CHƯƠNG IV: THỦY QUYỂN

Mục tiêu:
- Trình bày được sự phân bố của nước trong thuỷ quyển, chú ý tỷ lệ và phân bố của phần nước
ngọt: nước dưới đất và nước chứa trong sông suối, ao hồ.
- Mô tả các đới nước dưới đất; sự tích trữ, sự di chuyển và khai thác nước từ trong đất. Nêu các
ảnh hưởng của việc khai thác nước dưới đất
- Mô tả các thể nước trên mặt đất: nước trong các sông suối, ao hồ. Tích trữ, vận hành của các thể
nước này và một số vấn đề liên quan: lũ lụt.
- Trình bày được thành phần và đặc tính của nước biển. Mô tả các quá trình vận động của biển:
sóng, triều và hải lưu. Mô tả một số hiện tượng liên quan: El Nino, La Nina
- Mô tả địa hình đáy biển.
- Mô tả các nhóm sinh vật biển; Biết giữ cho biển sạch và khoẻ.

A. NƢỚC NGỌT TRÊN TRÁI ĐẤT

I. Phân bố nước trong thủy quyển:
- Phân biệt nƣớc ngọt, nƣớc mặn, nƣớc khoáng,… so sánh hàm lƣợng chất hòa tan trong các
loại nƣớc có trên TĐ
- Tỷ lệ phân bố nƣớc mặn: 97.2%; nƣớc ngọt: 2.8% (đóng băng 2.2%; nƣớc lỏng 0.6%,…)
- Nƣớc ngọt đƣợc tái tạo qua chu trình thủy quyển
II. Nước dưới đất
- Phần lớn nƣớc dƣới đất là do nƣớc mƣa thấm ngấm (Infiltration) vào trong đất, lƣợng
ngấm và tốc độ ngấm phụ thuộc vào độ xốp(porosity) và độ thấm(permeability) của đất
đá
độ xốp(porosity): là tỷ lệ phần trăm thể tích các lổ hổng so với thể tích của khối đất đá,
tính bằng %; độ thấm(permeability): là tính chất hay khả năng của đất đá cho phép chất
lỏng (hay khí) dịch chuyển trong đó: chia thành các cấp: rất tốt tốttrung
bìnhkémkhông thấm
- Các đới nƣớc dƣới đất (underground zones): đới bão hòa (zone of saturation), đới thông
khí (zone of aeration), mặt thủy cấp, mặt nước ngầm, gương nước ngầm (water table).

đới thông khí

mặt thủy cấp

đới bão hòa

- Độ sâu của mực thủy cấp: đƣợc tính từ mặt đất xuống mặt nƣớc ngầm; độ sâu này thay
đổi theo địa hình và thay đổi theo mùa; những nơi trũng thấp (lòng sông, ao hồ, đầm
lầy,..) là nơi xuất lộ của mặt nƣớc ngầm. Nƣớc ngầm và nƣớc trên bề mặt liên hệ với
nhau rất mật thiết.
- Nƣớc dƣới đất chảy đi đâu: nƣớc dƣới đất di chuyển từ cao xuống thấp nhƣng tốc độ
rất chậm.
- Tầng chứa nƣớc hay Aquifer: là tầng chứa nƣớc ngầm có độ thấm đủ lớn để nƣớc di
chuyển đƣợc và cho phép khai thác (bơm, hút ra đƣợc). Aquitard là những lớp đất đá có
độ thấm rất kém, nƣớc ngầm khó di chuyển qua hoặc di chuyển rất chậm.
- Khai thác nƣớc dƣới đất (tapping ground water): bằng khoan, đào giếng. Giếng có áp
(artesian well) là những giếng đƣợc khoan, đào vào tầng chứa nƣớc có áp lực; nếu miệng
giếng thấp hơn mực áp lực: sẽ có giếng phun

ghi chú thích:

1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.

(Nguồn ảnh: en.wikipedia.org)

 - Các vấn đề xảy ra khi khai thác nƣớc dƣới đất và nguy cơ kéo theo: hạ mực thủy cấp;
lún đất, gia tăng xâm nhập mặn vùng ven biển;…
- Trong vùng đá vôi: nƣớc dƣới đất hòa tan đá vôi sẽ để lại các hang hốc rỗng, lâu ngày
sẽ hình thành các hệ thống hang động bên trong đá vôi; vì vậy trong vùng đá vôi sẽ dễ
hình thành các hố sụt nguy hiểm (hố địa ngục), nhất là trong các mùa mƣa lũ. Đƣờng phố
bị ngập nƣớc do mƣa: sau khi nƣớc rút sẽ kéo theo lớp đất bên dƣới mặt nhựa đƣờng, bên
trên mặt đƣờng dễ bị sụp tạo các hố tử thần
- Ô nhiễm nƣớc dƣới đất: lƣu ý khi chôn các nguồn ô nhiễm xuống đất vì có thể gây ô
nhiễm và lây lan ô nhiễm trong nƣớc ngầm

III. Nước trên mặt đất:

- Nước chảy tràn (runoff): là nƣớc mƣa dƣ ra trong quá trình mƣa chảy khắp bề mặt đất:
có thể hình thành những dòng chảy tạm thời nhƣ rãnh xói, mƣơng xói,… nƣớc trong
những rãnh này sẽ biến mất sau khi hết mƣa. Khi mƣa xuống, nƣớc mƣa sẽ đƣợc thấm
ngấm một phần vào đất (điều này phụ thuộc vào độ thấm của đất), nƣớc dƣ ra sẽ chảy
tràn (runoff), sau đó sẽ đổ vào các lòng sông lòng suối để chảy đi. Tỷ lệ lƣợng nƣớc thấm
xuống đất cũng nhƣ tốc độ gom nƣớc vào các lòng sông suối tùy thuộc nhiều vào: độ
thấm của đất (soil permeability); lƣợng mƣa (amount of precipitation); độ dốc địa hình
(slope of the land); lớp phủ thực vật (vegetation).
- Nước chảy dòng (stream): sông, suối. Một hệ thống sông bao gồm nhiều sông suối nhỏ
hợp lại: sông nhánh (phụ lƣu) và sông chính. Các đại lƣợng cần biết của sông: lƣu vực
sông (drainage basin), lƣu tốc, lƣu lƣợng,… Ngoài ra còn cửa sông (mouth), lòng sông
hay máng nước (channel), đáy sông (stream’s bed), bờ sông (banks), độ rộng (width), độ
sâu (depth), độ dốc (slope).

- Lũ lụt (floods)

B. BIỂN VÀ ĐẠI DƢƠNG

I. Thành phần và tính chất của nước biển:
- Thành phần của nƣớc biển (composition of sea water).
Muối khoáng hòa tan (dissolved salts), Độ mặn (salinity)
Các vật chất khác trong nước biển: khí hòa tan, chất rắn lơ lửng, … sinh vật,...
 - Thay đổi thành phần nƣớc biển. Màu của
nƣớc biển
- Nhiệt độ của nƣớc biển.
Nhiệt độ bề mặt (surface temperature).
Nhiệt độ dƣới sâu (temperature below the
surface), thermocline,

II. Vận hành của nước biển

- Sóng (waves).
Tính chất của sóng (property of waves).
Dao động của nƣớc trong chuyển động sóng (water motions in a wave).
ảnh hƣởng của sóng lên đƣờng bờ (Effect on shoreline).
- Sóng dài (long waves)
Thủy triều (Tide); Sóng thần (Tsumami) ;
- Hải lưu hay dòng biển (current)
Hải lƣu mặt (surface current): dòng hải lƣu ấm và lạnh
Hải lƣu ở sâu (deep water current): dòng nặng hay dòng tỷ trọng (turbidity current)
- Rối loạn dao động hải lƣu vùng Nam Thái Bình dƣơng: hiện tƣợng El Nino, La Nina và
ảnh hƣởng khí hậu toàn cầu

III. Địa hình đáy biển

- Phân ranh ở đại dƣơng (Ocean boundaries).

* Thềm lục địa (continental shelf), sƣờn dốc lục địa hay triền lục địa (continental slope), gờ lục địa
(continental rise), dòng đục hay dòng tỷ trọng, dòng nặng (turbidity current).

* Đồng bằng biển thẳm (abyssal plain), dãy núi giữa đại dương (mid-ocean ridges), thung lũng rift (rift
valley), guyot (núi biển có đỉnh bằng), rãnh (hố) đại duong hay còn gọi là vực biển (trench).
- Vẽ bản đồ đáy biển (mapping the sea floor).
 IV. Đời sống sinh vật biển (life in the sea).
* Các quần thể ở biển (sea communities).
Phiêu sinh (plankton)
Sinh vật bơi lội (nekton)
Sinh vật ở đáy (benthos)
* Giữ cho biển sạch và khỏe (keeping the sea healthy)

CÂU HỎI ÔN TẬP

1. Chu trình thuûy quyeån noùi ñeán:
a. söï vaän ñoäng vaø bieán ñoåi cuûa nöôùc
b. söï vaän ñoäng cuûa nöôùc treân maët
c. söï ñoâng ñaëc cuûa nöôùc thaønh baêng, tuyeát
d. söï vaän ñoäng cuûa nöôùc ngaàm
2. Tyû leä nöôùc ngoït trong thuûy quyeån vaøo khoaûng:
a. 3,8% b. 97,2% c. 2,8% d. 2,2%
3. Noùi ñeán ñoä xoáp (porosity) cuûa ñaù laø noùi ñeán:
a. söùc chöùa cuûa ñaù ñoái vôùi moät chaát loûng naøo ñoù
b. khoaûng khoâng gian roãng trong ñaù
c. toác ñoä chaûy qua ñaù cuûa moät löu chaát naøo ñoù
d. caû 3 caâu treân ñeàu sai
4. Vaät lieäu naøo coù ñoä thaám cao nhaát:
a. ñaù phieán
b. caùt
c. ñaù voâi khoái
d. seùt
5. Taàng chöùa nöôùc (Aquifer) toát coù theå laáy nöôùc deã daøng naèm trong ñaù coù:
a. ñoä xoáp nhoû vaø ñoä thaám keùm
b. ñoä xoáp lôùn vaø ñoä thaám keùm
c. ñoä xoáp lôùn vaø ñoä thaám cao
d. caû 3 caâu treân ñeàu ñuùng
6. Gieáng artesi (hay coøn goïi laø gieáng coù aùp) laø gieáng:
a. coù nöôùc töï daâng leân cao maø khoâng phaûi bôm
b. coù ñaùy naèm döôùi maët nöôùc ngaàm
c. saâu vaø laïnh
d. coù möïc nöôùc trong gieáng thaáp hôn möïc nöôùc ngaàm
7. Phaàn lôùn nöôùc döôùi ñaát ñöôïc cung caáp töø:
a. nöôùc trong caùc ñôït phun traøo magma
b. hôi nöôùc trong khí quyeån
c. nöôùc möa
d. caû ba caâu treân ñeàu sai
8. Toång dieän tích ñaát maø taát caû caùc doøng cuûa moät con soâng chaûy treân ñoù ñöôïc goïi laø:
a. löu toác
b. löu vöïc
c. löu löôïng
d. kieåu hình doøng chaûy
9. Nhaân toá aûnh höôûng nhieàu nhaát ñeán kieåu hình doøng chaûy laø:
a. ñoä xoáp cuûa ñaát ñaù
b. löôïng möa nhieàu hay ít
c. loaïi ñaát ñaù vaø caáu truùc cuûa ñaát ñaù
d. caây coái thöa thôùt
10. Tính töø bôø bieån ra xa, ta coù:
a. theàm luïc ñòa, ñoàng baèng bieån thaúm, daõy nuùi giöõa ñaïi döông, söôøn luïc ñòa
b. theàm luïc ñòa, söôøn luïc ñòa, ñoàng baèng bieån thaúm, daõy nuùi giöõa ñaïi döông
c. theàm luïc ñòa, daõy nuùi giöõa ñaïi döông, söôøn luïc ñòa, ñoàng baèng bieån thaúm
d. theàm luïc ñòa, ñoàng baèng bieån thaúm, söôøn luïc ñòa, daõy nuùi giöõa ñaïi döông
11. Thuûy trieàu ôû ñòa caàu laø do:
a. Söùc huùt cuûa taâm Traùi ñaát
b. Gioù cuûa ñòa caàu
c. Söùc huùt cuûa Maët Traêng vaø Maët Trôøi
d. Löïc sinh ra do Traùi ñaát töï quay quanh truïc
12. Guyot laø:
a. nuùi bieån coù ñænh bò vaït baèng
b. caùc aùm tieâu san hoâ hình voøng
c. heûm vöïc döôùi ñaùy bieån
d. gôø noåi luïc ñòa döôùi chaân söôøn luïc ñòa
13. Muoái coù haøm löôïng cao nhaát trong nöôùc bieån:
a. NaCl b. MgCl c. KCl d. NaSO4
14. San hoâ laø loaïi:
a. sinh vaät bôi loäi
b. phieâu sinh thöïc vaät
c. phieâu sinh ñoäng vaät
d. sinh vaät ôû ñaùy
15. El Nino xảy ra khi có sự rối loạn bất thƣờng của các dòng hải lƣu ở khu vực
a. Đại Tây dƣơng
b. Thái Bình dƣơng
c. Ấn Độ dƣơng
d. Bắc Băng dƣơng
16. Khi khoan laáy nöôùc trong moät taàng aquifer bò keïp giöõa hai taàng khoâng thaám, neáu maët ñòa
hình cuûa gieáng cao hôn möïc thuûy tónh cuûa taàng aquifer chuùng ta seõ coù gieáng phun……. …..
17. Löu toác laø theå tích nöôùc chaûy qua moät ñieåm treân doøng chaûy trong moät ñôn vò thôøi gian. … … ...
18. Ngaønh khoa hoïc nghieân cöùu veà bieån vaø ñaïi döông laø ngaønh Thuûy vaên hoïc. … …..
19. Soùng bieån ñöôïc taïo ra chuû yeáu laø nhôø gioù. … .........
20. Haäu quaû cuûa vieäc ñaép ñeâ ngaên luõ ôû vuøng haï löu thöôøng laøm cho chaát traàm tích laéng tuï
nhieàu ôû ñaùy soâng, laâu ngaøy coù theå laøm caïn doøng thoaùt nöôùc cuûa soâng. … …