284 ») KONIEC STALINIZMU ZANIM POZNASZ NOWY TEMAT. Scharakteryzuj spos6b sprawowania wladzy przez Jézefa Stalina, ‘Wryjasnij, jak doszto do wlaczenia krajéw Europy Srodkowej do bloku komunistycznego. | ; i \ si ssr saxiss6r 2x war ee ertncpeeats | petri esa 1S [nepeshee ary go rn iy ZSRR PO II WOJNIE SWIATOWEJ Decydlujacy wklad ZSRR w pokonanie Niemiec umod- liwit wamocnienie roli Stalina na arenie miedzynaro- owe} oraz ugruntowanie jego pozycii w kraju, Ra- cki przywédea szybko wykorzystal te sytuacje do przeprowadzenia zmian w najwyzszym kierownictwie partyjnym. Jedno 2 czotowych miejse w rzadzie zajal wowezas Andriej Zdanow — od jego nazwiska powo- jenna polityka wewngtrzna w ZSRR zyskala miano adanowszczyzny. W tym czasie nastapil brutalny po- wrot do przedwojennych metod walki z wrogami sys- temu komunistycznego. Pierwsze represje dotknely repatriantéw, czyli osoby, Ktére znalazly sie podczas wojny poza granicami ZSRR, min. jeficéw wojennych Oskarzono je 0 ,skazenie ideologiczne’ co dla wiekszo- Sci nich zakosiczylo sig Smiercig lub zestaniem do ta- gréw czy bataliondw pracy. Zatoba po smierci Stalina Propaganda radlziecka starala sie przedstawic ‘Smieré Staiina jako ogromna kleske ludzkosoi, Die pogrzebu ,ukochanego praywédcy” ‘agtoszone diem zaloby narodowe) nie tylko \w ZSBR, lecz takze w pozostalych krajach bloku ‘weschodniego. Ku czci zmarlego powstalo wiele pieSni | wierszy, a Katowice otrzymaly nowa zaszozyina’ nazwe - Stainogr6d, Cielo Stalina _Zostalo zmumiffkowane | umieszozone w mauzo- leum Lenina, skad usunigto je dopiero w 1961 r i spalono. Mimo oficjaine| rozpaczy 2 powodu Smierci dyktatora w wielu paristwach wydarzenio to przyieto ze skrywana ulga. Nall) atmosfere te oddaje warszawski dowcip z tamtych czasow Na co zmari Stain? ~ Na szozescie’, Dlaczego sirieré Stalin star sig arzedstavic [oko paws do smut ola wszysthich dai? W ramach polityki narodowosciowe| w poszczegsl- nych republikach radzieckich obsadzana stanowisk kierownicze Rosjanami lub zrusyfikowanymi diala- czami lokalnymi. Ustanowiono rosyjski jezykiem urze dowym, a take prowadzono drialania na rzecz. unifi- kkacji wszystkich republik z Moskwa. Rozpetano ted: kampanie antysemicka, oskarzajac Zyd6w o szpiego stwo na rzecz USA. Zmniejszono natomiast ataki na Cerkiew prawostawng, ktéra w okresie wojny wzywala do walki w obronie ojczyzny. Gospodarka ZSRR, po- dobnie jak catego bloku wschodniego, byla nastawiona na produkeje praemystu cig#kiego kosztem rolnictwa. Zakoriczylo sig to min, Kolejng Kleska glodu na Ukra- inie, gdzie smieré poniosto ok, miliona os6b. Na XIX Zjetdaie WKP(b) w patdzierniku 1952 r. zadecydo- wano o zmianie nazwy partii na Komunistyczna Partig Zwigzku Radzieckiego (KPZR) zien pogrzabu Stalina we wesc kajachbleky korrunistye=- hago uezazono w podcery sposco. Organzowano mardestacie23- ‘bre, w kéryh bral ucla! pracownicy wiekszosci presdsibiorsw | urzedé, a akze uceriowiel studenct. orga, Pla, 1859 XX 5 mar wwybud nie mi poglad Gieors Chews ostatni Saybke swojeg tajnyc Tina or w wyn tysiec sowe dzono sig do Ktory: stwac min t rytyh ponie’ dug© XX ZJAZD KPZR 5 marca 1953 r. zmart Jozef Stalin, a wewngtr2 KPZR ‘wybuchta walka 0 wiadze. Efektem sporu bylo zlagodze- nie migdzynarodowej polityki, na co wplyw mialy take poglady glownych dziataczy ZSRR ~ Lawrientija Beri, Gieorgija Malenkowa, Nikotaja Bulganina i Nikity Cheuszczowa, W walce 0 najwyisza wladze zwycieayt costatni z nich, ktéry zostat 1 sekretarzem KC KPZR Szybko doprowadzit on do aresztowania i rozstrzelania ‘wojego najgrozniejszego przeciwnika ~ zwierzchnika tainych stusb Lawrientija Beril, W ZSRR rozpoczeto wéwczas proces umiarkowanej krytyki dzialalnosci Sta- Jina oraz odchodzenia od masowych represii, W 1955 r ww wyniku amnestii zwolniono z wigzier i tagrow setki tysigcy wigénidw. Ponadto zwiekszono naktady finan- sowe na praemyst spozywezy i lekki, a takze wprowa- dzono wiele udogodniest w rolnictwie, co przycaynito sie do poprawy warunkéw zycia codziennego. Okres, Ktéry rozpoczat sig po émierci Stalina w ZSRR i pati- stwach od niego zaleznych, nazywany jest odwild. Ter- ‘min ten pochodzi od tytutu powiesci Iii Erenburga, ytykujgce| stalinizm. Okreslenie byto bardzo trafne, poniewai. czas ten przypominal powr6t do tycia po _clugiejzimie" stalinowskiego terroru. SOCJALISTYCZNA JUGOSEAWIA Gy wojska radzieckie wicaczaly do Jugostawi, kraj ten byl juz w wigkszosci konirolowany przez partyzantow kornunistycznych, dowodzonych przez Josipa Broza-Tita. Datego nie zgadz! sig on po woinie na utworzenie vwspéinego radu z wladzami emigracyinym i przeial peng kontrole nad krajer. Po zakoriczeniu walk okazalo sie, 2 jugosiowiafiscy dzialacze nie chea wprowadzenia komunizmu w wersji radzieckie) laoz pragna budowaé {go na wlasnych zasadach. Stalin uznal wowozas Tita 2a 'swojego wroga | probowal odsunaé go od rzadow. Jacinak cleszacy sie olbrzymim poparciem spoleczeristwa, Jugostawi praywddea pozbyl sie zwolennik6w Stalina | utreymal wiadze. Zagrozony ze strony dawnego sojusz- rika nawigzal wepéipracg z Zachodem, a dziek! tajnym uklacom otreymal wsparcie finansowe oraz dostawy bron ZUSA, Tito zaczal r6wniez prowadzi¢ poltyke antyra- ziecka, W tel sytuaci Stain rozwazal moziwos6 2b10)- nego ataku na Jugostawie, lecz zaniachal swoich dialant ze w2gledu na stosunk’jugosiowiarisko-amerykarisKe, Paristwa bioku wschodhniego podiegle Moskwie takee zerwaly Kontakty 2 Jugoslawia, co tylko zwigkszyfo popularnosé Tia w kraj "Wk spas kemunistom jugostowiarskim uso Sie [if raymae catovta riezaleznosé od Mosk? POLSKA | SWIAT PO 11 WOJNIE SWIATOWE) J ‘Celem Chruszczowa byto calkowite przejecie wla- zy w kraju, Przelomem w tych daialaniach okazat sie XX Zjazd KPZR, ktiry odbyl sig w Moskwie w lutym 1956 r. W oficjalnym referacie Chruszczow skrytyko- ‘wal jedynie kult jednostki, natomiast burze wywolat tajny referat wygloszony w nocy z 24 na 25 lutego. ‘Tym razem Chruszczow poddal rzady Stalina druzgo- ace} ocenie. Po raz kolejny zanegowal ult jego osoby,, «a ponadto naduaywanie pojgcia .wroga ludu’ potepit zabdjstwo Tuchaczewskiego oraz tysigcy innych dzia- aczy komunistyeznych, a takée deportacje calych na- rodéw w latach wojny. Za niewlasciwe uznal rownied zerwanie stosunkéw 2 Jugostawig. Chociad. krytyka nie dotyczyla calego systemu komunistycznego, lecz tylko niektérych jego aspektéw, i tak wywolala duze zaskoczenie wsréd wiadz paistw bloku wschodniego. Referat zgodnie z zalozeniem mial pozosta¢ tajem- nica, aby nie dostarczaé argument6w przeciwnikor komunizmu, jednak dosé szybko jego tres trafila do zachodnich korespondent6w i zostala szeroko r0z- powszechniona w krajach komunistycanych, w sacze- g6lnosci w PRL i Jugostawii. Przyczynito sig to do destalinizacji takée w pozostalych Krajach bloku ‘wschodniego. Josip Broz-Tito ty przyweica Jugosla pres Mka- ‘isi at. Prowadztskuteczra polfyke wobec aren raredow Jugoslaws, co pazwalalo muna utzymaniaed- reel kal, fooate, Jugosams 1258 Goullo socfalstyezne] Jugostawil pc: stawialo pige pechedn symbolayjacych 2esinaczone narod: Sebo, Chorale, Macedoriczykow, Sonericow iCzamnogsr- cw. WW 1903, dadeno sz0sta pochadnio = symbol Bosal! Hercegowity.TEKST ZRODLOWY PRZEMOWIENIE CHRUSZCZOWA Nikita Chruszczow podezas XX Zjazdu KPZR w 1956 r. wyglosit referat, wktérym potepil polityke Jézefa Stalina, Towarzysze! (.-] Po siierci Statina Komitet Centralny Parti zaczgt wprowadzaé w zycie polityke doktadnego i systema- tycenego thumaczenia, Ze jest reecza niedopuszczalng 1 catkowicie duchowi marksistowsko-Leninowskiemu obca, aby wynosié edn osobe ponad inne, aby pree ‘mieniaé ja w nadcztowieka, posiadajacego jakies nad- prayrodzone cechy, takie, jakie praypisuje sie Bogu. Taki czlowiek reekomo wie wszystko, Jest wszechmo- a0). A w czynach swoich jest catkowicie nieomylny. Taka wlasnie wiara w jednego celowieka, wiara w Sta- lina, byta u nas Kultywowana praez wiele lat. |. Stalin catkowicie odrzucitleninowska metode prze- konywania 'ksetatcenia ludzi. Zszed! x pozyeji walk ideologicene), zamieniajac ja na gwatty administra Gj, na masowe represe i terror. Stalin dzialat na coraz wiekszq skale poprzez instancje karne, gwategc wszystkie istniejace normy moralnosci i radzieckiego prawa, Naturalnie takiesobiepariskie zachowanie sie jednej osoby zacheca innych do sobieparistwa, Ma- soWwe aresztowania i deportacie wielu tysiecy tudzi, egzekucje bez sadu i bez normalnych dochodzer stworzyly warunki, w ktérych zatriumfowala nie~ pewnosé jutra,strach i rozpacz.(..] Stalin uéyt Partii i NKWD do masowego terroru. Ito wtedy, gdy nie byto jut u nas klas wyzyskujgcych jako argumentu wzasadniajacego stosowanie przemocy. Ten terror skierowany byt nie tylko przeciwko reszt- kom Klas gingcych, lecz przede wszystkim przeciwko ‘uczeiwym pracownikom Parti i paristwa. Posypaty sig preeciwko nim klamstiwe, oszczercze, absurdalne oskarzenia o xdivulicowose; »szpiegostwo; »sabotaz, 0 praygotowywanie fikcyjnych szamachdw" [.. Z cala powaga powinnismy rozwazyé sprawe kultu jednostki, Nie mozemy pozwolié, aby sprawa ta wy- dostata sie poza Partie, a szezegéinie nie mozemy pozwolie aby przeszta na tamy prasy. Wtasnie z tego powods rozwazamy jg tutaj, na sesjinaszego zjazdu, pray drewiach zamknigtych. Powinnismy znaé gra- nice naszej krytyki. Nie mozemy dostarceaé amunicjt wrogowi (..] PRACA Z TEKSTEM ZRODEOWYM. 1, Oméw negatywne przejawy kultu jednostki przedstawione w referacie Chruszczowa. 2. Wymiest zarzuty stawiane polityce Jozefa Stalina, 2160 W.Pronabis, Polska | Slat 2 wieku, Warszawa 1900, s. 451, POSTAC HISTORYCZNA NIKITA CHRUSZCZOW sst-as7is. Bylsekretarzem KC PZPR oraz premierem ZSRR. Pocho- dait 2 chtopskie| rodziny {juz od 12 roku 2ycia pra- cowal, W 1918 r. wstapit do parti, bolszewickiej i wziat udzial w wojnie domowej. W okresie mig- dzywojennym studiowat w Moskwie w Akademii Przemystowe). W 1939 t. awansowat izostat I sekretarzem KC WKP(b) Ukra- iny oraz cztonkiem wladz najwyzszych WKP(b). Po Smierci Stalina aktywnie wtaczyt sig w walke 0 wla- zg. Udato mu sig wyeliminowaé Lawrientija Berig i kilku czotowych polityk6w, dzieki czemu stanal na czele KPZR i rzqdu ZSRR, Przeprowadzit destaliniza- je, skutecznie rywalizowal ze Stanami Zjednocz0- nymi w zakresie zbrojer i podrézy kosmicanych. W 1964 r. zostal odwolany ze swoich stanowisk i a do smierci nie wspomniano o nim w krajowych mediach.re Ui B). Po p wl Bere tna poczo- zaych, Bk iat pwyeh lm UKEAD WARSZAWSKI W 1955 1. do zalozonego w 1949 r. NATO przyigto REN. Zwigzek Radziecki uznat porozumienie migdzy paiistwami zachodnimi za wrogie i podiat decyzie 0 2a- ‘warciu wlasnego paktu wojskowego. Pierwszy etap re- alizacji tego celu stanowilo przyjecie tw. Deklarac}i pukareszteriskiej, zawierajgce) protest praeciwko mili- taryzaci REN. Nastepnie 14 maja 1955 1. podpisano 1 Warszawie dokumenty, ktérych efektem bylo po- wwstanie Ukladu o Prayjaéni, Wspélpracy i Pomocy Weajemnej, od miejsca zawarcia nazwanego Uktadem Warszawskim. Do sygnatariuszy tego paktu nalezaly ZSRR oraz paristwa bloku wschodniego, ale w latach 60. wystapita z niego Albania, a swéj udziat w nim cograniczyla takze Rumunia, Doktryna paktu byla of cjalnie obronna, lecz 2 opublikowanych wspétczesnie ddokument6w wynika, Ze armie kraj6w c2tonkowskich, przygotowywano do dzialai ofensywnych przeciwko Zachodowi. Powstanie Ukladu Warszawskiego sank- cjonowalo tez pobyt wojsk radzieckich na terenie wiek- szoéci paristw cztonkowskich oraz wymuszato ich sci- dlejsza wspétprace z.ZSRR w zakresie polityki obronne} i zagranicene} Konferencia paristw bloku wschodniego ostyla si Warsza- fale w maj T1966 r,Temater razméw byo zapavmieie POkO}s Tezpleczerta w Eurale.Zawarto wowezes pakt itary hazywany poene) Ukiadam Warszawskim, sttogate, Warzone, V 1955 jm POWSTANIE WEGIERSKIE Na Wegrzech po II wojnie swiatowe} panowal jeden ‘najbardzie| opresyjnych reziméw w bloku wschodnim. Po émierci Stalina dotychezasowy | sekretarz partit Ko- munistycane} zlodyt samokrytyke, a na stanowisko pre- rmiera zostal powolany Imre Nagy. Wprowadzit on bar- zie} liberalny kurs polityki, ograniczyl represje ijednoczesnie ukierunkowal gospodarkena zwviekszenie vounit SWIATOWE! ‘Wegierskie woisko prviaccvo sie do mantostantow tadegoyen Weer 1986 Na znaksprzecivu wobec Komunstyeznych 2 (ou 2 flag narodowych wycinane godt 20 skrayaowaryn miter ose, dodana w oizes0 sonjalstyc=nym, Fotografia, Budapest, 19567 produkejtartykuléw Konsumpeyjnych, Reformy te 20- staly w 1955 1. zatrzymane przez praywodce parti Mityasa Rékosiego. Nagya oskarzono woweras 0 »Pro- pagowanie whasne) drogi do komunizinu” i usunigto 2 patti. Pod wplywem wydarzess,jakie mialy miejsce podczas XX Zjaadu KPZR, na Wegrzech zaczely powstawaeini- ‘gatywy zmierzajgce do demokratyzacj 2ycia. Na dzia- Jania te wplywaly réwnied.zmiany zachodzace w innych. patistwach bloku komunistycznego, main. w Polsce 23 pafdziernika 1956 r. pod pornnikiem Jozefa Bema w Budapeszcie zebrat sig tlum demonstrantow. Spie- swano polski i wegierski hymn narodowy, a takze mani- festowano solidarnosé wobec wydarzesi w Polsce, Funk- jonariusze aparatu bezpieczeristwa otworzyhi wowezas ‘gies do zebranych. W nocy w celu ratowania sytuac}t premierem zostai sklonny do kompromisu Imre Nagy, jednak i to posunigcie nie powstraymato interwencji wojsk radzieckich — premier na poczatku zamierzal sthumié powstanie, lecz w oblicau narastajacych prote- stow adecydowal sig na polityke ustepstw. Tymezasem ‘Wegrzy aktywnie rozpoczeli walke 2 agresorem. Na strong powstaiicow przeszly takte niektore oddzialy ‘armii wegierskie} 2 plk. Palem Maleterem na c2cle, Ktére whrdtce powstrzymaly natarcie wojsk radzieckich Nagy utworzyt t2qd koalicyjny i 1 listopada 1956 « oglosit decyzie o wystapieniu Wegier 2 Ukladu War- ‘szawskiego oraz. przywrécenia w kraju ustroju demo- ratycznego. Zwrécil sie takze 0 pomoc do ONZ ww celu nadania Wegrom statusu pafistwa neutralnego. W reakeji na to wydarzenie ZSRR powolal podlegly sobie rzad Wegier 2 Jénosem Kédarem na czele. We- ‘wat on do pomocy w walce 7, ,kontrrewolucyjnym, powstaniem” Armig Czerwona, ktéra wkroczyla na258 ‘Wegry 4 listopada. Wobec praewagi Sowietéw starcia po kilku dniach zakoriczyly sig opanowaniem przez nich Budapesztu, Na emigracje udalo sie wowczas ok. 200 tys. os6b, a kolejne kilka tysigcy aresztowano i wy- \wieziono w glab ZSRR. Imre Nagy schronit sie w am- basadzie Jugostawii, skad podstepnie go wydostano i aresztowano. W 1958 r. zostat skazany na smieré, anastgpnie stracony, tak jak wielu innych powstaficéw. Patistwa zachodnie, mimo ze wezesniej zachecaly We- ‘gr6w do oporu, w obawie przed eskalacja konfliktu nie uudzielily im wsparcia. Z pomoca ofiarom walk nade- sziPolacy ~ w calym kraju oddawano krew itranspor- towano jg droga lotnicza na Wegry. Imre Nagy by! zd: arowanym koruri- a, a sudla arog poltyczng zaweleeoza wspdbrany z Mosk w charakterze agerta NAWD. decree ge 1 1955 r. zapropono: ‘wal pr2sprowadzerie reform pottycznych, osteh many 23 _2dae9 paez take Komunstyczn| Part \Wegier em kremlon, totgrate, Guagoa, © ODPREZENIE W RELACJACH MIEDZYNARODOWYCH Po przejeciu rzadéw Chruszczowowi zalezalo na umocnienin swojej wladzy, dlatego dazyt do ustabili- zowania relacjlz Zachodem. W polityce zagraniczne} staral sie jednoczesnie wykorzystywa¢ konflikty i r62- nice interes6w migdzy paristwami zachodnimi Zmiana w stosunkach migdzynarodowych pozwoli- aby na ograniczenie wydatkow na zbrojenia i przezna- czenie zaoszczgdzonych pienigdzy na cele cywilne \W zawigzku z tymi przemianami mniej radykalna sta- wala sig rownic propaganda, a slogan ,walka z.impe- rializmem’ zaczgto zastepowaé hastem ,pokojowego ‘wspolistnienia’ PrayKtadem zmian w polityce migdzynarodowej bylo zakoficzenie kontliktu koreariskiego oraz porozumienie’ CChruszczowa’z Titem. Ponadto ZSRR uwolnit niemiec- kich jeficéw wojennyeh 2 oboz6w 1 w 1955 r. zawart traktat pokojowy z Austria, kt6rej narzucono wieczysta| neutralnosé. Z terytorium austriackiego wycofaly sie tet wojska radziecke. od koniec lat 50. powrécono jednak do wzajernej ‘wrogosci. Chruszczow uznal wydarzenia 7 1956 r. na ‘Wegrzech 2a objaw slabosci Zachodu i zaczat demon- strowaé swoe osiagnigcia militarne w cela wywolania w spoleczeristwach patistw demokratycznych leku przed wybuchem wojny atomowe). Liczyt w ten sposdb na zahamowanie przez te kraje antyradzieckich dzia- lari. Odpredenie w relacjach migdzy ZSRR a Zachodem zakoficeyto sig w maju 1960 r. zestrzeleniem amerykaii- skiego samolotu szpiegowskiego U2, kt6ry znalazt sie ww przestrzeni powietrznej Zwvigzku Radzieckiego. Wy- darzenie to Chruszczow wykorzysta! do odwotania planowanej w Paryzu konferencji pokojowej w sprawie Niemiec. CWICZENIA 1. Opisz przemiany polityczne w ZSRR po smierci Stalina. 2, Wyjasnij, w jaki spos6b powstanie Uktadu Warszawskiego wplynelo na polityke wewnetrzng bloku wschodniego. 3, Przedstaw przebieg wydarzeri na Wegrzech w 1956 r, 4, Oméw, na czym polegato zlagodzenie stosunkéw migdzynarodowych w latach 1953-1960. DIA ZAINTERESOWANYCH . Andeevs, W. Mitrochi, Archiv Mtrochina, KGB w Europe ina Zachodzie, Warszawa 200 8. Woloszaisl, Smiettnypojedynek: ChruseceowBerla ‘Warszawa 1995, Odejécie Chruszczowa ‘Tray zamachy na Stalina httplink.nowaera.pI/his369 http link nowaera pl/his368 rozpes na ras dekom Kom Neges party niekts _wplysZANIM POZNASZ NOWY TEMAT |, Praypomni, 2 jakimi problemami gospodarczymi borykano sie w powojenne} Polsce. 2. Wymied cechy systemu stalinowskiego. POLSKI PAZDZIERNIK sa 1501 1200 i " te mos meso 65" xs, Mite] wydaamacasvonne) ——|awiowrecamcrara costa ‘va Pore! \ jm PROBLEMY WEADZY KOMUNISTYCZNE} Po émierci Jézefa Stalina w krajach komunistycenych roxpocaat sig proces odchodzenia od rzadow jednostki na rzece wladzy kolegialne}, W' 1955 r. widoczna byla dekompozycia w obozie wladzy w Polsce — w stycznit Komitet Centralny PZPR przeprowadail samokrytyke- Negatywnie oceniono nadmiernie rozwiniety aparat partyjny oraz ingerencje organéw bezpieczeristwa ww dycie obywateli. Polecono réwniez zweryfikowaé hiektére procesy i ledztwa polityczne. Na te decyzje -wplynelo min, fiasko planu 6-letniego w zakresie prze- imystu spozywezego oraz rolnictwa, Wiadze, mimo tezykrotnej obnizki cen, nie byly w stanle poprawig wa- ‘runk6w bytowych obywateli, Pozostawalo to w sprzecz- rnoéci z hastami dobrobytu gloszonymi przez oficjalng propagande. Spoleczeristwo traktowalo z nieufnoseig komuni- st6w sprawujacych wladze w Polsce 2 nadania ZSRR ‘Niezadowolenie budzily takée przesladowania KoSciola oraz przectwnikéw system. O silne} zaleznosci pr2y- pominali tzw. radzieccy dotadey w polskie) armii, Na ‘zele Wojska Polskiego stat przybyly z ZSRR Konstanty Rokossowski, reprezentujacy wylycznie interesy Konstanty Rokossowski ze wagledu na poke po- Chedzerie, po zakorioze- niu ellen wojennych 20- Stal sierouany przez Stains do Pos. W pi saym chose dowodzt Poinoana Grupa Wisk ‘Ami Czerwore. 37a sepia obj ankle in- sta obrony narodons} {Zyska topien merszaka Poss totogate, 19516 Sowietéw. Pamigtano réwniez o wymianie waluty | w paédzierniku 1950, ktéra doprowadzila ‘do ograbie- | nia Polaksw z oszczednosci, Spory wewnatrapartyine praycaynily sig do ostabienia cenzury. W te) sytuacii ww prasie pojawily sig tematy do niedawna zakazane. ch zadano reform, wysunglo sie »Po Prostw’ 5 vie powstal dys- teusyjny Klub Kraywego Kola, grupujacy pols intel gencje. Symbolami odwildy staly sie w Polsce opubliko- wane w tym czasie dwa utwory literackie: »Zly” Leopolda Tyrmanda i ,Poemat dla doroslych” Adama Wazyka. W tym ostatnim dziele podwazono legende budowniczych ezotowe) inwestycii okresu stalinow- skiego ~ Nowe} Huty, pierwszego socjalistycznego mia- sta, Podano takée w watpliwosé efekty industrializacyi, forsowane) w powojenne} Polsce. = KRYZYS WEADZY I WYDARZENIA ‘CZERWCOWE ‘Najwaéniejszym czynnikiem, ktéry prayspieszyl zmiany ww Polsce, byt odbywajacy sig w lutym 1956 r. XX Zjazd KPZR. Potepienie przez Chruszczowa kultu Stalina { ujawnienie ego zbrodni,a take Smier¢ Bieruta w marc. 1956 r, w Moskwie zapoczatkowaly okres przeobrazet. ‘Nowym I sekretarzem PZPR- -zostat Edward Ochab. Jego swladzg traktowano jednak jako przejéciowg. W trakcie posiedzenia KC, w ktérym wzial udzial sam Chruszczow, ‘ujawnily sig wewngtrzne podzialy w parti. Pierwsza ‘grup, zwana| Gleianana srzeszata komunist6w po- stulujgcych zmiany systemowe. jei/slad hwchodail dotychczasowi znaczacy politycy PZPR,majacy wplyw na ‘media, Dostraegali oni wliberalizaci systemu sposdb a tutezymanie sie u wladzy. Ten sam cel cheieli osiggnaé ratoliczyey, zakladajacy jedaakatraymanie dotyehe sow formy r2qd6vw. Oba ugrupowania zawdzigczaly swoje taniy nizanym:zatenescom w Warszawie. 2n9cena pulawian mie 32) ul. Pulaski}, natomiast ‘w patacyku rzidowym w Natoli- af takee Wiadystaw Gomutka, 259POLSKI PAZDZIERNIK Bikiniarze ‘Wlatach 50. populamosé wéréd mlodziazy migiskiej zdobyl subkultura bikiniarzy. Preedstawicial tel grupy wyr6znialy 2 tumu kolorowe ubrania, zndaszcza skarpaty i wzorzyste krawaty. Dostep do takiej odziezy nie byt latwy, poniewaz nie sprzedawano jej w sklepach. Bikinierze stuchaliazzu, ‘l6wnie nadawanego przez zachodhnie stacje radiowe, znali ‘ez nowe tarioe cieszace sie popularnoscia na Zachodzie. Wiadze partyjne niepokoita fascynacia mlodziezy kultura wywodzacg sie z paristw kapitaistycznych. Do walk z nig _zmobilzowano ZMP, jadnak worce upowszechniane przez ego czlonkéw adbierano jako nijakie i malo atrakoyine. Zarzuty stawiane bikiniarzom przez oficjaina propagande ‘moéna przeéledzié w kronikach fimowych 2 tamtych lat na polska lod? W spoleczeristwie panowat coraz wigkszy niepok6j. “Nasilaly sig publiczne formy demonstrowania religij- nosci, uaktywniala sig mlodziez studencka, w prasie Smielej niz dotad krytykowano system. Aby zapobiec eskalacji napieé, zaczeto usuwaé stalinowcsw z aparatiy wladzy, ogloszono amnestie dla wigénisw, rozpoczgto bardziej_obiektywne ni. dotychezas rozmowy 0 AK. W tym samym czasie(robotnicy oraz glosnie} doma- gall sig poprawy warunkéw bytowych-W Poznaniu doszlo do demonstracjiuliczych, ktére trwaly tray dni, od 28 do 30 czerwea 1956 r. Termin strajku zostal celowo powigzany x odbywajacymi sie wéwczas Mig- dzynarodowymi Targami fiskimi, podczas kté- rych w miescie praebywalo wiele os6b z zagranicy. Podczas taw. poznatiskiego Czerwea protestowali przede wszystkim robotnicy z Zakladéw Przemystu ‘Metalowego H. Cegielski (HCP), ktore w latach 1949— 1956 nosity nazwe J6zefa Stalina, Demonstranci doma- _gali sie zwrotu niepravenie pobranego podatku od wyna- ‘grodzest najlepie} zarabiajgcych robotnikéw, obnizenia ‘wyg6rowanych norm produkcyjnych i podwyzek plac. Saybko zaczely pojawiaé sig réwnie#. hasta antykornu- nistyczne. Na wiesé o aresrtowaniu delegacji robot kéw protestujacy zaatakowali Wojewédzki Urzad Be2- pieczeristwa Publicznego. Padly pierwsze strzaly. Wrargnigto tez do kilku innych budynkéw partyjnych iparistwowych. Strajki postulaty pracownicze pozostawaly w sprzecz- noSci z oficjalng propaganda. Zgodnie z je) prackazem rajem rzadzili robotnicy oraz. chlopt ito wiasnie tym grupom powinno zyé sie najlepie) Z tego powoduvla- dze zareagowaly na protesty w brutalny spossb fa Karykatura bikiniarza mialazachgcé modzh <0 postaw oarnianrych (zalecanyon pr2ez 98 rizagje ermunstyeane COsmieszany przez karyka- ‘urysi str) shad min. 2 szercki mary rac, ute na grub Podesawi, askraunjch Skarpatsk ikolerowego raat, anata, of 19501 JJ Ziaken pomodw wade kamunisyczne 2 tk duoym zaangazowaniom przeciwko demonstrantom skierowano jednostki pan- ccerne Sciagnietez glebi kraju. Zotnierzom kierowanym do Poznania méwiono, ze wybuchto tam niemieckie powstanie, ktore nalezy szybko stlumié. W miescie do- szlo do walk ulicenych. Zgingto w nich ponad 70 os6b. Symbolem tych dramatycenych wydarzett stala sie smieré 13-letniego Romana Strzalkowskiego, zastrze- Tonego podczas demonstracii. Oficjalnie podawano, 2c wystapienia byly zachodnia prowokacie — juz 29 czerwea ogtosit to w swoim przeméwieniu premier Cyrankiewicz \Jézef Cyrankiewicz eri func premra PRL w latach 4847—1052 1854-1870. By pezacivnkiem radykalnych zmian w oboniaasjgcym w Poise systemie potycarym, Podczas po _zratskicn oemonstragl w czorwe 1956 ruyal decyzie © Wey \wojska przacivko rabotnkom, ota, Warszawa, 1958KST ZRODLOWY POLSKA | SWIAT PO IE WOINIE SWIATOWE] POZNANSKI CZERWIEC {Wydarzenia w Poznaniu w czerweu 1956 «. wywolaly zdecydowang reakcjg wlad2, JOvef Cyrankiewicz \w przeméwieniu radiowym 2.29 czerwea ocenit je w nastepujacy sposdb. {.] Ne Poznaniu skupita sie cata uwaga osrodkéw imperialistycenych, albowiem chodzito 0 to, aby Po- ‘nati, miasto Migdzynarodowych Targow |. wczy- nniéterenem zamieszek, [J zamierzenta wichraycielt spalily na panewce w momencie, gdy zostalo to roze- ‘mane przez olbraymia wigkszose Klasy robotnicze, dra odcigta sie i odstapita od nastepne; fazy demon- siracji, od ponurych popiséw agentéw i prowokato- réw, wystepujacych 2 bronia w reku i atakujacych gmachy publiczne. (..] krew przelana w Poznantu obcigéyta wrogie Polsce osradki imperialistycene i re- akeyjne podziemie, ktére sq bezposrednimi sprav- cari zajse (..] Kazdy prowokator czy szaleniec, ktéry odwady sie podniest reke praeciw wladzy ludowe}, niech bedzie ‘pewny, de mu te reke wladza ludowa odrabie w inte- resie klasy robotnicze, w interesie chlopstwa pracuja- ego i inteligencjt, w interesie walki 0 podnoszenie stopy zyciowe) ludnosci, w interesie dalsze} demokra- tyzacfi naszego zycia, w interesie nasze) Ojezyany. Inna opinig na temat Czerwea‘56 wygtosit Wiadystaw Gomutka na VIII Plenum Komitetu Centralnego PZPR 30 paddziernika, |] Klasa robotnicza nigdy nie chwrytata sig strajku jako oreza walki o swoje prawa w sposbh lekko- ‘mysiny, Tym bardziej teraz, w Polsce Ludowe), rza~ dzone} w jej imieniu i w imieniu wszystkich ludzi pracy, nie zrobita tego kroku lekkomyslnie, Najwi- docznie} przebrata sie miara. A miary nigdy nie ‘mozna preebieraé bezkarnie. Robotnicy Poznania nie protestowali przeciwko Polsce Ludowe), pree~ ciwko socjalizmowi, kiedy wyscli na ulice miasta Protestowali praeciwko zlu,jakie szeroko zakrzewilo sig w naszym ustroju spotecenyim i ktore ich réwnies bolesnie dotknelo, preeciwko wypaczeniom podsta- wowyeh zasad socjalizmu, kt6ry jest ich idea. [..] Wielkg naiwnoscia polityceng byta nieudolna préba “redo obuteketbu: Yok XX zach, oprac. M, Sobaiska- Bondar, $.B, Lenard, Warszawa 1208, 5. 098-298, preedstawienia bolesne} tragedii poznariskiej jako daiela agentéw imperialistycznych i prowokatoréw. Agenci i prowokatorzy zawsce maga by¢ i dziatac. “Ale nigdy i nigdzie nie moga decydowaé 0 postawie Masy robotnicze.(..] Szescioletni plan gospodarcey, reklamowany w przesztosei z wielkim rozmachem jako nowy etap wysokiego werostu stopy zyciowe, zawiédl nadzieje szerokich mas pracujgcych. PRACA Z TEKSTEM ZRODLOWYM 1 Wymien r6znice migdzy wypowiedziami Cyrankiewicza i Gomutli. 2. Wyjaénij,jakie cele chcieli osiggng¢ praywodey. Demonstracje poznariskich robotnikew sw ezenwou 1956 7, odbyty smn. pod ‘udynkiem Rady Narodow. Wscod prot stujgoyon ef fatsayie poojoski dy ‘zace zasiggu wystqpin’ ~ sacz0n0, 28 {do podobnych mantestacj dochodzio fa fererie calego eau. Przyczynio ie to co rosnaoe|riechee do negocial 2 wtadzars, aw Konsakwenc} dopron Cleo do zaostzenia Konfku tetopata, Pazrah cose 1256K_PAZDZIERNIK ™ POCZATKI RZADOW GOMUEKI ‘Wydarzenia poznariskie wplynely na przyspieszenie zmian w najwyzszych kregach partyinych. W spote- czefistwie panowaly nastroje antyradzieckie, powsta- waly Kluby dyskusyjne i robotnicze inicjatywy samo- ragdowe. Zapowiadany powrdt Gomulki wywolat zaniepokojenie w Moskwie. 19 paddziernika 1956 r.na obrady VIII Plenum KC PZPR przybyla delegacja ra- dziecka 2 Chrusaczowem na czele, W tym samym cza- sie stacjonujace w Polsce wojska radzieckie zostaly wy- prowadzone z koszar i skierowane na Warszawe, flota ZSRR zablokowala polskie porty, a lotnictwo patrolo- wwalo przestrzei powietrzna nad Wybrzezem. Podczas dlugich negocjaeji Gomutce udato sie przekonaé Chruszezowa, ze zmiana sekretarza partii w Zaden spo- sob nie wplynie na ustr6j panujacy w Polsce. 20 paddziernika Gomutka zostal wybrany na Isckre- tarza PZPR. Stalo sig tak gl6wnie dzieki poparciu pula- wwian, ktorzy wigzali z nim duze nadzieje, dotyczace main. realizacji »polskiej drogi do socjalizmu’’ Polacy przyjeli nowego sekretarza z entuzjazmem. Doprowa- dzono te? do porozumienia z prymasem Wyszytiskim Ugoda zakladala ograniczenie restrykcyjnych przepi- séw wobec Kosciola, powrét religit do szkot, a takze odzyskanie przez Kosci6t kontroli nad prasa katolicka, sw tym nad ,Tygodnikiem Powszechnym’ W zamian za te ustepstwa prymas wrécit do Warszawy, a przedsta- wiciele duchowieristwa poparli dziatania rzadu zmie- rzajace do uspokojenia nastrojéw spotecenych. Gomulka odbyt réwniei: podrst.do Moskwy. Podpi- sano wéwezas umowe regulujacg kwestie zwigzane ze stacjonowaniem w Polsce radzieckich wojsk. Polakom umodliwiono takée powrdt z terenéw ZSRR oraz 2 la- gr6w. Ponadto unormowano rozliczenia finansowe, Byt polskim dziataczem ko- munistycanym, I sekreta- rzem PPR oraz I sekretarzem PZPR. Nauke zakoscry! ww wieku 12 lat. W czasach IL Rzeczypospolite) aktywnie dzialat w réznych partiach. Ostatecznie zwiqzat sig 2 KBP. Kilkakrotnie areszto- ‘wano go za dzialalnosé anty- rzqdowa oraz organizowanie POSTAC HISTORYCZNA WEADYSEAW GOMUEKA 195-1982 przede ws7ystkim za eksport polskiego wegla do ZSRR, codbywajacy sig do tej pory na warunkach niekorzyst- nych dla Polski Na fali odwilay Katowicom przywr6cono oryginalng nazwe ~ w latach 1953-1956 miasto nazwano Stalino- grodem. Zezwolono rownieé na rozwigzaniie wigkszo- Sci spéldzielni produkcyjnych i zaprzestano procest przymusowej Kolektywizacji. Wiadze na krétko prze- staly forsowaé rozw6j praemystu cigzkiego i wsparty produkcje artykutow spozywezych, Przyniosto to szybka, cho¢ krétkotrwala poprawe poziomuZycia Po- lakéw. Zreformowano takze centralny system zatza- dzania gospodarka oraz aparat bezpieczeristwa — utwo- rzono Stuzbe Bezpieczeristwa (SB). Przeméwienie Wiedystawa Gomulkinaplacu Deliad w Warsza wa w2budelo owacie prams pl milo zsbrarych. Po zakoiczs- ‘ly wysgpiena zgromadzony tum pokojow0 udal se pod arbe- ‘sade radziock, Co staravia spore zaskoczanie la Gomi totgrate, arena, 242% 1958 strajkw. W latach 30. przebywat w Moskwie, gdzie _ukosczyt szkole partying. Podczas kampanii polskie), korzystajgc 2 panujacego chaosu, wydostal si¢z wiezie- nia i dotart do Lwowa. W 1941 t. zostal przyjety do WKP(b). W 1942 1, wrdcit na tereny okupacji niemiec- kie| i aktywnie angazowal sig w rozw6j PPR, Po ustano- ‘wieniu nowej wladzy przez Stalina petnit rézne funkcje iministerialne, Pod koniec lat 40, odsunigto go od nich i aresztowano, Wrécit do polityki dopiero w 1956 r, gdy swybrano go na I sekretarza PZPR. By! preywédeq PRL do grudnia 1970 t é E vad ral of am Aa e Ak a| SPRAWA ,PO PROSTU" Gomuika uwazal za sluszny ustréj, w ktérym przy- wédeza role odgrywata partia komunistyczna. Pod- czas stynnego przeméwienia na warszawskim placu Defilad w paédzierniku 1956 t. przypomnial, ze czas ‘wiecowania sig skosicayt i nalezy wrécié do pracy. Po wyborach w styczniu 1957 r. rozpoczal powolny pro- ces ograniczania swobdd obywatelskich i odchodzenia, od polityki uwazanej przez wielu Polak6w za poczatek demokratyzacji_kraju. Symbolem kofica okresu. ustepstw ze strony Gomutki stato sie zamknigcie ww patdzierniku 1957 r. pisma yPo Prostu” i rozpedze- nie przez milicje demonstrant6w protestujacych prze- ciwko te} decyz}. POLSKA 1 Sw UL wornie swiatowey "Po Prostu’ byl pismem skierowarymm do miodyeh hud. Wyde- {rane jew latach 1967-1957. W jogo rodeo} precowali min. y= ‘ard Tusk, Agriaszka Oslecka, Marek Hlako, Jan Oszowski, a takeo Jerzy Urban, ‘= caasopomo, 1956 TEKST ZRODLOWY KLUB MEODEJ INTELIGENCJL ‘Tygodnik ,Po Prostu” przedstawit w 1955 r projekt tworzenia Klubéw Mlodej Inteligencj Ich powstanie byto jednym z przejaw6w trwajace) w Polsce odwiliy. Na hasto rzucone przez »Po Prost” i grupe 2 Breo- zowa mtodzi absolwenci szk6t wyészych, nie chege umierad prowincjonalng smiercig inteligenta, two- rzyli Kluby Mtodej Inteligencji. [...] Pisalismy onwtrgcani sig" mtode} inteligencji do najbardziej Aywotnych spraw miejsc, w Ktdrych dziataty kluby. A to nwtrgcanie sig” nierzadko praybieralo wowczas charakter walki z lokalnymi kacykami ~ nieukarsi i dzierzymordami wszelkiej masci.|..] Nie wszyst- kim byto to na reke. Kiedy takiemu lekarzowi czy ‘prawnikowi nie podobato sig cos w sposobie rzadze- nia powiatem, tatwo byto go wusadzié: Gorze),gdy ci niezadowoleni zaczeli sie grupowaé. Antyklubowa nagonka popierana zreszta represjami administra cyjyrai byta najlepseym dowodem, ze nastroje anty- inteligenckie(..] biora siez Konkretnej sytuacjtludzi, Ktérey swoje stanowiska zawdzieczali wsaystkiensu, lho nie kwaliftkacjom. W Czestochowie (..] dziata- cze KMI cheieli z innymi cztonkami miejscowego Ruchu Paédeiernikowego” wplyna€ na wynik wybo- réw do Komitetu Miejskiego [PZPR], zostali preez strézéw porzadku wywiezient do zamiejskiego last ‘eby nie preesckadzalt.(..] Przewodniceaca miejscowego KMI, niegdys pelna za- pal dzialaczka, dzis twierdzl, 2e odechciato sie je) wwszystkiego |...]. Zagrozona wydaleniem z partii za arozrabiactwo; wycofata sie < Kubowe} dziatalnosci, PRACA Z TEKSTEM ZRODEOWYM 1, Wyjasnij, co chcieli osiggnaé czlonkowie KML {iw jaki spos6b dzialali 2, Scharakteryzuj postawe wladz wobec inicjatyw KML Z2rédko: W. Glowacki, fay statitzagh, ,Po Pros’ 12.1967. CWICZENIA 1. Oméw przemiany politycane i spotecane w Polsce w latach 1953-1956. 2, Wyjaénij znaczenie pojecia ,odwila”. Wymien jej prayklady. 3, Przedstaw stosunki pomigdzy paristwem a Kosciolem katolickim w okresie odwilZy. DLA ZAINTERESOWANYCH -Machcewice, Polski rok 1956, Warszawa 1993. ‘A. Paczkowski, Trey twarzeJ6zefa Swiaty, Warszawa 2008. | Rok 1956 | Pojechat dumnie betp/ink.novwaera plihis370, utp ink nowaera pl/his371BLOK WSCHODNI W LATACH 60. I 70. ZANIM POZNASZ NOWY TEMAT. Przypomnij, w jaki sposob do wtadzy w ZSRR doszedt Nikita Chruszczow. Wyjasnij, na czym polegata odwild po smierct J6zefa Stalina, ri saw is6tr axsor. evs cep telay cious wien) —— [marty 19608 voss0 = RZADY CHRUSZCZOWA. Podstawowym celem polityki Chruszczowa stato sig ponowne wlaczenie Jugostawii do obozu paristw ko- munistycenych podporzadkowanych Moskwie. Polityk vwychodzit pray tym z blednego zalozenia, ze przy- czynq odstapienia od sojuszu byly wzajemne relacje Stalina i Tita. Podezas wizyty praywédcy Jugoslawii w Moskwie w czerweu 1956 r. Chruszczow musiatjed- nak pogodzie sie zfaktem, ze Belgrad bedzie prowadzit polityke niezaleing od ZSRR. Jedng z decyzji XX Zjazdu KPZR bylo uznanie mod- liwosci pokojowego wspétistnienia dwéch przeciwstaw- nych blokéw, Nie oznaczato to jednak rezygnacji2 walki © wprowadzenie komunizmu na catym swiecie oraz 2 toczenia sporu ideologicznego. W dalszym ciagu trwal .wyScig zbrojeri, w kt6rym przewage zyskala strona ra- dziecka. Dude sukcesy ZSRR odnosit réwnied w daie- dzinie badari kosmicznych, W 1957 r. wystrzelono w ko- smos pierwszy sputnik, w 1961 r. 2a6 w przestrzei kosmiczng po raz pierwszy zostal wyslany calowiek ~ Juri Gagarin. Podezas rzadéw Chruszczowa rozpoczeto take na forum migdzynarodowym negocjacje, ktérych celem, bylo ogriniczenie zbrojes. Dziatania te poczgtkowo nie praynosity efektow, jednak po pewnym czasie, w 1963 t, uudalo sig podpisaé uklad o ezesciowym zakazie prob 2 bronig jadrowa, Stworzylo to réwniez podstawe dla ééniejszych porozumiert, zawieranych pomigdzy ZSRR i Stanami Zjednoczonymi W Zwigzku Radzieckim znacznie slabiej od innych dziedain rozwijata sig gospodarka, a szczegélnie pro- dukcja na rynek spozywezy, Podejmowane z inicjatywy Chruszczowa proby modernizagji radzieckiego rolnic- twa, main, starania 0 rozw6j upraw na Syberii oraz da- enie do zwigkszenia ilosci pél kukurydzianych, kori- czyly sig niepowodzeniem. ZSRR zmuszony byt nadal importowa€ 2boze, a migso bylo w kraju produktem deficytowym. Polityka wewngtrzna po okresie kr6tko- trwalej odwilzy ponownie powrdcita do écislej kontroli spoteczeristwa, nasilajacej sig rusyfikacjiw republikach radzieckich i walki z religig. Mimo to czesci wystedlo- nych narodéw, min. Czeczenom czy Kalmukom, udalo sig powrdcié do swoich ojczyzn i uzyskaé autonomic. Praywileju tego nie przyznano jednak ani Niemcom nadwotZaitskim, ani Polakom wysiedlonym w 1936 r do Kazachstanu, ‘Spotkania Nikity Chruszezowa 2 prezydentom USA Johnem F. Kennadym stanowy okie do popranystosunkw migczy superrocarstwam fear, We, 1961Oprécz wyscigu zbroj Set: Teo:sone do iy eeeBLOK WSCHODNI W LATACH 60. 1 70. @ KRYZYS KUBANSKI Kolejnym miejscem, gdzie zaistniata grozba wybuchu nowej wojny Swiatowei, byla Kuba. W 1959 r. doszedt tam do wladzy Fidel Castro, ktory obalit redim gen, Fulgencia Batisty. Nowy przywédca planowat przepro- wadzié radykalne reformy spoteczne i gospodarcze nie~ korzystne dla Amerykanéw. W tym celu nawigzat sto- sunki dyplomatyezne z ZSRR i innymi paristwami bloku wschodniego, co w USA wywolalo obawy przed wprowadzeniem w tym Kraju ustroju komunistycz~ nego. W tej sytuacji Stany Zjednoczone zaniechaly wwszelkich kontaktow politycznych i gospodarczych patistwem Castro. Rzad amerykariski zaczal réwnie#, przygotowywaé emigrantéw kubariskich do dokonania przewrotu. 17 kwietnia 1961 r. rozpoczela sig inwazja nna wyspe — wspierani przez USA Kubariczycy wylado- wali w Zatoce Swit, lecz zostali pokonani Po tych wydarzeniach Castro zaczal wzmacniaé swoja ‘wspélprace z ZSRR oraz surowo rozprawil sie z opozy- ‘ja. Jego przeciwnicy zostali wymordowani, uwigzieni lub zmuszeni do emigracjiz kraju. Nadarzajaca sig okazje postanowit wykorzystaé Chruszczow. W celu skutecz- nego szantazowania USA chciat umiescié na wyspie bazy wojsk radzieckich oraz wyrzutnie rakietowe z glowicami jadrowymi, ktére swoim zasiegiem mogly objaé cale Stany Zjednoczone. Przywédea ZSRR uwafal, 2e 6weze- sny ptezydent Stanéw Zjednoczonych John F. Kennedy nie zareaguje stanowez0 na te dztalania. Zlotona przez CChruszczowa propozycja umieszczenia broni na Kubie spotkala sie z aprobata Castro. Gdy informacje 0 dziataniach radzieckich dotarly do USA, Kennedy zarzadzi w paédzierniku 1961 r. mor- skq blokad wyspy. Okretom amerykariskie| marynarkt Fidel Castro i Emesto Che Guevara -cer2y revel haba ‘ki wspdlie weytowall diay mic} chiopske w oclaglych fod Hawary zakatkach Kuby. * foto, Kuba 1960. ‘wojenne} wydano rozkaz. zatrzymania za wszelkg ceng statk6w z bronia plyngcych na Kube. Poza tym zaéa- dano od wladz. ZSRR wycofania 7. wyspy rakiet. Sily obydwu supermocarstw zostaly postawione w stan naj- wyisze} gotowosci, co w kaidej chwili grozito wybu- chem wojny jgdrowe), Ostatecznie Chruszczow ustapit i zawrécit statki plynace na Kube, a takée zgodzit sie usungé wyrzutnie rakiet wezesnie} dostarczone nna wyspe. Strona amerykafiska zagwarantowala w za- ian bezpieczetistwo Kuby oraz zlodyla obietnice wy- cofania swoich rakiet 2 Wloch i Turcj. W ten spos6b tzw. kryzys kubariski zostat zazegnany, a praywodcy cobu mocarstw zgodzil sie na zatozenie ,gorgcej” lini telefoniczne) pomiedzy Moskwa i Waszyngtonem, aby w przyszlosci, w praypadku kolejnych napieé, mc {atwie| sig ze sobg komunikowaé. POSTAG HISTORYCZNA FIDEL CASTRO. w.1926«. Stat na czele rewolucji na Kubie i byt wieloletnim pray- ‘wodea tego kraju. Wychowat sig w rodzinie bogatego plantatora traciny cukrowej. Uczyl sie w jezuickich szkotach, a od 1945 .studiowat prawo na uniwersytecie ww Hawanie. Nastepnie otworzyt Kancelarig adwokackg i pomagat najbiedniejszym, Od 1952 r.rozpoczal walke 2 dyktatorskimi rzadami gen. Batisty, ktora zakoriczyla sig min, nieudanym atakiem powstaticéw na koszary wojskowe i aresztowaniem Castro. Po ogtoszone} amnestii wyjechat do Meksyku, gdzie poznat argentyt- skiego rewolucjoniste Ernesta Che Guevare. Razer zalozyli Ruch 26 Lipca i w 1956 t. przybyli na Kube = po trzech latach walk partyzanckich dato im sig doprowadzié do uciecak gen. Batisty. Castro objat wladze ra wyspie, szybko zwigzal przy- salosé kraju z ZSRR i blokiem wschodnim. Jako polityk bezwaglednie eliminowat swoich przeciwnikéw. Sprawowat rzady przez 49 lat. W 2008 .z powodsw zdtowotnych prackazal wla- dag poityczng bratu Raulowi.j@ ZSRR POD RZADAMI BREZNIEWA W 1964 x. jedyny raz w istorii ZSRR odwotano ze sta- nnowisla I sekretarza parti, Stalo sig to za sprawa spisku. ‘wspélpracownikéw Chruszczowa, ktorzy zdecydowali tym w wyniku glosowania, Prayczyng tych dialaf bylo m.in, obarczanie go wing za kryzys gospodarczy i poratki dyplomatyczne, Na nowego I sekretarza KC KPZR wybrano Leonida Breéniewa. Zgodnie 2. jego poleceniem znacznie poszerzono wplywy stuzby bez pieczetistwa ~ KGB, ktora prowadzila takze dzialania przeciwko dysydentom, czy osobom sprzeciwiajacym sie systemowi komunistycanemu. By ich trwale odizo- lowaé od spoleczesistwa, niejednokrotnte umieszczano ich w sppitalach psychiatrycznych. W okresie rzadéw Bregniewa warosta takée rola nomenklatury partyjnej ~ czlonkowie KPZR, korzy- stali z licanych przywilejéw. Owezesna gospodarke ZSRR w znacene| mierze obcigzala produkcja przemy- slu cigzkiego, co pogarszato staby stan rolnictwa oraz przemystulelekiego. Nadal prowadzono polityke rusyfi- agit — dyskryminowano inne narodowosci, propago- wano teze 0 jednym narodzie radzieckim i starano sig wychowywaé w tym duchu nowe pokolenia obywateli ZSRR staral sie stale powigkszaé wplywy na Swiecie. ‘Uwatnie kontrolowat réwniez sytuacje w poszezeg6l- nych krajach bloku wschodniego. W cela obrony te] strefy Breiniew oSwiadczyl, 2e Zwigzek Radziecki udzieli ,pomocy” kazdemu paristw, w ktérym wystapi zagrozenie upadku systemu socjalistycznego. W rze- czywistosci teza ta, nazwana doktryng Brezniewa, oznaczala, ze Kreml nie dopusci do jakichkolwiek sa~ modzielnych zmian politycznych w Europie Srodkowo- -Wechodnie} l= WPEYWY ZSRR NA SWIECIE W polityce zagranicznej Breéniew oficjalnie popierat Jagodzenie zimne) wojny, jednak w rzeczywistosci thi mil wszelkie ruchy reformatorskie w bloku wschodnim. Deady! takze do rozprzestrzenienia rewolucji w krajach, Trzeciego Swiata i Ameryki Lacitiskie}. Z tego powodu wwladze ZSRR wspieraly milltarnie i politycanie dziala- jace tam ruchy lewicowe oraz. oddzialy partyzanckie. Pod koniee lat 60. komunisei podieli probe wenie- cenia rewolugji w Boliwii. Zakoriczyla sig ona niepo- wodzeniem oraz smiercig znanego argentyriskiego rewolucjonisty Ernesta Che Guevary. W 1970 r. koalica parti lewicowych w wyniku demokratycanych KA1 SWIAT WH POLOWIE 2 WIEKU Leonid Breéniew prowadz# znacerie bard stznowora poltyke Zagrariceng nie Nikta Chnaszzzou, Wiykorzystujac powszecnng Fschos w krajach Treeciego Sita do poly Stanow Zjedno. ‘ezonych, 25009 sie preyezOiwreonach tak blskich USA, jak Nikaragua, foto, Toston, 19731 wyboréw przejela wladze w Chile. Trzy lata poénie), dy prezydent Salvador Allende zdecydowal sig 2na- Gjonalizowaé kopalnie miedzi przynoszace ogromne zyski koncernom amerykariskim, wybuchl pucz. wo}- skowy wspierany przez amerykariski wywiad ~ CIA. Dyktatorska wladze w Chile przejal wowczas Augusto Pinochet, ktéry rozpoczal brutalne przesladowania opozycii,a szczegélnie ruch6w lewicowych. W 1979 r w Nikaragui popierany przez. ZSRR lewicowy Sandini- stowski Front Wyzwolenia Narodowego kierowany przez Daniela Ortege obalit dyktatorskie raady rodziny Samoz6w sprawowane od dziesigcioleci przy protekcji USA. W te) sytuacji przeciwko lewicowe) wladzy wy- stapily oddzialy nikaraguatiskiej partyzantki nazywa- hej contras, finansowane przez CLA. W konsekwenc}i eybuchla wojna domowa, ktora trwala przez kolejng dekade. Wiece} sukces6w dzialania ZSRR przyniosly sw Afiryce i Azji, Sojusznikami komunistéw zostaly tam main: Egipt, Libia, Syria, Angola, Etiopia, Mozambik, Jemen Polnocny oraz Wietnam. Moskwa nawigzala takze przyjazne stosunki z Indiami, Wszystkie te pait- stwa byly wspierane finansowo przez kraje bloku wschodniego, dostarczajace broti oraz doswiader0- nych instruktorsw wojskowych. Nomenklatura partyin — pracowniey aparatu paryinego w keejach boku komunistyeznogo, ‘takes mionowent przez Wadze wrzedricy | funkcjonariusze paste,BLOK WSCHODNI W LATACH 60. 1 70. © INTERWENCJA W CZECHOSLOWACJI Do jakich dziatart zdolny jest Zwiazek Radziecki w celu utrzymania swoich wolyw6w, pokazaly wydarzenia w Czechostowacji. W kraju tym od poczatku lat 60. na- stepowala powolna liberalizacja oraz wymiana dziala- czy partyjnych. Jesienig 1967 r. doszlo do protestow spolecenych, ktéte zostaly brutalnie stlumione przez, milicjg, Doprowadzito to do zmiany na stanowisku. I sekretarza KC KPCz — Antonina Novotnego zastapit Aleksander Dubezek, Jednym z pierwszych przedsic- wrigé nowego przywédey bylo rozpocaecie publicz- nych rozliczet ze zbrodni popetnionych w okresie sta- linowskim. Za jego rzadéw zniesiono réwnie? cenzure, dopuszczono mozliwos¢ funkcjonowania organizacji spotecanych oraz, usamodzielniania sig dotychczaso- ‘wych parti satelickich, a take otwarto granice 7 patt- stwami zachodnimi, Wszystkie te wydarzenia i zmiany majace miejsce na poceatku 1968 r. zyskaly wspélna nazwwe praskiej wiosny. Program dzialania nowych wlade. czeskich zakladat woczyszczenie komunizmu z dawnych wypaczes” pray réwnoczesnym zwigkszeniu swobéd politycznych i obywatelskich, Mimo ze nie oznaczat on rezygnacii 2 kierowniczejroli partii komunistyczne, ortodoksyjni komunisei nie zgadzali sie nawet na tak ograniczone reformy. Niezadowolenie wyrazali partyjni przeciwnicy Dubezeka oraz. przywédey pozostalych paristw bloku whodniego. Zaréwno Brezniew, jak i Gomutka oba- wiali sig, ze nowo wprowadzone zmiany beda mialy bezposredni wplyw na sytuacje w ich krajach. Nato- miast zwolennicy reform zebrali kilkadziesiat tysigcy podpis6w pod deklaracja wzywajaca do odbudowy spo- teczeistwa obywatelskiego pod przewodnictwem od- nowione} KPCz. 16 lipca 1968 r. przyw6dcy ZSRR, Polski, Bulgari, Wegier i NRD prackazali KC KPCz swoje stanowisko potgpiajace reformy w Czechostowacji. Ich zdaniem| 2zagrozenie socjalizmu w tym kraju stwarzato problem dla wszystkich paristw bloku wschodniego, Uznali r6w- nie#, ie maja prawo udzielié miejscowym komunistom, vwszelkiej pomocy, aby powstraymaé realizacje dalszych zmian, Probami wywarcia nacisku byly radzieckie ma- newry wojskowe w Czechostowacji oraz spotkania 2 preywédztwem KPCz. Nie doprowadzito to jednak do zatrzymania procesu przemian w tym kraju, dlatego w nocy 2 20 na 21 sierpnia 1968 r, armie Zwvigzku Radzieckiego, Polski, NRD, Wegier oraz Bulgarit roz~ poczely inwazje na Czechostowacje, nazwana operacja »Dunaj”. W oficjalne} propagandzie podano, ze 20- stala ona przeprowadzona na prosbe cztonksw KPCz, Sowieckie czolgi na ulicach Pragl w 1968 r. ty stakowane praez demonstrantsw. Nie mia oni jednak Zadnych szane, aby 2a pobiec interwenc} paristw Uktady Werszavekiego w svi Ka feo rag, 19887 sprzeciwiajacych si¢ zachodzacym zmianom. Armia czechostowacka nie stawiala oporu, a ludnosé cywilna, pamigtajac los wegierskiego powstania z 1956 t, wyra- ‘ala swoje niezadowolenie jedynie za pomocg demon- stracji.Liczbe oflarinterwenc}i Uldadu Warszawskiego szacuje sig na ok. 200 os6b. Dotychezasowych przy- wédosw Czechostowagji przewieziono do Moskwy, agdzie podpisali zgode na stacjonowanie wojsk radziec- ich oraz rezygnacje 2 dotychezasowych reform. \W paristwie zapanowala tzw. normalizacja ~ powrs- cono do poprzednich metod rzadzenia. Po raz kolejny zacagto stosowaé cenzurg. Wyeliminowano tez prze- ciwwnikéw sytem i przeprowadzono wewnatrzpartying caystke, Nowym praywédca paristwa zostat w 1969 r slepo postuszny Zwigzkowi Radzieckiemu Gustév Husa, Zivolennikom zmian udato sig jedynie praefor- sowaé przeksztalcenie kraju w paristwo federacyjne. Protesty przeciwko interwencji Kikanascie osbb zademonstrowalo sw6) sprzeciwy ‘wobec zewnetr2ne] interwencil w Czechosiowacii oprzez akty samospalenia, Po raz pierwszy zapro- testowat w ten spos6b Polak Ryszard Siwiec, Ktory ppoddpali sie 8 wrzesnia 1968 r, podezas hucznych Uroczystosci paristwowych towarzyszgcych dozyn- kom na warszawskim Stadionie Dziesigciolecia, \Wydarzenia to zostalo jednak utajnione przez polskie wiadze, 16 stycznia 1969. aktu samospalenia dokonal w Pradze czeski student Jan Palach, aw nasteonych miesigcach doszio do kikunastu ppodlobnych incydentéw. Diaczogo wladze varynaty intrmacie | 9 peypackach samospetonia?® WYSCIG ZBROJEN Powojenna rywalizacja pomigdzy USA a ZSRR przy- czynila sig do rozwoju broni masowe) zaglady. Po bom- bie atomowej oba patistwa wprowadzity do swojego uzbrojenia takée bro wodorowa, kontynuowaly takze prace nad bronig neutronowa. W wyniku licanych prob nuklearnych doszlo do silnego skazenia srodowiska W 1963 r. Stany Zjednoczone, ZSRR i Wielka Brytania uzgodnily zakaz detonowania broni jadrowej na ziemi, pod woda i w praestrzeni kosmicenej. Postulat ten 20- stat poparty przez wiekszose pattstw ONZ. W 1970 t weszto w iycie porozumienie o nierozprzestrzenianiu broni atomowe). W kolejnych latach podpisano takée uklady w sprawie ograniczenia zbrojef strategicznych ~ SALT 1i SALT IL POLSKA Przez caly czas trwal wyScig zbrojert w zakresie broni konwencjonalnej. W rywalizacji te} praewage zyskiwat ZSRR, dlatego w 1983 r. prezydent USA Ro- nald Reagan zainicjowat program taw. gwiezdnych ‘wojen. Mia! on na celu budowe systemu preechwytu- jacego i niszezacego rakiety wystrzelone w paristwach Ukladu Warszawskiego. Jednoczesnie na zachodzic Europy rozmieszczono amerykatiskie rakiety miedzy- kontynentalne typu Pershing i Cruise. ZSRR nie byt ww stanie sprostaé ekonomicznym kosztom wspétza- ‘wodnictwa wojskowego ze Stanami Zjednoczonymi, dlatego jego kolejni praywédcy zajmowali coraz. bar dziej kompromisowe stanowisko w rozmowach na temat rozbrojenia, Dofilady na moskiewskim Placu Gzerwonym ob ace siz okaz) Sit Darstwouych byly oka 150 derensirac sly ZSAR, Prezentowano na ich min cst miei kontyntains megace prasnost glowice ruldesrne * ftcerat, Most, 19871 CWICZENIA 1. Opisz. przebieg rywalizacji w badaniach kosmicznych pomigdzy ZSRR a Stanami Zjednoczonymi. 2. Scharakteryzuj rzady Nikity Chruszczowa. SWIAT WI POLOWIE XX WHEKU 3. Przedstaw przyezyny i skutki kryzystt kubatiskiego. 4, Wymieti gléwne zalozenia doktryny Brezniewa. 5, Oméw wydarzenia, ktdre rozegraty sig w Czechostowacji w 1968 r. DLA ZAINTERESOWANY A. Krawezyk, Praska wiosna 1968, Warszawa 1988. PRL w poltycenych straksurach Uklads Warseausiego ww latach 1955-1980, oprac. W. Jarzabek, Warszawa 2008. Rok 1968 Igrayska i propaganda butp/ link novsaera pihis380 betp/link.novraera pl/his381ZANIM POZNASZ NOWY TEMAT MALA STABILIZACJA 10558 4 Sl ie 1. Praypomnij metody rzqd6w stosowane ras aman eee ww ezasach stalinowskich nyse coe womens’ [pnt 2, Wyjasnij, w jakich okolicznogeiach wiadze I=" pauiurmiec meek ence iooaal ww Polsce objat Wiadystaw Gomulka. ™ RZADY GOMUEKI Okres rzqdow Wiadystawa Gomutki cechowalo ode)- Scie od stalinowskich form kontroli spoleczeristw Jednak w kraju nie nastapily takie zmiany ustrojowe, jakich oczekiwalo spoteczeristwo, Uzaleznienie od Mo- skwy nadal bylo duze i nie istniala motliwos¢ opusz- czenia przez Polske bloku wschodniego, czego zreszta rie chcial sam I sekretarz PZPR Poeta Tadeusz Rozewicz okreslit czas sprawowania wladzy przez Gomutke mianem matej stabilizacji. {[Ziknat wowezas strach przed beapodstawnymi aresz- towaniami powszechnymi, paristwo wycofato sig takze z masowej indoktrynacji ideologiczne}\Zaowocowato (& to rozwojem polskie} kultury. Migdzynarodowe suk- cesy Swigcita tz. polska szkola filmowa, a filmy An- drzeja Wajdy, Andrzeja Munka i Wojciecha Jerzego Hasa przeszly do Klasyki swiatowego kina. Symbolem skomplikowanych polskich los6w stala sig postaé Macka Chetmickiego 2 filmu ,Popist i diament: Role te stworzyl jeden z najwybitniejszych polskich aktorsw Zbigniew Cybulski. Rozwijaly sig ted srodowiska opiniotworcze, zgromadzone np. wokst tygednika Publiczne wystapienia Wladystawa Gomutkl zo w20lec na Jgo wymmowna gestyulace, secylcenyakcent | potkiecia jezy= owe yy tematom vials anearot. Poitov preypisywano rN, ‘Sona: -Pr2ed wos gospodarka polska stata na salu prepasc ‘pean waykonalsy ogromny hrok naps fetgrata Warsava, 19691. .Polityka": Wladze nie zezwolily jednak na drialalnosé organizacjom nieidentyfikujacym sig z komunizmem ~ po chwilowym odprezeniu zlikwidowano wigksz0se nich, main. Klub Kreywego Kola, Ponadto dostep do informacji podlegat nieustanne) kontroli Rozkwit kultury nie Igczyl sie jednak z poprawa wa- runk6w 2ycia obywateli. Seczytem marze bylo posia- danie niewielkiego mieszkania w budowanych wow czas blokach, Polacy borykali sig te? z problemami 2 zaopatrzeniem — w sklepach brakowalo wielu towa- réw, zwlaszcza produktéw migsnych oraz artykulbw gospodarstwa domowego. W okresie rzqdéw Wiadystawa Gomulki nadal reali zowano zalozenia gospodarki centralnie sterowanc), copartej na planach 5-letnich. W drugiej polowie lat 50. starano sig jeszcze, majgc na uwadze zaopatrzenie spo- leczefistwa, rozwijat i unowoczesnia€ przemys! spozyw- cay: Skupiono sig takze na towarach konsumpeyjnych, takich jak spragt AGD, telewizory ezy motocykle, W-ko- lejne} dekadzie priorytetem ponownie objeto przemyst ‘igeki, w ktorym zatrudnienie znajdowaly roceniki z po- ‘wojennego wyzu demograficznego, Zbudowano min. ptockg petrochemie, Kopalnig miedi w Labinie i Polko- swicach, kopalnie wegla brunatnego w Zaglebia Turo- szowskim i Konitiskim oraz elektrownie, Rozwéj prze- ‘mish cigekiego byt jednak oparty na energochtonnych, starych technologiach, dlatego szybko stawal sie deficy- towy i nickonleureneyiny na rynkach swiatowych. R6w- noczesnie Polska inwestowala w przemyst zbrojeniowy. W efekcie stale wzrastaf dystans standardu aycia Pola- ow zarwno w stosunku do mieszkaiieéw Krajow 70- hodnich, jak i sasiednich - Czechostowacji, Wegier oraz NRD. Problem ten dostrzegat réwniez Gomutka, dry — wbrew swoim poczatkowym zalozeniom — 2g0- dail sig na zwiekszenie liceby kupowanych na Zachodzie licencji na wyt6b okreslonych artykulow. Jednym z.c20- towych wowezas produktéw byla polska wersja samo- ‘chodu Fiat 125p powstajaca na licencji wloskie}'§ POLITYKA ZAGRANICZNA PRL Gomutka w czasie swoich rzadéw wzmocnit migdzy- narddowa pozycje Polski. W pierwszej kolejnosei do- prowadzil do porozumienia, dzigki ktoremu wladze radzieckie oficjalnie zaakceptowaty zmiany wprowa- dzone w patistwie polskim. Nastepnie znormalizowat stosunki z najblizszymi sgsiadami ~ Czechostowacja i NRD. Rozwijano teé kontakty z innymi krajami ko- munistycznymi, jednak nie udato sig utrzymaé do- brych relacjiz Jugostawia i Chinami, na co wplywat ich sp6r z ZSRR. Poprawie ulegla réwniez polska wspél- praca z innymi patistwami na swiecie ~ ulatwito to eksport towardw, @ takze umoiliwito uzyskanie ko- raystniejszych kredytow. Gomutce zalezato takze na odsunigciu od Polski za- grodenia bezposrednim atakiem atomowym. Dlatego 1w 1957 1. minister spraw zagranicznych Adam Rapacki zglosil na sesji Zgromadzenia Og6lnego ONZ plan wprowadzenia strefy bezatomowe} w Europie Srod- kowo-Wschodnie), Dokument zostat jednak odraucony. POLSKA | SWIAT WLI POLOWLE xx. Na Zachodzie zdawano sobie bowiem sprawe, ze Uklad ‘Warszawski miat znaczng przewage liczebna w woj- skach konwencjonalnych na tym obszarze, co még wykorzystaé w ewentualnym konflikcie, Zmodyfiko- vwany plan o charakterze rozbrojeniowym probowal po raz drugi bezskutecznie przeforsowaé na forum ONZ \w potowie lat 60, sam Gomutka, ‘Najwainiejszym celem polityki zagranicanej PRL bylo jednak doprowadzenie do znormalizowania stosunk6w dyplomatycznych z REN oraz wananie przez to paristwo sgranicy na Odrze i Nysie Luzyckie. Udato sig to osta- tecznie po objeciu wladzy w REN przez socjaldemokra- téwz kancleraem Willym Brandtem na czele, Rozmowy toczyly sig od lutego 1970 r, a dokumenty poswiadcza- jace nawigzanie wzajemnych stosunk6w dyplomatycz- nych oraz potwierdzajgce nienaruszalnoSé polski) gra- nicy zachodniej podpisano w Warszawie 7 grudnia 1970 r. Byt to olbrzymi sukces dyplomatycany i osobisty Wladystawa Gomulki, ktéry dazyt do tego celu, nie ‘uwzgledniajac polityki wyznaczonej przez. ZSRR. TEKST ZRODLOWY WIZYTA KANCLERZA BRANDTA Podczas pabytu w Polsce w 1970 1. delegacji REN doszlo do niecodziennego gestu. -Kanclerz Willy Brandt ukleknal przed pomnikiem Bohaterow Getta Warszawskiego. (O wydarzeniu tym wspomniat w swoich ,Dziennikach politycznych” Mieczystaw F. Rakowski, 7 grudnia 1970 W poludnie zaczela sie ceremonia podpisania ukladu, a potem wniesiono szampana Statems w swi- cie otaczajace) podpisujgeych. Naprzeciwko treystu dziennikarzy, seth fotoreporterdw. Zostat zamkniety ‘Willy Brandt eddaje hold ofiarom getta warszawskiego podezas swoj) wiyty w Pisce w gros 1970 Ola wad omunistyczrych bya to bardzo niszreczra sytusie, ponewe2 ‘ch caystantysemicl|w kraj mney zal try Ita Dastogozdecie ocencurowan i cpublkowano w forme uie- ‘modhviaigcyieniyfkaclepostawy pry) prez Kanclerza ‘zed porn, 1 fotografia, Warsz, 1970. _pewien olves w powojenne} histori Polski. Odwieczny wrég przestal nim byt Jestem ogromnie ciekaw, jakie beda politycane i psychologicene skutki utraty karty rniemieckie Po poludnin w centrum prasowym w Hotelu Euro- pejskim. Nastr6j podniecenia, pijemy koniak i roz- mawiamy na rééne tematy. Najiywiej Komentowane jest uklekniecie Brandta preed pomnikiem Bohate- réw Getta. Bylem obecny prey tym i rzeczywiscie stalo sie cos wielkiego, historycenego. Czulem, ze tzy naptywaja mi do oczu. Wracajge spod pomnika z (Henrim] Nansenemt 1 Klausemt von Bismarckiem, nie moglem wykretusié z siebie anti jednego stowa. Brandt zaskakuje, wymaga seacunku i podzinne ( PRACA Z TEKSTEM ZRODLOWYM 1. Wyjasni,jakie wrazenie wywarl gest kanclerza nha autorze wspomnier. 2. Napisz wlasng oceng tego wydarzenia. 2: Polska i Nemey w 2X wioku Wiskacowit | matey do navczanta nite, Pod rod. UA. Bachora, W. Bovodziea | K. Ruchniawioza, Poznan 2002, 8, 223-227,MALA STABILIZACIA, ™ KONFLIKT WEADZ Z KOSCIOEEM KATOLICKIM Ready Gomulki rozpoczgly sie od pojednawezych ge- st6w wobec Kosciota rzymskokatolickiego. W' wyniku tych dziatatt wladze koscielne zachgcaly obywateli do aktywnego udzialu w wyborach do parlamentu w styez- nit 1957 r Strona patistwowa zwiekszyta liczbe zezwo- lefi na budowe obiektéw sakralnych, nie utrudniala organizaci pielgrzymek, zlikwidowano tee referaty do spraw wyznari na szczeblu powiatowym. W nowym sejmie zasiadto rowniet kilku postéw reprezentujgcych orientacje katolicka, ktérzy utwor7yli parlamentarne Kolo »Znak”, Akceptowali oni obowigzujacy system, lecz jednoczesnie bronili wartosci chraescijariskich i swobéd obywatelskich. Wielokrotnie dali temu wyraz, slosujac inacze| niz pozostali parlamentarzysci. Po umocnieniu sie Gomutki na stanowisku I sekreta- 12a PZPR stosunki wladz paiistwowych 2 Kosciotem ulegly ponownemu pogorszeniu. Komunisci zaniepoko- ili sie wzrastajgca religiinoscia spoleczeristwa, poniewa bylo to sprzecune z obowiazujacg ideologia. Diatego wladze podjely dziatania restrykcyjne ~ zlikwidowano jako dni wolne od pracy 6 stycznia i 15 sierpnia, usu- nigto nauke religit ze szk6l, a take nakazano 2djaé krayae ze Scian w tych placéwkach. Powolano te ko- lejne stowarzyszenia o charakterze ateistycznym i anty~ koscielnym oraz zamknigto nifsze seminaria duchowne Oficerom wojska { miligi zabroniono udzialu w nabo- eristwach, nie mogli oni réwnied zawieraé slubéw | Milenium Chrztu Polski koscielnych ani chrzcié dzieci. Komunisci nie tylko z2~ przestali wydawania nowych pozwoleti na budowe dobiektow sakralnych, lecz takée cofngli te wezesnie) 22- twierdzone, co prowadzito do protestow spolecznych. W listopadaie 1965 r episkopat polski oglosi list skie- rowany do episkopatu niemieckiego, dotyczacy pojed- nania polsko-niemieckiego. Nie wywolal on w REN sil- nych reakeji, w PRL natomiast spowodowat wybuch polityczne} burzy. Gomutka, ktéry usilnie starat sie ‘oprawne potwierdzenie granicy zachodnie}z RFN, poczul sig pominigty w kwvesi tak wane}, jak polityka migdzyna- rodowa. W odpowiedzi wykorzystat antyniemieckie na~ stroje panuigce wstéd wiekszosci spoleczeristwa i w me- diach zaatakowat prymasa Wyszyiiskiego oraz KoSciél. TWORZENIE SIE OPOZYCJI ‘Na poczatku lat 60. w PRL zaczely tworzyé sig pierwsze zalgzki opozycii. Wywodzila sie ona po czesci spostéd dawnych cztonkéw PZPR, ktérzy widzieli potrzebe re form ekonomicznych i politycznych, ale w ramach ist- niejacego systemu, Gomutka nie mial jednak zamiaru, realizowaé takiego scenariusza i dlatego rozpoczat pro- ces usuwania z partii zwolennik6w zmian, ktérych na~ zywano rewizjonistami. Ich radykalnych praeciwni- k6w okreslano natomiast mianem dogmatykéw. Z obydwoma grupami I sekretarz skutecznie walczyt ww strukturach PZPR, wprowadzajge na ich miejsce za uufane osoby. Konflit miedzy Kosciolom a wlaciza paristwowe zagnil sie na poczatic lat 60, czy w momencie, kiedy wladze pert- ‘stwowe przygotowywaly sie do tysieczne| rocznioy istnienia paristwa polskiego. Koscidl zorganizowal wlasne uroczystosci Milenium Chrztu Polsk. Kulminacja obchodow koscielnych ‘odbyia sie 3 maja 1966 r. na Jasne| Gorze, Ze wegledu na brak ‘zgody ze strony komunist6w napiez Pawet VI nie wzigl w nich udzialu. W tym czasie wladze podiely takee wiele nicjatyw \w alu upamigtnienia tej rocznicy, mn, rozpoczeto akcie bbudowy tysigca szkot na tysiaclecie paristwa. Pazytywny odzew ze strony spoleczeristwa pozwall na zrealizowanie tego _zamierzenia, a nawet na przekcoozenie planowang|liczby Szkdl Wielokrotnia organizowano te2 wiece iimprezy sportowe w tych ‘samych miejscach, adzie odbywaly sie uroczystasci koSoieine. \Wszelkimi moziiwymi sposobami starano sig bowie ‘odwrécic uwage Polakéw od wydarzen religinych. Ba coum polegal kon mieazy Koscioem parte wkaesti obchodw mieninych? Kardynal Stofan Wyszyriski padczas woc2ysiosei imieninych zmoblizawal ony wiarych, Kory przez lata podawan by Komunistycane| propaganda, + ftogafa Cepsrachowa, $V 1905ee ae ee ee Fare en ree ee none W tym samym czasie wladze awigkszyly takze wro- go8é wobec inteligencj. Bylo to widocane w referacie ‘wygtoszonym przez Edwarda Gierka na forum pattil 1w 1963 r. oraz w coraz. wigksze} ingerencji cenzury ‘w prase i publikacje literackie, a takze w zamykaniu re~ dakeji czasopism. W marcu 1964 r. 34 intelektualistow, pisarzy i naulkoweéw w specjalnym pigmie, okreslanym jako List 34, zaprotestowalo przeciwko polityce kultu- ralne| paistwa, wyrazajacej sie np. poprzez ogranicza- nie przydzialu papieru na druk ksigzek oraz prasy. Ini- catorem pisma byl Antoni Stonimski, « pomagal mu Jan Jozef Lipski. Wladze odpowiedzialy represjami, svykanujgc sygnatariuszy listu izmuszajac czeSé 2 nich do wycofania podpiséw. Kilka miesigcy pétnie} dwa) mlodzi dzialacze PZPR i pracownicy Uniwersytetu Warszawskiego, Jacek Kurof oraz Karol Modzelewski, w liscie otwartym, przeprowadzili krytyke systema panujacego w Polsce. Spotkalo sig to ze zdecydowana reakcjg ze strony whadz partyjnych, ktére nie potrafly skutecznie odpowiedzieé ra przedstawione argumenty. Kuro i Modzelewski STRAJKI W POLSCE Niepokoje spoteczne i strajki w PRL w latach 1953-1971 LEGENDA, (Peeps sdisge wise 50-95 © Ets pinta 253. oe ‘sna oe ‘eto sn as eae TB arise (ssn rc 06 BB stnnoe ora 9m PRACA Z MAPA, 1. Wskaé miejsca, gdzie doszto do demonstrag | ¢ 4 \ € studenckich w 1968 r. 2, Okesl specyfike gospodarcza miast, wktérych odbyly sig strajki na przetomie 197011971 r. POLSKA 1 SWIAT W 11 POLOWIE XX WIEKU 2 najuazi riezaleznych od waz PRL, ere dociraty do Pot. Preemyeal ja do kaj mn tatemicy preskraczaiacy ‘ietgalnio grace posko-czechosionacka \wriedesteprveh mijscach. ' casonme, Pana, 1908 -ostali wowezas wydaleni 2 PZPR i otrzymali kilkuletnie \wytoki wiezienia, Nie zatrzymato to jednak fli krytyki 1 kt6rq wystepowali kolejni intelektualisci, bedacy jed- noczesnie czlonkami part.310 = ,Komandosi” Po usunigciu Jacka Kuronia z PZPR jogo dawni vwchowankowie z komunistyoznego harcerstwa Kontynuowal deiaainosé opozyesyna. Bl oni nazywani omandosami, poniswa zakidcali posiedzenia PZPR ‘Faz podleata je organiza mlodziazowe| ~Zwiacku Miodziezy Socjaistyezne| ZMS). Ion wystapienia watykaly ulomnoso’ system komunistyeznego oraz zachecaly do prowadzenia dyskus, Debaty te rzacko Jednek konczyly sie po mye calonk6w parti, nicpotra- fiaoyeh cele ipostowas | uzywas rzeczawyon argurnentow. Jednym z aktywnieszych deialacey _komandoséw" by! Adam Michnik, ai0zycil Klubu Poszukiaczy Sprzecanoscii student UW. alba zagroéenie da wledey kemunistycene)stanawia ‘llanoss Jkomancosdw”? | MARZEC ‘68 W 1967 «. Izrael wygrat wojng szesciodniowa z popie- ranymi przez. ZSRR krajami arabskimi. W odpowiedzi Kreml i jego satelici, w tym Polska, zerwali stosunki dyplomatyczne z paristwem zydowskim. Zaczeto tet podsycaé atmosferg nienawisci wobec Zyd6w. Sygnat do tego dal sam Gomutka, ktéry w swoim przeméwie niu na VI.Kongresie Zwigzkow Zawodowych zasugero- wat wrogie postawy wSréd obywateli narodowosci Zy- dowskiej. Zaczeto wowezas przeprowadzaé czystki antysemickie w aparacie partyjnym i paristwowym, a takée w armii oraz instytucjach naukowych. W stycznit 1968 r. wladze nakazaly zdja¢ z.afisza w Teatrze Narodowym w Warszawie inscenizacie »Dziadéw” Adama Mickiewicza w rezyserii Kazimie- 2a Dejmka, Prayezyna tej decyzji miat byé antyrosyjski wydéwigk spektaklu, do ktSrego przyczynity sie nastane przez. wladze osoby bijgce brawa podczas wybranych fragmentéw przedstawienia. Informacja o podjetych dzialaniach zostata przekazana oficjanie, co wywolato protesty srodowiska ,komandoséw” oraz intelektuali- st6w, main. Antoniego Stonimskiego, Leszka Kolakow- skiego i Pawla Jasienicy. Publicysta Stefan Kisielewski nazwat owezesne kontrolowanie kultury przez. komuni- stéw .dyktaturg ciemniak6w” W odpowiedzi na te za- rzuty minister s2kolnictwa Henryk Jabtomski 4 marca relegowal z Uniwersytetu Warszawskiego Adama Michnika i Henryka Szlajfera. Przeciwko tej decyzii 8 marca zorganizowano wiec studencki, w Ktérego trakcie domagano sie ich powrotu na uczelnig. Wyra- ono rownieé sprzeciw wobec polityki kulturaln, jaka prowadzily wladze. Zgromadzenie zostato brutalnie ‘Adam Michnik i Jacek Kurof by josyr z naaktyenioszye -komandosd"w latacr 60, Za swojadaaanos¢ byl represo- Rowan’ przz wladza kornunistyezno, ‘roaata, Warzawa, 1980 rozbite przez tw, aktyw robotniezy oraz ZOMO, czyli ‘Zmotoryzowane Odwody Milici Obywatelskie}. Whrotce protesty studenckie zaczeto organizowaé takge na innych uczelniach. Wszedzie interweniowaly sily porzadkowe, a relegowanych student6w powoly- ‘ano w szybkim trybie do wojska. 19 marca w swoim: praeméwieniu Gomutka potgpit demonstrant6w i inte- Iektualistéw. Aby podsycié atmosfere konfliktu, kolpor- towano ulotki, w ktérych praywédodw manifestacii prezentowano jako syjonist6w, organizowano te? anty- semickie i antyinteligenckie wiece w fabrykach. W wy- niku kampanti antysemickiej kraj opuscito ponad 15 ty. Polakow zydowskiego pochodzenia, Byla to w wigksz0- Sci elita paristwa, a wydarzenia te skompromitowaly Polske na forum migdzynarodowym. Ns bramie gl6wne] Uniwersytetu Warszawskiego v"msrcu 968 r.zostly zawieszonettanspareny 2 postulatarrtprotestla- yeh sive rng, Wasco, 81 19586 Pa ws a a 5 e " ‘s i ‘ . : iil= WYDARZENIA NA WYBRZEZU Pogarszajgca sig sytuacja gospodarcza w kraju dopro- ‘wadzita w 1970 , do podwy2ki cen. Mialy one zaczaé obowigzywaé tuz przed éwietami Bozego Narodzenia, co ~ prawdopodobnie ~ bylo zaplanowang prowoka- cjg. Ostatecznie wy2sze ceny wprowadzono 13 grudnia 1970 r, co przyczynilo sig do warostu niezadowolenia w calym kraju. W tej sytuacji nastepnego dnia Ww Stoczni Gdasiskiej rozpoczat sie strajk i zorganizo- ‘wano wiec. Niespokojna sytuacja panowala w tym 2a- Kladzie juz wezesnie}, poniewat zapowiedziano wpro- wadzenie nowych norm pracy oraz zmiang wysokosei wynagrodzet. Stoczniowcy zazadali cofniecia podwy- ek cen i udali sig w pochodzie pod gmach Komitetu Wojewddzkiego PZPR. Doszlo tam do staré z milicja sprowokowanych przez wladze, demonstranci podpa- Iii tei wojewSdzka siedzibe partii, W nocy 2 14 na 15 grudnia rozpoczely sig aresztowania manifestantow, torych udato sie zidentyfikowaé shuzbom bezpieczer- stwa. Nie zahamowalo to jednak daialas stoczniowesw = 15 grudnia strajki i demonstracje objely kolejne za~ Klady w Tréjmiescie. Po raz.drugi wyruszyl ted pochéd pod gmach Komitetu Wojewédzkiego PZPR, co 7a- osczyto sig starciami oraz ofiarami. W Warszawie na najwy2szym szczeblu wladzy wydano wowezas rozkaz, 6 uéyciu broni wobec protestujacych, aw Gdarisku ‘ogloszono stan wyjatkowy. Dries pédnie} proklamowano w Stoczni Gdarskiej strajk okupacyjny, do ktérego przylaczaly sie kolejne zaklady pracy, Wieczorem wicepremier Stanislaw Ko- ciotek wystapilz apelem do robotnik6w 0 zakoriczenie strajku,jednak nie zostalo to uzgodinione z innymi de- cydentami partyjnymi, kt6rzy zawiesili prace w stoce- niach i nie wycofali spod ich bram wojska. W 2wigzku 7 tym 17 grudnia do pracownikéw idacych do pracy w Stoczni Gdytiskiej wojsko otworzylo ogies. Tego CWICZENIA 1. Wyjaénij, co oznacza termin ,mala stabilizacja”. = =H Komitat Wojewddzki PZPR w Gdarisku zosta pospalony przez fobotrkéy, podezas protestow w guchiy 1970 r. Pe odoudowie ‘gach Jago dav spadty dach zastqpiono plasm, umo2- risigoym ewekuacte wade part za pomoca smigowea, aby owtorayty sip Tago rdzaiu vydarzenia. fro, Gah 16 01970, dnia w miescie zgingto 18 os6b. Demonstracje i starcia ~zmilicia mialy miejsce rowniee w Szezecinie, Stupsku, Elblagu oraz w wielu innych miastach. Wediug oficjal- nych danych w wyniku tych wydarzefi na Wybrzezu aginglo 45 os6b, rannych zostato 1165: Strona radziecka jut 16 grudnia przekazala infor- macje 0 planowanych zmianach w polskim aparacie partyjnym. Brezniew odrzucit kandydature Mieczy- slawa Moczara na stanowisko I sekretarza KC PZPR i popar! Edwarda Gierka, do te) pory I sekretarza Komitetu Wojewédzkiego w Katowicach. W efekcie 20 grudnia Gomutka podat sie do dymisji, ktéra z0- stala mu narzucona. Gierek zostal 1 sekretarzem PZPR, a ZSRR udzielit Polsce kredytu potrzebnego na zakup Zywnosci. Powstat nowy rzad, na ktorego czele stanal Piotr Jaroszewicz, przeprowadzono rownied zmiany w KC PZPR i usunigto 2 niego ludzi zwigza- nych z Gomutl, 2, Scharakteryzuj sytuacje wewnetrana i migdzynarodowa Polski w czasach Wiadyslawa Gomull 3. Wymiett przyczyny kampanii antyser ie} w Polsce w 1968 r. 4, Przedstaw przebieg protest6w studenckich w marcu 1968 r. 5, Opisz wydarzenia Grudnia '70 na Wybraezu. DLA ZAINTERESOWANYCH } Eisler, Grudien’ 1970. Geneza, preebieg konsckwencje, ‘Warszawa 2000. J. Bsle, Polski rok 1968, Warszawa 2006. Iupsinknowaera pis? itp ink nowaera p/his383 Intp/fink.nowsaera phis384 | | Odejscie Gomulki Strajlew Srezecinie “ Anwigitacjarobotnikw32 - (@) RZADY EDWARDA GIERKA ZANIM POZNASZ NOWY TEMAT o sp Scharakteryzuj sytuacje gospodarcza T Polski 2a rzadéw Gomulki ae ool secret Jin yy Preyporni, jakie wydarzenia mialy Tera be re ee miejsce na Wybrzezu w grudni 1970 r ® DEKADA RZADOW GIERKA Kiedy Féward Gierek obejmowat stanowisko I sekreta- rza KC PZPR, sytuacja spoteczna w Polsce nie byla ustabilizowana, Na poczatku nie zrezygnowano z pod- wyaek cen, lecz nasilajace sig w styczniu 1971 x strafki i manifestacje doprowadzity do podjgcia decyzii zgod- nych z oczekiwaniami spoleczeristwa. Od polityki z0- stat réwniez odsuniety gen. Mieczyslaw Moczar, a wla- dzg na VI Zjeddzie PZPR w 1971 r, przejglo nowe pokolenie dziataczy wywodzacych sig z powojennych socjalistyeznych organizac}i mlodziezowych. Edward Gierek jako I sekretarz partii komunistycz- nj cieszy! sie opinia dobrego gospodarza. Planowal tez poprawe poziomu zycia obywateli, Réwnoczesnie naj- blizsze otoczenie I sekretarza, z nim samym na czele, sklanialo sig ku dalszemu rozwojowi przemyslu ciez- kiego. W systemie gospodarki centralnie zarzadzane} eons Propagandowy sukces i pray wspétpracy ekonomistow kierujacych sie ideolo- gia marksistowska zrealizowanie tych zamierzeri oka- zalo sie jednak niewykonalne. W latach 70. umocnita sig w kraju rola PZPR. Na szeroka skale rozwinat sig system nomenklatury — ‘awigkszyla sig liczba os6b zatrudnionych w struktu- rach parti ijednoczesnie wzrosly ich uposazenia. Pro- pagandowe dziatania prospoteczne mialy kreowaé pozytywny wizerunek PZPR. Wieksza uwage poswig- ono réwniez organizacjom mtodziezowym. Czescie) nia. w poprzednich Iatach wiadze wypowiadaly sie w duchu narodowym, rozpoczgto tez odbudowe Zamku Krélewskiego w Warszawie Edward Gierek prowadzit ozywiona polityke zagra- niczna. W latach 70. goscito w Polsce trzech prezyden- tow Stanéw Zjednoczonych, nawigzano tez stosunki dyplomatyczne z REN. I sekretarz KC PZPR odwiedzit Wykreawany przez propagande wizerunek Edwvarda Gierka skutacznie przesionit wielu Polakom negatyivne skut jogo readéw. Do 02'S postac ta jest wéréd czesci spoleczeristwa ‘owiana: legend, niepozwalaigca na reaina acene inwestyoj Zlat 70. Juz sam poczatek r2adow Gierka, ktsre rozpoczely Sig od rozméw ze stoczniowcami w Gdarisku, zostat ‘wyolbrzymiony. Wedlug oficjaine| wersjina shynne pytanie poltyka: ,Pomozecie?", robotnicy odpowiedzieli hucznymi brawami oraz glosnym: ,Pornazemy". W rzeczywistoso! {los zebranych byt nikty {ginal wréd niezbyt entuzjastycz- rnych oktaskow. Otwarcie granic i moziwose zakupu ‘owardw w sasiednich kralach spowodowaly napiyw do Polsk! produktoww konsumpeyjnych. katwieisze staly sig te2 \wyjazdy zagranicene. Wszystkie te przemiany przyczyniy 8 do tego, 20 wiels Polak dcorze wisnamina okres aadow Gita, ‘Spotkania Edwarda Gierka zo stoczniowcami ze ‘Szezecina malo uspokole napieto nesvoe panos ‘Weres robatnikt Wybrzez. fergrate, Seow, 0 1970 5] Jak bt wot propagandy PRL na vizerunck Gierk Uirwsleny wero spoieczersta polsiaga?Nowy podziat administracyjny W 1972 +, wladze rozpoczely werazanie reformy administracyine). W pierwszym etapie ponownie \worawadzono zikwidowane po woinie grin), _zastepuiae nimi gromady i osiedla. Rok péznie} zniesiono prezydia rad narodawych i preywwrécono Jednooscbowe stanowiska wojawodow, prezy- dentéw miast lub naczelnik6w grin, w Zaleznosci cdl jadnostk! terytoriainel. Od czenwca 1975 r bowigzywal takze nowy, dwustopniowy podziat administracyjny ~ zikwidowano powiaty oraz ~awiekszone liczbe wojawédztw 2 17 do 49. \Wlynelo to na nasilenie biurokrao| oraz werost ‘wydatk6w pafstwa. Korzyscia reformy byto jecnak preekazanie érodkéw budzetowych na nie- “zbedine inviestyje bezposrednio novnym oStod- kom administracyjnym, Ozieki tari wiele daw rnych miast powiatowych zyskalo infrastrukture, tére) nie mogloby zoudowaé samodzielne, aide nogatyune shut wazey 12 nena retorma aciinistracyna? swiele paristw w Europie ina Swiecie. Czesé2 tych wizyt ‘wynikata jednak 2 koniecznosci pozyskiwania uméw redytowych dla polskie} gospodarki. Gierek swobod- nie porozumiewal sig w jezyku francuskim, co nlewat- pliwie ulatwiato mu nawigzywanie osobistych Kontak: tow 7 najwabniejszymi przywodcami Swiata. Polska byta widoczna na forum ONZ, wziela rownie? udzial ‘w podpisywaniu aktu Kosicowego na Konferencji Bez pieczeistwa i Wspétpracy w Europie (KBWE) By! politykiem i dziataczem komunistycanym. W latach 1970-1980 pelnit funkeje I se- keretarza KC PZPR. Urodzit sig w ro- deinie robotnicze} w Zaghebiu Da- browskim. W latach 20. razem :zmatka | ojezymem wyemigrowal do Frangji. Tam w wieku 12 lat roz- poczal prace zarobkowa, a nastepnie wstapit do polskie} sekeji Francuskie} Partii Komunistycznej, Za dziatalnosé nie) w 1934 r. zostat wydalony do POLSKA 1 SWIAT W II FOLOWIE XX WIE W 1972 &, otwarto granice z NRD, a rok pééniej 2 Caechostowacja. Polacy mogli podrézowaé bez wiz, do Austril, ulatwiono te? wyjazdy do Standw Zjedno- czonych i na zachéd Europy. Pozwolifo to Polakor na podejmowanie pracy zarobkowe) za granica | groma- dzenie kapitalu, co do te} pory bylo utrudnione. Nadal jednak istniatasilna zaleznosé PRL od ZSRR — obowig- zywala bowiem doktryna Breéniewa 0 ,ograniczone} suwerennosci paristw socjalistycenych” Polski. Po ukoficzeniu stuzby wojskowej w krajuwyjechat do Beli, W czasie Il wojny Swiatowe} deiatat w belgi skim ruchu oporu, Do ojczyzny wrocil w 1948 1. i objal stanowisko I sekretarza KW PZPR w Katowicach. Od 1954 r, jako cztonek KC PZPR, sukcesywnie piat sie po seczeblach partyinej kariery. Gdy w 1970 t, wybuchly za- mieszki na Wybrzezu, Gierek zastapit skompromitowa- nego Gomulke. 10-letni okres raadéw Gierka kojarzy sig w Polsce przede wszystkim z dynamicanym rozwojem raju, kt6ry zakoriczy! sig jednak pod koniec lat 70. dduzym kryzysem. Upadek jego wladzy byt zwigzany 2 fala strajk6w w lipeu isierpniu 1980 r, a takze z powstaniem NSZZ, ,Solidarnose" Resate 2ycia Gierek spedzitz dala od polityki w swoje) wil w Ustroniu.RZADY EDWARDA GLERKA = INWESTYCJE GOSPODARCZE Gierek zdawal sobie sprawe, ze bez nowoczesnych 7a- chodnich technologii gospodarka PRL bedzie coraz ‘mnie konkurencyjna, Dlatego rozpoczat proces pozy” skiwania kredytéw gléwnie w zachodnich bankach ko- mercyjnych. Srodki te zamierzano przeznaczyé na (G) kupno licencji na zachodnie produkty i budowe fabryk Powstajace tam towary zamierzano eksportowaé, dzieki czemu lugi zaciagniete przez patstwo mialy zostaé splacone. W praktyce okazalo sig jednak, ze ze wagledu na opdénienia wigksz0sé nabytych licencji w momencie uruchomienia zaktadéw produkeyjnych byla juz przestarzala i potencjalny rynek zbyta nie in- teresowal sie kupnem tego rodzaju artykut6w, Ponadto czes¢ funduszy uzyskanych w ramach kre ddyt6w pozostawala w systemie biurokratyeznym PRL Na szerok skale rozkradano te? materialy, kore po- czatkowo zamierzano wykorzystaé do realizacji no- ‘wych inwestycji. Polscy urzednicy nie byli odpowied- nio przygotowani do dzialafi na rynkach zachodnich, co prowadzito do korupeji i zakupu niepotrzebnych oraz niedochodowych licencji. W krétkim czasie 2na- «czqco warést import, a eksport nie osiggat oczekiwa- nego poziomu. Odbito sie to negatywnie na splacie zadiuzenia Polski. Dodatkowo w 1973 r.na skutek kry- zysu paliwowego wzrosto oprocentowanie kredytow, (Od 1975 x. gospodarka PRL miala coraz wigksze trud- nosci, pojawily sie m.in. problemy ze splata dlugéw Zacrely one lawinowo narastaé i osiagnely w 1980 t wwote prawie 24 mld dolardw. ‘Budowa Huty Katowice ba jada 2 rajnighszyeh nesyc wea w okzese raqdw Glerka, Roz) preemysh cgekiogo, ‘choca? weany strategizria i mitarna, rie pryzvnial Si ‘do poswyeszenia standardu yc. Polakow. 1 oat, Dabrowa Géicza, ok 19801 Zobowigzania wobec RWPG i uzaleénienie od ra- daieckich surowcéw po raz kolejny wplynely negatyw- nie na rozw6j polskie} produkeji. Podobnie jak w latach vwezesniejszych nadal rozbudowywano nierentowny: przemyst cigéki, Prowadzito to do ponownego wzrosti dyspropore)i migdzy poszczeg6lnymi dziedzinami go- spodarki i odbito sie na kondycji brandy spozyweze) oraz na rolnictwie. To ostatnie na poczatku lat 70, znacznie doinwestowano, jednak zgodnie z ideologia komuni- styezng wigksz0S¢ srodkéw przekazywano do paristwo- \wych gospodarstw rolnych. Nie byly one tak wydaine jak indywidualne rolnictwo, a niejednokrotnie przynosity straty. Doprowadzito to do zalamania produkeji rolne} {i masowej migracji mlodych Iudzi ze wsi do mias. | Sklepy komercyjne i peweksy Kreowana przez polska telowizie,wpanial” reeozy stosé nie znajdowala odiesienia w 2yciu codziennym mieszkaricéw PRL. Powszechne byly wowozas Kole i clagle braki towaréw w sklepach, Wadze probowaly \wprowadzaé podwyzki cen, min. poprzez utworzenie sklepdw korercyjnych ~ byly one dobrze zaopatrzone, lecz obowiazywaly w nich wyzsze ceny. Powstawaly réwiez sklepy z towarami zachodnimi (,Pewex", ‘Baltona’, w ktcrych placto sie wylgcznie dolarami lub ich r6nowartoscia ~ wydawanym przez Bank Pekao. bbonami towarowymi. Wszystkie te deiatania preyriosly Jednak odvrotny skutek od zamierzonego — potego- ‘waly bowem niezaclowolenie wsréd spoleczerstwa iipokazywaly rosnacy dystans miedzy Polska a Eurooa Zachodnia 8] Wak! spo) wlaizs probowatyroznigeat 1 kal problems z zagparzeriom? 314 — Peweksy oly risiczry miggscamiw PRL, gue Polaoy moa ups ovary, zktéryeh korzysal a co der misekarcy Europy Zachos, * ftora, Wersza, 1987.— ‘Zdobycie fata 126p lub 126p procvkavianog0 w Palsce \Wlatach 70.180, XK. bya szczytam marzen znacene| ez—sci PRL. W coll zokupu samochol taba bys nie oi znacana sume pieniedey, ecz take cdzekas tka lat w kolgjos na jogo prey. ferogate, Worsana, 1978. Gospodatka polska lat 70. prayniosta kilka waznych, invvestycji — wybudowano min. Hute Katowice, Port Pétnocny w Gdafisku, a takze ekspresowe polgczenie kolejowe i drogowe na trasie Warszawa — Katowice Symbolem dekady stat sig Fiat 126p, nazywany potocz- ie ,maluchent Produkowano go na lieench woskie} 1 fabrykach w Tychach \ Bielskn Biate}, Polacy ogi Jkupié réwniez licencyjng pepsi-cole i coca-cole. Dzigki zastosowanit technologii budowy blok6w z taw. wiel- kiej plyty w 1978 r. pad# aktualny do dzis rekord odda- nych do uzytku mieszkad, ktérych licaba w ciggu roku ‘wyniosla 288 tys. Osiagnigcia te byly wykor2ystywane przez aparat propagandowy i jego gléwne medium, cayli telewizje. PRL, jako drugi kraj w Europie, prae- szedi 2 nadawania programéw czarno-bialych na kolo- rowe. Taka propaganda sukcesu pozwalala przez pra~ ‘wie dekade praekonywaé spoteczeristwo, ze PRL jest 10. potega gospodarcza swiata. | POCZATKI OPOZYCIL Polowa lat 70. przyniosta zmiany w konstytucti polega~ jace na uznaniu PZPR za przewodnia sile potityczna ‘w Polsce. Do ustawy zasadnicze} dodano take zdanie 9 umacnianiu przyjaéni i wspétpracy 2 ZSRR. Oba fragmenty wywolaly protesty Srodowisk opozycyjnych, ‘oraz KoSciota katolickiego. Powstawaly lsty, w ktérych proponowano batdzie) demokratyezne rozwigzania. Podpisywali sig pod nimi nie tylko opozycjoniéei, lecz, takge ludzie nauki, sztuki, artysci oraz. kombatanci. ‘ieglo sig to w czasie z zalamaniem polityki gospo- darcze) ekipy Edwarda Gierka i Piotra Jaroszewicza ‘Najpierw wprowadzono talony na cukier, a w czerweu 1976 r ogloszono dua podwyake cen 2ywnosei, Ktore ‘0d 1971 & pozostawaly niezmienne, Skepy 22022 DO- nownie Swiecié pustkami, pojawily sie kale. 11 POLOWYE XX WIE POLSKA 1 SWIAT W. SQEAAWEANAM cle w crerweu 1976 x. w Radomiu, Ursusie i Ptocku, Najwigksze protesty wystapily w Radomiu, gdzie mani- festanci podpalili gmach Komitetu Wojewodakiego PZPR. Odpowiedzia wtadz byla pacyfikacja miasta do- konana przez oddzialy MO i ZOMO, Ofiarami aresz- towati byli gléwnie robotnicy, ktérych po uwolnieniu czesto zwalniano z pracy. Z pomoca tepresjonowanym nadeszli daialacze ‘opozycii, m.in, Jacek Kuro, Jan J6zef Lipski i Jan Li- tyriski, We wrzesniu 1976 r. powstat Komitet Obrony Robotnikéw (KOR), w ktdrego pracach, oprécz wy- mienionych wyZe) os6b, brali udzial takze: Zbigniew Romaszewski, Antoni Maclerewicz, Edward Lipitiski oraz. Adam Michnik. Organem prasowym ruchu by! »Robotnik”. KOR funkcjonowal jawnie, co utrud- nialo akcje SB. Jego dziatacze byl zastraszani, nekani anonimowymi telefonami, a w maju 1977 t. w Krako- wie zabito jednego ze wspétpracownikéw KOR, stu- denta Stanistawa Pyjasa, Opozycjonistom udato sie jednak ostagnat sukees, poniewat. prawie wszyscy ro ‘botnicy uczestniczacy w protestach w clagu Kilkuna~ stu miesigey opuseli wigzienia. Czlonkowie Komitet nieodplatnie bronil oskarzonych w sgdach, organizo- wali zbiérki podpiséw na rzecz ich uwolnienia, a takée glodéwki, ktére staly sig popularnym srod- kiem nacisku na wladze. KOR skladal sig 2 ludzi o zréénicowanych pogla- dach i dlatego wérdd jego dziataczy whrdtce doszio do sporéw. Doprowadzito to do powstania nowych ‘Wydarzenia w Radomiu rpoczey ksztatowarie ie ori SoSyoynyeh w PAL, Zaréwno boli, jak | sokioryzjaca Se Sei elalgenca woreinifornaine grupy. Kéryeh doatania ‘Zaly 8 giosne nie yko w Pelseo, eoztak2e na Stone. terorati, dbn, 1976> - o = = > = Geer “Zdobycie fata 125p lub 126p produkowanago w Poco ‘lath 70.180, Xe yo szczytom marzehznacene| 29st Trieacaricdw PRL. W alu zakupu sernachodu trzeba bo rig nko caosaceedzke aacana se pirigdzy, lsc takze odezakat ‘ala lt w kolsee na jogo pxzycz. 1 fotgr a, Warsz 1973. Gospodarka polska lat 70. przyniosta kilka waznych. inwestycji — wybudowano m.in, Hute Katowice, Port Pélnocny w Gdatisku, a takZe ekspresowe polaczenie kolejowe i drogowe na trasie Warszawa ~ Katowice. ‘Symbolem dekady stat sie Fiat 126p, nazywany poto hie ,maluchem”, Produkowano go na licencji wloskie} w fabrykach w Tychach i Bielsku-Biale}. Polacy mogli upié réwniez licencyjna pepsi-cole i coca-cole. Dziekt zastosowaniu technologii budowy blokéw z tzw. wiel- ie) plyty w 1978 r. padt aktualny do dzis rekord odda- nych do uaytku mieszkas, ktéryeh liczba w clagu roku ‘wyniosla 288 tys, Osiggnigcia te byly wykoraystywane przez aparat propagandowy i jego glowne medium, cayli telewizie. PRL, jako drugi kraj w Europie, prze- szedtz nadawania programéw czarno-bialych na kolo- owe. Taka propaganda sukcesu pozwalala przez pra wie dekade przekonywaé spoteczeristwo, ze PRL jest 10. potega gospodarcza Swiata jm POCZATKI OPOZYCII Polowa lat 70. przyniosta zmiany w konstytucji polega~ jace na uznaniu PZPR za przewodnia site polityezna W Polsce. Do ustawy zasadniczej dodano takze zdanie fo umacnianiu przyjaéni i wspélpracy z ZSRR. Oba fragmenty wywolaly protesty srodowisk opozyeyiaych oraz Kosciota katolickiego. Powstawaly listy, w ktorych. proponowano bardzie) demokratyczne rozwigzania. Podpisywali sig pod nimi nie tylko opozycjonisci, leez takée ludzie nauki, sztuki, artyéci oraz kombatanci Zoieglo sie to w czasie z zalamaniem polityki gospo- darczej ekipy Edwarda Gierka i Piotra Jaroszewicza. Najpierw wprowadzono talony na cukier, aw czerwou POLSKA | SWIAT W IL POLO 1976 r.ogloszono duza podwyzke cen zywnose, kt6re od 1971 t. pozostawaly niezmienne. Sklepy zaczely po- nownie Swiecié pustkami, pojawily sig kolejki ‘Odpowiedzig na podwy2ki byly strajki i demonstra «je w czerweu 1976 r. w Radomiu, Ursusie | Plocku, Najwigksze protesty wystapity w Radomiu, gdzie mani festanci podpalili gmach Komitetu Wojewédzkiego PZPR. Odpowiedzia wiadsz byta pacytikacja miasta do- konana przez oddzialy MO i ZOMO. Ofiarami aresz- ‘towatt byli gldwnie robotnicy, ktérych po uwolnieni cagsto zwalniano 2 pracy 7 pomaca represjonowanym nadeszli dzialacze opozycji, main. Jacek Kuross, Jan Jézef Lipski i Jan Li- tyiiski, We wrzesniu 1976. powstal Komitet Obrony Robotnikéw (KOR), w ktérego pracach, oprécz. wy~ mienionych wyzej os6b, brali udziat takze: Zbigniew Romaszewski, Antoni Macierewicz, Edward Lipiiski oraz Adam Michnik. Organem prasowym ruchu byt Robotnik”. KOR funkcjonowal jawnie, co utrud- nialo akcje SB. Jego daiatacze byl zastraszani, nekani anonimowymi telefonami, a w maj 1977 1. w Krako- ‘wie zabito jednego ze wspdlpracownikéw KOR, stu- denta Stanistawa Pyjasa. Opozycjonistom udalo sig jednak osiggna¢ sukces, poniewas prawie wszyscy ro- botnicy uczestniczacy w protestach w ciagu Kilkuna- stu miesigcy opuseil wigzienia. Cztonkowie Komitetu rieodplatnie bronili oskarzonych w sqdach, organizo- wali zbidrki podpisow na rzecz ich uwolnienia, a takie glodéwki, ktére staly sie popularmym Srod- ier nacisku na wladze. KOR skladat sig z ludzi 0 zr6znicowanych pogla- dach i dlatego wsr6d jego dziataczy wkr6toe doszlo do sporéw. Doprowadzilo to do powstania nowych eee ee) A ie \Wydarzenia w Radomiu rozocz9y ksziotowanie sip orenizec ceepoyiych w PAL, Zaréwne rebotnicy, jak solidary=uaca sie Sei Phetgenca worl ifermane orupy, kérychdilaia. Sialy s glare na yo w Palsce, lace takze na swece 1 fxogra, Paco, 19781Z inicjatywy Zdzistawa Najdera na przelomie 1975 i 1976 r. powstalo Polskie Porozumienie Niepodlegtosciowe (PPN). Byla to organizacja polskie} opozycji demokratyczne), tora sw6j program ogiosla 3 maja 1976 r na Lamach londyriskiego«T)gocnika Polskiego” Kraje tak 2wanego sobozt socjalistycenego’ to jest patistwa podporzadkowane Moskwie, wlgcenie 2ZSRR, znajduja sie w stanie ciggtego, chociaé ukry- wanego kryzysu. Wywolany on jest rosngcymi napig- ciami wewnetrznymi, niezadowoleniem uciskanych narod6w, ztym funkejonowaniem gospodarki calego system, pozostawaniem w tyle za krajami rozwija- Jacymi sie swobodnie pod wegledem technologicz- ‘nym, spolecenym i kulturalnym.(.] Polskiemu Porozumieniu Niepodlegtosciowemu rayswiecaja nastepuiace ogélne cele 1. Odeyskanie praez Polske reeceywistej suwerennosei. 2 Uczynienie wszystkich Polakiw wspélgospoda- rami naszej Ojczyzny, umotliwiente im uczestnic- twa w readzenits 3. Wprowadzenie w zycie swobéd obywatelskich, -godnych z duchem naszej preeselosci i rozwojem wolnych krajéw Europy (1 9. Wychowanie dzieci i mtodziezy w PRL coraz wy- rainiej stawiane ma za cel nie ksztattowanie umy- slow i charakteréw, ale formowanie postuscnych obywateli. Ogranicza sie nauczanie histort ofezy- ste}, wiedze 0 Swiecie wspétczesnym zastapiono sloganami, tepi sie objawy niezaleznosci mysli ‘iprzekonat, Od nauceycielstwa wymaga sig rezy- Sracjiz samodzielne i zaseczytnejroli wychowaw- Ow, @ zamiast tego narzuca obowigzek biernego transmitowania odgérnych poleces. Szkola polska staje sie coraz bardzie} sckolg zaktamania i opor- tunizmu. Wywotuje to niseczace skutki pedago- sicene i rujnusje autorytet moralny polskiego na- uczycielstwa, kt6re tak chlubnie zapisato sie w naszej histori. Tysigce ludzi o powotani peda- -gogicznym zajmuje se innymi pracami, nie mogac ‘Mies tej ponizaigce) sytuagji. PRACA Z TEKSTEM ZRODLOWYM- 1, Scharakteryzuj glowne cele Polskiego Porozumienia Niepodlegloscioweyo. 2. Ocett postulaty PPN dotyezace zmian w polskie} szkole, 2r6d: Polskie Porocumionie Nigpodteglsiowe. Wyber tkst6w, Londyn 1980, 64-14 ‘ostodkow opozycyjnych. KOR zostat przeksztalcony w Komitet Samoobrony Spoleczne) KOR” \W mareu 1977 powolano Ruch Obrony Praw Czlowieka i Obywatela (ROPCIO) z Andrzejem Cauma i Leszkiem Moczulskim na czele, Ten ostatni utworzyl 1 wrzesnia 1979 r. Konfederacje Polski Niepodleglej (KPN), ktsra byla pierwsza partig anty- Komunistyczna w bloku wschodnim. Moczalskiemu i wspétpracujacemu z nim Romualdowi Szeremietie- wowi wytoczono proces oraz skazano ich na kary wig- zienia. Srodowiska opozycyjne powstawaly takze poza Warszawa. Na Gérnym Slasku w 1978 t. Kazimierz Switot zatozy! Wolne Zwigzki Zawodowe (WZZ). ‘Ten sam pomyst zrealizowalii na Wybrzezu Andrzej Gwiazda, Kraysztof Wyszkowski i Antoni Sokolowski Dolaczyli do nich: Anna Walentynowicz, Bogdan Bo- rusewicz, Andrzej Kolodziej i Lech Watesa. Réwnied w Gdarisku Aleksander Hall powolat Ruch Mlodej Polski (RMP). Wiayta prezydenta USA Richarda Nixon (plerwazy od awe) w Polsce bya znokier porrawy stosuniciwriscey pa Sti socjatyezrymy a Zachoder, Jaca cla Edwarca Grr \wazal sig rede wszystkie z zabegariom 0 pomce goapodarezy 28 strony Stanéw ZJednaczanych, forge, Warsewa, 19721,@ RELACJE Z KOSCIOEEM Polityka Gierka wobec duchowieristwa nie byla tak re- strykeyjna jak poprzednich prayw6desw Polski. W 1971 x. doszio do spotkania I sekretarza KC PZPR 2 prymasem Stefanem Wyszytiskim. Po tych rozmo- wach sejm prayjat ustawe regulujaca prawo wlasnosci koécielnej na Ziemiach Odzyskanych, Utatwiono réw- nied wyjazd pielgrayméw do Rzymu na beatyfikacje Maksymiliana Kolbego i zezwolono na wzniesienie znacznej liceby nowych budowli sakralnych. Stostinki imigdzy wladzami komunistycenymi a Kosciotem wy- rainie sig poprawily, dzigki czemu Watykan przestal uznawaé polskie wladze emigracyjne, ktore do te) pory -mogly liczyé na wsparcie Stolicy Apostolskie). Ponadto apie? Pawel VL wprowadzil nowy podzial administracj koscielne} w potnocne i zachodnie} Polsce, o co bezsku- tecznie zabiegano od zakoriczenia Il wojny swiatowej. POLSKA 1 WIAT W 11 POLOWLE Xx WIEKU Nadal jednak zdarzaly sig niewielkie szykany, take jak powolywania kleryk6w do wojska i proby ograniczenia roll punktw katechetyeznych. 16 paddziernika 1978 r. doszlo do niezwyklego ww daiejach Polski wydarzenia. Na czele Kosciola kat lickiego stanglarcybiskup krakowski i Kardynat - Karol Wojtyla, ktsry przyjatimig Jan Pawel IL. W czerweu nastepnego roku papie? przybyt z pielgraymka do oj- czyzny. Wladze nie mogly tego zlekcewazy¢ i odbyly zz Janem Pawlem II kilka spotkat paristwowych, Kazait papieza sluchaty tlumy Polakéw. Odprawiane wowezas; :msze, w ktorych uczestniczyly miliony wiernych, poka- zaly, 2e Polacy stanowig potezna sile. Dlatego wenwa- nie Jana Pawla II wypowiedziane w Warszawie: Niech -zstgpi Duch Tw6j! I odnowi oblicze ziemi. Te} Ziemil wielu uznato za zapowied4 wielkich zmian polityez- nych i spolecanych w kraju. POSTAC HISTORYCZNA JAN PAWEE ILE 1520-2005.. Jego wlasciwe imig i nazwisko to Karol ‘Wojtyla. Byt polskim duchownym tzym- skokatolickim, kardynatem i 264. papiedem. Urodzil sie w Wa- dowicach, Po ukoriczeniu gimnazjum w 1938 r, rozpo- czal studia polonistyczne na Uniwersytecie Jagiellon- skim. Okupacja_nie- miecka przerwala jego edukacie i zmu- sila go do podiecia pracy w kamienio- tomie, a potem Ww oczyszczalnit sody. W 1941 x. wraz grupg znajomych zalozyl teats Dzialalnosé w nim zakoriczy! rok pode), kiedy wstapit do tajnego seminarium duchowego w Krakowie. W 1946 &. uzyskat Swigcenia kaplaiskie, W kolejnych Jatach pracowal jako duszpasterz i prowadzil wyklady. W 1958 r. otrzymat swigcenia biskupie, a 6 lat péénie} = arcybiskupie. 26 czerwea 1967 r. papiez Pawet VI ianowa go kardynalem., Stal sie wowezas wazng po- stacig polskiego Kosciola. Po smierci papieza Jana Pawla Lw 1978 r. Karol Wojtyla zostal wybrany na jego nastepce i przyjal imig Jan Pawet IL, Pontyfikat ten byt jednym 2 najdluzszych w histori - trwat prawie 27 lat. ‘W tym czasie papiez odbyl osiem pielgraymek do Pol- ski, W 2011 r. zostat uznany za blogoslawionego Ko- Sciota katolickiego. CWICZENIA 1. Scharakteryzuj polityke gospodarcza Edwarda Gierka 2, Wymies gléwne postulaty ugrupowai opozycyjnych w latach 70. 3, Wyjasnij, co oznacza okreslenie ,propaganda sukcesu”. 4. Por6wnaj, czym rédnita sig polityka wladz w stosunku do Kosciola za rzad6w Gomutki iw czasach Gierka. DLA ZAINTERESOWANYCH JJ. Lipsi, KOR, Warszara 2006, .Sasanka, Czerviee 1976. Radom, Ursus, Plc, Warszawa 2006. Lédzkie widkniarki_httpinknowaera.pihis387 Wiesw PRL Ispifink:nowaeraplhisys8 |KRYZYS | UPADEK KOMUNIZMU W EUROPIE ZANIM POZNASZ NOWY TEMAT 1. Wyyjasngj znaczenie pojecia , Wiosna Ludow’ 2. Praypomnij polityke ZSRR wobec paistw bloku komunistyeznego po 1945 r. l= KRYZYS WEWNETRZNY ZSRR ‘Mimo wielu zabiegow wladz lata rzgdéw Chruszcrowa i Brezniewa nie doprowadzity do poprawy sytuacii ma- terialne) ludnosci ZSRR, a kraj stopniowo pograza sie w keyzysie ekonomieznym. Place pracownikéw byly podobne niezaleznie od stanowiska, co skutkowalo (B) mala wydajnoscig. Centralnic sterowana gospodarka 2° charakteryzowala sig zlym planowaniem, szerzyla sie 324 korupcja, marnotrawiono takze wiele surowcéw izaso- bow. Ponadto wiele nieodpowiedzialnych eksperymen- ‘t6w gospodarczych, m.in, odwracanie biegu rzek w cela nawadniania pustyti czy stosowanie du2ych ilosel na- woz6w sztucznych, spowodowalo katastrofy ekolo- gicene na niespotykang dotad skale. Mimo to propa- ganda glosia, ze kraj odnosi sukcesy ekonomiczne. ‘W tym czasie obnizono réwnie# naklady na nauke, co przyczynilo sig do spadku poziomu nauczania oraz ‘zmniejszenia jakoSci opieki medyczne). Powszechnym. problemem w kraju stat sig alkoholizm. Wszystkie te caynniki sprawialy, Ze mimo dzialatt propagandowych spoleczeiistwo zaczgto tracié wiare w komunizm i glo- szone przez niego idealy. l= KONFLIKT AFGANSKI W pierwszej potowie lat 70. w Afganistanie obalono monarchig, a rzady zaczela sprawowaé armia. Jednak wojsko nie byto w stanie utrzymaé wladzy, dlatego w 1978 t, przejli ja komunisci, ktorzy przystapili do wprowadzania zmian uderzajacyeh w tradycyjne normy obycrajowe i spoleczne tego muzulmariskiego kraju. W efekcie doszto do wybuchu powstania. We wrzesniu 1979 r. zamordowano dotychezasowego praywédce Afganistanu Nura Mohammada Tara- Kiego, a wladze przejat Hafizullah Amin. Wydarzenie to przekonalo ZSRR 0 koniecznoscl interwenc}i zbro}- ne}. 25 grudnia 1979 r. wojska radzieckie wkroczyly ‘Agatecy mudzahedini wzorjeri w gdh Karabin maszynowy fa sianowisns w gorach Bron ozymyra od Amen Wid dehy jg pooceas staré 2 Arig Czorwona, Nacqzsz0 walk tocay se w done Pandsary, Kora bla foung baza ayMnego owsdoy Ahmaca Szacha Masuda, 1 ropa, Atta, 1985 na terytorium paistwa afgariskiego, opanowaly ‘glowne lotniska izabity Amina. Jego miejsce zajal po wigzany ze Zwigzkiem Radzieckim Babrak Karmal, Dzialanie Kremla potepit ONZ. Wojska radzieckie Zajely strategiczne miejsca w kraju, lecz nie byly w sta- nie zdobyé decydujace} przewagi nad rebeliantami. Wkrotce w konflikt zaangazowaly sie takze Stany Zjednoczone, kt6re wsparly finansowo i militarnie bojownik6w islamskich, tzw. mudzahedindw. Walki toczyly sie przez dziewigé kolejnych lat - ZSRR pono- sit znaczace straty w ludziach i spraecie, a gorzysty teren utrudniat prowadzenie walk. Przeciwko obeym_ ‘wojskom dopuszczajacym sig zbrodni zbuntowala sig réwnie# ludnosé cywilna. Ponadto gospodarka ZSRR nie byla w stanie utrzyma¢ koszt6w tej operacsi. Osta- tecznie w lutym 1989 x sily sowieckie musialy sig wy- cofaé, Wladze sowieckie zastapily Karmala gen. Mo- hammadem Nadzibullahem, lecz nawet zmiana