UPRAVLJANJE KIŠNIM OTICAJEM U GRADOVIMA U 7 KORAKA

URBAN RAINFALL RUNOFF MANAGEMENT IN 7 STEPS

Prof.dr Jovan Despotović, dipl.ing.
Univerzitet u Beogradu
Građevinski fakultet,Bulevar kralja
Aleksandra 73, Beograd
jdespotovic@grf.bg.ac.rs
Prof.dr Jasna Plavšić, dipl.ing.
Univerzitet u Beogradu
Građevinski fakultet,Bulevar
kralja Aleksandra 73, Beograd
jplavsic@grf.bg.ac.rs
Doc.dr Andrijana Todorović,
dipl.ing.
Univerzitet u Beogradu
Građevinski fakultet,Bulevar kralja
Aleksandra 73, Beograd
atodorovic@grf.bg.ac.rs

Doc.dr Dragutin Pavlović, dipl.ing.
Univerzitet u Beogradu
Građevinski fakultet,Bulevar kralja
Aleksandra 73, Beograd
dpavlovic@grf.bg.ac.rs
Prof.dr Dušan Prodanović,
dipl.ing.
Univerzitet u Beogradu
Građevinski fakultet, Bulevar
Kralja Aleksandra 73, Beograd
dprodanovic@grf.bg.ac.rs
Ljiljana Janković, dipl.ing.
Univerzitet u Beogradu
Građevinski fakultet,Bulevar kralja
Aleksandra 73, Beograd
irtcud@grf.bg.ac.rs

Prof.dr Miloš Stanić, dipl.ing.
Univerzitet u Beogradu
Građevinski fakultet,Bulevar kralja
Aleksandra 73, Beograd
mstanic@grf.bg.ac.rs
Dr Aleksandar Đukić, dipl.ing.
Institut za vodoprivredu Jaroslav
Černi, ul. Jaroslava Černog
80,Beograd
aleksandar.djukic@yahoo.com
Prof.dr Nenad Jaćimović, dipl.ing.
Univerzitet u Beogradu
Građevinski fakultet,Bulevar kralja
Aleksandra 73, Beograd
njacimovic@grf.bg.ac.rs

Prof.dr Marko Ivetić, dipl.ing.

Univerzitet u Beogradu
Građevinski fakultet, Bulevar
kralja Aleksandra 73, Beograd
mivetic@grf.bg.ac.rs

Sažetak:U radu je shematski i fragmentarno prikazano upravljanje kišnim vodama u gradskim uslovima, po
osnovnim fazama koje su spontano proistekle na osnovu gotovo 40 godina iskustva članova Instituta za
hidrotehniku i vodno ekološko inženjerstvo Građevinskog fakulteta Univerziteta u Beogradu: istraživačkog –
laboratorijskog, terenskog i studijskog, projektantskog i izvođačkog.
Počev od analize podataka o jakim kišama kratkog trajanja, preko potrebnih podloga za analizu i modeliranje
oticaja kišnih voda, uz merenja u kanalizacionim sistemima, u skladu sa konceptom i stepenom zaštite od
kišnih voda – prihvatljivim rizikom od poplava – na bazi projektnog zadatka se formira tehničko rešenje.
Rešenje takođe treba da osigura i bezbedno odvijanje pešačkog i motornog saobraćaja na ulicama, na
prelazima i kolovozima. Analiziraju se efekti kanalisanja i ispuštanja kišnih voda, koje su do 70-ih godina
smatrane „čistim“, na životnu sredinu, prvenstveno na recipijente - vodotoke, dok se poslednjih 20-ak godina
koriste kao izvori voda za korišćenje.
Ključne riječi:gradovi, kišni oticaj, integralno upravljanje, računske kiše, zavisnosti ITP, merenja, kapacitet
slivnika, količine i kvalitet u sistemima, modeliranje oticaja, projekti, kvalitet oticaja, kontrola zagađenja,
prečišćavanje kišnog oticaja, korišćenje kišnih voda

Abstract:The paper presents schematic and fragmentary management of rain water in urban conditions,
according to the basic stages that were spontaneously arisen based on nearly 40 years of experience of
members of the Institute of Hydraulic and Water Ecological Engineering at the Faculty of Engineering,
University of Belgrade: research, laboratory works, studies, design and workexecution.
Starting from analysis of short duration heavy rainfall through required analysis of background information for
modelling of rainfall runoff, together with measurements in drainage/sewer systems, based onTerms of
references, that includes concept and protection degree from rain waters – acceptable flood risk, and finaly
development of technical solution. The solution also needs to ensure safe pedestrian and motor traffic on
streets, at crossings and on pavements. Before the 70-ies the effects of collecting and discharge of rain
water were considered "pure" on the environment, primarily on the recipients – watercourses, what was
found being wrong. Yet, during last two decadesafter treatment rainfall runoff being used as water sources.
Key words:, urban conditions, rainfall runoff, management,design storm,ITP relationships, measurements,
inlet capacity, drainage system measurements, runoff modelling,master plans, design, runoff quality,pollution
control, runoff pretreatment, rainfall harvesting

1
 adekvatno upravljanje kišnim oticajem u urbanim
1 Uvod sredinama.

Urbanizacija utiče na hidrološki ciklus, u smislu promene

postojećih elemenata ciklusa, kao i uvođenja 1. Koncept, ciljevi, standardi i projektni zadatak
novih„ponora“, „izvora“ i sistema , kao što su vodovodni i
kanalizacioni sistemi ( 2. Analiza padavina: padavine kao povremen,
Slika 1). Uticaj urbanizacije se pre svega ogleda u složen i slučajan proces.
povećanju površinskog oticaja, smanjenja infiltracijai
evapotranspiracije. Povećanje oticaja podrazumeva i 3. Merenja radi modeliranja procesa padavine–
veću verovatnoću plavljenja, što, uzimajući u obzir oticaj, u laboratoriji i na sistemima.
potencijalne štete koje bi nastale, vodi većem riziku
od poplava. Takođe, urbanizacijautiče na smanjenje 4. Projektovanje – proračuni i dimenzionisanje
zaliha vode u podzemlju i na kvalitet svih voda. hidrotehničkih objekata i elemenata.
Kako bi se zaštitili postojeći vodni resursi od
antropogenog uticaja u urbanim sredinama, smanjio 5. Izgradnja, održavanje i funkcionisanje.
rizik od štetnog dejstva voda, neophodno je 6. Bezbednost saobraćaja – motornog i
integralno upravljanje gradskim vodama. Važna
komponenta u ovom procesu je upravljanje kišnim pešačkog na ulicama.
oticajem. 7. Zaštita životne sredine ikorišćenje -
U ovom radu prikazana je metodologija za recikliranje kišnih voda.
projektovanje hidrotehničkih objekata, kao i njihovo
praćenje u fazi eksloatacije, kako bi se obezbedilo

Slika 1. Hidrološki ciklus u urbanim sredinama sa posebnim osvrtom na opšti kanalizacioni sistem.

2
2 Metodologija
2.1 Sedam koraka integralnog upravljanjakišnim
oticajem
U ovom poglavlju su detaljnije prikazane etape u
uspostavljanju integralnog upravljanja kišnim
oticajem u urbanim sredinama.
2.1.1 Koncept, ciljevi, standardi i projektni
zadatak
Najvažniji cilj izgradnje kišnih kanalizacionih sistema
je bezbednost odvijanja svih aktivnosti u gradu,
uključujući pešački i motorni saobraćaj za vreme
većih padavina. CIlj je takođe i kontrola i smanjenje
rizika od poplava u gradovima.
Pitanja zaštite životne sredine obuhvata tretiranje
kišnog oticaja, uključujući rasteretneh prelive opšteg
kanalizacionog sistemai drugaizlivanja, procurivanja,
taloženja i sl.!
Total Quality Management (TQM) – Ukupno
upravljanje kvalitetom je osnova cele procedure od
Projektnog zadatka (Terms of References, ToR) do
izgradnje, održavanja i funkcionisanja i unapređenja
sistema za kišne vode.
2.1.2 Analiza padavina. Padavine kao
povremen, složen i slučajan proces
Standardna analiza padavina zasniva se na
osmatranjima visina padavina, pri čemu su za male
i srednje urbane slivovemerodavna trajanja kiše
znatno kraća od 24 sata. Stoga su za simuliranje
oticaja u urbanim sredinama neophodni podaci o
padavinama fine vremenske rezolucije. Na osnovu
ovih podataka se statističkom analizom dobijaju
zavisnosti visina kiše - trajanje - povratni period
(HTP krive), odnosno intenzitet – trajanje-povratni
period (ITP krive), koje predstavljaju osnov za
dimenzionisanje mnogih hidrotehničkih objekata.
Konstrukciju zavisnosti HTP prate razni problemi koji
mogu dovesti do velikih neizvesnosti u vezi sa
rezultujućim računskim kišama. Većina ovih
problema potiče od grešaka u merenju i obradi
podataka merenja padavina, ali poslovični
nedostatak ovih merenja dovodi inženjere u praksi
do toga da zavisnosti HTP određuju na osnovu
skromnih raspoloživih podataka, bez sagledavanja
neizvesnosti koje postoje. Metodologija za
konsistentno određivanje HTP zavisnosti primenjena
je na primeru meteorološke stanice Banja Luka
(Topalović sa sar., 2016).
Velike neizvesnosti u podacima potiču od izrazite
prostorne neravnomernosti padavina, koja često nije
3
praćena odgovarajućim brojem kišomera. Stoga
jefinija prostorna rezolucija osmatranja padavinaod
suštinske važnosti za bolje upravljanje oticajem.
Dodatni problem u analizi osmatranja padavina i
određivanje merodavnih kiša predstavlja uticaj
urbanizacije i klimatskih promena. Todorović i sar.
(2014) su analizirali trendove u pokazateljima
padavina, koji su određeni na osnovu 100 godina
dugog niza osmatranja denvih padavina na stanici
„Vračar“ u Beogradu. Pokazatelji su definisani tako
da odražavaju prosečne i ekstremne događaje, dok
su za detekciju trendova u nizovima pokazatelja
primenjena četiri statistička testa. Ova analiza nije
ukazala na statistički značajne trendove u srednjim
vrednostima većine razmatranih parametara, s tim
da je kod većine parametara detektovan porast u
varijansi. Pretpostavljeno je da se odsustvo trendova
u srednjim vrednostima mogu biti posledica
eventualnog prisustva cikličnosti u nizovima. Plavšić
i sar. (2016) su uporedo analizirali prisustvo trenova
i cikličnosti u pokazateljima ekstremnih padavina na
tri meteorološke stanice u Srbiji. Rezultati su
pokazali odsustvo statistički značajnu cikličnost, ali
da periodičnost ima veliki uticaj na varijabilnost u
nizovima. Iako značajni trendovi ni periodičnost nisu
identifikovani na razmatranim stanicama, ovakve
statistčke analize bi trebalo da prethode određivanju
merodavih padavina.
Dodatno, za analize pokretanja nanosa i transporta
zagađenja u urbanim sredinama od interesa su i
drugi pokazatelji padavina kao što su maksimalni
inteniziteti kiše (određuju pokretanje istaloženog
nanosa na saobraćajnim površinama), ili trajanje
sušnih perioda (određuju istaložavanje nanosa na
saobraćajnim površinama) (Đukić, 2016).
Savremeni pristupi, kao i iskustva iz regiona
predstavljenu su na naučnim skupovima „Regional
Rainfall Conference at the Balkans“, koji su održani
na Građevinskom fakultetu u Beogradu 2005. i
2010. godine.
Analiza ukupnih dnevnih padavina, pogotovu
uzastopnih dana, kao prethodne padavine, kao:
 Kišni i sušni periodi, i
 Ukupna visina padavina u zadatom periodu
Računska kiša određenog – zadatog trajanja ima:
 Intenzitet-trajanje-frekvencija – ITP, ili visina kiše
– trajanje - verovatnoća – HTP,
 Model padavina , vremenska raspodela ukupne
visine kiše,
 Prostorna redukcija: kiše u tački – kiše na slivu.
Imax – za analize pokretanja istaloženog
materijala na ulicama,
Sušni periodi između kiša, zbog istaložavanja.
Računske kiše su osnovni ulazni podaci za
hidrološke proračune i projektovanje objekata za
zaštitu od velikih voda. Na malim i srednjim
slivovima merodavna trajanja kiše su znatno kraća
od 24 sata i računske kiše se definišu zavisnostima
visina kiše – trajanje kiše – povratni period (ili
zavisnosti HTP), koje se dobijaju statističkom
analizom visina kiše u intervalima vremena različitog
trajanja (LITERATURA, Plavšić... Despotović...)
Na slici 2. su potrebne informacije za proračune
oticaja kišnih voda u gradskim uslovima detaljnim ili
konceptualnim modelima
ukazala na značajne promene u režimu dnevnih
padavina. Razlog nedetektovanja trendova može biti
i eventualno prisustvo cikličnosti u razmatranim
nizovima. Dalja istraživanja trebalo bi da obuhvate
analizu cikličnosti, što bi moglo dovesti do
pouzdanije detekcije trendova u režimu padavina.
2.1.3 Merenja za potrebe modeliranja procesa
padavine-oticaj za potrebe projektovanja

Merenja prijemne moći – kapaciteta i efikasnosti

ključnih elemenata sistema za kanalisanje – slivnika,
su imala za cilj utvrđivanje realnih karakteristika
slivnika pošto je na terenu – na ulicama, utvrđeno
da oni funkcionišu kao što je shematski dato na Slici
3 (a), i kao što se uvek predpostavlja, već kao što je
dato na Slici 3 (b), koja su dala interesantne i važne
zaključke za razmatranje kompletnih kanalizacionih
sistema (Despotović, 2009).

Slika 2. Zavisnosti (a) visine kiše, odnosno (b) intenziteta

kiše od povratnog perioda 2, 5, 10 i 100 godina za kiše
trajanja od 5 do 60 minuta za lokaciju kišomerne stanice
Vračar (Beograd) za potrebe modeliranja kišnog oticaja

Konstrukciju zavisnosti HTP prate razni problemi koji

mogu dovesti do velikih neizvesnosti u vezi sa
rezultujućim računskim kišama. Većina ovih proble-
ma potiče od grešaka u merenju i obradi podataka
merenja padavina, ali poslovični nedostatak ovih
merenja dovodi inženjere u praksi do toga da za-
visnosti HTP određuju na osnovu skromnih
raspoloživih podataka, bez sagledavanja
neizvesnosti koje postoje. U ovom radu se ukazuje
na metode dostupne u literaturi za konsistentno
određivanje zavisnosti HTP; npr. na primeru Slika 3. Shematski prikaz prihvatanja oticaja slivnicama:
podataka sa meteorološke stanice Banja Luka (a) pretpostavljena efikasnost slivnika kišne kanalizacije, i
(Plavšić, sa sar., 2015, 2016). (b) relana efikasnost slivnika u realnim uslovima

Moderne analize padavina obuhvataju i ispitivanje Merenja u laboratoriji radi utvrđivanja kapaciteta i
postojanja trenda promena kao elementa klimatskih efikasnosti slivnika kišne kanalizacije, jer je i na
promena, i od novijih se navode rezultati iz rada terenu – na ulicama i u laboratoriji utvrđeno da oni
„Trendovi u pokazateljima režima padavina u funkcionišu kao što je shematski dato na Slici 4 (a),
Beogradu“ (Todorović, sa sar, 2015). a ne kao što se po pravilu predpostavlja, kao što je
dato na Slici 4 (b), pokazala su mnoge intersantne
aspekte (Despotović, 2009).
U tom radu su analizirane promene u pokazateljima
režima dnevnih padavina osmotrenih na stanici
Brojni su radovi sa ovom temom, ali otkako su
„Vračar“. Pokazatelji su odabrani tako da oslikavaju
utvrene zavisnosti prijemne moći slivnika od doticaja
prosečne i ekstremne događaje. Kod većine
do njega, podužnog i poprečnog nagiba, i svakako
pokazatelja nisu detektovani trendovi u srednjim
od vrste slivnika, i proračuni i praksa su se bitno–
vrednostima. Na režim padavina u Beogradu, pored
unapredili (Despotović, sa sar, 1999)
promena usled globalnog povećanja koncentracije
gasova efekta staklene bašte, utiče i intenzivna
urbanizacija. Međutim, analiza prikazana u radu nije

4
Slika 4. Potpuno „nova“ saznanje da voda ne teče po srednjem nagibu, kako se uvek smatralo, i shodno, da je kapacitet
slivnika, pošto zavisi od količine vode koja dotiče do njega, različit u funkciji od kombinacije oba nagiba – od poprečnog
i podužnog nagiba kolovoza ( Despotovic, et al, 1996: Despotović et al, 2012)

Brojni su radovi sa ovom temom, i otkako su

utvrđene zavisnosti prijemne moći slivnika od
doticaja do njega, podužnog i poprečnog nagiba, i
svakako od vrste slivnika, i proračuni i praksa su se
bitno– unapredili (Despotović, sa sar, 1999

Merenja komponenti procesa oticaja u gradskim

uslovima se obavljaju po pojedinim fazama, i to:

1) Padavine: ukupne visine padavina i

pluviografski zapisi;
2) Kapacitet zahvatnih građevina (npr. slivnika);
3) Protoka (kroz cevi / kolektore, u oknima, na
spojevima, na prelivima u opštem
kanalizacionom sistemu, na izlivima, itd.);
4) Uticaji na recepijente (količine voda i parametri
kvaliteta).

Eksperimentalni sliv gradske kanalizacije za kišne

Slika 5. Prijemna moć kombinovanog slivnika (rešetka u
kolovozu + otvor u ivičnjaku, prema dimenzijama u okviru),
za različite navedene podužne i poprečne nagibe, kao i
doticaje do slivnika od 1 l/s do 100 l/s: naglašene tačke
predstavljaju idealnu prijemnu moć od 100 %
vode uspostavljen je na Miljakovcu u Beogradu
1979. godine (
Slika 6). Na ovom slivu su se obavljala sistematska
merenja gotovo 12 godina, o čemu postoje brojni
radovi (Maksimovic, Radojkovic, 1986). To je
podloga da je 1988. godine došlo do uspostavljanje
centra pod pokroviteljstvom UNESCO-a pod

5
imenom IRTCUD (International Research and
Training Center on Urban Drainage), koji i danas
postoji (www.grf.bg.ac.rs/hikom/irtcud). Razvijena je
baza podataka sa podacima sa eksperimentalnim
slivovima iz celog sveta (tzv. UDM baza), kao i niz
konferencija pod istim imenom, počev od 1986.
godine do 2015. je održano 10 širom sveta.
Na slici 6 je prikazan deo eksperimentalnog poligona
– podsliv 1, na kome se mogu videti brojni detalji, a
na nizvodnom kraju slivnička rešetka koja
obezbeđuje da sav površinski oticaj bude zahvaćen i
sproveden na merni objekat podsliva 1.
Slika 6. Podsliv na eksperimentalnom slivu Miljakovac u
Beogradu (merenja u periodu od 1979. do 1992.)
Na slici 7. je prikazan aktuelni eksperimentalni
poligon na Građevinskom fakultetu u Beogradu, koji
je opremljlen za merenje količine i kvaliteta oticaja
sa jedne tipične gradske površine, i koji funkcioniše
od 2010.g. (Djukić, 2016).
S1
S2
S3
S4
S5
Slika 7. Eksperimentalni poligon kišne kanalizacije od
2010. g. na Građevinskom fakultetu Univerziteta u
Beogradu sa opremom za merenje kišnog proticaja i
zagađenja u proticaju (Đukić, 2016)
6
2.1.4 Projektovanje – analize, proračuni i
dimenzionisanje objekata i sistema
Nakon prikupljanja podloga, uslova i mišljenja,
sprovodi se kompletan postupak projektovanja
prema Projektnom zadatku, standardima i propisima
– nacionalnim, regionalnim i lokalnim, sa ciljem:
 Formiranja pouzdanih i tačnih baza podataka,
 Zaštite ili poboljšanja hidrološkog ciklusa u
gradu, pre svega kanalisanja kišnih voda,
 Efikasnog funkcionisanja, upravljanjasistemom i
buduće dogradnje sistema,
 Zaštite – obezbeđenja bezbednosnih zahteva,
 Procene uticaja i unapređenja za životne sredine.
Primeri izrade master planova, idejnih, glavnih i
izvođačkih projekata počev od 70-ih godina
savremenim postupcima i metodama za brojne
gradove, kao što su: Ruma, Kraljevo, Maribor (na
slici 9), Bijeljina, Podgorica, mnogi delovi Beograda
(npr. Kumodraž, Slika 8), zatim aerodromi u
Podgorici, Beogradu, Batajnici, Alžiru i Angoli, kao i
autoputeve u Sloveniji, Srbiji, Kanadi i dr. , u saradnji
sa drugim institucijama, kao što je Institut za
ekološki inženjering u Mariboru, preduzeća
CEKIBEO, „Hidrometal“ i dr.
Slika 8. Shematski prikaz rešenja zaštite od poplava
autoputa, naselja i ulica na nizvodnom kraju, sa više-4,
retenzija za kišni oticaj, razdvajanjem fekalnih voda na
slivu Kumodraškog potoka i rasteretnim kanalom(800 ha)
Kasnije sudati projekti odvodnjavanja saobraćajnica
i mostova - Gazela i Ostružnica u Beogradu, most
kod Obrenovca, uz češće u projektu mosta na Adi i
dr, takođe u saradnji sa preduzećima Mostprojekt,
CEKIBEO, Trasa, Vodoinženjering i dr. (Despotović
sa sar, 2011, 2015), sa više detalja gde je opisano
prečišćavanje kišnih voda i korišćenje.
 uzvodni podsliv grada ili bar deonice. U ovakvoj
praksi je tajna prisutne vrlo često neefikasnosti
sistema za kišnu kanalizaciju pa ček i uzroka
izlivanja, poplava i velikih rizika po pešake i vozače.
Naročito je ovakva neefikasnost izražena kada se
kompleksni sistemi izvode po fazama, sa
provizorijumima (koji traju zauvek) i sličnim
pristupima…

Jasno je da postoji razlika u izradi projekata sistema

Slika9. Rezultatihidrauličkog proračuna tečenja u cevima
kanalizacionog sistema u Mariboru: potpuno ispunjeni
kolektori (crveno), i plava okna - čvorovi u kojima se izliva
voda i dr.
za kanalisanje kišnih voda radi proširenja,
dogradnje, popravke, delimične ili kompletan
prenamene (umesto opšti sistem, treba da bude
separatni - za kišne vode). Takođe je sasvim
drugačije kada se rade klasični sistemi od projekata
kada se rade sistemi u kojima se kišni oticaji
retenziraju - usporavaju, delimično – manje ili više
infiltriraju, uz pojedine uslovu, ograničenja i sl.

Jedan od osnovnih uslova i parametara za izradu

2.1.5 Izgradnja, održavanje i funkcionisanje analiza i kasnijih proračuna je tzv. merodavni
povratni period ili verovatnoća pojave padavina i
U mnogim projektima je potom obavljen nadzor – shodno proticaja koje predviđeni sistemi treba da
projektantski ili investitorski nad izgradnjom sistema prihvate, o čemu postoje brojen diskusije. Kod nas je
za kanalisanje i pretretiranje kišnih voda u na delu klasična ili konzervativna serija povratnih
gradovima i na saobraćajnicama, a u poslednje perioda od 2 g. do 10 godina, osim za podvožnjake,
vreme i sa mostova i saobraćajnih petlji. Međutim, u izuzetno skupe građevine koje raspolažu sa
građevinsku praksu sporo prodiru najnovija podzemnih spratovima sa opremom i velikom
saznanja. Poseban problem je opšte gledanje na imovinom. Mi smo, međutim mišljenja da je taj deo
masivne infrastrukturne saobraćajne sisteme kao što hidrotehničke prakse potpuno „zaostao“ i da se
su autoputevi i brze železnice „koji se sami mnoge intervencije moraju sugerisati (Despotović,
održavaju“, pa tako pokušaji uvođenja savremenih 2009). I ono što je najvažnije, sa savremenim
postupaka i metoda, a tek novih tehnologija, metodama za detaljne proračune svih delova
proizvodi otpore. U isto vreme, svi su vrlo ponosni transformacije padavina u površinski oticaj, i potom
da su mnoge EU direktive primenjivane na našim transformacije u pojedinim elementima sistema
rekama, međutim, tačnije da će biti primenjene u kišne kanalizacije, i konačne pozicije u mikro lokaciji
nekom dalekom budućem vremenu (CEE..). i svih dimenzija, nema nikakvog razloga da se svi
Održavanje složenih kanalizacionih sistema, pored delovi grada ili infrastrukture, kao što je autoput,
tradicionalnih metoda, treba da sadrži kontinualni železnica, objekti istorijske vrednosti i sl, čuvaju od
monitoring, pre svega zbog mogućih incidenata, čak kišnih voda i poplava na isti stepen sigurnosti, kao
i kada nisu u gradskim uslovima koji neposredno drugi, manje važni delovi grada, ako neće biti
mogu da utiču na životnu sredinu, zdraavlje ljudi ili ugroženi stanovništvo i osnovne aktivnosti u gradu.
životinja, odnosno na zaštićene zone.
takođe je vrlo bitno da stepen obuke i raspolaganje Na kraju, vrlo je odgovoran posao utvrđivanja
savremnim saznanjima treba da bude ona dohvat koncepta – master plana kanalisanja i zaštite od
ruke nadležnima kako bi se ztari i orinuli sistemi kišnih voda a neophodno je imati u vidu sledeće,
blagvremeno popravljali pre havarija uz pomoć često zaboravljene momente:
inteligentnih sistema praćenja, što je danas praksa u
razvijenom svetu. To je osnova za unaprećenje 1. Da li je reč o naseljima u kojima opada
kanalisanje i tretiranjne kinog oticaja, i potom, ekonomija. Ili se razvija,
korišćenje tih voda. 2. Kakva vrsta ekonomije se razvija i kakve su
perspektive da se to nastavi na duži rok,
Postoji velika zabluda da izgradnja sistema kišne
kanalizacije, pogotovu savremenih kompleksnih, 3. Savremenost društva, stanovništva koje će u
može biti poverena svakoj građevinskoj kompaniji, tom gradu da živi u dužem vremenskom
ali to je pogrešno. Jer svaki objekat - cev, slivnik, periodu, jer je za složene i savremene sisteme
okno ili ispust, mora uraditi po projektu. Ako bilo koji potrebno obezbediti domaćinsko ponašanje –
od tih elemenata ne funkcioniše, jer je izgrađen ili održavanje svih elemenata i sistema, čišćenje.
povezan pogrešno ili nije povezan uopšte i zao ne 4. Kontrola uticaja drugih sistema na kanalizaciju.
funkcioniše po projektu, on bukvalno „odseca“

7
2.1.6 Bezbednost motornog i Slika 8. Bezbednost prelaska ulice i upravljanja motornim
pešačkogsaobraćaja u vreme padavina i
oticaja
Ovaj problem je predstavljen analizom prostiranja
površinskog oticaja na kolovozima ulica da bi se
moglo proceniti koliko je odvijanje pešačkog i
motornog saobraćaja ugroženo (ne)kontrolisanim
tečenjem, što je prikazano na Slici 10. Mogu se
samo zamisliti nervoza i mogućnosti za neadekvatno
ponašanje i pešaka i vozača u ovakvim situacijama.
Na slici je moguće uočiti širenje površinskog oticaja
u zavisnosti od položaja slivnika, tačnije od veličine
slivne površine i odgovarajućeg proticaja.
Imajući u vidu koeficijente sigurnosti obezbeđenja
širine površinskog toka od oko 30 cm, što se može
smatrati nevelikim prostorom koji se može
prekoračiti, utvrđeno je da se mora smanjiti
međusobno rastojanje sa 19m na 16 m, da bi se
zadovoljio taj uslov (literatura).
Proračunima koeficijenata sigurnosti kontrole širine
površinskog oticaja na mestima pešačkih prelaza
definiše se položaj slivnika preko intenziteta kiša i
karakteristika slivnika ( Despotović sa sar, 2008,,
2010).
Ovakvi proračuni dovode sistema za kanalisanje
kišnih voda u ravan drugih građevinskih projekata
kada se zahteva sigurnost stabilnost i adekvatno –
zahtevano funkcionisanje, inače se smatraju
enuspešnim, pa čak i opasnim objektima koje treba
napustiti ili što pre rekonstruisati i popraviti.
2.1.7 Pitanja zaštite životne sredine i Uticaj zagađenja kišnog oticaja na životnu sredinu je
recikliranja kišnih voda
8
vozilom kada je površinski oticaj preko kolovoza
nekontrolilsan se znatno smanjuje.
Na slici 11 je prikaz proračunameđusobnog
rastojanja slivnika na šta se svodi celokupna
kompleksna analiza padavina, modelirnaje
merodavnih oticaja, ispitivanja slivnika i konačno
postavljanje kompletne cevne mreže ispod kolovoza
i trotoara radi odvođenja merodavnih proticaja ka
recipijentima, nakon tretmana.
Postoje dva aspekta u okviru hidrotehnike, i
hidrološki i hidraulički, prema sledećem:
• hidrološki irac (T )
KS1 
i
KF1 = intenzitet projektovane kiše za povratni period
T / stvarni intenzitet prirodne kiše
Qd , proj (T )
• hidraulički KS 2 
Qi
KS2 = projektovani doticaj u rigoli / protok zahvaćen
slivnikom
Ukupni koeficijent sigurnosti se može izračunati
na sledeći način:
KS = KS1 · KS2
Sprovodeći takvu računicu, došlo se do
međusobnog rastojanja kao što je dato na slici 10. tj.
međusobno su približeni slivnici sa 19 m na 16 m,
tako da je ukupni KS veći od 1, što je jedino
egzaktno uređenje ove saobraćajnice sa aspekta
sprečavanja odvijanja pešačkog saobraćaja
(Despotović sa sar, 2010).
Obratiti pažnji da su navedeni svi relevantni
parametri za definisanje položaja slivnika, što u
vreme savremenih tehnologija nije velikiposao, već
je mnogo teže naterati kompanije da zajedno sa
komunalnim preduzećima i putnim kompanijama
insistiraju na ovakvim procedurama.
Slika 11. Određivanje međusobnog rastojanja između
slivnika na kolovozu od 19 m i 16 m za zadate parametre
kako bi se obezbedilo najveće rastojanje od 30 cm širine
površinskog toka
višestruk i može biti incidentan ili dugotrajni, obzirom
na period vremena ispuštanja kišnih voda bez
kanalizacije i bez tretiranja oticaja.
Ubrzani razvoj gradova i urbanizacija ruralnih
područja nosiprobleme, i jedan od najznačajnijih je
pogoršanje kvaliteta vode. Zagađenja se akumulišu
na gradskimpovršinama, odakle ih spira kišni oticaj.
Količina zagađenja koje spira oticaj zavisi od brojnih
faktora, pre svega: karakteristike površina,
postojanje zagađivača (saobraćaj, industrija, i dr.)i
njihov prostorni raspored, kao i od brojnih
hidrološkihi meteoroloških faktora (npr. kvalitet
vazduha).Istraživanja kvaliteta kišnog oticaja sa
urbanih slivova ukazuju na prisustvo sledećih
zagađenja u oticaju (Đukić i Ljubisavljević 2011):
 Organska zagađenja, iskazana kao HPK ili
BPK5, prisutna su u umerenim koncentracijama
kod oticaja sa urbanih nepropusnih površina;
 Suspendovane materije se smatraju najviše
izraženim zagađenjem u kišnom oticaju jer su
prisutne u značajnim koncentracijama, a
njihova koncentracija zavisi od korišćenja
zemljišta na slivu, intenzitet i trajanja kiše;
 Teški metali (bakar, olovo, kadmijum, nikl, hrom,
cink) su prisutni u kišnom oticaju u širokom
opsegu koncentracija, njihova koncentracija
pokazuje dobru korelaciju sa koncentracijom
suspendovanih materija, i prvenstveno zavisi od
načina korišćenja zemljišta na slivu i intenziteta
saobraćaja;
 Ulja i masti su samo povremeno prisutna u
kišnom oticaju i njihovo prisustvo je pokazatelj
akcidentnih zagađenja;
 Jedninjenja azota i fosfora su prisutna u većim
koncentracijama kada postoji veće spiranje sa
zelenih površina.
 Druga specifična zagađenja javljaju se u
površinskom oticaju u zavisnosti od načina
korišćenja zemljišta, hemijskog sastava tla,
kvaliteta vazduha i dr.
U tabeli 2su date vrednosti godišnjih opterećenja
zagađenjem od oticaja sa različitih tipova površina,
koje su dobijene iz istraživanja sprovedenih u SAD
(Hvitved-Jacobsen i sar. 2010).Međutim, rezultati
prametri kvaliteta oticaja veoma variraju u zavisnosti
od lokacije (Debo i Reese 2003).
2.2 Principi za uspostavljanje mera za kontrolu
urbanog oticaja
Velika prostorna i vremenska promenljivost svih
parametara površinskog oticaja, kao i činjenica da
zagađenje koje se spira oticajem potiče iz rasutih
izvora zagađenja, predstavlja teškoću u sadrži mere za prikupljanje i zadržavanje oticaja
uspostavljaju jednostavnih pravila i zahteva u
pogledu kontrole i smanjenja zagađenja od urbanog
uticaja. Stoga, uvođenje graničnih vrednosti emisije,
odnosno maksimalnih dozvoljenih koncentracja
parametara u kišnom oticaju koji se ispušta u
9
vodoprijemnike, ne deluje kao opravdano i praktično
primenjivo u praksi (Hvitved-Jacobsen i sar. 2010).
Efekti od zagađenja u oticaju mogu biti akutni i
hronični. Protiv akutnih efekata treba se boriti
prevencijom i akcionim planovima pri akcidentima.
Dugoročni (hronični) efekti zagađenja potencijalno
nose rizik od nedostizanja propisanog statusa
vodnog tela u koje se urbani oticaj izliva. Pristup
ovoj problematici u zakonodavstvu EU, a delom i u
Srbiji, je da sva ispuštanja u vode budu takva da ne
naruše dobar status vodnih tela. Ovo ukazuje da je
krajnji cilj smanjenje negativnih uticaja od ljudskih
aktivnosti, što podrazumeva da se u prvom koraku
moraju odrediti uslovi na slivu bez urbanizacije, a
zatim primenom odgovarajućih mera se negativni
uticaji urbanizacije i drugih ljudskih aktivnosti
kontrolišu da ne pređu neku vrednost koja ne
ugrožava opstanak i razvoj ljudske zajednice, ali ni
ciljani status vodnog tela. Ovakav pristup zavisi od
lokalnih specifičnosti.
Kako istraživanja ukazuju da emisija zagađenja
prvenstveno zavisi od visine kiše (Đukić 2016), mere
i tehnička rešenja moraju biti usmerene ka
smanjenju (kontroli) oticaja i kontroli kvaliteta oticaja
od kiše određene ukupne visine padavina, određene
prema specifičnostima konkretnog sliva i
karakterisitkama vodoprijemnika.
Sistemi koji za primarni cilj imaju odvođenje,
kontrolu i smanjenje količina urbanog kišnog oticaja
uz poboljšanje njegovog kvaliteta najčešće su:
Održivi sistemi za odvođenje urbanog oticaja (eng.
Sustainable Urban Drainage Systems – SUDS)
iliSistemi sa niskim negativnim uticajima od
urbanizacije (eng. Low Impact Development
Systems – LIDs). Da bi ovi sistemimogli da ispune
zahteve koji se pred njih postavljaju potrebno je da
budu takav da u što većoj meri oponašaju prirodne
procese na slivu. To se postiže uspostavljanjem
tzv.„niza tehnika“ (engl.menagement train). Objekti i
tehnike koje će se koristiti se hijerarhiskih mogu
grupisati na sledeći način (Woods-Ballard i sar
2007):
1. Prevencija – podrazumeva sprečavanje pojave
oticaja, odnosno njegovo prikupljanje i
sprečavanje dospevanja u sam sistem za
odvođenje oticaja. Ta voda se zatim koristi kao
"siva voda" u tehničke svrhe.
2. Kontrola na mestu nastanka – podrazumeva
upotrebu različitih tehnika za kontrolu količina ali
i kvaliteta oticaja na najuzvodnijem kraju sliva.
Neke od ovih tehnika su infiltracioni bazeni,
jame i rovovi kao i zeleni krovovi itd.
3. Kontrola na samom slivu (engl. Site Control) –
na lokalnom slivu.
4. Regionalana kontrola – prikupljanje i kontrola
oticaja sa više manjih urbanih slivova iz
prethodnog koraka.
 3. Adsorpcija predstavlja vezivanje zagađenja za
površinu čvrstih čestica. Materijal kroz koji
protiče zagađena voda vremenom je zasićen pa
Evapotranspiracija
Prevencija i prestaje proces adsorpcije. Postoje različiti
upravljanje oticajem
Prenos vode Evapotranspiracija mehanizmi sorpcije (Woods-Ballard i sr. 2007).
Prenos vode 4.
Evapotranspiracija Biodegradacija predstavlja biološki proces,
Kontrola oticaja gde se mikrobiološke zajednice formiraju u
Lokalna kontrola okviru zemljišne sredine i biodegradabilne
Regionalna kontrola organske materije (ulja, masti, i dr.) i koriste
Oticaj ka recipijentu ili kiseonik i nutrijenate iz voda koja se infiltrira.
infiltracija Oticaj ka recipijentu ili 5. Isparavanjem voda iz mešavine prelazi u
infiltracija Oticaj ka recipijentu
infiltracija gasovitu fazu i formira se talog.
6. Precipitacija je metod tretmana gde se
Slika 9. Metodologija SUDS „management train“ (Woods- ubacuju soli metala koje reaguju sa rastvorenim
Ballard i sar., 2007) metalima u vodi stvarajući nerastvorena
jedinjenja, koja se zatim uklanjaju iz vode
2.3 Metode za kontrolu količina oticaja i taloženjem.
njegovog kvaliteta 7. Upijanje biljaka - biljke u jezerima i barama
koriste određena jedinjenja iz vode u procesu
Kontrola količina otekle kišne vode obuhvata fotosinteze. Ovim putem se izvajaju iz vode
(Woods-Ballard i sr. 2007) sledeće : jednjenja fosfora i azota i ugrađuju u biomasu,
1. Infiltracija - oceđivanje vode kroz zemlju radi uz upijanje i drugih materija (sulfati, teški
smanjenja količina otekle vode. Kada metali).
podzemna voda nije previsoka i nema rizika od 8. Nitrifikacija je proces gde amonijak i amonijum
njenogzagađivanja rešenje je idealno. joni biohemijskom oksidacijom uz prisustvo
Efikasnost zavisi od tla kroz koje voda prolazi. određenih bakterija formiraju nitrate.
2. Zadržavanje vode predstavlja prihvatanje ili 9. Fotoliza je proces gde UV zraci rastvaraju
usporavanje vode pomoću suvih depresija, organskih materija.
jezera ili podzemnih objekata. Ove metode
smanjuju vrh poplavnog talasa, ali ne smanjuju U tabeli1 dati podaci o mogućim načininima
količine otekle vode. uklanjanja najviše zastupljenih zagađenja u oticaju.
3. Prenos vode je neophodna karika u lancu
povezivanja pojedinih komponenti i predstavlja Tabela 1. Mehanizmi prečišćavanja različitihvrsta
kontrolisani prenos količina vode sa jednog na zagađenja
drugo mesto površinskim kanalima, kolektorima Zagađenje Mehanizam uklanjanja
ili rovovima. Sedimentacija, biodegradacija,
Nutrijenti (Fosfor, Azot)
4. Korišćenje kišnih voda, npr. za precipitacija, denitrifikacija.
navodnjavanje, pranje ulica ili u druge svrhe, u Suspendovane materije Sedimentacija, filtracija
zavisnosti od lokalnih uslova. U analizama se Biodegradacija, fotoliza, filtracija,
mora uzeti u obzir prostor za zadržavanje vode, Ugljovodonici
adsorpcija
pouzdanost i aspekti kvaliteta vode. Sedimentacija, adsorpcija,
Metali: Pb, Cu, Cd, Hg,
filtracija, precipitacija, upijanje od
Kontrola kvaliteta otekle vode postiže se primenom Zn, Cr, Al
biljaka
mnogih metoda. U zavisnosti od kriterijuma, neke Biodegradacija, adsorpcija,
metode prečišćavanja treba koristiti pre drugih, a Pesticidi
isparavanje
metode se mogu kombinovati na više načina. Hloridi Prevencija
Najčešće korišćene su metode:
Cijanidi Isparavanje, fotoliza
1. Taloženje je jedan od primarnih načina Zadržavanje na rešetkama,
Plivajuće i lebdeći izdvajanje na dnu i bokovima
prečišćavanja kišnih voda. Najveći deo predmeti kanala, uklanjanje u redovnom
zagađenja u oticaju je vezan za suspendovane čiščćenju i održavanju
čestice, te se njihovim taloženjem značajno
Sedimentacija, filtracija,
može smanjiti količina zagađujućih materija u Organske materije
biodegradacija
oticaju.
3 Primeri projekata kanalisanja i prečišćavanja
2. Filtracija i biofiltracija kroz zemljište, agregat
kišnih voda i mogućnosti njenog korišćenja
ili veštačke materijale (geotekstil) uklanja
zagađene materije filtracijomi u filterskom
U zoni uže sanitarne zaštite izvorišta vode za piće
materijalu se mogu odigrati biohemijski procesi i
Beogradskog vodovoda, u projektima kanalizacije
ukloniti organske materije i nutrijenti
kišnih voda sa saobraćajnica i mostova preko reke
Save, primenjene su moderne metode i postupci za

10
projektovanje sistema za zahtevano zahvatanje
površinskog oticaja slivnicima u trotoaru, i samo 15
cm na kolovozu, i na kraju sistema pretretman kišnih
voda, kako bi se potom voda infiltrirala u podzemlje,
tačnije u akvifer reke Save (Despotović sa sar, 2011,
2015).
Dalje, traženo je da se sa svakog ispusta kao
neophodne mere predviđa na oba sistema
monitoring, iako je gotovo sigurno da će ovi sistemi
znatno popraviti kvalitet vode koja otiče sa mostova,
kao i kvalitet zemljišta – terena oko bunara, jer je do
sada proticaj bio bez tretmana, odnosno slivanje
vode sa mostova je bilo u reku Savu ili tlo priobalja,
sa svim zagađenjima koja kišne vod nose, i što se
može videti u Tabeli 2 (Djukić, sa sar. 2016).
Na slici 13. je prikazan kanalizaconi sistem na delu
čeličnog i delu betonskog mosta Gazele na levoj
obali reke Save kojim se voda odvodi do sistema za
prečišćavanje kišnih voda, retenziranje tih voda i
potom infilttriranje u podzemlje. Sistem je izgrađen u
periodu rekonstrukcije i dogradnje mosta i pristupnih
saobraćajnica od 2011-2013. g. Na slici 14. je
centralni deo pretretmana kiših voda sa
Stormfiltetima, koji su takođe koriste i na sledećem
mostu kod Ostružnice, uzvodno od prvog mosta za
oko 6 km. Prečišćena voda se takođe ispušta u
irigacioni kanal u zaleđu bunara beogradskog
izvorišta vode za piće. Kompletno rešenje uključuje i
nepopularne mere, ali je stanje kompletnog sistema
bunara relativno ugroženo širenjem urbanizacije na
račun uših zona sanitarne zaštite (Despotović, sa
sar, 2012, 2016)

Slika 10. Objekti za zahvatnje oticaja, provođenje, raspodelu ka objetu za filtriranje i retetnziranje, kao i infiltraciju u
podzemlje

Slika 11. Objekti za provođenje, raspordelu proticaja, filtriranje i retenziranje oticaja sa mosta „Gazela“ ipripadajućih
saobraćajnica, ukupno oko 70.000m2, dispozicija sistema i presek kroz retenziju

11
 Tabela 1. Tipična godišnja opterećenja zagađenjem od oticaja sa jedinice površine različitih namena, izražena u
kg/ha/god (prema Hvitved-Jacobsen i sar., 2010)

Tip površine - način korišćenja zemljšta

Parametar Stanovanje Stanovanje Stanovanje
Komercijalna Industrija Putevi Parkirališta
(velika gustina) (srednja gustina) (niska gustina)
TSS 1100 450 270 10 550 1000 450
TP 1,7 1,1 0,4 0,05 1,5 1,0 0,8
TKN 7,5 4,7 2,8 0,3 3,7 8,9 5,7
BPK5 70 30 15 1 - - 53
HPK 470 190 60 10 230 - 300
Pb 3,0 0,9 0,06 0,01 0,2 5,0 0,9
Zn 2,3 0,8 0,1 0,05 0,4 2,3 0,9
Cu 0,4 0,03 0,03 0,01 0,1 0,4 0,07

Na slici 14 je prikazan glavni objekat u kome se
razdvajaju više zagađene od manje zagađenih voda,
i potom gde se filtrira više zagađena voda. Takođe
je ovaj podsistem primenjen i na mostu kod TENTa
u Obrenovcu
mogućnost pojave plavljenja u gradovima i moguće
prekidanje infrastrukturnih sistema i procesa kao što
je saobraćaj, energetski putevi, kretanje ljudi... Zato
se formiraju projektna rešenja koja umesto
neposrednih priključaka na ispuste i velike kolektore
i recipijente, kišna voda usporava, prečišćava,
infiltrira i potom koristi za razne namene, pranje,
navodnjavanje, zalivanje, ili irigaciju akvifera –
vodonosnih slojeva, čak i kao izvor vode za piće.

Izučavanje svih lokalnih uslova od urbanističkih,

geoloških, saobraćajnih, geodetskih, hidrografskih i
drugih do detalja, pre nego što se pređe na
savremene načine i postupke obrade, je najvažniji
korak. Potom je veoma bitno razlikovati šta je cilj
izrade projekata, da li je to obaveza malog značaja
ili se radi projekat za često ugrožene sredine koje
trpe velike štete, pretnju i pod rizikom su da može
biti velikih poplava.

Obzirom da u regionu ne postoje precizni i detaljni

Slika 12. Komora sa Storm-filterima.
4 ZAKLJUČAK
Složeni sistemi za kanalisanje i prečišćavanje kišnih
voda u gradovima ili na infrastrukturnim sistemima
zahtevaju odgovarajući detaljni projektni zadatak i
precizna istraživanja i raznovrsne podloge kako bi
se svi elementi kompleksnih projekata obradili na
kvalitetan način.
Uvek se mogu istaći kao osnovni ciljevi zaštita i
obezbeđenje aktivnosti ljudi i funkcionisanje u
sredinama koje su od interesa za vreme pojave kiša
jakih intenziteta, kontrola i sprečavanje plavljenja
saobraćajnih koridora i transport ljudi i robe. Za
potrebe detaljnih projekata neophodno je poznavati
lokalne karakteristike režima kiša, sve podloge i
podatke o površinama, prostorima, prirodnim
putevima tečenja i izgrađenim objektima . Ali još je
važnije upozoriti na ekstremne događaje i
propisi i procedure, ovaj rad je imao za osnovni cij
da informiše zainteresovane slušaoce i nadležne
kolege koje su neophodne faze ili koraci koji se
moraju imati u vidu, detaljno izučiti i primeniti.
Trebalo bi da odgovorni za bilo koji od
infrastruktiurnih sistema u svim planovima, višeg i
nižeg reda, u projektima urbanizacije, izgradnje,
zelenih inicijativa, saobraćajnih poduhvata, Ali i
rekonstrukcija ulica i platoa, drugih hidrotehničkih
sistema , da imaju u vidu međusobnu povezanost
svih „ponora“ i „izvoda“, kao i sistema. Zbog toga je
formiranje jedne, jedinstven podloge sa nabrojanim
podacima neophodni minimum za savremeno
upravljanje vodama. .

12
LITERATURA
[1] J.Petrović, J.Despotović: Historical rainfall
for urban storm drainage design, Water
Science and Technology, Vol. 37, No. 11,
str. 105-111, 1998.
[2] Debo T.N. and Reese A.J. (2003)
Municipal Stormwater Management, 2nd
ed. Lewis Publishers, New York, USA
[3] Đukić A. (2016) Modeliranje emisije
zagađenja kišnog oticaja sa urbanih
slivova, Doktorska disertacija, Univerzitet
u Beogradu-Građevinski fakultet
[4] Đukić A., Ljubisavljević D. (2011)
Upravljanje kvalitetom kišnog oticaja –
mogućnosti i ograničenja, Zbornik radova
sa konferencije Voda 2011, SDZV,
Beograd, 2011.
[5] Hvitved-Jacobsen T., Vollertsen J., Nielsen
A. (2010) Urban and Highway Stormwater
Pollution-concepts and Engineering. CRC
Press. Taylor&Francis Group, Boca
Raton, FL, USA.
[6] Metcalf&Eddy, Wastewater Engineering:
Treatment and Reuse, 4th edition,
McGraw hill INS, NY, USA, (2002)
[7] Woods-Ballard, B., Kellagher, R., Martin,
P., Jefferies, C., Bray, R., Shaffer, P.
(2007) The SUDS manual, CIRIA C697
[8] J.Despotović, J.Petrović, N.Jaćimović:
Measurements, calibration of rainfall-
runoff models and assessment of the
return period of flooding events at urban
catchment Kumodraž in Belgrade, Water
Science and Technology, Vol. 45, No. 2,
pp. 127- 133, 2002.
[9] J.Despotović, N.Stefanović, D.Pavlović,
J.Plavšić: Inefficiency of urban storm
inlets as a source of urban floods, Water
Science and Technology,Vol. 51, No. 2,
pp. 139 - 145, 2005.
[10] A.Djukic, B.Lekic, V.Rajakovic-Ognjanovic,
Dj.Veljovic, T.Vulic, M.Djolic, Z.Naunovic,
J.Despotovic, D.Prodanovic:
Furtherinsightintothemechanismofheavym
etalspartitioninginstormwaterrunoff,
JournalofEnvironmentalManagement,
168, 104-110. 2016.
[11] J.Despotović, J.Petrović, V.Vukmirović:
Some considerations of urban drainage
13
design practice using experimental data,
Atmospheric Research 42, 279-292.
Elsevier,1996.
[12] Topalović Ž., Plavšić J., Despotović J.
(2015) Konsistentno određivanje
računskih kiša, Vodoprivreda, 47(4-6), str.
151-159.
[13] Todorović A., Plavšić J., Despotović J.,
Pavlović D., Trendovi u pokazateljima
režima padavina u Beogradu, Zbornik
radova građevinskog fakulteta:
"Savremena dostignuća u
građevinarstvu", Građevinski faultet u
Subotici,e-ISSN 2334-9573,p.119-124,
[14] Plavšić J., Blagojević B., Todorović A.,
Despotović J. (2016) Long-term behaviour
of precipitation at three stations in Serbia.
Acta Hydrotechnica, in press.
[15] Despotović, J. Plavšić 2010. Odvođenje
kišnih voda sa gradskih mostova, Uvodno
na 10. Slovenski kongresu „O Cestama i
prometu“ - SLOCEST 2010, Portorož.
[16] J.Despotović, D.Prodanović, A.Đukić,
J.Petrović, N.Jaćimović: Merenja u
kanalizacionim sistemima kao osnova
analize, projektovanja i upravljanja
sistemima, Savetovanje „Otpadne vode i
čvrsti otpad“, Udruženje za teh. vode i
sanit. inž - Beograd. Budva, str. 263-276.
1999.
[17] J.Despotović, J.Petrović, N.Jaćimović,
A.Đukić, B.Babić, M.Jovanović: Opšta i
separatna kanalizacija na slivu
Kumodraškog potoka: vodoprivredno-
komunalno-ekološki pristup, Zbornik
radova konferncije „Otpadne vode i čvrsti
otpad“, Udruženje za teh. vode i sanit. inž.
Budva, str. 277-286. 1999.
[18] J.Despotović, J.Petrović, N.Jaćimović:
Measurement, calibration of rainfall-runoff
models and assessment of the return
period of flooding events at urban
catchment Kumodraz in Belgrade,
International Workshop on Rainfall in
Urban Conditions, Pontresina, 2000.
[19] J.Despotović, J.Petrović, N.Jaćimović,
A.Mijić: Merenje, kalibracija modela
padavine-oticaj i ocena povratnog perioda
 poplava na slivu Kumodraškog potoka u
Beogradu, Konferencija "Moderni tehnički
postupci u kanalizaciji", Beograd. 2001.
[20] J.Despotović, J.Plavšić, N.Jaćimović:
Poplave u gradovima kao uzroci šteta,
havarija i zaraza: primer sliva
Kumodraškog potoka u Beogradu, I
Stručno savetovanje "Inženjerski rizik i
hazard u urbanom sistemu Beograda",
UIB, Beograd, str. 31-38, 2002.
[21] J.Despotović: Kanalisanje u Beogradu radi
zaštite od poplava i zagađenja:
informaciona baza, merenja i uslovi za
uključivanje i informisanje javnosti, I
Stručno savetovanje "Inženjerski rizik i
hazard u urbanom sistemu Beograda",
UIB, Beograd, str. 237- 246, 2002.
[22] J. Despotović, U. Krajnc, Z. Jovanović, J.
Plavšić: Matematički model
kanalizacionog sistema Maribora radi
unapređenja kanalizacionog sistema i
rada PPOV-a, Međunarodna konferncija
„Savremena tehnika kanalisanja“,
Udruženje za tehnologiju vode i sanitarno
inženjerstvo, Beograd, ISBN 978-86-
82931-30-0, str. 13-24, 2009.
[23] J. Despotović, J. Plavšić, N. Jaćimović, Lj.
Janković: Odvođenje kišnog oticaja i
sigurnost saobraćaja u gradovima,
Zbornik radova 15. Savetovanja SDHI,
Univerzitet u Beogradu - Građevinski
fakultet i Srpsko društvo za hidraulička
istraživanja - Beograd, Babe. str: 415-
424, UDK:628.217:519.87, ISBN:978-86-
7518-109-5, CD: 978-86-7518-110-1.
2009
[24] D. Pavlović, J. Plavšić, J. Despotović:
Statistička analiza dnevnih kiša u Srbiji
metodom godišnjih ekstrema –
Gumbelova ili EV2 raspodela, Zbornik
radova 16-tog naučnog savetovanja SDHI
i SDH, Donji Milanovac, ISBN 978-86-
7518-159-0, str.360-369, 2012.
[25] J. Despotović, Kanalisanje kišnih voda,
Građevinski fakultet Univerziteta u
Beogradu, 2009.
[26] J.Despotović,N.Jaćimović, J.Plavšić,
M.Stanić, A.Djukić, D.Pavlović,
A.Todorović, S.Biondi,
F.Sambo:Odvodnjavanjeautoputevaimost
ovauciljuzaštiteizvorištazavodosnabdevan
jeodredovnogiincidentnogzagađivanja –
PrimerOstružničkogmosta,
IISrpskikongresoputevima, Beograd, 9-10
juni, 2016.

CEE (1976) Bathing Water Directive, 76/160, EC Brussels

CEE (1991) Urban Waste Water Treatment Directive, 91/271, EC, Brussels
CEE (2000) Water Framework Directive, 2000/60, EC, Brussels
EN 752 (1995) Drainage and Sewer Systems outside Building, CEN 1995, Brussels
EN 858 (1998) Quality and Treatment of Rainfall Runoff, CEN 1995, Brussels
EN 13508 (1995) Inspection of Pipes, CEN 1995, Brussels
US EPA (1994) Combined Sewer Overflows Control Policy: A Consensus Solution to Improve Water
Quality, Office for Water, 832-F-94-002

14