Ş
mahlullar. Hail olmuş madd:min küt!:, payı. Molyat
qatılıq. Mahlullara aid hesablamalar.
Elektro/itik dissosiasiya. Elektroliz. Hidrofit,
Hallolmanın fiziki-kimy::ıvi mabiyy::ıti. Kristalhidratlaf,
Elektrolitlar V:) qeyri-elektrolitl::,r. Elektrolitik
dissosiasiya. Turşu, q:,):)vi V:) duzlann dissosiasiyası,
Dissosiasiya darX:)Sİ. Qüvv::,tli V:) Z:)if elektrolitl:ır.
İon mübadifosi reaksiyalan. Reaksiyalann jon
~cannea wnn L;am~canner
 q.iıul imlahanı proqramlan
ı:mlikl:ıri. lonlann t:ıyini. Duzlann hidrolizi. Metallann
elektrokimy:ıvi g;,rginlik sırası. Elektrolitl:nin suda
m:ıhlullannın v:, :ırintil:ırinin elektrolizi.
Qeyri-ür.vi bir/;ışm;ı/;ırin mühüm sinijl;ıri.
Oksidlar, asaslar, turşular, duzlar v:ı onlann bsnifatı,
adlandmlması, xassal:ıri. alınına üsullan. Amfoterlik.
QEYRİ-ÜZVi KİMYA
Hidrogen. Oksigen. Su.
Hidrogen. Dövri sistemd:, ikili mövqeyi,
atomunun elektron quruluşu, t:ıbi:ıtd:, yayılması.
lzotoplan.Laboratoriyadav:, s:ınayed:, alınması. Fiziki
v:, kimy:ıvi xass:ıl:ıri, btbiqi.
Oksigen. Dövri sistemd:ı mövqeyi, atomunun
elektron quruluşu, t:ıbi:ıtd:, yayılması. Laboratoriyada
v:ı s:ınayed:ı alınması. Fiziki v:, kimy:ıvi xassal:ıri,
t:,tbiqi, t:ıbi:ıtd:ı rolu v:, dövranı. Ozon. Ozonun
alınması, fiziki v:, kimy:,vi xass:,l:ıri, btbiqi v:, t:ıbi:ıtd:ı
rolu.
Su. Onun fiziki v:, kimy:ıvi xass:ıfori.
Flüor yarımqrupu elementbri.
Halogenl:,rinümumi xarakteristikası. Xlor. Dövri
sistemd:ı mövqeyi, atomunun elektron quruluşu.
Xlorun laboratoriyada v:ı s:ınayed:, alınması, fiziki v:,
kimy:ıvi xass:ıl:ıri. Hidrogen-xlorid va xlorid turşusu.
Alınması, fiziki v:, kimy:ıvi xass:ılari. Xlorid
turşusunun duzlan. Xlorun oksigenli turşuları.
Halogenlarinalınması. Halogenlarinva birlaşmal:ırinin
xass:ıl:ırinin müqayis:ısi. Halogenid ionlannın tayini.
T:ıbi:ıtd:ı halogenl:,rinyayılması va onların btbiqi.
Oksigen yarımqrupu e/ementl;ıri.
Kükürd. Dövri sistemda mövqeyi, atomunun
elektron quruluşu, t:ıbiatda yayılması, allotropik
ş:ıkild:ıyişm:ıl:ıri. Kükürdün alınması, fiziki, kimy:ıvi
xass:ıl:ıri v:ı t:ıtbiqi. Hidrogen-sulfidin laboratoriyada
alınması, fiziki v:ı kimyavi xassalari. Kükürd oksid-
1:ırinin alınması, fiziki v:l kimy:wi xass:ll:ıri. Duru v:,
qatı sulfat turşuları, fiziki V:lkimy:lvi xass:ıl:lri. Sulfat
turşusunun kontakt üsulu il:l istebsalı. Sulfatlar v:ı
onlann btbiqi. Sulfat v:ı sulfıd ionlannın tayini.
Azot yarımqrupu e/ement/;ıri.
Azot. Dövri sistemd:l mövqeyi, atomunun elektron
quruluşu, t:lbİ:ltd:ı yayılması. Alınması, fiziki v:,
kimy:ıvi xass:ıl:ıri, t:ıtbiqi. Ammonyak, laboratoriyada
v:ı s:ınayed:ı alınması, fiziki v:, kimy:lvi xass:ll:>ri.
Amınonium duzlan. Ammonium ionunun t:,yini.
Azotun oksidfari.Nitrat turşusunun alınması, fizikiv:,
kimy:,vi xass:ıl:,ri, t:ıtbiqi. Nitrat turşusunun duzlan.
Nitrationununt:ıyini.
Fosfor. Dövri sistemd:ı mövqeyi, atomunun
elektron quruluşu, t:ıbi:,td:, yayılması, allotrop~
~kildayişm:ıl:ıri. Alınması, fiziki v:, kimyavi xass:ıfon,
tatbiqi. Difosfor-pentaoksid. Ortofosfat turşusu, alın­
ması, fiziki v:ı kimy:ıvi xass:ıl:ıri. . ~rto~osfat
turşusunun duzlan. Ortofosfat ionunun t:,yını. Mıneral
güb~l:ır, onların t:ısnifatı v:ı alınması.
Karbon yanmqrupu elementbri.
Karbon. Dövri sistemd:ı mövqeyi, atomunun
elektron quruluşu, ı:ıbi:ıtd:ı yayılması, allotropik
lfi!Ei:fii•ih:i•liiWMJI
ş:ıkild:ıyişm:,l:,ri. Karbonun kimy:wi xass:ılJri.
Karbon-monooksid v:, karbon-dioksid, onlann
laboratoriyadav:, s:,nayed:ı alınması, fiziki v:, kimyavi
xass;;ıl:,ri, t:,tbiqi. Karbonat turşusu v:, onun duzlan.
Karbondioksidinv:, karbonationununtJyini.
Silisium. Dövri sistemd:, mövqeyi, atomunun
elektron quruluşu, t:ıbi::,td:ı yayılması. Silisiumun
laboratoriyadav:, s:ınayed:, alınması, fiziki v:, kiınyavi
xass:,l:ıri, t:ıtbiqi. Silisium-dioksid,metasilikat turşusu
v:, onun duzlan. Silikat s:,nayesi: şüş:> v:, scmcnt
istehsalı.
Metal/arın iimıınıi xarakteristikası.
Metallann dövri sistemda mövqeyi v:, atomlannın
elektron quruluşu. T::,bi:,td:, yayılması, tasnifatı,
s:ınayed:, alınmasının asas üsullan. Metallann ümumi
fiziki v:, kimy:,vi xass:,lari. arintil;-ır. Metallann v:,
:ırintil:>rinin t:ıtbiqi. Metallann korroziyası v:,
korroziyadanmühafız:ı üsulları.
osas yarınıqrııp ıııetalları.
Q;ı/;ıvi ınetallar. Dövri sistemd:, mövqeyi v:,
atomlanmn elektron quruluşu. Natrium va kulium.
Mühüm t:ıbii birl:ışm:,l:,ri. Natrium va kaliumun
alınması, fiziki va kimy:ıvi xassalari, t:>tbiqi.Natrium
v:ı kaliumun oksidl:>ri v:, hidroksidlori. Onların
alınması, fiziki v:, kimy:ıvi xass:ılari. Natrium v:ı
kaliumunbirl:ışm:,l::,rinin t:>tbiqi.Natrium-peroksidv:ı
kalium-superoksid.
Kalsiıım. Dövri sistemd:, mövqeyi, atomunun
elektron quruluşu, t:,biatd:ı yayılması. Alınması, fiziki
va kimy:ıvi xassal:ıri, t:ıtbiqi. Kalsium-oksid v:ı
kalsium-hidroksid. Gips v:, onun növl:ıri. Suyun
codluğu, onun növl:ıri v:, aradan qaldınlması üsulları.
Alüminium. Dövri sistemd:ı mövqeyi, atomunun
elektron quruluşu, t:ıbi:ıtd:, yayılması. Alınması, fiziki
v:, kimy:,vi xass:,l:ıri, btbiqi. Alüminotenniya.
Alüminium-oksid v:, alüminium-hidroksid. Onların
alınması, fiziki v:, kimy:ıvi xassal::,ri. Alüminium
ionununbyini.
o/av;, yarımqrup metal/arı.
D;ımir. Dövri sistemda mövqeyi, atomunun
elektron quruluşu, bbi:ıtd:, yayılması. Alınması, fiziki
v:ı kimy:ıvi xass:ıl:ıri, btbiqi. D:ımir ionlarının tayini.
D:ımirin oksidl:,ri v:ı hidroksidl:ıri. Çuqun v:ı polad
istehsalı. D:ımir v:, onun :ırintil:ırinin texnikadatatbiqi.
Mis, sink, xrom. Dövri sistemd:> mövqeyi,
atomunun quruluşu, t:ıbi:ıtd:, yayılması. Alınması,
fiziki v:ı kimy:ıvi xass:,1:,ri,btbiqi.
ÜZVİKİMYA
Üzvi birl:ışm:,l:,rin kimy:ıvi quruluş n:ız:>riyy:ısi.
Madd:,l:,rinxass:,l:,rininonlann quruluşundan asılılığı.
İzomerlik, onun növl:ıri. Molekullardakimy;wi rabiu-
1:,rinbbi:ıti. Üzvi madd:ıforin bsnifatı.
Doymuş alifatik karbohidrogen/;ır.
Alkanlar. Omumi fonnulu, homoloji sırası,
izomerliyi, adlandınlması. Elektron v:, faza quruluşu,
sp 3-hibridl:ışm:ı. Alkanlann alınması, fiziki v:, kimy:ıvi
xass:ıl:ıri, btbiqi.
55
~cannea wnn L;am~canner
 TaLaea oaeuLU - 2023
Do_ı·mamış a/ifaıiJ.. ı.arbolıidrogt'nl;ır.
Allı.rn/.ır. Omumi fonnulu. homoloji _,msı. izomcr-
li); , J dlaııdınlm ı. Elektron v:ı foza quruluşu. sp2-
hihridlJ~m;,. ıa.. ~nl;ırin alınmo_ı, fıziki VJ kimy;ıvi
x :-ıl~ri. t;ıthiqi. M. rlı.ornikov qoydusı.
Allı.adirn/,;,r. Omumi fonnulu, homoloji sırası,
t. nift u. adi ndınlrmısı. Divinil, izoprcn VJ xlorprcnin
lınma~ı. fiziki ,·J kimyJvİ xassJIJri, IJlbiqi.
A/1.in/,;,r. muıni fonnulu. homoloji sırası. izomer-
li)i. dlnndınlma ı. Elektron , J foza quruluşu, sp-
hibridl;ı, nıJ. AlkinlJrin alınması, fiziki v::ı kimy::ıvi
~ :-ıl;ıri. t~tbiqi.
T ilı.lik karholıidrogeıı/.-,r.
T_ikloparafinl.-,r (lsikloalkaıılar). Ümumi fonnulu,
h moloji ırası. izomerliyi, adlandınlması. Alınması,
fiziki ,.J kimyJvi xass::ılJri, tJtbiqi.
•◄ romaıik karbolıidrogeıılar. Benzol
karbohidroııenlJrinin ümumi fonnulu. Benzol moleku-
lunun quruluşu. Benzolun homoloqlannın izomerliyi
,·J adlandınlması. Benzol v::ı onun homoloqlannın
alınması. fiziki vJ kimy::ıvi xass::ıl::ıri, t::ıtbigi. Toluol
molelnılunda atom gruplarının qarşılıglı t::ısiri. Stirol.
Tabii qaz, ııeft, daş könıiir va oıılardan alınan
nuhsu/lar. Neftiıı emalı iisıılları.
Oksigenli üzvü birlaşnıalar.
Doymuş biratoııı/u spirtlar. Ümumi formulu,
homoloji sırası, izomerliyi, adlandırılması. Spirtl::ırin
ümumi alınma üsullan. S::ınayed::ı metanol v::ı etanolun
alınması. Spirtl::ırin fiziki v::ı kimy::ıvi xass::ıl::ıri, t::ıtbigi.
SadJ efirl::ır. Alınması v::ı adlandınlması.
Doymuş çoxatonılu spirt/ar. İkiatomlu v::ı üçatomlu
spirtl::ırin ümumi formullan. Etilenglikol v::ı gliserinin
alınması, fiziki v::ı kimy::ıvi xass::ıl::ıri, t::ıyini, t::ıtbigi.
Fenollar. Fenol molekulunda atom gruplarının
qarşılıqlı t::ısiri. Fenolun alınması, fiziki v::ı kimy::ıvi
x.as~l::ıri, t::ıtbigi.
Aldehidbr. Doymuş aldehidlarin ümumi formulu,
homoloji sırası, izomerliyi, adlandırılması, guruluşu.
Qanşqa v::ı sirk::ı aldebidl::ıri, onların alınması, fiziki v::ı
k.imy:ıvi xassal::ıri, t::ıtbigi. Ketonlar.
Karbon turşuları.
Doymuş bir.1saslı karboıı tıırşııları. Ümumi
fonnulu. homoloji sırası, izomerliyi, adlandırılması,
qurulu u. Karbon turşularının alınması, fiziki v::ı
kimy:> i xa :,l:>ri,t:ıtbiqi. Qarışga v:, sirk::ı turşuları.
DoymumıJ karbon tıırşııları: akril v::ı metakril
lU!)ıJlan.
All luırhoıı tur~uları: palmitin, stearin, olein, linol
ı.•:> linolen ıu,şulan.
/1'/;ı aılı karlım, tıırşııları: ıcrcllal, oksalat, adipin
ıur ul· rı.
Miir;ıkb/J l'jlrhır. Efirb~ııı:1 rcaksiyası il:ı alınmıısı,
dl nı.lırılma ı, fııiki v:ı kiıny:ıvi xıv,,:1lari, taıbiqi.
YuAlar. :,rkıhi, xıı,,:>l:>ri, t:,ıbiqi. Bark va muyc
y;ı •lar.
Sabun .,., ,lnll'llk )'ll)'tıt·ıı mad,l;ı/,ır,
Karlııılıldruılar, T:>,rıifıııı. Moıım,a uritll:ır: qlüku-
7', frukıuıa, rihoı.a v;, <lcıok'iiriboza. QIUkoıııııın
~urulu u, _Jınma ı, fııiki v:ı kinıy:wi xa,-.:ılari, t:,ıhiqi.
Disaxaridl:>r: saxaroza, malıoza. Saxarozanın t:>rkib•
fiziki va kimyJvi xassalari, t::ıtbiqi. Polisaxaridla;:
nişasta va sellüloza. Fiziki v::ı kimy::ıvi xass:ıl:ırj·
t:>tbiqi. '
Azotlıı iizvi bir/aşmalar.
Niırobir/aşmalar.
Amiıılar. T:>snifatı, quruluşu, adlandınlmas 1
izomerliyi, alınması v::ı xas~l::ıri. Anilinin almması, fiziki
v:, kimy:>vixass:>l::ıri, t:ıtbiqi.
Anıiııturşıılar. T::ısnifatı, adlandırılması, alınması
fiziki v::ı kimy::ıvi xass::ıl::ıri, t::ıtbiqi. '
Ziilallar. T::ırkibi, quruluşu, fiziki VJ kimy:ıvj
xass::ıl::ıri. ah::ımiyy::ıti va t::ıtbiqi.
İriıııolekullu birlaşnıa/ar. Monomer, polimer,
polimerl::ışm::ı d::ırac::ısi. Polime~l::ırin alınma
reaksiyaları: polimerl::ışm:ı v::ı p~lıko~d~nsl:ışm:ı.
sırası Polimerl::ırin mühüm nümay::ınd::ıl::ın: polıetılen, poli.
propilen, t::ıbii v::ı sintetik kauçuklar, fenolformaldehid
qatranı. Lifür (!avsan, kapron, enant, neylon).
asAS aDaBİYYAT SİYAHISI
1. M.M. Abbasov va b. Kimya. 7-ci sinif - Bala,
2022.
2. M.M. Abbasov va b. Kimya. 8-ci sinif - Bakı,
2019, 2022.
3. İ.U.Latifov, Ş.ô.Mustafa. Kimya. 9-cu siııif­
Bakı, 2020, 2022.
4. S.Z.Hamidov, F.E.Hüseynov, E. T. Abdul/ayev.
Kimya. 10-cu sinif- Bakı, 2022.
5. İ. U.Latifov, Ş. ô.Mustafa, R.İ. Cama/ova.
Kimya.11-ci sinif-Bakı, 2019, 2020.
aLAVa aDaBİYYAT SİYAH/Si
1. Kimya. Yeni tahsil program, (kurikulum) iizra
imtahaıılara hazır/aşanlar, yuxarı sinif
şagirdlari va müallimlar üçün vasait.
"Abituriyent "jıırnalının 1-ci nömrasinin
alavasi. - Bakı, 2020.
2. Kimya. 7-11-ci siniflar üçün "Qiymatlandimıa
tapşırıqları" kitabçaları. "Abituriyent"
jurnalının 1-ci nömrasiııin alavasi - Bakı. 202 l.
3. Kimya. Test toplusu. "Abituriyent "jumalıııın 1-
ci ııömrasinin alavasi - Bakı, 2021.
Proqram Döv/at İmıalıan Markaziııda
işçi qmpımım 0/. l /.2022-ci il ıarixirıd;,
keçirilmiş iclasmda (Protokol M 5)
mı"i:akira edilarak qabul olımmuşdıır.
işçi qnıpımurı r;,hbari:
Jı.imya ı"i:r,1 f.J/s;,f;,doktonı V.S.ôliyev.
Düvl,11lmıalwrı Marbzi proqranım
lıa:ırlanmasıııda zahmaıi olaıı işçi qropıın
ii:v/,1riıı;, miıııı;,ıdarlığıııı bildirir.
~cannea wnn L;am~canner
 q.ılıul imtalumı proqramlan
Proqram VII-XI sinif d:ırslikl:ıri :ısasında haztr-
lanmışdır.
Proqram fann kurikulumunun kimya fanni üçün
mü:ıyy:ın etdiyi 4 ("Maddil va maddi alam",
.. Kimyavi hadisillar", "Eksperiment va
modelfaşdirmil", "Kimya va hayat") m:mnun x:ıtti
ÜZTJ 10 :ısas
standartın reallaşdınlması il:ı bağlı t:ılim
materiallannı :ıhab edir.
Madda va maddi alam m:ızmun x:ıttin:ı aid alt
standartların t:ıl:ıbl:ıri üzr:ı madd:ıl:ırin quruluşunu,
kimy:ıvi rabit:ıl:ırin tipl:ırini, xass:ıl:ırini, atom v:ı
molekullan, maddi al:ımi düzgün d:ırk etm:ık, saf
madd:ıl:ıri v:ı qanşıqlan bir-birind:m farql:ındinn:ık, bu
istiqam:ıtd:ı m:,-ıs:ıl:ıl:ır h:ıll etm:ık kimi bilik v:ı
bacarıqları yoxlamaq, qiym:ıtl:ındirm:ık mümkündür.
Kimyavi hadisalar m:ızmun x:ıttin:ı aid alt
standartların t:ıl:ıbl:ıri üzr:ı madd:ıl:ırin bir-birin:ı
çevrilm:ısi, bu çevrilm:ıl:ırin qanunauyğunluqlarını va
ş:,-ıraitini, madd:ıl:ırin alınmasını d:ırk etn1:ık, kimy:ıvi
reaksiyalan t:ısnif etrn:ık, metallar, qeyri-metallar v:ı
onların birl:ışm:ıl:ırin:ı, üzvi bi.rl:ışın:ıl:ır:ı aid
reaksiyalann qanunauyğunluqlarını izah eım:ık,
reaksiya t:ınlikl:ıri :ısasında hesablamalar apannaq kimi
bilik v:ı bacanqları yoxlamaq, qiym:>tl:ındinmk
mümkündür.
Eksperiment va nıodellaşdirnıa m:ızmun x:ıttin:ı aid
alt standartların m:ınims:ınilm:ı s:ıviyy:ısini is:ı
yoxlamaq v:ı qiym:ıtl:>ndirm:ık mümkün deyil. Çünki
bu alt standartların m:ınims:ınilm:ı s:ıviyy:ısi
eksperiment,müşahid:ı v:ı t:ıqdimatlarla :ılaq:ıdardır.
Kimya va hayat m:ızmun x:ıttin:ı aid yalnız bir alt
standartın t:ıl:ıbi üzr:ı qeyri-üzvi v:, üzvi madd:ıl:ırin
h:ıyatın ist:ınil:ııı sah:ısind:ı z:ır:ır vunnadan t:ıtbiqini v:ı
h:ıyatda rolunu izah etm:ık kimi bilik v:ı bacarıqları
yoxlamaq, qiym:ıtl:ındirm:ık mümkündür. Dig:ır alt
standanlann m:ınims:milm:ı s:ıviyy:ısini is:ı yoxJamaq
v:ı qiym:ıtl:ındi.rm:ık mümkün deyil.
ÜMUMİKİMYA
Kimyanın ilk anlayış/an. Kimya fanni, onun
v:ızifal:ıri. Kimyanın t:ıbi:ıt elmJ:ıri arasında mövqeyi.
Madd:ıl:ır, fiziki v:ı kimy:ıvi xass:ıl:ıri. Saf madd:ıl:ır v:ı
qanşıqlar. Qanşıqda madd:ıl:ırin kütl:ı paylarının
hesablanması. Qanşıqlann ayrılması üsullan. Fiziki
v:ı kimy:ıvi hadis:ıl:ır. Kimy:ıvi reaksiyalann
:ılam:ıtl:ıri, başlanması v:ı getm:ısi ş:ırtl:ıri.
Atom-molekult:ılimi. Kimy:ıvi elementl:ır. B:ısit v:ı
mür:ıkk:ıb madd:ıl:ır. Allotropiya. Atom kütl:ı vahidi.
Kimy:wi formullar. Nisbi atom v:ı nisbi molekul
kütl:ısi. Mür:ıkk:ıb madd:ıl:ırd:ı kimy:ıvi elementl:ırin
kütl:ı nisb:ıtinin v:ı kütl:ı payının hesablanması. Kim-
y:ıvi fonnulların çıxanlması. Kimy:ıvi formullar üzr:ı
hesablamalar. Madd:ı t:ırkibinin sabitliyi v:ı madd:ı
kütl:ısinin saxlanması qanunlan. Kimy:ıvi bnlikl:ır.
161!:ı:fil•M:UmWMII
KİMYA
(N ixtisasqrupu)
. Madd;, miqdarı. Avoqadro qanıııııı. Madd:,
mıqdan. Mol. Molyar küt!;:,. Avoqadro qaııunu VJ
gazların molyar h:ıcmi. Qazlan.nsıxlığı v:ı nisbi sıxlığı.
Kimy:ıvi reaksiyalarda qazların h:ıcm nisb:,tl:,ri.
Qazların qanşıqda hxm v:ı kütl:ı payının hesablanmnsı .
Qaz qanşıqlarının orta molyar kütl;:ısinin hesab-
lanması. Kimy:ıvi t;:ınlikfor üzr:ı hesablamalar.
Atoııııııı qurıılıışıı. Dövri qaıııııı. Kiıııy,wi
e/emeııtlariıı dövri sistemi. Atomun t:,rkibi. izotoplar.
Atomun elektron quruluşu. Elektron fonnullun.
Kimy:ıvi elementl:ırin t:ısnifatı. Dövri gamın v:,
kimy:ıvi elementl:ırin dövri sistemi. Böyük v:, kiçik
dövrl:ır, qruplar v:ı yarımqruplar. Dövri sistemin 1-lV
dövr elementl;:ırinin atomlarında elektronların paylan-
ması. Elementl:ırin v:ı onlann birl:ışm:,l:,riııin
xass:ıl:ırinin elementl::ııin dövri sistemd:ıkj ınövqcyind;,n
v:ı atomlannın elektronquruluşundan asılılığı.
Kimy;,vi rabit;,. Kimy:ıvi elementl:,rinelektrom:,n-
fıliyi. Jonlaşma enerjisi v:ı elektrona h:,rislik. Kimy:,vi
rabit:min tipl:,ri. Kovalent, ion, hidrogen vo metal
rabitJl:,rinin :ımdlag:,lm:, mexanizmi. Kovulcnt
rabit:ınin xass:ıl:,ri. Hibridl:,şm:ı. Hibrid v:, qcyri-hibrid
orbitallan. Molekulların faza quruluşu. Xatti v:, bucaq
quruluşlu molekullar. Polyar v:, qcyri-polyar
molekullar. Kristal q:,fosl:,-ırin tiplari. Valcntlik.
Atomların valent imkanları. Oksidl:ışm:> d:ır:ıc:,si.
. Kimyavi reaksiyalarııı t;,sııifatı. lsti/ik effektl.
Bırl:,~m:,, parçalanma, :,v;ızetm:ı va d:,yişm:,
re~ksıya_lan. ~omogen v:ı hetcrogen rcaksiyalar.
Kımy:wı reaksıyaların istilik effckti. Ekzotcnnik v:,
endotennik r~a~s~y~lar.Madd:>nin:ım:,l:,g:,lm:, istiliyi
v:ı yanma ıstılıyı. Hess qanunu. Tcnnokimy:,vi
t:ınlikl:ır üzr:ı hesablamalar.
Oksid/;ışıııa-reduksiya reaksiya/arı. Oksidh:,şdirici
v:ı .reduksiyaedici: Oksidl~şm:ı-reduksiya proscsl:,ri.
Oksıdl:ışm:ı-reduksıya reaksıyalarının tipl:ıri v:, onların
t:ınlikl:ırinin :ımsallaşdınlması.
. KimJ?vi re~ksiyaları~ ~ürati. Kimy;,vi ıaruz/ıq.
Kimy:ıvı reaksıyaların sıir:ıtı va onun hesablanması.
Kimy:ıvi reaksiyaların sürntin:ı bsir ed:m arnillar.
Katalizator v:;,katalitik reaksiyalar. Dön:ın v:ı dönm:ı­
y:ın reaksiyalar. Kimy:ıvi tarazlıq v:ı ona t:,sir ed;m
amiJl:ır. Le-Şatelye prinsipi. Tarazlıq sabiti.
Mahlul/ar. Madd:ıl:ırin h:ıll olması. H:,llolma
:ımsah. H:ıllolmaya t:ısir ed:ın amill:ır. Doymuş V3
doymanuş m:ıhlullar. H:ıll olmuş madd:ınin kütl:, payı.
Molyar qatılıq. M:ıhlullara aid hesablamalar.
Elektro/itik dissosiasiya. Elektroliı.. Hidroliı..
_H:ıll~lmanın fizi~i-kimy:wi mahiyy:,ıi.
Kristalhıdratlar. Elektrolıtl:ır v:ı qeyri-elektrolit'3r.
Elektrolitik dissosiasiya. Turşu, q:,l:,vi v:, duzlann
dissosiasiyas~.Dissosiasiyad:,r.,c:,si.Qüvv:,tli v:, z:ıif
~lektrolit):ır. l~n ~übadil:ısi r~a~iyalan. Reaksiyalann
ıon t:ınhkl:ın. lonlann byını. Duzlann hidrolizi.
61
~cannea wnn L;am~canner
 Hnaaa oaauLU - 2021
ltidroli1., t~rir cd~n mill~r. Mctallann clcktrokimy;,vi
g~rginlik _ımsı. Ekktroliıl~rin !-uda m;,hlullannın v;,
mnıibrinin clcltrolizi Kntodda v:, ıınodda gcd:>n
ı,m~ l:,r. Ekktrolirin IJtbiqi.
Qryri-ü=1i birl.-şm.1/..ırin mıilıiim sinij1Jri. Oksidl:,r,
l r. ıurşulnr. duzlnr VJ onlann tJsnifatı,
dl:ındınlm ı. alınına ü. ullan. xassJlari. Amfoterlik.
QE)'Rl-Ozı I KIMrA
Hiılrn}lrn. Obi;:tn. Sıı.
Hiılrogcn. Dövri sistemd;) ikili mövqeyi,
t munun elektron quruluşu, t;)bİ;)tda yayılması.
lzı tC'plo.n.Laboratoriyada v;, sanayeda alınması. Fiziki
,·J kimy;,\'İ xassal;,ri, tatbiqi.
Oksigrn. Dövri sistemda mövqeyi, atomunun elek-
tron quruluşu, t;,biatd:ı yayılması. Laboratoriyada va
s:ıoayeda alınması. Fiziki va kimyavi xassalari, tatbiqi,
t~bi~td:ı rolu v;, dövranı. Ozon. Ozonun alınması, fiziki
\':) L.;myavi xassal:ıri, tatbiqi va tabiatda rolu.
Su. Onun fiziki va kimyavi xassalari.
Flüor yanmqrupu e/ementlarL
Halogenlarin ümumi xarakteristikası. Xlor. Dövri
sistemda mövqeyi, atomunun elektron quruluşu.
Xlorun laboratoriyada va sanayeda alınması, fiziki va
kimyavi xassalari. Hidrogen-xlorid va xlorid turşusu.
Alınması, fiziki va kimyavi xassalari. Xlorid
turşusunun duzları. Xlorun oksigenli turşulan.
Halogenfarin alınması. Halogenfarin va birlaşmalarinin
xas~l=ırinin müqayisasi. Halogenid ionlannın tayini.
T:ıbi:ıtd=ı halogenforin yayılması v:ı onların tatbiqi.
Oksigen yarımqrupu e/emeııt/ari.
Kiikürd. Dövri sistemda mövqeyi, atomunun
elektron quruluşu, tabiatd=ı yayılması, allotropik
şakildayişmalari. Kükürdün alınması, fiziki, kimyavi
xassal:ıri v:ı tatbiqi. Hidrogen-sulfidin laboratoriyada
alınması, fiziki va kimyavi xassalari. Kükürd oksid-
1:ırinin alınması, fiziki va kimy;wi xassalari. Duru va
qatı sulfat turşulan, fiziki va kimyavi xassalari. Sulfat
turşusunun kontakt üsulu ild istehsalı. Sulfatlar va
onların btbiqi. Sulfat va sulfid ionlarının tayini.
Av,t yıırımqrupu e/emeııtliJrİ.
AzoL Dövri sistemd:ı mövqeyi, atomunun elektron
quruluşu, tabi;ıtda yayılması. Alınması, fiziki va
kimy:,vi xass:>lari, t:ıtbiqi. Ammonyak, laboratoriyada
v:, i:>nayed:ı alınması, fiziki va kimyavi xassalari.
Ammonıum duzlan. Ammonium ionunun tayini.
A_u>nm. oksidl:>ri. Nitrat turşusunun alınması, fiziki Vd
kımy:,vı xas :>1:ıri, t.;)tbiqi. Nitrat turşusunun duzlan.
'itraı .ionunun l3yini.
f'o•for. Dövri istcmd:ı mövqcyi, atomunun
el . ıron. quruluşu, t:ıbi:ıtd:ı yayılması, allotropik
. :>kı_ld_:>yı !11:,1:ıri. Alınma ı, fiziki v:, kimy;lVİ xass:ıl:,ri,
t.:>tbıqı. Dı~o. for-pcnıauk id. Ortofosfııt tur~usu, ulın­
m ı, fi7ıkı v:, kinıy;lVİ xass:ıl:ni. Ortofosfat
ıur u unun du1ları. Onufo faı ionunun t:>yirıi. Min~ral
br:,l:,r, oıılarm ı:ı nifoıı v:ı ıılınmrı ı.
Kt1rlı,ın J'arımqrupıı tılnııı•ııtl~rl.
Karbon. D vri Lıcmd:ı nıövqcyi, ııtonıunurı
ele. ıron, qurul,uşu, ı:ıbi:,ıd:, yuyılımı ı, ııllotropik
p ıl<byı ın:,l:,rı. Karbonun kiıııy:ıvi xuss:,l;,ri.
Ali tJhsil mü.ıssisJfarinJ qabul imrahanının ikinci m,1rJ1.1/.1liıio.ıı
Karbon-monooksid v:, karbon-dioksid, onlann labo
toriyada v:, s;mayeda alınması, fiziki vd kimy~:
• b' • K b "\rı
xass;ı 1;ın,. t:ıt. 191. ar onat ~rşusu v:, ~n~n duzları
Karbon dıoksıdın v;, karbonat ıonunun tayını. •
Silisiuııı. Dövri sistemda mövqeyi, atomunu
elektron quruluşu, t:ıbi:ıtda yayılması. Silisiuınu~
laboratoriyada va s:ınayed:ı alınması, fiziki va kimyavj
xassalari, tatbiqi. Silisium-dioksid, metasilikat turşusu
va onun duzlan. Silikat sanayesi: şüşa va scmenı
istehsalı.
Metallarm ünıunıi xarakteristikası.
Metallann dövri sistemda mövqeyi va atomlannın
elektron quruluşu. Tabiatda yayılması, t::ısnifatı
sanayeda alınmasının asas üsullan. Metallann ümurn[
fiziki v:ı kimyavi xassalari. ôrintilar. Metallann V:)
arintilarinin tatbiqi. Metallann korroziyası V:)
korroziyadan mühafiz:ı üsullan.
ôsas yarımqrııp metalları.
Qalavi meta/lar. Dövri sistemda mövqeyi V:)
atomlarının elektron quruluşu. Natrium va kalium.
Mühüm tabii birlaşmalari. Natrium va kaliumun
alınması, fiziki va kimyavi xassalari, tatbiqi. Natrium
va kaliumun oksidlari va hidroksidlari. Onlann
alınması, fiziki vd kimyavi xassalari. Natrium V:)
kaliumun birlaşmalarinin tatbiqi. Natrium-peroksid v:ı
kalium-superoksid.
Kalsiıını. Dövri sistemda mövqeyi, atomunun
elektron quruluşu, tabiatda yayılması. Alınması, fiziki
va kimyavi xassalari, tatbiqi. Kalsium-oksid v:ı
kalsium-hidroksid. Gips va onun növlari. Suyun
codluğu, onun növlari va aradan qaldınlması üsullan.
Alüminiunı. Dövri sistemda mövqeyi, atomunun
elektron quruluşu, tabiatda yayılması. Alınması, fiziki
v:ı kimy:ıvi xassalari, tatbiqi. Alüminotenniya.
Alüminium-oksid va alüminium-hidroksid. Onların
alınması, fiziki va kimydvi xassalari. Alüminium
ionunun tayini.
ôlava yarımqrup metal/arı.
Damir. Dövri sistemda mövqeyi, atomunun
elektron quruluşu, tabi;)tda yayılması. Alınması, fiziki
V;) kimyavi xassal=ıri, tatbiqi. O;)mir ionlannın tayini.
Damirin oksidlari va hidroksidl:ıri. Çuqun va polad
istehsalı. Damir va onun arintifarinin texnikada t:ıtbiqi.
Mis, sink, xrom. Dövri sistemda mövqeyi,
atomunun quruluşu, t:ıbiatda yayılması. Alınması,
fiziki va kimyavi xass;)ldri, tatbiqi.
Qeyri-iizvi bir/aşmalar arasında genetik ;,/aq;,.
ÜZVİKİMYA
Üzvi birlaşmdl;)rin kimy;wi quruluş naz;,riyy:ısi .
Maddal:,rin xass:ılarinin onlann quruluşundan asılılığı.
lzomerlik, onun növl:ıri. Molekullarda kimy:ıvi
rabit:,l:,rin t:ıbi:ıti. Üzvi madd:ıl:ırin t:>snifatı.
IJoynııış alifatik karbolıidrogenlar.
Al/um/ar. Ümumi forrnulu, homoloji sırası,
izomcrliyi, ndlnndırılması. Elektron v;, faza quruluşu,
spJ-l1ibridl:,şın:ı. Alkanlann alınması, fiziki va kimy:ıvi
xnss:ıl:ıri, t:ııbiqi.
~cannea wnn L,am~canner
 q ul iml.ıhıını ııroqramlım
Doı-mamış alifatik karbolıidrogenlar.
.◄ lkrnlır. Omumi fonnulu, homoloji sırası,
izomerliyi v.ı adlnndınlmnsı. Elektron va faza quru-
luşu. sp~-hibridl;ışm:l. Alkenl:ırin alınması, fiziki v::ı
kimpvi xo.ssal.ıri. t;ıtbiqi. Markovnikovgaydası.
Allt.adit'nl41r.Omumi fonnulu, lıomoloji sırası,
t:ı~nifotı, adlandınlması. Divinil, izopren v::ı xlorprenin
lınmıısı. fiziki v:ı kimy::ıvi xass::ıl::ıri, t::ıtbigi.
Alkinl.1r. Ümumi fonnulu, homoloji sırası,
izomerlivi.adlandırılması. Elektron v::ı faza quruluşu,
sp-hibridl:ışnı:ı. Alkinl:ırin alınması, fiziki v::ı
kimy:ıvi xass::ıl::ıri, t:ıtbigi.
Tsiklikkarbolıidrogen/;,r.
Tsikloparajin/;,r(tsik/oa/kanlar).Ümumi fonnulu,
homolojisırası, izomerliyi,adlandırılması. Alınması,
fiziki v:ı kimy::ıvi xass:ıl:ıri, t:ıtbigi.
Aromatik karbolıidrogen/;,r. Benzol sırası
karbohidrogenl:ırinin ümumi fonnulu. Benzol moleku-
hımın guruluşu. Benzolun bomoloqlannm izomerliyi
,:ı adlandırılması. Benzol v:ı onun homoloqlannın
alınması, fiziki v:ı kimy:ıvi xass:ıl:ıri, t:ıtbiqi. Toluol
molekulundaatom gruplarının qarşılıqlı t:ısiri. Stirol.
Tabii qaz, neft, daş kömür v;, onlardan alınan
m;,hsul/ar.Neftin emalı üsulları.
Oksigenliüzvi birl;,şnı;,l;,r.
Doymuş biratonılu spirtfar. Ünıumi fonnulu,
homoloji sırası, izomerliyi, adlandırılması. Spirtl:ırin
ümumi alınma üsullan. S:ınayed:ı metanolv:ı etanolun
alınması. Spirtl:ırin fiziki v:ı kimy::ıvi xass:ıl:ıri, t:ıtbigi.
Sad:ı efirl:ır. Alınması v:ı adlandırılması.
Doymuş çoxatomluspirtl;,r. İkiatomlu v:ı üçatomlu
spirtl:ırin ümumi formullan. Etilenqlikolv:ı gliserinin
alınması, fiziki v:ı kimy:ıvi xass:ıl:ıri, t::ıyini, t:ıtbiqi.
Fenol/ar. Fenol molekulunda atom qruplannm
garşılıqlı t:ısiri. Fenolun alınması, fiziki v:ı kimy:ıvi
xass:ıl:ıri, tayini,t:ıtbiqi.
Aldehidfar. Doymuş aldehidl:ırin ümumi fonnulu,
homoloji sırası, izomerliyi, adlandırılması, quruluşu.
Qanşqa v:ı sirk:ı aldehidl:ıri, onların alınması, fiziki v:ı
kimy:ıvi xass:ıl:ıri, t:ıtbiqi. Ketonlar.
Karbonturşuları. ..
Doymuş bir;,saslı karbon turşuları. Umumi
fonnulu, homoloji sırası, izomerliyi, adlandırılması,
quruluşu. Qanşqa v:ı sirk:ı turşuları. Karbon turşu­
larının alınması, fiziki v:ı kimy:ıvi xass:ıl::ıri, t::ıtbiqi.
Doymamış karbon turşuları: akril v:ı metakril
turşulan.
Ali karbon turşuları: palmitin, stearin, olein, linol
V:>linolenturşulan.
lkiasas/ı karbon turşuları: tereftal, oksalat, adipin
turşulan.
Mürakkab efirl3r. Efirl.ışm:, rcaksiyası il:,
alınması, adlandırılması, fiziki v:ı kimy.ıvi xass:,J:,ri,
btbiqi.
Yağlar, T:ırkibi, xass:ıl:ıri, t:ıtbiqi. B:ırk v:ı maye
yağlar.
Sabun va sintetikyuyucu maddalar.
Karbohidrat/ar. T:ısnifatı. Monosaxaridl:,r:qlüko-
za, fruktoza riboza dezoksiribozava onların guruluşu.
QIUkozanın' alınm~sı, fiziki v:, kimy:wi xass:ıl:ıri,
lfüfiı:fil•fü:(•il'WMJI
t:ıtbiqi. Disaxaridl:ır: saxaroza, malıoza. Saxarozanın
quruluşu, alınması, fiziki v:ı kimy:ıvi xass:ıl:ıri, t;ıtbiqi.
Polisaxaridl:ır: nişasta v:, sellüloza.Onlann quruluşu,
alınması, fizikiv;ı kimy::ıvi xass:ıl;ıri, t:ıtbigi.
Azotlu iizvi birl;,şnı;,/;,r.
Nitrobir/;,şm;,l;,r.
Aıııiıılar. Tasnifatı, quruluşu, adlandınlması,
izomerliyi, alınması, fiziki va kimy:ıvi . xass~l~ri.
Anilininalınması, fizikiv::ı kimy:ıvi xass:ıl:ın, t:ıtbıgı.
Anıiııturşular. T:ısnifatı, quruluşu, adlandırılması,
izomerliyi, alınması, fiziki v:ı kimy:ıvi xass:ıl:ıri,
t:ıtbiqi.
Zülal/ar. T::ırkibi, quruluşu, fiziki v:, _kim~::ıvi
xass:ıl:ıri.
Zülallann t:ıyini reaksiyalan.ôh:ımıyy:ıtı v:ı
t:ıtbigi.
İriıııo/ekullu birl;,şm;,l;,r.
Monomer, polimer, polimerl::ışm:ı d:ır:ıc:ısi, faza
münt:ız:ımliyi. Polimerl:ırin alınına reaksiyalan: poli-
merl:ışm:ı v:ı polikondensl:ışm:ı. Polimerl:ırin mühüm
nümay:ınd:ıl:ıri: polietilen,polipropilen,polivinilxlorid,
teflon, polistirol, t:ıbii v:ı sintetik kauçuklar,
fenolfonnaldehidqatranı, polimetilmetakrilat.Lifl:ır
()avsan,kapron,enant,neylon).
Üzvibir/;,şnı;,/;,r arasında genetik ;,/aq;,.
8SAS aDaBİYYAT SİYAH/Si
1. M.M. Abbasov va b. Kimya. 7-ci sinif- Bala,
2022.
2. M.M. Abbasov va b. Kimya. 8-ci sinif - Bala,
2019, 2022.
3. İ. U.Latifov,Ş. EJ.Mustafa.Kimya. 9-cu sinif-
Bala, 2020, 2022.
4. S.Z.Hamidov,F.E.Hüseynov,E.T. Abdullayev.
Kimya. 10-cusinif-Bala 2022.
5. İ.U.Latifov, Ş.EJ.Mustafa, R.İ.Camalova. Kimya.
11-cisiııif-Bakı, 2019, 2020.
8LAV8 aDaBİYYAT SİYAH/Si
1. Kimya. Yeni tahsilproqramı (kurikulunı) üzra
imtalıaıılara hazır/aşanlar, yuxarı sinif
şagirdlari va müallimlariiçün vasait .
"Abituriyent"jurııalının 1-ci nömrasiııin
alavasi.- Bakı, 2020.
2. Kimya. 7-11-cisiniflar üçün "Qiymi'Jt/aııdirma
tapşırıqları" kitabçaları. "Abit11riyeııı"
jurııa/ınııı 1-ci nömrasiııiıı alavasi- Bakı.2021.
3. Kimya. Test toplusu. "Abitııriyeııı "jurııalıııın l •
ci nömrasiııin ;,/av;,si- Bakı, 202J.
Proqranı Döv/;,ı İnıtalıan Markazind;,
işçi qnıpımım 01.J1.2022-ciil tarixind;,
keçirilmiş ic/asıııda (Protokol.N~5)
miizakiraedilarakqabııl o/ıınnıuşdur.
İşçi qnıpıımm ralıbi'Jri:
kimya iizrafalsafadokronı V.S.öliyev.
Döv/atlmıalıaıı Markaziproqramııı
lıazırlaıımasıııda zalımari olaıı işçi qnıpıın
üzvlarinaminn;,tdar/ığını bildirir.
69
~cannea wnn L,am~canner
 BioıociYA
(W ixtisas qnıpıı)

Proqrarn VI-XI sinif d:uslikl::,ri ;)sasmda Bitkil;,riıı ,·egetatfr orqanlan. Kökün qurul~
növ);)rİ ;) sistetnl;)ri. Kökün zonalan ,·:.ı to um ı
hazırlanmışdır.
Kökün böyümasi. tanantisü. m,as funk~iy:ılorı. U)
Proqram fann kurikulurnunun biologiya fanni üçün
mü::,yy::,n etdiyi 4 ("Canlıların quruluşu va V;) mineral maddalarin udu iması. Kük t,V); i
müxt.>lifliyi", "Bioloji prosesl3r", "İnsan va onun Gübr::,lar.
sağlanıJığı", "Canlılar va 3traf mühit") m;)zmun Zoğ va tuınurcuğun qunıhı, u. Tuımın:uqları 0
X;)ttİ ÜZr.} 6 ::,sasstandartın t::,);)b)::,rinin realJaşdınlması növl:;ıri. Tumurcuqlann gövd;} üz:ırimla diizillii, tl. Tu-
il::,bağh t;)lim materiallannı ::,hat::,edir. murcuqlardan zağ.un inkişaf ctlll;}Sİ v:ı hüyiinı., i.
Canlıların quruluşu va müxtalifliyi m::,zmun
Gövd::,nin daxili quruluşu v:ı nıOxt:ılilliyi. ,i,vd:ınin
x::,ttin::, aid alt standartların t::,J::,bl::,ri üzr::, canJılan enin::,böyümasi. illik halqalar.
cansızlardan farql::,ndirm::,k, canlıları Öyr;)n::,nelm Yarpağın xarici vJ dııxili qıırıılıışu. 'ııd:ı \'J
sah::,l::,rini, canlıların t::,şkil S;)viyy::,forini,sistematik mür:-ıkkab yarpaqlur. Ynrpııqlıırın dil,-iililşü.
kateqoriyalan, hüceyr::,nin quruluşunu v::, kimy::,vi damarlanması, t:,n:ıffU ü. Fotosintcz. Foll1!--İntc1in
t::,rkibini d::,rk etm::,k kimi bilik v::, bacarıqlan :>hamiyyati.Yarpaq vasit:ısil:ı suyun bıı ıırlıındırılııııı.·ı
yoxlamaq, qiym::,tl::,ndirm::,k mümkündür. (transpirasiya). Bitkil:ırin h:ıyııtındıı 111i.ivsilıni

Bioloji proses/ar mnmun x::,ttin::, aid alt hadisal:,r. Xnan.

standartların t::,J::,bl::,ri üzr::, canlılar al::,mini Bitkil:ırin vcgetativ orqıınlıır vıısit:ısilJ
cansızlardan farql::,ndir::,n qidalanma, t:ınaffüs, çoxaldılması. Vcgctativ çoxnlmıının ı. bi:ıtdJ
madd::,J::,r mübadil::,si, çoxalma, inkişaf, ırsıyy::ıt, :,h:>miyy:>ti. Calaqla çoxaltmu. Bitki orqıııılıırıııın (ktik,
d::,yişk:mlik V;) onların qanunauyğunluqlannı izah gövd:,, yarpaq) yeraltı v:ı ycrilstUş:ıkildayişm:ıl:ıri.
etm::,k, fardi v::, tarixi inkişafı, onun s::,b::,bl::,riv::, Bitkilariıı geııerııtiv tırııııııları. Çiç:ıyin qıınılıı~u.
t;)kamül::, dair kimi bilik v::, bacanqlan yoxlamaq, Tam v::ı qcyri-ıam çiç:ıklar. Bircinsli v:ı ikicinsli
qiym::,tl::,ndirm::,k mümkündür. çiçakl::ır. Birevli va ikicvli bitkil:ır. Çiç:ık qrııplurı v:ı
İıısaıı va oııuıı sağlaııılığı m::,zmunx::,ttin::,aid alt onların bioloji ::ıh:,miyyati. Tozlanma: ı;arpaz toz·
standartların t::,l::,bl::,ri üzr::, insanın psixi !anma, öz-özün:, tozlanma, süni tozlanma. Çiç:,kli bit·
xüsusiyy::,tl::,ri, insan orqanizmind::,ki b::,zi patoloji kfü:ırd:;ı ikiqat mayalanma. Mcyv:ı v:ı toxumların :ım:ıl,
ballar, onları yaradan s::,b::,bl::,ri v::, aradan qaldınlma g::,Jm::,si. Şir:,li v:, quru mcyv::>lar.
yollarına dair bilik v::, bacanqlan yoxlamaq, qiym::,t- Toxurnlann quruluşu, t:ırkibi, cüc:ırm:ı'>İ v3
J::,ndirm::,kmümkündür. bn::,fTüsü. Cüc::ırtilarin qidalanması v:ı böyüm:ı i.
Canlılar va atraf nıülıit m::,zmuo x::,ttin::,aid alt Cüc::,rm::,ş::,raiti. Toxumun akilm:, d:,rinliyi.
standartların t::,J::,bl::,ri üzr::, canlıların bir-biri il::, v::, Bitki/ar va atraf mülıit. Bitkil:,rin yayılma_ ı. Bitki
cansız al::,mfaqarşılıqlı münasib::,tl::,rini, ekoloji amilfor orqanlan arasında qarşılıqlı :,laq::ı. Bitkil::ırin can ız v,
v::, bu amill::,rin qarşılıqlı ::,laq::,l::,rin::, dair bilik va canlı ekoloji amillarl:;ı qarşılıqlı alaq:,si. lşıq~cv:ın "'
bacanqlan yoxlamaq, qiym::,t)::,ndirm::,k mümkündür. kölg::,yadavamlı bitkil::ır. Bitkil:,rin birg:ı ya5amağ3
uyğunlaşması. Bitki qruplaşması. M:,d:,ni bitkil:ırin
BİTKİLi3R ALaMi insan hayatında ::,h:;ımiyy::,ti. Dannan bitkil:ui.
Canlı orqanizml::,ri öyr::,n::,nelm sab::,lari. Canlı Bitkilarin tasnifatı. Bitkil::ırin t:, nifaıı haqqındJ
orqanizmfarin ::,sasxüsusiyy::,tl::,ri. ümumi anlayış. ôsas sistematik kateqoriyalar.
Çılpaqtoxumlular şöha.'iİ. Çoxalması v,
Bitkilarin lıüceyravi qııruluşu. Biologiyanın
tadqiqat üsullan. Böyüdücü cihazlar. Bitki ;)bamiyyati. Adi şanı, adi küknar, Eldar şamı haqqındJ
qısa m::,lumat.
hüceyr::,sinin quruluşu. Hüceyranin h::,yat faaliyyati,
bölünm::,si va inkişafı. Bitki toxurnalan va onların Örtülütoxumlular şöbasi. İkilapali/;ır . inft
funksiyalan. Bitkilarda dayaq sistemi, t::,n::,ffüsva Xaççiçak/ilar fasilasi. M~ni v:, yabafJ
ifrazat. nümay::,nd::,l::,ri.

70

~cannea wnn L;am~canne1

 ,pl:ul imtıılınrıı l'mqrarrı/an l&i!§i:fil•f:ı:i•t!'WMJI
Gülrif.1klil;,r J;ısi/;,si. M:>d:mi v:, yabanı Qamçılılar siııfi. Sinfin s:ıciyy:ıvi :llam:ıtl:ıri. Yaşıl
nüm:ıyand:,l:)ri. evqlena: yaşama mühiti, qunıluşu, qidalanması,
Pıulalılar (K.1p;,ııakçiç;ık/il;ır) f;ı,.,i/;ısi. M::ıd;mi v:, tanaffüsü, harabti, ifrazatı, çoxalması, sistalaşması.
yabanı nümayandalari. Volvoks.
Badımcaııçiçaklilt1r J;ısil;ısi. M::ıd:mi v::ı yabanı Sporlıı/ar tipi. Koksidikimil:ır sinfı. Malyariya
nümay:md;,l:,ri. paraziti.
\lür.1kk.ıbçiçt?klil;,r f;,sil;,si. M::ıd::ıni v::ı yabanı
İııfiıwrlar tipi. Tipin saciyyavi ::ılam:,tl:ıri. İnfuzor­
nümııy:md:,l;:ıri. tarlik: h;ıyat t::ırzi, quruluşu, qidalanması, çoxalması,
Bir/;ıp;,/i/;ır siııfi sistalaşması.
Ta.xıl/ar f;ısi/;,si. M::ıd::ıni v::ı yabanı nümay;md::ıl::ıri.
Çoxhiiceyrali lıeyvanlar. Çoxhüceyr:ılil::ırin h;ıyat
Zanbaq f;ısil;ısi. M::ıd::ıni v::ı yabanı nümay::ınd::ıl::ıri. foaliyy::ıti v;ı müxt;ılifliyi.
asas bitki qrııpları Bağırsaqboşluqlıılar tipi. Tipin quruluş
Yosunlar. Quruluşu v::ı çoxalması. Birhüceyr::ıli xüsusiyyatl::ıri v::ı t;ısnifab.
(xlorella, xlamidomonada) v::ı çoxhüceyr::ıli sapş::ıkilli
Hidrozoalar siııfi. Sinfin s::ıciyy:ıvi :ılam::ıtl:ıri. Şirin
yosunlar (ulotriks, spirogira). Yosunlann müxt::ılifliyi.
su hidrası: b:lyat t;ırzi, quruluşu, qidalanması,
T::ıbi::ıtd::ı v::ı insan h::ıyatında yosunlann ::ıh::ımiyy::ıti.
t::ın::ıffüsü, ifrazatı, çoxalması v::ı regenerasiya
Manıırlar. Quruluşu v::ı çoxalması. Yaşıl quş
qabiliyy;ıti, refleksl:ıri. Şüalı simmetriya.
mamın v::ı sfaqnum (torf) mamın. Torfun ::ım::ıl;:ı
Bağırsaqboşluqlulann müxt:ılifliyi: meduzalar v::ı
g::ılm::ısi. Mamırlann ::ıh::ımiyy::ıti.
m::ırcan polipl::ıri. Bağırsaqboşluqlulann ;:ıb::ımiyy:ıti.
Qıjıkimil;ır. Quruluşu v::ı çoxalması.
Qatırquyruğular v::ı plaunlar. Daş kömürün ::ım::ıl::ı
Yastı qıırdlar tipi. Tipin quruluş xüsusiyy:ıtl::ıri v;:ı

g::ılm::ısi. Qıjıkimil::ırin ::ıh::ımiyy::ıti. t::ısnifatı.

Kirpikli qıırdlar siııfi. Sinfın s;ıciyy;:ıvi ::ılam:ıtl;:ıri.
Bakteriyalar, göbalak/;ır, şibyalar.
Ağ planari.
Bakteriyalann quruluşu, b::ıyat faaliyy::ıti,
Sorucıı qurdlar siııfi. Sinfın s:ıciyy::ıvi ::ılam;:ıtl;:ıri.
yayılması, ::ıh::ımiyy::ıti. Bakteriyalann t::ıbi::ıtd::ı, bnd
Qaraciy::ır sorucusu.
bs::ırrüfatında rolu. Bakteriyalann müxt::ılifliyi.
Leııtşakilli qurdlar siııfi Sinfin s:ıciyy;ıvi
X::ıst::ıliktör;:ıd::ın bakteriyalar v::ı onlara qarşı mübariz::ı.
:ılam::ıtl:ıri. Öküz soliteri.
Göb::ıl::ıkfarin quruluşu, h::ıyat faaliyy::ıti, yayılması,
Sap qurdlar tipi. Tipin quruluş xüsusiyy;:ıtl:ıri v::ı
::ıh::ımiyy::ıti. Yem::ıli v::ı z::ıh::ırli göb::ıl::ıkl::ır. Kif (mukor,
penisil) v::ı maya göb::ıl::ıkl::ıri. X::ıst::ıliktör::ıd::ın parazit t:ısnifatı.

göbal::ıklar v::ı onlarla mübariz::ı. ôsl sapqıırdlar siııfi. Sinfin s::ıciyy:wi ;:ılam:ıtl;ıri.

Şiby::ıl::ırin quruluşu, h::ıyat faaliyy::ıti, yayılması, İnsan askaridi. Ankilostoma v;:ı uşaq bizquyruğu.
ah;,miyy::ıti. Parazit qurdlann müxt::ılifliyi; onlann insana v::ı
heyvanlara vurduğu ziyan. Parazit qurdlara qarşı
HEYV ANLAR AL8Mİ aparılan mübariza t;ıdbirl::ıri.

Heyvanların t::ıbi::ıtd::ı v::ı insan h::ıyatında ::ıhamiy­ Halq;ıvi qıırdlar tipi. Tipin quruluş xüsusiyy;ıtl;ıri

y:ıti. Bitki v::ı heyvanlann oxşar v::ı forqli c::ıh::ıtl::ıri. v::ı t;ısnifatı.
Heyvanlann toxumalan, organlan v::ı organlar sistemi. Azqıllı qıırdlar siııji. Sinfin saciyy~vi ;ılam::ıtl:ıri.
Heyvanlaralaminin müxt::ılifliyi v::ı t::ısnifatı. Soxulcan.
Birlıüceyrali /ıeyvaıılar. Birhüceyr:>lil::ırin h::ıyat Çoxqıllı qıırdlar siı,fi. Sinfın s:ıciyy;ı, i ~lam;ıtl:,ri.
foaliyy:,ti v:, müxtalifliyi. Birhüccyr:ıli heyvanların Ncrcid v~ qum qurdu.
qıcıqlanma qabiliyy.ıti.
Z;,/il;,r siııfi. Sinfin saciyyavi alam.>tl;ıri, Tibb
Sarkomastiqo/orlar tipi. Tipin qunıluş
z:ılisi .
.ıtüsusiyy:,tl:,ri v:, t:>snifatı.
Mıı(rıısklar tipi. Tipin quruluş xUsusiyy:ıtlari v;:ı
Surkodiıı/;,r siııfi. Sinfın s:>ciyy:wi.ılaın:ıtlari. Adi
t:ısnifatı.
amöb: hayat t:>rzi, quruluşu, qidalanması, tan:ıffüsü.
ifraz.atı, çoxalması v:ı sistalaşması. Dizenteriya amöbü, Qurıııayaqlılar siııfi. Sinfin saciyyavi ;,lamatlari.
onun adi amöbd:m f:ırqi. Böyük göl ilbizi.

71

~cannea wnn L;am~canner

 TaLaBa QaBULU - 2023 Ali tilhsil mÜiJssis,1/,1n·n.,q,1hııl imıalıanı,ıı,ı il.i,ıci m-1r~

İk.iıaJ·lılar sinji. Sinfın s:ıciyy:wi :ılam:ıtlari.

Anııdonta.
İNSAN va ONUN SAĞLAI\ILIĞI

Başıayaqlı/ar sinji. Sinfın s:ıciyy:ıvi :ılamatl:ıri. İnsanı öyr.m:m anaıomiya, fıziologiya, p ixolo i
Kalmnrlıır.
• •
v:ı gıgıye~a e 1m 1:m,
• on 1ann ın
• k"Jşa f tarixi \I;) t::ıdqig >
Bujumayaqlılar tipi. Tipin quruluş xüsusiyy:ıtl:ıri
üsullan. lnsan orqanizminin quruluşu v::ı funksi)
haqqında bilikfarin onun sağlamlığının qorunmasındı_
,1 :ı t:ısnifatı.
:ıh:ımiyy:ıti.
X.ırç.ıngkimi/;,r sinji. Sinfin s:ıciyy:ıvi :ılam:ıtl:ıri.
İıısaıı orqaııiznıi ila ünııınıi tamşlıq. Hüccyr.ınu
Çay x;ırç;mgi. X:ırç:mgkimil:ırin müxt:ılifliyi v:ı
quruluşu v:ı kimy:ıvi t:ırkibi. Hüceyr:ınin ;:ısas h;ıya
t:ıbfatd:ı rolu. xassJl:ıri. Toxumalar, onların quruluşu v·
Hörümç-akkimilar sinji. Sinfın s:ıciyy:ıvi funksiyalan. esas b::ıd:ın boşluqları. Orqan v:, orqanı~
:ılam:ıtfari. Xaçlı hörümç:ık. Hörümç:ıkkimi 1:ırin sistemi. Orqanizm v:ı mühit.
müxt:ıfüliyi v:ı t:ıbi:ıtd:ı rolu. Orqaııiznıiıı faaliyy;,tiııiıı siııir 11;1 lıııırıoraı
Haşaratlar sinji. Sinfin s:ıciyy:ıvi :ılam:ıtl:ıri. May tanzimi.
böc:ıyi. H:ış:ıratlann müxt:ılifliyi v:ı t:ıbi:ıtd:ı rolu. Siııir sistemi. Sinir sisteminin t:)kamülii, quruluşu,
Jh:)miyyJti. Sinir toxuması: peyk hüccyr:,l;ır,
Xordalı/ar tipi. Tipin quruluş xüsusiyy:ıtl:ıri v:ı
neyronlar, onların quruluşu, funksiyaları. M;:ırk;-ızi v~
t:ısnifatı.
periferik sinir sistemi. Somatik v::ı avtonom sinir
K;ı/lasiz/ar yarımtipi.
sistemi. Sinir sisteminin reflektor iş prinsipi. Refleks
Başıxorda.lı/ar sinji. Sinfin s:ıciyy:ıvi :ılam:ıtl:ıri. v:ı refleks qövsü. Onurğa beyninin qunıluşu v::ı funk-
Neşt:ırç:ı. siyalan. Baş beynin quruluşu v::ı funksiyaları. Sinir
Ka//;J/ilar yarımtipi. sisteminin gigiyenası. Z::ırnrli v::ırdişl:-ır (alkoqol.
narkotik madd:ıl::ır, siqaret ç::ıkm::ı), irsi v::ı quzanılınış
Baluılar. Balıqlann xarakteristikası v:ı h:ıyat t:ırzi.
sinir x:;,st::ılikfari.
Xaru balığı. Balıqlann çoxalması, inkişafı v:ı
Endokrin sistem. V::ızil::ırin t::ısnifatı,
ekologiyası.
Qalxanab::ınz::ır v:ı qalxanab::ınz::ır::ıtraf v::ızil:ıri, timus
Qığırdaq/ı balıqlar sinji. Aktılalar v:ı skatlar. v::ı ya ç::ıng:;,l::ıb::ınz::ır v::ızi, böyrnküstü v::ızil:,r, m::ıdaaltı
Sümüklü balıqlar sinji. Balıqlann müxt:ılifliyi, v:ızi, epifiz, hipofiz, cinsiyy:ıt v::ızil::ıri. Honnonların
:ıh:ımiyy:ıti v:ı mühafiz:ısi. orqanizmin madd::ıl:ır mübadil:ısi, böyüın:, v;ı
inkişafında rolu. Endokrin sistemin b::ızi x::ıst::ılikl::ıri.
Suda-quruda yaşayanlar sinji. Sinfın s:ıciyy:ıvi
:ılam:ıtl:ıri. Göl qurbağası. Suda-quruda yaşayanların Dayaq-harak;,t aparatı.
müxt:ılifliyi. Sümük sistemi. Sümük toxuması. Sümükl:,rin
quruluşu, böyüm:ısi, növl:ıri. Sümük birl::ışm::ıl:,ri.
Sürün;ın/ar sinji. Sinfin s:ıciyy:ıvi :ılam:ıtl:ıri.
İnsanın skeleti.
Zolaqlı k:ırt:ınk:ıl:ı. Sürün:ınl:ırin müxt:ılifliyi v:ı
azala sistemi. az:ıl::ıl:ır, onlann quruluşu v.ı
~bi:ıtd:ı rolu. Q:ıdim sürün;ml:ır.
funksiyalan.
Quşlar sinji. Sinfin s:ıciyy:ıvi :ılam:ıtl:ıri. Göy:ırçin.
Dayaq-h::ırak:ıt aparatında baş ver::ın d::ıyişiklikl.ır.
Quşlann çoxalması, inkişafı, m:ınş:ıyi, t:ıkamülü. Quş­ Burxulma, çıxıq, sınıq v::ı bu zaman göst::ıril::ın ilk
lann bbi:ıtin fosil d:ıyişk:ınliyin:ı uyğunlaşması, yardım.
ekoloji qnıplan v:ı coğrafi yayılması. Quşların Qan-damar sistemi. Orqanizmin daxili maye
:ıh:ımiyy:ıti v:ı qorunması. mühiti. Qanın t:ırkibi. Qanın fonnalı elemcntl:;ıri.
Mama/i/;,r sinji. Sinfın s:ıciyy:ıvi :ılam:ıtl:ıri. Ev Qanın laxtalanması. Qanköçünn::ı, donorluq, qan
itinin xarici v:ı daxili quruluşu. M:ım:ılil:ırin çoxalması, qruplan. immunitet v::ı onun növl::ıri. Qan x::ıst:ılikl.ıri
inkişafı, müxt:,lifliyi. ilk m:,m:,lil:>r: örd:ıkburun v:;, v:, qanla yoluxan x::ıst::ılikfar.
yexidna. Kis:ıli v:ı pla cntalı m:,m:,lil:ır. M:ım:ılilarin Qan dövranı. Limfa. Qan dövranı organlan: ür::ık v.ı
t:ıbi:ıtin fosil d:ıyişk:,nliyin:, uyğunlaşması, ekoloji damarlar._ Ür::ıyin quruluşu v:ı işi. Böyük v::ı kiçik qarı
dövranı. Ur:;ık-damar sisteminin gigiyenası.
qruplan, :ıh:ımiyy:>ti v:, qorunması. insan - m:ımalil:>r
infinin nümay:md:ısidir. Tanaffüs sistemi. T:ın::ıffüs orqanlannın qurul uşu
v::ı funksiyalan. Ağciy::ırl::ırd::ı v::ı toxumalarda qazlaJ
Nadir v:, n:ısli k3silm:ık t:ıhlük:ısi olan yerli
mübadil:;ısi. T:ın::ıffüs h::ır:ık:ıtl:ıri. T:ın:ıffüs sistemjnin
faunanın mühafiz:ısi. Az..ırbaycan qoruqlan. x:ıst:;ılikl:;,ri. T::ın::ıffüs orqanlannın gigiyenası.

12

~cannea wnn L,am~cann r

 q.ııl-ul imtaham
proqramlan
- H~:m sistemi. li=li§i:61•€1:i•IIIWMJI
H:ızm
prosesinin :ıh:::ımiyy:::ıti. H:ızm h:::ıyatında rolu. Hüceyr:,ninüzvi birl:ışm:ıl:ıri. Zülallar,
orqanlannm quruluşu v:ı funksiyalan. Ağız onların kimy:wi t:ırkibi. Amin turşuları, onların
boşluğunda h:ızm. Dişl:ır v:ı onların qorunması. M:::ıd:ı quruluşu. Zülallann fiziki v:ı kimy:ıvi xass:ıl:::ıri, :ısas
v:ı bağırsaqlarda h:ızm. Qaraciy:::ır v:ı m:ıd:ıaltı funksiyalan. Hüceyr:ınin dig:::ır üzvi madd:ılari:
v:ızil:ırinin h:ızmd:, rotu. H:ızm orqanlan karbohidratlar v:ı lipidl:ır, onların hüccyr:ıd:ı bioloji
x:ıst:ılikl:ırinin profilaktikası. rolu. Nuklein turşuları - DNT v:ı RNT, onlann
Madd:ıl:ır v:ı
enerji mübadil:ısi. Vitaminl:ır, onların quruluşu, t:ırkibi v:ı funksiyalan. Komplementarlıq
madd:ıl:ır mübadil:ısind:ı rolu. Vitaminfarin prinsipi. Madd:ıl:ır mübadil:ısi: plastik v:ı energetik
çanşmazlığ1 n:ıtic:ısind:ı meydana çıxan x:ıst:ılikfar. mübadil:,.Madd:ıl:ır rnübadil:ısind:ı ATF-in rolu, ATF-
İfraz.at sistemi. İfrazat sistemi organlannın in t:ırkibi v:ı guruluşu. Hüceyr:ıd:ı enerji mübadil:ısi v:ı
quruluşu v:ı funksiyalan. Madd:ıl:ır mübadil:ısinin son onun m:ırh:ıl:ıl:ıri: hazırlıg m:ırh:ıl:ısi, glikoliz
m:,hsullanmn organizmd:ın xaric olunmasınm (oksigensiz) v:ı oksigenli m:ırh:ıl:ıl:ır. Mitoxondrid:ı
:ıh:ımiyy:ıti, sidiyin :ırn:,J:, g:,lm:ısi. İfrazat organlan ATF-in sintezi. Zülallann biosintezi. DNT kodu. Gen
x:,st:ılikfarinin profılaktikası. anlayışı. Transkripsiya. N:ıgliyyat RNT-si (n-RNT),

Cinsiyy;ıt sistemi. Çoxalma v:ı çoxalma organlan. m:ılurnat RNT-si (m-RNT) v:ı ribosom RNT-si (r-

Mayalanmav:, b:,tndaxili inkişaf. Organizrninböyüm:ı RNT). Matris sintezi reaksiyası. Translyasiya. Zülal
v:::ı inkişaf m:ırh:,J:,J:,ri. Cinsi yetişbnlik. Reproduktiv sintezind:ı fennentl:ırin rotu. Bitki hüceyr.ıl:ırind:ı
sağlamlıg. İrsi x:,st:ılikfar. plastik v:ı energetik mübadil:, prosesl:ırinin
xüsusiyy:ıtl:ıri. Fotosintez, onun işıq v:, qaranlıq
Duyğu orqan/arı. Duyğu organlan v:ı onların
fazaları. Fotosintezin m:ıhsuldarlığı v:ı onun t:,bi:ıtd:,
funksiyası. Analizator haggında anlayış.
Gönn:, organının guruluşu, funksiyası v:, rolu. Xemosintez.
gigiyenası. Gönn:ı güsurlan v:, göz x:,st:ılikl:,ri. Orqaııiznı/;ıriıı çoxalnıası va J;ırdi iııkişafı.
Hüceyr:ıl:ırin çoxalmasının bioloji :,h:ımiyy:,ti.
Eşitm:ı organının guruluşu, funksiyası v:ı
Hüceyr:ınin xromosomyığımı. Hüceyr:,ninh:,yat tsikli.
gigiyenası, qüsurlan v:ı x:ıst:::ılikfari.
DNT-nin ikil:ışm:ısi. Hüceyr:ıl:ırin bölünm:1 üsulları.
D:,rininguruluşu v:, funksiyalan. Mitozun fazalan v:ı bioloji ::ıh:ımiyy:ıti. Somatik v:ı
Qoxu v:, dad organlannm guruluşu, funksiyası v:ı cinsiyy:ıt hüceyr:ıl::ıri, onların xromosom d:,sti.
gigiyenası.
Hüceyr:ınin n:ızar:ıtsiz bölünm:ısi.
Ali sinir J;ıa/iyy;ıti. Ş:ırti v:, ş:,rtsiz refleksl:ır. Organizml:ırin
çoxalma fonnalan. Cinsiyy:ıtsiz v:1
Refleksl:,rintonnozlanınası. Düşünc:ıli faaliyy:,t Nitg. cinsiyy:ıtliçoxalma. Cinsiyy:ıt hüceyr:::ıl:,ri, onların
T:,fakkür. Emosiyalar, yaddaş, yuxu. Xarakter v:ı quruluşu, qametogenez. Bitkil:ırd:ı v:::ı heyvanlarda
gabiliyy:ıt.
cinsi çoxalma.Partenogenez.
aıraf mühit v;ı orqaııiım. İşıg, gida v:ı s:ıs
Meyozun fazalan v:ı bioloji :ıh:ımiyy:1ti. Mitoz v:ı
çirkl:,nın:,si. Stress v:, onun m:,nfi t:ısirl:ırinin aradan
meyoz bölünm:ıl:ırin oxşar v:ı fargli c:ıh::ıtl:ıri.
qaldınlması.
Canlılarda mayalanma prosesi. Mayalanmanın bioloji
Epidemiologiya. Epidemioloji üsullar. İnfeksiya :::ıh:ımiyy:ıti.
m:ınb:,fariv:, yoluxma mexanimıi. X:ıst:,likfar:, qarşı
Orqanizmin fardi inkjşafı-ontogenez. Heyvanların
mübariz:,.
fardi inkişafı. Rüşeym t:ıb:ıg:::ıl:::ıri: ektodcnna,
ÜMUMİ BİOLOGİYA entoderma, mezodenna. Postembrional inkişafın
fonnalan: düzün:,v:, dolayı inkişaf.
Sito/ogiya. Hüceyr:,ninöyr:,nilm:,sitarixi. Hüceyr:, Mikrohiologiya. Mikrobiologiyanın şöb:ıl:,ri.
n:,z:,riyy:::ısi v:::ı onun müdd:,alan. Mikroorqanizmfar. İnfeksion prosesl:ırin gedişind:ı
Hüceyr:,ninguruluşu v:, funksiyası. Hüceyr:, qılafı, mikroorganizml:ırin rotu. Mühit ş:::ıraitinin infeksion
plazmatik membran, onun quruluşu v:, funksiyalan. x:,sblikl:ırin gedişin:::ı bsiri.
Sitoplazmanın organoidfari, onların quruluşu v:, T;ıkamül ulimi. K.Linneyin t:ısnifat sistemi.
funksiyalan. Nüv:,nin quruluşu v:ı brkibi. Nüvxik. J.B.Lamarkın canlılar al:ıminin inkişafı haqqında
Prokariotv:, eukariot hüceyr:,l:,r. blimi. Darvinin t:ıkamül t:ılimi.
H:ıyatın hüceyr.ısiz forması-viruslar. Virusların
Növ v:::ı onun kriteril:ıri. Populyasiyanın quruluşu
brkibi v:ı quruluşu. Virus x:::ıst:,likfari. v:, müxt:,lifliyi. T:::ıkamülün h:::ır:ık:ıtverici qüvv:ıl:::ıri.
Hüceyr.ınin hiokimyası. Hüceyr:,nin qeyn-uzvi İrsiyy:ıt v:::ı d:::ıyişbnlik. Qeyri-irsi v:ı ya modifıkasiya
nıadd:ıl:ıri. Hüceyr:,ninatom v:ı molekulyar t:::ırkibi. Su d:ıyişk:,nliyi. İrsi d:ıyişk:::ınlik v:::ı onun növl:ıri.
v:, dig:ır qeyri-üzvi madd:::ıl:::ır. Onların hüceyr.ınin Yaşamaq uğrunda mübariz:,. T:::ıbii seçm:ı: har:::ık:ıtve-

73

~cannea wnn l,;am~canner

 Ali ı;ıh.sil mü;ıssis;ıl;,rina qJbul imtahanının ikinci m,,rha/Jsi iio;
Mfüfi):61•5':i•ii'MHIM
ndlui münun Nlln.
7. Nümunalara asasan cad, 1aldaki uyğun fıkirfari ~
Fra:rnlnjl müayyan edin.
onı,mlml
M,•n bira: halıarlı hudaq kimiyam. HiJrbs ki loı·ğadır. onda
Bira: ,la sad.1/öı·lı ıışaq kimiyam. lııiniJrd;,ıı d.J asiJr olmaz.
1-(l ıın q;ıdılini
1. M. Yn ub
. \ nı.». düı;ıltm)k
1. H:>mtabclilik. h:ım d:ı 3. Ham ismi, h:ım d;ı feiı·
ınınıtı fuJ ınd.-m J:ı cnnı mlıoı
tabcsizlik :ılaq:ısi var. x:ıb:ır işl:ınmişdir. 1
n ılnıo olnııı
2. Tamamlıq işl:ınmişdir. 4. av:ızlik yalnız müb~
~i\ıü yoln v:ızifosind:ıdir.
·, ıümı.:ını.:ık etm:ık
b:ıxıi
5. Yalnız rammatik m:ması olan sözl:ırd:ın d:ı istifad;ı edilib,
b:ı:\li
nçılmnq
A) 1,3,4 8) 1,2,4 C) 1,3,5 •
dônm:ık
göz verib işıq 0)2,4,5 E) 2,3,5
~<'l fu.t:ı ;ıziz
,:1'1.ırn.1 t\Jtnın vemı:ım:ık 8. Hansı nümun;,d;, h3r3k3tin zamanını v;, yerini bildi~
) t. ::!.5 B) 3. 4. 5 C) ı. 3 sözlar iştirak ets;, d3, onlar z;,rflik v3zifasinda dey;n Q
D l. 3 E)2.4.5 A) S:ıh:ır dil açıb danışsa idi, gec:ıy:ı qalib g:ıldiyini, onu
buludlann arxasına ç:ıkilm:ıy:ı vadar etdiyini v:ısf
.!. Han_, cümlada farqlandirilmiş söz müxt3ljf nitq ed:ırdi.
8) Uzaqdan görün:ın dağlar qarlı başlarını göy üzünün
hi~lari kimi düşünüla bilmir?
d:ırinlikl:ıriod:ı gizl:>tm:ıy:ı çalışardı.
Onıı
özümüz seçnıişik.
C) Dün:ıni unudanlar g:ıl:ıc:ıyi fonnalaşdmb ir:ıliy:ı
B Bu fikirl:ıri ela söyl:ım:ı. addımlaya bilm:ızl;;ır.
C) Bu fikirl:ırd:ı bela bir müc:ırrndlik vardır. D) Dün:ın baş ver:ınl:ıri unutmaq uzağı gör:ı bilm:ım:ık,
D Arif. ~n bunu neca bacardın! g:>l:ıc:ıyi qurmağı bacannamaq dem:ıkdir.
E) Bürün göz:ılliyi itmişdi. E) İç;;ırid:ı Arifl;;ı heç bir qohumluq :ılaq:ısi olmayan
insanlar oturmuş, sabaha hazırlıq üçün :ıll;;ırind:ıki
4. Hansı nümun31:ırda müraciat bildino ifadaln 3Jav3ila göy:ırtini doğramağa başlamışdılar.
işlanmişdir?
9. Hansı cüml;, komponentlari feili x;,b;,rli mür;,kkab
1. T :ıbi:ıt, t:ıbi:ıt, ana t:ıbi:ıt, cüml:ıoin t3r3fi kimi işl:ına bilınaz?
iy:ı vaxtsız qıydıo ona, t:ıbfat? (M. Araz) A) N:ı vaxt dedikl;;ırimiz:ı :ım:ıl ed:ıc:ıks:ın?
2. Y cn:ı toz ... aman, bu toz bul udi an n:ı ist:ır, B) Sakit yaz axşamında oxunan göz;;ıl bir mahnı.
Bilrrı;}m s:ınd:ın. ey Bakı, s:ın ey at:ış diyarı! (M. Müşfiq) C) Yaza bilm:ıdim.
3. Vaqif. ey şeirimio könül dastanı, D) Yolu bel;;ı keçm;;ızl:ır.
De, söhb:ıtin hanı, de, sazın hanı? (S. Vurğun) E) Sevindi olduğunu gördüm.
4. azizim, s:ıni, T:ıbriz, 1O.Feili x3b3rin ifad3 vasit;,si ola bilu:
El sev:ır s:ıni, T:ıbriz. 1. feili birl:ışm:> 2. frazeoloji birl:ışm:ı
Al qoynurıa, :ızizb, 3. feili bağlama 4. t:ısrifl:ın:ın feill:ır
Anat:ık m:ıni, T:ıbriz. (bayatı) 5. mür:ıkk:ıb feill:>r
A) 1,2 B)2,3 C) 1,4 A) 1,4,5 B)2,4,5 C)3,5 D) 1,3 E) I, 2
D) 2. 4 E) 3, 4 11. Durğu işanluinin buraxıldığını n;,z;,r;, alaraq,
oümun;, il:ı bağlı doğru fikri mü3yy3n edin.
5.. "ümunalarin birinda numerativ söz işlanmanıişdir: Dayım dedi O sürücü Muxtarı axtarır.
A) Yolun h:ır iki t:;ır.)find:ı bir neç:ı c:ırg:ı ağac :ıkilmişdi. A) Vergüld:ın istifad:ı edilm:ıy:ı d:ı bil:ır.
B) handan ist:ıdim bir damcı z:ıh:ır, B) Dörd durğu işar:ısind:ın istifad:ı edilm;;ılidir.
Gördüm, m:md:ın bet:ır ilan x:ıst:ıdir. (H. Kürdoğlu) C) Sintaktik t:ıhlil sxemi durğu işar:ıl:ırind:ın asılı olaraq
d:ıyiş:ı bilm:ız.
C) Sözün uyına yox, sanbalına bax,
Dünyada bir dünya söz qoyub gctdi. (H. Kürdoğlu) D) Durğu iş3r.)l:ırinin işl:ınm;;ısi yalnız vasit:ısiz nitql:>
bağlıdır.
o, M:ırı ~yat cşqinin bir q:,trasiy:ım,
E) Vasit:ısiz nitql:ı bağlı olan bütün durğu işar:ıl:ırind:ın
Q.ııtracb n:, ünah, umman x:>stadir.(H. Kürdoğlu)
istifad:ı edilm:ılidir.
[) Yurdun ot biııruy;ın bir qarış torpağı üçün d:ı xalq
aya qalu.r. 12 Doi!ru fıkirfari müayyan edin . -
. Han ıbrııb ı■lt u7 .. nm,ı-ı IJ.aorfocplk ııormıı ptır.ulur?
Dil
1. Ye~nn:ı ünsiyy:ıı vasiı:ısi devit. lşar.>l:ır
Yazı
sistemidir .
--
ilk ifad:ı forması :ışyalar
l. ~ i i
2.1'.,fMIII
2. irsi xüsusiyy:ıt dnşımır.
vasit:ısil:ı olub.
an mühüm ünsiyy:ıt
-
3. :,1 hidd2 3.

4.
Ynrıınnuısı fordi proscsdir.
insanın :mı:ıkl:ı m:ışğul
olmoğo bnşlnmnsı da dilin
vasit:ısidir.

H:>rfı yazı
-
ideoqrafik y3Z!•
dan sonra :ım:ıl:> g:ılmişdır.
vnrnnmasındn rol oynavıb. ~

6. vitamin
U)2,),4 C)l,),j Dilinynrnnmıısının insanın fızi- Şimiyyat mağazasının .
s.
--
A>l,2,) üz-rin<b ç:ıkilmiş t.ort ş:ıklı
o,,.,.6 f;) ı. 2. 6 oloji quruluşu il:ı :ılnq:ısi yoxdur.
fikri vazıdır.
A)l,3 8)1,5 C)2,3,4 D)l,2,4 E)3,5

.,,,

~cannea wnn L,am~cann~r

 IE!E!:bi•fü:Jii(idMil
ı.\. •Rlı •~dınlaş-dırdıq ki, günah onları buraya g.ıtlr.ın- 19, T.ırklblnd,1 ikinci d.ır.ıull üzv olmayan cüml;ıdlr:
rdMilr" rüml.ı lndakl hn,lk.>t blldlr.ın sözl,uln A) Ya,ışı mü:>ssis:>r:>hb:>riüçün dinl:>m:>yi
bacarmaq
qurulu ra nö,•l.nln ald olmay,m söz hansı rüml.ıd.ıdlr? danışmağı bacannaqq:ıd:ır vacibdir.
.\) ı 1;, q~:ır ç lı dım, inandının, alınmadı. B) Güclüideyanı müda(i;,ctm:ıyi bacarmaqçoxlanndan
il) H;ır ı;ır.ıfo qan,.qa darnşdıQı üçün şir.min yer;, giiclüolmaqdır. (Z. Frcyd)
J ~ıldıQını anladı. C) Yalnız özbrinin işl:ırin:ı yarayanlarhcç n:,y:ı
C) O daml r ki Bakıdadır, onlara z;mgcım;ık lazımdır. yaramırlar. (Volıcr)
D) il riminx~.;ıy;, y:ına.,~ığını gör.ınd;ı bir qa<fars:ıkiıl;ışdi. D) Ağılla yaşanan hayatın sonu xoşb:ıxtlikl:ı bit;ı bil:ır.
E) Ç;ıtinlikl:ı q rşılaşdıqda. önc:l sakitiiyimizi (B. Spinoza)
q nımıılıyıq. E) Hayatuzunbir insanlıq d:ırsidir.

14. Hansı öz ~ulu göra ş.ıkilçlslz sad;, sif;,t, ş;,ldlçlslz 20. NümunadacümlJüzvüyerind.Jçm, ed.Jnnôml'31.lnmiş
ud.>urf. şakilçili sada feil kimi lşlana bilJr? hansı sözlarinmübtada113qrammatik,1laq,1sl yoxdur?
~) quru B) qara C) gülar İndi', Vasi/, avvalki3sini/ yoldaşlarım' ıadbiri g~facalc/;ı/.
D sıın E) qoşa A) 1,6 8)2,5
C) 1, 4, 7 D) 2, 5, 6
1~ Hansı söıJar eyni zamanda çıxarılsa, cüml3nin E) 3, 4, 7
intaktiktahlil sxemi d;ıyişm;ı;,?
ilfar' öı;ından 2 sonra3, halka', oııuııla 5 görüşmak:6 21. Har iki fikri hansı nümunayaaid etmak olar?
ar-=ıısı/ qa/biııda8 baş qa/dıracaqdı. • Müraciatolunanşaxsi bildiransöz isimla ifadao/unub.
) 1. 2. 3 B) 2, 5, 6, 7 C) 2, 4, 5 • Danışanın ifada etdiyifıkra münasibatbildiransöz
D)l.3,4,8 E)5,6,7,8 başqa maqamdaqoşma kimi da iş/ana bilir.
A) Dostlar,indi, ;ısas;ın, sağ cinahı yoxlamalıyıq.
16. l{lasteritamamlaya bifan nümunalari müayyan edin. B) Ey insan!Sözsüzki, s;ın h;ımiş;ı h;ıqiq;ıti söy!Jm;ıli.sJn.
Tar.ıfüır arasında asılılı var. C) Şuşa, axır ki, s;ın;ı qovuşduq.
D) Orxan, o işl;ıri Murad da m;ınc;ı bacanr.
Söz birlaşm;ısidir.
E) Qoçaq,bu işi ;ıvv;ıl başa çatdırmaq h;ır adamın gücü
daxilindadeyi!.
Şakilçilarin köm;ıyi il;ı formalaşıb.
22. Hansı nümunadaçoxaltma dancasinda işl3nmiş sifat
1. Orxanşagirddir. sahv yazılmışdır?
2. aziz Balcı A) Qışın sazağı al-qınnızı güll;ıri soldurmuş, sapsan
saraltmışdı.
3. Qarabağı qorumaq
4. V;ıbneşqi B) an göz;ıli insanların düşünc;ı brzinin d;ıyişm;ısidir.
5. dJrsi bilm;ık C) Ala yanmçıq işlari sevmir.ım, bu işi n;ı olursa, olsun,
başa çatdırmalıyam.
6. yan brnf
A) 1,2,4 B) 3, 4, 5 D) G;ıtirdiyi uzun t;ıh;ır ağaclan doğrayıb odun etdi.
C)3,4,6 D) 2, 3, 6 E) Bozumtultorpaq düm-ağ qarla örtülmüş, çöll;ır
E) 1, S, 6 dumanabürünmüşdü.
23. Hansı nümunal3rdamüxtalif kömakçi nitq hissalarina
17. Tabelilikalaqasinin yaranmasmda iştirak etmir: aid olan sözl3r eyni funksiyamyerina yetirir?
A) ~;ırJik ş;ıkilçil;ıri 1. Keçmişi öyrnnm;ık g:ılac:ıyi qunnaq üçündür.
BJ hal ş;ıkilçi!Jri 2. an müq:ıddas hiss sevgidir.
C) ŞJXS ş;ıkilçil;ıri 3. Bir insanın sevgisini itirdinmi, onu qaytannaq
D) nmısubiyy:,t ş;ıkilçil;ıri mümkün deyi!.
E) Lchikş;ıkilçi!Jr 4. G;ınclik xoşb;ıxtdir, çünki onun g:ıl~yi var.
5. Doğrudur, yağış çox yağıb m:,hsuluxamb el:ıdi.
il. f)ltr-Vtnn dlaqramına uyğun fikirlarl müayyan
rcllıı.
24. Ümumi ş:,xsll cümlJl.ırl müJyyan edin.
Xr11baxrl/y,1 apuraıı yol
I. Votanin bir qnnşı qürb.ıtin yüz bahanndan ytı,"<şıdır.
z.,/ııı " v,1 , rmııaullr.
2. H;ır cnişin bir yoxuşu, h.ır yoxuşun bir c:nişi var.
3. DUşm;ın:, quyu qazıncn dosta ev tik. (Atal r sözü)
4. Cııhil il;ı bııl yem:>,ııqil il;, duş duşı. (Atıllar sözü)
S. A:r..ırbnycıının h;-ır guş;ısind;ı :ısror.mgiz göz:ılliy;ı rast
g;ılirs;ın.

25. lluııııı s0zlar ryıılk0klildür?

1. yarıılnıımış 2. yarğandakılar
A,ı, 3, S U) 2, 3 C) 3,4 3. yıırdılıır 4. yunlmaq
I>) 1,2,4 E) 1, 2, S S. yıınışıq 6. ynmsağaldan

77

~cannea wnn L;am~canner

 Tinaaa QaBULU - 2023 Ali t.>lısil mii.J sis.Jlt1rin,1
,pbııl inıtahanıııııı ikiııci nı;Jr/ı;J/,> ; ii .
--------------------------------.::.:<'ıı~
2b. ilan ı cünıl I rd Hrı,:ül lşır.J~lndJn düıJ:Ün lstlfıdJ 27. Uyj:unluğu müayy.1nedin.
olunnıu~dur~ 1. H;m1 yalnız bir baş üzvd:ın, h;,m d:ı h;,r iki baş üzvd;,
1. ı.: ! Oıı. uc-,u_ı-buc. q ız gü) l;ınl:, qih ,;ıı vnrsn.o .;mi ibarJt cüınl;, kimi düşünül;, bil:ır. n
ııl nd l.ınl.ın q<'nını. lıdır. 2. Baş iizvlJrin yalnız birindJn ibar:ıt cüml:ıdir.
(0. CJfarzndJ) a. Xo bJxtlik arzusudur.
-- 1-bn nl r c~11iılJ;ı, cyni nydn nnndan olnıuşdular. b. Yay günü.
(M. lbmhirnov) c. Dağ havasıdır.
. 811' o J mı. d~·m;ık olar ki. qiyabi tnnıyınq. d. O, göz;,ldir.
(1. efondiycv) e. Yurd sahibinindir.
4. H:ı) L. :-ın n;ı ,irins;ın. amma hamının dcyil. yalnız
h.:>~tın q.)Jrini bil;ınlJrinsJn.
(B. Vahabzad:ı)
5., ,., zindandan ç;ıkinirik, n:ı qanlı dar ağacından, çünki,
türküle
(X. Şirvani)

Si:;ı tı1qdim olunmıış nı;,tııi diqq;,t/;, oxııyıııı v;, burada verilmiş m;ı/ıııııatlardan istifad;ı ed;ır;ık
28-30 saylı tapşırıqları yeriıı;ı yetirin.
Sendviç metodu n.1dir?
B:ı~n qarşımızdakı insanın s:ıhvl:ırini dey:ırk:ın onu incid:ı bilirik. Buna gör:ı d:ı yanlışlarını dey:ıc:ıyimiz adamın x:ıtrin,
d;ı)m:ikd:ın. aramızdakı münasib:ıt:ı x:ıl:ıl g:ıtinn:ıkd:ın ç:ıkinirik. Bu zaman bizim köm:ıyimiz:ı g:ıl:ı bil:ıc:ık bir üsul - send~
metodu mövcuddur.
Bu üsu). xüsusil:ı iş h:ıyatında çox faydalıdır. Sendviç metoduna gör:ı, önc:ı qarşınızdakı insanın işind:ıki müsb:ıt c:ıh:ıtl~
sadalamaq lazımdır. aslind:ı, bunu bir çoxlan bilir v:ı işi müsb:ıt t:ır:ıfl:ırind:ın başlayaraq müzakir:ı edirl:ır. Daha sonra i.\
-amma ... "lakin.. ~ağlayıcılanl il:ı m:ınfi t:ır:ıfl:ıri dil:ı g:ıtirirl:ır. Ancaq sendviç metodunda bunun :ıv:ızind:ı "v:ı"-d:ın istifacJ.
edilmasi tövsiy:ı olunur. "V:ı" bağlayıcısı il:ı keçid edib işin m:ınfi t:ır:ıfl:ırini saydıqdan sonra fikirl:ırinizi yenid:ın müsbJı
üsusiyyatl:ırd:ın danışmaqla tamamlamaq lazımdır. Bu zaman qüsurlannı saydığınız ş:ıxsl:ırd;ı inciklik hissi yararunaz v:ı onlaı
işl;:ırind:ıki s:ıhvl:ıri düz:ıltm:ık üçün yenid:ın 1. ... çalışarlar. "V:ı" bağlayıcısının istifad:ısi işin 2.... t:ır:ıfl:ırind:ın m:ınfi t:ır:ıfio;ı
keçid etdiyinizigizl:ıtm:ıy:ı köm;ık ed:ıc:ık. Fikirl:ırinizi yenid:ın xoşag:ıl:ın c:ıh:ıtl:ır ;ısasında tamamlamağınız is:ı qarşı t:ır.ıfd:ı 3.... ~
formalaşdınnayacaq.
Bu metod vasit:ısil:ı t:ınqidi fikirl:ıri insanJan incitm:ıd:ın, küsdünn:ıd:ın bildirm:ık mümkündür.
(Nüsrat Xalilovdanj

2.8. -"latndanöqbfarin yerina uyğun sözfar (ifad.1lar) müayyan edib yazın.

1. -------------------
2.
-------------------
3. __________________ _

29. ~hına asas.10cadvali tamamlayan fikirfar yazın.

Sendvic metodunun ın;ır/ı;,/;ı/;ıri M;ır/ı;ıl;ı/;ıriıı ın;ızmuııunıı ümııınif;,şdir;ııı ifad;,

1-ci m:ırh:ıl:ı

2-ci m:ırh:ıl:ı

3-cü m3rh:ıl:ı

JC,.Çuçlucb vrrllmlt ıô1J3r aıaıında cavııblandırın.

1. Terminoloji funk iyaJa iwl:ınmiş ü1l1infonnativ funksiyadu işl:ıdin.

2. lnfomıaıiv unk•iyad ı,bnrni, ıil tcnninoloji furıksiyııdıı işl:ıdin.

Tııpıırıqlurı t;ırt/b rtd/1;,r:f,·.,d., pm r.nur T.M.1/acıycı·. vnı;,kdar miiJllim S.H.lbra/ıinıov, F.I. Osnıaııova,
N.S.Abdııluıı, 11.R.Sımli;,y/i.

11

~cannea wnn L;am~cann~r

 ,nLıır ü:r.ı tapşınq nümurı;ı/,ri
BnaBİYYAT
(III
Qıbul inıtalıanı modelina uyğun bu tapşınq nümunalari
;J,fann kurikulumunun "iJdabiyyat v,1 hc1yat haqiqatlari",
•J'a:ılı nitq" nı.nnıun xat/arina aid aşağıdakı alt
sıandart/ann t;ı/;ıb/;ıri üzra bilik va bacanqlarm
,oılanılması ,,., qi)matlandiri/m;ısi n;ız;ırd;ı tutulnıuşdur:
' V sinif
ı.ı.ı. Obrazlann xarakterind:ıki başlıca xüsusiyy:ıtl:ıri
aydınlaşdınr, :ısaslandınlmış münasib.ıt bildirir.
t.2.4. B:ıdii nümun.ıl.ırin mövzu v.ı ideyasını aydmlaşdınr,
münasib:ıt bildirir.
J.1.1. B:ıdii nümun:ıl:ırin m:ızmununa (:ıhvalat v:ı
hadis.ıl:ır:ı, sonluğa) forqli münasib:ıt bildirir.
VI sinif
1.1.4. B.ıdii :ıs.ırl.ırin (::ıfsan:ı, nağıl, dastan, t:ımsil, hekay:ı)
janr xüsusiyy::ıtl::ırini mü:ıyy:ıol::ışdirir.
1.2.1. B::ıdii oümun::ıl::ıri (::ıfsan::ı, oağıl, dastan, tamsil,
hekay:ı) janr xüsusiyy:ıtl:ıri baxımından müqayis:ı
edir.
t .2.2. B:ıdii nümun:ıl.ırd::ıki q.ıhr.,manlan davranış vJ
:ım:ıll::ırinll gör:ı s:ıciyy:ıl::ındirir.
1.2.4. B:ıdii nümun.ıl:ırin mövzusunu, ideyasını şarh edir,
:ısaslandınlmış münasib.ıt bildirir.
VII slnif
1.1.4. B:ıdii nümun.ılarin (dastan, hekaya, manzum hekaya)
janr xüsusiyy:ıtl::ırini mü::ıyy::ınlaşdirir.
1.1.5. Heca v:ıznli şeirl:ırd::ı, süjetli b:ıdii nümumılarda badii
tasvirv::ı ifada vasital:,rini(epitet, taşbeh, mübaliğa,
b:>diisual, takrir, litota ) mü:ıyy:,nlaşdirir.
1.2.1. B:>diinümunalari(dastarı, hekaya, manzum hekaya)
növ v::ı janr baxımından müqayis:ı edir.
1.2.2. Dig.ır obrazlarla müqayis::ı etm::ıkfa v::ı yazıçının
münasib:ıtin.ı ::ısaslanmaqla :ıd.ıbi q::ıhr.lmanlan
s::ıciyy:ıl:ındirir.
1.2.4. B::ıdii nümun:ıl:ırin mövzusunu, ideyasını va başlıca
probleminiş.ırh edir, asaslandmlmış münasibat
bildirir.
VIU sinü
1.1.4. B::ıdii nümuoalarin(dastan, bekaya, novella, dram,
poema)janr xüsusiyyatl:ırini müayyanlaşdirir.
1.1.5. Müxtalifvaznli (heca, aruz) şeirl:ırda, süjetli :ıdabi
nümun:ıbrda b:ıdii t:>svirva ifad:, vasital:ırini
(metafor,b:>diit:ızad, kinay::ı) müayy:,nl;ışdirir.
1.2.2. Obrazlan nitqin:,,bağlı olduqlan m::ıişat t:>svirl::ırin.ı
:>saslanmaqla s:ıciyyalandirir.
IX sinif
1.2.1. B:>diinümun::ıl:ıri (hekay:,,povest, roman, dram,
poema)növ ,,:,janr baxımından müqa~ edir.
1.2.2. Digarobrazlann v:, mü:>llifinmühakim::ıl:,rin:,
:ısaslanmaqla :,d:,biq:,hr.lmanlans:ıciyy:,J::ındirir.
IEiEi:fil•fü:J•li'WMJI
ixtisasqrupu)
X sinir
1.1.5. Müxt.ılifv;mıli (heca, :ıruz) şeirl:ırd:ı, ınür.,kbb süjct
v:ı kompozisiyalı b:ıdii nümun:ıl:ırd:ı badii ı:ısvir v:ı
ifad;ı vasit;ıl::ırini (epitel, b::ınz::ıım:ı, meıafor,
metonimiya,simvol, mübaliğ:ı, litota, badii sual,
t:ık:rir, b:>diit.ızad, inversiya)mü:ıypnl:ışdirir.
1.2.l. Müxt:ılifv:ıznli şeirl:,ri (hcca, :ıruz, s;ırb:ıst) v;ı süjcıli
b.ıdii nümun.ıl:ıri (dastan. poeına. hekay:ı. povcst,
roman, dram, koınediya, facia)janr, dil baxıınındnn
müqayis.ı edir.
l.2.2. Davranış v.ı :,m:ıll:ırin:ı. bnşqalnn il:ı qnrşılıqlı
münasib::ıtl.ırin:ı, yazıçının mövqeyin:ı. dig:ır
sur.ıtl:ırin mühakim:,l:ırin;ı :ısnslanınaqln obrnzlnrı
tahlil edir.
1.2.4. B:ıdii nümun;ılarin mövzusunu,ideya-b:ıdii xüsusiy-
y::ıtlarini bağlı olduğu dövrün sosinl-siynsi,111:ın:-ıvi
d;ıy::ırlari baxımındnn t:ıhlil edir v;ı n:ıtic:-ı çıxnrır.
xı sinir
1.1.3. MürJkk::ıb süjetli v:ı kompozisiynlı b:ıdii
nümun:ıl:ırd:ı ;ıhvalat v:ı hadis:ıl::ır nrasındakı s:ıb:ıb­
n:ıtic:ı ::ılaq:ıl;ırini mü:ıyy:ınl:ışdirir, moıni hiss;ıl:ır.ı
aymr, plan t:ırtib edir, m:>zmununuınüxt:ıllf
fonnalarda(geniş, yığcam, ynradıcı) mığıl cdir.
1.1.4. Müxt:ılif :><fabi növ v:ı janrda olun :ısarl:ırd:> (pocmn,
hckay:ı, povest. roman, dram, komcdiya, fuci;,):ıksini
tapan mühümmilli-m:ın.ıvi, b;,ş:ıri d:ıy:ırl:ır::ı
:ısaslnndınlınış münasib:ıt bildirir.
1.2.1. Müxt.ılifv:ıznli şcirl:ıri (hcca, :ıruz, s::ırb;,st) v::ı süjctli
:ıs:ırlari
(pocma,hekay:ı, povest, roman, dram,
komcdiya,faci:ı) kompozisiya,dil, üslub baxımından
t:ıhlil edir.
1.2.2. Obrazlan xarakterv:, am:ıll:ıri, yaşadıqları dövrün
sosial-siyasiş:ıraiti v:ı ::ıxlaqi-etik d::ıyarl::ıri il:ı :,laqali
sxiyy::ıl:ındirir, müqayis:ıl:ır aparır, :,saslandınlmış
münasib:ıt bildirir.
3.1.2. Müşahid:ıl:ırin:ı, alav:ı malumatlara:ısaslanmaqla
:,s:,rinideyasına, problemin:,,b:ıdii xüsusiyyatl:ırina
münasib::ıt bildirir, ümumil:ışdirm:ılar aparır, natica
çıxanr.
ı. C. Cabbarlının "OqtayEloğlu" asarlndaklohrazlarla
bağlı doğru fikirlarimüayyanedin.
1. S:,madb:,y Oqtayı Fir::ıngiz:ı olan m:ıh:ıbb:,tini
unutmağa çağırır.
2. Aslan b::ıy yeniliyiyalnız sözd:, qabul ed:ın
şöhr:ııp:ır:,st insandır.
3. Firangiz savadsız olduğu üçün ist:ımadiyi adama :,r:ı
verilm:,sin:ı qarşı çıxa bilmir.
4. Oqtay milli m:ıcfaniyy:ıtin dirç::ılişi uğrunda
sarsılmadan ardıcıl mübariz:ı apanr.
5. Hacı Zaman dini fanatizm v:ı xurafatın :ısiridir.
A)2,5 B) 1,2 C) 3,4,5
D)l,3,5 E)2,4
79
~cannea wnn L,am~canner
 Ali t,>hsilmü.,, is.,l.1ri11q bul imıalıDn111111 ilin •
TaLaBa QaBULU - 2023

2. C. Mammadquluzadanin "Qurbanali bay" hekayasi ila
bağlı klasteri tamamlaya bilan fikirlari müayyan edin.
..Qapaztı·· k:mdind:molması
xüsusi rn:madaşıyır.
7. S. Vurğunun .. Vaqlr dramınd to,· mxli ind.ln onrı
Xuramanın taş,·iŞ,.l düşma inin ı.lb.lblnl müan .ıo e-cı·
A) Toyun va.'\tından :ıvvJI dağılması ,;ı Vid:ıdi~i~ g ·t -"
B) Eldann İbrahim xanın adandan t;ır.ıfınd."lfl h t
C) İbrahim xanın Vaqifi vJzirlikd.1n qo,acoğı ~ ;,ri

amdo Qu,ban>li ı,,yın ( ___________ _

O) Vaqifin toyda ona etinasız v;ı biganJ nıüno ib.ıti
E) ôli b;ıyin kasıb k;ındli qızı Gülnarla c,•l;,nm:1 i

8. Eyler-Venn diaqramına 3sasan H. Cnldln ,·ar dıcılıt,

1. oxucuya ilk bqdimi onun xarakteri haqqında h:ntar.)fli ila bağlı doğru fikirlari mil3YJ3n edin.
tasavvür yaradır. Ari/("İblis'') Orxan ( ..Ana')
2. bütün obrazlarla r.)ftan eyni olub biri digarini
tamamla yır.
3. r.)qsi maclisdakilarin gülüşün;, sabah olur.
4. razil vaziyyata düşmasi maclisdakilarin ona alçaldıcı
münasibati ila bağlıdır. alır,

5. atın axurundan tapılması süjetin final marh:)):)sini

taşkil edir. A)2, 4, 5 8)2,5,6 C) 1, 2, 6
A) l, 5 B) 1,4 C) 2, 3 D) 1, 3, 5 E)3,4,6
D)2,4 E) 3, 5
9. Nümuna 113bağlı düzgün nklrl,ırl miiJyy.m edlıı.
3. M.P. Vaqifin "Hayıf ki, yoxdur" qoşmasının lirik Na prisltl\l, 11,J kiim,ıkç-1, 11,1knırta/, ,ı,, Aıı:rık,
qahramanı haqqında s;ı/ıv fikri müayyan edin. Ham ısı qıırd kimi so) maqlığ<1 :mlqı ki qorııq ...
A) Doğma tabiatin gözalliyina heyranlığını ifad., edir. 1. Müallifi Qasım b:ıy Znkirdir.
B) El qızlannın gözalliyi ila bazaksiz v., kasıbyana 2. Satirik mazmun dnşıyır.
geyimlarini qarşılaşdıru. 3. "Şirvanın t:,z:, b.,yl:,ri haqqındn" :,s:ırimJ.ımlir.
C) İctimai matlablar:) toxunur. 4. Taşbehdan istifad;ı cdilmişdir.
D) Dünyanın etibarsızlığına bassüffanir. 5. Birinci misroda annfom işl;ınmişdir.
E) Saraya qayıtmağa can aldığını hiss etdirir. A) 1, 3 B) 2, 5 C) 3, 5
D) 2, 3, 4 E) 1, 2, 4
4. a. Cavadın "Azarbaycan bayrağına" şeirind;, ;,ks
olunmuşdur: 10. Cümlanl hansı fikJrl3rl3 tamamlamacı olıır'!
1. Azarbaycanın tabii sarvatlarinin zanginliyi B. Valıabzadaııiıı "/stiq/al" po<•ma.vıııda "S;ılı/d/.1r"
2. Düşmanlar:) qarşı mübarizaya çağırış asarindan ferqli olaraq, ...
3. Milli qürur va sevine hissi 1. qul edilmiş mill.,tl.>rinazadlıq qazanmasınu qihı:ı hissi
4. Bakını azad etmiş qalib türk ordusunun alqışlanması duyulur.
2. Ş:)hid qanına boyanmış üçr:mgli baymqdan söhbot açılır.
5. Türk xalqlannın birliyi arzusu
3. işğalçı dövl;ıt uğrunda vaxtila can vcr:m vat~n
A) 2, 5 B) 2, 3 C) 3, 5
övladlannın olduğu da qcyd edilir.
D) 1,4,5 E) 1,3,4
4. ana dili xalqın varlığının an önamli amili kimi
d.,y;ırbndirilir.
5. Nümunanin bütün misralannda işfanmişdir:
5. parçalanmış millatin qalbind:ı m:m,wi körpünün
Yaşıl zami naz/anırdı,
olduğu dil;, g:)tirilir.
Tunıurcuqlar sözlanirdi,
A) 1, 3, 4 B) 2, 4, 5 C) 1, 4, 5
Banövşalar gizlanirdi,
D)2,3,5 E)l,2,3
Torpaq nağma deyirdi. (F. Qoca)
A) epitel, metafor B) metafor
11. R. Rzanın "Qızılgül olmayaydı" poemasındakı
C) epitel, mübaliğa D) metonimiya, inversiya
obrazlarla bağlı müqayisa c.,dnllndaki dofru
E) metonimiya fikirlari müayyan edin .
Müallijin h;ıyaı yoldarı
6. Ç. Aytmatovun "Gün var asra bnabar" asarinda Mü;ı//if- Müşfiq
{şair;ı)
- Dilbar -
Boranlı Yedigeyi narahat edir:
1. Dostluqlan yaradıcılıq 3. Reprc siyaya ~na
l. Qazanqapın gafil ölümü münasib;ıtlarina ~lanır. qalmışlar.
2. Ana-Beyit qabiristanlığına girişin qadağan olunması 2. Geniş dinlayici kütlasi 4. Hissl:,rini göz yaştan
3. Sabitcanın valideynina layiqli övlad olmaması br3findan alqışlanırlar. il:, ifad:, edirl:ır. ~

4. Camiyyatda milli birliyin olmaması

5. _illarönca h:ımsöhl»t olmu.,ıar.
5. Qazanqapın vasiyyatini yerina yetjr:'}bilmamasi 6. lllar sonra ganclik iH:ırini vada satırlar. ~

A) 1,3,4 B)3,5 C)I,5 A)l,4,5 8)2,4,6 C) 1,3,4

D) 1, 2, 4 E) 2, 5 D) 2, 3, 5 E) 1,2,6

80

~cannea wnn L;am~canner

 ı.:rJ t.q 1 ,mı niimu,ı,1/,1ri
16i!§ı:fil•fü:(1)! 1 WMJI
1_ •"oro~lu .. dastanı asasında klasterl tamamlaya bllan 16. asarlar üçün ortaqdır:
nı.ırıut müanıan edin. • "Söyüdlü arx.. (1. afandiyev)
mübariz:ıy:ı ş:ıxsi intiqam z:ıminind:, • ..Yolumuz hayanadır'' (Mir Calal)

~fz7'!~:-:ı--~i~a-ş-ln_m_•_şd_ı_r.________ _
• "Hikm:ıtin fazil:ıti" (A. Bakıxanov)
1. Eyni janrda olma
2. Eyni :ıdabi növ:, aidlik
3. Süjet x:ıttin:, malik olma
ı. dlmnın t.ık ç:ıkilm:ısini istayirkır. 4. Tarixi mövzuda yazılma
:?.at fan edam edil;md:ın sonra mübariz:ıy:ı qalxırlar. 5. Lirik-psixoloji üslubda q:ıl:ım:ı alınma
3. m~rd davranışa ön:ım verirlar. A)l,3,4 8)2,3 C)l,4,5
.ı. s.ilııhlan il:ı da m:ışhurdurlar. D) 2, 4 E)3, 5
5. birlikd:, mübari~y:, qoşulurlar.
A) 1. 5 8) 2. 4 C)3, 5 17. N. G:,nc:,vinin "Sultan S:,ncar v:, qan" v:, "Yaralı
O) 3 . .a E) 1, 2 bir uşağın dastanı" asarlari il:, bağlı ortaq cahatfari
mü:,yy:,n edin.
13. M.F.Aı:undzad;,nin "Aldanmış k;,vakib" ;,s;,ri il;, l. İnsanlara m:ıxsus yaxşı v:, pis c:,h:ıtl:ır :,lesinitapır.
bağlı cümfani tamamlayın. 2. Müsb:ıt obrazın c:ısar:ıtli olması oxucuda rağb:,t oyadır.
fosi[Si11TOcbiitün nılıanilara xazinadan maaş tayin 3. T:ıdbirli davranmağın :,h:ımiyy:,ti vurğulanır.
en-Mk/;ı istayirdi ki, ... 4. Bütün b:ılalann s:ıb:ıbi :ıdai:,tsizlikd:ı görülür.
A) ruhanil:ırin r:ığb:ıtini qazansın. 5. M:ınzurn hekay:,dir, m:ısn:ıvi ş:ıklind:ıdir.
8) nıhanil:ır ilahiyyat elmini daha mük:ımm:ıl öyr:ınsinl:ır. A)I,5 B)l,2,3 C)2,5
C) din xadiml:ıri maaşa arxayın olub rahat işl:ısinlar. D)l,3,4 E)3,4,5
D) ruhanil:ır dövl:ıtdan asılı olduqlannı hiss etsinlar.
E) ruhanilar asi Allah adamı kimi heç kasa möhtac 18. M. Füzulinin "Leyli va M:,cnun" asarind;,n verifan
olmasınlar. nümun:, il:, bağlı doğru fikirl3ri mü:,yy;,n edin.
"Lütf eyla! - dedi/ar, - ey süxansanc!
14. i. Şıxlının "D;,li Kür" as;,rind:, Cahandar ağaya
Faş eyla cahana bir nihan ganc!
münasib:,tfa bağlı doğru fikirfari müayy:,n edin.
Leyli-Macnun acamda çoxdur,
1. M:ıl:ıyi qaçıraraq evin:, g:ıtirm:,sin:, haqq
8trakda ol /asana yoxdur.
qazandıranlar da var.
Taqrira gatir bu dastanı,
2. ÖVladlan ondan üz dönd:ırirl:ır.
Qıl taza bu asl...'i
bustanı ".
3. H:ım ş:ıxsi düşm:,nl:ıri, h:ım d:ı hökumat qüvv:,lari onu
aradan götürm:ık isbyirl:ır. 1. Masn:ıvi ş:ıklind:ıdir, şeir vahidi beytdir.
4. Kandlilarla sinfi t:ıbi:ıtin:, uyğun davrandığı üçün açıq 2. "Kitabın yazılmasının s:ıb:,bi" hiss:ısind:ındir.
el qınağına m:ıruz qalır. 3. aruz v:ızninin rac:ız b:ıhrind:ıdir.
5. Göyt:ıp:ıli gancl:ırin t:ıhsil almağına yardım edac:ıyin:ı 4. "Leyli v:ı M:ıcnun"un :,vv:ıll:ır yazılı :ıd:ıbiyyatda
işl:ınm:ım:ısin:ı işara edilir.
inananlar var.
A)4,5 8)2,4 C)I,3,4 5. Sultan Süleyman Qanuninin şair:ı gönd:,rdiyi
sifarişd:ın bir parçadır.
D)3,5 E) 1,2,3
A)I,4 B)l,3,5
15. 1.arandiyevin "Xurşidbanu Nat:,van" as:,rind:, C) 1,2 0)3,4,5
Şahzada obrazı ifa bağlı uyğunluğu mü:,yyan edin. E) 2, 4
1. l1l3Qs:,d i
2. ~min m3qs:ıda çatmaq üçün istifada etdiyi vasita 19. "Darzi şagirdi
8hm:,d" nağılının mazmunu ita bağlı
a. C~ubi llZ3rbaycanlılann r:ığb:ıtini qazanmaq verilmiş hadisalarda hansı raqamlarin yeri
b. lranıaxtına sahib olmaq dayişdirllsa, ardıcıllıq harpa olunar?

c. rus hökum3ti ila siyasi alaq:ılar qumıaq l. V:,zir Allahverdi xan aıun:ıdi ölümd:ın qunnnr.
d. Xurşidbanu il3 cvl:>nmak 2. ahın:,d 20 oğlanla 20 qızı nyırd cdir.
c. M:,liküddövl:ıni vazir cl:,m:,k 3. Şuh Abbas qızı PJri Soltnn xnnımı ahma<l:ı vennay:ı
A) 1 - d; 2 - b, c rıızılıq verir.

8) 1- 2 - b,
a; c
4. 8hın:ıdl:ı P:ıri Soltnn xnnımın k:ıbini bsilir.
C) 1 -b; 2-a, d 5. aıun:ıd gönlüyü yuxunu Şah Abbasa danışır.
D) 1 - c, c; 2 - d A) 1 .... 5 3....,.4 8) +-+2 C) 1

E) 1- a, c; 2 - b D) 2....4 E) 2 ....3

81

~cannea wnn L;am~canner

 T.:naea QaeuLu - 2023 Ali tJlısil mıiJssisJ/Jrın;, q;,bııl imıalıamıım ikiııci nı,>rlı.JI.JJ .
L-----------~:....:...._ ______ ...;.._
________ -..::.:..:::'"n.ı

?O... ._:.,\\undo, un ..Nuuddln" hckay.lslnd.lkl 24. i. f'j3sinıinin "Sığınazam" qaz.llinin IU.JZhlun

ob d rl bı~lı ıı~tunlu~ıı mü.lYY""tdln. . üsusiyy.ıtl.ırl ilJ bağlı klasteri tamamhıya bil,,n
1. U , r fiklrlari mu;,yyJnedin.
1.n
.,. Gülp.!ri insanın Allahla, elac:ı d:ı maddi v:ı nıan;ı"·
alamla c ııi olması fikri aks olunur. 1
. l utJıı~u ri .. ım:ıll:ırin n:ıtic.ısi olnnıq tnlcyi faciavi
-ı,nluqln bitir.
h. ,ülp.ırinin bütün plnnlnnnı Nur.ıddina başa salır.
. mirnsJnmnson nqib:ıti huqqındn malumat wrir.
J .. , 'ur~Jini ph.ırb;ıph:ır axtararaq tapır.
ı. lirik q:ıhraman q:ıtiyyaılidir, fikirl:ırinin doğruluğuna
c. ı 'ur~dini gör.mdaonun sağ olmasını t:ı:ıccüb v:ı
:ımirıdir.
heyr.ıtl:ı qarşılayır.
2. dax.iliqafıy:ıl:ırd:ın istifada edilib.
) l - d; 2 - a: 3 - c. c
3. :ıruz v:ızninin r:ıc:ız b:ıhrind:ıdir.
B) l - d; 2 - e; 3 - a
4. lirik q:ıhr.ıman b:ıyan edir ki, maddi v:ı m.m;:ıvi alam
C) 1- b: 2 - a, d: 3 - e
onda sığsa da, özü bu al:ım:ı sığınır.
D) l - c. e; 2 - b, d; 3 - a
5. süjer :ılam:ıtl:ıri onu ritm va ah:ıng cah:ıtdan daha da
E) l - b. e; 2 - a; 3 - c
t:ıkınill:ışdirir.

21. Elçinin "Talvar" asarindaki aliabbas kişi obrazı ila
bağlı s;ıh,, fikri müayyan edin.
A) Mü:ıllifsad:ı peş:ı adamlanrun m:ın:ıvi-:ıxlaqi
keyfiyy:ıtl:ırini onun simasında t:ıqdim edir.
B) Cavan usta il:ı daruşmasından sonra al:ıtl:ırini
sannaqdan daşınır.
C) Xanurunparçalanmasını xoş :ıhvali-ruhiyy:ı il:ı qarşılayır.
D) Yera tökülmüş xartutun yığılmamasını, el ad:ıtin:ı
göra, günah hesab edir.
E) Balacaxamının sözünü n:ız:ır:ı alıb onların da
qapısında skamya düz:ıltm:ıy:ı razılıq verir.
22. Nöqta13rin yerin;, yazıta bilm;,z:
-Od g:ılini" "Dar ağacı"
(C. Cabbarlı) (B.Vahabzad:ı)
A) H3yatı :ıksetdinn:ı üsulu eynidir.
B) Eyni dövrün hadis:ıl:ırini :ıks etdirir.
C) Remarkalardan istifad:ı olunub.
D) M3nzum tarixi dramdır.
E) Obrazların danışığı V3h3r:ık:ıtinin v:ıhd:ıti
yaz.ılıb.
25. N. Vazirnvun "Müsibati-Faxraddin" faciasinda
Şahmar bay va Mahmud bay obrazlarmın onaq
cahatl3rini nıüayyan edin.
1. Valideyni il:ı h:ıınfikirdir.
2. Qarı davasının acısını yaşayır.
3. foxr:ıddinin maarifçi arzularını d:ıst:ıkl:ıyir.
4. C:ıhal:ıt mühitinin tipik nümay:ınd:ısidir.
5. Nahaq qan tökülm:ısin:ı qarşı çıxır.
6. Ail;ısini sev:ın insandır.
26. M.a.Sabirin asarlari ila bağh ııyğunsıızlıığıı mü.ıyyan
edin.
1. "S:ıttarxana" - şairin milli azadhq h:ır:ıkatı
mövzusundayazdığı satiralann kamil
nümun:ıl:ırind:ındir.
2. ''Neyl:ırdin, ilahi?!" - m:ızlumun zalımın zülmün;ı
dözm:ısin:ı ctiraz edilir.
3. "8kinçi" - mülk:ıdar v:ı :ıkinçinin dialoqu ş3kJind:,
yazılmışdır.
4. "Dindirir :ısr bizi" - g:ınc n:ıslin elmd;ın, t:ıhsildan
uzaq düşdüyü t:ı:ıssüfhissi il:ı q::ıl:ım:ı alınır.
ş:ıklind:ı
5. "Mill:ıt ş:ırqisi" - ictimai m:ızmunlu lirik şeirdir.

27. Uyğunluğu müayyan edin.

23. •Kjtıbl-Oada Qorqud" eposuııda Qıızan xııııın hara- 1. epitet
ullarlııln .abıbl lla bıı~lı .\';ı/ıv liklrlarl ınüayyan edin. 2. metafor
1. 0'•uı: b;,yl:,ıinin yaııırıda oğluna lan:,cdir. - 3. t::ışbeh
Yerııycıın:ı Uru.t h:ıl:, lıc.:ç bir igidlikgösı:,nnaınişdi. a. Yarıııu;ıq iş
2. ()an ıı~ yuııu K' rdükd;mı.uııra yun.luııdıırı x:,b:ır Nişanlı qalan oğuldu. qızdı. (F. Qoca)
ıutıw, a l:>k •ı:dir. - OAul bayl:ıri IJrJliııd:ın b. Apıırdı x::ıyal ın::ıni,
qıııanrıımı "ı:ırnirdi. Sasl;ıyir vüsal mani. (M. Gülgün)
. Ha aıı T:>p:>•lıılln 0,..,,111:>•ı:1111:ıkd:ırı ı;:ıkimlinnoy:ı c. Ala gözlü. s:,rvboylu dilb::ırim,
çalılır. T:ıp •Hıil liıO ldOnrıok i~ı:ıyirıll. li:,sr.,ıin ç:ıkdiyim canan. b3ri bax! (M.P. Vaqif)
4. llur 1 .- ıun yalım uyloyir.- Hurinxıııunıın o lııııun d. Ağlama, qara r:,ng,
pr:ıfirı:, lııııırlıılı.lı ı 1iyııfoıirı puıulnıo,ını i ı:mıir. ı\ğlayarsan, qaran yuyular. (F. Qoca)
S. O lunıı c:u.ulıırıtlımıoıı fıkı irı:ı dü~Or.- 0111111düyü, c. Qoy biv::ıfa qızların
mcyd nınd n q çdı ını •lmıarı cııni~di. Sevgisikül:ık olsun. (M. Rahim)

12

~cannea wnn L,am~canner

 ,,d.ır ü:n tanınq rıiimım;ı/Jri
16'f=ı:€1•€i:Jli!'WMJI

Si~ t~qdim oluıımıış nı;mıi dı'qq;ıt/;ı oxuyıııı ViJburada verilmiş miJ/umatlardaıı istifad;ı ed;ır;ık
18-30 saylı tapşırıqları yeriıı;ı yetiriıı.

"Bakı -1501 ";ısariııdan parça (ô. C;ıf;ırzada)

Şahzad:ı Qa.zi b:ıy tez-tez döyüşçü paltarı geyinmiş Sultanım xanımla atlanır, saraydan yalnız özün:>v:>atası Şirvanşaha
m;ılum olan gizli yolla seyr:> çıxır, gözl:ırd:ın uzaq bir yerd:ı onunla ox anr, qılınc oyrıadır, at çapırdı. Sultanım xaııım adi
k.:>ndliqızı olduğu üçün sarayda q:>bul edilm:ımiş, Qazi b:ıy onun inkişafı üçün özü çalışmağa başlamışdı. Bel:ı s:ıforl:ırd:ın
birind:ı Şirvanşah F:ımıx Y:>ssar g:ılinini süvari geyimind:ı, qılınc m:ışqi keç:ın gör:ır:ık b:ıy:ınmiş, onu yanına çağınb alnından
öpmüşdü.
indi i~ Şirvanşah döyüşd:ı h:ılak olmuş, Qazi b:>yqoşun yığmaq üçün qalanı gizlic:ı t:ırk ed:ırk:ın qalanın idansini arvadına
upşınmşdı. Şah İsmayıhn gönd:ırdiyi elçini q:ıbul etm:ık üçün Qazi b:ıyin divan otağına Sultanım xanırnın, özü d:ı t:ık daxil
olması hamının t:ı:>ccübün:ı s:>b:ıb oldu. Amma heç kim qasid yanında bunu büruz:>verm:ıdi. F:ırrux Y:ıssann üzüyünü d:ı onun
b:ınruığında görüb yenid:m baş endirdil:ır.
Elçi yaranan v:ıziyy:ıti çox tez d:ırk etdi, burada n:ı is:ı bir q:ırib:ılik olduğunu duydu, amma o, cavan şahzad:ıni tanımırdı.
indi taxt üstünd:ı :ıyl:ış:ın kişi paltarı geyinmiş Sultanım xanırnı Qazi b:ıy hesab edirdi.

28. a. C3farzad3oin "Bakı- 1501" 3S3riod3o parça va "Kitabi-Dad3 Qorqud" eposu 3sasında Eyler-Vena diaqramına
uyğun fıkirl3r yazın.

Sultanım xanım Bıırlaxatuıı

.
29 i)s3r)3rin forma V3 janr xüsusivv3tl3rin3 3sas,m c3dv3li tamamlayın .
a. Cafarzad;ınin "Bakı -1501" ;ıs;ırind;ın parça S. Vurğun. "Az;ırbuycan"

1. 3.

2. 4.

30. a. C3farzad3nin "Bakı -1501" as3rindanverilmiş parçaya3sas30ölkadakiictimai-siyasivaziyyatl3bağlı 311liZl 2

fikir yazın.

··-----------------
2. _______________ _

Tapşırıqları tartib etdilar:f.e.d. A.B. Mirz;ıyev, f.üf d., dos. E.fJ. Ta/ıblı, N. V.Verdiyeva.

83

~cannea wnn L,am~canner


rataea Qaeuw - 2023
(II va III ixtisas qrupları)
Q.:,bulimıahanı modelina dair bu tapşırıq nıinıunafari
ilJ J~nn lmrikulıımıına göra ("Tarixi ıanıan", "Tarixi
ı,vkan •, •Dö,•/;ıt", "Ş;ıxsiyyaı", "M;ıd;miJıJ';ıt '') mazmun
x.11/.:,rin;ı aid ~ağıdakı alt standartlann talablari üzra bilik
,., bacanqlann yox/anılması va qiymatlarıdirilmasi nazarda
tunılmıışdur:
~rbaycan tarixi üzra
VI sinif
1.1. l. Mühüm hadis;ı, proses v:ı t:ızahürl:ırin xronoloji
ç:ırçiv:ıl:ırini mü:ıyy:ınl:ışdirir.
1.3.1. İnsanların birg:ı yaşayışının müxt:ılif formalarını
farq1:ındirir.
VII sinir
1.1.2. Tarixi zaman v:ı hadis:ıl:ır arasında :ılaq:ıl:ır:ı dair
müxtalif sxem v:ı c:ıdv:ıll:ır t:ırtib edir.
1.3.1. Az:ırbaycan :ırazisind:ı yaşamış insanların h:ıyat t:ırzi
v:ı m:ışğuliyy:ıtl:ırind:ı baş vermiş d:ıyişiklikl:ıri
mü:ıyy:ınl:ışdirir.
2.1. l. Az:ırbaycanın coğrafi mövqeyi v:ı t:ıbü amill:ıri il:ı
müxt:ılif t:ıs:ırrüfat sah:ıl:ıri v:ı istehsal
münasib:ıtl:ırinin inkişafı arasında :ılaq:ıl:ıri izah edir.
3.1. I. Az:ırbaycan feodal dövl:ıtl:ırinin inkişafı,
müst:ıqilliyini itirm:ısi v:ı siyasi müst:ıqilliyinin
b:ırpası s:ıb:ıbl:ırini ş:ırh edir.
4.1.2. Tarixi ş:ıxsiyy:ıtl:ırin oxşar v:ı farqli c:ıh:ıtl:ıri il:ı bağlı
sxem v:ı c:ıdv:ıll:ır hazırlayır.
VIII sinü
1.2.2. Öyr:ındiyi dövr:ı aid yazılı m:ınb:ıl:ıri t:ıhlil edir,
n:ıtic:ıl:ırini t:ıqdim
edir.
2.1.1. Az:ırbaycanın coğrafi mövqeyi v:ı t:ıbü amilforini
t:ıs:ırrüfatın, ictimai münasib:ıtl:ırin inkişafı v:ı
ölkanin siyasi v:ıziyy:ıti il:ı :ılaq:ıl:ındirir.
5. 1.3 Az:ırbaycanın m:ıd:mi nailiyy:ıtl:ırini :ıks etdir:ın
c:ıdv:ıll:ır hazırlayır.
IX sinif
1.1.1. Mühüm tarixi hadis:ı, proses v:ı t:ızahürl:ıri zaman
baxımından qiym:ıtl:ındirir.
3.1.1. Müst:ıml:ıb rejimi, müst:ıqillik ş:ıraitind:ı inzibati,
'° ial-iqtisadih:ıyatda baş ver:ın d:ıyişiklikl:ıri t:ıhlil
edir.
X slnlf
1.1.1. M:ınb:ıl:,r :>sasında A~rbaycanın tarixi keçmişini v:,
müa ir dövriinüd:,y:,rl:ındirir, t:ıqdimatlar hazırlayır.
2. 1.1. Müxt:ılif tariıd dövrl:ırd:ı A1.3rbaycanın geosiyasi
mövqeyinid:ıy:,rl:,n.dirir.
3.1.1. Dövl:,ıl:ırin yaranması v:, inkişafında müvafiq düvriin
ııfi u iyy:ıtl:>rini d:ıy:ırl:ındirir.
4. 1.1. Az;ıtbaycanın görk3mlitariııi ş:ıx iyy:ıtl:nini (1
Ax itan, Qara Yu if, Uzun H:ı :ın, Şah I lsmayıl, Şah
1Abba , Nadirşah, Cavad xan, Ağa M:,h:ımm:,d şah
Qacar v:, b.) dünyanın götk:ımli tarixi ş:ıxsiyyatl:,ri
il:, m0qayi a cdirv:ı day:,rl:ındirir.
Ali ı;ıhsil mii3ssisal;ıri,ı;ı q;ıbul imtahammn ikinci m.ırlı.1l
XI sinif
1.2.2. Tarixi hadis:ı, proses v:, t:ızahürl:ırin öyr.milm;ısi
üçün müvafiq m:ınb:ıl:ıri seçir.
2. ı .1. Az:ırbaycanın geosiyasi mövqeyinin :ıh:ımiyy:ıtini
d:ıy:nl:ındirir.
3.1.1. Müxt:ılif dövrl:ırd:, Az:ırbaycanda yaranmış
dövl:ıtl:ırin dövl:ıtçilik :ın:ın:ıl:ırinin v:ı siviliza iyanın
inkişafında rolunu d:,y:ırl:ındirir.
4.1. 1. Tarixi hadis:ı v:ı prosesl:ırin gedişind:ı ş::ıxsiyy:,tl:,rin
(M:ımm:ıd amin R:ısulzad:ı, F:ıt:ıli xan Xoysk.i, Şeyx
M:ıh:ımm:ıd Xiyabani, N:ıriman N:,rimanov, abülf:ız
Elçib:ıy, Heyd:ır aJiyev, İlham aJiyev v:, b.) rolunu
v:ı faaliyy:ıtini d:,y:ırl:ındirir.
Ümumi tarix üzra
VI sinif
I.1.3. Müxt:ılif ölk:ıl:ırd:ı baş venniş mühüm hadis::ı, proses
v:ı t:ızahürl:ırin xronoloji ç:ırçiv:ıl:ırini mü:ıyy:ın edir.
2. 1.2. T:ıbii-coğrafi ş:ıraiti :ıks etdir:ın x:ırit:ı :ısasında
badis:ıl:ırin baş verdiyi tarixi m:ıkanı t:>sviredir.
3.1. 1. Q:ıdim dövl:ıtl:ırin (Misir, Şumer, Babil, Aşşur, lskit.
Midiya, ah:ım:ıni, Hun, Çin, Parfiya, Hindistan,
Yunanıstan v:, Roma dövl:ıtl:ıri) yaranmasını,
idar:ıetm:ı qaydalannı, sosial-iqtisadi münasib:ıtl::ıri
t:>sviredir.
VII sinif
1.1.1. Mühürn tarixi faktlan davametm:ı müdd:ıtin:> gör:ı
farql:ındirir.
1.1.2. Müxt:ılif ölk:ıl:ırd:ı baş venniş ayn-ayn tarixi
faktlann sinxronluğunu mü:ıyy:ınl:ışdirir.
3. I. 1. Feodal dövl:ıtl:ırin (Çin, Sasani, Qafqaz xalqlan, Ağ
Hun, Q:ırbi Hun, Göytürk, Uyğur, X:ız:ır, Avar,
Bulqar, Hindistan, ar:ıb xilafati, Frank, Bizans,
Slavyan dövl:ıtl:ıri, Oğuz, S:ılcuq, Samani, Qaraxanlı,
Q:ızn:,vi, Xar:ızı:nşahlar, Monqol, Osmanlı, Qızıl
Orda, Teymuri, Qaraqoyunlu, Ağqoyunlu, S:ıfavi,
Böyük Moğol, Rusiya, İngilt:ır:ı, Fransa, İspaniya,
İtaliya, Almaniya) yaranması, idar:ıçilik formaları ,,:,
sosial-iqtisadi v:ı siyasi münasib:ıtl:ırini ş:ırh edir.
4. 1.1. Dövl:ıth,rin v:ı m:ıd:ıniyy:ıtl:ırin inkişafında
ş:ıxsiyy:ıtl:ırin (Attila, Xlodviq, Bunun xaqan,
M:ıh:ımm:ıd peyğ:>mb:ır, Böyük Kari, Mahmud
Q:,zn:ıvi, Alp Arslan, M:ılik şah, Çingiz xan, Qara
Yusif, Uzun H:ıs:ın, Batı xan, il Mehmet, amir
Teymur, Sultan Süleyman Qanuni, ôkb:,r şah, Şah
lsmayıl, I T:ıhmasib, Oranlı Vilhelm, iV lvan) rotunıı
izah edir.
~cannea wnn L,am~canner
 i§ıfü:fii•M:Jii!•WMJI
VIII sinif 2. Tunc dövründanf.lrqliolaraq Neolil dö,•ründ.l:
J. ı. ı. Feodal dövl:ıtl:ırin (Çin. Sasani, Qafqaz xalqlan, Ağ A) insanlar oturaq hayat yaşnyırdılar
Hun. Q:ırbi Hun. Göytürk. Uyğur, X:ız:>r, Avar,
B) toxuculuq inkişaf eımişdi
Bulqar, Hindistan, or:ıb xjlafati, Frank. Biz.ans,
C) saxsı qablar hazırlanırdı
Slavyan dövl:ıtfari, Oğuz, S:ılcuq, Samani, Qaraxanlı,
Q:ım:ıvi, Xar.ızmşahlar, Monqol, Osmanlı, Qızıl D) anaxaqanlığı hökm sürürdü
Onla. Tcymuri. Qaraqoyunlu, Ağqoyunlu, Safavi, E) metaldan geniş istifada olunurdu
Böyük Moğol, Rusiya, İngiltara, Fransa, İspaniya,
haliya. Almaniya) yaranması, idar;,çilik formalan va 3. Eyler-Venndiaqramına uyğun b;,ndlnl müayy;,nedin.
sosial-iqtisadi va siyasi münasibatlarini şarh edir.
IX sinif
ı.ı. ı. Müxt:ılif ölk:ılarda oxşar tarixi faktlann müxtalif
z.amanlarda baş vermasinin sab:ıb va nati~larini izah
edir.
2.1.1. Kapitalist münasib:ıtl:ırinin inkişaf prosesinda va müasir
dünyada ölkal:ırin v:ı xalqlann sosial, siyasi, iqtisadi v:ı
m:>d:mihayatında baş ver:m dayişiklikl:ıri makan baxım
qiym:ıtl:mdirir.
3.1. I. Dünyanın (Avropa dövlatlari va Rusiya, ABŞ va a. Romaya qarşı mübariz;ıd;ı Parfıya ila müttaliq olması
Lalın Amerikası ölk:ıl:ıri, Türk dünyası va Qafqaz b. ;ırazisind:ı türk tayfalnnmn yaşaması
xalqlan, Asiya, Afrika ölkal:ıri) siyasi inkişaf c. xristianlığın dövl;ıt dini elan edilmasi
marh:ılasini şarh edir.
d. quldarlıq münasibatlarinin mövcud olması
X sinif
e. Urartuya qarşı mübariza aparılması
1.1.1. Asılı va müstamlak:ı xalqlannm milli-az.adlıq
h:ır:ıkatını tarixi zamanla :ılaqada d:ıy:ulandirir.
A) 1-d; 2-b; 3-a; 4-c,e B) 1-e; 2-a; 3-c; 4-b,d
ı. 1.3. Ôlkalard:ı baş ver:m oxşar m:xl:ıni lıadis:ı va C) 1-b; 2-c; 3-e; 4-a,d D) 1-d,e; 2-b; 3-c; 4-n
prosesl:ıri baş verdiyi tarixi zamanla :ılaq:xla E) 1-a; 2-c,e; 3-d; 4-b
day:ırl:ındirir.
2.1.1. Müxtalif tarixi dövrl:ırda ölk:>larin v:ı xalqlann 4. Osmanlı hökmdarı il Mchmetln hakimiyyatl dövrl.ırl
sosial-iqtisadi v:ı mad:ıni hayatında baş ver:ın üçün s;,clyy;lVidlr:
d:ıyişikliklari makan baxımından qiym:ıtl:mdirir.
1. Bolqanstan va Scrbiyanın asılı v:ıziyyata salınması
2. 1.2. Dünya ölkal:ırinda baş veran geosiyasi dayişikliklari
2. Qanunlar toplusunun qabul edilmasi
müxtalif formalarda (x:ırita, sxcm, c:xlval) ıaqdim
edir. 3. Qara Yusiffa dostluq alaq:ıl;ırinin saxlanılması
4.1.1. Tarixi şaxsiyyatlari (il Ramzcs, Hammurapi, il Kir, 4. XV :ısrin il yansında hakimiyyatda olması
I Dara, isgand:ır, Yuli Sczar, Konstantin, Attila, 5. Trabzonun tutulması
Mah:ımm:ıd Peyğamb:ır, Böyük Kari,Alp Arslan, A) 1,3,4 8)2,3,5 C) 1,2,3
Çingiz xan, il Mehmet Fatch, amir Teymur, Sultan D) 2, 4, 5 E) 1, 4, 5
Süleyman Qanuni, Şah İsmayıl, I T:ıhmasib, IV
ivan) mansub olduqlan dövl:ıtlarin manafeyi
5. - Kalvin Kulic;
baxımmdan qiymatlandirir.
- Herbert Huver;
XI sinif
2.1.1. Ôlkalarin va xalqlann sosial-iqtisadi va m:xl:ıni • Frank/in Rıızvelt.
h:ıyatında, beyn:ılxalq münasib:ıtl:ırd:ı baş ver:ın Göst:ıril:ın ABŞ prezidentl;ırinin hakimiyy:ıt
d:ıyişiklikl:ıri, inteqrasiya prosesi il:ı bağlı .. dövrl:ırin:ı aid deyi/:
informasiyalan m:ıkan baxımından qiym:ıtl:ındınr. A) "Bit:ır:ıflik haqqında" qanunun q:ıbul cdilmasi
1. XJXasrin birinci yansında yaradılmış Müs:ılman B) C:ınubi v;>Ş:ırqi Avropadan mühacir:ıtin
ayalatlari R:>isliyininm:ırk:ızi ş:ıb:ırini xarit:ıda m:ıhdudlaşdınlması
müa\'Nn edin. C) Böyük böhranın başlanması
D) "Sosial t:ıminat haqqında" qanunun q:ıbul cdilm:ısi
E) dövl:ıtin Birinci Dünya müharib;>sin:ı qoşulması

6. XVIl asrin ikinci yansında Volqa-X:ıZ3r tlcarat

yolunun canlanması n:ıtic:ısinda:
A) Böyük İp:ık Yolu öz :ıh:ımiyy;>tini itirdi
B) X:ız:ır d:mizi Rusiyanın daxili d:mizin;ı çevrildi
C) Rusiyanın Ş:ırq ölk;ıl:ırin;ı iqtisadi ekspansiyasına
ş;ırait yarandı
D) Az:ırbaycan ip;ıyinin qabaqcıl Avropa öl~l;ırin;ı

E)5 ixracı azaldı

B) 1 C)4 D)2
E) Hindistanla ticar:ıt ;ılaq;ılari z;ıifl;ıdi

85

~cannea wnn \.Jam~canner

 TaLaea oaeuLU - 2023 ___________ Ali ultfil mıi.1ssis;,/arin;, q.1bııl imtalıaııının ikinci marhal;,s; ıi .
__:_:~~:.:.:.:.~---...!...-----------=~(li~

7. l ~ ~unluq ı:oLJ.ınllmlşdlr: ı 2. XX ;)srln 90-cı ill;,ri üçün saciyy;,vi deyi/:

A) Pakistanda nüva silahının hazırlanması
1.:>ıhı~ ;mdıı lnıibııh B) Soyuq müharib;min başa çatması
dı"hn tnf'mııtlı~ı
C) Soveı qoşunlannın afqanıstandan çıxanlmağa
başlanması
ıvıın D) SSRl-da prezident vazifosinin tasis edilmasi
E) Almaniyanın birlaşdirilm:ısi
. Qız qalıısı a. Darijlmülk
b. Sin 31\sru,lar b. Yusifibn 13. XX asrin ilk rübünd;, Şimali Azarbaycanın siyasi
!-.fflı~ı Küseyr türb;ısi
hayatına aiddir:
c. Gülust31l türoosi c. B;ızz qalası
J. Buğun! qalası d. Gülüsıan qalası 1. İlk siyasi partiya va taşkilatlann yaranması
2. Milli oyanı~. dövrünü~ biri~ci m:uh:ıl:ısinin başlanma_,,
) l-3.c; 2-b.d 8) 1-a,d; 2-a,b C) 1-b,d; 2-a,c 3. Ziyalıların Umurnrusıya mus:ılmanlan qurultaylannd,
D) 1-b.c: 2-d E) 1-c; 2-a,d faal iştirak etm:ısi
4. Rusiya müs:ılrnan xalqlannın azadlıq h:ır:ıkatının
8. Anlıcıllığı mü;,yy;ın edin. mark:ızina çevrilm:ısi
1. S~fa,il;ır dönünd:ı :ırazisi Çuxurs:ı:ıd b:ıyl:ırb:ıyiliyinin 5. Bakı Ş:)h:ır Dumasının yaradılması
tınibind:ı olmuşdu A) l, 2, 5 B) 2, 3, 5 C) 1, 3, 4
2 .... D) 1,2,4 E)3,4,5
3. ADrbaycarun şimalında Rusiya t:ır:ıfınd:ın işğal edil:ın
sonuncu xanlıq idi 14.
A) rus qoşunlarına müqavim:ıt göst:ınn:ıd:m t:ıslim . XI asrin 30-cu i/larinda arazisinda oğuz türk/ari
olmuşdu maskıınlaşmışdı;
B) rus işğalmdan sonra ayal:ıt şurası t:ır:ıfınd:ın idar:ı - Salcuq su/lanı Malikşahın dövründa dövlatçiliyiııa son
olunurdu qoyulmuşdu.
C) müqavil:ı bağlayaraq Rusiya himay:ısini q:ıbul etmişdi Göstarifanfarin a.id olduğu dövlatin paytaxtım
D) ciddi müqavim:ıt göst:ırdiyi üçün Bakı xanJığı il:ı xaritada müayyan edin.
birlikda l:ığv edilmişdi
E) rus işğalı :ır:ıfasind:ı Qacarlar dövl:ıtinin hakimiyyati
alunda idi
9. Rusiya tarixinda imperiya dövrüna aid deyi/:
A) Knm xanlığının işğal edilrn:ısi
B) Yaponiya t:ır:ıfınd:ın m:ığlub edilrn:ısi

c:r~-
C) Knm müharib:ısind:ı m:ığlub olması
D) Qazan xanlığının işğal edilm:ısi .
E) burjua islahatlannın keçirilm:ısi

IO. - O mantı dövfaıi Bolqarısıanla mühariba edarak

ödirnani geri aldı;
- Buınrest süllıü ifa başa çatan mülıaribada Bolqarıstaıı
~ğluboldu. /' ı4•
Göıı~rilanlar natic;,sidlr:
A) Şimal müharib3 inin B) J Balkan müharib.-,sinin
) il Balkan müharib:ı inin D) Trablis müharibasinin
[) Knm müharib:> inin
..·
1 ı. fbdlular1n Hhıh-natica ala,pfarino dair do~ru bandl
. ....·••
mh) ın ılln. ..
....................... ..

1. nırı hat ikinci Gllyıllık ıl/lvl;:ııiniıı

yuruııııııı~ı

"lııiıı tnho cdilıııod

A)4 B) 1 C) 2 D)5 E) 3
Sıı. ııll r ıl/lvl tinin ~nııııı
rlırı:l,I
15. Qadlın Hlndlsıan va Qadinı Çin tarixina ald ün1uıni
calıotdlr:
( /lyıilıll:ııhı Çin A) c.:ı. il ;ısnl;ı ayn-ayn dövlatl.>r.l parçalanması
::,- r:>ıiıı,l;m oıııJ olııııı ı
O) ölk:min şimal hissasinin Böyük Hun dövlatina
Sa ııl tnlil I Xıı ruvun birl;ışdirilm:ısi
ı bcolınım C) xıırici hücumlara qarşı mübariza apanlması
O) c.a. il ıııinillikd;ın etibar.,n d:ıınir cmalına başlanılmaS•

.. E) lıcroqlifyıızılardan istifada cdilnıasi

~cannea wnn L,am~cann~r

- W.:r:fı1J'f'"9 nümım.>/,ri
1~ ~IX .lınn ikinci yansında
Aurhı,can tariıina
Simalı ,·a Canııbl
aid ümumi c.ıh;ıtdlr:
) milli o unı,ın b:ışlanm:ısı v:, milli hökum:ıılarin
1ır:mması
fü Rll' i '3Jlın xnmm:ıl bazası va satış hazan olması
C) mübruiN ed;,n dövl;:ıtl;:ırin döyüş meydanına
çıe,Tilmasi
D) Osmanlı va ingilis ordularının işğalı altında olması
El neft ,.;) d:ığ-madan sanayesinin süratla inkişaf etmasi
17.M.lrbsycan Respublikasının XXI asr tarixina aiddir:
A) iri neft va qaz ixracatçısı olması
B) hazariqtisadiyyatına keçilmasi
C) dövlat torpaqlarırun ö~llaşdirilmasinin başlanması
D) neft strategiyasınm asasının qoyulması
E) ilk demokratik qanunverici organın fonnalaşdınlması
18.~rbayca.n Xalq Cümhuriyyatinin m v:, lV
hökumatfarinaaid oxşar cabatdir:
A) Xa~r harbi donanmasının yaradılması
B) Gürcüstanlaharbi-müdafıa sazişinin İm7..alanması
C) Qarabağda separatizın siyasatina qarşı mübariza
aparılması
D) Bakının ernıani-bolşevik işğalından azad edilmasi
uğrunda mübariza aparılması
E) Naxcıvan general-qubematorluğunun yaradılması
bar.xfaqarann qabul edilmasi
19.
- XVI asrda ölkada katolik ağalığı hökm sürürdü;
- Digar Avropa dövlatlarina nisbatan siyasi dağınıqlıq
dövrü mövcud idi.
Göstarifanlarinaid olduğu dövfati müasir x.ırifada
müayyanedin.
A) 1 8) 3 C)2 0)4 E) 5
2G f.lıınl hlU,mdarı Qazan xanın lslahatlarının
n»qudlulna ald deyi/:
A) otura_q fcodallanv:, din xaıliml:-ırini öz t;mıfın:ı ç:ıkm:ık
8) dövl:,cıplirl:ırinin x:,zin:,y:,d:ıimi axıııını t;ınıin ctm:ık
CJ rnx-bzi haldmiyy:,timiihk:ıınl,mdirın:ık
D) ölbd3 hökm ür:,nqanun u,luqlurıı son qoyınııq
E) yerli fcodaltarın köç:,ri monqol :,ynnlnrınılnn
asılılıAını gücl:mdinn:,k
21. P..a. \fi aırd.J Annıdı:
1. K:>ndlil:ırin borclnrı bğv cılildi
2. Xalq ırihunu cçilm:,y:,ba ludı
3. Quldarlıq dc-mokmtiya~ı çiç:,kl:,nm:,dövrilnOynşnJı
4. Aıtiluının 01...ıd kiti ukinl:,riv:,t:ınılıış lıüququ aldılar
5. ırııcq V3ıifo i yamndı
A)2,J il) 1,4.5 C) 1,3
f))J,5 ~) 1,2,4
lfüt=l:€i•fü:i'Jl'WJ•fJI
22. Sasanl lmpcrlyası V3arJh xllafatlnln Alhanlyada
hJyntakrçlrcliyl lyasJtinoxsarlı~ı:
A) İslam dininin yayılması
8) bir mü,ld:,tyerli hökmdar idarnçiliyininsaxlanılması
C) xristian :>halininvergilard:,nazad eclilm:,i
D) ataşpar:>stliyin geniş yayılması
E) orduda xidm:ıt ed:ınfora xostak adlanan ş:ırti
torpaqların verilm:ısi
23. Böyük Moğol hökmdarı akbar şahın x.aricisiya~tina
aiddir:
l. Ölb arazisinigenişl:mdirarak bakimiyy:>tininbütün
Hindistanayayılması
2. Şah İsmayılla dostluq :ılaqal:ırinin yaradılması
3. Müasir 8fqanıstanın bir hissasinin tabe edilm:ısi
4. Cagirdarların daimi torpaqla tamin edilm:ısi
5. Osmanlılarla diplomatikalaqal:ırin saxlanılması
24. Oğuz-salcuq türkfarinin.Az3rbaycantorpaqlanna
axınları naticasinda:
1. İqta başlıca torpaq mülkiyy:>tinaçevrildi
2. BizansmC:ınubi Qafqazdamöhkamlanmakcahdinin
qarşısı alındı
3. Şirvanşahlar dövlatininvarlığına son qoyuldu
4. Ş:ıddadil:>r va Ravvadil:ır öz müst:ıqillikforini qoruyub
saxladılar
25. Xnitacla arazisiştri.xfanmiş rayonla bağlı doğru
ifadalarimüayy,medin.
1. A111Johınıın r.ıyonlonla ilk infr..ıstruktur layih:ısi
bunulnh:ıyııtıı k~·\·irilnıişJir
2. Aprd diıyilşl;,rind;ı ;ır..ııisinin bir hiss:ısi :ızad edilib
3. UiiyükQnyıJışa ı.lnir I Dövl.ıt Proqr..ımına :ısasan
2022-ciilin sonunda bu ;ımıi,bki "Ağıllı k:ınd":ı
qııyıdı~ boslııdı
4. lkinri Qonıboğ (V:ıt;ın) mühorib:ısi zamanı ;ırazisinin
c:ıııub hi. sYi h:ırbi ;ıın:ıliyyatlorla nzod cdilnıişdi
5. 0mzLiııd:ı hava linıımı in,o cı.lilir
87
~cannea wnn \.Jam~canner
 TcnaeaQaeuLu- 2023
---------------------------~"ıı
l6. Xronolojl rdıcıllı~ı mü,lyyi!nedin. 27. Uyğunluğu mÜi>yyanedin.
1. lilli ı\z;ırbnycan Q;ırargnhının yarndılması
2. ı-\z;ırlıaycan SSR-in il Konstitusiyasına dövl::,tdilinin
Az.,rbayc:ın dili olması hnqqında yeni ınadd;min ::,lav:,
cdilm;ıj
3. Heyd;ır 81iyevin SSRİ Nazirl::,rSoveti S::,drininbirinci
müa,~nit;ıyin edilın::,si
Afi ı.1hsil miı.Jssis;,/;1rinJ q;,bul imıahanının ikinci marh.1/.1J;
.
XV asrdaAzarbaycandaidarc1çilik:
1. Baş v::ızir
2. amir ül-üm::,ra
3. S::ıdr-::,z::,m
a. müharib::ı dövründ::,vilay::ıtl::ırd:m qoşun toplayan
m::ımuridi
b. v::ıqf torpaqlarından g::ıl:m g::,lirl::ır:ı n::ızar:ıt edirdi
c. dövl::,tinmaliyy::ı sistemini v::ı Ali divanı idar::ı edirdj
d. türk ::,yanlarından t::ıyin edil::ın qoşun başçısı idi
e. xarici ölk:ıl::,rl::ı ::ılaq:ıl:ır onun s::ılahiyy::ıtind::ı idi

Siz;, uqdim olunmuş manbaııi diqqatlaoxuyun va burada verilmiş malumatlardan istifada edarak
28-30 saylı tapşırıqları yerina yetirin.

Mustafa paşanın qalib g::ıldiyi Çıldır vuruşması Gürcüstanın qapılanm türkfarin üzün:ı açdı. Türk basqınının
bhlük::ısi artdığı bir zamanda gürcü feodal hökmdarlan arasında didişm::ı v:ı nifaq hökm sürürdü. Onlardan b:ızil:ıri
S:ıfavil:ırin, b:ızil:ıri is::,türkfarin t:ır:ıfıni saxlayırdılar. S:ıfavil:ırin m:ığlubiyy::ıti onların Gürcüstandakı nüfuzuna
güclü z:ırb::, vurdu.... Osmanlı ordusu sakinl:ırinin t:ırk etmiş olduğu Tiflisi, sonra is:ı h:ım d:ı Qorini :ıl::ı keçirdi.
Oqtay i:)fandiyev"Az:ırbaycan Safavilardövlati"

28. Manbadabahs edilan dövrdakiSafavihökmdarının adını yazın.

29. Manbadabahs edilan müharibaninsonrakı gedişinda Osmanlı sultanının Safavilariiki cabhad.1mühariba aparmağı
m.1cburetmak üçün hayatakeçirdiyi tadbiriyazın.

30. Manbadabahs edifan döyüşda Safavilarin mağlubiyyatinin 2 sababini yazın.

ı. ------------------------
2. ____________________ _

Tapıırıqlurı tırtlh rtdllır: t.(i.f.d.K./1.M;,ıııırıiJdov, M.M.Valı)ıev, V.Z.Qafarov,H.a.Cabbarov.

,,
~cannea wnn L;am~canner
 16'fü:€i•fü:J•i"WMJI

CoĞRAFİYA
(II va III ixtisasqrupları)
()ıbııl imıahanı modclin.J dair bil tapşırıq ııiiıııımilf.Jri i/.J 2.1.6. Konturx:ırit:ıd:-ı hidrochtiyatlannyerl:ışm;ısini qeyd
kMriJ:ulıımıma gör;ı "Coğrafi nı.ıkan ", "T.Jbİ.Jt", edir.
~{,,-.,,. m.•:mıın x.111.Jrin.1 aid aşağıdakı alt staııdart­ 3.2.3. T:ıs::ırrüfat sah:,l:ırinin s:ıciyy:ısini verir.
J.ın,r ı.•l •blıri ü:r.J bilik , •., bacarıqlanıı J ox/aııı/nıası va 3.2.4. T:,s:ırrüfat sah:ıl:ırinin yerl.ışm:,sinin :ılaq:,
[, ıl.vıdirilm ti n.J:.1rd.Jnıtıılnwşd1Jr: prinsipl:ırinin sxemfariniqurur.
VI slnlf 3.2.5. atraf mühitd:ı yaranmış ekoloji v:ıziyy:,ti
1--· Yerin öz oxu v;ı Gün;ış :ıtrafmda h:ır:ıbtini t:ısvir qiym;ıtl;ıodirir.
c:Jir,·.;,onun coğrafi n:ıtic:ıl:ırini t:ıqdim edir. X sinir
ı ..3.1. K:ınoqrafik t:ısvirl:ırd:ı istifad:ı olunan elemeotl:ıri 2. l. 1. Yer qabığında d;ıyişiklikl:;ır;ı dair proqnozlarverir.
ş:ı.rlı edir. 2. l .4. İqlirn göst:ıricil:ırio:ı :ısas:ın hesablamalaraparır.
ı 1- lrirelyef fonnalarını kontur x:ırit:ıd:ı qeyd edir. 2.1.5. Quru sularının xüsusiyy:ıtl:;ırin;ı dair layih:ıl:ır
ıı..ı. Hava üz:ırind:ı müşahidalar aparır, naticalarini hazırlayır, t;ıqdim edir.
t~dimedir. 2.1.6. Quru sularının xüsusiyy:ıtl:ırin:ı dair besablamalar
vn sinif aparır.

1ı 1. S:ıma cisimfarinin bir-birin:ı t:ısirini v:;ı onun coğrafi
n;ıtic:ıl:ırini :ılaq:ıl:ındirir.
1.3.1. Kartoqrafik elementl:ıri farql:ındirir.
1.3.2. Kartoqrafik elementl:ır:ı :ısas:ın sad:ı hesablamalar
aparır.
- 1.1. Yer s:ıthind:ı relyefin müxt:ılifliyinin yaranma
s:ıb:ıbl:ırini ş:ırh edir.
2.1.2. Fiziki x:ırit:ıl:ıri t:ıhlil edir.
2.l.7. Coğrafi t:;ıb:;ıq:ınin qanunauyğunluqlanru izah edir.
3.2.3. ETİ-nin t:ıs:;ırrüfatlann :;ırazi v:ı sah:ıvi strukturuna
t:ısirini qiym:;ıtl:;ındirir.
XI sinü
2.1.2. Mineral ehtiyatların istifad:ısinin proqnozlanna dair
hesablamalaraparır.
2.1.4. İqlim x:ırit:ısin:;ı :ısas;ın h:ır hansı :ırazinin iqliın
ş;ıraitini t;ıhlil edir.

-1.3. Atmosferd:ı baş ver:ın hadis:ı v:ı prosesl:ırin materik 2.1.5. Hidrosferd:;ıki t;ıbii s;ırv;ıtl;ıri iqtisadi v:ı ekocoğrafi
v:ı okeanlara t:ısirini ş:;ırh edir. c;ıb;ıtd;ın qiym:ıtl:ındirir.

2. 1.4. Hava elementl:ırin:ı dair sad:ı hesablamalar aparır. 3.2.3. Beyn:ılxalq iqtisadi münasib:ıtl:ırin ölk:ıl:ırin
2.1.8. Torpaq tipl:ırim kontur x:ıribd:ı qeyd edir. inkişafındakı roluna dair t:ıqdimatlar edir.
3.2.3. Dünya bs:ırrüfatının quruluşuna t:ısir ed:ın t:ıbii v:ı
iqtisadi amill:ıri ş:ırh edir. 1. Diaqramlara;ısas;ın A ölk;ısinin ahalisini B ölk;ısinin
;ıhalisind;ın farql;ındir;ın ;ılam;ıtl;ıri mü;ıyy;ın edin.
VIIl sinif
1.2.1. Gün:ış şüalannın Yer kür:ısin:ı düşm:ı bucağının A ölk;ısi B ölk;ısi
d:lyişm:ısini hesablayır. •
2.1.1. Litosfer tavalarınin h:ır:ıbtini müasir relyef
formalarının yaranması ifa :ılaq:ıl:ıodirir.
2.1.2. Tektonik x:ırit::ıl:lrd:ı litosfer tavalarının h;ır;ık;ıtinin
n:ıtic:ıl:ırini oxuyur.
2.1.4. Atmosfer hadis;ıl:ırin:ı dair sxem v:ı diaqramlar t:ırtib
edir.
2.1.S. Dünya okeanında baş ver:m fıziki-kimy:ıvi v:ı
dinamik prosesl::ıri tahlil edir. Aqrar sektor
2.1.7. Biosferindig:ır t::ıb::ıq::ıl:ır il:ı :ılaq::ısini ş:ırh edir.
3.1.2. ahalinin t::ıbii artımına gör:ı hesablamalar aparır. Tikinti
3.2.J. Ôlk:ıl3ri inkişaf s3viyyasina gör:ı tahlil edir.
3.2.J. T:ı rrüfatın inkişafında tabii chtiyatların rolunu Xidm:ıt sah:,l:ıri

qiym:,tl:ındirir.
Ticarat
3.2.4. T:,bii ehıiyatlann ı:, nifatı xcmini qurur.
JX ılnlf Hıısilnt s;ınnycsi
IJ.2. Kanoqrafik clcmcntl3r asasında topoqrnfik x:ırit:,l:,ri
oxuyur. Emnl s;ınnycsi
2.1.2. Geoloji xarakterli ıcmatik x:ırit::ıl:,ri oxuyur. N:ıqliyyaı
2.IA. lqlim uriı:,l:,rini oxuyur, n:ıtic:,l:ırini taqdim cdir.

89

~cannea wnn L;am~canner

 ____________ A~l~l~u_h_si_ln_ı_~_~_sı_sJ_l_,r_m_J~q~J-hı_ıl_~_w_h_an_ı_nı_n_i_h_n_cı_·m~a=r~h~ı.
TaLaea QaBULU - 2023 - .Jsı ~

1. Rr~H,nl nn iqııı.rı lı inl.i,nfınd. l.ı f:ırql:ır dnxili 5. Eylcr•V~nndiaqramına uyğun bandlari mü;ı)'Y;ın ◄
mıqr.ı •) ~ . ~h.,h,,tur Dıvergcnt zona Konvergentzona
:.. 111,,ı. hıı~ ti nnın :ı"~ hL.:ı. i t:ı. :ıniifotııı ili
d.tC'nın t :ılı~ır
.,. lxmı_,-.ırnfü.. l.C'(idin1\/ m:ırh:ıl:ısind:ıdir
.ı. 1. ı qü, . ~i nıq olduğu üçün t:ıbii ar11mı azaltmağa
~ ,,n. l:ın ,kmoqr.ılik -İ) :ıs:ıt rıp:ınlır
~- h ti,. h rl:ır.ı inten~ivaxın etdiyi üçün 1. Orta okean silsil:>l::ıri ::ım::ıl:> g::ılir
urb3niz:ı-iy nın .:ı, iyy:ısi sü~tl;ı artır
2. Dağ:ım:ıl::ıg:ılm::ı prosesi gedir
~-Urhlniz ipnın .:ıviyy:ısi yüks;ıkdir v::ı
3. Okean yer qabığının daha nazik yerin:ı uyğun g:ılir
!-ut'ıurb:ınizasiya prosesi gedir
4. Astenosferd::ı ged::ın prosesl:>rinn::ıtic:ısidir
1. .ı. 5 B) 2. 3, 6 C) 2, 4, 6
5. Subduksiya prosesi baş verir
D 1.3. E)l.3,5
6. Burada :,n cavan süxurlara rast g::ılinir
l. Orino'kon Kür-Arazo,•alıqlan üçün oxşar A) 1-1,6; II-2, 4; III-3, 5
Ü usin;ıtfar: B) 1-5, 6; II-1, 3; Ill-2, 4
1. Kirny:ıvi aşınma üstünlükt::ışkil edir C) 1-3,5; II-1, 4; IU-2, 6
-· Q;ırbind:ı :ılvan metal ehtiyatlan il:>z:>ngindağlar D) 1-1,6; II-3, 5; III-2, 4
yerl:ışir E) 1-4,6; 11-3,5; III-1, 2
3. Geosinklinalqurşaqda yerl:>şir
.ı. S:ıthi çökm:ı
süxurlarlaörtülüdür 6. Qusarçayın manbayindava mansabinda geniş yayıtıı,
5. arazisinin bir hiss:ısi okean s:>viyy:>sind::ın aşağıda süxurların geoloji yaşını mü:ıyy:ın edin.
yerl:ışir A) Yura, Antropogen
6. 'eft ixrac ed:ın ölk::ınin ::ırazisind::ı yerl:>şir B) T:>başir, Neogen
A) 1.3,5 B)2,4,6 C) 1,5,6 C) Paleogen,Antropogen
0)2.3,4 E)3,4,6 D) Yura, Neogen
E) Neogen, T::ıbaşir
3. lqrindi inkişafın ABŞ modelinin Almaniya
modelind:ın f:ırqini mü:ıyy;m edin. 7. Sxemi tamamlayın.
1. Dövl:ıt mülkiyy:ıtinin iqtisadiyyatdakı rotunun --=--------
m:ıbdud olması 2
4 Folklend
2. Böyük daxili hazarın iqtisadi inkişafa müsb:>tt:ısiri
3. Dövl:ıtin hazar iqtisadiyyatına faal t:ısiri
4. Dövl:ıtin :ıhalinin işl:ı t:>minatı üçün t:ıdbirl::ır gönn:>si
5. Emal ~nayesinin idxal xamrnaldanasılılığı isti soyuq
6. Kiçik sahfükarhğın f::ıaliyy::ıtinin d::ıst::ıkfanm::ısi
A) 1,2,6 B)3,4,5 C)2,4,6
D)l,2,5 E)2,3,4 Qvineya
3 5

4. Dotn, nemi mü:ıyy:ın edin.

l'Mbihündürlüyü62 m vakasmayüksakliyi15 m olan
lilp~nin~imal-şarq yamacı dik,aksyamacı az meyillidir.
A)
A) 1-Atlantikokeanı; 2-Afrika; 3-C:mubi Amerika;
4-Qviana; 5-Kanar
B) 1-Sakitokean; 2-Avrasiya;3-Şimali Amerika;
4-Qolfstrim;5-Labrador
C) 1-Atlantikokeanı; 2-C::ınubi Amerika; 3-Afrika;
4-Qviana; 5-Bengel
D) !-Sakit okean; 2-C~mubiAmerika; 3-Şimali
Amerika;4-Qolfstrim;5-Labrador
E) 1-Atlrıntik okeanı; 2-C;mubiAmerika: 3-Afrika;
4-Penı; 5-Krınar

R. Yııponlynnı Riiyilk Britıınlyadan farql3ndir.malam:ıtl:ır:

1. Yıınac:ıq xrımrn:ılı idx:ılı mühüm yer tutur
2. llonı k:ıın:ıri n:ıqliyyaıı dah:ı güclü inkişafetmişdir
3. Yalnız ixtis:ıslı kadrlar qabul edir
4. ~halinin fonnal:ışmasında immiqrasiya rol oynamır
,., 5. ÜDM-d:ı xidm:ıt sahal:ırinin payı üstündür
6. Qunı dövlat s:ırh:ıdin:ı malikdir
A)J,4,6 8)2,5,6 C) 1,3.S
D)2,4,6 E) 1,3,4

~cannea wnn L,am~canr1er

 p 1 ..,, f ryınız niiınuıı.ı/m 1WM!I
IMM:61•fü:Jii!
. ~um n gün.>ş şüalannın 6.5° bucaq altında 12. Quton dafından Qanıı çayına q;,d,n iqUm (1) v;, landşaft
dü~dihü m.>nta.>üçün do"ru ifad.>lni mü.>n.:ın tdln. (il) tipl.Jrinlndü1,ı:ün ardıcıllıılını mü.:ıyy;,n edin.
A) 1-dağ-tundra, qışı quraq kcç:ın mülayim-isti,
yarım :ılıra v:ı quru çöl
il- qayalıq-buzlaq, dağ-mcşJ, dağ-çöl, yanms:ıhra
66.s· • B) !-dağ-tundra. yayı quraq kcç:ın soyuq, yayı quraq
kcç:ın mülayim-isti

•
23,5°
GOnaJ
ıoas,
11-nival,dağ-ç:ım:ın, düz:ın mc.ş:,-ç:,m:ın, quru çöl
C) 1-dağ-tundra, bütün fosill:ırd:, bol yağıntılı soyuq.
e yağıntıları b:ırab:ır paylananmülayim-isti,qışı quraq
keç:ın mülayim-isti
il- nival,dağ-ç:,m:m, dağ-meşa, düz:ın meşa-ç:ım3n
:66.5°

1. En;ın ha,·a axmlan müşahid3 olunur

• D) !-yayı quraq keç:msoyuq, bütün fosill:ırd:ı bol yağıntılı
soyuq,yağıntıları b:ırabar paylanan mülayim-isti,qı,şı
quraq keç:ın mülayim-isti
2. Qütb ulduzu görünmür 11-dağ-ç:ıman, dağ-meşa, dağ-çöl, düz:>n-mep
3. Mülayim işıqlanma qurşağında yerJ3şir E) 1-qışı quraq keç:ın soyuq, yayı quraq keçan mülayim-
.ı. Yayda tropik hava kütl3l:ırinin t3sirin3m3ruz qalır isti, yanms:ıhra v:ı quru çöl
5. El..'ı.-atorla arasındakı :ın qısa m:ısafa 6105 kın-dir 11-qayalıq-buzlaq, dağ-ç3m;ın, dağ-çöl, düz:>nme?-
6. Dnub tropiki ifa arasındakı coğrafi enlik farqi 36,5°-dir ç:ım30
A)2,3,5 B)I,2,5 C)2,3,6
0)3.4.6 E)l,4,5
13. Xarita-sxemd3nqamfar13göstarilmiş çaylar üçün
1O.Xni~sı:emda nqaml3rla göstarilmiş m,mtaqalara
aid olmayan xüsusiyyat:
uyğun galan relyef formalannı müayyan edin.

..

A) 1-gatirm:ı konusu, 2-palçıq vulkanı, 3-moren tirasi,

4-bknavan dar.1 A) Kür hövz:ısinin çaylarıdır
B) !-moren tirasi, 2-g:ıtirm:ı konusu, 3-palçıq vulkanı, B) qidalanınasında buzlaq sulan :ısas yer tutur
4-bkn:ıvan ~ra C) suvarmadageniş istifad:ı olunur
C) 1-blcn:ıvan ~r-1, 2-palçıq vulkaru, 3-yarğan v:ı qobu, D) qidalanrnasında yeraltı v;ı qar sulan :ısas rol oynayır
4-moren tİr3sİ E) Kiçik Qafqazın c:ınub-ş:ırq yamacının çaylarıdır
D) 1-morentirasi, 2-yarğan va qobu, 3-g:ıtinn:ı konusu,
4-palçıq vulkanı
E) 1-bwvan dara, 2-palçıq vulkanı, 3-g3tinna konusu, 14. Rütubatl.lnm;,3msallarının uyğun g:ıldiyi ;,razil;,rd;,
4-yarğan va qobu fornıalaşan torpnq tipl3rini mü:ıyy:ın edin.

450
l 1. Dotru lfadalnl müayyan edin. I. R.:ı=-
1. C:>nubyanmkür:,sind:,mülayim iqlim qurşağının 600
lontincntal tipi fonnalaşmır 1200
2. Alyaska yanmadası Q:,rb küfokl:,rininl:>sirin.ı maruz 2. R.:ı=--
1400
qalır
J. Sintszyan-Uyğur Muxtar Rayonununbir hi, s:,si tropik 900
3.R.:ı•-
iqlim qurşağında ycrlaşir 800
4. Arazboyu fiziki-coğrafi rayonunda yayı quraq kcç;ın A) 1-qura, 2- qınııızı-qonur, 3- qonur mcş:ı
M>yuqiqlim hakimdir B) 1- boz-qonıır, 2- sarı, 3- q:ıhv:ıyi mcş:ı
S. Tropik iqlim qurşağı Şimal yarımkür:,sind:, tam zoluq C) 1- q:ıhv:,yi, 2- qam, 3- fcrrnliı
yaratmır D) 1-qara, 2- qonur mcş:,, 3- podzol
6 , Subckvatorial iqlim qurşağı yayda ıropik, qışda is:ı E) 1-boz-qonur, 2- q:ıhv:ıyi ıncşl, J- qınnızı-qonur
tk-vaıorial hava kütl:,l:ninin t:, irin:, m:ıruz qalır
A)2,J,4 8) 1,4,S C) l.~S
O) 1,2,6 E)J,4,6
91

~cannea wnn L;am~canner

 Ali ı.,lı.sil mii.1ssis;,/,1rint1
q,1bulimtalıanının ikinci m.Jrh,1/.1$;
.;~
E6!-1Dt!-1C:EEll~•fi!-1C:J~•DH~•6
l■ ■!14•~f..
ll■L-----------~~=:::.:==::.:..:.:..-~~~---~~==~......:~
1~ Sunı n fidkl-coAran nyonlara uyğun 17. Ş;ırqi Zangazur iqtisadl rayonunda ahalinin sa)'ı 345'
min n;ıfar, tabii art1m isa har IO00 nafara 4,4 nafar-di~
,ü u,ln olll.ni mü;ıyy.ın edin.
(2022). Abşeron-Xızı iqtisadi rayo~unda bu
göst3ricil3r müvafiq olaraq 580 mın v~ 1:7 ~3.far
olmuşdur. Bu iqtisadi rnyonlarda ahalının ıllık tabu
artımı arasındakı farqi hesablayın.
A) 232 B) 540 C) 359
D)451 E)532
G,nc..., Arazboyu 18. Arıçılığın inkişafı üçün daha yaxşı tabii şaralıa maıu
inzibati rayonlar:
A) T:ırt:ır, B:ırd:ı
B) Ağcab:ıdi, Beyl:ıqan
C) Qubadlı, Z:ıngilan
D) K:ılb:ıc:ır, Laçın
E) Füzuli, Ağcab:ıdi
Qarabağ

19. X3rita-sxem3 asas3n sahilfarind3 daha çox sanaye rn

k3zl3ri olan d3nizlari va bunun sababini müayy;m edl
a. \'3fl~hra v;ı quru-çöl iqlimi hakimdir
b. i31:ıt-Culfa d;ımi.ryolu x:ıtti ç;ıkilmişdir
c. Kiçik Qafqazın ~nub yamacında yerl:ışir
d. :m yü~k hiss;ısi Murovdağ silsil;:ısind:ı yerl:ışir
e. ;ırazil:ırind:ın Ş:ımkirçay v:ı Z:ıy:ımçay keçir
A) 1-b, 2-d. 3-a, 4-e, 5-c
. . .
..
B) 1-c, 2-a, 3-b, 4-d, 5-e
C) 1-e. 2-b, 3-d, 4-a, 5-c
"' ' ,• :'
•
D) 1-e, 2-a, 3-d, 4-b, 5-c
E) 1-d. 2-e, 3-c, 4-b, 5-a " /
16. Xarit.>-s:ıemda ştrix13nmiş ovalıqlar üçün ümumi A) 3, 4, 6 - z:ıngin faydalı qazıntı yataql~ mövcudlu~
olmayan :ıüsusiyyatlari mü3yy30 edin. B) 1, 2, 6 - mühüm ticar;ıt yollarının üz;ınnd:ı yerl:ışmJsı
C) 3, 4, 5 - hasilat s:ınayesinin güclü inkişafı _ _
D) 1, 2, 5 - sahil dövl;ıtl:ırinin iqtisadi inkişaf s;ıvıyy:ısı
E) 2, 3, 4 - qış aylarında buz bağlamaması

20. aıamatl3rin aid olduğu k3nd tasarrüfatı bitkisini , •.,

onun daha çox yayıldığı 3razilari müayyan edin.
-Aqroiqlim ehtiyatlanna talabkardır
- Becari/masi amaktutumludur
- Dünya ahalisinin yandan çoxunun qidasını taşkil eıiir

1. l'I t orınunın :ıyilm:, ı:uııu ınıı uyğurı g:,lir

A) ç;ılıik-1, 4 B) kanof-1. 6 C) buğda-3, 5
2. Ot bit ıl:ıri tünlfik ı:ı~ldl cc.lir
D) qıır~ıdıılı-2, 6 E) çay-3. 4
3. Munbıı ıorp· lurdaıı :ık inçillktb •eııi~ 1 ıifmb edilir
4. iti J r tuh ıl nrn •:ırııiıin:ı ınıılikc.lir
21. Dıılııı ,·ox xııııımul h:rucı (1) , 1a idxah (il) h3yaıa
. Sc-y,mılıt h:ıtd n ni h:ıı:>ıı ,ıılıihlir kl•çlrll,111llııııınhırı mü,•ufiq olaraq mü3yyan edin.
6. AHumuly ,iyıı rro i inı n iv ·dlr 1. Tubanın 2. Antvcrpen 3. Kobe
A)l,2,fı 11)2, ,S ")1,S,r, 4. l lunıburq 5. Port-Hedlend 6. Riçards-Bey
,,, 1, , 1.) 2, . 4 A) 1- 2, 4, 5; il - 1, 3, 6 B) 1 - 1. 2. 5; il - 3, 4, 6
C) 1- 1. 5, 6; il - 2, 3. 4 D) 1 -2, 3, 6; il - 1. 4. 5
E) 1- 4, 5, 6; il - 1, 2. 3

,z

~cannea wnn L;am~canner

 iı:r> ta~ınq niimun;ıl;ıri
12. Fillzça)', Mehmana va Gümüşlü polimetal filiz
yaıaqlannın yerlaşdiyi iqıisadi rayonlara aid ümumi
xüsusiyyaılar:
1. Baramaçılıq ixtisaslaşmış sah;ıdir
2. Bütün inzibati rayonlan xarici ölk;ıl:ırl;ı h:ıms;ırh:ıddir
3. Qışı quraq ke~n mülayim-isti iqlim tipi halcimdir
.ı. Hcyvandarlığın inkişafı üçün yay v:ı qış otlaqlanna
malikdir
5. Meyv:,çilikk:ınd t:,s;ırrüfatının :ısas sah;ıl:ırind:ındir
6. Mü:ıli~vi mineral bulaqlarla ~ngindir
A)2.4.6 8)2,3,6 C)l,2,5
D) 1. 4, 5 E)3, 4, 6
23. Manbayi A maoraqasi olan çayın töküldüyü göl okeao
sniyy3sind3n 450 m yüks3kd3 yerlaşir. A m3otaqasiod3
atmosfer razyiqi 620 mm c.s., çayın uzunluğu isa 500 km
olarsa. çayın meyilliliyini (m/km) hesablayıo.
24. Xarit;,-sxem3 358530t3bÜ ehtiyatlano daşınma isti-
qamatlarioin yanlış verildiyi b3ndfari müayy3n edin.
ltili:l:ffi•fü:Jiii•WHJI
25. Az3rbaycandaşabahdı torpaqlann yayıldığı uazilar
üçün saciyy;JVi alamallar:
1. lntrazonallandşafllar üstünlükt:ışkil edir
2. Taxılçılıq, meyv::ıçilik v:ı üzümçülüküçün :ılverişlidir
3. Dağ-çöl landşaftı formalaşmışdır
4. Fıstıq-v:ıl:ıs meş:ıl::ıri yayılmışdır
5. Dağ:ıt:,yi v:ı alçaq dağlıq :,razil::ıri :,hat:ı edir
6. L:ınk:ıran t:,bii vilay:ıtind:ı orta dağlıq zonaya uyğun
g:ılir
26. Ekolojimonitorinqaaid deyi/:
l. Qınlmış meş:ı sah:ısinin v:ı m:ıhv edilmiş bitki
növl:ırinin mü:ıyy:ın edilm:ısi
2. Torpaqkadastn m:ılumatlannm mü:ıyy;ın edilm:ısi
3. Torpağm duzluluğunun v:ı eroziyayauğrama
d:ır:ıc:ısinin mü:ıyy:ın edilm:ısi
4. arazinin rekreasiyapotensialmmmü:ıyy:ın edilm:ısi
5. Suyunkimy:ıvi v;ı fiziki t:ırkibinin d:ıyişm::ısirun
mü:ıyy:ın edilm::ısi
6. Havanın gaz t:ırkibinin miqdanrunmü::ıyy;ın edilm:ısi

27. Uyğunluğu mü3yy3nedin.

l. Q:ıdim platformadayerl::ışir
2. Cavanplatformadayerl::ışir
a. Özb:ıkistan
b. Türkiy:ı
c. Saxa-Yakutiya
d. Çuvaşiya
'' e. Türkın;ınistan
b
1. c-daş kömür 2. e-t;ıbii qaz 3. a-d:ımir filizi
4. b-d;ımir filizi 5. f-yanar şist 6. d-d:ımir filizi

Siz;, t;,qdim olunmuş situasiyanı diqq;,t/;,oxuyun v;, burada verilmiş nı;,lıımatlardan istifad;,ed;ır;,k
28 - 30 saylı tapşırıq/arı yeriıı;, yetirin.

Rütub;ıt havanın :>saselementl::ırind::ın biri olub, havada olan su buxannın rruqdannı göst:ırir. Havada rütub::ıtin rruqdan
temperaturdan asılıdır. Havanın su buxan saxlama qabiliyy::ıtinin temperaturdanasılılığı ::ıraziy::ı yağıntı düşm:, ehtimalı
haqqında fikir söyl;ım:ıy;ı imkan verir.
Verilmiş diaqrama :>sas:>n ::ırazinin iqlim ş;ıraitiru t::ıhlil edin.

q/mJ
30 ~---------------------

rrüılaqrütubaı
maksimum rı.itl;bat (covma haddi)

28. Diaqrama 35 a530 havanın nisbi rütub;ıtliJiyini hesablayıb, h;ılli lla yazın (l). Yağıntının düşm;ı ehtimahnı va onun
~bablni (il) 3sa5landınn.

1.
------------------
11-
------------------ 93

~cannea wnn L,am~canner

 Talasa QaBULU - 2023

29. Verilmlş dl qramın ald olduğu hava ŞJraitinin il arzinda üstünlük taşkil etdiyi arazil,mfa buıarlanma ,-.l buıart
qabiliff3llnl tahlil rdlb c;,dvalda yazın. •n

1 Bıınrlanm:ı

- Bll,arlanma qabiliyy;ııi

3 Bın:arlanma v;ı blLxarlanmaqabiliyy:ıti arasında farq

30. \/erilmiş diaqramın aid olduğu hava şaraitinin il arzinda üstünlük taşkil etdiyi mantaqalari, müvafiq olaraq
yerlaşdiklari öl.kani v;ı iqlim qurşağmı mü;ıyy;ın edib cadv.ılda yazın.

M,mtaq3 Ölk3 İQlim qurşaj?ı

Tap,ftrıqları tartib eldi/ar: c.e.d. Z.N. Emiııov a v Hasanov I.' v j ka d VS Q ı·

A R aı· N ' •. : '.,. •• s n arova, . . u ıyeva, M.A. Eyyubova,
• • ıyeva, . A. Huseynova.

~ca
 IE!!§1 :6i•fü:ıl)!•WWJI

RiYAZİYYAT
(I ixtisasqrupu)
Q. f,u/ imı,ıhanı n,()(/c/i11.,dair im ıapşırıq ııiimım.,l.,rl ifa 2.2.8.Loqarifrnikfunksiyanın ı~rifini v:ı ıı.a~s.ısini bilir.
" l,:unkulumıına g,ir., ..ad.,dl.ır ,•., ""'"""'"· "Cı1br V,1 qrafikiniqurur.
hiı J r'", •H.,nd.,,,;.,","Statisti/ia ,,., e/ıtinra/" rıı;ızrıııııı 2.3.1.Triqonomctrikı:ınlik v:ı b:ıraoorsizlikl:ıri h:ıll cdir.
fa~. ~ ;J ~ ağıJııJ.ı ulı sıa,ıt/anlarııı ı.11.Jbl.Jri iizra bilik 2.3.2.Üstlüv:ı loqarifmikt:ınlikl:ıri, b:ıraoorsizlikl:ıri h:ıll edir.
: ı,,.; nqlann _ım/anı/nıa.n ı·.1 qiym.11/J,ıdirilııwsi ııazarda 3.1.1.Sinuslarv:ı kosinuslartcoreml:ırinin t:ıtbiqi il:>
:ı.J uy,lur: üçbucaqlanh:ıll edir.
\ sinif 3.1.3.F;ızada düz x:ıtl:ı müst:ıvi arasındakı bucağın. iki müst;ıvi
1 ., ı. , tura) ;ıcbil.1r ~rind;ı hesab :mı;ıll;ırini yerin;ı yetirir. arasındakı bucağın nec;ı t:ıyin olunduf:,rı.ınu bilir v:ı
VI sinlf m;ıs;ıl:ıl;ır h;ıllind;ı onlardanisıifad:ı edir.
ı .,~-,'isb.~ r.ınasüb. düz müt;ınasib, t;ırs müt;ınasib 3.2.3.Prizmanın yan s;ıthinin, tam s;ıthinin v:ı h:ıcminin
L..:vnivy;ıtl;ır.ı ,·;ı faiz;ı aid sad;ı m;ıs;ıl;ıl;ıri h;ıll edir.
tapılmasına aid m;ıs;ıl;ıl;ır h;ıll edir.
:. ı _-:..
Qo"',ı; buc.ıq lann v;ı qarşthq lı bucaqlann xass;ıl;ırin;ı aid
3.2.4.Piramidanın, k;ısik piramidanın yan s:ıthl:mnin. tams:ııh­
~l;ıl~ h;ıll edir.
l;ırinin v;ı h:ıcml;ırinin tapılmasına aid ın:)S;ıkıl:ır h:ıll edir.
Vll sinif
XI sinff
ı .25. S8'b faiz anımı v;ı mür;ıkk;ıb faiz artımı düsturlarını sad;ı
~l;ıl;ırin h;ıllin;ı btbiq edir.
l. l .2. Çoxb:ıdlinin ikih:ıdliy;ı bölünm;ısin;ı Bezu teoremini
t;ıtbiq edir.
~ Bird;ıyiş:ınli x;ıtti t;ınliyi, modul işar;ısi daxilind;ı d;ıyiş;ıni
olan t;ınliyi v;ı ikid;ıyiş:ınli iki x;ıtti t;ınlikl;ır sistemini l .2.2. FLLDksiyanın limitianlayışını, limitinxass;ıl:ırini v:ı
görk;ımli lirnitl;ıri bilir,onların köm;ıyi ifa fwıksiyaların
h;ıll edir.
limitl;ırini hesablayır.
VIIl sinif
11.1. Dördbucaqlırun ;ısas elementl;ırini v;ı onlar arasındakı 2.2.l. FLLDksiyanın tör;ım;ısinin köm;ıyi il;ı onun stasionar
münasib;ıtl;ıri bilir, h;ınd;ısi t;ısvir edir. nöqt;ıl;ırini tapır, bu nöqt;ıl;ırin ekstremumnöqt;ıl:ırin

11.4. Üçbucağın, paraleloqramın, rombun, trapesiyanın olub-olmadığını yoxlayır.

sah::ısini hesablayrr. • 2.2.6.Mü;ıyy;ın inteqrahnköm;ıyi il;ı ;ıyrix:ıtli trapesiyanın
3.23. Uc n~l:ırinin koordinatlarına gör;ı parçanın orta sah;ısini hesablayrr.
nöqt;ısinin koordinatlannı tapır, verilmiş iki nöqt:ıd:ın 3.2.4.Konusun,k;ısik konusunyan s:ıthl;ırinin, tam s:ıthl:ırinin
ket?J} düz x:ıttin t;ınliyini yazır. v;ı h:ıcml;ırinin taptlmasına aid m~l;ı!;ır h:ıll edir.
IX sinif
1.1..3.n-ci (o>2) d:ır:ıc:ıd:ın kök daxil olan ifad:ıl;ıri sad:ıl::ışdirir. I. Natura):ıd:ıd ifa onun r.,q:ımfarinin yerini d:ıyişm:ıkl:ı
11..5.Praktikm:ıs:ıl:ıl;ırin h;ıllin;ı (bank ;ım;ıliyyatlannda, satış alınan :ıd:ıdin basili 3640-dır. Bu iki 3d3din C3mini
qiym:>tinin d:ıyişm;ısind;ı) faizin düsturlarını t;ıtbiq_ e?ir. tapın.
-1 J. AntıcLilıqlann, ;ıd;ıdi v;ı b;ınd;ısi silsil;ıl;ırin xass;ıl;ınru A) 121 B) 132 C) 143
mas:ıl;ı h;ıllin;ı t;ıtbiq
edir. D)77 E) 599
..3.1. ubri b:>rab:ırsizlikl;ıri intervallarüsulu il;ı h;ılI edir.
3.1.1.Sıruq ~tt v;ı çoxbucaqlı anlayışları bilir, düzgün 2. T3miz spirtl:ı dolu qabdan 20% boşaldılıb h3min
çoxbucaqlım t;ısvir edir. miqdarda su İl3 dolduruldu. Yeni mJhlulun da ıo•ı.-i
J Iı V,crilmiş üçbucağın daxilin:>v:ı xaricin:ı çevr.ı ç:ıkir. boşaldılıb su ifa dolduruldu. Bu Jnt3lİY)'atı anlml
3l.J. Verilmiş iki nöqt;ı arasındakı m;ısafa düsturunubilir,
olaraq 3Dazı ııeç3 d3fa t3krarlamaq lazımdır ki.
rmrh-L.İnın koordinatlarına v:ı radiusuna gör;ı çevr;ınin m3hlulda spirtin miqdan 40%-dJn çox olmasın?
bnJiyiniyazır. A) 6 B) 4 C) 3
S 1.B~ı~n növl:ırini farql;ındirir v:ı onlara aid sad;ı D)7 E)S
~bbri 11311 cdir.
l 8~brin köm:,yi il:, chtimala aid sad;ı m:ıs:ıl;ıl:ıri 3. P(x)=Sx3-l,· 2+,u+b çoxhJdlisi Q(x)=x:-9 ikihMilisina
h~lltdir.
qnlıqsız bölünürsJ, (b--0) fJrqinin qi~·mJtini tapın.
1 X slnlf A) 78 U) 63 ) 76
1.2. Korr.,ıe ~i c:,bri v:, ııiqonomcırik ş:,kilıfo ı:,qdiın
D) 67 E) s.ı
t.dir.
1 1 Übn ~il<b vcrilmi"ş komplck :ıd:x.11:ır ilıAıriml:, he. ııh
~llmni yerin:,ycıirir. 4 • ~-, IH-10~
lfıulJsini sadJIJşdirin .
• Trİqonomc1nk funksiyalarüçün toplama dilsturlnnııı, • :ı- ✓3 9+~/j
22 orıl.aı~ alınan n:,ıic:,l:,ri bilir v:, ı:ııbiq cdir.
2 I wı ıyanın qrafiki anlayışını bilir, funksiyanın A) if6 D) 2 C) 1
di.miliyini,Lıkliyini, cütlüyünil,monotonluğunu
D) VJ E) lfi
•tdınr, qr.ıfikl:,ri çcvinn;,yi bacanr.

95

~cannea wnn \.Jam~canner

 Ali ı,,lısil nıü.Jssis;,/<Jri,ıa q<Jbııl imtahamnın ikinci marh;,fa .•
1 t:iflWL
ıwııı:rs;J-l,S:l':;,lI,i.ıtf:;J-J(:•l;?:J.iI:i,l!ı•~ı,~•:ıami:.t ___________ _..:.;,;~.:::..:.:__
____ ..:.,._
________ ....;.:,::~
1

~ XI ~ınır, ı:lnU.,ri alınası kllııhlıını. hn şu,:lrd b.1rııb.lr 12. J(x)=logz(bx+a)

, 1 nı,11.1.1. c.1nıl :UOnıan I öd,1nı.llldlr. 3 şu,:lrdd.l nağd runksiyasının
ı.ml olnıadı~ınd n qalan şa,:lrdl.1rin lı.1r biri .1lan·.1 4
qrafikina ;,sasan
nıanaı ücfadl. ~lnlrd., n<-ç.lşıı,:lrd nr?
A):'.0 B) 12 ) 15 (a+b) -nl tapın.
A) 22 B) 20 3
Dl 1, El 2.ı t
C) 18 0)24
b." u b panımcırl,1rinln hansı qlym.lll,lrind.l E)26

l a."- hı·=
hx-b 2y = 2 +4h
h ili, ar?
•
o2 - b
• 1.1nlikl,1rslsıcmlnin sonsuz snydn 13. lo~(2x+
edin.
1)= logxı(ıx+ı) x{4x 2 +4x+ ı) tanliyini h\

) =1.b=-l;a=l.b=-2 1 1
B =-1.h=-l;a=l,b=2 A)- B) - C)2
4 2
C) a=-1. h=l; a=l. b=2
D =1.b=-l;a=-1,b=2 1
D) - E)4
E a=2.b=l:a=-l,b=2 5

14. Müstavinin O nöqtasindan saat aqrabinin harakati is~

ı. ( \3 { 2 )~ O barabarsizliyini hail edin.
x- ı, log 0.3 x +1 qamatinda ardıcıl olaraq OA, OB, OC, OD şüaları el;ı
) (-oc;O)u(O;l) v~ {2} B) (-oc;l)u(l;+oo) çakilib ki, LAOB + LCOD = 170° -dir. AOC va BOD
C) (1;+ 00 ) v~ {-ı} D) (O;l)u(l;+oo) bucaqlannın, uyğun olaraq, OB va OA şüalan olan
E) (-1;1) tarafdan çakilmiş tanbölanlari arasındaki bucağı tapın.
A) 95° B) 65° C) 85°
8. a 1 =4,a 2 =9, ...,an va b1 =7,b 2 =11, ...,bm sonlu D) 105° E) 125°
;)(I~ silsilalarinda sonuncu hadfar barabardir
(a.=b.). Barasindan birini götürmakfa ortaq hadlarin 15. ABC üçbucağında AB=l8 sm, BC=30 sm, LA=2LC
cami 414 olarsa, (n+m)-i tapın.
olarsa, AC-ni tapın.
A) 47 B) 51 C) 43
D) 53 E) 57 A) 15 sm B) 34 sın C) 36 sın
D) 32 sın E) 28 sın
9. tga =.!.., tgl} = .!..olarsa, {cos2a + sin 41})-nı tapın.
7 3 16. Şakilda MNEK kvadratı
84 48 48 ABCD kvadratının
daxilina
A)- B)- C)-
25 5 25 çakilmişdir. SMM-r20 va
D) 22 E) 84 PMM-r20 olarsa, ABCD
5 75 kvadratının tar-afinin
uzunluğunu tapın.

ıo. •in 2 3x+,in 2 x+sin 2( x+ 3; )+cos3x• tg3x= 1 A) 14 B) 10 C) 12

D) 1l E) 13
unliyinln I0;2nl parçasında neça kökü var?
A) 6 B)7 C) 8
D) 12 E) il 17. Qabnrıq dördbucaqlının diaqonallannın uzunluqlan
1 va 2-dir. Qarşı tar.>flarin ortalarını birlaşdiran
1J. A(-6;0) nOqıa,lndan pnrçnlar b;nabar olarsa, bu dördbucaqlının sahasini
ç3n dut ı ıla, tııpın.
C(l;OJ nGqıa,lnd rı
çan dOı ı ıı ordl-
A)3 8)2 C)4 D)5 E)I
naı oıu Ourlrıd ki il
nGqı ,lnd uıltlr. X 18. l\ıbrk3zl 0(-1;7) nöqtasind;, olan k=3 amsallı
N ıı qıa,I A/J-nln, lıomoMlyııdıı A 1(4;-5) v.1B 1(11;2) nöqt.1lari, uyğun
P n c,ı ,1 /IC-rıln üı rlrıd dlr v;, A il .1..IIC. Q rıUt11;ı­ olıırııq, Aı V3Bı nöqtalarina keçir. A 1B 1B1A1
,lııln ah,lılnln harııı ıılynı;,ılııd MNl'Q dUrlıucıuı­
dördbucaqlısının hündürlüyünü tapın.
lı,ının ııtı ıl n bllyük olar?
A)l7 ✓2 8)18✓3 C)l7✓3
,..,ı n, 2. ·, I O)_!. E) 2
2 4 4 D) 15 ✓2 E) 17✓6

~cannea wnn L;am~canner

 T' ····--· ,-------

1€1!=1:fij,fü:(l)!'WM#I
. Mil ,.,, ld.,n 6 sm m3safad3 olan nöqt;,dan
ı müstaviy;,
ç lllmlş mallluln proyeksiyalan perpendikulyardır.
l\6ql d.1n müst,n•iy;, endirilmiş perpendikulyarla
23. a parametrinin hansı qiymatinda y = =-,
4a
2

mılll.n arasındakı bucaqlar 30° ,,., 45° olarsa, malll;ır xı

y = 2a - - (a > O) ıatlari 113hüdudlanmış fiqurun
arasındakı bucağın kosinusunu tapın. 4a
) ✓6 8) ./6 C) ./6 sah3sf 48 olar?
7 3 2
24.y=/{x) bütün adad oıunda tayin olunmuş tak
D) ,(6 E) .J6 funksiyadır V3 x ~ O olduqda, J(x) = x 2 - Jx
5 4
şakiindadir. Funksiyanın qrafiklnln 2x-5y+12=0 düz
:o.Düıbuc:aqlı paralelepipedin an uzaq iki nöqt.Jsi ıatti lla kasişma nöqtalarinln absislnl camini tapın.
arasındakı m;ısafa ✓125, har birinin sahasi 45 olan 25. 8 qırmızı, 7 mavi, 6 yaşıl küraclkdan yalnız 3-ü eynl
.)h ~-um iki üzü arasındakı masafa 5 olarsa, bu r;mgda olmaqla 4 küraclyl neç3 üsuUa seçmak olar?
paralelepipedin tam sathinin sahasini tapın.

Al ıo(Jı90 +9) B) ıo.Jı90 C) ✓190 +90 26. Kompleks müstavid3 z•~ 25, R~z 2 7 şartlarini
= )=
D) 2o(J190 +6) E) .Ji90+120 ödayan nöqtalarin ardıcı! birl3şdirilm3sind;ın alınan
fiqurun perimetrini tapın.
::n.Pcrimetri 29 sm, BC
27. M3rkazl3ri Oı, 0 2 nöqtal3rinda, radiuslan Rı, R2 olan
tarafinin uzunluğu 9
çevr3lar üçün uyğunluğu müayyan edin.
sm olanABC
1. Xaricd;mtoxunurlar
üçbucağının BC tarafı
2. Daxild:mtoxunurlar
;ıtnfında fırlanmasın­
3. K:ısişirl:ır
dan alınan fiqurun
2 2
s;ıthinin sahasi 1201tsm 2 olarsa, fırlanmadan alınan a. x +y -2x+2y-2=0 v:ı
cismin hacmini tapın.
A) 1201tsm3 B) ll01t sm3 C) l081t sm3
x2+ y2-8x-6y+l6=0
D) 1001tsm3 E) 1041tsm3 b. x 2 +y2+4x-6y-3=0 va x 2 +y 2 +2x-4y-4=0
c. IRı -Rıl< OıOı <Rı +Rı
22 • lim - cosx ••• h esa bl ayın.
limıtinı
:ırx-2x d. 0ı(I;3), Rı=4✓2; Oı(3;5), Rı=2✓2
.r ➔-
2
e. 0 102 =IRı -Rıl
A)--0,5 B)0,5 C) ı
D)-1 E) O

Siz;, t;Jqdimolunmuş 28 - 30 saylı tapşırıqları yerin;ı yetirin.

28. Tapa13riA(l ;1), B(2;-1), C(-2;-3) oöqt3Jarind3 olan üçbucağın xaricin3 çak.ilmiş çevranin mark3zi M(x 0 ;.y0)
nöqtasind3dir.(x0+y0 )-ı tapın.

[ Cavab: ________________ _

97

~cannea wnn l,;am~canner

 TaLaBa QaBULU - 2023

29. ı ı• sinnnd;, oı.uyan 16 şagirdd;,n biri, l lb sinnnda oıı:uyan 20 şagirddan is;, ikisi -,laçıdır. 1hr s(nifd,m ld adür: 11
şaı:ird seçilir. Seçifan iki şagirddan yalnız birinin alaçı olması hadisasinin ehtimalını tapın.

Cavab: -----------------'----

30. MABCD düzgün dördbucaqlı piramidasının ABCD oturacağının diaqonallarının k;,sişm,1 ııfüıt;,s( O, MA ,,,1MC yun
tilfarinin orta nöqt313ri, uyğun olaraq, p v3 Q-dür. M, P, O, Q nöqt;,l;,rinin parçalarla urdıcıl blrlaşdirilıııasindaıı
alınan fiqurun romb olduğunu isbat edin.

r,-,--,--,--,-----,--,-.----,-----r----r--ı-.--,--..--r---,--.---.----.--.---r----r--r----r---.---,,--.--..--,--.----.--.--ı·-

Cavab: _________________ _

Tapşırıqları tartib etdilar:f-r.e.n., dos. a.H. !aqubov.f-r.e.n. N.A. Karim/i.f-r.e.n. A.a. Abdullayev,
N.K. a/iyeva, TX. Ismayılov, r.üfd .. E.A. Ağayev.

98

~cannea wnn L,am~cann~r


RiYAZİYYAT
(II
(h/,u/ imtahanı modelin;, dair bıı ıapşırıq rıiimıın;ı/ari ifa
,ı,ı htrikulumuna göra ..iJd;,d/;ır v.1 ;ııııa/l.1r", "C.1br v.1
J•ıtbi.l-alar", ..H;ınd.1s;ı ", ..Statistika ,,., ehıinıal" mazmun
ıl rin, aid aşağıdalı.ı alı sıarıdarılarm ı.1/;ıb/;ıri üzra bilik
ı-ı b.Jronqlann yoxlanılması va qiynı.11/aııdirilmasi ııazarda
nınılmuş-Jur:
V sinif
1ı 1. anıra! ;ıcfadl;ır üz;>rind;ı hesab ;ım;ıll;ırini yerin;ı yetirir.
3.1..ı. Paralelepipedinv;ı kubun sathininsab;ısini va hxmini
hesablayır.
VI sinif
1ıs. isoot,ı:ınasüb, düz mübnasib, brs mübnasib
k;ımiyyatl;ı~ va fllU.daid sada mas::ılalari hali edir.
3.1.3. Qonşu bucaqlannva qarşılıqlı bucaqlannxassalarinaaid
m;ıs;ılalari hail edir.
3. 1.4. Çevrav;ı dair;ınin elementlarini(vabr, seqment,sektor,
markazibucaq) bilir, onlann xass::ılarini btbiq edir.
VII sinif
1.2.5. Sada faiz artımı v;ı mür;ıkk;ıb faiz artımı düsturlanrusada
masalal;ırin hallina btbiq edir.
222. Birda~nli xatti bnliyi, modul işar;ısi daxilindadayiş;ıni
olan bnliyi va ikidayişanli iki x::ıtti t;ınliklar sistemini
hail edir.
VIII sinif
3. 1-1. Dördbucaqlının ::ısas elementlariniv::ı onlar arasındakı
münasibatl::ıri bilir, hand;ısi bsvir edir.
3.1.4. Üçbucağın, paraleloqramın, rombun,trapesiyanın
sahasinihesablayır.
3.2.3. Uc nöqbbrinin koordinatlannagö~ parçanın orta
llÖqbSinin koordinatlarım tapır, verilmiş iki nöqtad::ın
k~ düz x::ıttin t;ınliyini yazır.
IX sinif
1.2.3.n-ci (n>2) d::ır.x:::ıd:m kök daxil olan ifadal::ıri sadalaşdirir.
1.2.S.Praktikrn:)s;ı)alarin hallina (bank amaliyyatlarında, satış
qiyımtinin dayişmasind;ı) faizindüsturlarını t::ıtbiq edir.
2.1.3.Ardıcıllıqlann, ::ıdadi v;ı h;ınd;ısi silsilalarinxass;ılarini
m:>s:>I:, h:>llin;ı t;ıtbiq edir.
2.3.ı. übri b:,rab:,rsizlikl;ıri intervallarüsulu ila h;ıll edir.
3.1.1.Sınıq x;ıu v:, çoxbucaqlı anlayışlan bilir,düzgün
çoxbucaqlını bsvir cdir.
3.1.2. Verilmiş üçbucağın daxilin:,v:, xaricin:,çevr:,ç;ıkir.
3.2.3. Verilmiş iki nöqu arasındakı m:>safodüsturunubilir,
ın.>rbzinin koordinatlannav:, radiusunagör.,çcvr.min
bnliyini yazır.
s.ı. ı. Birl:,şm:,l:,rin növl:,rinifarql:,ndirirv:,onlaraaid sad:,
~l:,l:,ri h:,11edir.
S.2.3.Birl:,şm:>1:>rin köm:,yiil:>ehtimalaaid sad:,m:,s.ıl:,l:,ri
tul! cdir.
l€ıf:1 :€i•fü=i'1!'dMJI
ixtisasqrupu)
X slnlf
1.1.2. Kompleks:xl:>di c:ıbri v:ı triqonomctrikş:ıkild;ı t3qdim
edir.
1.2.1.Cabrişakild;ı verilmiş kompleks:,d:,dJ;ır üz.ırinda hesab
::ımallarini yerin;ı yetirir.
2.1.3.Trigonometrikfunksiyalarüçün toplamadüsturlarını,
onlardanalınan natic.ılari bilir v;ı btbiq edir.
2.2.2.Funksiyanmqrafikianlayışını bilir, funksiyanm
dövriliyini,takliyini,cütlüyünü,monotonluğunu
araşdırır, qrafikfariçevirmayibacam.
2.2.8.Loqarifınik funksiyanın brifini v;ı xass::ısini bilir,
qrafıkini qurur.
2.3.1.Trigonometriktanlikv::ı b::ırab;ırsizliklari h::ıll edir.
2.3.2.Üstlüva loqarifinikbnliklari, b::ırab:>rsizliklari h::ıU edir.
3.1.1.Sinuslarva kosinuslarteoremfarinint:>tbiqiil::ı
üçbucaqlanhail edir.
3. 1.3.Fazadadüz xatla müst;ıvi arasındakı bucağın, iki müsbvi
arasındakı bucağın nec::ı byin olunduğunu bilir v;ı
masal;ıl;ır h;ıllind;ı onlardanistifadaedir.
3.2.3.Prizmanın yan sathinin,tam s;ıthinin va h;ıcminin
tapılmasına aid m:ıs::ılal;ır haUedir.
3.2.4.Piramidanın, k::ısik piramidanın yan s::ıthlarinin, tam
sathlarininv;ı hxml:ırinin tapılmasına aid m;ıs::ıl::ıl;ır h:ıU
edir.
XI sinif
1.1.2. Çoxhadlininikihadliy::ı bölünmasinaBezu teoremini
t:ıtbiq edir.
1.2.2.Funksiyanın limitianlayışını, limitinxass:ıl::ırini v;ı
görk::ımli limitfaribilir,onların kömayi ila funksiyalann
limitlarinihesablayır.
2.2.1. Funksiyanın tö~rn;ısinin köm;ıyi ila onun stasionar
nöqtalarinitapır, bu nöqt;ıl:ırin ekstremumnöqtal::ırin
olub-olmadığını yoxlayır.
2.2.6.Mü:ıyy:ın inteqralın köm;ıyi ila ;ıyrixatli trapesiyanm
sabasinihesablayır.
3.2.4.Konusun,k::ısik konusunyan s::ıthlarinin, tam s::ıthl:ırinin
v::ı hxml:ırinin tapılmasına aid mas;ıl;ıl::ır h:ıll edir.
1. Natural adad il;, onun l.)q;,mlarinin yerini dayişmakfa
alınan adadin basili 2430-dur. Bu iki ad;,din c.lnıini
tapın.
A) 121 B)77 C)99 D) 143 E) 112
2. T3miz splrtfa dolu qabdan 20% boşaldılıb hamin
ınlqdnrda su il;, dolduruldu. Yeni m;,hlulun da 20•1,-i
boşuldılıb su il;, dolduruldu. Bu ;,m;,liyynn ardıcıl
olurııq an azı ııc\\l d;,fa t;,krurlanıaq lazımdır ki,
ınalıluldıı splrtiıı mhıdıırı 50¾-d;,ıı çox olmasın?
A) 6 B) 4 )2 D) 3 E) 5
3. P(x)•.~-l,.z+a.,-+-b çoxh;,dllsi Q(.,·)=.~-25 ikih.ldlisin;,
cınhcısız bölüııürs;,, (/Hı) fanılııln qiymatini tapın.
A) 80 B) 79 C) 70 D) 95 E) 75
99
~cannea wnn l,;am~canner
 Tinaea QaeuLu - 2021 Ali t,Jhsi/mü,;,ssis;,/;ırin;, q;,bul inıtahanının ikinci m;,rJı;,l ..
-----------------------------:.:.::~iJı~
12. /(x)= loGJ(bx+a)
l - ii
4. -e ··,'I30 + 21Ji
r. lfadJslnl sadJIJşdlrln. funksiyasının qrafikin3
2+ ,ıl 10-7-vl .tsasan (a+b) -ni tapın.
) lf3 B) 3 C) 1 D) J/ı E) J./6 A) 76
C) 72
B) 68
D) 67 -7,
~-XI sinlf ş ı,:irdlJri alınası
dJftJrlJrJ, hn şagird bua- E) 78
bu öd;ımJkl;ı, cJml 2-10manat ödJmJlidir. 4 şagirdd3
natd pul olmadığından qalan şngirdluin h3r biri 3lav3
5 manat öd.1di. Sinlfd.1 neç.1şagird var?
A)I, 8)25 C)20 0)16 E)14 13. logx(Jx+ 2)= logxz(Jx+ı) x~x 2 + 12x+ 4) tanUyinj

6." n b parametrlJrinin hansı qiym;,tl;,rind;, h311edin.

l 2
{ ax+bı-=a 2 +b
·~ ' talik.far sisteminin sonsuz sayda
A)-
4
B) -
3
C) l E)2
bx-b J=3+3b
b;ılli nr?
14. Müsfavinio O nöqt3sindan saat 3qr;,binin h3nkati
A) a=3, b=I; a=-1, b=3 istiqam.Jtind3 ardıcıl olaraq OA, OB, OC, OD şüalan
B) a=-1, b=-1; a=l, b=3 ela çakilib ki, LAOB +LCOD = 160° -dir. AOCva
C) a=-1, b=-1; a=I, b=3 BOD bucaqlarımn, uyğun olaraq, OB V.JOA şüalan
D) a=3, b=-1; a=-1, b=3 olan t3r3fdan ç3kilmiş t3nbölanfari arasındakı huca~
E) a=-1, b=-1; a=-1, b=-3 tapın.
A) 100° B) 60° C) 80°
" ı• { x\32(x-J)(6 2 ),:;'0 b.ua b arsız
'li' yını
'h a11ed"ın.
D) 90° E) 120°
x-ı, log 0,4 x + 1 15. ABC üçbucağında AB=25 sın, BC=40 sm, LA=2LC
A) (-oo; O)u(0; 2) v:ı {3} B) (--oo;l)u (l;+oo) olarsa, A C-ni tapın.
A) 18 sın B) 36 sın C) 40 sm
C) (2;+ 00 ) v:;ı {-1} D) (0;2)u(2;+oo) D) 39 sm E) 24 sın
E) (-l;l)
16. Şakilda MNEK kvadratı
ABCD kvadratının daxilina
8. a 1 =4,a 2 =1, ...,an va b1 =3,b
=7, ...,bmsonlu3dadi
2
Ç.Jkilmişdir. SAAMr30 V3
silsifalarind3 sonuncu hadlar barabardir (an=b,,,). Pd.tlır30 olarsa, ABCD
Hansiod30 birini götürmakfa ortaq h3dlarin cami kvadratının tanfinin
610 olarsa, (n+m)-i tapın. uzunluğunu tapın.
A)63 8)67 C)56 0)52 E)61
A) 12 B) 17 C) 15 D)10 E) 13
9. tgu = ~ . tgp =_!_olarsa, (cos 2a + sin 4P)-nı tapın.
17. Qabarıq dördbucaqlının diaqonallannın uzunluqlan
-v24 3
3 va 2-dir. Qarşı tar3flarin ortalarını birl.Jşdir.m
47 B 47 74 22 74 parçalar b;,rabar olarsa, bu dördbucaqlının s:ıh,>Sini
A) 5 ) 25 C) 25 D) 5 E) 75
tapın.
A) 4 B) 2 C) 3 D) 5 E) 1
10. ws24x+cos2 x+coı2( x+ 327t)+sln4x•ctg4x=l
18. Markazi 0(-5;-2) nöqtasind.J olan k=4 amsallı
l~nll)'lnln 10;2ırl parçaıında neça kökü var? homotctiyada A 1(3;4) va B1(1;6) nöqt.tlJri. uyğun
A)7 B)6 C)8 D)l2 E)ll olarnq, A1 va B1 nöqtaluina keçir. A 1B 1B1A1
dördbucaqlısının hündürlüyünü lapın.

11. A(-6;0> nöqı~ılnd n ke~·Jn A) 21 ✓2 B) 7 ✓2 C) 18✓2

dllL ullJ, ((2;0) rıliql~ D) 24 ✓2 E) 19 ✓2
ılııd ıı krçın dllL HII
ordlnaı oıu ll,,.,rlnd ki il
19. Mlbtavldan 4 sm ınasııfadJ olan nöqıadan müsı.>,,iyJ
rı tıı ılnd k ıltlr. N
ı;akllnılş nııılll;,rin proy(•kslyalnrı pcrpcndikulyardır.
rı qı ıl All-nln, I' n0cıı,,I ~
Nllııı;ıd;,n mfist.wly.1cııdirilnıiş perpendikulyarla
LJC-nln 0ı~rhıd dlr ,,ı
nıalll.1r ımısındııkı bucııqlıır 45° v.160° olıırsıı. nıııillJr
A il J. IIC, M n0cıı~,lııln arıı ıııdııkı bucıı~ın kosinusunu ıııpın.
ıhılılrıln hın" tılyrrıiıllnd MNPQ düıhunqlmnııı
ı ■ baıl an hliyllk olar'/ A) Ji B) Ji C) ✓6
5 3 4 2
AJ 2 u, -- D) --
4
E)-3
Ji Ji
2 D) E)
5 1

100

~cannea wnn L,am~cann~r

• l} rhuc■ qh paraleleplpedin an uzaq iki nöqtasi 24.y=/{x) bütün ;,dad oxunda tayin olunmuş t;,k
arasındaki masaf.ı ./ııö, har birinin sahasi 40 olan funksiyadır va x ~ O olduqda J(x) = x 2 - 4x
n~ "'ın iki üzü arasındakı masafa 3 olarsa, bu
şaklindJdir. Funksiyanın qrafiklnin 3x+2y-3=0 düz
paralrlrplpedin tam sathinin sahasinl tapın.
xatti ila kasişma nöqtal;,rinin absisfari cJmini tapın .
. ) Jİ9l + 120 B) 6✓191 C) ✓191 +80
D) _(✓191 + .ıo) E) 2(3✓191 + 40) 25. 8 qırmızı, 7 mavi, 6 yaşıl kür;,clkdan yalnız 4-ü eyni
rangda olmaqla 5 kür;,clyl neç;, üsulla seçm;,k olar?
u. Ptrimetri

·~
36 sm, BC
t r~finin uzunluğu 12 =
26. Kompleks müst;,vida z· ~ 41, Re(z2 9 şartlarini )=
mı ol n ABC üçbuca- ödJyan nöqt.llarin ardıcıl birlJşdirilmaslndJn alınan
tının BC tarafı atra- fiqurun perimetrinl tapın.
fında fırlanmasından C B
abnanfiqurun sathinin 27. Markazfari Oı, 0 2 nöqtafarindJ, radiuslan Rı, R 2 olan
sahasi967tsm 2 olarsa, çevrafar üçün uyğunluğu mü3yy3n edin.
r,rtanmadanalınan cismin hacmini tapın. 1. Xaricd:ın toxunurlar
• ) 6-ııt sm3 B) 601t sm 3 C) 621t sm3 2. Daxild:ın toxunurlar
D) 70ıt sm3 E) 741t sm 3 3. H:ır biri dig:ırinin xaricind:ıdir
a. x 2 + y2 - 2x - 6y- 22 = O v:ı
ll. lim ctgx limitini hesablayın. x 2 + y 2 -6x-10y+26= O
X-+-
ır n-2x
2 b. x 2 + y2-ıx-6y+9 =O v:ı
A --0,5 B) 0,5 C) l
D)-1 E)O x 2 + y2-8x-10y+37 =0
2 c. CJıOı > Rı +Rı
23. a parametrininhansı qiymatinda y =.::._, d. 01 (1;3✓3), Rı =3; 02(3; ✓3), Rı =l
3a
Xl e. OıOı = /Rı + Rı/
Y = 6a - - (a > O) xatfari ifa hüdudlanmış fiqurun
3a
sahasi 384 olar?

Siz;, tJqdim olunan situasiyanı diqq,1t/;ı oxuyun v,1burada verilmiş m;ı/umatlardan istifad;ı ed;ır;ık
28-30 saylı tapşırıq/arı yerin;ı yetirin.

M:ıkbbin şagirdl:ıri il :ırzind:ı topladıqlan kağız tullantısını v:ı plastik qablan

ölçiil:ıri 50 sın, 80 sın v:ı 1,5 m olan qutulara yığaraq t:ıhvil verdil:ır. ôld:ı olunmuş
650 manat pula h:ır biri 5 manat d:ıy:ırind:ı olan ensiklopediya (x :ıd:ıd), lüğ:ıt (y
~). riyaziyyat (z :ıd:ıd) v~ b:ıdii ~d:ıbiyyat (d ~d~d)kitablar aldılar.

21 -r.}"':r-5:6:4 va z:d =3:5 olarsa, har kitabdan neçasi alınmışdır?

[ Cavab: ________________ _

101

~cannea wnn ~am~canner

 Ali t;Jhcil nıü.usis,1/.,rin;1 q;1bııl imtahanının ikinci m;1rh;,/iJJİ ıiçı;~
TıcHaBa QaBULU - 2023

lCJ. . c-çllnılt 11.11.lı ■ hd ■ n hlrinln en,lkloprdly■, dit: rlnln lüA,11

olması hadls.1slnln ehllmahnı tapın.

l
ıı
.1
1
1
,- ·- ,_
-·

1 l
1
1
l

'

Cavab: _____ .;..;.__...;..._

________ _

30. Qutulann hazırlanması zamanı onların üstünd3

B
dalikfar açılır. Bcl3 ki, kağız qutusunun üstünd3
eni 12 sm, uzunluğu 20 sm olan düzbucaqlı v3 A
diametri 12 sm olan iki yanmdair3d3n ibar3t A
d3li~i, plastik qab qutusuouo üstüod3 is3 12 sın
radiusu 10 sm olan B d3liyi açıldı. Qutular
konqruyent olarsa, m3ktabda müxt3lü
m3rt3b3lard3 kağız üçün qoyulan 5, plastik qab 20 sm
üçün qoyulan 5 bel3 qutuya 03 q3d3r karton
istifad3 olunar? (,r=3)

Cavab: ________________ _

Tupıırıqları t;ırtlb rtdl/11r: f •r.e.ıı., dos. B.11. Yaqııbov.f-r.e.ıı. N.A. Karinıli.f-r.e.n. A.a. Abdııllayel', N.K. aliyel·a.
T.X. lmuıyılov, r.ii.J.d.,E.A. Ağa) ev.

102

~cannea wnn L,;am~canntr

 IElf:ı:&i•fü:i•ı!'AMJI

FiziKA
(1 ixtisasqrupu)
(_) /,ıı/ imMham nıodcliıı,, dair hıı ıapşırıq ııiinıııııJ/;Jri ifa 1.1.3. Yüklü 7~rr:ıcikl:,rin, atomun v:, nüv:ıd~ili
,ı b.ıril:ulumıma gör., "Fi:.iki hadis.ıl.ır, qaııııııaııy­ zarracikl:ırin h:,rak:ıtini xaraktcri~ cd:ın k:,miyy:ııl:ır
••l• l•r, 911nıııılar", "Madd.> ,,., salı;,, qarşılıqlı t.ısir, arasında alaq:miş:ırh edir.
M ;Ji si_~nıı/4'r", ..Ebpcrimental fi:.ika va nıiiasir /ı;,yat" 3. 1.1. Elektromaqnit,aıom v:ı nüv:ı hadis:ıl:ırin:ı dair qanun
un .,>-ıl rin.>oid oş.:ığıdC:..1 ıılı staııdart/arııı t;,/;,b/ari v:ı qanunauyğunluqlan txrüb:,l:ırl:ı yoxlayır,
-:T ı,;/_ik ı·.J borunqlann yoxlamlnıası va qiym;,t/;,ıı- n:ıtical:ırini taqdimedir.
ı;n·ı ı n~:~rd;ı tıınılmuşdw·: 3.1.2. Elektromaqnit,atom v:ı nüv:ı hadis:ıl:ırini x~
vn sinif ed:ıo fizikik:ımiyy:ıtl:ır arasındakı asılılıqlan
2.:..3. T*i~t qüw::,l;uin:ı (ağırhq, ç.:ılci,
sürtünma, müayy:ınlaşdirir.
e!:ıstiklik)
aid m:ıs:ıl:ılar qurur va hall edir.
3. 1__ ı lexaniki hadis:ıl;}r.) uyğun fiziki bmiyyatlari ölçür, 1. BarabartaciHi harakat edan cismin yerd.1yişmasinin
hesablamalaraparır. zamandan astlıJıq
cadvali verilmişdir.
3 ı 1. Tex:nikava istehsalatda istifada olunan sada t, san S,m
mexaniki qurğulann prinsiplarini izah edir. I 9
VIII sinif 2 16
1.1. l. istilik va elektromaqnit (elektrik) hadisalariniva 3 21
onların baş verma sab~blarinişarh edir. Bu cismin başlanğıc süratini hesablayın.
l. l .4. Sabit car.)yanqanunlanna aid masalalar qurur va hali
A) 20 ~ B) lO ~ C) 5 ~
edir. san san san
IX sinif
1. l .4. Elektromaqnit (maqnit, işıq), atom va nüva D)8~ E) 12 ~
san san
badisalarinin qanunauyğunluqlarına dair topladığı
malumattan şarh edir. 2. Radiuslan r1=r va r 2=2r olan B
2. l .2. Elektromaqnit va qravitasiya sahalarina dair
diskfar qayışla birlaşdirifarak ~,fr ır
masalalar gurur va hali edir. fırladıhr. A nöqtasinin mfü,yyan
2.1.4. Mad~larin quruluş va xassalarina aid masalalar müddatda yerdayişmasi S,ı=2r
qurur va hali edir. olarsa, B nöqtasinin hamin
3.1.1. Elektromaqnit(maqnit va işıq), atom va nüva müddatdaki yerdayişmasi n:ıya
badisalarina uyğun cihazlardan istifada edir. b3rabar olar?
X sinif A)4r B)r C)2r
l .1.2. Mexanikiva istilik hadisalarininqanun va D) r✓2 E) 2r✓2
qanunauyğunluqlarına aid (grafik, kamiyyatva
keyfıyy:>t tipli) m:>salalarqurur va hall edir.
3. Cisma tasir edan f't, F2 \'3 F3
1.1.J. Mexaniliv:>istilik h:ır:ıbtini xarakteriz:ı ed:ın
qünıalarinln avazl;,ykisinin
b;niyy:ıtl:;r arasındakı :ılaq:mi ş:ırh edir.
modulunu hesablayın.
2.J .2. Madd;;l:ırin qdrşılıqlı çcvrilmal:ırina dair müxtaliftipli
m;,salal:,rqurur v:, h:ıll cdir. A) 5(✓ 2 +l)N B) 5 ✓2N
2.1.3. Madd:ıl:>rin xas :ıl:ırini daxili quruluşuna gör:ı ş.ırh C) ION D) 15 N
c.dir. E) 10 ✓2 N
3.1.2. Mnaniki v:, i ıilik hadi :ıl:ırini xnnıkıcri14, cd:,n
fizikibmiyy:ııl:ır ara ındakı a ılılııılrırı 4, Üffüıl S,>lh lb.}tfrıtl.,1.1 l'hnln
m ü:,yy:ın 1:ışd irir. ı,,dllıılıı 01111 ı,,slr l'd.ııı s.,ıh.,
XI ılnlr pııruM tlıırtı cılh ,·.,slıııl.lrı ıısılılıq
1.1.1. Elcktromaqnit, alom v:ı nüv:ı hadi :ıl:ırinin qıııııırı v:ı cınıllkl wrllııılşıllr. Qraflklıı A
qanunauyğunluqlarla :,laq:ı~iııi ş:ırh cJir. rıliııt,nlrı,} tı~•~un dıırtı ,ıiln.ıslııl
1.1.2. Elckıromaqnit, atom v:ı nüv:, hadi :ıl:ıriııiıı quıııııı v:ı lll'~ııtılııyın.
qınıınauy •unluqlarla :,laq:ı in:ı ııid (qrnfık, k:ınıiyy:ıı A) 10 N il) 1S N )30 N
v:, kcyfıyy:ıt ıirıli) m:ı :ıl:ıl:ır qurur v:ı holl cdir. O) 12 N E)S N

103

~cannea wnn L;am~canner

 Ali ı.-,hsil mİİ.)ssis.-,/.-,riniJ q.-,bulimtalıanının ikin ;
raLaea oaeuw - 2023
5. Küılasi IO kq v.>oturacağının 9. Deformasiyaeıdiricl qün·3nfn bit qlym.llind
sah.>si5 dml olan bircins kub nümun;,nin mütl;,q uzanma ının c-n k;, iyinin
bloklar sistcmind.>n asılmışdır. sah;,sind;,n asılılıq qrafikl han!ndır (/,.==con11)?
Kubun da)·aqda yaraldığı
l.>zyiqi hcsablayın (g=lO m/san 2
qabul etmali, blokların kütl;,si
A;r\_ B;t- C~r }
\"3 sürtünm;, n;,:,;ır.ı alrnmrr). o~s oLs olL_.
ı
S=S dm 2
A) 1.2 kPa B) 1,6 kPa C) 2 kPa
D) 0.8 kPa E) 0,6 kPa D~i/ Eti /
6. Kütfal;,ri eyni olan v;, OX oxu x,m oLs oLs
boyunca h;,r.,k;,t ecfan iki 20
2
kür3nin koordinatının zaman-
15 ·······•,:. 10. Kvadratın O nı;,rk;,zind\l q,
dan asılılıq qrafiki verilmişdir. : ~~

Bu kür.,l;,r mütfaq qeyri- nöqtavi yükünün yaratdığı

elastiki toqquşduqdan sonra elel..-triksalı.>sinin
o----.....:,5---+ ı, san intensivliyinin modulu E
hansı istiqam;,td;, va hansı
olarsa, yekun elektrik
süratfa h;,rakat ed;,rfar?
sahasinin intensivllyinhı
A) OX oxunun ;ıksi istiqamatinda, 2 m/san sür.iti ila modulu nay;, b;,rabar olar?
B) OX oxunun ;ıksi istiqamatinda, 1 m/san sür.iti ila
A)2✓2E B) ✓ 2E C) 4E D)4 ✓2E E)2E
C) OX oxu istiqamatinda, 2 m/san sür.iti ila
D) OX oxu istiqamatinda, 1 m/san sür.iti ifa 11. Bircins maqnit sahaslnd.> lndukslya :ull;ırln,1
E) küralar toqquşduqdan sonra dayanarlar perpendikulyar istiqamatd.l ycrlaş;ın c;ır.1ynıılı
nixrom m;,ftllin en k;,siyinln sah;,slnl daylşnı;ıd,ın
7. Eyni bir manbanin buraxdığı mexaniki dalğanın iki uzunluğunu 2 d:>faazaltdıqda onu t.1slr cd;ın Amper
müxtalif mühitda sür;,tinin, dalğa uzunluğunun v;, qüvv;,sl neca d;,yiş;,r (naqilln uclarıııdukı ı.:arJ!lnllk
r.,qsfarin tezliyinin qiymatfari verilmişdir. A va B sabitdir)?
ı:analarına uyğun sürat va tezliyin qiymatlari nay;, A) 4 d=ıfo artar B) 2 d=ıfo artar C) d:ıyişnı::ız
barabardir? D) 2 d=ıfo azalar E) 4 d=ıfo azalar
I mühit il mühit
12. Radioaktiv preparatın burax-
sürat V A dığı şüalanma maqnlt sah:.-
dalğa uzunluğu ,t 2A sind;, d;,st;,(;,ra ayrılır. Hansı
tezlik B V dast:>daha süratli cx-hlss:>clk-
lar tanfindan yaradılır?
A xanası B xanası A) 2 B) 3 C) 4
A) ıv V D) 1 E) 5
V
B) 2v 13. MN düz naqilindan axan
2 car3yan şidd3ti artan zaman 1
C) V 2v va 2 qapab konturlarından
V hansı istiqamatda induksiya
D) V
2 carayanı axar (MN naqlli va
E) V V konturlar eyni müstavi
ÜZ.>rindadirlar)?
8. Kütlasi 6 kq olan K cismi

1
1 konturunda 2 konturunda
mayenin sathinda . . saat aqrabi saat :,qr=ıbinin aksi
tarazlıqdadır (şakil a). . . A) istiqam::,tind::,
. .. istiqamatind::,
Onun ÜZ.>rin;,hansı kütlall ••. K··· saat ::,qrnbininaksi saat :,qr=ıbi istiqa~tin~
X cismi qoymaq lazımdır .... --- B)
istiqamatind=ı
ki, tamamlla mayeya batsın saat ::,qrabi saat aqr=ıbi istiqa~ıind:>
C)
(ş;,kil b)? Hlssalarin istiqamatind::,
bacmlari eynidir. saat aqrabinin aksi saat aqrabinin aksi
D)
A)l8kq B)6kq C) 3 kq istiqamatinda istiqamatinda
D) 12 kq E) 2 kq E) axmaz axmaz

10A

~cannea wnn L;am~cann~r

 ii:ıt):61•fü:( 1 ii 1 WMII
, ... Reoıtahn ıürgüıünü sağa 19. Toplı)rıcı lin,..a, 1asitasll,1 L
ıürüşdürdükdan sonra cismin h3qiqi uyalı
urğaclann maqnil sahaslnln alınmışdır. agar cismin
enerjisi neca daylşu? yerini da}i.şmadan linzanı 2F F F 2F
A) W1 dayişm:>z, W2azalar optik qüwasi 2 dafa kiçik
B) W1 d;ıyişm;ız, ll'ı artar + - topla)rıcı linza ifa a,·az ets.1k
C) 11'1 azalar, W2 d:ıyişm:ız bu cismin uyalı neca alınar?
D) h:ır ikisi azalar U=const A) h:lqiqi,cisminözü boyda
E) h:u ikisi artar B) mövhumi,kiçildilmiş
C) h;)Qiqi,kiçildilmiş
15. Raqs konturunda baş ver;ın sönmay;m elektromaqnit D) h:lQiqi,böyüdülmüş
nqslari zamanı kondensatorun yükünün E) mövhumi,böyüdülmüş
amplitudunu dayi,madan lövhalari arasındaki
masafanl 2 dafa artırdıqda sarğacdakı carayan
20. Yaşıl,,., banö,1 ş3yi lşıq şüası eynl bucaq altında hava-
şiddatlnln ampUtudu neca dayişu?
şüşa snhJdin;, düşür. Şüaların sınma bucaqlnrı ,,o
A) d:ıyişm:,z B) ..fi. d:,fa azalar şüşada yayılma süratl3rl arnsındakı hansı ınüııaslb3t
C) ..fi. d:>faartar D) 2 d:,fa artar doğrudur?
E) 2 d:,fa azalar raşıl b;mÖVŞJ)'İ
' '
16. Daylşan carayan ha-~•a ai hnvu~
generatorunda
yaranan lndukslya
şuş:ı : ı ŞÜŞJ~
'
EHQ-nln A} Yı>"fı; Uı>Uı B) Yı<y,; Uı<Uı
amplltudunun C) y2<y1; u,>uı D) Yı>-rı: u,<uı
ç.ırçivanln fırlanma
E) Yı=-tı; Uı=uı
periodundan asılılıq
qrafikl hansıdır? 21. Slnk lövh;,nl müxt.ılif lezllkli V3

A~t\__;L ;r , lntenslvllkH şüolıırla lşıqlandır­

dıqda fotoeffekt müşııhld;, olunur.
Dlaqromdakı nöcıt;,l;,ra uyğun
fotoelektronların maksimal
.~ .......• 3

O~r oLr Ol.L__.T kJnellk enerjllJrl arıısındakı hansı

OL....'-----► V
münıısibJt doğrudur (1-slnk liivha

:r✓
oLr
;r ı ÜZ3rln;,düş;,n
v-tezliyldir)?
A) E,>E2=E1
D) Eı=Eı<E1
lşığın lnlensivllyl,

8) Eı=E2>E1
E) E1<E2<E1
oLr
22. Madd3d3 radioaktiv nüval.Jrin sayının zamandan
17. a ''-' b dö,•ralarlnda tan ir olunan lampalardan
hansılar közarar? asdılıq qanunu N = N 0 • 2--0,5, şaklindadlr (t-daqiq.J

ctı~ ~
ila ölçülan zamandır). Neça daqiqa :,ninda radloaktiv
nü,•;ılarin sayı 8 d;ıf;ı azalar?
A) 16 8)3 C) 12

~c~ L{~ D) 18 E)6

a b 23. Ayın Yer atrafında harakatinl çevra üzr:,

A) 1,2,4 B) yalnız 2 V3 3 C) 1, 3,4 b;,rabarsüratli qabuJ edarak, onun Yer atrafında
D) yalnız I v;ı 2 E) yalnız 3 V3 4 barakat süratini (km/san 113)hesablayın (Yer sathi
yaxınlığında birinci kosmik sürati 8 km/san, Yer
l8. Metal küralar üfüqi sathindan A)'ln m;,rkazina q;,dar olan masafanl Yer
dielektrik satb üz.ırinda r:'\I ~ 1V (":;\ı v'!_ radiusundan 63 dafa böyük qabul etmali).
eyni süratfa harakat edir. ~ ~
Onlara eyni işarali yükfar 24. İki naqil üçün volt-amper
veriJdikdan sonra Dtt.l xarakteristikalan verilmişdir.
h;,rakat edarlar? Bu naqilbrin birlaşmasindan
A) 1-azalan txilfa yeyinl~n; 2-azalan txill;ı yavaşıyan alınan an kiçik müqavimati
B) !-az.alan t;ıcill:, yavaşıyan; 2-azalan ı;ıcill:, yeyinfaş;ın (omlarla) besablayın.
C) 1-anan bcilfa yeyinl:ışan; 2-anan ı;ıcilfa yavaşıyan
D) 1-anan bcilla yavaşıyan; 2-artan t:,ciU;ı yeyinlaşan
E) 1-barab:ıryeyinlaş;ın; 2-b:>raooryavaşıyan

105

~cannea wnn L;am~canner

 Ali t,1/ısil rıııi.Jssis.Jlarin,J q;ıhul imtahaııının ikinci m.1rı.,,ı., 1 .
Tı:Haaa oaauLU - 2023

r~nl h,,cmll iki 6. Molekullannın orta kvadraıik sÜJ";)tİ 3 d:ıfo anır

il
J~.

1
hılond r~ nl küll.,11,·,1
ırmprr turlu hrllum 27. Doyan buxarın halının dayişm;,si p
, nron qırl rı urdır. proscsl;,ri (p;V) diaqramında
Qıılınn 1.1~ lql,1rl, t;,svir cdilmişdir (p-huxarın 2

moll'l.ullınnın orıa t;,zyiqi, V-h;,cmidir). Uyğunluğu •1 1

1.inrılk rnrrjil.1ri n mfüıyy,m edin. 3
dnili enrrjıt.,rl 1. 1-2 proscsinda o-----·
arl\ındıl,;ı hansı 2. 1-3 prosesinda
nıünı ib,1rl,1r 3. 1-4 prosesinda
dofnıdur a. buxann temperaturu artır
b. buxann temperaturu azalır
(.ll(Hr) = ..~, M(Ne) = 20-q-)?
mol mol c. buxann temperaturu dayişmir
1. p(Ht') > p(Ne) 2. p(He) < p(Ne) d. buxann kütlasi sabitdir
e. buxann kütlasi artır
3. Eı(H ) > Et( e) 4. Eı.(He) = Eı.(Ne)
5. '(He)> U(l'ıe) 6. U(He) = U(Ne)

26. Hansı ifadalar doğrudur?

\"erilmiş kütlali ideal qazın
üzarinda gedan A➔B prosesinda:
1. Sıxlığı 3 dafa azalır
2. Sıxlığı 9 dafa azalır
3. MoleJ...'1lllannın orta kinetik enerjisi
9 da fa artır
4. MoleJ...'1lliannın orta kinetik enerjisi 3 dafa artır
5. Molekullannın orta kvadratik sür:)ti9 dafo artır

Siz;, taqdim olunan 28-30 saylı tapşırıqları yerin;, yetirin.

S,m
28. Sükunat,,aziyyatindan düz utt boyunca barabartacilli
harakat3başlayan 0,2 kq kütlali cismin yerdayişmasinin
moduJunun zamandan asılılıq qrafıki verilmişdir. İlk 4 san 6 •••••••••
zaman müddatinda cisma tasir edan avazlayici qüvvanin
işini hesablaym.
Qı....::'.:..._......,!._~ t,sao

1 1
1

Cavab: _________________ _

108

~cannea wnn L,am~canner

 ---------------------------------------------------------------

1,, ii:T'.J ıııpşınq nümun;,l;ıri li=i!= 1 :€i•fü:(lıl'd#•f#i

19. Müstnl bava kondensatoru sabit garginlik manbayina birlaşdirilmişdir. Onun elektrik sahasinin eııerjisini han ı
üsullarla artırmaq olar (uyğun düsturdan istifada eduak cnabınızı asaslandınn)?

Cavab: ----------------------

30. Termlstoru soyutduqdan sonra aktlv müqa,,imati n3z.,r;ı

alınmayan sarğacdan keçan maqnlt seli neca dayişar (uyğun
düsturlardan lstlfad3 eduak cavabınızı asaslandınn)?

[ Cavab: ________________ _

Tapşınq/an ~rtib etdibr: f e.d. M.A. Musayev, E. M. Hasanov.f üfd. a.a.Racabli.fü.fd. Q.S. Mehdiyev,
f-r.e.n. M.B. Hüseynli.

107

~cannea wnn L,am~canner

 rcnaea oaeuLU - 2023 Ali t.Jhsilnıü.Jssis.1/;,rin;, q;,hul imtahanının ikinci "Yrlı., .

(IV ixtisasqrupu)
Qı>bul imıahanı moddi,u d~i~ ~" ıapş!rıq nünııınalari i/a ı. Barabartacilli harakat edan cismin yerd;,yişm.lslnia
•nn hırilrulumıma göra ..F,:ıkı lıadıs;ı/;ır, qanıınaııy­ zamandan asılılıq cadvali verilmişdir.
jımluqlar, qanunlar", ..Madd,1 v,1 salı;,, qarşılıq/ı tasir, t, saıı
~aq.1li scistr_ın/.1r .., ..Eksperimental jiuka va nıiiasir lıayat''.
s,"'
1 6
m,ı=mun :r-.11/,m·,u aid aşağıda/ı,1 alt standartların ta/ab/arı 2 14
ü:r.J bilik ,·a bacarıqların yoxlanılnıası va 3 24
q(,marl,mdiri/nı;,si na=ardatutulmıışdur:
Bu cismin tacilinin modulunu hesablayın.
VII sinif
1.13. T::ıbi:ıt güvv:ıl:ırin:ı (ağırlıg, ç:ıki, sürtünm:ı, m m m
A) 0,5 - B) 2 - C) 1 -
elastiklik) aid m:ıs:ıl:ıl:ır gurur v:ı h:ıll edir. san 2 san 2 san 2
3.1.2. Mexaniki hadis:ıl:ır.) uyğun fiziki k:ımiyy:ıtl:ıri ölçür,
hesablamalar aparu. 0)4~ E)3~
3.2.l. Texnika v:ı istehsalatda istifad:ı olunan sad:ı san 2 san 2
mexaniki gurğulann prinsipl:ırini izah edir.
2. Radiusları r 1=r va r 2=2r olan
VIII sinif
l.l. l. İstilik v:ı elektromaqnit (elektrik) hadis:ıl:ırini v:ı diskfar qayışla birfaşdirilarak
onların baş verm:ı s:ıb:ıbl:ırini ş:ırh edir. fırladıhr. Diskfar üzarinda olan
1.1.4. Sabit C::lr.)yanganunlanna aid m:ıs:ıl:ıl:ır qurur v:ı h:ıll A nöqtasinin sürati sola yönalan
edir. zaman anında B nöqfasinin
IX sinü sünti hansı istiqamatda
1.1.4. Elektromagnit (maqnit, işıq), atom v:ı nüva yönalar?
hadis:ıl:ırinin qanunauyğunluqlanna dair topladığı A) J, B) İ C) -+
m:ılwnatlan ş:ırh edir. D) ~ E) \.,
2.1.2. Elektromaqnit va gravitasiya sah:ıl:ırin:ı dair
m:ıs:ıl:ıl:ır qurur va h:ıll edir.
3. Cisma tasir edan F1 , Fı va F'3
2.1.4. Madd:ıl:ırin quruluş va xass:ıl:ırin:ı aid m:ıs:ıl:ılar
gurur va h:ıll edir. qüvvalarinin avazlayicisinin
modulunu hesablayın. F,~8N~
3. l. l. Elektromaqnit (maqnit v:ı işıq), atom v:ı nüva
hadisal:ırin:ı uyğun cihazlardan istifad:ı edir.
X sinif F2=8N
l. l .2. Mexanikiv:ı istilik hadis:ıl:ırinin qanun v:ı A) 8(✓2 +l) N B) 8✓2N C) 16N
ganunauyğunluqlanna aid (qrafik, brniyy:ıt v:ı
keyfıyy:ıt tipli) m:ıs:ılal:ır qurur v:ı h:ıll edir. D)24N E) 16 ✓2N
l .1.3. Mexaniki v:ı istilik har:ık:ıtini xarakteriz:ı ed:ın
bmiyyatl:ır arasındakı alaqani ş:ırh edir. 4. Üfüqi sath üzariodak:i cismin
2.1.2, Maddal:ırin qarşılıqlı çevrilm:ılarina dair müxtalif tipli tacilinin ona tasir edan satha
m:ıs:ıl:ıl:ır gurur v:ı hali edir. paralel darh qüvvasindan asılıhq
2.1.J. Madd:ıl:>rin xass:ıl:ırini daxili quruluşuna gör:ı ş:ırh edir. qrafiki verilmişdir. Qrafikin A
3. 1.2. Mcx.anikiv:, istilikhadis:ılarini xarakteriz:ı edan fiziki nöqtasina uyğun cismin tacilini
bmiyy:ıtl:,r arasındakı asılılıqlan mfüıyy:ınl:ışdirir. hesablayın.

XI slnlf
1.1.1. Elekıromaqniı, atom v:, nilv:, hadis:ıl:ırinin qanun v:, m
A)8~ 8)5~ C)4,5 --2
qanunauy~unluqlarla :>laq:,siniş:nh cdir. san 2 san 2 san
1.1.2. Elcktromaqniı, atom v:, nüv:, hadis:,l:,rinin qunun v:,
qanunauyiunluqlarla :>laq:ısin:, ııid (qrnfik, ~:,miyy:,t 0)6~
sun 2
E)5.5 7
san
v:, kcyfıyy:ıı tipli) m:>s:>lol:,rqurur v:, holl _c~ır. .
1.1.J. YOklO 1.:>rrxikl:,rln, oıomun v:> nüv:>dnxılı z:,rr:,cık-
1:ırin h:ır:,k:,ıinl xarakıcri1:ı cd:,n k:ırniyy:ııl:,r nnısımlıı
S. Killlasl 20 kq v.ı oturacağının sah:ısi
:,laq:ıni pılı cdir. , 1O dın 1 olıın blrclııs kub bloklar
slstl•nılııd,m ıısılmışdır. Kubun
J.1.1. Elckırornaqniı, aıonı v:, nOv:, luıdls:ıl:ır ln:ı duır qunıın
dıı)'ncıda yarı1ldığı t.ızylqi hesablayın
v:, qanunauyAurıluqlun ıxrOlı:ıl:,rl:ı yoxlnyır,
n:ııi :,l:ırirıi ı:ıqdim «tir.
(ı;•IO m/san 1 q;,bul etmali, blokların
kiltl.ısl ,,_,sürtüıım:ı ,ı;,z;,r., almmır).
J. 1.2. Udıtroııuıqniı, uıom v:ı rıUv:ı imdi :,l:,rinl xunıkıcriz:,
A) 0,6 kPa B) 1,4 kPa C) 2 kPa
cd:ın fiııki k:mıiyy:ııl.ır on ındakı asılılıqlorı
rn :,yy:ırıl:ı dirir. D) 1 kl'a E) 0,8 kPa

101

~cannea wnn L,am~canner

 :ml;ır u::r, tap~ınq rıümurı;ıl;ıri
IMl=
1:&l•fü:(lj(IW4•fll
6. Kütlalari eynl olan va OX
oxu boyunca harabı edan iki
küranin koordinatının
zamandan asıhhq qrafiki
,,erilmişdir. Bu küralar
müılaq qeyri-elastiki
ıoqquşduqdan sonra hansı
istiqamaıda ,,;, hansı süratla il. A nöqtasind;, q 1
harabı edarlar? yükünün yaratdığı
A) ~lar toqquşduqdan sonra dayanar elektrik sahasinin
B) OX oxunun istiqamatinda, 0,5 m/san sür.)ti il:> intensivliyinin modulu
C) OX oxu istiqamatinda, 1 m/san sürati il:> E olarsa, bu nöqt;,d;, yekun elektrik sahasinln
D) OX oxunun aksi istiqamatinda, 2 m/san sürati ifa intensivliyinin modulu naya barab;,r olar (bölğülariıı
E) OX oxunun aksi istiqamatinda, 0,5 m/san sürati ila ölçül;,ri eynidir)?
A)7E B) 9E C) 3E D) SE E) 6E
7. Sükunat vaziyyatindan düz utt
boyunca barabartacilli harakata
12. Müstavi hava kondensatoru sabit garginlik
başlayan I kq kütl3li cismin
m,mbayina birl;,şdirilmlşdir. Onun elektrik yükünü
yerdayişmasinin modulunun
hansı üsuUarla artırmaq olar?
zamandan asıblıq qrafiki
1. Lövh:ıl;ıri arasındakı m:ısafani artınnaqla
vcrilmlşdir. iık 3 san zaman
2. Lövh:ıl:ıri arasındakı masafani azaltmaqla
müddatinda cisma taslr edan
3. Lövh:ıl;ıri arasına dielektrik daxil etm;ıkla
avazlayicl qüvvanln işini
A) 1 v:ı 3 8) 2 v.:ı 3 C) yalnız 1
hesablayın.
D) yalnız 2 E) yalnız 3
A) 36C B) 144 C C) 72C
O) 18 C E) 220 C
13. Blrcins maqnit sahasinda induksiya xatlarina
8. Mcxanlkl dalğanın iki müxtallfmühlıd;, süratinln, perpendikulyar istiqamatd;, yer13şan carayanh
dalğa uzunluğunun va raqslarln tezliyinln qlym;,tlarl nlxrom maflilin uzunluğunu dayişmadan en kasiylnln
vcrilmlşdlr. A va B xanalarına uyğun dalğa uzunluğu sahasinl 2 dafa artırdıqda ona tasir edan Amper
va tczllylnln qlymatlari nava barabardir? qüvvasi neca dayiş;,r (naqilin uclarındakı garginllk
1 mühlt il mühlt sahildir)?
Sürat V ıv
A) 2 d.:ıfo artar 8) d:,yişm:,z C) 4 d.:ıfo artar
Dalda uzunludu D) 2 d:-ıfo azalar E) 4 dafo azalar
..ı A
Tezlik B V
14. Radioaktiv preparatın
A xanası B xanası buraxdığı şüalanma maqnit
A) 2-< V sahasind;, dastal.ıra ayrılır.
V Hansı dasta daha süratli
B) 2A elektronlar tarafından
2
C) yaradılır?
A 2v
,ı
A) 5 8) 3 C)4
O) V D)I E)2
2
E) A V 15.MN düz naqilindan axan
9 • Kütlasi 8 kq olan K cismi carayan şiddati azalan zaman 1

1
nıayenin sathinda ,,3 2 qapalı konturlarından
. .
hansı istiqamatda induksiya
tarazJıqdadır (şaki) a). . .
Onun üzarina hansı kütlali . . carayanı axar (MN naqiJi va
••• K···
~ cismi qoymaq lazımdır --- ·-· konturlar eyni müstavi
ki, tamamila mayeya batsın Şakil b
iiz3rindadirlar)?
(şaki) b)? Hissal3rin
hacmlari eynidir. 1 konturunda 2 konturunda
A) 2 kq B) 4 kq C) 6 kq D) 8 kq E) 1 kq A) saat :ıqrabinin :ıksi saat ;ıqrabi istiqamatincb
istiqam:ıtind:ı
IO. D_efomıasiyaetdirici qüvvanin sabit qiymatinda B) saat aqr:ıbi saat ;ıqrabinin :ıksi
numunanin müılaq uz.anmasının başlanğıc istiqamatinda istiqam.:ıtind:-ı
uzunluğundan asılılıq qrafıki hansıdır (S=const)? C) saat ;ıqrabi saat ;ıqrabi istiqamatinda

/1 / 8 ;L c;j 1 D)
istiqamatinda
saat :ıqr:ıbinin aksi saat ;ıqrabinin aksi

oLıo
istiqam:ıtinda istiqam:ıtinda
oL, 0~/ E) axmaz axmaz
0 0

109

- ~cannea wnn Lıam~canner

 Ali ı.ılısil nıiiJ.uisJ/.ıritı,J qJ/Jııl imtahaııım,ı ı,;,,c; tlli>r-h
.
u 1,1.ı/
hllıılBa oaeULU - 2023
22. Madd;,d;, radloaktlv nü,•alarln sayının zanıandaıı
'"' lh"\l\lllln ~ilıııı l nn,ola
, ril dı rdülıl.ı sa~•rl nn usıhlıq qıınunu N = N O • 2--0' 25' şaklind;ıdir (t-d.,
. q1
nı h.ı inin rnrrjl 1 lla ölçülan zamandır). Ncça d aqıqa arzinda radioal:\
n nüvalJrln sayı 4 dafa azalar'!
JI. r A) 2 B) 16 C) 8
il) . . . ,,. il~ nor + - 0)4 E)6
11'1 : 1.r, lf: J.ı) İ~m.ıl
U•crııısı
[)) ı,-1 J. ~ 1~m.,. il': ıalnr 23. K cismi h 1=45 m hündür- ır K
l l h. ıL.ı,ı nJr lükdan sarb;,st düşmay;,
başladığı anda L cismi h,=45 m
.R ı.onıunında baş Hr,m önın.lyJn clcktromııqnlt
r ~ _ri tamını mü ,.,, 1ha,,a kondcnsatorunun U0=40 m/san başlanğıc
~ıiliinün ampliludıınu dJ)'İşnıadan lövhalari arasını
sür;,ti ila şaquli istiqamJtdJ
yuxarı atılır. K cismi yera
did('LtriknüfuıJuı}u 7 olan diclcktrik13 doldurduqda
u~•C'dakı r.1r.1~-ıın şidd.ltinln anıplitudu neca dayiş;ır? çatan anda L cismi yerdan
hansı hündürlükdJ olar
. ) d.ıf;ı azalar B) .fi d:ıfa art.ar (cavabı metrlarlJ ifada edin,
C) d;ı)i,nm D) 7 d:ıfa artar g=lO m/san 2)?
E) , 7 d:ıfa azalar
24. Sabit gnginlik
18. Mrıal kür.1lar üffiqi manbayina qoşulmuş
dielektriksath ÜZ.lrinda r.\l _1v ~ı 1!V reostatın sürgüqo-
t'yııi süratla h.1rakat edir. ~ ~ lunu J v;,ziyy;,tind;,n =10
Onlara .1ksişarali yükfar
nrildikd.10 sonra nec;,
2 vaziyyatina g;,tir-
dikda ampermetrin
+ -
u- 1
__, __
h.1rak.1t edarln? .. • • 2 Ad- an 5
gost;ırışı . -cons
. . .
A) 1-anan txill:ı yavaşı yan; 2-artan bcilfa yeyinl:ış:ın A-a qadar artdı. Manbayin g;,~gınlı_Yı~ı (voltlarla)
B) !-azalan bcill:ı yeyinl:ış:ın; 2-azalan t:ıcill:ı yavaşıyan besablayıo (bölgüfarin ölçül;,rı eynıdır).
C) )-azalan txill:ı yavaşıyan; 2-azalan t:ıcill:ı yeyinl:ış:ın
D) 1-anan bcill:ı yeyinl:ış:ın; 2-artan t:ıcill:ı yavaşıyan 25. Verilmiş kütfali ideal qazın sabit t;,zyiqd;, su.lığı 2
E) 1-b:ırab:ıryeyinl:ış:ın; 2-b:ırab:ıryavaşıyan dafa artdıqda:
1. Daxili enerjisi 2 d:ıfa azalar
19. Llnza nsit.1sifa cismin özü boyda baqiqi x;,yalı 2. Daxili enerjisi d:ıyişm:ız
almmışdır. ag;,r cismin yerini dayişmadan linzam
3. Molekulların orta kvadratik sürati ✓ 2 d:ıfa atrar
fokus masafasi 2 dafa kiçik olan linza ila ;,vaz etsak bu
cismin uyah neca alınar? 4. Molekulların orta kvadratik sür:ıti ✓2 dafa azalar
A) mövhumi, kiçildilmiş B) mövhumi, böyüdülmüş 5. Molekullann konsentrasiyası 2 dafa artar
C) h:ıqiqi, böyüdülmüş D) h:ıqiqi, kiçildilmiş
26. Hansı ifadafar doğrudur?
E) mövhumi, cismin özü boyda
Verilmiş kütlali ideal gaz üzarind;,
20. Yaşıl va qırmızı işıq vakuum su gedan A➔B prosesinda:
füalannıo vakuum v;, su 1. Sıxlığı 3 d:ıfa azalır
--ıı--+--······· •••••• •
tabaqalarindankeçma --ıı--+--······· -····· •
2. Sıxlığı 3 d:ıfa artır
müddatl.1riarasıodakı qırmızı 3. Molekullannın orta kinetik
banu münasibat doğrudur enerjisi 9 d::ıfa azalır
(fr)'atıl ,üanın, t,cqırmızı şüanın keçma müddatidir)?_ 4. Molekullanmn orta kinetik enerjisi 3 d::ıfa azalır
vakuum su 5. Molekullannın orta kvadratik sür:ıti 3 d:ıfa artır
A) ı,-.:ı,, t,<ti/ 6. Molekullarının orta kvadratik sür:ıti 3 d:,fa azalır
B) I ,"'I,, t;>t"
C) I ,""I., ı,=tq 27. Doymuş buxarıo halının
D) I r ı,- ili dayişmasi proscslari (n;V)
'·;''" diaqramında tas,•ir
) I
I,. '" '" cdilmişdir (n-molckulhırın
21.. lok lö h~nl mOııallfter.ı.llkll VJ konscntrııslyıısı, V-buxarın
lntenılv111dl tOıılıırlı l,ıqlııııdır­ h;ıcmldlr). Uyı?unluğu
dıqda foıudft:kt müfıılıld3 olunur, ..L .... ı müJyyan l'ltin.
Plaqramdakı ııöııt;ılar;, uyfun 1. 1-2 proscsind:,
fotılt'.kklronlırm nııık_ imal llrJt• 2. 1-3 proscsirıd:,
1 rl •r• ındııkı tıınıı ınOıııııllı;,t 3. 1-4 proscsind:>
dotrudur (1-tlnk llh•tıJ Oı.ırlıı;, dü- o------► v a. buxarın ıcmperaturu anır.
n ltıtJn lnh·n Mlyl, V·h•.ı.llyldlr)? b. buxarın ıemperaturu azalır.
A)¼,¼•¼ U)¼•¼ ¼ C)¼<¼•¼ c. buxarın tcmperaturu d:>yişmir.
l)J IJı lJı-• Vı E) lıı< Uı Uı d. buxarın kütl:>sİ d:>yişmir.
c. buxarın kütl:>siazalır.

110

~cannea wnn L,;am~canner

 Si~ uqdim olunan siıuasiyanı diqqaıla oxuyun va burada verilmiş m.ılumaılardan istifad.ı ed.ırak
28-30 saylı ıapşınqlan yerin;, yetirin.
Tuliyi da~•işdirila bilan c.anyan manbayi, lampa, indukth• sarğac Vil
l.ondensatordan ibant olan dilyişiln Cilnyan dövrasi yığılmışdır. Tezliyin
müa~1,an qiymatinda sarğacın induktiv müqavimclti XL=IO Om, kondensatorun
tutum müqu•imati Xc-=40 Om, lampanın akth• müqnimilti iscl IOO Om-dur.
Tuliyin qiymaıini artırdıqca lampanın köZilrmasinin parlaqlığı amr, tezliyin
müayyan qiymatinda maksimum olur va yenidan azalır.

28. Tezliyin qiymatini artırdıqca lampanın köZilrmclsininparlaqlığının artmasının, tezli)'in müayyan qiymcltinda
maksimum olmasının va yenidan azalmasının sabclbiniizah edin.

Cavab: ----------'--------

29. Lampanın parlaqhğı maksimum olduqda dönJdJ cJrJyan şlddatinin amplitudunu hesnblııyın (cııvnbınızı
asaslandırın).

Cavab: ________________ _

30. Lampanın pnrlaqhğı maksimum olduqda lampada aynJan gücün amplitudunu hesablayın.

Cavab: ________________ _

Tapşınq/an ~nib etdil.ır:fe.d. M.A. Musayeı. E. M. Hasanov.fü.fd. a.a.&C3bli.fü.fd. Q.S. Mehdiyev,

J-r.e.n. M.B. Hüseynli.

111

~cannea wnn L;am~canner

 Tinaea oaeuLu - 2023 Ali Mhsil mıi,1s.ıis,1l,1rina qabul imtahanının ikinci m,1rlı.,ı.
--------------------"---------.:..~"'Jı •
•
lNFORMATİKA
(] ixtisasqrupu)
Q >bulinıtaham modrli,ı;l dair bu tapşırtq rıiimıı,ı;,/;,ri ifa J. Blok-sxem nayl hesablayır?
f.>nn hıriJ.>ıJ/ıunıına gör.J "/nJornıasİJ'O ViJ iııforıııa.'ıiya
pros-aun·. •Forınallaşdırma. mode/l;ışdirnıa, a/qoritmlaş­
dirrrı~ ,·~ P""lra"'/aşdırma ", "Kompiiter, informasiya-
loMlfftıııilosİJ'O lt'-\·nologiya/an , •., sistenı/ari" mazmun
.,,ı rintl aid aşağıda~-, alt starıdartlarm tabblari üzra bilik
,. baronq/ann yoxlamlnıası va qiyıııatlaııdirilmasi nazarda
tıırulmuşı1ur: S=O
V sinif
1.1.3.lnform:ısiyalann h:ıcminin ölçülm:ısini nümun:ıl:ırl:ı
izah edir. k=I
VI sinif
3.1.2. Müxt=ılif disk gurğulan haggında bilikl:ırini nümayiş
i=1
etdirir.
3.2.2. M:ıtni müvafig gaydada fonnatlayır.
3.3. 1. intemetd:ı sad:ı axtanşlan icra edir. Yox
VII sinif
2.2.2. M:ıs:ıl:ınin h:ılli algoritınini gurur. i= i+ 1
3.1.2. Program t:ırninatı sisteminin t:ırkib hiss:ıl:ırini t:ısnif
edir.
Villsinü
1.1.1. lnfonnasiyalann kodlaşdmlması üsullannı izah edir. k=-k
son
l. l .2. infonnasiyanın bir say sistemind:ın dig:ırin:ı
keçirilm:ısin:ı aid nümun:ıl:ır göst:ırir. A) S =-1+2-3+ ...+(-ı)"-n
1.13. Mü:ıyy:ın üsullarla kodlaşdınlmış infonnasiyanın
h:ıcmini ölçür. B) S = 1-2+3- ... +(-ır♦• ·n
2.23. Verilmiş m:ıs:ıl:ınin programını t:ırtib edir. C) S = -1-2-3- ... -n
3.2.4. Elektron c:ıdv:ılinin :ısas elementl:ırini nümayiş D) s = 1+2+3+ ... +n
etdirir.
IX sinif E) S = 1-2-2-3+ ... +(-ı)"-(n-l)·n
1.1.3. Müxt:ılifxarakterli infonnasiyalann hacmini ölçür.
2. 4096 Kbayt ölçülü fayl 2 Mbit/san süratli rabit.J
1.2.2. İnfonnasiyalann q:ıbulu v:ı ötürülm:ısi üsullarını izah
kanalı vasitasifa ;ın azı neça saniyaya ötürülür?
edir. A) 16 B) 12 C) 32 D) 8 E) 10
2.1.2. lnfonnasiya modelinin ş:ıb:ık:ı formasında t:ısvirini
nürnun31:ırl3 ş:ırh edir. 3. Rastr grafik tasvirin çevrilmasinda iki amaliyyat icrı
2.2.3. Proqramlaşdırma dilinin :ısas :ımrl:ırini izah edir. edilmişdir:
3.1.l. Müx~lifkompüter modell:ırioin imkanlarını 1. Rang palitrası RGB-dan 256 r.mgli palitraya
parametrl:,rin:, gör:ı müqayis:ı edir. dayişdirilib;
X slnlf 2. Tasvirda olan piksellarin ümumi sayı 6 daf.l artınhl
2.2.2. Vcb-proqramlaşdırmanın :ısas :ımrl:ırini ş:ırh edir. Bu amaliyyatlardan sonra t.,svirin informasiya b.)("
2.2.J. Veb~:>hif:mi hazırlayır. neca dayişar?
3.2.2. Veril:>nl:>rbazasının :, a t:,rkib elementlarini, A) 2 dafo azalar B) 2 d:,fa artar
formalannı yaradır. D) 6 dafo artar E) dayişm:,z

4. Elektron c;ıdval fruqınl·ntind.a Ct xıınasında olan

dilstur C2:C4 dlııpıızonuna köçürül.nsa. C4
xanusındıı ıılınıııı ııh1 111Jtl mÜJl·,·;ın edin.
A I B C
ı 12 6 =$82•At•Bl
2 5 a
l o .5
..42 4
5
A) 38 0)-33 C)-4 D)S E) 1

112

~cannea wnn L;am~canrıer

{.>ııl;ır ü:rı ıa sırı ,ıiiırııırı.ıbrİ TaLaea QaBULU - 2023

$. GöstnlJan HTML s3blfasini yaratmaq üçün HTML- 9. 10-luq say sistcminda verilmiş 49 + 28 + 8' caminin 16-
kodunda ?I, 12 va ?3 yerin;, uyğun olaraq hansı lıq say sistcmindaki yazılışında ncça "0" raq3mi var?
tl'(llar yanlmalıdtr? A) 5 B) 4 C) 3
,c
D) 2 E) 9

C 0 fkJJ!C:JIJıı,,ı/DttlttDpfndaJıtrrıı
10. Proqramın icrası zamanı klaviaturadan saturn matni
daxil cdildikda proqram ekrana na çıxaracaq?
[oa.rsliyin a~IBölına llsiııirj
ltnronnati.ka )IAzarbaycanj[C] def f(a):
k = len(a)
s : 1 1

<html> for i in range(0,k):

<head><?l> ınaktab saytı </?l><head> if i > k//2:
<body> s = s + a[i]
<?2 border="l"> else:
<?3> s = s + a[i+l]
<td>Darsliyin adı</td> return s
<td>Bölma</td> a = input()
<td>Sinif</td> print(f(a))
</?3>
A) asatrr B) aturm C) msatu
<?3>
<td>İnformatika</td> D)turasn E) atrusa
<td>Azarbaycan</td>
<td>ll</td> 11. Ç;ıkili qrafdaA tap3sindan C-dan keçm;ım;ıkb G
</?3> t;ıpasin;ı gedan ;,n qısa m;ısafani müayyan edin.
</<?2> 12 G
</body>
A) 17
</html> B) 15
C) 14
A) img; ol; ul B) title; table; tr 0)12
C) title; li; table D) tr; border; th E) 10
E) hl; strong; th
12.50Mb, 100Mb,150Mb,..., IO00Mb-ın har birinin neça
6. Avtomata girişda 3 raqamli 3dad daxil edilir. Avtomat kilobaytolduğunu hesablayan blok-sxemi müayy.m edin.
bu adadi yeni adada aşağıdaki qayda ila çevirir:
1. adadin I va il raqamlari daha sonra il va m
raqamlari toplanır;
2. Alınmış adadlar azalan stra ila yanaşı yazılaraq
yeni adad alınır.
(Masalan: Girişda 368 verilir. 3+6=9, 6+8=14. OX

Naticada alınan adad 149 olacaq.)

Avtomatın çıxışa verdiyi adad 1610 olarsa, girişa A) son
verilan an höyük va an kiçik adadlarin camini tapın.
A) 1170 B) ll68 C) 1261
D) 1259 E) 1079 ş
m=m+S0
7 • "comfortable" sözündaki har bir harf alliba strasında
özündan N mövqe sağda (salit aqrabinin harakati
istiqamatinda) yerlaşan hartla avazlanib. Naticada
"g**********" sözü alınıb. Alınmış sözü müayyan edin.
(olifbadakı sirnvollar ardıcıllığı:
abcdefghijklmnopqrstuvwxyz)
A) gsqjsvxefpi B) gsqjsvxfepi
C) gtrktwyfgqj D) grpiruwdeoh
E) gsqisvxfepj
B)
8. Matn redaktorunda kursorun mövqcyi KLSDRJHEB
ıözünün son barfindan sonradır.
1. ~ 2. !BackSpacd 3. E]4. S. ~ 6. EJ l!!:J
klavişlarindan 4412241536 ardıcıllıqlo istifada
etmakla söz dayişdlrilir. Naticad;, hansı söz ohnor'l
A) KLRJHAB B) KLSJHEB C) KSDRJHAB
O) LSDBRJHAE E) KLSDABB

113

~cannea wnn L;am~canner

 Ti3LaBa QaBULU - 2023 .__ __________________
Ali liJlısil miiassisa/arinaq;ıbul imıalıanmııı ikinci m;,rlı ,ı
......;.. _______ ___.:,:::.:..:.:.'.'.
.
0~.JıJt ı,~

15. ava b müsbat tam adadlari verilmişdlr. a-nın h

adadinin raqamlarinin kvadratları caminin böl.ını
olduğunu yoxlayan programı müayyan edin.

a=int(input())
b=int(input())
C) ..... 5=0
while b>0:
s=s+(b%10)n2
A)
b=b//10
••••~O if s%a==0:
print ("ha")
else:
print("yox")
a=int(input())
b=int(input())
'OX
s=0
D) while b==0:
son
S=S+(b%10)•2
B)
b=b//10
if s%a==0:
print ("ha")
m=m+SO
else:
print("yox")
a=int(input())
b=int(input())
s=0
ox while b>=0:
S=S+(b%10)o2
E) son
C) b=b//10
if s%a==0:
print ("ha")
else:
m=m+SO print("yox")

13. Yaşayış kompleksi har martabasinda 5 manzil olan 9

a=int(input())
martabali 4 binadan ibaratdir. Yaşayış kompleksinin
b=int(input())
bütün manzillaıina gaz sayğacı quraşdırılıb.
Sayğaclann nömra13rinin kodlaşdırılmasında ikilik
5=0
ıay ıl temlndan istifada olunarsa, bir sayğacın nömrasi
while b>0:
an azı neça bit lnformaslya miqdarına sahih olacaq?
b=(b//10)o2
D)
A) 256 B) 500 C) 7 D) 180 E) 8 s=s+b%10
if s%a==0:
14. Vrribnl.n ba1.a'1üçün Acccss proqramındakı sorğuya print ("ha")
uttun ,ı n azıların ••JIJ"nönırillarlnl mü.ı an edin. else:
1D u ..,.,. . Qlr,n■ı
print("yox")
...

,__
,ı,ı, 120
1 v.ıı

ı c.ııw ... M■--4ev ,00

1-4.t.- •• uo a=int (input())

.
1 Jıılı-
b•int(input())
• .,...
M4WiiM IJO

• _.. ........... •ııo-ı•-• 110 S•0

• ...... ......,
- while
HO b> ■ 0:
110
1
1 ,. Milr..ı-a E)
b ■ b//10
S•S+(b%10} .. 2
..,.,. .,
....... ......
ıııı•rıı
if s%a••0:
print ("ha")
....... ra 0 else:
.. ••w print("yox")
Mı, , 4, ,. 7 11,2, 4, (ı, 1, K ') 2, J, 5, 6, K
11)4, '• f,, 1, H ,., 2, :ı. 4, (ı, 7

114

~cannea wnn L;am~canfıer

r ıl.tr ii:rJ tap~ınq nünıu1111bri 11'Wl•fil
l€)!=):f=i•fü:J•
16. Cadvald;, axtanş serverina verilmiş sorğular va 21. Elektron cadval proqramında A2:AI0 va 81:Jl
onlara uyğun naticalar qeyd olunmuşdur. ..alqoritnı & diapazonunda adadl3r qcyd olunub. 82 xanasına
proqram & kompüter" sorğusuna uyğun neça min daxil edilmiş düsturu 82:JIO diapazonunun digar
s;,hifa tapılar? xanalarına köçürarak vurma cadv;,U yaradıJmışdır.
(Sorğularda "Va YA" ,,a "Va" m;mtiq ;,malfarini 82 xanasına daxil edilmiş düsturu mü;,yyan edin.
işara etm;,k üçün müvafiq olaraq I va & simvolları ABCOE
- -• GH
istifada edilmişdir).
Sorğuya uyğun galan
2
3
1
1
1
l
2
ı
2
4
J
3
6
4
4
1
'
5
10
6
12
7 r •
7
14
8
16
'
9
11
Sorğu
sahifalar (minlarfa) 4 J 3 6 9 12 15 18 21 24 27
alqoritm & proqram 231 s
6
•
5
4
5
8
10
12
15
16
20
20
25
24
30
28
35
32
40
36
45
alqorittn & kompüter 349 7 6 6 12 18 24 30 36 42 48 54
alqoritm & ( program 1 8 7 7 14 21 28 35 42 49 56 63
420 56 64 72
kompüter) 9 1 8 16 24 32 40 41
10 9 9 18 27 36 45 54 63 72 11
A)302 B) 538 C) 1000
D) 160 E) 118 A)=A2*BJ B) = $A$2*$B$1 C)= $AS2*Bl
D) =A$2*$B1 E) = $A2*B$1
17. Klas terin hacmi 6 Kbayt olarsa, 293 Kbaythq faylın
sart diskda tutduğu hacmi müayyan edin. 22. (l+x)·(3+x)·(S+x)· ... • (IS+x) . i= 1
A) 74 B) 294 C) 49 D) 300 E) 50 ifadilsinin hesablanması blok-
sxeminin fraqmentindil "?"
18. s dayişaninin
daxil s = int(input()) işar3si ilvazina yazılmalıdır:
olunmuş hansı an höyük s = s // 10
qiymatinda proqram n = 1 A)P=P*(i+x)
ekrana 243 adadini while s < 46: B)P=(2*x+l)*P
çıxarar?
s -= s + 5 C)P=P*x+i
A)529 B)256
n = n * 3 D)P=P*i+x
print(n) E)x=x+2*P
C) 259 D)324
E) 526

19. n natural adadi n=int(input())

üçün proqram s=[]
Dilyi hesablayır? for i in range(l,n//2+1):
if n%i==0 and i%2==1:
s.append(i)
if n%2==1:
23. Proqram icra edilarkilo n=int(input())
s.append(n)
klaviaturadan 5 adadi daxil i=0
c=sum(s) • while n!=l:
edilarsa, ekranda Dilçap
print(c) if n%2==0:
olunacaq?
A) n ad:x:lininbölanlarind;m bk adad olanlannın adadi n=n//l
ortasını else:
B)" adadinin bölanlarindan cüt adad olanlarının camini
i=i+l
C) n adadinin bölanfarindan tak adad olanlarının camini print(i)
D) n adadinin bölanlarinin camini
E) n adadinin bölanfarindan bk adad olanlarının sayım
24. Xidnıati proqranılııra ııid olanları nıüayyan edin.
20. Proqramın icrasından sonra ekranda na çap 1. emaliyyat sisteml:ıri
olunacaq? 2. Anıiviruslar
3. IJrnyverl:,r
a ..•aba" 4. M:,ın rcdaktorhın
b••abbababbccab" 5. Arxivl:,~ciınn:, proqmnılıın
s=·· 6. Proqmmlışdmmı dill;-ııi
if b.find(a[0])1=-1:
s=s+a[e] 25. tal2 olduııdn,def g(x):
ı,nıı1rı1111111
if x X 3 I• 0:
if b.find(a[l])l•-1 and s.count(a[1])••0: return x • 3 + x // 3
Sas+a[l] D.ltkaslnl
ıııüayyan c.•dln.
else:
if b.find(a[2])la-1 and s.count(a[2])•a0: return 2 • x - x X 6
5•S+a[2] t • int(input())
print(s) print(g(t))
A) ab 8) aba C) aab D) bb E) aa

115

~cannea wnn \.Jam~canner

 Ali t;,h.rilmü.,ssisabriıı;, q.Jbııl imıahanının ikinci m.1rha/J ..
Hnaea QiJBULU - 2023 Jıı.,~

Ztı. l'rnqnım knı n•int(input()) 27. Müaslr fardl kompüterfarlnqurğulannın texnlkl '
Nlll.nk.ln a ■ list(str(n)) parametrfarina asasan uyğunluğu müayyan edin.
klu laıuradan J,&l a. sert() a. 1 Tbayt
.ıd dl dull c-dilns.1. sl•"" 1.CD-R b. 1,44 Mbayt
c-knında n.l ~•P s2•"" 2.HDD c. 8 Gbayt
olunacaq7 for x in a: 3.RAM d. 700 Mbayt
sl•X+Sl e. 10 Kbayt
s2=s2+x
s=int(sl)+int(s2)
print(s)

Si:; taqdinı o/uıınıuş 28 - 30 saylı tapşırıqları yerina yetirin.

3 5 7 2n-l
28. ıı natural adadi üçün S= x-~+~-~+ ... --x __ camini besablayan alqoritmin blok-sxemini guruo.
3 5 7 2n-l

Cavab: ________________ _

29. İki adadio garşılıglı sada olub-olmadığını yoxlayan program yazın.

Cavab: ________________ _

30. KJaviaturadan aralarında bir boşluq olan sözl3rd.ın ibar3t S s.ıtri daxil edilmişdir. Bu sözl.ırin içarisiodan .....
ıaltlnln an çoı: istifada olunduğu sözl.ıri çapa ver3n program yazın.

Cavab: ________________ _

Topıırıqlorı t;m/b t'tdl/;ır: N.ll. ls"yrva.f-r.r.ıı. F. T. /biycv, ıex.e.ıı. z.a.Hacıyev, r.e.d. A.B. Rahimov,
A.M. ll,,1/,lov, Y.A. cJ/iycv.

11e

~cannea wnn L,;am~canner

 -------------------------·······-·····--····-------------------------

IM!=ı:hi•fü:Jill'WJ•fii

KİMYA
(I ixtisasqrupu)
Q.ıbul inıtalıam modeliıı;, dair bu tapşırıq ııümuııalari ifa
J2rın kuriJrulunıuna göra "Madda v;, maddi al;,m", "Kimyavi
lıııılwhr". ..Eksperiment v;, model/;ışdirnıa", "Kimya v;,
lul'GI" m.1:mım MJtlarina aid aşağıdakı alt standartların Z+X
Llbfari iizra bilik va bacarıqlarm yoxlanılması va Doğru ifadafari müayyan edin.
qi_,~ıfandirilnı;,si ııazard;, tutulmuşdur: l. X v~ Y-in sıxhğı eynidir
VII sinü 2. X+Y müxt:ılifcinsli qanşıqdır
1.3 .1. Madd:ıfarin formuluna :ısas:ın sada hesabi amalar 3. Z+X eynicinsli qanşıqdır
apan.r. 4. Z b~rk madd:ıdir
-2.2. Sad:ı reaksiyalann bnlikfarin:ı :ısasan hesablamalar A) 1, 4 B) 2, 4 C) 1, 3
aparır.
0)2,3 E)l,2
VIII sinü
1.2.1. Atomun quruluşunu, kimy:ıvi rabiblari, elektrolit 2. 1 mol etanın qismanetilen;,dehidrogenl:ışmasi zamanı
rn:ıhlulunda baş veran proseslari ş:ırh edir. ahnanqarışığın orta molyar kütfasi24 q/mol olarsa,
1.3.1. Atomun quruluşuna, kimy:ıvi rabitalara, elektrolit bu qarışıqda etanın bacın payını (%-13) besablayuı.
m:ıhlulunda baş veran proseslara aid masalalar gurur A,(C)=l2, A,(H)=l
v:ı h:ıll edi.r. • A) 60 B) 30 C) 25 D) 40 E) 75
2.2. 1. Mühünı qeyri-üzvi birl:ışm:ılara aid reaksiya
tanliklarini brtib edir. 3. Hansı birlaşmafarda valent bucağı 180°-dir?
2.2.2. Mühüm qeyri-üzvi birlaşmal:ıra aid reaksiya 1. H20 2. Cl4 3. COı
t:ınlikl:ırin;;ı :ısas:ın hesablamalar aparır. 4. BCl3 5. C2 Hı 6. BeClı
IX sinif A) 1, 2, 5 B) 2, 4, 6 C) 3, 4, 5
1. 1.1. Madd;;ıfarin (metallar, qeyri-metallar va onların D)l,3,6 E)3,5,6
birfaşm:ıl:ıri, sad:ı üzvi birlaşmalar) quruluşunu,
fiziki xassal:ırini ş:ırh edir.
1.2. 1. Madd:ıl:ırin (metallar, qeyri-metallar va onların rx~
birl:ışm:ıfari, sad:ı üzvi birlaşm;;ılar) quruluşunun
4. X, Y va Z maddafarini
xass:ıl:ırin:ı bsirini ş:ırh edir.
müayyanedin.
2 .2. 1• Metallar, qeyri-metallar v:ı onların birlaşmat:ıı:ına,
sad;;ı üzvi birl:ışm:ıl:ıra aid reaksiya bnliklarinı
c.~,J,
brtib edir.
2 -2.2. Metallar, qeyri-metallar va onlann birl:ışm:ılarina, X y z
sacb üzvi birl:ışmalar;;ı aid reaksiya tanliklarin:ı A) Ca CaC2 CaC03
asas:ın hesablamalar aparır. B) CaC03 CaCı Ca(OH)2
X sinif C) C2H2 CaO CaC2
1.1.1. Maddat;;ırin (qeyri-üzvi v:ı üzvi) t:ırkibini, D) CaC03 Ca(OH)ı CaC2
quruluşunu, fiziki xassalarini şarh edir, t:ıqdimatlar E) CaC2 Ca(OH)1 CaC03
hazırlayır.
l .2.1. Qeyri-üzvi v:ı üzvi bi.rlaşm;ıJ;;ırd:ı atomların qarşılıqlı 5. 29Cu, 2,Cr va 26Fe atomlıırında cütl~m.1miş
bsirini izah edir. elektronların camini müayyant'<lin.
2 -2. 1. Qcyri-üzvi birl:ışm;;ıl:ır v:ı üzvi birl:ışm:ıl:ır:ı A)8 B)7 C) 13
(karbohidrogenl:ır:ı) aid reaksiyaların t:mlikl:ırini D) 9 E) 11
tanib cdir.
XI ılnlf 6. 2Xıqııl + Y 111 uı ..... 27'"'\ııuı n• ks~v sınd t radıq
1.1.1. Madd:ıl:>rin (oksigcnli, azotlu Ozvi birl:ışın:ıl:ır v:> ıııttıluıtım (Xl•0,2 mol//, iYi O,_.moll/ ,~ iZi ,_.
polimcrl:ırin) l3rkibini, quruluşunu, fiziki xııss:ı!Jrini nıol// olıırsu, X ,,.ı \' m· dd.,l.ırlnlıı ili.in q tılıqlannı
ş:ırh cdir, taqdimatlar hazırlayır. (nıol/1) hı.•sıılıhı)'lll,
1.2.1. Ok.sigenli, azotlu üzvi birl:ışm:ıl:ırd:ı utoınlnrııı X y
qarşılıqlı bsirini izah edir. A) 0,6 O.~
2 -1.1. Ok igenli, azotlu üzvi birl:ışm:ıl:ır:ı v;, polimcrl;,r:ı nid B) 0.4 0,5
rcaksiyaların qanunauyğunluqlnrını iznh edir. . ) 0,(l 0,6
2 -2.2. Ok igcnli, azotlu üzvi birl;,şm:ıl:ır v;, polimcrl;,r:ı nıd D) 0,K 0,R
rcak.ıiyaların ıanliklarin:ı :ısasan he nblıınuılnr ııpıırır. C) 0,4 0,6

117

~cannea wnn L,am~canner

 TiRaBa QoBULU-2023 qabul inıtohanının ikinci marlı •l· ..
Ali uhsil mü;1ssisa/ari11;1
-----------------------------.:.:0.::o~.fluçı;~

7. Sı lı~ı 1.2 q/m/ ,., mollar qaıılıı!ı 2 mol// olan NaOH 13.
nı.ıhlulunun 1200 qranıına 2H0 'I NaOH .ıla,,., l'dil- amala g;Jtirdiyi Aminturşu
dlkd.l nt.lhlulun hxnıl 1200 m/ oldu. Alınmış m;,hhılun tripcptid mole- molekulunda
Madda
mol~·arqatıh~ını (nıol//) hl's■ blayın. M.(NaOH)=40 kulunda hidrogen hidrogen
) 5 BH.5 C) 8 D) 6 E)7.5 aıomlannın sayı aıomlannın sa)ı
Monoamin-
il monokarbon 23 X
QJn,dınl:ın m~hlullar Duzlann mol sayı turşusu

K,PO, 3 x-ı hesablaym. -

Ca(NOJ)J 3 A) 7 B) 11 C) 9 D)5 E)13
Rcabi~·adan sonra m.ıhlulda qalan ionlann ümumi
mol s•~·ını mü.ıyy.ın edin (h.ıll olan duzlar üçün 14. Hansı reaksiyalarda iki madd.ı alınır?
o=to0•/o). 1. NOı + KOH ~ 2. NH1 + CO2 ~
A)l6 8)12 C)l8 D)ll E)14
3. NH3 + CuO ~ 4. NOı + H20 --+
A)2,3 B) 1,2 C)3,4 D)2,4 E) 1,3
9. \\bhluluna q.ıl.ıvi m.ıhlulu
m (çöküntü)
.ıln.ı etdikd.ı alınan çökün-
15.
tünün kütl.ısinin dayişm3si
Parçalanmasından alınan
qrafikina U) ğun g3l3n
Duz madd;J);Jrin kütlasi, q
duzlan mü3yy.ın edin.
1. CuSO4 2. Al(NO 3)3
xo 1 NOı 1 Oı
m (q:ıl:ıvi) X(NO3)2 16,2 1 9,2 1 3,2
3. Mg(NO3)2 4. BeSO 4
A)2,3 B)l,2 C)3,4 D)2,4 X-in nisbi atom kütfasini hesablayın.
E)l,3
Ar(N)=l4; A,(O)=16
A) 65 B) 40 C) 64 D) 24 E) 56
ıo.

Qanşıqda
Ü3-ün Orya
Küfüısi, 16.
çevrilm::ısind::ın sonra
olan gazlar q CI-Lı 550---{;00°C,kaı )X + T
b;Jcmi, / (n.ş.)
Oı m X 1000° C
---➔ Y+T
Ü3 m o ısoo•c
x-i hesablayın. A,(0)=16 Z+T
A)0,7m B)ll,2m C)l,4m X, Y v3 Z maddafarini müayy;Jn edin.
D)5,6m E)2,8m X Y Z
A) Cıl-Lı C2H 2 C
JI. B) C CıHı Cıl-Lı
Reaksiya m;Jhsulları C) Cıl-Lı C CıHı
Reak.siyalar
D) CıHı C C2 1-Lı
Clı+NaOH~ A+X+B
E) C Cıl-Lı CıHı
Cl 2 +NaOH ~ A+Y+B
M,(XJ - M,(Y) farqlni mü3yy;m edin. A,(Cl)=35,5; 17.
A,(Na)=23; A,(O)=16; A,(H)=I
A)M 8)24 C)48 D)32 E)l6

12. f.)14-r-Vtnndlaqrımına uyfun lfııd.ıl3rl mü.ıyy,m edin. Bu sırada alkinlarin nisbi molekul küllJIJrinin fJrqi
28 olarsa. X. Y , a Z moll'kullarında cJmi n~a
O Oı
hldroJ!en uıomu oldu~unu müayy.ın edin. A,(C)=I?:

~
1. O i11 nd yanır
A,(1-1)•1
ı\)40 8)42 C)52 D)46 E)38

2. O .ıv.cııin
v ı-nıliyi ikidir 1K. ilan ı dil llll'lııllur l,llıııısdıı oldmıda I melal protrktor
). Ammnny ki k ubıınıid :un.ıl :ıılrir rohıııu oyııuyıırııq il meııılı korroziyadan qoruyur?
4'.Mol kulun I i Jl•ruhiı:, var 1 il
. K rhoııurı v lcrıılıyl O dOr 1. Fc Zn
1 il 111 2. ı\l re
Al 1, 4 2, r~ Cu
u, l. l 2, 4 4. Zıı Mg
c..,ı. 2,J 4 5. Zıı Fc
u,,.4 ı, 5 A) 2. 3, 5 U) 2, 4, 5 C) 1, 2,4
,, 1,2 4 D) 1,).4 E)l,3,5

ffl

~cannea wnn \.Jam~canner

 L il:n t,1nınız ııiırııım,,bri
ifü!U:Ei•fü:JlıjldJıfli
19. Hansı turşu hronılu suyu r.ınJ:sizl.1şdlrlr?
A) p:ılmiıin turşu u B) cnrını ıurşusu
23. Enant v.1kapron lln;,rlnln qurulut halqalarında olan
C) lı.:ıpron ıurşu_u D) linol ıurşusu
nlomların say f.lr<tlnlmü.1yy;,nedin.
E). ıc:ırin ıurşu_u
24. lzopropll splrrl üçün doğru olanlar:
20. 1. lkiaıomlu spirtdir
1. C,.H,:Oıı _'l'.._ın_➔ 2. Suda yaxşı h:,11olur
1. C.H,:O~ _.;.:'..}:ıı.;""l="'="':.::N-4 3. Beyn:,lxalqnomcnklaturail;, adı propanol-1-dir
•u\t nır,.uıı.uıu 4. Molekulundaasimmetrik karbon atomu var
3.C.Hı:O~
5. ikili spirtdir
Qlükounın qıcqırma rcaksiyalarından alınan üzvi
madd~l.ırin nisbi molckul kütlal.ırinin artması sırası
25. H 2SO 4 + Zn -+ ZnSO 4 + S + HıO t;,nfiyini
hansı halda doğrudur? A,(C)=l2, A,(H)=I, A,(O)=16
;,msallaşdırın v.ı 196 q H2SO4 reaksiyaya daı-il
A)3.2.I 8)2,l,3 C)l,2,3
olduqda neç;, qram S alındığını hesablayın. A,(S)=32;
D) 2. 3. 1 E) 3, 1, 2
M,(H 2SO4)=98
ll. Mahlullannı alüminium qabda saxlamaq mümkün
26. Neç;, qram etil spirtind;,n 75% çmmla 33,6 Utr (n.ş.)
olan duzlan mü.ıyy.ın edin.
butadien-1,3 alınar? M..(C2HsOH)=46
ı. euso. 2. Kıs 3. KNO3
4. Nacı 5. Na2CO3 6. Ba(NO3)2 27 .
A) 2, 3, 5 B) 3, 4, 6 C) 2, 5, 6
Reaksiyanın
D) 1,2,4 E) 1,3,6 Reaksiya
Reaksiyadao
istilik effekti,
ayrılan istilik. kC
kC
22.Yanma reaksiyasının qrafıkin.ı asasan X üzvi maddasi- CıH6+O2-+ 3000 750
nin daxil olduğu sinfi müayyan edin. A,(C)=12;
Uyğunluğu müayyan edin.
A..(B)=l; A..(0)=16
Madda Molsayı
Mol sayı l. C2H6 a. 2,25
2. Oı b. 0,5
3. COı C. I
d. 1,75
e.2

x zaman

A) turşular B) spirtlar C) aldehidlar

D)alkanlar E) al.kenlar

Siz;, taqdinı olunmuş 28-30 saylı tapşırıqları yerim, yetirin.

28. Molekulunda iki ;,d;,d üçlü karbon atomu olan C6 H 14 formullu alkanın quruluş formulunu yazın ~;ı beyn;,lxalq
nomenklaturaya gön adlandırın.

~-l- _ -~- - -1-l---.----1----·--- - - ı-

-~-·-1-
- ı- -ı-- -
·- - _,..__ ı_ ~-L--l-.l-...L-.....L-1..---.L..--L--L.......J"'-L.....ı...........

Cavab: -----------=======

119

~cannea wnn L;am~canner

 Ali tahsil mü.1ssis,/,1rin, q,bu/ imıalıa111nın ikinci - ..ı_
r~nasa QasuLu- 2023 --------------------------..:......:··-::.:.:.~~ ,.
29. Sada superfosfabn alınma reaksiyasının tanllyfnl yazın va amsallaşdınn.

Cavab: ________________ _

30. Reaksiya tanliyini yazın va 89,6 litr (n.ş.) kükürd-dioksidin katalitik oksldlaşm;,sfndan 80% çıxımla ncç;, qrum
kükürd-trioksid alındığını hesablayın. A,.(S)=32; A,(O)=16

Cavab: ________________ _

Tapşırıqları tartib etdi: k.üfd. V.S.aliyev.

120

~cannea wnn L;am~can er

 li=ii#i:i#i•fü:(ijjld}ıfli

KİMYA
(W ixtisasqrupu)
Qdbııl imtalıanı modelin;, dair bu tapşırıq nümun;,/ari ifa 1. XSO4 duzunda X-in kütl3 payı 20 %-dlr. Bu duzun
J?nn kııriJ.ııltınıııııa göra ''Jt[add;ı v;ı maddi alanı", "Kinıyavi 360 qramında neça qram kükürd olduğunu
lıııdwl~r", ..Eksperinıent v;ı model/aşdirına", "Kimya va hesablayın. A,(S)=32, A,(0)=16
ıı~raı" nı.l=mun xaıliJrina aid aşağıdal..-ı alt standartların A) 64 B) 128 C) 96 D) 80 E) 160
t.Jİdbl;,ri icra bilik va bacarıq/arm yoxlamlması va qiyınat­
2.
J;mdirilnıasi nazarda tutu/mıışdur:
VU sinir CH=C-CH3 + HıO 11ı'' ·' ) X

1.3.1. Madd;ıl:;,rin fonnuluna :ısa.san sad:ı hesablamalaraparır. X maddasi üçün hansı ifadafar doğrudur?
2.2.2. Sad:ı reaksiyaların bnlikl:ırin:ı :lsas:ın hesablamalar 1. Molekulunda OH qrupu var
2. Molekulunda karbonil qrupu var
apanr.
3. Mis (II) hidroksidl:ı reaksiyaya daxil olmur
VIII sinif
4. Molekulunda aldehid qrupu var
1ı 1. Atomun qııruluşunu, kimy:ıvi rabibl:ıri, elektrolit A)l,3 8)2,3 C)3,4 D)l,4 E)2,4
m::,hlulundabaş ver;ın prosesl:ıri ş;ırh edir.
1.3.1. Atomun qııruluşuna, kimy:ıvi rabibl:ıra, elektrolit 3.

0lxll iyi0
m:ıhlulunda baş ver;ın prosesl:ır;ı aid m:ıs:ıl:ıl:ır gurur v:ı
b:ıll edir.
2.2.1. Mühüın qeyri-üzvi birl:ışm:ıl:ır;ı aid reaksiya bnlikl:ırini
brtıb edir.
Dövri sistemin bir hissasi asasında doğnı ifadalari
2.2.2. Mühüm qeyri-üzvi birl:ışm:ıl:ır;ı aid reaksiyat:mlikl:ırin:ı
müayyan edin.
;;ısas;m hesablarnalaraparır.
ı. X elementi -3 oksidlaşm:ı d::ır;ı~si gösbrir
IX sinü 2. X, Y il::ı X2Y3 tipli birl:>şm::ı ::ımal:ı g:ıtirir
1.1.1. Madd:ll:ırin (metallar, qeyri-metallar v:ı onların 3. Y üçvalentli ola bilir
birl:ışm:ıl::>ri, sad::,üzvi birl:ışm::,J::,r) quruluşunu, fiziki 4. X il:ı Y ion rabit::ısi ::ım:>l::ı g::,tirir
xasS::>l::>rini ş;ırlı edir. 5. Y-in elel'tron fonnula ... 3s23p4 kimidir
1.2. 1. Madd:ll::,rin(metallar, qeyri-metallarv:ı onların 6. X ikiatornlu molekullar ::,m::,l::, g:ıtirir
birl::,şm::,l::,ri, sa.daüzvi birlaşmalar) quruluşunun A) 2, 3, 5 B) 1, 2, 4 C) 3, 4, 6 D) 1, 5, 6 E)2 3, 4
xasS::>larina bsirini ş;ırlı edir.
4. Hansı maddafarin molekullannda a rabitafarin sa},
2.2.1. Metallar, qeyri-metallarva onların birlaşmalarina, sad::>
üzvi birlaşm:ılar;ı aid reaksiya bnlikl:ırini t:ırtib edir. barabardir? ~ • ,-nn,
2.2.2. Metallar, qeyri-metallarva onların birlaşmal:ırina, sad:ı
üzvi birlaşm:ılar;ı aid reaksiya bnlikl::>rin:ı asa.S::>n / ~°C
hesablarnalaraparır.

fx,bı
X sinif
1.1.1. Madd::>!arin (qeyri-üzviv::,üzvi) t:ırkibini, quruluşunu,
fiziki xass::ılarini ş::,rlı edir, bqdimatlar hazırlayır. T+HCI
1.2.1. Qcyri-üzvi v:, üzvi bir];ışm:,l::,rda atomların qarşılıqlı
bsirini izah edir.
2.2.1. Qeyri-üzvi birl:ışm:ıl:ır v:ı üzvi birl::ışm:ıl:,ır;ı
(karbohidrogenl:ır:ı) aid reaksiyalann t:ınlikl:ırini t::>rtib
/4ü,
edir.
XI sınır
1.1.1. M3'kbl:nin (oksigenli,azotlu üzvi birl:,şm:ıl:ır va A)X.Y B) X, Z C) T, L D)Z. T E)Z. L
polirncrl:ırin) t:ırkibini, quruluşunu, fiziki xnss:ıl:ırini
5.
Ş3rh edir, t:ıqdimatlar hazırlayır. Mııdd:, vm:ıl:ıı.tJlm:, istilivi. kCJmol
1.2.1. Oksigenli, azotlu üzvi birl:ışm:,l:ml:ı ntonılann qn~ılıqlı Al,O, 1680
bsirini iz.ahedir. Fl",0, 1120
2.1.1. Oksigenli, azotlu üzvi birl:ışm:ıl:,r:, v:, polimcrl:,r.ı nid 456,ı "lermll qıırışı~ıtı" reakslyasından ayrılan
reaksiyalann qanunauyğunluqlannı iz.ahc<lir. lsılllyln mlqdurını
(kC il.>) besablayın.
2.2.2. Okiigc:nli,azotlu üzvi birl:ış-'lkll:ır v:ı polimcrl:ır:ı nid A,(Fr)•56, A,(0)•16, A,(Al)=27
reakııiyalann bnlikl:,rin:ı :,sa.ı,:,n hcsablamalarnpıınr. A)2800 8)5030 C) 1680
O) 1820 E) 1400
121

~cannea wnn L,am~canner

 •
Ali Mlısil müiJssisiJ/;,riniJq;ıbul imtahanının ikinci ı,
Tc:naea QaeuLu- 2023 m;1r ;1/.lJi~

6. :ıcr'· ıooır-2cr0.: +Jcr+SHıO

~x 11. Reaksiyaya daxil olan X, Y va Z maddalarini
O1.shll,ıfdlrklnln I molunıın aldığı clcklronlnrın mol müayyan edin.
H) ını mü~yy.ln edin. X
A) 3 O) J C) 5 D)6 E)4

7.
-Xıauı + Yıau).,... 2Zıa.ı.ıl reaksiyasında
ilkin qoıılıqlar; tarazlıq qatılıqlan;
y z
moV/ mol//
[X) 1 [Y] [X] 1 [Y] 1 [Z]
a 2 4 b X y z
.3 1
b-nı hesablayın.
1 1
A)HCI Hı Oı
B)CaO Oı HıO
A)2 8)5 C)4 D)3 E) 6
C)KıO HıO Hı
D)HıO KıO Hı
8. Hallolma amsalı
E)CaO HıO Oı
Kı,(A)=IS00 qA olan
duzun I qabda olan 12. Mis (il) oksidla Kütl3
mahluldakı suyun ammonium-xloridin
müayyan hissasi reaksiyasımn qrafikina
buxarlandınlaraq II ;,sas;,n X hansı
qaba keçirilir. U qabda madd;,larla reaksiyaya
duz tamamifa h3ll daxil olar?
Mr(CuO)=80,
olduqda h3r iki qabda 11 Mr(NltıCl)=53,5
doymuş m3hlul alınır. zaman
x-i hesablayın. 1. AgNO3 2. H2 3. NaOH 4. Pb(NO 3 )ı 5. HCI
A) 3, 4, 5 B) 2, 3, 5 C) l, 2, 5
A) 60 B) 40 C) 30 D) 50 E) 80
D) 1,2,4 E) 1,3,4
9.
!NaOH ! BaCh !Pb(NOJ)ı
NaıSO, NazSO, NazSO,
KCI KCl KCl
CuCh CuCh CuCh
Me q3l3vi metaldırsa, L maddasini müavyan edin.
I III
[J A) NaNOı B) NıO C) LiNO;.
Qabların har birind3 x mol Na 2S0,, y mol KCI V3z D) NOı E) KNO 2
mol CuC!ı olan mahlullar var. Bu qablara artıq 14. Eyler-Venn diaqramına uyğun reaksiyalan mü.l~)ölD
miqdar maddalari alava etdikda I qabda 3 mol edin.
çöküntü, il qabda 4 mol çöküntü, ili qabda is3 8 mol
çöküntü alınana, x, y va z-i müayy;m edin.
X y Z

A)2 1 3
il) 2 3 4
C)4 2 3
D) 4 3 2
J;) J 2 4 11,so:1(qaıı). t
1. li 0011
. X hY 1 . 2. + IIJO~
1o. KOII ➔ l1
ııırı·
➔ 11 1 ,·z
n·ıık,lyıı ınchı
■ ,, h c ol ■ nıt, X, V v.ı Z mıdcl.ıl.1rlnl mlbyyan l·ıllıı. 3. Fc + 11;0~
X y 7. 4. CI 14 ll:O t. kıl ➔
AJ K 1( 11,0 K 'I
IJ) 1110 KCI Kno, 1 il ili
C) K ·ı llıO K ·ıo A) 1 .ı 2,3
o, K<'I K '10, HıO 0)3 1 2.4
1.) K 10, K I llıO C)4 3 I, 2
D) 1 3 2,4
E)3 2 1,4
122

~cannea wnn L,am~canrfer

 Talasa QaBULU - 2023

15 . 21.
Madd:ılar Xlorun kütla payı, %
Doymuş bir- 1 molunun tam yanmasına sarf
xcı w,
atomlu ikili spirt olunan oksigenin mol sayı
YCI Wı
zcı (1)3
X 9
X. Y va Z qafavi metallan il. ili va iV dövrda X-ın molekulunda bır 3dad dördlü karbon atomu
yerlaşir. ro3>ro,>ro2 olarsa, hansı
reaksiyalar varsa, hansı ifad3 do~rudur?
doğrudur? A) 3-cü karbon atomunun oksidlaşm:, d:>racasi-1-dir
1. 2X + Oı - XıOı 2. Y + Oı -+ YO 2 8) molekulunda asimmetrik karbon atomu var
3. 4Z + Oı - 2ZıO 4. 4X + Oı -+ 2X 20 C) 2-ci karbon atomunun oksidlaşma dar:,c;:ısi + 1-dir
5. 2Y + Oı -+ Y 202
A)l,2,3 8)2,3,5 C)l,4,5 D) metilikilibutil efirinin izomeridir
D) 1, 2, 4 E) 3, 4, 5 E) molekulunda 4 qeyri-polyar kovalent rabita var

16. Alüminium-xloridin suda duru mahlulunda artıq 22. Polimetilmetakrilatm molekulunda oksigenin kütl3
miqdarda kalium metalı hilll etdikdil hansı maddillilr payını (%-la) müilyyan edin.
ahnar? A,(C)=l2, A,(H)=l, A,(O)=16
1. Hı 2. Al 3. HCI A) 28 B) 48 C) 24 D) 32 E) 36
4. KCI 5. KAI02·2H20
A)l,4,5 8) 2, 3, 5 C) 3,4, 5
D) 1, 2,4 E) 1, 2, 3 23. Doymuş biratomlu spirtla doymuş birasash karbon
turşusundan alınan mürakkab efirin 0,2 mol NaOH-
17. KCI03 ı.Mno, ) X +NO,+H,o ) y la reaksiyasındao 25,6 qram mahsul ahnmışdır. Spirt
Y maddasi üçün hansı ifadillar doğrudur? mahsulun kütlaca 25%-ni taşkil edirsa, efir molekulu-
l. Duzdur nun tarkibindaki turşu qalığında neça karbon atomu
2. Turşudur var?
3. Mg ita reaksiyasından H2 alınır A,(Na)=23, A,(C)=J2, A,(H)=l, A,(O)=16
4. Parçalandıqda ilkin maddalar alınır
A)2,3 8)1,4 C)3,4 0)2,4 E)l,3 24. Har iki madda üçün doğru olanları mü3yyan edin.

18.,---------~----~--------, Reaksiyaya daxil olur

Qanşığın tarkibi Mol sayı Kütlasi, q
1. Ag2O il:>
oksidl:>şm:>
Qanşığın yanmasından neçil mol CO 2 almar?
A,(C)=l2, A,(H)=l
A) 4 B) 2 C) 6 D) 5 E) 8 2. Karbonatlarla

19. 3. Xlorla av~zetma

__ +_0.::;.,..;2.""'t""A~---~I
+ O +HıO
C2Jiı---ı--.....ı...;c..&..--=----- II
+O,. Cu va Fe duzlan ili 4. Kalsiumla

Hansı ifadalar doğrudur?

1. I reaksiyada o rabitalarin sayı 2 vahid artır 25. İki sınaq şüşasinin har birina 82,4 q eyni
2. il reaksiyada 7t rabitalarin sayı dayişmir monoaminmonokarbon turşusu yerl.lşdirilmişdir. I
3. Tllreaksiyada etanal alınır
sınaq şüşasina kifayat qadar xlorid turşusu alava
4. I reaksiyadan etilenqlikol alınır
5. il reaksiyada karbon atomlannın oksidlaşma darac::ısi etdikda il 1,6 qram duz alınır. il sınaq şüş3sina
azalır kifayat qadar NaOH alava etdikda neça qram duz
6. ili reaksiyada qeyri-polyar o rabitalarin sayı dayişnıir ahnar? A,(C)=l2, A,(H)=J, A,(O)=16, A.(N)=l4,
A) 2, 3, 4 8) 1, 5, 6 C) 2, 4, 6 A,(Na)=23, A,(Cl)=35,5
D) 1, 3, 6 E) 1, 3, 5
26. Orta molyar kütl3si IS q/mol olan azot ,,;ı hidrogen
20. CH ıcı } •N• x ,.....>v ,ııcı
Z~T qarışıj!ının 40 lltrin3 30 litr etilen Jla,•a edil3rak
CıH,Cl ◄ C,ıı. •C,ıı,.ı .ıı,
kutıılizııtor iştirakı ilJ hidrogenl3şma aparddı.
T maddasini müayyan edin. Hidroı:l•nl3şma reııksiyıısı tam başa çatdıqdan sonra
A) 2,2-dimeıilbutan 8) 2,4-dimetilhcksan qıız cıurışıJ!ındıı etunın h3cm payını (%-13)
C) 2,3-dimeıilbuıan D) hcksan tıesablııyın (n.ş.). M.(N 2)=28. M,(H 2)=2
E) 2-mctilpenıen-2

123

~cannea wnn \.Jam~canner

 Ali ı.1lısil mü.wis.1l.1riruq bul imtalıanını,ı ih,ıci,.. rlı>
■ Eıt=ı:fil•M=i'ii•WMJM
27. U,·eunlueu müan•,m edin.
Güb~ Alınma reaksivası
Ammofos X+Y-
Ammonium şorası x+z-
lkiaaı superfosfiıı Y+T-
1. Y 2. Z 3. T
a. CaJ(PO,)ı
d. HıSO,<qaııı

Siz;, tıqdim olunmuş situasiyanı diqq;ıtl;ıoxuyun v;ı burada verilmiş m;ılumatlardan istifad;ı rıür;,k
28 - 30 saylı tapşırıqları yerin;ı yetirin.

Ayn-ayn qablarda natriumun (1 reaksiya) va ikivalentli misin duzlannm mahlullan (il reaksiya) clcktrol~
uğradılır. Tarkiblarini müayy;m etmak üçün duzlar ayn-ayn sınaq şüşalarina alava olunur. Naıriumun nomıal duzu
üz:)rina xlorid turşusu alava etdikda ahang suyunu bulandıran qaz (III reaksiya), misin duzu üzarina AgN0 1 mahlulu
alava etdikda İsa sanmtıl çöküntü alınır (IV reaksiya).

28. Cadvali tamamlayın.

Reaksiya Anodda ayrılan maddanin fonnulu
I
II

29. m va IV reaksiyalann tanliklarini yazın va amsallaşdırın.

Cavab: ________________ _

30. ı reaksiya üzra 600q 10%-li duz mahlulunu elektroliz., uğratdıqda anodda 320 q madda ayrıldığı anda qalan
mahlulda duzun kütla payını(%) hesablayın. A,(H)=l, ~,(0)=16

Cavab: ________________ _

Tapıırıqları t;ırtib etdi/;ır: k.üf.d. V.S.a/iyev, b.üf.d. T.C.Gülaliyev.

124

~cannea wnn \.Jam~can r

 ifiıfü=bl•fü:J•il'W·fıfll

BioıociYA
(IV ixtisasqrupu)
Q.ıbul imtahanı nıode/irıa
dair bu tapşırıq nünıımalari ifa J. Yaşıl quş mamırının yetkin fardl yalnız haploid (n)
" kurilrulunıuna
göra "Canlıların quruluşıı va xromosom d.ıstll hüceyralar.ı maUkdlrsa, demall:
•iıxulifliyi", "Bioloji prosesl;ır", "İnsan v;ı onıın 1. Cinsiyy;ıt hüceyrasiqamçılıdır
~ı.•hlı", "Canlılar ,,;ı ;ıtraf mühit" mazmun xatlariııa 2. Bilavasitaziqotdan :ım;ıl:, galmişdir
iJ aşağıdala alı standartlarm talablari üzra bilik va 3. Allel genl;ır cütün;ı malikdir
nqlann yox/anılması va qiymatlandirilnıasi nazarda 4. Bu fardda mayalanmagetmir
A) 2, 4 B) !, 3 C) 3, 4 D) 1, 4 E) 2, 3
nı:ıılmuş-dur:
VI sinir 2. Hansı sıralarda X, Y va Z-in göstaricilari ~kilda tasvir
ı. ı ı Oınlılann quruluşunu t:ısvir edir. olunan heyvana müvafıqdir?
21. 1. Bioloji prosesl:ırin xüsusiyy:ıtl:ırini sadalayır.
4. 1. 1. Canlılann :ıtraf mühitl:ı v:ı bir-biril:ı :ılaq:ısini izah
edir.
VII sinif X
1. 1.1. Oınlılar al:ımind:ın b:ıhs ed:ın elm sah:ıl:ıri bar:ıd:ı
fikirl:ırini ş:ırh edir.
1.1.2. Canlıların müxt:ılifliyi haqqında mülahiz:ıl:ırini ş:ırh
edir.
2 l. 1. Miixblif canlılarda ged:ın h:ıyati prosesl:ıri farql:mdirir.
VIII sinif
1.1 .2. İnsan orqanizminin t:ışkil s:ıviyy:ıl:ırini t:ısvir edir.
21.1. İnsan orqanizmind:ı baş ver:ın bioloji prosesl:ıri izah X y z
edir. qidasının h:ızmi
üçqatlı aerob t:ın:ıffüs:ı
IX sinif 1 iki m:ırh:ılad:;ı
orqanizmdir malikdir
1.1ı Canlıların kimy:ıvi t:ırkibini ş:ırh edir. basa çatır
:ılverişli mühitd:ı qeyri-cinsi çoxalması "azalma~ prosesi
2 l. 1. Bioloji prosesl:ırin mahiyy:ıt v:ı m:ızmunu il:ı bağlı
2 ektodennada 4 maya göb.)l:ıyind:ıki :ılverişli mühitd:ı
bqdimatlar hazırlayır. növ hüceyr:ısi olur kimi bas verir basYerir
2.1.2. Madd:ıl:ır mübadil:ısinin pozulma s:ıb:ıbl:ırini ektodemıa v:ı
ikit:ır:ıfli
faktlarla izah edir v:ı t:ıqdimatlar hazırlayır. J
simrnetriyaya
entodennada c:ımi 6
ikiqatlıdır
2.1.3. Bioloji prosesl:ırin mahiyy:ıti v:ı m:ızmununu, baş malikdir
növ somatik hüceyr:ısi
olur
Ver.Jnd:,yişiklikl:ıri riyazi üsullarla :ısaslandırır.
3-1.2. İnsanın ali sinir faaliyyatinin mexanizmini ş:ırh edir 4 torş:ıkilli sinir aruıl d:ıli y:ı
d:ıri-:ız:ıl:ı kis:ısi var
sistemin:ı malikdir m:ılikdir
v:, bqdimatlar hazırlayır.
X sinif A)2,4 B) 1, 3 C) 3,4 D) 1,4 E) 2. 3
1.1.2. Canlıların kimyavi ~rkibinda baş ver:ın dayişiklikl:ıri
3. Qadında 28 günlük aybaşı tsikli şaraitind;, ovulyasi~
izah edir, bqdimatlar hazırlayır. anında uşaqlıqda hansı proses baş wrir?
I. I A. Malcrot.akamülhaqqında malumat toplayır va A) mayalanma
bqdimat hazırlayır. B) aybaşı (uşaqlığın selikli qişasının dn~ılm. sı)
2-I. J. Bioloji proseslarin mexanizmini şarh edir, moruza va C) sarı cismin fonnolaşımısı
bqdimatlar hazırlayır. D) uşnqlıq divnrının b:ırpası
2-1.J. Bioloji proscsl:ırd:, ba, vcr:,n dayişikliklorin E) yurnurtn htlccyr.,nin tıun )'l'lİşm;-ısi
mexanizmini müxıalifü ullarlu :,su lundırır.
3-1.1. in anın tarixi inkişaf rnarh:,1:,1:,rini 4. Hıa:u~ııı bir Jşyııdıııı dlı:Jrlıı., yöııJlıtı.lSI r manı
111ü4uyisali şorlı yıarıaıııaıı ,·,ıılııllk ıı., 11.>
bıı~h ola bll.>r'!
cdir, m:>ru~ v:, rcfcraılar huzırlııyır. A) tı.ış lıl·yiıı li\rpilsilııiln 7,hbl:ııım. si il:,
XI ılnlf ıı) ııııur:\ ı hı.-yııiııiıı ll ş ş\\b~iniıı r~l:,i:ınm:ısi il.>
l .1.2. Canlıların kimyavi brkibi v:, oradıı bu veran ') tıırlu ,ıiş. dıı )1 ılıııı ,·öpdlll.:ıriıı fünksiy ınııı
<byitiklikl:>r:>dair müşahid:,l:,r opunr, n:,ıic:,l:,rl pcıııılııı ı ı il;,
bar:,(J:,L,qdimatlorcdir. 1)) onur~ h<"yııiııin lx>yunşöbJ ·ind.>nçıx n
ı. 1.1. Bioloji pro, e l:,rin mcırnnizminin mOqoyls:ıll ş:ırhlrı-, p ınısiıııp ııik ~iııirl;,riıı işiııd:ı ol. n qüsurlarl
d.ıir rcfcrnı v:, bqdimııılur lınıırlayır.
E) torlu ,ıişadn y ılııız kolbacıqlnnn fünksiyısının
poıulııı lSı il;,

125

~cannea wnn L;am~canner

 Tinaea oaeuLu - 2023 q.Jbul imtahanının ikinci m.,rh,1/as;"<.
Ali t.Jlısil mii,1ssi.r.J/,1rin:,

~--...------.-----,------.--:::-::-~----;--:--,
1 il 111
Ycmlıı orqnn A) 1, 5; ı.4; 3
BiıL.i
:ıkild:ıvi nı:ısi B) 1. 4; 2; 3,5
C) 1.2; 4; 3, 5
Grorgin X y z D) 2, 3; ı. 5; 4
E) 1, 4; 3, 5; 2
x." \ Z~ mü.1n-.ın rdln.
X y z 10. Erkak bal arısının birinci n.1sli:
) ıoxumcanıcyv.1 lök )'1Jmrusu qısagünlü A) partenogenez n:ılic:>sind:ı yaranır
B) ıo,urııcnnıcyv:ı gövd;,yumrusu qısagünlü B) yalnız dölsüz olur
C) d:ınmeyv.l kök yumrusu uzungünlü C) qeyri-cinsi yolla :>m:ıl:ı g:ılir
D) toxunıcnnıcyv.l gövd;-ı yumrusu uzungünlü D) ziqotdan inkişaf edir
E) fındıqça kök yumrusu qısagünlü E) bal :ım:ıl;1 g:ıtir:ı bilmir
6. Eyni nfü·danolan S başlanğıc bakteriyanın yerfaşdiyi 11. Qrafikdagöl qurbağasıııın N
.ıh erişli mühitda 100 d.1qiqaarzinda 75 bölünma baş
ontogenezindaburun
,·ernıişdir. iki ardml bölünma arasındaki vaxtı d;-ıliyinin funksiyalannın
hesabla~1n. müxtalitliyinin(N)
A) 15d.lQ 8) 30 d.lq C) 25 d:ıq dayişilmasi göstarilmişdir.
D) 20 d.lQ E) 7,5 d:ıq
Qrafıka asasandoğru
ifadalarimüayyanedin.
7. Öküz soliterininfinnası qaraciyarsorucusunun l. O-t 1 intervalında suda h:ıll o
~-umunasından onunla farqlanirki:
olunmuş oksigenl:ı
I. sahibinin h:ım kiçik, h:ım d:ı böyük qan dövranı t:ın:ıffüs edir
damarlannın yerl;-ışdiyi b:ıd:ın boşluğunda t:ısadüf 2. t1-t2 intervalında :ıvv:>lc:ı said, sonra baldır sümüyü
edilir :ım:ıl:ı g:ılir
2. sahibinin karbohidrat mübadil;:ısini t:ınziml:ıy:ın 3. t2 -t3 intervalmdavena damarlarında iki cür qan axır
qarışıq sekresiya v;:ızisinin yerl;:ışdiyi b;:ıd:ın 4. O-t 1 intervalında atmosfer havası il:ı t:ın:ıffıis edir
boşluğunda olur 5. t 1 -t2 intervahnda :ıvv:ılc:ı baldır, sonra is:ı bud
3. h;:ım ;:ısas, h:ım d:ı aralıq sahibin b:ıd:ınind:ı t:ısadüf sümükl:ıri yaranır
edilir 6. t2 -t3 intervalmdah:ım suda h:ıll olunmuş oksigen, hJr.,
4. ontogenezi onurğasız heyvanın b:ıd:ıoind:ı başa çatır d:ı atmosfer havası il:ı t:ın:ıffüs edir
A)2,4 8)1,3 C)3,4 D)l,4 E)2,3 A) 1, 3, 6 8) 2, 4, 5 C) l, 3, 5
D) 2, 3, 6 E) 1, 2, 3
8. insanın skeletinda onurğa sütununu sarbast 3traf
skeleti ila bilavasitaalaqafandiransümük: 12. İnsanın boyun nahiyasindava döş boşluğunda cami
1. Döş sümüyün:ı bilavasit;:ı birl:ışib neça adaddaxili sekresiya vazisi yerlaşir?
2. Yastı sümükdür A)2 8)5 C)4 D)3 E)6
3. 8ilavasita uzun borulu sümükfabirl:ışm:ıyib
4. Qarışıq sümükl:ır:ı aiddir 13. Dişi ev iti ifa müqayisada,dişi çöl göyarçininin hansı
5. Bilavasita yastı sümükl:ı birl:ışib orqanlar sistemi daha az orqan sayından (1) v.1orqı·
A)l,5 8)2,3 C)3,4 D)l,4 E)2,5 müxtalifliyindan(2) taşkil olunub?
I fi
9. [)lt:r-Venn diaqramına uyğun bandlarimüayy3nedin. A) cinsiyy:>t ifrazat
B) ifrazat m:ırk:ızi sinir
C) qan-damar cinsiyy:ıt
D) ifrazat t:ın:ıffüs
E) h:ızm qan-damar

14. insanda qanın qidah nıaddal.1rla maksimum

z,mginlaşnıaslndan bilavasitasonra J!ÖStaril.1n
Sarımııl çiç:,k onııınlıırdan keçnıasi ardıcıllığını nıü.1~•.1n edin.
1 2 3

ı. f<O~m ki J i :ım:ıl:ı ı;:ılmir

2. Toı..c~ hcırusu :ım:ıl:ı ı;:ılrnir
J. Çıç:ıkyanlı ı yoııdur
4. l.ı ctık yoxdur A) 1-2-3 B) 2-3-1 C) 1-3-2
S.M lık oWu u bitki ikic:vlidir D) 3-2-1 E) 3-1-2

12,

~cannea wnn L;am~canfıer

 ..:.:_~ı.~=~·'!:'•~lf].')!:'"~~~ı!!:ıiı:.:.:·".:;11:.:."': :1.·:::.1 •1.:.:ri______________________
,.,., _.1
..e..-ııilıtiiı6jıilı:ij..-ilii•Jıi€iiılij:..(liiılıllili'••--4lıiılıfıiliiılll.
'- Sir polipt'pdd r.,;,nclrd;, iki pcptid rabita ;,m;,I;, gatir.m 19, hin hansı gününd;,Şimal yanmkür.l!iinlnortu en
ı. amin rul')U u qıılıqhmnın radikalsız hiss;,sinin dair313rind;,blt;ın bitkinin I m1 yarpaq sahaslntfa
,runlı.s.imıal qrupun) kütl;,l;,ri c;,mi 5600 a.k.v. olmuş­ daha çox üzvi maddaamalagal;,bil3r?
dur. Bu polipcptid ;ı.-,ncirin sintczi zamanı genin kod- A) scntyabrın 23-d:ı B) dckabrın 22-d:ı
la,,dırıcı hiss;,sinin transkripsiyası proscsind;, ;,m;,l;, C) okıyabrın 23-d:ı D) martın 21-da
~~ n su molckullarının kütlasi translynsiyu prosesin• E) iyunun 22-d:ı
d -,m;ıt;, g;ıl;ın su molckullarının kütlasindan n;, q;,-
20.
d;ır
~ox olar? A,(H)=l, A,(C)=12, A,(0)=16, A,(N)=l4
Al-681 8)3672 C) 1254 Potensiallar for ini aradan hissacikl:ır
Hüceyra
D)l622 E)3024 Daxili membranın Daxili membranın
orqanoidbri
daxili s:ıthind:, xarici s:ıthind:ı
il\. X anin müııyinasi zamanı onun nazik bağırsaqlannda
bitki yaClannın b;,zminin pozulması aşkar olunmuşdur. X y
Bununasasında hakim ınadaalb ,,3zinin faaliyy;,tinin
qüsurtu olduğunu güman ebnişdir. Lakin sonrakı
analizfarbu nzi fermentfarinin sintezind3 heç bir z K
poıulmanın olmadığını göstarmişdir. Bu patologiya
bıla,ıısi~ na ita bağb ola bil3r? X, Y, Z V3K-nı mü.Jyyanedin.
. ) qidanın çatışmaması ila X y z K
B) m~~a seliyin zaif sintez olunması ila A) 02· ır ır e-
C ödün amala galmasinin pozulması ifa e-
B) ır Off ır
D) ağız suyu vazilarinin faaliyyatinda olan qüsurlar ila .
E) xlorid turşusunun zaif sin tez olunması ila C) e ır ır 0ı-
.
D) Off H+ e ır
Ji. ~kildaki çarpazlaşma sxemina aid olan fikirlari E) ır 02· e ır
müayyan edin.
21. Atavizmüçün hansı ifadalardoğrudur?

at eşşak qatır J
I - Müxtalif növ va cinslar arasında apanlır
2. Bu cür çarpazlaşma uzaq hibridlaşma adlanır
3. Daha dözümlü va intensiv çoxala bilan formalar amala 1. A - 6 haftalik rüşeymda olması normal haldır
galir 2. C - növün bazi yetkin fardlarinda tasadüf edilir
4. Çarpazlaşma naticasinda heterozis effektina malik 3. C - insanın qadim acdadı ila eyni manşali olmasını
dölsüz formalar yaranır isbat edir
5. Xromosom dastlarini iki, üç dafa artırmaqla 4. C - növ üçün ahamiyyatli olan funksiya yerina vetirir
dölsüzlüyü aradan qaldırmaq olar 5. A - insanın heyvanlarla qohumluğunu sübut edir
6. Çarpazlaşdırılan fardlar arzu olunan tasaniifat 6. D - bütün xordalıların ontogenezinda tasadüf edilir
alamatlari möhkarnlandirilrniş heyvanlardır A)l,2,4,5 B) 1,3,4,6 C)2.3,5.6
A)l,2,4,6 B)l,2,4,5 C)l,3,4,6 D) 1,2,5,6 E)2,3,4,6
D) 1,2,3,6 E) 1,2,3,5
22. Hansı heyvanın dıuil olduğu sinfin nüma~'3nd,1l.ni
il. insandabir anafu.atorun J.B. Lamarkııı yaratd.ığı sistematikadaöz Jksini
iki ınüı:Qlif cür resep- l tapmanıı dır?
lorbnndan galan sinir 4
bnpublannı analiz edan
C)
Pay {paylar) hansıdır (J) A)
,,;ı b
ra.ıou pay (paylar) hansı
lojJ PrOK-slnforma-
t.J-ınuında iştirak cdlr
(IJ)?
D) D)
1 il
4 yuxugönna
1.2 cmosiyalar
2,3 yazılı nitq
1 şifahi nitq E)
1,2 yaddaş

127

~cannea wnn L,am~canner

 TaLaea QaBULU - 2023
--------------------=----------...:..::~ııı.
23. K.ılam bitkisinin çlç.ıklarlnl .ımal.ı gilllran struktur 26. "Çoxhüceyrallorqanlzml;ırd;ı hüceyr.ılar yerin~
elrmenılnlnln saylan r.ıml 136-dır. H.ır bir çlç3kd;ı
rü$eym kis3lari ilmalil galan zaman 63 hüceyr.ı mitoz
bölünm.ıya muuz qalnnşdır. Çiç.ıkbrd.ı
maralanmada bilnasll;, iştirak ed;,n qametfarln
auıosom ı.romosom saylannın cami ;ım;ıl;, g.ıl3n
zlqollardakı autosom xromosom saylarının c.ımind;m
n.ı q;ıd;,r çox olar (k;,J;ım bitkisinin somatik
hüceyr.ısinin bir nüv3sind.ı 18 xromosom var)?
24. Hansı orqanizml3rin b;ıdani daxilind;ı energetik
mübadilaninm.ırhalal.ırinin üçü d;ı baş verir?
1. Yetkin askaridd.ı
2. Öküz soliterind.ı
3. Soxulcanda
4. Exinokokkda 27. Uyğunluğu mü;,yyanedin.
5. Ağ planarida
Ali t;,/ısil mii;,ssisiJ/iJrin;,
qiJbulimtahanının ikinci miJrhJ/,1
3; ~ .
yctirdiklarl funkslyalanna gön lı.tlsaslaşaraq
toxuma v.ı orqanları .ım;ıl;ı gatirlr" fikri canlılardan
hansılara aid ola bilm;,z?
1. Xloroplast v:>xromatofordan m::ıhnım, lakin xlorofıli
olanlara
2. Qametogenezi zamanı qütbl.ır::ı h::ım tak.xromatidli
ham da cüt xromatidli xromosomlan çakilanl;-ı~ '
3. Plazmidlara malik olanlara
4. İşıq enerjisindan istifada etm.ıd.ın qeyri-üzvi
maddalardan üzvi maddal:ır sintez ed:ml;-ır:ı
5. Ontogenezi zamanı cinsiyyat hüceyral:ıri mitoz yolla
am:ıla g:ılanl::ıra
6. Hüceyralarinda sentriollan olmayanlara
1 2

25. Kök pöhra!;ıri haqqında doğru ifadal.ıri müayyan

edin.
l. Kökün şakildayişmasidir
2. alava tumurcuqdan inkişaf edir
3. Üz.ırinda bilavasit.ı yan kök inkişaf eda bilar a. müxt;ılif sistematik gruplarda oxşar mühit ş:ıraitindJ
4. Üz.ırindan bilavasit:ı alava kök inkişaf ed::ı bil::ır oxşar xüsusiyy;ıtl:ırin qazamlması il:ı n;ıtic;ıl:ınir
5. Üzarinda alav.ı tumurcuq ola bil::ır b. konvergensiya n;ıtic;ısind;ı yararub
6. Kök çiliyidir c. homoloji orqanlardır
d. divergensiya n;ıtic;ısind;ı yaranıb
e. modifikasiya d:ıyişbnliyi n;ıtic;ısind:ı yaranıb

T;,qdim olunmuş situasiyanı diqqı,t/ı, oxuyun vı, burada verilmiş m;,lumatlardan istifath ed;,r;ık
28-30 saylı tapşırıqları yerin;, yetirin.

Mü:ıllirn biologiya d:ırsind;ı cinsiyy;ıtl:ı ilişikli irsiyy;ıti izah ed:ırbn qeyd etdi ki, cinsiyy;ıt xromosomlan yalnız
cinsiyyati mü;ıyyan etmir. Autosom xromosomlarda olduğu kimi, cinsiyy;ıt xromosomlannda da müxt;ılif genl~rin
olduğu m;ılumdur. M.ıs:ıl:ın, pişikl:ırd;ı qara (B) v;ı san r;ıng (b) genl;ıri X xromosomlarda yerl;ışir, Y xromosomlarda
is:>bel;ı genfar olmur.

28. Cadvaldapişikbrin r;,ngin;, uyğun genotipfari yazın.

genotip

~ng

qara
9 o
ııan

ala-bula

29, Ala-bulapftlkb ıarı plflyln çarpazlıışmıısından alınan n;,slld;, gcnotip qruplıırının sayını ,ra fenotip;, göra
p ■ rç■ l ■ nm■ (clnılyy;,tl n;,1.3ra ıılmııqlıı) nlsb;,tlnl ınü;,yy;,n edin.

30. F.rbk pltlklnln ,.,nı:lnln al■-bulı ulnııımıısını,ı s;,hJhlııl lıuh l'tlln.

Top,ırıqları l#rtlb rtJ/1,r: lı.t•.ıı. F.A.ıfğayt'v, lı.f'. ,t. Jl.8. A/)(/ıycı•, b.c.ıı. T.a. M;mını;)(Lxaıılı, V./. Balab;:ıyov.
lı.ı•.ıı. 7:M.1:"yb<ıtoıı, 1::.N.Ab<lıılltıycı·, A.C. Allalııw<lı)·,·v, R. I. a/iycm, A.Q. Q.1/ır;,manom.
F.D. i.Jllycıııı. D.S. Na{:ıy,~ı-cı.

121

~cannea wnn L;am~canner

 rıiirrıu,ı;ıl;ıriııirı düz iiıı cavabları VJ i rrı;,tlJııdirııı,1 "' arlan TaLaBa aaBULU - 20211

Ali tahsil müassisalarina qabul imtahanının

ikinci marhalasi üçün fanlar üzra
TAPŞIRIQ NÜMUN8L8RİNİN DÜZGÜN CAVABLARI
va QİYM8TL8NDİRMa MEYARLARI
Bıı meyarlar illdıı qiynıatlandirına meyar/arıdır. Har tapşırığın başqa hail üsulları da ola bilar. Bu zaman hamin
üsııllar da meyara a/ava edi/ına/idir.

AzaRBAYCAN DİLİ
ı 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 ıs 16 17 18 19 20 21 22

D E D B D D C D B B A D C E C B E C B A A E

23 24 25 26 27
3;4 3; 4; 5 1; 2; 4 3; 4 1-a, e; 2-b, c

Qeyd: 1-22 saylı tapşırıqlar qapalı (verilan cavab variantlarından bir doğru cavabın seçilmasi) tipli, 23-27 saylı tapşırıqlar açıq
(seçim va uyğunluğu müayyanetma) tipli, 28-30 saylı tapşırıqlar isa yazılı şakilda cavablandırılması talab olunan açıq tipli
tapşırıqlardır.

Tapşınq 28.
Doğru cavab:
/. nıamnuniyyatla, havasla, razı/ıqla, xoş ahva/la, masu/iyyatla, diqqatla va s.
2. müsbat, yaxşı, bayani/aıı va s.
3. neqativ, xoşagalmaz, arzuolunmaz va s.
Bal şkalası Meyarlar
1 bal a. H;ır r;ıq:mıin yerin:> uyğun ;ın azı bir ifad;ı yazılır, yanlış fikir yazılmır.
b. Yalnız ilci r;ıq;ımin yerin;ı uyğun ifad;ı yazılır, yanlış fikir yazılmır.
~ bal c. H;ır üç r;ıq;ımin yerin:> uyğun ifad;ı yazılsa da, bir yanlış fikir d;ı yazılır.
3
d. Yalnız bir r;ıq;ımin yerin:> uyğun ifad;ı yazılır, yanlış fikir yazılmır.
.!._bal e. iki r;ıq;ımin yerin:> uyğun ifad;ı yazılsa da, bir yanlış fikir d;ı yazılır.
3 f. Üç r:)(J:>minyerin:> uyğun ifad;ı yazılsa da, iki ya~!:!.ş fikir d;ı yaz!lır.
Oba! g. Dig;ır hallarda.

Tapfırıq 29.
Doğru cavab:

Sendviç meıodunuıı m;ır/ı;ı/;ı/ari Marlıala/ariıı ıııazıııııııuıııı üııııımilaşdir;ııı ifada

1-ci m:,rh:,I:, Miisbat ca/ı;:,t/ar/a söz;, baş/amcı
./ 2-ci m:,rh:,I:, M,mfi c;,/ıaıl.ırin di/., 1!,Jtiri/111,Jsi
3-cü m:,rh:,l:, Miisb,Jtc,-,Jı,,t/.Jrd,ııı dmıışıııcıq/a sö/ıb;ıri yekıııılıışc/mııa
J
Meyıırlur
Bal $kalası
1 bal a C:,dv:,lin h:,r Uç lıLs:,sin:, nllıııuıı:,y:, uy8ıın ifod:, ynzılır, yıınlış fikir yuzılmır.
b: Yalnız iki hi ı,:,y:, uyğun ifiıd:,-y1111lır. yıınlış fikir yıız;ır"nır. -- ~-;.;._..;._ ______ ___;
✓ 2
- bal c. H:,r üç hi s:,y:, uy~un ifmfa yıızılsu dn. bir yımlış fikir d:, yuzılır.
3
✓
d. Yalnız bir hi s:,y:, uygun ifmJ:, yazılır, yıııılış fikir yazılmır. ---------------
1 c. iki hiss:,y:, uyğun ifod:, yazıl u do, bir yanlış fikir d:, yuzılır.
- hal
3 f. ı 1:>rüç hi :,y:, uyğun ifud:, yazılsa dıı, iki yanlış fikir d:, yazılır.
O bal ,. Di •:,r hnllıırdn.

129

~cannea wnn \.Jam~canner

 r.:Haea oaeuLU - 2023 L_ ___________________ Ali tJlısil müJssisJ/JrinJ.;.._
qJbul inıtalıanının ikinci m,Jr/ı.ı/,ı
_______ ..
--.:..:..:_::::!_~l~\lı;ı

TapJınq .\O,
lx,, nı nıı-ob:
I. 811i:lı1_11 ı a/,,ı: B,ınıhınıı ıııııum :amaııı hnğlayıcı msiı.,l,,rc/,,ıı istifad., etmak lazımdır v..1s.
.. /u,ıin 6 halı , ır: .◄tllıq lı.ılın licç bir ş.,~il(i i yoxdıır , •., s.
Bıl tl.ılıJJ Meyar!a,!_
1 NI . ıı~r iki b:1mlinqarşı ına nilmun:ıy:ı uyğun cilml:ı (ifad:ı) yazılır, yanlış fikir
------
yazılmır.

b. Yalnız bir b:ındin qarşısına uyğun nümun:ı yazılır, yanlış fikir yazılmır. -----
c. iki uyğun nilmun:, ya1Jlsa da, bir yanlış nümun:ı da yazılır.
Ob 1 d. Dig~r hallarda.

aoaBİYYAT
ı 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22
-
A E o C B E C A o C A o o o C B A C E E o D

23 24 25 26 27

2; 3;4 1; 4 2; 6 1; 3; 5 1- c; 2-b, d; 3-a, e

Qeyd: 1-22 saylı tapşırıqlar qapalı (verilan cavab variantlarından bir doğru cavabın seçilmasi) tipli, 23-27 saylı tapşırıqlar açıc
(seçim va uyğunluğu müayyanetma) tipli, 28-30 saylı tapşırıqlar isa yazılı şakilda cavablandırılması talab olunan açıq tipi
tapşınqlardır.

Tapşınq 28.
Doğru ca,·ab:
Sultanım xanım:
• Aşağı t;ıb;ıqadandir (kandli qızıdır).
• Düşman elçisini qabul edir.
Burla xaıun:
• Yuxan tabaqadandir.
• Düşm;ın/;J döyüşa girir.
Bal şkalası Meyarlar
: a. Eyler-Venn diaqramının har hissasina an azı bir uyğun fikir yazılır, yanlış fikir yazılmır.
J bal
2 ! b. Yalnız üç hiss:ıya uyğun fikir yazılır, yanlış fikir yazılmır.
- bal •
3 [ c. Har dörd hissaya uyğun fikir yazılsa da, har hansı hissaya bir yanlış fikir da yazılır.
~--.----f d. Yalnız iki hissaya uyğun fikir yazılır, ya~l~-fikir y~;lmır. ----------
) bal f e. Har dörd hissaya uyğun fikir yazılsa da, cami iki yanlış fikir da yazılır.
: f. Üç hissay:ı uyğun fikir yazılsa da, har hansı hissaya bir yanlış fikir da yazılır.
O bal '. g. Digar hallarda.

Taptmq 29.
Dotru raı•ub:
a. Cıbrı..adıııln ..Ualu- 1501"oı3rlııdan purçu:
• Fpllr n ıırı1njam/rırıııılaıı /ı/rlıı<J.ııllr.
• 7',ılıkiy;, ;uuun,lu ytızılılı.
• T;ııı•lr ı•;, t;,/ıJı/ 1Jy w,/aııır.
• ul ya:ılııııJı/ır ,,,
S.Vurfun "A:r.rb■ )'c■ n"
• /.lrtA nııl'fl,"lfllr.
• N :mi ya:ılıııııılır.
• Tıır.ınıııımıJ. ,a,lflııır ,,,-,

uo

~cannea wnn L,am~canner

 J.ıııbr ü;r.ı ta şın nüınun.ıfarinin düz iin cavablan v.ı i m;ı/l;,ndirın;ı m arlan Talasa aasuw - 2023

- Balşkalası

2
1 bal
Meyarlar
j a. C;ıdv;ılin h;ır hiss;ısin;ı :ın azı bir uyğun fikir yazılır, yanlış fikir yazılmır.
\ b. Yalnız üç hiss;ıy;ı uyğun fikir yazılır, yanlış fikir yazılmır.
- bal j c. H:ır dörd hiss;ıy;ı uyğun fikir yazılsa da, h:ır hansı hiss;ıy;ı bir yanlış fikir d:ı yazıhr.
- 3
1
- bal
j d. Yalnız iki hiss:ıy;ı uyğun fikir yazılır, yanlış fikir yazılınır.
1 e. !:f;ır ~örd
hiss;ıya uy~n fikir yazılsa da, c;ımi iki yanlış fikir da yazılır.

- 3
Obal
; f. Uç hıss:ıya uyğun fikır yazılsa da, h;ır hansı hiss:ıya bir yanlış fikir da yazılır.
j g. Dig:ır hallarda.

Tapşınq 30.
Doğru caı·ab:
• Ölb mülıariba şaraitiııdadir.
• Ölbd.ı tabaqa/aşma güdüdür.
• Hökmdar döyfjşda ha/ak olsçı da, mübariza
~------c...=c....c..=--=..; davam edir va s._____ ,_________________ _

Bal şkalası : Meyarlar

1 bal l a. Nümun;ıy;ı uyğun an azı iki fikir yazılır, yanlış fikir yazılmır.

1 j b. yalnız bir uyğun fikir yazılır, yanlış fikir yazılmır.

-bal \ c. iki uyğun fikir yazılsa da, bir yanlış fikir da yazılır.
2
Obal j d. Dig:ır hallarda.

TARİX
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22

A o B o E C B E o C A C C B C B A C o E B B

23 24 25 26 27

3; 5 1; 2 1; 4; 5 2; 1; 3 1-c,e; 2-d; 3-b

Qeyd: 1-22 saylı tapşırıqlar qapalı (verilan cavab variantlarından bir doğru cavabın seçilmasi) tipli, 23-27 saylı tapşırıqlar açıq
(seçim, xronoloji ardıcıllığı va uyğunluğu müayyanetma) tipli, 28-30 saylı tapşırıqlar ısa yazılı şakilda cavablandırılması
talab olunan açıq tipli tapşırıqlardır.

Tapşırıq 28.
Doğru cavab: Şah Mahammad Xudabaııda
Bal şkalası Meyarlar

1 bal j Cavab doğru yazılır.

Obal ~ Cavab yazılmır va ya sahv yazılır.

Tapşınq 29.
Doğru cavab: Şeybani döv/atini Safavilara qarşı müharibaya baş/amağa tahrik etdi.
Bal şkala;;· Meyarlar
1 bal ~ Cavab doğru yazılır.
~ Cavab yazılnur v:ı ya s:ıhv yazılır.

Tapşırıq 30.
Doğru cavab:
/) Osmanlı qoşunlarının sayca üstünlüklari;
,_!}__qızı/baş ;,mirlariniıı arasında bir/iyin olmaması.
j Bal şkalası Meyarlar
; ___ 1 bal ~ablann h:ır iki~_!loğru-yıgılı!::_ _____________ -_-_-_-- __ _
j ı ---- -;-ca~blann yalnız biri doğru yazılır.
: - bal :
: 2 :
O bal : Cavab yazılmır v:ı ya bütün cavablar s:ıhv y_az_ı_lı_r.__________________ ____

131

~cannea wnn L;am~canner

 r~naea oaeuLU- 2023 q;1bulimtahanının ikinci nı.Jrlı l i.,
Ali Mhsil mü.Jssis.JI.Jrin;1

CoĞRAFiYA
ı

B
2
B
3 4 s 6 7 8

E
9 10
E
11
C
12
C
13

B
14
A
15
D
16 17 18

D
19 20 21 ---
22
~

A D D A C C E E D A C A
23 24 25 26 27
-
1,9 4;5 2; 3; 5 2; 4 1-c, d; 2-a, e
Qeyd: 1-22 saylı tapşırıqlar qapalı (verilan cavab variantlarından bir doğru cavabın seçilmasi) tipli, 23-27 saylı tapşırıqlar açıq
(hesablama, seçim va uyğunluğu müayyanetma) tipli, 28-30 saylı tapşırıqlar isa yazılı şakilda cavablandırılması talab
olunan açıq tipli tapşırıqlardır.
Tapşırıq 28.
Doğru ca,·ab: 1- 25 q - 100%
20-x%
x= 20· l 00 : 25=80%
il - Yağmtının düşm::ı ehtimalı yüks::ıkdir, çünki nisbi rütub::ıt doyma haddin::,yaxındır.
Bal şkalası • Meyarlar
1 bal ! a) Havanın nisbi rütubatliliyinidoğru hesablayıb va hallini yazıb, yağıntının düşm::ı ehtimalını va
;..-----------"-i __ s:cca:..::b:::::ıb::::inı~·d=üz=gun>=··:.:._:3:_.saslandınb ______ ;
1 1 b) Havanın nisbi rütub::ıtliliyini doğru hesablayıb va hallini yazıb, yağıntınm düşm::ı ehtimalını
va ,
- bal j sab::ıbini düzgün ::ısaslandırmayıb, yaxud yazmayıb. •
2
Obal ! c) dig::ır hallarda
Tapşınq 29.
Do ·ru cavab:
1 Buxarlannıa Bııxar/anma ..ksakdir, ünki il arzinda a ·mı, oxdur.
2 Buxarlanma qabiliyy::ıti Buxarlanma qabiliyyati yüksakdir, çünki teınperatur
"ksakdir.
3 Buxarlanma va buxarlanma
Bal şkalası Meyarlar _______________ _
I bal
---
: a) Buxarlanma va buxarlanmaqabiliyy::ıtini, onların farqini düzgün tahlil edib yazıb.
2 1 b) Buxarlanma va buxarlanmaqabiliyy::ıtini düzgün tahlil edib yazıb. Onların farqini s::ıhv yazıb v:ı ya
- bal j yazmayıb.
3
I ( c) Buxarlanmava ya buxarlanmaqabiliyy::ıtini düzgün tahlil edib yazıb. Onların farqini s::ıhv yazıb va ya
- bal j yazmayıb.
3
O bal ! d) dig::ır hallarda
Tapşırıq 30.
Do·•ru cavab:
Mantaaa Olka lalim qursaeı
3 KonqoDR Ekvatorial
4 lndoneziya Ekvatorial
6 Brazi/iya Ekvatorial
Bal şkalası Meyarlar
1 bal ! a) Har üç mantaq::ıni va müvafiqolaraqmantaq::ıl::ırin yerl::ışdiyi ölk::ıni va iqlim q~ğını düzgünmüayy::ın
_____ : c<far.ıkyazıb. .---~
b) fkj m::ıntaqani va müvafıq olaraq m::ınt::ıq::ıl::ırin yerl::ışdiyi ölkani v::ı iqlim qurşağını düzgün mü::ıyy:ın
oo::ırak yazıb.
2 c) Har üç m::ınt::ıq::ıni v::ı müvafiq olaraq m::ınt::ıq::ıl::ırin yerlaşdiyi ölk::ıni düzgün mü::ıyyan eoor.ık yazıb.
- bal lqlim qurşağını sahv yazıb, yaxud yazmayıb. :
J
d) l lar üç m::ıntaq:ıni v::ı müvafıq olaraq m::ınt;">qa(;">rin yer(;">şdiyi iqlim qurşağını düzgün mü::ıyy:ın eoor.ık :
. yazıb. Ôlk:ıni s:ıhv yazıb, y_!lxud yazmayı!?_;______ ____ _____ ______ •
: c) Uir m:ınt:ıq:mi v:ı milvafıq olumq ın::ınt::ıq;">nin yer(;">şdiyi ölk;">oiva iqlim qurşağını düzgün mü::ıyyan
; etbr.ık yazıb.
1 , f) iki m:ını:ıq:mi v:ı milvafıq olnruq m:mı:ıq:ıl:ırin ycrl:ışdiyi ölk::ıni düzgün müayy::ın ed::ır::ık yazıb.
- bal
J • lqlim qurşıığını :,lıv yazıb, yaxud yazmayıb.
; g) lkı m:ını:,q:ıni v:ı milvafiqolaruq ın:ıııı:,q:ıl:ırin yerl:ışdiyi iqlim qurşağını düzgün mü::ıyy::ın ed~r.ık
-------·--,-....J..a=z=ıb. Ö!l:ıni s:,lıv nzıb aımd .;:;;az:;:;;;ı~na'""y""'·''-b.
____________________ __,
Obal h) dig:,r hallarda

uz

~cannea wnn L;am~cann~r

 f,111/r ü=r.1 ta fın ııünıuııJbrirıirı düı ü,ı cava/Jları VJ ; nıJll,mdimıJ ıııe ar/arı TaLaBa QaBULU - 2023

RiYAZİVYAT (1 ixtisas qrupu)

1 2 3 4 s 6 7 8 9 10 11 12 13 14 ıs 16 17 18 19 20 21 22
-A
t
E B E C A A D C B A D B A D C E A E A C B

25 26 27
23 24
3 0,6 1518 28 1-a; 2-d, e; 3-b, c
Qeyd: 1-22 saylı tapşırıqlar qapalı (verilan cavab variantlarından bir doğru cavabın seçilmasi) tipli, 23-27 saylı tapşırıqlar açıq
(heablamava uyğunluğu müayyanetma) tipli, 28-30 saylı tapşırıqlar isa yazılı şakilda cavablandırılması talab olunan açıq
tipli tapşırıqlardır.

Tapşınq 28.
H;ı//i: I üsul: BA •BC = (-1;2}· (-4;-2}= O olduğundan ABC üçbucağı düzbucaqlı üçbucaqdır. Onda bu üçbucağın xaricin:ı

•• • • k oor d"mat 1an xo = -l - -2 = - l 3

• m:ırk :ızı• A C
ç:ı kilmi ş çevr.mın h"ıpotenuzunun ortasın da yer 1:ış:ır. M noqt:ısının 2 2 , Yo = -l -2- =- 1

1
olar. Onda xo + Yo =--+ (- 1)=-1,5 olar.
2
II üsul: M nöqt:ısi üçbucağın xaricin:ı ç:ıkilmiş çevr:ınin m:ırk:ızi olduğundan MA=MB=MC. Buradan ilci nöqta arasındakı
m:ısafa düsturundan M nöqtasinin koordinatları üçün 2x0 - 4y0 =3 va 6x0 + 8yo = -11 şartlari alınır ki, onların da h:ılli
1
x0 =--, y 0 =-l olur.Onda x 0 +y 0 =-l,5 olar.
2
Doğru cavab: -1,5.
Bal şkalası Meyarlar
1 bal ~ a. H:ıll üsulu yazılmaqla tapşınğın doğru cavabı tapılıb.
j b. ABC üçbucağı düzbucaqlı üçbucaq olduğunu düzgün tapınış v:ı onun xaricin:ı çak.ilmiş çeVf:)nin
( markazinin A C hipotenuzunun ortasında yerl:ışm:ısi düzgün qeyd olunmuşdur, lakin M nöqt:ısinin
1 : koordinatları sahv tapılmış va ya h:ıllin sonrakı m:ırhalasi yoxdur.
- bal j c. M nöqtasi üç bucağın xaricin:ı ç:ıkilmiş çevr:ınin m:ırbzi olduğundan MA =MB=MC ş:ırtl:ıri düzgün qeyd
2 j olunmuş, ilci nöqt:ı arasındakı m:ısafa düsturları yazılmış, lakin buradan alınan b:ırabarlikfard:ın M
( nögt:ısinin koordinatları s:ıhv tapılmış v:ı Y~h:ılli~ ~onrakı m:ırh:ıl:ısi yoxdur.
Obal : d. a-c bandfarind:ı sadalanan ballardan başga dıg:ır burun ballar.

Tapşınq 29. , . . b . • . . . .
H;ıl/i: İki hal mümkündür: cütlüya ı 1• sinfinin :,!açısı daxildir, l 1 sınfinınki daxil deyıl v;ı ya t:ırsına. Onda axtarılan ehtimal:
1 20-2 16-1 2 48 3
P=-·--+---------.
16 20 16 20 16-20 20

3
Doğru cavab: - .
20
Bal şkalası : Meyarlar
1 bal ~ a. Hail üsulu yazılmagla tapşınğın doğru cavabı tapılıb.

-1 bal l b. Ehtimalı hesablayark:ın iki mümkün haldan yalnız biri n:ız:ır:ı alınmışdır.
2
O bal ~ c. a-b b.mdl:,rind3 sadalanan hallardan başqa dig:ı'-'r-'b--'-ü_tu::.:.·n.:..;h:.;;.:a;;.:.l:..;:lac:..:r._______________ --'

Tapşınq 30. Al
lıbah. MABCD düzgün dördbucaqlı pirarnidasında AP=_PM_=MQ=QC. (!~v.ı OQ parçalan
b:ırab.ıryanlı AMC üçbucağının yan ıor3fl.ır:ı paralel çakılmış orta x.ıtl:mdır:

OP = OQ = .!_AM . Dem31i, MOPQ-rombdur.

2

..
133

~cannea wnn L;am~canner

 T~naaa oaauw - 2023 q.Jlıul imtalıanının ılin.i,,,
Ali t;,luil mü,JJ.sis;,/,1rin,1

,B_a_l;'-ş."ka'-';lc::•=s•-:--:-:-::-:-:--:------::-----:-----::-----:-:--:::-:::---~M~e:..:~c.::·•:.:..rl:.::a':-r-:-;-:--~-::---:----'---'-'------- '
1 bal : a. Mühakim:ıni tam yerin:, yetinn:ıkl:ı dördbucaqlının romb oldu~ sübut olunub. ---..,
1 ~----------
- bal j b. OP v:, OQ parçalannın b:ırab:ıryanlı AMC üçbucağımn yan t:ır.>fl:ırin:ı paralel ç:,kilmiş orta . :ııl:ıri ol
2 j yazılıb. lakin mühakim:ınin davamı yoxdur.

O bal ~ c. a-b b:ındl:ırind:ı sadalanan hallardan başqa dig:ır bütün hallar.

---
---
RiVAZİYYAT (II ixtisas qrupu)
~

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 ıs 16 17 18 19 20 21 2,
C B E A D E A B B C E C D A D B C A B E A B

23 24 25 26 27

4 0,5 1625 36 1-d, e; 2-a; 3-b, c

Qeyd: 1-22 saylı tapşırıqlar qapalı (verilan cavab variantlarından bir doğru cavabın seçllmasl) tlpll, 23-27 saylı tapşırıqlar aı.
(heablama va uyğunluğu müayyanetma) tipli, 28-30 saylı tapşırıqlar isa yazılı şakilda cavablandırılması talab olunan aç,
tipli tapşırıqlardır.

Tapşırıq 28.
H;ı/li: Kağız tullantısı v:>plastik qab tullantısmdan ald;ı olunan toplam galir 650 mana! olduğundan, olman kiı:ıblnnn sayın
650:5=130 olduğu tapılır. Müxtalif kitablann sayı üçün verilmiş x:y:z=5:6:4 va z:d=3:5 mütanosibliklari birl:ışdiril:ır;
x:y:z:d=l5:18:12:20 kimi yazılır. Onda düz müt;ınasibliyin xassalarina asasan 15/c+18/c+12k+20k=130 b:,rub;uliyind:ın
müt:masiblik:>msalının 2 olduğu tapılır. Buradan m:>ktablil:>rin
x=J5k=30cnsiklopediya,y= l 8k=36 lüğat,. 12 24 riyaziyy,
v:>d=20k=40b:>dii:>d:>biyyatkitabı :>ld:>etdikl:>rialınır.
Doğru cavab: 30 ensiklopediya;36 lüğ:>t; 24 riyaziyyat;40 badii :xfabiyyatkitabı.

i Bal şkalası Meyarlar

1 bal t"a. H:>lliyazılmaqla tapşmğın doğru cavabı tapılıb. ·-- -------·------
2 j b. Alınan kitablann sayı 650:5=130v:>müt:>nasiblik:ımsalı k=2 tapılıb. Lakin h:ıllin davamı yoxdur va ya
- bal
3 s:>hvdir.

1 j c. Alınan kitablann sayının 650:5=130olduğu tapılıb. Müxt:>lifkitablannsayı üçün verilmiş x:y:z=5:6:4v:,

- bal
3 birl:>şdirilib v:>x:y:z:d=l5: 18:12:20kimi yazılıb. Lakin hallin davamı yoxdur.
z:d=3:5 müt:>nasiblikfari
Obal sadalananballardan başqa dig:>rbütün ballar
( d. a-c b:>ndl:>rind:>

Tapşınq 29.

H;ı/Ji: I üsul: İxtiyari iki kitabın seçilın:>si zamanı bütün mümkün ballar sayı n =130 c2 = l 30! =129· 65 . Dig:,r br:ıf<t>n.
2~128!
seçilmiş iki kitabdan birinin cnsiklopediya,dig:,rinin lüğ:,t olması badis:>siüçün alverişli hallan sayı vurma prin ipin:, ;,sas.,11
10 C, •16 C1 = 30 •36 olacaq. Klassik ebtimal düsturuna gör:, seçilmiş ixtiyari iki kitabdan birinin ensiklopcdiya, dig:,rinin lüğ"

. . . e.htımalı
o1ması A had ısasının . P(A ) = --30 •36 = - 72 .
129-65 559

il üsul: Seçilmiş iki kitabdan1-cininensiklopediyaolması hadis:ısinin ehtimalı 1~: , 2-cininlüğ;ıt olması hadis:>Sinin
ehtimalı Ti9
·
• t:ır.>ıu:>n,
dır. Dıg:>r '" • • ı-ug:>I
1-cının - olması had.ıs:ısının
• • ehtı·ma1ı -36 , 2-cının
• • ensiklopediya
• olması hadis:ısinin ehtirnalı -30 ~ur.
,,
130 129
• ilann vuruimapnnsıpın:ı
Ehtıma • • • gor.,
.• -30 •-36 o1ur. Onda axtanIan ehtı·ma1P(A ) = -30 . -36 + _.36 _30 = _72 olar.
130 129 130 129 130 129 559
72
DoArucaa•ab: - .
559

134

~cannea wnn l,;am~canfıer

 1_,,.ı.,r ü:r.• ta ••ını rıilmıırı.,t.,riııiıı dıit iirı cavabları ı,.ı i ıı.ıtl;ıııdimı;ı me ar/arı
raLaea aaeuLU - 2023
BI şk I::=•=-•
___ Mc arlar
ı b l : n.Jt,IIL ta _şırığı'!_iloğnı_ <:_av~bı ıapılıb.
az1l1!!_1!9ln
30Cı '36 Cı . -
=
3
bol
b. P = ...=..::--'--=.:;;..._..:.. yazılıb, lakın
130C2
duz hesablanmayıb.

c. Mümkün hallann sayı v;, ;,lveri !iJıallar.!!!_ ayuapılıb lakin ni. bal ynzılmayıb.:.
.- ! _ 30 36 144
: d. il usulla h:,11zamanı - •- =- yazılıb.
: 130 129 559
1 bal
3 I! e. M"um k" ı_31oı = 129•65 = 8385 ıapılıb, lakin h:,llin davamı yoxdur.
·un ha iların sayı "=130 Cı = 21 281
j f. atverişli hallann sayı ıı(A)=30 Cı '36 Cı = 30-36 = 1080 tapılıb, lakin h:,llin davamı yoxdur.
____ O_b_o,_I
-~: a---::f-:-b-:ın-'-d--=-=l:ırind:ı sadalanan hallardan başqa cİig~r bütün hailar:--
""d,-. --- --- - -

Tapşırıq 30. _ .. . .
ff-,//i: Bütün qutulan~ ol~ul:ın eynı o_ld~ğundan, tapşınğın ş:ırtin:ı :ısas:>n bir qutunun ıam s:ıthinin sah:, i hesablanır.
Düzbucaqlı paralelepıpedın tam s:ıthının sah:ısi düsturuna :,sas:,n a=50 sm, b=80 sm, c= 150 sm olduğundan.
5 1,_=2·(ab+ac+bc)=2·(50·80+50·150+80·150)=47000 sm2 tapılır. Növb:>ti addımda kağız üçün aynlmış qutuda açılmı$ A
d;,liyinin sah:ısi tapılır. Bu fıqur eni 12 sın, uzunluğu 20 sm olan düzbucaqh v:ı diametri 12 sm olan iki yanmdair:xfan ibar:>t
olduğu üçün S,4=12·20+1t·62=240+108=348 sm2 alınır. Onda kağız tullantısı üçün aynlmış 5 qutunun hazırlanması üçün
S,:=5·(47000 - 348)=5·46652=233260 sm 2 karton istifad:, olunar. Plastik qablar üçün aynlmış qutunun üstünd:ıki B ~!iyinin
sah;,si Srn:· 102=300 sm 2 olduğu •~P!lır. Onda plastik qablar üçün aynlmış 5 qutunun hazırlanması üçün S,,=5·(47000-
300)=5·46700=233500 sm 2 karton ıstıfad:, edil:ır. Bel:ılikJ:ı, m:ıkt:ıbd:ı istifad:ı olunan karton qutulann hazırlanması üçün
S=-233260+233500=46~760 sm 2=46,676 m2 karton istifad:ı olunar.
Doğru c:avab: 46,676 m
Bal şkalası = Meyarlar
1 bal : a. H:ılli yazılmaqla tapşınğın doğru cavabı tapılıb.
! b. Tapşınğın h:ıll prosesi doğru yazılıb, lakin yol veril:ın mexaniki s;ıhv;ı gör:ı (hesablama s;ıhvi n:ız:ırd:ı
( tutulur) cavab s;ı/ıv tapılıb.
2 i c. Kağız üçün aynlmış qutunun üstünd:ıki A d:ıliyinin v:ı plastik qablar üçün aynlmış qutunun üstünd:ıki B
- bal ( d:ıliyinin sah:ısi tapılıb. Lakin h:ıllin davamı yoxdur v;ı ya s:ıhvdir.
3 j d. A v:ı B d:ı_li~:ırinin ~~_:ıl:ıri v:ı ölçül:ıri a=50 sın, b=80 sm, c= 150 sın olan düzbucaq~_Paralelepi~edin
: tam s:ıthının sah:ısı dusturuna :ısas:ın S 110,.=2·(ab+ac+bc)= 2·(50·80+50· 15o+80· 150)=47000 sın tapıhb.
• Lakin h:ıllin davamı yoxdur.
i e. Kağız üçün aynlmış qutunun üstünd:ıki A d:ıliyinin sah:ısi tapılıb. Lakin h:ıllin davamı yoxdur.
1
- bal ( f. Ölçül:ıri a=50 sın, b=80 sın, c= 150 sın olan düzbucaqlı paralelepip2edin tam s:ı~nin s'.111:ısi düsturuna
3 j :ısas:ın S 1,0 ,.=2·(ab+ac+bc)= 2·(50·8o+50· 15o+80·150)=47000 sm tapılıb. Lakın h:ıllin davamı yoxdur.
O bal : g. a-fb:ındl:ırind:ı sadalanan ballardan başga digar bütün ballar

FiziKA(I ixtisas qrupu)

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22
B E E C A D A D A A C C A B C A C B E C D E

23 24 25 26 27

1 7,2 1; 4; 5 1; 3; 6 1-a,e; 2-b; 3-c

Qeyd: 1-22 saylı tapşırıqlar qapalı (verilan cavab variant_la~ından bir doğru cavabın s~çilmasi) tipli: 23-27 saylı tapşınqlar açıq
(hesablama, seçim va uyğunluğu müayyanetma) tıplı, 28-30 saylı tapşırıqlar ısa yazılı şakılda cavablandırılması talab
olunan açıq tipli tapşırıqlardır.

Tapşırıq 28.
Doğru cavab:
1) Cismin txili hesablanır:
aı 2 ıs 2·6 ın
S=- ⇒ a=-=-=3--
2 ,2 4 san 2
2) Cismin t=4 san zaman anındakı sür;,ti hcsablıınır:
U=at=3·4=12~
san
3) av:,zl:>yici qüvv.>nin işi cismin kinetik enerjisinin doyişımısin;ı b:ınıb;-ırdir:
2 2
A=ı1E1c =~=O,ı-ıı =144C
2 2 '

135

~cannea wnn L,am~canner

 Tat,.na Q.JBULU - 2023 Ali ı.,luil miiJ.ui.s.1/ıJrin., q;,hu/ imtahanının ilı:inci nı.1rh l
.ı .JJi ıiçı;,

llal 1.ala\l _____ .. Meyarlar ---------•U----· ----------'

1 t-31 ~Qmfıkd;ö°istifnd:ı cdil:ır:ık t:ıcilin-qiym:ıti va_b~9_iyn1:ıı~:ı~ _is!ifad;ı edil;ır:ık _cismi"n-t==4saİiza ,
anımlnkı ür:ıti Jüıgün hc.ablanıb. c)v;ızl:,yıcı quvv:mın ışının 14,4 C oldugu hcsablanıb. ~

1 • b. QrnfıkJ:ın i tifod:ı cdil:ır:ık t:ıcilin qiym:ı~i v:ı-bu qiyf!l:ı~d:m i~tifa~;ı edi:l:ı~~k ~ismin t==4san z.aman
- hJ ıınınd:ıkı ".ü~:ıti dil7g_ün he. ııb~a_nıb. __
La~ın ov:ızl:ıy~c~ q~vv:m~nq~yın:ııı d~~u~. hesablanmayıb.
:1 c. Qrnfıkd:ın ı tıftıJ:, cdıl:ır:ık t:ıcılın. ~ur;ıtın. :ıv:ızl:ıyıcı quvv:mın dusturlan duzgun yazılmış lakin
he. :ıblaımılanfa ıı.,h\Tl:ır:, yol vcril:ır:ık düzgün cav'!b tap!!_mamış~!_r.__ _ '
~ J. n-c lınllnnndan ba,qo dig:ır hallarda. ·•--

Tap ınq 29.

2
D,,t,w <Vı b: nbit g. fl!inlikm:ınb:ıyin:ı birl:ışdirilıniş kondcnsatorunenerjisi: W = CU U=consı olduğundan
2
L nd torun cncrjLini artınnaq üçün elektrik tutumunu artınnaq lazımdır. Müst:ıvi kondensatorunelektrik tutumu:
C = ıroS olduğundan onun tutumunu üç üsulla artınnaq olar:
1) 1 , h;ıl;,r arasına diclckırik daxil etm::ıkl:,
:nlö, h;,l:ırin salı:, ini artmnaqla
3) IÖ\h:,l:ır arasındakı m:,safaniazaltmaqla.
Bal kalası Meyarlar
1 bal : a. Sabit g::ırginlik m::ınb::ıyin::ı birl::ışdirilmiş kondensatorunenerjisini artınnaq üçün elektrik
: tutumunu artınnaq lazım olduğu v:, bunun üçün müst::ıvi kondensatorun elektrik tutumunun
j düsturu yazılaraq:
\ l) lövh:,l:,rarasına dielekırik daxil etm::ıkfa;
: 2) lövh::ıl::ırin sah::ısini artırmaqla;
: 3) lövh:,l:,rarasındakı m::ısafani azaltmaqlalazım olduğu yazılmışdır.
1 b. Sabit g:,rginlikm::ınb:,yin:, birl::ışdirilmiş kondensatorunenerjisini artınnaq üçün bilavasit=ı
\ müst:,vikondensatorunelektrik tutumunundüsturuyazılaraq:
: 1) lövh:,l:,rarasına dielektrik daxil etm::ıkl::,
j 2) lövh:,l:,rinsah::ısini artırmaqla
: 3) lövh:,l:,rarasındakı m::ısafani azaltmaglalazım olduğu yazılmışdır.
1 : c. Sabit g::ırginlik m::ınb::ıyin:, birl::lşdirilmiş kondensatorunenerjisiniartınnaq üçün elektrik
- bal ( tutumunu artınnaq lazım olduğu yazılmış, lakin elektrik tutumunu artınnaq üçün lazım olan
ı : üsullar yazılmamışdır.
) d. Sabit g:,rginlikm::ınb::ıyin:, birl::lşdirilmiş kondensatorunenerjisini artınnaq üçün elektrik
: tutumunu artırmag lazım o~yazıl_!!ll_ş_ v:, bunun üçün lazım olan üsullar gism::ın yazılmışdır.
Obal : e. a-d hallanndan başqa dig:,rhallarda

TaPfınq 30.
Doğru cıwab: Termistoryannıkeçirici olduğundan onu soyutduqdansonramüqavim::ıti artır. Onda qapalı dö~ üçün / =_E_ Om
R+r
qanumma gör:>dövr.ı<b c:,r:>yanşidd::ıti azalır. Bu zaman </J
= Lİ düsturunagör:,sarğacdan ke~n maqnitseli d::ı azalar.
Bal jk.alası ---·--·---- Meyarlar ------· ----
1 bal ) a. Tennistor yanmkeçirici olduğundan onu soyutduqdamüqavim::ıti artdığı yazılıb. Qapalı dövr.ı
• üçün Om qanununagöm dövr:,d:,c::ır::ıyan şidd::ıti azaldığı v:, bu zaman </J=Lİ düsrurunıı gör.ı
sarğacdan keç:,nmagnit selinin d:, azaldığ,.:..ı,;.;Yaz=ıl:!.:ıb~·-------------:---=~----:
ı ) b. Tennisıoru soyutduqdaaktiv müqavim::ıti n:,z:,r:,alınmayan sarğacdan keç::ın maqnit selinin
- bal j azaldığı yazılıb, lakin :ısaslandınna qism::ın apanlıb.
;.....,...
_ ___,2,;.._____ ~--
(J bal : c. a,b hallanndan başqa di_g::ır -ıialhrrda., _____________________ _

FlzlKA(IV ixtisas qrupu)

22
-
ı 2 3 4 5 7 14 19 20 21
6 8 9 10 11 12 13 ıs 16 17 18
-
8 A E D E E C A B A A B A E A D E o o B o C
-
-

23 24 25 26 27

7S 200 1; 4; S 2; 3; 6 1-a; 2-b,e; 3-c

QJ:Yd:1·12' ylı t P ırıqlar qap 1ı (v rll n c vab v rlıntl rınd n bir doArucavabın seçilmasi)tipli, 23-27 saylı tapşırıqlar açıQ
(h 1ııtblıım,, , ~im v uyAunluAumüayyan ım ) tlpll, 28-30 saylı tapşırıqlar ısa yazılı şakilda cavablandırılması ıalab
olunın ~•qtlpll t pfırıql rdır.

~cannea wnn L;am~carfher

-- ----

ın nümurı.1lmnirı düz "n cavablım tı.1 nl,ndirnu mryarlan Tinaea QaeuLU - 2021
/!!!!!.'ü:n I
fıp,ınq 28.
,ı,lli: Lampanın parlaqlığı dövr:><bnkeç:,n ~r:,yan şid~ti ib mü:ıyy:ın olunur: ı,,. = ----===U==m======
R2 +(wı--1-) 2 (\)c

Taliyin qiym:,tiniartırdıqca sarğacın induktiv müqavim:,ti X L = wl = 1OOm -dan çox, kondensatoruntutum müqavimJtİ

X = - 1 = 400m-dan az olduğundan onlann modulca farqi azalır v:, ümumi müqavimJtazalır. Bu sJbabd:mdövr.ıd:m
c wC
teç:ın C;)r.ıyan şidd:ıti artır.
Tezliyin qiym:,tiniartırılması davam etdikd:ı onun mü:,yy:mqiym:ıtind:ı sarğacın indukıiv
müqavim:,tiv:, kondensatoruntutum müqavim:ıti b:,rab:ırl:ışdikd:, rol= - 1- is:ı reaktiv müqavimJt sıfır olur vJ dövranin
wC
ümumimüqavim:ıti minimum qiym:,t alır. N:,ti~:, c:,r.ıyan şidd:ıtinin qiym:ıti k:,skinartır VJlampamnparlaqlığı maksimum
b:ıdd:ı çatır. Tezliyin qiym:>tininsonrakı artımında is:ı yenidJn induktivv:ı tutum müqavim:ıtl:ıri arasında forq yarnnır. Onu
gör:ı d:, reaktiv müqavimat artmağa başlayır, dövr.ınin ümumi müqavimJtininqiym:ıti artır vJ c:ır.ıyan şidd:ıtinin qiym:ıti
az.alır. n:ıticad:ı lampanın parlaqlığı azalır.
- -~ ---- -
___!!.al ş_ka!~s!_ -· -·--·--. _____ ···- . _ __ .. ___.. _ ~••~~_rlJ!! . .. -·-· .. _ __ . _ _
l bal \ a. D:ıyi~n c:ır.ıyan dövr.ısi üçün Om qanununun,tutum v:ı induktivmüqavim:ıtforinin ifad:ıl:,ri
yazılaraq, tezliyin qiym:>tiniartırdıqda onların d:ıyişm:ısi n:,tic:ısiml:ı lampunmköz:mn:ısinin
parlaqlığının artmasının, maksimumolmasının va yenid:mazalmasının s:,b:,bidüzgün izah
edilmişdir.
2 [ b. Müvafıq düsturlar yazılmadan tezliyinqiym:ıtini d:,yişdirdikd:ı tutumv:, induktiv
3 bal \ müqavim:ıtl:ırinin d:ıyişm:ısi n:ıti~sind:ı lampanın köz:ınn:ısinin parlaqlığının artmasının,
~-------~i ____~aksimum olmasının va ycnid:mazalmasının s:ıb<ıbi izah edilmiş~i.r. ____.,.
l ) c. D:ıyiş:m cor:ıyan dövr:ısi üçün Om qanununun,tutumv:ı induktivmüqavim::ıtl:ırinin ifod:,l:,ri
3 bal ; yazılaraq, tczliyin mü:,yy::ın qiym::ıtind::ı s:ırğ:ıcın induktivmüqavim:ıti v::ı kondens:ıtorun tutum
müqavim::ıti b:ırab::ırl:,şdiyini v::ı bunun natic::ısind::ı lampanın parlaqlığının maksimumolması
yazılm1şdır. Lakin larnpanmparlaqlığının artmasının v::ı azalmasının s<ıb::ıbi ya yazılmamış, ya da
. düzgün izah edilm:ımişdir.
l d. Müvafıq düsturlar yazılmadan tczliyinqiym<ıtini d:ıyişdirdikd:ı tutumv:, induktiv
j müqavim:ıtl:ırinin d:ıyişm:ısi n:ıtic:ısind:ı lampanın köz:ınn:,sinin parlaqlığının artmasının,
__ \ __ maksimumolmasınm_v~yenid<ın azalmasının_s:,b:ıbi_gism::ın izah_cdilmişdir. ______ _
Obal ( e. a-d hallanndan başqa dig:ır hallarda. ·---·····--·--·-····---·--···-;

«~ili: I m = ı===U==m====== düsrunında tezliyinm~yy:ın qiym:ıtind:ı rol= - 1- olur v:ı c:ır:ıyan şidd:ıtinin qiym:,ti:,n
ı roC
Rı +(
rol- rolC)

böyu-k o Iur: im =_!!!...=-=2A.

U 200
R 100
Doğru cavab: 2 A
~al kalası Me arlar
i I bal --- İ a. Tezliyinmü:ıyy:ın qiym:ıtind:ı sarğac~ induktivmü~a~~ti _v:ı kondensatoruntutum
j müqavim:ıti b:ırab:ırl:ışdiyind:ın d:ıyış:ın c:ır:ıyan dovr:ısı uçun Om qanununun
• düsturu/ = Um yazılmışdır. Hesablamadüzgünapanlaraqlampanmparlaqlığı maksimum
R
m
_ olduqdadövr:ıd:ı c:ır:ıyan şidd:ıtinin anıplitudunun 2 A olduğu alınrnışdır.
: u
1
- bal
\ b. Heç bir :ısaslandınna etm:ıd:ın Om qanununundüsturu / m =; yazılmışdır. Hesablamadüzgün
2 ! apanlaraq Jampanın parlaqlığı maksimumolduqdadö~ c:ır;ıyan şidd:ıtinin amplitudunun2
i A oldu· al~-=d·=-•r.:... -------------------
----=--=--=--=--=-~O~-b~a'ii_l-=--=--=--=--=--=-i\~c~.ia~-~b~h~~atll~an~o~dan~~b::::aşq=a:..::d::ıigc:.::ı:.:.r.c:h=al:..:.:lar=da:cc·____________________ -_-_,'

Tap$ınq 30. _ _ .
H~lli: Lampanın parlaqlığı maksimumolduqda lampadaaynlan gucun arnplıtudunu P,,, J,,.•U,,. = =2A •200V =400Vı kimi
hcsablarnaq olar.
Doğru cavab: 400 Vt

1'7

~cannea am~canner
 Tcnaea oaeuLU- 2023 Ali ı,,hsil mü,, is,1/,,rin,,q hııl lmtalıanının ıAın

B I şk ■ lası Meyarlar
1 bal i n. Lnmpanın parlaqlığı maksimum olduqda lampada ayn lan gücün ampliıudunu he ablam:ıq üçun
düstur yazılmış v:ı onun qiym:ııinin 400 Vı olduğu hesablanmışdır.
: b. Lampanın parlaqlığı maksimum olduqda lampada aynlan gücün ampliıudunu hc~ablamaq üçün
düstur düzgün yazılmış, lakin istifadJ olunan c:ır.>yan şidd:ııinin ampliıud qiynı:,ıi :ıvv:ılki
tnpşınqda sahv hesablandığından düzgün cavab alınınamışdır
Ohal : c. a-b hallanndan başqa dig:ır hallarda
---------------------

•
INFORMATİKA

ı 2 3 4 s 6 7 8 9 10 11 12 13 14 ıs 16 17 18 19 20 21 22
B A B C B A A E D B C A E A A D B C C A E A

·23 24 25 26 27
5 2; 3; 5 24 666 1-d; 2-a; 3-c

Qeyd: 1-22 saylı tapşırıqlar qapalı (verilancavab variantlarından bir doğru cavabın seçilmasl) tipli, 23-27 saylı tapşırıqlar aç
(hesablama, seçim va uyğunluğu müayyanetma) tipli, 28-30 saylı tapşırıqlar isa yazılı şakilda cavablandırılrnası tal;
olunan açıq tipli tapşırıqlardır.

Tapşınq 28.
Doğru cavab:
başlaıığıc

S=O

i= 1

k=l

P=x

I=I+ 1

k•-k

Qt'yd: Olok- xcm qunılark:,n ba~lanğıcı v:ı sonu göst:ır:ın fiqurlann olmaması abiıuriyentin balına ı.ısir etmir.

131

~cannea wnn L,am~cann~r

 ın, ııiir,ııın:ıbriııiıı dil: ilıı rmıablnn ,,., i mJlbııdirm.1"' ar/arı r,nasa aaeuLU- 2023
B•I 1.•I• ı __ __ ____ ___ __ _Mcyarlar __ _ ___ ___ _ __ _
ıı. H:>ld:ı gö ı:ırilmiş blok-sxcm v:, ya ona ckvivalcnt blok-sxcm doğru qurulub.
1 1'31 b. 11:ıld:ı göst:ırilmiş blok-sxcm va ya ona ckvivalcnt blok-sxcmdoğru qunılub, lakin naticani çıxışa vcr:ın
__ fıgl!_f t:ısvir cdilm~yib.__ __
: c. Mcxaniki~hv:ı yol vcrilib. Bumdaıncianiki s.-ıhv liqur scçiminda,budaqlanmanın isıiqamaıinda ola bifor.
.!.bal : d. C:ımin ilkin qiym:ııinin Oolma ı v:ı doğru dövr blok-sxcmd:ı öz :ıksini tapıb. lakin dövrdaxili proscsfor
1 i doğru gıist.Jrilmı.rib v:ı ya ümuıniyy:ıtl:ı yt1xdıır.
_ - ___ p~ses_doğ~ g~sı:ırilib. laki!,ljövrün ş:ı"!İ v:ı ya addımı .f~!•t.!
, _!. D..§vn!a--';ili gö~:ırilib.
: f. )'alnı: c:ımin ilkin qiym:ıtinin O olması, i=I, 1'a/ v:ı çıxışa vcrm:ı fıquru doğru gö t:ırilib.
O b.ıl ; g. Başqa lapşınğın h:ılli yazılıb.
~ h. Dig:ır bütün hallarda.

ınq 29.
Tap
~nı onwıb: m=int(input())
n•int(input())
while al=b:
if a>b:
a=a-b
else:
b=b-a
if a==l:
print("Daxil edilmiş adadlar qarşılıqlı sadadir")
else:
print("Daxil edilmiş adadlar qarşılıqlı sada deyil")
Qc,vl 1: printO komandasmdakı ifadalara ekvivalent fikir doğnı gabul olunur.
~-d 2: İki ;xl;x!in qarşılıglı sada olub-olmadığım yoxlayan program üçün Evklid algoritmina ekvivaleot algoritm düzgün
istifada olunubsa, program doğru gabul olunur. Mas., adadlarin bölaolarinin va ya s::ıda bölanlarinin garşılıqlı yoxlanılması
alqorinni ila gurulan program.
Bal kalası Meyarlar
1 bal : a. Program doğru tartib edilib. Bu halda':','.' kimi simvollann buraxılması il;ı fonnalaşan sintaksis
!
xatalan abituriyentin balına tasir etmir.
1 : b. Mexaniki sahv::ı yol verilib.
-bal j c. Evklid algoritmi doğru tatbig edilib, lakin 88O8-un bir::ı (1) barab::ırolulı-olmamağıyox/anı/mayıb.
ı
j d. Program algoritmik struktur baxımından aksar::ın doğru yazılıb, amma Evklid algoritmini ifada edan
\ dövrd::ı dövrün ş::ırti doğru yazılmayıh.
j e. Program algoritrnik struktur baxımından ::ısas::ın doğru yazılıb, Evklid algoritmini ifada ed~n dövrd:ı
j dövrün ş::ırti doğru yazılılı, lakin dövrdaxiliprosesda olan şart operatorunun ş::ırti doğru yazılmayıb va ya
: seçimdan sonrakı hesablanma-m::ınims::ıtma komandalan sahv yazılılı.
O bal : f. Yalnız dövrü olmayan proseslar yazılılı.
[ g. Yalnız daxiletma v::ı xaricetma komandalan geyd olunub.
j h. Başga tapşınğın halli yazılıb.
\ i. Digar bütün hallarda.
Tapşmq 30.
Doğru cavab:
s =input()
sozler= S.split()
max=sozler[0].count("a")
uzn=len(sozler)
for 1 in range(l,uzn):
say• sozler[i].count("a")
1f say>max:
max ■ say

for soz in sozler:

if soz.count("a")••max:
print(soz)
--···- -- - -------
Bal ykalaıı ---------------:---c-·-:-...,..,.-:.c.M=l'''llrlıır
1 bal : a. Pmqraın doğru ı:ırıib cılilih. Uıı hıılılıı •:•.'.'kimi sim;1 ollıırın burmalmıısı ilJ fonnalaşan sintaksis
;------...;..._..:x::..::>~ta::..:·l:::.ıı!.!n...::ıı:.:::b~it!!!.!uriY.cnıi!!J.!!.ılınıı :.c.ı:ı..:..~.;.;.ır-'c-"ıı""'ıı"""ir-'-.______________________ ....;
b. Mcxanikl :>lıv:, yol vı:rllih .
.!.bal c. rroqraın "a" ımiıinin :,n çrıx i ıifod. ııhıııılııAu sil:ıl:ınl;myu/111: hirinin ıapılm sına uyğun yazılıb.
2
d. Pro rıım oin11.:nı 1111111ll1ilnv:ı n :ııı 1111111sliıilıı ıııııııhı ~ununtn ılınnsına u "'unvazılıb.
Obal c. Yrılnı1. dııııileım:ı komcıııılım v:ı "01l:ırıl:ııı ihıır:ıt siyııhıııın fonıı.ılıışımısı s:>tirl:ıri yazılıb.
f. Ua~qıı taptırığın h:,lli yn:ıılıh.
g. Dig:ır bütün hııllımla.

139

~cannea wnn \.Jam~canner

 Tataea oaeutu - 2023 Afi ı.,hsil mii;,ssis;,/;ıritı.J q.1bulimtaharıının ikinci m.Jr/ı,1/JJ/ ~

KiMYA(I ixtisas qrupu)

1
1
2 3 s 6 7 8 9 10 11 12 13 14 ıs 16 17 18 19 20 21 22
~

B C C D A C B A D
1A E E E C E A D C D C B B
~

23 24 25 26 27
3 2;5 16 184 1-b; 2-d; 3-c

Qevd: 1-22 savlı tapşırıqlar qapalı (veril,m cavab variantlarından bir doğru cavabın seçilmasi) tipli, 23-27 savlı tapşırıqlar aÇ)
(hesablama, seçim va uyğunluğu müayyanetma) tipli, 28-30 saylı tapşırıqlar isa yazılı şakilda cavablandırılması tal
olunan açıq tipli tapşırıqlardır.

Tapşınq 28.
Doğru caı·ab: CH 3 - CH - CH - CH3
1 1
CH3 CH3
2,3-dimetilbutan
Bal şkalası Meyarlar
1 bal : a. Alkanın quruluş formulu va be~alxalq nomenklaturaya gör.ı adlandırılması doğru yazılıb
l j b. Alkanın quruluş formulu doğru yazılıb, beynalxalq nomenklaturaya gör.ı adlandınlmayıb va ya sahv
-bal
2 : adlandınlıb
Obal j c. a-b bandlarinda sadalanan hallardan başqa digar bütün hallar.

Tapşınq 29.
Doğru cavab: Ca3(PO 4)2+2H2SÜ4-+Ca(H2PO4)2+2CaSO4
_ Meyarlar
1 bal : a. Sada superfosfatın alınma reaksiyasının tanliyi doğru yazılıb va doğru amsallaşdınlıb
j b. Sada superfosfatın alınma reaksiyasının tanliyi doğru yazılıb, lakin amsaUaşdınlmayıb va ya ~hv
..!_bal
2 : amsallaşdınlıb

O bal i c. a-b bandlarinda sadalanan hallardan başqa digar bütün hallar

TapJınq 30.
Dotru caı•ab:
M,(SOJ)=32+48=80
89,6 / mn.,
2S01 01 - 2SOJ
44,8/ 160 q ; mn,,=320 q
m,.-"'320·80/100 256 q
Bal tkalaıı Meyarlar
-- ----;:-::--;-::-~-;-:-~:--:-::-:--::-:-:-~';"':7'"'-;----:-:-!'.----------------
1b 1 a. KOkOrJ-Jioksidıbrı kilkürd-trioksidinalınma rcaksiyasının t;mliyi doğru yazılıb ,~ doğru
:ıın allaşdırılıb, kükürd-ırioksidin h:mı ıı;,z;,ri, h;,m d;, prnktiki lditlosi doğru hesablanıb
, b. KOkOrd•diokiddorı kllki.lrd•trioksidirı ıılınnııı rcaksiyıısıııın t;,ııliyi doğru ynzılıb v:, doğru
:ıın oll ıtdııılılı, k!lk!lrd-triıık iJlıı 1101;,ri
kiltlosido~nı hcsııblnıııb, prnktiki kütl;,si hesablanmayıb v:,
ya ı:ıhv lıc,abl ııııb
.!_b I c. KlıkOnJ-diıık idd:ırı kOkUrıl-triok. idin ıılıııııııı reııksiyıısıııın ı:mliyi doğru yazılıb v:, doğru omsallaş•
J_____ dırılıb, kllkOrd-trlııhidlrı h:mı noıori, h:mı ,I;, prakıiki kütl;,si hesnblnnmayıb vo ya s:,hv hesnblıınıb
• d. D• ılaloıııırı hııllarJoıı bo a ı.li ;,r bütün hallnr

140

~cannea wnn L;am~cann~r

 (. nLır ü=ra ta ın niimımJ/mnin dıiz ün cavablan VJ i m;ıtl;mdirm;ı m arlan TaLaBa QaBULU - 2023

KiMVA(IV ixtisas qrupu)

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22

C B E D C B C B C C E E C D A A D E o C B D

[ 23

3
24

2;4
25

100
26

40
27

1-b; 2-e; 3-a

Qeyd: 1-22 saylı tapşırıqlar qapalı (veril;:m cavab variantlarından bir doğru cavabın seçilmasi) tipli, 23-27 saylı tapşırıqlar açıq
(hesablama, seçim va uyğunluğu müayyanetma) tipli, 28-30 saylı tapşırıqlar isa yazılı şakilda cavablandırılması talab
olunan açıq tipli tapşırıqlardır.

Tapşırıq 28.
D o •7 ru cava b:
Reaksiya Anodda ayrılan maddanin fonnulu
I Oı
n Brı

Bal şkalası Meyarlar

l bal ( a. Har iki maddanin fonnulu doğru yazılıb.
---
_!_bal j b. Maddal:ırdan h:ır hansı birinin formulu doğru yazılıb, digarinin formulu sabv yazılıb va ya yazılmayıb.
2
O bal j c. a-b bandl:ırind:ı sadalanan ballardan b~i9,~_dig:ır bütün ballar.
---------- ~--------------------

Tapşınq 29.
Doğru cavab: Na 2CO 3 + 2HCI-+ 2NaCl + COı + HıO
CuBr 2 + 2AgNO 3 -+ 2AgBr + Cu(NO3)2
Bal şkalası Meyarlar
1 bal ( a. H:,r iki reaksiya t:,nliyi doğru yazılıb v:ı doğru :,msallaşdınlıb.
1
- bal j b. Reaksiyalardan b:ır hansı biri doğru yazılıb v:ı :,msallaşdınlıb, digari s:,hv yazılıb v:ı ya yazılmayıb.
2
O bal ( c. a-b b:ındl:ırind:ı sadalanan ballardan başqa dig:ır bütün ballar.

Tapşınq 30.
Doğru cavab: Na 2CO 3 + 2H 2O elektroliz ) Na2CO3+2H2+ 02
36q-32q 02
y-320q
y=360qsu
600·0,1=60q
600-60=540q 540-360=180
180+60=240
_ 60·] 00 _ 25'¼
Cı>----- o
240
Bal ,kalası
L_ ~ Meyarlar
~ 1 bal ( a. Rcaksiya t:ınliyi doğru yazılıb, hcsablamalar doğru_a.._pu_n_l_ıb_.________________ ~
~ bal l b. Reaksiya t:>nliyidoğru yazılıb, hcsublamanın 1-ci m:ırhal:ısi doğru, 2-ci m:ırh:,l:,si s:,hv apanlıb v:ı ya
3 ( apanlmayıb.
1 ---=------------- --- ----
3 bal 1 c. Reaksiya t:mliyi doğru yazılıb, hesablama apurılınayıb v:>ya s:>hvapanlıb.
L_0bal

141

~cannea wnn L;am~canner

 TaLaBa aaBULU - 2023 Ali t.>hsil mü.Jssis.1I.Jrin,1q;,bııl imıahanının ikinci m.JrL-ı, • •.
rw.-sıı.ı,.~

BioLoGiYA
--.
1 2 3 4 s 6 7 8 9 10 11 12 13 14 ıs 16 17 18 19 20 21 22
D B D A A C B E C D A E A D B C A A E A o D
-
23 24 25 26 27

576 3; 5 2;4;5 1; 3; 4 1-a, b; 2-c, d

Qeyd: 1-22 saylı tapşırıqlar qapalı (verilan cavab variantlarından bir doğru cavabın seçilmasi) tipli, 23-27 saylı tapşırıqlar açı
(hesablama, seçim va uyğunluğu müayyanetma) tipli, 28-30 saylı tapşırıqlar isa yazılı şakilda cavablandırılması tala
olunan açıq tipli tapşırıqlardır.

Tapşınq 28.
Doğru cavab:

genotip
- .

qara
R:mg
XBXB
9 XBY
6
san xbxb XbY
ala-bula xııxb olmur ,.
Bal şkalası Meyarlar
1 bal : a. Bütün pişikfarin genotipini düzgün yazıb.
-=-----"'-----------------------
2 ! b. ist:ınil:m 3 v:ı ya 4 pişiyin genotipi düzgün yazılıb, dig:ırl:ıri s:ıhv yazılıb v:ı ya yazılmayıb.
- bal
3

.!..bal j c. istanil:m 2 pişiyin genotipi düzgün yazılıb, dig:ırl:ıri s:ıhv yazılıb v:ı ya yazılmayıb.
3
Ob::a::_I
__ :..! b_v:ı__c_b_:ın_d_l_:ın_·n_d_:ı_n_b_a.:.şq.,__a_d_ig=:ı_r_h_a_llar_._____________________
::..d:....
. .:....a:_, _

Tapşırıq 29.
Doğru cavab: Gcnotip sayı 4; Fenotip:ı göm parçalanma nisb:ıti- 1:1:1:l
~-8-;I tbla~- Meyarlar
H~:,m~g!..:c:.:..no::.:t::ıİP::...:..:sa~y~ı,....:.h:..:.:ı.:....m:....d:..::ı.:....fı_c_no_t_,ip:---n:----i-:.sb::-:ı_ti-::d_ü_z=gu-:
;,...__--_-_!l:._:b~a:..:..I
-_-~--·.;..:=-a:.:. .."---:-=-Ya-:-z:----ıl_ıb-:-.--:-------------
1 j b. lkisind:>nbiri (fenotip v::ı ya genotip) düzgün yazılıb, dig:ıri ya s::ıhv yazılıb, ya da ümumi~tlJ
2bal j yazılmayıb.
Obal ; c. a v:, b b:mdl:ırinı.J:m başqa dig:-ır ballar.

T■ ptırıq JO. . .. . .. . .. ı
DoArucovab:il v:, b cnl:ıri yıılııız X ımııııo omlımln ycrl;ış<lıyı üçün erbk pışıkl;ırd;ı bu genl;ırd;ın yalnız hın (B v;, ya b)0
bilJr. lluna lir:, ,J:, crk;,k plşikl:uin r:,ngi ulıı-buln ola bilın:ız.
- --------
H ■ I tkal ■ ıı __ l\_l_t•"-yıı_r_la_r_____________ ___.
1 b.ıl ~ ıı. S:,b:ıb ~On :,,, lorıdırılıh.
Obol ;,b b dOı
:ti:":" Ön-;;u lıındınlın_n_y""'ıb,--v:,-yn--Ur-n_u_ın·i:-y_y_;,-:tl_:,_:,_n_s:-ln.-ıı7
dı-n71n_1_ıı_y_ı:-b-:-.---_-_-_-_-_-_--_--

1'2

~cannea wnn L,am~can~r

 __________________________________ ıiul#~ıf:5i;·ilıl
1 :;1,;€Ji:.ı-hliı·iı.ı.:Jıı:•~H~•■
ıa:~%•~fifıli
■

I-18RBİ LİSEYL8R8
•
~ Q8BUL IMTAHANI
• ••
F8NL8RI UZR8 ALT STANDARTLAR
Harbi liseylara qabul imtahanında aşağıdakı alt standartlar üzra bilik va bacarıqlar
yoxlanılır va qiymatlandirilir.

AZaRBAYCAN DİLİ malumatlarla asaslandırır.

3.1.3. Qurduğu plan asasında matnin hissalarini
V sinif
mantiqi cahatdan alaqalandirir.
2.1.2. Sözün haqiqi va ya macazi manada işlandiyini
4.1.1. Cürnlalari quruluşuna göra farqlandirir.
müayyanlaşdirir.
4.1.2. Sözlari ümumi qrarnmatik manalarına göra
2.2.3. Matndaki asas fikri müayyanlaşdirir.
farqlandirir.
3.1.3. Matnin tarkib hissalarini (giriş, asas hissa va 4.1.3. Kömakçi nitq hissalarinin işlanma maqamından
natica) alaqalandirir. asılı olaraq durğu işaralarindan istifada edir.
-l.1.1. Cümlani maqsad va intonasiyaya göra 4.1.4. Nitq hissalarinin yazılışı ila bağlı qaydalara
növlarina ayırır.
amal edir.
-l.1.2. Sözün sas tarkibini, semantik xüsusiyyaUarini,
tarkibini, yaranma üsullannı va qrammatik VIII sinif
manasını (ad, alamat, harakat bildirmasini) izah 2.1.1. Tanış olmadığı söz va ifadalarin manasını
edir. müvafiq qarşılığıru tapmaqla şarh edir.
- 4.1.3. Cümlanin sonunda va dialoqlarda durğu 2.1.2. Haqiqi va macazi manalı söz va ifadalarin
işaralarindan maqsadyönlü istifada edir. manasını nümunalarla şarh edir.

4.1.4. Sait va sarniUarin, mürakkab sözlarin yazılış 3.1.2. Sitatlardan istifada etmakla fikir va
qaydalanna amal edir. mülahizalarini qüvvaUandirir.
4.1.1. Sada cürnlanin növlarini farqlandirir.
VI sinif
4.1.2. Söz va söz birlaşmalarinin sintaktik vazifosini
- 2.1.2. Sözlari haqiqi va macazi manada işlanmasina müayyan edir.
göra farqlandirir.
4.1.3. Hamdns üzvlar, alavalar, xitab va ara sözlarla
2.2.I. Matndaki asas fikri nazara çarpdırmaq maqsadi
bağlı durğu işaralarindan istifada edir.
ila mühüm maqamları vurğulayır.
4.1.4. Hamdns üzvlarda şakilçilarin yazılış
./ 2.2.3. Matndaki fikir va mülahizalara münasibat
qaydalanna amal edir.
..,/
bildirir .
./ 3.1.2. Matni mövzuya uyğun fakt va hadisalarla IX sinif
zanginlaşdirir. 2.1.1. Tanış olmayan söz va ifadalarin konteksta
4.1.1. Cümlanin qrammatik asasını müayyanlaşdirir . uyğun manasını şarh edir.
./ 4.1.2. 2.1.2. Haqiqi va macazi manalı söz va ifadalarin
Sözün qrammatik manasını konteksta uyğun
./ izah edir. manasını konteksta uyğun daqiqlaşdirmakla

4.1.3. O, bu avazliklarindan sonra vergüldan düzgün şarh edir.

/ istifada edir. 2.2.2. Tarkib hissalari arasında alaqani gözlamakla

4.1.4. esas nitq hissalarinin yazılışı ila bağlı qaydalara matni genişlandirir.
amal edir. 2.2.3. Matnda irali sürülmüş fikirlari dayarlandirir.
/ 4.1.1. Mürakkab cümlanin növlarini farqlandirir.
VII sin.if
4.1.2. Sözli>rinva söz birlaşmi>larini müxtalif sinlaktik
/ 2.1.1. Tanış olmadığı sözlarin konteksta uyğun
vi>zifolardi>işli>dir.
manasını daqiqlaşdirir.
4.1.3. Mürnkkab cümlada, vasitasiz nitqda durğu
2.1.2. M.:ıtndaki sözlarin haqiqi va ya macazi manada
işaralarindan istifada edir.
işlandiyini izah cdir.
4.1.4. DiaJoqlarda va vasitasiz nitqda sözlarin
2.2.2. M.:ıtnin tarkib hissalari arasındakı alaqani
böyük va kiçik harftarla yazılış qaydalarına
müilyyanl,Jşdirir.
amal edir.
2.2.3. Matndaki fikm münasibatini .>lav.>fakl v.>
143
J
~cannea wnn L,am~canner
 .. ... ______________________
-l..•~fii6i1 ;iılıiıli6ijı..1 •■J•.f#ı;ıM-.
.■ Niiilılıfiiiıl.]ıiıl;6.. 1i1...:r.J:..:q!.'.;ı:'.""'~' İnııo_
,_ı.,_,b_i_/u_·l'J~'
....
~
VI sinif
RIYAZIYYAT
1.1.1. Tam .Jdi>dli>rioxuyur va yazır.
V sini(
1.1.1. N hır.11 , 1,-.Jl,"'ri o,u) ur w y,,zır. 1.1.2. Tam ı1d,Jdli>rİ müqayisa edir va düzür.
1.12 Mo,qdi ,.,, mönıt'siz s.ı, ~i kml,,ri ilôltanı,dır, 1.1.3. Tam adi)diJ uyğun olan nöqtani koordinat dGı
n tur 1,-.J tı,,ri mfü,ıa) is,.,edir vJ düzür. Xi)ltüzi>rind.Jgösti>rir.
1.1. . llı.i _ nlu ç.:,lu~un birlaşm,-ı ini va kasişmilsini 1.1.4. iki sonlu çoxluğun forqini tapır.
t. rır. 1.2.1. Tam adi>dli>rüzarindi> hesab amallarini yeri~
1.1.t. tur,11.xi,-.Jl,,rüz.-ırindıJ hcsab ı1mi>llarini yetirir.
-·rin,, yetirir. 1.2.2. Vurma va bölmanin xassalarini tatbiq edir.
1.2.l. 1atural .xi.xilari, onluq kasrlari martaba 1.2.3. ômallarin yerina yetirilmasi gaydasını
,. hidlı"rina ,-unır v.1bölür.
gözlamakla adadi ifadanin (mütlaq qiymat
1.2.3. ad~i ifadanin qiymatini tapır (mötariza işarasi albnda ifadalar da daxil olmaqla)
da'.\ilinda ifadalar da daxil olmaqla).
qiymatini tapır.
fa).radari eyni olan kasrlari va qanşıq adadlari
1.2.4. Adi va onluq kasrlar üzarinda hesab amallaruı
toplapr, çıxır, onluq kasrlar üzarinda hesab
amallarini yerina yetirir. yerina yetirir.
1.2.5. adadin hissasini va faizini tapır. 1.2.5. Nisbat, tanasüb, düz mütanasib, tars mütanasi
1.3.1. ahıral adadfari va onluq kasrlari talab olunan kamiyyatlara va faiza aid sada masalalari hali
martabaya qadar yuvarlaqlaşdırır. edir.
2.1.1. Dayişanlarin va natura! adadlarin kömayi ifa 2.1.3. Tam adadlar çoxluğunda verilmiş cütlarin
sada cabri ifadalar va tanliklar qurur. koordinatları arasında düz mütanasibliyin olı:r
2.1.3. Natura! adadlarin va aşyalann verilmiş olmamasını müayyan edir.
sırasmdakı sada qanunauyğunluğu müayyan 2.2.1. Dayişanin verilmiş qiymatlari üçün iki eabri
edir. ifadanin uyğun qiymatlarini müqayisa edir.
lll. Dayişanin verilmiş qiymatlari üçün ifadanin 2.2.2. Rasional adadlar çoxluğunda tanliklari hail ~
qiymatlarini tapır.
2.2.3. Sada xatti barabarsizliklarin tam adadlar
2.ll Nahıral adadlar çoxluğunda tanliklari hali edir. çoxluğunda hallini seçma üsulu ila müayyan
2.2.3. Sada barabarsizliklarin natura! hallarini tapır.
edir.
2.3.1. Düzbucaqlmm va üçbucağın perimetrini,
2.3.1. Düz va tars mütanasib asılılıqlan funksiya
düzbucaqlı paralelepipedin yan sathinin
şaklinda ifada edir.
sahasini taraflarla ifada edir.
3.1.1. Nöqta, düz xatt, şüa, parça, müstavi, bucaq, 3.1.1. Müstavi üzarinda düz xatlarin, düz xatla
üçbucaq, dördbucaqlı, çevra va daira anlayışları çevranin, çevralarin qarşılıqlı vaziyyati
haqqında biliklarini nümayiş etdirir. haqqında biliklarini nümayiş etdirir.

3. 1.3. Üçbucağın va dördbucaqlımn perimetrini, 3.1.3. Qonşu bucaqlann va qarşılıqlı bucaqlann

düzbucaqlının va kvadrabn sahasini hesablayır. xassalarina aid masalalari hall edir.
3.1.4. Paralelepipedin va kubun sathinin sahasini va 3.1.4. Çevra va dairanin elementlarini (vatar, seqmer
h.x:minl hesablayır. sektor, markazi bucaq) bilir, onlann xassal;:,rini
3.1.5. Üçbucaqlann tı1raflarina va bucaqlanna göra tatbiq edir.
nlfatını aparır. 3.1.5. Müstavi üzarinda düz xatla çevranin qarşılıqlı
3.2.J. Sad imml!trik mü tı1vi fiqurları tanı yır. vilziyy.Jtini müayy.ın ettir.
3.2.2. d konqruymt (form, ca eynl, ölçiil.ui
3.2.2. Fiqurlıı oxa o.naran simmetrik olan fiqunın
b rab r) fiqurl rı t nıyır.
hamin fiqurln konqnıyent olduğunu göstarir.
3.2.3. ud&d o•und nikjt, 1,rin koordlnııtl, rını tıurur
3.2.3. Milstôlviilz.ırindil koordinntlan verilmiş nöqt.>ı
v koordifllJtın gl r,l adadl tapır.
qurur v,.,wrilmiş nöqtanin koordinatlarını tapı
4. 1.1. U1unluAun, h, nln, h. min v, bucııAın OlçU
v _hidl, rlnl bilir v;, ül m. 1 ti, rlnd, n I lif d, 5.1.3. Topl, nmış ,.,dildimalumatlann modasını,
mC'di,nını Vi>adi>diortasını tapır.
.1 . ;,n, o ıod ını, 5.2.2. Azehlimııllı va çoxehtimallı hadiS.Jlari
mrdl _ 1ort pır. forqlilndirir.
. 1A. 1v, y dl qrnml r, ınd mU;,yyiln 5.2.3. Nisb,ltiln milrakkı1b hndisillardı> i))verişli hallar
ı.,, Ç) orır.
sayını tapır.

~cannea wnn L;am~canrıer

 }!!!!!'ii:r.ı il. l.ıııdarllar
VII sinif
ı.ı.t. Rııs.ional adadlari oxuyur va yazır.
ı.ı.2. R.ı ional adadlari müqayisa edir va düzür.
ı.ı.3. Rasional adada uyğun olan nöqt.>ni koordinat
düz atti üzarinda göstarir.
ı.ı.4. Ço luqlann birlaşmı1si va k.ısişmasi xassalarini
m.ısalalar hallina tatbiq edir
ı,ı.ı. ama11arinyerina yetirilma ardıallığını
gözlı1makla adadi ifadanin qiyrnatini tapır
(natura!üstlü qüvvat da daxil olan).
t.2.2. Natura! üstlü qüvvatin xassalarini tatbiq edir.
t.2.3. Natural_üstlü qüvvat daxil olan ifadalari
sadalaşdirir.
J24. adadi ifadalarin qiymatinin tapılmasına
müxtasar vurma düsturlarını tatbiq edir.
2.1.1. Hayati situasiyaya uyğtın xatti tanlik va ya iki
dayişanli iki xatti tanliklar sistemi tartib edir.
2.1.3. Rasional adadlar çoxluğtında verilmiş cütlarin
koordinatları arasında xatti asılılığın olub-
olmamasmı müayyan edir.
U.1. Çoxhadlilar üzarinda toplama, çıxma va vurma
amallarini yerina yetirir.
U.2. Birdayişanli xatti tanliyi, modul işarasi daxilinda
dayişani olan tanliyi va ikidayişanli iki xatti
tanliklar sistemini hali edir.
U.3. Modul işarasi daxilinda dayişani olan sada
barabarsizliklarin hallini seçma üsulu ila
müayyan edir.
3.1.1. Üçbucağm asas elementlari va onlar arasındakı
münasibatlari bilir, handasi tasvir edir.
3.1.3. İki paralel düz xatti üçüncü ila kasdikda alınan
bucaqlann xassalarini tatbiq edir.
3.1.4. Üçbucağm daxili bucaqlarmın cami haqqmda
teoremi va xarici bucağının xassasini tatbiq edir.
3.22 Üçbucaqlann konqruyentlik alarnatlarini bilir va
tatbiq edir.
3.2.3. y=kx+b tanliyi ila verilmiş düz xattin qrafikini
qurur, bu düz xattin koordinat oxlan ila kasişma
nöqtalarini müayyan edir.
4.1.t. Eyni adlı kamiyyatlarin ölçü vahidlarinin
birindan digarina keçir.
5.2.1. Apanlan sınaqda elemen tar hadisalarin sayını
tapır va onun asasında hadisanin ehtimalını
hesablayır.
5.2.2. Nisbatan mürakkab hadisa üçün alverişli
hallann sayım müayyan edir.
5.2.3. Ehtimallann toplanması düsturunu tatbiq cdir.
VIII sinif
1.1.t.lrrasional (kvadraı kökalma ila tayin olunan)
adadlari oxuyur va yazır.
itii!=!:fii•fü:i•il'WMJI
1.1.2. İrrasional adadlari müqayisa edir va düzür.
1.1.3. İrrasional adada uyğun olan nöqtani koordinat
düz xatt üzarind.-, taxmini göstarir.
1.1.4. Çoxluqlar üz.-,rinda amallarin xassalarini tatbiq
edir.
1.2.1. Manfi olmayan hiJqiqi adadin hesabi kvadrat
kökünün xassalarini tatbiq edarak ifadalarin
qiymatini tapır.
1.2.2. Tam üstlü qüvvatin xassalarini tatbiq edir.
1.2.3. Kvadrat kök daxil olan adadi ifadalari
sadalaşdirir.
1.2.4. Müxtasar vurma düsturlarının kömayi ila
kvadrat kök daxil olan ifadalarin qiymatini
tapır.
1.2.5. Nisbat va tanasübün xassalarini, faizin
düsturlarını müxtalif masalalarin hallina tatbiq
edir.
2.1.1. Hayati situasiyaya uyğun kvadrat tanlik qurur.
2.1.2. Birdayişanli xatti barabarsizliya gatirilan sada
masalalari hali edir.
2.1.3. Haqiqi adadlar çoxluğunda verilmiş cütlarin
koordinatlan arasında kvadratik asılılığın olub-
olmarnasını müayyan edir.
2.2.1. Rasional ifadalar üzarinda amallari yerina
yetirir.
2.2.2. Kvadrat tanliklari hali edir.
2.2.3. Modul işarasi daxilinda dayişani olan va xatti
barabarsizliya gatirilan barabarsizliklari hali
edir.
2.3-.1. Sarbast düşan cismin getdiyi yolun zamandan
asılılığını kvadratik funksiya şaklinda ifada edir.
3.1.1. Dördbucaqlınm asas elementlarini va onlar
arasmdakı münasibatlari bilir, handasi tasvir
edir.
3.1.3. Pifaqor teoremini tatbiq edir, iti bucağın
triqonometrik funksiyalarmın tariflarini bilir va
bazi bucaqlarm triqonometrik funksiyalarmın
qiymatini tapır.
3.1.4. Üçbucağm, paraleloqramın, rombun,
trapesiyarun sahasini hesablayır.
3.1.5. Dördbucaqlmın tasnifatını (paraleloqram,
düzbucaqlı, romb, trapesiya) va xassalarini bilir,
paraleloqrarnın alamatl,lrini tatbiq edir.
3.2.1. Dönrna anlayışını bilir va fiqurlarm
çevrilm.>sina onu tatbiq edir.
3.2.3. Uc nöqtal.>rinin koordinatlanna göra parçanın
orta nöqtasinin koordinatlannı tapır, verilmiş iki
nöqtadan keçan düz xattin tanliyini yazır.
5.2.1. Hadis.Jlarin asılı olub-olmaması anlayışlanm
başa düşür, asılı olmayan iki hadisanin hasilinin
ehtimalını tapır.
145
~cannea wnn ~am~canner
■Maıtiı.•11ıifı.•llıiıl:fi~•lı.•~Eı.ıı1•l~:ı~•ı~(ı:ıı•dııı;aı:J•~fitıN•----------------------__.:/..:.:'1":.:.r::..b'::..:·1: :ü:,:;'-'J:'. :·l: ;_;,r.~;ı~qt'.;ı~bu'! I iı,,ıa~
, -.ılı ,,lan iki hadLmin hasilinin ehtimalını tapır FiZiKA ~
(~"'rti~htim,11). VI sinif
5.2.J. Ehtimııll nn hl' ~Manmn~ına aid m,"' .JI.Jl,nd.J 1.1.1. Mexaniki, istilik, elektromaqnit hadisalarini
\'Um, qaydn. ını tiltbiq l.'dir. farql,mdirir.
1.1.2. Müxtillif xarakterli fiziki hadisillilril dair sad.:ı
IXsinif masalalar hail edir.
1.1ı H,"liqi .~.xil,,ri mfü1,1yL.Jcdir V.Jdüzür. 1.1.3. Harakati növlarina göra qruplaşdırır.
1.1 . H~iqi" IJ<i.Ju ·~un olnn nöqt.Jni koordinat düz 2.1.1. Maddalari quruluşuna (aqreqat hallanna) göra
,,,tti üz,...rindiJ t,1xminigösl.Jrir. farqlandirir.
1.1.4. Ço,luqlann birl.J,.milsiva k.Jsişmasi xassalarini 2.1.2. Materiyanın formalannı farglandirir.
h,"tiqi ,xfadl.Jr çoxluğu ila bağlı masalalar 2.1.3. Materiyanın formalanna dair müşahidillarini
h.Jllin,1t,...tbiq edir. sada şakilda taqdim edir.
121. n-ci (n >2) daracadan kökün xassalarini tatbiq 2.1.4. Maddalarin quruluşuna (aqregat hallanna) daiı
edar.ık ifadalarin qiyrnatini tapır. sada masalalar hall edir.
1.2.2. Rasional üstlü qüvvatin xassalarini tatbiq edir. 2.2.1. Tabiatdaki alaqali sistemlari va qarşılıqlı tasirl.J
1.2.3. n-ci (n>2) daracadan kök daxil olan ifadalari farqlandirir.
sadalaşdirir.
3.1.1. Sada ölçü cihazlarından istifada edir.
1.2.4. {üxtasar vurma düsturlarını n-d (n>2) 3.2.1. İş prinsipi fiziki hadisalara asaslanan maişat
qurğularından istifada edir.
daracadan kök daxil olan ifadalara tatbiq edir.
1ıs. Praktik masalalarin hallina (bank VII sinif
amaliyyatlannda, sabş qiymatinin 1.1.1. Mexaniki hadisalari va onlann başverma
dayişmasinda) faizin düsturlarını tatbiq edir. sabablarini şarh edir.
21.1. Hayati situasiyaya uyğun birdayişanli tanlik va 1.1.2. Mexaniki harakati alamatlarina göra şarh edir.
ya ikidayişanli iki tanliklar sistemi tartib edir. 1.1.3. Mexaniki harakata aid masalalar qurur va hail
21.3. Ardıollıqlann, adadi va handasi silsilalarin edir.
2.1.1. Qravitasiya sahasini xarakteriza edan
xassalarini masala hallina tatbiq edir.
kamiyyatlari izah edir.
221. Cabri ifadalar üzarinda eynilik çevirmalari 2.1.2. Qravitasiya sahasina dair masalalar hail edir.
aparır.
2.1.3. Maddalari mexaniki xassalarina göra
2.2-3. Kvadrat barabarsizliyi hall edir. farqlandirir.
23.1. Cabri barabarsizliklari intervallar üsulu ila hail 2.1.4. Maddalarin mexaniki xassalarina dair masalalaı
edir. hall edir.
3.1.1. Sıruq xatt va çoxbucaqlı anlayışları bilir, düzgün 2.2.1. Tabiatdaki alaqali sistemlarda qravitasiya
çoxbucaqlıru tasvir edir. qarşılıqlı tasirinin rolunu izah edir.
3.13. Çevraya toxunarun va kasanin xassalarini tatbiq 2.2.2. Ağırlıq, çaki, elastiklik va sürtünma qüvvalarini
edir. farqlandirir.
3.1.4. Dairanin daxilina va xaridna çakilmiş 2.2.3. Tabiat qüvvalarina (ağırlıq, çaki, sürtünma,
dördbucaqlının xassalarini masalalar hallina
elastiklik) aid masalalar gurur va hali edir.
t.atbigedir. 3.1.1. Mexaniki hadisalara dair cihaz va
avadanlıqlardan istifada edir.
3.1.5. Mü_st.1vi vektor anlayışını, vektorların
Ü7.,..,rinda
3.1.2. Mexaniki hadisalara uyğun fiziki kamiyyatlari
toplanması, çıxılması va adada vurulması
ölçür, hesablamalar apanr.
qaydalannı riyazi va fiziki masalalara tatbiq
3.2.1. Texnika va istehsalatda istifada olunan sada
dir. mexaniki qurğulann prinsiplarini izah edir.
32.J. M t vi üz.:ırinda paralel köçürma anlayışını 3.2.2. Mexaniki qurğulann yaradılmasında va
bilir v, fiqurl rırı çcvrilma ina onu tatbiq cdir. inkişafında fizika ciminin rolunu izah edir.
3.2.2. H r, k. t •vrilm I anlayı~ını bilir Viliki
VIII sinif
konqruyent füıurd n birini dlAurlnd, n hilrilkill
1.1.1. lstilik Vilelt!klromaqnit(elektrik) hadisalarini ,·a
çrvlnn I il, lır.
onlnnn başverma sabablarini şarh edir.
3.2.3. V ·rilml iki nı jlu r, "ınd, kı rn, nfo d!i turunu
1.1.2. lstilik v,1elektromaqnil (elektrik) hadisalarina
bilir, m,, rı.ılııln koordlnatl, rın, v, r, dlu unn
aid milsalillilrgurur va hail edir.
J;or, çcvr, nln 1,nllylnl ya:rır.
1.1.3. lstilik harakati va elektrik carayanmın
mahiyyatini şarh edir.

1,,

~cannea wnn L;am~canrfer

 • ı,:n ıılt. ıaııdartlar
bil c.ır,-,yan qanunlanna aid masalalar qunır
,._..h.ıll edir.
1.1.5. l tilik har.,k.,ıi va elektrik hadisalarinin
q.ınunauyğunluqlarına aid topladığı
millumallan şarh edir.
2.ı.ı. Maddillari fiziki xassalarina göra forq).,ndirir.
l 1.2. Maddalarin fiziki assalarina aid masalalar
qunır Vil hail edir.
ll.3. Elı•ktrik sahasini xarakteriza edan fiziki
ki'minratlari izah edir.
l.1.4. Elektrik sahasina dair masalalar hali edir.
ııı. Maddanin aqreqat hallarını molekullann
düzülüşü, harakati va qarşılıqlı tasirina göra
farqlandirir.
ı.ıı Tabiatdaki alaqali sistemlarda elektrik qarşılıqlı
tasirinin rolunu izah edir.
2.2.3_ İstilik harakati va elektrik qarşılıqlı tasirina dair
masala qurur va hali edir.
3.1.1. İstilik va elektrik hadisalarina aid ölçü
cihazlanndan istifada edir.
321. Texnikada va istehsalatda istifada olunan istilik
hadisalarina asaslanan qurğulann iş
prinsiplarini izah edir.
3.22. İstilik texnikasının yaranması va inkişafında
fizika elminin rolunu dayarlandirir.
IX sinif
1.1.1. Elektromaqnit (maqnit, işıq), atom va nüva
hadisalarini, onların başvenna sabablarini şarh
edir.
1.12 Elektromaqnit (maqnit, işıq), atom va nüva
hadisalarina aid masalalar qurur va hali edir.
1.1.3. Yüklü zarraciklarin, atom va nüvadaxili
zarraciklarin harakatini şarh edir.
1.1.4. Elektromaqnit (maqnit,işıq), atom va nüva
hadisalarinin qanunauyğunluqlanna dair
topladığı malumatları şarh edir.
2.1.1. Elektromaqnit va qravitasiya sahalarini
müqayisali şakilda şarh edir.
2.1.2. Elektromaqnit va qravitasiya sahalarına dair
masalalar gurur va hail edir.
2.1.3. Maddani qunıluşuna va xassalarina göra tasnif
edir.
2.1.4. Maddalarin quruluş va xassalarina aid masalalar
qunır va hali edir.
221. Tabiatdaki alaqali sistemlarda elektromaqnit va
nüva qarşılıqlı tasirinin rol unu izah edir.
2.2.2. Elektmmaqnit va nüva qarşılıqlı tasirina dair
mas.,lalar qunır v., hail edir
3.1.t. Elektromaqnit (maqnit v., işıq), atom va nüva
hadisalarina uyğun cihazlardan istifada edir.
3.1.2. Elektromaqnit (maqnit va işıq), alom va nüva
hadisalarin., uyğun fiziki kamlyyatlilr
arasındakı asılılığı mü.,yyan cdir.
3.2.1.Müxtalif fiziki hadisalara (clcktromaqnil, işıq,
alom va nüva) asaslanan qurğulann iş
prin iplarini şarh cdir.
iti!Eı:kl•fü:J 1 ii 1 WMJI
KİMYA
VII sinif
1.1.1. Maddalari (basil, mürakkab, saf), qanşıqları
ı.,rkibina va fiziki xassalarina göra farqlandirir.
1.2.1. Atomun l3rkibini, atom-molekul talimini izah
edir.
1.3.1. Maddalarin formuluna asasan sada
hesablamalar aparır.
2.1.1. Kimyavi reaksiyaların alamatlarini, asas
tiplarini, baş verma sabablarini izah edir.
2.2.1. Sada reaksiyalann tanliklarini tartib edir.
2.2.2. Sada reaksiyalann tanliklarina asasan
hesablamalar aparır.
VIII sinif
1.1.1. Maddalari (oksidlar, asaslar, turşular, duzlar)
tarkibina göra tasnif edir.
1.2.1. Atomun quruluşunu, kimyavi rabitalari,
elektrolit mahlulunda baş veran proseslari şarh
edir.
1.3.1. Atomun quruluşuna, kimyavi rabitalara,
elektrolit mahlulunda baş veran proseslara aid
masalalar qurur va hali edir.
2.1.1. Kimyavi reaksiyaları tasnif edir,
qanunauyğunluqlarıru izah edir.
2.2.1. Mühüın qeyri-üzvi birlaşmalara aid reaksiya
tanliklarini tartib edir.
2.2.2. Mühüın qeyri-üzvi birlaşmalara aid reaksiya
tanliklarina asasan hesablamalar aparır.
IX sinif
1.1.1. Maddalarin (metallar, qeyri-metallar va onlann
birlaşmalari, sacla üzvi birlaşmalar) quruluşunu,
fiziki xassalarini şarh edir.
1.2.1. Maddalarin (metallar, qeyri-metallar va onların
birlaşmalari, sada üzvi birlaşmalar)
quruluşunun xassalarina tasirini şarh edir.
1.3.1. Metallar, qeyri-metallar va onların
birlaşmalarina, sacla üzvi birlaşmalara aid
masalalar gurur va hali edir.
2.1.1. Metallar, qeyri-metallar va onlann
birlaşmalarina, sada üzvi birlaşmalara aid
reaksiyalann qanunauyğunluqlanru izah edir.
2.2.1. Metallar, qeyri-metallar va onlann
birlaşmalarina, sada üzvi birlaşmalara aid
reaksiya tanliklarini tartib edir.
2.2.2. Metallar, qeyri-metallar va onlann
birlaşmalarina, sacla üzvi birlaşmalara aid
reaksiya tanliklarina asasan hesablamalar aparır.
4.1.1. Metallar va qeyri-metalların, onların
birlaşmillarinin, sada üzvi birlaşmalarin
liJlbiqina va hayatda roluna dair referatlar
hazırlayır.
147
~cannea wnn L;am~canner
 ■ i=ıtu:Sl•fü: 1 •ii•WMI■
H8RBİ LİSEYLaRa
Q8BUL İMTAHANI
PROQRAMLARI
Qeyd: C.ıri t,1dris ilinda 9-cu sinifdil tahsil alanlann aşağı siniflarda keçdiklari darslikforl.J ümumı.ı .
mü.1 sis-ılarinda qüvvada olan darsliklarin müqayisali tahlili apanlmış, proqramlara yalnız hi)r iki d.JrslikdJ eı:ıı
ol.ın mövzular daxil edilmişdir.
Program V-IX sinif d;;ırslikl;;ıri asasında
hazırlanmışdır.
İmtahanda mazmun standartlannın talim natic::ılarinda
nazarda tutulmuş tatbigetma, tadgigetma, ::ılagalandimıa,
uyğunluğu müayyanetma, farglandirma, fikrini sxemlar,
c::ıdv::ıllarl::ı ifad;;ıetma, mühakimayürütma, asaslandınna
bacanglannın sistemli ş;;ıkild;;ı nümayiş etdirilm;;ısi t;;ıl;;ıb
olunur.
Program 3 ("Oxu", "Yazı", "Dil qa)daları")
mazmun x;;ıtti üzrn alt standartların t;;ıl;;ıblarinin
reallaşdmlması üçün verilmiş materiallan ;;ıhata edir.
Qabul imtahanı zamanı "Dinlayib-anlama va
danışma" mazmun xatti üzrn bilik v;;ı bacanglann
yoxlanılması xüsusi texniki vasitalar talab etdiyindan bu
mazmun x::ıtti ila bağlı tapşınglardan istifada
m::ıqs::ıd::ıuyğun hesab edilmamişdir.
"Oırn" mazmun xatti üzra matni tarkib hissal;;ırina
ayınnag, onları farglandirmak, giriş, asas hissa, natic;;ıya
gör.al adlandınnag, matnin m::ızmun va strukturunu
m:mims::ıdiyini nümayiş etdirm;;ık, tarkib hissalari
arasında ::ılagani gözlamakfa matni genişl;;ındirmak, tanış
olmayan söz va ifad;;ıl::ırin, elaca d;;ı h;;ıgigi va mxazi
m:malı söz va ifad::ılarin manasını kontekst::ı uyğun
d::ıqiglaşdfrm;;ık, şarh etmak, matndaki asas fikri mü;:ıyy;:ın
etımk, fıkra münasib::ıtini fakt v;:ı m::ılumatlarla
:>saslandırmag, z::ıngin söz ehtiyatına malik olduğunu
nümayiş ctdinn:>kkimi bilik v;:ı bacarıglar yoxlanılır v;:ı
qiym::ıtl:>ndirilir.
'"Yan"m::ızrnun xatıi üzr::ı dil qaydalarını yazılı nitqa
uıbiq c:ım.ık, rabibli yazı v;ırdişl;ırina yiyalandiyini
nümayiş cıdirm:ıkl:, verilmiş mövzuya uyğun m;,tn
hazırlamaq, mövzuil:, bağlı fakı v:, d:ılill:ır mü;,yyan edib
yazmaq, verilmiş m:ıtnin hiss:,l:,riniplanasasında m:ıntiqi
c:,h.ııd.ın :,sa landırmaq. fakılardan va siıaılardan istifad:,
ctm;:ık kimi bilik v:, bacanqlar yoxlanılır v:ı
qiym.ıtfandirilir.
148
il rt,,
AzaRBAYCAN Diıı
(V-IX sinijlarhacınindJ.
Qabul imtabanında Azarbaycan dili fonıı kurikulu'
munun müayyan etdiyi "Dil qııydıılıırı" m:,zmun xJttiıı,
aid bütün alt standartların hamısının t:,l;,bl;,ri üzr:, bili
'
v;;ı bacarıqların yoxlanılması mümkündür.
"Dil qııydııları" mazmun x:,tti üzr:, is:ı, :,sasJc
aşağıdakılarla bağlı bilik v:, bacarıqlar yoxlanılır ı·r
qiym::ıtlandirilir:
Foııetika. Danışıq s::ıslari. Saitl:,rin növl:,ri: qalıı
inca; açıq, qapalı; dodaqlanan, dodaqlanma~aı
Samitlarin növl:,ri: kar, cingiltili. Saitlarin uzun t:,l::ılfuzi
Bir sıra sözlard::ı "o" saitinin [a] kimi t:,l:,ffüzü. Sö
sonunda "b", "c", "d", "g" samitl::ırinin t::ıl:,ffüzü. "K'
samitinin yazılışı v::ı t;,laffüzü. "Q" samitinin ya~ı~ışı'
t:,J;,ffüzü. Qoşa samitl;, bit::ın t::ıkhccalı sözl:,r: ıkı crı
samitl;, bit;,n t::ıkhecalı sözlar, müxt::ılifcinsli qoşa samı~
bit::ın t;,khecalı sözl::ır. Qoşasamitli sözl;ırin t:,l::ıffüzü. S~
ortasında yanaşı gal:,n ti, kk, pp. qq samitl::ırinin t:,l:,ffü~
Sözün h;,rf v;:ı sas tarkibi. Ah;,ng qanunu. Hcca. Vurgı
Sözün fonetik tahlili.
Leksika. Sözün )eksik v;, qrammatik m:ması. a~
nitq bissalarinin ham leksik, h:,m d:, qrammaıik m;,nayı,.
kömakçi nitq hiss::ıl::ırinin ancag qrammatik m:,naya malu
olması. Sözün ilkin - h::ıqiqi m:,nası. Sözün m:ıcaJ
m;,nası. Çoxmanalı sözlar. Omoniml:,r. Omonim sözl:ıri
çoxm;,nalı sözl;;ırin müqayisasi. Sinonimlar. Anıoni~ı
Frazeoloji birl::ışm:,lar (sabit söz birl:,şm:,l:,ri). Termınl2
Sözün leksik bhlili.
Söz.ün tarkibl Kök v:, şakilçi. Leksik v:, qram~~
ş:,kilçilar. Söza ;;ıvval )eksik, sonra qrammatik ş:,kilçıı:u
qoşulması. Sözün başlanğıc forması. Sözün başl~~
fonnasının ilk qrammatik ş:,kilçiya q::ıd:,rki hi.55"
olması. Ş:,kjlçilarin bir, iki v:, dörd varianılı oıcnası
Sözönü şakilçil;,r. Bitişdirici samitlar (n, y, s). .
Söz yaradıcılığı. Quruluşuna gör::ı sözl:,rin bıt
birind;,n forql:mdirilm:ısi. Sada sözl::ır. Düz:,ltm:>sözl1
Eyniköklü sözl:,r. EynikökJü sözl::ı eyni sözün m~'<~
formalarının müqayisasi. Mür-lkk:>b sözl:ır. T::ırkıbL
leksik ş:,kilçi olan düz:,ltnu v:, mürakbb sözlar. Biti~.
defisla va ayn yazılan mürakk:,b sözlar. Sözün ı::ırio0 °'
gör.alt:,hlili.
~cannea wnn L,am~can er
 .Jtııl imtahımı proqramlan
J\forfologi)'a. iJsas ,,,1 köm.1kçi nitq hi:u;ı/.1ri.
asas niıq his.i.1/.1ri.
isim. onun .ışya adı bildirm.ısi. Konkret v.ı müc:nr.xi
isiml:ı,r. ismin quruluşca növl.ıri. Sad:ı, düz:ıltm.ı v;ı
roür.>khb isimbr. Mürakhb isiml:ır va onlann
yaranması. Mür;:ıkk.ıb isiml~rin yazılışı. Bitişik v;:ı defisl;:ı
>ıızılan mürakk:ıb isiml:ır. Umumi v;:ı xüsusi isiml::ır. T;:ık
va c.ım isiml.ır. Toplu isiml:ır v;:ı onlann c::ım isimfard:ın
farqi. ismin hallan. Qeyri-mü::ıyy;:ınlik bildir.m yiy::ılik
hal. Qcyri-mü::ıyy:mlik bildir.}nt::ısirlik hal. Adlıq, qeyri-
mü:ıyy:m yiy:ılik v;:ı qeyri-mü;:ıyy;:ın t::ısirlik hallann
farql:ındirilm:ısi. Yönlük halda olan b::ızi sözl::ırin
ı:ıt:ıtruzü. Çıxışlıq hal ş::ıkilçisinin b::ız;:ın farqli t;:ıl;ıffiiz
olunması. İsmin m;:ınsubiyy:ıta gör;:ı d;:ıyişm::ısi. Maııba,
nıö,·qe, nıaııafe, lale, manşa, su, na sözl::ırinin
m:msubiyy;:ıt;:ı göm d::ıyişm::ısi. B::ızi ikihecalı isiml::ırin
kökünd::ı qapalı saitin düşm::ısi. X::ıb::ırlik ş::ıkilçil::ıri.
Sif.11,onun ;:ışyaya aid ::ılam::ıt v;:ı keyfiyy::ıt bildinn::ısi.
Sifatin quruluşca növl::ıri. Sad::ı, düz::ıltm;:ı v;:ı mür::ıkbb
sifatfar. Mürnkk::ıb sifatl;:ırin yaranma yollan. Bitişik v;:ı
defısl;:ı yazılan mürnkk;:ıb sifatfar. Sifatin d;:ır;:ıc;:ıl;:ıri. Adi,
azaltma v;:ı çoxaltma d::ır;ıc;:ıl.ıri. Azaltma v;:ı çoxaltma
d:ır::ıc.ıl.ırinin yaranma üsullan.
Say, onun .ışyanın miqdar v.ı sırasını bildinn.ısi. Sayın
quruluşca növl:>ri. Sad:>, düz:ıltm.ı, mürnk.k.ıb saylar.
Sayın m.ınaca növl:>ri: miqdar v;:ı sıra saylan. Miqdar
saylannın növfari: mü:>yy.ın miqdar saylan, qeyri-
mü:ıyy;:ın miqdar saylan, k.ısr saylan. Numerativ sözl:>r.
Numerativ sözl;:ırin işl:>nm:> m::ıqamlan. Saylann yazılışı
(sözl:>rl.ı; .ırnb r:>q:>ml:>ri il::ı; Roma r.ıq:>mfari il::ı; ;ır.)b
r.ıq:ımfari v;:ı sözl;:ırin iştirakı il::ı). Miqdar saylan
t:>rkibind::ıki ş::ıkilçil;:ırin rnq::ıml;:ı yazılışı. Sıra saylanmn
yazılışı. Defisl.ı yazılan mür.ıkk.ıb saylar. Saylarla işl;:ın;:ın
isiml::ırin t::ıkd::ı v;:ı c::ımd;:ı olması.
iJv,1zJik,onun ::ısas nitq hiss::ıl::ırinin yerind.ı işl::ınm::ısi.
8v.ızliyin ın.ınaca növl:ıri. Ş.ıxs ;:ıv::ızlikl.ıri. Ş;:ıxs
:ıv::ızlikfarinin 1, il v::ı III ş::ıxsin t::ıkind::ı v::ı c::ırnind.ı
olması. İşar;:ı ;:ıv;:ızlikl::ıri. "O", "bu";:ıv;ızlikJ:ırind::ın sonra
vergülün işl:ınm::ısi. Sual ;:ıv;:ızlikl::ıri. Qeyri-mü:ıyy::ın
.ıv:ızlikl:ır. T::ıyini :ıv::ızlikl::ır. av::ızliyin quruluşca növl;:ıri:
sad::ı, düz::ıltm::ı, mür::ıkk:ıb ;:ıv;ızlikfar.
Feil, onun ::ışyamn h:ırnk::ıtini bildimı::ısi. T:ısdiq v:ı
inkarfeill:ır. Feilin ş:ıxs;ı gör.) d:ıyişm::ısi. Feilin quruluşca
növlari: sad:ı, düz:ıltm;:ı, mür::ıkk::ıb feill:ır. Defisl:ı yazılan
mür:ıkk:ıb feill:ır. Ayn yazılan mürnkk:ıb feill:ır. Feilin
ş:ıkill::ıri. X:ıb:ır ş;:ıkli. X:ıb::ır ş::ıklinin h::ım zamana, h:ım
d:ı Ş:,XS3 gör.) d:ıyişm::ısi. Feilin indiki zamanı. Feilin
keçmiş zamanı. Feilin g:ıl;:ıc::ık zamanı. X::ıb:ır ş;:ıkJind:ı
Jlan feill:ırin yazılışı v:ı tal:ıffüzü. amr ş;:ıkJi. Arzu ş;:ıkJi.
'/acib ş:ıkli. Lazım ş;:ıkli.
Ş:>n ş::ıkli. H:ır::ık::ıtin subyekti v;:ı obyekti. Feilin
qrammatik m::ına növl:ıri: malum, m;:ıchul, ş::ıxssiz,
qayıdış, qarşılıq-birg:ılik, icbar növ.
İdi, imiş, isa köm.ıkçi sözl:ıri (hiss:x:ikl;:ıri). İdi, imiş
kö~kçi sözl:ıri (hiss:ıcikl:ıri) v:ı keçmiş zaman
ş:ıkilçil::ıri. İsa köm:ıkçi sözü (hiss;:ıciyi) v.ı feilin ş;:ın
ş;:ıklinin ş:ıkilçisi. Cümbcfa is;ı köm:ıkçi sözünün
~hiss:ıciyinin) qoşulduğu sözd:ın sonra vergülün
ışl:ınm:ısi.
IMEl:El•fü:Jiı(IWMJI
Feilin t.1srij1annı.1Jıaıı formaları.
Feilin ş::ıxs:, v;:ı k:,miyy:ıı:ı gör;:ı d:,yişm.ıy:ın fonnaları:
m:ısd:ır, feili sifaı, feili bağlama. Fcilin t:,srin:ııım:,y:ın
formalarının iki nitq hiss:ısinin xüsusiyy:,ıl:,rin:ı malik
olm~sı. M:ısd;nin feil v;:ı ismin b;:ızi xüsusiyy:ıtl:ırin:,
malık olması. Feili sifatin h:,r::ıbt, ::ılam::ıı. keyfıyy:ıı v:,
zaman anlayışı bildirm::ısi. Feili sifotin feilin v:ı sifotin
b:ızi xüsusiyy:ıtl:ırin:ı malik olması. Fcili sifoıin fcild:,n
düz.ıl;:ın sifotl;:ırd;m farql;:ındirilm:ısi. Feili bağlamanın
h;:ım feilin, h;:ım d;:ı z;:ırfin xüsusiyy::ıtl;:ırin;:ı malik olması.
Zarf. onun, ::ısas::ın, h;:ır;:ık.ıti müxt;:ılif c:ıh:ıt<l:ın izah
etm;:ısi. Zarfın quruluşca növl::ıri: sad::ı, düz::ıltın:ı,
mür;:ık.bb z;:ırtl;:ır. Mür;:ıkk;:ıb z;:ırfl:ırin yazılışı. Bitişik,
defisl;:ı v;:ı ayn yazılan z;:ırfl::ır. Z;:ırflarin m::ınaca növl::ıri:
t::ırzi-h::ır:ık::ıt z::ırfl.ıri, zaman z::ırn;:ıri, yer z::ırfüıri,
k:ımiyy;:ıt z;:ırtl;:ıri, H:ım z;:ırf, h;:ım d;:ı dig::ır nitq hiss:ıl:ıri
kimi işl;ın;ı bil;:ın sözl::ır.
Köııı;ıkçi ııitq lıissa/;ıri.
Qoşmaıım müxt;:ılif qrammatik ın:ına çalarları yaradan
köm:ıkçi nitq hiss:,si olması. Qoşmaların <leyilişi v;:ı
yazılışı. Çoxhecalı qoşmalann ayn, t::ıkhecalı qoşmaların
bitişik yazılması.
Bağlayıcmm sözl;:ır, cüml;;ı üzvl;:ıri v:ı cümlJl::ır arasın­
da ;:ılaq;:ı yaradan köm;:ıkçi nitq hiss;:ısi olması.
Bağlayıcı tarda vergülün işl::ınmJsi. Mür::ıkk;:ıb
bağlayıcılar v;:ı onlann yazılışı.
iJdatm cüml::ıd;:ı fikrin t::ısirliliyin:ı köm:,k ed:ın
köm::ıkçi nitq hiss;:ısi olması. 8datlann orfoqrafiyası.
Bitişik v;:ı ayn yazılan ;:ıdatlar. TJsdiq v:, inkar bildir:m
;:ıdatlarla bağlı vergülün işl;:ınm;:ısi.
Moda/ söziiıı danışanın ifad;:ı etdiyi fikr:, münasib:,t
bildir;:ın köm:>kçinitq hissJsi olması. Moda! sözl:,rl::ı bağlı
vergülün işl;:ınmJsi.
Nidanm hiss-hJy;:ıcan bildir:m köm::ıkçi nitq hiss:ısi
olması. Nidalarda vergül v;:ı nida işar::ısinin işl::ınm:ısi.
asas v;:ı köm:ıkçi nitq hiss;:ıl::ırinin omonimliyi. Köm:ıkçi
nitq hiss;:ıl::ırinin bir-biri il;:ı omonimliyi. KömJkçi nitq
hiss;:ıl;:ırinin sinonimliyi. B::ızi bağlayıcı v:, Jdatların
mü;:ıyy;:ın ş::ıkilçil:>rd::ın farql;:ındirilmJsi.
Sözün morfoloji t;:ıhlili.
Sintaksis.
Söz bir/;ışm;ısi va ciimla. Söz birl.ışmJsinin iki va
daha artıq müst:ıqil sözün m;:ına v:ı qrammatik c:,h:,td:ın
birl;:ışdiyi dil vahidi olması.
Söz birlaşm;ısi (s;ırb;ıst söz birlaşm;ı/ari). Söz
birl::ışm;:ısinin ;:ısas v;:ı asılı t.ırJfl::ıri. asas tarafa görJ söz
birl::ışm:ıl;:ırinin növl::ıri. İsmi birl:ışm::ılar. Mür:,kk:,b
adlar. Mür;:ıkk;:ıb adlann yazılışı. Tarkibind::ıki bütün
sözl::ırin baş h::ırfı böyük yazılan mürakk;:ıb adlar. Yalnız
birinci komponentininbaş h;:ırfi höyük yazılan mürakbb
adlar.
Fei/i birl.1şmalar va onların növlari. asas tarafı
mJsd::ırl;:ı ifada olunan feili birl:ışm:,IJr. a as ı~nafi feili
sifatl::ı ifad;:ı olunan feili birl:ışm:ıl:ır. asas tar:,fi fcili
bağlama il;:ı ifad:ı olunan feili birl:,şm::ıl:ır.
Sinıaktik alaqalarva onların növlari.
Tabesizlik :ılaq;:ısi. Tabelilik .ılaq::ısi. Tabelilik
;:ılaq:ısinin yaranmasında ismin hal, m:ınsubiyy:,t v:ı
x::ıb:ırlik ş::ıkilçil::ırinin rolu. Uzlaşma :ılaq:ısi. X:,b:,rin
mübt;:ıda il;ı ş:ıxs:ı v;:ı k::ımiyy;:ıt;:ı gör:, uzla~ması.
149
~cannea wnn Lıam~canner
■i§ıfü:fii•t=M•il'WMJM H.Jrbi lis«'l•/
~
Ciinı/;ı ii:v/;ıri. Ciinı/;ıniıı baş ıizıı/;ıri. Cümkmin Qeyd: Azarbaycan Respublikası Nazirlar Kab,·n .
Ctın·
qrammaıik ;)Sası. Baş üzvl:,r. "Az.ırbaycan dilinin orfoepiya nonnalan''nın 1~ 1
Miibtada. Mıibt;ıdaırııı cıinı/;ıd;ı /ıaqqmda daııı~ılaırı ·t • 1
edı ması 1aqqı~ d~ 18 ıyun • . -cı• ı·1 tarıxli
2021 • "'Sdın
175;\',..ı
bildirnı;ısi. Obyckıin mübt::ıda ycrind;:ı çıxış ctm::ısi. q::ırannda ::ıksını tapan bazı qaydalar şagird •lı
Mübt:,danın ifada , asit:ıl:ıri. abi~u~y~ntlarin t::ıdris almadığı aşağı _sinif <larslikl:ırin~ı
,,_Y.;ıh.1r. X;ıh;ırin ciiml;ıd;ı, ;ısas;ın, Jıaqqmda daııışılaıı venldıymd::ın buraxılış va qabul ımtahanlannda b,
bar.1d;ı nı;ı/unıat ı·erm;ısi. X::ıb::ırin ifad::ı vasit::ılari. Feili mövzularla bağlı tapşmq nümun::ılarind:m istifa~
x::ıb::ır. Feili x::ıbarin feilin müxt::ılif ş::ıkilI::ıri il::ı ifad::ı edilm::ıy::ıc::ık:
olunması. Frazeoloji birl::ışm::ıl::ırin h::ım feili, h::ım d::ı ismi 1. t::ırkibind::ı ae, ea, e;ı, ;ıa, eo, ıia, ii;ı, aıı, ııa, ue ~
x;:ıb;)r olması. İsmi x::ıb::ır. İsmi x::ıb::ırin ifad::ı vasital::ıri. yanaşı saitl::ırinin işl::ındiyi sözl::ırin talaffüzü ita bağlı; ' '
Suala cavab verm::ıy;m var, yox, lazım, miimAiin v::ı s. 2. tarkibinda ov, öv h;jrf birl::ışm.ıl::ıri olan sözl;ıri
sözl::ırin ismi x::ıb::ır kimi işlana bilmasi. "Deyif' sözünün tal::ıffüzü il::ı bağlı; 1
adlara qoşulması ila yaranan ismi x::ıbarlar.
Cünı/;ınin J/ d;ır;ıc;ı/i iizvl;ıri.
Tamamlıq. Tamamlığın ifada vasitalari. asAS aDaBİYYAT SİYAH/Si
T;ıyiıı. T::ıyinin bütün cümla üzvlarina aid olması.
T::ıyinin ifad::ı vasit::ılari.
1. R.a.ismayılov, D.N.Cafarova, G.S.Xudiyeı a,
XA.Qasımow. "Azarbaycaıı dili". 5-ci sinif, Ba~ı
Z;ırjlik. Z::ırfliyin, asas::ın, feili xabar::ı aid olması.
Z::ırfliyin manaca növlari. Tarzi-harak::ıt z::ırfliyi. Zaman -2020, 2021.
z::ırtliyi. Yer z::ırfliyi. S::ıb::ıb z::ırfliyi. M::ıqsad zarfliyi.
2. R.a.ismayılov, D.N.Cafarova, S.Mamıııadova.
K::ımiyy::ıt z::ırfliyi. Zarfliyin ifada vasital::ıri. "Azarbaycaıı dili", 6-cı sini/, Bakı - 2021, 2022.
H;ınıciııs üzvl;ır. Bütün cümfa üzvlarinin h::ımcins ola 3. R.a.ismayılov, A.XRiistamova, H.Allalıverdi,
bilmasi. Hamcins üzvlar arasında tabesizlik alaqasi. S.Mamm;ıdova. "Az;ırbaycarı dili". 7-ci siıı(f. Bakı
H::ımcins üzvlari bir-birin::ı bağlayan vasital::ır. Hamcins -2022.
üzvl::ırda qrammatik şakilçilarin, hiss::ıcikl::ırin (kömakçi 4. T.MHacıyev, S.Q.Bektaşi, M.H. Valiyeva,
sözl::ırin) v::ı qoşmalann ixtisan. H::ımcins üzvlarda Y.İ.Hiiseynova. "Azarbaycaıı dili". 8-ci siııif, Bakı
ümumil::ışdirici sözl::ır. Ümumil::ışdirici sözl::ırla bağlı - 2019, 2022.
durğu işar::ıl::ırinin işl::ınm::ısi. 5. T.MHacıyev, S.Q.Bektaşi, Y.l.Hiiseynova.
Cünıl;ıd;ı söz sırası. "Azarbaycaıı dili". 9-cıı siııif, Bakı -2020, 2022.
aıav;ıl;ır. Bütün cümfo üzvl::ırinin alavasinin olması.
aıav::ıl::ırl::ı bağlı işl::ın::ın durğu işar::ılari. aLAVa aDaBİYYAT SİYAH/Si
Ara söz/;ır. Ara sözl::ırl::ı bağlı işlan::ın dmğu işar::ısi.
1. "Azarbaycan dili". 5-9-cu siııiflar üçiin
Xitab. Xitabın cüml::ıd::ı müraci::ıt olunan ş::ıxsi v::ı ya
qiymatlandirm;ı tapşırıqları kitabçaları.
::ışyaru bildir::ın söz v::ı ya söz birl::ışmasi olması. Xitabla
"Abitııriyent "jurnalınııı 1-ci ııÖmlôsinin alavasi.
bağlı işl::ın::ın durğu işaral::ıri.
Bakı-2021.
Cüml;ı.
2. Oıfoqrafiya, orfoepiya /üğati. DİM - "A bituriyeııt ".
Cünı/;ınin m;ıqs;ıd v;ı iııtonasiyaya gör;ı növl;ıri.
Bakı-2021.
N::ıqli cüml::ı. Sual cüml::ısi. amr cüml::ısi. Nida cümlasi.
Mübt;ıdanm iştirakma gör;, sad;ı ciinıl;ınin növ/;ıri.
3. "Azarbaycan dili". Yeni tahsilproqramı üzra
Müayy::ın ş::ıxsli cüml::ı. Qeyri-mü::ıyy::ın şaxsli cüml::ı.
imtahanlara hazır/aşanlar, yuxarı sini/ şagirdlari va
Omumi ş::ıxsli cüml::ı. Ş::ıxssiz cümla. Adlıq cümla. Söz- müal/imlar üçün vasait. Bakı - 2019
cümfa. Söz-cüml::ıl::ırin ifad::ı vasit::ıl::ıri. 4. "Azarbaycan dili". Test toplusu. "Abituriyent"
Cüml;ınin quruluşca növ/;ıri. Sad::ı cüml::ınin bir, jumalının xüsusi buraxılışı. Bakı -2019
mür::ıkk::ıb cümlanin iki v::ı daha artıq qrammatik ::ısasının
olması.
Münkkilh cüıııf;ı.
Tahe.'iiz ıııür;ıkk;ıh cüıııl;ı. Tabesiz mür::ıkk::ıb cüml::ınin Proqram Döv/at İmtahan Markazinda işçi
t::ırkib hissalarini bir-birin::ı bağlayan vasital::ır (intonasiya, qnıpunun 24 oktyabr 2022-ci il tarixinda
tabesizlik bağlayıcılan). keçirilmiş ic/asında (Protokol M 3)
Tuheli mür;ıkk;ıb cüııı/;ı. Baş v::ı budaq cüml::ı. Tabeli nıüzakira edilar;ık qabul olunmu.şdur.
mürakk:ıb cüml:min t:ırkib hissal::ırini bir-birina bağlayan
vasit::ıl;ır (intonasiya, tabclilik bağlayıcılan, digar İşçi qnıpunun r;ıhbari: filo/ogiya e/m/ari
vasit::ıl::ır). Tabcli mürakbb cümlalarda vcrgül işar::ısindan doktonı, professor T.M.Hacıyev.
istifad.> cdilm.>si.Tabcli mürakkab cümlal::ırd::ı bağlayıcı
sözlar. Baş va budaq cümlal3rinsıralanması. Döv/;ıt İmtahan Marlcni proqramın
Va it;ı!iİZ nitq. Vasitasiz nitqd.ı durğu işar::ıl.ıri (qoşa hazırlanmasında zahmati olan işçi qnıpun
nöqta, dımaq, tire, vcrgül). üzvlarina minn;ıtdar/ığını bildirir.
Vu.,ita/1nitq.
Dialoqlardadurğu işar;ıl;ıri.
Sinıakıik tahlil.

150

~cannea wnn L,am~cann~r

JaUUE8QWE'") UllM oaUUE8Q

,.~,.
·ıeııewe e8ı!q epU!JezlJ
ıeıısc:ıı bnıuo e.-.!PV '!SCWl!JA36
eıse,ı bnıuo U!Jse,ı !PB
c.-. cısc~ !pi?U!JSC'1 bnıuo ·ıse:ıı bnıuo !JAQO·ıeııewe
CPU!JCZU JCjJ.Se'Ibnıuo ·,ses,ı(ebnw U!Jepse,ı bnıuo
·,scssıtf JSe1f c.-. weı uµse:ıı bnıuo ·ıepse,ı bnıuo
Ne7NSeJJ Ôf17NO
'IS1?Wjldın U!pcpeCJQ8eu,sess,qe.-.U!U!SCSS!lf
ll!pepe
'Jenewe
cpuııczn ıcıpcpe bı~ueö ·ıeıpepe bı~ueö ·,ses!Aebnw
U!JCIJSC)I !PV 'IJBS!)X!U!Je[JSC)f·ısessex sese U!JSe)f
·ıeıısc:ıı ueA'.ewıo unfünp e.-. ufl8zna ·ıeııse,ı !PV
Ne7NSeJJ f <TY
'(80){€) ucumQqbl?)JO)f!6P(ue '(sose) ueıQq
bı?µo '(f!AQque ·ısewıu/4e eıeıbruM epes U!Jeıpepe
ıeınıeN ·ıcıpcpe epes qbqı~ıeö ·ıeıpepe qe,p[eınw
CA cpe5 '!JC(ICWl?!C CWUn!Qq l?-QI '.l?-6 '.C-Ç '.c-ı,
!c-f !cA'.-z·ucumgq cA ue19.9·ew19.qııbııeb e.-.weı
·ısewıuıp~cıbeııe.-.nı( U!Jcıpcpe ııwebcıxoj
·pcıcsscx uıuewın.-. c.-. uıucwcıdoı ·ıscwumgq
c.-. ıscwırullA 'ısuwııxı6 'ıSBwueıdol U!Jcıpcpc
ıeınıeu :ıcııcwc cpuµezn ıeıpcpc ıe.ımcN ·ı~ııızeı(
cpu,w::ııs,s ,{es bnıuo uuuıuo c.-. ıcıpepe ırunıuN
11e1oeae1nın.ı VN
'Jl(IUU(XOAıuıbue::ıeq CA )(!(!q!W!)f )(CWl3 bıqıel
IJU(UO CA)(Ctutnpc~eq IUUU(~IAB(UC sese U!U!SCAA!JCZCU
(OlU!ll(:)')(CUl)3 l!(llCI ')(CWJ!P~Cttu::>JS!S 'bcwcıdo)
IJO()llUltl(ClU )(!IS!)B)SCJZf! !JC(qcıcı uueıucpucıs
ıın P!U cuıııcx unmzetu ıoııııııı;ı eı1 D'f/JS/JDJS
·ııııuıııxo,{ ıcıbı.ro:ıeq eA'l!l!q
!lll!'( (P!~J)fcupc5ıp ucpU!J!9CAbewıucı ıuµeıpıqeA
!}~IQ b(UX(Ctıkıq UCUC(~!XO~ uepC(Ulf!:l O)P!6J)fCU!JC2'!P ert!)fd !ıwaısıs umue1bu1ı:ıeq euuıpueıs1ıse 'ewmın,(
ucpu!P!l(UAf!61Qııq 'ııpuıbbuq !JC(P!4UA f!6(Q CJZf! -ewı>ıeqrıw 'ewıaepeJ! epeııeApc:ı 'ıeıwaxs ıuınıy 'ew
!JC(qı!(CI UIJU(llllPllll)S ııu P!Ueu1nexunwzetu eıujıo
·ııııuıııxoı( pcı~!PJCA !bıqıeı uıuµeıessux uueıuo
'Jıııbuu:ıuq eA)f!l!qupuıbbuq ıernızrıxo6 'CJ!BP eA CJA36
'JU(l(bıı:ınqpıgp 'ıuıbe:mq6rı 'JC[Jnbyepes ue 'uepe[UJ!P
Q 'Jl(IUU(XOı\ JC(buu:ıeq Cı\ )(!(!q !UIP()fCUll3bıqıel
llll!ı\lJPlllUIIS
. . Cı\ IJC(Cllll!ı\J6
. ısepueq BUUB(BA!Stm)!S
!llı!l( uı::ııqrud eı;:ıqcq 'bcwı1p~e.m ıuµeıessex
CA ıcuıuıc uuupnby eıı !ACWQ)fuµeıewı)feqnw
!b!JllClllCı\ Jl}Aı\CSCI 'J!ı\SC) !SCpueq CJZf! µeıqeıel
uuuıuı:puıııs ııc pıc cuınex umuzew esepııen
·nımeıxoı( !JCI~!PJe.-.
euııa bıqıeı eumeq eıesew uıuµeıessux U!Jeıel!sl!s
ısepueq eA !pepe •uınııbıııı:npıe epqeq '!SeWt!JA36
U!JeıepeJ! ueıo l!Xl?J>
){Q)fuepe:ıeıep p-u CA:ıtQ:ıt ıeıpt?A'(
'uµeıepeJ! reao!seı U!U!6weH·ı1ııucıxoı( µeııe«mqt?b
ıst?wıuıp~eıe eA meq uµePfHZ!SJeqeıeq eA :ııııueı ept?S
ueıo !De~!Aep epumxep !SCJll~! ınpow 'ueıbını:ıeq :l(CUQ;ı
neq eıı nınsn ıeneAJaıuı uµepı!JZ!SJeqeıeq aepeıwn:ı
o 'ınııbını:ıeq )(eCIQaneq eA !Jel~!PJeAısewıuıp~
uµePl!fZ!SJeqrueq ıeıpeıUf eA ıuex epes 'ueıbue:ıeq
)(eCIQaneq (reıpeıUf '!uex) !JePf!ıueı !(Ue~ıA'.epııq
epun.Şnıxo6 ıeıpepe Jneıxnaı aepermn:ı O ·ııııueıxoı(
ıeıbını:ıeq eı\ )(!l!q !Ul!)( )(eCIQ;Jepl?J! e(! !Sel!Sl?ı\
ıeıeA'.!S)(OllJ ınııbıııııse upuıseıe ıeneAA'.ıwe){ aeuııe8
lseJ epıe.<eq )(!tep~ ~CUlJ!lJAell!JJA ınıpnp;ısoıd
!Jqeo'bewı1p~ ~euıı:ı epeJ! epı!'fe~ µqe:ı !Jeıw;:ııqoıd
l)fl?pll?[EA!St?lll!S
J!ıeıxnw eJZf!. µeıqeıeı uınııırnpaıns
l!l? P!l? euıuex unwzem .ıoı11ı<ıs'lııııf eı1 .ıqe:J
·ııııueıxoı( ın1bue:ı1ıq euu!pueı1ewı(!b
ıq!Jbe) eı\ !b!qletUIUUll(JlllSf!P Z!BJepumeq U!Jeıeıesew
'l!P(l?Jd epqeq 'ıŞınıoeq )feuıı;ı b!qlel eumeq
uµeıeıesew epes ıuınııı111snp ıwıırn Z!l?J qe)[)(eınw
eı\ epus U!U!6WeH ·ııııueıxoı( !leAA!(!qebeuııabıqıeı
ıuııeıessex UU)(Q){ uepe:ıeıep (z<a) p-u U!JCIPJ!8e~
'!JC(~!PJCı\ ,ıeuuı J3ı\ CU!J::lA ıı:ııpıe ueıuo ')jeW(!q
,uµeıessex U!lCM!}bnı1sn ıuuoısru eı\ weı 'ırumeu
'ıeıbue:ıeq eı\ 'IH!9!W!)f)(ewıa bıq1eı eameq ıeıeıesew
•ı~cq eıı n~nıxo~ Jeıpepc !b!bcq epqel( 'eumeq eıesew
!U!Jcıcssex uueıuo eA ,ıeWJ!l:>A euµaı( ıeııewe epu!Jezn
bnıxo6 nıuos !){! •:ııeWJClSQlJ epu!uex Zf!P )l?U!PJOO)f
!JeıeıbQU un.~,{neA )fewı9;ı,< eaµ;ı,< !Jeııewe epuµezrı
ııııuo ')fewıa esı,{ebrıw ueıuo 'bemzuı(-qn,<nxo !-leıpepe
!b!bel{e.-. ıeuoıse.ı 'll?JOll?U eızrı µeıqeıeı uueıµepueıs
1ıu P!B euıuex unwzew .ıeııeıue eı1 .ıeıpepe
·ınanıo qeıeı !Sewıpıpıa ~,ı(euınu
-ı,pueıbıeJ 'ewıaueı\'.Aenw nŞnıunŞA'.n 'ewı!Pueıebeıe
'eUQabıbpeı 'ewıabıqıel ~nw1111nı epıezeu epuµeıeo!ıeu
wııe1 uıuınıuepuıns anwzew t?pUl?l(l?lWJ
·ı!p::, eıeqe ıuu1ıııeµ;:ıleW
W!(el ııŞeq er. ısewıınp~ııeaı uıo!-le1qeıc1
uıµ1ıpuelS sese z ı eızn !nex unwzew (..ıewµqa
CA lnf!lS!,)BJS,, \,eaı~JQ,, '..esepoeff,, '"JBjBı\!S>fUOJ
eA JQC:J,,'..Jeııeaıe ei JeJpepe,,) ç !A!Pl3ueı\'.Aenw
un6n !UUeJıeAA'.ızeA'.!J ununwnın'l!J"'I uueJ wruboıJ
'Jlp~lWUB(JIZl?4
epuısese !JePl!ısıep J!U!S XJ-ı\ wruboJJ

(epıtJUlJeıJ .ıeıftıtJS XJ-ı\)

ıVıU.fZVılf~

EZOZ- nıneeo eeeıeı UD/WDJboıd ıuoııoıw! ın'l'·b

 HiJQİQİ iJDiJDLiJR BİRDaYiŞaVLİ TaıVLIKLaR. a Tavı~
Manfi ::>d.ldanlayışı. aks ::>dadl::>r. Tam .ldcldl3r. QURMAQLA MasaıaıaR Haııı
Tam 3d.ldl.lr ÜZclrind.l.lm::>11.lr. Qarşılıqlı t.lrs .ldcldl.lr. Tanlik va onun köklJri.
Rasional ::>d3dlar.Koordinat oxu. Rasional ::>dcldfarin Birdayiş;mli xani tanlik. XJtti lJnliyJ g;Hiril;m
koordinat oxu ÜZclrİnda tasviri. Koordinat oxu. ad3din tanliklar va m;ıs3):,J3r.
modulu (mütl3q qiym3tİ). iki nöqt;ı arasında m3safa. Kvadrat t;:ınlik. Natamam hadraı IJnlik[
İrrasional :>d:>dl;ır. H;ıqiqi ;ıd;ıdl;ır. H;ıqiqi ;ıd;ıdl;ır Kvadrat t::>nliyinkökl::>ridü turu. K ·adrat t.ınli,;
üz.lrinda 3m31lar.H::>qiqi ;ıd;ıdl;ırin müqayisJsi. g::ıtiril3n mJs::>lal::>r. •
Viyet teoremi V3 onun l3rsi olan tcon.·ın. Kökl.ırinJ
NİSBiJT. TiJNASÜB. FAİZ
görJ kvadrat tJnliyin qurulması.
Nisbat. T;ınasüb VJ onun xass;ıl;ıri. Düz v;ı t;ırs
Rasional tJnlikfar. Rasional t:mliy;:ı gJtiril:ın
müt;ınasib kamiyy;ıtl;ır, onların xass::ıl::ıri. ad::>din
m::ısJl::ıl::ır. D3yİşJnİ modul işaf3sİ daxilind;-ı olan
verilmiş ::ıd::ıdl::>rl;ı düz müt::ınasib hiss::ıl::>r::ı bölünm::ısi.
t3nlikl3r (Modullu t3nlikl;:ır).
Faiz. ad::ıdin faizinin tapılması. Faizin::>gör::ı ::ıd::ıdin
tapılması. İki ::ıd::ıdin faiz nisb::>ti. K::ımiyy::>tl::ırin TaNLİKLaR SİSTEMi va TiJNLİKLaR
d::ıyişm;ısinin faizl::ı ifad;ısi. SİSTEMİ QUR WAQLA MasaıaıaR HiJLLİ
ikid:;ıyiş;:ınli x3tti t::ınlik. lkid;lyiş;mli x:ıtti t:ınlikl~r
RASİONAL İFADaLaR
sistemi va onun h3IIİ üsullan. lkid.ıyiş:ınli x;ıııi
ad::ıdi ifad;ıl::ır. D::>yiş::ıni olan ifad::>l::>r. İfad::ıl::ırin
t.lnlikl::ır sisteminin hallinin varlığının ımışdırı iması.
qiym::ıtl::ırinin müqayis::ısi.
X3tti t:>nlikl::ır sistemin3 g::ıtirikın sad:ı m:,s:,l:,IJrin
Natura[ üstlü qüvv::ıt v::>onların xass;ılJri.
h::ılli.
Birh::ıdlil::ır v::ı çoxh::ıdlil::ır, onların standart ş;ıkli.
Birh::ıdlil::ırin vurulması v::ı qüvv::ıt::ı yüks::>ldilm::ısi, BaRABaRSİZLIKLaR
birh::ıdlinin çoxh::ıdliy;ı vurulması, çoxh::ıdlil;ırin top- ad::ıdi b::ırab::ırsizlikl::ır v::>onların xuss:,l:,ri. ad:ıdi
lanması, çıxılması, vurulması. b::ırab:mizlikl::ırin toplanması v::ı vurulması. ad:ıdi ara.
Eynilikfar v::ı eynilik çevrilm::ıl::ıri. lıqlar. Bird:,yiş::ınli x;:ıtti b:.ırab::>rsizlikl:ırin lı:ılli. lkiqaı
Müxt::>s::ır vurma düsturları. Çoxh::ıdlinin vuruqlara x::ıtti b::>rab::ırsizlikl:,rin h::ılli.
ayrılması. DJyiş:,ni modul işar::ısi daxilind::ı olan sada
Rasional ifad::ıl;ır. Rasional ifad::ıl::ırd::ı d::ıyiş::ınin bJrabJrsizlikl::ır (Modullu b::ırab::ırsizlikl:ır).
mümkün qiym::ıtl::ıri (DMQ). Rasional ifadJl::ır Kvadrat b::ırabarsizlikl::ır. Rasional
üz::ırind::ı ::ım::ıll;ır: m::ıxr::ıcl::ıri eyni olan bsrl::ırin b::ırab:mizliklarin intervallar üsulu il::,holli.
toplanması v::ı çıxılması, m::ıxr::ıclJri müxt::ılif olan
ôDôDİ ARDICJLL/QLAR. s/LSILaLaR
k::ısrl::ırin toplanması v::ı çıxılması, rasional ifad::ıl::ırin
adcldi ardıcıllıq. ad::ıdi silsilJ. ad:.ıdi silsil:min ıı-ci
vurulması, qüvv::ıt::ı yüks::ıldilm::ısi, bölünm::ısi.
h::ıddinin v;ı ilk n hJddinin cami düsturları. H:ınd:,si
Rasional ifad::ıl::ırin eynilik çevrilm::ıl::ıri. silsil.l. fümdJsi silsilanin ıı-ci haddinin v::, ilk ıı
n-ci DaRacaDaN KÖK. h::ıddinin c::ımi düsturları. Sonsuz hand:>si silsilJnin
RASİONAL ÜSTLÜ QÜVVaT ( lql < 1) c;ımi.
Kvadrat kökün t::ırifi. Hesabi kvadral kök. Kvadrat
kökün xass::ıl::ıri: basilin v:;ı k:;ısrin kvadrat kökü, FUNKSİYALAR
Düzbucaqlı koordinat sistemi. Funksiya anlayışı.
qüvv::ıtin kvadrat kökü. N =Jaleyniliyi. Vuruğun Funksiyanın t.lyin oblastı va qiym.ıtl:>r çoxluğu. Funk:
kök işar::ısi altından çıxanlması v:;ı vuruğun kök işar:;ısi siyanın qrafiki. X::ıtti funksiya v:>onun qrafıki. Xat~ı
altına salınması. x2 =a t:;ınliyinin h::ılli. K::ısrin funksiyalann qrafikl:>rinin qarşılıqlı v::ıziyy.ıtı.
m:;ıxr::ıcinin irrasionallıqdan azad edilm:;ısi. Kvadrat y = x 2 ; y = k; y =✓x funksiyaları v.ı onlann
kökfar daxil olan ifad:;ıl:;ırin çevrilm::ısi. iki ::ıd::ıdin X
h:;ınd::ısi ortası. qrafikl::ıri. Kvadrat funksiya, onun xass3J3rİ va qrafıki.
Tam üstlü qüvv:;ıt v:;ı onun xass:;ıl:;ıri.
ad:;ıdin standart ş:;ıkli.
SADa HôNDasl FİQURLAR .
H:>qiqi :;ıd:;ıdin n-ci dar::ıc::ıd::ın kökü v:;ı onun
Nöqb v::ı düz x.ltt. Parça. Parçaların müqayis3sı.
Şüa. Bucaq. Bucağın d::ır:1c:1 ölçüsü. Bucaqlann
xass31Jri. Rasional üstlü qüvv::ıt v:;ı onun xass::ıl:;ıri.
Qüvv:>tl::ırin müqayis.lsi.
növl.lri. Qonşu V3qarşılıqlı bucaqlar.
Paralel düz x::ıtl.lr. İki paralel düz x::ıttin üçüncü d~
ÇOXLUQLAR xJtl:;ı bsişm:;ısind::ın alınan bucaqlar. Düz x:,tl:;ınn
Çoxluq anlayışı. Sonlu çoxluq, sonsuz çoxluq v::ı paralellik ::ılam3tJ::ıri. Paralel düz X3tlarinxass::ıl::ıri. _
boş çoxluq. Alt çoxluq. BJrab.lr çoxluqlar. Çoxluqlann Düz x::ıt13rin perpendikulyarlığı. Nöqt:xfan diiZ
birl3Şm.lsi, k.lsişm:>si, farqi. Çoxluqlar Üz.lrind::ı x3tt3 q3d::ır m::ısafo, iki paralel düz x::ın arasındaki
:,m:,11:,r.Eyler-Venn diaqramı. lki sonlu çoxluğun m::ısafa. Uyğun tJr3fl::ıri paralel va ya perpendiktJIYaf
birl3şmasinin elementlJrinin sayı. olan bucaqlar.

152

~cannea wnn L,am~cann~r


('ÇBL'CAQUR _ ÇOXÜZlÜliJR
bu aq VJ onun :ısas elementl:ıri. Uçbucağın
nı~innı, ı;ınböl:ıni, hündürlüyü. Üçbucağın perimeıri.
Konqruycnı üçbucaqlar. Üçbucaqlann konqruycnt-
lik :ılıım:ıtl:ıri. B:ırnb:ıryanlı üçbucaq. B:ırab:1ryanlı
ü bucıığın oturacağına bitişik bucaqlann xass:ısi.
BJrnb:ıryanlı üçbucağın oturacağına ç:ıkilmiş mcdianın
s.~si.Üçbucaq b;ırab:ırsizliyi.
Üçbuc:ığın d:ıxili bu~aqlannın c:ımi. Üçbucağın
rici bucağının xass:ısi. Üçbucağın xarici bucaqlannın
c.mi.
Oüzbucaqlı üçbucaq v:ı onun elementl:ıri. Düz-
bucaqlı üçbucaqda iti bucağın sinusu, kosinusu, tan-
~cmi ~J kotangensi. 30° -li bucaq qarşısındakı katetin
l:lS ~U.
Pif:ıqor teoremi. Perpendikulyarv:ı mail. Mailin pro-
ycksiyası.
ÇEi Ra va DAiRa
Çevr:ı, dair:ı, çevr:ı qövsü. Çevr:ınin uzunluğu. Düz
l~tl:ı çevr.min qarşılıqlı v:ıziyy:ıti. Çevr:ıy:ı toxunan
düz x:ıtt. İki çevr:ınin qarşılıqlı v:ıziyy:ıti.
fark:ızi bucaq.
Üçbucağın daxilin:ı v:ı xaricin:ı ç:ıkilmiş çevr:ıl:ır.
DÖRDBUCAQLILAR va ÇOXBUCAQLILA_R
Düzbucaqlı v:ı onun :ısas elementl:ıri. Dördbucaq-
Lırun daxili v:ı xarici bucaqlarının c:ımi. Paraleloqram.
Paraleloqramın xass:ıl:ıri v:ı :ılam:ıtl:ıri. Düzbucaqlı,
romb, kvadrat.
Düzbucaqlının, rombun, kvadratın xass:ıl:ıri.
Fales teoremi. Üçbucağın orta x:ıttinin xass:ısi.
Trapesiya. Trapesiyanın orta x:ıttinin xass:ısi.
Çoxbucaqlılar. Çoxbucaqlının daxili v:ı xarici
bucaqları.
FİQURLARIN SAHasi
Düzbucaqlının, üçbucağın, kvadratın, paraleloqra-
mın. rombun, trapesiyanın v:ı dair:ınin sah:ısi.
FİQURLARIN OXŞARLIĞI
Oxşarlıq çevrilm:ısi. Müt:ınasib parçalar. Oxş~r
üçbucaqlar. Üçbucaqlann oxşarlıq :ılam:ıtl:ı~.
Üçbucağın bnböl:minin va medianlannın xass:ıl:ırı.
Düzbucaqlı üçbucaqlann oxşarlığı.
KOORDiNATLAR ÜSULU.
Müstavida Dckart koordinat sistemi. Parçanın orta
nöql.3inin koordinatları. iki nöqta arasında m:ısafo
dü turu.
Mark:ızi immetriyav:, ox simmctriyası.
VEKTORlAR
Koordinat mü ıavi inda vcktorlar. V"ktonın
u1unluğu (mütl:>q qiym:>ti, modulu). Vcktorlurın
toplanma ı v:, çıxılma: ı. Ycktorun :,ıfad:, vurulmıısı.
Vckıorun komponcntl:>ri. Komponcntl;,rin:ı gör.,
vckıorun uzunluğunun he ablanması. Komponcntl;,ri
vcrilmi, vcktorlar a~rind:, :,m:,11:,r. Vcktorlıırın
kollinearlıq arti.
■i½ıEı:fii•fü:J•ı«ıwwıı
Düzbucaqlı paralelepiped, kub v:, onların s:,thinin
sah:,si,hxmi.
STATiSTiKA va EIJTİMAl
NazaRIYYiJSİNiN ElEMENTLaRi
M:,luınatlann toplanması. od:>di orta, median,
moda va an höyük forq. Malumatın t:>hlili.Diaqramlar.
Hadisa anlayışı. Y:,qin hadis:ı. Mümkün olmayan
hadis:>.Tasadüfi hadis:,. Asılı olmayan va asılı hadis:ı-
1:ır. Toplama va vunna prinsipl:>ri.Hadis:ınin mümkün
v:ı :ılverişli n:ıtic:ıl:ırinin sayı. Hadis:minehtimalı.
aSAS aDaBİYYAT SİYAH/Si
1. N. Qahramanova, F. Hüseynov. Riyaziyyat 5 -
Bala, 2020, 2022.
2. S. İsmayılova, A. Hüseynova. Riyaziyyat 6 -
Bala, 2021, 2022.
3. S. İsmayı/ova, S.Abdurahimov. Riyaziyyat 7 -
Bala, 2022.
4. N. Qahramanova, M Karimov, İ. Hüseyııov,
Riyaziyyat 8- Bala, 2019, 2020.
5. N. Qalıramanova, M. Ka:imov, İ. Hüseynov,
Riyaziyyat 9 - Bala, 2020, 2022.
aLAVa aDaBİYYAT SİYAH/Si
1. "Riyaziyyat" vasait. "Abituriyent "jıımalznzn 1-
ci ııömrasinin alavasi - Bala, 2019.
2. Riyaziyyat. 5-9-cu siniflar üçün
"Qiymatlandirma tapşırzqlan" kitabçaları.
"Abitııriyent"jıımalznm 1-ci nömrasinin alavasi
- Bala, 2021.
3. Riyaziyyat. Test toplusu. "Abituriyeııt"
jurnalınııı
1-ci nömrasinin alavasi - Bala, 2019.
Proqram Döv/at İmtahan Mark;dnda
21 oktyabr 2022-ci il tarixinda keçirilmiş
işçi q111pummic/asıııda (Protokol M 3)
miizakira edilarak qabııl o/ımmıışdıır.
işçi qnıpııııım ralıbari: ji:ika-riya:iyyat
elmfari dokıonı, profi·ssor M.H. )'aqııbov.
Difrl,Jtlmwlıaıı M,1rka:i proqramzıı
luı:ırlaıımasmda :;ı/ımati olaıı işçi qnıpıın
ii:ı·/.,riıı;, miıım,ıdarlığıııı bildirir.
153
~cannea wnn L;am~canner
 il rl>ı l

FizİKA
(VI-IX siniflarhacıninda)

Program VI-IX sinif d:>rslikl::ıri ::ısasında öv::ızl::ıyici qüvv::ı. Qüw::ıl;,rin toplan;'

hazırlanmışdır. Nyutonun ikinci qanunu. Nyutonun üçüncü qanun
Program fonn kurikulumunun fizika fonni üçün Qüvv::ınin qolu. Qüvv::ı momenti. Moıncntl:,r qayda 1
mü::ıyy::ın etdiyi 3 ("Fiziki lıadis;ı/;ır, qanuna- Ağırlıq m::ırbzi. Tarazlığın növlJrİ: dayanıqll
uyğunluqlar, qanunlar", "Madd;ı v;ı salı;, qarşılıqlı dayanıqsız va forqsiz tarazlıq. Mexanikanın "qıll)
usir, ;ı/aq;ıli sisteıır/;ır", "Eksperinıental jizika va gaydası".
nııiasir lı;ıyat'') m::ızmun x::ıtti üzr::ı 5 ::ısas standartın Ünıımıdüııya ca:.ib.1 qaıııııııı. Axırlıq qıi,·1•,1li
t::ıl::ıbl::ırinin reallaşdırılması il::ı bağlı t::ılim Ümumdünya caziba qanunu. Qra ita ·iya sah;ı~j
materiallarını ::ıhat::ı edir. Qravitasiya sabiti v::ı onun fiziki n~ahi~y;ıı!. Ağırlıq
Fiziki lıadis;ı/;ır, qaııuııaııyğıınlııqlar, qaıııınlar qüvvasi. Cisimlarin s::ırbast diişnıası. Cısının çakisi
m::ızmun x::ıttin::ı aid alt standartların t::ıl::ıbl::ıri üzr::ı Ç::ıkisizlik. ölav::ı yükl::ınma.
mexaniki, istilik, elektrik, işıg, atom v::ı nüv::ı Elastiklik qıi,,,,,1si. Sürtiiıım,1 qıiı•r.,s/. B:ırl

hadis::ıl::ırini d::ırk etm::ık, onları xarakteriz::ı edan cisiml:,rin defonnasiyası. Dcforınasiyanın növl;ıri.
bmiyy::ıtl::ır arasındakı ::ılag::ıl::ır::ı dair m::ıs::ıl::ıl::ır h:>11 Elastiki defonnasiyalnr. Elnstiklik qüvv;ısi. l luk
etm::ık kimi bilik v::ı bacarıgları yoxlamag, giym::ıtl::ın­
qanunu. S::ırtlik. Sürıiinma qtivv;ısi. Siikun:ıt v;
sürüşm:, sürttinm:,qüvv:,si. Siirüşın:, sürtünnı;ı :ımsalı.
dirm::ık mümkündür.
Eııerji. Mexaniki iş. Giic:. Saxlmımtı ııuıııııılan.
Madd;ı v;ı sah;ı qarşılıqlı t;ısir, ;ı/aq;ıfi sistem/;ır
Mexaniki iş. Gtic. Mcxnniki enerji. Kinetik VJ
m::ızmun x::ıttin::ı aid alt standartların t::ıl::ıbl::ıri üzr.,
potensial enerji. Ağırlıq qüvv::ısinin işi. Tam mcxııniki
materiyanın madd::ı v::ı sah::ı formalarını, madd;min
enerjinin saxlanması qanunu.
quruluşu, aqreqat hallan, gravitasiya, elektromaqnit
Mexaııiki r;ıqs/;ır v,1 dalj:t1lt1r. S:,rbast ( m:,xsusi)
sah::ıl::ıri d::ırk etm::ık v::ı onlara aid m::ıs::ıl::ıl::ır h::ıll etm::ık,
r.,qsl:,r. Raqsi h:,r.,bıin xaruklcriz:, ed:m bmiyy;ııl:ır:
t::ıbi::ıtd::ıki ::ılaq::ıli sisteml::ırd::ı qarşılıqlı t::ısiri
amplitud, pcriod, tezlik. Riyazi r.,qqas. Yuylı r:,qqas.
m::ınims::ım::ık kimi bilik v::ı bacanqlan yoxlamaq, Raqsl::ırin elastiki mühiıd:, yayılması - dalğa. Enin:ı VJ
qiym::ıtl::ındirm::ık mümkündür.
uzununa dalğalar. Dalğa uzunluğu. Dalğanın yayılma
Eksperiıneııtal jizika v;ı ıırüasir lı;ıyat m::ızmun sür:ıti. S:ıs dalğaları. S:,sin sürati. öks-s::ıda. Ultras:ıs.
x::ıttin::ı aid alt standartların t::ıl::ıbl::ıri üzr::ı mexaniki v::ı Sas lokasiyası.
istilik hadis::ıl::ırini xarakteriz::ı ed::ın fiziki bmiyy::ıtl::ır B;ırk cisiınl;ırin, nıaye/;ıriıı va qt1z/t1rm t;ızyiql
arasındakı asılılıqlan mü::ıyy::ınl::ışdirm::ık, m::ıiş::ıt v::ı T::ızyiq. T:,zyiq qüvv:,si. Maye v::ı gazların t;ızyiqi.
istehsalatda istifad::ı olunan cihaz v::ı avadanlıqlann iş Paskal qanunu. Mayenin hidrostatik t:,zyiqi. Maye vJ
prinsipin.i, müxt~lif fızi.ki hadis;,l~ld ~saslanan qazlann bzyiqinin ölçülm::ısi. Manomctrl:,,r. Birl:,şmiş
qurğulann iş prinsipl::ırini izah etm::ık kimi bilik v::ı ba- gablar. Hidravlik maşın v::ı onun iş prinsipi. Atmosf~
canqlan yoxlamaq, qiym::ıtl::ındirm::ık mümkündür. bzyiqi. Atmosfer t::ızyiqinin ölçülm:>si. Toriçcllı
MEXANİKA t::ıcrüb::ısi. Barometrl::ır. Atmosfer t:,zyiqinin
Düzx;ıtli b;ırab;ırsür;ıt/i v;ı d;ıyiş;ınsür;ıt/i lı;ır;ık;ıL hündürlükd::ın asılı olaraq d::ıyişm::ısi. Arximcd qanun~-
Mexaniki h::ır::ık::ıt v::ı onun növl::ıri. Maddi nöqt::ı. Cismin üzm::ı ş::ırti. Maycl::ırin sıxlığının ölçülm::ı 1•
Trayektoriya. Hesablama sistemi. Skalyar v::ı vektorial Areomelr.
bmiyy::ıtl::ır. Yol v::ı yerd::ıyişm::ı. Düzx::ıtli
b::ırab::ırsür::ıtli h::ır::ıbt. Sür::ıt. Sür::ıtin ölçülm::ısi, MOLEKULYAR FİZİKA
spidometr. Yola gör::ı orta sür::ıt. H::ır::ık::ıtin nisbiliyi. Madd;ınin
aqreqat halları. Madd::ınin quruluşunu
Düzx::ıtli d::ıyiş::ınsür::ıtli h::ır::ık::ıt. Txil. Düzx::ıtli izah ed::ın ::ısas müdd::ıalar.
Diffuziya. arim::ı '''
b::ırab::ırt::ıcilli h::ır::ıbt. T::ıcilin ölçülm::ısi. Akselerometr. kristallaşma. Yanacağın yanma enerjisi. XüsUS~
Çevr;ı üu;ı b;ırab;ırsür;ıt/i /ı;ır;ık;ıL Çevr::ı ü.z:rn yanma istiliyi. Buxarlanma v:, kondensasiya. Xüs~ 1
b::ırab::ırsür::ıtli h::ır::ık::ıtd::ı
yol v::ı yerd::ıyişm::ı. X::ıtti sür::ıt. buxarlanma istiliyi. Buxarlanmanın sür::ıti v:, ona ~ır
Dövretm::ı teziiyi v::ı periodu. ed::ın amill::ır. Qaynama. Mayenin qayn~
Nyuton qaııunları. Dinanıika v;ı statikanın temperaturunun xarici t::ızyiqd::ın asılılığı. Madd:ınıD
;ısasları. Nyutonun birinci qanunu. ötal::ıt hesablama aqreqat ballarının d::ıyişm:,si il::ı ged:ın pro esl:ırıi'
sistemi. ötal::ıtlilik. Cismin kütl::ısi v::ı madd::ınin sıxJığı. temperaturun istilik miqdanndan v:, istiliyin verilın'
Qüvv::ı. Qüvv::ınin ölçülm::ısi. Dinamor:netr. müdd::ıtind::ın asılılıq qrafıkfari.

154

~cannea wnn l,;am~can r

 ı imtaluıııı prc>qramlan
/sıilik hadis;ıl;,ri. Temperatur. Temperatunm
Jlçülm:lsİ. Mütl:>qtemperatur şkalası. Selsi şkalası.
farenheyt şkalası. Temperatur şkalalan arasında :,laq:>.
oa.,ili enerji. Daxili enerjinin d:>yişmJ üsullan.
lstililı.-vermJ v:, onun növl:,ri: istilikkeçirmJ, konvek-
5,iya.şüalanma. lstilik miqdan, cismin istilik tutumu,
ı madd:minxüsusi istilik tutumu. İstilik müh:,rrikl:,riv:,
onlann Fia.
ELEKTRODiNAMİKA
Elektrik yükü. Elektrik sah;,si. Elektrik yükü.
Elektrik yükünün xass::ıl::ıri. Elementar yük.
Elektroskop. Elektrometr. Cisiml::ırin elektrikl::ınm:,si
,·~ elektrostatik induksiya. Elektrik yükünün
sa.'.\_lanması qanunu. Yükfanmiş cisimfarin qarşılıqlı
t=>sın. Kulon qanunu. Elektrik sah:,si. Elektrik
sah::ısinin intensivliyi.Elektrik sah:,sinin qüvv::ı x:,tlJri.
Nöqt::ıvi yükün elektrik sah:,si.
Sabit c;ır;ıyan qanunları. Elektrik cJrayanı. Sabit
CJfdyan.G:,rginlik.G:,rginliyinölçülm::ısi. Voltmetr v::ı
ampermetrin iş prınsıpı. Naqilin müqavimJti.
Reostatlar. Xüsusi müqavim::ıt. DöVTJhissJsi üçün Om
qanunu. Naqilin volt-amper xarakteristikası. Naqill:,rin
ardıcı! v::ı paralel birl:,şdirilmJsi. Qoruyucular.
C::ır::ıyanın işi v::ı gücü. Coul-Lens qanunu.
Miixt;ılif nıiilıitl;ırd;ı elektrik c;ır;ıyanı. Metallarda
elektrik c::ırJyanı. Metallann elektrik keçiriciliyi.
Metallann müqavimatinin temperaturdan asılılığı.
Müqavim::ıtin temperatur ::ımsah. İfratkeçiricilik.
Elektrolitik dissosiasiya. Elektrolitl::ırd:;, elektrik
~r::ıyaru. Faradey qanunu. Qazlarda elektrik c::ırJyanı.
Müst:;,qil v::ı qeyri-ınüst:;,qil boşalma. Vakuumda
elektrik c::ır:;,yam. Termoelektron emissiyası. Vakuum
diodu. Elektron şüa borusu. Yanmkeçiricil:ırin
müqavim:;,tinin temperaturdan asılılığı.
Yanmkeçiricil:;,rinm:;,xsusiv::ı aşqar keçiriciliyi. p-n
keçid. Yanmkeçirici diod. Fotorezistor,termoelement
v::ı termistor.
Maqnit sa/ı;ısinin iııduksiyası. Sabit maqnitfar va
onlann qarşılıqlı t:;,siri. Sabit c::ır::ıyanlı naqill::ırin
~arşılıqlı t:;,siri. Maqnit sah::ısi. Maqnit sah::ısinin
ınduksiyası. Düz, dairJvi c::ır::ıyamn v::ı sabit maqnitin
~qnit sah:ıl:;,rinin qüvv::ı x:;,tl:;,rininm::ınz::ırJsİ. Sağ
Y•v_li_ burğu qaydası. Maqnit sah:ısinin c::ırJyanJı naqifa
bsın - Amper qüvv::ısi. Sol :;,I gaydası. Maqnit
~inin h::ı~k:;,t ed::ın yüklü z;ımciy::ı t)siri - Lorens
quw::ısi. Sol ::ıl qaydası. Madd::ınin maqnit nüfuzluğu.
OPTiKA
Hand;,sioptika. İşığm bircins ş:;,ffaf mühitd:;,düz
Jt::ıtt boyuncayayılması. İşığın sür::ıti. İşığın qayıtma v::ı
sınma qanunlan. Mühitin sındırma ::ımsalı. İşığın tam
daıtili qayıtması. İşıqötür::ın. Paralel üzlü şüş:, lövh::ıd:;,
v:ı ~ÇÜZlüşüş:, prizmada şüalann yolu. Müst::ıvi v:;,
5 fcrık güzgül:,r. Onlarda x:;,yalın qurulması. Nazik
1€itiı:fii•fü:Jil\lWMJI
linzalar. Toplayıcı v:1s:,pici linzalar. Linzanın fokus
m::ısafasi. Linzanın optik qüvv:ısi. Linzada x:1yallann
qurulması. Nazik linzanın düsturu. Linzanın x:,tti
böyütm::ısi. Optik cihazlar: lupa, eyn::ık. fotoapar.ıt.
Göz, yaxıngönn:;, v::ı uzaqgörm:1.
Atom VıJ nıiv;ı jizikası. Atomun quruluşu. Atomun
planetar modeli. Bor postulatlan. Atom nüv::ısinin
t)rkibi. İzotoplar. Kütl:,defekti. Atom nüv:11::ırinin nıbita
enerjisi. Xüsusi rabit::ı enerjisi. Radioaktivlik.a-,~-. Y·
şüalanma VJ onlann t::ıbi:;,ti. Radioaktiv çcvrilın:ıl:ır.
Yerd:;,yişm::ı qaydası. Radioaktiv çevrilın:ı qanuııu.
Yanmparçalanma periodu. NüvJ reaksiyaları.
Radioaktiv şüalanmanın t:;,siri. Şüalanmanın udulma
dozası.
8SAS 8D8BİYYAT SİYAH/Si
1. Mıırquzov M. İ. va b. Fizika. Darslik. 6-cı siııif
Bakı, 2021, 2022.
2. Mıırquzov M. İ. va b. Fizika. Darslik. 7-ci siııif
Bakı, 2022.
3. Mıırquzov M. /. va b. Fizika. Darslik. 8-ci siııif.
Bakı, 20/9, 2021.
4. Mıırquzov M. /. va b. Fizika. Darslik. 9-cıı siııif.
Bakı, 2020, 2021.
8LAV8 8D8BiYYAT SiYAH/Si
1. Fizika. Yeııi ıalısil proqramı (kurikulum) iizra
imtalıaıı/ara lıazırlaşaıı/ar, yııxarı sinif
şagird/ari va müal/inılar üçün vasaiı .
"Abituriyeııı "jıırııa/111111 1-ci nömrasiııiıı
alavasi. - Bakı, 2020.
2. Fizika. 6- 9-cıı sinijlar üçiin "Qiymatlandirnıa
tapşırıqları" kitahçaları. "Abitııriyent"
jurııalıııın 1-ci nömrasinin alavasi - Bakı, 2021.
3. Fizika. Test toplusu. "Ahituriyent "jurna/ının J-
ci nömrasinin alavasi- Bakı, 202 /.
Proqram Döv/at fmtahan Markazind;, işçi
qrupunun 19.10.2022-ci il ıarixda
keçirilmiş iclasında (Proıoko/ .M 4)
müzakira edi/arak qabul olunmuşdur.
İşçi qrupunun rahbari:fizika üzra elmlar
doktoru, professor M.A.Musayev.
Döv/at İmıahan Markazi proqramın
hazırlanmasında zahmaıi olan işçi qrupun
üzv/arina minnaıdarlığını bildirir.
155
~cannea wnn Lıam~canner
 ..
.■ ii--i~E
..iıİılll:6... ..1 :ilı i(l..)l..,ldliiila;J•.Ulil■
-l..•,lib ---------------------------~''.!:1 '! . _rlfı hı
KİMYA
(VII-IX sinifl.arhacminda)
Proqrnm VII-IX sinif darsliklari asasında hazırlan­
mı,dır.
Proqmm fonn kurikulumunun kimya fanni üçün
mü;,yy;,netdiyi 4 (" \f add.ı ,,., ıııaddi alaııı ", "Kinıy;,vi
..Eksperimeııt ,,., ıııodellaşdirıııa", "Kimya
hadi.-.;,l.1r",
,•., h;,,rat") m:ızmun Xdlli üzrn I O asas standartm
ı~l~bl;n"inin rcallaşdınlması ila bağlı tdlim
maıc-riallonnı ahaıd edir
\f add.1 r;, maddi alaııı mazmun xattina aid alt
stnndortlann tdldbldri üzra maddalarin tarkibi,
quruluşu, xass;))ari, maddi alamin düzgün dark
edilm~sindaid t;)savvürlarimüayyan etmak kimi bilik
,.d bacanqlar yoxlanılır.
K"ıınpvi lıadisalar mazmun xattina aid alt
standartlann talablari üzra maddalarin bir-birina
çevrilmasi, bu çevrilmalarin ganunauyğunluglannı va
~raitini, maddalarin alınmasını dark etmak va kimyavi
reaksiyalar asasında hesablamalar aparrnag kimi bilik
,d bacanglar yoxlanılır.
Eksperiment va ınodellaşdirıııa mazmun x::ıttina aid
alt s~dartl~ manims::ınilma saviyyasini yoxlamag
va qıymatl:mdınnak mümkün deyil. Çünki bu alt
standartlarının manimsanilma saviyyasi eksperiment,
müşahida va taqdimatlarla alaqadardır.
Kimya va lıayat mazmun xattin::ı aid yalnız bir alt
standartın tafabfari üzra qeyri-üzvi va üzvi maddalarin
hayatın istanifan sahasinda zarnr vurmadan tatbigini va
hayatda rolunu izah etmak kimi bilik va bacanglan
yoxlamaq, qiymatlandinnak mümkündür. Digar alt
standartların manimsanilma saviyyasini İsa yoxlamag
va qiymatl:mdinnak mümkün deyil. Çünki bu alt
standartlar üzra manimsanilma saviyyasi tagdimatlarla
alaqadardır.
ÜMUMİKİMYA
Kimyanın ilk anlayışları. Kimya fanni, onun
vazifalari.Kimyanın tabiat elmlari arasında mövgeyi.
Saf maddalar v::ı qanşıglar. Qanşıglann ayrılması
üsullan. Atomun tarkibi. Atom-molekul talimi.
Kimy:,vi elementl:,r va onlann işaral::ıri. Atom kütla
vahidi. Kimy:,vi formullar. Nisbi atom va nisbi
molekul kütlasi. 8:,sit va mürakkab maddal::ır.
Mür3khb maddad3 kimy3vi elementkırin kütla
nisb:>tininv:, kütl3payının hcsablanması. Elemcntlarin
valentliyi. Kimy3vi formulların çıxarılması. Fiziki V3
kimy:,vi hadis;:ıl:,r. Kimy:,vi reaksiyaların alamatlari,
ba~lanması v:, getm:,si ş:,rtl:,ri. Kimy;:ıvi t::ınliklar.
Madd:, brkibinin sabitliyi v:, madda kütl.ısinin
axlanmaı qanunlan.
156
~
1
. Madda nıiqdarı. Avoqadro qaıııııııı. M~
mıqdan. Mol. Molyar kütla. Avoqadro qanunu V·
gazın molyar hacmi. Qazlann sıxlığı v.ı nisbi sıxlığı
Qazlann qanşıqda hacın payının hesablanmas
Kimy:wi reaksiyalarda gazların h;ıcm nisb;ıtl;ı~
Kimyavi t:mliklar üzra hesablamalar. ►
Atoıııuıı quruluşıı. Dövri qaıııııı. Kimyavi eleıııeııı
lariıı dövri sistemi. Kimyavi eleınentl:,rin t;ısnifatı
Atomun guruluşu. İzotoplar. Dövri ganun v::ı kiıny;ıv
elementl::ırin dövri sistemi. Böyük va kiçik dövrl;ır
gruplar v;:ı yanmgruplar. Dövri sistemin 1-111dö;
elementlarinin atomlarında elektronların paylaıunası.
Kiıııyavi rabita. Kimyavi eleınentl::ırin elektrom;ın
filiyi. Kimy::ıvi rabit::ı anlayışı. Kovalent rabit:ı
Kovalent rabit::ınin növl::ıri. İon rabit::ısi. Q;ıl;ıv
metallarla halogenl::ırin atomları arasında ioı
rabitasinin amal;:ı galm;:ısi. Kristal q::ıfosl;:ırin tipimi
İon, atom va molekul tipli kristal qafasl;:ır.
Kiıııy;,vi reaksiyalarm tasııifatı v;1 istilik effekti
Birl::ışma, parçalanma, av::ızetm;:ı, d::ıyişm::ı reaksiyalan
Kimy::ıvi reaksiyaların istilik effekti. Ekzotem1ik v:,.
endotermik reaksiyalar. Birl::ışmanin ::ım::ıl::ıg::ılm;
istiliyi. Yanma istiliyi. Termokimy.ıvi t:mliklar üzr;
hesablamalar.
Oksidlaşma-redııksiya reaksiyaları. Elementlari[
oksidl::ışm::ı d::ır;:ıc;:ısi. Oksidl;:ışına v::ı reduksiya
Oksidlaşdirici v::ı reduksiyaedici. Oksidl;:ışm:ı­
reduksiya reaksiyalan haqqında anlayış. Oksidl;:ışm:ı•
reduksiya reaksiyalan tanlikl::ırinin ;:ımsallaşdırılması.
Kimyavi reaksiyaların sürati. Kiıııy;,vi tarazlıq.
Kimyavi reaksiyalann sür::ıti v;:ı ona t::ısir ed::ın amill;:ır.
Katalizator. Dönan v;:ı dönm::ıy::ın reaksiyalar. Kimy;:ıvi
tarazlıq va ona t;:ısir ed;:ın amill::ır.
Malılullar. Madd::ıl::ırin h;:ıll olması. H:lllolma
;:ımsalı. H::ıllolmaya tasir ed::ın amill;:ır. Doymuş v:ı
doymamış m;:ıhlullar. H::ıll olmuş madd::ınin kütla payı.
Molyar qatılıq.
Oksidlar. asaslar. Turşular. Dıızlar.
Adlandırılması, t::ısnifatı, xass::ıl::ıri va alınma üsullan.
Elektro/itik dissosiasiya. Elektroliı.. Hidro/ir,
Elektrolitl::ır va geyri-elektrolitl;:ır. Turşu, ;:ısas v:ı
duzlann dissosiasiyası. Dissosiasiya d::ırac;:ısi. Qüvv;:ıtli
v;:ı zaif elektrolitl::ır. İon mübadil:lsi reaksiyaları­
İonların t;:ıyini. İon mübadil::ısi reaksiyalannırı
molekulyar, tam ion va qısa ion tanlikl;:ıri. Elektroliz.
Kationların v;:ı anionlann faallıq sırası. Elektrotitl;:ırİJJ
;:ırinmiş balda va suda m::ıhlulda elektrolizi. Duzlarırı
hidrolizi. Duzların suda m::ıhlulda yaratdığı mühit.
~cannea wnn L,am~car11ıer
 ii§ı€1:fii•fü:i•il'WWJI
QEYRi-üzvı KIMYA ÜZVİ KiMYA
Hidrogtn. Hidrogcnin tJbi:,tdJ yayılması. Doynııış karbolıidrogen/;,r (a/kaıılar). Metan.
tlidrogcnin izotoplan. Fiziki va kiınyavi xass:,l:,ri, Doymamış karbolıidrogeıı/;ır. Etilen. asetilen v::ı
~ınmosı. tJtbiqi. Su. Suyun fiziki v:, kiıny:,vi xass:,l:,ri. dien karbohidrogenl::ıri.
Flüoryanmqrupıı ,!lenıent/;1ri Tsiklik karbolıidrogeıı/;,r. Tsikloparafınl::ır v:>
,\"lt,r. Oövri sistcındJ mövqeyi. atomunun elektron aromatik karbohidrogenl:n.
quruluşu. Fiziki v:, kiıny:, i xass:,l:,ri, alınması, t:,tbiqi.
Doyııııış spirtlar. Etanol, etilenqlikol v::ı qliserin.
Xloridturşusu.
Doyııııış a/delıidlt1r. Sirb aldehidi.
Oksigı-n _rarınıqrııpıı e/eırıent/;,ri
Karboıı turşuları. Sirb turşusu v::ı ali karbon
Oksig~n. Oksigenin t::ıbi::ıtd::ı yayılması. Fiziki v::ı
kimy:,, • xassJIJri. Oksigenin laboratoriya v:, s:,nayed:, turşuları.
alınması, tatbiqi. T::ıbi::ıtd:, rolu v::ı dövranı. Ozon Miirakkab efirlar. B::ırk v::ı maye yağlar. Sabun.
oksigenin allotropik ş::ıkild:,yişm::ısidir. Sintetik yuyucu madd::ıl::lr.
Kükürt!. Dövri sistemd:, mövqeyi, atomunun Karbolıidratlar. Monosaxaridl::ır: qlükoza v:,
elek'tron quruluşu, t:,bi:,td::ı yayılması, allotrop fruktoza. Disaxarid: Saxaroza. Polisaxaridl::lr:nişasta
~kild;ıyişm::ıl::ıri. Kükürdün alınması, fiziki v::ı kimy:,vi v::ı sellüloza.
xasSJIJri v::ı t::ıtbiqi. Sulfat turşusunun alınması, fiziki Ziilal/ar.
,·a kimy::ıvi xass::ıl::ıri, t::ıtbiqi. • İriıııolekullıı bir/aşmalar. Monomer, polimer,
A;ot yarmıqrupu e/eırıeııtlari polimerl::ışm::ı d::ır::lcJsi.
A;oı. Dövri sistemd::ı mövqeyi, atomunun elektron
quruluşu, t::ıbi::ıtd::ı yayılması. Fiziki v:, kimy::ıvi
xass::ıl::ıri, alınması, t::ıtbiqi. Ammonyak, fiziki v::ı
aSAS aDaBİYYAT SİYAH/Si
kimy::ıvi xass::ıl::ıri. Alınması v::ı t::ıtbiqi. Nitrat 1. M.M. Abbasov va b. Kimya. 7-ci sinif- Bakı,
turşusunun alınması, fiziki v::ı kimy:,vi xass::ıl:>p, t::ıtbiqi. 2022.
Fosfor. Dövri sistemd::ı mövqeyi, atomununelektron 2. M.M. Abbasov va b. Kimya. 8-ci sinif - Bakı,
quruluşu, t::ıbi::ıtd::ı yayılması, allotrop ş::ıkild::ıyişm::ıl::ıri. 2019, 2022.
Fiziki v::ı kimy::ıvi xass::ıl::ıri, alınması, t::ıtbiqi. Ortofosfat 3. İ.U.Latifov, Ş.ô.Mustafa. Kimya. 9-cu sinif-
turşusu. Mineral gübr::ıl::ır v::ı onlann t::ısnifatı. Bakı, 2020, 2022.
Karbon yarıınqrupu elenıeııtlari
Karbon. Dövri sistemd::ı mövqeyi, atomunun aLA va aDaBİYYAT SİYAH/Si
elektron quruluşu, t::ıbi::ıtd::ı yayılması, allotrop
ş::ıkild::ıyişm::ıl::ıri. Fiziki v::ı kimy:,vi xass::ıl::ıri, t::ıtbiqi. 1. Kimya. Yeni tahsil proqramı (kurikulum) iizrc1
Karbon-monooksid, karbon-dioksid. imtahanlara lıazırlaşanlar, yuxarı sinif
Silisium. Dövri sistemd::ı mövqeyi, atomunun şagirdfari va müallimlar üçün vasait .
elektron quruluşu, t::ıbi::ıtd:, yayılması. Silisiumun fiziki "Abituriyent "jurnalının 1-ci nönırasinin
v::ı kimy::ıvi xass::ıl::ıri, alınması, t:,tbiqi. alavasi. - Bakı, 2020.
Metal/arın ünıuıni xarakteristikası. Metallann dövri 2. Kimya. 7-9-cu siniflar üçün "Qiymatlandirma
sistemd::ı mövqeyi v::ı atomlarının elektron quruluşu. tapşırıqları " kitabçaları. "Abituriyent"
T::ıbi::ıtd::ı yayılması, t::ısnifatı, ümumi fiziki v::ı kimy::ıvi jurnalının 1-ci nömrasinin alavasi - Bakı, 202 /.
xas~l;:ıri. Metallann s:,nayed::ı alınmasının Jsas üsullan. 3. Kimya. Test toplusu. "Abituriyenı "jurnalının J.
Metallannkorroziyası v::ı korroziyadanmühafiz:,. ci nömrasinin alavasi -Bakı, 2021.
asas yarımqrup meta/lan
Qal;ıvi metal/ar. Dövri sistemd::ı mövqeyi V::l
Proqram Döv/at İmtahan Mark3zind;,
atomlarının elektron quruluşu. Natrium v::ı kalium.
işçi qrupunun 01.11.2022-ci il ıarixinda
Natrium v:, kaliumun fiziki v::ı kimy::ıvi xass::ıfari,
keçirilmiş ic/asında (Protokol N!ı 5)
alınması, t::ıtbiqi.
Kalsium. Dövri sistemd::ı mövqeyi, atomunun müzakira edi/arak qabul o/unmuşdur.
elektron quruluşu, t:>biJtd::l yayılması. Fiziki v::l
kimy;wi xass::ıl::ıri, alınması, l3tbiqi. Kalsium-oksid v::ı İşçi qrupunun rahbari:
kalsium-hidroksid.Gips. Suyun codluğu, onun növl::lri kimya üzrafa/safa doktoru V.S.8/iyev.
v::ı aradan qaldınlması üsullan.
Alüminiunı. Dövri sistemd::ı mövqeyi, atomunun Döv/at İmıahan M;,rk3zi proqramın
elektron quruluşu, t::ıbi::ıtd::ı yayılması. Fiziki v::ı lıazırlanmasında zahmaıi olan işçi qrupun
kimy::ıvi xassJl::ıri, alınması vJ t::ıtbiqi. üzvlarina minnaıdar/ığını bildirir.
aıav;ı yarımqrup metal/arı
D;,m/r, nıi.'i, sink, xronı. Alınması, fiziki v::ı
kimy::ıvi xass::ıl:,ri v:, t::ıtbiqi.

157

~cannea wnn \.Jam~canner

 ■ııt~-1ı:ıt~-1ı;.:€~-ıl:.ı•E._-ı1i,:1ı:•ı1ı:aı:.•ı16ii1ii#:.ı:ıf:ıl;1N.______________________________
1M ıı_.•-='~

H8RBİ LİSEYL8R8
Q8BULİMTAHANIÜÇÜN
TAPŞIRIQ NÜMUN 8L8Rİ
H,,rbi lı.cyl.-r.J qabul imtahanı modelim, asasan, har fann üzra 20 tapşınq taqdim olunur. Bu tapşırıqların 16-sı qapalı, 4-ü i..,
.ıq hrhdir. Azi"rbaycan dili funni iizra açıq tipli tapşırıqlar matn asasında hazırlanan va yazılı şakilda cavablandırılma I t~l~b
lunan tapşınqbrdır. Digar fanlar üzra açıq tipli tapşınqlar uzun müddat istifada olunan hesablama, seçim, uyğunlugıı
mü,,yyan etmak tapşınqlandır. Matn asasında hazırlanan va yazılı şakilda cavablandırılması talab olunan tapşınqlann ıı,,1
bınnın sonunda müvafıq tapşınğı yerina yetirmak üçün yer ayrılmışdır.
Müallim. ekspert, abituriyent va valideynlardan tapşınq nümunalari barada qeydlarini Dövlat lmtahan Markazina (Bakı
ş.,hari, akademik Hasan 8liyev küçasi, 299) göndarmalari xahiş olunur.
Jumalm 168-169-cusahifalarinda tapşınq nümunalarinin düzgün cavabları va qiymatlandirma meyarlan da verilmişdir.

AzaRBAYCAN DİLi
(V-IX siniflarhacminda)
Harbi lisey/ara qabul imtahanı nıode/ina uyğıııı bu IX sinif
tapşırıq ııünıuııa/ariila Janrı kurikulunıunun "Oxu", "Yazı", 2.2.3. Matnda İldli sürülmüş fıkirfari day:ırfandirir.
"Dil qaydaları" mazmun :xot/arina aid aşağıdakı alt 4.1.2. Sözlariva söz birlaşmafarini mfüı.1alif sintaktik
staııdartlarm talablari üzra bilik va bacarıqların vazifalarda işladir.
yoxlanılnıası va qiynıatlandirilnıasi nazarda tutulmuşdur: 4.1.3. Mürakkabcümlada,vasitasiz nitqda durğu
V sinif işaldlarindan istifada edir.
2.2.3. Matncbkiasas fikri müayy:mlaşdirir.
-U.2. Sözün sas brkibini, semantikxüsusiyyatfarini, 1. KJasteritamamlaya bil:,nııümuııafari mü:,n';lnedin.
t:ırkibini, yaranmaüsulJannı va qrammatik manasını (B:,zidurğu işar.,I:,ri m:ıqs:,dli ş:,kiJd:, buraxılıb.)
(ad, alaımt, Wldkatbildinnasini) izah edir. V:ıt:ın:ı
borclu olduuumızu
VI sinir heç vaxt unutma n
Yerin:ı gör:ı h:ım :ımr, h:ım d:ı
2.2.1. M:ıtncfaki asas fikri nazald çarpdınnaq maqsadi ifa nida cüml:ısi kimi t:ıhlil edil:ı bil:ır:
mühümmagamlanvurğulayır.
2.2.3. M31.ndaki fikir va rnülahizal:ıld münasibatbildirir.
4.1.2. Sözünqrammatikmanasını konteksta uyğun izah 1. İndi hün:ırvaxtı, qeyrat d:ımidir
edir. 2. XankandiAzarbaycandır
VII sinir 3. İndi r:ıqibl:ı kim güfaşsin
4.1.1. Cümfal:ıri qunıluşuııa gör:, forql:ındirir. 4. S:ın mükafatını insanlığa x.;dm:ıtd:ı ara
4.1.2. Sö7J:ıri ümumiqrammatiknıaııalanna gör:ı 5. H:ır k:ıs öz z:ıhm:ıtinin b:ıllr.)sini görsün
f:ırql:ıııdirir. A) 1.3 B)2,5 C)3,4
4.1.3. Koııı:ıkçi ııiıq lıi s:,brirıirı işl:ının:, 111:ıqamından asılı D) I. 2 EH, 5
olar.ıq durğu işar:ıl:ıriııd:ııı islifad:ı cdir.
VIII ıılıılf 2. Üz;ırinda r;ı,pm yazılmış hansı reil dig:,rl:,rind:,n farqli
2.1.2. H:ıqiqi v:ı ın:ıcaıj ın:ııuılısöz v:ı ifııd:,l:ıriıı ııı:,ıuısını ş;ıkild;ıdir?
nümım:ıl:ırl:ı ş:ırlı cdir.
A/,Jlldaıı yalıarimi istayiıı 1 , verim, atımı deyitl,
4.1.1. Sad:,cOınl:ıııirı ııövl:ırini f:>rql:>ııdlrir. ıırrim'. lakiıı lıeç kus v.Jtuııimdan bir qarış torpaq
4.1.2. Söı: v:ı ~z birl:,~nı:ıl:ıriniıı siıııııkıik v:ızif:>slııi /slum;,siıı 4, ııerm;,r;nıı'. (Aı/ete xaıı)
ınü:ıyy:,n cdlr.
A)l B)2 C)3
4.1.3. 1bınclı llı:vl:ır. :,Jııv:ıl:,r, xitııb v:, ara söıl:,rl:ı bıığlı
D) 4 E) 5
dıırtu I a~l:ıriııd:ııı lstifad:ı cdir.

161

~cannea wnn L;am~canner

 TaLaBa QaBULU - 2023

\. tıansı b;mdd.ı bül'ün sözl.ırin quruluşu bir-birind;,n 9. Nümun;,d;,hansı r;,q.lml.lrinycrin.l b;,rpaolunmalı

• r rqli, ümumi qrammatik m;,nıısı cynidir? durğu işar.lsindan xitablardada istifad.lolunur?
ı-\) üçüncü, beş-altı, yüz SaıbTJbriziW [uAbnqorumnqW QdcnıişdiW W
O) qaça-q:ıça, gül:,y:,n.gül;m gövhJr q:ızannınqdan yaxşıdıQ
C) gözlük. gözucu, gözüm A) 3, 5 B) 1, 3, 6 C) 2. 4, 5
D) ir.ıli. ir.ılid:ıki. ir.ılil:ıy:ı-ir:ılil:,y:, D) 2, 7 E) 1, 6, 7
E) a) q. dayaq. qayıq
10. Bir sad;,cüm13nintarkibind;,hansı cümla üzvlarin-
.ı. ~ümun,11.ır ,1sasında mü.ıyy;m edin. dan ikisi işlansa, hökmantabesizlikalaqasida olar?
1. xabar 2. mübtada 3. t.ıyin
\' crin:ı gör.ı eyni nitq hiss;ısin;ı
id omonim söz kimi işl;ına bilar:
-=:::::::::::
1. qaz
2. az
4. zarflik
A)2,4,5
5. tamamlıq
8)1,3,5 C)l,2
D) 2, 3 E) 1, 3, 4
\'erin:ı g~r., ~üxı 7 ıi~~itq his~alarina ~3. yara
:ıid omonım soz kimı ışlana bılar: 4. na 11. Hansı cümfalard;,zarf iş/;ııını;ımişdir?
5. xal 1. Qonaqlargeca yola düşdülar.
2. Biz axşarnın düşmasini gözladik.
A) 3. -4.5 8) 1,2,3 C)2,4 3. Axşarnın xeyrind.ın saharin şari yaxşıdır.
D) 1. 3, 4 E) 2, 5 4. Har gecanin bir gündüzüvar.
5. Axşarn bütün aila üzvlari bir yera yığışır.
5. Eu var !i, r;ıqibiniıı /ı;ıddiııd;m artıq giiclii
ülmançı A)l,2,5 8)2,3,4 C)l,4
olmasından sarsılmır cümfasinintarkibindanaltından D)l,3 E)3,4,5
:utt çakilmiş söz çıxarılsa, na dayişar?
1. Cümlaninquruluşu 12. Eyni cür tal3ffüzolunan şakilçifar hansı sözlarin
2. Tar.,flarinmaqsada göra növü tarkibindadir?
3. Komponentlararasında alaqalandirmavasitasi 1 2
4. Sual blab etmayancümla üzvlarinin sayı Uğurun sirri sabirli olmaqdadır. (B. Dizareli)
5. Qrammatikmanası olan sözlarin sayı 3
A) 1, 2, 3 8) 3, 5 C) 2, 4, 5 Sabrinicilovlayabilmarnaksani daha çox çatinliya salar.
D) I, 4 E) 2, 3, 4 4
Oorxuluolan qorxununözüdür.
6. İfadalar asasında uyğunluğu müayyan edin. 5
1. asas va asılı tarafüri olan söz birlaşrnasidir. Oüvvatliruh zaiffamiş badani xilas edir. (Hippokrat)
2. asas va asılı brafüri olmayaıı söz birlaşrnasidir.
a. vabna qayıtmaq b. daha mülayim olmaq A) 1,2 8)3,4 C) 1, 4
c. ür.ıyi getmak d. can vennak D)2, 5 E)3,5
e. daşınan yük
A) 1-b, d; 2-a, c B) 1-a, c; 2-b, d 13. Hansı sözlarismin eyni halındadır?
q 1-a, e; 2-c, d D) 1-a, d; 2-b, c Dünyada 1 insanlığın 1 yaşı3 düşüne;/ tarixi 5 qöd;ırdir.
E) 1-c, e; 2-a, b A) 2, 3 va 1, 5 B) 1, 4 va 2, 3
C) 1, 2 va 3, 5 D) 2, 4 va 3, 5
7. Hansı nümunal.ır bitmiş fikir ifada edir, lakin cümla E) 1, 5 va 2, 4
iin 1farina göra tahlil o/uıımur?
1. Xalid, albatb, afarin! 14. Farql3ndirilmiş nümunalarasasında Eyler-Venn
2. Dostlar,h:,ttabu da mümkündür. diaqramındakı yanlış fikirlarimü:,yyanedin.
3. sfü:ıtl:, oxumaq Harada balallıq var, orada b~ı.k~t var. Biri s:ın~ yaxşılıq ctdiml. ona <by:ır ver.
4. Sözsüz ki, vardır! -- (S. Şirazi) _____ (S. Şirazi)

5. Z:ınnimc:,, xeyr.
A) 1,2,4 8)3,4,5 C)2,3 4. Köm~kçinitq
D) 1, 3, 4 E) 1, 5 1. alaq~l~ndinn~ hiss:ısidir.
vnsiı:,sidir.
S. Swıl cüm!Jsinin
2. asas nitq
8. Han ı sözl.ırin t;,rkiblndakl hecalardan biri iki hissJsidir.
y:ıranmasında
iştir.ık cdib.
qrammatlk,akllçldanlbar;,tdlr?
1.oxumaz
2. do tcasına A) 2, 5 8)2.3,4 C) 3. 4, 5
3. qar ılaşdıq D) 1, 5 E) 1, 2
4. danı~saq
S. qoçaq an ıs. asas nltq lılssasl ismin hansı halında ubar ola bilmar.?
A) 3, 4, S 8)2, 5 C) 1,2,4 A) yiy.ılik 8) t:,sirlik C) adlıq
O) 1, 3,4 E) 2, 3 D) yerlik E) çıxışlıq

159

~cannea wnn \.Jam~canner

 IMIJf~-1!f:~-l!Jl:fi~-Il•:lfi~-]~:ı~IJl!l!l•dız:.ıf!:tifJtJ■■-----------------------------lt_.ı_rh...:i..:..:~
Si~ ı.ıqdiın olunmuş nmnl diqq>tl>oxııyun ı·.1 burada ~erilm~ş .m;ılumaılardan isti/ad;, ed;ır.ık
16-20 saylı tapşırıqları yerın;ı yeıırın.

Şahmat
\il ;ı,nb Sa ni . hı Birinci Xo ro :ıqli inkiş:ıfı t:,bliğ cdir v:, :,cn:,bil:-ırd;ın öyr:,nilın;ısi mümkün ol:ın yeni h;ır bir
!
,l"~ 1,) nuraql nınlı. 'ıı:ımin dövnb. lrnnl_ıı lind!stıın arasınd_~ !_i~araı va_m~d;ıni alaq~lar xüsusil;ı inkişaf cdi~di. lran
şahının ilindi tana günd;ırdiyi ş;ıxsı h:ıkımı gen qayıdanda ozu ıl:, hamın olk;ıd;ı genış yayılmış maraqlı v;ı agıl t;ıl;ıb
cd n bir oyun dıı g;ııirdi. _ . . . . . ..
Oyunun nı:ıhiyy;ııi fiqurlıınn hucumu ıl;ı şahı çıxılmaz v;ızıyy;ıt;ı salmaqdan ıbar;ıt ıdı. Bu, nıuayy;ın q;ıd;-ır harbi
. m. li~ ılan xatırl:ıdırdı.
0)1ınun m:ırbzi fiquru kral idi. Kral t;ılılük;ı il;ı üzl;ışdikda hücumda olan oyunçu bunu "kral'· dcy;ır;:ık n;ız;ır;ı
çaıdınnlı. Bu is;ı, öz növb;ısind;ı, "kraldan muğayat olun, o, t;ıhlükadadir" demak idi. Farslar "kral" sözü ;ıv:,zin;ı, "şah"
_-zii i,l:ıım;ıy;ı başladılar. Şah m;ıruz qaldığı hücumdan qaça bilmadiyi taqdirda hücuma keç;ın "şah maı•·. y:ıni "kral
öldü" devirdi,,;ı bununlada o n ba a alırdı.
Bu oyun Q~ubcbd;ı şöhr.ıt qazandı.
fiqurlann h;ır.ık;ıt etdiyi kvadrat lövha şahmat lövhasidir. Kvadrat lövhanin üzarinda oynanılan daha bir oyun var.
Bu.damaoyunudur.Bu oyun şahmatdan sada va ola bilsin, daha qadimdir.
(portal.a=erıag.a:

16. :\btna asasan nayiyanlış hesab etmak olar?

1. İranlı h;ıkimin Hindistanaşahmat üçün getdiyini
2. Şahmat oyunun':111 İranda tanınmasına q;ıdar an azı bir ölkanin Hindistanla qarşılıqlı alaqasinin olduğunu
3. kKrar dedikd;ı Iran şahının nazarda tutulduğunu
-t Oyununm;ırkazi fıqurunun Hindistan kralı olduğunu
5. Oyununlövha üz;ırinda hayata keçirildiyini
A)3,4,5 B)l,3,4 C)l,2 D)2,3,4 E)l,5

17. Matnin son abzasına asasan cadvala uyğun fikirlar yazın.

$ahmat v;, dama ovunlarının oxsar c.ıh;,ti Sahmat v;, dama ovun/arının f.ırali c;,/ı;,ti

J8. Çarçiva daxilinda verilmiş hissada ifada olunan asas fikri yazın.

19. Sıemi tamamlayın.(✓)

macazi manadadır.
M:>tnd:>altından xatt
haqiqi manadadır.
D
ç:,kjlmi~söz
Qarşılığı:. ________
D _

20. llaqqında Ohb;,t gedan Olkalarln qıırşılıqlı münııslbatlarlna ııid fiklrl;,r yazın.

!..______________________ _
ı. _____________________ _

Topsırıq/arı ıartlb t'tdllar: J,•.d.,proft•s or T.M.11ııcıy,•ı·, ıJııı,,k,Jıır ıııii.11/im S.fl.ibralıiıııoıı.

180

~cannea wnn L;am~canner

 çün tanırıq ,ıiiııııınJ/Jri
l&ıfü:bi•fü:J•ıJiWHJI

RiYAZİYYAT
(V-IX sinif1-ar
hacminda)
Q.>bulimtaham modelin;, dair bıı tapşırıq ııümwı;,fari ifa
J.•nrı l:ııril:ıı/ıınııına
göra "iJd,1d/;ır v.J .Jm.Jll.Jr", "C.Jbr v.J 1. a, b natura)adadl3riüçün !!..=~ va aBOB(a· b)=6
b 3 '
f•nks{ralar", ..H.ınd;ıs;ı ", "Ölçm.J", "Statistika v.J elıtimal" olarsa,(a+b)c;,minitapın .
..u=,nun .r.ulJrin;ı aid aşağıdakı alt sıandartlann ta/ablari A) 35 8) 30 C) 40 D) 60 E) 65
ü=_r.1 bilik ,ıa bacarıq/arm yoxlamlması va
qiym.ııl.mdiri/nıasi nazarda tutulnıuşdıır:
V sinif 2. (ı +½Xl +½J.{1 +~)
= 2x-19 tanliyinlhail edin.
3.1..ı. Paralelepipedinv::ı kubun sathinin sah::ısini v::ı
hxmini hesablayır. A)9 8) 10 C) 12 D) 13 E) 15
VI sinif
J.2.2. Vurma v;:ı bölm:min xass::ıl::ırini t::ıtbiq edir. 3. Diaqramdabir sinifdakişagirdlarin riyaziyyatlmtaha-
1.2.4. Adi v;:ı onluq bsrl::ır üz::ırind::ı hesab ::ım::ıll:ırini yerin::ı nından topladığı ballar verilmişdlr. S-dan çox bal

yetirir. toplayan şagirdlar sinfın neça faizini taşkil edir?

Şagirdl:ırin sayı
1.2.5. Nisb::ıt, t::ınasüb, düz müt::ınasib, t::ırs müt::ınasib
16 ------------------
k::ımiyy::ıtl::ır::ı v::ı faiz::ı aid sad;:ı m::ıs::ıl::ıl::ıri h::ıll edir.
14 --------
3.1.1. Müst::ıvi üz::ırind::ı düz x::ıtl::ırin, düz x;:ıtl;:ı çevr:min,
12
çevr::ıl::ırin qarşılıqlı v::ıziyy::ıti haqqında bilikl:ırini
nümayiş etdirir. 10
3.1.4. Çevr::ı v;:ı dair::ınin elementl::ırini (v::ıt::ır, seqment, 8
sektor, m::ırk::ızi bucaq) bilir, onların xass::ıl:ırini t:ıtbiq 6
edir. 4
VII sinif 2
1.1.4. Çoxluqların birl::ışm::ısi v;:ı k::ısişm::ısi xass::ıl::ırini
·O
m::ıs:ıl::ıl::ır h::ıllin::ı t::ıtbiq edir. 4 5 6 7 8 Bal
1.2.2. Natural üstlü qüvv::ıtin xass::ıl::ırini t::ıtbiq edir. A)50% 8)56% C)60%
2.2.2. 8ird::ıyiş::ınli x;:ıtti t::ınliyi, modul işar::ısi daxilind:ı D)68% E)72%
d::ıyiş::ıni olan t::ınliyi v::ı ikid::ıyiş::ınli iki x::ıtti t::ınlikl:ır
sistemini h::ıll edir. 4. Mur.lci 24 olan düzgün k;,srlardanneçaslnlsonlu onluq
3.2.3. y=kx+b t::ınliyi ii;:ı verilmiş düz x:ıttin qrafikini qurur, kasr şaklinda göstarmakolar?
bu düz x::ıttin koordinat oxlan il:ı k::ısişm::ı nöqt::ıl::ırini A)5 8)7 C)8 D)9 E) 10
mü::ıyy::ın edir.
3.1.4. Üçbucağm daxili bucaqlannın c::ımi haqqında teoremi 5. ABC üçbucağında B va C bucaqlannın tanbölanl3rl E
v::ı xarici bucağının xass::ısini t::ıtbiq edir. nöqtasindakasişir. LBEC = 130° olarsa, A
5.2.3. Ehtimallann toplanması düsturunu t::ıtbiq edir.
tapasindakixarici bucağı tapın.
VIII sinif A) 130° 8) 110° C) 120°
2.2.1. Rasional ifad::ıl::ır üz::ırind::ı ::ım::ıll::ıri yerin::ı yetirir.
D) 140° E) 100°
2.2.2. Kvadrat t::ınlikl::ıri h::ıll edir.
2.2.3. Modul işar::ısi daxilind;:ı d::ıyiş::ıni olan v;:ı x::ıtti
6. MarkaziO nöqtasindaolan çevr.ldaAB vatari 3 va
barab:mizliy::ı g:ıtiril::ın b::ırab:ırsizlikl::ıri h::ıll edir.
3.1.S. Dördbucaqlının tasnifatını (paraleloqram, düzbucaqlı, LAOB = 60° olarsa, çevr.min uzunluğunu tapın.
romb, trapesiya) v;:ı xass:ıl::ırini bilir, paraleloqramın A) 61t 8) 41t C) 3n D) 21t E) 1t
::ılam::ıtl::ırini t::ıtbiq edir.
lX sinif ./6-.Jı+fi-ı
1.2.3. n-ci (n>2) d::ır.x:::ıd::ın kök daxil olan ifad::ıl::ıri 1. r,; ifadasini sadal3şdirin.
v3-I
sad:ıl::ışdirir.
2.IJ. Ardıcıllıqlann. ;:ıd;:ıdi v::ı h::ınd::ısi silsil::ıl::ırin A) ..fı-t 8) ✓3+1 C) ✓6-1
.ussal::ırini m::ıs::ıl::ı h::ıllin::ı t::ıtbiq edir. D) ..fı +I E) ✓3-1
2.2.3. Kvadratb:,rab::ırsizliyi h::ıll edir.

1111

~cannea wnn L,am~canner

MtiiiU:E
••fü:(l)l'WMJM /1,1rh;/i.Jc'Jl.Jra
~
8. M il mcırtnln hın ı ql' m.1ılnd., 15. H;,cmi 480 smJ olan düzbucaqlı

~
pııralclcpipcdin daxilin;, ş;,kild;,ki
.ı,: .ı, ~"'- 3 = O ,.,nıı, inin lkJ b.nab,Jr kökü ,•ar?
kimi h;,r birinin ıili 2 sm olan kublar
;)O 0)1 )-1 D)2 E)-3
yerl;,şdirilmişdir. Paralclcpipedin
hündürlüyünü lapın.
1
9 • .◄ B parça ı hu iki ıu.,fd.,n uıunlu~unıın - hlss.ul A)l2sm B)IOsm C)24sm
4 D) 6 sm E) 8 sm
q,,cbr ııudılınıq CD parçası nlınıb. !ıf nöqt;,sl AB
parçuının orta nöqı.,sl olana, CM:CD nlsb;,tlnl
lapın. 16• -8 • x S-m y 6 b'ır h 3 dl'ısının
• • amsa 1ı natura 1 ad;,d olarsa
m •
ın parametrinin ala bifacayi qiymatlarin camini tapın.
•----~-------------•
C B D
.-f !ıf A) 8 B) 15 C) 9
D)7 E) 10
1:3 B) 2:3 C) 1:2 D) 3:4 E) 1:5
17. y=3x+8 v;, y=3(x-l)(x-5) funksiyalanmn
10. Torbada olan 60 kür3 ilk 60 natura! 3dadl3
qrafikfarinin Oy oxu il3 kasişm3 nöqtalninin
nömr3l3nmişdir.T3sadüfan çıxarılan bir kür3nin
ordinatları camini tapın.
nömr;,sinin 4-;, va ya 5-;, bölünma hadisasinin
ebtimalını tapın.
18. ABC va CDE üçbucaqlan üçün LA =LD =LBCD ,,.,
) I B) .!. C) ~ E) 3_ AC=9, BC=6, CE=IO olarsa, DE-ni tapın.
5 6 6 5 D

11. ABCD rombunda AB=13, BH=ll v;, BH .l AD

olarsa, HD-ni tapın.
B.~---------,. C

A C E

19.AvaBçoxluqlarıüçün n(A)=6, n(B)=lO va AcB

olarsa, n(B \ A )+ n(A u B) camini tapın.

A H D
20. Uyğunluğu mü;,yy;,n edin.
A) 10 8)7 C) 6 D)8 E) 11 l. x2+4x-5<0
2. 3x+4 > 2x+3
1 3a 3 -3b 3 3. lx+ll<4
il. a - b = - olarsa, 2 ifad.>sinin qiymatini
2 (a+b) -ab a. ::ın höyük natura! halli 2-dir
b abla)1n. b. ballar çoxluğu (- l;+oo}-dur
A 1,5 B) 2 C) 2,5 0)3 E)6 c. halli yoxdur
d. tam h::ıllarinin c;ımi -7-::ı b::ırab;miir
1l. T ı ldıalıındalu ıaııtırıqlıırı
hali etm.>y.>başlayan c. natural h;ıll::ıri yoxdur
ablıurl)tnl ilk ı:ün 60 tuıı,,ırıq cnvulıluııdırmışdır.
1hr ..Jıınkı ıtün lı;,11 etdlyl tııııtırıcılurın sayını 4 Tapşırıqlurı li>rtibeıdil.>r: P.A. Bayromo,·, X.A. as,,do,·.
ulıld arıırılı, ,on ıtüıı 240 tııııtırıı'.tı uvıılılıındırıın
ıhlıur1)' 111 ır,ı kllılııııı IU'('J 1ıtllıı11 lıltlrııılfdlr'/
A) O B) 4 ') 4f, IJ) SO E) 52

Q 'f,, I. I'),
14. { lıtnllld r ılıttmlıılıı lı;ılll (:l;l) olur u,
2'H- /ı I IH
ıı u b panmrtrl rlıılıı lı ,ilini 11111111.
AJ 12 10 ')Ku, D) 14 1;)6

1U

~cannea wnn L;am~cann~

 TaLaBa QaBULU - 2023

FiziKA
(VI-IX sinijlar hacminda)
Q·/,u/ imi 1/ianı modt'lirı.J dair bıı ıapşınq ııiiııııııufari ifa 1, Barnbar süratla fırlnnan disk
f nn l.>ıınbı/ıırırımn gör.J "Fi:iki lıadis.1/;ır, qaııııııaııy­ üzarindagötürülmüş 1
prılıı9lıır, qanıınlar", "ı\fadd;, v;, sa/1.1, qarşılıqlı tasir,
nöqtasininxatti sürati 3~ -
Mİ sistmrl.ır", "Eksperimeııtal jizika v.1 nıiiasir h.1yat" san
=-mu . ,,1/,,rin.1nid aşağıdala alt sıandartlarııı talablari dir. 2 nöqt.Jsinindövrctma
pcriodunu hesablayın (n=3;
ü..,~ bilik ,·.1 bacarıqlarm yoxlaııılıııası va
r=20 sm).
~, ıl>ndiri/nusi rı.1=-arda tutıılmıışdıır: A) 0,8 san B) 0,2 san C) 1 san
Vll sinir D) 0,4 san E) 2,4 san
1.1.1. lcxaniki hadisdldriva onların baş venna sabablarini
~rh edir. 2. F1 =12N va Fı =20N
~
ı. t .3. lexaniki harakata aid masalalar qurur va hali edir. qüvvalarinin tasiri
-· t .3. Madddlarimexaniki xassalarina göra farqlandirir. naticasiııda cisim

1_.ı_ Ağırlıq, çaki, elastiklik va sürtünma qüvvalarini

a =4-; tacil alır. Cismin kütlasinihesablayın
farqlandirir. san
_.2.3. Tabi:}tqüvvalarina (ağırlıq, çaki, sürtünma, elastiklik) (sürtünmaqüvvasi nazaraalınmır).
aid magfa)ar qurur V:} hail edir. ~2~ ms~ C)4~
3.2.1. Texnika va istehsalatda istifada olunan sada D) 0,4 kq E) 0,2 kq
mexaniki qurğulann iş prinsiplarini izah edir.
VIII sinir 3. Lingintarazlıqda qalması
üçün ipin sarbastucuna
: . l. 1. İstilik va elektromaqnit (elektrik) hadisalariniva 20 N qüvvatatbiqolunur.
onların baş venna sabab):}rinişarh edir. Lingdanasılan cismin
1.1.2. İstilik va elektromaqnit (elektrik) hadis::ılarina aid kütlasinayabarabardir
masa):})arqurur v::ı hail edir. (g=lO m/san2,sürtünma
qüvvasi,lingin va blokun
l .1.3. istilik h::ırak::ıti v::ı elektrik c::ır::ıyanının mahiyyatini
çak.isinazaraalınmır)?
ş::ırh edir.
A) 6 kq B) 12 kq C)2 kq
1.1.4.Sabit ~rnyan qanunlanna aid m::ısal::ılar qurur va hali D)4kq E)8kq
edir.
2.1.3.. Elektrik sahasini xarakteriza edan fiziki kamiyy::ıtl::ıri 4. Cisma F1 =12N dartı qüvvasi ila
izah edir. tasir etdikda o sükunatda
qalmaqda davam edir. Dartı
,ld",,,,
IX sinif
1.1.1.Elektromaqnit(maqnit, işıq), atom va nüva qüvvasini2 dafa azaltdıqda
sükunat sürtünmaqüvvasi naya
hadi :,l:,rini,onların baş vcrm::ı sabablarini şarh edir.
barabarolar?
1.1.4.Elektromaqnit(maqnit, işıq), atom va nüva A)4N B) 12 N C)6N
hadis:ıl:ırinin qanunauyğunluqlanna dair topladığı D)9N E) 8 N
m:ılumatlan ş:,rh cdir.
2.2.2.Elekıromaqnit v:, nüv:ı qarşılıqlı tasirin:ı dair S. Har birinin kütlasi nı, tili
m:ı :ıl:ıl:ır qurur v:, h:ıll cdir. a olan kub şaklinda üç
l 1.1.Elckıromaqniı (maqniı v:, i~ıq), alom v:, nüv:, blrclııs cisim bir-blriııa
ynpışdırılıb. Cisiınlar 1
hadi :,l:,rin:ı uyğun cihazlordan i ıi fml:,cdir.
Vildyyatlııd,m 2
3.1.2.Elektrornaqnit(maqniı v:ı işıq), uıom v:, nllv:, 2
vaıiyy,ltlııa ı:,ltirlldlkd;ı
hadi :,l:ırin:ı uyğun fiziki k:ınıiyy:,tl:ır ıınısındukı ıı~ırluı •ıih•vasinJ qnrşı
asılılığı m0:ıyy:,n cdir. ı:örillJn iş ııayJ
lıJrnb,ndir'!
A)mga B) 2mga C)4mga
1
D)3mga E) -nıga
2

163

~cannea wnn L;am~canner

Mfüfı:6i•fü:(•ıılWHJ■
6. "' küıl.,11 el im mail müsı.ıvl üzr.ı
mü.ıypn sür.ıll.l yu arı atılır.
A~ırlıq n sürtünm.ı qÜ\'\1 .ıslnln
E)
ı.ulri 11.ı el im mü.,n·.,n nöqı.ıd.ı

da,anır.

Bu nıüdd.ııd., aulır: o

Cismin
1., er.l nu.ır.,n polensial enerjisi 8. 20°C tempcraturda havadakı su bu:ıannın sıxlığı

2. kinetik enerjisi 13,6~, havanın nisbi rütub;ıti 80%-dir. lfamin

J. tam mnaniki e.nerjisi m
temperaturda doyan su buxannın sıxlığını hesablayın.
) 1 va 3 B) yalnız 1 C) yalnız 2
D) yalnız 3 E) 2 v;ı 3 B) ıs-;
m

7. Qablarda müxt;ılif D) 5_9_

m3
nö,· maye13r var.
Eyni cisim bu 9. Üfüqi yolda h;ır;ık;ıt
ed;ın 10 kq kütfali
mayel;ırd;ı ş;ıkild;ı 2 3 cismin sür;ıti sürtün-
t3svir edilmiş
m;ı qüvv;,sinin fasiri
,·aziyyatd;ı tarazlıqda qalır. Mayefarin sıxlıqlannın
ifa Vı =8~-d;,n
düzgün ifada olunduğu diaqramı mü;ıyy;ın edin. san

• v2 = 6- m -y;, q;,d;,r azalır. N;, q;,d;,r tam mexaniki

5 san
enerji daxili enerjiy;, çevrilir?

11
4

A) 3 A) 140 C B) 360 C C) 280 C

l
D)240C E)l80C
■
• 1
10. İki paralel sonsuz uzun naqilfarin h;,r birind;ın eyni
şidd;ıtd;, c;,r;,yan keçir. Naqill;,r arasındakı m;,safani
4
2 d;ıfa azaldıb, birinci naqild;,n keç;,n cuayan şiddati
3 2 d;,fa arhnlsa, ikinci naqilin / uzunluqlu hiss;ısin;ı
8) 1 t;ısir ed;,n qüvv;, nec;ı d;ıyiş;,r?

A) 4 d;ıfa artar B) d:ıyişm:ız

• 1 1 C) 2 d:ıfa artar
E) 2 dafa azalar
D) 4 d:ıfa azlar

• 11. Selsi şkalalı termometrin göstarişi Farenheyt şkalab

termometrin göst;ırişind;ın 40vahid azdır. Mühiıin
)

• 1
I
■
J
temperaturu neç;, 0 f-;, uyğundur?
A) 60°F
D)40°F
B) 20°F
E) 10°F
C) 50°F

•
•
12. RJ<t<ıııs ııırıızlıq vazlyyaıind.ın
(A nöql,lSind.ln) .ın k.ımır
vJzlyy.ıl;, (B ııöql.ısin.ı) 1 sııniy.ı
)T
1
4
B
IJ) • ınildd31lnda g.ıllr. Raqqas 2
•:
1
A
d.ıqlq.ıda neça nqs edar?

A) 60 B) 30 C) 20
• ■
I
• D) 12 E) 15

184

~cannea wnn l,;am~cann~r

 rataea Qaeutu - 2023

1~ bıq şüası sındırma amsalı n 1 olan mühitdan n 2 olan 17. q 2 yükünün A nöqtasinda
mühit;ı keçir (ş;ıkil a). Sındırma ;ımsalı ıı 2 olan mühitdan yaratdığı sahanın
111olan mühita keç;ın şüanın yolu (ş.ıkil b) hansıdır? inlenslvliyinln modulu E
olarsa, B nöqtasinda q 1

~
2 yükünün yaratdığı sahanın
lll ~ "•
3 intensivliyinin modulunu
-=;...:::.:::.:::
hesablayın.
~J r "2
(o)

A)3 8)4 C) 1
D)2 E) 5 18. Sürat-zaman qrafikina asasan
cismin S san arzinda orta
ı.a. Açar sözlardan hansı ardıcılhqlaistifada etmakfa süratini hesablaym ( ~ ila).
m;ıtni ı·amanılamaq olar (açar sözl;ırin bazilarina san
ş;ıkilçi ala,·a etmak va takrar istifada etmak olar)?

Açar sö;.br: 1-nıiisbat, 2-manfı, 3-düz keçid, 4-tars

keçid, 5-n-tip, 6-p-tip 19. Hansı ifadalar doğrudur?
p-n keçidd:ı n-tip kristal ~rnyan m:ınb:ıyinin ---~ l. Elektroliz zamanı katoda çatan müsb:ıt yüklü ionlar
p-tip kristal is:ı ____ qütbün:ı birl:ışdirilir. Bu zaman ondan elektron alaraq neytral atoma çevrilir.
Qfdyan m:ınb:ıyinin yaratdığt elektrik sah:ısinin t:ısiri il:ı 2. Elektrokimy:ıvi ekvivalent bütün madd:ıl:ır üçün
kristaldan elektronlar, ____ kristaldan is:ı eynidir.
deşikl:ır bir-birin:ı qarşı s:ırh:ıd:ı doğru h:ır:ıkat edir v:ı 3. Elektroliz zamanı elektrodlar üz:ırind:ı ayrılan
s;ırhadin qalınJığını azaldır. Bu cür keçid ____ adlanır. madd:ınin kütl:ısi elektrolitd:ın keç:ın elektrik
o-tip hiss:ısini c:ırnyan m:ınb:ıyinin ___ p-tip hiss:ısini yükünün miqdan il:ı düz müt:ınasibdir.
isa ____ qütbün:ı birl:ışdirildikd:ı is:ı bu cür keçid 4. Elektrolitd:ı yükdaşıyıcılar s:ırb:ıst elektronlar, müsb:ıt
___ adlanır. v:ı m:ınfı yüklü ionlardır.
A) 2, 1, 5, 6, 3, 1, 2, 4 B) 1,2,5,6,3, 1,4,2
C)2, 1,6,5,4, 1,2,3 D) l, 2, 5, 6, 3, 2, l, 4 20. Uyğunluğu müayyan edin.
E)2, 1,6,5,3, 1,2,4 l. a-çevrilm:ı a. element bir xana sonrakı
2. ~-çevrilm:ı element:ı çevrilir
IS. Qabdakı quru buzun qaza çevrilmasi hansı prosesdir? b. kütl:ı :ıd:ıdi azalır
A) islatma c. kütl:ı :ıd:ıdi artır

B) desublimasiya d. protonların sayı artır

C) :ırim:ı e. yük :ıd:ıdi d;)yişmir
D) kondensasiya
E) sublimasiya Tapşınqlan tartibetdi:füfd a.a.Racab/i.

16. Ardıcıl birlaşdirilmiş (şaki) a) eyni lampalar hamin

baıareyaya paralel birlaşdirilir (şaki) b).
Ampermetrlarin göstarişi neca dayişar?
(a)

~
~ U=consı
~L~
LJ::::::const
A) 4 d:,fo anar 8) 4 d:,fo azalar
C) 2 d:,fo aıtar D) 2 d:,fo azalar
E) d:,yişm:,z

165

~cannea wnn L;am~canner

MEif:ı:6i•fü=J•i! 1 WMl■
---------
KİMYA
(VII-IX sinijfar hacminda)
Q.•hıı/ inıtalıaııı mndt'liıı., dair bıı tapşırıq ııiiıııııııalari ita 3. Elektron formulu verilmiş hansı atomların normal ,
f.•mı kurib,lıımııııa göm "Madd;, v.1 maddi al;,m ", "Kimy;,vi halda ciit/;,şm;ııııiş elektronların sayı barab;,rdir?
hadi. .ıl.ır" nı.•:mım x.1tlt1ri11;1
aid aşağıda~, alı staııdartlarm
1.1I.JNJri ıi:r,• bilik ,·a bacarıqlarııı yoxlaııılıııası va 1.... 2s 22p 3 2.... 2s 22p 4
q(,·m.•tl.mdirilnı.:ısi ııa:ard;ı ıutıılııııışdıır: 3 .... 2s 22p 1 4 . ...2s 22p 5
vn sinir A) 1, 4 8)3, 4 C) 1, 3
1.3.1. Madd:ıl:ırin fommlW1a:ısas:m sad:ı hesablamalar aparır. D) 2, 4 E) 2, 3
2.2.2. Sad:ı reaksiyalann t:ınlikfarin:ı :ısas:ın hesablamalar
aparır. 4. 2KOH + H3PO4 -> X + aHıO
VIII sinif X madd:ısini v:ı a-nı mü:ıyy;ın edin.
1.1.1. Madd:ıl;ıri (oksidl:ır, :ısaslar, turşular, duzlar) X .!!
t:ırkibin;ı gör:ı t:ısnif edir. kalium-oıtofosfat 3
A)
1.2.1. Atomun quruluşunu, kimy:ıvi rabit:ıl:ıri, elektrolit
8) kalium-hidroortofosfat
m:ıhlulunda baş ver:ın prosesl:ıri ş:ırh edir.
C) kalium-hidroortofosfat 2
2.1.1. Kimy:ıvi reaksiyalan t:ısnif edir,
qanunauyğunluqlannı izah edir. D) kalium-dihidroortofosfat
2.2.1. Mühüm qeyri-üzvi birl:ışm;ıl;ır:ı aid reaksiya E) kalium-dihidroortofosfat 2
t:ınlikl:ırini t:ırtib edir.
2.2.2. Mühüm qeyri-üzvi birl:ışm;ıl:ıra aid reaksiya 5.
t:ınlikl:ırin:ı :ısas;ın hesablamalar apanr. T:ırkibind:ı elementlarin kütl:ısi, q
IX sinif Madda y
X
1.1.1. Maddal:ırin (metallar, qeyri-metallar va onların 16
XYı • 7
birl:ışm:ıl:ıri, sad:ı üzvi birlaşmalar) quruluşunu, fiziki
A 14 24
xass:ıl:ırini ş:ırh edir.
1.2. 1. Madd:ıl:ırin (metallar, qeyri-metallar v;ı onların A madd;ısinin formulunu mü;,yy;,n edin.
birlaşmal:ıri, sada üzvi birlaşmalar) quruluşunun A)X 2Y 8)XY C)XY 3 D)XıYJ E)X:ıYs
xass:ıl:ırin;ı t:ısirini ş:ırh edir.
2.2.1. Metallar, qeyri-metallar v;ı onların birl:ışm:ıl:ırina, 6. Hansı nitratın parçalanmasından iki müxt;ılif basit
sad:ı üzvi birl:ışm:ıl:ır:ı aid reaksiya t:ınlikl:ırini t:ırtib
madd;ı alınır?
edir. A) NaNO 3 8) Cu(NO1)2 C) NH.ıNO3
2.1. 1. Metallar, qeyri-metallar va onların birl:ışm:ıl:ırin:ı,
sad:ı üzvi birl:ışm:ıl:ır:ı aid reaksiyaların
D) AgNO 1 E) Zn(NO3)ı
qanunauyğunluqlarını izah edir.
2.2.2. Metallar, qeyri-meta11arv:ı onların birl:ışm:ıl:ırin:ı, 7.
sad:ı üzvi birl:ışm:ıl:ır:ı aid reaksiya t:ınlikl:ırin:ı o o
il
il
:ısas:ın hesablamalar apanr. HO-X-OH HO-Y-OH
il 1
J. 8Na + J0HNO 3 -> 8NaNO 3 + N2O + 5H2O reaksiyası o OH
üçün hansı ifad;ıl;ır doğrudur? X v;ı Y elementlarini mü;,yy;ın edin.
1. HNO 1 oksidl:ışdiricidir X y_
2. NaNO 1 oksidl:ışm:ı m:ıhsuludur
A) kükürd karbon
3. H 2O rcduksiya m:ıhsuludur
8) kükürd fosfor
A)l,2 B)l,3 C)2,3
D) yalnız 2 E) yalnız 1 C) karbon karbon
D) karbon kükürd
l. E) azot fosfor
Ttnıı>crı.ıur X mııdd:ıslnlıı h:ıllolmıı ;,ınsıılı, cı//
W'C 140
8. "Guruldnyıcı quz"dn baş veran yanma renksiyası
JO"C 160
n;,lic;ıslnd;ı 3,6 q su alınırsa, "guruldayıcı qaz"ın
4(J°C 200
5(ı"C 230 t;,rklblnd;, olun qazların ümumi mol sayını
(1'tC 270 hl•sııbluyın. M.(H 10)=18

lf•nıı h·mı,rrıııunJıı 12 cı X ıııııdıfod 75 cı sudu 111111 A) 0,2 B) 0.1 C) 0,3

tıil ol ■ r»cı doyınııf ırıohlul 3111313 ı:otlrlr'! D) 0,4 E) 0,5
A) 20'' il) 30" C) 4(1°C D) SU"C E) 60°

1ee

~cannea wnn L,am~can~r

 raLaBa QaBULU - 2023

IS. Qlükoza molekulunda atomların n(C):n{H):n(O) say

. Rcaksiyny:ı nisbalini müayyan edin.
Turşunun Rcduksiya
1 cıl da.,il olduğu A)l:2:2 8)2:l:2 C)l:2:1
qatılığı. % m:ıhsulu
tu~u D) 1:1:1 E)2:1:l
3 Hı
Cıı H:SO4 H H H
b HıS
HNO3 X NOı
16. H: C : C : C:H
Cu y NO H :O: i-i
H
Hansı münasib.llbr doğrudur?
Maddanin molekulunda olan rabitalarinsayını
t. >b 2. b>a 3. a=b 4. x>y 5. y>x müayyan edin.
A)l2 B)I0 C)9 D)l3 E)ll
r )1.5 B) 1,4 C) 1,5
O) 3. 4 E) 2, 4
17. XHCO3 çay sodası, Y2COJ isa potaş olarsa, hansı
ıo. __ __, ifada!Jr doğrudur?
1. X metalı Y-:, nisb:,t:,ndaha b:,rkdir
2. Y metalının :,rim:,temperaturuX-d:,n daha yüks:,kdir
3. Y metalının reduksiyaediciliyiX-d;ın yüks:,kdir
4. X yandıqda superoksid,Y is;ı peroksid dm;ıl;ı g:,tirir

1. Qaz balmdadır (n.ş.)

2. Yalnız oksidl:,şdiricidir 18.
3. KBr :,rintisil:,reaksiyaya daxil olur İkivalentli
4. Karbon ifa reaksiyaya daxil olur metalın
A)l,2 8)3,4 C)l,3
0)2,4 E) 1,4
yanına reaksiyasının 16 q-nın tam yanmasından
istilik effekti ayrılan istilik
11. Kompleksgübr.1lari göstarin.
l. KN03 2. (NH.ı)2 S04
3. Ca(H2P04)2 4. N1--LıH 2 P04 1280 kC
5. NaNO3
A)2,5 B)l,3 C)2,4 D)3,5 E)l,4
Metalın nisbi atom küt!Jsinihesablayın.
12.
Hacmi, / (n.ş.) 19.
Qazlar Kütl:,si, q
M;ıhlullan qanşdmlan Reaksiyaya daxil
Helium m Vı .N2
madd:,l:,r olan ionlar
Oksigen m Vı
1. CuSO4 V;) NaOH Cu 2 +v;ı OH""
2. NH4CIv:, AgNO3 Ag-vd Cr
V,:Vı nisbatinimüayyan edin. A,(He)=4, M,(02)=32 K+v:, er
3. K2CO1v:, HCI
A)4 B) 1 C) 0,25 4. NaOHv:, HNO3 H"' v;ı OH""
0)8 E)0,5 5. ZnClı v:, AgNO3 Zn2 +v;ı NO3-
Hansı hallarda reaksiyaya daxil olan ionlar doğru
il. C01 hansı madda ifa reaksiyaya da:ıil olnııır? göstarilmişdir?
A) Oı B) NH3 C) KOH
D)CaO E) C 20. Uyğunluğu müayyanedin.
1. Alkan a. C 2 Hı
14. 2. Alken b. CH4
ı 3Hı .... 2NHı + Q 3. Alkin c. CıHsOH
ll Oı .... 2NO-Q d. CıH,.
llınrı hallarda har iki reakslyada tarıızlıq sıı~a c.CH COOH
)'oo~llr?
1. Tcmpcraıuru anırdıqda Tııpşırıııları t,ntlb rtdl: k.iif.d .. doseııı E. T. Abdullayev.
2. T:,zyiqi anırdıqda
3. Nrnin qaıılıgını anırdıqda
ı\) 1, 2 B) yalnız 3 C) 2, 3
D) yalnız 2 E) yalnız 1

167

~cannea wnn L,am~canner

 Mfüi=ı:&i•M:J•i!'WMJ■
H8RBİ LİSEYL8R8 Q8BUL İMTAHANI ÜÇÜN
TAPŞIRIQ NÜMUN8L8RİNİN DÜZGÜN CAVABLARI va
---
QİYM8TL8NDİRM8 MEYARLARI

AzaRBAYCAN DİLİ
ı 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16

E E A D B C E D A C B B D D B B

Qiymatlandirma meyarları
Tapşınq 17.
Doğru caı•ab:

Şahmat vc1dama oyunlarının oxşar cc1/ıi1ti Şalıınat va dama oyunlarıııııı farqli ca/ıiJtİ

• Ü)ıındıır (oyun ııövüdür) . • Dama oyunu daha sadadir, şahmat isa mürakkabdir.
• Kvadrat lövlıaüzarindiJoynaııılır. • Dama oyununun şalımata nisbatan daha qadinı olduğu giimaıı
edilir.

Bal şkalası Meyarlar:

a. C::ıdv::ılin h::ır iki hiss::ısin::ı ::ın azı bir uyğun fikir yazılır, yanlış fikir yazılmır.
1 bal
b. Yalnız bir hiss::ıy::ı uyğun fikir yazılır, yanlış fikir yazılmır.
.!_bal c. H::ır iki hiss::ıy::ı uyğun fikir yazılsa da, h::ır hansı hiss::ıy::ı bir yanlış fikir d::ı yazılır.
2
O bal d. Dig::ır hallarda.

Tapşınq 18.
Doğru cavab:
• Şahmat oyununda şah (kral) asas fiqurdur.
• Şa/ımat oyunu kralın qorunması üzarinda aparılır.

Bal şkalası Meyarlar:

l bal a. Nümun::ıy::ı uyğun bir fikir yazılır, yanlış fikir yazılmır.

1 b. Nümun::ıy::ı uyğun bir fikirl::ı yanaşı, uyğun olmayan bir fikir d::ı yazılır.
- bal
2
O bal c. Dig::ır hallarda.

Taptırıq 19.
Dotru ı:.ovııb:

H:,qiqi m:madadır.
Qarşılıw: miJ{:z(,1$U mazııııııı, ;J,ft/.V il/fi/iti)

J)al tk■ lını Mcyorlnr: __,

1 bııl lşur;ıl;mlr, nllmıın;ıy;ı uyQl~ifııd~-;ı~~~I~~ ynnlışlığa yol verilmir.
j u. ikinci x11n11
ı • - ---------c
-
1
bııl
'
: b. Tııpşırığırı hor iki ı:,lohi ııy un şokihfa yı:rin;ı yctirils:,d:ı, bir yanlış qeyd apanlır.
2
Ob 1 : c. IJi •:,rlıııllnrdn.

10,

~cannea wnn L;am~can~r

 1€ıt=i:€1•Eı:i'il'WMJI

Tapşınq 20.
ı>otru caı•ab:
/. Ticor;atiıılı.-işaf edırdi.
ı. ı\f;ıd;yıi nıüııasibat/;,r inkişaf edirdi.
3. Şalımaı Hiııdistaııdaıı lrana da ga/di. (/randa da yayıldı v;,s.)
1 bal j
----------
a. Nilmumy:>uyğun :mazı iki fikir yazılır, yanlış fikir yazılmır.
.!.bal \ b. Nilmun:,y:,uyğun iki fikir):,yanaşı, bir yanlış fikir d:>yazılır.
l j c. Nümun:>y:>uyğun bir fikir yazılır, yanlış fikir yazılmır.

O bal j d. Dig:,r hallarda.

RiVAZİVYAT

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20
B D o B E A D D C E D A C B B D 38 15 14 1-e; 2-b; 3-a, d

FiziKA

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20
o A E C A E D E A A C B C A E A 8 8 1; 3 1-b; 2-a, d

,ı

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20
A B B C D D B C E C E D A B C E 1; 3 40 1; 2; 4 1-b; 2-d; 3-a

119

~cannea wnn \.Jam~canner

 raLaea QaeuLU - 2021 - ______ _;,_A.:..::'-.ır_;_/m.....
ı'-'-1,_ııı_ıR_r_s._n_ı/ı_li_kıı_:;_ııı_ıı_ıD_öv_l._1t_S_.,r_/ıJ_d_X_,_.dı_ıı_;,_,1t'-i.:...:.X.:.:.:ii:;:..;;ıı~sı:...:.·M.:..:..::.::;ık:.:..:t.ı::..:l':..:;i11~;':!..'
~V.!!.!!}·
,,, ııı.,

Azarbaycan Respublikasının Dövlat Sarhad Xidmati

Xüsusi Maktabinin V sinfina şagirdlarin
•
Q8BULUNU ELAN EDIR
ÜMUMİ MÜDDaALAR:

Tadris dili: Az,--ırba) can dili

QaBUL şaRTLaRi:
Xüsusi l\laktabin V sinfina qabul imtaharunda 2023-cü il dekabrın 31-dak 10 yaşı tamam olan va 12 ya\,.
tamam olm.1y.:ın, qabul aparılan ilda ümumi tahsil pillasinin IV sinfinda tahsil alan, fiziki cahatdan sağlan
olan Azarbaycan Respublikasının kişi cinsli vatandaşlan iştirak eda bilarlar.

saNaDLaRİN QaBULU:
İmtahanlarda iştirak etmak istayan namizadlar Dövlat İmtahan Markazinin rasmi İnternet saybnd
(www.dim.gov.az) "Şaxsi kabinet" yaratmalı va pul hesabına 40 AZN alava etmalidirlar. Daha sonra 2023-cü ilit-<
16 yanvar - 15 mart tarixlarinda dim.gov.az saylının baş sahifasinda yerlaşdirilan keçid vasitasila elektron arizan
dolduraraq qeydiyyatdan keçrnalidirlar.

DİM•in saybnda "Şaxsi kabinet" yaratmaq üçün şagirdlar avvalca tahsil aldıqlan orta maktaba müracia
edarak fardi malumatlanrun «Şagird-mazun» dövlat elektron malumat sistemina daxil edilmasini tamiı
etmalidirlar. Daxil edilmiş malumatlarda "imtahana buraxılır'' va ya "hazırda tahsil alır'' bandi seçilmalidiı
aks halda hamin şagirdlar imtahanda iştirak etmak üçün elektron qeydiyyatdan keça bilmayacaklar.

MaktabaxariciölkJvatandaşlarının qabuludövlatlararasında bağlanmış müqavilalarauyğun olaraqhayatakeçirilabilar.

İMTAHANLARIN KEÇİRİLM8 QA YDALARI:

Qabul imtaharu DİM tarafindan 2 aprel 2023-cü il tarixinda test üsulu ila keçirilacak. Namizadlar "İmtahan
buraxılış varaqasi"ni imtahan gününa 5 gün qalmış DİM-in sayhndan alda eda bilacaklar.
Test imtahanı aşağıdakı fonlar üzra Azarbaycan dilinda aparılır:
• Azarbaycan dili;
• Riyaziyyat.
Har fann üzra 30 qapalı tipli sual taqdim edilacakdir.
İmtahamn müddati 90 daqiqadir.

imtahana galarkan namizadlar:

-ş;ıxsiyyat
vasiqasi;
-"İmtahana buraxılış v;;ır;;ıqasi",ıi özlari ila gatirmalidirlar.

Ş .x iyy,1t vasiqasinda şakli olmayan namizadlar tahsil aldıqlan maktabdan neçanci (müvafiq) sinifda tahsil
alma ı bar.Jd,J fotoşakilli arayış (fotoşakil möhürla tasdiq edilmalidir) taqdim etmalidirlar.
5 n dlardan biri olmadıqda va ya sanadlar arasında uyğunsuzluq olduqda namizad imtahana buraxılmır.
Jmtahanların n, tic,Jı,İ Dövlot 5Mhad Xidmatina taqdim edilacakdir. Yüksak natica göstarmiş namizadlar DSX
l, r, find, n tibbi va digar yo.ıclamalara c,ılb olunac.ıqlar. Bütün marhalalari uğurla keçan va an yüksak bal toplayan
n miı dl,ır Xü w,l M, kı, b,ı ıpbul olunarnqlilr.

Blav, m, lum, 1ıılmaq üçün Dllvl,ıt Sarhod Xidm,ıtinin Xüsusi Mvktilbina müraciat edila bilar.

Ünvan: M,Jrd, k, n q, , b,ı 1,lfomll Qasınıov kiiçilsl 5.

Olaqa tel('fonu: 012-554-92-44

110

~cannea wnn L,am~canr1er

 """' inıtalıanı ;mini ii:r.1ali slarıdartlar TaLasa QaBULU - 2023

Azarbaycan Respublikasının Dövlat Sarhad Xidmati

Xüsusi Maktabinin V sinfina
Q0BUL İMT AHANI
F0NL0Rİ ÜZR8 ALT STANDARTLAR

Qabul imtahanında aşağıdakı alt standartlar üzra bilik va bacanqlar yoxlanılır va qiymatlandirilir.

Azarbaycan dili 4.1.2. Sözlarin böyük harfla yazılışına dair qaydalnrı

(bayramlar va tarixi günlar) maqamına uyğurı
I sinif
tatbiq edir.
2.1.2. Matndaki müayyan olunmuş sözlari yaxınmanalı
4.1.4. Qrammatik manalarına göra (isim, sifot, fel, say)
sözlarin kömayi ila izah edir.
sözlari qruplaşdınr.
2.2.4. Matndaki asas fikri müayyanlaşclirir va sada
4.1.5. Cümlanin formalaşmasında baş v.ı ikinci dilr,mıll
formada ifada edir.
üzvlarin rolunu sacla şakilda izah edir.
3.1.4. Bir neça cümladan ibarat müşahida xarakterli
rabitali matn yazır. 4.1.6. Cümlada sözlarin düzgün ardıcıllığını müayy.ın
edir.
4.1.1. Sas va harfi farqlandirir.
4.1.7. Maqsad va intonasiyanı dayişmilkla verilmiş
4.1.2. Sözlari hecalara ayırır.
cümlani müxtalif maqamlardn işli><lir.
4.1.4. Harflari alifba sırası ila sadalayır.
IV sinif
4.1.5. Ad, alamat va harakat bildiran sözlari tanıyır va
2.1.1. Rast galdiyi yeni aşya v.ı hadis.Jlari, habd.ı
farqlandirir.
onlara banzar aşya va hadisillilrl adlandırır,
4.1.6. Cümlemi taruyır va asas alamatlarini sadalayır.
tayinatına göra müqayisa edir.
4.1.7. Maqsad va intonasiyaya göra cümlalari
2.1.2. Matndaki terminlari forqland iri r.
farqlandirir.
2.1.3. Matndaki obrazlı ifadalari forqli>ndirir.
il sinif
2.2.3. Verilmiş matni genişlandirmak, dayişdirmıJk vi>
2.1.2. Matnda verilmiş yaxınmanalı va aksmanah
ya davam etdirmak maqsi>dila yaradıcı plan
sözlari farqlandirir.
tutur.
2.1.3. Matnda frazeoloji ifadalarin manasını izah edir.
2.2.4. Matnin mazmununu genişlandirir, d.ıyişdirir,
2.2.3. Mrıtnin hissalarina başlıqlar vermakla
yaradıcı şakilda davam etdirir.
mazmununa aid sada plan tutur.
2.2.5. Matnin ideyasmı müayyanlaşdirir va obrazları
2.2.5.Matndaki asas fikri hayatla alaqalandirir.
sada şakilda saciyyalandirir.
4.1.1. Sait va samit saslari farqlandirir.
3.1.1. Yazısında orfoqrafiya normalarına riayat edir va
4.1.2. Sözlarin satirdan satra keçirilmasi qaydalarıru
asas durğu işaralarindan yerinda istifada cdir.
tatbiq edir.
4.1.1. Sada fonetik tahlil aparır.
4.1.3.Sözlarin böyük harfla yazılışına dair qaydalan (şaxs
4.1.2. Sözlarin böyük harfla yazılışına dair qaydaları
va coğrafi adlar) maqamına uyğun tatbiq edir.
(bazi mürakkab adlar) maqamına uyğun li>tbiq
4.1.5. Ad, alamat, harakat bildiran sözlari qruplaşdırır.
edir.
4.1.6. Cümlani digar nitq vahidlarindan farqlanclirir.
4.1.4. Sözlari qrammatik manalarına göra (bağlayıcı,
4.1.7. Talab olunan maqsad va intonasiyaya göra
qoşma) farqlandirir.
cümla qurur va müvafiq durğu işaralari ila
4.1.5. Cümlanin düzgün qurulmasında baş va ikinci
tamamla yır.
daracali üzvlarin yerini müayyan edir.
III sinif
4.1.6. Cümla va onun növlari ila alaqi>dar kiçik
2.2.3. Matnin geniş planını tutur.
taqdimatlar edir.
2.2.4. Matndaki asas fikra münasibatini bildirir.
4.1.7. Cürnlanin maqsad va intonasiyasına göra
3.J.3. Verilmiş matnin planını tutur va mazmununu
növünü müayyanlaşdirir.
yazır.

4-1.1.Sait va samit saslari xüsusiyyatlarina göra

farqlandirir.

171

~cannea wnn L,am~canner

 TaLaBa QaBULU - 2023 Aurba caıı Rcs ub/ikasıııııı Döv/Jt SJrlıJd XidmJti Xüsusi M.1/ct.1birıirı y
RİYAZİYYAT
1 sinif
1.1.3. 20 dair,ısinda t1dadlı'lri oxuyur Vı'l yazır.
1.1.6. 20 dair,,sind;ı ad.:ıdl,)r nrasındnkı münnsibatlari
">", "<', "•" işart1lilri İlil yazır.
1.1.7. ad.xil,,ri model. s em, diaqram, qrafik va riyazi
if.ıd.llarli) l,)svir edir.
1.1.. Sayı 10-d.ın 20-yil qadar olan aşyalar qnıpunu
onluq va taktik IMkibina ayınr.
1.1.9. Sıra saylanndan istifada edir.
1.2.l. Toplamanı iki qnıpun aşyalannın birga
sayılması kimi modellaşclirir.
l.2.2. Çıxma amalini qrupun aşyalannın bir hissasinin
götürülarak qalığın müayyanlaşdirilmasi kimi
modellaşdirir.
12-l. "c)dad (dana) çox", "adad (dana) az" ifadalarini
toplama va çıxma ila düzgün alaqalandirir.
125. Toplama va çıxma amallarinin komponentlarinin
va naticalarinin adlannı bildiyini nümayiş
etdirir.
126. Toplama va çıxma amallarinin komponentlari va
naticalari arasındakı alaqalardan
hesablamalarda istifada edir.
1.3.l. İki qrupun aşyaları arasında sayca müqayisa aparır
va müqayisanin naticasini "çoxdur", "azdır'',
"barabardir" sözlarinin kömayi ila ifada edir.
1.3.3. 20 dairasinda toplama va çıxma amallarini
müxtalif üsullarla (yazılı, şifahi, satirda,
sütunda, saymaqla) yerina yetirir.
13.4. Toplama va çıxmaya aid müxtalif növ sada
masalalari hail edir.
1.3.5. Hayati problemlarin hallinda taxminetma
bacanğı nümayiş etdirir.
2.1.1. Sada adadi ifadalari oxuyur va yazır.
2.12 Sada adadi ifadalarin qiymatini hesablayır.
2.1.4. Dayişani olan ifadalar haqqında ilkin tasavvürü
olduğunu nümayiş etdirir.
2.2.1. Sada adadi barabarsizliklarla bağlı mühakimalar
yürüdür.
2.2.2. Tanliklar haqqında ilkin tasavvürü olduğunu
nümayiş etdirir.
2.3.2. Sabit va dayişan kamiyyatlari farqlandirir.
3.1.1. a yalan alamatlarina (ölçüsüna, formasına,
rangina) göriJ forql.ındirir.
3.1.2. a yanın f 1..adav.ıziyy.ıtini müayy.ınlaşdirir.
3.2.1. Sad, h, nd, l flqurlar forma!iında olan .ışyalnrı
Llnıyır.
3.2.2. d h, nda I fi(1url rı olıımatlarlno (r,ınglno,
forma ına, ölçü ün,) gfüa lıJ nl( ,•cllr.
3.2.J. M., 1,1 rtn h, lllnd, v x('m~tik t,ı vlrlnda ad,,
thlnda I flqurhmJın l lif d L•dlr.
112
111
4.1.t. Hadisalarin vaxtıru müqayisa edir.
4.1.2. aşyalann uzunluqlannı müqayisa edir.
4.1.3. aşyalann kütlasini müqayisa edir.
4.1.4. Qablann tutumlarını müqayisa edir.
4.2.4. Tam saatlan müayyan edir.
4.2.5. Pul vahidlarindan (manat, qapik)
hesablamaJarda istifada edir.
4.2.6. eşyanın kütlasini tarazinin kömayi ila
kilogramla ifada edir.
4.2.7. Tutumun ölçülmasinda standart va şarti ölçü
vahidindan istifada edir.
5.2.1. Takrarlanan (dövri) sada proseslarda
qanunauyğunluğu müayyan edir.
5.2.2. Müayyan alamata göra verilmiş aşyalar va
adadlar çoxluğunda nizamı pozan (çatışmayan)
elementi islah (barpa) edir.
II sinif
ı.ı.ı. 100 dairasinda adadJari oxuyur va yazır.
1.1.2. 100 dairasinda adadlari onluq tarkibina ayırır.
1.1.3. 100 dairasinda adadlari müxtalif formalarda
tasvir edir.
1.1.4. 100 dairasinda adadlarin müqayisasinin
• • ">" , "<" , "=" ı·şaralari ila ifada edir.
na ti•casıru
1.1.6. 8dadin cüt va takliyini müayyanlaşdirir.
1.2.1. Vurma va bölmani müxtalif yollarla
modellaşdirir.
1.2.2. "Dafa çox", "dafa az" ifadalarini uyğun olaraq
vurma va bölma amallari ila düzgün
alaqalandirir.
1.2.3. Vurmanın yerdayişma xassasindan
hesablamalarda istifada edir.
1.2.4. Toplama va çıxma amallari arasındakı qarşılıqlı
alaqani nümunalarla izah edir.
1.2.5. Vurma va bölma amallari arasındakı qarşılıqlı
alaqani nümunalarla izah edir.
1.2.6. Toplama va çıxma, vurma va bölma amallari
arasındakı qarşılıqlı alaqalardan hesablamalarda
istifada edir.
1.2.7. Vurma va bölma amallarinin komponentlari va
naticalari arasındakı alaqalardan
hesablarnalarda istifada edir.
1.2.8. Vurma amalini adadin barabar toplananlarının
cami kimi modellaşdirir.
1.2.9. Bölma amalini adadin barabar adadlarin
çıxılması kimi modellaşdirir.
1.2.10.Toplamanın qruplaşdırma xassasindan
hesablamaJarda istifada edir.
1.3.2. 100 dair.:ısinda adadlari yazılı toplayır va çıxır.
1.3.3.2, 3, 4 Vi)5-a vurma va bölma cadvallarindan
hcsablamnlarda istifada edir.
1.3.5.Toplama Vilçıxmaya aid ikiamalli, vurma va
bölmi)yi)aid isi) sada masalalari hali edir.
~cannea wnn L,am~can~r
 / ı"'lt h.mı .ı,ıbri ıi:r.ı alt slaııdartlar
, ı.ı l\föt.1rizı11i ,,a mötarizasiz adadi ifadali>rin
- qiymatini hesablayır.
, ıJ. Sözfarlil verilmiş müvafiq fikri riyazi ifadı1
•• ,,..,riyazi ifadalari sözli>rli>oxuyur.
ı..ı ..ı. Ması1l,ıya uyğun riyazi ifada va riyazi ifadaya
u •ğun m;,sala qurur.
115 _o.-,yiş,...nin verilmiş qiymatlarinda ifadanin
qiym;,tini hesablayır.
22 1. ad~i ifadalarin müqayisasini ">", "<", "="
iş.ıral~rla ifada edir.
2.3.1.Qiymat, miqdar, dayar arasındakı asılılığa dair
masalahail edir.
2.3.2.Asılı kamiyyatlardan birinin dayişmasinin
digarina tasirini şarh edir.
3.12 Kub, düzbucaqlı prizma, silindr, küra, konus
formalı aşyalan qruplaşdınr.
321. Bucaq haqqında tasavvürü olduğunu nümayiş
etdirir.
3.ll Müxtalif alamatlara göra handasi fiqurları tasnif
edir.
u.ı. aşyalan uzunluğuna, kütlasina, hadisalari vaxta
göra müqayisa edir.
4.12 Tutum anlayışını şarh edir.
U.3. Qablann tutumunun müqayisasini aparır.
42.3. Vaxh saat va daqiqa ila tayin edir.
U4. Pul vahidlarindan hesablamalar va mübadila
zamanı istifada edir.
4.25. Kamiyyatlarin ölçülmasina aid masalalari hail
edir.
521. adadlar, aşyalar va hadisalar ardıcıllığında
qanunauyğunluğu müayyan edir.
5ll Hadisalarin baş verrnasi ila bağlı "ola bilmaz",
"ola bilar", "mütlaq", "yaqin ki" ifadalarindan
istifada etmakla fikir yürüdür.
III sinif
1.1.t. 1000dairasinda adadlari oxuyur va yazır.
1.J2 1000dairasinda adadJarin yazılışında har bir
m,-,rtab,xfakiraqama göra martaba vahidlarinin
sayını V.Jmi>rtabaqiymatini müayyan edir.
1.1.3.1000dairasindi> i>dadlarin müqayisasinin
natic.JSini">", "<", "~' işaralarla ifada cdir.
I.JA.1000dair,) ind.ı adildli>rİ milrlilbil toplananlarmın
C,)miş;>klindi> gö li>rir.
1.1.5.1000dair.J ind.J adadlarl müxtali( ckvivalcnt
formalarda tilsvir edir.
1.1.7.Verilmif raqilmlarin kömayi ila müxtalif
üçraqamli .Jdi>dlardüz.Jldir.
l.J,8.Tamın hl i) ı anlayışını başa düşdüyünü
nümayi ctdlrlr.
1-2.).Vurma Vilbölmanln mUxtilllf m.Jnalnrını başa
düşdüyünU nümayiş etdlrlr.
TaLaBa QaBULU - 2023
1.2.2. Vurmanın paylama xassasindan hesablamalarda
istifada edir.
edir 1.2.3. Vurmanın qruplaşdırma xassasindan
hesablamalarda istifada edir.
1.2.4.Camin adada bölünmasi qaydasın1 şarh edir.
1.2.5. Camin adada bölünmasi qaydasından
hesablamalarda istifada edir.
1.2.6. Qalıqlı bölmani yerina yetirir.
1.2.7. Qalıqlı bölrnanin mahiyyatini şarh edir.
1.2.8. Hesab amallari arasında qarşılıqlı alaqani izah
edir.
1.2.9. Hesab amallari arasında qarşılıqlı alaqadan
çalışmaların hallinda istifada edir.
1.3.2. 1000 dairasinda yazılı toplama va çıxmam yerina
yetirir.
1.3.4. Hesablamaların naticasinin yoxlanılmasında
amallar arasındakı qarşılıqlı alaqadan istifada
edir.
1.3.5. 1000 dairasinda ikiraqamli va üçraqamli adadlari
birraqamli adada vurma va bölma amallarini
yerina yetirir.
1.3.6. Sada va an çoxu üçamalli masalalari hail edir.
1.3.7. adadin hissasini tapır.
2.1.1. Mötarizasiz va mötarizali adadi ifadalarin
hesablanmasında amallar sırasından düzgün
istifada edir.
2.1.3. Dayişanin verilmiş qiyrnatlarinda ifadanin
qiymatini hesablayır.
2.1.4. Masalaya uyğun ifada va ifadaya uyğun masala
qurur.
2.2.1. adadi ifadalarin müqayisasinin naticasini ">",
"<', "=" işaralarinin kömayi ila yazır.
2.2.2. "Machul", "tanlik", "tanliyin halli" anlayışlarını
başa düşdüyünü nümayiş etdirir.
2.2.3. Sada tanliklari hali edir.
2.3.ı. Dayişani olan ifadanin qiyrnatinin dayişanin
qiymatindan asılı olduğunu başa düşdüyünü
nümayiş etdirir.
2.3.2. Kamiyyatlar arasındakı sada asılıhqlan başa
düşdüyünü nümayiş etdirir.
3.1.1. H..-ındasi fıqurların sada yerdayişmalari haqqında
t.ısi)vvilrü olduğunu nümayiş etdirir.
3.1.2. aşyalann v,1h,md.Jsi fiqurlann müxtalif
tarafördan görünüşlari haqqında tasavvürü
olduğunu nümayiş etdirir.
3.2.1. Sadil müstavi fiqurlan tanıdığım nümayiş etdirir.
3.2.3. Sadi>foza fiqurlannın bazi xassalarini bildiyini
nümayiş etdirir.
4.1.1. Kütlanin, uzunluğun, tutumun, vaxbn
müqayi ilsinin naticasini ş,nh edir.
173
~cannea wnn \.Jam~canner
 raLaea oaeuLU - 2023
.ıı 1. ~ ....
miyy,,ıl,,rin
vahidlilri ora ındokı ,ıloq.ılilrdiln
hcsıbl.ım,ılarda i tifod,J ~dir.
423. Ço,buc.ıqlının ıar,-.narinin uzunluqlan c.ımini
hes.ıblayır.
-l2-&. \ a t1 \',' \'.l).t .u,ılığını mü.ıyyanlaşdirir.
5.1ı Toplanmış m.ılumotlan c.ıdv.ıl va diaqramların
~öm,-.yiila t.ıqdim edir.
5.1.3. Topl,ınmış malumatların tahlili asasında
n~ticalar çıxanr.
5.2.1. lüşahida va sınaqlar asasında hadisalarin baş
wrmasi ila bağlı ehtimal irali sürür.
IV sinif
1.1.1. 1000000dairasinda adadlari oxuyur va yazır.
1.1ı Martaba va sinif anlayışlarına asasan adadin
yazılışında raqamin qiymatini müayyanlaşdirir.
1.1.3. 1000000dairasinda adadlarin müqayisasinin
naticasini ">", "<!', "=" işaralarinin kömayi ifa
yazır.
1.1.4. 1000000dairasinda adadlari martaba
toplarıanlanrun cami şaklinda göstarir.
1.1.5. 1000000dairasinda adadlari müxtalif ekvivalent
formalarda tasvir edir.
1.1.6. Sada kasrlari modellaşdirir.
1.1.7. Maxradari eyni oları kasrlari müqayisa edir.
1.1.8. Kamiyyatin hissalarini kasrlarin kömayi ila tasvir
edir.
121. Hesab amallarinirı xassalarindan hesablamalarda
istifada edir.
1ıı. Masalalarin hallinda hesab amallari arasındakı
alaqalardan istifada edir.
1.2.3. Birraqarnli, ikiraqarnli, üçraqamli adadlara yazılı
vurma va bölma alqoritmlarini bildiyini
nümayiş etdirir.
1.2.4~Qalıqlı bölmani yerina yetirir.
1..3.J. Çoxr.ıqamli ad adlar üzarinda şifahi va yazılı
h ~ablamalar aparır.
1.3.2. Jieı.ablamalann n.ılicasinin yoxlanılmasında
mallar ara ındakı qarşılıqlı alaqadan istifadil
t.-dlr.
J.3.3. ad~in hl ini v hl sa in.ı göra ,,d.:,dltapır.
J.3..4.Sad v • n çoxu dörd, m, ili mürakkob masalalilri
h:ıll l'dlr.
1.35. JO<XXJOO d ir lnd , ıJ, dl, ri lolob olunan
m r1, b,ıliı r, q d r yuv rl, ttl, dırır.
2,J.J.RJy.ı✓.i lfad~I, rln tjlym, linin he abl nm ınd,
.,mı il r ıratıınd n i lif da cdlr.
2.1.3. OdJdl, rd n, d, ylfanl, rdon vıJ imvollardn.n
1 tlfodı d r, k hC'ab ,ımall;,rlnin k(lımıyi llil
ın(ul,11lf rly 1Ilf d, lor larlibl•dlr.
11'
ı\:.,r/m carı Rrs ııblikasıııın Döv/Jt Xidm;ıti Xüsusi
S,1r/1Jd M;ıkf;,biııiıı v .
sırı 'IJ
2.2.1. adadi ifadalarin müqayisanin naticasini ">"
"<"," ..'' işaral.ırin kömayi ita yazır. •
2.2.2. Sada tanliklari hali edir.
2.2.3. Masalani riyazi rnodellaşdirarkan tanliklardan
istifada edir.
2.2.4. Kamiyyatlarin müqayisasi zamanı
barabarsizliklardan istifada edir.
2.3.1. Asılı dayişanlardan birinin dayişmasinin
digarina neca tasir etdiyini şarh edfr.
2.3.2. Sada funksional asılılıqlan hayati masalalarla
alaqalandirir.
2.3.3. Müxtalif kamiyyatlar (qiymat, miqdar, dayar,
sürat, zaman, gedilan yol, amak mahsuldarlığı,
işin müddati, işin hacmi) arasındakı funksiona]
asılılıqları şarh edir.
2.3.4. Kamiyyatlar arasındakı asılılıqlan harflarin
kömayi ila düstur şaklinda ifada edir.
3.1.1. ôşya va fiqurların yerdayişmalari haqqında
tasavvürlarini şarh edir.
3.1.2. Kub, düzbucaqlı prizma, silindr, küra, konusun
açılış şakillarini müayyanlaşdirir.
3.1.3. 8şya va fiqurların müxtalif taraflardan
görünüşlarini tasvir edir.
3.2.1. Çoxbucaqlının perimetri va sahasi anlayışlaruu
başa düşdüyünü nümayiş etdirir.
3.2.2. Sada handasi fiqurlann tasnifatını aparır.
3.2.3. Handasi fiqurlardarı çalışmaların hallinin
modellaşdirilmasinda istifada edir.
4.1.1. Kütlanin, uzunluğun, turumun, vaxtırı,
perimetrin, sahanin müqayisasinirı naticasini
şarh edir.
4.1.2. Eyni sahaya malik oları müxtalif ölçülü fiqurlar
haqqında şarhlar verir.
4.2.2. Eyni adlı kamiyyatlarin vahidlari arasındakı
alaqadan hesablamalarda istifada edir.
4.2.3. Vaxtı saat, daqiqa va saniya daqiqliyi ifa tayin
edir.
4.2.4. Pul vahidlarindan masala hallinda istifada edir
4.2.5. Uzunluq, kütla, tutum, perimetr, saha, buc.ıq
ölçmalarina dair masalalar hali edir.
4.2.6. Sürat anlayışını başa düşdüyünü nümayiş
etdirir.
5.1.J. Miixt.ılif iisullarla topladığı malumattan şarh
edir.
5.1.2.Molumatlar ilsasında, mühakima yürüdür •
5.2.2. HadisıJnin baş verma ehtimalı haqqında
müha.kimalar yürüdür.
~cannea wnn L;am~canner
 ~ ımlalıaııı proqram/an
■ mEl:ffi•hi:Jiil'dM!I

j\zarbaycan Respublikasının Dövlat Sarhad Xidmati

Xüsusi Maktabinin V sinfina
Q8BUL İMTAHANI PROQRAMLARI

Qryd:Cari t.Jdris ilinda 4-cü sinifda tahsil alanlann aşağı sinifda keçdiklari darsliklarla hazırda hamin sinifüır üzrJ
,qüvv.ıd.J olan darsliklarin müqayisali tahlili apanlmış, proqramlara yalnız har iki darslikda eyni olan rnövzular
◄
da;,.;!edilmişdir.

AzaRBAYCAN DİLİ
(1-IV sinijlarhacminda)
Proqram 1-IV sinif d:mlikl:ıri ::ısasında Foııetika. Danışıq s::ısl;ıri. Saitlzırin növl:ıri: qalın v:ı
hazırlanmışdır. inc::ı saitl::ır,
dodaqlanan v::ı dodaqlanınayan saitl::ır.
İmtahanda mnmun standartlannın talim Samitlarin növl:ıri. Sözlarin dcyilişi v:ı yazılışı. "O"
n:ıtic:ıl::ırind;ı n::ız:ırd;ı tutulmuş mü::ıyy:ınetm::ı, saitinin yazılışı va talaffüzü. "Q" samitinin yazılışı v;ı
ı t;ıqdimetm::ı, farql::ındirm::ı, mühakim::ıyürütm::ı, tal::ıffüzü. "K" samitinin yazılışı va t:,l:,ffüzü. Söz
:ısaslandırma bacanqlannın sistemli ŞJkilda nümayiş sonundakı "b", "d", "c", "g" samitl:,rinin kar samit
etdirilmJsitJl;ıb olunur. kimi t::ılaffüz edilm::ısi. Bazi sözlarda yanaşı g:ıl;m iki
Program3 m::ızmun x::ıtti ÜZJ';') ("Oxu","Yazı", "Dil saitin ortasında "y" samitinin t::ıl::ıffüz cdilm:ısi. 8:ızi
sözl::ırd::ı yanaşı gal;ın iki saitd:,n birinin t:,l:ıffüz
qaydaları") alt standartlann t::ıl::ıbl::ırinin
edilm::ım::ısi.
reallaşdınlması üçün verilmiş materiallan ::ıhata edir.
Heca. Sözün asanlıqla hissalar:ı bölünm:ısi. Bir
"Oxu" m::ızmun xatti Üz..) m::ımd::ı rast g::ıldiyi
hecanın tzırkibinda yalnız bir saitin olması. Sözün
terrninJ:ıri, omoniml::ıri mü::ıyy::ın etm::ık, farqlJndirm::ık,
s::ıtird::ın s;ıtr::ı keçirilmasi. Sözün satird::ın s;ıtra kcçiril-
onlann rn::ınasını izah etm::ık, oxuduğu m::ımin ideyasını,
m;ısindJ defis işarJsind:ın istifad;ı cdilm::ısi.
mövzusunu, s::ıb::ıb-n::ıtic::ı ::ılaq:ısini mü::ıyy::ın etm::ık,
hadis::ı v::ı obrazlan xüsusiyy::ıtl::ırin::ı gö!d müqayis::ı A/ı;ıııg qaııuııu. T;ırkibind;ı ham inc:ı, h3m d:ı
etm::ık, şeinfa qafiy::ı, ritm yaradan sözl::ıri, misra v::ı qahn saitl;ır olan sözl:ırin ah::ıngqanununa tabc
b:ındi farql::ındinn:ık, m:ınıfarin janrlannı: tapmaca, olmaması.

atalarsözl::ıri, m:ıs::ıl, layla, yanıltmac, t::ımsil v::ı bayatını Leksika. Sözün !eksik manası: Sözün qrammatik
rnü::ıyy::ın etm;ık, b::ınz::ınn::ıni, epiteti farql::ındirm::ık, b::ıdii m::ınası: sözün hansı nitq hiss::ısin::ı aid olması, cüml:,d:,
v;ı elmi m::ıtnl::ıri farql::ındinn::ık, şeirin, nağılın, rolu. Omoniml::ır: omonim olan sözbrin yazılışı il:,
hekay::ınin b::ıdii m;ıtn olmasını mü::ıyy::ın enn::ık, elmi v::ı deyilişinin eyni, m::ınalannın müxt:>lif olması.
booiim:ıtnl::ıri bir-birind::ın farql::ındirm::ık kimi bilik v::ı TerminJ::ır.
bacanqlaryoxlanılır v::ı qiym:ıtl::ındirilir. Sözün t;ırkibi.
Kök v:, ş:>kilçi. Ş:ıkilçilarin deyilişi
..Yazı'' m::ızmun x::ıni Üz..) orfoqrafiya normalanna v::ı yazılışı: -la -laş1, -dan1, -lal şakilçil:>rinin yazılışı
1,

riay::ıt etm::ık, m::ıtnin t::ırkib hiss::ıl::ırini: giriş, ::ısas v::ı t::ıl::ıffüzü.

hiss::ı, n::ıtic::ıni mü:ıyy::ın etm::ık, ::ılaq:ıl::ındirm::ık, m::ıtnJ::ı Söz yuradıcılığ1- Mür::ıkk::ıb
sözbr va onlann yazı­
bağlı plan t::ırtib etm::ık kimi bilik v::ı bacanqlar lışı. Müxt::ılifm:ınalı sözl:>rinbirl:>şm:>sind:m yaranan
)'oxlanılır v::ı qiym::ıtl::ındirilir. mür::ıkk::ıb sözl:ırin bitişik yazılması. Yaxınm:>nalı söz-
"Dil qaydalan" m::ızmun x::ınl üzr.), :>sas::ın, 1:ırin, ;ıksm:,nalı sözl::ırin birl:>şm:>sin<bn v:, eyni sözün
~ğıdakılara uyğun bilik v:, bacanqlar yoxlanılır v::ı t::ıkran il::ı yaranan mür::ıkk:,b sözl::ırin defi J:,
qı~tfandirilir: yazılması.

175

~cannea wnn L;am~canner

 i\ur/ıa cım Rrs nıblikasmııı Döu/J/SJr!ıJd Xidııı;ı/i Xüsusi MJkl.ıbiııiıı v 5 ,,,
•
~-
T.:naRa Q.JBULU - 202.3

.\lttrfi•lflJ:(ıvı.
Ciinı/;,da söz sırası. Mübt:>danın cümJ
ı>,u ı·.ı A,;,,,.ılçinitq his.'i.ı/,ırl.
avv:ılind;ı, x:ıb;ırin cüml:ınin sonunda işl.ınmasi. ;ırı
_ - nitq hi .ıl;,rinin h:,m !eksik, h:m1 d:, Ciinı/;,. Cüml:ınin bitmiş fikir ifada ctm.ısi.
q mmatik m;,nnyamalik olma ı. unla cnvnb vcm1:ısi, Cıinı/;min nıaqsad va intonasiyaya gör;, növl;,r;_
nitq hL_:,l:ırinin cüml;,üzvü ola bilm:ı i. N:,qli cüml:,.
lsillf. onun ;, ) nın adını bildinnasi. ismin h:ım
gözfa gorün;,n. h;,m d.-ı t;, :,wiir cdil:m varlıqlann - Sual cüml:,si.
;,.y l:ınn adını bildim1:ı i. insana nid varlıqların amr cümlasi.
dl nnı hildir.ın Liml;,rin Mm?, dig:ır canlı v:ı cansız Nida cüml:ısi.
,. rlıql nn dl:mnı bildir:ın isiml:,rin ,ıJ?, yer adı
Yüks:ık intonasiya il:ı deyil:ın n:ıqli, anır, su
bildir n Limbrin harcı sualına cavab vem1:ısi.
cüml:;,l;ırinin nida cüml:ısin:ı çevrilm:ısi.
Xü u-i Liml:ır. Xüsusi isiml:ırin böyük h:ırfü
yazılması. :mıa cisiınl:ırinin, astronomik m:mada Dıırğıı işaralari.
i, l:ın:m _özl:ırin böyük h:ırffa yazılması. Konkret bir M:ıtnidüzgün oxumaqda durğu işar;ıl:ırinin rolu.
insana. ölk:ıy:ı. heyvana veril:,n adların baş harfinin N:ıqli va anır cümfal:ırinin sonunda nöqt;ı (.), su
höyük yazılması.
cüml:ısinin sonunda sual (?), nida cümfasinin sonun1
T:ık v:ı c:ım isimfar. Toplu isiml:ır. Toplu isiml:ırin
nida(!) işar:ısinin qoyulması.
c:ım ~kilçisi q:ıbul etm:ıd:ın çoxluq bildirm:ısi.
Sif.ıt, onun :ışyaya aid :ılam:ıt va keyfıyy:ıt bildir-
m:ı~. Say, onun :ışya il:, bağlı miqdar va sıra bildir- asAS ôDôBİYYAT SİYAH/Si
m:ı ı. Saylann yazıda r:ıq:ım v:, sözl:ı ifad:ı olunması. 1. R. İsmayılov, N. Allahverdiyeva, İ. Bayramo\'a
Sıra saylannın yazılışı. A. Xanalıyeva "Azarbaycan dili - l ", Bakı,
Feil, onun :ışyanın h:ır:ıbtini bildirm:ısi. Feilin 2020.
ş:,xs:, göra d:ıyişm:ısi. Feilin indiki zamanı. Feilin 2. R. İsmayılov, Ü Nurullayeva, Ş. Zahidova.
keçmiş zamanı. Feilin g:ıl:ıc:ık zamanı.
İ. Bayramova, A. Xanalıyeva. "Azarbaycan dili
Zarf, onun, :ısas:ın, h:ır:ıbtl:, bağlı olması. Z:,rfın
-2", Bala,2021.
m:ınaca növl:ıri.
3. R. İsmayılov, Ü. Nurullayeva, Ş. Zahidova,
Kömakçi nitq_hissalari. Köm:ıkçi nitq hiss:ıl:ırinin
yalnız qrammatık manaya malik olması. esas nitq
İ. Bayramova, A. Xana/ıyeva, K. CaWova.
his~lari va köm:ıkçi nitq hiss:ıl:ırinin omonimliyi. "Azarbaycan dili - 3 ", Bakı, 2022.
Yaxmm:ınalı köm:ıkçi nitq hiss:ıl:ıri. 4. R.İsmayılov, S.Abdullayeva, D.Cafarova,
Bağlayıcı, onun sözl:ıri va cümfofori bir-birin:, XQasımova. "Azarbaycan dili - 4 ", Bakı.
bağlayan köm:ıkçi nitq hiss:ısi olması. 2019.
Qoşma, onun mana növl:;ıri.
Sintaksis. aLAVa ôDôBİYYAT SİYAfilSI
Söz birbşm;,si. 8:ızi sözl:;ırin bir-biri il:ı birl:;ış:ırnk
söz birJ3şm3si yaratması. Söz birfoşm:ısinin manasının
sözün m3nasından daha d:ıqiq olması. "Azarbaycan dili". 1-4-cü siniflar iiçiin q(wn.1 1·
landirma tapşırıq/an kitabça/an. ,.Abittıriyent'
Bayram v;ı tarixi gün adlarının söz birl:ışm:ısi il:,
jı-ırnalınm 1-ci nömrasinin a/avasi - Bakı. _ o:
ifatb olunması. Tarixi gün adlannda "Gün" sözü d;ı
d.axil olmaqla bütün sözl;ırin ilk h;ırfinin höyük 2022.
y 7.Jlmaı. Proqram Dövfat İmtaha,ı Mar/ı.,dııda işçi
Cüınl, ü:vlı1rl. Cüml;ı üzvlarinin cümlani yaradan qnıpımım 17 oktyabr 2022-ci il tarixiııd.~
z v:ı wz birbşm:> i olması. keçirilmiş iclasmda (Protokol XP3) mii=akirJ
Haf ü:,ııl,,. ü!nl:,d:, :, as fikrin baş iizvlarla: edifarak qabııl 0/11,ımıışdıır.
ınubı a v;ı x:,lı:,(lo ıfod:, olunma ı.
Mulıt~du cüınl:,d:, kimin v:, ıı:,yin hnqqındn işçi qıııpıııııııı r.,Jıb.1ri: fi/olog(m elmliJrİ
d nı ıldı •ını bildir:ın ha Ozvkimi. doktoııı, prcifessor T.M.Hacıyev.
X,/Jır ml:,d:, huq4ındıı '111111~111111 vorlıAın no
cıdiyini, kiııı v n olduAunuhlldlı:,n tııı, füw kiıııi.
Mübt v x:ıb:>rin uılııtııııı ı. /Jliı•/.,ı lmıalıaıı /ıfarlı. =i proqramııı
luı:ır/a,ııııasmda =:ılımati o/a,ı işçi qnıpım
M bı:,d v:, h riıı uıl nıa 111111 ponılııırı ı.
ii:,·/Jriıı,1 mi,ıııatdar/ığmı bildirir.
ıııl y:ı yeni ıl:,r olııv ·tıııoklo fikrin
• ıı I ııdır ilm i.
ıvl r nln lfod vıı il:,l;ıri.

1,,-----------------------------

~cannea wnn L,;am~can er

 IE)t):fil•fü:(•ii•WMII

RiYAZİYYAT
(I-IV sinifl.arhacminda)
rroqmn 1-IV sinif d:)rslikl:)ri :)Sasında hazırlan­ Handasa m:ızrnun x:ıttinJ aid alt sıandartlann
-Jır. t::ıl::ıbl:ıri üzr;;ı ;;ışyalann fazada qarşılıqlı vJziyy;,tini
Proqramfann kurikulumunun riyaziyyat fanni üçün mü::ıyy::ın etm::ık, sad:ı fıqurlan (nöqt::ı, parça, düz x:ıtt,

-:ıyy;m etdiyi 5 ("adadlar

va amallar", "Cabr va bucaq, üçbucaq, düzbucaqlı, kvadrat, dair:ı, kub)
tıoksiyalar", "Bandasa", "Ölçma", "Statistika va tanımaq, tasvir etm:ık, onların b:ızi xüsusiyy;,tl:,rini
t1ırimal..) m:mnun xatti üzra 12 asas standartın bilm:ık, bu bilikl::ır :ısasında müqayis:ıl:ır aparmaq v:>
ı;ıl~IJrinin reallaşdınlması ila bağlı talim onlardan m;;ıs:ıl:ı h;;ıllind::ı istifad;;ı etrn:ık kimi bacanqlar
materiallanmahata edir. yoxlanılır.

İmtabanda mazmun standartlannın talirrı natical::ırin­ Ölçıııa mazmun x;;ıttin;;ı aid alt standartlann t:ıl:ıbl:ıri
tı DJZ.:)rd::ı tutulmuş tatbiqetma, tadqiqetm::ı, ::ılaq::ı­ üzr;;ı seçilmiş ş;;ırti ölçü vahidinin verilmiş bmiyy:ıtdJ
bııdirmJ, uyğunluğu müayyanetm::ı, farqlandirm::ı, neç;;ı d;;ıfa yerl:ışdiyini mü:ıyyanfaşdirm::ıkfa ölçm:,
fikrinisxemlar va cadvall::ırl::ı ifad::ıetm::ı, mühaki- ;;ım:ıliyyatımn m:ınasını başa düşm;;ık, vahidl::ır arasında
m;ıyürütm::ı, asaslandınna bacanqlarının sistemli ş::ıkild::ı ;;ılaqa yarada bilm::ık, k:ımiyy:ıtl::ırin ölçülm::ısind::ı v;ı
nümayiş etdirilmasi talab olunur. müqayis;ısinda uyğun ölçü vahidl;ıri v:ı afatl:ırind::ın
iJ(/adbr va amallar mazmun xattin::ı aid alt düzgün istifada etmak va bu bilikl::ır :1sasında riyazi v;ı
!itandanlanntal::ıblari üzra milyon dair::ısind::ı aşyalan praktik çalışmaları yerina yetirm;;ık, perimetr v:ı sah;ı
bir-birva ya qruplarla saymaq, onluq say sisteminda anlayışlarını başa düşmak, bu biliklardan praktik
~~ba vahidlarinin qiymatini müayyan etmak, adadlari işl:ırin va çalışmaların yerin:ı yetirilm:1sinda istifad:ı

oxumaqva yazmaq, müxtalif ekvivalent formalarda etmak kimi bilik va bacanqlar yoxlanıhr.
bsvir etmak, marbba toplananlannın cami şaklinda Statistika va ehtimal m:ızmun x:ınio:ı aid alı
gÖSbmıak, ad:xlin hissasini tapmaq, manfi olmayan tam standartlano tal:ıbl:ıri üzr::ı m:ılumatlan ıoplamaq.
~r üzarinda hesab ::ımall::ırini aparmaq, bu amafüır sisteml:ışdirm:ık v:ı alınan natic::ıl:ıri ş;>rh eun:ık.
irasındakı ::ılaq:1lari başa düşmak va onlardan ehtimalla bağlı b:ızi ifadal:ıri tmümkündür. qeyri-
~bl::ırin h:1llind::ı istifada etrn;;ık, k;;ısrlar haqqında mümkündür, baş vera bil;:ır, baş er.> bilm:ız) bilm:ık v:ı
•!.kin~lumatlan .ıld::ı etmak, masala hallinda va onlardan sad-ı proqnozlann erilm:ısind:, istifad:ı
hcsablamalardagöz:,yan qiym:ıtkındinna aparmaq kimi ctm:ık kimi bilik v;:ı bacanqlar yoxlanılır.
bilikv:>bacarıqlar yoxlanılır. adiJd/;ır ViJ ,1n,;,/l~r
x:>ıtino aid alt
Cabr v.1 funk /yalar m:>zmun .
. O :,d:ıdl:>r rırn. ındıı olııqol.-ırın 1000000 d ir.1sind:ı od:ıdl,..,rin o. unuşu ,·;, )'ıızılışı.
tandanlann ı.:,t:,bl:>rı 1.r:> • .
. . .. . .J lo~dlrilın:, iıııb, ıııosolalorın Tok v;, cilt ~l:ıdl3r. d:ıdl:ırin müqayis;lSİ. ad.)(1!3r
ıfad:, ınd:>, t:, vırınd:>, a :,
. ttıır :,ıııollor v:, u~ 'i:>lonl;m ilı:ıriıul:ı 0111:ıll,u. Od:ıdl:ırin )f\lV rlnqlnşdınlması.
h:>llind:,müvafıq ıııw 0 • .
. . nlikl:ıri tıoll dııı k, mil t;-ılll v,fadi ifud;"ll:ır. Od:ıdi nnlıcıllıqlnr. Sad:ı k:>srl:ırin
1 tıfad:, ctm:>k, od:> ı:,
. . ;,I nıiqdar, ı..loy:>r, ür.,ı, 111111011, nıodcll3şdirilm:ısi. 1\1:ı r:ıd:ıri
cyni olan bsrl:ırin
~mıyy;,tl:>r (q•Y: ~:,h uldorlıAı, i in ıııüddoıl, i in milqayi :ısi. K:,srl:>rinkönı:,yi il:> hiss:ıl:,rin t.:,sviri.
cdil:,n
-
yol ' :,nı:>fi ,ık ionnl o·ılılıql n •ı fıud:, ctın:,k v:,
h • ıdıı u
1le. nb :ıın:ıll:ırinin xns :ıl.ıri. Hcsnb :ım:ıll:ıri am ınd
:acmı) orcı 11 :,l:ttı:ıllinı..l:, i ılfod:, rını:,k kimi bilik :>lnq:,.Q lıqlı bölın:ı. Od:ıdin hiss:ısinin v:ı hiss:ısin:>
bu bilikl:,rJ:,nro:t
1- yo• ı nılır.
v:, bacan4 r MÖr:>:>d:ldintapılma ı. M:ıs:ıl:ıl:ır h:ılli.

177

~cannea wnn L;am~canner

 TaLaea QaBULU - 2023 Aurba caıı Res ııblikasıııııı Diiv/JI SJrluıd XidmJli Xıi ıı i M;,l<t.ıbinin V
, ""
C.Jbr,•.,funksiyalar 3. N. Qahramaııova, C.iJsgarova. Riya:iJJaı ı _
c>m;ıll;ır sırası. Riyazi ifad:,l;ır. Möt:ıriz.ıli v:, Bakı. 2018.
möt3rİ1.."\ iz ifad;ıl;ır. T:ınlik v;ı ı:ınlik qunnaqla m:,s:,J:, 4. Z.İsayev, M.Malıarramov. G.Hiiseyıı:adJ,
h;ılli. ad3di ifad:ıl;ırin müqayis;ısi. Asılı d;ıyiş~ml:,r S.Abdullayeva. İ.Riistamom. RiyaıiJyaı 2
runsında ;ılaq:,. Sad;ı funksional asılılıqlar. Müxt:ılif (/-ci va 2-ci lıissa) - Bakı. 2021
k;ımin~tl;ır (qiym:ıı. miqdar,d;ıy;:ır, sür3t,zaman, gedil:m 4. N. Qahramaııova, C.ôsgarom. l.Qıırbaııo,·a.
yol. ;ım;ık m:ıhsuldarlığı, işin müdd:,ti, işin h::ıcmi) Riyaziyyaı 3 - Bakı. 20/8.
ruusında funksional asılılıqlar. K::ımiyy::ıtl::ır arasındakı
5. Z.İsayev, M.Malıarramov, G.Hiiseyıızada,
asılılıqlann düsturş;:ıklind::ı ifad::ısi. Koordinatş;:ıb;:ık::ısi.
İ.Rüstamova, XQasımova. Riyaziyyaı 3
H.ınıbs.ı (J-ci va 2-ci lıissa) - Bakı. 2022
Düz x:,tt. Parça. Şüa. Bucaq. Paralel va bsiş~m düz 5. N. Qalıramaııova, C.iJsgarova. Riyaziyyaı 4 -
x:ıtl:ır. Üçbucaq. Çoxbucaqlı. Dördbucaqlı. Çevra v::ı Bakı, 2019.
dair.).Çoxbucaqlınm periınetri va sah::ısi.
H;:ınd;ısi fiqurlann yerd:,yişmasi. Simmetriya. foza aLAVa anaoiYYAT SİYAH/Si
fıqurlan v;:ı onların açılışı. ôşya v:, fiqurlann müxt;ılif
/. Riyaziyyat. J-4-cii siniflar üçün "Q(vmatlaııdimı.
t;:ır.)fd:,n görünüşl:,ri.
tapşırıqları" kitabçaları. "Abituriyeııı"
Ô/çma
Jurnalınııı J-ci nömrasinin alavasi - Bakı. 2021
Ölçü anlayışı. Eyni bmiyy:,tin müxt:,lif ölçü
vahidl:,ri v:, onlar arasındakı ::ılaq:,. Küt!:,, uzunluq,
Proqram Döv/at İmtahaıı Markaziııda işçi
tutum (h;ıcm) vahidl:,ri. Pul vahidl::ıri. Zaman
qrupunun 21 oktyabr 2022-ci il tarixiııda
vahidl:,ri. Sür3t anlayışı.
keçirilmiş ic/asında (Protokol NP 3) miizakira
Statistika va ehtimal
edi/arak qabul olunmuşdur.
T:)(lvim. M:,lumatlann toplanması v:, ş:,rhi.

M;:ılumatlann cadv:,l va diaqram fonnasında t::ısviri.

İşçi qrupunun rahbari: fizika-riyaziyyat e/nı/J
ôdadi orta. Sı.atistika.
doktoru, professor M.H. Yaqubov.
Hadis:, anlayışı. Y::ıqin hadis:,. Mümkün olmayan
hadis:>.T:,sadüfi hadis::ı. Hadisaninbaş verm:, ehtimalı.
Döv/at İmtahan Markazi proqramm
hazırlanmasında zahmaıi olaıı işçi qnıpıın
aSAS ananlYYAT SiYAH/Si
üzvlarina minnatdarlığını bildirir.
/. N. Qahranıanova, C.ôsgarova, L.Qurbanova.
Riyaziyyaı I- Bakı, 20/9.
ı. M.M,1lıarr;,mov, G.1/ii.vcyıızuıJ;,, S.Abdııllayeva,

I.Rü.vı;,muva. Riyaziyyaı I (/-el v.12-ci /ıi.<;sa) -

Bakı, 2020.

118

~cannea wnn ~am~c"ner

 raLaea oaeuLU - 2023

Azarbaycan Respublikasının Dövlat Sarhad Xidmati

Xüsusi Maktabinin V sinfina qabul imtahanı üçün
•• •
TAPŞIRIQ NUMUN8L8RI
Mü,•llim, d..sr,..·rt. ş,1gird v.> valideynlardan tapşırıq nümunalari barada qeydlarini Dövlat İmtahan Markazina (Bakı şahari,
• Jcmik H.-.~>n aliyev küç.ısi, 299) göndarrnalari xahiş olunur.
)um.ılın 185-ci s;,hifasinda tapşırıq nümunalarinin düzgün cavablan verilmişdir.

AzaRBAYCAN DİLİ
(I-N sinijfarhacminda)
Q.?.bulimtalıam modelin;, uyğun bu tapşırıq niimımalari 1. Hansı sözlarin yazılışında deyil, tala(füzünda "y"
iLJf;mn kurikulunıuııwı "Oxu", "Yazı", "Dil qaydaları" samiti olur?
~::nıun xatfarina aid aşağıdakı alt standart/arın talablari I. tayyara 2. Şuşaya 3. Nail:ı
ü=n bilik va bacanqlanıı yoxlamlması va qiymatlan- 4. radio . 5. saat
din"/masinazarda tutulmuşdur: A)3, 5 B) 3, 4 C) 1, 2 D) 1, 5 E) 2, 4
I sinif
__) .2. Matndakimüayy:ın olunmuş sözlari yaxınmanalı 2. Cümlanin tarkibin:ı hansı söz alava olunsa, sonundaki
sözfarinkömayi il:ı izah edir. durğu işarasi mütlaq dayişar?
4.1.2. Sözl:ıri hecalara ayını.
4.1.5. Ad, :,Jam:,tv:ı h:,r:,bt bildir:ın sözl:ıri tanıyır v:ı Yeyib otumıaq qaçıb yıxı/maqdan ya:xşıdır.
farql:,ndirir.
4.1.7. MaqSdd v:ı intonasiyaya gör:ı cümfal:ıri farqlandirir.
A) hamişa B) :ılb:ıtt:ı
il sinif
D)niy:ı E) deyirlar
4.1.1. Sait v:, samit s:ısl:ıri farql:ındirir.
4.1.2.Sözfarin s:ıtird:,n s:ıtr:ı keçirilm:ısi qaydalanm t:ıtbiq
3. Klasteri hansı nümunalarla tamamlamaq olar?
edir.
4.1.3. Sözl:ırin höyük h:ırfl:ı yazılışına dair qaydalan (ş:ıxs an
v:, coğrafi adlar) maqamına uyğun t:ıtbiq edir. Hecalara bölünJr, lakin SJtirdJn SJtr.ı
4.1.5. Ad, :ılamat, b:ırak:ıt bildir:ın sözl:ıri qruplaşdınr. keçirilmJz:
III sinif
2.2.4.M:ıtnd:,ki :ısas fıkra münasibatini bildirir.
3.1.1. Yazısında orfoqrafıya nonnalanna riay:ıt edir v:ı :ısas 1. :ılcak 2. el:ısi 3. ail:ı 4. anons 5. ora
durgu işar:ıl:ırind:ın yerinda istifada edir. A)4, 5 B) 3, 4 C) 2, 3 D) 1,2 E) 1,5
4.1.1. Sait v:ı samit s:ısl:ıri xüsusiyyatl:ırina gör:ı farql:ındirir.
4.1.5. Cuml:minfonnalaşmasında baş va ikinci d:ırac:ıli 4. Tarkibinda say olan hansı cümlada aşyanın miqdarı
üzvl:ırin rolunu ad:ı ş:ıkilda izah edir. bilinnıir?
4.1.6. Cuml:>d:ı sözl3rin düzgün ardıcıllığını ınü:ıyyan cdir. A) Çox kitab oxumaq hal:, çox öyr.mm:ık dem;:ık dcyil.
iV ilnlf B) Birinci addımda biidr:ıy:,nbr sonra daha ehtiyaılı
2.2.4.M:ıınin m:ızmununu gcnişl:,ndirir, d:,yişdirir, yaradıcı olurlar.
~kild:, davam ctdirir. C) Çox adamın bu işd:m x:,b:,riyoxdur.
2.2.5.M:ıtnin idcya ını mü:,yy:,nl:,şdirir v:, obrazlurı ı.ad:,
D) Bir :,1gilcliidürs:,,iki .ıl daha güclüdür.
pkild:, xiyy:,l:ındirir.
E) Az ııdnm olur ki. qürb:ıti VJt:md;:ın üstün hesab etsin.
3.1.1.Yazı ında orfoqrafiya nonnalnrına riny:,tcdir v:, :,sııs
durğu işar:,l:,rind:,n ycrind:, isıifod:, cdir.
4.1,4. üıbri qrammaıik m:ınalarına gür:, (ba8layıcı, qoşmıı) 5. llırnsı öıl,nda nöqıat.nln yerina ham qalın, ham da
lııc,1 sull düşünülJ bllJr?
f:ırql:,ndirir. . . . .
4.1.5. ml:ınin düıgün qurulına ında b:-ış v:ı ıkıncı d:,r:ıc:,lı 1. b...ş 2. d ...yiş 3. d ...zar
Ozvl:,rirı yerini rnü:ıyy:m cdir. 4. ş ...ir 5. c...sus
4.1.7. mbnin ın:,q :x.tv:, inıona iya ına gür:ı növilrıü A)l,2,3 B) 3,4 C) 1, 5
m :,yy:ınl:,">(llrir. D) 1,4 E) 2, 4, S

179

~cannea wnn L;am~canner

 TaLaea oaeuLu - 2023

6. Tilnd-q ■ nı hJrO.nl.l )atılmış söıl.l bağlıJan/ış fikirl.lri 14. Altından utt Ç.lkilmiş söılar .l • ında mü;ıJ-y n ~·
mil n.ln Ntin. Bi=döı,ii,ş nıeyda,ı/arıııda hamiş;, qa/ib galin , 1

Bütıin raqib/3ri,ı/3 inamla difriiş.

··in.sanın ar=usu il~ ;1n,;1/iuy1,hmolmalıdır.
Doğrudur. ~ 1. Mü~t~l_ifm;,nalı özl;ırdir.
1. 1';, özü il:ı :ıv:ız oluna bil:ır.
'. 2. Dcyılışı v:ı yazılı, ı farql nir.
2. Su I cavab \'erir.
Yanlışdır. ► 3.Eyni nitq his in:ı aiddir.
3. H:ım lcksik. h:ım dJ qrnmmnıik m:ınnsı var. 4. Bir-biri il;ı omonimlik t kil
4. Y lnız qrnmnıntik m:ımısı var. "'5. H:ır ikisi kök v:ı :,kilçid:ın
A) l . .ı 8)2.3 C)l.2 D)3,4 E)2,4 ibar:ıtdir.
A) 3, 4, 5 B) 2, 3 C) 1, 5
7. Çnçh inin yerin.l ardıcıl şJkUd.l b.lrpa olunmalı D) 1, 2,4 E) 1, 3, 4
durğu iş rJIJrini mÜ.l),Y.lnedin.
Ayt;ı,ı :~, "'" yansırıdaıı dönnı;1yiıı na olduğwııı 15. Hansı cümla yalnız harakat bildirJn sözlJrdJn
mii,11/im,/n .mrordıı. ibaratdir?
Mii.>llimcal'Ob ,·erdi D A) Udanlar da uduzanlara qanşmışdılar.
B) F:ır:ıhl:ınir, sevine duyurduq.
C) Oxumaqdan usanma, öyr:ınm:ıkd:m bezm:,.
Ziyanın yansmdan dönmak xeyirdir.
D) Yüyür:ı-yüyür:ı gedib m:ınzil:, çatdıq.
ı\) tire(-) ,·:ı qoşa nöqt:ı (:)
E) Tarlada işl;ım;ık ist:ıyirdik.
B) nöqt:ı (.) v;ı tire(-)
C) sual(?) v:ı qoşa nöqt;ı (:) 16. Har hansı bir sözün m,masım, yazılışını d3qiq
D) qoşa nöqt:ı (:) v;ı nöqt:ı (.) müayy,mlaşdirmak üçün nadan istifadJ ctmak daha
E) qoşa nöqt;ı (:) v;ı tire(-) faydalıdır?
A) q;ızetl:ırd:ın B) b:ıdii ;ıs:ırl:ırd:ın
8. Hansı sifat isimla düzgün alaqa/andirilmayib? C) elmi :ıs:ırl:ırd:,n D) lüğ:ıtl:ırd:ın
A) sevindirici -+ x:ıb:ır B) uca -+ d:ır;ı E) seyr edil;ın fılmfard:,n
C) yoluxucu -+ x:ıst:ılik D) armudu -+ st;ıkan
17. Hansı cümlalarda avvalda işlanan söz cümlJnin
E) <bri -+ çanta ortasında va sonunda işlansa, ilk h;,rfi kiçik yazılar?
1. Yas:ım:ın manim sinif yoldaşımdır.
9. Cümlani genişlandir.m üzvlari mfüıyyan edin. 2. Yasaman b;ız;ık bitkisidir.
Avara' adam 1 aqrabsiz3 saaıa 4 banzayi?. 3. Mehriban gördükl:ırini h;ıv;ısl;ı danışırdı.
A) 1, 2 B) 4, 5 C) 2, 3, 5 4. Yer olmadığına gör:, biz otura bilm:ıdik.
D)l,3,4 E)l,5 A)l,3 8)2,4 C)l,2 D)3,4 E)2,3

10. Ancaq bağlayıcısı hansı cümlanin tarkibina artırıla 18. Qarabağ sözünün ilk iki sasinin ortaq xüsusiyyJlidir:
bilar? A) Samitdir. B) Saitdir. C) Danışıq s:ısidir.
A) Qurd il:ı yoldaşlıq el:ı, çomağı :ılind:ın yer;ı qoyma. D) Heca yaradır. E) Qalındır.
B) Ağlı v;ı gücü olsa, insanın xalqa s:ıdaq;ıti tük;ınm;ız olar. 19. Hansı cümlalar kök va şakilçid;m ibarat olan sözfa
C) Ağıl üçün s:ırh:ıd yoxdur, neç;ı sirl:ıri aşkar ed:ır. başlayır?
D) Qürb:ıt il:ı v:ıbn eyni deyi), bunu yad eld;ı anlayarsan. 1. Lazım olmayan söhb:ıtl:ıri danışmaqdansa, susmaq
E) Bir xalqı yox etm:ık isbyirs;ıns:ı, onun dilini :ılind:ın al. m:ısl;ıh;ıtdir.
2. Nöqsansız dost axtardı, dostsuz qaldı.
11. Hansı üzvlar cümlada asas fikri ifada edir? 3. V:ıt;ın uğrunda öldül:ır, ş:ıhidlik zirv:ısin:ı ucaldılar.
Çirkin' dif çirkin 3 ayaqdan 4 pisdi?. (Silvestri) 4. M:ışql;ır;ı münbz:ım davam etdi, m:ıqs:ıdin:ı çaıdı.
A) 1, 2, 3 B) 3, 4, 5 C) l, 4 5. Günahlar artdıqca haya azalır.
0)2,5 E)3,5 A) 2, 3 B) 1, 4 C) 3, 4, 5 D) 2. 4, 5 E) 1. 3

20. Ham say, ham da :ıarf eyni cüml.Jnintarkibinda işlanib:

12. Manaca blr•blrtna yaıın olan kalamlan müayyan edin. A) Çox kitab oxumaq çox bilm=ık hesab olunmur.
1. ôvv:ılc:ı fikjrl:ı , sonra danış.
B) Çox adam daha çox yük daşıyar.
2. Uikaıçılıqda :ıad:,ı yoxdur. C) Gec:ı d:ı, gündüz d:ı on iki saatdan ibar:ıı olacaq.
3. Yuz ölç, bir biç. D) Birinci =ıs::ır daha çox adamın xoşuna g::ıldi.
4. vld:m qalan :ılli il qalar. E) A vtobusda iyinni sam işin :ıyl;ışmişdi.
A)l,4 0)2,4 C)l,3 D)3,4 E)2,3
21. Adi tonda deyll.ln Qoca/ıq qarın yağmağı kimi
13. Xahar'ln mübl.Jdı 11.ı uııa,maııı üçün nlh1ı.1lnln q;,flld;m g;,lir cümlJsl ila bağlı yanlış fikirlari müayyan
)'trtna tla ırad1 mü.lyyan c·dln ki. cüml.1nln edin.
maımununı uyfun olıun. 1. anır cüml::ısidir.
A{:ıllı ,,;, /ıucunqlı ... arırad,1k mülıarl:,1 tıptırırlar.
2. N~qli cüml;ıdir.
A) lı:>r k:ı D) in anlar C) qorxaqlıır 3. Sonunda sual işar.ısi qoyulmalıdır.
4. Cavab almaq m:ıqs:ıdi il;ı işl;ınm;ıyib.
D, doy E) oyunçu
A)2,3 8)2,4 C)l,4 D)l,3 E)l,2

1'0

~cannea wnn L;am~cann~r

 TaLaBa QaBULU - 2023

!!- !'liümun;,l;,rd;, farql;,ndirilmiş sözl;,n aid orıaq 2S. Hansı nümun;,d.1giinii sözü nöqt;,larinyerin;, Jlav.1
fildrlJri mü.1yy.1nedin. olunduqda ilk h;,rfı höyük yazılar?
G,ı/ Xanbndiıı;ı gedak. A) Z:ıfor ... B) Bazar ...
5-ln dtJ K;,/b;ıor,1 w_. C) lsıirah:ıı ... D) Bayram ...
ı. Omonimliyi olan sözdür. E) Ş:ınlik ...
2. Qrnmmntik m;:ınası var.
3. Lcksik m;,nası var. 26. Tünd-qara harfbrla yazılmış hansı ş;,kilçiluin
.ı. aşyıının hJr.ıbtini bildirir. talaffüzüeynidir?
A)3 . .ı 8)2.4 C)l,4 D)2,3 E)l,2 Türkiyadakidostum vataııindaıı 1 lıavasla 1 danışırdı.
Kalbacardaıı3 qayıdanda qar yağırdı.
lJ. Çuçh·.1 daxilind;, verilmiş sözl;, bağh yanlış fikri Bizi Xankandindagözla'.
mü.1yy;,nedin. Deyilaıılarla razılaş5 va Xocalıya getmayalıazırlaş6.
ı'(;,n nıü;ı/linıi seviranı, anıma Vıaqiqatıj ondan da çox
A) 1,3 B) 1,2 C)2,4,5 0)5,6 E)3,4,6
seı-iram. (Aristotel)
A) Toplu isimdir. 27. Cüm!Jlardanbiri dig;,r!Jrindanfarqli nitq hissasi ila
B) Ad bildirnn sözdür. başlayır:
C)Takd~. A) Qoca nav:ılarin:ı nağıl danışırdı.
D) Söz birlaşmasinin tarkibinda deyi!. B) Oxucu zalda qazet oxuyurdu.
E) Baş üzv deyil. C) Yay faslinda istirahat etm:ık üçün kanda gedac:ıyik.
D) Qızıl da qiymatli metaldır.
ı.ı. Hansı
söz!Jrin yeri d;,yişdirils;,, cüml;,d;,sözl;,rin E) Çayda suyun saviyy:ısi yüks:ıldi.
düzgün ardıcıllığı b;,rpa olunar? •
Dostunu1 dosC hamişa 3 axtarar4.
A) l+-+3 B) 3+-+4 C) l+-+2
D) 2+-+4 E) l +-+4

M;,tni diqq;,t/;, oxuyun v;, burada verilmiş malumatlardan istifada ed;,r;ık

28-30 saylı tapşırıqları yerin;ı yetirin.

Ana ür;,yi
Amerikanın maşhur parklarından birinda yarığın baş vermişdi. Yanğınsöndüranfar dayan ziyanı mü:ıyy:ın etmak üçün
park.da gazirdifar.
Bu vaxt yanğınsöndür:ınlardan biri ağacın dibind:ı haldan düşmüş bir quş gördü. Yanğınsöndür::ın yavaşca quşa toxundu.
O, quşa toxunar-toxunmaz quşun qanadlan altından üç balaca quş balası çıxdı. Bali, ana quş g:ılan tahlük::ıni avvalc:ıdan hiss
etmiş va balalannı bir ağacın arxasına gatir::ırak onları qanadlarının altında gizlatınişdi .
... Ancaq o, yanma tahlükasi ola-ola uçub getmamiş va na olursa-olsun, balalanrun yanında qalmışdı.
Yanğınsöndür:ınlar quşu v:ı balalarım xilas etdilar. F:ıdakar ana quş çox xoşbaxt idi.
(Hazırladı: S. İbralıimov)

28. Matndakinöqtalarin yerin;, uyğun ga!Jn cümlani mü;,yy;,n edin.

A) Quşcuğaz yanğın yayılmadan uçub oradan geda bilardi.
B) Uçub-getm:ık istas:ı d:ı, artıq taq:ıti qalmamışdı.
C) Quşcuğaz yanğınsöndür:ınl:ırin galişindan qorxub ağacın arxasından çıxmadı.
D) Bu hadisa yanğınsöndüranl:ıri riqq:ıt:ı gatirdi.
E) ôtrafda ba~a adamlar var idi.
29. Yanfınsöndüranl.>r parkda n;, üçün gazlrdil.>r?
A) yanğının n::ıtic:>l:ırini aradan qaldınnaq üçün B) quşun balalarım xilas etm:ık üçün
C) yanğının s::ıb:,bini mü::ıyy:>n ctm::ık üçün D) d:ıy::ın ziyanı mü::ıyy::ın etm::ık üçün
E) qu, balalanna yuva qurmaq üçün
j0, Maına \'a Eyler-Venn dlaqramına ;,sas.>n s;,/,ı• Oklrlul mü;,yy.>n edin.
~I/Uf --/Jtıftı '/Uıf!!!_

1. Xila.,lundır. l·=><Jakıırdır. Xllnı ıılıır.

-
( l. 4.
2. il:, ~ır.

A) 1, 3
----------
8)3,4 C) 2, 3 D) 1, 2 E)2,4

Tupıırıqlurı t.ırtlb rtdi/;ır: fcJ., pmfcs.mr T.M.lltıcıyeıı, Dııı;,ktlar mii;,1/inı S.H.lbralıinıoı•.

181

~cannea wnn L;am~canner

 TaLaeaQaBULU - 2023 .__ ______ A_u_rb_a..,__cn_ıı_R_e.....
11_,b_lı_"ka_s_ııı_ıı_ı_D_ö_vl_.1t_S_.1_rh_Jd_X_id_ı_11J_t;_;iX:...;.u:.:.:
s..... ..s:..:.:11.::.:sı~·M.:..:..:::.ık::_:I.J::::b~in~in~V~;n ~

RiYAZİYYAı
(I-IV siniflarhacmindJ)
Q,•hııl inıtahaııı nıotldiıı,l ,lair bıı taf)Şırıq miııııma/Jri ila 2. Snh;,si 396 snı 2 olan düzbucaqlının bir IJr;,fi 22 sm•dir
,ımı kıırikıılıınıııııa giirJ ..iJd.Jdl.1r,,., ,1n,,1/l;,r","C,hr v;, Düzbucaqlının perimctrini lapın. •
fııntsiyalar•, ..lhnd.Js.1","Ô/çnı,1'', "Statisıika v;, elıtimal" A) 60 sm B) 80 sm C) 96 sm
m,•:mıııı x~ıı,m·ıı., aiti aşağıtlakı alı standartların ıa/ab/ari D) 82 sm E) 64 sm
ıi:o bilik ı·.1 bacarıq/amı yoxlarıılıııası va
qiym ıl,mdirilnıJsi nJ:iJrd.1ıııı11/11111şd11r: 3. A ş.ıh.ırind.ın yola düş.ın qatar 70 km/saat sür.ıtfa
1 sinif h.ır.ık.ıt ed.ır.ık 8 saata B ş.ıh;,rin.ı çaldı. Geriy.ı
1.1. 7. ad:ıdl~ri model, sxem, diaqram, qrafik va riyazi dön.ırkan A ş.ıh.ırina 1 saat tez çatması üçün qaıar
i fad:ıl:ırl;ı t:ısvir edir. hansı süratl.ı har.ıkat etm.ılidir?
il sinif A) 82 km/saat B) 75 km/saat C) 80 k.m/saaı
1. 1. 1. 100 da~sind;ı :ıdadl;ıri oxuyur v;ı yazır. D) 85 km/saat E) 78 km/saat
1.2.4. Toplama v;ı çıxma amallari arasındakı qarşılıqlı
:ılaq;mi nümun:ılarla izah edir. 4. A adadinin har hansı adad.ı bölünm.ısind.ın alınan
1.2.6. Toplama v;ı çıxma, vurma va bölrna amallari qalıq qismata barabardir. Qism.ıt 9-a b.ırab.ır olanı.
arasındakı qarşılıqlı alaqalardan hesablamalarda A-nın an kiçik qiymatini tapın.
isti fada edir. A)99 B)90 C) 109 D) 110 E) 198
3 .2. 1. Bucaq haqqında tasavvüıü olduğunu nümayiş etdirir.
m sinif 3
5. -km+-m+5 1 dm • 't
camını apın.
1.1.7. Verilmiş r.ıqamlarin kömayi ila müxtalif üçr;ıqamli
:ıd:ıdlar düz:ıldir. • 200 2
A) 180 dm B) 120 dm C) 150 dm
1.2.1. Vurma v;ı bölrnanin müxtalifmanalannı başa E) 140 dm
D) 160 dm
düşdüyünü nümayiş etdirir.
1.2.6. Qalıqlı bölrnani yerina yetirir.
6. Ata va oğulun yaşlarının cami 45-dir. Onlann 5 il
1.2.7. Qalıqlı bölrnanin mahiyyatini şarh edir.
avvalki yaşlarınm camini tapın.
1.2.9. Hesab ;ımallari arasında qarşılıqlı alaqadan
A)30 B)35 C)40 0)25 E)20
çabşmalann hallinda istifada edir.
1.3.6. Sad;ı v;ı an çoxu üç amalli masalalari hail edir. 7. ahmad saat 15:30-da ev tapşırıqlannı hanrlamağı
2.3.2. K;ımiyyatlar arasındakı sada astlılıqlan başa başladı va tapşırıqların hazırlanmasına 2 saat 10
düşdüyünü nümayiş etdirir.
daqiqa vaxt s.ırf etdi. ahmad ev tapşırığını suı
3 .1.1. Handasi fiqurlann sada yerdayişmal;ıri haqqında
neçad3 bitirdi?
t:ıs;ıvvürü olduğunu nümayiş etdirir.
A) 17:40 B) 17:30 C) 16:40
4.2.1. K;ımiyyatlarin vahidlari arasındakı alaqalardan
D) 16:50 E) 17:50
hesablamalarda istifada edir.
4.2.4. Vaxtı v;ı vaxt aralığını müayyanlaşdirir. 8. 3, 5, 9 r.ıq;1ml;1rinin h.ır birind.ın bir d.ıfa istifad~
5.1.2. Toplanmış malumatları cadval va diaqramlann
etmakl;ı neç3 üçraq;1mli ad.ld düz31fm3k olar?
lömayi il:, bqdim edir.
A) 8 B) 4 C) 9 D) 5 E) 6
iV sinif
1.1.2. M:ı~b:, v:ı sinif anlayışlarına :-ısas:m :-ıdadin
9. ad;,d oxu üz3rind;, A v.l B nöqt;,JJrinJ uyğun olan
yazılıjında r:ıq:ımin qiym:-ıtini ınü:,yyanl:-ışdirir.
;,d;,dfarin c;,mini tapın.
1.2.3. 8irr:ıq:ımli, ikiraqaınli, üçr:,q;ımli :-ıdadl:-ır:-ı yazılı
,f B
vunna v:, bolm:ı alqoritınlorini bildiyini nümayiş
ctdirir. O 21
1.2.4. Qalıqlı bölmJni yerinJ ycıirir.
J .3.3. öd:>din hi :, ini VJ lıiıı :, irıo •l\r:, :ıcl:,di tapır. A) 147 B) 133 C) 140 O) 126 E) 121
3.2.1. Çoxbu a!jlının pcriırıeıri v:, ah:, i ıııılnyışlıırını bnşıı
dü~üy nOnOnıayiı; erdirir. 10, m ;,dJdlnln 7-)1 .ı hölünnıJsind:,n alınahilan qahqlann
J.2.2. ad:>h:mdJ i fıqurların IJ nifııımı npnrır. c.ınılııl ıııpın.
5.1.2. M:ılumaılar :ı a ında mühnkiınJ yilıtldllr. A) 10 B) 15 C)20 0)21 E)22
5.2.2. Jladi :ınin ha vcrm:, clııinııılı lıııqqımlıı rııühnkiınolor
yürfü.l r. 11. Da~da3kllJn alma. armud V.l şaftalı ağaclannın saJ'I
3 -
ı. Onlıuılıra ıı
ı,
du yuurlacılııtdırdıııda 730 alınan ""
)'Ük d dl ı,n klçlk ;,cl.ldlnr,mılnl lapın.
67-dlr. i:JkilJn ağadıınn 7-sl şaftıılı. qalan ağaclann -; •11 ,
A)7 ll).S ')4 DJ<, E)') alına •tacıdır. Baj!dıı neça arnıud ağacı :,kilnıişdir?
A)24 8)36 C)43 0)26 E)38

182

~cannea wnn L,am~canr,er

 Talasa QaBULU - 2023
ı:. Torh d 7 •~• 6 qırmızı kür3 nr. T3sadüf.ın 17. Azalan çmlandan 72 vahld höyük, çmlan isJ forqd:,n
,:öıürülmüş kür.Jnln qırmm olmıısı hııdls.ıslnln 23 vahld höyük olarsa, ıızalanı tapın .
.-bllm lını lapın. A)95 B) 167 C) 176 D)49 E) 118
7 1
)- B)- (')~ D) ~ E) ~
13 13 13 13 13 18, Diacınınıda 30 n.1fardJniharat olan 4-cü sinir şagirılfarinin
ym lşinıl.l aldıj:ı qiymatJ.ır t~"Virolunmuşdur. Diaqrama
ıJ. U~jlunlu~u mü.ln·,ın c.-dln. :,sas.,n"4" qiymat alan şagirdlarin sayını lapın.
ı. Bir _imım:triyn oxu vur
n.
1
~-iki -immctriya oxu vnr
3. Simmcıriya oxu yoxdur b.
D "3" ılan

2 3 C.
I 7
o
1
) b.d a, e C
B) b,c d. e a
d.
C) d c, d a. e
D) b a, d c, e

◊
•ı

E) C, e b a, d
e. "4" alan

14. Diaqramda aprel, may va iyun aylarında idman

ornnlarında iştirak edan maktabin 3-cü va 4-cü sinif A) 19 B) 16 C) 21 D) 12 E) 11
ş;girdfarinin siniflar üzra sayı göstarilmişdir. Üç ay
arzinda cami neça şagird idman oyunlarında iştirak 19. O, 2, 4, 7, 6, 1 raqamfarinin har birindan bir dafa
etmişdir? istifada etmakfa alınan an kiçik alhraqamli adadda
Sl ------------------- neça minlik var?
48 ----------,=ıT"'"- ______ _ C) 102 D) 106 E) 12
A) 104 B) 10
~------------i:m:tM------ı==--
40--------
36---...,.....,,...,,---- 20. Üçbucağa aid deyi/:
32
A) t:naf B) tanböfan C) bucaq
l8
u D) radius E) perimetr
lt

"il 21. Raqamlari müxtalif olan üç müxtalü üçraqamli adadin

•
4
cami 2423 olarsa, bu adadlardan an kiçiyini tapın .
A) 480 B) 360 C) 510 D) 450 E) 540
• ıprel may iyon
3-cü sinif B 4-cü sinif 22. Piktoqramda 4-cü sinir şagirdlarinin çamanlikdan
topladıqları "Banövşa" çiçayinin sayı göstarilmişdir.
A)226 8)228 C) 196 D) 195 E) 224
4b va 4c sinir şagirdlarinin topladıqları çiçakfarin

ümumi sayı 4• sinir şagirdlarinin topladığı

IS. lyun ayında Türkiya va Özbakistandan ölkamiza
galan turistlarin bir qismi "Xan sarayı"nı, digar qismi çiçaklardan na qadar çoxdur?
lH "Qız qalası"nı ziyarat etdilar. Türkiyad.m 60, Sinifl;ır
4° sinfı
Ôıbaki tandan isa bunun ..!__iq:,dar turist galmişdir. 4 sinfı
2
asaıan A+C+D+E+F-G ifad:,sinin qiym3tini
Cad,•,1l,1 4c sinfı
tapın.

Qız qalası Xan sarayı C:ııni A) 40 B) 60

Türkiy:, 42 A B 0)30 E)50
Ozb:ıkistan C D E
29 G 23. Tııxta ı>arçıısını 3 hlss.ıy.ı hölmak üçün 6 d.ıqiq,1 va:ıı
A)42
C:ımi:
8)41
F
C) 43 0)49
. sarf olunur. Bu tnııını 5 hlssJy;, bölmak üçün n;,
q,1d,1r\'illi lıızımdır?
16. Mü.1yy.1nqıyda 11.1verllnılş 8, 15, 29, 57,x, 225 A) 18 d:,q. B) 15 d:ıq. C) 12d:ıq .
.1d,1dlu ırımndan x-1 tııpın. D) IOd:,q. E) l4d:,q.
A)l23 H)l03 C)IJ3 D)l32 E)ll2

183

~cannea wnn \.Jam~canner

@r.ıfı fii•fl:Jljıl6Hi■
ı.ı.. ırmi ı m nıl ,anıq (m + n)-in qi,m31İni I pın. 27. Qr.ıfikda mar1 ayının ilk hafıasinin günlarina u, ~n
hannın ıcmpcr.ııunı haqqında malumat ,·crilmiştli
- . t,
-----
Çarş.lnba axşamın dan cuma axşamına qadar ha, an,11
ıcmpcraıunı ncç.l darxa azalmışdır?

il
16

"
12
10
BH C) 2 D) 8 E) 5
8

l.~. n-tn qi,-m.llİ 12 u 9 ~fadl;,rinin camindan 7 dafa 6

kiçikdir. ı.c;•n ifad;,sininqiymatini tapın. 4 ------

) ~O B) i5 C) 100 2
D) 12.S E) 150 O -Dazar Ç•rJ»ıba Ç•rJOnba COm• S.nır
rr1 .. ı nşamı

~ Düzbuc.ıqh,·a aiddir: B) 1° C) 3° D) 2° E)
A)6° 50
1. bucaq 2. Y::ıl:>r 3. til
.ı. ı p:» 5. radius
A)l.4 B)l,3 C)2,3
D)3.5 E)l,4

28-30 nömrali tapşırıqları xatti diaqrama asasan /ıall edin

, 450

'80 -·-·-·- ·-·-·-·-·-·-·-·-·-·-·-·-·-·-·-·-·-·-·-·-·-·-·- - -·-·-·-·-·-·

X::ıtti diaqramda 2022-ci ilin ilk beş ayı
:ırzind::ı kitab mağazasında salllan kitablann
saylan haqqında m:ılumat verilmişdir. 300 -·-· - • -· - • -·- • -· - • - ·-·-· -· -· - • - • - ·- • - • ·- • - • - • - ·-· - • -· - • - • - • - • - • - • - • - •

150 -·-·-·-·-·-·-·-·-·-·-·-·-·-·-·-·-·-·-·-·-·-·-·-· -----·-·-·-·-·-·-·-

1
• 100 - -- • - ·-· -·- • -· -· - ·- ·-· - ·- • -· -·- • - ·-·-·-·-· - • - • - ·- • -· - ·-· - • - • - • - • - • - ·-.

.. \'urar f"nnl Uan

28. Bq ay ar.ı.inda e1mi n~ kitab satılıb.

A) 1250 B) 1500 C) 1200
D) 1550 E) 1450

29. Han ı iki ayda k.itab ıaıı,ındakı farcı an böyükdür?

A) >arn'ar ,·:, aprcl B) fcvral v:, aprcl C) yanvar va may
D>{C'\ral , :, man E) ııuırt v:, ııprcl

JU. Mart u aprtl •>lannıla ıatılıııı kltalılıınn ııııyı lıcş ııyı.la satılan kltııblıınn sayından nt-ça dafa azdır.
A) fi d:ıf:> O) 4 d:ıf:ı C) 2 d:,f:,
O) 5 d:,f:ı ~> d:ıf:ı
Tupıırıqlurı t:ırtlb ndl: i iJ. N<ımrıruıı.

114

~cannea wnn L,am~cann~r

-
AZ8RBA YCAN RESPUBLİKASININ DÖVL8T S8RH8D XİDM8Tİ XÜSUSİ
IEıEi:bl•fü:(•l!'WMil

f\48KT8BİNİN V SİNFİNa Q8BUL İMTAHANI ÜÇÜN TAPŞIRIQ

NÜMUN8L8RİNİN DÜZGÜN CAVABLARI

AzaRBAVCAN DİLİ
ı 2 3 4 s 6 7 8 9 10 11 12 13 14 ıs 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30

B D A B D B E B D A D C B E C D B C D A D E A C A B A A D B

RİVAZİVYAT

ı 2 3 4 s 6 7 8 9 10 11 12 13 14 ıs 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30

E B C A D B A E C D A C A B D C B A C D D B C A B E D B A E

Qabul imtahanı proqramlarının va tapşırıq nümunalarinin

hazırlanmasında iştirak edan işçi qrupunun tarkibi:

Batıyeva Afiqa Hasan qızı Azarbaycan dili va adabiyyat fanlari üzra

Dövl.3tİmtahan M2rkazinin şöb.1 müdiri Hacıyeva Sevine 8şraf qızı
DövlJt İmtahan M.1rkninin baş nı.1sfahJtçisi
Yaqublu Vafa Misir qızı
Az.1rbaycanRespublikası Riyaziyyat va informatika fanlari üzra
Elm VJ TJhsilNazirliyinin Ümumi t.1hsild.1
mJzmun, Hüseynli Samir Safalı oğlu

Wris VJqiym.1tfandirm.1şöb.1sinin müdiri

Dövfatİmtahan M.1rkJzininbaş nı.1sl.1h.1tçisi

Kimya, fızika va biologiya fanlari üzra

Şelaginov Oleq Yevgenyeviç
Rüstamzada Günay İldınm qızı
DövlJt İmtahan MJrkninin departamentmüdiri
Dövl.1tİmtahan M.1rkJzininsektormildiri

aliyev Natiq Latif oğlu

Tarix fanni üzra
DöufatlmtahanMJrkazinin departamentmiidiri
Qulusoy Royal Eliş oğlu
Döv/;Jtİnıtnhnn MJrbzinin scktormiidiri

Coğrafiya fanni üzra

İbrahimli Kamil Zakir oğlu
Döubt İıııtalımı f..11Jrkaıi,ıin npnrıcı mJSIJh;,tçisi

185

~cannea wnn L;am~canner

■fül§ı:bi•fü: 1 • 1 \IWMIM

BALLARIN HESABLANMA QAYDASI

(Elm vaTahsil Nazirliyi ila razıJaşdınJmışdır)

Qabul imtahanının birinci marhalasi 1 (cari ilin mazunlan üçün tam orta (11-illik) tahsil saviyyasi üzr;ı
buraxılış imtahanı) üzra imtahan fanlari, tapşırıqların sayı va ballann hesablanma qaydası
Q;,bul imtnhnnının birinci 111:ırh:ıl:ısind:ı şagird v:ı abituriyentl:ırin bilik ,·;ı bacanqlannı yoxlonınq nı.~q .ıdi ıl:ı nl fl
ümumilikd:ı 5 ıapşınq ı:ıqdim edilir. lmtahanm müdd:ıti 3 saatdır.
Maksim Nisbi balın lıl'.ııblanmıısı -
Fannin adı Tapşırıqlann sayı
düsturu
al bal
Txl.ris dili - (Ar.>rbaycan. rus) 100 - Dil qaydalanna dair qapalı tipli 10 ı.ıpşınq: 5
- ·(2ır a\l\l. \L"llıl,.._rt ,.ı
- Oxuyub-anlamaya dair 2 m;ıın (b:ıdii. publisisıik) 2
v;ı b;ır m;ıın;ı aid IO tapşınq: bunlardan yazılı
ş;ıkild;ı cavablandınlması t;ıl;ıb olunan açıq ıipli ~
v;ı qapalı tipli ~ tapşınq (h:ır iki m:ıın ~
ümumilikd:ı 20 tapşmq).
C.Jnıi: 30 tapşınq
Riy:ıziyyat 100 - Qapah tipli .Ll.tapşınq; 25 ,
- ·(.11.ııa •~ cu.tılıl➔
- Cavablannm kodlaşdınlması ı;ıl;ıb olunan açıq 8
tipli 2-_tapşınq; +ııJl.,ı~. l,.J ,+ır.ıı,,,,.,1ı,l
- H;ıllinin :ıtraflı ş;ıkild;ı yazılması ı;ıl;ıb olunan açıq
ıipli 1 tapşınq.
C.Jmi: 25 tapşınq
Xarici dil (ingilis, alman, 100 - Dinl;ıyib-anlamaya m:ım (publisistik v;ı ya
dair I
fi-ansız. rus. :ır:ıb v;ı fars dill:ıri) dialoq formalı) v;ı m:ım:ı
aid .§ıapşırıq: bunlardan
100
yazılı ş:ıkild:ı cavablandınlması t;ıl:ıb olunan açıq J7 ·(211,~•çıcı.y.,,1ı, l ır.:ıı,,,r,ıııl
tipli J.v;ı qapah tipli J.ıapşınq;
- Qapalı tipli 16 tapşınq;
- Ox:uyub-anlamayadair I m;-ıtn v:ı m;-ıtn;-ı aid !l
tapşınq: bunlardan yazılı ş;-ıkild;-ı cavablandınlması
1

ı:ıl;ıb olunan açıq tipli~ v;ı qapalı tipli~ tapşınq.

C.Jmi: 30 tapşırıq

Birinci mnh3la üzn toplamla bil.ln maksimal ümumi bal: 300.

Qeyd. 1. "4(aç,ıq. yazılı>- yazıh ş:ıkild::ı cavablandınlması v;ı yaxud h::ıllinin :ıtraflı ş::ıkild:ı yazılması t:,lab olunan açıq tipli
ıapşınqlara verifon balların c:ımi;
Ocıııçııı. kod ı - cavablannın kodlaşdınlması t:ıl:ıb olunun açıq tipli tapşınqlara veril;m ballann c:,mi;
Ocıı.._ı,ı - qapalı tipli test tapşınqlanna veril:ın ballann c:ımi.

2. Qapalı tipli v:ı cavablann kodlaşdınlması t:ıl::ıb olunan açıq tipli tapşınqlann h::ır birin:ı veril:m düzgün cavab I balla
qiym:>tl3ndirilir.
3. Yazılı ş:,kilda cavablandınlması t::ıl::ıb olunan açıq tipli tapşınqlar markerl:ır t:ır::ıfind:ın meyarlar 3sasında
O. .!_,_.!..~ v3 ya I balla qiym:ıtl:ındiril:ı bil:ır.
3 2 3
Abituriyenıin qabul lmtahanının birinci m3rlı3l.lsi (cari ilin m.lzunları üçün tam orta (11-illik) t3h5il s3viyy3si üzr'
buraıulı, lmtahanı) üzra ümuml balı hcsablanark:m h:ır bir fann üzr:ı topladığı nisbi ballar camlanir. f:ml:ır üzr:, nisbi balla!
yu andakı ~v:,ld:, gö ı:ıril:ın qaydada hcsablanır v:, 0.1-:, q:ıd:ır yuvarlaqlaşdınlır. Tapşınqlar üzr:, s:,hv cavablar düzguD
c vahların naıic:, in:>t:, ir g ,ı:ırrnir.

1-IV lııl qnıpları ÜL~

O bul qaydalanna :ı.-.a~:ın. 1-IV lıtl as qrupları üzn ali t:,hsil mü:,ssis:,l:,rin:, q:ıbul imıahanı iki m:ırh:,)3<fan ibantd.İJ
Abıturiycnıl:ır q;,bul lmtahanının birinci (maksimal top/anıla biliJıı bal - 300) "" ikinci (maksimal rop/anıla bi/;,n bal -
,mı) mırh;,l;ılulnd;,n ıopladıqlan ümumi ballann c;ımin:, (maksimal toplamla biliJn bal - 700) :, ~n ali ~hSJl
mu ıı.:ıbrının ııııi a lan üz.r:ı mü abiq;ıd:, iştirak edirl:,r. Cari ilin m:ızunlan üçün q:,bul imıahanımn birinci m:ırh:>I
n ııc:, ı lcııni onlann bur:ıııılış imıahanında :ıld:ı ctdikl:ıri n:,ıic:ıl:,r götürülür.

118

~cannea wnn L;am~canııer

_____________________________________ _.1.. e.-ı..t...
-ılıi:ılı ieiılılı i •E.ı,;·iıl,!:iı11lı..ı.ıı..
....ı,..tıiliı.1.
1w
Qabul imtahanının ikinci marhalasi üzra imtahan fanlari, ixtisas qrupları üzra
fanlarin çaki amsalları, tapşırıqların sayı va balların hesablanma qaydası

Abiıuriycnıl=ır., har fann üzr.ı 30 tapşınq (ümumilikd:l 90 tapşınq) t:lqdiın olunur. Bu tapşınqlann 22-si qapalı, 8-i is:, açıq
irlidir. Açıq ıipli tapşınqlardan 5-i cavablann kodlaşdırılması t:,l:,b olunan hcsablama. seçim v:, ya uyğunluğu mü:,yy:,n etm:>k
onn:ılı ı:ıpşınqlardır. Dig=ır açıq tipli 3 tapşınq İs:, yazılı ş:ıkild:, cavablandınlması t:,l:,b olunan, meyarlar :,sasında markerl:>r
. r;,fınd=ın qiym:ııl::mdiril:,n situasiya, m:ıuı v:ı yaxud m;,nba :,sasında hazırlanan tapşırıqlardır. Bu tapşınqlar riyaziyyaı, fizika,
~ı..imya. biologiya va coğrafiya fanl:ıri üzra situasiya, Az:ırbaycan (rus) dili v;, :ıd:-ıbiyyat fonl;,ri üzr:ı m:ıın, ıarix fonni üzr:ı is;ı
ro;ln~ ;ı-sasında hazırlanır.
lmıahanın müddati 3 saatdır.
Abituriyenıin qabul imtahanının ikinci marhalasi üzra ümumi balı hesablanark:ın har bir fonn üzr:, topladığı nisbi ballar
c~h·ald:ı verilmiş müvafiq ç;,ki ~mısallanna vurulmaqla caml;mir.
Har bir fann Üzr.l nisbi bal aşağıdakı qaydada hesablanır va 0.1-:>q:,d:,r yuvarlaqlaşdınlır:
l•talıan f.1nni ü:r.1 nisbi bal:
burada NB - fa1111üzra nisbi bal;
NB,,- qapalı tipli tapşırıqlar üzra nisbi bal;
NB. - açıq tipli tapşırıqlar üzra nisbi baldır.

Qapalı tipli tapşırıqlar üzr;, nisbi bal: NB

f
= ( Df _ _!_y
)· lOO
4 f 33
(hesablamanın n:ıticasi manfi alınarsa, NBq=O götürülür),
burada D,, - qapalı tipli tapşırıqlar üzra düzgün cavabların sayı;
Y, - qapalı tipli tapşırıqlar üzra yanlış cavablarııı sayıdır.

Açıq tipli tapşırıqlar üzr;ı nisbi bal:

burada Dkod - cavablann kodlaşdırılnıası talab olunan açıq tipli (hesablama, seçim, uyğunluğıı mıiayy;m etmak)
tapşırıqlar üzra düzgün cavablann sayı;
D,,.,,uı, - yazılı şakilda cavablandırılması talab olunan, sitııasiya, main va yaxııd m;ınba ;ısasında ha..-ırlanan

açıq tipli tapşırıqlar üzra ballann camidir. Bu tapşınqlar markerlar tarafından meyarlar asasmda O, ½,½,
2
- vaya l balla qiymatlaııdirilir.
3
Açıq tipli tapşınqlar üzr.ı s:ıhv cavablar düzgün cavablann natic:ısina t:ısir göst:ırmir.

İxtisas qrupları (altqrupları) üzr.J faninin Ç.Jki.Jmsalları

1 grup il qrup m qrup iV qrup

R1' altqrupu 1 Ri altqrupu 1 Riyaziyyat- ç:ıki :ımsalı: 1,5 DT altqrupu 4 TC altqrupu 5 Biologiya- ç::ı_ki ::ıms.'.llı: 1.5

Riywyyaı - ç:,ki:ımsalı: 1,5 Az::ırbaycan (rus)dili- ç::,ki

::ımsalı: 1,5

ız·u - ç.ılı:i .ımsalı: l ,S Coğrafiya - ç:ıki :ımsıılı: 1,5 Tarix- ç::ıki ;ımsalı: 1.5 Kimya- ç;,ki:ım.._;;;ulı: 1.5
Kimya-ç.:,ki lnfonnaıikıı - Tariıı - ç;ıki ;ıınsulı: 1 ôd:ılıiyynt- Co~mfiyıı- ç:ıli Fiıil:, - pli ;,ms..'llı: 1
lı: 1 ç:ıki :ıım:ılı: 1 ç:ıki :ıınsulı: 1 ::ıııısulı: 1

ikinci nı;,rh3b ü1.r3ıoplıınılu hll.ln nıııkıılııınl 11111111111

lıııl: 4110.
,
RI< ılıqrupuna daıll olıın htl•ıı•lur - Fiıikıı 1111l;ılli111llyl, Hiyıııiyyııı ıııiblliıııliyi. T\'\11\ıl,ı~iy. nıü;)llimliyi. Fizilm.
GC<Jlo•iya, Mcırnnika, Riyuıiyyııı, Acmkrn,ııılk ııılllı:ııııllsllk, ı\ııııııııillı;,ıııli~til \';) s.
RI ıllcırupunıı dıııll olıın I ti a~lıır lııfıırııınıikıı ııı(l:ılllıııllyi, l{iyııi 'Yıı v:ı iııtiııııınıil.. ı ııı(l:ılliıııli i. Kcımriiıcr clml:ıri.
lnforına iya ı:ılılüb i:,liyi, lııtiırınıı~lyn ıc ııııln»lyııl ın, Kıııııpilll·r ıııillı.ııı,lisliyi, Mı.·,ııınıııil..ıı v:, rubototı:xnikıı
, rn lı:ınıJiı.liyi, l'ro cı;l:,rin uvtonıutln~llırılınıı ı ın(llı;ııııli liyi ,,:, sı~ı\·ıııbr ıııillı:ııııli~tiyi.
IYf •llrırurıuna dıııll cılıııı htlııuılar - l lilqıııı~Oıın~lıq, T ırix, T ıri, ıııil;,lliıııliyi, Filıılogiy ı. Dil v:, ;ıd;ıhi ,yat ıııil.ılliııılivi.
Xıırici ıJil ınü:ıllimliyi, T:ırcOııı:ı, Dllvl-'Iv;ı icılıııol ıııOıı t'iih:ııl:ır ,,;ıs. ••
TC alıcırurıunıı daıll ulan hılıulıır. 11cyıı:,lı(ulq mllıın ih:,tl;ır v;ı Hl·giuıışilıı.ı-.lıq.

187

~cannea wnn L;am~canner

■ Mtı:€i•fü:(l)l'WMJ■
,. htl
nıiL biq:ı yalnız q:ıbul imınhnnlnnnın birinci m:ırh.>l:>sinin (cari ilin m:mmlan üçün buraxılış ımtahanının) mııic:ıl:,rin:ı
----
qrupu (nli t.lheİI mü.> si ;,l:ırinin xüsusi qabiliyy:ıı ı:ıl:ıb ed:ın ixıisaslan) v:ı orta_ixıisas ı:ıhsili nıü:ı is:ıl ri
3
Ü.t,
as·
p:ınl q.

Ar, rbayun dili (dö,•l.lt dlll kimi)

T~ri. Jili Az;ırb:ıycan dilind:m farqli olan şagirdl:ır, qeyd edil:ın fanl:ırd:ın :ılav:, Az:ırbaycan dili (dövl:ıı dili kinı,
fonnind:ın d;ı imtahan vcrirl.>r.
Şagirdlcrin bilik,,:, bacanqlannı yoxlamaq m:ıqs:ıdi il:, onlara 30 tapşırıq t:ıqdim olunur. Bunlardan:
- Dinl:ıyib-anlamaya dair I m:ıtn v:ı m:ıtn:ı aid 4 tapşınq (3 qapalı v:, yazılı ş:ıkild:ı cavablandınlması t:ıl;ıb olunan açı
tipli I ıapşınq);
- Oxuyub-anlamaya dair 2 m:ıtn v:ı h:ır m:ıtn:ı aid 8 tapşınq (7 qapalı v:, yazılı ş:ıkild:ı cavablandınlması t:,l:ıb olunan açı
tipli I ıapşınq)
- Qapalı tipli 10 tapşınq.
Qapalı ıapşınqlann h:,r birinin doğru cavabı l balla qiym:,tl:,ndirilir.
Yazılı ~kild:ı cavablandınlması t:,l:,b olunan açıq tipli tapşınqlar is:, markerl:lr t:lrnfind:ln meyarlar :lsasında Ov:, ya 1
balla qiym:ıtl:lndirilir.

Buraxılışimtaharu ç:ırçiv:ısind:l (ümumi orta V:ltam orta t:lhsil s:lvİyy:ll:lrİ üzrn) keçiril:ln Az:lrbaycan dili (dövl:ıt dili kimi
imtahanı iizr:ı toplana bilx:ık maksimal bal 100-dür. Ballar aşağıdakı düstura :lsas:ın hesablanır v:ı 0.1-:ı q:ıd~
yuvarlaqlaşdınlır:

1
3 °.(nd(qapalı) + nd(açıq,yazılı))
• qapalı tipli
Burada: nd(qapaJ,J tapşırıqlar üzra balların cami, nd(aç,q.yaz,1ıJ- yazılı cavab veri/masi ta/ab olunan açıq tipli
tapşınqlar üzra ballann camidir.

Q:ıbulimtahanlan ç:ırçiv:ısind:l keçiril:ln Az:>rbaycandili (dövl:ıt dili kimi) fanni imtahanı üzr:ı ballar hesablanark;:m, h:ır bi
tapşınq iizr:ı
toplanan ballar c:lml:ınir v:ı 0.1-:ı q:ıd:,r yuvarlaqlaşdınlır. Abituriyentl:ırin imtaban üzr:l toplaya bil:ıc:ıkl;:,ri
maksimal bal 30-dur.

111

~cannea wnn \.Jam~can~r

- 161€1:&l•fü:J•il'W#ıf!i

SORUŞUN, CAVAB VERBK

aziz oxucular!
Dövfat İnıtahan Markazina qabııl kaınpaııiyasınııı bütün marhafafari,l1;mıçiniıı bııraxılış
imtahaııları ifa bağlı şagird v;ı abituriyeııtlardan, el;ıc;ı d;ı valideyııfardan miilaınadi olaraq
miixtalifsorğular daxil olur va onlarjurnalımızııı aııan;:roi "Soruşun, cavabverak"rubrikasında
mütaxassislariıniz tarafindancavablandırılır. Ümid edirik ki, bu material nainki qabul va
buraxılış imtalıanlarına hazır/aşanların, elacada qabulkampaniyasıııın gedişi ifa maraqlanaıı har
kas üçünfaydalı olacaq.

Sual: Bu il infonnatika fanni I grup üzrn g:ıbul imtahanlanna :ılav:ı olunub?

Cnab: B:ıli, bu il I grup üzrn infonnatika yönümlü (Rİ altgrupuna daxil olan) ixtisaslann müsabig:ısind:ı iştirak etm:ık
ist:ıy:ın abituriyentl:ır g:ıbul imtahanının II m:ırh:ıl:ısind:ı riyaziyyat, fizika v:ı informatika fanl:ırind:ın imtahan
vernc:ıkl:ır. Müh:ındislik (RK altgrupuna daxil olan) ixtisaslanmn müsabig:ısind:ı iştirak etm:ık ist:ıy:ın
abituriyentl:ır is:ı riyaziyyat, fızika v:ı kimya fannind:ın imtahan ver:ıc:ıkl:ır. H:ır iki altgrupa daxil olan ixtisaslar
üzrn müsabig:ıd:ı iştirak etm:ık ist:ıy:ın abituriyentfar il m:ırh:ıl:ıd:ı riyaziyyat, fizika v:ı kimya fanl:ıri üzr:ı
imtahan verdikd:ın sonra :ılav:ı olaraq informatika fannind:ın farg imtahanı ver:ıc:ıkl:ır. Bel:ılikla, abituriyentlar
ali t:>hsilmü:ıssis:,larin:> san:ıd gabulu zamanı I grup üzr:ı elektron ariza doldurarkan, öz istaklarin:> uyğun olarag
:ıriz:ıl:>rind:> iki altgrupdan birini, yaxud har iki altqrupu seçm:ık imkanına malik olacaglar.

Sual: I qrupda yalnız informatika yönümlü Rİ altqrupunu seçan abituriyentlar informatika fanni üzr:ı imtahandan aşağı
n:,tic:>:,lda edarl:ırs:ı, h:,min altgrupa daxil olan ixtisaslan seç:ı bil:ırlar?
Cavab: B:ıli, I qrupda yalnız informatika yönümlü Rİ altqrupunu seç:ın v:ı ümurni müsabiq:ı ş:ırtini ödayan abituriyentl:ır
informatika fanni üzr:ı imtahandan topladıqlan baldan asılı olmayaraq, qeyd olunan altqrupa daxil olan
ixtisaslan seç:ı bil:ırl:ır. Ümumiyy:ıtl:>, son ill:ır ali tahsil mü:ıssisalarin:ı gabul imtahanlannda ayn-ayn fanl:ır
üzr:ı bal mahdudiyyati t:ıtbig olunmur.

Sual: ı, II, mv:ı IV qruplann biri üzr:ı birinci (yaz) q:ıbul imtahanında iştirak etdikd:ın sonra ikinci (yay) g:ıbul
imtahanında başqa bir ixtisas grupu üzr:ı iştirak etmak olarını?
Cavab: B:ıli, abituriyentlar eyni ild:ı I, II, III va IV qruplann ikisi üzra qabul imtahanında iştirak ed:ı bil:ırlar. Müxt:ılif
ixtisas qruplan üzr:ı q:ıbul imtahanında iştirak edan abituriyentl:ır h:ır iki ixtisas qrupu üzrn müsabiq:ı şartini
ödadikl:ıri halda öz ixtisas seçimi :ıriz:ıl:ırind:ı har iki ixtisas qrupuna daxil olan ixtisaslan seç:ı bil:ırl:ır. H:ır
hansı bir ixtisas qrupu üzrn müsabiq:ı şartini öday:ın abituriyentl:ır is:ı yalnız hamin ixtisas qrupuna daxil olan
ixtisaslan seç:ı bil:ırl:>r.
Sual: Hansı abituriyentl:ır g:ıbul imtahanında iştirak etm:ık üçün t:ıl:ıb olunan ödanişd:ın azad olunurlar?
Cavab: Aşağıdakı kateqoriyadan olan Azarbaycan Respublikası v:ıtandaşlannm (yalnız ümumi tahsil mü:ıssisalarini
bitirnn) q:,bul imtahanında iştirakı dövlat büdcasinin v:>saitihesabına hayata keçirilir:
- Azarbaycan Respublikasının :ırazi bütövlüyünün, müstaqilliyinin v:ı konstitusiya quruluşunun müdafi:ısi il:>
:ılaq:ıdar :ılilliyi müayy:ın edilmiş pxsl3rin uşaqları;
- ş:ıhid ail:ısinin üzvl:ıri;
- valideynl:ırini itirmiş va valideyn himay:ısind:ın m:ıhrum olmuş uşaqlar;
- m:,cburi köçkün statusu olan ş3xslar;
-1 v;ı il d:>rac:>ali iliyi müayyan edilmiş ş:ıxslar, o ~üm!:ıd3n sağlamlıq imkanları m~hdud 18 yaşınad;ık uşaqlar.
Yuxanda qeyd olunan kategoriyalardan olan abıtunyentlar bamda m:,lumat DIM tafdfindan müvafiq icra
orqanlannın informasiya sisteml:>rind:ın elektron üsullarla .>!daolunur. Bundan başqa. qeyd olunan kateqoriyaya
aid olmayan v:, ali t:,hsil mü:>ssis:ıl:,rin:, tal.ıha qabulu ..il:, b~ğlı imt?hand~ işt_irak ~ç~n il_k_
dafa müraciat ed.ın
AZ3rbaycan Respublikası v:,t:m~a.şlannın (y?lnız _umu~u. t.ıhsıl -~m.ıss~_salan_n~ bıtı~~) q:,bul imta-
hanında (imtahanın ikinci m:ırh:,l:ısının yalnız bır c.ıhdında) ıştırakı da dovkıt budc:ısının v:,saıtı hesabına olur.
Sual: Ali v3 orta ixtisas tahsili mü:ıssis.ıl;ırin:, s;ın:ıd q;,bulu zamunı hansı abituriycntlar .ırizalarini S:,nad Q:ıbulu
Komissiyalannda t;ısdiq etdinn:>lidirl:>r?
Cavab: Abituriyent bar:,d:, olM-in informasiya sistcml:,~in~;, olnn malumatla~.yeı_arli ol~uğu halda, _hamin abituriyent
.lrİZ3sini özü ı:,sdiq edir v3 S:>n:>dQabulu K~mıs~ıyalanna_ (SQ_K)_muracı.ıt etmır. ogar abıturiycnt haqqında
informasiya sisteml:>rind;ı olan m:ılumat yct;ırlı deyıls;ı, homın nbıtun~ent t:ıl;ıb olu~an san;ıdl~ri taqdim etmakl:>
3rİZ3sini SQK-larda t:ısdiq ctdirir. T;ıl;,b olunan s;ın:ıdl:ır, SQK-lann unvanları v:ı dıgar z:ırun m:,lumaılar q;ıbul
elanında d:>rc olunur. Qcyd cd;ık ki, ;ıriz:,ni~ ha~sı üsulln t~sdiq edil;x::,yi ba~d:, m:>lumat proqram t:ır.>lindan
"Abiıuriycntin elektron :ıriz:,si" forması t:ısdıq edıl:m;ıd;ık :,nz:ıy:, h:ır d:,fo daxıl olark:ın ekranda göst:ırilir.

189

~cannea wnn L,am~canner

 ■Effü&l•fü;Jiii'WMJM
Su 1:
Cauh: Bir ullluz (•) i,ar.,j il;, giht;,ril;m ixıisaslnr üzr:, qabiliyy:H imıahanının naticasi maqbul va ya qeyri-moqbuıİ­
---
",\hitııri) cnt'' jumnlında bir v:, iki ulduz işıırasi ila göstarilan xüsusi qabiliyyat t:)lab ed:m ixtisaslann forqi n;xlir>.

il.i uldu, ( .. ) işnrJ. i il:, gö~t:,ril:,n ixıisaslar iizra qabiliyy:,t imıahanının naticasi is:, balla qiymatlandirili~
Qahili) ·.,ı imıahanlannın n;,ıic.,lari moqbulln qiymaıl:mdiril:m xiisusi qabiliyy:,t tal:,b edan ixtisaslar {XQTİ-l;ıı
Ü7T. mü. abiq:, bituriycntin qabul (cari ilin nıazunları buraxılış) imtahanından topladığı ümumi balı, baıı
qi)ın.ıtl~ndiril.,n XQTl-l~r üzra mii abiqa ubiıuriycntin qabiliyyat imtahanlanndan topladığı yekun balı asasınct'
panlır. '
Sual: 1üharih., vctcranıyam. bir sıra ağır döyüşlord:, iştirak etmişam. Qeyd olunanlar n:,zara alınaraq ali tahs~
mü .. L.,ı;\nn;\ va ya kollcc:, imtahansız qabul oluna bil:,ram?
Cnab: " li ,·~ ona ixtisas tahsil ıniiassisalarina takıba qabulu Qaydalan"nın tasdiq edilm:ısi haqqında Azarbaycaı
Rc,publikasının Nazirlar Kabinetinin Qararlarına asasan, h:,r bir abituriyent ali va ya orta ixtisas ~hsil
müassis-'sina qabul olınaq üçün Dövlat fmtahan Markazi tarafından keçirilan qabul imtahanlannda ümurn
qaydada iştirak edarak müsabiqada müv:,ffaqiyyat qazanmalıdır. Müsabiqa abituriyentin topladığı bal asasın~
apanlır va bu zaman har hansı digar amil n(;}zaraalınmır.

Sual: li va ya orta ixtisas tahsili müassis:,larinin XQTİ-1:,r üzra müsabiqada iştirak etmak istayan abituriyentl~
qabiliy·yat imtahanı üçün :,lav:, qeydiyyatdan keçm:,lidirl:,r?
Cna.b: Bali, XQTİ-1:,r üzra tahsil almaq ist:,y:,n va imtahanda topladıqlan ümumi ballan müvafıq müsa?iqa şartlarin
ödayan abituriyentlar imtahanlann n:,ticasi elan olunduqdan sonra mü:,yy:m olunmuş müdd:,tda DIM-in interne,
sahifosina daxil olaraq seçdiklari XQTİ-nin aid olduğu komissiya(lar) üzra qeydiyyatdan keçmalidirlJr
Qeydiyyatdan keçmiş abituriyentl:,r qabiliyy:,t imtahanında iştirak etmalidirlar. Müayyan olunmuş vaxtdı
qeydiyyatdan keçm:,yan abituriyentl:,r qabiliyyat imtahanına buraxılmırlar.
Sual: Buraxılış imtahanında aşağı n:,tic:, göst:,r:,n cari ilin mazunlan I, U, III v:, IV ixtisas gruptan üzra q:ıbu
imtahamnda iştirak ed;ı bilirlarmi?
Cnab: Bali. abituriyentl:,r buraxılış imtahanından (:,vv:,lki illarin mazunlan qabul imtahanının birinci marhalasin~
topladıqlan baldan asılı olmayaraq, qeyd olunan ixtisas qruplan üzr:::ı ali t:ıhsil müassis:,l:,rina qabul imtahanınıi
iştirak eda bil:,rlar.

Sual: Hansı hallarda bir komissiya üzr:, qabiliyyat imtahanının naticasi dig:,r komissiyaya şamil olunur?
Cnab: Bir komissiya üzr:, imtahan n:,ticasinin dig:,rina aid edilm:,si yalnız abituriyentin har iki komissiya üzr.
qeydiyyatdan keçdiyi halda mümkündür. Bu zaman programı daha mür:,kkab olan komissiyalann imtah:ıı
n;ıtic;ıl:,ri programı sad:ı olan (lakin imtahanı h:,J:, keçirilm:,miş) komissiyalara şamil edilir. Masal~n
·•M;ışqçilik" komissiyası üzr:, imtahandan maqbul alan abituriyentl:,rin n:,ticasi "Fiziki tarbiya müallimli~ı-.
komissiyasına v:, ya "Dizayn" komissiyasından imtahan naticasi "T:,sviri incas;ın:,t mü:,llimliyi" komissiya:,-uı;
da şamil olunur. Qeyd ed:,k ki, şamil olunmanın geriya qüvvasi yoxdur. Y:ıni bir fann üzra alınan m;ıqbul qiym
daha :,vval, keçiril:,n imtahanlara şamil oluna bilm:,z.
Sual: Keç;ın il XI sinfı bitirmiş:,m
va buraxılış imtahanı venniş:,m. Bu il bakalavriat saviyyasina q:,bul imtahamnıı
birinci ın:,rhalasind:,
yenid:,n iştirak ets:,m, müsabiq:,d:, zamanı hansı natica :,sas götürülac;ık?
Caub: avv;ılki illarin m:,zunları olan abituriyentlar imtahanın birinci m;ırh:;ıl;ısind;ı yenid;ın iştirak etdik!Jri ha!Jı
mü ııbiq:>d:, hansı iıntahanın nnticasi ita iştirak ed;ıc:,klarini özl:,ri müayyan edirl:,r.
■1: A1,;,rbaycandili istisna olmuqla, tadris digar dill;:ırd:, aparılan maktabl:,rin şagirdfari buraxılış imtahaıt'
ç:,rçiv:»ind:, A1.:»rbaycandili fonnind:ın d:ı iıntahun vennalidirl:,r?
C• ■ b: Jbli, ı:,driı, A7.:»(baycım dili istiıma olmııqlıı, digar dill:ırdo aparılan üınuıni t:,hsil mfüıssis:ıl:ırind:ı t:ıhsil atar
irdl r Onıuıni orta v:, tam ortıı tohsil s:ıviyy:ılari Uzr:ı bumxılış imtahnnı ç.ırçiv:ısind:ı Az:ırbaycan dili (dövlJi
dıll kimi) f.>ııııindoıı do ııym:u lıııtuhıın vı.,rirlor v:, h:ımin imtahundıın ıopladıqlıın bal onlann t~hsil s:ın-,diıı:
y ;,ılır.

u■I: Ô\•ladım OOıcO,ıan voı:ıııdıı,ıılır. Hunu l:>sıfüı cıkııı pıısporıu vıır. o. Unkı ş:,h:,rind;, m;ıkt:,bin 11-ci sinfind:, t:,hsil
lır. Onun bura~ılı~ v q lıııl lınırılııııılıınnıı hunıxılııııısı ilı;ilıı pxsiyy:,tini t:ısdiq cd:ın s:ın~ kimi Gürcüststı
p ponu ,ıifısd olunu hil ııni'/
Cnıhı X ılci I v:,ı:,ndu ı olan v:, A:r:>ıbııycıııı orıı:ıislııı.fa Umumi t:ıhsil ınil:,ssis:ısini bitir:m şagird ümumi qn)dadJ
bura ılı, imıalı ıııııdıı ltıinık cdlr. nu 1ıımnıı Aı~nbııycıındıı milv:,qqnti. ynxud daimi yaşayış icaz~sin:ı malik
ı,lm '' h r)d 1) ıvl:,t Miqı J lyıı Xidııı:,ıi t:>r;,11ml:,nvcril:m vasiq:,sini (MYI v~ ya DYI scriyulı) t:ıhsil atM 1
OmımıUı ll ııı o • ı iıı ı qdlııı ctm:,kl:, "~u •irJ-111:,zun"sistcmind:, qcydiyyatıı ıılınır. H:,min s:,n:,dlo dJ
l>t.ıı • ılı.w v 'I hııl inııııhıııılrınnılıı I tirıık cdir.

'"'
~cannea wnn \.Jam~canr1'er
 1ii'MMJI
Mtii!U:€i•fü:J
sual: Tam ona m::>kt:>bd:,ingilis bölmasind:, t:>h il alıram. Ali t::>hsıl mü;:, i l:ırinin AZ.'.!rbycan bölm.1 inın
ixtisaslannın müsabiqasind:, iştirak eım:,k üçün Az:,rbaycan dili fannind:ın d;ı imıahan ,·cnn:ıliy:ım·
Cavab: 8:,li, Anrbaycan v:, ru dill::ıri istisna olmaqla, udris dig:,r (ingilis. gürcü va .) dilhnd apanlan ümumi ı:ıh il
mü:,ssis:,l:,rind::> t:>hsil alan şagirdl:,r ali v:, ya ona ixtisas t::>hsili mü;:, i :,l:,rinin Az:ırb ) an \:, ) a ru
bölm;,sinin ixtisaslanmn müsabiq:,sind:, iştirak etm:,k üçün müvafıq olaraq Az:,rbaycan dili (bur.nılı imıah nı
ç:,rçiv:,sind:>ki dövl:,t dili kimi Az::>rbaycan dili imtahanmdan başqa) ,,:, ya rus dili fannind:ın d;ı iınınhnn
vcnn::>lidirl::>r.
sual: Tam ona m:>kl::>bicari ild:, Azarbaycan bölm:,si üzra biıinr::>m. Ali tahsil mü::>ssis;ıl;ırinin ,·;:, tam orta ( 11 illik)
t:,hsil bazasında kolleclarin rus bölm:,sinin ixtisaslanrun müsabiq:,sind;ı iştirak eda bil:ır.ım?
Caub: B:,li, iştirak eda bil:,rsiniz. Qeyd ed:,k ki, t:,dris Azarbaycan dilind;ı apanlan ümuıni tahsil mü:,s i ;ıl:ırind:ı ı:ıh.,,1
alan şagirdl:,r ali v:, tam orta ( 11 illik) t:,hsil bazasında orta ixtisas t:,hsili mü:,ssis:,l::ırinin t:ıdri nı dilind:ı
apanlan ixtisaslan üzr:, müsabiq:xfa iştirak etm:,k üçün rus dili fannind:,n imıahan vcm1:,lidirl~n. ı:ıdri ru
dilind:, apanlan ümumi t:,hsil mü:,ssis:,l:,rind:, tahsil alan şagirdl:,r is:, ali va tam orta ( 11 illik) ı:ıh il baz.asında
orta ixtisas bhsili mü:,ssis:,l:,rinfo t:,dris Az:,rbaycan dilinda apanlan ixtisaslan üzr::>müsabiq:ıd:ı iştirak cım:ık
ist:,s:,lar, A7.arbaycan dili fannind:,n (buraxılış imtahanı ç:,rçiv:,sind;ıki dövl;ıı dili kimi Az:,rbaycan dili
imtahanından başqa) alava imtahan vernıalidirl:,r.

Sual: ôtan il TUS bölmasinin abituriyenti olmuşam. Az:,rbaycan dili fanni üzrn imtahandan "m:ıqbul"' qiym:>I olsam da.
qabul imtahanında kifay:ıı q:,d:,r bal toplaya bilm:ıdiyim:, göm universiıeta qabul ola bilm:,dim. M:ın bu il
Azarbaycan dili fannindan yena imtahan verrn:,liy:,m?
Cavab: Xeyr, TUS bölmasinin abituriyentlari Azarbaycan dili fanni üzra keçirilan ıesı imıahanından "rn:ıqbul .. qiym:,t
alırlarsa, hamin n:>tica imtahan verilan v:, növbaıi il üçün keçarli olur. Hel:,likla, sizin ötan ilda Az:>rbaycan dili
fonni üzra verdiyiniz imtahanın naticasi bu il da qüvvada olacaq.
Sual: M:m 11-ci sinfi keçan il bitirrnişam, m:>ktabda TUS dili keçmişam. Bu, attestaıda da göstarilib. Ali m:>kı:ıbl:ır:ı v:,
kolleclara qabul imtahanında xarici dil kimi alman dilini seça bilar:>m?
Cavab: Bali, m:ıktabda hansı xarici dili keçm3l3rind3n asılı olmayaraq, ali v:, orta ixıisas t::ıhsili müassis::ıl:ırin;-ı qabul
iıntahanını Azarbaycan dilind:, ver:,n 3vvalki ill::ırin m::ızunlan xarici dil kimi ingilis. alman. fmnsız. TUS, ::ırab v;:,
ya fars dilini, qabul imtahanını TUS dilinda ver:,n abituriyenıl::ır is:, ingilis, alman va ya fransız dilini scça bilarl:ır.
Sual: Şaxsi kabinetin parolunu unudan ş:,xslar onu neca b:>rpaed:, bilarl3r?
Cavab: Ş:>xsi kabinet yaratdıqdan sonra onun parolunu unutmuş şaxslar ekabinet.dim.gov.az sayımda "Giriş" bölm:ısina
daxil olub "Parolu unutrnuşam .. düyrn3sini sıxmaqla istifad:,çi adını (Ş:,xsiyy:,t vasiqasinin FiN kodunu) v:,
qeydiyyaı zamanı daxil etdiyi elektron poçt ünvanını va ya tasdiq olunmuş telefon nömr:,sini müvafıq sah:ıl:ır:-ı
daxil edirlar. Bundan sonra sistem t:ır:>fından istifadaçiya kod göndarilir. lstifad:ıçi hamin kodu müvafıq sah:ıy:,
daxil edib ş:ıxsi kabinet:ı giriş üçün yeni parol t3yin edir. Qeydiyyatdan keç:ın zaman elektron poçı ünvanı
yazmayan va telefon nömrasini t:,sdiq etrnay::ıa ş:ıxsl:,r isa DIM-a v:ı ya onun regional bölm::ıl:ırind:,n birin:, g:,lib
ş:ıxsiyy:ıt v:ısiqasini taqdirn cd:ır:,k parolu ald:, eda bil:,rl:>r.

Sual: Buraxılış imtahanında şagirdlar::> xarici dil seçimind:, s:ırb:>stlik verilinni?

Cavab: 3g:ır m:ıkt:ıbd:ı şagirdJar:, iki v:, ya daha çox xarici dil t:ıdris olunursa, hamin şagirdlar buraxılış imtahanında xarici dil
fanni kimi h:ıft:, :ıızinda daha çox d:ırs saatı olan xarici dil (bundan sonra :ısas xarici dil) fonnind:m imıahan
ve~kfar. Ali v:ı orta ixtisas tahsili mü:ıssisal:,rinin müsabiqasi zamanı şagirdlarin hamin xarici dil fonnind::ın
topladıqlan bal n:ız:ır::> alınır. Ali v:ı orta ixtisas tahsili m~sisalarinin müsabiqasind:ı iştirak etmak isıny:m v:ı XI infi
cari ild:, bitir:,n abituriyentl:ır ist:>nilan dig:ır xarici dil faonindan alava imtahan verrnak istay:ırl:,rs;:ı, hamin
abituriyentl;ır:, xarici dil faonind:ın :,lav:, imtahan vermak imkanı da yaradılır. Hamin abituriyentlarin buraxılLŞ
imtahanmda :ısas xarici dil faonind:ın topladıqlan bal tahsil san:ıdina yazılır, xarici dil fanni üzrn :,lav:, vcrdikl:,ri
irntahandan topladıqlan bal is:ı ali va orta ixtisas tahsili müassisal:ırinin müsabiq:ısi zamanı n:,z:ır:, alınır.
Sual: Buraxılış imtahanmda xarici dil kimi TUS dili faonindan imtahan ver.ıc:,y:ım. Bas ali tahsil mü:,ssisal:>rinin bdrisi
ingilis dilinda olan ixtisaslannın müsabiqasioda iştirak etroak üçün n:>etmaliyam?
Cavab: Abituriyentl:ır buraxılış irntaharu ç:,rçiv:ısioda verdiklari xarici dildan farqli xarici dil bilikl::ıri tal:,b edan ali
t:ıhsil mü:ıssis:ıl:ırinin ixtisaslan ÜZT3 müsabiq:ıd;-ı iştirak etm;-ık üçün t:ıl:ıb cdilan xarici dildan alav:, imtahan
vennalidirl;-ır.

Sual: Bakı ş:ıh:,rind;-ı qeydiyyaıda olsam da, tam ona t:>hsilirni Ş;-ıki ş:ıharinda alıram. Ali va ona ixti as t:,h ili
mü;-ıssis;-ıl:,rin;-ı q;-ıbul imtahanını Bakı şah:,rind:, ver:, bil:,ram?
Cnab: Xeyr, cari ilin mazunlan (peş:, liseyl;-ırinin m:,zunlan istisna olrnaqla) bitirdikl:,ri ümumi tahsil mü:, si~ inin
yerlaşdiyi bölg;-ıy;-ı uyğun ş;-ıh;-ırda. i~tahan verir~;-ır. 3vv:,lki illa~n ı:n;-ızunlan va peş:ı liseylarinin cari il
m:ızunlan elektron :,riz;-ıl;-ırind:ı ~aktiki ya~adı~lan unvanı qeyd ctd!kbn hal~. yaşadıqlan ünvanın aid olduğu
bölg:ıy:, uyğun. :ıks halda, ş;-ıxsıyy;-ıt v:,sıq:,sınd;-ı qeyd olunmuş unvanın aıd olduğu bölg:ıy:ı uyğun ş:ıh:ırd:,
imtahan verirl:ır.

1111

~cannea wnn \.Jam~canner

 ■ Mt#ı=€1•fü=i'il'WMJ■
Sual: Subbakalavrlann ali t:ıhsil mü:ıssis:ıl:ırin:ı imtahansız q:ıbulu ne~ h:ıyata keçirilir?
Cnab: Subbakalavrlar ali tahsil mü:ıssis:ıl:ırinin müsab~q~sind:ı ~üva~q _ixtisas. q':'1plan (müvafiq ixtisaslar) ~
mü:ıyy:ın edil:ın müsabiq:ı ş:ırtin:ı b:ırab:ır balla ıştı~ _e~~rl:ır. lxtısas seçımı başa çatdıqdan onra ali t:ıhsu
mü:ıssis:ıl:ırinin ixtisaslannın q:ıbul planı v:ı dövl:ıt sıfanşı ıl:ı t~l:ıb:ı q:ı~ulu~~"- p~nozu ç:ırçiv:ı ind.J :ın·:ıı~
abituriyentl:ırin, bundan sonra is:ı ümumi orta müv:ıffaqıyy:ıt gost:ıncısı (UOMG) nn:ır.1 alınmaqfa
subbakalavrlann müsabiq:ı asasında yerl:ışdirilm:ısi apanlır. Qeyd ed:ık ki, imtahansız q:ıbul ubb:ıkalavr pe~
ixtisas d:ırae.Jsi alan v:ı tahsil s:ın:ıdind:ı bu bar:ıd:ı müvafiq qeyd olan orta ixtisas t:ıhsili mü:ı sis:ıl:ırinin
m:ızunlanna aiddir.

Sual: Subbakalavrlar ümumi qaydada q:ıbul imtahanında iştirak edib h:ım subbakalavr, h:ım d:ı abituriyent kimi
müsabiq:ıd:ı iştirak ed:ı bil:ırl:ırmi?
Cnab: Bali. iştirak ed:ı bil:ırl:ır. Bel:ı olan halda, h:ırnin ş:ıxsl:ırin abituriyent v:ı subbakalavr kimi seçdi_i ixtisas cynj
ixtisas qrupuna aiddirs:ı, o zaman müsabiq:ıd:ı q:ıbul imtahanından topladığı balla iştirak edirl:ır. İxtisaslar forqli
qruplara aiddirs:ı, subbakalavr kimi seçdiyi ixtisaslann müsabiq:ısind:ı müvafıq ixtisas qrupu (ixtisaslar) um
mü:ıyy:ın edil:ın müsabiq:ı ş:ırtin:ı b:ırab:ır bal :ısasında, abituriyent kimi seçdiyi ixtisaslann ıni.isabiq:ısind:ı iSJ
q:ıbul imtahanından topladığı bal :ısasında iştirak edirl:ır.
Sual: og:ır
elektron :ıriz:ıni doldurduqdan sonra imtahan tarixin:ı q:ıd:ır yeni ş:ıxsiyy:ıt v:ısiq:ısi alsam, bu, ın;:ıniın
imtahanda iştirakıma h:ır hansı mane:ı yarada bil:ırmi?
Cnab: Bu v:ı ya dig:ır s:ıb:ıbd:ın ş:ıxsiyy:ıt v:ısiq:ısini s:ın:ıd q:ıbulundan sonra yenil:ıy;ml:ır mütl:ıq öz ş:ıxsi kabinetinJ
daxil olmaqla, "S:ın:ıdim yenil:ınib" düym:ısind:ın istifad:ı edib m:ılumatlan yenil:ım:ılidirl:ır.
Sual: S:ın:ıdl:ırirni xüsusi t:ıyinatlı ali t:ıhsil mü:ıssis:ıl:ırind:ın birin:ı venn:ık ist:ıyir.ım. Dig:ır ali t:ıhsil mü:ıssisalarinin
ixtisaslannı da seç:ı bil:ırammi?
Cavab: Xüsusi t:ıyinatlı ali t:ıhsil mü:ıssis:ısin:ı s:ın:ıd ver:ın abituriyent (h:ımin ali tahsil mfü,ssis:ısinin t:ışkil etdiyi
yoxlamalardan uğurla keçdiyi t:ıqdird:ı), ilk növb::ıd:ı h:ımin ali t::ıhsil mü.ıssis:>sinin ixtisası üzr:ı müsabiqad~
iştirak edir. Xüsusi t:ıyinatlı ali t:>hsilmü:>ssis:>sin:ı q:ıbul olunan abituriyent dig:>rali tahsil mü:ıssis;:ıl::ırinin
ixtisas seçimin:ı bu.raxılmır. Xüsusi t:ıyinatlı ali t:ıhsil mü:>ssis:ısinin müsabiq::ısind::ın keçımıy::ın abituriyenllor isJ
müsabiq:ı ş:ırtl:ırini öd:ıdikfari halda, dig:ır ali t:ıhsil mü:ıssis:ıl:ırinin ixtisas seçimindo iştirak ed:ı bil:ırl:ır.
Sual: İdmançıyam, beyn:ılxalq yanşın qalibiy:ım. Ali t:ıhsil mü:ıssis:ısin:ı müsabiq:ıdonk:mar q:ıbul ola bil:ır:ım?
Cavab: "T:ıhsil haqqında" Az:ırbaycan Respublikası Qanununun26.5-ci madd:ısin:ı ::ısas::ın dünya fonn olimpiadalannın,
yüks:ık s:ıviyy:>li beyn:ılxalq müsabiq:>l:ırin v:ı yarışların qalibl:ıri müvafiq ixtisaslar üzr::ı ali t:ıhsil
mü:ıssis:ıl:ırin:ı müsabiq:ıd:ınk:ınar q:ıbul olunurlar. Ancaq qeyd etm:>klazımdır ki, müvafıq ixtisaslar üzr:> ali
t:ıhsil mü:ıssis:ıl:ırin:> müsabiq:ıd:ınk:>nar q:ıbul olunmağa :ısas ver:ın dünya fonn olimpiadalarının, incos:ınaı
sah:>siüzr:ı yüks:>ks:>viyy:>li beyn:>lxalqmüsabiq:>l:ırin siyahısı Az:ırbaycan Respublikası Nazirl:ır Kabinetinir
2010-cu il 25 iyun tarixli 119 nömr:ıli q:>ranil:ı, idman sah:>siüzr:ı beyn:ılxalq yanşların siyahısı is::ı Nazir!Jı
Kabinetinin 2012-ci il 26 iyul tarixli 159 nömr:ıli q:>rarı il:ı t:ısdiq edilmişdir. Sonuncu qarara asas:ın Olimpiyı
oyunları v:>olimpiya idman növl:ıri üzr:ı Dünya v:ı Avropa çempionatı va birincilikl::ıri, Beyn:ılxalq Olimpiya
Komit:ısi t:ır:ıfind:ın tanınmış qeyri-olimpiya idman növl:ıri üzr:> Dünya v:> Avropa çempionatı v~
birincilikl:ırinin qalibl:ıri müvafiq ixtisas üzr:ı ali t:ıhsil mü:ıssis:ıl:ırin:ı müsabiq:ıd:ınbnar q:,bul olmaq imkanına
malikdirl:ır. •
Sual: Övladım sağlamlıq imkanı m:ıhdud olduğu üçün evd:ı t:>hsilahr va buraxılış imtahanından azaddır. O, kollec:>
qabul olmaq üçün imtahan ver:>bil:ırmi?
Cavab: Buraxılış imtahanından azad olunan, lakin ali v:ı ya orta ixtisas t:ıhsili mü:ıssis:ıl:ırinin müsabiqasind::ı iştirak
etm:>kisby:m abituriyentl:ır :ıvvalki ill:ırin m:ızunlan il:ı birg:ı imtahanda iştirak etmalidirl::ır. Bunun üçün h3min
abituriyentl:ır mü:ıyy3n olunacaq vaxtda öz elektron :ıriz:ıl:ırini t:ısdiq etm3lidirl3r.
Sual: ! am_orta makbbi 2022-ci ild3 bitinniş:>m v:>buraxılış imtabanında iştirak etmiş:>m. Hamin n:>tic;ı il:ı 2023~ıi
ıld3 ımtahan vcrm:ıd::ın kolleclarinmüsabiq:ısind:ı iştirak ed:ı bil:ır:ım?
Cavab: _IX v.ı XI sin_if_şagirdla~ üçün keçiril:ın bur~ılış imtahanının n:ıtic:ısi 2 il qüvv;ıd:ı olur. 2022-ci ilcb buraxılıŞ
ımtahanında ıştırak ctmış va müvafıq müsabıq:ı ş:ırtini öd:>miş abituriyentl:>r2023-cü ild;ı imtahan venn:>d:ıO
kollecl:>rin':"_üsa~iq_asind3 (x~susi qabiliyy::ıt t:ıl:>b ed:ın ixtisaslara q:ıbul olmaq ist3y:ınl:ır qab!liyy~t imtahaJll
vcnn.:>~Ş3rtı ıl:>) ıştırak cd:>bılarl3r. Bundan .ılav:ı, abituriyentfar öz ist:ıyin 3 uyğun olaraq, yenıd:m ımtahan dl
vc~3 bıl:,rl:,r. Bu za~a_n o~lar müsabiq.ıd:ı hansı imtahanın n:ıtic:ısi il:ı iştirak ed;ıcaklarini özl:ıri müayY:ıo
edırl:>r. Qcyd cd:,k kı, ıst:ınıl3n halda kollecl:ır:, q:ıbul olmaq ist:ıyan abituriyentl:ır mü:ıyyan olunacaq v~tdJ
elektron :ıri.z:>l.ırini t:ısdiq ctm.ılidirl::ır.
Materialı hazır/adılııf.
Nigar Hüseyno,a-Dida,-ot'
Ta/eh Mamtn3dbriın°''
Sevine St")f"J/>

192

~cannea wnn \.Jam~can-t,er

 1€)€ı:€i•fü:i'll'WM1 1
AZ8RBAYCAN RESPUBLİKASI DAXİLİ İŞL8R NAZİRLİYİ
2023/2024-cü tadris ili üçün DİN-in Polis Akademiyasında
"Hüquqşünaslıq" ixtisası üzra ayani tahsila
kursantlann qabuluna dair elan

zzırbaycan Respublikası Daxili lşlar Nazirliyi xüsusi tayinatlı tahsil müassis::ısi olan Polis Akademiyasına
..hüquqşünastıq·· ixtisası üzra ayani tahsil::ı 300 kursantın qabulu üçün müsabiqa elan edir.
tüsabiq;xfa - AZ:)rbaycan dilini sarbast bilan, boyu azı 165 sm, çağınşçı kimi Azarbaycan Respublikasmın
S~f; rb~rlik va Harbi Xidmata Çağırış üzra Dövlat Xidmatinin yerli idara, şöba va bölmalarinda qeydiyyatda
,-~ h:xıiqi harbi xidmata yararlı olan, buraxılış siniflarinda (11-ci sinifda) oxuyan va ya tam orta tahsilli, 16
yaşdan 18 yaşad::ık olan (2023-cü ilin avqust ayının 1-dak 16 yaşı tamam olacaq) Azarbaycan Respublikasının
,·abndaşlan iştirak eda bilar.

ikili vatandaşlığı, digar dövlatlar qarşısında öhdalikfari olan şaxslar, 2023-cü ilin yanvar, aprel va iyul
t.arixfarinda haqiqi harbi xidmata getmali olan çağınşçılar, din xadimlari, mahkamanin qamıni qüvvaya
minmiş qaran ila faaliyyat qabiliyyati olmayan va ya mahdud faaliyyat qabiliyyatli hesab edilmiş, cinayat
tö~tdiyina gö~ avvallar mahkum olunmuş, habela barasinda cinayat işinin icraatına baraatverici asaslar
olmadan xit.am verilmiş, yaxın qohumlan qasdan töradilmiş ağır cinayatlara göra mahkum edilmiş
(ehtiyatsızbqdan böyük ictimai tahlüka töratmayan cinayatlara göra mahkum olunmuş yaxın qohumlar istisna
olmaqla), elaca da "Az::ırbaycan Respublikası daxili işlar orqanlannda xidmat keçma haqqında" 8sasnama ila
müayyan olunmuş digar şartlara uyğun galmayan vatandaşlar müsabiqaya buraxılmır.
San::ıdlarin
qabulu 2023-cü il yanvar ayının 23-dan mart ayının 4-dak bazar günlari istisna olmaqla har gün
saat 1000 -dan ı -,00-daknamizadin tahsil aldığı tahsil müassisasinin yerlaşdiyi inzibati arazi üzra polis idar.l va
ya şöb::ılarinda hayata keçirilacakdir.
Namiz:xllar aşağıdakı sanadlari şaxsan taqdim etmalidirlar:
- şaxsiyyat vasiqasi va doğum haqqında şahadatnama (asli va sur::ıti);
- tahsil müassisasinin buraxılış sinfinda oxuması haqqında DİN-a taqdim olwunası üçün arayış va ya tam
ona ıah il haqqında s:mad (attestat);
- ya~ayış yeri üzr:, tibb müassisasindan DIN-a taqdim olunması üçün sağlamlıq haqqında arayış;
- ilkin h:nbi qeydiyyata alınma haqqında vasiqa (asli va surnti);
- oxuduğu tah il müassi asi t:-ır:,find:m DiN.:, t:,qdim olunması üçün v~rilmiş xasiyy:,tnnm:,;
4x6 sın ülçild:, 4 :,d:,d fotoş:,kil (papaqsız, r:>ngli,donuq kağızda).
- 9x 12 m ölçüd:, 2 :><fa<l,

San:>d qabulu il:, bağlı :,lava ın:,luınııt ıılmaq Oı;iln :,Jaq:, ıclcfoııları: (O12) 454-12-78, (O12) 590-98-16,
(O 12) 590-99-47.

Poli Akadcmiya ında ı:,h, il:,, cyni 1ıınıandu daxili işl:ır orqanlnrındıı xidm:,t:, qabulun ilkin ş:mlarin:,
uyğun g:,l:,n namiz dl:,r:, müvafiq fomuı üzro :,riz:ı-öhdalik yazmaq t:,klif olunur v:, onlar abiıuriyent hesab
olunur.

193

~cannea wnn \.Jam~canner

 MM€1:fii•fü:J•li'WMJM
Abituriycntl;ır fiziki hazırlıq imtahanı (fiziki hazırlıq üzrJ minimal nonnativlJr: turnikdJ dartınma - çJkisi
80 kiloqramadak olanlar üçün - 1O dJfo, 80 kiloqramdan yuxan olanlar üçün - 8 dJfo; qaçış 100 metr
masafoya - 15 saniya va 1000 metr ınasafaya - 4 ddqiqJ; qollar üzJrindJ bJdJnin döşamdddn qaldınlması _ 20
dafo; arxası üsta uzanmış halda bdddnin döşdmadan qaldınlması - 20 dafo) vennali, Nazirliyin seçm;:ı
komissiyasından uğurla keçdikdan sonra Tibb İdarnsinin Xüsusi hakim komissiyasında müayina olunub "Polis
Akademiyasında tahsilJ yararlı" olması harada rayi sanadlari toplanan polis orqanına darhal taqdim
ebnalidirl~u. Koınissiyalann işi ild bağlı şikayJtlara ndticdlar elan olunduğu anda abituriyentin komissiya
sadrina müracİJti olduqda baxılır.
Fiziki hazırlıq nonnativlarindan birini ödaya bilrndyan, Nazirliyin seçma va ya hakim komissiyalanndan
keça bilmayJn va ya hakim komissiyasına göndariş aldığı gündan 15 gün arzinda müvafiq rJyi taqdirn
etmayan abituriyentlar müsabiqadan kanarlaşdınlır.
MüsabiqJya buraxılan abituriyentldrin siyahısı IIl ixtisas qrupu fanlari üzrn qabul imtahanlanna
buraxılmalan üçün Azarbaycan Respublikasının Dövlat İmtahan Marbzina göndarilir. imtahanlar
Azarbaycan va rus dillarinda keçirilir.
Qabul imtahanlarının keçirilmasi ila bağlı bütün taşkilati tadbirlar, sanadlaşdirma, imtahanlann vaxtı, yeri
va digar şartlar Azarbaycan Respublikasının Dövlat İmtahan Marbzi tarafından müayyan edilir va
abituriyentlar bu maqsadla hamin Markazin internet saytında va ya kütlavi informasiya vasitalarinda veril;m
elanlan izlamalidirlar.
DİN-in Polis Akademiyasına qabul olunmuş kursantlar 14 avqust - 14 sentyabr 2023-cü il tarixinda
Akademiyada ilkin hazırlıq kursuna calb edilir, ddrslar 15 sentyabrda başlamaqla tadris Azarbaycan dilindJ
apanlır, tahsil müddati 4 ildir.

Tahsil müddatinda kursantlar dövlat hesabına yataqxana, xüsusi geyim forması, taqaüd Vd yemakfa tamin
olunur, Akademiyanın arazisinda yerlaşJn yataqxanada yaşayırlar.
MJzunlara "hüquqşünaslıq" ixtisası, "polis leytenantı" xüsusi va "ehtiyatda olan leytenant" harbi rütbalari
verilmakla daxili işlar organlarında müvafiq vazifolara tayin edilirlar.
Seçmd komissiyasının vaxtı harada alava malumat verilacak. Polis Akademiyası haqqında atraflı malumat
Akademiyanın www.pa.edu.az İnternet saytında yerlaşdirilib.

194

~cannea wnn \.Jam~can~r

 ■tiitı:fit•fü: 1• 1 l'WMJ■
Heydar 81iyev adına Harbi İnstituta
2023/2024-cütadris ili üçün kursant qabulu qaydalan

I.ÜMUMi MÜDDaALAR:

T~ris dili: Azarbaycan dili

Tahsil fonnası: ::,yani
Tahsil müdd::,ti: 4 il

Yaş h3ddi: Cari ild::, mülki ümumt::,hsil mü::,ssisalarinda tam orta tahsil saviyyasini bitim1iş, qabul ilinda 17
yaşı tamam olan v::, 20 yaşı tamam olmayan Azarbaycan Respublikasının kişi cinsli vatandaşlan, habcl;, 18
yaşından 23 yaşınad::,k kişi cinsli, zabit rütbasi olmayan harbi qulluqçular va harbi v::,zifalilar qabul edilirl:ır.
Heydar 8liyev adına Harbi İnstituta qabul olan kursantlar tahsil müdd::,tinda bütün taminaı növlari ilo l:>min
olunur v::, ayda 153 AZN mablağinda müavinJt alırlar. T::,hsili v::, intizamı il::, farqlanan alaçı kursantlunn nylıq
müavin::,tlarin::,müvafıq qaydalara uyğun ::,}avalaredilir.
Heyd::,r 8liyev adına H::,rbi institutun mazunlanna harbi ixtisasla yanaşı, müvafıq mülki ixtisas üzr:>baknluvr
ali peşa-ixtisas darncasi da verilir.

II. saNaDLaRİN QaBULU:

Heydar 81iyev adına Harbi İnstituta qabul olmaq ist::,y:mnamizadlar I apre) 2023-cü il tarixindon 30 aprel
2023-cü il tarixinadak ariza il::,Harbi İnstitutun rektonına müraciat etmalidirlar. 8rizayo aşağıdakı sonadl:,r :,lav;,
olunmalıdır:
- abituriyentin tasdiq olunmuş elektron ::,rizasindançıxanş;
- şaxsan yazılmış tarcümeyi-hal (::,)yazmail::,1 nüsx::ıda va çap edilmiş 2 nüsx::ıda);
- oxuduğu tahsil mü::ıssisasindan (iş va ya yaşayış yerindan) verilmiş xasiyyatnama;
- tam orta, yüksak texniki peş::,, orta ixtisas va ya ali tahsil haqqında sanadin notarial qaydada t:>sdiqedilmiş
surnti (cari ilin mazunlan üçün arayış);
- doğum haqqında ş::ıhadatnamanın va şaxsiyyat vasigasinin notarial gaydada tasdiq edilmiş sur.>ti;
- nikah haqqında şahadatnamanin notarial gaydada tasdiq edilmiş surati (evli oldugda);
- uşaqlann doğum haqqında şahadatnamalarinin notarial gaydada tasdiq edilmiş surati (uşaq oldugda);
- aila tarkibi va yaşayış yeri haggında arayış;
- oxuduğu tahsil müassisasindan (iş va ya yaşayış yerindan) verilmiş xasiyyatnama;
- rangli fotoşakil (baş geyimsiz, anfas) - 6 adad 3x4 sm ölçüda va 2 adad 4.5x6 sm ölçüda;
_ 18 yaşı tamam olmayan namizadlar üçün valideynlarin va ya qayyumlannın notarial gaydada rosdiq edilmiş
razılıq ::ırizalari;
- elektrokardiogramma;
- qanm ümurnı analizi, qan qnıpu v::,rezus-faktor;
- qanın QİÇS va sifilis::,göm seroloji reaksiyalara dair müayinalarinin naticalari;
- qanın hepatit C va hepatit B-ya dair müayinalarinin naticalari;
- sidiyin ümurnı analizi;
- psixonevroloji, narkoloji, varam va dari-zöhravi dispanserlarindan (kabinetlardan) qeydiyyatda olub-
olmaması haqgında arayışlar.

Harbi institutda "Tayyar::,çilik"ixtisası üz:rJdaxil olmag istayanfar yuxanda göstarilmiş sanadlardan ::,lav:,olaraq
nacisda helrnintlarin yumurtalannın va lyambliyalann sistlarinin müayinasina dair tibbi sanad d:, bqdim etm'.>lidirl3r.
Şaxsiyyat vasiq3sİ, doğum haggında şahadatnam3, harbi qeydiyyat haqgında sanad V3 tahsil haqgında
s:madin 3sli namizad tarafindan komissiyaya şaxsan t::,qdimedilir.

195

~cannea wnn L,am~canner

■ Mfü:fii•fü:Jlıl'WMJ■

111.HaRDI INSTITUTA QaDUL AŞAĞIDAKI QAYDADA HaYATA KEÇİRiLİR:

---
N:ımiz~dlJr Heyd:ır aliycv adına H;ırbi lnstitutda yaradılmış h;ırbi h;ıkim kornissiyasmda müayin;ıd;ın
keçmJlidirl:ır. H:ırbi h~kim komissiyasından keçm;ınin tarixi s;ın;ıd q;ıbulu zamanı q;ıbul komissiyası t;ır;ıfınd;ın
mümci:ıt etmiş şaxsa bildirilir.
Nnxçıv:m Muxtar Respublikasında yaşayanlar h;ırbi h;:ıkim komissiyasında müayin;:ıd;:ın Heyd;ır aliyev adına
H:ırbi Liseyda (Naxçıvan ş;ıb;ıri) keçm;ılidirl;:ır.
Müraci;ıt ed;ın ş;ıxsl;ırin m;ıhkumluğu bar;ıd;ı arayışın alınması Heyd;:ır aliyev adına H;ırbi İnstitutun
rektorunun sorğusuna asasan MüdafiaNazirliyininmüvafiq idarasi tarafından hayata keçirilir.
Götürülmamiş intizam cazası olan (yalnız harbi qulluqçular), mahkumluğu öd:milmamiş va ya üz;ırind;ın
götüriilm;ımiş, h;ımçinin ağır va ya xüsusila ağır, habel;:ı harbi xidmat ;:ıleyhin;ı cinayat töratmiş, Heyd;ır aJiyev
adına Harbi İnstitutdan xaric olunan, h;:ırbi hakim kornissiyası t;:ırafindan harbi maktabda tahsil almağa yararsız
hesab olunan v;ı öyr.ınilma tadbirlari keçirifanzaman Heydar aliyev adına Harbi İnstituta qabula mane olan dig;ır
ballar müayy:m edilan ş;ıxslar Heydar aliyev adına H;:ırbi İnstitutda tahsil almaq üçün namiz;ıdl;ır siyahısına daxii
edilmirlar.
Müvafiq yoxlamalardanmüvaffaqiyyatlakeçan namizadl::ırin siyahısı qabul imtahanmda iştirak etm;ık üçün
Dövlat İmtahan Marbzina göndarilir.
NamiZddlarDövlat İmtahan Mark;ızi tarnfindankeçirilan qabul imtahanı verirlar. Qabul imtalıanı I ixtisas
qrupunun fanfariümı keçirilir.
Namiz;ıdlar Heydar ôliyev adına Harbi İnstituta Azarbaycan Respublikası Nazirlar Kabinetinin 2017-ci il 8
fevral tarixli 39 nÖlllr.)lİ qaran ila tasdiq edilmiş "Azarbaycan Respublikasının ali tahsil müassisal;ırin;ı t;ıl;ıba
qabulu Qaydalan"na uyğun olaraq, marbzlaşdirilmiş gaydada iki marhal::ıda Dövl::ıt İmtahan M;ırkazi tar;ıfindan
h;ıyata keçirifon imtahanlardaalda etdikl;:ıri naticalarasasında qabul edilirlar.

S,mildfar Heydilr 8liyev adına Hilrbi İnstitutda yaradılmış komissiya tilnfindiln qilbul olunur
(ünvan: Bakı Şilhilri, Polad Hilşimov küçilsi, 9. a1aq3 telefonu: 479-78-40).

Naxçıvan Muxtar Respublikasında yaşayan Şilxsfar SilDildfariniHeydar 8liyev adına Bilrbi Liseya
(Naxçıvan Şilhari) tilqdim edirJar (illaqil telefonu: 544-00-15, 544-00-16).

Q:)bulimtahanının tarixi Dövlat İmtahan Markazitarafından elan olunduqdansonra alav:)olaraq bildiril:)C:)k.

aıava millumat Azilrbaycan Respublikası Müdafia Nazirliyinin va Beydar 8liyev adına Harbi
İnstitutun İnternet saytında yerfaşdirifacilk:

www.mod.gov.az
www.aahm.mod.gov.az

~cannea wnn L,am~cann~r

 it:)t=ı:€X•fü:JiıılWJıfil
AZ8RBA YCAN TİBB UNİVERSİTETİNİN
Harbi Tibb Fakültasina Harbi tibb va Stomatologiya ixtisaslan üzra
2023/2024-cü tadris ili üçün qabul qaydalan

1. ÜMUMi MÜDDaALAR:
Tadris dili: Az:,rbaycan dili
Tahsil forması: ayani
Tahsil müddati:
Harbi tibb ixtisası - 6 il
Stomatologiya ixtisası - 5 il

Yaş h3ddi: Cari ilda mülki üınumbhsil müassisalarinda tam orta tahsil saviyyasini bitin11iş, q=ıbul ilind;, 17
yaşı tamam olan va 20 yaşı tamam olmayan Azarbaycan Respublikasımn kişi cinsli vatandaşları, habel::ı 18
yaşından 23 yaşınadak kişi cinsli zabit rütbasi olmayan harbi qulluqçular va harbi vazifolilar qabul edilirl::ır.
Harbi Tibb Fakültasina qabul olan şaxslar ödanişsiz asaslarla tahsil alırlar.
Harbi Tibb Fakültasina Harbi tibb ixtisası üzra qabul olmuş şaxslar 4-cü kursad=ık, Stoınatologiyu ixtisası
üzra q;:ıbul olmuş şaxslar 3-cü kursadak tahsil aldıqdan sonra harbi andı qabul edirl;:ır va bütün növ tominatlarlıı
tamin edilirlar.
Harbi Tibb Fakült;:ısin;:ı Harbi tibb ixtisası üzr;:ı q;:ıbul olmuş şaxsl;:ır tahsil müddatind;:ı 4-cü kursadok
(Stomatologiya ixtisası üzra qabul olmuş şaxsl;:ır 3-cü kursadak) ayda 100 AZN, son 2 ili isa ayda 181 AZN
mablağinda müavin;:ıt alırlar. Tahsili va intizamı ila farqlanan alaçı kursant va talabalarin aylıq müavinotlarin::ı
müvafiq qaydalara uyğun alavalar edilir.

n. saNaDLaRİN QaBULU:

Harbi tibb va Stomatologiya ixtisasları üzra Harbi Tibb Fakültasina qabul olmaq istayan namiz;:ıdl:,r I apre)
2023-cü il tarixindan 30 aprel 2023-cü il tarixinadak ariza ila Fakülta raisina müraciat etmalidirlor.
ôrizaya aşağıdakı sanadlar alava olunmalıdır:
- abituriyentin tasdiq olunmuş elektron arizasindan çıxarış;
- şaxsan yazılmış tarcümeyi-hal, alyazma ita 1 nüsxada va çap edilmiş 2 nüsxada;
- oxuduğu (bitirdiyi) tahsil müassisasindan (iş va ya yaşayış yerindan) verilmiş xasiyyatnama;
- tam orta tahsil haqqında sanadin notarial qaydada bsdiq edilmiş surati (cari ilin mazunları üçün arayış);
-doğum haqqında şahadatnamanin va şaxsiyyat vasiqasinin notarial gaydada tasdiq edilmiş surati;
- nikah lıaqqında şahadatnamanin notarial gaydada bsdiq edilmiş surnti (evli olduqda);
- uşaqlann doğum haqqında şahadatnamalarinin notarial gaydada bsdiq edilmiş surati (uşaq olduqda);
- aila tarkibi va yaşayış yeri haqqında arayış;
- rangli fotoşakil (baş geyimsiz, anfas, 6 adad 3x4 sm va 2 adad 4.5x6 sm ölçüda );
- 18 yaşı tamam olmayan namizadfar üçün valideynfarin va ya qayyuınlannın notarial qaydada t;:ısdiq
edilmiş razılıq arizalari;
- elektrokardioqramma;
- qanın ümumi analizi, qan qrupu va rezus-faktor;
- qanm QİÇS va sifilisa göra seroloji reaksiyalara dair müayinalarinin natical;:ıri;
- qanın hepatit C va hepatit B-ya dair müayinalarinin naticalari;
- sidiyin ümumi analizi;
- psixonevroloji, narkoloji, varam va dari-zöhravi dispanserlardan (kabinetlard:-m) qeydiyyatda olub-
olmaması haqqında arayışlar.
Şaxsiyyat vasiqasi, doğum haqqında şahadatnama, harbi qeydiyyat haqqında sanoo va tam orta tahsil
haqqında sanadin asli namiz;:ıd tar;:ıfindan komissiyaya şaxs:m t;:ıqdim edilir.
Qeyd: Namiz;:ıdlar har hansı sababdan Harbi Tibb Fakültasinda tahsil almaqdan imtina etdikl.>ri halda,
Az:ırbaycan Tibb Universitetindan xaric olunmalan baroo3 öhdalik götürürlar.

191

~cannea wnn \.Jam~canner

 ■Mf):fii•fü:i•ii'WMIM
~
111.IIORHITIHHFAKÜLTOSINa QaBUL AŞAĞIDAKI QAYDADA ffc)YATA KEÇiRILIR:

ı \ nıi7.--dl.ır I ı.,rbi Tibb Fakiilı;ısind:ı h;ırbi h:,kim komissiyasında müayinJd:m keçmJlidirlar.

, 1a,,ı,· n l\hl\lnr Rqmbliknsında yaşayanlar Jı:,rbi Iı:,kim komissiyasında müayinJdan HeydJr ı3Iiyev ad .
il. rbi Liscyll:ı (Nn:\çıvnn ,,;ıh:ıri) kcçnı:ılidirl:,r. 'ile
tümci;ıt cd.,n ,,"lxsl:ııiıı ın:ıhkunıluğu barJdJ arayışın alınması FakültJ raisinin sorğusuna JsasJn Müdarı
, 'lliirliyinin nıüv:ıfıq idnrJsi t;ır;ıfıııd:m h:,yata keçirilir. ı.
öninilnı;ımiş intizam cJzası olan (yalnız harbi qulluqçular), mJhkumluğu ödanilmamiş va ya üzarin<h
~l'flirülm;ımiş. h;mıçinin ağır va ya xüsusilJ ağır, habelJ hJrbi xidmat JleyhinJ cinayat tör:ıtmiş, Harbi Tı
Fak-ılı;,~ind;ın xaıic olunan, lıJrbi hJkim komissiyası tarJfindJn fakültJdJ tJhsil almağa yararsız hesab olunan 1
yr.ınilmJ ı::ıdbirlari keçirilJtı zaman Harbi tibb fakültJsina qabula mane olan digar hallar müayyan edil:ın şa 1~
H::ırbi Tibb Fakült:ısind:ı tahsil almaq üçün namizadlJr siyalıısına daxil edilmirlJr.
1ü,·afıq yoxlamalardan müvJffaqiyyatlJ keçan namizadlarin siyahısı qabul imtahanında iştirak etm:ık O -
o-vl;ıı İmtaban M:ırkazina göndarilir. .~
amiz;xil:ır Dövlat imtalıan M:ırkazi t:ırafından keçirilan qabul imtahanı verirlar. Qabul imtabanı rv cr·-
qrupunun fanl:ıri üzr.ı keçirilir.
amiz;ıdl:ır Harbi Tibb Fakültasina Azarbaycan Respublikası Nazirlar Kabinetinin 2017-ci il 8 fevral
~9 nö~li qaran ila tasdiq edilmiş "Azarbaycan Respublikasının ali tahsil müassisalarin:ı t:ıl:ıb:ı q:ıbır:
Qaydaları"'na uyğun olaraq, markazlaşdirilmiş gaydada iki marhalada Dövlat İmtahan Marbzi t:ırafından h:ıyc::
keçirilan imtahanlarda alda etdiklari natical:ır asasında qabul edilirl:ır.

SanadfarAzarbaycan Tibb Universitetinin Harbi Tibb Fakült3sinda yaradılmış komissiya tanfindan

qabul olunur (ünvan: Bakı şabari, Ceyhun Salimov küç3si, 3. Müdaffa Nazirliyinin Baş Klinik Hospitalınm
3razisi. aıaqa telefonu: 431-39-73).

Naxçıvan Muxtar Respublikasında yaşayan şaxslar s3n3dlarini Heydar c)liyev adına Harbi Liseyıh
(Naxçıvan Ş3hari) taqdim edirlar. 8laqa telefonu 544-00-15, 544-00-16).

Qabul imtabanının tarixi Dövlat İmtahan Mdrbzi tarafindan elan olunduqdan sonra alav:) olaraq bildirifac.

aıava malumat Azarbaycan Respublikası Müdaffa Nazirliyinin İnternet saytında yerlaşdirila~k:

www.mod.gov.az

1111

~cannea wnn L,am~can1fer

 IMEl:fii•fü:(•ii'WMJI
AZ8RBA YCAN TİBB UNİVERSİTETİNİN
Harbi Tibb Fakültasina Harbi feldşer işi ixtisası üzra
2023/2024-cü tadris ili üçün qabul qaydalan

1. Ül\lUMI MÜDDaALAR:

T~ris dili: Az:.:ırbaycan dili

T~hsil fonnası: :.:ıyani
T:.:ıhsil müdd3ti: 3 il

'\:aş h3ddi: Cari ild:.:ı ümurnt::,hsilmü::>ssis::>13rind::, bitirmiş, q::,bulilind3 17 yaşı

tam orta t::,hsils::,viyy::>sini
tamam olan V320 yaşı tamam olmayan Az::,rbaycanRespublikasının kişi cinsli v3t3ndaşlan, habel3 18 yaşından 23
yaşınad3k kişi cinsli h::,rbi qulluqçular (zabit v::>gizir (miçman) h::,rbi rütb::>siolanlar istisna olmaqla) V3 h3rbi
y;;ızifalifar q3bul edilirl::>r.
H3rbi feldşer işi ixtisası üzrn H3rbi Tibb Fakült3sin::>q3bul olan ş3xsl::>r t::>hsilmüdd::>tind:ı bütün t3minat
növfari il3 t3min olunurlar.

il. saNaDLaRİN QaBULU:

H3rbi feldşer işi ixtisası üzr3 H::>rbiTibb Fakült::>sin::> q3bul olmaq ist::>y3nnamiz~l::>r 1 apre! 2023-cü il
tarixind::>n30 aprel 2023-cü il tarixin::>d::>k
::>riz::>
il::>Fakült::>
r::>isin::>
müracfat etm3lidirl3r.
ari:l;)y3 aşağıdakı s::>n::>dl::>r
alava olunmalıdır:
- abituriyentin tasdiq olunmuş elektron ariz::>sindan çıxanş;
- ş::>xsan yazılmış t::>rcümeyi-hal,alyazma ila 1 nüsxad::>va çap edilmiş 2 nüsx::,d::>;
- oxuduğu (bitirdiyi) tahsil mü3ssisasind::>n (iş v::>
ya yaşayış yerind::>n)verilmiş xasiyy::>tnam::>;
- tam orta tahsil baqgında sanadin notarial qaydada t::>sdiqedilmiş surati (cari ilin mnunlan üçün arayış);
- doğum haggında şahadatnam::>nin v::>ş::>xsiyy::>t v::>sigasinin notarial qaydada t::>sdiqedilmiş surafr
- nikahhaggında şahad::>tnam::>nin notarial gaydada t::>sdigedilmiş sur::>ti(evli oldugda);
- uşaqlann doğum baggında şahad::>tnam::>larinin notarial gaydada t::>sdigedilmiş surati (uşaq olduqda):
- aifo tarkibi va yaşayış yeri haqgında arayış;
- r3 ngli fotoş 3 ki1 (baş geyimsiz, anfas, 6 3d3d 3x4 sm V32 ::>d3d
4.5x6 sm ölçüd:.:ı);
- 18 yaşı tamam olmayan namiz::>dlarüçün valideynkırin va ya qayyuınlannın notnrinl q:ıyd:ıda t:.:ısdiq

cdilmi razılıq ::,rizal:,ri;

- elektrokardioqramma;
- qanın ümumi analizi, qan qrupu v:, rczus-fnktor;
- qanın QIÇS v:, ifilis:, gör:ı scroloji rcııksiyıılara dair milııyin:,l:,rinin n:>tİC':>l:,ri:
- qanın hcpaıiı C v:, hepatit U-y:, dnir ıııilııyin:,l:,rinin n:,tic:,l:,ri:
- idiyin ümumi analizi;
- p ixonevroloji, nurkoloji, v:,r:,ııı v:, dori-1lUır:,vi disp ınsL•rl:,rd:ın (kııhinctl:n(bn) qcydiyyatda olub-
olmama ı haqqında arayışlıır.
Ş:,x iyy:,ıv:, iq:, i, doğum hııqqındıı :ılıııd:,ınonı:,, lı;,rbi cıcydiyyut lınqqında s;ın:ıd ,·3 tam ona tJhsil
haqqında .:,n:,din :,sli nami1:,d ı:,r:,find:,n koıııissiynyn ş:,x. :,n t:ıqdiııı edilir.

199

~cannea wnn L;am~canner

 i'WHIM
Mf4fü:fii•fü:J
11
111.HaRRI l;-EU).,F.R işi IXTISASI ÜZRa HuRBi TiBB FAKÜLTuSİNa QuBUL AŞAĞID~
QA\'DADA HuYATA KEÇIRILIR:

'omi7 11.ır l l.ırhi

Tibb Fnkülı"sindJ horbilıokim komissiyasında müayin:ld;mkeçm:llidirl:lr.
ı 1 ın. "·an Mu.,ınr Rcspublik:ısında yaşayanlar horbilı:lkim komissiyasında müayin:ld:lnHeyd:lraJiyev adına
il. roi liscyd.ı (Nnx\·w:ın ş:ıh:ıri) kcçmJlidirl::ır.

, 1ür:ıci:ıt cefanşJxsl:ırin mJhkumJuğu bar;:ıd;:ı arayışın alınması Fakülta r.ıisinin sorğusuna asas:ln Müdafi~
, ·wrli~inin mü,·nfiqidar:ısi t:ırafind:ın h;:ıyata keçirilir.
Göıürülm:ımiş intizam c:ızası olan (yalnız h::ırbi qulluqçular), m:lhkumluğu ödanilmamiş va ya üz:ırin
~örüriilmJmis.h~mıçinin ağır V:l ya xüsusila ağır, habela harbi xidm.ıt aleyhina cinay:lt töratmiş, H;ırbi 1
- ~:ı:ı_;:ıdJn xaric olunan,harbi h:ıkim komissiyası tar:ıfind:ın fakült::ıd:ı t::ıhsil almağa yararsız hesab olunan\~
- . -r;ı jlmJ t:ıdbiri:ıri keçiril:ın zaman H:ırbi tibb fakültasinaqabula mane olan dig::ır ballar mü:ıyyan edil:ın ş;:ıxsl;ı
~:-rb• Tibb F:ıkült:ısind;ı t:ıhsil almaqüçün namizadlarsiyahısına daxil edilmirlar.
Müvafiqyoxlaınalardan müv;:ıffaqiyyatl:ı keç;ın namizadlarinsiyahısı müsabiqada iştirak etmak üçün Dö\l;ı
imtahanf\farbzin;ı gönd;ırilir.
Naıniz;ıdl:ırin H;ırbi Tib!:ı Fakült;ısin;ı q::ıbulu müvafiq tadris ilinda tam orta tahsil saviyyasi üzra bura:.'Ul:J
imtahanı veldn abituriyentlarinburaxılış imtahanında, digar abituriyentlarin isa müvafıq tadris ilind:ı keçirili.ı
q:ıbul imtahanında ald:ı etdikl:ıri naticalar:ı ;ısas:ın Dövl::ıt imtahan Markazi tarafindan hayata keçirilir.

Tibb UniversitetininHarbiTibb Fakültasindayaradılmış komissiya tarafından q:ıbııl

SanadfarA?.arbaycan
olunur.
(ünvan:Bakı ş:ıhari, CeyhunSalimovküçasi,3. MüdatfaNazirliyinin Baş Klinik Hospitalımn 3razisi.
alaqa telefonu:431-39-73). •

· 'aıçıvan MurtarRespublikasmda yaşayan şaxslar sanadlarini Heydar üliyev adına H3rbi Lisey:ı (Naxçn
şahui) taqdim edirlar (alaqa telefonu 544-00-15, 544-00-16).

0 3bul imtahanının tarixi Dövl;ıt İmtahan Markazitarnfınd:m elan olunduqdan sonra alava olaraq bildiri!.-

aıa"a malumat Azarbaycan Respublikası Müdafi.J Nazirliyinin İnternet saytında yerlaşdirifacak:

www.mod.gov.az

200

~cannea wnn \.Jam~canner

- Azarbaycan Respublikası Müdafia Nazirliyinin
harbi liseylarina 2023/2024-cütadris ili üçün
kursant qabulu qaydalan

1. Ül\lUMI MÜDD8ALAR:
Tadris dili: Azarbaycan dili
T::ıhsil fonnası: ayani
Tdhsil müdd.>ti: 2 il

Yaş haddi: Cari ilda ümumtahsil mü.>ssisalarind.>orta tahsil saviyyasini bitirmiş, gabul ilinda I 5 yaşı tamam
olan va 17 yaşı tamam olmayan Azarbaycan Respublikasının kişi cinsli vatandaşlan gabul edilirlar.
Harbi liseylara gabul olan kursantlar tahsil müddatinda bütün taminat növlari ifa tamin olunur va ayda
51 AZN mablağinda müavinat alırlar.

il. saNaDL8RİN Q8BULU:

Harbi liseylarn gabul olmag istayan namizadlar I apre! 2023-cü il tarixindan 30 aprel 2023-cü il tarixin.>dak
ariza ifa Lisey misina müraciat etmalidirlar. c)rizaya aşağıdakı sanadlar alava olunmalıdır:

- şaxsan yazılmış tarcümeyi-hal (alyazma ila 1 nüsxada va çap edilmiş 2 nüsxada );

- doğum haggında ş.>hadatnam.>nin va şaxsiyyat vasigasinin notarial gaydada tasdig edilmiş surati;
- valideynlarin va ya gayyumlannın notarial gaydada tasdig edilmi_ş razılıg arizalari;
- sinif rahbari tarafından yazılmış va maktab direktoru tarafından tasdig edilmiş xasiyyatnama;
- rangli fotoşakil (baş geyimsiz, anfas) - 6 adad 3x4 sm ölçüda va 2 adad 4.5x6 sın ölçüda;
- aifa tarkibi va yaşayış yeri haggında arayış;

- burunatrafı boşluglann rentgenografiyası;

- elektrokardiogramma;
- ganın ümumi analizi, gan grupu va rezus-faktor;
- gamn QİÇS va sifılisa göra seroloji reaksiyalara dair müayinalarinin naticafori;
- ganm hepatit C va hepatit B-ya dair müayinalarinin naticalari;
- sidiyin ümumi analizi;
- n:x:isd,ahelmintlarin yumurtalarının müayinasina dair tibbi sanad;
- dizenteriya grupuna dair müayina, asnakdan va burundan difteriya çöplarinin aşkar edilmasi üçün müayin:,:
- psixonevroloji, narkoloji, varanı vo dari-zöhravi dispanserlard:m (kabinetkırdan) geydiyyatda olub-olmaması
haggında arayışlar;
- xroniki v:, son 12 ay orzindo keçirdiyi yoluxucu v:, pamzitar x::ıst~likl::ır., gör., dispanser geydiyyatında olub-
olmaması bar:,d:, m:,lumaılar, ambulııtor x:,st::ınin tibbi knrtı (olunmuş peyv:,ndl;,r haggında m:llumat),
tasionar x:, tanin tibbi kartından çıxurışlar (formn N<.127/U), rcntgcnoqrmnlnr, xüsusi müayin.> metodlannın
protokollan v::,v::,t:,ndaşın s::ıhh:,tini xamkıcriz::ı cd::ın dig:ır tibbi s::ın:ıdl:ır (ın::ıkt:ıblinin tibb kartası _ fonna N!?
26/U).
Doğum haqqında ş:,had:,tnıım:,nin v::ı ş:,xsiyy:,t v::ısiq::ısinin 3sli nnmiz:,d t:lr:>find.>n S:,n:,d Q.>bulu
Komi iya ına ş:,xs:>n ı:,qdim edilir.

201

~cannea wnn \.Jam~canner

 111.llilltBI LISEYLaRa Qf>RULAŞAĞIDAKI QAYDADA Hav ATA KEÇIRILIR:
-----
1 nıniz,"lcför milrnci:ıı cıdikl:ıri h.ırbi liscyd:, yaradılmış lı:,rbi hakim komissiyasında müayin~
~cçm,"llidirl:ır. 11:ırbi h:ıkim komissiyasından kcçm:ınin tarixi sanad qabulu zamanı q:,bul komi siyası tarafin<brı
bildirilir.
11:ırbi h:ıkim komissiyasının q:ırarıııa asas:,n harbi liseyd:, tahsil almağa yararlı hesab cdilan namizadl r
inıcmct vasit,"I.i il:ı elektron ariz:, fommsını doldurur, şifra va iş nömr:>siniçap edir, sonra h;:ımin şifr:, va iş nömr;ı i
il:ı h:ırbi liscyin S:ın:ıd Q:ıbuhı Komissiyasıııa gal:mık elektron ariza formasını t;;ısdiq etdirirlar. Dövlat İmtahan
l,"lrk:ızi ı:ır:,find:m müayyan olunan müdd:,td:>namiz:>dl:>r Dövl:>tİmtahan Markazinin r:>smielektron saytında şifr~
\'J iş nömr:ıl:ırini daxil etm:>kl:> q:>bulimtahanına buraxılış varaqasi alırlar.
Ümuıni orta tahsil haqqıııda attestatda bar hansı bir fann üzra yekun qiymat "2" olan namiz:,dl:>r:>
imtahana
buraxılış v:ır:ıq:ısi verilmir va onlar h:>rbilisey:>q:>bulolunınurlar.
test üsulu ila keçirilan qabul imtahanı verirlar. Test imtahao,
Nami~dl:>r Dövlat imtaban M:>rkazitar:>find:>n
aşağıdakı fonl:>rüzra Azarbaycan dilind:>apanlır:
- Az;,rbaycan dili;
- riyaziyyat;
-jizika;
-kimya.
Namizadlar harbi liseylara Dövlat İmtaban Marbzi t:>rafindankeçirilan q:>bul imtahanının n:>ticalarw
asasan q;;ıbul edilirl:>r.

S:madfar C.Naxçıvanski adına Harbi Liseyda yaradılmış komissiya tarafindan qabul olunur
(ünvan: Bakı şahari, Xatai rayonu, Polad Haşimov küçasi 1. a/aqa telefonu: 479-80-24).

Naxçıvan Muxtar Respublikasında yaşayan şaxslar sanadlarini Heydar aliyev adına Harbi Liseya (Naxçınn
şahari) taqdim edirlar (;ı/aq;, telefonu: 544-00-15, 544-00-16).

Elektron arizafarin doldurulma, imtahana buraxılış v:>r:>q:>sinin

verilm::ı, imtahanlann başlama tarixl:>ribar.xfa
m:,JumatlarDövl:>tİmtahan M:>rbzinin İnternet saytında v;;ı
kütl:>viinformasiyavasital:>rind:>
elan olunur.

aıava malumat Azarbaycan Rcspublikası Müdafaa Nazirliyinin İnternet saytında yerlaşdirilacak:

www.mod.gov .az

202

~cannea wnn Lıam~can1'r

 ■ Mf:ı:Si•fü:Jl)(IW.ııfil
Naxçıvan Muxtar Respublikası Daxili İşlar Nazirliyinin
Orta İxtisas Polis Maktabina
2023/2024-cütadris ili üçün kursant qabulu
QAYDALARI
Naxçıvan Muxtar Respublikası Daxili İşl:,r Nazirliyinin Orta İxtisas Polis M:,kt:,bin:, q:,bula namiz:,dl:u
·•A~rbaycan Respublikası daxili işl:,r orqanlannda xidm:,t keçm:, haqqında asasnam:,"nin v:, "Naxçıvan Muxtar
Respublikası Daxili İşl:,r Nazirliyinin Orta ixtisas Polis M:,kt:,binin Nizamnam:,si''nin t:,l:,bl:ırin:, uyğun olaraq.
~rbaycan dilini s:,rb:,st bil:,n, tam orta t:,hsilli, boyu azı 175 sm, yaşı 30-dan çox, 20-d:ın az olmayan v:, müdd;ıtli
h:,qiqi h:ırbi xidm:,t keçmiş Az:ırbaycan Respublikasının v:,t:,ndaşlan sırasından seçilirl:ır.
Nami~dl:,r Naxçıvan Qamizonu M:ırk:,zi H:,rbi-H:,kim komissiyasında müayin:ıd:ın, habel:, Naxçıvan Muxtar
Respublikası Daxili İşbr Nazirliyind:, yaradılmış fiziki hazırlıq v:, seçm:ı komissiyalannda mü:ıyy:ın edilmiş
normativl:,r üzr:, sınaqdan keçm:ılidirl:ır (fiziki hazırlıq üzr:ı minimal normativl:ır: turnikd:, dartınma- ç;ıkisi 80
kiloqramad:,k olanlar üçün 10 d:,fa, 80 kiloqramdan yuxan olanlar üçün 8 d;:ıfa; qaçış 100 metr m:ısafay:ı 15 saniy:>
v;:ı 1000 metr m:,safay;:ı 4 d:ıqiq:ı; qollar üz;:ırind:ı b;:ıd;:ınin döş:ım:,d;:ın qaldınlması 20 d:ıfa; arxası üst:, uzanmış
halda b:ıd:ınin döş:ım;:ıd:,n qaldınlması 20 d:ıfa).
Fiziki hazırlıq nonnativl:ırind;:ın birini öd;:ıy;:ı bilm:ıy:ın, nazirliyin seçm:ı va ya Naxçıvan Qnmizonu Mark:ızi
H:nbi-H:,kim komissiyalanndan keç:, bilm:,y:m namiz:ıdl:,r müsabiq:ıdan kanarlaşdırılır. Komissiyalann işi il:, bağlı
şikay;:ıtl:ır;:ı n:ıtic:ıl:,r elan olunduğu vaxt namiz:,din komissiya s:ıdrina müraciati olduqda baxılır.
Sınaq v;:ı müvafiq yoxlamalardan müv:ıffoqiyy:ıtlJ keç:m namizadl.ırin siyahısı ixtisas seçimind:ı iştirak etm:ık
üçün Azarbaycan Respublikasının Dövlat lmtahan Markazina göndarilir.
İmtahanlar test üsulu il:,, orta ixtisas t:,hsil ınü:ıssis:ıfarin:, qabul imtahanlan formatında (Az:ırbaycan dili,
riyaziyyat, xarici dil fanl;:ıri üzr:,), Azarbaycan dilind:, keçirilir.
Qabul imtahanmın keçirilm:ısi ifa bağlı bütün t:,şkilati t:,dbirl:,r, s:,nadl;:ışm:>, imtahanların vaxtı, yeri v:, dig:ır
ş:ırtl:,r Az:,rbaycan Respublikasının Dövl:,t lmtahan M:,rk.ızi tar:,fından müayy:m edilir. Namiz:,dl:>r bu m:ıqs:ıdl:ı
Markazin intemet saytında v;:ı ya kütl:,vi infonnasiya vasit:,l;:ırinda veril;:ın elanlan izl;:ım;:ılidirl::ır.
Naxçıvan Muxtar Respublikası Daxili lşfar Nazirliyinin Orta lxtisas Polis M;:ıkt;:ıbin:> qabul olunmuş kursantlar
t:,hsil müdd:,ti :,rzind;:ı dövl;1t hesabına xüsusi geyim forması, t:,qaüd, yataqxana v:, yem:,kla tamin edilirl:ır.
M:,ktabd;1 tadris Az;1rbaycan dilind:, apanlır, t:,hsil müdd;1ti2 ildir.
Naxçıvan Muxtar Respublikası Daxili İşl;1r Nazirliyinin Orta lxtisas Polis M:,ktabini müv;1ffoqiyyatl:ı bitirmiş
m:,zunlara M:,kt:,bd:, yaradılan Dövfot Attestasiya Komissiyasının q:,ran il:, "Hüquq-mühafiz:, foaliyy:,ti" ixtisası
va "polis kiçik leytenantı" xüsusi rütb;1siverilir.

İkili v:,t:,ndaşlığı, digar dövl:,tl;:ır qarşısında öhd:,likfari olan ş:,xsl:,r, din xadiml::ıri, mahbm:,nin qanuni
qüvv:,ya minmiş q:,ran il;:ı
faaliyyat qabiliyy:ıti olmayan v:, ya m;:ıhdud foaliyyat qabiliyy:,tli hesab edilmiş, cinay:,t
tör:ıtdiyin:, gör:, :,vv:,11;:ır m;1hkum olunmuş, habel;:ı bar:ısind:, cinay:,t işinin icraatına b:,ra:,tverici :,saslar olmadan
xitam verilmiş, el:,c;1d:, "Az:,rbaycan Respublikası daxili işl:,r orqanlannda xidm:,t keçm:, haqqında" asasnam3 il:,
mü:,yy:,n olunmuş dig:ır ş;1rtl:,r:, uyğun g:,lm;:ıy:,n ş:,xsl:,r M:,kbba q;1buledilmir.

Namizadlar aşağıdakı san:,dlari ş:ıxs:,n t:,qdim etm:,lidirl;:ır:

- ş:,xsiyyat vasiqasi;
- tam orta tahsil haqqında s:,nad (attestat);
- yaşayış yeri üzra tibb mü:,ssis:,sindan Daxili İşl:,r Nazirliyin:, t:,qdim olunması üçün sağlamlıq haqqında
arayış;

- h;:ırbi bilet;
- :,mak kitabçası;
- arayış {ail:, t:,rkibi v:, yaşayış yeri haqqında, işl;:ıy;:ınfar üçün İsa :,lav:, olaraq iş yerlarind;:ın);
- xasiyyatnama (yaşayış v:, ya iş yerind;:ın);
- 9x 12 sm ölçüd;:ı 2 :,d;:ıd, 4x6 sm ölçüda 4 Jdad fotoşakil.

Sanad qabulu ifa bağlı ,dava malumat almaq üçün alaqa telefonlan: 036-545-08-JO (155, 156).

203

~cannea wnn L,am~canner

■ füfü:6i•f:ı:ı•)l'WMJ■
NAXÇIV AN DÖVLaT UNİVERSİTETİ
2023/2024-cü tJdris ili üçün
uuaRBİ TİBB"
--
IXTİSASINA TaLaBa Q0BULU ELAN EDİR
Na, çıvan Oö\ll;ıt Universiıeıinin Tibb fakültasinin n::ızdinda açılan "Harbi tibb" ixtisası üzra tadris ::ıyanj
fom1:ıda z;ırbaycan dilind::ı apanlır. Tahsil müddati 6 ildir .
..H;ırbi tibb .. ixtisasına cari ild::ı mülki ümumtahsil müassisalarinda tam orta tahsil saviyy::ısini bitirmiş, sentyabr
ayının 15-<fak 17 yaşı tamam olan va 20 yaşı tamam olmayan Az::ırbaycan Respublikasının kişi cinsli vatandaşlan,
habcl;ı 18 yaşdan 23 yaşad::ık kişi cinsli harbi qulluqçular (müdd::ıtli h:>qiqi harbi xidm::ıt harbi qulluqçulan istisna
olmaqla) \'.l hdrbi v::ızifalilar q::ıbul edilir.

saNaDLaRİN QaBULU:
.. H::ırbi tibb" ixtisasına q::ıbul olmaq istay:>n namiz::ıdlar 1 aprel 2023-cü il tarixind:>n 30 apre) 2023-cü il
tarixin~ak :>riz::ı ila Naxçıvan Dövlat Universitetinda yaradılmış sanad qabulu komissiyasına müraciat etmaUdirlar.

a~y::ı aşağıdakı s::ın::ıdlar alava olunmalıdır:

• abituriyentin t:)sdiq olunmuş elektron :)rizasind:)n çıxanş;
• ş::ıxsan yazılmış t::ırcümeyi-hal (:)lyazma il:>1 nüsx:>d:)va çap edilmiş 2 nüsx:>d:));
• tam orta tahsil haqqında S:)n:>dinnotarial qaydada t:>sdiq edilmiş sur:>ti (cari ilin mazunlan üçün ona
m:)kbbdan verilmiş arayış);
• doğum haqqında şahadatnamanin va ş;:,xsiyy:>t V:)siqasinin notarial qaydada tasdiq edilmiş sur:)ti;
• nikah haqqında ş:>had:>tnam;:,nin notarial qaydada tasdiq edilmiş surnti (evli olduqda);
• uşaqların doğıım haqqında ş:)had:)trıam:>l:)rinin notarial qaydada tasdiq edilmiş surati (uşaq olduqda);
• oxuduğu tahsil müassis:)sind;:,n (iş v;:,ya yaşayış yerindan) verilmiş xasiyy:>tnam:);
• evl:)r idar:>sindan va ya yerli icra hakimiyyati orqanlanndan ail::ı tarkibi V:) yaşayış yeri haqqında arayış;
• r.mgli fotoş:)ki) (baş geyimsiz, anfas)- 6 ad:>d3x4 sm ölçüda v:>2 :>d:>d4.5x6 sın ölçüda;
• 18 yaşı tamam olmayan namizadlar üçün valideyn):)rin v:>ya qayyumlannın notarial qaydada t:)sdiq edilmiş
razılıq :)rİzal:)ri;

• elektrokardioqramma;
• qamn ümumi analizi, qan qrupu va rezus-faktor;
• qanın QİÇS va sifilis:) gör::ı seroloji reaksiyalara dair müayin:)l:)rinin natic:>l:)ri;
• qanın hepatit C V:)hepatit B-y:) dair müayinal:)rinin Il:)tic:>l::ıri;
• sidiyin ümumi analizi;
• psixonevroloji, narkoloji, v::ırnm V:)dari-zöbr:)vi dispanserlard:)n (kabinetlard:)n) qeydiyyatda olub-olmaması
haqqında arayışlar.

Ş:,~ iyy:,t v:> İq3sİ, doğum haqqında Ş:))tadatnam:>, h:)rbi qeydiyyat haqqında S:)O:)dV:) tam orta t:)hsil haqqında
:>n:>din:> li namiz:>dl:>r3fınd:m komissiyaya Ş:)Xs:m t:)qdim edilir.

QEVD:
• Namlt<Jtl/, 1 r lı,1 r lıam·ı .,.1/ı,1/ıd,1,ı "/J;,rbl tlbh" ixtisasıııda ti>lısil almaqdaıı imtiııa etdiklari halda. Naxçıvan

Dii,ı/;,t Un/ver /ıeılııdu n xarlc o/ııımıaltırı bar,.,d,1ölul.1/ikg6ıiiııirli>r.

• Naxr;ıv(lfı Dı1ı,/iJI Uııivf'r.,ltcılıılıı "l/:1rh/ tlbh" ixıi.w.ı-ıııa kcririlmı mıisabiqada,ı so,ıra bu ixtisas üzra boş yer/Jf
qular. a, im Y<'rlarlıı Az:>rhaycuıı Tibb Uııivers·itcıiııiıı miivajiq ixıisasıııa saııad vermiş, lıakim komissiyasmdan
lcrçmı, ,,, mii,alılııJ prılar/ııl lid,wıiş abiırııycııı/.Jriıı lıesabıııa doldıınılmasına etiraz etınirik.

204

~cannea wnn L,am~cann~

 1!'WMII
lkiE1:€i•fü:\•
NAXÇIVAN DÖVLaT UNIVERSITETININ "HaRBI TIBB" IXTISASINA QaBUL AŞAĞIDAKI
QA YDADA Hav ATA KEÇIRILIR
Nam~dlJr harbi hakim komissiyasında müayinad:m keçm:ılidirl:ır.
Mü,afiq yoxlamalardan müv:ıffaqiyy:ıtl:ı keç:ın namiz:ıdl:ırin siyahısı q:ıbul imtahanında iştirak etm;ık üçün
Dö\llJt lmtahan M:nbzin;ı gönd;ırilir.
Naxçıvan Dövl;ıt Universitetinin "H;ırbi tibb" ixtisası üçün keçiril:ıc;ık q:ıbul imtahanına h;ırbi h:ıkim
komissiyasında müayin:ıd;ın müv:ıffoqiyy:ıtl:ı keçmiş namiz;ıdl:ır buraxılır.
Müraci;ıt ed;ın ş;ıxsl:ırin mahkumluğu bar::ıd;ı arayışın alınması fakült;ı dekanlığının sorğusuna ;ısas:ın
MüdaJfaNazirliyinin müvafıq idar;ısi t:ırafmd:ın h:ıyata keçirilir.
Namiz;ıdfar Dövl;ıt İmtahan Mark~zi tar;ıfmdan keçirilan qabul imtahanı verirl:ır. Q:ıbul imtahanı IV ixtisas
qrupunun fanfari üzr::ı Azarbaycan dilinda keçirilir.
Namiz:xilar "Harbi tibb" ixtisasına Dövl:ıt İmtahan Mark::ızi t:ır:ıfind:ın keçirilan imtahanların n;ıtic;ıl;ıri
;ısasında qabul edilirl:ır.
"H;ırbi tibb" ixtisası üzr;ı q:ıbul olmuş ş;ıxslar 4-cü kursad:ık t:ıhsil aldıqdan sonra h;ırbi andı q:ıbul edir v;ı
bütün növ t;ıminatlarla (geyiın, qida v:ı s.) tamin edilirl:ır. "H;ırbi tibb" ixtisasına q;ıbut olmuş ş:ıxsl:ır 4-cü kursad:ık
Naxçıvan Dövl;ıt Universitetind:ı va kliniki bazalarda, son 2 ili is;ı birbaşa Harbi hospitalda v;ı h;ırbi ş;ıraitd;ı t;ıhsil
alırlar. ••tt;ırbi tibb" ixtisası üzr;ı qabul olmuş şaxsl;ır tahsil müddatind;ı mü;ıyyan edilmiş m:ıbl:ığd;ı müavin:ıt
alırlar. T::ıhsili v::ı intizamı il:ı forqlan:ın :ılaçı kursantların aylıq müavin;ıtlarin;ı müvafıq qaydalara uyğun ;ılav;ıl::ır

edilir.
S;ın:ıdl::ır Naxçıvan Dövlat Universitetind:ı yaradılmış komissiya t;ırafınd;ın q:ıbul olunur (Ünvan: Naxçıvan
ş;ıh::ıri, Universitet ş:ıh:ırciyi, AZ7012, Naxçıvan Dövl:ıt Universiteti).
Q::ıbul iıntahanının tarixi Oövl:ıt imtahan M:ırk;ızi t;ırafınd:ın elan olunduqdan sonra alava olaraq bildiril;ıc;ık.
aıav::ı malumat Naxçıvan Dövlat Universitetinin İnternet saytında (www.ndu.edu.az) yerlaşdirilac;ık.

aıaqa: Telefon: (+99436) 544 08 61 (2700), +994503004280, +994602088800

Faks:(+99436) 545 72 88
E-poçt: in[O@ndu.edu.az: admin@ndu.edu.az

205

~cannea wnn \.Jam~canner

 .. bıi ı t1•~ti~-,,;,lj:f:~-•ı:•:iılt=~):ilıı:(1:ıı.:H~•li•~4•~tı~-------------------------------
■■
- -
Azarbaycan Respublikası Fövqalada Hallar Nazirliyinin
---
Akademiyasına 2023/2024-cü tadris ili üçün ayani va qiyabi
tahsil üzra talaba qabulu gaydaları

ayani tahsil:
Axırbaycan Respublikası Fövg;)lad;) Hallar Nazirliyinin Akademiyasına 2023/2024--cü t:xlris ili üçün ;:ıyani tahsil
üz:r.) qabula nanıizadfar boyu 170 sm-d;)n az olmayan, tam orta t;)hsilU V;) ya tam orta m;)kt;)bin buraxılış sinfindJ
oxuyan, 15.09.2023--cü ilooak 17 yaşı tamam olan, yaxud müdddtli hdgigi hdrbi xidmatini başa vurarag ehtiyaıa
buraxılmış V;) 15.09.2023-cü il~ak 23 yaşı tamam olmayan Azarbaycan Respublikasının V;)tandaşlan sırasından seçilir.

Akademiyaya gabul olmag arzusunda olanlar Fövgdlad;) Hallar Nazirliyinin Tibb Xidm;)tinin Xüsusi h:ıkim
ekspertiza komissiyası t;)rafind;)n şahadatlandirilir, fiziki hazırlıg saviyy;)sinin xidmdt üçün ıniiayy;:ın edilmiş
minimumlara uyğunluğu yoxlanıhr V;) FHN-nin Seçma komissiyasında fordi söhb::ıt aparılmagla sınaqdan
keçirilirl;)r.
Smag V;) müvafig yoxlamalardan müv::ıffagiyy;)t);) keçmiş abituriyentldrin siyahısı Az;)rbaycan Respubliknsı
Fövq;))ad;) Hallar Nazirliyinin Akademiyasına namiz::ıd olarag geyda alınması üçün Dövl::ıt İmtahan M;;ırbzin~
gönd;)rilir.
Qdbul imtahanı test üsulu ila I ixtisas grupuna daxil olan fanfar ÜZf;) keçirilir.
Test imtahanlarının keçirilm::ısi gaydaları il;) Dövl::ıt İmtahan Marbzinin İnternet saytında V;)kütl::ıvi inforrnasiya
vasiblarindd verifan elanlarda tanış olmag olar.
Akademiyaya g::ıbul olunan şdxsfar tahsil müddatinda yemak, geyim forması V;)yataqxana il::ı t::ımin olunur, t;:ıqaüd
alırlar.

Akademiyada tahsil müdd::ıti 4 ildir.

T;)dris Az;)rbaycan dilind::ı aparılır.

Akademiyanın m::ızunlanna müvafig olarag "Yanğın t;)hlük;)sizliyi müh;)ndisliyi" V;) "H::ıyat faaliyy;;ıtinin
ı:,hJübsizliyi mühdndisliyi" ixtisasları üzr::ı "bakalavr" ali-peş::ı ixtisas d;)r::>c;)si
verilir. Onlar «H;)rbi xidm:,tkeçm~
haqgında» asasnam::ı V;) "Fövg::ılad::ı ballar organlarında xidm::ıtkeçm::ı haggında" Az::ırbaycan Respublikasının
Qanununa uyğun gaydada rütb::ılar verilmakl;) Fövgalada Hallar Nazirliyi sistemindd v;)zifa);)r;) t;)yinat alırlar.
Akademiyaya q;)bul olmag istdydnl;)r aşağıdakı S;)n;)dlariş::ıxs;)n t;)gdim etmdlidir);)r:
• brcümeyi-hal (abituriyentin Ş;)XS;)n özü t;)f;)fİlld;)n yazılmış);

• Ş;)Xsiyy::ıt v::ısiqasinin V;)doğum haqgında Ş;)had;)tnam;)nin notarial gaydada t;)sdig olunmuş surati;

• harbi biletin va ya b;)rbi xidm;)t;) çağırış m;)nt;)qasin;) t;)hkimedilm;) V;)Sİg;)sinin ;)Sli V;) notarial gaydada
bsdiq olunmuş sur::ıti;
• tam orta m:ıkt::,bd:,n, işl:,diyi t::ıgdirda iş yerind;)n V;)ya h;)rbi hiss;)d;)n xasiyy;)tnam;);
• tam orta t3hsil haqqında san:,din asli V;) notarial gaydada tasdig olunmuş sufdti, yaxud tam orta m;)kt::ıbiıı
buraxılış infind:ı oxuması haggında müayy::ın olunmuş formada arayış;
• ya"jayı ycrind:ın arayış (daimi qcydiyyat ycrind;:ı yaşamadığı halda);

• xüsu i hakim ckBpcrtiza komissiyasına t;:ıgdim olunması üçün yaşayış yeri ilzr;) ruhi-;)s::>b,narkoloji, d::ı~­
zöhr3vi, v:ır3m dispanscrl:,rind:ın v:ı QJÇS haggında arayışlar, qeydiyyat yeri üzr::ı poliklinikaya son 5 ıl
:ırzind:, müraci:ıtl:ıri haqqında qısa cpikriz;

• 4 :xfad 6x4 m ölçüd:ı r:ıngli fotoş:,kil (ağ fonda, tünd r:ıngli penc::ıkd::ı).

201

~cannea wnn L;am~canner

 Qi)abi t3hsil:
Az;ırbaycan RespublikasıFövqJladJ Hallar NazirliyininAkademiyasma2023/2024-cüt::ıdris ili üçün qiyabi t::ıhsil
üzrJ q;ıbula namiZ3<11Jr
~rbaycan Respublikası Fövq::ılad::ı Hallar Nazirliyinintam orta t::ıhsilli, 15.09.2023-cüil::ıdJk
35 yaşı tamam olmayan ::ımJkdaşlan sırasından seçilir.
Akademiyaya q::ıbul olınaq arzusunda olanlar Fövq::ılad::ı Hallar Nazirliyinin Seçm::ı komissiyasında fardi
söhb:ıt apanlmaqla sınaqdan keçm::ılidirl::ır.

Sınaqdan müv::ıffaqiyy::ıtl::ı keçrniş abituriyentl::ırin siyahısı Az::ırbaycan Respublikası Fövq::ılad::ı Hallar

Nazirliyinin Akaderniyasına namiz::ıd olaraq qeyd::ı alınması üçün Dövl::ıt İmtahan M::ırbzin::ı gönd::ırilir.
Q::ıbul imtahanı test üsulu il::ı I ixtisas qrupuna daxil olan fonl::ır üzr::ı keçirilir.
Test imtahanlannın keçirilmJsi gaydaları ifa Dövl::ıt İmtahan M::ırbzinin internet saytmda v::ı kütl::ıvi infonnasiya
\'asit::ıl::ırind::ı veril::ın elanlarda tanış olmag olar.

Akademiyada t::ıhsil müdd::ıti 5 ildir.

T::ıhsilalma forması öd::ınişli ::ısaslarla qiyabidir. İllik t::ıhsil haqqının m::ıbl::ıği 2100 AZN-dir.
T::ıdris Az::ırbaycan dilind::ı apanlır.

Akaderniyanın m::ızunlanna müvafig olarag "Yanğın t::ıhlük::ısizliyi müh::ındisliyi" v::ı "H::ıyat foaliyy::ıtinin
bhlük::ısizliyi müh::ındisliyi" ixtisaslan üzr::ı "bakalavr" ali-peş::ı ixtisas d::ır::ıc::ısi verilir.

Akaderniyaya q::ıbul olmag ist::ıy::ınJ::ır aşağıdakı s::ın::ıdl::ıri ş::ıxs::ın t::ıgdim etm::ılidirl::ır:

• t::ırcümeyi-hal (narniz::ıdin ş::ıxs::ın özü t::ır::ıfind:m yazılmış);
• ş::ıxsiyy::ıt v::ısiq::ısinin notarial gaydada t::ısdiq olunmuş sur::ıti;
• iş yerind::ın xasiyy::ıtnam::ı;
• xidm::ıt siyahısından v::ı ya ::ım::ık kitabçasmdant::ısdig edilmiş çıxarış;
• tam orta t::ıhsi1 haqqında s::ın::ıdin ::ısli v::ı notarialgaydadat::ısdiq olunmuş sur::ıti;
• 4 ::ıd::ıd 6x4 sm ölçüd::ı, 2 ::ıd::ıd 9x12 sm ölçüd::ı r::ıngli fotoş::ıkil (ağ fonda, kite! geyim formasında).

S;madfar 2023-cü il martın 1-cfanaprelin 15-dak (istirahat va bayram günlari istisna olmaqla) saat 1060-dan
tt"'-dak Fövqalada Hallar Nazirliyinin Akademiyasında (üııvan: Bakı şahui Hövsan qasabasi Elman
Qasımov küçasi-8) qabul edilir. Sanad qabulu va sınaqlarla bağlı atraflı malumat Fövqalada Hallar
Nazirliyinin rasmi İnternet sahifasinda (www.flın.gov.az) yerfaşdirilacakdir.

aıaqa telefonları: (012) 512-41-61, (012) 512-41-20

201

~cannea wnn L,am~canner

 ..
.■ tilıiı-ılıi t=lıiı-]lıi:._f e.lı .ı-Elıiı-1ıi:i..1..H..1 6-;aı}.,filit.■
-----------------------------------
Azarbaycan Respublikası Daxili İşlar Nazirliyi
Daxili Qoşunlannın Ali Harbi Maktabina
2023/2024-cütadris ili üçün talaba qabulu gaydaları

D xili lşl~r Nazirliyi Da.xili Qoşunlannın Ali Harbi M;ıkt;ıbin;ı q;ıbula namiz;ıdl;ır Azarbaycan dilini s;ırb;ıst bil;ın. boyu azı
165 sm. çağın,çı ldmi Azarbaycan Respublikası S;ıfarb;ırlik v;ı H;ırbi Xidm;ıt;ı Çağırış üzr.ı Dövl;ıt Xi~;ıtinin yerli idar.), şöb;ı v;ı
bölm~l~nd;ı qeydiyyatda olan, buraxılış sinfind;ı oxuyan v;ı ya tam orta t;ıhsilli, q;ıbul edildiyi ild;ı 17 yaşı tamam olan v;ı 20 yaşı
t:ımam olmayan Az;ırbaycan Respublikasının v;ıt;ındaşlan (yalnız oğlanlar) sırasından seçilirl;ır.
amiz:xll;ır Daxili Qoşunlann Baş İdar;ısind;ı yaradılınış fiziki hazırlıq, h;ırbi-h;ılcim v;ı mandal komissiyalannda Da,xili İşl:ır
azirliyi t;ır;ıfind;ın mü;ıyy;ın edilmiş normativl;ır üzr;ı sınaqdan keçm;ılidirl;ır (fiziki hazırlıq üzr;ı minimal norrnativl;ır: tumikd;ı
darunma - ç;ıkisi 80 kq-cl;ık - 10 d;ıfa v;ı ç;ıkisi 80 kq-dan yuxan - 8 d;ıfa, qaçış - l 00 metr m;ısafay;ı 15 saniy;ı v;ı l 000 metr
m;ısafay;ı 4 d;ıqiq;ı, qollar üz;ırind;ı b;ıd;ınin döş;ım;ıd;ın qaldınlıb-endirilm;ısi - 20 d;ıfa, gövd;ınin döş;ım;ıd;ın qaldınlıb­
endirilm;ısi - 20 dafa ).
Sınaq v;ı müvafiq yoxlamalardan müv;ıffaqiyy;ıtl;ı keç;ın namiz;ıdl;ırin siyahısı qabul imtahanlannda iştirak etrn;ık üçün
Azarbaycan Respublikasının Dövl;ıt İmtahan M;ırbzinin Direktorlar Şurasına gönd;ırilir.
İmtahanlar test üsulu il;ı IIl ixtisas qrupunun fanl;ıri üzr;ı Azarbaycan v;ı rus dill;ırind;ı keçirilir.
Q;ıbul imtahanlannın keçirilm;ısi il;ı bağlı bütün t;ışkilati t;ıdbirl;ır, s;ın;ıdl;ışm;ı, imtahanların vaxtı, yeri v;ı dig;ır şanlar
Azarbaycan Respublikasının Dövl;ıt İmtahan M;ırbzinin Direktorlar Şurası t;ır:)fınd;ın mü;ıyy;ın edilir. Namiz:xlfar bu m;ıqs;ıdfa
m:ıruzin İnternet saytında v;ı ya kütl;ıvi informasiya vasit;ıl;ırind;ı veril;ın elanları izl;ım;ılidirl;ır.

Daxili İşl;ır Nazirliyi Daxili Qoşunlannın Ali H;ırbi M;ıkt;ıbin;ı q;ıbul olunmuş ş;ıxsl;ır dövl;ıt hesabına geyim forması.
yataqxana v;ı yem;ıkl;ı tamin edilirl;ır. M;ıkt;ıbd;ı t;ıdris Az;ırbaycan dilind;ı apanhr, t;ıhsil müdd;ıti 4 ildir.
M;ıkt;ıbi müv::ıff;ıqiyy;ıtl;ı bitirmiş m;ızunlara "İctimai t::ıhlük;ısizlik v;ı idar::ıetm;ı" ixtisası v::ı "Leytenant" h;:,rbi rütb~i
verifa~k, onlar Daxili Qoşunlarda müvafiq v;ızifa);ır:) t;ıyin edilirl;ır. İkili v;ıt;ındaşlığı, dig;ır dövl;ıtl;ır qarşısında öhd;:,likfari olan.
2023-cü ilin apre) va iyul çağınşlarında h;:,rbi xidm;ıt;ı getm;ıli olan çağınşçılar, din xadimlari, m;ıhk;:,m;:,nin qanuni qüvvay;ı

minmiş q;ıran ila faaliyy;ıt qabiliyyati olmayan v;ı ya m;ıhdud faaliyy;ıt qabiliyy;ıtli hesab edilmiş, cinayat tör;ıtdiyina gör;ı
avnll::ır m;ıhkum olunmuş, habela bar;ısinda cinay;ıt işinin icraatına b;ıra;ıtverici ;ısaslar olmadan xitam verilmiş, el~ d;:, Da.xili
Qoşunlarda xidm;ıt;ı q::ıbul üçün mü;:,yy;ın olunmuş dig;ır ş;ırtl;ır:) uyğun g;ılm;ıy;ın ş::ıxslar Daxili İşl;:,r Nazirliyi Da.xili
Qoşunlannın Ali Harbi Makt::ıbin;ı qabul edilmir.
Daxili l,şl::ır Nazirliyi Daxili QoşunJarının Ali H;ırbi M;ıkt;ıbin;:, q;ıbul üçün namiz;ıdlar Daxili İşl;ır Nazirliyi Da.xili
Q~lannın Baş ldar::ısina (ünvan: Bakı ş;ıhari, Bin;ıq;ıdi rayonu, Q.Musab;ıyov küç;ısi, 4) aşağıdakı san:xllari Ş3xs;ın t~dirn
etnulidirbr:
- . :u: iyy.»t v:>sicpsiv:1doğum haqqında ş;ıhad;ıtnama (;ısli v;:,notarial qaydada tasdiq olunmuş Sllr.)ti);
- tahsil m~ L:>sinin buraxılış sinfind;:, oxumnsı haqqında arayış v;:, ya tam orta tahsil haqqında s;ın:xl (anestatın ;:,sli vJ
nnı.arial qaydada bSdiq olunmuş sur.ıti);

- ya)oly••yeri üır:ı ıibb rnü:>ı.~İs:>siııd:m sıığlumlıq haqqındn nnıyış;

- ilkin turbi qeydiyyıııa alınma lıaqqında v:,siq:, (osli v:ı noıurinl qııydnda t:ısdiq olunmuş sur.>ti);
- oxudu 'U t:ıh il mü:, i :> i t:ır:>firıdorı verilmiş xıısiyy;ıtrııını:ı:
- •Jıc 12 ın lçOJ:ı 2 :ıd;ı,d, 4 6 nı ölçOıfa 4 :ııfaıJ foto~:ıkil (pııpnqsız. r.mgli, donuq kıığızda).
M:ılcub:ı rıamiz.:ı<.11:ırirı :>ıi:r.ı v:, :ın:ıdl:ırirıln ,ı;:ıbulu 2023-cil il mıın ayının 1-d:m aprcl ayının 10-dak (hazar va bayram günlJ.rİ
i ıi oa ,,lrnaqla) lı:ır yün aat 10:00•Jnn 17:00-ıfok h:ıyııtıı kcçiril:ıc:ık.
blıı.mıl Oç()n laıp lclfforılıtn: (012)560-27-00,
(012)5ll-2.W6,(012)590-65-07.

201

• ~cannea wnn L,am~canne"t