UNIVERZITET PRIVREDNA AKADEMIJA

FAKULTET ZA EKONOMIJU I INŽENJERSKI MENADŽMENT U

NOVOM SADU

GUSTINA SAOBRAĆAJNOG TOKA

TEORIJA SAOBRAĆAJNOG TOKA

MENTOR:

PROF. DR MLADEN DOBRIĆ

STUDENT:

Mladen Bečelić AS 13-22

Novi Sad (Novembar, 2023.)

SADRŽAJ
UVOD...........................................................................................................................................................2
GUSTINA SAOBRAĆAJNOG TOKA.................................................................................................................3
POJAM GUSTINE ILI KONCENTRACIJE..........................................................................................................4
EMPIRIJSKI MODELI ZAVISNOSTI SREDNJE PROSTORNE BRZINE TOKA OD GUSTINE TOKA.........................6
GREENSHIELDS.........................................................................................................................................6
GREENBERG.............................................................................................................................................7
UNDERWOOD..........................................................................................................................................8
FENOMEN USKOG GRLA..............................................................................................................................9
ZAKLJUČAK................................................................................................................................................10
LITERATURA...............................................................................................................................................11

UVOD
Osnovni parametri saobraćajnog toka služe za opisivanje saobraćajnih tokova i zakonitosti kretanja
motornih vozila, odnosno saobraćajnih tokova na drumskim saobraćajnicama.

Ulogu u opisivanju saobraćajnih tokova, osnovni parametri ostvaruju na različite načine, i to:
  Preko svojih karakterističnih veličina
 Preko relacija između osnovnih parametara saobraćajnog toka
 Preko empirijskih modela za analizu praktičnog kapaciteta i pokazatelja nivoa usluge

Danas se u osnovne parametre za opisivanje saobraćajnih tokova svrstavaju:

1. protok vozila
2. gustina toka
3. brzina toka
4. vreme putovanja vozila u toku
5. jedinično vreme putovanja

GUSTINA SAOBRAĆAJNOG TOKA

Pod pojmom gustina saobraćajnog toka podrazumeva se broj vozila na jedinicu dužine saobraćajnice, po
saobraćajnoj traci, po smerovima za jednosmerne saobraćajnice, odnosno u oba smera za dvosmerne
saobraćajnice. Znači, pojam gustine vezan je za saobraćajnu deonicu, a vremenski za trenutno stanje. [1]

Slika 1. Gustina vozila na putu [1]

U praksi, s obzirom na vremenski period u kome se posmatra, gustina saobraćajnog toka može
predstavljati:

a) Broj vozila po jedinici dužine posmatranog puta ( deonice ) u trenutku posmatranja g ( voz/km ); [1]
b) Broj vozila po jedinici dužine posmatranog puta (deonice)kao aritmetička sredina
m - trenutnih posmatranja u nekom vremenskom periodu , gde je: t- vremenski interval
između uzastopnih posmatranja gustine g , m - broj trenutnih posmatranja.

Na primer, ako je vremenski period u kome se posmatra gustina saobraćajnog toka T = 1 ( h ) = 3600 ( s ),
onda se svake sekunde ( t = 1 ( s )) može snimiti gustina i dobiti 3600 trenutnih gustina ( m = 3600 ).

Posmatrano sa teorijskog aspekta, tj. sa aspekta fundamentalne relacije definisane u teoriji saobraćajnog
toka, pod pojmom gustina toka podrazumeva se broj jednakih voznih jedinica u jednom jednosmernom
nizu na jediničnoj dužini u jednom trenutku. [1]

POJAM GUSTINE ILI KONCENTRACIJE

U putnom saobraćaju koncentracija ili gustina određena kao broj vozila po kilometru dužine putnih
traka:

[2]

gde je:

k - gustina ( koncentracija )

N - broj vozila,

L - jedinična dužina [ km ] [2]

Za puteve sa više ttraka gustina je suma parcijalnih gustina na svakom traku ( ne suma proseka
parcijalnih gustina za svaku traku ).
 [2]
Gustina pešačkog toka definiše se trenutnim brojem pešaka u odnosu na površinu koju zauzimaju.
[2]

[2]
 GUSTINA

Br.vozila/km

Slika 2. Vizuelni prikaz gustine saobraćajnog toka [2]

Autoput s protokom od 1000 vozila/h i prosečnom brzinom od 50 km/h ima gustinu od:

[2]

EMPIRIJSKI MODELI ZAVISNOSTI SREDNJE PROSTORNE

BRZINE TOKA OD GUSTINE TOKA

GREENSHIELDS

GREENSHIELDS je jedan od prvih stručnjaka u svetu, koji se bavio izučavanjem zakonitosti

između osnovnih parametara saobraćajnog toka. On je istraživao mogućnost interpretacije
linearnom zavisnošću izmerenih vrednosti srednje prostorne brzine saobraćajnog toka od gustine
toka. Tako je, na osnovu empirijskih merenja, polazeći od opšteg linearnog modela zavisnost
srednje prostorne brzine saobraćajnog toka od gustine toka izrazio sedećom relacijom : [3]
 Uopštavanjem izmerenih brzina i protoka
Greenshields je došao do sledećih rezultata :

V S = 74-0,612 g

V SL =74km/h

gmax =121 voz/km

Slika 3. Linearni model "brzina- gustina"(GREENSHIELDS) [3]

( )
V SL g g
V S =V SL − =V SL 1− [3]
g max g max

Gde je:

V S - srednja prostorna brzina toka; V SL - brzina slobodnog toka; g - gustina toka; gmax - teorijski
maksimalna gustina toka pri kojoj prestaje kretanje. [3]

GREENBERG

GREENBERG je jedan od prvih stručnjaka koji je, izučavajući međuzavisnost osnovnih parametara
saobraćajnog toka na bazi podataka praktičnih merenja, interpretirao zavisnost srednje prostome brzine
toka od gustine toka u obliku logaritamskog modela. Polazeći od opšteg oblika logaritamske zavisnosti
brzine od gustine, koja glasi: [4]

V S =V ZT ∙ ln ( )
g max
g
[4]

GREENBERG je, na bazi analize podataka došao do sjedeće relacije: [4]

V S = 27,7 ∙ ln (141/g ).

V S =27 , 7 ∙ ln ( 141g )
km
V ZT =27 ,7
h

gmax =141 voz /km

CITATION Maz10 \l 9242
[4]
Slika 4. Logaritamski model brzina-gustina (GREENBERG) [4]

GREENBERG je našao dobro slaganje između iznetog modela i praktično izmerenih vrednosti za tok
velike gustine. Međutim, GREENBERG-ov logaritamski model ne daje dovoljno zadovoljavajuće rezultate
za tok male gustine. Ovo nezadovoljene logaritamskog modela posebno dolazi do izražaja kada gustina
toka teži ka nuli, jer tada po GREENBERG-ovom modelu srednja prostorna brzina toka teži ka beskonačno
velikoj vrednosti, što praktično nema smisla. [4]
UNDERWOOD

UNDERWOOD je formulisao model "brzina-gustina" sledećeg oblika :

Slika 5. Eksponencijalni model "brzina-gustina" ( UNDERWOOD ) [4]

−
V S =V SL ∙ e
( gg )
ZT [4]

Model UNDERWOOD-a ima nedostatak što pri ma koliko velikoj gustini toka srednja prostorna brzina
toka nije nula, što nema logičku podršku. [4]
FENOMEN USKOG GRLA

Usko grlo na putu predstavlja deo puta sa relativno nepovoljnijim tehničko -eksploatacionim
karakteristikama ( suženje, uspon, krivina, stanje kolovoza ), u odnosu na ostale delove ( ispred i iza )
puta. Usko grlo uteče na pogoršanje osnovnih parametara saobraćajnog toka, pre svega na smanjenje
brzine i maksimalnog protoka, u odnosu na vrednosti ovih parametara kakve omogućavaju ostali delovi
puta ispred i iza uskog grla. Uska grla mogu biti prouzrokovana i nekom regulativnom merom, kao npr.
ograničenjem brzine na vrednosti manje od brzine zasićenog toka pri kojoj se ostvaruje maksimalni
protok. [1]
 Slika 6. Dijagrami "brzina-gustina" i "protok-gustina" pre, i posle uskog grla [1]

ZAKLJUČAK

Osnovni preduslov za racionalno projektovanje novih ili modifikovanje postojećih deonica puta u cilju
zadovoljenja izmenjenih uslova saobraćaja i povećanja sigurnosti je poznavanje karakteristika kretanja
toka vozila po saobraćajnim trakama.

Pojam gustine prostorno je vezan za saobraćajnu deonicu, a vremenski je vezan za trenutno stanje.

Na osnovu ovog vrednovanja vrši se identifikacija uskih grla u prostoru (na mreži) i vremenu, zatim
identifikacija uzročnika uskih grla, kao i planiranje i raspodela prometnih tokova, programiranje
transportnih zadataka na mreži, upravljanje prometnim tokovima I dr…

LITERATURA

[1] J. Božičević, Elementi tehnike putnog saobraćaja, Zagreb, 1973.

[2] I. Dadić and G. Kos, Teorija i organizacija prometnih tokova, Zagreb: Fakultet prometnih znanosti
Zagreb, 2007.

[3] B. Mazić and I. Lovrić, Putevi, Sarajevo: Građevisnki fakultet u Sarajevu, 2010.

[4] L. Kuzović and V. Bogdanović, Teorija saobraćajnog toka, Novi Sad: Fakultet tehničkih nauka u
Novom Sadu, 2004.