‫ان کان عالوه ملڪ ۾ڪجھ ٽائيم الِء ارڙي ۽ تشنج کان بچاَء الِء مھمون به ھاليون ويون‬

‫پوليو جومڪمل خاتمو ڪرڻ الَء سال ‪ 1994‬۾ پوليو مھمس جو آغاز ڪيو ويو جيڪو اڄ‬
‫تائين جاري آھي جنھن ڪري پوليو جي ڪيسن ۾ ڪمي ضرور ٿي آھي پر مڪمل خاتمو نه‬
‫ٿي سگھيو آھي‬
‫انھن سڀني ڳالھين کي مد نظر رکندي ڏٺو ويو ته جيستائين روٽين اميونائيزيشن گرائونڊ‬
‫تي ‪ 95‬سيڪڙو کان مٿي نه ھوندي تيستائين مٿي ڏيکاريل بيمارين کي پاڙئون پٽڻ ڏاڍو‬
‫ڏکيو آھي‪ ،‬جيڪڏھن اسين واقعي انھن بيمارين جو خاتمون چاھيون ٿا ته تنھن الِء اسان کي‬
‫ڪجھ وسريل ڳالھين کي ياد ڪرڻو پوندو ۽ پنھنجي ڄاڻ به وڌائڻي پوندي ۽ اسان کي ڪم‬
‫ٽارگيٽ مطابق ڪرڻو پوندو‪ .‬جنھن الِء مسٽر رضا محمد ڊنڊڻ ڊي‪,‬ايس‪,‬وي ضلع سکر ھي‬
‫ھڪ ڪتاب وڏي محنت ڪري لکيو آھي جيڪو ويڪينيٽرس ۽ پيرا ميڊڪس الِء تمام‬
‫گھڻو فائديمند ثابت ٿيندو‪.‬‬
‫آخر ۾ مان مسٽر رضا محمد ڊنڊڻ کي آفرين ٿو ڏيان جنھن ويڪينيٽرس ۽ پيرا ميڊڪس الِء‬
‫آسان سنڌي ۾ ھي ڪتاب لکيو‪.‬‬

‫ڊاڪٽر ّآغا محمد اشفاق‬

‫پراجيڪٽ ڊائريڪٽر‬
‫اي‪،‬پي‪،‬آِء سنڌ‬

‫ھن ڪتاب کي جون ‪ 2021‬۾ اپڊيٽ ڪيو‬

‫‪3‬‬ ‫‪@ All rights reserved writer‬‬

 Name Raza Muhammad, Dandan

Designation District Superintendent of Vaccination

Department Health (EPI) Government of Sindh

Office District Health Office Sukkur

Qualification MA , LLB

Date of appointment 31 August 1983

email address dandanraza@yahoo.com

epidsvsukkur@gmail.com

Mobile number +92-300-9312134

+92-347-3940230
WhatsApp number +92-316-1350656

Skype id epi-dandan

4 @ All rights reserved writer

 5

5
 ‫فھرست‬
‫صفع‬
‫موضوع‬ ‫حصو‬
‫و‬
‫بيمارين جا ناال ۽ تفصيل جن کان‬
‫‪007‬‬ ‫حصو پھريون‬ ‫‪01‬‬
‫بچاَء جا ٽڪا ٽڪا لڳايا ويندا آھن‬

‫‪033‬‬ ‫استعمال ٿيندڙ ويڪسين‬ ‫حصو ٻيون‬ ‫‪02‬‬

‫‪050‬‬ ‫ويڪسينيشن شيڊول‬ ‫حصو ٽيون‬ ‫‪03‬‬

‫‪054‬‬ ‫ويڪسين ڏيڻ يا لڳائڻ جو طريقو‬ ‫حصو چوٿون‬ ‫‪04‬‬

‫‪064‬‬ ‫ڪولڊ چين يا ٿڌ جو سلسلو‬ ‫حصو پنجون‬ ‫‪05‬‬

‫‪093‬‬ ‫فرج ٽيگ جو تعارف ۽ استعمال جو طريقو‬ ‫حصو ڇھون‬ ‫‪06‬‬

‫‪104‬‬ ‫انجيڪشن سيفٽي‬ ‫حصو ستون‬ ‫‪07‬‬

‫‪109‬‬ ‫ويڪسين جا مضر اثر‬ ‫حصو اٺون‬ ‫‪08‬‬

‫‪117‬‬ ‫ٽارگيٽ پاپو ليشن‬ ‫حصو نائون‬ ‫‪09‬‬

‫‪124‬‬ ‫پروگرام کي بھتر ڪرڻ الِء انڊيڪيٽر‬ ‫حصو ڏھون‬ ‫‪10‬‬

‫‪149‬‬ ‫استعمال ٿيندڙ رڪارڊ‬ ‫حصو يارھون‬ ‫‪11‬‬

‫‪176‬‬ ‫پروگرام جي جاچ پرتال‬ ‫حصو ٻارھون‬ ‫‪12‬‬

‫‪194‬‬ ‫وٽامن ‪ −‬اي‬ ‫حصو تيرھون‬ ‫‪13‬‬
‫‪197‬‬ ‫پوليو کان بچاَء الِء مھم‬ ‫حصو چوڏھون‬ ‫‪14‬‬
‫‪214‬‬ ‫‪END‬‬ ‫‪END‬‬
‫‪6‬‬ ‫‪@ All rights reserved writer‬‬
 ‫بيمارين جا ناال ۽ تفصيل‬
‫ٽڪان‬
‫بيماجاريو‬
‫وچڙندڙبچاَء‬
‫جن کان‬
‫ٽڪا لڳايا ويندا آھن‬

‫‪Expanded Programme On Immunization‬‬

‫‪7‬‬

‫‪100719610507201703009312134‬‬ ‫‪@ All rights reserved writer‬‬

8
 ‫ھيء بيماري ھڪ جراثيم ‪ Mycobacterium Tuberculosis‬سان پکڙندي آهي هيء‬

‫بيماري ٽي بي جي مريضن کان ساه ۽ کنگھ جي ذريعي فضا ۾ فهلجڻ سان ٻين تائين‬

‫پهچندي آهي‪ ،‬ٻار خاص ڪري متاّثر ٿيندا آهن ٽي بي جا جراثيم جسم ۾داخل ٿيڻ‬

‫کان پوء ڦڦڙن ۽ ڪنڌ جي ڳوڙھن ۾ پرورش ڪندا آهن‪ ،‬ڦڦڙن کان عالوه ٽي بي‬

‫جسم جي ڪنهن به حصي ۾ ٿي سگھي ٿي هن بيماري ۾ ٿڪاوٽ‪ ،‬بخار‪ ،‬رات جو‬

‫هلڪو پگھر‪ ،‬کنگھ سان گڏ بلغم ۽ بيماري جي شدت جي صورت ۾ رت به اچڻ‬

‫شروع ٿيندي آهي ٻارن ۾ بيماري جي نشانين ۾سڀ کان اھم نشاني ٻار جو وزن‬

‫عمر جي مطابق نه وڌندو آھي اهڙا ٻار جن جو وزن عمر جي مطابق نه وڌندو هجي اھي‬

‫ھن بيماري جا مريض ٿي سگھن ٿا اگر ڪنھن ٻار کي سلھ ٿي وڃي ته ان ۾ ٻن‬

‫قسمن جون پيچيدگيون ٿي سگھن ٿيون‬

‫‪ (1‬ڦڦڙن جي سلھ )‪ (Milliary TB‬جنھن ۾ سڄو ڦڦڙ خراب ٿي ويندو آھي‬

‫‪ (2‬دم ِاغ جي پردن جي ٽي بي ) ‪ (TB MENINGITIS‬انھن ئي ٻن سببن جي ڪري ٻار‬

‫جو موت به ٿي سگھي ٿو‪.‬‬

‫‪9‬‬
 ‫پوليو ھڪ موذي بيماري آھي ھيء بيماري وائرس جي ذريعي پکڙندي آھي ۽ گھڻو‬

‫ڪري ھيء بيماري ننڍن ٻارن تي حملو ڪندي آھي پوليو جو وائرس ٻارن جي جسم‬

‫۾ وات جي ذريعي داخل ٿيندو آھي ۽ ڳلي‪ ،‬معدي ۽ آنڊي ۾ ٽن کان پنجن ڏيھن تائين‬

‫پرورش ڪندو آھي‪ ،‬ھي وائرس رت ۾ ڦھلجڻ کان پوء تنتي سرشتي ‪Nervous‬‬

‫‪ System‬تي حملو ڪندو آھي ۽ مريض فالج جو شڪار ٿي پوندو آھي جيڪو‬

‫مستقل ھوندو آھي پوليو ٻارن ۾موت ۽ معذوري جو ھڪ وڏو سبب به آھي‪.‬‬

‫نشانيون‪:‬‬

‫بخار سان گڏ ٿڪاوٽ‪ ،‬مٿي جو سور‪ ،‬الٽيون‪،‬ڪبزي ۽ ڪڏھن ڪڏھن دست‪ ،‬ٻانھن يا‬

‫ڄنگھن ۾ سور‪ ،‬ڪنڌ اڪڙجي به ويندوآھي‬

‫‪10‬‬
 ‫روٽا وائرس بيماري ڇا آھي‬

‫اھي دست يا اسھال جيڪي روٽا وائرس جي ڪري ٿين ان کي روٽا وائرس‬ ‫•‬
‫بيماري به چئبو آھي‪.‬‬
‫روٽا وائرس آنڊن تي اثرانداز ٿيندو آھي جنھن ڪري ٻارن کي دست (اسھال)‬ ‫•‬
‫ٿيندا آھن‪.‬‬

‫نوٽ ؛ ٻارن ۾ دست (اسھال) ٻين به ڪيترن سببن جي ڪري ٿيندا آھن‪ ،‬مثال‬
‫جراثيم (بيڪٽيريا يا وائرس وغيره ) ۽ کائڻ پيئڻ جي شين سان الرجي وغيره‬

‫روٽا وائرس بيماري جون ڪھڙيون نشانيون آھن‪.‬‬

‫پيٽ ۾‬ ‫دست‬
‫الٽيون‬ ‫بخار‬
‫سور‬ ‫(اسھال)‬

‫بروقت مناسب قدم نه کڻڻ جي صورت ۾ ٻار ۾ پاڻي ۽ نمڪيات جي‬ ‫•‬
‫ڪمي ڪري ٻار مري سگھي ٿو‪.‬‬

‫‪11‬‬
 ‫روٽا وائرس بيماري جي تصديق ڪيئن ڪجي‪.‬‬
‫روٽا وائرس جي تصديق ليبارٽري ٽيسٽ ‪ ELISA‬يا ‪ PRC‬جي مدد سان ممڪن‬ ‫•‬
‫آھي‪.‬‬
‫نشانين جي صورت ۾ ٻار کي نمڪول ‪ ORS + ZINC‬۽ ٻيون دوائون ڊاڪٽر‬ ‫•‬
‫جي ھدايتن مطابق ڏيڻ گھرجن‪.‬‬

‫روٽا وائرس بيماري ڪيئن ڦھلبي آھي‪.‬‬

‫روٽا وائرس ڪاڪوس ۽ وات جي ذريعي ڦھلبي آھي‪.‬‬ ‫•‬
‫ڪاڪوس ڪرڻ کان بعد جيڪڏھن ٻار پنھنجا ھٿ صابڻ سان نه ڌوئيندا آھن‬ ‫•‬
‫۽ راند روند يا کائڻ پيئڻ ۾ مصروف ٿي ويندا آھن‬
‫جيڪڏھن ڪنھن ٻار آلوده ھٿ ڪنھن کائڻ پيئڻ جي شين کي ھنيا آھن جنھن‬ ‫•‬
‫ڪري اھي شيون آلوده ٿي وينديون ۽ اھي آلوده شيون جيڪي به صحتمند ٻار‬
‫کائيندا ته اھي ٻار ھن بيمار جو شڪارٿي پوندا‪.‬‬
‫جيڪڏھن ڪا ماُء ٻار جو ڊائپر بدلي ڪرڻ کان پوِء پنھنجا ھٿ صابڻ سان نه‬ ‫•‬
‫ڌوئڻ کان پوِء ڪنھن کاڌي پيتي جي شين ۾ ھٿ وجھي ٿي يا ٻار کي انھن‬
‫آلوده ھٿن سان کير وغيره ڏي يا پيئاري ٿي ته ان صورت ۾ وائرس ڦھلجي‬
‫سگھي ٿو‪.‬‬

‫‪12‬‬
 ‫روٽا وائرس جو شڪار ڪھڙا ٻار يا وڏا ٿيندا آھن‪.‬‬
‫ڏيڊ مھينو عمر کان ‪ 6‬مھينا عمر تائين وارا ٻار‪.‬‬ ‫•‬
‫اھي ٻار جن ۾ قوت مدافعيت تمام گھٽ يا نه ھوندي آھي‪.‬‬ ‫•‬

‫وڏي عمر وارا‬ ‫پوڙھا‬

‫ڏيڊ مھينو عمر‬ ‫جوان‬
‫کان ‪ 6‬مھينا عمر‬ ‫قوت مدافعيت‬
‫گھٽ يا نه ھجڻ‬
‫تائين وارا ٻار‬ ‫وارا ٻار‬

‫روٽا وائرس جي بيماري ڪھڙي موسم ۾ ڦھلبي آھي‪.‬‬

‫روٽا وائرس جي بيماري گھڻو ڪري سرد موسم ۾ ٿيندي آھي‪.‬‬ ‫•‬

‫روٽا وائرس جي ڪري ٿيندڙ دست (اسھالن ) کان ڪيئن بچي‬

‫سگھجي ٿو‪.‬‬
‫پيدائش کان ‪ 6‬مھينا عمر تائين جي ٻارن کي صرف ۽ صرف ماَء جو کير‬ ‫•‬
‫پيئارڻ گھرجي‪.‬‬
‫ٻار جي ديک ڀال ڪرڻ کان پھريائين ھٿ صابڻ سان ڌوئڻ‪.‬‬ ‫•‬
‫پيئڻ الِء صاف ۽ جراثيمن کان پاڪ (اٻريل پاڻي) پيئڻ گھرجي‪.‬‬ ‫•‬
‫روٽا وائرس جي ويڪسين ‪ EPI‬شيڊول مطابق ٻارن کي پيئارڻ گھرجي‬ ‫•‬
‫‪13‬‬
 ‫ٻارن ۾ قوت مدافعيت وڌائڻ الِء انھن ٻارن کي وٽامن اي جا قطره ھر وٽامن‬ ‫•‬
‫اي جي مھم ۾ ضرور پيئاريو‪.‬‬
‫دستن جي صورت ۾ ٻارن کي نئون نمڪول يعني ‪Low-osmolarity ORS‬‬ ‫•‬
‫۽ ‪ Zinc‬ضرور استعمال ڪرايو‪.‬‬

‫دستن ۽ روٽا وائرس کان تحفظ ھيٺين ‪ 6‬طريقن سان ڪري سگھجي ٿو‬

‫‪14‬‬
 ‫روٽا وائرس ويڪسين ڇا آھي‪.‬‬

‫روٽا وائرس ويڪسين ۾ نيم مره وائرس شامل ھوندو آھي‪ ،‬ان کان عالوه‬ ‫•‬
‫ويڪسين ۾ اھڙا جزا شامل ڪيا ويندا آھن جيڪي ويڪسين جي وائرس‬
‫کي معدي جي تيزابيت ڪري تباھ ٿيڻ کان بچائيندا آھن‪.‬‬

‫جنھن ٻار کي روٽا وائرس ويڪسين جا ٻه ڊوز پيئاريل ھوندا‬

‫ان ٻارکي ڪيتري قوت مدافيت ٿيندي‪.‬‬
‫جنھن ٻار کي روٽا وائرس ويڪسين جا ٻه ڊوز پيتل ھوندا ان ٻار کي ‪ 90‬کان‬ ‫•‬
‫‪ 100‬سيڪڙو تائين قوت مدافيت ٿيندي‪.‬‬

‫روٽا وائرس ويڪسين ڪيتري عمر تائين ڏيئي سگهجي ٿي‪.‬‬

‫روٽا وائرس ويڪسين ‪ 23‬مھينا عمر تائين جي عمر وارن ٻارن کي ڏيئي سگھجي ٿي‪.‬‬
‫روٽا وائرس ويڪسين ڪھڙن سببن جي ڪري نه ڏجي‪.‬‬
‫اھي ٻار جن کي روٽا وائرس ويڪسين جو پھريون ڊوز ڏيڻ کان پوِء ڪنھن‬ ‫•‬
‫به قسم جي الرجي‪ ،‬جسم تي داڻا‪ ،‬جسم تي داغ‪ ،‬منھن ۽ زبان تي سوڄ يا‬
‫ساھ کڻڻ ۾ تڪليف ٿي ته ان ٻار کي روٽا ويڪسين جو ٻيو ڊوز نه ڏيو‪.‬‬
‫اھي ٻار جن کي روٽا وائرس ويڪسين جو پھريون ڊوز ڏيڻ کان پوِء ان ٻار‬ ‫•‬
‫کي آنڊي جي تڪليف ٿي ته ان ٻار کي روٽا ويڪسين جو ٻيو ڊوز نه ڏيو‪.‬‬
‫جنھن ٻار کي تمام گھڻا دست ۽ الٽيون ھجن ۽ ڊاڪٽر ان ٻار کي روٽا‬ ‫•‬
‫ويڪسين ڏيڻ کان منع ڪري ته ان ٻار کي به روٽا ويڪسين نه ڏيو‪.‬‬
‫جن ٻارن کي ھاضمي جي خرابي ھجي ته اھڙن ٻارن کي به روٽا ويڪسين نه ڏيو‪.‬‬ ‫•‬
‫اھڙا ٻار جن جو ڪينسر جو عالج ھلندڙ ھجي ته اھڙن ٻارن کي به روٽا ويڪسين نه‬ ‫•‬
‫ڏيو‪.‬‬
‫‪15‬‬
 ‫روٽا وائرس ويڪسين جو ٽيوب کولڻ جو طريقو‪.‬‬

‫چنھنب‬

‫ڍڪڻ الٽو‬ ‫الٽو ڍڪڻ‬

‫ڍڪڻ کوليو‬
‫ڪريو‬ ‫لڳايو‬

‫روٽا وائرس ويڪسين جي باري ۾ والدين کي ڄاڻ ڏيڻ ڇو‬

‫ضروري آھي‪.‬‬
‫خاص ڪري ماڻھون پنھنجن ٻارن کي ڊاڪٽر يا صحت ڪارڪنن جي چوڻ‬ ‫•‬
‫تي حفاظتي ٽڪا لڳرائيندا آھن‪.‬‬
‫تمام ٿوري تعداد ۾ ماڻھن کي ويڪسين ۽ بيمارين جي باري ۾ ڄاڻ ھوندي‬ ‫•‬
‫آھي يا ڄاڻ وٺڻ گھرندا آھن‪.‬‬
‫ويڪسين ڪرڻ وقت ويڪسينيٽر کي گھرجي ته ماَء يا جيڪو ٻار کڻي آيو‬ ‫•‬
‫ھجي ان کي ويڪسين جي باري ۾ ڄاڻ ڏي ۽ ويڪسين جا سائيڊ افيڪٽ به‬
‫ضرور ٻڌائي ۽ والدين کي واپسي جي تاريخ به ضرور ٻڌائڻ گھرجي‪.‬‬
‫ائيئن ڪرڻ سان والدين جو ويڪسين تي اعتماد به وڌندو ۽ والدين پنھنجن‬ ‫•‬
‫ٻارن کي وقت تي ٽڪا لڳرائيندا‪.‬‬

‫‪16‬‬
 ‫روٽا وائرس ويڪسين سان ڪھڙو ‪ AEFI‬ٿي سگھي ٿو‪.‬‬
‫روٽا وائرس ويڪسين جي ڪري آنڊو آنڊي ۾ ھليو ويندو آھي‪ ،‬اي پي آئي‬ ‫•‬
‫پروگرام ۾ استعمال ٿيندڙ ويڪسين ڪري آنڊو آنڊي ۾ ھليو وڃڻ جو تمام‬
‫امڪان گھٽ آھي ۽ نه ھجڻ جي برابر آھي‪ ،‬تنھن ھوندي به ھڪ کان ستن‬
‫ڏينھن تائين خيال رکڻ ضروري آھي‪.‬‬

‫‪17‬‬
 ‫)‪(Coryne Bacterium Diphtheria‬‬ ‫خناق ھڪ موذي بيماري آھي ھن جو ھڪ خاص جراثيم‬

‫ھوندو آھي جيڪو ھڪ مريض کان ٻئي مريض تائين پکڙندي آھي‪ ،‬ھيء بيماري‬

‫گھڻو ڪري سيئاري جي مند ۾ ڦھلجندي آھي‪ ،‬۽ خاص ڪري ‪ 15‬سال عمر کان‬

‫گھٽ عمر جي انھن ٻار کي لڳندي آھي جن کي ھن بيماري کان بچاء جا ٽڪا لڳل‬

‫نه ھجن‪ ،‬ھن بيماري جو حملو گھڻو ڪري ڳلي ۽ نڪ تي ٿيندو آھي‪ ،‬ھن جي ڪري‬

‫ڳلي جي اندر خاص ‪ Tonsils‬جي مٿان جھلي ٺھي پوندي آھي ۽ ان جي چوڌاري‬

‫ڳاڙھاڻ ۽ سوڄ به ٿي پوندي آھي ۽ ڳلي ۾ سور ۽ ڪنڌ ۾ڳوڙھيون ‪Cervical‬‬

‫‪ lymph Nodes‬ٿي پوندا آھن ۽ ٻار کي بخار‪ ،‬ٿڪاوٽ ٿيندي آھي‪.‬‬

‫جراثيم مان نڪرندڙ زھر ‪ 2‬کان ‪ 6‬ھفتن تائين رت ۾ ملي تنتي سرشتي تي اثر‬

‫ڪندو آھي جنھن سان جسم جي مختلف حصن ۾ فالج به ٿيندو آھي ۽ ڪڏھن‬

‫ڪڏھن دل جي نظام کي به متاثر ڪندو آھي جنھن ڪري ٻار موت جو شڪار ٿي‬

‫سگھي ٿو‪.‬‬

‫‪18‬‬
 ‫کرٽيو(وڏي کنگھ) ھڪ اھڙي موذي بيماري آھي جيڪا ھڪ خاص جراثيم‬

‫بيڪٽيريا )‪ (Brodetella Pertussis‬جي ڪري ٿيندي آھي ۽ گھڻو ڪري ننڍن ٻارن‬

‫کي )‪(Brodetella Pertussis‬متاثر ڪندي آھي ھن بيماريء ۾ ساھ جي ناليء ۾‬

‫سوڄ ٿيندي آھي جنھن جي ڪري کنگھ جو ا ھڙو حملو ٿيندو آھي جنھن ۾ ٻار کي‬

‫بغير ساھ کڻڻ جي ھر ھر کنگھڻو پوندو آھي ٿڪائيدڙ کنگھ جي دوران ھڪ خاص‬

‫قسم جي آواز (ڪوڪ) جو آواز ايندو آھي‪ ،‬ان ڪري ھن بيماري کي وڏي کنگھ‬

‫چئبو آھي‪ .‬شروعات ۾ ٻارکي کنگھ جا دورا گھڻا پوندا آھن جيڪي آھسته آھسته‬

‫گھٽبا ويندا آھن‪ ،‬کنگھ سان گڏ بلغم به پڻ ايندو آھي‪ ،‬۽ ڪڏھن ڪڏھن الٽيون به‬

‫ٿينديون آھن‪.‬‬

‫‪19‬‬
 ‫ھي بيماري ھڪ بيڪٽيريا )‪ (Clostridium Tetani‬جي ڪري ٿيندي آھي‪ ،‬جيڪا انسان ۽‬
‫جانورن خاص ڪري گھوڙي جي آنڊي ۾ ھوندو آھي‪ ،‬ھي بيڪٽيريا ٻار جي ڪاڪوس يا‬
‫جانورن جي ڇيڻي جي ذريعي ٻاھر نڪرڻ کان پوء ھڪ خاص شڪل سان فضا ۾ ڦھلجي‬
‫ويندو آھي جيڪو انسان جي جسم ۾ ڪنھن زخم يا ڪٽ مان داخل ٿي جسم ۾ زھر‬
‫پکيڙيندوآھي‪.‬‬
‫تازي ڄاول ٻارن ۾ ھيء بيماري ٻار جي پيدائش وقت ناڙي کي ڪنھن گندي (آلوده) اوزار‬
‫سان ناڙو ڪٽڻ جي ڪري يا ڪٽيل ناڙي تي گھي‪،‬مٽي‪،‬ڇيڻون يا رک رکڻ جي ڪري داخل‬
‫ٿيندو آھي‪ .،‬اھڙي طرح ويم دوران صفائي جو خيال نه رکڻ ڪري ھي جراثيم ماء جي جسم‬
‫۾ داخل ٿي ويندو آھي ۽ ھن بيماري جو سبب بڻجندو آھي‪.‬‬

‫تازي ڄاول ٻارن کي ٿيندڙ تشنج جي بيماري جون نشانيون‪.‬‬

‫پيدائش کان ٻن يا ٽن ڏينھن تائين ٻارصحتمند ھوندو آھي ليڪن اچانڪ ٻار کير پيئڻ بند‬
‫ڪندو آھي ۽ ان جي ڄاڙي بند ٿي ويندي آھي ٻار جو ڪنڌ ۽ جسم سخت ٿي ويندو آھي ان‬
‫کان پوء ٻار کي جھٽڪا يا دورا پوڻ شروع ٿيندا آھن جنھن ڪري ‪ 80‬کان ‪ 90‬سيڪڙو ٻار‬
‫موت جو شڪار ٿي ويندا آھن‪.‬‬
‫مائرن کي ٿيندڙ تشنج جي بيماري جون نشانيون‬
‫مائرن کي ٿيندڙ تشنج جي بيماري جون نشانيون ٻارن جي نشانين سان ملندڙ جھلندڙ‬
‫ھونديون آھن مثال ڄاڙي جو بند ٿي وڃڻ‪ ،‬۽ ڪا شيء نڙيء جي ذريعي اڳرڻ ۾ تڪليف‬
‫ٿيڻ‪ ،‬جسم سخت ٿي وڃڻ آھي‪ ،‬ان کان پوء جھٽڪن جا دورا پوڻ شروع ٿيندا آھن‪ ،‬جنھن‬
‫ڪري ھن مرض ۾ مبتال عورتون موت جو شڪار ٿي وينديون آھن‪.‬‬

‫‪20‬‬
 ‫ھيء بيماري ھڪ وائرس جنھن جو نالو ‪ Hepatitis-B‬وائرس آھي ان جي ذريعي ڦھلبي‬ ‫•‬
‫آھي ھيپاٽائيٽس_بي جوو وائورس موريض جوي رت‪ ،‬ٿوڪ‪ Semen ،‬۽ جسوم موان نڪرنودڙ‬
‫رطون بطون ‪ Secretions‬۾ ھوندو آھي‪ ،‬ھي بيماري مريض سان ھٿ مالئڻ ۽ گوڏ کوائڻ‬
‫پيئڻ سان نه لڳندي آھي‪.‬‬
‫ھي جراثيم متاثر ٿيل رت ۽ ھيٺين سببن سان ھڪ کان ٻئي کي لڳندو آھي‪.‬‬
‫استعمال شده سرنج (جيڪا ھن بيماري کان متاثر ٿيل مريض کي لڳل ھجي) يا ھڪ ئي‬ ‫•‬
‫سرنج سان ھڪ کان وڌيڪ سيون مختلف مريضن کي ھڻڻ سان‪.‬‬
‫ھن جراثيم کان متاثر رت لڳڻ جي ڪري ‪Transfusion with contaminated Blood‬‬ ‫•‬
‫مريض ماء مان ان جي ٿيڻ واري ٻار کي‪.‬‬ ‫•‬
‫ٻووارن ۾ براھراسووت جسووم ۾ رھووڙا ۽ زخموون وغيووره ۽ متوواثر اوزارن سووان سوورجري جووي‬ ‫•‬
‫ذريعي مثال نياڻين جا نڪ ۽ ڪن جوي ٽوپوائڻ يوا متواثر اوزارن سوان ڏنودن جوي سورجري‬
‫ڪرائڻ ڪري ھي بيماري پکڙندي آھي‪.‬‬

‫‪ .‬حجمن جا متاثر اوزارن جي ذريعي‪.‬‬ ‫•‬

‫مريض جي غير محفوظ جنسي تعلق جي ذريعي وائرس جسوم ۾ داخول ٿويڻ کوان پووء ‪6‬‬ ‫•‬
‫ھفتن کان ‪ 6‬مھينن تائين نشانيون ظاھر ڪندو آھي‪.‬‬

‫نشانيون‪:‬‬

‫انسان جيترو ننڍي عمر ۾ ھن بيماري جو شڪار ٿئي ٿو ۽ اوتروئي ان ڳالھ جو امڪان آھي‬
‫ته ان مريض کي ھن مرض جي ڪائي نشاني ظاھر نه ٿئي پر اھو ھڪ وڏي عرصي تائين ٻين‬
‫۾ ھي مرض منتقل ڪري سگھي ٿو‬

‫‪21‬‬
 ‫اھڙا مريض اڳتي ھلي جيري جي ٻين آرزن ايستائين جو ڪينسر جو شڪار به ٿي‬
‫سگھي ٿو‪ ،‬ھن مرض جي نشانين ۾ مريض کي ڪمزوري محسوس ڪرڻ‪ ،‬پيٽ جو‬
‫خراب ٿيڻ ۽ زڪام ٿيڻ شامل آھي‪ .‬گھري رنگ جو پيشاب يا ھلڪي رنگ جو‬
‫ڪاڪوس به اچي سگھي ٿو‪ ،‬ڪامڻ ٿيڻ جي ڪري چمڙي ۽ اکين جو رنگ ھيڊرو‬
‫ٿي ويندو آھي‪.‬‬
‫اھي نشانيون گھڻن ئي ھفتن تائين برقرار رھي سگھن ٿيون‪ ،‬ڪمزوري ۽ ٿڪاوٽ‬
‫به گھڻن ئي مھينن تائين رھي سگھي ٿي ھن بيماري کي ليبارٽري ٽيسٽ جي‬
‫وسيلي ئي معلوم ڪري سگھجي ٿو‬
‫وڏي عمر جي مريضن کي ھن مرض مان مڪمل ڇوٽڪارو ملي ويندو آھي ۽ ڪجھ‬
‫مريض اھڙا ھوندا آھن جيڪي ھن مرض کي ٻي انسان ۾ منتقلي جو سبب بڻجندا‬
‫آھن‪ .‬ليڪن ٻارن ۽ نوجوانن ۾ جيتوڻيڪ ھن مرض جون نشانيون گھڻيون نه‬
‫ھونديون آھن پر انھن ۾ ٻين ماڻھن کي ھن بيماري ۾ مبتال ڪرڻ ۽ اڳتي ھلي‬
‫جيري جي خطرناڪ بيمارين ۾ مبتال ٿيڻ جا وڏا امڪان ھوندا آھن‬
‫پيچيدگيون ‪Complications‬‬ ‫‪‬‬
‫جيري جي پراڻي سوڄ‪.‬‬ ‫‪‬‬
‫جيري جو خراب ۽ ناڪاره ٿيڻ‬ ‫‪‬‬
‫جيري جو ڪينسر‪.‬‬ ‫‪‬‬
‫ھي پيچيدگيون مريض جي موت جو سبب بڻجي سگھن ٿيون‪.‬‬ ‫‪‬‬
‫بچاء جو طريقو‬ ‫‪‬‬

‫ھن بيماري جوعالج ته ممڪن آھي پرتمام مھانگو آھي‪ ،‬جيڪڏھن‬ ‫‪‬‬
‫‪Hepatitis-B‬جي بچاء جو ٽڪي جي مناسب خوراڪ وقفي سان ڏني وڃي ته‬
‫ھن بيماري کان بچي سگھجي ٿو‪.‬‬
‫‪22‬‬
 ‫ھيء موذي بيماري ھڪ بيڪٽيريا ‪ Homophiles Influenza type-B‬سان فھلجندي‬
‫آھي ھن بيماري جا جراثيم مريض جي ساھ کڻڻ‪ ،‬کنگھڻ‪ ،‬۽ ڇڪن ڏيڻ‪ ،‬جي ذريعي‬
‫ٻين ٻارن ۾ داخل ٿي مرض پيدا ڪندو آھي‪ ،‬نڙي ۽ نڪ جي رطوبتن جي ذريعي‬
‫سڌو سئون ٻين ٻارن تائين پھچي ويندو آھي ان کان عالوه ھيء بيماري خاص ڪري‬
‫انھن جاين تي زور وٺي ٿي جتي ان مرض جا بيمار ٻار پنھنجو سمورو وقت‬
‫گذاريندا آھن مثال ڊي ڪيئر سينٽر ۽ نرسري ھومز‪.‬‬
‫بخار‪ ،‬کنگھ‪ ،‬سنڌن جو سور‪ ،‬ڪن جو سور‪ ،‬نمونيا‪،‬الٽي‪ ،‬ڪنڌ جو اڪڙجڻ‪،‬بيچيني‬
‫وغيره ۽ تنتي سرشتي جو متاثر ٿيڻ اھڙيون نشانيون آھن جيڪي ڪنڌ ٽوڙ بخار ۾‬
‫پيچيدگين جي صورت ۾ ظاھر ٿينديون آھن ۽ ٻارن ۾ موت ۽ معذوري جو سبب‬
‫بڻجن ٿيون پنجن سالن تائين جي عمر جي ٻارن ۾ مختلف بيمارين سان ٿيندڙ موت‬
‫۾ ھن بيماري جو حصو ‪ 17‬سيڪڙو آھي‬

‫‪Haemophilus Influenza type-B‬‬

‫ھن بيماري جا ڇھن قسمن جا بيڪٽيريا ھوندا آھن جن مان ‪90‬سيڪڙو ٽائيپ بي‬ ‫•‬
‫۽ ايف ٿيندي آھي‬
‫ھيء بيماري ڪيئن پکڙبي آھي‬ ‫•‬
‫ھيء بيماري ھڪ ماڻھون کان ٻي ماڻھون کي لڳندي آھي‪.‬‬ ‫•‬
‫ھيء بيماري ڳالھائڻ وقت وات مان نڪرندڙ ٿڪ جي ڦڙن جي ذريعي به لڳندي‬ ‫•‬
‫آھي‪.‬‬

‫‪23‬‬
 ‫)‪(SERO TYPES:-1,3,4,5,6A,6B,7F,9V,14,19A,19F,18C & 23F2‬‬
‫‪Pneumonia, meningitis, septicemia and otitis media due to‬‬
‫‪Streptococcus pneumonia‬‬
‫اسٽرپٽوڪوڪس نمونيا ڦڦڙن جي ھڪ خاص قسم جي آھي جنھن ۾ ڦڦڙن ۾ حوا‬
‫جي بدران پوئع ۽ پاڻي ڀرجي ويندو آھي جنھن ڪري ٻار کي ساھ کڻڻ ۾ تڪليف‬
‫ٿيندي آھي‪ ،‬ھيَء بيماري ھڪ بيڪٽيريا ‪PNEUMONIA STREPTOCOCCUS‬‬
‫سان پکڙندي آھي‪ ،‬ھن بيڪٽيريا جا ‪ 90‬کان وڌيڪ قسم ھوندا آھن جن مان ڪجھ‬
‫نمونيا ڪندا آھن‪ ،‬ھن بيماري سبب ٻارن مرڻ ۾ اضافو ٿيو آھي‪.‬‬
‫َ‬
‫ھيء بيماري ڪيئن پکڙندي آھي‪:‬‬
‫ھن بيماري ۾ مبتال مريض ٻارن کان صحتمند ٻارن ڏانھن‪ ،‬ساھ ذريعي‪ ،‬کنگھ‬
‫ذريعي‪ ،‬شڪون ڏيڻ ذريعي پکڙندي آھي‪ .‬ھن بيماري جون نشانيون ظاھر ٿيڻ ۾‬
‫ھڪ کان ٽي ڏينھن لڳندا آھن‪.‬‬

‫نشانيون‪:‬‬
‫اچانڪ بخار‪ ،‬سيُء‪ ،‬ڏڪڻي‪ ،‬سيني ۾ سور‪ ،‬کنگھ‪ ،‬ساھ کڻڻ ۾ تڪليف‪ ،‬دل ۽ ساھ‬
‫جو تيز ھلڻ‪ ،‬جسماني ڪمزوري‪ ،‬بک نه لڳڻ‪ ،‬نڪ جي نالين جو وڌيڪ کلڻ‪ ،‬ساھ‬
‫کڻڻ سان سيٽي جو آواز اچڻ‪.‬‬

‫‪24‬‬
 ‫ھي موزي بيماري ھڪ وائرس ‪Measles‬وائرس سان فھلجندي آھي ھن بيماري جو‬
‫جراثيم مريض جي ساھ کڻڻ۽ کنگھڻ جي ڪري ماحول ۾ پھچي ٻين ٻارن ۾ داخل ٿي‬
‫مرض پيدا ڪندو آھي نڙي ۽ نڪ جي رطوبتن جي ذريعي سڌو سئون به ٻين ٻارن‬
‫تائين پھچي ويندو آھي شروع ۾ ٻارن ۾ ھلڪو بخار‪ ،‬اکين جو ڳاڙھو ٿيڻ‪ ،‬زڪام ۽‬
‫کنگھ وغيره ٿيندي آھي ۽ پوء ٽن کان ستن ڏينھن تائين منھن ۽ پوء سڄي جسم تي‬
‫ڳاڙھي رنگ جا داڻا ظاھر ٿيڻ شروع ٿيندا آھن‬
‫منھن ۾ ھڪ خاص قسم جا نشان ٿي ويندا آھن جن کي ‪ Koplik Spot‬چئبو آھي‬
‫نمونيا ‪ ،‬دست‪،‬ڪنن جو خراب ٿيڻ ۽ تنتي سرشتي جو متاثر ٿيڻ ئي ٻارن ۾ موت ۽‬
‫معذوري جو سبب بڻجن‪.‬‬

‫‪25‬‬
 Measles Case Defination

26
 ‫ارڙي جو وٽامن اي ذريعي عالج ۽ مھم‬
‫دوران ڊوز‬

‫ٻي ڏينھن ڊوز‬ ‫ٿڏي تي ڊوز‬ ‫عمر‬

‫‪50,000 IU‬‬ ‫‪50,000 IU‬‬ ‫‪ 6‬مھينن کان گھٽ‬

‫‪ 6‬مھينن کان ‪ 11‬مھينا‬

‫‪100,000 IU‬‬ ‫‪100,000 IU‬‬
‫عمر تائين‬

‫‪200,000 IU‬‬ ‫‪200,000 IU‬‬ ‫‪ 12‬مھينا عمر کان مٿي‬

‫‪27‬‬
 HERD IMMUNITY - SCENARIO I
1 ‫جھنڊ (حجوم) ۾ قوت مدافعت (منطرنامو‬
IMMUNE SUSCEPTIBLE CONTAGIOUS

‫مدافعتي‬ ‫حساس‬ ‫وبائي‬

Low population immunity

28
 ‫‪HERD IMMUNITY - SCENARIO II‬‬
‫جھنڊ (حجوم) ۾ قوت مدافعت (منطرنامو ‪2‬‬
‫‪Immune‬‬ ‫‪Susceptible‬‬ ‫‪Contagious‬‬
‫مدافعتي‬ ‫حساس‬ ‫وبائي‬

‫ھن عالئقي ۾ ميزلس جي ڪوريج‬

‫‪ 90‬کان ‪ 95‬سيڪڙو آھي‬

‫ھڪ خاص حد تائين آبادي جي قوت مدافعت ‪ 90‬سيڪڙو کان‬

‫‪ 95‬سيڪڙو تائين ارڙيَء جي بيماري الِء موتمار ٿيڻ خطري ۾‬
‫اچڻ جو موقعو ُگھٽ آھي ۽ بيماريَء جي پکيڙ محدود ٿي‬
‫ويندي آھي‪.‬‬
‫ھن آدمشماري ۾ ھرڊ اميونٽي آھي‪.‬‬

‫‪29‬‬
 ‫‪NEED FOR TWO MEASLES DOSES‬‬
‫ميزلس ويڪسين جا ٻه ڊوز الزمي آھن‬

‫‪Susceptible‬‬ ‫‪Vaccinated‬‬ ‫‪Vaccinated‬‬

‫‪and protected‬‬ ‫‪but still‬‬
‫‪susceptible‬‬

‫‪Measles-I‬‬
‫ميزلس ويڪسين جي ھڪ ڊوز لڳڻ سان ‪85‬‬

‫سيڪڙو قوت مدافعت ٿصندي آھي‪ ،‬پر ھن‬

‫عالئقي ۾ انھن ٻارن جو تعداد وڌيڪ آھي جن‬

‫کي ميزلس ويڪسين جو پھريون ٽڪو لڳل آھي‬

‫جنھن ڪري ھتي ھرڊ اميونٽي آھي‪.‬‬

‫‪Measles-II‬‬ ‫ميزلس ويڪسين جي ٻه ڊوز لڳڻ سان ‪95‬‬

‫سيڪڙو کان وڌيڪ قوت مدافعت ٿصندي آھي‪،‬‬

‫پر ھن عالئقي ۾ انھن ٻارن جو تعداد وڌيڪ آھي‬

‫جن کي ميزلس ويڪسين جا ٻه ٽڪا لڳل آھي‬

‫جنھن ڪري ھتي ھرڊ اميونٽي آھي‪.‬‬

‫‪Population immunity is now ≥ 95%‬‬

‫‪The herd immunity threshold is reached‬‬

‫‪30‬‬
 ‫ھيَء ھڪ اھڙي بيماري آھي جيڪا ‪( Salmonella typhi‬سالمونال ٽائفي)‬
‫بيڪٽيريا جي ڪري ٿيندي آھي‪ ،‬مدي جو بخار آلوده خوراڪ ۽ آالده پاڻي استعمال‬
‫ذريعي جسم ۾ داخل ٿئي ٿو‪ .‬ھي جراثيم جسم ۾ داخل ٿيڻ کان پو آنڊن ۾ وڌندو‬
‫رھندو آھي ۽ رت ۾ داخل ٿي ويندو آھي‪.‬‬
‫مدي جي بخار کي آنڊي جو بخار به چوندا آھن‬
‫مدي جو بخار جو جراثيم انسان جي جسم ۾ داخل ٿيڻ کان مدي جي بخار جون‬
‫نشانيون ظاھر ٿيڻ تائين جي پيرڊ کي انڪيوبيشن پيرڊ چئبو آھي جيڪو پيرڊ ‪10‬‬
‫کان ‪ 15‬ڏينھن ھوندو آھي‪.‬‬

‫مدي جو بخار ڪيئن ڦھلبو آھي‬

‫آلوده خوراڪ ۽ آلوده پاڻي جي استعمال ڪرڻ سان‬
‫بيمار مريض جي ڪاڪوس تي جيڪڏھن مکيون ويھنديون ۽ اھي مکيون ھن‬
‫بيماري کي ڦھالئينديون‬
‫ھن بيماريَء ۾ مبتال مريض سان لھوچڙ ذريعي به پکڙجي ٿو‪.‬‬
‫مدي جو بخار گندي اڪاسي آب جي ڪري به ڦھلجي ٿو‬
‫ھن بيماريَء جو روٽ اورل فيڪو آھي‪.‬‬
‫مدي جي بخار جون نشانيون ( پھرين ھفتي ۾ ڪھڙيون ھونديون آھن)‬
‫بخار جو گھٽ وڌ ھجڻ‪ ،‬ٿڪاوٽ‪ ،‬مٿي جو سور‪ ،‬رت ۾ اڇا جزن جو گھٽجڻ‬
‫ھن ھفتي ۾ جيڪڏھن وڊال ”‪ “Widal test‬ٽيسٽ ڪرائبي ته نيگيٽو ايندي‬
‫مدي جي بخار جون نشانيون ( ٻين ھفتي ۾ ڪھڙيون ھونديون آھن)‬
‫تيز بخار‪ ،‬جسماني ڪمزوري‪،‬جسم ۾ سور‪ ،‬پيٽ ۾ سور‪ ،‬ڪنھن ڪنھن مريض‬
‫کي دست ٿيندا آھن ۽ انھن دستن ۾مخصوص بدبوِء ھوندي آھي‪ ،‬ان کان عالوه‬
‫ڪنھن ڪنھن مريض کي قبضي به ٿيندي آھي‬
‫‪31‬‬
 ‫‪ 15‬کان ‪ 50‬سيڪڙو مريضن کي پيٽ تي ڳاڙھا نشان به ٿي سگھن ٿا‪.‬‬
‫جيرو ۽ تريَء جو وڌڻ‬
‫ھن بخار کي کي دماغ جو بخار به چوندا آھن جنھن ڪري مريض جي سوچ ڪي‬
‫صالحيت ۾ ڪمي به ٿي ويندي آھي‪.‬‬
‫مدي جي بخار جون نشانيون ( ٽين ھفتي ۾ ڪھڙيون ھونديون آھن)‬
‫تمام تيز بخار‪ ،‬پاڻي ۽ نمڪيات جي ڪمي‪ ،‬رت جي جزن جو گھٽجڻ‪ ،‬آنڊن ۾‬
‫زخم ۽ آنڊي مان رت جو وھڻ ۽نمونيا جو ٿيڻ‬
‫بيماري ۾ ٽي ھفتا مڪمل ٿيڻ کان پو مريض جي طبيعت ۾ آھستي آھستي‬
‫سڌارو ٿيندو آھي‪.‬‬
‫احتياط‬
‫پنھنجا ھٿ کاڌو کائڻ کان پھريائين ڌوئڻ‬
‫پنھنجا ھٿ کاڌو کائڻ کان پو ڌوئڻ‬
‫بيتلخال جي استعمال کان پو پنھنجا ھٿ صابڻ سان ڌوئڻ‬
‫مدي جي بخار واري مريض سان گڏ کاڌو نه کائجي‬
‫اوٻاريل پاڻي پيئڻ گھرجي‬
‫فروٽ وغيره ڌوئڻ کان پو کائڻ گھرجن‬
‫گرم ۽ تازو کاڌو کائڻ گھرجي‬
‫ڀاڄين چڱي طرح گرم پاڻيَء سان ڌوئي پو پچائڻ گھرجن‪.‬‬
‫عورت يا مرد کاڌو پچائڻ کان پھريان پنھنجا ھٿ صابڻ سان ڌوئي پو کاڌو پچائي‪.‬‬
‫ٻار جي ڪاڪوس ڪرڻ کان پو جڏھن عورت پنھنجي ٻار کي صاف ڪري ان کان‬
‫پو پنھنجا ھٿ صابڻ سان ڌوئي‪.‬‬
‫ٻارن کي ھن بيماريَء کان بچاَء جا حفاظتي ٽڪا لڳرائي‪.‬‬
‫‪32‬‬
 ‫ آئي پروگرام‬،‫ پي‬،‫اي‬
‫۾‬
‫استعمال ٿيندڙ‬
‫ويڪسينس‬

Expanded Programme On Immunization

33
100719610507201703009312134 @ All rights reserved writer
 EPI VACCINE LANCHED IN SINDH PROVINCE
S.NO: VACCINE STARTING YEAR END YEAR

01 BCG 1979 TO DATE

02 MEASLES 1979 TO DATE

03 TT 1979 TO DATE

04 PENTA 2009 TO DATE

05 IPV 2015 TO DATE

06 bOPV 2016 TO DATE

07 ROTA 2018 TO DATE

08 TCV 2020 TODATE

09 PCV-13 2021 TO DATE

10 DT 1979 1995

11 DPT 1979 2007

12 COMBO 2007 2009

13 tOPV 1979 2016

14 PCV-10 2013 2021

34
 EPI VACCINES DETAIL
SHORT NAME FULL NAME DETAIL
BACILLUS CALMETTE BACILLUS CALMETTE
BCG GUERIN VACCINE GUERIN VACCINE
BIVALENT ORAL
bOPV POLIOMYELITIS VACCINE
POLIO VIRUS TYPE 1 & 3

ROTA VIRUS ORAL VACCINE ROTA VIRUS VACCINE

RVV (ORAL) (ORAL)
DIPHTHERIA

PERTUSSIS

PENTA PENTAVALANT VACCINE TETANUS

HEPATITIS-B

HAEMOPHILUS
INFLUENZAE TYPE-B (HIB)

PNEUMONIA CONJUGATE
PNEUMONIA CONJUGATE VACCINE (SERO TYPES:-
PCV-13 VACCINE-13 1,3,4,5,6A,6B,7F,9V,14,19A,
19 F,18C & 23F2)
INACTIVATED
INACTIVATED
IPV POLIOMYELITIS VACCINE
POLIOMYELITIS VACCINE
(TYPE 1,2,3)
MEASLES MEASLES MEASLES

TYPHOID CONJUGATE TYPHOID CONJUGATE

TCV VACCINE VACCINE
TETANUS TOXIOD
TT TETANUS TOXIOD VACCINE
VACCINE

35
 EPI VACCINES

36
 ‫ھي ويڪسين ڄمڻ کان پوِء خراب ٿي وينديون ۽‬
‫استعمال نٿيون ڪري سگهجن‬

‫روٽا وائرس ويڪسين‪ ،‬پينٽاويلنٽ ويڪسين‪ ،‬پي سي وي ‪ ،13‬ويڪسين‪ ،‬آئي پي‬

‫وي ويڪسين‪ ،‬ٽي سي وي ويڪسين ۽ ٽي ٽي ويڪسين ‪ 2 +‬کان ‪ 8 +‬ڊگري‬

‫سينٽيگريڊ درجه حرارت تي رکي ويندي آهي پر جيڪڏھن ھنن ويڪسينس کي‬

‫مائينس ‪ 0.5‬ڊگري سينٽيگريڊ کان مئينس ‪ 25‬ڊگري سينٽيگريڊ درجه حرارت تي گھٽ‬

‫۾ گھٽ ھڪ ڪالڪ فريزر ۾ رکبو ته مٿيون ويڪسين ڄمي وينديون ۽ خراب ٿي‬

‫پونديون‪.‬‬

‫‪37‬‬
 ‫ھي ويڪسينس کولڻ کان پوِء ‪ 6‬ڪالڪن تائين‬
‫استعمال ڪري سگھجن ٿيون‪.‬‬

‫‪TTCV‬‬
‫‪CV‬‬ ‫‪MEASLES‬‬ ‫‪BCG‬‬ ‫‪PCV-13‬‬

‫• بي سي جي ويڪسين پائوڊر ھوندي آھي ھن ويڪسين ۾ بي سي جي ويڪسين‬

‫جو خاص ڊاليونٽ مالئي تيار ڪرڻ کان پوِء استعمال ڪئي ويندي آھي ۽ تيار ڪرڻ‬
‫کان پوِء ‪ 6‬ڪالڪن تائين استعمال ڪري سگھجي ٿي‪ ،‬ھيَء ويڪسين ‪ 2+‬کان ‪8+‬‬
‫ڊگري سينٽيگريڊ تي رکي ويندي آھي‬

‫•‪ .‬ميزلس ويڪسين پائوڊر ھوندي آھي ھن ويڪسين ۾ ميزلس ويڪسين جو خاص‬
‫ڊاليونٽ مالئي تيار ڪرڻ کان پوِء استعمال ڪئي ويندي آھي ۽ تيار ڪرڻ کان پوِء ‪6‬‬
‫ڪالڪن تائين استعمال ڪري سگھجي ٿي‪ ،‬ھيَء ويڪسين ‪ 2+‬کان ‪ 8+‬ڊگري‬
‫سينٽيگريڊ تي رکي ويندي آھي‪.‬‬

‫• پي سي وي ‪ 13‬ويڪسين پاڻياٺ جي صورت ۾ ھوندي آھي ھن ويڪسين جو وائل‬

‫کولڻ کان پوِء ‪ 6‬ڪالڪن تائين استعمال ڪري سگھجي ٿو‪ ،‬ھيَء ويڪسين ‪ 2+‬کان‬
‫‪ 8+‬ڊگري سينٽيگريڊ تي رکي ويندي آھي‪.‬‬

‫‪38‬‬
 ‫ڪھڙي ويڪسين وائرس يا بيڪٽيريا آھي‬
‫ڪھڙي بيماري کان بچاَء‬
‫جراثيم جو‬
‫ڪيفيت‬ ‫الِء ھيَء ويڪسين لڳائي‬ ‫ويڪسين جو نالو‬
‫قسم‬
‫يا ڏني ويندي آھي‬
‫زنده پر ڪمزور (بيضرر)‬ ‫ٻارن جي سلھ‬ ‫بيڪٽيريا‬ ‫‪BCG‬‬ ‫بي‪،‬سي‪،‬جي‬

‫زنده پر ڪمزور (بيضرر)‬ ‫ٻارن جو فالج‬ ‫وائرس‬ ‫بي‪،‬او‪،‬پي‪،‬و‬

‫‪bOPV‬‬ ‫ي‬
‫مرده (بيضرر)‬ ‫دست (اسھال)‬ ‫وائرس‬ ‫‪RVOV‬‬ ‫آر‪،‬وي‪،‬وي‬
‫بيڪٽيريا مان نڪتل زھر‬
‫خناق (ڳلي جي بيماري)‬ ‫‪ DIPHTHERIA‬بيڪٽيريا‬
‫(بيضرر)‬
‫مرده (بيضرر)‬ ‫کرٽيو (وڏي کنگھ)‬ ‫بيڪٽيريا‬ ‫‪PERTUSSIS‬‬
‫تشنج (جھٽڪن جي بيڪٽيريا مان نڪتل زھر‬ ‫پينٽا‬
‫بيڪٽيريا‬ ‫‪TETANUS‬‬
‫(بيضرر)‬ ‫بيماري)‬
‫مرده (بيضرر)‬ ‫ڪارو ڪامڻ‬ ‫وائرس‬ ‫‪HEP:B‬‬
‫مرده (بيضرر)‬ ‫نمونيا ڪنڌ ٽوڙ بخار‬ ‫بيڪٽيريا‬ ‫‪HIB‬‬
‫اسٽرپٽوڪوڪس‬ ‫پي‪،‬سي‪،‬وي‬
‫مرده (بيضرر)‬ ‫بيڪٽيريا‬ ‫‪PCV-13‬‬
‫نمونيا‬ ‫‪13،‬‬
‫مرده (بيضرر)‬ ‫ٻارن جو فالج (پوليو)‬ ‫وائرس‬ ‫‪IPV‬‬ ‫آئي‪،‬پي‪،‬وي‬
‫زنده پر ڪمزور (بيضرر)‬ ‫ارڙي‬ ‫وائرس‬ ‫‪MEASLES‬‬ ‫ميزلس‬
‫مرده (بيضرر)‬ ‫مدي جو بخار‬ ‫بيڪٽيريا‬ ‫‪TCV‬‬ ‫ٽي‪،‬سي‪،‬وي‬
‫بيڪٽيريا مان نڪتل زھر‬ ‫تشنج (جھٽڪن جي‬
‫بيڪٽيريا‬ ‫‪TT‬‬ ‫ٽي‪،‬ٽي‬
‫(بيضرر)‬ ‫بيماري)‬

‫‪39‬‬
 ‫بيماريون ۽ انھن کان بچاء الء لڳندڙ ويڪسين‬
‫ويڪسين جو نالو‬ ‫بيماريء جو نالو‬

‫بي سي جي‬ ‫ٻارن جي ٽي بي (سلھ) کان بچاَء الِء‬

‫‪BCG‬‬

‫بي او پي وي ۽ آئي پي وي‬ ‫پوليو (ٻارن جو فالج) کان بچاَء الِء‬

‫‪bOPV & IPV‬‬

‫روٽا وائرس اورل ويڪسين‬ ‫اسھال (دست) کان بچاَء الِء‬
‫‪ROTA VIRUS ORAL‬‬
‫‪VACCINE‬‬
‫(ڳلي جي بيماري) کان بچاَء الِء‬ ‫خناق‬

‫پينٽاويلنٽ‬ ‫کرٽيو وڏي کنگھ کان بچاَء الِء‬

‫تشنج (جھٽڪن جي بيماري) کان بچاَء الِء‬

‫‪PENTALANT‬‬

‫ڪارو ڪامڻ کان بچاَء الِء‬

‫ڪنڌ ٽوڙ بخار ۽ نمونيا کان بچاَء الِء‬

‫پي سي وي ‪13‬‬ ‫اسٽرپٽوڪوڪس نمونيا کان بچاَء الِء‬

‫‪PCV-13‬‬

‫ميزلس‬ ‫ارڙي کان بچاَء الِء‬

‫‪MEASLES‬‬

‫ٽي سي وي‬ ‫مدي جي بخار کان بچاَء الِء‬

‫‪TCV‬‬

‫ٽي ٽي‬ ‫(عورتن الء)‬ ‫تشنج‬

‫‪TT‬‬

‫‪40‬‬
‫‪41‬‬
‫انٽرا مسڪيولر‬ ‫تشنج کان بچاَء الِء‬
‫‪90‬ڊگري‬ ‫کٻي ٻانھن جي ڏوري ۾‬ ‫‪0.5‬سي سي‬ ‫‪15‬کان ‪ 49‬سال عمر تائين‬ ‫ٽي ٽي‬
‫(مشڪ ۾)‬ ‫لڳائي ويندي آھي‬

‫سڄي ڄنگھ جي سٿر تي‬ ‫انٽرا مسڪيولر‬

‫‪90‬ڊگري‬ ‫‪0.5‬سي سي‬ ‫‪ 9‬کان ‪ 23‬مھينا‬ ‫مدي جو بخار‬ ‫ٽي سي وي‬
‫)مٿين ۽ ٻاھرين پاسي(‬ ‫(مشڪ ۾)‬
‫پھريون ٽڪو ‪ 9‬مھينا پوري ٿيڻ کان‬
‫سبڪيوٽينس (کل ۽‬ ‫َ‬
‫‪45‬ڊگري‬ ‫کٻي ٻانھن جي ڏوري ۾‬ ‫‪0.5‬سي سي‬ ‫فورا بعد ۽ ٻيو ٽڪو ‪ 15‬مھينا عمر‬ ‫ارڙي‬ ‫ميزلس‬
‫گوشت جي وچ ۾)‬ ‫َ‬
‫فورا بعد‬ ‫پوري ٿيڻ کان‬
‫کٻي ڄنگھ جي سٿر تي‬ ‫انٽرا مسڪيولر‬
‫‪90‬ڊگري‬ ‫‪0.5‬سي سي‬ ‫ھڪ سال عمر تائين‬ ‫پوليو‬ ‫آئي پي وي‬
‫(مٿين ۽ ٻاھرين پاسي)‬ ‫(مشڪ ۾)‬

‫کٻي ڄنگھ جي سٿر تي‬ ‫انٽرا مسڪيولر‬

‫‪90‬ڊگري‬ ‫‪0.5‬سي سي‬ ‫ھڪ سال عمر تائين‬ ‫نمونيا‬ ‫پي سي وي ‪13‬‬
‫(مٿين ۽ ٻاھرين پاسي)‬ ‫(مشڪ ۾)‬

‫خناق‪،‬کرٽيو‪،‬تشنج‪،‬ڪا‬
‫سڄي ڄنگھ جي سٿر تي‬ ‫انٽرا مسڪيولر‬
‫‪90‬ڊگري‬ ‫‪0.5‬سي سي‬ ‫ھڪ سال عمر تائين‬ ‫رو ڪامڻ ۽ ڪنڌ ٽوڙ‬ ‫پينٽاويلنٽ‬
‫)مٿين ۽ ٻاھرين پاسي(‬ ‫(مشڪ ۾)‬
‫بخار نمونيا‬

‫وات جي ذريعي پيئاريو‬

‫‪50‬ڊگري‬ ‫پيئاريو ويندو آھي‬ ‫‪1.5‬سي سي‬ ‫ٻه سال عمر تائين‬ ‫دست (اسھال)‬ ‫آر وي وي‬
‫ويندو آھي‬

‫وات جي ذريعي پيئاريو‬

‫‪45‬ڊگري‬ ‫پيئاريو ويندو آھي‬ ‫ٻه قطره‬ ‫ھڪ سال عمر تائين‬ ‫پوليو‬ ‫بي او پي وي‬
‫ويندو آھي‬
‫ويڪسين جي باري ۾ خاص معلومات‬

‫سڄي ٻانھن جي ڏوري ۾ ‪10‬کان ‪ 15‬ڊگري‬ ‫انٽرا ڊرمل‬ ‫‪0.05‬سي سي‬ ‫ھڪ سال عمر تائين‬ ‫سلھ‬ ‫بي سي جي‬

‫ڪيتري اينگل تي‬ ‫ڪيترو ڊوز لڳائبو يا‬ ‫ڪيتري عمر تائين لڳائي‬ ‫ڪھڙي بيماري کان‬
‫ڪٿي لڳائجي‬ ‫ڪيئن لڳائجي‬
‫جو نالو‬

‫لڳائبي آھي‬ ‫پيئاربو آھي‬ ‫سگھجي ٿي‬ ‫لڳندي آھي‬

‫ويڪسين‬
‫‪42‬‬
‫پھرين مالقات ۾ پھريون ٽڪو‪ 4 ،‬ھفتا‬
‫‪28‬ڏينھن‬ ‫پاڻياٺ‬ ‫پو ‪ 2‬ٽڪو‪ 6 ،‬ماه پو ‪ 3‬ٽڪو‪ ،‬ھڪ سال‬ ‫پنج‬ ‫ٽي ٽي‬
‫پو ‪ 4‬ٽڪو‪ ،‬ھڪ سال پو ‪ 5‬ٽڪو‪.‬‬

‫ڇھ ڪالڪ‬ ‫پاڻياٺ‬ ‫‪......................................‬‬ ‫ھڪ‬ ‫ٽي سي وي‬

‫پھريون ٽڪو ‪ 9‬مھينا پوري ٿيڻ کان‬

‫ڇھ ڪالڪ‬ ‫پائوڊر‬ ‫َ‬
‫فورا بعد ۽ ٻيو ٽڪو ‪ 15‬مھينا عمر‬ ‫ٻه‬ ‫ميزلس‬
‫َ‬
‫فورا بعد‬ ‫پوري ٿيڻ کان‬

‫‪28‬ڏينھن‬ ‫پاڻياٺ‬ ‫‪............................‬‬ ‫ھڪ‬ ‫آئي پي وي‬

‫پي سي وي‬
‫ڇھ ڪالڪ‬ ‫پاڻياٺ‬ ‫چار ھفتا‬ ‫ٽي‬ ‫‪13‬‬

‫ھڪ ڊوز جو وائل ھوندو آھي‬ ‫پاڻياٺ‬ ‫چار ھفتا‬ ‫ٽي‬ ‫پينٽاويلنٽ‬

‫ھڪ ڊوز جو ٽيوب ھوندو آھي‬ ‫پاڻياٺ‬ ‫چار ھفتا‬ ‫ٻه‬ ‫آر وي وي‬

‫‪ 28‬ڏينھن‬ ‫پاڻياٺ‬ ‫چار ھفتا‬ ‫چار‬ ‫بي او پي وي‬

‫ڇھ ڪالڪ‬ ‫پائوڊر‬ ‫‪.........................‬‬ ‫ھڪ‬ ‫بي سي جي‬

‫ويڪسين جي باري ۾ خاص معلومات‬

‫ويڪسين پاڻياٺ جي صورت سينٽر تي ويڪسين تيار ڪرڻ يا وائل‬

‫ڪيترا ڀيرا لڳائبي‬
‫کولڻ کان پوِء ڪيترو ٽائيم استعمال‬ ‫ھوندي آھي يا پائوڊر جي‬ ‫ڪيترو وقفي سان لڳائبي آھي‬
‫جو نالو‬

‫آھي‬
‫ويڪسين‬

‫ڪرڻ گھرجي‬ ‫صورت ۾ ھوندي آھي‬

‫‪43‬‬
‫‪+2°c to +8°c‬‬ ‫‪..................................................................................‬‬ ‫ڇھ ڪالڪ يا ھڪ سيشن‬ ‫ٽي ٽي‬

‫‪+2°c to +8°c‬‬ ‫‪........................................................................................‬‬ ‫ڇھ ڪالڪ يا ھڪ سيشن‬ ‫ٽي سي وي‬

‫)‪(+2°c to +8°c‬‬ ‫ھيَء ويڪسين پائوڊر جي صورت ۾ ھوندي آھي ھن ۾‬

‫ڇھ ڪالڪ‬ ‫ميزلس‬
‫ويڪسين ۽ ڊائلونٽ کي‬ ‫ساڳي ڪمپني جو خاص ڊائلونٽ مالئبو آھي‬

‫‪+2°c to +8°c‬‬ ‫‪………………………………….‬‬ ‫ڇھ ڪالڪ يا ھڪ سيشن‬ ‫آئي پي وي‬

‫پي سي وي‬
‫‪+2°c to +8°c‬‬ ‫…………………………………‬ ‫ڇھ ڪالڪ يا ھڪ سيشن‬
‫‪13‬‬

‫‪+2°c to +8°c‬‬ ‫‪…………………………………..‬‬ ‫ھڪ ڊوز جو وائل ھوندو آھي‬ ‫پينٽاويلنٽ‬

‫‪+2°c to +8°c‬‬ ‫‪………………………………….‬‬ ‫ھڪ ڊوز جو ٽيوب ھوندو آھي‬ ‫آر وي وي‬

‫‪+2°c to +8°c‬‬ ‫‪…………………………………….‬‬ ‫ھڪ سيشن‬ ‫بي او پي وي‬

‫)‪(+2°c to +8°c‬‬ ‫ھيَء ويڪسين پائوڊر جي صورت ۾ ھوندي آھي ھن ۾‬

‫ويڪسين جي باري ۾ خاص معلومات‬

‫ڇھ ڪالڪ‬ ‫بي سي جي‬

‫ويڪسين ۽ ڊائلونٽ کي‬ ‫ساڳي ڪمپني جو خاص ڊائلونٽ مالئبو آھي‬
‫فيلڊ ۾ ويڪسين تيار ڪرڻ يا وائل کولڻ‬
‫پائوڊر واري ويڪسين خاص ڊائلونٽ مالئي تيار ڪبو ويڪسين ڪيتري درجه حرارت‬
‫نالو‬

‫کان پوِء ڪيترو ٽائيم استعمال ڪرڻ‬

‫ين جو‬

‫تي رکڻ گھرجي‬ ‫آھي‬

‫ويڪس‬

‫گھرجي‬
 ‫ويڪسين جي باري ۾ خاص معلومات‬
‫‪MEASLES‬‬
‫‪PCV-13‬‬
‫‪PENTA‬‬
‫‪bOPV‬‬
‫‪ROTA‬‬
‫‪BCG‬‬
‫‪TCV‬‬
‫‪IPV‬‬ ‫تفصيل‬
‫‪TT‬‬

‫ڪھڙي ويڪسين کي (‪ 2)+‬کان ‪ 8+‬ڊگري سينٽگريڊ درجا‬

‫√√√√√√√√√‬ ‫‪ 1‬حرارت تي رکيو ويندو آھي‬
‫ڪھڙي ويڪسين (‪ 8.5)+‬ڊگري سينٽگريڊ کان مٿي درجا‬
‫√√√√√√√√√‬ ‫‪ 2‬حرارت تي رکڻ سان خراب ٿي ويندي‬
‫ڪھڙي ويڪسين کي (‪ 0.5 )-‬ڊگري سينٽگريڊ کان گھٽ‬
‫درجا حرارت تي گھٽ ۾ گھٽ ھڪ ڪالڪ ٿيو ھوندو ته‬
‫√√√√ √√‬ ‫‪ 3‬ڪھڙي ويڪسين ڄمي ويندي ۽ ڄمڻ جي ڪري خراب‬
‫ٿي ويندي‬
‫ڪھڙي ويڪسين جو وائل کولڻ يا تيار ڪرڻ کان پوء‬
‫√√√√√‬ ‫√√‬ ‫‪ 4‬ڇھن ڪالڪن تائين يا ھڪ سيشن آئوٽ ريچ ۾استعمال‬
‫ڪري سگھجي ٿي‪.‬‬
‫ڪھڙي ويڪسين جو وائل کولڻ يا تيار ڪرڻ کان پوء‬
‫√√‬ ‫√‬ ‫‪ 5‬ڇھن ڪالڪن تائين يا ھڪ سيشن سينٽر تي استعمال‬
‫ڪري سگھجي ٿي‪.‬‬
‫ڪھڙي ويڪسين جو وائل کولڻ يا تيار ڪرڻ کان پوء ‪28‬‬
‫√‬ ‫√‬ ‫‪ 6‬ڏينھن تائين سينٽر تي استعمال ڪري سگھجي ٿي‪.‬‬
‫ڪھڙي ويڪسين جو وائل کولڻ يا تيار ڪرڻ کان پوء ‪2‬‬
‫√‬ ‫‪ 7‬ڏينھن تائين سينٽر تي استعمال ڪري سگھجي ٿي‪.‬‬
‫ڪھڙي ويڪسين جو وائل يا ٽيوب ۾ صرف ھڪ ڊوز‬
‫√√‬ ‫‪ 8‬ھوندو آھي‬
‫ڪھڙي ويڪسين مدي خارج ٿيڻ کان پوِء استعمال نه‬
‫√√√√√√√√√‬ ‫‪ 9‬ڪرڻ گهرجي‬
‫ڪھڙي ويڪسين جو وي وي ايم جيڪڏھن اسٽيج ‪ 1‬يا ‪2‬‬
‫√√√√√√√√√‬ ‫‪ 10‬تي ھجي ته استعمال ڪرڻ گهرجي‬
‫ڪھڙي ويڪسين جو وي وي ايم جيڪڏھن اسٽيج ‪ 3‬يا ‪4‬‬
‫√√√√√√√√√‬ ‫‪ 11‬تي ھجي ته استعمال نه ڪرڻ گهرجي‬

‫‪44‬‬
 ‫ويڪسين جي باري ۾ خاص معلومات‬
‫‪MEASLES‬‬
‫‪PCV-13‬‬
‫‪PENTA‬‬
‫‪bOPV‬‬
‫‪ROTA‬‬
‫‪BCG‬‬
‫‪TCV‬‬

‫تفصيل‬
‫‪IPV‬‬
‫‪TT‬‬

‫√‬ ‫‪ 12‬ڪھڙي ويڪسين انٽرا ڊرمل (کل ) ۾ لڳائي ويندي آھي‬

‫ڪھڙي ويڪسين انٽرا مسڪيولر (مشڪ ) ۾ لڳائي‬

‫√√√ √√‬ ‫‪ 13‬ويندي آھي‬

‫ڪھڙي ويڪسين سبڪيوٽينس (مشڪ ۽ گوشت جي)‬

‫√‬ ‫‪ 14‬۾ لڳائي ويندي آھي‬

‫√√‬ ‫‪ 15‬ڪھڙي ويڪسين پيئاري ويندي آھي‬

‫ڪھڙي ويڪسين جي ليبل لھي وڃي ته استعمال نه‬

‫√√√√√√√√√‬ ‫‪ 16‬ڪرڻ گھرجي‪.‬‬

‫√‬ ‫√‬ ‫‪ 17‬ڪھڙي ويڪسين پائوڊر جي شڪل ۾ ھوندي آھي‬

‫√‬ ‫√√√√√‬ ‫‪ 18‬ڪھڙي ويڪسين پاڻياٺ جي شڪل ۾ ھوندي آھي‬

‫ڪھڙي ويڪسين ‪ 10‬کان ‪ 15‬ڊگري جي اينگل تي لڳائي‬

‫√‬ ‫‪ 19‬ويندي آھي‬

‫ڪھڙي ويڪسينن ‪ 45‬ڊگري جي اينگل تي لڳائي ويندي‬

‫√‬ ‫‪ 20‬آھي‬
‫√‬
‫ڪھڙي ويڪسين ‪ 90‬ڊگري جي اينگل تي لڳائي ويندي‬
‫√√√ √√‬ ‫‪ 21‬آھي‬

‫ڪھڙي ويڪسين ‪ 50‬ڊگري جي اينگل تي پيئاري ويندي‬

‫√‬ ‫‪ 22‬آھي‬

‫‪45‬‬
 ‫ويڪسين جي باري ۾ خاص معلومات‬
‫‪MEASLES‬‬
‫‪PCV-13‬‬
‫‪PENTA‬‬
‫‪bOPV‬‬
‫‪ROTA‬‬
‫‪BCG‬‬
‫‪TCV‬‬
‫‪IPV‬‬ ‫تفصيل‬
‫‪TT‬‬

‫ڪھڙي ويڪسين ٽي بي ۽ ايڊز جي مريض ٻارن کي نٿي‬

‫√‬ ‫‪ 23‬لڳائي سگھجي‪.‬‬

‫ويڪسين ۾ مالئيندڙ ڊائلنٽ جي ايڪسپائري ڊيٽ‬

‫√‬ ‫√‬ ‫‪ 24‬چيڪ ڪريو ۽ جيڪڏھن استعمال ڪرڻ جي حالت ۾‬
‫ھجي ته استعمال ڪرڻ گھرجي‪.‬‬

‫ڪھڙي ويڪسين ۾خاص ڊائلنٽ ۽ ساڳي ڪمپني جو‬

‫√‬ ‫√‬ ‫‪ 25‬ڊائلنٽ کي ‪ 2+‬کان ‪ 8+‬ڊگري سينٽيگريڊ درجه حرارت تي‬
‫رکڻ کان پوِء مالئڻ گھرجي‬

‫ڪھڙي ويڪسين جي ھڪ ايمپول ۾ ڊالنٽ جيترو به‬

‫√‬ ‫√‬ ‫‪ 26‬ھجي سمورو مالئڻ گھرجي‪.‬‬

‫ڊالنٽ مالئڻ الء ‪ 2‬سي سي نئين ڊسپوزبل سرنج استعمال‬

‫√‬ ‫‪ 27‬ڪئي وڃي‬

‫ڊالنٽ مالئڻ الء ‪ 5‬سي سي نئين ڊسپوزبل سرنج استعمال‬

‫√‬ ‫‪ 28‬ڪئي وڃي‬

‫ڪھڙي ويڪسين ڊسپوزبل سرنج ۽ ‪ 26‬يا ‪ 27‬گيج جي نيڊل‬

‫√‬ ‫‪ 29‬سان لڳائي ويندي آھي‬

‫ڪھڙي ويڪسين جو وائل تيار ڪرڻ يا کولڻ کان پوِء‬

‫√√√ √‬ ‫√√‬ ‫‪ 30‬ويڪسين ڪيريئر اندر رکيل فوم ۾ رکڻ گھرجي‪.‬‬

‫ٻار يا ماُء کي سئي لڳائڻ وقت نيڊل جي چنھنب ھيٺين‬

‫√√√√√√‬ ‫√‬ ‫‪ 31‬سائيڊ ڪري سئي لڳائڻ گھرجي‪.‬‬

‫√√√√√√‬ ‫√‬ ‫‪ 32‬ويڪسين ڪرڻ وقت نيڊل کي ھٿ نه لڳائڻ گھرجي‪.‬‬

‫ڪھڙي ويڪسين کٻي ڄنگھ جي سٿر تي لڳائي ويندي‬

‫√√‬ ‫‪ 33‬آھي‪.‬‬

‫‪46‬‬
 ‫ويڪسين جي باري ۾ خاص معلومات‬
‫‪MEASLES‬‬
‫‪PCV-103‬‬
‫‪PENTA‬‬
‫‪bOPV‬‬
‫‪ROTA‬‬
‫‪BCG‬‬
‫‪TCV‬‬
‫‪IPV‬‬
‫تفصيل‬
‫‪TT‬‬

‫ڪھڙي ويڪسين سڄي ڄنگھ جي سٿر تي لڳائي ويندي‬

‫√‬ ‫√‬ ‫‪ 34‬آھي‪.‬‬

‫ڪھڙي ويڪسين سڄي ٻانھن جي ڏوري تي لڳائي ويندي‬

‫√‬ ‫‪ 35‬آھي‪.‬‬

‫ڪھڙي ويڪسين کٻي ٻانھن جي ڏوري تي لڳائي ويندي‬

‫√‬ ‫‪ 36‬آھي‪.‬‬

‫√√‬ ‫‪ 37‬ڪھڙي ويڪسين پيئاري ويندي آھي‪.‬‬

‫ھن ويڪسين جو کلڻ کان پوِء فڪسڊ سينٽر تي ‪ 28‬ڏينھن‬

‫تائين استعمال ڪري سگھجي ٿي جيڪڏھن اھا ويڪسين‬
‫√‬ ‫√‬ ‫‪ 38‬ايڪسپائري نه آھي ته‪ ،‬وي وي ايم مطابق استعمال ڪرڻ‬
‫جي حالت ۾ آھي ته‪ ،‬آلوده نه آھي ته‪.‬‬

‫ٻار يا ماُء کي ويڪسين جو پورو ڊوز ڏيڻ گھرجي ۽ وڌيڪ‬

‫√√√√√√√ √‬ ‫‪ 39‬ڊوز نه ڏيڻ گھرجي ۽ نه وري گھٽ ڊوز ڏيڻ گھرجي‪.‬‬

‫ڪھڙي ويڪسين آلوده ‪Contaminated‬ٿي وڃي ته اھا‬

‫√√√√√√√√√‬ ‫‪ 40‬ويڪسين استعمال نه ڪرڻ گھرجي‪.‬‬

‫‪47‬‬
 ‫ويڪسين جي باري ۾ خاص معلومات‬
‫‪MEASLES‬‬
‫‪PCV-13‬‬
‫‪PENTA‬‬
‫‪bOPV‬‬
‫‪ROTA‬‬
‫‪BCG‬‬
‫‪TCV‬‬
‫‪IPV‬‬

‫تفصيل‬
‫‪TT‬‬

‫اس ۾ ٻارن يا مائرن کي ويڪسين نه ڪريو بلڪه ڇانو ۾‬

‫√√√√√√√√√‬ ‫‪ 41‬ويڪسين ڪرڻ گھرجي‪.‬‬

‫فيلڊ ۾ ويڪسين در در تي وڃي ٻارن کي نه لڳائڻ گھرجي‬

‫بلڪ ڪنھن ھڪ جاء مثال اوطاق وغيره تي ويھي ٻارن‬
‫کي ٽڪيو وڃي ۽ استعمال ٿيل ويڪسين ضايع ڪري‬
‫√√√√√√√√√‬ ‫‪ 42‬ڇڏڻ گھرجي‪ ،‬بچل ويڪسين فيلڊ ۾ ضايع نه ڪريو‬
‫بلڪه سينٽر تي واپس کڻي اچو ۽ طريقي مطابق ويڪسين‬
‫کي ضايع ڪريو‪.‬‬

‫استعمال ٿيل ‪ ،‬ايڪسپائري ٿيل‪ ،‬ليبل لٿل‪ ،‬وي وي ايم‬

‫مطابق استعمال نه ڪرڻ جي حالت واري ويڪسين کي‬
‫√√√√√√√√√‬ ‫‪ 43‬ضايع ڪرڻ واري کڏي ۾ ساڙي مٿان مٽي وجھي پوري‬
‫ڇڏيو‪.‬‬

‫ھن ويڪسين کي ٺاھڻ وقت ايمپول جي مٿي کي ڪٽر‬

‫سان ڪٽيو ان کان پوِء ايمپول کي خاص پالسٽڪ جي‬
‫ٽڪڙي ۾ ويڙھيو ‪ ،‬پالسٽڪ ۾ ويڙھيل ايمپول کي کٻي‬
‫√‬ ‫‪ 44‬ھٿ ۾ جھليو ۽ سڄي ھٿ جي آڳوٺي جي مدد سان ايمپول‬
‫جي مٿي کي زور ڏئي ڀڃو بعد ۾ سرنج ۾ ڀريل ڊالنٽ‬
‫پالسٽڪ مان نيڊل ٽپائي ايمپول ۾ ڊالنٽ وجھو پر ۽ ان‬
‫وقت ويڪسينيٽر کي ساھ نه کڻڻ گھرجي‪.‬‬

‫‪48‬‬
 ‫ويڪسين جوعام ۽ تمام گھٽ ريئيڪشن‬
‫لوڪل ريئيڪشن‬
‫چڙچڙھاٽ‬ ‫بخار‬ ‫ويڪسين جو نالو‬
‫سور سوڄ ڳاڙھاڻ‬

‫تمام گهٽ‬ ‫تمام گهٽ‬ ‫عام‬ ‫بي سي جي‬

‫ھڪ سيڪڙو کان‬ ‫ھڪ سيڪڙو کان‬
‫گھٽ‬ ‫گھٽ‬
‫بلڪل نه‬ ‫او پي وي‬
‫ھڪ سيڪڙو کان‬ ‫ھڪ سيڪڙو کان‬
‫گھٽ‬ ‫گھٽ‬
‫بلڪل نه‬ ‫روٽا وائرس‬

‫‪60‬سيڪڙو تائين‬ ‫‪50‬سيڪڙو تائين‬ ‫‪50‬سيڪڙو تائين‬ ‫پينٽا ويلنٽ‬

‫تمام گهٽ‬ ‫‪1-6%‬‬ ‫ھيپا ٽائٽس بي ‪5‬سيڪڙو تائين ٻار‬

‫وڌيڪ عام‬ ‫‪5‬سيڪڙو کان گھٽ‬ ‫‪50‬سيڪڙو تائين‬ ‫پي سي وي ‪13‬‬

‫‪<1/1,000‬‬ ‫‪>1/10,000‬‬ ‫‪5‬سيڪڙو کان گھٽ‬ ‫آئي پي وي‬

‫‪5‬سيڪڙو داڻا‬ ‫‪5-15%‬‬ ‫‪10‬سيڪڙو کان گھٽ‬ ‫ميزلس‬

‫ھڪ سيڪڙو کان‬ ‫ھڪ سيڪڙو کان‬
‫گھٽ‬ ‫گھٽ‬
‫بلڪل نه‬ ‫ٽي سي وي‬

‫‪25‬سيڪڙو تائين‬ ‫‪10‬سيڪڙو کان گھٽ ‪10‬سيڪڙو کان گھٽ‬ ‫ٽي ٽي‬

‫‪49‬‬
 ‫ويڪسينيشن شيڊول‬

Expanded Programme On Immunization

50

100719610507201703009312134 @ All rights reserved writer

51
52
53
 ‫اي پي آئي‬
‫استعمال‬‫پي آئي‬
‫اي ۾‬
‫پروگرام‬
‫ٿيندڙ‬
‫ڪھڙي‬‫استعمال‬
‫ويڪسين‬‫گرام ۾‬ ‫پرو‬
‫ٿيندڙ‬
‫يئاري‬ ‫لڳائي يا پ‬
‫طريقا‬ ‫طريقي سان‬
‫ويڪسين جا‬
‫ويندي آھي‬

‫‪Expanded Programme On Immunization‬‬

‫‪54‬‬
‫‪100719610507201703009312134‬‬ ‫‪@ All rights reserved writer‬‬
 ‫بي سي جي ويڪسين ٺاھڻ جو طريقو‬

‫‪2‬‬ ‫‪1‬‬

‫‪3‬‬

‫‪4‬‬
‫‪5‬‬

‫‪55‬‬
 ‫بي سي جي ويڪسين لڳائڻ جو طريقو‬

‫• بي سي جي ويڪسين انٽراڊرمل يعني مٿين کل ۾ لڳائي ويندي آھي‪.‬‬

‫• بي سي جي ويڪسين سڄي ٻانھن جي مٿين حصي يعني ڊيلٽائڊ ۾ لڳائي ويندي آھي‪.‬‬

‫• بي سي جي ويڪسين ‪ 10‬کان ‪ 15‬ڊگري اينگل تي لڳائي ويندي آھي‪.‬‬

‫• بي سي جي ويڪسين ‪ 26‬يا ‪ 27‬گيج جي نيڊل سان لڳائي ويندي آھي‬

‫• بي سي جي ويڪسين جو ڊوز ‪ 0.05‬ملي ليٽر لڳايو ويندو آھي‬

‫• بي سي جي ويڪسين لڳڻ سان ‪ 15‬سالن تائين ٻارن کي قوت مدافعت ڏيندي آھي‬

‫• بي سي جي ويڪسين جو ‪ 80‬سيڪڙو قوت مدافعت ڏيندي آھي‬

‫• بي سي جي ويڪسين جو نشان جيڪڏھن ڇھن مھينن تائين نه ٺھي ته ان ٻار جي‬

‫‪ Montox test‬ڪرايو نيگيٽو اچڻ جي صورت ۾ بي سي جي ويڪسين ٻيھر لڳايو‬

‫‪56‬‬
 ‫بي او‪،‬پي‪،‬وي ويڪسين پيئارڻ جو طريقو‬

‫• بي او پي وي ويڪسين ‪ 2+‬کان ‪ 8+‬ڊگري سينٽي گريڊ درجه حرارت تي رکبو آھي‬

‫• بي او پي وي ويڪسين جا ٻه ڦڙا ٻار کي پيئاريا ويندا آھن‬

‫• بي او پي وي ٻار کي پيئارڻ وقت اھو خيال ڪريو ته ويڪسين جا ٻه ڦڙا ٻار جي‬

‫زبان تي ڪرڻ گھرجن‬

‫• بي او پي وي ٻار کي پيئارڻ وقت اھو خيال ڪريو ته ويڪسين جا ٻه ڦڙا ٻار جي‬

‫ساھ واري نالي ۾ نه وڃن‪.‬‬

‫• بي او پي وي ٻار کي پيئارڻ وقت اھو خيال ڪريو ته ڊراپر جو منھن ٻار جي وات‬

‫سان نه لڳي‬

‫‪57‬‬
 ‫روٽا وائرس ويڪسين پيئارڻ جو طريقو‬

‫‪ 50‬ڊگري‬ ‫‪ 50‬ڊگري‬

‫• روٽا ويڪسين ‪ 2+‬کان ‪ 8+‬ڊگري سينٽي گريڊ درجه حرارت تي رکبو آھي‬
‫• روٽا ويڪسين جو ڊوز ‪ 1.5‬سي سي ٻار کي پيئاريو ويندو آھي‬
‫•روٽا ويڪسين ٻار کي پيئارڻ وقت اھو خيال ڪريو ته ويڪسين ٻار کي ‪ 1.5‬سي‬
‫سي ھڪدم نه پيئاريو بلڪه آھسته آھسته ٿورو ٿورو ڪري پيئاريو جيئن ٻار‬
‫پيئندو وڃي‬
‫• روٽا ويڪسين ٻار کي پيئارڻ وقت اھو خيال ڪريو ته ويڪسين ٻار جي ساھ‬
‫واري نالي ۾ نه وڃن‪.‬‬
‫• روٽا ويڪسين ٻار کي پيئارڻ وقت ويڪسين جو وي وي ايم چيڪ ڪريو‬
‫جيڪڏھن وي وي ايم اسٽيج ھڪ يا ٻه تي آھي ته اھا ويڪسين استعمال ڪري‬
‫سگهجي ٿي‬
‫• روٽا ويڪسين ٻار کي پيئارڻ وقت ويڪسين جي ايڪسپائري ڊيٽ چيڪ ڪريو‬
‫جيڪڏھن ايڪسپائري ڊيٽ پري آھي ته اھا ويڪسين استعمال ڪري سگهجي ٿي‬
‫• روٽا ويڪسين ٻار کي پيئارڻ وقت اھو به ضرور ڏسو ته ويڪسين آلوده ته نه آھي‬
‫جيڪڏھن ڪنھن به سبب ڪري آلوده ٿي وئي آھي ته اھا ويڪسين استعمال نه‬
‫ڪريو‪.‬‬
‫• جيڪڏھن ٻار ويڪسين پيئارڻ کان پو ٿڪي ٿو ڇڏي ته ان ٻار کي روٽا‬
‫ويڪسين ٻيھر نه پيئاريو‪.‬‬

‫‪58‬‬
 ‫روٽا وائرس ويڪسين جو وائل کولڻ جو طريقو‬

‫• روٽا وائرس ويڪسين ٽيوب ۾ ھوندي آھي ٽيوب جي ٻجي کولڻ جو طريقو‬

‫مٿي ڏيکاريل پڪچرس ۾ آھي‬

‫• سڀ کان پھريائين ٽيوب تان ٻجي کوليو ان کان پوِء ٻجي جو پويون حصي ۾‬

‫جيڪو سوراخ آھي ان ۾ ٽيوب جو منھن وجهي ٻجي کي گهمايو ته ٽيوب ۾‬

‫سوراخ ٿي پوندو جنھن جي ذريعي ٻار کي ويڪسين پيئاري ويندي‬

‫‪59‬‬
 ‫انٽرا مسڪيولر ويڪسين لڳائڻ جو طريقو‬

‫• پينٽا‪ ،‬پي سي وي ‪ ،13‬آئي پي وي‪ ،‬ٽي سي وي‬

‫انٽرا مسڪيولر ٻارن کي لڳائي ويندي آھي‬
‫• پينٽا‪ ،‬پي سي وي ‪ ،13‬آئي پي وي‪ ،‬ٽي سي وي‬
‫ويڪسين ‪ 90‬ڊگري اينگل تي لڳائي ويندي‬
‫آھي‬
‫• پينٽا‪ ،‬پي سي وي ‪ ،13‬آئي پي وي‪ ،‬ٽي سي وي‬
‫ويڪسين ‪ 2+‬کان ‪ 8+‬ڊگري سينٽيگريڊ درجه‬
‫حرارت تي رکي ويندي آھي‬
‫• پينٽا‪ ،‬پي سي وي ‪ ،13‬آئي پي وي ويڪسين‬
‫ڄمي وڃي ته خراب ٿي ويندي‬

‫• ٽي ٽي ويڪسين ‪ 15‬کان ‪ 49‬سال عمر جي‬

‫عورتن کي لڳائ ويندي آھي‬
‫• ٽي ٽي ويڪسين ‪ 90‬ڊگري اينگل تي لڳائي‬
‫ويندي آھي‬
‫• ٽي ٽي ويڪسين ‪ 2+‬کان ‪ 8+‬ڊگري سينٽيگريڊ‬
‫درجه حرارت تي رکي ويندي آھي‬
‫• ٽي ٽي ويڪسين ڄمي وڃي ته خراب ٿي‬
‫ويندي‬

‫‪60‬‬
 ‫ميزلس ويڪسين لڳائڻ جو طريقو‬

‫سبڪيو‬
‫ٽينس‬

‫ميزلس ويڪسين‬

‫• ميزلس ويڪسين سبڪيوٽينس يعني کل ۽ گوشت جي وچ ۾ لڳائي ويندي آھي‪.‬‬

‫• ميزلس ويڪسين کٻي ٻانھن جي مٿين حصي يعني ڊيلٽائڊ ۾ سبڪيوٽينس لڳائي ويندي آھي‪.‬‬

‫• ميزلس ويڪسين ‪ 45‬ڊگري اينگل تي لڳائي ويندي آھي‪.‬‬

‫• ميزلس ويڪسين ‪24‬گيج جي نيڊل سان لڳائي ويندي آھي‬

‫• ‪ 0.5‬ملي ليٽر ڊوز لڳائي ويندي آھي‪.‬‬

‫‪61‬‬
 ‫اي پي آئي پروگرام ۾ ھيٺ ڏنل چار طريقن‬
‫سان ويڪسين ڏنيون يا لڳايون وينديون آھن‬

‫‪BCG‬‬ ‫‪bOPV‬‬

‫‪ROTA VIRUS VACCINE‬‬

‫‪1.PENTA‬‬
‫‪2.IPV‬‬
‫‪3.PCV-13‬‬
‫‪4.TCV‬‬
‫‪5.TT‬‬

‫‪62‬‬
 ‫اي پي آئي پروگرام ۾ ٽن طريقن سان‬
‫سيون لڳايون وينديون آھن‬

‫ٻار کي انٽرامسڪيولر سئي ھڻڻ جو ھنڌ‬

‫‪63‬‬
 ‫ڪولڊ چين‬
‫ٿڌ جو سلسلو‬

Expanded Programme On Immunization

64
100719610507201703009312134 @ All rights reserved writer
65
 ‫اي‪،‬پي‪،‬آئي پروگرام جو ڪولڊ چين جو وڏو ڪردار آھي‬
‫ڪولڊ چين جو مطلب آھي ٿڌ جو سلسلو وڪسين ٺاھيندڙ ڪمپني کان ٻار ۽ ماء‬
‫تائين گھربل درجه حرارت يعني ‪ 2+‬کان ‪ 8+‬ڊگري سينٽيگريڊ تائين پھچائڻ کي‬
‫ڪولڊ چين چئبو آھي‪.‬‬
‫بي سي جي‪ ،‬او پي وي‪ ،‬روٽه‪ ،‬پينٽا‪ ،‬پي سي وي‪ ،13‬آئي پي وي‪ ،‬ميزلس ۽‬ ‫•‬
‫ٽي ٽي کي گھربل درجه حرارت يعني ‪ 2+‬کان ‪ 8+‬ڊگري سينٽيگريڊ تي رکيو‬
‫ويندو آھي‪.‬‬
‫بي سي جي ويڪسين ۽ ميزلس ويڪسين جو ڊائلونٽ کي به گھربل درجه‬ ‫•‬
‫حرارت يعني ‪ 2+‬کان ‪ 8+‬ڊگري سينٽيگريڊ تي رکيو ويندو آھي‪.‬‬

‫‪ 30‬ڏينھن وارو اليڪٽرڪ ٽيمپريچر الگر‬

‫• ھي ھڪ اليڪٽرانڪ آلو آھي ھي آلو درجه حرارت ماپڻ وارو ‪ Portable‬آلو به‬

‫چئبو آھي‪.‬‬

‫• ھي آلو ھڪ مھيني تائين مسلسل ٽيمپريچر رڪارڊ ڪندو آھي‬

‫• ھي آلو ريفريجيريٽر ۾ اتي رکو جتي اھا ويڪسين رکيل آھي جيڪا فريز ٿيڻ‬

‫سان خراب ٿيندي آھي‬

‫• ھي آلو ھڪ ڪالڪ ۾ ‪ 4‬ڀيرا ٽيمپريچر رڪارڊ ڪندو آھي‪.‬‬

‫• جڏھن ٽيمپريچر)‪ 0.5(-‬ڊگري سينٽيگريڊ کان گھٽ ٿيندو ته ھي آلو فريز‬

‫)‪(Freez‬االرم ڏيندو‪.‬‬

‫• جڏھن ٽيمپريچر )‪ 8.5 (+‬ڊگري سينٽيگريڊ کان وڌندو ته ھي آلو ھيٽ‬

‫)‪(Heat‬االرم ڏيندو‪.‬‬
‫‪66‬‬
 ‫اليڪٽرڪ فريز انڊيڪيٽر‬
‫‪Freeze Tag‬‬

‫ھي ھڪ اليڪٽرانڪ آلو آھي جيڪو ان ڳالھ جي نشاندھي ڪندو آھي ته‬

‫ويڪسين ڄمي ته نه آھي‬

‫ويڪسين کي ھڪ اسٽور کان ٻي اسٽور ڏانھن موڪلڻ وقت ھي آلو (فريز ٽيگ)‬

‫ويڪسين سان گڏ رکو جيڪڏھن ٽي ٽي‪ ،‬پي سي وي‪ ،‬پينٽا ۽ آِء پي وي‬

‫جيڪڏھن دوران سفر فريز ٿي ھوندي ته ھي آلو نشاندھي ڪندو‪.‬‬

‫ڪولڊ چين مانيٽر ڪارڊ‬

‫‪67‬‬
 ‫ڪولڊ چين مانيٽر ڪارڊ‬

‫ھن ڪولڊ چين مانيٽر ڪارڊ ۾ ‪ 4‬دائرا آھن (‪)A,B,C,D,‬‬

‫جيڪڏھن ويڪسين کي ھڪ اسٽور کان ٻي اسٽور ڏانھن موڪلڻ وقت ھي ڪولڊ‬

‫چين مانيٽر ڪارڊ ويڪسين سان گڏ رکو‬

‫جيڪڏھن ھن مانيٽر ڪارڊ جو دائرو (‪ )A‬نيرو ٿي ويو ھجي ته اوپي وي‬ ‫•‬

‫ويڪسين ‪ 3‬مھينن جي اندر اندر استعمال ڪريو‪.‬‬

‫جيڪڏھن ھن مانيٽر ڪارڊ جو دائرو (‪ )B‬نيرو ٿي ويو ھجي ته اوپي وي‬ ‫•‬

‫ويڪسين بلڪل استعمال نه ڪريو ۽ ميزلس ويڪسين ‪3‬مھينن جي اندر اندر‬

‫استعمال ڪريو‪.‬‬

‫جيڪڏھن ھن مانيٽر ڪارڊ جو دائرو (‪ )C‬نيرو ٿي ويو ھجي ته اوپي وي ۽‬ ‫•‬

‫ميزلس ويڪسين بلڪل استعمال نه ڪريو باقي ‪ PCV, PENTA, IPV, BCG,‬۽‬

‫‪ TT‬ويڪسين ‪3‬مھينن جي اندر اندر استعمال ڪريو‪.‬‬

‫جيڪڏھن ھن مانيٽر ڪارڊ جو دائرو (‪ )D‬نيرو ٿي ويو ھجي ته ڪا به ويڪسين‬ ‫•‬

‫استعمال نه ڪريو‪.‬‬

‫‪68‬‬
 ‫‪Stage-1‬‬

‫‪Stage-2‬‬

‫‪Stage-3‬‬

‫‪Stage-4‬‬

‫وي وي ايم جون چار اسٽيج ھونديون آھن ‪ ،‬جن جو تفصيل مٿي ڏنل آھي‪.‬‬ ‫•‬

‫وي وي ايم جا چار قسم ھونديون آھن ‪ ،‬جن جو تفصيل اڳين پيج تي ڏنل‬ ‫•‬

‫آھي‪.‬‬

‫‪69‬‬
 Stage-1

Stage-2

Stage-3

Stage-4
TYPE OF VVM CATEGORY NO: OF DAYS TO NO: OF DAYS TO TIME TO END
END POINT AT END POINT AT POINT AT 5c
37c 25c

MORE THAN 4
VVM-30 HIGH STABILITY 30 193
YEARS

MEDIUM MORE THAN 3

VVM-14 STABILITY
14 90
YEARS

MODERATE MORE THAN 2

VVM-7 STABILITY
7 45
YEARS

VVM-2 LAST STABILITY 2 N/A 225 DAYS

70
 ‫وي وي ايم جو گرمي تي ريئڪشن ريٽ‬
‫ويڪسين وي وي ايم ‪ 37+‬ڊگري سينٽيگريڊ ‪ 25+‬ڊگري سينٽيگريڊ ‪ 5+‬ڊگري سينٽيگريڊ‬
‫درجه حرارت تي درجه حرارت تي ڪيترن‬ ‫درجه حرارت تي‬ ‫جي‬ ‫جو نالو‬
‫ڪيترن ڏينھن ۾ ڏينھن ۾ آخري پوائنٽ‬ ‫ڪيٽاگري ڪيترن ڏينھن ۾‬
‫تي ايندي‬ ‫آخري پوائنٽ تي‬ ‫آخري پوائنٽ تي‬
‫ايندي‬ ‫ايندي‬

‫‪ 225‬ڏينھن‬ ‫‪10‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪VVM-2‬‬ ‫‪bOPV‬‬

‫گھٽ ۾ گھٽ ٻه سال‬ ‫‪45‬‬ ‫‪7‬‬ ‫‪VVM-7‬‬ ‫‪ROTA‬‬

‫گھٽ ۾ گھٽ ٻه سال‬ ‫‪45‬‬ ‫‪7‬‬ ‫‪VVM-7‬‬ ‫‪PENTA‬‬

‫گھٽ ۾ گھٽ ٻه سال‬ ‫‪45‬‬ ‫‪7‬‬ ‫‪VVM-7‬‬ ‫‪IPV‬‬

‫گھٽ ۾ گھٽ ٽي سال‬ ‫‪90‬‬ ‫‪14‬‬ ‫‪VVM-14 MEASLES‬‬

‫گھٽ ۾ گھٽ ٽي سال‬ ‫‪90‬‬ ‫‪14‬‬ ‫‪VVM-14‬‬ ‫‪MMR‬‬

‫گھٽ ۾ گھٽ چار سال‬ ‫‪193‬‬ ‫‪30‬‬ ‫‪VVM-30‬‬ ‫‪BCG‬‬

‫گھٽ ۾ گھٽ چار سال‬ ‫‪193‬‬ ‫‪30‬‬ ‫‪VVM-30‬‬ ‫‪HEP:B‬‬

‫گھٽ ۾ گھٽ چار سال‬ ‫‪193‬‬ ‫‪30‬‬ ‫‪VVM-30‬‬ ‫‪PCV-13‬‬

‫گھٽ ۾ گھٽ چار سال‬ ‫‪193‬‬ ‫‪30‬‬ ‫‪VVM-30‬‬ ‫‪TCV‬‬

‫گھٽ ۾ گھٽ چار سال‬ ‫‪193‬‬ ‫‪30‬‬ ‫‪VVM-30‬‬ ‫‪TT‬‬

‫‪71‬‬
 ‫ويڪسين جوکليل وائل ڪيترو عرصو استعمال ڪجي‬

‫فڪسڊ سينٽر تي آئوٽ ريچ ۾ ڪيترو‬

‫ھڪ وائل ۾ ڪيترا‬
‫عرصو استعمال‬ ‫ڪيترو عرصو‬ ‫ويڪسين جو نالو‬
‫ڊوز ھوندا آھن‬
‫ڪجي‬ ‫استعمال ڪجي‬

‫‪6‬ڪالڪ‬ ‫‪6‬ڪالڪ‬ ‫‪20‬‬ ‫بي سي جي‬

‫‪6‬ڪالڪ‬ ‫‪28‬ڏينھن‬ ‫‪20‬‬ ‫بي او پي وي‬
‫‪6‬ڪالڪ‬ ‫‪-------‬‬ ‫‪01‬‬ ‫روٽا وائرس‬
‫‪6‬ڪالڪ‬ ‫‪-------‬‬ ‫‪01‬‬ ‫پينٽاويلنٽ‬
‫‪6‬ڪالڪ‬ ‫‪6‬ڪالڪ‬ ‫‪04‬‬ ‫پي سي وي ‪13‬‬
‫‪6‬ڪالڪ‬ ‫‪28‬ڏينھن‬ ‫‪10‬‬ ‫آئي پي وي‬
‫‪6‬ڪالڪ‬ ‫‪6‬ڪالڪ‬ ‫‪05‬‬ ‫ٽي سي وي‬
‫‪6‬ڪالڪ‬ ‫‪6‬ڪالڪ‬ ‫‪10‬‬ ‫ميزلس‬
‫‪6‬ڪالڪ‬ ‫‪28‬ڏينھن‬ ‫‪20‬‬ ‫ٽي ٽي‬

‫‪72‬‬
 )‫ويڪسين جو واليم (ھڪ ڊوز جو‬
S.NO: NAME OF VACCINE NO: OF DOSES PER VIAL Cm³/dose
20-DOSES VIALS IN BOX OF 50 1.3
1 BCG
20-DOSES VIALS IN BOX OF 50 1.6
01-DOSES VIALS IN BOX OF 35 16,8
02-DOSES VIALS IN BOX OF 36 7.2
2 HEPATITIS-B 06-DOSES VIALS IN BOX OF 30 5.3
10-DOSES VIALS IN BOX OF 30 4.4
20-DOSES VIALS IN BOX OF 30 2.6
10-DOSES VIALS IN BOX OF 100 1.0
20-DOSES VIALS IN BOX OF 25 1.1
3 bOPV
20-DOSES VIALS IN BOX OF 50 1.0
20-DOSES VIALS IN BOX OF 100 0.5
01-DOSE TUBE IN BOX OF 1 115.3
ROTA VIRUS ORAL
4 01-DOSE TUBE IN BOX OF 10 43.3
VACCINE
01-DOSE TUBE IN BOX OF 50 17.1
5 PENTA 01-DOSES VIALS IN BOX OF 200 39.2
6 PCV-13 04-DOSES VIALS IN BOX OF 25 15.7
7 IPV 10-DOSES VIALS IN BOX OF 10 2.46
8 TCV 05-DOSES VIALS IN BOX OF 20 1.8
9 MEASLES 10-DOSES VIALS IN BOX OF 50 2.6
10-DOSES VIALS IN BOX OF 10 2.46
10-DOSES VIALS IN BOX OF 10 4.12
10-DOSES VIALS IN BOX OF 30 4.36
10-DOSES VIALS IN BOX OF 50 2.6
TETANUS TOXOID
10 20-DOSES VIALS IN BOX OF 10 0.75
VACCINE
20-DOSES VIALS IN BOX OF 10 2.05
20-DOSES VIALS IN BOX OF 20 2.9
20-DOSES VIALS IN BOX OF 25 2.4
20-DOSES VIALS IN BOX OF 30 2.57

73
 ‫سرنجس جو واليم‬
PACKED
UNITS
S.NO: SAFE-INJECTION EQUIPMENT VOLUME (cm³ )
PER BOX
PER UNIT

1 AD Syringes,0.05 ml for BCG 100 37.5

2 AD Syringes,0.1 ml for BCG 100 37.5

3 AD Syringes,0.5 ml 100 56.7

4 Syringes,2 ml for Dilution of BCG 100 66.3

5 Syringes,5 ml for Dilution of Measles 100 66.3

6 Syringes,10 ML for Dilution of Meningitis 100 66.3

7 Safety Boxes, 2.5 L 25 455.0

8 Safety Boxes, 5 L 25 693.9

9 Safety Boxes, 10 L 25 1094.4

10 Safety Boxes, 15 L 25 1728.8

74
 TYPE OF REFRIGRATORS WITH CAPACITY AND HOLD OVER TIME

GROSS CAPACITY

IN HOURS (32-43c)
HOLD OVER TIME
NET CAPACITY
(LITERS)
(LITERS)
EQUIPMENT
S.NO:

TYPE
MODEL

1 MK-074/MKF-074 Ice lining Refrigerator (ILR) 46.5 20 32.5

2 MK-144 Ice lining Refrigerator (ILR) 94 45 45/15
3 MK204 Ice lining Refrigerator (ILR) 137 63 46/10
4 MK304 Ice lining Refrigerator (ILR) 204 108 49/15
5 TCW1990 Ice lining Refrigerator (ILR) 83 37.5 17
6 HBC70 Ice lining Refrigerator (ILR) 71 45 12
7 HBC200 Ice lining Refrigerator (ILR) 198 90 12
8 TCW1152 Ice lining Refrigerator (ILR) 250 169 8
9 VC-65F Solar lce lining Refrigerator (ILR) 68 30 4
10 Dulas VC-150 F Solar lce lining Refrigerator (ILR) 127 85 4
11 MF114 Vest frost lce Pack Freezer 111 72 13
12 MF214 Vest frost lce Pack Freezer 213 192 15.5
13 MF314 Vest frost lce Pack Freezer2 323 264 17.5
14 TCW2000 Vest frost lce Pack Freezer 118 76 44
15 TCW3000 Vest frost lce Pack Freezer 278 126 22
00.30
16 HYC-360 Pharmacy Refrigerator 360 260
minutes
17 AZK-10G CR China Cold Room 10000 3030
18 AZK-50 CRChina Cold Room 50000 16500
19 RCW12 Cold Box 7 114.9
20 RCW25 Cold Box 20 134
21 JVVC900 Polio Vaccine Carrier 2 1 4
75
 Storage Volume versus Storage Capacity

Measure Length, Width and Height of refrigerator (gross) or

each shelf (net)
Need space between boxes for air circulation

76
 ‫‪Refrigerator Van for Vaccine Supply‬‬

‫ڊسٽرڪٽ هيلٿ آفيس سکر‬

‫ھي ھڪ ريفريجيريٽر وين آھي‪ ،‬ھن ۾ ٻه ڪولنگ ڪرڻ وارا پالنٽ لڳل ھوندا آھن جن‬

‫جي ھلڻ سان ھن ۾ ٿڌ ٿيندي آھي‬

‫ھن ۾ ھڪ ٿرمواسٽيٽ به ھوندو آھي جنھن جي ذريعي ٿڌ تي ڪنٽرول ڪيو ويندو آھي‬

‫ھن روم ۾ ‪ 2+‬کان ‪ 8+‬ڊگري سينٽي گريڊ درجه حرارت ھوندي آھي‬

‫ھن ريفرييريٽر وين ۾ سڀ ويڪسين رکيون وينديون آھن‪.‬‬

‫ھن ريفرييريٽر وين ۾ درجه حرارت نوٽ ڪرڻ الِء ٿرماميٽر رکڻ الزمي آھي‬

‫‪77‬‬
 ‫ھي ڪولڊ روم آھي‪ ،‬ھن ۾ ٻه ڪولنگ ڪرڻ وارا پالنٽ لڳل ھوندا آھن جن جي‬

‫ھلڻ سان ڪولڊ روم ۾ ٿڌ ٿيندي آھي‬

‫ڪولڊ روم ۾ ھڪ ٿرمواسٽيٽ به ھوندو آھي جنھن جي ذريعي ٿڌ تي ڪنٽرول‬

‫ڪيو ويندو آھي‬

‫ھي ڪولڊ روم ‪ 2+‬کان ‪ 8+‬ڊگري سينٽي گريڊ درجه حرارت جو آھي‬

‫ھن ڪولڊ روم ۾ سڀ ويڪسين رکيون وينديون آھن‪.‬‬

‫ھن ڪولڊ روم ۾ درجه حرارت نوٽ ڪرڻ الِء ٿرماميٽر رکڻ الزمي آھي‬

‫‪78‬‬
 ‫ماڊل ويسٽ فراسٽ ايم ايف ‪ 314‬آھي‬ ‫•‬
‫گراس واليم ‪ 323‬ليٽر‬ ‫•‬
‫ھن جي فريزنگ چيمبر جوگراس واليم ‪ 5‬ليٽر‬ ‫•‬
‫ويڪسين اسٽوريج ڪيپيسٽي ‪ 264‬ليٽر‬ ‫•‬
‫ھن آئيس الئينڊ ريفريجيريٽر ۾ ھڪ نندو فريزنگ چيمبر به ھوندو آھي جنھن‬ ‫•‬
‫۾ آئيس پيڪس رکبا آھن‬
‫ھن آئيس الئينڊ ريفريجيريٽر ۾ ھڪ ٿرمواسٽيٽ به ھوندو آھي جنھن جي‬ ‫•‬
‫ذريعي ٿڌ تي ڪنٽرول ڪيو ويندو آھي‬
‫ھن آئيس الئينڊ ريفريجيريٽر ۾ ‪ 2+‬کان ‪ 8+‬ڊگري سينٽي گريڊ درجه حرارت‬ ‫•‬
‫جو آھي‬
‫ھن آئيس الئينڊ ريفريجيريٽر ۾ سڀ ويڪسين رکيون وينديون آھن‪.‬‬ ‫•‬
‫ھن آئيس الئينڊ ريفريجيريٽر ۾ درجه حرارت نوٽ ڪرڻ الِء ٿرماميٽر رکڻ‬ ‫•‬
‫الزمي آھي‬

‫‪79‬‬
 ‫ھي آئيس الئينڊ ريفريجيريٽر آھي‬ ‫•‬
‫ماڊل ويسٽ فراسٽ ايم ڪي ‪ 074‬آھي‬ ‫•‬
‫گراس واليم ‪ 46‬ليٽر‬ ‫•‬
‫ھن جي فريزنگ چيمبر جوگراس واليم ‪ 5‬ليٽر‬ ‫•‬
‫ويڪسين اسٽوريج ڪيپيسٽي ‪ 20‬ليٽر‬ ‫•‬
‫ھن آئيس الئينڊ ريفريجيريٽر ۾ ھڪ ٿرمواسٽيٽ به ھوندو آھي جنھن جي‬ ‫•‬
‫ذريعي ٿڌ تي ڪنٽرول ڪيو ويندو آھي‬
‫ھن آئيس الئينڊ ريفريجيريٽر ۾ ‪ 2+‬کان ‪ 8+‬ڊگري سينٽي گريڊ درجه حرارت‬ ‫•‬
‫جو آھي‬
‫ھن آئيس الئينڊ ريفريجيريٽر ۾ سڀ ويڪسين رکيون وينديون آھن‪.‬‬ ‫•‬
‫ھن آئيس الئينڊ ريفريجيريٽر ۾ درجه حرارت نوٽ ڪرڻ الِء ٿرماميٽر رکڻ‬ ‫•‬
‫الزمي آھي‬
‫‪80‬‬
 SOLAR BATTERY-BASED SOLAR DIRECT-DRIVE (SDD)
SYSTEMS SYSTEMS

Solar array Solar array

Energy storage

Charge controller.

Ice bank

Battery Refrigerator

81
 ‫• ھي ھڪ ڪولڊ باڪس آھي‬
‫• ھن ڪولڊ باڪس ۾ ‪ 15‬کان ‪ 27‬ليٽر ويڪسين رکي سگهجي ٿي‪.‬‬
‫ھن ڪولڊ باڪس ۾ رکيل ويڪسين ‪ 120‬ڪالڪن تائين خراب نه ٿيندي‬ ‫•‬
‫بشرطيڪ ان ڪمري جو ٽيمپريچر ‪ 43+‬ڊگري سينٽيگريٽ ھجي‬
‫• ھن ڪولڊ باڪس ۾ رکيل آئيس پيڪس گهڻا ڄميل نه ھجن‬
‫• ھن ڪولڊ باڪس ۾ ويڪسين پاڪيٽن ۾ وجھي يا ڪاغذ ۾ ويڙھي پوِء رکو ته‬
‫جيئن ويڪسين جا وائل ڊائريڪٽ آئيس پيڪسن سان نه لڳن‬
‫• ھن ڪولڊ باڪس ۾ ويڪسين پاڪيٽن ۾ نه وجھي يا ڪاغذ ۾ نه ويڙھي ته پوِء‬
‫ويڪسين جا وائل ڊائريڪٽ آئيس پيڪسن سان نه لڳڻ سان ويڪسين ڄمي‬
‫سگھي ٿي‪ ،‬۽ ان چميل ويڪسين ۾ پينٽا‪ ،‬پي سي وي ‪ ، 10‬آئي پي وي ۽ ٽي ٽي‬
‫جيڪڏھن چمي ته اھا ويڪسين چمڻ کان پو خراب ٿي ويندي‬
‫• ھن ڪولڊ باڪس ۾ ‪ 2+‬کان ‪ 8+‬ڊگري سينٽي گريڊ درجه حرارت جو آھي‬
‫• ھن ڪولڊ باڪس ۾ سڀ ويڪسين رکيون وينديون آھن‪.‬‬
‫• ھن ڪولڊ باڪس ۾ درجه حرارت نوٽ ڪرڻ الِء ٿرماميٽر رکڻ الزمي آھي‬

‫‪82‬‬
 ‫ويڪسين ڪيريئر ‪Vaccine Carrier‬‬

‫ھن ويڪسين ڪيريئر ۾ ‪ 2.6‬ليٽر‬ ‫•‬

‫ويڪسين رکي سگهجي ٿي‪.‬‬
‫ھن ويڪسين ڪيريئر ۾ رکيل‬ ‫•‬
‫ويڪسين ‪ 32‬ڪالڪن تائين خراب نه‬
‫ٿيندي بشرطيڪ ان ڪمري جو‬
‫ٽيمپريچر ‪ 43+‬ڊگري سينٽيگريٽ‬
‫ھجي‬

‫• ھن ويڪسين ڪيريئر کي اسٽينڊرڊ ويڪسين ڪيريئر چئنو آھي‬

‫• اسٽينڊرڊ ويڪسين ڪيريئر ۾ ‪ 4‬ٿڌا آئيس پيڪس ھجن ‪ ،‬ويڪسين ڪيريئر‬
‫ڀڳل يا ليڪ نه ھجي ‪ ،‬ويڪسين ڪيريئر ۾ فوم پيڊ ھجڻ الزمي آھي‬
‫• ھن ويڪسين ڪيريئر ۾ رکيل آئيس پيڪس گهڻا ڄميل نه ھجن‬
‫• ھن ويڪسين ڪيريئر ۾ ويڪسين پاڪيٽن ۾ وجھي يا ڪاغذ ۾ ويڙھي پوِء‬
‫رکو ته جيئن ويڪسين جا وائل ڊائريڪٽ آئيس پيڪس سان نه لڳن‬
‫• ھن ويڪسين ڪيريئر ۾ ويڪسين پاڪيٽن ۾ نه وجھي يا ڪاغذ ۾ نه ويڙھي‬
‫ته پوِء ويڪسين جا وائل ڊائريڪٽ آئيس پيڪس سان نه لڳڻ سان ويڪسين‬
‫ڄمي سگھي ٿي‪ ،‬۽ ان چميل ويڪسين ۾ پينٽا‪ ،‬پي سي وي ‪ ، 10‬آئي پي وي ۽‬
‫ٽي ٽي جيڪڏھن چمي ته اھا ويڪسين چمڻ کان پو خراب ٿي ويندي‬
‫• ھن ويڪسين ڪيريئر ۾ ‪ 2+‬کان ‪ 8+‬ڊگري سينٽي گريڊ درجه حرارت جو آھي‬
‫• ھن ويڪسين ڪيريئر ۾ سڀ ويڪسين رکيون وينديون آھن‪.‬‬
‫• ھن ويڪسين ڪيريئر ۾ درجه حرارت نوٽ ڪرڻ الِء ٿرماميٽر رکڻ الزمي آھي‬
‫• نوٽ ؛ روٽين اميو نائيزيشن الِء صرف ۽ صرف اسٽينڊرڊ ويڪسين ڪيريئر‬
‫استعمال ڪريو‬

‫‪83‬‬
 ‫ويڪسين ڪيريئر ‪Vaccine Carrier‬‬

‫• ھن ويڪسين ڪيريئر کي روٽري ويڪسين ڪيريئر چئنو آھي‬

‫• ھن ويڪسين ڪيريئر سان ‪ 2‬آئيس پيڪس ھوندا آھن ۽ ھڪ فوم جو پيس‬
‫ھوندو آھي‬
‫• ھي ويڪسين ڪيريئر صرف ۽ صرف پوليو جي مھم ۾ استعمال ڪرڻو آھي‪،‬‬
‫• ھي ويڪسين ڪيريئر ڀڳل يا ليڪ نه ھجي ‪ ،‬ويڪسين ڪيريئر ۾ فوم پيڊ‬
‫ھجڻ الزمي آھي جنھن ۾ پوليو ويڪسين رکڻ گهرجي‬
‫• ھن ويڪسين ڪيريئر ۾ رکيل آئيس پيڪس گهڻا ڄميل نه ھجن‬
‫• ھن ويڪسين ڪيريئر ۾ ويڪسين فوم پيڊ ۾ رکو ته جيئن ويڪسين جا‬
‫وائل ڊائريڪٽ آئيس پيڪسن سان نه لڳن‬
‫• ھن ويڪسين ڪيريئر ۾ ‪ 2+‬کان ‪ 8+‬ڊگري سينٽي گريڊ درجه حرارت جو آھي‬
‫• ھن ويڪسين ڪيريئر ۾ درجه حرارت نوٽ ڪرڻ الِء ٿرماميٽر رکڻ الزمي آھي‬

‫• نوٽ ؛ روٽين اميو نائيزيشن الِء صرف ۽ صرف اسٽينڊرڊ ويڪسين ڪيريئر‬
‫استعمال ڪريو ۽ ويڪسين ڪيريئر بلڪل استعمال نه ڪريو‪.‬‬

‫‪84‬‬
 ‫‪Ice packs‬‬
‫‪0.3 liters‬‬
‫آئيسپيڪس‬

‫‪0.4 liters‬‬

‫‪0.6 liters‬‬
‫بلڪل ڄميل آئيس پيڪس استعمال نه ڪريو‬
‫بلڪ ڄميل آئيس پيڪس فريزر مان ڪڍڻ کان‬
‫پوِء ‪ 20‬کان ‪ 30‬منٽ ‪ 37+‬ڊگري سينٽيگريٽ‬
‫ٽيمپريچر تي ڪمري ۾ ڪنھن ٽيبل تي رکو‬
‫جڏھن آئيس پيڪس ۾ پاڻي ڇلڪڻ لڳي پوِء‬
‫ان آئيس پيڪس کي ڪنھن صاف ڪپڙي يا‬
‫ڪپھ سان صاف ڪري بعد ۾ ويڪسين‬
‫ڪيريئر ۾ وجھو‪.‬‬

‫‪85‬‬
 ‫آئيس پيڪس استعمال ڪرڻ جو طريقو‬
‫ڄميل آئيس پيڪسس کي استعمال ڪرڻ جي قابل‬
‫ڪيئن بڻائجي‬

‫ڄميل آئيس پيڪسس کي استعمال‬

‫ڪرڻ جي قابل ڪرڻ جي حالت ۾‬
‫آڻڻ الِء فريزر مان پيڪس ڪڍي‬
‫ڪنھن ٽيبل تي‬
‫روم ٽيمپريچر تي رکو ڪجھ ٽائيم کان‬
‫پو پيڪسس کي لوڏائي ڏسو‬
‫جيڪڏھن پاڻي جو آواز اچي ته‬
‫استعمال ڪريو‬
‫فريزر مان پيڪس ڪڍي ڪنھن‬ ‫ٽيبل تي رکيل آئيس پيڪس جيڪڏھن‬
‫ٽيبل تي‬ ‫پاڻي جو آواز اچي ته بعد انھن پيڪسس کي‬
‫روم ٽيمپريچر تي رکو‬ ‫صاف ڪپڙي يا ڪپھ سان صاف ڪري‬
‫ويڪسين ڪيريئر ۾ وجھو ان کان پو‬
‫ويڪسين ڪيريئر ۾ وجھو‬

‫‪86‬‬
 ‫ريفريجيريٽر استعمال ڪرڻ کان‬
‫پھريان ڇا ڪرڻ کپي‬

‫ريفريجيريٽر دريَء جي اڳيان رکو جيئن‬

‫ريفريجيريٽر ٻاھران حوا ايندي رھي ۽‬
‫ريفريجيريٽر جي گرمي به ُان دريَء مان‬
‫نڪرندي رھي‪.‬‬

‫ريفريجيريٽر کي ڪنھن اھڙي دريَء جي اڳيان‬

‫رکو جنھن مان ٻاھران ُاس جا ڪرڻا نه اچن‪.‬‬

‫ريفريجيريٽر کي ديوار کان گھٽ ۾ گھٽ ڏيڌ‬

‫فوٽ پري ڪري رکو‪.‬‬

‫ريفريجيريٽر جي ليول سڌي ڪري رکو‪.‬‬

‫ريفريجيريٽر کي وولٽيج اسٽبالئيزر کان‬

‫عالوه نه ھاليو‪.‬‬

‫ريفريجيريٽر کي ڪاٺيَء جي چوڪيَء تي رکو‪.‬‬

‫ريفريجيريٽر ۽ وولٽيج اسٽبالئيزر جي پاور‬

‫پلگن ۽ بٽڻن تي ٽيپ ھڻي ڇڏيو ته جيئن ڪو‬
‫غلطيَء ۾ بٽڻ بند نه ڪري ۽ پاور پلگ ڪڍي‬
‫نه ڇڏي‪.‬‬

‫ريفريجيريٽر کي ڪٽ (زنگ) کان بچايو‪.‬‬

‫‪87‬‬
 ‫ريفريجيريٽر ۾ ويڪسين ڪيئن ۽‬
‫ڪھڙي ويڪسين ڪھڙي حصي ۾ رکجي‬
‫ريفريجيريٽر جي ديوارن ۾ گيس جون ناليون ھونديون آھن جن مان ڪولنگ‬
‫نڪرندي آھي ۽ ويڪسين کي ٿڍو رکندي آھي ان ڪري ويڪسين ريفريجيريٽر ۾‬
‫رکڻ وقت بي سي جي‪ ،‬ميزلس ۽ او پي وي ويڪسين کي ريفريجيريٽر جي ديوارين‬
‫جي ويجھو رکو باقي ويڪسين پينٽا‪،‬ٽي ٽي‪ ،‬پي سي وي ۽ آِء پي وي کي‬
‫ريفريجيريٽر جي سينٽر ۾ رکو جيئن انھن چئني ويڪسينس کي گھڻي ڪولنگ نه‬
‫لڳي جيڪڏھن انھن چئني ويڪسينس کي گهڻي ڪولنگ لڳندي ته اھي چارئي‬
‫ويڪسين فريز ٿي سگهن ٿيون‬

‫جيڪڏھن اي‪،‬پي‪،‬آئي سينٽر سامھون ڏيکاريل ريفريجيريٽر‬

‫جھڙو آھي ته‬

‫رکو پر آئيس پيڪس سمھاري نه بلڪه بيھاري يا پاسيرا‬

‫ڪري رکو ته جيئن ڪڍڻ ۾ آساني ٿي‪.‬‬
‫فريزنگ چيمبر ۾ آئيس پيڪس‬

‫فريزنگ چيمبر ۽ فرج جي دروازن ۾ جيڪڏھن خانه آھن ته‬

‫انھن ڪا به شيِء ( ويڪسين يا ڊالنٽ ) نه رکو‪.‬‬

‫ريفريجيريٽر جي ھن حصي ۾ ‪ BCG , MEASLES, OPV‬رکو‬

‫ان کان عالوه ھن حصي ۾ ريٽرن باڪس به رکو جن تي‬
‫ريٽرن باڪس لفظ لکي ڇڏيو‪.‬‬

‫ريفريجيريٽر جي ھن حصي ۾ ‪ PENTA, PCV10,TT,ROTA‬رکو‬

‫۽ ڊائل ٿرماميٽر رکو‪.‬‬

‫ريفريجيريٽر جي ھن حصي ۾ ‪BCG DALUENT, MEASLES‬‬

‫‪ DALUENT‬رکو‬

‫ريفريجيريٽر جي ھن حصي ۾ ‪ ICE-PACKS‬رکو پر ٿڌا ٿيل‬

‫ھجن‪.‬‬

‫ريفريجيريٽر ۾ ويڪسين رکڻ وقت اھو خيال ڪريو جو اھا‬

‫ويڪسين اڳين ڪري رکو جنھن جي ايڪسپائري ڊيٽ‬
‫ويجھي ھجي اھا اڳيان ڪري رکو يا اھا ويڪسين جيڪا‬
‫اسٽيج ‪ 2‬۾ ھجي ان کي به اڳيان ڪري رکو جيئن اھا جلد‬
‫استعال ڪري سگھجي‪.‬‬

‫‪88‬‬
 Loading a top-loading chest
Refrigerator

89
 ‫ريفريجيريٽر کي ڪڏھن ۽ ڪيئن ڊيفراسٽ ڪجي‬

‫ريفريجيريٽر کي ڊيفراسٽ ڪرڻ ڪڏھن ۽ ڇو ڪرڻ ضروري آھي‬

‫جڏھن ڏسو ته ريفريجيريٽر جي فريزنگ چيمبر ۾ ‪ 5‬ملي ميٽر کان کان وڌيڪ‬ ‫•‬

‫برف ڄمي وئي آھي ته ان ڄميل برف کي پگھارڻ گھرجي ڇو ورنه‬

‫ريفريجيريٽر جي ڪرڪردگي ۾ ڪمي اچي ويندي‪.‬‬

‫ريفريجيريٽر کي ڊيفراسٽ ڪرڻ‪:‬‬

‫ريفريجيريٽر کي ڊيفراسٽ ڪرڻ کان پھريان ان ۾ رکيل ويڪسين‪ ،‬آئيس‬ ‫•‬

‫پيڪس‪ ،‬ڊالنٽ‪،‬ٿرماميٽر ڪڍي ڪولڊ باڪس ۾ رکو بعد ۾‬

‫ريفريجيريٽر کي بند ڪريو ۽ بجليَء جي بورڊ مان پلڪ ڪڍي ڇڏيو‪.‬‬ ‫•‬

‫ريفريجيريٽر کي ڪرڻ کان پوِء ان جا دروازه کولي ڇڏيو‪.‬‬ ‫•‬

‫جڏھن برف بلڪل پگھرجي وڃي ڪنھن صاف ڪپڙي يا ڪپهن سان‬ ‫•‬

‫ريفريجيريٽر جو اندريون حصو ۽ٻاھريون حصو صاف ڪريو‪ ،‬ان کان پوِء‬

‫ريفريجيريٽر کي ھالئي ڇڏيو‪.‬‬

‫جڏھن ڏسو ته ريفريجيريٽر جو درجه حرارت ‪ 2+‬کان ‪ 8+‬جي‬ ‫•‬

‫تي اچي ته ان کان پوِء ترتيب سان ان ۾ ويڪسين رکو‪.‬‬

‫‪90‬‬
 ‫شيڪ ٽيسٽ‬
‫جيڪڏھن اوھان کي اھو شڪ ٿئي ته ‪ +‬درجه حرارت تي رکيل ويڪسين مان‬
‫ھڪ يا وڌيڪ وائل ڄمي ويا ھوندا يا آھن ان صورت ۾ شيڪ ٽيسٽ ڪرڻ‬
‫الزمي آھي جنھن سان خبر پوندي ته ويڪسين ڄمي ھئي يا نه‪.‬‬

‫شيڪ ٽيسٽ ڪرڻ الء ھڪ وائل کي ڄاڻي واڻي فريزر ۾ رکو جيڪو ٻئي‬
‫ڏينھن اچڻ سان ان وائل کڻي ٽيبل تي رکو‪.‬‬

‫جن وائلن ۾ شڪ آھي ته ھي وائل فريز ٿيا آھن انھن مان ھڪ وائل جنھن تي‬
‫سڃاڻپ الِء ڪو نشان ڪري ان وائل سان گڏ رکو‪.‬‬

‫گھٽ ۾ گھٽ ‪ 30‬منٽن تائين ترسو ۽ ڏسو ته ٻنھي وائلن جي ڪنڊيشن ڪھڙي‬
‫آھي ھيٺ ڏنل تصويرون ڏسو‪.‬‬

‫ڄاڻي واڻي فريز ڪيل وائل‬ ‫استعمال نه ڪريو‬ ‫استعمال ڪريو‬

‫‪91‬‬
92
 ‫فرج ٽيگ جو تعارف‬
‫۽‬
‫استعمال جو طريقو‬

Expanded Programme On Immunization

93
100719610507201703009312134 @ All rights reserved writer
 ‫فرج ٽيگ جون خاصيتون‬
‫فرج ٽيگ ھڪ ڊجيٽل آلو آھي‪ ،‬جيڪو فرج جي ٿڌاڻ‬ ‫•‬
‫جي معلومات ٻڌائيندو آھي‬
‫موجوده درجه حرارت‬ ‫•‬
‫‪ 30‬ڏينھن جو گھٽ ۾ گھٽ ۽ وڌ ۾ وڌ ٽيمپريچر رڪارڊ‬ ‫•‬
‫گھٽ ۾ گھٽ ۽ وڌ ۾ وڌ ٽيمپريچر جي حد ڪراس ڪرڻ‬ ‫•‬
‫جي صورت ۾ االرم جو نشان ظاھر ٿيندو‪.‬‬
‫‪ 60‬ڏيھن جو ٽيمپريچر جو اڪارڊ ڪمپيوٽر جي مدد سان‬ ‫•‬
‫رڪارڊ ڏسي سگھجي ٿو‬

‫ڪيتري ٽيمپريچر تي االرم وڃندو‬

‫گھٽ ۾ گھٽ ٽيمپريچر جي حد‬
‫گھٽ ۾ گھٽ ٽيمپريچر ‪ 0.5‬ڊگري سينٽيگريڊ يا ان کان‬ ‫•‬
‫گھٽ ھڪ ڪالڪ يا ھڪ ڪالڪ کان وڌيڪ ٽائيم رھي‬
‫ته االرم وڃندو‬
‫وڌ ۾ وڌ ٽيمپريچر جي حد‬
‫‪ 10‬ڊگري سينٽيگريڊ يا ان کان مٿي ‪ 10‬ڪالڪ يا ان‬ ‫•‬
‫کان وڌيڪ ٽائيم رھي االرم وڃندو‬

‫‪94‬‬
 ‫فرج ٽيگ چالو حالت ۾ ڪڍڻ وقت ھيٺين تفصيالت‬
‫سان ( آپريشن موڊ ) ۾ ھوندو‬

‫فرج ٽيگ جا مختلف حصا ۽ انھن جي باري ۾‬

‫معلومات‬

‫‪ 30‬ڏينھن جو ياداشت جو نشان‬ ‫يا‬ ‫االرم جا اشارا‬

‫االرم جون حدون‬
‫وڌ کان وڌ يا گھٽ‬
‫کان گھٽ‬

‫موجوده ٽيمپريچر‬
‫گذريل ‪ 30‬ڏيھن‬
‫جي معلومات‬
‫‪ALARAM / OK‬‬ ‫ھسٽري موڊ بٽڻ‬

‫آپريشن موڊ بٽڻ‬ ‫موجوده ٽائيم‬

‫‪95‬‬
 ‫فرج ٽيگ جي ھسٽري موڊ کي ھڪ ڀيرو دٻايو‬
‫معلومات حاصل ڪيو‬

‫وڌيل ٽيمپريچر‬
‫جو نشان‬

‫ٽيمپريچر‬

‫اوڪي يعني‬
‫ٺيڪ جو نشان‬
‫ھن بٽڻ کي ھڪ ڀيرو‬
‫وڌ کان وڌ حد جي خالف‬
‫دٻايو ۽ ھسٽري معلوم‬
‫ورزي ڪرڻ جو ٽائيم‬
‫ڪيو‬

‫فرج ٽيگ جي ھسٽري موڊ کي ٻه ڀيرا دٻايو معلومات‬

‫حاصل ڪيو‬
‫گھٽيل ٽيمپريچر‬
‫جو نشان‬

‫ٽيمپريچر‬

‫اوڪي يعني‬
‫ٺيڪ جو نشان‬

‫حد جي خالف ورزي‬ ‫ھن بٽڻ کي ٻيو ڀيرو دٻايو‬

‫ڪرڻ جو دورانيو‬ ‫۽ ھسٽري معلوم ڪيو‬

‫‪96‬‬
 ‫فرج ٽيگ جي ھسٽري موڊ کي دٻايو ۽ االرم جي‬
‫معلومات حاصل ڪيو‬
‫ٽي ڏينھن پھريان‬
‫گھٽ ۾ گھٽ‬
‫ٽيمپريچر‬

‫ااالرم جي تاريخ‬

‫خبردار جو نشان‬

‫ااالرم جو نشان‬ ‫گھٽ کان گھٽ حد جي خالف‬ ‫ھن بٽڻ کي دٻايو ۽‬

‫ورزي ڪرڻ جو ٽائيم‬ ‫ھسٽري معلوم ڪيو‬

‫‪97‬‬
 ‫ٽيمپريچر رڪارڊ‬

‫ُ‬
‫صبح جو‬ ‫منجند جو‬ ‫وڌيل ٽيمپريچر‬ ‫گھٽيل ٽيمپريچر‬
‫ٽيمپريچر‬ ‫ٽيمپريچر‬

‫صبح جو ڊيوٽي تي اچڻ وقت فرج ٽيگ‬

‫ڏسي سڄي معلومات ھن فارم تي داخل‬
‫ڪري فرج ٽيگ ايفريجيريٽر ۾ رکو ۽ شام‬
‫جو ڊيوٽي ختم ٿيڻ وقت موجوده ٽيمپريچر‬
‫ڏسي لکو‬

‫‪98‬‬
 ‫ٽيمپريچر رڪارڊ‬

‫ڳاڙھي بٽڻ کي ٻيھر دٻائڻ سان ھيٺين رخ وارو‬

‫تير جو نشان ظاھر ٿيندو ۽ جيڪو نظر اچي‬
‫ھيٺ ڏنل چارٽ تي ڀريو‬

‫ڳاڙھي بٽڻ کي ٻيھر دٻائڻ سان مٿين رخ وارو تير‬

‫جو نشان ظاھر ٿيندو ۽ جيڪو نظر اچي ھيٺ‬
‫ڏنل چارٽ تي ڀريو‬

‫‪99‬‬
 ‫ٽيمپريچر رڪارڊ‬

‫ڳاڙھي بٽڻ کي ٻيھر دٻائڻ سان مٿين رخ وارو تير‬

‫جو نشان ظاھر ٿيندو ۽ جيڪو نظر اچي ھيٺ‬
‫ڏنل چارٽ تي ڀريو‬

‫ڳاڙھي بٽڻ کي ٻيھر دٻائڻ سان گھٽ ۾ گھٽ‬

‫ٽيمپريچر ظاھر ٿيندو ۽ جيڪو نظر اچي ھيٺ‬
‫ڏنل چارٽ تي ڀريو‬
‫۽ ٽيمپريچر ‪ 0.5‬ڊگري سينٽي گريڊ کان گھٽجڻ‬
‫جي ڪري االرم جو نشان نظر آيو اچي ته اھو‬
‫به ڪالم ۾ لکو‬

‫‪100‬‬
 ‫ٽيمپريچر رڪارڊ‬

‫ڳاڙھي بٽڻ کي ٻيھر دٻائڻ سان وڌ ۾ وڌ‬

‫ٽيمپريچر ظاھر ٿيندو ۽ جيڪو نظر اچي ھيٺ‬
‫ڏنل چارٽ تي ڀريو‬
‫۽ ٽيمپريچر ‪ 10‬ڊگري سينٽي گريڊ کان وڌڻ جي‬
‫ڪري االرم جو نشان نظر آيو اچي ته اھو به‬
‫ڪالم ۾ لکو‬

‫ڳاڙھي بٽڻ کي ٻيھر دٻائڻ سان گھٽ ۾‬

‫گھٽ ٽيمپريچر ظاھر ٿيندو ۽ جيڪو نظر‬
‫اچي ھيٺ ڏنل چارٽ تي ڀريو‬

‫‪101‬‬
 ‫ٽيمپريچر رڪارڊ‬
‫صبح جو ڊيوٽي تي اچڻ وقت فرج ٽيگ ڏسي سڄي معلومات‬
‫ھن فارم تي داخل ڪري فرج ٽيگ ايفريجيريٽر ۾ رکو ۽ شام‬
‫جو ڊيوٽي ختم ٿيڻ وقت موجوده ٽيمپريچر ڏسي لکو‬

‫جيڪڏھن ھسٽري ريڊنگ ۾ االرم جو نشان رڪارڊ ھجي ته‬

‫ويڪسين استعمال نه ڪريو بلڪه سپروائيزر کي ٻڌايو‬

‫شام جو ڊيوٽي ختم ٿيڻ وقت ريفريجيريٽر‬

‫مان فرج ٽيگ ڪڍي موجوده ٽيمپريچر‬
‫ڏسي اڪارڊ تي نوٽ ڪيو‬
‫وقت شام ‪ 5‬وڄي ‪ 52‬منٽ‬
‫موجوده ٽيمپريچر ‪ 6.1‬ڊگري سينٽيگريڊ‬

‫فرج ٽيگ کي ليپٽاپ يا ڪمپيوٽر‬ ‫جيڪڏھن ھسٽري ۾ االرم جي ھسٽري‬

‫سان ڪنيڪٽ ڪري ‪ 3‬مھينن‬ ‫موجود ھجي ته ڳاڙھي بٽڻ کي ‪30‬‬
‫جو رڪارڊ ڪاپي ڪري سگھو ٿا‬ ‫سيڪنڊن الِء دٻائي رکڻ سان جتي جتي‬
‫االرم ھوندو اتي تير جا نشان نظر ايندا‬

‫‪102‬‬
 ‫ٽيمپريچر رڪارڊ‬
‫االرم جي صورت ۾ کنيل قدم‬
‫موجوده استعمال جو مثال ۾ ٻن جاين تي االرم رڪارڊ ڪيو ويو آھي‬
‫پھرين تاريخ ۾ واڌو االرم‬
‫ٻين تاريخ ۾ ڪاٽو االرم‬

‫ٽيمپريچر پلس جي حد پار ڪرڻ جي صورت ۾ ڇا ڪرڻ گھرجي‬

‫ريفريجيريٽر نه ھلڻ جي صورت ۾ الئيٽ جي ڪنيڪشن‪ ،‬الئيٽ جا بورڊ‪ ،‬سيڪٽ‬
‫بريڪر چيڪ ڪرڻ گھرجن‬
‫ريفريجيريٽر جو ٿرمواسٽيٽ چيڪ ڪرڻ گھرجي‬
‫ريفريجيريٽر جو دروازو چيڪ ڪيو ته صحيح بند ٿي ٿو‪ ،‬سيل ٺيڪ آھي يا نه‬

‫ٽيمپريچر مائنس ۾ وڃڻ جي صورت ۾ ڇا ڪرڻ گھرجي‬

‫ويڪسين کي استعمال ڪرڻ کان پھريان چيڪ ڪرڻ گھرجي شڪ ھجڻ جي‬
‫صورت ۾ ويڪسين جي شيڪ ٽيسٽ ڪريو‬
‫ريفريجيريٽر جو ٿرمواسٽيٽ چيڪ ڪرڻ گھرجي‬

‫‪103‬‬
 ‫انجيڪشن سيفٽي‬

Expanded Programme On Immunization

104
100719610507201703009312134 @ All rights reserved writer
 ‫ڊسپوزبل سرنج جو استعمال‬

‫ويڪسين صرف ۽ صرف ڊسپوزبل (آٽو ڊسٽرڪٽ) سرنج سان ئي لڳايو‪.‬‬

‫ڊسپوزبل سرنج سان‬ ‫بي‪،‬سي‪،‬جي ۽ ميزلس ويڪسين ۾ انھن جو خاص پاڻي به‬

‫ئي ماليو‪.‬‬

‫ڊسپوزبل (آٽو ڊسٽرڪٽ) سرنج صرف ھڪ ڀيرو استعمال ڪريو‪.‬‬

‫ڊسپوزبل (آٽو ڊسٽرڪٽ) سرنج جي نيڊل کي ھٿ لڳي وڃڻ جي صورت ۾ اھا‬

‫سرنج استعمال نه ڪريو‪.‬‬

‫ڊسپوزبل (آٽو ڊسٽرڪٽ) سرنج جي ‪ Expiry date‬چيڪ ڪريو مده خارج سرنج ۽‬

‫پھريائين کليل استعمال نه ڪريو‪.‬‬

‫نئين ڊسپوزبل (آٽو ڊسٽرڪٽ) سرنج کي استعمال ڪرڻ کان پھريان سامھون ڏنل‬

‫طريقي مطابق کوليو‪.‬‬

‫‪105‬‬
 ‫سيفٽي باڪس جو استعمال‬

‫سيفٽي باڪس جو استعمال ھيٺ ڏنل طريقي مطابق ڪريو‪.‬‬

‫سيفٽي باڪس ۾ صرف ۽ صرف استعمال ٿيل سرنجس ئي وجھو‪.‬‬

‫سيفٽي باڪس ۾ صرف ‪ 75‬کان ‪ 80‬استعمال ٿيل سرنجون وجھي سگھجن ٿيون ان‬

‫کان وڌيڪ نه‪.‬‬

‫سرنج کي استعمال ڪرڻ کان پھريائين کولڻ وقت نيڊل جو ڪيپ الھي سيفٽي‬

‫باڪس ۾ وجھي ڇڏيو ۽ باقي سرنج استعمال ڪرڻ کان بعد سيفٽي باڪس ۾ وجھو‪.‬‬

‫استعمال ٿيل سرنجون سيفٽي باڪس سميت ٻڌايل طريقي مطابق ساڙي ضايع ڪريو‪.‬‬

‫‪106‬‬
 ‫استعمال ڪيل سرنجس کي ضايع ڪرڻ جو ھي‬
‫غلط طريقو ۽ نقصانده آھي‬

‫استعمال ڪيل سرنجس کي ايئن اڇالئڻ سان ماحول ۾ بيماريون‬

‫ڦھالئڻ آھي‬
‫‪107‬‬
 ‫استعمال ڪيل ويڪسين ۽ سرنجس کي ضايع ڪرڻ‬

‫استعمال ڪيل ويڪسين ۽ سرنجس کي ضايع ڪرڻ الِء انھن باھ ۾ ساڙي‬ ‫•‬
‫پوري ڇڏيو‪ ،‬پر ھيٺ ڏنل ھدايتن تي عمل ڪريو‪.‬‬
‫اسپتال جي حد ۾ اھڙي ھنڌ ھڪ کڏو کٽيو جتي جتي ڪنھن ٻار جي پھچ نه‬ ‫•‬
‫هجي‪.‬‬
‫کڏو گھٽ ۾ گھٽ ‪ 4‬فوٽ گھرو ۽ اوتروئي ويڪرو ھجي‪.‬‬ ‫•‬
‫جمع ٿيل ويڪسين جا خالي وائل ۽ استعمال ٿيل سرنجس سيفٽي باڪس‬ ‫•‬
‫سميت ان کڏي وجھڻ کان پوِء انھن کي باھ ڏئي ساڙيو‪.‬‬
‫ويڪسين جا خالي وائل ۽ استعمال ٿيل سرنجس سيفٽي باڪس سميت بلڪل‬ ‫•‬
‫سڙي وڃڻ کان پوِء ٿوري مٽي کڏي ۾ وجھو جيئن سڙيل شيون ڍڪجي وڃن‬
‫ٻيھر جڏھن ويڪسين جا خالي وائل ۽ استعمال ٿيل سرنجس سيفٽي باڪس‬ ‫•‬
‫سميت جمع ٿين ته انھن کي به ان ئي طريقي سان ساڙي ضايع ڪريو‪.‬‬
‫‪108‬‬
 ‫ويڪسين جا مضر اثر‬
Adverse Events Following Immunization

Expanded Programme On Immunization

109
100719610507201703009312134 @ All rights reserved writer
 ‫‪ AEFI‬مان مراد اھي منفي واقيات آھن جيڪي ويڪسين‬

‫ڪرڻ کان پوِء ظاھر ٿي سگھن ٿا‪.‬‬

‫• ويڪسين جو منفي اثر‪.‬‬

‫• پروگرام ۾ خامي‪.‬‬

‫• ويڪسينيشن کان پوِء ڪو اھڙو واقعو ٿيڻ جنھن جو‬

‫ويڪسين سان ڪو تعلق نه ھجي‪.‬‬

‫• ٽڪي جو رد عمل‬

‫• نا معلوم‬

‫‪110‬‬
 ‫ويڪسين جي مضر اثرن جا ڪارڻ‬

‫تعارف‪.‬‬
‫مضر اثر ھڪ ميديڪل انسيڊنٽ ٿيندو آھي‪ ،‬جيڪو ويڪسين لڳڻ کان پوِء ظاھر‬
‫ٿيندو آھي جنھنجو ڪارڻ ويڪسين کي سمجھو ويندو آھي‪.‬‬

‫عمل‪:‬‬ ‫_ ويڪسين جو رد‬

‫ً‬
‫مثال ويڪسين لڳڻ کان پوِء بخار ۽ جھٽڪا‬ ‫ھي ويڪسين جي ڪري ٿيندو آھي‬
‫ٿيڻ خاص ڪري خناق جي ويڪسين جو ڪارڻ ٿيندو آھي‪.‬‬

‫‪:‬‬ ‫پروگرام جي غلطيَء ڪري‬

‫ھي تمام گھڻو عام ھوندو آھي‪ ،‬ھي ويڪسين کي ٺاھڻ ۽ لڳائڻ جي ڪري ناپاڪ‬
‫سرنج جي استعمال ڪري زخم ٿي پوندو آھي‪.‬‬

‫‪:‬‬ ‫اتفاقي يا ھڪ ئي وقت ظاھر ٿيڻ‬

‫ھي ويڪسين لڳڻ کان پوِء ظاھر ٿيندا آھن جن جو ڪارڻ ويڪسين نه ھوندي آھي‬
‫ً‬
‫مثال زڪام وغيره‪.‬‬

‫سبب‪:‬‬ ‫انجيڪشن لڳڻ‬

‫ً‬
‫مثال سور ٿيڻ‪ ،‬سوڃ ٿيڻ‬ ‫وغيره‪ .‬سبب جي ھي انجيڪشن لڳڻ ڪري ٿيندو آھي‬
‫خبر نه ھجڻ‪. .‬‬

‫؛‬ ‫پوليو ويڪسين ڏيڻ کان پوِء‬

‫پوليو ويڪسين ڏيڻ کان پوِء ڪو به مضر اثر نه ٿيندو آھي‬

‫‪111‬‬
 ‫ويڪسين جا مضر اثر‬
‫‪Adverse Events Following Immunization‬‬

‫بي‪،‬سي‪،‬جي ويڪسين انٽرا‬

‫ڊرمل جي بدران گھرائي ۾‬
‫لڳائي وئي‬

‫بي‪،‬سي‪،‬جي ويڪسين جو ڊوز‬

‫وڌيڪ لڳايو ويو‪.‬‬

‫بي‪،‬سي‪،‬جي ويڪسين ٺاھڻ‬

‫وقت محلول گھٽ ماليو ويو‪.‬‬

‫‪:‬‬ ‫بي‪ ،‬سي‪ ،‬جي جي سئي لڳڻ کان پوِء‬

‫سئي لڳل جاِء تي ڳاڙھاڻ‪ ،‬سوڃ ٿي سگھي ٿي ۽ ٻن ھفتن کان پوِء سئي لڳڻ‬ ‫•‬
‫واري جاِء جي چوڌاري ‪ 8‬کان ‪ 10‬ملي ليٽر سائيز ڏسڻ ۾ ايندي آھي جيڪا‬
‫وڌيڪ ٻن ھفتن کان پوِء ڦٽ ٿي پوندو آھي‪.‬‬
‫‪.‬سئي گھرائي ۾ لڳڻ ڪري ڦٽ گھرائي ۾ ٿي پوندو آھي ڇو ته سئي گھرائي‬ ‫•‬
‫۾ لڳائي وئي ھوندي آھي‪.‬‬
‫سئي گھرائي ۾ لڳڻ ڪري بغلن ۾ ٽي بي جا ڳوڙھا ٿي پوندا آھن‪.‬‬ ‫•‬

‫ھن ٻار کي بي‪،‬سي‪،‬جي ويڪسين غلط ۽ ناپاڪ سرنج جي لڳڻ ڪري ھي‬ ‫•‬
‫زخم ٿيو آھي جنھن ڪري‬
‫ھن ٻار کي ماَء باقي ٽڪن لڳرائڻ کان انڪار ڪيو‪.‬‬ ‫•‬
‫ان عالئقي جي ٻين والدين به پنھنجن ٻارن کي ويڪسين ڪرائڻ کان انڪار‬ ‫•‬
‫ڪيو‪.‬‬

‫‪112‬‬
 ‫ويڪسين جا مضر اثر‬
‫‪Adverse Events Following Immunization‬‬

‫پوِء‪:‬‬ ‫پينٽا سئي لڳڻ کان‬

‫جيڪڏھن سئي لڳڻ کان پوِء شام جو بخار ٿي ته اھو سئيَء جي ڪري ھوندو ۽‬ ‫•‬
‫ھڪ ڏينھن ۾ ئي ختم ٿي ويندو‪ ،‬پر جيڪڏھن ‪ 24‬ڪالڪن کان پوِء ٿئي ته ان‬
‫جو سبب ٽڪا نه آھن ڪو ٻيو سبب تالش ڪريو‪.‬‬
‫سور ۽ ڳاڙھاڻ جيڪڏھن ٻئي ڏينھن تي ٿئي ته اھو سئيَء جي ڪري ھوندو‪.‬‬ ‫•‬

‫ڦرڙي‪:‬‬ ‫ڦٽ‬
‫جيڪڏھن سور ۽ سوڄ ٻن ھفتن کان پوِء ٿئي ته ان جو سبب‬ ‫•‬
‫توھان نينڊل کي ھٿ الٿو ھوندو‪.‬‬ ‫•‬
‫توھان سرنج کي ڪنھن گندي جاِء تي رکيو ھوندو‪.‬‬ ‫•‬
‫توھان سئي گھرائي ۾ نه لڳائي ھوندي‪.‬‬ ‫•‬
‫ڪڏھن ڪڏھن پينٽاويلنٽ سئي لڳڻ کان پوِء ان ٻار کي ريڪشن ٿي سگھي ٿو‬ ‫•‬
‫۽ ٻار بيھوش ٿي سگھي ٿو ۽ ان ٻار کي جھٽڪا به ٿي سگھن ٿا ۽ اھو کرٽيو‬
‫جي ڪري ھوندو‪ ،‬اھڙي ٻار کي ٻي ڊوز ۾ پينٽا نه بلڪه ڊي ٽي‪ ،‬ھيپاٽائٽس ۽‬
‫ھب ويڪسين جدا جدا ڪريو يا ٽي ٽي ويڪسين ڪريو‪. .‬‬

‫‪113‬‬
 ‫پروگرام جي غلطي جي ڪري تنت کي نقصان پھچڻ‪.‬‬

‫غلط جاِء تي سئي‬

‫لڳائي ويئي‬

‫لڳڻ ڪري زخم ٿيو ھن ٻار کي غلطي ۾ پينٽا ويڪسين ٻانھن جي مٿين حصي ۾‬

‫۽ تنت کي نقصان پھچڻ سبب ٻار جي ٻانھن فالج وانگر ٿي ‪،‬ھن ٻار کي پينٽاويلنٽ‬

‫ويڪسين غلط لڳڻ ڪري يعني سڄي سٿر تي لڳائڻ بدران ٻانھن ۾ لڳائي ڇڏي يا‬

‫ناپاڪ (آلوده ) سرنج سان ويڪسين لڳائڻ ڪري ھي زخم ٿيو آھي جنھن ڪري ھن‬

‫ٻار جي ماَء ان ٻار کي ٻيا ٽڪا نه لڳائيندي پر ساڳي ماُء پنھنجن ٻين کي به ٽڪا نه‬

‫لڳرائيندي ان کان عالوه ٻين عورتن کي به ٽڪن لڳرائڻ کان ڪندي ۽ ٻيون عورتون‬

‫ان ٻار جي حالت ڏسي پنھنجن ٻارن کي ٽڪا نه لڳرائينديون‪.‬‬

‫‪114‬‬
 ‫ويڪسين جا مضر اثر‬
‫‪Adverse Events Following Immunization‬‬

‫پي سي وي ‪ 10‬ويڪسين جي سئي لڳڻ کان پوِء‬

‫• جيڪڏھن سئي لڳڻ کان پوِء شام جو بخار ٿي ته اھو سئيَء جي ڪري ھوندو ۽ ھڪ‬

‫ڏينھن ۾ ئي ختم ٿي ويندو‪ ،‬پر جيڪڏھن ‪ 24‬ڪالڪن کان پوِء ٿئي ته ان جو سبب‬

‫ٽڪا نه آھن ڪو ٻيو سبب تالش ڪريو‪.‬‬

‫• سور ۽ ڳاڙھاڻ جيڪڏھن ٻئي ڏينھن تي ٿئي ته اھو سئيَء جي ڪري ھوندو‪.‬‬

‫ڦٽ ڦرڙي‪:‬‬

‫جيڪڏھن سور ۽ سوڄ ٻن ھفتن کان پوِء ٿئي ته ان جو سبب توھان نيڊل کي ھٿ‬ ‫•‬

‫الٿو ھوندو‪.‬‬

‫توھان سرنج کي ڪنھن گندي جاِء تي رکيو ھوندو‪.‬‬ ‫•‬

‫توھان سئي گھرائي ۾ نه لڳائي ھوندي‪.‬‬ ‫•‬

‫ارڙي جي سئي لڳڻ کان پوِء‪:‬‬
‫بخار ٿيڻ جيڪو ھڪ کان ٽن ڏينھن تائين ٿي سگھي ٿو‬ ‫•‬
‫ڪڏھن ڪڏھن سئي لڳڻ کان پوِء ارڙي وانگر ڳاڙھاڻ ٿي سگھي ٿي‪.‬‬ ‫•‬
‫ان صورت ۾ ڇا ڪرڻ گھرجي‪:‬‬
‫سئي ھڻڻ وقت ماُء کي ٻڌايو ته جيڪڏھن ٻار کي مٿين تڪليف ٿئي ته‬ ‫•‬
‫گھٻرائڻ جي ڳالھ نه آھي بلڪه ٻار کي پيراسيٽامول شربت پيئاريو ٻار ٺيڪ‬
‫ٿي ويندو‪.‬‬

‫‪115‬‬
 ‫ويڪسين جا مضر اثر‬
‫‪Adverse Events Following Immunization‬‬
‫ٽي ٽي ويڪسين لڳڻ کان پوء‬
‫ِِ‪:‬‬
‫• ٽي ٽي ويڪسين گھرائي ۾ نه لڳائڻ ڪري‬
‫ڳاڙھاڻ‪،‬سوڄ‪،‬سور ٿي سگھي ٿو يڪو خود بخود‬
‫ٺيڪ ٿي ويندو‬
‫ھن عورت کي ٽي‪،‬ٽي ويڪسين غلط ۽ ناپاڪ سرنج‬
‫جي لڳڻ ڪري ھي سوڄ ٿيو آھي جنھن ڪري‬
‫• ھيَء عورت باقي ٽڪن لڳرائڻ کان انڪار ڪيو‪.‬‬
‫• ان عالئقي جي ٻين والدين به پنھنجن ٻارن کي‬
‫ويڪسين ڪرائڻ کان انڪار ڪيو‬

‫‪ .‬ھن عورت کي ٽي ٽي ويڪسين کٻي ٻانھن جي مٿين حصي ۾ لڳڻ ڪري سوڄ ٿي‬
‫پئي آھي جنھن جو ڪارڻ انجيڪشن کي گھرائي ۾ يعني ‪ 90‬اينگل تي نه ھڻڻ جي ڪري‬
‫ٻانھن ۾ سوڄ ٿي پئي آھي‬

‫وٽامن اي ڏيڻ کان پوِء‬

‫ڪڏھن ڪڏھن ٻار کي مٿي ۾ سور ۽ الٽيون ٿي سگھن ٿيون جيڪي خود بخود‬
‫ٺيڪ ٿي وينديون‬
‫اوھان ٻار کي وٽامن اي جا قطره پيئاريو ٿا ان کان پوِء ٻار ٿڪي ٿو ڇڏي ته ان ٻار‬
‫کي وٽامن اي جا قطره ٻيھر نه پيئاريو‪.‬‬

‫ويڪسين لڳڻ سان اندازن ‪ AEFIs‬ڪيسن جو ريٽ‬

‫اندازن ريئيڪشن ريٽ‬ ‫ويڪسين جو نالو‬
‫‪ 1000‬کان ‪ 50000‬ڊوز لڳڻ تي ھڪ ڪيس‬ ‫‪BCG‬‬

‫‪ 2000000‬کان ‪ 3000000‬ڊوز لڳڻ تي ھڪ ڪيس‬

‫يا ‪ 750000‬ڊوز (پھريون ڊوز) لڳڻ تي ھڪ ڪيس‬ ‫‪OPV‬‬

‫‪ 1000000‬ڊوز لڳڻ تي ھڪ ڪيس‬ ‫‪MEASLES‬‬

‫‪ 750000‬ڊوز لڳڻ تي ھڪ ڪيس‬ ‫‪PENTA‬‬

‫‪116‬‬
 ‫ٽارگيٽ پاپوليشن‬

Expanded Programme On Immunization

117
100719610507201703009312134 @ All rights reserved writer
 ‫ٽارگيٽ ۽ ريشو‬
‫جيڪڏھن ڪنھن عالئقي جي آدمشماري ‪ 100‬ھوندي ته اتي عمر مطابق‬
‫ٻارن ۽ عورتن جو تعداد ھيٺ ڏجي ٿو‪.‬‬
‫تعداد‬ ‫عمر‬
‫‪3.5%‬‬ ‫ھڪ سال عمر کان ننڍن ٻارن جو تعداد‬
‫‪3.264%‬‬ ‫ھڪ سال کان ٻه سال عمر جي ٻارن جو تعداد‬

‫‪3.20%‬‬ ‫ٻن سالن کان ٽي سال عمر جي ٻارن جو تعداد‬

‫‪3.00%‬‬ ‫ٽن سالن کان چار سال عمر جي ٻارن جو تعداد‬

‫‪2.80%‬‬ ‫چار سالن کان پنج سال عمر جي ٻارن جو تعداد‬

‫‪16%‬‬ ‫پيدائش کان ‪ 59‬مھينا عمر جي ٻارن جو تعداد‬

‫‪3.57%‬‬ ‫حامال عورتن جو تعداد (‪ 15‬کان ‪ 49‬سال عمر واريون عورتون)‬

‫‪18.43%‬‬ ‫غير حامال عورتن جو تعداد (‪ 15‬کان ‪ 49‬سال عمر واريون عورتون)‬
‫‪22.00%‬‬ ‫‪ 15‬کان ‪ 49‬سال عمر واريون عورتن جو تعداد‬

‫جيڪڏھن ڪنھن عالئقي جي آدمشماري ‪ 100‬ھوندي ته اتي عمر مطابق‬

‫ٻارن ۽ عورتن جو تعداد ھيٺ ڏجي ٿو‪.‬‬
‫تعداد‬ ‫عمر‬

‫‪3.5%‬‬ ‫‪Live Birth‬زنده ڄمندڙ ٻارن جو تعداد‬

‫‪3.5%‬‬ ‫پيدائش کان ‪ 6‬ھفتا عمر جي ٻارن جو تعداد‬

‫‪92.20%‬‬ ‫‪ 6‬ھفتا عمر جي ٻارن جو تعداد (‪3.5‬سيڪڙو جو نڪتل ٽارگيٽ جو )‬

‫‪92.20%‬‬ ‫‪ 10‬ھفتا عمر جي ٻارن جو تعداد (‪3.5‬سيڪڙو جو نڪتل ٽارگيٽ جو )‬

‫‪92.20%‬‬ ‫‪ 14‬ھفتا عمر جي ٻارن جو تعداد (‪3.5‬سيڪڙو جو نڪتل ٽارگيٽ جو )‬

‫‪92.20%‬‬ ‫‪ 9‬مھينا يعني ‪ 270‬ڏينھن عمر جي ٻارن جو تعداد (‪3.5‬سيڪڙو جو‬

‫نڪتل ٽارگيٽ جو )‬

‫‪118‬‬
 ‫ٽارگيٽ ڪڍڻ جو طريقو‬
‫جيڪڏھن ڪنھن عالئقي جي آدمشماري ‪ 5000‬ھوندي ته اتي ھڪ سال عمر کان‬
‫گھٽ عمر جي ٻارن جو ٽارگيٽ ڪڍڻ جو طريقو ھيٺ ڏجي ٿو‪.‬‬

‫ڪڍڻ جو طريقو‬ ‫تعداد‬ ‫عمر‬

‫(ٽارگيٽ)‬

‫ھڪ سال عمر کان ننڍن ٻارن جو تعداد‬

‫‪5000 x3.5‬‬ ‫(صرف بي سي جي الء)‬
‫‪100 =175‬‬
‫‪175‬‬
‫‪5000 x 3.5/100 =175‬‬
‫ھڪ سال عمر کان ننڍن ٻارن جو تعداد جن‬
‫‪175 x 92.20‬‬ ‫ٻارن کي پھريون ڊوز لڳايو ويندو‬
‫‪100 =161‬‬
‫‪161‬‬
‫‪175 x 92.20/100 =161‬‬

‫ھڪ سال عمر کان ننڍن ٻارن جو تعداد جن‬

‫‪175 x 92.20‬‬ ‫ٻارن کي ٻيون ڊوز لڳايو ويندو‬
‫‪100 =161‬‬
‫‪161‬‬
‫‪175 x 92.20/100 =161‬‬

‫ھڪ سال عمر کان ننڍن ٻارن جو تعداد جن‬

‫‪175 x 92.20‬‬ ‫ٻارن کي ٽيون ڊوز لڳايو ويندو‬
‫‪100 =161‬‬
‫‪161‬‬
‫‪175 x 92.20/100 =161‬‬

‫ھڪ سال عمر کان ننڍن ٻارن جو تعداد جن‬

‫‪175 x 92.20‬‬ ‫ٻارن کي ميزلس ‪ 1‬ڊوز لڳايو ويندو‬
‫‪100 =161‬‬
‫‪161‬‬
‫‪175 x 92.20/100 =161‬‬

‫‪119‬‬
 ‫ٽارگيٽ ڪڍڻ جو طريقو‬
‫جيڪڏھن ڪنھن عالئقي جي آدمشماري ‪ 5000‬ھوندي ته اتي ھڪ سال عمر کان ‪23‬‬
‫مھينا عمر تائين جي عمر جي ٻارن جو ٽارگيٽ جن کي ميزلس جو ٻيون ٽڪو لڳندو‬
‫انھن جو ٽارگيٽ ڪڍڻ جو طريقو ھيٺ ڏجي ٿو‪.‬‬

‫ڪڍڻ جو طريقو‬ ‫تعداد (ٽارگيٽ)‬ ‫عمر‬

‫ھڪ سال عمر کان ننڍن ٻارن جو تعداد‬

‫‪5000 x 3.5‬‬
‫‪175‬‬ ‫(صرف بي سي جي الء)‬
‫‪100 = 175‬‬

‫‪ 175‬ٻار ھڪ سال عمر کان ‪ 23‬مھينا عمر‬

‫تائين جا ھوندا پر انھن مان گذريل سال‬
‫جن ٻارن کي ميزلس جو پھريون ٽڪو‬

‫‪84‬‬ ‫لڳايو آھي اھي ٻار ‪ 176‬مان ڪٽ ڪريو‬

‫‪175 – 91 = 84‬‬
‫باقي جيڪو بچي اھو ھن سال جو‬
‫ميزلس ‪ 2‬جو ٽارگيٽ ٿيندو‪.‬‬

‫‪Last year vaccinated‬‬

‫‪fully immunized‬‬
‫‪children‬‬

‫‪120‬‬
 ‫ايڪسرسائيز طريقو‬
‫ٽارگيٽ ڪڍڻ جو‬
‫ساليانا زنده ڄمڻ ساليانا زنده‬
‫حامله عورتون‬ ‫وارن ٻارن جو رھڻ وارن ٻارن‬ ‫آدمشماري‬ ‫ڳوٺ جو نالو‬
‫جو تعداد‬ ‫تعداد‬

‫‪3657‬‬ ‫‪A‬‬

‫‪4689‬‬ ‫‪B‬‬

‫‪7387‬‬ ‫‪C‬‬

‫‪5432‬‬ ‫‪D‬‬

‫‪3742‬‬ ‫‪E‬‬

‫‪1988‬‬ ‫‪F‬‬

‫ايڪسرسائيز جو جواب‬
‫ساليانا زنده ڄمڻ ساليانا زنده‬
‫حامله عورتون‬ ‫وارن ٻارن جو رھڻ وارن ٻارن‬ ‫آدمشماري‬ ‫ڳوٺ جو نالو‬
‫جو تعداد‬ ‫تعداد‬

‫‪131‬‬ ‫‪122‬‬ ‫‪129‬‬ ‫‪3657‬‬ ‫‪A‬‬

‫‪167‬‬ ‫‪156‬‬ ‫‪166‬‬ ‫‪4689‬‬ ‫‪B‬‬

‫‪264‬‬ ‫‪246‬‬ ‫‪261‬‬ ‫‪7387‬‬ ‫‪C‬‬

‫‪194‬‬ ‫‪181‬‬ ‫‪192‬‬ ‫‪5432‬‬ ‫‪D‬‬

‫‪134‬‬ ‫‪124‬‬ ‫‪132‬‬ ‫‪3742‬‬ ‫‪E‬‬

‫‪71‬‬ ‫‪66‬‬ ‫‪70‬‬ ‫‪1988‬‬ ‫‪F‬‬

‫‪121‬‬
 ‫ڪوريج ڪڍڻ جو طريقو‬
‫جيڪڏھن اوھان ڏسڻ چاھيو ٿا جون جي مھيني تائين مون ڪيترا سيڪڙو ڪم‬
‫ڪيو آھي ته پوِء‬

‫جون تائين ٽارگيٽ مطابق ڪوريج‬ ‫عمر‬

‫جنوري کان جون تائين‬

‫جون تائين جو ٽارگيٽ‬

‫ٽڪيل ٻارن جو تعداد‬

‫مھيني جو ٽارگيٽ‬

‫ساليانو ٽارگيٽ‬
‫‪COVERAGE / TARGET X 100‬‬ ‫ھڪ سال عمر‬
‫‪=................‬‬ ‫کان ننڍا ٻار‬
‫‪69‬‬ ‫‪88‬‬ ‫‪15‬‬ ‫‪176‬‬
‫(‪69 / 88 X 100 = )78 %‬‬

‫‪COVERAGE / TARGET X 100‬‬ ‫ھڪ سال عمر‬

‫‪=.................‬‬ ‫کان ٻه سال تائين‬
‫‪55‬‬ ‫‪85‬‬ ‫‪14‬‬ ‫‪170‬‬ ‫جي عمر جا ٻار‬
‫(‪55 / 85 X 100 = )65 %‬‬

‫‪COVERAGE / TARGET X 100‬‬ ‫حامال عورتون‬

‫‪=................‬‬ ‫(‪ 15‬کان ‪ 49‬سال‬
‫عمر واريون‬
‫(‪39 / 100 X 100 = )39 %‬‬ ‫‪39‬‬ ‫‪100‬‬ ‫‪17‬‬ ‫‪200‬‬
‫عورتون)‬

‫‪COVERAGE / TARGET X 100‬‬ ‫غير حامال‬

‫‪=................‬‬ ‫عورتون (‪ 15‬کان‬
‫‪ 49‬سال عمر‬
‫(‪61 / 450 X 100 = )14 %‬‬ ‫‪61‬‬ ‫‪450‬‬ ‫‪75‬‬ ‫‪900‬‬
‫واريون عورتون)‬

‫‪122‬‬
123
F

F
E
B
A

E
B
A
D
C

C
D
Village/ Mohalla Village/ Mohalla

70

70
Annual Live Births Annual Live Births

131
190
259
164
128

131
259
164
128

190
Annual Surviving

66

66
Annual Surviving Infants

123
179
244
155
121

123
244
155
121

179
Infants

71

71
Annual P/L Women Annual P/L Women

134
194
264
167
131

134
264
167
131

194
64

64
BCG vaccination BCG vaccination

112
167
211
145
118

112
211
145
118

167

91
85
81
88
92

88
Coverage % Coverage %
‫ايڪسرسائيز‬

60
98

60
98
Penta 1 vaccination Penta 1 vaccination
101
154
201
119

101
201
119

154
‫ايڪسرسائيز جو جواب‬
‫ڪوريج ڪڍڻ جو طريقو‬

91
82
82
77
81

86
Coverage % 58 Coverage %
92
98
87

58
92
98
87
Penta 3 vaccination Penta 3 vaccination
145
187

187
145

88
75
77
63
72

81
Coverage % Coverage %
 ‫اي پي آِء پروگرام‬
‫کي بھتر ڪرڻ الِء انڊيڪيٽر‬

Expanded Programme On Immunization

124
100719610507201703009312134 @ All rights reserved writer
 ‫مانيٽرنگ انڊيڪيٽر‬
‫مانيٽرنگ انڊيڪيٽر جن ذريعي پروگرام جي جاچ پرتال ڪري‬
‫سگھجي ٿي ۽ پروگرام کي بھتر ڪري سگھجي ٿو‪.‬انھن جو‬
‫تفصيل ھيٺ ڏجي ٿو‪.‬‬

‫• منٿلي ويڪسينيشن پرفارمنس ۽ ويڪسين ڪنزمپشن رپورٽ‪.‬‬

‫• ليفٽ آئوٽ ريٽ جو چارٽ ٺاھي لڳائڻ‬
‫• ڊراپ آئوٽ ريٽ جو چارٽ ٺاھي لڳائڻ‬
‫•ڊفالٽرس لسٽيون ھر مھيني ٺاھڻ ۽ انھن کي جلد کان جلد ڪور ڪرڻ‪.‬‬
‫• فڪسڊ سيٽر تي ڪم ڪندڙ ٽيم الِء پالننگ ڪرڻ‪.‬‬
‫• آئوٽ ريچ ۾ ڪم ڪندڙ ويڪسينيٽر الِء پالننگ ڪرڻ‬
‫• موبا ئل ٽيم ۾ ڪم ڪندڙ ويڪسينيٽر الِء پالننگ ڪرڻ‪.‬‬
‫•ويلڊ ڪوريج ڪرڻ‪.‬‬
‫•ڪروڊ ڪوريج کان بچڻ‪.‬‬
‫•ويڪسين‪ ،‬سرنجز ۽ ٻيو سامان جي گھر ڪرڻ جو طريقو‬
‫•ويڪسين ويسٽيج ريٽ‪ ،‬گھٽ کان گھٽ ويڪسين ضايع ڪرڻ‪.‬‬
‫• يونين ڪائونسل جي ڪيٽيگري ڪڍڻ سان اھا خبر پوندي ته ھن يوسي‬
‫جو ڪم ڪيئن آھي‪.‬‬

‫‪125‬‬
 ‫اميونائزيشن انڊيڪيٽر‬
‫ليول‬ ‫انڊيڪيٽر‬

‫‪80%‬‬ ‫ويڪسينيشن ڪوريج ريٽ‬

‫‪10%‬‬ ‫ھر ھڪ اينٽيجن جو ڊراپئائوٽ‬

‫‪ %80‬سيڪڙو يونين ڪائونسلس جو جو مائڪرو پالن مڪمل ۽‬

‫‪80%‬‬ ‫ڪمپيوٽرائيز ھجڻ گھرجي‬

‫مختلف‬ ‫ويڪسين جو ضايع ڪرڻ جو ريٽ (کليل وائلن جو ۽ سيل وائلن جو)‬

‫پالن مطابق آئوٽ ريچ جا سيشن ڪنھن به سبب جي ڪري نه ڪيا انھن‬
‫‪5%‬‬ ‫سيشنس جو ريٽ‬

‫‪0‬‬ ‫ڪيترا ۽ گھڻا ڏينھن ويڪسين موجود نه ھجڻ گھرجي‬

‫‪ %‬ڊسٽرڪٽ ليول منٿلي اي‪،‬پي‪،‬آئي رويو ميٽنگ ڪرڻ‬

‫‪100%‬‬ ‫(منٽس سڀني ڏانھن موڪليا)‬

‫‪20%‬‬ ‫آئوٽ ريچ سيشن ڊسٽرڪٽ جي ٽيم وزٽ ڪيا‪.‬‬

‫‪?? %‬‬ ‫آئوٽ ريچ سيشن وزٽ ڪيا اھي مائڪرو پالن مطابق ھئا‪.‬‬

‫‪80%‬‬ ‫منٿلي رپورٽ ٽائيم سان ٺاھي وئي‪.‬‬

‫‪80%‬‬ ‫سيويلنس منٿلي رپورٽ ٽائيم سان ٺاھي وئي‪.‬‬

‫‪126‬‬
 ‫منٿلي ويڪسينيشن پرفارمنس ۽ ويڪسين ڪنزمپشن رپورٽ‪.‬‬
‫منٿلي ويڪسينيشن پرفارمنس ۽ ويڪسين ڪنزمپشن رپورٽ جو فارميٽ ھوندو آھي ۽‬
‫رپورٽ ڊيلي ويڪسينيشن رجسٽر مان ٺاھي ويندي آھي‪.‬‬
‫• منٿلي رپورٽ ھر مھيني جي پھرين تاريخ ٺاھي ويندي آھي‪.‬‬
‫• منٿلي رپورٽ ھر مھيني ۾ سينٽر وائيز‪ ،‬يونين ڪائونسل وائيز‪ ،‬تعلقه وائيز ۽ ضلع وائيز‬
‫ٺاھي ويندي آھي‪.‬‬
‫• منٿلي رپورٽ ۾ ميل ۽ فيميل ٻارن جو تعداد لکيو ويندو آھي‪.‬‬
‫• منٿلي رپورٽ ۾ فڪسڊ سينٽر‪ ،‬آئوٽ ريچ ۾ ٿيل ڪم ۽ موبائل ٽيم جو ڪيل ڪم ڳڻي‬
‫لکيو ويندو آھي‪.‬‬
‫• منٿلي رپورٽ ۾ اھن ٻارن جو تعداد لکيو ويندو آھي جيڪي ٻار ان سيٽر يا يوسي جي حد‬
‫جا آھن ۽ اھي به لکيا ويندا جيڪي ٻي پاسي يا ٻي يوسي جا آھن اھن ٻارن جو تعداد لکيو‬
‫ويندو آھي‪.‬‬
‫• منٿلي رپورٽ ۾ اھو به لکيو ويندو آھي ته گذريل مھيني جي آخري تاريخ تي ڪھڙي ڪھڙي‬
‫ويڪسين ۽ سرنجس ڪيتري ڪيتري بيلنس ھئي‪.‬‬
‫• منٿلي رپورٽ ۾ اھو به لکيو ويندو آھي ته ھن مھيني يعني جنھن مھيني جي رپورٽ ٺاھي‬
‫ٿي وڃي ان مھيني ۾ ڪھڙي ڪھڙي ويڪسين ۽ سرنجس ڪيتري ڪيتري تعلقه اسٽور تان‬
‫ورتيون ويون‪.‬‬
‫• منٿلي رپورٽ ۾ اھو به لکيو ويندو آھي ته ھن مھيني يعني جنھن مھيني جي رپورٽ ٺاھي‬
‫ٿي وڃي ان مھيني ۾ ڪھڙي ڪھڙي ويڪسين ۽ سرنجس ڪيتري ڪيتري استعمال‬
‫ڪيون ويون‪.‬‬
‫• منٿلي رپورٽ ۾ اھو به لکيو ويندو آھي ته ھن مھيني يعني جنھن مھيني جي رپورٽ ٺاھي‬
‫ٿي وڃي ان مھيني ۾ ڪھڙي ڪھڙي ويڪسين ۽ سرنجس ڪيتري ڪيتريون ضايع ڪيون‬
‫ويون‪.‬‬
‫• منٿلي رپورٽ ۾ اھو به لکيو ويندو آھي ته ھن مھيني يعني جنھن مھيني جي رپورٽ ٺاھي‬
‫ٿي وڃي ان مھيني ۾ ڪھڙي ڪھڙي ويڪسين ۽ سرنجس ڪيتريون ڪيتريون باقي بيلنس‬
‫آھن‪.‬‬
‫• منٿلي رپورٽ ان ڪري ٺاھڻ ضروري آھي ته ھن سينٽر‪ ،‬ھن يوسيَء ‪ ،‬ھن تعلقي‪ ،‬ھن ضلع‬
‫جو ڪيترو ٽارگيٽ آھي ۽ ان مان ڪيترو ڪور ڪيو آھي‪.‬‬
‫‪127‬‬
128
 ‫ليفٽ آئوٽ ريٽ ‪Left out Rate :‬‬
‫مھيني ۾ ڪيترن ٻارن ۽ عورتن کي ٽڪڻو ھيو يعني پھريون ڊوز لڳايو ويو‪،‬‬
‫ً‬
‫مثال بي سي جي ‪ 100‬ٻارن کي لڳائڻي ھئي پر ‪ 80‬ٻارن کي لڳائي باقي رھيل ‪20‬‬

‫ٻار ليفٽ آئوٽ ريٽ ٿيو‪.‬‬

‫ليفٽ آئوٽ ريٽ ڪڍڻ جو طريقو‪:‬‬

‫• سالياني ٽارگيٽ کي ‪ 12‬سان ونڊ ڪرڻ سان ھڪ مھيني جو ٽارگيٽ نڪري‬

‫ايندو‪.‬‬
‫ً‬
‫مثال جنوري جي‬ ‫• جيڪڏھن ھڪ مھيني جو ليفٽ آئوٽ ريٽ ڪڍڻو آھي ته‬

‫مھيني ۾‪ 100‬ٻارن کي بي سي جي لڳائڻي ھئي پر ‪ 70‬ٻارن کي لڳائي ويئي‬

‫باقي رھيل ‪ 30‬ٻار ليفٽ آئوٽ ۾ شمار ٿيندا‪،‬‬

‫‪‬‬ ‫‪30 x 100 / 100 = 30 % Left out Rate‬‬

‫‪‬‬ ‫‪30 Un-Vaccinated Children Multiply (x) 100‬‬

‫‪‬‬ ‫‪Divided target = 30% Left out Rate‬‬

‫‪129‬‬
130
DEC: NOV: OCT: SEP: AUG: JUL: JUN: MAY. APR: MAR: FEB: JAN: MONTHS
M. TARGET
COVERAGEUP TO THE MONTH

REMAINING

BCG

%
COVERAGEUP TO THE MONTH

REMAINING
OPV-0

%
COVERAGEUP TO THE MONTH

REMAINING
PCV-I

COVERAGEUP TO THE MONTH

REMAINING
PCV-II

COVERAGEUP TO THE MONTH

REMAINING
PCV-III

%
OPV/PANTA/ OPV/PANTA/ OPV/PANTA/

COVERAGEUP TO THE MONTH

REMAINING
%
NAME OF EPI CENTRE:-___________ UC:-_________TALUKA:-_____

COVERAGEUP TO THE MONTH

LEFTOUT RATE FOR THE YEAR 2018

POP-_____ ,YEARLY TARGET:-____ , MONTHLY TARGET:-____ DAILY TARGET:- ___

REMAINING
%
MEASLES-I MEASLES-II
 ‫‪DROPOUT RATE‬‬ ‫ڊراپ آئوٽ ريٽ‬
‫ڊراپ آئوٽ جو مطلب آھي‬
‫اھي ٻارجن کي پيدائشي ٽڪو لڳل ھجي ۽ ٻيا ڊوز لڳل نه ھجن‪.‬‬ ‫•‬
‫• اھي ٻارجن کي پيدائشي ٽڪو لڳل ھجي ۽ پھريون ڊوز به لڳل ھجي پر ٻيا ڊوز‬
‫لڳل نه ھجن‪.‬‬
‫• اھي ٻارجن کي پيدائشي ٽڪو لڳل ھجي ۽ پھريون ڊوز به لڳل ۽ ٻيو ڊوز به‬
‫لڳل ھجي پر ٻيا ڊوز لڳل نه ھجن‪.‬‬
‫• اھي ٻارجن کي پيدائشي ٽڪو لڳل ھجي‪ ،‬پھريون ڊوز لڳل ھجي ۽ ٽيون ڊوز به‬
‫لڳل ھجي پر ميزلس جو ڊوز لڳل نه ھجي‪.‬‬
‫• اھي عورتون جن کي ٽي ٽي جو پھريون ڊوز لڳل ھجي پر ٻيا ڊوز لڳل نه ھجن‪.‬‬
‫• اھي عورتون جن کي ٽي ٽي جا ٻه ڊوز لڳل ھجي پر ٻيا ڊوز لڳل نه ھجن‪.‬‬
‫• اھي عورتون جن کي ٽي ٽي جا ٽي ڊوز لڳل ھجي پر ٻيا ڊوز لڳل نه ھجن‪.‬‬
‫• اھي عورتون جن کي ٽي ٽي جا چار ڊوز لڳل ھجي پر پنجون ڊوز لڳل نه ھجي‪.‬‬
‫ً‬
‫ويومثال ‪ 310‬انھن مان ‪ 227‬ٻارن ۽ عورتن کي‬ ‫• جيترن ٻارن ۽ عورتن کي ٽڪيو‬
‫گھربل ڊوز ڏنو ويو باقي ‪ 83‬ٻار ۽ عورتون ڊفالٽر ٿيون جن کي ٽائيم ۽ شيڊول‬
‫مطابق ڪنھن نه ڪنھن سبب ڪري ٽڪا نه لڳي سگھيا اھڙن ٻارن کي ڊفالٽر‬
‫چئبو آھي‪.‬‬
‫• ڊرپ آئوٽ ريٽ ڪلڪيوٽ ڪرڻ جو طريقو ھيٺ ڏجي ٿو‪:‬‬

‫‪‬‬ ‫‪310-227 / 310 x 100 = 27 % Drop-out Rate‬‬

‫‪‬‬ ‫‪Coverage of BCG 310 Minus (-) Coverage of‬‬
‫‪Measles Divided (/) Coverage of BCG Multiply‬‬
‫‪(x) 100 = 27% Drop-out Rate.‬‬

‫‪Formula on Computer MS Excel‬‬

‫‪=(310 - 227)/310x100‬‬

‫‪131‬‬
 ‫ايڪسرسائيز (سوال)‬
‫‪BCG TO MEASLES-1 BCG‬‬ ‫ساليانو‬ ‫ڳوٺ يا محلي ساليانوزنده پيدا ساليانوزنده‬
‫‪MEASLES-1‬‬ ‫حامال‬ ‫ٿيڻ وارن ٻارن پيدا ٿيڻ وارن‬ ‫جو نالو‬
‫ڊريپئائوٽ‬ ‫ٻارن مان زنده عوتن جو‬ ‫جو تعداد‬
‫رھجي ويل ٻارن تعداد‬
‫جو تعداد‬
‫‪87‬‬ ‫‪98‬‬ ‫‪131‬‬ ‫‪121‬‬ ‫‪128‬‬ ‫‪A‬‬
‫‪98‬‬ ‫‪119‬‬ ‫‪167‬‬ ‫‪155‬‬ ‫‪164‬‬ ‫‪B‬‬
‫‪187‬‬ ‫‪201‬‬ ‫‪264‬‬ ‫‪244‬‬ ‫‪259‬‬ ‫‪C‬‬
‫‪145‬‬ ‫‪154‬‬ ‫‪194‬‬ ‫‪179‬‬ ‫‪190‬‬ ‫‪D‬‬
‫‪92‬‬ ‫‪101‬‬ ‫‪134‬‬ ‫‪123‬‬ ‫‪131‬‬ ‫‪E‬‬
‫‪58‬‬ ‫‪60‬‬ ‫‪71‬‬ ‫‪66‬‬ ‫‪70‬‬ ‫‪F‬‬

‫ايڪسرسائيز (جواب)‬
‫‪BCG TO MEASLES-1 BCG‬‬ ‫ساليانو‬ ‫ڳوٺ يا محلي ساليانوزنده پيدا ساليانوزنده‬
‫‪MEASLES-1‬‬ ‫حامال‬ ‫ٿيڻ وارن ٻارن پيدا ٿيڻ وارن‬ ‫جو نالو‬
‫ڊريپئائوٽ‬ ‫ٻارن مان زنده عوتن جو‬ ‫جو تعداد‬
‫رھجي ويل ٻارن تعداد‬
‫جو تعداد‬
‫‪11%‬‬ ‫‪87‬‬ ‫‪98‬‬ ‫‪131‬‬ ‫‪121‬‬ ‫‪128‬‬ ‫‪A‬‬
‫‪18%‬‬ ‫‪98‬‬ ‫‪119‬‬ ‫‪167‬‬ ‫‪155‬‬ ‫‪164‬‬ ‫‪B‬‬
‫‪7%‬‬ ‫‪187‬‬ ‫‪201‬‬ ‫‪264‬‬ ‫‪244‬‬ ‫‪259‬‬ ‫‪C‬‬
‫‪6%‬‬ ‫‪145‬‬ ‫‪154‬‬ ‫‪194‬‬ ‫‪179‬‬ ‫‪190‬‬ ‫‪D‬‬
‫‪9%‬‬ ‫‪92‬‬ ‫‪101‬‬ ‫‪134‬‬ ‫‪123‬‬ ‫‪131‬‬ ‫‪E‬‬
‫‪3%‬‬ ‫‪58‬‬ ‫‪60‬‬ ‫‪71‬‬ ‫‪66‬‬ ‫‪70‬‬ ‫‪F‬‬

‫‪132‬‬
 DROP OUT RATE FOR THE YEAR:-2018
NAME OF EPI CENTRE:-_____________________________

NAME OF UNION COUNCIL :-____________TALUKA:-_____

NAME OF ANTIGEN

OPV / PANTA / PCV-III &

OPV / PANTA / PCV-III &

OPV / PANTA / PCV-I &

OPV / PANTA / PCV-I &

OPV / PANTA / PCV-I &

OPV / PANTA / PCV-III
MEASLES-II

MEASLES-II

MEASLES-II
MEASLES-I

MEASLES-I

MEASLES-I
REMARK
MONTHS

PL TT.1
PL TT.2
S
BCG

BCG

JAN:

FEB:

MAR:

APR:

MAY.

JUN:

JUL:

AUG:

SEP:

OCT:

NOV:

DEC:

133
 ‫ڊفالٽرس لسٽ‪Defaulters lists :‬‬

‫• اھي ٻارجن کي پيدائشي ٽڪو لڳل ھجي ۽ ٻيا ڊوز لڳل نه ھجن‪.‬‬

‫• اھي ٻارجن کي پيدائشي ٽڪو لڳل ھجي ۽ پھريون ڊوز به لڳل ھجي پر ٻيا ڊوز‬

‫لڳل نه ھجن‪.‬‬

‫• اھي ٻارجن کي پيدائشي ٽڪو لڳل ھجي ۽ پھريون ڊوز به لڳل ۽ ٻيو ڊوز به‬

‫لڳل ھجي پر ٻيا ڊوز لڳل نه ھجن‪.‬‬

‫• اھي ٻارجن کي پيدائشي ٽڪو لڳل ھجي‪ ،‬پھريون ڊوز لڳل ھجي ۽ ٽيون ڊوز به‬

‫لڳل ھجي پر ميزلس جو ڊوز لڳل نه ھجي‪.‬‬

‫• اھي عورتون جن کي ٽي ٽي جو پھريون ڊوز لڳل ھجي پر ٻيا ڊوز لڳل نه ھجن‪.‬‬

‫• اھي عورتون جن کي ٽي ٽي جا ٻه ڊوز لڳل ھجي پر ٻيا ڊوز لڳل نه ھجن‪.‬‬

‫• اھي عورتون جن کي ٽي ٽي جا ٽي ڊوز لڳل ھجي پر ٻيا ڊوز لڳل نه ھجن‪.‬‬

‫• اھي عورتون جن کي ٽي ٽي جا چار ڊوز لڳل ھجي پر پنجون ڊوز لڳل نه ھجي‪.‬‬

‫اھڙن ٻارن ۽ عورتن جون ھر مھيني لسٽيون ٺاھيون وڃن ۽ انھن جلد از جلد‬ ‫•‬

‫ڪور ڪيو وڃي‪ ،‬اھڙين لسٽين کي ڊفالٽرس لسٽ چئبو آھي‪.‬‬

‫• ھر ويڪسينيٽر جي ذميداري آھي ڊفالٽرس لسٽ کي مد نظر رکندي مھيني جو‬

‫ايڊوانس پروگرام ۽ آئوٽ ريچ ايڪٽوٽي پالن ٺاھي‬

‫‪134‬‬
135
 ‫فڪسڊ سيٽر تي ڪم ڪندڙ ٽيم الِء پالننگ ڪرڻ‪.‬‬

‫مانيٽرنگ انڊيڪيٽر جن ذريعي پروگرام جي جاچ پرتال ڪري سگھجي‬

‫ٿي ۽ پروگرام کي بھتر ڪري سگھجي ٿو‪.‬انھن جو تفصيل ھيٺ ڏجي ٿو‪.‬‬

‫اي‪،‬پي‪،‬آئي سينٽر کان ‪ 5‬ڪلوميٽرس تائين فڪسڊ سينٽر تي ڪم ڪندڙ‬

‫ويڪسينيٽر جي زمينداري آھي ته اھو ڪور ڪري جنھن الِء ھن کي ڪنھن‬
‫سواري جي به ضرورت نه آھي ۽ نه وري ڏيڻ گھرجي‪.‬‬

‫‪136‬‬
 ‫آئوٽ ريچ الِء سيشن پالن‬

‫ھر ھڪ ويڪسينيٽر کي پوري سال جو ھڪ پالن ٺاھڻو آھي جنھن ۾‪.‬ان‬

‫ويڪسينيٽر کي جيترا ڳوٺ‪ ،‬محله وغيره مليل آھن اھي سڀ پالن ۾لکڻا آھن ۽‬

‫ويڪينيٽر انھن ڳوٺن ۾ ڪھڙي تاريخ تي ويندو‪ ،‬پر جيڪڏھن ويڪسينيٽر ڪنھن‬

‫سبب ڪري ان ڳوٺ ۾ نه وڃي سگھيو ته ان تاريخ جي مٿين ڪالم ۾ اھا تاريخ لکو‬

‫جنھن تاريخ تي ويڪسينيٽر ان ڳوٺ ۾ ويو‪،‬ان جي اڳيان اھو به لکو ته ھي ڳوٺ‬

‫سينٽر کان ڪيترو پري آھي‪ ،‬ان جي اڳيان سال جا سڀ مھينا لکو‪.‬‬

‫بعد ۾ اھو فارم ڀرڻ شروع ڪريو‬

‫نمبر شمار‬

‫ڳوٺ يا محلي جو نالو‬

‫مفاصلو‬

‫جيڪڏھن ڪو به ويڪسينيٽر ھي پالن ٺاھيندو ۽ ھن مطابق ڪم ڪندو ته ھر ٻار ۽‬

‫عورتن کي شيڊول مطابق ويڪسين ٿيندي ۽ اھا ويلڊ ڪوريج ھوندي‪.‬‬

‫‪137‬‬
 ROUTINE IMMUNIZATION SESSION PLAN
FOR OUT REACH & MOBILE TEAMS THE YEAR 2018

NAME OF VACCINATOR:-_________ NAME OF EPI CENTRE:-_________ NAME OF U/C:-___________

Name of
S.No.
Village
Jan Feb Mar Apr May Jun Jul Aug Sep Oct Nov Dec

Date
scheduled

Date held

Date
scheduled

Date held

Date
scheduled

Date held

Date
scheduled

Date held

Date
scheduled

Date held

Date
scheduled

Date held

Date
scheduled

Date held

Date
scheduled

Date held

Date
scheduled

Date held

Date
scheduled

Date held

138
 ‫آئوٽ ريچ الِء پالننگ ڪرڻ‬
‫مانيٽرنگ انڊيڪيٽر جن ذريعي پروگرام جي جاچ پرتال ڪري سگھجي‬

‫ٿي ۽ پروگرام کي بھتر ڪري سگھجي ٿو‪.‬انھن جو تفصيل ھيٺ ڏجي ٿو‪.‬‬

‫اي‪،‬پي‪،‬آئي سينٽر کان ‪ 5‬ڪلوميٽرس کان پري ۽ ‪ 10‬ڪلو ميٽرس کان گھٽ وارو‬
‫عالئقو آئوٽ ريچ وارو ويڪسينٽر ڪور ڪندو ۽ ان جي زمينداري آھي جنھن‬
‫الِء ان ويڪسينٽر کي سواري سائيڪل ھوندي‪.‬‬

‫‪139‬‬
 ‫موبا ئل ٽيم الِء پالننگ ڪرڻ‪.‬‬
‫مانيٽرنگ انڊيڪيٽر جن ذريعي پروگرام جي جاچ پرتال ڪري سگھجي‬

‫ٿي ۽ پروگرام کي بھتر ڪري سگھجي ٿو‪.‬انھن جو تفصيل ھيٺ ڏجي ٿو‪.‬‬

‫اي‪،‬پي‪،‬آئي سينٽر کان ‪ 10‬ڪلو ميٽر پري وارو عالئقو موبائيل ٽيم ذريعي ڪور‬
‫ڪرائي ويندي موبائيل ٽيم ڪنھن جيپ تي ھوندي ۽ اھو عالئقو ڪور ڪرايو‬
‫ويندو‪.‬‬

‫‪140‬‬
 ‫ويلڊ ڪوريج ‪Valid Coverage :‬‬
‫اھي ٻار ۽ عورتون جن کي ويڪسينيشن شيڊول مطابق ٽڪا لڳايا ويا ھجن‬

‫جنھن ٻار ۽ عورت کي شيڊول مطابق ويڪسينيشن ٿيل ھوندي ان ٻار ۽ عورت کي‬

‫‪ 85‬سيڪڙو کان ‪ 95‬سيڪڙو تائين قوت مدافيت ھوندي‪.‬‬

‫‪141‬‬
 ‫ڪروڊ ڪوريج ‪Crude Coverage :‬‬
‫اھي ٻار ۽ عورتون جن کي ويڪسينيشن شيڊول مطابق ٽڪا نه لڳايا ويا ھجن پوِء‬
‫چاھي والدين جي غفلت ھجي يا اسان جي ويڪسينيٽر جي غفلت ھجي‪.‬‬
‫ً‬
‫مثال‬

‫جنھن ٻار کي ان طريقي سان ويڪسين اھڙي ڪوريج کي ڪروڊ ڪوريج چئبو‪.‬‬

‫‪142‬‬
 ‫ويڪسين جي گھر ڪرڻ جو طريقو‬
‫ايڪسرسائيز‬

Monthly target: Children: 3600,

Actual number of vials

Current stock (Doses)

Actual Doses needed

Expected coverage
Number of Doses

Wastage Factor

Doses needed
Doses per vial
M.TARGET
Vaccine

needed
J=Rou
G=BxC
A B C D E F H I=G-H ndup
xExF
I/D

BCG 3,600 1 20 2 95% 3,000

OPV 3,600 4 20 1.25 90% 3,400

Penta 3,600 3 1 1.05 90% 2,700

PCV10 3,600 3 2 1.11 90% 4,000

Measles 3,600 2 10 1.25 90% 4,000

IPV 3,600 1 10 1.11 90% 500

TT 3,600 2 20 1.25 80% 3,000

143
 ‫ويڪسين جي گھر ڪرڻ جو طريقو‬
‫ايڪسرسائيز‬

Monthly target: Children: 3600,

Actual number of vials

Current stock (Doses)

Actual Doses needed

Expected coverage
Number of Doses

Wastage Factor

Doses needed
Doses per vial
M.TARGET
Vaccine

needed
G=BxCxEx J=Round
A B C D E F F
H I=G-H
up I/D

BCG 3,600 1 20 2 95% 6840 3,000 3,840 192

OPV 3,600 4 20 1.25 90% 16200 3,400 12,800 640

Penta 3,600 3 1 1.05 90% 10206 2,700 7,506 7506

PCV10 3,600 3 2 1.11 90% 10789 4,000 6,789 3395

Measles 3,600 2 10 1.25 90% 8100 4,000 4,100 410

IPV 3,600 1 10 1.11 90% 3596 500 3,096 310

TT 3,600 2 20 1.25 80% 7200 3,000 4,200 210

144
 Vaccine wastage Rate
‫ويڪسين ويسٽيج ريٽ‬

Data required:
Target population
Number of doses of each vaccine for each target child
Doses per vial
Wastage factor for each vaccine
Wastage factor = 100/(100 – wastage rate)

Vaccine Presentation Acceptable Wastage

(doses/vial)* wastage rate** factor**

BCG 20 50% 2
OPV 20 20% 1.25
Pentavalent 1 5% 1.05
PCV-10 2 10% 1.11
Measles 10 20% 1.25
IPV 10 10% 1.11
TT 20 20% 1.25

145
 FORMULA FOR VACCINE WASTAGE
CALCULATION

UNOPENED VIAL WASTAGE

Doses wasted in unopened vials
------------------------------------------------- X 100
Doses supplied
1. COLD CHAIN FAILURE:
 VVM at discard point
 Freeze-sensitive vaccines frozen
2. POOR STOCK INVENTORY CONTROL:
 Expiry from non-compliance to EEFO
 VVM status
 Breakages
 Damaged labels
 Missing inventories
3. POOR FORECASTING:
 Expiry from over-supply

OPENED VIAL WASTAGE

Open doses (-) Administrated doses
------------------------------------------------- X 100
Open doses
1. VACCINE PRESENTATION :
 MDV are prone to higher opened vial wastage as remaining doses
usually need to discarded at the end of any session
2. STATUS OF MDVP:
 With preservative for re-use till finish
 W/o preservative & discarded within 6 hours
3. VACCINATION STRATEGIES & SETTINGS:
 Fixed vs outreach / mobile
 Session size (urban / rural, outreach / campaign

146
 Categorization of Problems
(Access & Utilization)

WHAT IS THE
VACCINE COVERAGE OF PENTA1?

>80% = GOOD ACCESS <80% = POOR ACCESS

(CAT 1 OR 2) (CAT 3 OR 4)

WHAT IS THE
DROP OUT RATE PENTA1 – PENTA3 ?

DROPOUT RATE DROPOUT RATE DROPOUT DROPOUT

<10% > 10% RATE <10% RATE
> 10%

GOOD POOR GOOD POOR

UTILIZATION
UTILIZATION UTILIZATION UTILIZATION

GOOD ACCESS & GOOD ACCESS POOR ACCESS POOR

GOOD & POOR & GOOD ACCESS &
UTILIZATION UTILIZATION POOR
UTILIZATION
UTILIZATION
(CATEGORY 2 ) (CATEGORY 3)
(CATEGORY 1)
(CATEGORY 4)

147
 SAMPLE TABLE OF PROBLEM
CATEGORIZATION PER UNION COUNCIL

For eg Drop out

Union Council

coverage %

coverage %

Utilization
Surviving

Access
Penta1

Penta3
UC 1 24,202 11988 50 11276 47 3 Poor Good

UC 2 12,858 11584 90 11327 88 2 Good Good

UC 3 16,684 15652 94 4397 26 67 Good Poor

UC 4 11,643 5144 44 3771 32 12 Poor Poor

UC 5 21,392 7198 34 6285 29 4 Poor Good

UC 6 6,255 5159 82 2400 38 44 Good Poor

UC 7 14,066 13196 94 4508 32 62 Good Poor

UC 8 6,247 5922 95 1419 23 72 Good Poor

UC 9 24,328 12387 51 11106 46 5 Poor Good

UC 10 11,125 5478 49 4203 38 11 Good Poor

UC 11 7,485 653 9 111 1 7 Poor Good

UC 12 3,837 3128 82 1596 42 40 Good Good

Total 160,122 97,489 61 62,399 37 22 Poor Good

148
 Expanded Programme On Immunization

149
100719610507201703009312134 @ All rights reserved writer
 ‫اي پي آِء پروگرام ۾استعمال رڪارڊ ۽ رپورٽس فارم‬

‫ڊيلي ويڪسينيشن رجسٽر‪.‬‬ ‫‪.1‬‬

‫مستقل ويڪسينيشن رجسٽر‪.‬‬ ‫‪.2‬‬
‫مستقل ويڪسينيشن رجسٽر‪( .‬عورتن الِء)‬ ‫‪.3‬‬
‫ويڪسينيشن ڪارڊ‬ ‫‪.4‬‬
‫ايڊوانس ٽوئر پروگرام‬ ‫‪.5‬‬
‫پر ڊي پر ويڪسينيٽر فارم‬ ‫‪.6‬‬
‫ڊسپوزبل سرنجس رڪارڊ فارم‪.‬‬ ‫‪.7‬‬
‫گراف‬ ‫‪.8‬‬
‫چارٽ‬ ‫‪.9‬‬
‫ويڪسين ڪنزمپشن رجسٽر‪.‬‬ ‫‪.10‬‬
‫موومينٽ رجسٽر‬ ‫‪.11‬‬
‫اسٽاڪ رجسٽر‪.‬‬ ‫‪.12‬‬
‫وزيٽرس نوٽ بوڪ‪.‬‬ ‫‪.13‬‬
‫سرويلنس رجسٽر (اي)‪.‬‬ ‫‪.14‬‬
‫سرويلنس رجسٽر (بي)‪.‬‬ ‫‪.15‬‬
‫منٿلي ويڪسينيشن ۽ ڪنزمپشن‬ ‫‪.16‬‬
‫ڊفالٽرن جون لسٽيون‬ ‫‪.17‬‬
‫ڊفالٽرس فارم‬ ‫‪.18‬‬
‫سيشن پالن‬ ‫‪.19‬‬

‫‪150‬‬
151
 ADVANCE TOUR PROGRAMME OF VACCINATOR
NAME OF EPI CENTRE _____________________________TALUKA____________DISTRICT SUKKUR

NAME OF VACCINATOR__________________________________MONTH OF_________2017

NAME OF
VILLAGE /
DISTANC 0 - 11 MONTHS CHILDREN P.L CBAs REMARK
DATE

E FROM
MUHALLA / MEASLE MEASLE S
CENTRE BCG OPV-0 PENTA-1 PENTA-2 PENTA-3 TT-1 TT-2 TT-1 TT-2
STREET S-1 S-2
TARGET FOR THIS
MONTH
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
16
17
18
19
20
21
22
23
24
25
26
27
28
29
30
31

SIGNATURE:-_____________ SIGNATURE:-_______________________

NAME:-___________________ NAME:-____________________________

MEDICAL
OFFICER VACCINATOR

DATE:-__________________ DATE:-_____________________________

152
153
154
155
156
157
158
159
 DEFAULTERS POSITION
NAME OF EPI CENTRE ________________TALUKA____________DISTRICT ________
NAME OF VACCINATOR__________________________________MONTH OF______________2018
OTHERS CENTRES
COVERED BALANCE
RECEIVED FROM
FORWARDED

TODAY DUE
BROUGHT

SIGNATUE AND

FORWARED

FORWARED
FROM DUE

FROM DUE
BROUGHT

BROUGHT

BALANCE
CENTRES

CENTRES
COVERD
OTHERS

OTHERS
DATE TOTAL REMARKS OF

TODAY

TODAY
DATES

DATES
TOTAL

TOTAL
FROM

FROM

FROM

FROM
VISITING OFFICER

1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
16
17
18
19
20
21
22
23
24
25
26
27
28
29
30
31

SIGNATURE:-___________________ SIGNATURE:-____________________

NAME:-________________________ NAME:-_________________________
MEDICAL OFFICER VACCINATOR

DATE:-_______________________ DATE:-________________________

160
161
162
 RECORD OF DISPOSABLE SYRIGES
NAME OF EPI CENTR______________________TALUKA_________DISTRICT _______
NAME OF VACCINATOR______________________MONTH __________YEAR

D/SYRINGES 24.G D/SYRINGES 26.G SIGNATUR

E OF
DATE BROUG BROUGHT VACCINAT
REMARKS
HT RECEIV CONSUM BALANC RECEIV CONSU BALAN
TOTAL FORWARD TOTAL OR
FORWA ED ED E ED MED CE
ED
RDED

1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
16
17
18
19
20
21
22
23
24
25
26
27
28
29
30
31

SIGNATURE:-___________

NAME OF VACCINATOR:-___
163
164
165
 ‫گراف کي ڏسڻ جو طريقو‬

‫_ ‪ 75‬سيڪڙو کان ‪ 100‬سيڪڙو‬

‫گراف ۾ چار لڪيرون ھونديون آھن‪.‬‬
‫جي وچ تي سائو رنگ ڪريو‬
‫_ ھڪ لڪير ‪ 0‬کان ‪ 100‬تائين‪.‬‬
‫_ ‪ 50‬سيڪڙو کان ‪ 75‬سيڪڙو جي‬
‫وچ تي ھيڊرو رنگ ڪريو‪.‬‬ ‫_ ھڪ لڪير ‪ 0‬کان ‪ 75‬تائين‪.‬‬
‫_ ‪ 25‬سيڪڙو کان ‪ 50‬سيڪڙو جي‬
‫_ ھڪ لڪير ‪ 0‬کان ‪ 50‬تائين‪.‬‬
‫وچ تي ڳاڙھو رنگ ڪريو‪.‬‬
‫_ ھڪ لڪير ‪ 0‬کان ‪ 25‬تائين‪.‬‬

‫جيڪڏھن اوھان جي ڪيل ڪم مطابق گراف تي پوائنٽ ‪ 75‬۽ ‪ 100‬جي وچ تي آھي‬

‫ته اوھان ڪم بھتر آھي‪.‬‬

‫جيڪڏھن اوھان جي ڪيل ڪم مطابق گراف تي پوائنٽ ‪ 50‬۽ ‪ 75‬جي وچ تي آھي ته‬

‫اوھان ڪم وچولو آھي‪.‬‬

‫جيڪڏھن اوھان جي ڪيل ڪم مطابق گراف تي پوائنٽ ‪ 25‬۽ ‪ 50‬جي وچ تي آھي ته‬

‫اوھان ڪم خراب آھي‪.‬‬

‫جيڪڏھن اوھان جي ڪيل ڪم مطابق گراف تي پوائنٽ ‪ 0‬۽ ‪ 25‬جي وچ تي آھي ته‬

‫اوھان ڪم نه ھجڻ جي برابر آھي‪.‬‬

‫‪166‬‬
167
168
169
170
171
172
173
174
175
 Expanded Programme On Immunization

176
100719610507201703009312134 @ All rights reserved writer
177
 ‫ڊسٽرڪٽ فوڪل پرسن‬
‫پروگرام جو فوڪل پرسن ان کي ڪيو وڃي جنھن کي پروگرام جي ڄاڻ ھجي‬ ‫•‬

‫۽ پاڻ ڪم ڪري سگھي‪.‬‬

‫مانيٽرنگ ۽ سپرويزن ڪرڻ‬ ‫•‬

‫روٽين کي وڌائڻ الِء پالننگ ڪرڻ‬ ‫•‬

‫اي‪،‬پي‪،‬آئي سينٽرس جي وزٽ ڪرڻ‬ ‫•‬

‫اي‪،‬پي‪،‬آئي اسٽاف جي ٽا‪.‬ئمنگس ۽ حاضري کي چيڪ ڪرڻ‬ ‫•‬

‫ڊيٽا جي جاچ پرتال ڪرڻ‪.‬‬ ‫•‬

‫اڪائونٽ جي نظرداري ڪرڻ‬ ‫•‬

‫ميٽنگس ڪرائڻ‪.‬‬ ‫•‬

‫وي ‪ ،‬ايل‪ ،‬ايم‪ ،‬آئي‪ ،‬ايس سسٽم جي ڄاڻ ھجڻ ۽ ان مطابق ويڪسينيٽرس ۽ ٽي‬ ‫•‬

‫ايس ويز کي ڪارڪردگي جي فيڊ بيڪ ڏيڻ‪.‬‬

‫جنرل ڪرسپانڊنس ڪرڻ‪.‬‬ ‫•‬

‫‪178‬‬
 ‫ڊسٽرڪٽ سپرنٽينڊنٽ آف ويڪسينيشن‬
‫• مانيٽرنگ ۽ سپرويزن ڪرڻ‬
‫• روٽين اميونائيزيشن کي وڌائڻ الِء پالننگ ڪرڻ‬
‫• ويڪسينيٽرس جي يونين ڪائونسل وائيز پوسٽنگ ڪرائڻ‪.‬‬
‫• اي‪،‬پي‪،‬آئي سينٽرس کي ساليانه ۽ ماھوار آدمشماري ۽ ٽارگيٽ ڏيڻ‬
‫• ھر ھڪ ويڪسينيٽر کي ساليانه ۽ ماھوار آدمشماري ۽ ٽارگيٽ ڏيڻ‬
‫• ھر ھڪ يونين ڪائونسل کي ساليانه ۽ ماھوار آدمشماري ۽ ٽارگيٽ ڏيڻ‬
‫• ٽي ايس ويز جي ڪارڪردگي کي چيڪ ڪرڻ‬
‫• ٽي ايس ويز کان ڪم وٺڻ‬
‫• اي‪،‬پي‪،‬آئي سينٽرس جي وزٽ ڪرڻ‬
‫• ڊيٽا جي جاچ پرتال ڪرڻ‪.‬‬
‫• سينٽرس ۽ يونين ڪائونسل وائيز ٽي ايس وي کان رپورٽون وٺڻ ۽ انھن‬
‫رپورٽن کي ڊسٽرڪٽ ليول تي ڪنسوليڊيٽ ڪري کان پوِء پي ڊي آفيس‬
‫ڪراچي موڪلڻ‪.‬‬
‫• ‪ 10‬بيمارين مان ڪٿان ڪو ڪيس رپورٽ ٿي ته ان عالئقي ۾ ڪنٽينمينٽ‬
‫ميئرس وٺڻ ۽ ان عالئقي مان ٻيا ڪيس ڳولھڻ ‪.‬‬
‫• سرويلنس آفيسر سان گڏجي سرويلنس سسٽم کي بھتر ڪرڻ ۽ سرويلنس آفيسر‬
‫جي ڪم ۾ ھيلپ ڪرڻ‪.‬‬
‫• پوليو‪ ،‬ميزلس ۽ ايم‪،‬اين‪،‬ٽي ڪمپين جي پالننگ ڪرڻ‬
‫• پوليو‪ ،‬ميزلس ۽ ايم‪،‬اين‪،‬ٽي ڪمپين جي مانيٽرنگ ۽ سپرويزن ڪرڻ‬
‫• ڪولڊ چين سسٽم جي نظرداري ڪرڻ‬
‫• ويڪسين ۽ الجيسٽڪ جي ڊسٽريبيوشن ڪرڻ‬
‫• ويڪسين ۽ الجيسٽڪ نظرداري ڪرڻ‬
‫وي ‪ ،‬ايل‪ ،‬ايم‪ ،‬آئي‪ ،‬ايس سسٽم جي ڄاڻ ھجڻ ۽ ان مطابق ويڪسينيٽرس ۽ ٽي‬ ‫•‬
‫ايس ويز کي ڪارڪردگي جي فيڊ بيڪ ڏيڻ‪.‬‬
‫‪179‬‬
 ‫ڊسٽرڪٽ سپرنٽينڊنٽ آف ويڪسينيشن‬

‫• سوشل موبالئيزيشن ايڪٽوٽيز ڪرائڻ‬

‫• ميٽنگس ڪرائڻ‬
‫• ويڪسينيشن اسٽاف کي ٽريننگ ڏيڻ‬
‫• ويڪسينيٽرس جي رھنمائي ڪرڻ‬
‫• جنرل ڪرسپانڊنس ڪرڻ‬

‫‪180‬‬
 ‫تعلقه سپرنٽينڊنٽ آف ويڪسينيشن‬
‫مانيٽرنگ ۽ سپرويزن ڪرڻ‬
‫• روٽين اميونائيزيشن کي وڌائڻ الِء پالننگ ڪرڻ‬
‫• ويڪسينيٽرس جي يونين ڪائونسل وائيز پوسٽنگ ڪرائڻ‪.‬‬
‫• اي‪،‬پي‪،‬آئي سينٽرس کي ساليانه ٽارگيٽ ڏيڻ‬
‫• ھر ھڪ ويڪسينيٽر کي ساليانه ٽارگيٽ ڏيڻ‬
‫• اي‪،‬پي‪،‬آئي سينٽرس کي ڳوٺ وائيز ٽارگيٽ ۽ آدمشماري ڏيڻ‬
‫• ھر ويڪسينيٽر کي ڳوٺ وائيز ٽارگيٽ ۽ آدمشماري ڏيڻ‬
‫• ھر ويڪسينيٽر کان ڊفالٽرس لسٽيون ٺھرائڻ ۽ انھن ڊفالٽرس کي ڪور ڪرڻ‬
‫جي پالننگ ڪرڻ ۽ ڊفالٽرس ڪور ڪرائڻ‪.‬‬
‫• ھر ويڪسينيٽر کان رفرلسٽيون ٺھرائڻ ۽ اھي لسٽيون انھن سيٽرن تائين ماھوار‬
‫پھچائڻ ٽي‪،‬ايس‪،‬وي جي زميواري آھي‪.‬‬
‫• ٻي سينٽر کان مليل رفر لسٽيون مستقل رجسٽر تي داخل ڪرائڻ ۽ اھي ٻار‬
‫ڪور ڪرائڻ ٽي‪،‬ايس‪،‬وي جي زميواري آھي‪.‬‬
‫• اي‪،‬پي‪،‬آئي سينٽرس جي وزٽ ڪرڻ‬
‫• اي‪،‬پي‪،‬آئي اسٽاف ڪي ٽا‪.‬ئمنگس ۽ حاضري کي چيڪ ڪرڻ‬
‫• ڊيٽا جي جاچ پرتال ڪرڻ‪.‬‬
‫• سيٽرس ۽ يونين ڪائونسل وائيز ويڪسينيٽرس کان رپورٽون وٺڻ ۽ انھن‬
‫رپورٽن کي تعلقه ليول تي ڪنسوليڊيٽ ڪري ڊي ايچ او آفيس پھچائڻ‪.‬‬
‫• ڪولڊ چين سسٽم جي نظرداري ڪرڻ‬
‫• ويڪسين ۽ الجيسٽڪ جي ڊسٽريبيوشن ڪرڻ‬
‫• ويڪسين ۽ الجيسٽڪ جي نظرداري ڪرڻ‬
‫• جنھن يونين ڪائونسل جي ڪوريج گھٽ ھجي ان يونين ڪائونسل تي اسپيشل‬
‫ڌيان ڏيئي ان يوسي جي ڪوريج وڌائڻ‬

‫‪181‬‬
 ‫تعلقه سپرنٽينڊنٽ آف ويڪسينيشن‬
‫• ھر ھڪ سينٽر جو رڪارڊ مڪمل ڪرائڻ‬
‫• ھر ھڪ سينٽر گراف ۽ چارٽ مڪمل ڪرائڻ‬
‫• ھر ويڪسينيٽر کي مڪمل ٽرينڊ ڪرڻ ته جيئن اھو ويڪسينيٽر پاڻ گراف ۽‬
‫چارٽ مڪمل ڪري سگھي‬
‫تعلقه سپرنٽينڊنٽ آف ويڪسينيشن کي گھرجي ته اي‪،‬پي‪،‬آئي سينٽر جي‬ ‫•‬
‫مھيني ۾ ٻه ڀيرا ھيٺ ڏنل چيڪ لسٽ مطابق وزٽ ڪري ھر ھڪ سينٽر ٺيڪ‬
‫ٿي ويندو‬

‫‪182‬‬
 ‫تعلقه سپرنٽينڊنٽ آف ويڪسينيشن‬

‫‪183‬‬
 ‫تعلقه سپرنٽينڊنٽ آف ويڪسينيشن‬

‫‪184‬‬
 ‫تعلقه سپرنٽينڊنٽ آف ويڪسينيشن‬

‫‪185‬‬
 ‫تعلقه سپرنٽينڊنٽ آف ويڪسينيشن‬

‫‪186‬‬
 ‫ويڪسينيٽر جي زميواري‬
‫• ويڪسينيٽر کي پروگرام جي ايتري ڄاڻ ھجي جو ان کان ڪو‬ ‫پروگرام جي‬
‫سوال ڪري ته ان جواب ڏئي سگھي ۽ ويڪسينيٽر جي ناتي‬
‫سان ان کي جيڪو ڪم ڪرڻو آھي اھو ڪم پاڻ ڪري‬ ‫ڄاڻ‬

‫• صاف سٿرو پھرڻ گھرجي ۽ ڪيٽچمينٽ ايريا جي ماحول مطانق‬ ‫لباس‬

‫لباس پھرڻ گھرجي‬
‫• صاف سٿرو ھجڻ گھرجي‬ ‫اي‪ ،‬پي‪ ،‬آئي‬
‫• اي‪ ،‬پي‪ ،‬آئي سينٽر صبح جو وقت تي کلي ۽ منجھند جو وقت‬
‫تائين کليل ھجي‬ ‫سينٽر‬
‫صبح جو آفيس ٽائيم تي اچڻ سان ريفريجيريٽر جو ٽيمپريچر‬ ‫•‬ ‫اي‪ ،‬پي‪ ،‬آئي‬
‫رڪارڊ ڪرڻ‪.‬‬
‫ٽيمپريچر رڪارڊ ڪرڻ الِء ٿرماميٽر جو موجود ھجڻ‪.‬‬ ‫•‬ ‫ريفريجيريٽر‬
‫ريفريجيريٽر ڪاٺي جي چوڪي تي رکڻ گھرجي‬ ‫•‬
‫ريفريجيريٽر سان گڏ وولٽيج اسٽبالئيزر لڳل ھجي‪.‬‬ ‫•‬
‫ريفريجيريٽر جو پلڪ ۽ وولٽيج اسٽبالئيزر جي پلڪن ۽ انھن‬ ‫•‬
‫جي بٽڻن کي ٽيپ لڳل ھجي‪.‬‬
‫• ٽارگيٽ مطابق سڀ ويڪسين موجود ھجن‬ ‫ويڪسين‬
‫• اھو ضرور چيڪ ڪريو ته مدي خارج ويڪسين ته موجود نه آھي‪.‬‬
‫اھو ضرور چيڪ ڪريو ته ‪Penta, PCV, IPV & TT Vaccine‬‬ ‫•‬
‫ڄميل ته نه آھي‪.‬‬
‫بي سي جي ۽ ميزلس ويڪسين جا جيترا وائل موجود ھجن‬ ‫•‬
‫اوترو انھن جو ڊائلنٽ موجود ھجڻ گھرجي‪.‬‬
‫او‪،‬پي‪،‬وي جا جيترا وائل ھجن اوترا ڊراپر موجود ھجن‪.‬‬ ‫•‬
‫بي سي جي ۽ ميزلس ويڪسين جا جيترا وائل موجود ھجن‬ ‫•‬
‫انھن کي مالئڻ (ٺاھڻ) الِء اوتريون ‪ 2‬ملي ليٽر ۽ ‪ 5‬ملي ليٽر‬
‫ڊسپوسبل سرنجس موجود ھجن‪.‬‬
‫• ڊيلي رجسٽر‪ ،‬مستقل رجسٽر‪ ،‬موومينٽ رجسٽر‪ ،‬ويڪسين‬ ‫اي‪ ،‬پي‪ ،‬آئي‬
‫اسٽاڪ رجسٽر‪ ،‬الجسٽڪ اسٽاڪ رجسٽر‪ ،‬ڊيڊ اسٽاڪ رجسٽر‪،‬‬
‫وزيٽر نوٽ بوڪ‪ ،‬ڊفالٽرس لسٽيون‪ ،‬ريفر لسٽيون‪ ،‬ايڊوانس‬ ‫رڪارڊ‬
‫ٽوئر پروگرام‪ ،‬ماھوار روٽين جو مائڪرو پالن ‪ ،‬ھي سمورو‬
‫رڪارڊ موجود ۽ مڪمل ھجڻ گھرجي‬

‫‪187‬‬
 ‫ويڪسينيٽر جي زميواري‬
‫اينٽيجن وائيز گراف موجوده سال ۽ گذريل سال جا گراف بورڊ‬ ‫•‬ ‫گراف ۽‬
‫تي لڳل ھجن ۽ مڪمل ھجن‪.‬‬
‫ھر ھڪ ڳوٺ يا ھر ھڪ محلي جي جدا جدا آدمشماري ۽‬ ‫•‬ ‫چارٽ‬
‫ٽارگيٽ جو چارٽ ھجڻ گھرجي‪.‬‬
‫ڪيٽچمينٽ ايريا جو نقشو ھجڻ گھرجي‪.‬‬ ‫•‬
‫ڊفالٽرس پوزيشن چارٽ ھجڻ گھرجي‬ ‫•‬

‫فڪسڊ سينٽر تي جيترا به ٻار ۽ عورتون اچن انھن کي‬ ‫•‬ ‫فڪسڊ‬
‫ويڪسينيٽ ڪري‬
‫او پي ڊي ۾ وڃي چيڪ ڪري اتان ‪unvaccinated & defaulters‬‬ ‫•‬ ‫سينٽر تي‬
‫ٻارن ۽ عورتن کي سينٽر تي وٺي اچي ۽ ويڪسينيٽ ڪري‪.‬‬ ‫ڪم ڪندڙ‬
‫سينٽر تي ڪيل ٻار مستقل رجسٽر تي داخل ڪري‪.‬‬ ‫•‬
‫سڀ رڪارڊ پورو ڪرڻ ان جي زميواري آھي‪.‬‬ ‫•‬ ‫ويڪسينيٽر‬
‫تعلقه اسٽور کان ويڪسين ۽ الجسٽڪ کڻي اچڻ‬ ‫•‬
‫گراف ۽ چارٽ مڪمل ڪرڻ‪.‬‬ ‫•‬
‫ريفريجيريٽر کي وقت تي ڊيفراسٽ ڪرڻ ۽ ڊيلي صاف ڪرڻ‬ ‫•‬
‫ريفريجيريٽر ۾ ويڪسين کي پاليسي مطابق رکڻ‬ ‫•‬
‫منٿلي رپورٽ ٺاھڻ ‪ ،‬ڊفالٽرس لسٽيون ٺاھڻ‪ ،‬رفر لسٽيون‬ ‫•‬
‫ٺاھڻ‪ ،‬ان کان عالوه ٻيو رڪارڊ مڪمل ڪرڻ‪.‬‬

‫مائڪرو پالن ∕ ايڊوانس ٽوئر پروگرام ∕ مطابق فيلڊ ۾ وڃي‬ ‫•‬ ‫آئوٽ ريچ ۾‬
‫فيلڊ کان واپسي تي فيلڊ ۾ ڪيل ڪم ڊيلي رجسٽر تي داخل‬ ‫•‬
‫ڪري‪.‬‬ ‫ڪم ڪندڙ‬
‫پنھنجي فيلڊ ۾ سوشل موبالئيزيشن جا سيشن ڪرڻ‪.‬‬ ‫•‬ ‫ويڪسينيٽر‬
‫ڊفالٽرس لسٽيون ٺاھڻ‬ ‫•‬
‫ماڪرو پالن ٺاھڻ‬ ‫•‬

‫‪188‬‬
 ‫ويڪسينيٽر جي زميواري‬
‫ٻار کي ويڪسين ڪرڻ وقت ٻار جي ماُء کي اھو ضرور ٻڌائي ته‬
‫ھيَء جيڪا ويڪسين ٻار کي ڏيان ٿو اھا ويڪسين ٻار کي‬
‫ڪھڙين بيمارين کان بچائيندي ان کان عالوه ماُء کي اھو به ٻڌائي‬
‫ته جيڪڏھن ٻار کي ويڪسين ڪرڻ کان پوِء ڪا تڪليف ٿئي ته‬
‫ٻار کي ھڪدم ڪنھن ڊاڪٽر کي ڏيکارڻ گھرجي‪.‬‬
‫ٻار کي ماُء ٻيو يا ٽيون ڀيرو ويڪسين ڪرائڻ الِء کڻي اچي ته ان‬
‫کان اھو ضرور معلوم ڪريو ته گذريل ٽڪي لڳڻ کان پوِء ٻار کي‬
‫ً‬
‫مثال‪ :‬بخار‪ ،‬دست يا ڪنھن به قسم جو‬ ‫ڪا تڪليف ته نه ٿي ھئي‪،‬‬
‫ڪو ريئيڪشن وغيره‪.‬‬
‫جيڪڏھن ماُء ٻڌائي ته ٻار کي گذريل ڀيري ويڪسين ڪرائڻ کان‬
‫بعد ۾ ٻار کي دست ھيا يا ٿيا ھئا ته اھو ڊيلي رجسٽر ۽ مستقل‬
‫رجسٽر جي ڪيفيت جي ڪالم ۾ لکي ڇڏيو ته ھن ٻار کي فالڻي‬
‫ڊوز ۾ دست ھئا ۽ ان ٻار کي او‪،‬پي‪،‬وي جو ھڪ ڊوز وڌيڪ ڏيو‪.‬‬
‫جيڪڏھن ماُء اھو ٻڌائي ته ٻار کي گذريل ڀيري ويڪسين ڪرائڻ‬
‫کان پوِء ريئيڪشن ٿيو ھيو ته اھو کرٽيو جي ويڪسين جي‬
‫ڪري ٿيو ھوندو‪ ،‬اھڙي ٻار کي ٻي ڊوز ۾ پينٽا ويڪسين نه‬
‫لڳايو بلڪه ان ٻار کي ڊي ٽي ويڪسين ‪ ،‬ھيپاٽائٽس بي‬
‫ويڪسين ۽ ھب ويڪسين جدا جدا ڪريو يا ٽي ٽي ويڪسين‬
‫ڪريو‪.‬‬

‫‪189‬‬
190
191
192
193
 Vitamin - A

Expanded Programme On Immunization

194
100719610507201703009312134 @ All rights reserved writer
 ‫وٽامن‪-‬اي‬ ‫‪VITAMIN-A‬‬
‫حڪومت پاڪستان ٻارن ۾ وٽامن ‪-‬اي جي ڪمي پوري ڪرڻ الِء وٽامن ‪-‬اي جي‬

‫اضافي خوراڪ جو خصوصي پروگرام شروع ڪيو آھي جنھن ۾ ‪ 6‬مھينا عمر ‪59‬‬

‫مھينا عمر تائين جي ٻارن کي ھڪ سال ۾ ٻه ڀيرا وٽامن‪-‬اي جي خوراڪ ڏني وڃي‬

‫ٿي‪.‬‬

‫عنقريب وٽامن‪-‬اي کي اي‪،‬پي‪،‬آئي ۾ شامل ڪيو ويندو‪.‬‬

‫وٽامن‪-‬اي ڪيپسول جي شڪل ۾ ھوندو آھي‪ ،‬ڪيپسول ڪينچي سان ڪٽي ٻار کي‬

‫پيئاريو ويندو آھي جيڪو آئلي ھوندو آھي‪.‬‬

‫وٽامن‪-‬اي ٻن طاقتن ۾ ھوندا آھن‬

‫• ھڪ لک انٽرنيشنل يونٽس ‪( 100000.‬نيري رنگ جو ڪيپسول)‬

‫•ٻه لک انٽرنيشنل يونٽ ‪ ( 200000‬ڳاڙھي رنگ جو ڪيپسول)‬

‫وٽامن‪-‬اي جو شيڊول‬

‫ڪيئن‬
‫خوراڪ‬ ‫ٻار جي عمر‬
‫ڏجي‬

‫پيئاريو‬ ‫ھڪ لک انٽرنيشنل يونٽس ( ‪) 100000‬‬ ‫‪ 11-6‬مھينا‬

‫پيئاريو‬ ‫ٻه لک انٽرنيشنل يونٽس ( ‪) 200000‬‬ ‫‪ 59-12‬مھينا‬

‫‪195‬‬
 ‫وٽامن‪-‬اي‬ ‫‪VITAMIN-A‬‬

‫وٽامن ‪-‬اي ‪ 6‬مھينا عمر کان ننڊن ٻارن کي نه ڏيڻ گھرجي ڇو ته انھن ٻارن کي ماَء‬

‫جي کير مان وٽامن‪-‬اي ملندو ايترو ملندو آھي جو ان کي ٻار کي ان عمر دوران‬

‫وٽامن‪-‬اي جي وڌيڪ ضرورت نه آھي انڪري جيڪڏھن غلطيَء ۾ نه ان ٻار کي‬

‫وٽامن‪-‬اي ڏجي به ويو ته اھو ڊوز واڌارو ٿي ويندو ۽ ٻار کي تڪليف ٿيندي ان ڪري‬

‫احتياط جي ضرورت آھي‪.‬‬

‫)‪(Vitamin-A, 200000.IU‬‬ ‫)‪(Vitamin-A, 100000.IU‬‬

‫) ‪(Age group; 12-59.m children‬‬ ‫)‪(Age group; 06-11.m children‬‬

‫‪196‬‬
 POLIO ERADICATION CAMPAIGN
(NID / SNID / SIAD / MOP-UP)

Expanded Programme On Immunization

197
100719610507201703009312134 @ All rights reserved writer
 POLIO INAUGURATION CEREMONY

198
199
200
201
202
203
204
205
206
 ‫پوليو ھڪ وچڙندڙ بيماري آھي ھن بيماريَء جو جراثيم ڪاڪوس ذريعي خارج‬
‫ٿيندو آھي جتان ھي جراثيم ھڪ ٻار کان ٻي ٻار تائين پھچي ٻار کي پوليو جو‬
‫شڪار ڪندو آھي‪ ،‬جنھن ڪري سڀ کان پھريائين ھن جراثيم تي ڪنٽرول ڪرڻ‬
‫الزمي آھي ان ڪري گورنمينٽ سڀ کان پھريائين ھن بيماري کي پاڪستان مان‬
‫ختم ڪرڻ جو فيصلو ڪيو ۽ ملڪ ۾ ڊبليو ايچ او جي مدد سان پوليو خالف مھمون‬
‫شروع ڪيون اھي مھم ‪ 1994‬کان ملڪ ۾ شروع ڪيون ويون ۽ اڄ تائين جاري آھن‬
‫پر افسوس جو ‪ 183‬رائونڊ ڊسمبر ‪ 2017‬تائين ملڪ ۾ ٿي چڪا آھن پر پوِء به پوليو‬
‫جو خاتمو نه ٿي سگھيو آھي‪ ،‬جنھن ڪري دماغ ۾ ڪافي سوال اڀرن ٿا‪.‬‬
‫• ڇا اسان پنھنجو ڪم ايمانداري سان ڪريون ٿا ڪريون‪.‬‬
‫• ڇا پالننگ ۾ ڪا غلطي آھي‪.‬‬
‫• ڇا سپرويزن ۾ ڪو نقص آھي‪.‬‬
‫• ڇا ويڪسين ۾ ڪو نقص آھي‪.‬‬
‫• ڇا عوام جو تعاون نه آھي‪.‬‬
‫• ڇا آپريشنل پالننگ ۾ ڪو نقص آھي‪.‬‬
‫• ڇا اسان وٽ مذهبي رڪاوٽون آهن‪.‬‬
‫• ڇا اسان وٽ وسائيلن جي کوٽ آهي‪.‬‬
‫• ڇا پوليو ۾ ڪم ڪندڙ اسٽاف ڪم ڪري ڪري ٿڪجي پيو آھي‬
‫• ڇا عوام پنھنجن ٻارن کي بار بار پوليو جا قطره پيئاري پيئاري بيزار ٿي چڪو آھي‬
‫• ڇا پوليو پيئڻ کان انڪار ڪندڙن جو تعداد وڌيڪ آھي‬
‫• ڇا ماڻھن جو ويڪسين تان اعتماد ٽٽي پيو آھي‬
‫• ڇا روٽين اميونائيزيشن معيار مطابق نه ھجڻ جي باوجود پوليو جو خاتمو ڪري سگھون ٿو‪.‬‬

‫• ڇا اسان سرويلنس جو سسٽم بھتر نه ھجڻ جي باوجود پوليو جو خاتمو ڪري سگھون ٿو‪.‬‬
‫• ڇا اسان گندي پاڻي جي نيڪال جو نظام بھتر ڪرڻ جي باوجود پوليو جو خاتمو ڪري‬
‫سگھون ٿو‪.‬‬

‫‪207‬‬
 ‫روٽين‬
‫اميونائزيشن جو‬
‫‪1‬‬
‫بھتر ھجڻ‬

‫سرويلنس جو نظام‬
‫‪2‬‬ ‫بھتر ھجڻ‬

‫گندي پاڻي جو‬

‫نطام بھتر ھجڻ‬
‫‪3‬‬

‫پوليو مھمس جو‬

‫‪4‬‬ ‫بھتر ھجڻ‬

‫‪208‬‬
 ‫پوليو جي خاتمي الِء روٽين اميونائزيشن جو بھتر ھجڻ ڇو ضروري آھي‬
‫• جيڪڏھن اسين چاھيون ٿا اسان جو ملڪ پاڪستان پوليو جھڙي موزي مرض‬
‫کان پاڪ ٿي ته اسان کي روٽين اميونائزيشن کي بھتر ڪرڻو پوندو‬
‫َ‬
‫فورا بعد پيدائشي ٽڪو لڳندو آھي‪ ،‬ڇھ ھفتا عمر‬ ‫• ڇو ته ٻار کي پيدا ٿيڻ کان‬
‫َ‬
‫فورا بعد ٻيون‬ ‫َ‬
‫فورا بعد پھريون ڊوز‪ ،‬ڏھ ھفتا عمر پوري ٿيڻ کان‬ ‫پوري ٿيڻ کان‬
‫َ‬
‫فورا بعد ٽيون ڊوز‪ ،‬نو مھينا عمر پوري ٿيڻ‬ ‫ڊوز‪ ،‬چوڏھ ھفتا عمر پوري ٿيڻ کان‬
‫فورا بعد ميزلس جو پھريون ڊوز‪ ،‬پنڌرھن مھينا عمر پوري ٿيڻ کان ف َ‬
‫ورا‬ ‫َ‬ ‫کان‬
‫بعد ميزلس جو ٻيون ڊوز‪ ،‬جنھن ٻار کي ان ترتيب سان ويڪسينيشن ٿيل ھوندي‬
‫ان ٻار کي ‪ 85‬سيڪڙو کان ‪ 95‬سيڪڙو تائين قوت مدافعت ٿيندي (اھڙي ڪوريج‬
‫کي ويلڊ ڪوريج چئبو آھي ۽ ويلڊ ڪوريج ھر عالئقي‪ ،‬ھر شھر‪ ،‬ھر ڳوٺ‪ ،‬ھر‬
‫يونين ڪائونسل‪ ،‬ھر تعلقي‪ ،‬ھر ضلعي ۾ آن گرائونڊ ‪ 95‬سيڪڙو ھجڻ الزمي‬
‫آھي) ويلڊ ڪوريج کان پوِء اھڙن ٻارن کي ڪجھ پوليو ويڪسين جي ڊوزن جي‬
‫ضرورت ھوندي آھي‪ ،‬پر بدقسمتي سان اسان جي ملڪ ۾ ويلڊ ڪوريج نه ھجڻ‬
‫ڪري پوليو جو خاتمون مشڪل ٿي ويو آھي‪.‬‬

‫سرويلنس جي سسٽم جي اھميت‪.‬‬

‫• پوليو جي خاتمي جي الِء سرويلنس سسٽم جي وڏي اھميت آھي جنھن کان سواِء پوليو‬
‫جو خاتمو ممڪن نه آھي‪.‬‬
‫• سرويلنس سسٽم جي ذريعي اسان اھا خبر پوندي ته ڪو ‪ AFP‬جو ڪيس لڪل ته نه‬
‫آھي يا ڪو ڪيس ڄاڻي واڻي لڪايو ته نه ٿو وڃي‬
‫• سرويلنس سسٽم ۾ ‪ 15‬سال عمر کان گھٽ عمر جو ھر اھو ٻار جيڪو ‪ AFP‬جو ڪيس‬
‫َ‬
‫فورا رپورٽ ڪرڻ الزمي آھي ان ڪري ھر ھيلٿ فيسلٽي تان ويڪلي رپورٽ ۽‬ ‫آھي‬
‫َ‬
‫فورا ڊي ايچ او يا‬ ‫منٿلي رپورٽ به ڏين پر جيڪڏھن ڪو ‪ AFP‬جو ڪيس اچي ته‬
‫َ‬
‫فورا رپورٽ ڪئي وڃي‪.‬‬ ‫ڊسٽرڪٽ سرويلنس ڪوآڊينيٽر کي‬
‫• جيڪڏھن ڪنھن به ھيلٿ فيسلٽي مان ڪو ‪ AFP‬ڪيس رپورٽ ٿي ته ڊسٽرڪٽ‬
‫َ‬
‫فورا ان عالئقي ۾ پھنچي ‪ AFP‬ڪيس کي انويسٽيگيٽ ڪرڻو‬ ‫سرويلنس ڪوآڊينيٽر‬
‫آھي‪،‬‬
‫‪209‬‬
 ‫ان ٻار جا ‪ 2‬ڪاڪوس جا سيمپل وٺڻا آھن (ھڪ ان ڏينھن ۽ ٻيو ‪ 24‬کان ‪48‬‬ ‫•‬
‫ڪالڪن اندر سيپل وٺڻو آھي)‬
‫• ڪاڪوس ٻه سيمپل ھر ھڪ سيمپل گھٽ ۾ گھٽ ‪ 5‬گرام الزمي ھجي‬
‫• ڪاڪوس جي سيمپل الِء خاص قسم جون ڊٻيون ھونديون آھن انھن ڊٻن کان‬
‫عالوه ٻي ڪا ڊٻي استعمال نه ڪرڻ گھرجي‬
‫• ڪاڪوس جي ٻنھي سيمپلن کي ‪ 2+‬کان ‪ 8+‬درجه حرارت تي رکڻو آھي‬
‫• ڪاڪوس جي ٻنھي سيمپلن کي انھن الِء مخصوص ٿيل ڊيپ فريزر ۾ رکڻ‬
‫گھرجي ان مخصوص ٿيل ڊيپ فريزر ۾ نه ويڪسين نه وري ٻي ڪا شيِء رکڻ‬
‫گھرجي ايتري تائين جو ان ڊيپ فريزر ۾ رکيل آئيس پيڪس وغيره نه ويڪسين‬
‫واري ڪيريئر استعمال نه ڪرڻ گھرجن‪.‬‬
‫• ڪاڪوس شفٽ ڪرڻ الِء مخصوص قسم جو ڪيريئر ھوندو آھي اھو ئي‬
‫ڪيريئر استعمال ڪرڻ گھرجي ۽ ويڪسين ۾ استعمال ٿيندڙ ڪيريئر بلڪل‬
‫استعمال نه ڪرڻ گھرجي‪.‬‬
‫• اھي ڪاڪوس جا ٻه نمونا ان جي مخصوص ٿيل ڪيريئر ۾ ‪ 4‬ڄميل آئيس‬
‫پيڪس وجھي بعد ۾ ڪاڪوس جا ٻه نمونا ان ۾ وڌا ويندا آھن ان ڪيريئر ۾‬
‫وجھڻ کان پھريان اھا پڪ ڪريو ته سيمپلس واريون ڊٻيون ليڪ ته نه آھن‪ ،‬ڊٻين‬
‫تي ليبل لڳل آھي‪ ،‬ليبل تي ٻار جو نالو لکيل آھي‪ ،‬سيمپل وٺڻ جي تاريخ لکيل‬
‫آھي‪ ،‬ليبل تي ‪ EPID‬نمبر لکيل آھي‪ ،‬ان کان بعد انھن سيمپلس جو ڪيريئر‬
‫اوھان ڪوريئر جي حوالي ڪري پنھنجي سامھون پيڪ ڪرايو ۽ مڪمل ايڊريس‬
‫لکي اسالم آباد ڪريو‪.‬‬
‫• ان عالئقي مان ڳولھا ڪريو ته اتي ٻيو ڪو ڪيس ته نه آھي‪.‬‬
‫• ان عالئقي ۾ روٽين اميونائزيشن جي پوزيشن ڇا آھي‪ ،‬روٽين اميونائزيشن جي‬
‫پوزيشن معلوم ڪرڻ الِء ‪ 30‬گھرن جو ڪلسٽر وٺو‪ ،‬رھيل ٻارن کي ٽڪا لڳرايو‪.‬‬

‫‪210‬‬
 ‫• گندي پاڻي جو نيڪال جي سسٽم جو بھتر ھجڻ جو پوليو جي خاتمي‬
‫سان ڪھڙو تعلق آھي‬
‫• گندي پاڻي جي نيڪال جي سسٽم جو پوليو جي خاتمي سان وڏو تعلق آھي ڇو ته‬
‫پوليو بيماري جو جراثيم ڪاڪوس جي ذريعي خارج ٿيندو آھي ٿيندو آھي اھو‬
‫جراثيم ڪاڪوس مان خارج ٿي ناليلن ۾ پھچندو آھي‪ ،‬جيئن اوھان ڄاڻو ٿا ته‬
‫اسان جي ملڪ جي شھرن‪ ،‬محلن‪،‬ڳوٺن جي نالين جو ڇا حال آھي جيڪي تقريباَ‬

‫بند ھونديون آھن ۽ گندو پاڻي روڊن ۽ رستن تي ھوندو آھي ۽ جيڪڏھن ان گندي‬
‫پاڻي ۾ ڪو پوليو جي بيماري جراثيم جيڪڏھن موجود ھوندو ته اھو جراثيم‬
‫حوا جي ڦھلجي ان ٻار تي حملو ڪندو جنھن ٻار ۾ پوليو بيماريَء کان بچاَء الِء‬
‫قوت مدافعت گھٽ يا نه آھي ان ٻار کي پوليو جي بيماري ڪري وجھندو‪ ،‬ان‬
‫ڪري اھو ضروري آھي ته ملڪ جي شھرن‪ ،‬محلن‪،‬ڳوٺن جي نالين جو بھتر ھجڻ‬
‫ضروري آھي‪.‬‬
‫• پوليو بيماري جو جراثيم جنھن ٻار جي جسم ۾ ھوندو اھو جراثيم ان ٻار کي ته‬
‫پوليو جي بيماري وجھندو پر ان ٻار جي ڪاڪوس مان خارج ٿيندڙ جراثيم حوا‬
‫جي ذريعي ڪنھن وڏي ماڻھون جي جسم ۾ داخل ٿي سگھي ٿو پر اھو جراثيم‬
‫وڏي ماڻھونَء کي پوليو جي بيماري نه ڪندو ڇو ته ان وڏي ماڻھونَء جي جسم ۾‬
‫ايتري قوت مدافعت آھي جنھن ان کي نقصان نه ٿيندو‪ ،‬پر ماڻھون جتي به‬
‫ڪاڪوس ڪندو ان ڪاڪوس مان جراثيم خارج ڪنھن گھٽ قوت مدافعت واري‬
‫ٻار کي ڪري سگھي ٿو (اھڙي وڏي يا ٻار کي ڪيرئر چئبو آھي جنھن جي‬
‫ذريعي جراثيم ھڪ جاِء کان ٻي ھنڌ پھتو)‪.‬‬
‫• پاڪستان جي ڪافي شھرن مان گندي پاڻي مان سيمپل وٺي اسالم آباد ليبارٽري‬
‫۾ اھي سيمپل موڪليا ويندا آھن‪ ،‬جن سيمپلس مان پوليو جي بيماري ڪندڙ‬
‫جراثيم به ظاھر ٿين ٿا‪ ،‬ان کان عالوه جن ٻارن کي اسين پوليو ويڪسين‬
‫پيئاريندا آھيون ان ويڪسين وارا جراثيم به گندي پاڻي مان ظاھر ٿيندا آھن‪ ،‬ان‬
‫کان عالوه ٻين بيمارين جا جراثيم به ظاھر ٿيندا آھن‪.‬‬
‫‪211‬‬
 ‫• پوليو جي بيماري جي خاتمي الِء جيڪي مھمس ھاليون ٿيون وڃن ان ڪري‬

‫پاڪستان ۾ ھزارن جي تعداد ۾ ٿيندڙ ڪيس بدران ھاڻي اھو تعداد گھٽجي‬

‫ڪجھ ڪيسن ۾ بچو آھي‪ ،‬جن کي به ختم ڪرڻ الِء اسان کي مھمن کي وڌيڪ‬

‫بھتر ۽ ڪامياب ڪرڻ جي ضرورت آھي‪.‬‬

‫• جيئن ته اسين پوليو جي بيماريَء جي خاتمي الِء جيڪي ڪوششون ورتيون آھن‬

‫اھي ساراه جوڳيون آھن پر ھن وقت اسان کي وڌيڪ محنت ڪرڻ جي ضرورت‬

‫آھي‪ ،‬جيئن اسين پنھنجو مقصد پورو ڪري سگھون يعني پوليو جو خاتمو ڪري‬

‫سگھون ان الِء پوليو جي ُمھم شروع ٿيڻ کان پھريائين پوليو ُمھم کي ٽن حصن‬

‫۾ ورھايو‪.‬‬

‫(‪ُ .)1‬مھم شروع ٿيڻ کان پھريان ڪھڙا ڪم ڪرڻ الزمي آھن‪.‬‬

‫(‪ُ .)2‬مھم دوران ڪھڙا ڪم ڪرڻ الزمي آھن‪.‬‬

‫(‪ُ .)3‬مھم پوري ٿيڻ کان پوِء ڪھڙا ڪم ڪرڻ الزمي آھن‪.‬‬

‫مھم شروع ٿيڻ کان پھريان ڪھڙا ڪم ڪرڻ الزمي آھن‪.‬‬

‫• يونين ڪائونسل جو ميڊيڪل آفيسر جو انتخاب ڪرڻ‪ ،‬جيڪو ڊاڪٽر ھجڻ‬

‫الزمي آھي پر جيڪڏھن مجبوري ھجي ته سينيئر پيراميڊيڪل اسٽاف به ھجي ته‬

‫ڪم ھلي ويندو‪.‬‬

‫• ايريا انچارجز جو انتخاب ڪرڻ‪ ،‬جيڪو پيرا ميڊيڪل اسٽاف يا ليڊي ھيلٿ‬

‫سپروائيزر جو ھجڻ الزمي آھي‪ ،‬ڪنھن ٻاھرين ماڻھونَء کي ايريا انچارج نه رکو‪.‬‬

‫• ٽارگيٽ مطابق موبائل ٽيمن جو انتخاب ڪرڻ‪،‬ٽيمون جو انتخاب ڪيئن ڪجي‪.‬‬

‫‪212‬‬
 ‫پوليو جو تفصيل سان ٻيو بوڪ لکيو آھي‬

‫‪213‬‬
 Expanded Programme On Immunization

‫مھرباني‬
‫رضا محمد ڊنڊڻ ڊسٽرڪٽ سپرنٽينڊنٽ ويڪسينيشن سکر‬

1007196109072021106202103009312134 @ All rights reserved writer

214