Scribd Logo
Upload

Welcome to Scribd!

  • Triumfator Katarzyna Balbuza Fragment 25 69 1

    Uploaded by

    an653255
    19 views44 pages

    Original Title

    Triumfator-Katarzyna-Balbuza-fragment-25-69-1

    Copyright

    © © All Rights Reserved

    Available Formats

    PDF or read online from Scribd

    Did you find this document useful?

    Is this content inappropriate?

    Report this Document

    Copyright:

    © All Rights Reserved
    Download as PDF or read online from Scribd
    Flag for inappropriate content
    19 views44 pages

    Triumfator Katarzyna Balbuza Fragment 25 69 1

    Uploaded by

    an653255

    Copyright:

    © All Rights Reserved
    Download as PDF or read online from Scribd
    Flag for inappropriate content
    of 44
    ROZDZIAL | a IDEOLOGIA ZWYCIESTWA W OKRESIE PRYNCYPATU. POJECIE | DEFINICJA pod studia nad ideologiq zwycigstwa potozyli J. Gagé oraz A. Alfldi’. Termin ,,ideologia zwyciestwa” nie p jak koegzystujaca 2 nig teologia zwycigstwa ‘Pat, Schweizer Beitrage zur Altertumswissonschaft VI Basel 1953, *P. Kneissl, op. cit. 8.17 ? Rider, =.17, Muin-Bem-New York 1985, s.48'nn. “ER. Feary, Theology of vielory ut Rame, 4.738 1. “M. McCormick, op. eit, 6. 11 4. Gags, La théalogte,s. 143; A, AltGIdi, Repriisemation, passin, R. Feurs, Theatogy of wictory at Rome, s. 739, preyp. 3; w sprawic definigii s.740-752, 25 Proba sprecyzowania pojecia ideologii w odniesieniu do czaséw antycznych nastre- cza wspolezesnemu historykowi wiclu trudnoéci. Sytuagje te trafhie ocenil A. Heus: »Drisiaj wiemy jeszeze bardzo mato o tym, w jaki spos6b i w jakim zakresie «ldeolo- gie» zostaly wbudowane w historie starozytnosci" [przektad K.B.]', Podobnie ma sig ec 2 przedmiotem tutejszych rozwazai, ideologia zwyciestwa, Slusznie skonstato- wal P. Kneissl, powolujge sig na slowa wspomnianego wyzej A. Heufa, dotyezace mitu Aleksandra, ze moc oddziatywania ideologii zwycigstwa byta roana w poszcze- gélnych przypadkach i bynajmnicj nielatwo historykowi odtworzyé je] struktury?, Ideologig zwycigstwa w odniesieniu do pryncypatu rozpatrywal P. Kneissl, autor pracy poswigconej tytulaturze zwycigskiej’, a takze C. Kuntze zajmujaca sie prezen- tacja postaci Tyberiusza w dzicle Wellejusza Paterkulusa’. Sformulowanie ideologii zwycigstwa cytuje ted J.R. Fears w swoim gruntownym studium na temat teologii zwycigstwa’ oraz M. McCormick w pracy poswigcone} ceremoniom triumfalnym w czasach poénoantycznych, bizantyjskich i wezesnosredniowiecznych®. Podwaliny ja starozyinego rodowodu, podobnie "', Sq to dwudziestowieezne zwiazki "A, Heull, Alerancler der Grofe und die politische Hdcologie, ARA TV, 1954, s, 102: , Wir wissen heute ‘toch sehr wenig davon, in welcher Art und in welchem Umfang Adeologien in die antike Geschichte eingebaut waren”. Na temat ideologii w dabie pryneypatu zob. 4 Béranger, Recherches sur ‘aspect idéalogique dir princi= “C. Kantze, Zur Darstellung ded Kairers Tebevitis und seiner Zeit bet Velletuc Paterculs, Franicfurt am * Natemat teologii zwyciestwa-20b. J, Gage, La victoria August et ies auspiees de Tibére, RA XXXI, 1930, *® 1-35; lem, La théologie, s. 1-43, R. Fears, Theatogy of vietory af Rome,s, 736-£26, Odnasnie do nazwy zob. TRIUMFATOR: slowotworeze, wspélezesny twor historiograficzny. Bremienie nazwy , Zwyciestwa” znamy dzieki autorowi monumentalnego studium poswiecones tulowi imperator, R. Combesowi", ktory wswych studiach, osadzonyeh w Polity no-priwnych realiach Republiki rzymskiej, stosowal ow termin w odniesieniy, okresu: péénej Republiki. Ramy czasowe dla tejze ideologii rozpoczyna przelom péznej Republiki i poczatkow rzadéw Augusta, konczy zaé okres antyku chrzeécijanskiego. Korzeniami swymi jednak ideologia zwyclestwa, p nie jak teologia zwyciestwa, siega czasdw monarchii hellenistyeznych, kiedy sig nierozlgcznie z osobq Aleksandra Wielkiego. ‘Nieograniczona wladza Krdlow he lenistyeznych, szczegdlna auréola zwycieskosei i charyzma, ktdra ich cech stanowigca podstawe ideologii hellenistycznej, zostala w calogci za: przez Rzym. W pierwszej kolejnosci skorzystali z tego wielcy wodzowie R Sulla, Pompejusz i Cezar, pdénie} rowniez Oktawian, ktérzy przenieél przynalezng krélom hellenistyeznym charyzmatyomg zwycieskosé, pozostaj wplywem Felicitas. Wiara w owa felicitas, pozniej zag w Wiktorie, znalazia od ciedlenic w ustanowionym przez Pompejusza i Cezara kuloie Venus Viera nus Genetrix. Rozwé6j ten ewoluowal w kierunku Victoria Augusti, ktérej dokl odpowiadaly oba powyzsze kulty"". Koincydencja teologii zwyciestwa i ide Zwyciestwa sprzyjala polityce cesarzy j ich triumfalne} autoprezentacji Wolyw hellenizmu na wybitne jednostki poznej Republiki widoezny j W sztuce. W Rzymie Cezara istnialo mnéstwo manifestujacych heroizm posagow honoryfikacyinych o wschodnim, hellenistyoznym charakterze-P Dy O'swej wyjqtkowosci Pompejusz kazal sie portretowat ha wzor Aleksandra W "" Fryzura, zdobiaea jego glowe, miata byé wizualnym odpowiednikiem wego Aleksandra — Magnus, ktéry senat nadat Pompejuszowi", Cere ithzologie, s.32. O korzeniach | poczatkach teologitawycieaha st173. podlega dyskusii. Por, wywody E Badiatus, The dare of Hem, Servitius and Pompey's first drhuanph, Pompeus Magnus’ first eiumph, La le des Pompeii, Ein Wistorisches Kommentar eu Phatageh lin-Berlin-Bem-New York-PatlsWien 1995, 4325-334 26 IDEQLOGIA ZWYCIESTWA W OKRESIE PRYNCYPATL, POJECE 1 DEFINICIA saprzesits edyz porta triumphalis okazala sig za waskal" W istocie okres przejécio- wy mgd Republika a pryneypatem cechowala wewnetrzna sprzecznosé, zarowno wdeiedzinie polityki, jak i sztuki. Oktawian August, przynajmniej do momentu, kie- dy konfrontacja z Antoniuszem nie przybrata formy zdecydowanej walki o wladze, ae stronif od praktyki upodabniania si¢ do Aleksandra Wiclkiego. Jednak w obliczu omiany sytuacji polityeznej musial mnalez¢ zupelnie inng baze ideologiczna dla swo- jej wadzy. © jego sympatiach dla hellenizmu moga Swiadczy¢ pomniki upamict- niajqce zwyciestwo pod Naulochos, gdzie zostat przedstawiony na wzér krdla helle- nistyeznego"’, Po tym sukcesic Oktawian wyemitowat serie denarow nawiazujacyeh do preyznanych mu w roku 36 przed Chr. zaszezytow, glownie colunna rostrata, Re- wersy, przedstawiaty kolumng zwieficzong niemal naga postacia Oktawiana, okryte- go jedynie przerzuconym do tylu przez lewe ramie plaszczem. Napis na monecie przmial IMP[erator] CAESAR. Na awersie widniata glowa Oktawiana ozdobiona wighcem wawrzynowym'®. Pomnik ten nidsl ze sob konkretne treSci propagandowe. Jego kompozycja nawiazywata do stynnej kolumny Gajusza Duiliusza, pochodzacej z 260 r. przed Chr., przypominajacej o wielkim zwyciestwie morskim nad Karta ging'”. Zasugerowano w ten sposdb, ze zwyciestwo Okiawiana w wojnie domowej mozna z powodzeniem przyréwnaé do tego odniesionego nad wrogiem zewngtrz- nym'*, Powiewajqcy plaszcz przypominal o zaszezytnej evatie. Ten podobny do greckiego chlamysa, noszonego nicgdys przez samego Aleksandra Wielkiego i kr6- low greckich, plaszez jako jedyne, zreszta symboliczne okrycie spoczywal na na- gim ciele zwyciezey. Na innych denarach z tego okresu wyobrazono na rewersie naga postaé Oktawiana, stawiajacego prawa stop¢ na globie niebieskim (sphaera), ktdry oznaczal caly zamieszkany Swiat (oikumene) wraz ze sklepieniem niebieskim, co symbolizowalo dazenie do sprawowania najwyzszej wladzy. W lewej dioni dzierzy! dtugi oszezep, symbol bohaterstwa, w prawej za fragment dziobu statku (aplusire), rogumianego tu jako zdobycz wojenna. Legenda na rewersie bramiata: CAESAR DIVIF[ilius]. Na awersie znajdowala sie twarz uskrzydlonej Wiktorii"”. Znane sq tez “Na temat pierwszego triumfu Pompejusza nad Afryka z0b. Plu, Pomp. 14; drugi triumf (nad Europa) odbyl sigw TI r. przed Chr.: Plot, Pomp. 22 0. KM. Girardet, Der Triumph des Pampetus im Jalire 61 v. Chr, — ex Asia?, ZPE LXXXEX, 1991, s, 201-215. Treeci tiumf (nad Azja); Plut., Pomp. 43 nn. Na temot traech trumféw Pompejusz zob. P. Greenhalgh, Pampey. The Raman Aleksander, London 1980, s, 168-196, ' Szeraej na ten temat z0b. M. Sehimeyer, Stadtréimische Bhrenstanien der republikanischen Zeit, Histol: siti und Kontext vor Symbolen nobilidiiren Standesbenusstsetis, Stuttgart 1999, 8, 257, 260, {ERIC F dug. 271. 1, 528728) na temat columaa Duilla zob. M. Sehlmeyer, op. cit... 117 mn iP Zanker, August | potera abrazéw, thi, L, Olszewski, Poznaf 1999, x. $0. 1B Gian, BibVioth2gue nadionate, Caialogue des mannates de (empire Rorwaln J, Paris 1976, nr 13; C= RICE ug. 256; BMC 1, dug. 615}; P. Zanker, August, 6 48, preypuszeza, 2 wizerunek widniejqcy no omawinnym dena taeat fowodem na istnienie kotejnego posagu Oktawiana upamiginiajacego zvycigstwo pod Naulochos, Postaé Miawisna wydaje sie by’ preedstawiona na wir Neptuna, do ktéregn odwolywat sig praed siwa Kieska Sekstus pejust. Neptun spezyjajacy, jak powszechnie wierzono w Rzymie, Sekstiwsowi, tym razem pomdgt odniess Oitawianowi. Szerzoj na ten temet zab, P. Zanker, August, 5.48 m. ]. Ostrowski, Staraiyny Rey, Po- Moka senate, Warszawa-Krakow 1999, 5. 172; M. Sehimeyer, op. eft, , 257 nn, Por, tale Suet, dug. 16, 27 ‘FRILUMFATOR 7 trofeum* oraz luk triumfalny zwiehezony kwadry. ez one upamigtnialy zwycigstwo sycylijskie. Scha. ia monetamne jasno nawiazywaly do honordywy Byly to obrazy kontrowersyjne i pro. i kie denary przedstawiajace mors*ie & 2 Oktawianem w Srodku”'. Rowniez rakteryzowane powyzej przedstawien! A isze P. Zanker, ,, ; przyznanych zwycigzcy. Jak Clas ciestwa drzemiacy w ,,synu boskiego Juliuszg Pagandowe. Slawily Ee do aiepodzielne} wladzy” [preekdad L. Olszewski. = j ondatee ‘hte stworzyto Cesarstwo; to dzieki niemu ono trwa” [ nkded K.BL] Stwierdoenie H. Grallola” trafhie oddaje treé ideologii zwycigstwa wv Raymie cesarskim, Mysia praewodnig tej ideologii byt poglad, 2e cesarz raymski wzorem zresztq wielkich osobistogci z czasow Republiki, jak Sulla, Pompejusz ezy Cezar, podlegal ostonie boskie} wladzy, ktéra go uprawniala do osiagania zwyciestw i triumfowania nad przeciwnikami, Cesarzom rzymskim przypisana byta potencjalna zwycieskose, za§ ich militarne zastugi swiadezyly zaréwno o przychylnosci bogéw, jak i cechujacej ich charyzmie™. Wedtug ideologii zwycigstwa osobe cesarza, zag w okresie Republiki kazdego zwycieskiego dow6dce, charakteryzowala felicitas*, stad okreslenie felix uzyte w odniesieniu do tego, kto odnosi sukces military. Byta ona widoczng oznaka przychylnosci bogéw. Juz w czasach republikahskich czlowick zaangazowany w walke o wiadze w panstwie staraf sig jak najezesciej wystawiaé pu- blicznie swoja felicitas, szezescie, oraz laske bogéw jako najistotnicjsze cechy pre- destynujace go do przywédztwa w pahstwie. Zdawano sobie doskonale sprawe Ztego, Ze najwyrazniejszym potwierdzeniem felicitas jest triumf. Na istnienie logicz- nego zwiazku pomiedzy felicitas a celebracja supplicatio oraz triumfu zwrécit uwage H. Erkell’*, Ponadnaturalne moce przynoszace cesarzowi zwyciestwo, jak Feliciias czy Victoria, zostaly przejete przez cesarzy jako Victoria Augusti™. Felicitas i mi- styezna, przepelniona czciq atmosfera zwyciestwa wrecz idealnie zintegrowaly sig z ideologia wiadzy Augusta, stajac sie podstawa nowego porzadku™. Zdaniem J. Gagé zasadnicza cecha mistyki zwyciestwa w tym czasie byly Wojenne sukcesy princepsa demonstrujace jego talent do sprawowania wladzy”’. _ Prawo rezerwujace najwyésze zwycigstwo militarne dla wlaéciciela poznarepu- blikaiiskiej nadzwyczajne] wladzy dowédezej, odpowiadajacej prawnej i polityeznej Pozychl pierwszego cesarza, zostalo przeniesione na niego samego, czlonkéw domu cesarskiego i planowanych sukcesoréw. Odiad wylacznie cesarzowi praystugiwaly “*1.B. Giand, op. cit, ne 60, ps Staatliche Manzsammlung, Miinchen. 5 Pe Zanker, August, s. $2. jot Gnallot, op. cit, 8. 839: ,C’est a vietoire qui s fondé I" oh il se perpétue”. are ree Qui a fonds |"Empire; c'est par elle qu'il se perpétue Na temat fellcitas 2ob. H., Erkell, Augustus, feticit i , ; ‘bai 152; ee cae ee ie ‘icitas, fortuna. Lateinische Wortsrudien, Gdteborg 19: ai Erkell, op: cit., x, $4 nn, Na fen temat 2ob. . Hilscher, Victoria Romana, passi 3M: MeConmick, op, cit, s. 13, see 4.Gagé, La théologie, 5 6 n. 28 IDEOLOGIA ZWYCIESTWA W OKRESIE PRYNCYPATL POJECIE | DEFINICIA rium, aklamacje imperatorskie oraz przydomki zwycigskie. Istotg lansowane} ide- logit ewyciestwa streseit w kilku slowach P. Kneissl: ,,Akcentowaniu elementu rmilitamneze, gloryfikacji odniesionych zwycigstw i prezentacji niezwycigzanosci ce- sarza, wreszcie intensywnej i wszechobecne} propagandzie zwyciestwa pryncypat penypisyeat majwyasze znaczenie, poniewaz sukcesy wojskowe byly tym, czego spoteczefistwo reymskie wymagato od cesarzy jako legitymizacji dzierzonej przez nich wiadzy” [przeklad K. .P". Ideologia zwycigstwa stuzyla utrwaleniu w po- wszechne) Swiadomosci mieszkaficéw Imperium Romanum przeswiadezenia o mili- tame} potedze pafistwa, na ktOrego czele stoi obdarzony boska charyzma zwyciestwa cesarz. On to bowiem byl wyrazicielem ideologii zwycigstwa, ktora weielal w 2ycie za pomoca starannie przemyslanych chwytéw propagandowych. Stuzyly one wielu celom polityezym, a mianowicie: zyskaniu prestizu dia nowej wiadzy lub je) umoc- nieniu, a ezasami usprawiedliwieniu objgeia tronu, promoeji planéw sukcesyjnych, zaspokojeniu wlasnych ambicji polityeznych. Naturalnie, wraz z kazdorazowa zmiang natronie zmienialy si¢ formy propagandowe i Srodki, 2a pomoca ktérych wdrazano: irefei ideologii zwyciestwa. Idee skiadajace sig na ideologie zwycigstwa preckazy- wane byly w spos6b mniej lub bardziej intensywny przez propagande obrazu, poprzez.zabytki architektury, ikonografii, ezy ted numizmatyki. Innym srodkiem wy- razu byla antyczna historiogratia. "Pp. Kneisst, op. cit, 8 26; ,.Dle Betomung des militirischen Elements, dic Verherrlichung errungener Siege und die Darstellung dee Sieghaftizkeit des Kaisers, kurz diese intensive und allgegenwitige Siegespropaganda war flirden Prinzipat von hochster Bedeutung, denn militdrische Erfalge waren es. die das rémische Volk von den Kaisorn als Legitimation ihrer Machtstetlung forderte”, ROZDZIAE TRIUMF W OKRESIE REPUBLIKANSKIM I ‘CESARSKIM i naj wyrdznieniem wojskowym w ‘Rzymie, patie enane _gtownodowodzacy armia i wyposazony W i odds powadne i krwawe zwyciestwo nad. wrogiem zewnetranym Ray ktérego granice paistwa ulegly poszerzeniu, a wojna-zostala zakofiezona.| niu od senatoréw zgody na odbycie triumfu przekraczal Swigta granice mi czele petne} przepychu procesji zmierzal na Kapitol, by tam w swiatyni Jowi wikszego Najlepszego dopelnié vorum i zlozyé ofiary dzi¢kezynne. Stowo triumf (triumphus) wywodzi si¢ od okrzyku io triumphe! przez uczestniczacych w ceremonii zwyciestwa wiwatujgcych Zolnierzy triumfujacego wodza. Do jezyka lacifiskiego wyraz ten przeniknal aM g0 w momencie najblizszego zetknigcia sie z cywilizacja etruska, a wiee W! stulecia przed Chr.’ Czesto prayjmuje sie, iz nazwa ta pochodzi od | SpiauBor oznaczajae boga Dionizosa, na ktorego czeSé urzadzano w R ezysta procesje'. Poczatki procesji triumfalnych moga wiazaé sie z tropaj sionym przez ulice miasta’. Kwestia genezy triumfu nie jest latwa do jednoznacznego rozstrzygn Towno nazwa uroczystose, jak i sama ceremonia wywodza sie z tradyeji ' Najwaimiejsze pozycje bibliograficzne na temat triumfu stanowig prace W. ) cits HS. Nersela, ‘Triumphus, passim; E. Kinzla, op, cit, passim; M. MeContieka, op ae a ‘Varro, Ling lat, W168 Por. t# moneta Domicjana Cob. 300 (BMCRE Ih 7,8 412: RIC Us, 207}: ‘Mmir| DOM] AVGLustis] GERM[ airs}, ever: 1 10 TRIVMPfe}. 9 ont farren, Roman trivmphy and Etruscan kings: the Latin: “trivmphas, | Hone ft Alexander Kern, The Hagu-Puis 1971.5. oe . we a sop, cit., 8, 493, Analizg lingwistycang, etymologiceng i xemantycana: tr sada HS. Versel, Trimphus,s, 11-55 (.58: .An exclamation derived =r Grek developed ins Gauci atin nto riumpe abot eae ts fet i iting them to manifest thernselves. Btruria isthe link connecting Gpiauplos and rriumpe, i {ale Greck word was taken oer by Erwan ad, dependently, ty Greek"), Zob. tee M.D MAIA TV, 1951, 5, 138-144; amps, s, 108-120, TRIUME W OKRESIE REPUIBLIKANSKIM | CESARSKIM Etrurig jako migjsce pochodzenia triumfu wskazuje bowiem kilka szezegdiow akterystycanych dla praebiegu ceremonii, a zwiaszeza wyglad i stréj triumfatora, al identycany 2 tym, ktory nosili krélowie etruscy, Pochéd triumfalny tudzaco minal orszaki organizowane dla etruskich urzgdnikow". Wszystko to jednak daje calkowite) pewnosci w kwestii etruskiej genezy triumfu. Naukowey zajmujacy tym problemem zbadali doktadnie wszystkie szczegéty i osobliwosci tej ceremo- i. Wyniki ich badan wykazaly obecnosé w niej elementéw preetruskich, etruskich’ enistyeznych’®. Wiele przemawia za pierwsza z wymienionych hipotez. Triumf to instytucja zakorzeniona na rzymskim gruncie w epoce krolewskie}. czawszy od tego okresu, a skoficzywszy na poznym Cesarstwie, triumf podlegal ym zmianom, wynikajacym ze zmieniajacych sie warunkéw historyezno-poli- iych. Sila rzeczy musiat ewoluowaé, zmieniaé swdj charakter, przebieg i znacze- Zmienna sytuacja ustrojowa Rzymu, bedaca wynikiem transformacji od systemu archicznego do republikanskiego, spowodowala, ze Rzymianie dosé szybko ali sobie sprawe z koniecznoéci ustanowienia konkretnych zasad prawnych, ktore nny obowiazywaé w kwestii triumfu’. W okresie krolewskim zasady takie nie potrzebne, jedynym prawnym kandydatem do triumfu byl bowiem krél. W Re- , Bdzie wiadza spoczywala w rekach dwéch konsuléw, zas w obliczu zagroze- — wrekach dyktatora, pojawily sie trudnosei w rozstrzygnigciu, komu powinien aed sie triumf. Znajomosé ius trriumphandi zawdzieczamy kilku autorom starozyt- mm, na czele z Waleriuszem Maksymusem, autorem caput de iure iriumphandi"”. ie informacji przekazali tez Aulus Gelliusz, Pliniusz, Dionizjusz z Halikarnasu, arch oraz Liwiusz. Warunki niezbedne do ubiegania sig 9 triumf uporzadkowat Mommsen'', Wynika-z nich, ze prawa do triumfu pozbawieni byli ci wszyscy. y arezygnowali ze sprawowanego przez siebie urzedu, osoby prywatne, a t ddcy, ktorzy nie dzierzyli najwyzszego dowédztwa podczas kampanii wojenne}. zwyciestwo zostalo odniesione przez wodza posiadajacego imperium, wowezas f przystugiwal temu, kto miat najwyzsz¢ stanowisko. I tak, dyktator przewy2- konsula, fen ostatni za§ pretora’’. W przypadku, gdyby zwyciestwo zostalo * Na temat onizakéw uraednikow etruskich ob, J. Heurgon, Zycie codzienne Etruskdw, Warszawa 1966, 8. 52 n. ? Rourdznienia poszczegdinych elementow triumfu pod katem ich pochodzenia dokonaia L. Bonfanie-War- oman triumphs and Euruscan kings. the changing face of the triumph, IRS LX, 1970, s: 49-66. 3041; A. Bruhl, Les influences Hellénistiques dans le triamphe Romain, MEFRA berg, Rites of the state religion, s. 20 n. Por. E, Wallisch, Mame und Her- ischen Triumpkes, Philologus NCVILXCIX, 1954/55, 5 245-258 wystapil preeciwko etruskie} ochodzenia triumfu. Jego 2dunjem cata instynscjs triumfu preedostata sig na grant reymski dopiero w-epo- lenistyczne). Preeeiwko tak péénemu datowaniu tnumnfu wystapila L. Bonfante Warrea, Roman rriuamples inuscan kings: the Latin ward, triemplus”, s. 108. ‘Na lemat preepis6w triumfalnych zob, R. Develin, Travition and the development of tritamphal regulations nie, Klio LX, 1978, 5, 429-438, Wal. Max, 118, "Th. Mommsen, Rémisches Staatvrech, s. 126 an. Zob, te2 H.S. Versnel, Triumpius, s. 168 1. P48, Richardson, The wiemph. the practars and the senate in the-early second century B.C.. IRS LXV, 5 50-63, 3r ‘TRIUMFATOR —— laaa -zas nalezato sig temu, kto podczas bi, clei pene bu on ie pezy tuginal Wetalkoy, sry pon siadal imperium i auspicium”. Tri jakié nadzwyczajny urzad, jak g . ia najwyZszej fankeji piastowal jakis na A JOR MD. tribtaiye See a ie ant potentare™, ub urzednikowi, ktOreTaN Wy gas} jud okres Poz0sta, mnilitum consulari potestate' *, ticeyé na triumf w wyniku prorogacii urzet ‘wania na stanowisku. Nie mégl on liczy : : lu, dye i juni tracito moe 2 ehwila przekroczenia pomoerium, Z prawa do najwyy, tzego honor wojskowego wylaczeni byli ci, ktorzy 2 jakiegos Powodu praekazal ng polu walki dowédatwo nad aria innemu wodzowi iw a hic mogli pg. wrdcié do Rzymu z wlasnym wojskiem, ktére wspéluczestniezylo w osiagnietym awyciestwie"’, Triumf még! byé przyznany wylacenie dowédey, Ktory odniést ayy. cigstwo suis auspiciis. Nie wehodzili tu w gre Zadni_ FaBDCY, Tzeczywistego zwycier. cy. Nie mégl sig takée ubiegaé o triumf posiadacz imperium obowizujacego poza mnisstem*. Trium preyshugiwal zatem kaademu urzednikow 2 tytulem imperaton, tory podeaas zwyciestwa wyposazony byl w najwyisze imperium wojskowe!. Optécz wyszezegélnienia kategorii dowédcow uprawnionych do triumtu istnialy teguly, kiedy i w jakiej sytuacji mozna bylo o Sw zaszezyt sig ubiegaé. Preede wezystkim, triumf nic przystugiwat za zwyciestwo odniesione w wojnie przeciwko niewolnikom" lub piratom. Wojna musiala zostaé formalnie wypowiedziana proez strong rzymska, powinna byla charakteryzowaé sie okruciehstwein i krwawoicia, liczba za$ poleglyeh nieprayjaciét nie mogla byé nizsza niz 5000”. Warunkiem do ubiegania sie o triumf byt powrst zwycigskiej armii z pola walki™. Przed 2wréceniem sig do senatu z prosba o zgode na odbycie triumfu, zwycigski wodz musial zlody¢ sprawozdanie z przebiegu wojny i osiagnigtego sukcesn. Nastep- nie wraz2 armiq aczekiwat na werdykt na Polu Marsowym, poza pomoerium. Preekro- ezenie Swigte| granicy miasta réwnalo sigutraceniu tytulu imperatora, a w konsekwen- cit prawva do odbysia triumfu. W celu podjgcia decyzji senat zbieral sig-w swiatyni Bellony” lub Apollona®. Po uzyskaniu zgody dowédca rozpoczynat pray gotowania do uroczystosei, po czym wrazz orszakiem wkraczal w granice miasta, Trasa pochodu zaczynala sig na Polu Marsowym (ilustr. 1), Tam znajdowala sig porta triumphalis™. Nie znamy dokiadnego miejsca, w ktorym ja wenoszono, Modliwe, © Livius XXVI 9, 10 Zonares, Hist, VIL 18 "Por, np. Livius XXX1.49, 10; XXVIIT9; 10 " Livius XXVIL38, 4 "HS. Versnel, Trivmphus,s. 168: 1, Aulus Geltius, Noctey dtticae V 6,21 Wal Max. 18, |: ,Ob levia procia quidam imperatoges tniphos sbi decent destderabant (Quibus ut eee ives ee ter tse guistrumpharet, nisi qui V milia ostium una avie oeciditect™ LiviusXL 38. Living 220X149, 3 Livius 11 63; OXXVUN 44, & Livius XXXVI 8; XXXIK 4, NA mat porta triumphats zo. Morpurgo, La porte triofelee lava det Trionfi, BCAR XXXVI, 1908, © 109-150: H1Petikovits, Die Porta Trumphatis, HAL XXVLIL 1938.0 187-195; H. Lyngby, Das Problem 32 TRIUMF W OKRESIE REPUBLIKANSKIM | CESARSKIM. stanowila onaczesci muréw miejskich, leez byta oddzielng bramg wykorzysty- jedynie W czasie triumfu. Praejicie przez porta triumphalis bylo waznym ele- Spentem calego triumfu. Dalej procesja podgzata droga obok Circus Flaminius, dale} eox Porta Carmentalis, Velabrum, Forum Boarium, Circus Maximus i wzdtuz via ana mons Capitolinus™, © Cate miasto Swigtowalo wraz z triumfatorem. Panowal podniosty nastréj, ulice ce prayozdabiano girlandami, swigtynie otwierano, a na oltarzach palono ka- 9. Wdlu2 drogi pochodu ustawialy sie tumy wiwatujacych mieszkaicow Rzy- Procesja dzielila sig na trzy czeéci. Pierwsza, najbardziej uroczysta i wystawna, jdowale si¢ przed grupq triumfatora, ktéra stanowila druga, Srodkowa czgS¢ po- Na koricu maszerowali Zotnierze i szly thmy mieszkaticéw stolicy. Czesé sza pochodu byla najwieksza ze wzgledu na niesione w niej liczne zdobyeze iezione z wojny — tituli i simulacra. Byty to zbroja, bro”, kosztowne ozdo- kruszce”*, malowidia i obrazy przedstawiajace zdobyte miasta, rzeki, gory. sceny , podobizny dowédcéw, napisy. WSréd tupéw- niesiono wience wykonane z lis- uru badz ziota, okreslane mianem coronae triumphales, bedqce darami dla zwy- y od miast czy tez samych Zolnierzy’”. W tej czesci defilady prowadzono takze ie zwierzeta, m.in. stonie — symbol wiecznosci i zwyciestwa™, zyrafy”, tygry- omz przeznaczone na ofiare Jowiszowi biale byki"', ustrojone pozacanymi wste- i, sprowadzane specjalnie na te okazje z Umbrii nad rzeka Klitumnus, gdzie byly owane. Pochéd otwierali trebacze, niosacy pochodnie, oraz muzykanci™. Po nich adzeni byli skuci lahcuchami jeicy i zakladnicy™, ktérzy na konicu uroezystosci sie brie Triumphelis tm Lichte der nevesten archdologisehen Entdeckungen, Eranos LXI, 1963, 8. 161-175; 1, La porta trionfate e la via dei Trionfi, DArch 1 1968, s. 55-103; 1.S. Versnel, Triumphus, s. 132-163. ‘Oungiatie do rekonsteukejt tracy pochodéw triumfalnych, dokonane| na podstawie sprawoadania Jézefa za.z ttiumnfu Wespazjanai Tytusaz 71 x, z0b. E, Makin, The triumphal route with partlewlar reference to i Flavion iiempi, JRS XI, 1921, 8, 25-36; E. Kinal, ep. cits. 14 nn. i 65 0. Livins IX 40; XXXIX 5 ** Livins X 46; XLI 13; XLV 43 7 Appian, Hist. Rem, VIII 66, Znaczenie tych wieicéw bylo ogromne. Wykonywano je w miejscu, w ktrym ono zveycigstien — stad byly one symbole maku zaleanosci od zwycigzey. Rrymscy spreymierzehcy przysylali zwycigeey do Rzyrnu laurowe lub zlote wienee, ktére niesiono patem w proces}i trumfalnaj przed (gob. np. Livius XLII 6, 6; XXXVI 35, 12). Por: tee Livius XXXTV $2, 8; XXXVI 59, 3; LIX 7, 1. inym znaczenia lauréw z0b, MB. Ogle, Laurel i ancient religion and folldore, AIPh XXX1, 1910, s. 287— . Lista oséb, ktdre w okresie Cesarstwa nosily wieniec Inurawy, a nie byly eesurzami — W. Obérleitner, Pltaniike Kaiserkopfe aus Epkesos, Jahrbuch des kunsthistorischen Sammiungen LXIX, 1973, 127-129. Osymbolice slonia zab 0. Keller, Die Amike Tierweit, Ba. 1, Leipzig 1909,s.382; HLH. Seullard, The ele- ii the Greek and Raman world, London 1974. O symbolice zyrafy zeb. O. Keller, Die Aniike, 8. 284-285. _ lYarys uchodzi! u Raymian 2a symbol nicposkromiong) dzikedet. Dla triumfatordw obecnosé w triumfie ral oderywala istotng role. Zob, O, Keller, Tiere des klasstschen Alterthums in Kulturgeschichtlicher hung, Innsbruck 1887. s, 136, __Biel byla kolorem wyjqtkowo cenionym u starazytnych, glownie z ragji tego, i@ byla preywilejem bogéw: 0. Keller, Die Aovike, s. 236: sy MPDian, Hist. Rom, hide SHA, Atrelionae XXXIW a ee ponosili Smieré przez uduszenie w znajdujacym sig u stop Kapitolu Wiezieniy Mamertyfiskim. Zamykali oni pierwszq ezesé pochodu. Kolejna stanowita grupy triumfatora, ktora rozpoczynali liktorzy niosqcy fasces faureati™. Za nimi, ale Przed wozem triumfatora, kroczyli przedstawiciele senatu”. Wreszcie pojawiat sig sam triumfator, jadgey w pozyeji stojqcej na currus friumphalis Zaprzegnigtym w ¢: biale rumaki udekorowane wieficami™. W okresie Cesarstwa zaprzegano kwadryge triumfalng takze w slonie”” lub jelenie, Woz triumfalny udekorowany byt niez|j- ezong ilosciq ozdéb wykonanych z kosci stoniowej, zlota, kamienj Szlachetnych, atakde lis¢mi lauru. U jego spodu zawieszony byl penis, ktéry spetniat w tym pray. padku funkeje apotropaiczna, Na ubiér triumfatora skladal si¢ ozdobny plaszez (vestis triumphalis), a wie tunica palmata i toga picta w kolorze purpury, wyhaftowane zlotem, gwiazdami i galazkam| palmowymi®. Jego glowe przyozdabial nadawany przez senat wieniec z ligci lauro- wych". Dodatkowo przystugiwala mu tzw. corona iriumphelis, czy ‘inaczej corong etrusca, wykonana ze zlotych ligci debowych i ozdobiona kamieniami szlachetnymi", Te wyjatkowo ci¢zka korong trzymal nad glowa triumfatora podezas procesji stojacy zanim niewolnik paistwowy (servus publicus), ktry jednoezesnie powtarzal triumfa- torowi rytualny zwrot, przypominajacy mu o tym, Ze nalezy do $wiata ludzkiego, nie za$ boskiego: ,,.Spdjrz za siebie. Pamietaj, ze Jestes czlowiekiem” [przeklad K.B. y°.Na szyi triumfatora znajdowat sig zloty amulet, tzw. bulla’. W prawej rece trzymal gatazke laurowg"*, uznawana za symbol zwycigstwa, w lewej zas berlo x kosci slonio- wej, zwicticzone wizerunkiem orla® symbolizujacego wladze i potege. Twarz zabar- wiona byla jaskrawoczerwong miniq’*. Na nogach triumfator miat calceus patricius™. * Appian, Hist. Rom., (biden, ® Servius, deneis [V 543, * W. Ehlers, op. cit., s. $03.n. © Wedlug Pliniusza (Nat Hisr, VIII 4) pierwszym triumfitorem, ktory uy] w triumfie soni, byt Pompejusz. Nastepnie Sewer Aleksander (SHA, Severns Alevander LVL 4), Gordian Il (SHA, Gordtanus Tertius XXVI9) i najprawdopodabnie} Dioklecjan (Lactantius, De mort, pers. XVI 6), Joleni jako zaprzegu de wozu triumfalnego wedhug autora biografii w SHA (durelianus XXXII podotno i! uayt w czasie ewego triumfu Aurelian, * Livius X 7; XXX 15. Na temat ubiomn triumfatora zob. W. Warde Fowler, Jupiter and the triwmphator, CR XXX, 1916, 5. 153-157; A. AMfildi, Reprasentation, s. 143-161; E. Kilnzl, op. cit, 85 n. * Livius X 7; Ovidius, Amores | 7, 36; Cicero, Pis. 58 *' Plinius, Na. Hist, XX1 6; XXXII 11; Livius X 7, “Temtulian, Apol. XXXII1 4: ,.Respice post tel Hominem ie esse mementol”. Na temat stow wypowinds- nych w ezasie triumfu prez niewolnika zob. T. Koeves-Zulauf, Die Ware dev Sklaven an den Triumphator, A&A XLIV, 1998, s, 78-96, “ Macrobius, Saturnalia 16, 8 an; Plut, Romulus 25, 7, Na temat bulla zob. A. ALBA, Der fritkrémische Reiterade! und seine Ehrenabreichen, Baden-Baden 1952, s. 64 n. ; G. Stemmiler, Die goldene bulla” dex Triumphators. Zweifel an larer Historizitét, Klio LKXXY 1, 2003, 8. 212-216. “ Appian, Hixt, Rom., tbidem, * fbiddem. * Servius, Eelog. X 27. Na ten temat zob. E, Wunderlich, Bedeutung der roten Farbe ian Kulnas der Grie- cheniandy und Rome, Breslau—Thbingen 1925. Na ten temat zob. A. Alfoldi, Der jrihrimische Reiteradel, +. 65 nn. 34 TRIUMF W OKRESIE REPUBLIKANSKIM | CESARSKIM, Charakterystyezny strdj i wyglad triumfatora, przywotujacy skojarzenia zarowno wygladem kréla, jak i Jowisza, zainspirowal badaczy do doktadne} analizy tej kwe- «tii, Staro2ytni nie pozostawili nam niestety wystarczajacej odpowiedzi na ten temat. vefekcie dyskusji pojawily si¢ dwie przeciwstawne teorie“, Autorzy pierwszej cieliby widzieé w osobie triumfatora weielenic Jowisza", zwolennicy drugiej za8, odzac insignia triumphalia od szat krotewskich, rozpoznajq w triumfatorze taé dawnego kréla’”. Dzisiaj dominuje poglad, Ze triumfator uosabial zarowno Ja, jak i Jowisza™ \W orszaku triumfatora uezestniczyla ted jego rodzina. Podezas gdy mate dzieci echaly na wozie wraz z triumfatorem, starsze podazaly obok pieszo lub konno™. triumtfie brali tez udziat rodzice oraz Zona’. Za wozem triumfalnym, w koficowe} esei defilady, kroczyla armia, Wspétuczestnicy zwyciestwa — z2otnierze i ofice- rowie, niosacy zdobyte odznaczenia, uszeregowani byli w porzadku militarnym”'. ojsko byto calkowicie uzbrojone. Za nimi podazaly tumy wykraykujace radosnie triumphe i §piewajqce piesni triumfalne“. Tresé owych piesni byla bardzo rozna. ie zawsze wychwalano wyczyny wodza czy Zolnieray, Wrecz przeciwnie, ezesto nich szydzono i je wySmiewano, co mialo suzyé ponizeniu zwyci¢zcow. W czasic jumfu bowiem panowata catkowita wolnosé stowa™*. Po dotarciu do cetu, Swiatyni Jowisza Najlepszego Najwi¢kszego, triumfator rzystepowat do ztozenia ofiar daigkczynnych (suovetaurilia), Skladal rowniez ztoty ieniec’’, a w Swigtyni Marsa Méciciela berlo i wieniec laurowy™. Wiasciwe Swigto Kapitolu rozpoczynalo sig dopiero po otrzymaniu wiadomoéci 0 Smierci jeicow. Po zlogeniu ofiar triumfator organizowat dia wszystkich uczestnikéw triumfu uro- ezysiq i wystawna uczte™*. Nastepnego dnia rozdziclal migdzy zotnierzy nagrody, 44 Obie teorie preytoczy! i szezegdlowo preeanalizowal (wraz z fragmentami érddet, na ktdrych oplerali sie ‘worcy poszezegélnych teorii) H.S. Versnel, Trizmphus, §. 38-93. © G. Wissawa, Religion ind Kuls der Romer, Ménchen "1912, 127: der triumphierende Feldherr ist in allen Stiicken cin menschiliches Abbild des Jupiter Opt. Max., unter desten Schutze er den Sieg erfochten hat ‘and dem die Ere des letzteren gebahrt[..]": C. Koch, Gestiraverehnang im alten Italien, Frankfurt 1933, 8, 49:

    You might also like