Herlambang permana putra

20/XII MIPA 8

BUSANA TRADISIONAL JAWA TENGAH

Busana Tradisional Jawa Tengah - Penobatan bathik Indonesia minangka Karya Agung
Warisan Kemanusiaan Lisan lan Nonbendawi ing taun 2009, nyengkuyung UNESCO kanggo
nandheske marang Indonesia supaya nglestarekake warisan kasebut. Minangka provinsi ingkang
misuwur kanthi bathik, Jawa Tengah gadhah busana adat ingkang awujud bathik.
Jawa Tengah nduweni kabudayan kang raket banget karo kabudayan Jawa (Kejawen).
Karaton Surakarta minangka pusat kabudayan ing Jawa Tengah. Mula Kraton Surakarta wis dadi
papan kanggo pagelaran seni lan budaya ing provinsi iki.
Secara umum, kabudayan Jawa Tengah kaperang dadi rong jinis, yaiku Jawa
Banyumasan lan Jawa Pesisir. Kabudayan Jawa Banyumasan minangka asil gabungan budaya
Jawa, Cirebon lan Sunda. Dene kabudayan Jawa Pesisir minangka asil gabungan budaya Jawa
lan Islam.
Sanajan kaperang dadi rong jinis, kabudayan Jawa Tengah akeh kang padha karo DIY
Yogyakarta lan Jawa Timur. Ing babagan basa, pakulinan, norma lan dialek masyarakat ora beda
banget karo rong wilayah kasebut. Lumrahe sandhangan adat sing dianggo ora beda-beda lan
nduweni pengaruh marang sapadha-padha.
Jawa Tengah minangka salah sawijine dhaerah kang masyarakate kondhang teguh
anggone njaga warisan leluhure. Tradhisi kang wis suwe iki dilestarekake lan dilarasake karo
kemajuan jaman, malah kemajengan teknologi digunakake dening masyarakat kanggo ngenalake
budayane. Batik salah sijine.
Sanajan akeh dhaerah sing duwe jinis bathik dhewe-dhewe, ora bisa dipungkiri yen
bathik Jawa Tengah minangka bathik sing kerep dipamerake marang masyarakat.
Babagan etnis, ora bisa dipungkiri yen etnis Jawa nduweni jumlah paling akeh ing negara
kasebut. Lan ing jaman biyen, akeh pusat kamulyan Jawa ana ing Jawa Tengah. Nyebut Kerajaan
Mataram, Mataram Hindu lan Mataram Islam. Loro-lorone ana ing Jawa Tengah. Mula ora
gumun yen kabudayan Jawa mligine Jawa Tengah wis akeh inspirasi ing dhaerah liya ing
babagan kabudayan, kalebu busana adat.

JINIS, MAKNA, FILSAFAT lan KATERANGAN BUSANA TRADISIONAL

1. Kain Bathik
 Ora bisa dipungkiri yen Jawa Tengah nduweni maneka warna bathik. Kain bathik kang
nduweni motif maneka warna digunakake minangka bahan baku busana adat Jawa Tengah.
Bathik wis digawe atusan taun kepungkur, sejarah malah nyathet yen bathik pisanan didol ing
taun 1586 ing Surakarta.
Sing nggawe bathik luwih larang yaiku cara nulis sing digunakake kanggo nggawe bathik
kanthi manual. Mula, wong sing tulisane apik lan dawa diarani "nggawe bathik".

• Bathik Sido Wirasat

Digunakake dening wong tuwane penganten ing acara pesta. Kain menika ateges tiyang
sepuh saha mertua saged paring pitedah saha donga ingkang sae dhateng putra-putrinipun
supados kluwarganipun lumampah kanthi sae, dumugi tataran ingkang inggil, lan sedaya
pangajeng-ajeng kasembadan.

• Batik Cakar Pitik

Digunakake dening wong tuwa nalika nganakake acara Mitoni, Siraman lan Tarub.
Bathik menika mujudaken pangajeng-ajeng supados lare ingkang badhe palakrama menika saged
pikantuk nafkah saha saged gesang mandiri sasampunipun bebrayan, boten namung kangge
penganten kemawon nanging ugi kangge anak turunipun.

• Bathik Grageh Wuluh

Bisa digunakake sapa wae lan kapan wae amarga kain bathik biyasane digunakake
kanggo kegiyatan padinan. Motif menika ngengetaken saben tiyang supados tansah gadah cita-
cita saha ancas ingkang cetha ing gesang supados tansah sregep nglampahi gesangipun.

• Bathik Parang Kusumo

Bathik ingkang namung saged dipunginakaken dening para bangsawan menika
mujudaken pangajeng-ajeng supados ingkang ngangge saged pikantuk kaluhuran, kalenggahan,
saha dipuntebihi saking sedaya bebaya dening Gusti Allah SWT.

• Bathik Kawung Picis

Bathik iki uga khusus kanggo wong saka kalangan kraton. Tegese manungsa iku ora tau
lali saka ngendi asale, arah mata angin papat, lan kanggo ngendhaleni hawa nafsune, manungsa
kudu tansah nggunakake nurani ing kabeh tumindake.
 Saliyane bathik ing ndhuwur, isih akeh jinis bathik liyane. Lan sing kudu dieling-eling,
saben motif nduweni makna. Saiki, ora akeh sing nganggo bathik miturut peran lan tujuan milih
motif. Amarga ora akeh sing ngerti yen saben motif nduweni filosofi sing beda-beda.

2. Kebaya Jawa Tengah

Akeh dhaerah nggunakake kebaya minangka busana tradisional khusus kanggo wanita.
Sebutna Kebaya Rancongan saka Madura, Kebaya Sunda saka Sunda, Kebaya Betawi saka
Betawi, lan liya-liyane. Dene istilah kebaya dhewe sejatine asale saka basa Arab Abaya kang
tegese sandhangan.
Kebaya Jawa Tengah mesthi nduweni keunikan dhewe-dhewe. Kanthi penampilan sing
katon klasik nanging berkelas, kebaya Jawa Tengah nduweni kesan sing rada misterius. Kebaya
Jawa Tengah asring digunakake dening penganten ing bebrayan.
Supaya katon mewah lan menehi aura ratu, bahan sing dipilih yaiku beludru utawa sutra.
Dene kanggo kegiyatan saben dina, kain sing digunakake yaiku katun utawa malah tipis, kain
nilon sing rada transparan sing dihiasi sulaman utawa sulaman.
Ananging kebaya menika ugi asring dipunginakaken kangge upacara wisuda, acara adat,
penyambutan tamu saha pengetan dinten riyaya.
Umume kebaya iki ireng. Kanggo mesthekake yen dhadhane ditutup kanthi aman, wanita
Jawa Tengah nggunakake kemben minangka jeroan. Kaendahanipun kebaya menika
dipunselarasaken kaliyan wujudipun badan wanita ingkang nyenengaken ing paningal, mila
stagen dipunbetahaken kangge ngencengi weteng lan bangkekan. Supaya stagen ora katon saka
njaba, perlu tanjung.
Supaya katon luwih elegan nanging mantep, rambut wanita ditata ing sanggul kanthi
hiasan kembang mlathi ing ndhuwur. Supaya kabeh kaendahan kasebut luwih sampurna, perlu
banget ditambahake perhiasan kayata anting, kalung, cincin, gelang, lan kadhangkala nggawa
aksesori liyane, yaiku kipas angin.
Andharan ing nginggil inggih menika kebaya tradhisional ingkang jumbuh kaliyan
kebaya ing jaman rumiyin. Saiki, kebaya wis akeh sing didesain maneka warna lan luwih trendi
amarga minat masyarakat sing dhuwur. Apamaneh jaman saiki wis akeh kebaya sing ditujokake
kanggo wanita sing nganggo jilbab, mesthi wae mbutuhake penyesuaian supaya bisa nutupi aurat
kanthi sampurna.
Kabudayan duwe filosofi dhewe-dhewe ngenani nganggo kebaya. Sabar lan alus iku
teges kang kasimpen ing kebaya. Yen dideleng kanthi tliti, potongan kebaya mesthi ngetutake
wujude awak. Tegese wanita Jawa kudu bisa adaptasi lan njaga awake dhewe ing ngendi wae

3. Surjan
 Sandhangan iki nate dicawisake khusus kanggo anggota kraton sing asale saka
bangsawan utawa abdi dalem (pamong praja). Dadi ora mung sapa wae sing bisa nganggo
sandhangan Surjan. Umume sandhangan Surjan dianggo nalika acara resmi.
Kaos Surjan katon mirip beskap kanthi motif lurik coklat lan ireng lan ana saku ing
ngarep. Ing sisih ngisor yaiku kain motif batik dawa sing dililit ing bangkekan lan tekan tungkak.
Minangka tutup sirah, wong lanang bisa nggunakake blangkon saka kain bathik. Kain
kasebut dibungkus ing sirah banjur ditaleni. Saiki, sampeyan bisa nemokake blangkon instan
sing wis dadi luwih gampang kanggo wong lanang.
Wonten ing tradhisi Jawi, kacariyosaken bilih tiyang jaler gadhah rambut ingkang dawa
saengga kedah dipun tutupi nganggo blangkon. Ing mburi blangkon bisa ditemokake tonjolan
sing diarani mondolan.

4. Kanigaran
Ing jaman rumiyin, Kanigaran inggih punika busana ingkang asring dipunagem para ratu.
Saking wujudipun piyambak, punika nedahaken kaluhuran lan kasektèn. Nanging, saiki asring
digunakake kanggo manten.
Kagem priya, top busana adat Jawa Tengah menika awujud beskap kerah ingkang
dipundamel saking beludru alus lan dipunhias sulaman emas ing ngajeng saha ujung lengen
kekalih. Supaya katon mewah lan elegan, nambah kesan mengkilat. Sauntara kuwi, wanita uga
nganggo werna sing padha karo wong lanang nanging ora nganggo kerah.
Ing ngisor kanigaran yaiku Dodoran utawa Kampuh sing beda karo kain jarik biasa.
Dibandhingake karo driji biasa, dodotan relatif luwih warni. Dodot ora mung disandhang ing
bangkekan, nanging uga diselehake ing tangan.

5. Basahan
Kajawi busana Kanigaran, busana Basahan ugi asring dipunagem dening penganten putri
nalika manten. Busana jas iki minangka warisan saka Kerajaan Mataram, yaiku kerajaan gedhe
ing Jawa.
Wujude Basahan mencorong banget amarga ora nganggo top kanggo nutupi awak
ndhuwur. Dandanan kang digunakake nalika nganggo Basahan diarani Paes Ageng Kanigaran.
Wong lanang ora nganggo klambi, thok.
Ing dhadha ana jinis kalung sing nglambangake kemewahan. Kanggo dhasar, wong
lanang nggunakake kain dodot sing nutupi puser. Minangka tutup sirah, penganten kakung
nganggo kuluk sing wernane pirang-pirang. Aja lali yen wong lanang nggawa gaman awujud
keris kanggo nuduhake kekuwatan.
 Kangge, wanita ninggalake pundhak lan dhadha ndhuwur. Kanggo tetep andhap asor,
wanita nggunakake kemben kanggo nutupi liyane awak ndhuwur. Dene bawahane, wong wadon
uga nganggo Dodot.
Rambut ditata dadi sanggul lan dihiasi kembang ing ndhuwur. Ing gulu uga ana kalung
sing apik banget. Kanggo wong lanang lan wadon, ana hiasan ing dhasar tangan loro.
Sakabèhé, filosofi sing ana ing sandhangan iki jero banget. Kanthi ngagem busana
menika, penganten dipunanggep sampun pasrah dhumateng Gusti Ingkang Maha Kuwaos.
Makna menika dipunlambangaken lumantar busana saha dandanan ingkang dipunginakaken.
Busana basahan ngemot pangajab supados penganten saget gesang rukun, makmur, betah
lan saged lumampah laras kaliyan alam.

6. Jawi Jangkep
Saged dipunwastani busana adat Jawa Tengah ingkang resmi inggih menika busana Jawi
Jangkep. Sandhangan iki didominasi ireng ing sisih ndhuwur lan dianggo dening wong lanang.
Pasangan saka klambi iki yaiku Kebaya Jawa Tengah. Dadi para wanita sing ndherekake mitrane
ing acara resmi nganggo sandhangan Jawi Jangkep.
Klambi iki beskap ireng diiringi motif kembang emas ing tengah. Beskap iki nduweni
kerah sing rada dhuwur lan ora ana lipatan. Ing gulune, wong Jawa Tengah nganggo karangan
kembang mlathi.
Sisih ngarep lan mburi klambi Jawi Jangkep sengaja digawe asimetris. Sisih ngarep
digawe luwih dawa tinimbang mburi kanggo nunggu nyimpen keris. Nyelehake keris ing mburi
tegese manungsa bisa nolak kabeh bentuk godaan saka Iblis lan keris minangka simbol
perlawanan.
Kaos Jawi Jangkep menika dipuntata kaliyan kain driji ingkang panjang dipunagem
kanthi cara ngubengi bangkekan. Minangka pelengkap digunakake tutup sirah awujud blangkon.
Tegesipun ngginakaken blangkon piyambak inggih menika kangge nedahaken bilih tiyang
ingkang ngagem menika tiyang ingkang nutupi aibipun.
Busana Jawi Jangkep ingkang cemeng menika dipunginakaken kangge acara resmi. Dene
busana Jawi Jangkep Padintenan menika gadhah warni sanes cemeng saha limrahipun
dipunginakaken ing padintenan.
Kanggo katrangan tambahan, sandhangan Jawi Jangkep uga diarani Piwulang Sinandhi.
Tombol-tombol sing dipasang ing beskap menehi tandha kanggo wong Jawa Tengah supaya
tansah tumindak kanthi ati-ati lan etang sajrone nindakake samubarang.

7. Beskap
 Ing wiwitan, sandhangan beskap lan Jawi Jangkep dadi siji. Tegesipun beskap menika
perangan saking busana Jawi Jangkep. Nanging, suwe-suwe, beskap kerep dianggo wong lanang
dhewe-dhewe.
Werna kain sing asring digunakake kanggo nggawe beskap yaiku polos utawa ireng.
Kanthi desain sing prasaja lan kerah lurus tanpa lipatan, model beskap digawe asimetris yen
digunakake kanggo nyimpen keris.
Nganti saiki, ana papat jinis beskap sing dikenal ing Jawa Tengah. Kapisan, Beskap Gaya
Jogja berorientasi marang standar Kraton Ngayogyakarta. Kapindho, Beskap Landung kanthi
ngarep luwih dawa. Katelu, Beskap Gaya Kulon sing asring digunakake ing Purwokerto, Tegal,
Banyumas lan wilayah liyane sing cedhak karo Jawa Barat. Kaping sekawan, Beskap Gaya Solo
ingkang ngrujuk dhateng standar Karaton Surakarta.

8. Kuluk
Fungsine padha karo blankon, yaiku minangka tutup sirah kanggo wong lanang.
Ananging wujudipun kuluk menika langkung inggil saha strukturipun langkung kaku.
Panganggone Kuluk laras karo sandhangan Basahan utawa Kanigaran lan sadurunge dianggo
para raja utawa Sultan. Saiki, tutup sirah iki digunakake ing pesta pernikahan dening penganten
kakung.

9. Keris
Kaya ta Jawa Timur lan Yogyakarta, salah sijine gaman tradhisional Jawa Tengah yaiku
keris. Gagang keris digawe madhep sisih tengen minangka pralambang condong marang
bebener. Banjur pucuk gagang katon mlengkung mudhun kanggo nuduhake andhap asor wong
sing nggawa. Sanadyan padha nggawa gaman, wong sing nganggo keris kudu andhap asor.