ATATURK ARASTIRMA MERKEZi DERGi CiLT : XVII MART 2002 SAYI: 52 ATATURK VE TURK iNKILABININ ENDONEZYA’DAKI ETKILERI Dog. Dr. fsmail Hakki GOKSOY* OZET Mustafa Kemal Atatiirk sadece modern Tiirkiye’nin kurucusu degil, aynt zamanda birgok tilkeye, ézellikle miisltiman iilkelere esin kaynagt ol- mug Gnemii bir diinya lideridir. Islam diinyasinn dogu ug bélgesinde yer alan ve diinyanin en kalabahik {slam iilkesi kKonumundaki Endonezya’da, birgok aydin onun Tiirkiye’de yaptiklarmdan ve fikirlerinden etkilenmig ve ona biiyiik bir saygt duymuslardir. iste bu makale, Atatiirk’tin liderliginde Avrupali sémiirgeci devletlere karg1 ylisittilen Tiirk milli miicadelesinin ve akabinde Tiirkiye’de gerceKlestirilen gegitli reformlarin Endonezya’daki yankilari ve etkileri tizerine younlasmay1 hedeflemektedir. Bu gergevede, asagidaki Konular miimktin olan nispette Endonezyaca kaynaklara da bag- vurulatak incelenmeye galisilmistir. Bunlar, esas itibariyle Atatiirk’iin mil- li miicadeledeki askeri basarilari ve Tiirk milli miicadelesinin bu tilkedeki etkileri, hilafetin kaldinligimin an halk tizerindeki yankalan, Ata- tiirk’iin Tiirkiye’ de gerceklestirdigi reformlarin Endonezyalt aydinlar tize- finde bmaktift tesirleri, milliyetgi aydunlar ile Islamct liderler arasinda va- ku bulan gelecekteki bagimsiz. Endonezya devletinin sekli ve yapist hak- kindaki targmalan ihtiva etmektedir. Kisacast Endonezyalt aydinlarm, dzellikle tilkelerinin bagimsizhgt igin miicadele veren milliyetci aydinlarin ‘Tiirkiye’deki geligmeleri yakindan takip ettikleri ve Atattirk ve Tiirk inki- labinin bu iiikedekt etkisinin biiyitk oldugu sonucuna varilmistir. Anahtar Kelimeler Atattirk, Mill? Miicadele, Turk inkilabr, Endonezya, Tiirk-Endonez- ya lligkileri. + Suleyman Demirel Universitesi Hlahiyat Fakiiltesi Oretim Uyesi.2 ISMAIL HAKKI GOKSOY ABSTRACT Mustafa Kemal Atatiirk was not only a founder of modern Turkey, but also a world leader who hac become a source of inspriation for many countries, especially for the Muslim ones. For instance, in Indonesia, which lies in the far east region of the islamic world and is a largest po- pulous Muslim country of the world, many intellectuals were inspired from the works and ideas of Atatiirk in Turkey and they felt great respect for him. Therefore, this article aims to focus on the echoes and the impacts. of Turkish national movement conducted under the leadership of Atatiirk towards the European expansionist countries and of the various reforms achived by him in Turkey afterwards. In this respect, we tried to investi- gate the following subjects to a large extent by using the Indonesian sour- ces as well. These include mainly Atatiirk’s military achivements in the national struggle and the impacts of Turkish national movement on Indo- nesia, the echoes of the abolition of the chaliphate in Turkey upon the In- donesian Muslim people, the influences of the reforms conducted by Ata- tiirk in Turkey upon the Indonesian intellectuals and finally the discus ‘ons on the form and structure of the proposed future independent Indone- sian state between the nationalist intellectuals and the Islamic leaders. In short, we can conclude that the Indonesian intelligentsia, particularly tho- se nationalist leaders who were concerned with the struggle of their co- untry’s independence, followed very closely the developments in Turkey, and that the impacts of Atatiirk and Turkish revolution upon this country were very great. Key Words Atatiirk, National Struggle, Turkish Revolution, Indonesia, Turkish- Indonesian Relations.ATATURK VB TURK [NKILABININ 3 ENDONBZYA‘DAKE BTKILERT Giris Mustafa Kemal Atatiirk sadece modern Tiirkiye’nin kurucusu olarak kalmamig, aynt zamanda Asya ve Afrika’daki pek gok [slam ilkesi ve bu ilkelerin milli dnderleri igin de Srnek ve model bir gahsiyet olmustur, Ozellikdle fran Sabi Riza Pehlevi, Afganistan Krah Amanullah Han, Tunus Cumhuorbaskam Habib Burgiba gibi deviet adamlan Atatiirk’tin gahsina biiyiik hayranhk duymuslar ve onun Tiirkiye’de gergeklestirdigii inkilap- tan itham alarak kendi iilkeleriinde de benzeri reformlar yapmaya galigmis- tardir. Islam diinyasimin do&u ug bilgesinde yer alan-ve 180 milyonu ag- kin miiskiman niifusuyla diinyanm en kalabalik tsiam ilkesi konumunda- ki Endonezya’da da birgok aycin ondan etkileamistir. Bilhassa Atatiirk'tin Avrupais istilaci devletlere kargi baslattifi1 milli miicadele hareketinden ve onun modern Tiirkiye’yi milli ve faik bir devlet olarak teskilatlandirma- sindan ve her seyden énemlisi de onan Tiirkiye’de gergeklestirdigi inkt- laplardan derinden etkilenmister ve kendiferi igin Atatiirk bir esin kayna- fi olmuslur. Bir diinya lideri olarak onun sahsiyeti ve diigiince sistemine bityiik saygi ve hayranitk duymuslardir. Kendi iifkelerini yabanes boyun- durugundan kurtarmada ve bagimsizhga kavusturmada, ittkelerini yeni- den yapilandirmada, milli kimliklerin olugmasmda ve modernlegne sire reformlardan esinlen- cine gecilmesinde onun Tiirkiye’de gergeklestird miglerdir. igte bu makalede, Atatiirk ve Tiirk inkilabinin Endonezya’da ne gibi yankalar uyandirdigini ve ne tir etkiler braktigimi tespit etmeye gali- sacagiiz, 1. Atatiirk’iin Asker? Bagarilari ve Mili Miicadele’nin Yanlalari Tiirkiye’de Atatiirk’tin Gnderliginde Batil devietlere kargi verilen milli miicadete ve Kazanitan zafer, birgok Islam iilkesinde oldugu gibi En- donezya’da da biiyiike yankilar uyandimug ve bu iilkelerin geng aydinlary ve bagimsizlik taraftart hareketler ilzerinde derin tesirler birakmuguir. Her ne kadar Endonezya cofrafi konumu nedeniyle Tiirkiye’den gok wzaklar- da bulaunmasna ragmen, Endonezyalt aydiniar islam diinyasmdaki Semi ve agurhgi sebebiyle Tiirkiye’ deki geligmeleri yakindan takip etmekteydi- ler, Nitekim, Birinei Diinya Savasi sonrasinda Tirkiye’nin kargilagigi4 ISMAIL HAKKI GOKSOY uluslararas: baskilar, Endonezya halianmn Tlirkler’e kargi sempatisini da- ha da artirmig ve Atatiirk’tin énderliginde yiiriitiilen milli miicadele hare- ketini, Endonezyaltlar kendi hareketi gibi telakki ederek destek vermisler- dir, Milli mitcadelenin bagariya ulasmastyla birlikte Endonezyalt aydinla- rin cogu sémiirge yonetimiyle “isbirligi yapmama” anlamina gelen non- cooperation politikas1 benimseyerek Tk inkilab: onlar igin bir ilham ve gitg kaynagi olugturmustur. Tiirk milli miicadelesinin baganya ulasmast, “Asya igin bir hitrriyet safaginm baslangic1” olarak telakki edilmig ve En- donezya halkinin da kendi milli miicadelelerini higbir dig destek almadan kendi ig giigleriyle ve azimleriyle basarabilecekleri inancim atturmistir. Yeni Tiirkiye’nin milli bir devlet olarak kurulmasmdan sonra, cou Asya toplumlarinda oldugu gibi Endonezya’da da sémiirge yénetiminin bir giin mutlaka yikilacagi fikri giiglenmistir.. Endonezyalt milli Snderlerden ve gelecegin Cumhurbaskam yardimcist ve basbakam Muhammed Hatta’ mn deyimiyle o dénem aydmlani tarafndan “Ankara modern milliyetgilik ce- reyanmm Mekkesi” olarak tasavvur edilmistir.! Endonezyah aydinlar, ézellikle Endonezya milliyetgiligii fikrini sa- vunan ve gelecefin ilk Cumburbaskam Sukarno ve yardimeis: Muham- med Hatta gibi o dénemdeki geng aydinlar Endonezya’ mn bagamsizii{s- min mutlaka saglanmasi gerektigini ve bunun da Tiirkiye’de oldugu gibi yalnz Endonezya’nin kaynaklarint kullanarak ve Endonezya halkinm kendi gayretleri sonucunda kazanilacagmut savunmaktaydilar. Diger tilke- lerdeki Szgiirlik miicadelelerine biiyiik bir sempatiyle bakmalanina rag- men, her iilkenin kendi bagimsiziigim1 kendi kaynaklarina dayanarak ka- zanabilecegini vurgulamaktaydilar. Nitekim 1928 yslmda milliyetgilerin lideri Sukarno, yaptifi bir konugmada Endonezyalilarin bagimsizhiginm ne Islam diinyasinm uluslar arasi panislamism hareketinden ne de Mosko- va’daki uluslar arasi komiinist hareketten yardim alarak kazanilacaginin I Muhammiad Hatta, “A Message to the People of Turkey", Koleksi Muhammad Hat- ta (2), No:35, 1950, Arsip Nasional Republic Indonesia, Jakarta. Bu mektubun tam metni igin bkz., BK 1.ATATORK VE TURK INKILABININ 5 ENDONEZYA’DAKi ETKILERI miimkiin olmadigim sdylemekteydi. Ona gére, bagimsizligim kazanilmast ancak Endonezya halkimun kendi 6z kaynaklartyla gergeklegebilecekti.2 Tiirkiye’deki milli miicadelenin zafere ulagmasi, yalniz Endonez- ya'da deiil komsu iilke Malezya’da da bityiik yankilar uyandirmis ve Ata- ttirk’tin sas: ve fikirleri zellikle Bat: efitimi almis geng nesiller arasin- da derin tesirler brakmistir, 1930’lu yallarda Malezya’da bulunan ingiliz yazar L. R. Wheeler, Mustafa Kemal Atatiick’tin portrelerinin Hint asilli miisliimanlarm sahip oldugu diikkanlardan, ézellikle geng Malaylar’:n yiizlerce elde ettiklerini ve evlerinin ve diikkanlarinin kogelerine astikla- nna dikkat gekmektedir, ©, geng Malaylar’in “Htilaf devletlerinin karst konulmaz giictine kargi ayaklanan bir Asya giicii fikrinden etkilendikleri- ni sdyler”. Yine ona gére, Malay basint Atattirk tarafindan gerceklestiri- len reformlan halka aktarmakta ve ézellikle modern egitim alms Malay- lar Tirkiye’yi gipta etmekteydiler3 2. Tiirkiye’de Hilafetin Kaldmihginin Yankilart ‘Tiirkiye’de hildfetin kaldinthgi, birgok islam tilkesinde cesitli yanki- lara ve hatta gesitli tartigma ve toplantilarin yapilmasina sebep oldugu gi- bi dteden beri Osmanl: halifesine kargi manevi bir balilik dayan ve hut- belerinde halifenin adim zikreden Endonezya miisliimanlari, dzellikle mu- hafazakar dini gevreler ve cemiyetler tarafndan iiziintiiyle karsilanmustir; ancak toplamun gogunlugunu olusturan diger kesimler, dzellikle milliyet- ci, sosyalist ve aristokratik egilimli aydinlar bu olay1 anlayssla kargilamus- Jardir, Hatta, Tiirkiye’de hilafetin kaldiilmas: bélgedeki miisliiman top- lumlarin Atatiirk icin éteden beri besledikleri cogku ve heyecam: biraz azaltmg olmasina ragmen, bunun pek fazla etkilemedifi de giriilmekte- dir. Mesela, sultanhikla yénetilen Malezya’ daki gogu Malay eyaletlerinde 2 George MeT. Kahin, Nationalism and Revolution in Indonesia, Ithaca, New York: Cotmell University Press, 1952, s.90. 3A. C. Milner, “Turk inkgbinn Malezya’daki Etkileri” (Cev: Ismail Hakkt Goksoy), Siileyman Demiret Universitesi Dahiyat Fakiiltesi Dergisi, sayt:5, ytl: 1998 (bask1:2000), 3.255.6 iSMAIL HAKKI GOKSOY balk daha cok Malayh sultanlara bagiilik gésterdikleri igin bu aristokratik cevrelerde hilafetin kaldinilig: pek o kadar Snemli degildi. Diger taraftan Penang ve Singapur gibi dogrudan Ingifiz ydnetimi altinda bulunan ve kozmopolit bir yaprya sahip olan eyaletlerde ise, bazt miisliman gevreler- de, 6zellikle Hint asill: miisliimanlar arasinda éteden beri Osmanls halife- sine duyulan manevi baghihktan dolay1, hilafetin keldirilistyla ilgili olarak duyduklar tiziiatti daha fazlaydi + Endonezya’da da benzeri bir durum soz konusw idi. Ozellikle muha- fazakar miishtiman gevreler hilafetin kaldinigin: iiztintilyle kargttarken, milliyetgi, sosyalist ve modernist ejlimli miisliiman gevreler hilafet ku- muna pek stcak bakmadiklan igin bun anlayssla karstlamislarder. En donezya’da niuhatazekar miistiiman gevreler hilafet meselesine ve dolayt- siyla da Kahire ve Mekke’de yapilacak olan hilafet toplantilarima moder- nist efilimli dini gruplardan daha fazla énem vermisler, fakat onlar Veh- habi olmast sebebiyle Suudi Arabistan’m konuyla ilgili girigimlerine de ihtiyatla yaklagmuslardur. Diger taraftan modemistler hilafetin Tiirkiye’de kaldwilmas: ve bagka bir yerde yeniden kurulamamasindan sonra bu kon. iizerinde fazla da durmamusiardir.5 Bu baglamda milli duygular daha fazla Sn plana gikaran yenitikgi miisliman aydinlar, hilafet Konusunda dini bakimdan tarafsiz olan milliyetgi ve sosyalistlerin gériiglerine daha yakindilar, Milliyetgilere gére, bir Islam tilkesindeki islam'a dayalt bir partinin veya teskilatin ““Istanbul’daki bir halifeden.... yardim bekleme- si” boguna bir gayret idi, Hatta bazi modemistlere gére slam, milliyetgi- likle ayugabilir ve Istamiyct mill? duygularm geligmesine Snemli katky saglayabilirdi.© “Tiirkiye*de hilffetin kaldsriligint, Endonezya’da sosyalist fikirlere de sahip baz yenilikei Iskamer gruplar, ézellikle Sarekat iskim’dan ayrdan 4 Milner. “Tirk Inkitibina Malezya’daki Etkileri, s.258-259. 5 Detiay Noer, The Modernist Muslim Movement in Indonesia, 1900-1942, Lon- dowOxford/Kunla Lumpur: Oxtord University Press, (973, 5.316. 6 Kahin, Nationalism and Revolution in Indonesia, s.91ATATURK VE TURK iNKILABININ 7 ENDONEZYA’DAKI ETKILERT Solo’daki Misbah grubu anlayisla karsilamugtt. 15 Nisan [924 tarihli Me- Hi olarak yayimfadrklart bir dan Moeslimin adh gazetelerinde konuyla yazuda Tirkiye’ye gonderilen telgraflarm igerii hakkinda bilgi verdikten sonra, halifeiigin ulasiararast bir zellige sahip olmasimin ‘Tirkiye’yi si- Kantiya soktugunu ve Mustafa Kemal’in yapugindan baska bir géziim yo- lunun olmadigiin belirtti. Yazida ayrica, Endonezyali miisliimantaria Téir- kiye’deki halifeyle ilgilenmeleri yerine, kendi iilkelerinin kaderi ve gele- cof ile ilgilenmelerinin daha yararh olacagini, Islam birliginin higbir za- man teblikede olmadigun, ¢tinkii Kuran’in ifadesiyle “innemel miiminu- ne ihvatiin (muhakkak, biitiin miisltimanlar kardestir)” diisturunun her za- man gecerli olduguma ve her miisliiman toplumun kendi igini kendisinin diizenleyeceftini vurguladh,? Bununla birlikte mubafazakar gizgide yer alan ulema ile Muhamme- diyye gibi yenilikgi gizgideki dini teskilatlar, hilafet meselesini gériigmek igin diizenlenen Kahire ve Mekke konferanslarma heyet gondermek igin cesitli tartigma ve toplantilar diizenlediler. Mart 1924’te Misir bir hilafet kongresi diizenleyecesini ilan ettiginde, iilkedeki dini teskilatlarm temsil- cileri Ekim ye Aralik 1924 tarihlerinde Surabaya’da toplanarak Kahire’ ye gonderilmek tizere bir heyet tegkil ettiler. Ancak, Kahire konferansintn er- telenmesiyle birlikte Endonezyali dini liderlerin ilgisi, Suudi Arabistan’da Kral ibni Sund’un diizenleyecefi Mekke konferansina gevrildi, Kralin dii- zenleyecegi hilafet konferanstyla ilgili davet, Cava’ daki miisliiman lider- ler arasmda hem 21-27 Agustos 1925 taribleri arasinda Yogyakarta’ da ya~ pilan Dérdiincii [slam Kongresi’nde hem de 6 Subat 1926 tarihinde Ban- dung’da yapilan Beginci islam Kongresi’nde tartugtidi. Ancak, daha ziya- de yenilikgi miisliiman gruplarin hakim olduge bir ortamda gegen bu top- lantilarda, konferansa hangi dini grabun tiyelerinin katilacage ve konfe- ransa ne gibi tekliflerin gétiirtilmesi hususundaki tartigmalara yo agtt. Ge- lenekgi ulemanm bali oldagu Nehdatit’|-Ulema (NU) adit dini tegkilat, 7B, Gobee, “Hedend: Hague 1924, 5.539-540, esche Strijd over het Chalifaat”, Koloniage Studien, VIII, The |8 isMAiL HAKKI GOKSOY Suudi Arabistan kralna iletilecek teklifler arasma Vehhabiler’in tim mezheplere, tiirbelere ve geleneksel din uygulamalara saygi géstermele- ri hususunun eklenmesini istedi ve bu yéniindeki isteKleri reddedilince de geleneksel ulema bu toplantlardan ayrilarak ayn bir Hicaz Sorunlant Ko- mitesi olugturdular.8 Bu komitenin Ocak 1926’da yaptigi toplantida ibni Suud’a iki heyet gOnderilmesi kararlagturildi: bunlardan biri hilafet konu- suyla ilgilenecek, digeri de kraldan hak mezheplerin ve geleneksel dini uygulamalarin korunmasi ve hac gartlarnin gelistirilmesi hususunda ted- birler almasini isteyecekti. ibni Suud’la girtigmek igin Cidde’deki Hol- Janda konsoloslugu aracihigiyla 2 Haziran 1926 tarihine randevu alinma- sina ragmen, iki heyet de gemi rezervasyonlarmi yaptrmada gecikti8i igin iilkeden ayrilamadi. Bunun yerine NU, aldiklart kararlarin muhtevasm ibni Suud’a telgrafla bildirdiler ve bunlarm Hicaz kanunlart igerisinde yer almasint talep ettiler.? Bu arada Nehdatii’l-Ulema’ nin taleplerine higbir cevap verilmezken, 1926 yilnda Mekke’de yapilan hilafet konferansma yenilikei miisliman liderlerden H.O.S, Cokroaminoto ve K.H. Mas Mansur katilmiglar ve bu konferans da basarisiziikla sonuglanmistir.! Dolay:siyla hilafet meselesi, Endonezya’da en sonunda muhafazakar ve yenilikgi gruplar arasinda bit ig dini rekabete d6niigmiig ve séz konusu konferansin da Suudilerin Veh- habi kimli¥inin gdlgesinde yapildigindan sonuca varic1 bir gelisme yagan- mamngtir, 3. Reformlarin Aydinlar Uzerindeki Etkileri ‘Tiirkiye’de hilafetin kaldinthgma ve daha sonra gerceklestirilen re- formlara karst bazi dini cevrelerde Atattirk’tin gahsma ve inkilaplarma kargt olumsuz diigiinceler olugmaya baslasa da, gerek Endonezya’da ge- tekse Malezya’daki milliyetgi mtisliiman gevrelerin Téirk inkalabr hakkin- 8 Noor, The Modernist Muslin Movement in Indonesia, s.222-223, 9 Noer, The Modernist Muslim Movement in Indonesia, s.224-225, 10 Noer, The Modernist Muslim Movement in Indonesia, s,226. soy —egeranereerseATATURK VE TURK {NKILABININ 9 ENDONEZYA’DAKI ETKILERT da besledikleri yaygin alaka ve olumln tavir hakkmda hig kugku yoktur. Donemin Malayca ve Endonezyaca gazete ve dergilerdeki aydinlarin ya- zilarina bakildiginda, Tiirk devrimlerine detaylt bir gekilde yer verdikleri goriiliir. Ayrica, 1920°Hi ve 1930’Iu yillarda yayunlanan Malayca kitap kataloglarina bir giz. auldhginda da inlalapla ilgili birgok kitabin basildigt girtiliir. Mesela, Malezya’da Kelantan’daki bir yaymevi Atatirk’tin bi- yografisi ile Tiirkiye’deli geligmeleri konu alan birkag tane roman dahi yayimlamigtt, Yine 1930'lu yillarda Penang’da Atatiirk’tin hayat hikaye- sini ve onun inkilaplarmt teferruath bir sekilde konu edinen Tiirki dan Mustafa Kemal Atatiirk (Tiirkiye ve Mustafa Kemal Atatiirk) ile Turki dan Tamadunnya (Tiirkiye ve Medeniyeti) adi kitaplar yayrmlanmustir.!! Tiir- kiye ve Medeniyeti adh kitabm yazart Ibrahim Mahmud, Tiirk inkslabm ayrmitih bir gekilde ele alir ve kitabi tamamen Malayl okumus kesimlere faydah olmast amactyla yazdiguni belirtir. O, yeni Tiirkiye’yi “Islam’da ilerlemeyi basaracak ill iilke” olarak takdim eder. Bu tiir eserler vasttasiy- ta Tiirk inkalabimn Malaylar arasmda modem Batu dtisiincesinin geligme- sine de katkida bulundugunu séylemek miimktindiir !2 Malezya'da Tiirk inkilabma sadece bazt muhafazakar Islamet gev- reler ile aristokrat kesime mensup Malayl idareci kesimler kugkuyla bakmiglardir, Bu gevreler Atatiirk’tin asker basarilari ve Tarkiye’nin ye- ni ilerleme cuhundan évgiiyle bahsederlerken, inktlabin beraberinde ge- tirdiZi reformlarn cok agin gittidt inancum tagzmaktaydilar. Malay yéne- tici kesimin, yani ‘raliyet taraftan. aydinlar ile batililagma ve millilesme hareketlerinin agirihgindan etkilenen baz Islami gevreler digmda Tiirk inktlabt Malay toplumunun diger dnemli ve goZunluktaki grubu, ézellik- le cafdaslagma ve milltlesme taraftart aydin kesimaler tarafindan samimi bir sekilde alkislanmugtir. Hatta, siyast eXilimler igerisinde bu sonuncu gruba bagh olun aydinlar, Malezya’da “Tiick tipi” olarak adlandirimig- tur, Bagamsiz Malezya’nm ilk bagbakam Tunku Abdurrahman da, Ata- 11 Milner, “Turk Takilabinin Malezya’daki Etkileri™, 8.260, 12 Mimner, “Turk [nkafatziam Malezya’daki Etkileri™, s.267-269.10 ISMAIL HAKKI GOKSOY tiirk*iin milliyetgilik anlayigum tasdik edici kKonusmatar yapu%i ve ondan etkilendigi igin “Tiirk tipi” grubun en belirgin lideri olarak kabul edil- mistir.!3 Atatiirk’iin Tiirkiye’de gerceklestirdi8i reformlarin aydinlar tizerin- deki etkisi Bndonezya’da daha fazla giriilmektedir. Nitekim bu iilkede, Atatiirk’tin reformlar: gelece&in ilk Cumhurbagkami ve milli 6ndeci Sukar- no ile [slamer lider Muhammed Natsir arasinda atesli bir tartigma konusu olmug ve neticede siyasi bir polemige déntigmiigtiir. Sukarno modern Tiir- kiye’yi Endonezya’nin takip etmesi gereken bir model tilke olarak dver- ken, Muhammed Natsir Atatiirk’tin 6zellikle din ile ilgili gériiglerini ve politikalarin: éven Sukarno’ya karst cukarak onu siddetli bir gekilde eles- tirmistir. Biiytk bir Atatiirk hayram olan Sukarno, £940 yilinda Pandji Is- lam adh bir dergide yeni Tiirkiye’de dinin yeri ve din ile devlet iligkileri- nin ayrtimast hususuinda bir dizi makale yayimlayarak Tiirkiye’yi takip edilmesi gercken model bir [slam iilkesi olarak sunmugtur. Ancak, onun yazilan ve din ile ilgili ortaya koydugu gériisleri Bndonezya’daki baz1 Is- lamet gevreler, ézeltikle islémiyet'i sadece bir din olarak degil, ayn za- manda bir iceoloji olarak da géren baz: kesimler arasinda tartigma yarat- mustir. Islamesarm fiderleriaden Muhammed Natsir de, Sukamo’ nun ya- zilarina cevap olmak iizere gegitli makateler yazmig ve bu tartisma netice- de iki liderin arasmda yaganan bir polemige diniigmitstiir. Bu tartigmays detayli bir gekilde degerlendirmeden énce kisaca her iki liderin hayats hakkinda birkag bilgi verelim. Her iki lider de eitim~ letini Endonezya’daki Avrupa eitim sistemi uygulayan Hollanda sé- miirge okullarinda aldilar. Cavali bir Sgretmenin gocugu olarak Suraba- ya'da dofan Sukarno (1901-1970), geleneksel Cava kiiltiirline hakim efiitimli bir alle cevresinde yetigirken, Sumatra’nm Minangkabau bélge- sinden gelen Muharnmed Natsir (1908-1993) ise dindar bir aile gevresin- de dinyaya getmigti. Uk ve orta tahsilini babasmn gérev yapngs Ca- va’nin Majakerta gehtinde, lise e¥itimini ise Surabaya'da yapan Sukar- 13 Miler, *Tiirk [nkulitunie Malezya'daki Btkileri", 268.ATATURK VE TURK INKILABININ u ENDONEZY A’DAKi ETRILERT no, 1926 yrlinda Bandung'daki yiiksek okul seviyesindeki Teknik Ko- lej’i bitirmisti. Ik tahsilini ve ézel dini e¥itimini Minangkabau’da alan Natsir de, lise efitimini Bandung’da yapnus ve yliltsek okul seviyesin- deki Batavia Hukuk Koleji’ni bitirmisti, Heniiz. bu sémtirge iilkesinde bir iiniversite olmadi{i icin e¥itimferini kotej seviyesinde tamamlamis- lar ve Natsir Hollanda’da ekonomi tizerine tiniversite bursu kazanmast- na ramen gitmemisti, Her ikisi de gengl#k yallarmdan itibaren sémiirge yénetimine karg1 bliyiik bir nefret duymaya baslamuslar ve cesitli dergi- lerde yazilar yazarak gortislerini ortaya koymaya galtsnuglardi. Natsir, Bandung'daki yenilikgi Islami gevrelerin, dzellikle Persatuan Islam adh modernist eBilimli dini tegkilatin etkisi aluna girerken, Sukerno da 1927 yilnda Endonezya Milliyetgi Demnefii’ni kurmug ve ertesi yi! bu derneyfi Endonezya Milliyetci Partisi (Partai Nasional Indonesia-PNI) adiyla anwlan siyasi bir partiye dénligttirmilstii. Zamanla Endonezya igin bir milli bayrak, bir milli margin olusturulmasmda dnemli rol oynayan bu partinin temet hedefi sémiirge yénetimi ile igbirligi yapmamak ve genis halk katuimint saflayarak Endonezya’nin bagimsizhgim kazanmakt. Bundan dolayt da 1930 ve 1940°h yillar arasinda gesitli araliklarla hapis- te yattr ve sémiirge yonetiminin gézetimi alunda kalds. Endonezya’nin bagimsizhk hareketine énderlik yapan Sukarno, 17 Agustos 1945 tari- hinde Mohammed Hatia ile birlikte Endonezya’nn bagumsizhidins ilan etti ve 1945-1965 yillar arasinda Endonezya’nin ilk kurucy Cumburbas- kanhii gorevini yiirittil.'4 Sukarno’ nun milliyetgilik fikrine karst gtkan Natsir ise, 1930°lu yillarda Endonezya istam Partisi’nin (Partaé Islam Indonesia-Pil) Bandung gubesi baskanligint, 1945°ten sonra da Islimet Magumni Partisi’nin liderligini yepti ve koalisyon hiikiimetlerinde bakan- lik ve basbakanlik gérevlerinde bulundu, 1960 yilnda iilkedelki aynliker 14 Sukarno’man hayati hakkinda bkz.,J.D. Legge, Sukarno: A Political Biography, Lon- doa: Allen Lane, The Penguin Press, !972; M. C. Ricklefs, A History of Modern Indonesia, London: Macmillan Education Seties, 1987, s.173-175: Robert van Niel, The Emergence of the Modern Indonesian io Hague/Bandung: W. Van Hoeve Ltd, 1960. 8.228.220. Ts- Jam hakkindaki gorUsieri igin bky., B.J, Boland, fhe Struyele of Islant in Modern Indonesia, Phe Hague: Mausinus Nijhoff, 1982.s,123-13412 ISMAIL HAKKI GOKSOY hareketlere destek verdigi gerekcesiyle lideri oldugu parti kapatihrken, kendisi de bir sire gézetim aluinda tutuldu.!5 Sukarno, Atatiirk’tin Sliimiinden yaklagik bir buguk yil sonra’ 1940 yilt ortalarinda Pandji Islam adli bir dergide “Apa Sebab Turki Memisah Agama Dari Negara ? (Tiirkiye Dini Devletten Nigin Ayirdi ?)” bagh1 al- tunda din ile devict iliskileri tizerine kaleme aldi31 bir dizi makalesini ya- zarken genellikle Tiirk aydmlarmin ifadeletinden ve Tiitkiye tizerine Av- rupali yazarlar tarafindan yazilmg eserlere dayanarak hazirladifa gértil- mektedir. Batry1 ilerlemenin bir érne§i olarak géren Sukarno, Tiirkiye ile ilgili yazdigi her makalesinin bagma Ziya Gokalp’in “Biz Dogu’dan geli- yoruz, Bat’ya dogru yiiriiyoruz” séziinti koymugtur.16 O, Tiirkiye ile ilgili olarak okudugu kitaplarn bir kismim ilk ya- zisinda belirtir, Bunlar arasinda Halide Edib’in Turkey Faces West ad- h eseri, Ziya Gokalp’in yazilan, Stephen Ronart’m Turkey Today, Klinghardt'mn Angora Konstantinopol, Francis Woodsmall’n Moslem Women Enter a New World, Harold Armstrong’un Turkey in Travail adh kitaplarm sayar. Bati dillerindeki bu kitaplarin yam: sira Tiirkiye Biiyiik Millet Meclisi’nde yapilan konugmalan, dzellikle Atatirk’iin konugmalarin: ve onunla ilgili biyografik yazzlarin bulundug cesitli yayinlardan da istifade et aydeder. O, Tiirkiye’ye gidip geligme- leti takip etme imkamt olmadigim1, ancak dzel kiittiphanesinde smu imkanlarla modem Tiirkiye ile ilgili kitaplarinin sayisinin 20°yi gegme- digini, ancak buna ramen eldeki veriler 1igunda Ttirkiye’deki din ve 15 Natsis’in hayattigin bkz., Ajib Rosidi, Muhammad Natsir: Sebuah Biografi, Jakar- tat Girimukti Pasaka, 1990; Yusril thza, “Combining Activism and Intellectualism: the Biog- raphy of Mohammad Natsir (1908-1993)”, Studia Islamika, t/L, Jakarta 1995, .(11-147. 16 “Apa Sebab Turki Memistls Agama Dari Negara (Tlirkiye Dini Devletten Nigin Ayir- ch ?” bashit altinda haftaisk Pandji Islam dergisinin 1940 yi Mays, Haziran ve Temmuz ay- Tarmda yayumladigs bit dizi makalesi, daha sonra 1959 yiltada diger tim yazilaciyla birlikte Di- bawah Bendera Revolust adi: hacimli bir Kitabinda toplanmistir. Bu eser, ayrica Under the Banner of Revolution adiyla ingilizce’ ye de terctime edilmistir. Bu galigmada dace ashi, sonra da cevirisi kaynak gOsterilmistir,ATATURK VE TURK INKILABININ 13 ENDONEZYA’DAKI ETKILERi deviet iligkileri hakkanda bir kanaatin olugmasimim miimkiin oldugunu soyler.!7 Sukarno Endonezya’da bazi gevrelerin Tiirkiye’de yapilan inkilap- Jarla ilgili olarak halki yanhs diigiincelere sevk ettiklerini ve bunun diizel- tilmesi gerektigini vargulayarak ilk yazisima bagladi. O, bazi gevrelerin modem ‘Tiirkiye’deki yeni liderlerin islam ve din aleyhtan bir politika siirdirdiikleri ve dini kurumlart kapattuklant yOnindeki propagandalarina cevap olmak tizere sunlan sdyler: “{nsanlar nasil olur da kolayca geng Tiirkiye’ye iftira ederler ! insan- lar kendi gizieriyle gormeden, gesitli gizgilerdeki kitaplari daha énce hig okumadan Geng Tiirkiye’deki tiim durum hakkinda higbir bilgiye sahip olmadan Tiirkiye’yi suglamaktadirlar, hig de gergek olmayan geylerle ona iftira atmaktadular. Téirkiye’nin dini tamamen kaldirdigani sdylerler. Hal- buki durum hig de dyle dedildir...718 Sukarno, modern Tiirkiye’de yapilanlarn dini yok etmek degil, bila- kis dini kendi ulvi mecrasma ¢ekmek oldugunu belirttikten sonra, yeni li- derlerin gelismeyi engelleyici_geleneksel dini yaprlanmaya ve bagnaz din adambihiina kars1 oldugunu vurgular. Kisisel bir inang olarak dinin varli- Simin higbir zaman inkar edilmedigini, camilerdeki dini merasimlerin ve diger dini uygulamalarin eskisinden daha ézgiir bir sekilde yapildigim kaydeder. O, ilk makalesinde Tiirkiye’nin islamiyet’in daha da giiclenme- si igin dini devlet iglerinden aywdigimi, aynt zamanda béyle bir sistemde devletin daha giiglii olacagim séyler. O, dinin krallarm ve diktatérlerin el- Jerinde her zaman bir bask: aract olarak kullanildigim vurguladiktan son- ra sézlerine géyle devam etti: 17 Sukarno, “Apa Sebab Turki Memisah Agama Dari Negara 2", Dibawah Bendera Re- volusi, LiL, Jakarta: Panitia Penerbit Dibawah Bendera Revolwsi, 1965, 3.403; ingilizce geviri- si igin bkz., Sukamo, “Why Has Turkey Separated Religion from the State”, Under the Ban- ‘ner of Revolution, [-1l, Djakarta: Publication Committee, 1966, s.387-388. 18 Sukarno, Dibawah Bendera Revolusi, I, 5404; Under the Banner of Revolution, f, 5.388.