Przewodnik dla nauczycieli, rodzicw i opiekunw

CENTRUM SZTUKI WSPCZESNEJ ZNAKI CZASU ul. Way gen. Sikorskiego 13 87 - 100 Toru

Spis treci
Niniejszy przewodnik zawiera informacje, ktre pozwol Pastwu przygotowa dzieci i modzie do wizyty na wystawie fotografii Krzysztofa Zieliskiego Millennium School. Jest to
zbir zagadnie dotyczcych fotografii w ogle, a take komentarzy artysty, ktre pomagaj wprowadzi prace z sal ekspozycyjnych Centrum Sztuki Wspczesnej w Toruniu do sal lekcyjnych, a take w mdry i twrczy sposb spdzi czas na wystawie. Rodzicom za pozwoli w ciekawy sposb oprowadzi pociechy po wiecie barwnych fotografii. Chcielibymy, aby korzystali Pastwo z naszej oferty, zachcajc tym samym dzieci i modzie do aktywnego udziau we wspczesnej kulturze.

Wstp Fotografia sowniczek jednego terminu 1. Krzysztof Zieliski, zawd: fotograf

Przed Millennium School Inspiracje Warsztat (-potga koloru -technika -sposb pracy -dokument)

3 4 5 6 6 9

2. Fotografia dokumentalna krtka historia 3. Szkoa tysiclecia. Wystawa w Centrum Sztuki Wspczesnej Znaki Czasu w Toruniu
Projekt Sw kilka o tytule wystawy W przestrzeni wystawy

4. Scenariusze edukacyjne 5. Dodatkowe lektury

11 12 12 13 16

WSTP

(...) fotograf nie tylko utrwala przeszo, ale jest osob, ktra j konstruuje.
Susan Sontag

Seria Millennium School Krzysztofa Zieliskiego skada si z 44 fotografii wykonanych w Szkole Podstawowej nr 3 w Wbrzenie, rodzinnym miecie artysty, ktremu powici ju wczeniejsze projekty fotograficzne. Zieliski cakiem przypadkowo znajduje si w miejscu znanym z dziecistwa, a zauroczony jego dziwn aur zaczyna fotografowa. S wakacje, szkoa jest pusta, powracaj wspomnienia niektre z przedmiotw wydaj si znajome, jednak meble i ciany odmalowano w dziwaczny sposb. Artysta bdzi po korytarzach i szkolnych klasach. Wszystko tryska kolorami, jeszcze klei si od olejnej farby, a pod jej warstwami kryje si historia i nostalgia. Millennium School nie jest szczegow map tego miejsca ani dokumentem. To obraz bajkowej krainy wspomnie, prba poszukiwania straconego czasu. Fotografie pozwalaj nam przypomnie sobie, s znakami minionego dziki nim moemy dowiadczy radoci i tajemnicy wspomnienia1.

1 J. Zieliska, Fotografia nigdy nie jest zwyczajn odbitk, fragment tekstu kuratorskiego do wystawy Millennium School w Centrum Sztuki Wspczesnej w Toruniu, 2008.

FOTOGRAFIA - SOWNICZEK JEDNEGO TERMINU

Proces fotografowania (...) akt twrczy, wyraajcy autentyczne przeycia. (...) Porwnujc fotografa do muzyka, mona powiedzie, e fotograf spenia podwjn rol: jest rwnoczenie kompozytorem i wykonawc. Odkrywa lub wyobraa sobie elementy wizualne w kadrze i ukada je w przestrzeni. Pozornie wyglda to jak praca kompozytora. Jednak ocena motywu i odpowiedni ukad elementw blisze s wykonawcy. Akt fotografowania jest procesem ywym, niepowtarzalnym. W czasie fotografowania licz si nie tylko warunki zastane, jak wiato, pogoda, pora roku, nastrj modela itd. Wany jest take stan wewntrzny fotografa w danej chwili oraz stopie jego zalenoci od pamici wizualnej2.
Marian Schmidt

Fotografia dziaa na odbiorc obrazem ale odbiorca czyni z niej dodatkowo wasn powierzchni projekcyjn: przenosi na ni indywidualne spojrzenie na wiat, ktre moe fotografi przemieni do tego stopnia, e cakowicie zapomni o samym artefakcie i jego autorze 3 .
Josef Moucha

() aparat uwolni nas od ciaru pamici. Obserwuje nas jak Bg, jak rwnie obserwuje dla nas. Lecz aden z bogw nie by tak cyniczny, poniewa aparat fotograficzny zapisuje, by mona byo zapomnie4.
John Berger

2 M. Schmidt, Kierunki wraliwoci w procesie fotografowania, [w:] Przestrzenie fotografii. Antologia tekstw, red. T. Ferenc, K. Makowski, d 2005, s. 344. 3 J. Moucha, Od odzwierciedlania do refleksji, op. cit. 4 J.Berger, O patrzeniu, Warszawa 1999, s. 80.

KRZYSZTOF ZIELISKI, ZAWD: FOTOGRAF

PRZED MILLENNIUM SCHOOL

Krzysztof Zieliski urodzi si w 1974 roku w Wbrzenie. Po ukoczeniu szkoy podstawowej, na pocztku lat dziewidziesitych, wyjecha do Torunia, gdzie podj nauk w technikum elektronicznym. Postanowi wtedy, e zostanie reyserem. Fanatycznie chodziem do kina - przeszedem przez histori filmu w kinie Orze w Toruniu5 - mwi artysta. Podczas konsultacji w dzkiej Szkole Filmowej, ktre maj na celu przygotowa chtnych do egzaminw wstpnych, poradzono mu, by czyta ksiki i robi zdjcia. Zacz wic uczszcza na warsztaty fotograficzne w Domu Kultury Rubin, znajdujcym si na najwikszym z toruskich blokowisk Rubinkowie. W pewnym momencie zda sobie spraw, e nie bdzie w stanie komunikowa si z ogromnym zespoem, jaki pracuje nad produkcj filmu i w rezultacie zacz studiowa anglistyk. Widzc, e po raz kolejny min si z powoaniem, skupi si na tym co umie robi najlepiej. Tak trafi do jednej z najlepszych szk fotografii - FAMU w Pradze. Pocztek cyklu Hometown, ktry przynis mu rozgos, powsta jeszcze podczas praskich studiw. Zrobione przypadkiem, w noworoczny poranek 2000 roku w Wbrzenie zdjcia, zapocztkoway cykle fotografii, powicone rodzinnej miejscowoci. Kiedy skoczyem szko w Pradze, zdaem sobie spraw, e znowu jestem w punkcie zero i wtedy zdecydowaem si wrci do domu. By moe bya to forma ucieczki w bezpieczne miejsce (). Musiaem odbudowa wizj samego siebie (). Fotografowaem i zadawaem sobie pytania, kim waciwie jestem, czego chc, co powinienem robi6. Tym sposobem w latach 2000 - 2003 powstaa seria portretw Wbrzena. Zieliskiego zaczo jednak interesowa to co si dzieje wewntrz domw, ktre fotografuje. Dwa kolejne projekty Random Pleasures (2002 - 2005) i Seens (2006 - 2007), pokazujc rodzinne miasto, skupiay si bardziej na wewntrznym dowiadczeniu i kameralnych scenach.
5 STUPROCENTOWA UCZCIWO, z Krzysztofem Zieliskim rozmawia Marta Karpiska, www.zderzak.pl, dn. 4.11.2008. 6 Ibidem.

INSPIRACJE
Dla mnie osobicie najistotniejszym czeskim fotografem dokumentalnym ostatnich trzydziestu lat jest Viktor Kol 7. - mwi Zieliski. Ten pochodzcy z Ostravy na Morawach - miasta wgla i stali artysta od czasw dziecistwa wykonywa zdjcia rodzinnego miasta. Od okoo pidziesiciu lat dokumentuje ycie mieszkacw Ostravy. Na pytanie czy to wanie on sta si inspiracj dla cykli przedstawiajcych Wbrzeno Zieliski odpowiada: By moe. Geneza mojego projektu bya raczej przypadkowa. Ale faktem jest, e najwicej na FAMU pracowaem z Viktorem Kolem i on wywar na mnie na pewno duy wpyw. To jest w ogle bardzo ciekawa posta. W latach szedziesitych wyemigrowa do Kanady, potem do USA. Dosy szybko zosta tam dostrzeony. Zaproponowano mu nawet czonkostwo w synnej Agencji Magnum 8 . Zdecydowa si jednak wrci do Czechosowacji. Tam jako dysydent musia pracowa w kopalni w swoim rodzinnym miecie Ostravie. () Dla niego fotografia nie jest zawodem czy zajciem tylko rodzajem religii9.

WARSZTAT
Potga koloru W rozmowie z Joann Zielisk - kuratork wystawy Millennium School w toruskim CSW - Zieliski podkrela: W Pradze, podczas studiw na FAMU, trzeba byo fotografowa na bonach czarno-biaych, chocia to bardzo staromodne. Zaczem robi Hometown w kolorze pod koniec studiw i by to rodzaj buntu. Wiedziaem, e kolor wniesie element wspczesnoci, bo eliminujc kolor, pozbawia si fotografi czasowoci. Zdjcie mona umiejscowi w czasie dziki temu, jakie kolory ma fotografowana rzeczywisto. Szczeglnie w Polsce transformacja ustrojowa bya te transformacj koloru. Poniewa wczeniej pracowaem tylko na materiaach czarno-biaych, zaczem uywa koloru bardzo wiadomie i ostronie, wiedzc, e jest silnym bodcem. Czasami wystarczy jeden punkt barwny, ktry przyniesie to, czego potrzeba. Wiele osb mwi, e kolor w moich fotografiach jest istotny i nieomal malarski. Nie wiem, czy to prawda, ale rzeczywicie staram si nim wiadomie operowa10.

7 Ibidem. 8 Agencja Magnum legendarna agencja fotograficzna zaoona przez Roberta Capa, Henri Cartier-Bressona, Georgea Rodgera, Davida Seymoura i Billa Vandiveta w 1947 w Paryu, dzi posiada oddziay w Paryu, Londynie, Nowym Jorku i Tokio. Agencja powstaa na po II wojnie wiatowej, jako pierwsz spka fotograficzn w caoci kontrolowana i finansowana przez fotografw. definicja za: http://pl.wikipedia.org dn.4.11.2008 9 STUPROCENTOWA UCZCIWO, op. cit. 10 Czasami jest tak ciko, e trzeba uciec czyli wrci, z Krzysztofem Zieliskim rozmawia Joanna Zieliska, [w:] katalog wystawy Millennium School, Toru 2008.

Millennium School odznacza si niespotykan we wczeniejszych projektach feri barw: Niewyobraalnie kolorow szko postanowiem odwzorowa tak wiernie, jak to tylko moliwe. Technologia fotograficzna, zarwno cyfrowa jak i analogowa, redukuje kolorystyk i tonalno. Uyem wic najwyszej jakoci materiau filmowego, eby utrwali jak najszersze spektrum kolorw. Odbitki wykonaem na papierze, ktry potrafi odwzorowa bardzo szerok skal barw. Zabiegi te zintensyfikoway wraenie odpowiadajce mojej wizji. Chciaem zbliy si wizualnie do tego nierealnego odczucia, jakie miaem, wchodzc do szkoy, gdzie kolory wydaj si zupenie nieprawdziwe i bajkowe11. Technika Kolory jakie moemy oglda na pokazywanych na wystawie Millennium School fotografiach s niezwykle wierne wzgldem rzeczywistoci. Wyrazisto obrazu zawdziczaj technice ilfochrome, w ktrej zostay wykonane odbitki. Charakteryzuje si ona trwaoci, gwarantujc nawet do 500 lat stabilnoci koloru, podczas gdy tradycyjne techniki po 10 do 20 latach blakn w niektrych miejscach, zmieniaj kolory, etc. Sposb pracy Zaczem te sobie uwiadamia, e najbardziej istotnym elementem w dziaalnoci artystycznej jest gboka, stuprocentowa uczciwo artysty wobec odbiorcy. I Hometown stao si manifestacj tych przemyle. Punkt wyjcia znajdowa si wewntrz mnie, i wszystkie pozostae elementy musiay si do tego dopasowa. Sprawy formalne to tylko detal w tym momencie. To przychodzio automatycznie - po prostu robiem zdjcie bez adnych dugotrwaych przemyle, ustawiania czego. Pocztkowo chciaem robi te zdjcia aparatem wielkoformatowym12. Ale zrezygnowaem z tego, bo umknoby co, co jest ich si - instynkt, emocja. W przypadku fotografii wielkoformatowej, kiedy pracuje si na statywie, od momentu zobaczenia motywu do zrobienia zdjcia mija jakie pi minut. W tych piciu minutach moe zdarzy si wszystko i wszystko moe znikn. Tak wic, pozostaem przy fotografii 35 mm13 , po prostu podnosz aparat do oka i bez zastanowienia robi zdjcia. Zastanowienie przychodzi pniej, przy selekcji. Wtedy buduje si wypowied formaln. Zaczyna si to oglda od strony warsztatowej, budowania pewnych nastrojw.
11 Ibidem. 12 Aparat wielkoformatowy to aparat fotograficzny o wymiarze kadru wikszym ni 6 x 9 cm. W aparatach wielkoformatowych stosuje si bon (materia wiatoczuy) cit (w arkuszach, a nie w rolkach). Bony zwojowe (may i redni format) mona zastosowa przy uyciu roll-kasety. Cyt.za: http://pl.wikipedia.org , dn. 4.11.2008 13 Aparat maoobrazkowy to aparat fotograficzny, w ktrym materiaem wiatoczuym jest perforowany na brzegach film o szerokoci 35 mm - taki jak w przemyle filmowym. Najbardziej typowym i obecnie waciwie jedynym formatem klatki aparatu maoobrazkowego jest 2436 mm. Pierwszym aparatem maoobrazkowym bya Leica. Cyt. za: http://pl.wikipedia.org , dn. 4.11.2008 Do wykonania serii Millennium School uyto aparatu rednioobrazkowego.

Z fotografi jest odwrotnie ni z malarstwem. W malarstwie do pustego ptna musisz dodawa kompozycj, kolory itd. A w fotografii na pocztku masz wszystko i od tego musisz zacz odejmowa tak, eby zostaa sama esencja. Tylko najpierw trzeba t esencj jako ogarn w umyle, eby wiedzie, do czego si dy14 . Podejmowanie decyzji towarzyszy fotografowi w kadej fazie procesu twrczego. Zaczyna si ju w trakcie wyboru sprztu, jaki zostanie uyty. Kady kadr to kolejna decyzja, nastpnie obrbka zdj i wybr odpowiednich prac do publikacji. Jest to od pocztku mudny proces, podczas trwania ktrego kady krok ma ogromne znaczenie dla kocowego efektu. Zwykle pracuj powoli i bardzo dugo, bo musz przemyle sporo rzeczy i zrozumie natur tego, co robi, po co to robi, o co w tym chodzi15. Fotografowanie to cigy proces intelektualny, nie tylko kwestia chwili, w ktrej zwalnia si migawka. Dokument Zieliski zapytany przez kuratork wystawy o to czy czuje si fotografem dokumentalist odpowiada: Jest to metoda, ktr potrafi naoy niejako na swj sposb widzenia wiata. Nie mam zamiaru, ani te moliwoci zmieniania wiata, nie chc wic niczego aranowa, bo wydaje mi si to kompletnie bezcelowe16. Co jednak kryje si za powszechnie uywanym terminem fotografia dokumentalna ? Termin dokument zaczerpnity zosta z historii filmu, gdzie film dokumentalny definiowany jest jako twrcza interpretacja rzeczywistoci17.

14 STUPROCENTOWA UCZCIWO, op. cit. 15 Czasami jest tak ciko, e trzeba uciec czyli wrci, op. cit. 16 Ibidem. 17 Sam Grierson, cyt za: S.Sikora, Fotografia, miedzy dokumentem a symbolem, wyd. Instytut sztuki PAN, Izabelin 2004, s. 22.

FOTOGRAFIA DOKUMENTALNA KRTKA HISTORIA

Zrobi zdjcie to tak jak przyapa kogo na gorcym uczynku.

Henri Cartier-Bresson

W 1930 roku, dwudziestodwuletni wwczas H e n r i C a r t i e r - B r e s s o n , student malarstwa, pojecha do Afryki. Na Wybrzeu Koci Soniowej przez rok utrzymywa si z myliwstwa. Zachorowa niestety na malari, co zmusio go do powrotu do ojczystej Francji. Podczas rekonwalescencji wczy si po ulicach z niewielkim aparatem Leica. Nie zaprzesta polowania, zmieni natomiast narzdzie: owi chwil i polowa na moment. Czsto podkrela, e patrzy na wiat oczami malarza. Jego prace to niemal arcydziea kompozycji. W swojej ksice pt. Images a la Sauvette (z francuskiego - mimowolne zdjcia) z 1952 zawar credo swojej twrczoci. Opisuje w niej czym jest decydujcy moment jedna chwila, uamek sekundy. Wedug Bressona zdjcie powinno streszcza wydarzenie, ktre za chwil rozpadnie si w potoku ycia. Fotografie () to wanie genialne momenty wydobyte z rzeki czasu18. Bresson kierowa si te zasad nieingerowania, zgodnie z ktr fotograf powinien pozosta niewidoczny. Do obiektu trzeba si podkra na palcach, nawet w przypadku martwej natury. Trzeba woy aksamitne rkawiczki i by czujnym. Bez popychania si i toczenia...19 Okres poprzedzajcy narodziny telewizji charakteryzowa si ogromnym zapotrzebowaniem prasy na informacje wizualne. Ilustrowany magazyn LIFE powsta w 1936 roku w Stanach Zjednoczonych. Od pocztku jego wydawcy stawiali na fotoreporta - stosunkowo nowe medium. Rosncy popyt na zdjcia prasowe sprawi, e zaczy powstawa agencje fotograficzne. W 1947 roku Cartier-Bresson wraz z Robertem Cap i Davidem Seymourem zaoyli Agencj Magnum. Ten boom trwa a do 1972 roku, gdy przesta ukazywa si
18 Cyt. za: http://www.luksfera.pl/ , dn. 4.11.2008. 19 Ibidem.

magazyn LIFE. Zakoczy si wtedy pewien okres. Mwi si, e wojna w Wietnamie (19571975) bya zarazem pierwsz i ostatni, a do przesady sfotografowan. Ogromna rola jak penia dotd fotografia reportaowa zmniejszya si ze wzgldu na rosnc konkurencj ze strony telewizji. W latach osiemdziesitych dokonaa si kolejna zmiana - fotoreporta pody w kierunku inscenizacji. Reporterzy albo przygotowuj i montuj okrelony temat, tak jakby montowali film, albo te w ogniu toczcych si wydarze, staraj si uczyni swoje zdjcia jeszcze bardziej wymownymi, aranujc pewne sytuacje 20. Jest to autentyczna rewolucja jeli chodzi o postaw i etyk fotografa do tej pory skupionego na wyczekiwaniu jedynego prawdziwego momentu. W efekcie wielu fotografw zrezygnowao z wdrowania po wiecie i tropienia sensacji, powicili natomiast swoj energi na konstruowanie wasnych obrazw. Zamiast poda za aktualnoci, staraj si komentowa rzeczywisto. Wiele niezwykych postaci zajmowao si fotografi dokumentaln. W Czechach, gdzie studiowa Zieliski, w pierwszej poowie lat dziewidziesitych na mod generacj wyrany wpyw miay zorientowane socjologicznie osobowoci dokumentalistw i pedagogw J i n d i c h a t r e i t a i wspomnianego ju V i k t o r a K o l e . Po nich nastao zainteresowanie dokumentem subiektywnym, pojawia si tendencja do zapisu w formie osobistego dziennika, fotografii autobiograficznej, rejestrujcej intymno, autentyczne dowiadczanie i osobiste zaangaowanie w to co widziane/rejestrowane. A dzi w Polsce W polskiej fotografii dokumentalnej nie sposb pomin I r e n e u s z a Z j e d a k i . Ten mody, nieyjcy ju fotograf z Wrzeni znany by z portretowania miejsc, ktrych nikt inny nie uznaby za interesujce ani nawet warte spojrzenia. Nigdy nie inscenizowa planw, dba jednoczenie o perfekcyjn kompozycj kadru. Zupenie skrajne podejcie do dokumentu prezentuje Z b i g n i e w L i b e r a , tworzc cyniczne, paradokumentalne mistyfikacje, rekonstrukcje i reinterpretacje znanych reportaowych fotografii, dokumentw minionego czasu, ktre ksztatuj zmedializowane wyobraenie zdarze21. Dzi mwi si w Polsce o nurcie nowego dokumentu, ktry charakteryzuje zmiana w samym podejciu do fotografowania. Humanistyczny zachwyt nad fotografowanym czowiekiem i heroizacj ludzkiego losu, takt i tolerancj zastpiy elementy ironii i sarkazmu. () Nowym rozlegym i do dzi niewyczerpanym tematem w Europie rodkowej jest nowo powstaa klasa rednia z jej specyficznym systemem wartoci. W centrum zainteresowania pojawiaj si nagle zwykli ludzie a wraz z nimi kultura masowa, mainstream, komercja, globalna turystyka22. Banalno staa si sposobem podchodzenia do wiata.

20 A. Rouill, Fotografia. Midzy dokumentem a sztuk wspczesn, Krakw 2007, s.163-164. 21 T. Posuch, Nowy dokument/Czechy, Sowacja, Wgry, Polska, www.galeriaszara.pl , dn. 4.11.2008 22 Ibidem.

10

SZKOA TYSICLECIA. WYSTAWA W CENTRUM SZTUKI WSPCZESNEJ ZNAKI CZASU W TORUNIU

Jak to si dzieje, e fotograf wybiera temat, ktry nie daje mu spokoju dopki do sedna go nie zgbi? Dlaczego zdjcia szkoy zwykej jak ponad tysic innych, trafiy do Centrum Sztuki Wspczesnej?

PROJEK T
Czsto zastanawiam si nad tym mwi Krzysztof Zieliski - jak nieoczekiwanie potoczyo si moje ycie, e jestem artyst i robi to, co lubi. To niezwyky zbieg okolicznoci przypadek, a moe raczej przeznaczenie. Do szkoy podstawowej trafiem, pracujc nad cyklem Random Pleasures. Zrobiem tam sporo zdj, ale zupenie nie pasoway do pozostaej czci i do kolejnego cyklu Seens, ktry przygotowywaem. W swojej atmosferze byy zupenie inne ni wszystko, co zrobiem do tej pory. Stwierdziem wtedy, e musz to opracowa jako co odrbnego. Miejsce, ktre fotografowaem jest bardzo intensywne i troch dziwne. Z drugiej strony nakada si jeszcze na to sytuacja psychiczna i emocjonalna, fakt, e waciwie wszedem we wasn pami. Zdjcia zrobiem w wakacje, w pustej szkole, co rwnie miao due znaczenie. Moe zabrzmi to banalnie, ale znalazem si nagle w miejscach doskonale mi znanych, w ktrych nie byem przez wiele lat. Znalazem si tam zupenie sam, wszystko byo pene wiata, nagle wszedem w echo wspomnie, syszc swoje kroki na pustych korytarzach. Fotografie s kombinacj obecnego wygldu szkoy, odzwierciedlenia procesw historycznych, architektonicznych, estetycznych ostatnich dekad, a z drugiej strony ilustruj moj wasn histori na tym tle 23.

23 Czasami jest tak ciko, e trzeba uciec czyli wrci, op. cit.

11

SW KILK A O T Y TULE WYSTAWY

Tytu wystawy nawizuje bezporednio do historycznego ta, w jakim przyszo artycie dorasta. Szkoy Tysiclecia zostay wybudowane w ramach propagandowego planu Wadysawa Gomuki w latach 60-tych, jako dar partii dla narodu polskiego z okazji obchodw tysiclecia pastwowoci polskiej i jako reakcja na kocielne obchody rocznicy chrztu Polski. Wikszo z 1417 powstaych wtedy budynkw to typowe, podobne do siebie architektonicznie obiekty z wielkiej pyty. Ich przestronne sale i korytarze owietlone rzdami duych okien byy ilustracj nowoczesnoci i powodem do dumy lokalnych spoecznoci. Niektre z powstaych budynkw, oprcz przestronnych sal gimnastycznych, zostay rwnie wyposaone w schrony. Artysta nauk rozpocz w 1981 roku, tu przed wybuchem stanu wojennego; skoczy j w 1989, ju po obradach Okrgego stou. W Millennium School wiat dziecistwa autora, nalecy definitywnie do historii, przenika si w obiektywie aparatu z podrasowan teraniejszoci polskiej prowincji.

W PRZESTRZENI W YSTAWY
Wystawa nie jest zbudowana wedug widocznej, linearnej narracji, przypomina raczej sentymentaln wdrwk. Sam cykl fotografii to bardziej mapa emocji i wspomnie, ni uporzdkowany wedug jakiej konkretnej struktury dokument. Dlatego te niezwykle istotne s zdjcia rozpoczynajce i zamykajce ekspozycj. Wystaw otwiera nieco poruszony i nierzeczywisty portret maej dziewczynki, ktra moe nieco przypomina bohaterk ksiki Alicja w Krainie Czarw. Jest to jedyne zdjcie z serii, na ktrym pojawia si posta ludzka. Po wejciu na sale wystawiennicze wszystko rozwija si powoli, bez restrykcyjnie wyznaczonego porzdku, nieco ostronie. - mwi kuratorka wystawy Motywy bardziej abstrakcyjne, jak kolorowe lamperie na korytarzach, podoga sali gimnastycznej czy lampa na suficie mieszaj si tutaj z realizmem i szczeglnym mapowaniem miejsca. Cykl kocz fotografie gmachu szkoy, puentuj histori, widz powraca do rzeczywistoci, opuszcza wiat fantazmatw i wspomnie. Specjalny jest sposb oprawy prac. Szyby za ktrymi umieszczono fotografie to specjalistyczne szyby muzealne wykonane ze szka antyrefleksyjnego, ktre ograniczaj wszelkie odblaski. Szko jest niemal niewidoczne, w peni przejrzyste, zapewnia gbszy kontrast prezentowanym w nich fotografiom. W ramach ekspozycji zrealizowane zostao rwnie suchowisko dla dzieci, ktre jest nietypowym przewodnikiem po wystawie. Pokazane prace uzyskay komentujce je opowieci, czasem zaskakujce, czasem nierealne. Jest to rodzaj bajkowej, lunej fabuy, ktra koncentruje si wok tematyki szkoy, fotografii, a take samej sztuki.

12

SCENARIUSZE EDUKACYJNE

Przedstawione propozycje przygotowane s z myl o pracy w grupach szkolnych, jednak poddajc je drobnej modyfikacji mog by stosowane rwnie w domu, jako aktywne warsztaty rodzica i dziecka.

PRACA NA WYSTAWIE:

Tu i teraz, czyli decydujcy moment.

Bdziesz potrzebowa:
10 niewielkich biaych karteczek jednakowej wielkoci, dla kadego z uczestnikw. Po jednej ramce (ramki moesz wykona samodzielnie wycinajc z kartki papieru A4 okoo dwu centymetrowe paski wzdu duszej krawdzi, u z paskw kwadrat, pocz zszywaczem na rogach) i co do pisania dla kadego uczestnika.

Przepis na wykonanie wiczenia: 1. Popro, by kady ucze wybiera jedno ze zdj prezentowanych na wystawie. 2. Niech kady przyjrzy si uwanie wybranej fotografii. Jej kompozycji, kolorom, temu co przedstawia. 3. Rozdaj uczniom, kademu po 10 niewielkich karteczek jednakowej wielkoci i co do pisania. 4. Popro, by wypisali na nich po dziesi emocji, ktre obraz w nich pobudzi. Nastpnie, by

13

kady uoy karteczki na pododze w pobliu zdjcia. Mog w tym przyda si ramki (sposb wykonania ramek znajdziesz powyej). Niech zastanowi si nad kompozycj karteczek. Czy chc eby zostay uoone w rzdzie, kole, jedna na drugiej, itp. 5. Popro, by uczniowie dobrali si w pary. 6. Niech w parach opowiedz sobie o wybranym zdjciu i emocjach jakie w nich wywoao. Popro, by byli dociekliwi. Niech wypytaj swojego rozmwc o wszystkie sowa, ktrych uy i o sposb w jaki je uoy. 7. Na koniec niech uczniowie powrc do swoich wyborw. Popro, by kady wybra teraz z dziesiciu jedn emocj, ktra wydaje mu si dzi kluczowa, najwaniejsza. Niech uczniowie zabior j ze sob, schowaj karteczk do kieszeni albo zapamitaj. Popro by sprbowali kiedy zrobi zdjcie, ktrego myl przewodni bdzie ten zapisek.

PRACA W KLASIE:
Ile razy, prbujc przywoa w pamici jakie zdarzenie, widzimy je jako gotowy kadr

Bdziesz potrzebowa:
Kartonw np. formatu A3 po dwa dla kadego ucznia.

Dostpu do maszyny ksero Kleju, sznurka, papieru, noyczek, zapaek i wszystkich innych materiaw, z ktrych mona bdzie zrobi interesujcy kola. Jednak pamitaj: mniej znaczy wicej! Materiay wcale nie musz by kolorowe, eby mie w sobie potencja do kreatywnego wykorzystania. Przygotuj zestaw tanich, zwykych przedmiotw, ktre uczniowie bd mogli zamieni w to co tylko podsunie im wyobrania.

Przepis na wykonanie wiczenia: 1. Popro uczniw, by wybrali ze swoich rodzinnych albumw po kilka zdj i przynieli na zajcia. 2. Niech uczniowie rozo je na awkach, stoach, itp. 3. Niech wszyscy obejrz co przynieli koledzy. 4. Nastpnie kady z uczniw niech wybierze ze swoich zdj jedno, w jaki sposb dla niego wane, ciekawe. 5. Popro uczniw, by podzielili si na niewielkie 4 5 osobowe grupy. 6. Pom uczniom zamontowa wybrane przez nich zdjcia na kawaku kartonu (moe by format A3, wane by zrobi to nieinwazyjnie, uywajc np. tamy malarskiej, ktra nie uszkodzi pamitki).

14

7. Popro, by kady zapisa na kartonie swoje pytania dotyczce zdj kolegw z grupy. Niech zapytaj na przykad: O czym myli osoba, przedstawiona na zdjciu? Co to za budynek? Jaka bya wtedy pora roku? 8. Gdy ju wszyscy uczestnicy grupy zapisz pytania na kartonie kolegw, popro, by waciciel zdjcia opowiedzia o tym, co ono przedstawia, jednoczenie odpowiadajc na postawione przez kolegw pytania. 9. Pom uczniom skserowa ich zdjcia w kilku formatach i wariantach. 10. Wrcz kademu nowy karton tego samego formatu co poprzednio. Niech kady ucze przy uyciu kopii fotografii, kawakw sznurka, kleju, zapaek, i wszystkich innych tanich i jak najmniej kolorowych materiaw jakie przyjd ci do gowy stworzy swoj stron artystycznej ksiki. Z jednej strony karty niech umieci swj autorski kola, z drugiej za niech kady spisze sw opowie. 11. Wszystkie wykonane przez uczniw prace z razem tworzc w ten sposb niezwyk ksik, rodzaj wsplnej historii uczestnikw warsztatw a zarazem ich dokumentacj. Warsztaty mona dowolnie ksztatowa, poprzez ustalenie z gry tematyki zdj, ktre uczniowie maj przynie na zajcia.

Kady ma swoje definicje...

Bdziesz potrzebowa:
Po jednej skserowanej kartce cytatw, definicji, fragmentw ksiek o fotografii przyklejonej na kartonie A3 dla kadego ucznia. Bia i czarn farb. Po jednym plastikowym pojemniku i pdzlu dla kadego uczestnika. Przepis na wykonanie wiczenia: 1. Rozdaj uczniom teksty, plastikowe pojemniki i pdzle. 2. Wybierz z grupy dwie osoby. Popro, by jedna z nich uywaa biaej farby, a druga czarnej. 3. Pozostaych uczniw popro, by zmieszali obie barwy tak, by stworzy swj niepowtarzalny odcie szaroci. 4. Popro, by kady z uczniw przeczyta uwanie otrzymany tekst, a nastpnie by zamalowa farb te fragmenty tekstu, ktre nie wydaj mu si wane bd istotne. Tym samym zamalowujc cz tekstu niech kady napisze swoj wasn definicje fotografii. Moe to by obszerny fragment, jedno zdanie, lub nawet jedno sowo. 5. Nastpnie zbierz wszystkie definicje i przypnij je do tablicy, lub roz na pododze. Zrb to jednak wraz z pomoc uczniw w kolejnoci od bieli poprze poszczeglne odcienie szaroci a do czerni. 6. Klasa wsplnie stworzya polifoniczn gam, przypominajca o tym, jak rnorodnie mona interpretowa pojcia i wiat.

15

DODATKOWE LEK TURY:

Andr Rouill, Fotografia. Midzy dokumentem a sztuk wspczesn, wyd. Universitas, Krakw 2007.
Tematem ksiki jest fotografia postrzegana w caej swej rnorodnoci i w jej stawaniu si, od dokumentu do sztuki wspczesnej, w jej historycznym wymiarze, od chwili gdy j wynaleziono w poowie XIX wieku, a po dzisiejsze zwizki czce j ze sztuk pod postaci sztuki-fotografii. (cyt za autorem, s.9)

Francois Soulages, Estetyka fotografii. Strata i zysk, wyd. Universitas, Krakw 2007.
Ksika stawia pytanie o status fotografii jako sztuki. Refleksji teoretycznej towarzysz interpretacje dzie. Publikacja koncentruje si wok trzech gwnych problemw: Jaka jest relacja midzy fotografi a rzeczywistoci? Czym charakteryzuje si dzieo fotograficzne jako autonomiczne dzieo sztuki? Co sprawia, e sztuka fotograficzna znalaza si ostatnio w samym centrum sztuki wspczesnej?

Roland Barthes, wiato obrazu. Uwagi o fotografii, wyd. Aletheia, Warszawa 2008.
Barthes rozwaa zdjcie od strony studium, dociekliwoci, analizy, i punctum, owego ukucia, o jakie fotografia przyprawia widza.

Marianna Michaowska, Obraz utajony. Szkice o fotografii i pamici, wyd. Galeria f5 & Ksigarnia Fotograficzna, Krakw 2007.
Ksika o fotografiach, ktre zachodz za skr. Jak pisze autorka: Istot pamici nie jest statyczne przechowywanie, lecz twrcze przeksztacanie. Bohater musi powtrnie przemierzy swoje ycie ladem wszelkich ksiek, ilustracji i dziecicych wierszykw, by odzyska wspomnienia, a tym samym samego siebie. Tak samo, w obrazach utajonych pamici najciekawsze jest ich wywoywanie.

John Berger, O patrzeniu, Fundacja Aletheia, Warszawa 1999.

Ksika koncentruje si na sprawach widzenia i patrzenia. Poza kilkoma spojrzeniami na fotografi i jej znaczenie w kulturze znajdziemy tu ciekawe spojrzenia na malarstwo i sztuk. Tak jak i samemu patrzeniu, towarzyszy im zawsze wyobrania. Ksika oryginalna w swoim widzeniu sztuki i fotografii.

Przestrzenie fotografii. Antologia tekstw, red. Tomasza Ferenca i Krzysztofa Makowskiego, wyd. Galeria f5 & Ksigarnia Fotograficzna, d 2005.
22 autorw zgbia cztery obszary, ktre wyznaczaj nowoczesne i komplementarne podejcie do fenomenu fotografii. S to spoeczne, popularne i masowe wykorzystanie tego medium; polityczne uwikania; relacje fotografii i historii; i refleksja nad filozofi i sztuk fotografii.

Odwaga patrzenia. Eseje o fotografii, red. Tomasz Ferenc, wyd. Fundacja Edukacji Wizualnej, d 2006.
Antologia ukazuje wielo sposobw opisywania i analizowania zagadnienia odwagi patrzenia, konfrontuje odmienne podejcie do tego fundamentalnego dla kultury problemu. Rne aspekty tego zjawiska moemy rozpatrywa zarwno w kontekstach historycznych, jak i wspczesnych, w odniesieniu do artystw, reporterw, jak i zwyczajnych uytkownikw fotografii. cyt.za wstpem.

Zbigniew Tomaszczuk, owcy obrazw. Szkice z historii fotografii, Centrum Animacji Kultury, Warszawa 1998.
Przystpny podrcznik historii fotografii.

Urszula Czartoryska, Przygody plastyczne fotografii, wyd. Sowo/Obraz Terytoria, Gdask2002.

Ksika niemal kultowa, ktra wywara swe pitno na caym pokoleniu artystw, studentw i fotoamatorw.

16

Przewodnik wydany przy okazji wystawy Krzysztofa Zieliskiego Millennium School tekst: Agnieszka Pindera wsppraca: kolektyw CoCA w skadzie: Marta Koacz, Daniel Muzyczuk, Katarzyna Radomska, Joanna Zieliska identyfikacja graficzna wystawy: Janek Bersz projekt i skad przewodnika: Rafa Jara podzikowania dla Laboratorium Edukacji Twrczej, CSW Warszawa za uyczenie moduw warsztatowych Przewodnik udostpniamy na licencji Creative Commons Uznanie Autorstwa - Na tych samych warunkach 2,5 Polska

informacje: sztukacieszuka@csw.torun.pl

Wystawie towarzyszy rwnie ksika pod tym samym tytuem, ktra stanowi podsumowanie cyklu Millennium School. Prcz fotografii znajduj si tam: wywiad artysty z kuratork wystawy, opowiadanie Daniela Odiji pod tytuem Wakacje od dziecistwa i esej Christopha Tannerta. Poprzedzajce Millennium School cykle z Wbrzena mona zobaczy w wirtualnej galerii CSW: www.ecsw.pl CENTRUM SZTUKI WSPCZESNEJ ZNAKI CZASU ul. Way gen Sikorskiego 13 87 - 100 Toru www.csw.torun.pl

17