SOCIOLOSKE TEORIJE

Mehanicisticka teorija – predstavnici ove teorije pri tumacenju drustvenih pojava polaze od prirodnih
nauka (fizika, hemija). Mehanicizam polazi od toga da je covek fizicko bice koje podleze fizickim
zakonima npr. zakonu gravitacije.

Geografska teorija – objasnjava drutsvo prvenstveno prirodno-geografskim ciniocima (svojstva zemljista,

klima, sunce itd.).

Bioloska teorija – preovladjuje u drugoj polovini 19.veka jer je tada doslo do snaznog razvija biologije.
Glavne varijante bioloske teorije su organska i socijalno-darvinisticka teorija. Predstavnici organske
teorije stavljaju znak jednakosti izmedju drustva i bioloskog organizma. Predstavnici socijalno-
darvinisticke teorije su u tumacenju ljudskog drustva primenili Darvinovo ucenje o borbi za opstanak po
kome je ovo osnovni faktor postojanja i razvoja ljudskog drustva, i ona dovodi do podele drustva na elitu
i masu.

Psiholoska teorija – polazi od ljudske psihe, koje se svrstavaju u tri grupe:

1. Individualno psiholoske – drustvene pojave objasnjavaju pojedinacnom psihom.

2. Kolektivno psiholoske – polaze od kodektivne svesti kao nezavisne svesti.

3. Socijalno psiholoske – oslanjaju se na socijalnu psihologiju.

DRUSTVENE ZAJEDNICE

Horda – najstariji i najnerazvijeniji oblik drustvenog zivota. To je zatvorena i izolovana grupa ljudi (10-80
clanova) koja nije dolazila u dodir sa drugim grupama, osim u slucaju medjusobnih sukoba. Glavna
privredna aktivnost horde je sakupljanje plodova i lov. Clanovi horde su zajednicki odlucivali o svemu, a
prednost su imali oni sa najvecim iskustvom.

Rod – To je najvisi oblik ljudske organizacije prvobitne zajednice (visi stupanj varvarstva) gde se iz polnih
odnosa iskljucuju roditelji i deca, braca i sestre, sto je stvorilo uslove za ukljucivanje u bracnu zajednicu
clanova drugog roda, tako da se pojmovi rod i drustvo vise ne poklapaju. U prvim rodovskim
zajednicama zena je imala dominantnu ulogu, odnosno biolosku i ekonomsku superiornost. Takodje,
dolazi do prve podele rada na: zemljoradnju, stocarstvo i zanatstvo. Rodovi imaju svoju posebnu religiju,
i sve se vise povezuju u bratstva. Stvaranjem bratstava, nastaje novi oblik drustvenog zivota – Pleme.
Pleme – to je krvno-srodnicka i teritorijalna zajednica ljudi, koju cine pripadnici rodova, odnosno
bratstva koja zive na istoj teritoriji. U njegovim okvirima razvija se materijalna proizvodnja, kultura,
plemenska svest.

Narod – to je prvi oblik drustvene organizacije koji nije zasnovan na krvno-srodnickim vezama, vec na
teritorijalnoj povezanosti. Narod predstavlja drustvenu grupu koja nastaje spajanjem vise plemena na
jednoj teritoriji. Narod ima zajednicki jezik, mada je on zajednicki samo delimicno.

Nacija – to je zajednica mnogo cvrsca od naroda, sa sopstvenom kulturom, i jasno izdvojenom

nacionalnom svescu. Za razumevanje sustine nacije treba imati u vidu nekoliko bitnih elemenata:

1. Jezik – bez zajednickog jezika nema povezivanja ljudi u jednu naciju.

2. Teritorija - Za formiranje nacije teritorija igra presudnu ulogu. U okviru jedne teritorije odvijaju
se kljucni socijalni procesi koji doprinose stvaranju nacije: stvaranje trzista, ancionalne drzave i
nacionalne kulture. Ali treba imati u vidu i cinjenicu da na istoj teritoriji najcesce zivi vise nacija, kao i
cinjenicu da je moguce postojanje nacije i bez posedovanja teritorije.

3. Ekonomske veze.

4. Odredjena psiholoska konstitucija, svest o nacionalnoj posebnosti.

Nacionalizam je dosao do izrazaja u fazi razvija kapitalizma, posebno u toku prvog svetskog rata. Zavisno
od okolnosti, nacionalizam se pojavljuje kao: sovinizam, nacionalni nihilizam, separatuzam, rasizam,
unitarizam itd.

• Sovinizam se karakterise stavom o opstoj nadmoci svoje nacije u odnosu na druge.

• Nacionalni nihilizam je ekstremniji vid nacionalizma. Rec je o nacionalizmu koji je toliko

samozaljubljen u svoju naciju i njene prednosti nad drugim nacijama, da pojedinim nacijama ne priznaje
ni pravo na postojanje.

• Separatizam karakterise neodoljiva teznja ka etnicko-nacionalnim podelama i ocepljenju od

drzavne zajednice.

• Rasizam je naziv za ideologiju koja smatra da je rasa temelj ljudskog drustva, odnosno da
pripadnost pojedinca odredjenoj rasi mora biti osnov za njegov drustveni polozaj.

• Unitarizam je naziv za ideologiju koja smatra da neka drzava moze biti iskljucivo unitarna,
odnosno u njoj moze postojati samo jedna suverena vlast.
 ODNOS SOCIOLOGIJE I SRODNIH NAUKA

Odnos sociologije i istorije > U predmetnom smislu, sociologija i istorija se poklapaju, jer proucavaju
drustvo u celini. Bitna razlika izmedju ove dve discipline je u metodu, stepenu apstrakcije i stepenu
pouzdanosti naucnih znanja.
Sociologija za svoj osnovni metod koristi dijalekticki teorijsko-sinteticki metod, a istorija konkretno-
hronoloski metod. Sociologija se bavi utvrdjivanjem zakona drustvenog zivota, a istorija proucavanjem
konkretnih pojava i dogadjaja u proslosti.
Kod sociologije je prisutan veci stepen apstraktnosti u odnosu na istoriju, jer se istorija bavi izucavanjem
proslosti, za razliku od sociologije koja izucava sadasnjost i proslost.
Takodje, stepen pouzdanosti je daleko veci kod sociologije, upravo zbog razlika u metodu proucavanja
drustvenog zivota. Svakako, istorija je od neprocenjivog znacanja za sveobuhvatna socioloska
proucavanja i obrnuto.

Odnos sociologije i filozofije > Sociologija kao empirijska nauka se znatno razlikuje od filozofije.
Filozofija pomaze sociologiji u izgradjivanju opsteg metodoloskog pristupa drustvu i drustvenim
pojavama, a isto tako i sociologija filozofiji pruza neophodnu gradju za njena teorijska uopstavanja.

Odnos sociologije i antropologije > Predmet antropologije je covek. To znaci da je zajednicka

karakteristika sociologije i antropologije predmet njihovog interesovanja – covek. Ali, to ne znaci da je
predmet ovih nauka istovetan. Antropologija proucava promene i karakteristike coveka kroz istoriju i
uticaj drustva i drustvenih odnosa na promene koje nastaju u funkcijama i strukturi coveka. Za razliku od
antropologije kojoj je centar proucavanja covek, sociologija u centar proucavanja stavlja drustvo, a
coveka posmatra kao osnovi element drustva i kreatora drustvenih odnosa.

Odnos sociologije i politickih nauka > Predmet proucavanja politickih nauka je politika. Pod politikom
podrazumevamo svesnu, trajnu i organizovanu drustvenu aktivnost, u cilju usmeravanja drustvenog
zivota. Prema tome, politicke nauke i sociologija imaju tesne veze i saradnju

Odnos sociologije I posebnih sociologija > Razvoj sociologije prati nastanak i razvoj primenjenih
sociologija. One proucavaju posebne drustvene pojave, istrazujuci specificne zakonitosti njihove
strukture i razvoja, kao i njihove veze sa ostalim drustvenim pojavama. Posebne sociologije se razlikuju
od sociologije po tome sto sociologija proucava drustvo u celini, a posebne pojedina drustvena podrucja.
U sustini, to je odnos opsteg i posebnog, a sve one zajedno cine socioloske nauke. Posebne sociologije
su: sociologija rada, porodice, sela, grada, religije, umetnosti, morala, kulture itd.
 PORODICA

Porodica je jedan od najstarijih, najtrajnijih i najstabilnijih oblika zajednickog zivota ljudi. Ona se
pojavljuje u funkciji zadovoljenja nekih primarnih potreba ljudi – produzenje vrste, briga o maloletnoj
deci i dr. Rec porodica u najsirem smislu oznacava nerazdvojnu celinu osoba povezanih brakom ili
usvajanjem. U uzem smislu rec porodica oznacava roditeljsko povezane osobe koje zive pod istim
krovom. Porodica ima tri karakteristike:

• Prva karakteristika je da porodica pociva na bioloskim osnovama – polni odnosi i radjanje.

• Druga karakteristika odnosi se na bio-socijalne veze u porodici, tj. na odnose srodstva, pri cemu
je najvazniji oblik srodstva krvno, prirodno srodstvo.

• Treca karakteristika se odnosi na veoma sirok i slozen splet socijalnih odnosa u porodici koji se
ispoljavaju u nizu porodicnih funkcija.

Dzon Lok smatra da se u razvitku porodice mogu razlikovati tri glavna oblika:

• Velika patrijahalna porodica ranih drustava.

• Mala patrijahalna porodica.

• Nuklearna porodica nastala kao rezultat ekonomsko-socijalnih promena koje su pratile

industrijsku revoluciju.

Po misljenju Dirkema, postoje sledeci tipovi porodice:

• Totemski klan

• Materinska porodica

• Ocinska porodica

• Agnatska nedeljiva porodica

• Supruzanska tj. moderna porodica

U istorijskom razvoju porodice, razlikuju se sledeci oblici:

• Promiskuitet – je najrazvijeniji oblik grupne bracne zajednice u kojoj je prisutna puna sloboda
polnih odnosa izmedju polova.

• Porodica krvnog srodstva – iz polnih odnosa su iskljuceni roditelji i deca.

• Porodica punalua – iz polnih odnosa su iskljuceni braca i sestre.

• Sindijazmicka porodica – se pojavljuje u fazi varvarstva. Za ovu porodicu su karakteristicni polni
odnosi izmedju jednog muskarca i jedne zene, pri cemu je muskarac uvek mogao da ima odnose sa
drugim zenama.

• Monogamna porodica – se razvila iz sindijazmicke porodice. Bitna karakteristika ove porodice

jeste nejednakost polova, odnosno dominacija muskaraca.

Americki antropolozi i sociolozi smatraju da postoje dva osnovna tipa porodice:

• Mala porodica koja se sastoji od oba bracna druga i njihove dece.

• Velika porodica koja je karakteristicna za primitivne zajednice.

RELIGIJA

Religija je nastala od reci religo sto znaci vera. Religija predstavlja poseban element kulture svakog
naroda. Bitna karakteristika svih religija je podvostrucavanje sveta: sa jedne strane postoji vidljivi, a sa
druge strane nevidljivi svet (svet bogova) koji upravlja vidljivim svetom. Religiju cine sledeci elementi:
teorijski – sistem verovanja,
osecajni – kompleks najrazlicitijih osecanja,
prakticni – skup obreda.

O nastanku religije postoje razlicita shvatanja:

• Teolosko – polazi od toga da je religija urodjena u coveku. Ona je nastala sa nastankom coveka i
postojace sve dok postoje ljudi. Ljudi se radjaju sa religijom.

• Psiholosko – polazi od covekovog emocionalnog odnosa prema prirodi i prema natprirodnim

bicima.

• Prosvetiteljsko – polazi od toga da je religija proizvod neznanja i zabluda i nemoci da se objasne

odredjene prirodne pojave.

• Marksisticko – polazi od toga da je religija istorijska pojava i drustveni proizvod.

Marks smatra da je religija je samo iluziono sunce koje se okrece oko coveka, sve dok covek ne pocne da
se okrece oko samog sebe.
Dirkem smatra da je religija obavezna za sve ljude. Po njemu covek nije slobodan u opredeljenju da li da
veruje ili da ne veruje.
Veber smatra da je religija socio-psihicka rekompenzacija pojedincu za zivotne poteskoce koje postoje u
drustvu (smrt, nepravda, siromastvo i dr.).

Sto se tice perspektive religije postoje razlicita shvatanja:

• Prosvetiteljsko - polazi od toga da je religija proizvod neznanja i zabluda i nemoci da se objasne

odredjene prirodne pojave.

• Automatisticko – polazi od toga da ce, sa nastankom socijalizma, automatski biti stvoreni uslovi
za nestanak religije. Ovo shvatanje je veoma uprosceno i jednostavno, pa samim tim i neprihvatljivo.

• Birokratsko – polazi od toga da religija nije vecita, i da se moze prevazici administrativnim

merama.

• Marksisticko – polazi od toga da religija nije vecita i da ce odumreti u komunizmu.

Takodje, dosta se govori o verskim sektama, o njihovoj ulozi i uticaju koji imaju na svoje clanove. Verske
sekte su male religiozne zajednice ciji clanovi uglavnom poticu iz siromasnih drustvenih slojeva. Clanovi
sekte su uglavnom ljudi koji su razocarani, potisnuti, odbaceni od drustva. To su ljudi koji su nedovoljno
obrazovani, mada ima i onih koji su vrlo obrazovani i inteligentni.
Verske sekte su zatvorene religiozne zajednice i nedostupne su za one koji prethodno nisu prosli
proceduru za prijem. Danas u svetu postoji veliki broj sekti, neke od najpoznatijih su: Bozja deca, Krisna,
Munijevci, Scientologija, Hram naroda itd. Kod nas se najcesce pominju sekte kao sto su: Satanina deca,
Jehovi svedoci, Sveti Sava itd.

ISTORIJSKI TIPOVI DRUSTVA

Drustvo je u toku istorijskog razvoja prolazilo kroz razlicite oblike, dobijajuci specificna obelezja u
pojedinim fazama razvoja. Drustveno-ekonomske formacije:

1. Prvobitna zajednica je prva drustveno-ekonomska formacija, koja je nastala na prelazu coveka iz

prirodnog stanja sveta u drustveni zivot. U njenom razvoju se suocavaju dva perioda: divljastvo i
varvarstvo. Divljastvo se deli na tri stupnja: nizi (sakupljacka privreda), srednji (pronalazak vatre, raznih
orudja za rad) i visi stupanj (upotreba drvenog posudja, luka, strele). Varvarstvo ima tri stupnja: nizi
(grncarstvo), sredni (prelazak sa kamenog na metalno doba) i visi stupanj (topljenje gvozdene rude).

2. Robovlasnicko drustvo je prva klasna drustveno-ekonomska formacija. Osnovne drustvene klase

u ovom drustvu su robovlasnici i robovi. Robovlasnici su bili vlasnici sredstava za proizvodnju, ali i
robova. Robovlasnici su imali privilegiju u drustvu, za razliku od robova koji su smatrani orudjima koji
govore. Interesi robovlasnika i robova su bili ostro suprotstavljeni, sto je dovodilo do klasne borbe.

3. Feudalizam je druga klasna drustveno-ekonomska formacija, koja predstavlja visi stepen razvoja
klasnog drustva. Osnovne drustvene klase u feudalizmu su feudalci i kmetovi. Feudalci su bili vlasnici
zemljista, dok su ga kmetovi obradjivali. Eksploatacija je imala oblik rente kao radna renta, naturalna i
novcana. U okviru radne rente, kmet nije imao nikakvu naknadu od strane feudalca, posto je imao pravo
da zivi i da radi na imanju feudalca. U okviru naturalne rente, kmet je imao obavezu da preda svom
gospodaru odredjenu kolicinu proizvoda, a ostatak da zadrzi za sebe. U okviru novcane rente, kmet je
svoje obaveze prema feudalcu ispunjavao u novcu, morao je da unovci proizvedeno, preuzimajuci veliki
rizik na sebe.

4. Kapitalizam je poceo da se razvija jos u krilu feudalizma, pod dejstvom citavog niza ekonomskih i
vanekonomskih faktora. Najznacajniji ekonomski faktori koji su uticali na pojavu kapitalizma su: razvoj
sredstava za proizvodnju, velika geografska otkrica, razvoj zanatstva i trgovine. Kapitalizam je prosao
kroz nekoliko faza: liberalni, monopolisticki i drzavni kapitalizam.

– Liberalni kapitalizam prolazi kroz tri etape: prosta kooperacija (vise zanatlija okupljeno je pod istim
krovom), manufaktura (sredstva za rad su bolja i dolazi do povecanja produktivnosti) i masinska
industrija.

– Monopolizam predstavlja visu fazu u razvoju kapitalizma, pocinje u 19.veku.

– Drzavni kapitalizam – radi se o jacanju drzave, a drzava to postize nacionalizacijom, investiranjem,

otvaranjem novih preduzeca. Drzava preuzima upravljanje vitalnim privrednim granama (energetikom,
hemijskom industrijom…).

Demokratija

Demokracija ili demokratija ( vladavina naroda), oblik vladavine u kojem se političke odluke donose
voljom većine, najčešće kroz izbore ili referendume, u kojima sudjeluju svi građani. U posljednjim
decenijama demokracija se koristi kao sinonim za (zapadnu) liberalnu demokraciju, ali je takođe
priznato i postojanje tzv. ne-liberalne demokratije. "Liberalna demokratija" se obično odnosi na liberalno
shvaćanje ustava i ljudskih, odnosno građanskih prava, ali se takođe koristi i za opisivanje nekih drugih
aspekata društvenog života. Definicija demokratije se s vremenom proširila i na aspekte društva i
političke kulture koji se direktno ne odnose na oblik vladavine. Većina liberalnih demokratija su
parlamentarne, odnosno predstavničke demokratije, ali postoje mnoge varijacije demokratije, neke čisto
hipotetičke. Izraz "demokratski" odnosno demokratija se u širem smislu koristi kako bi se opisao način
odlučivanja u različitim društvenim organizacijama.

Brak

Brak je drustveno poznata bio-socijalna veza izmedju lica suprotnih polova koji ima relativno trajni
karakter I različite oblike I sadržaje. Brak obično započinje sklapanjem braka, obično uz ceremoniju
zvanu venčanje. Prestaje smrću jednog od supružnika, odnosno razvodom; u slučaju poništenja se
smatra da nije ni postojao. Brak u većini država regulira bračno pravo.

Prema tome da li se sklapaju od strane duhovne (verske) ili svetovne vlasti brak se deli na :
 Crkveni brak
 Građanski braj