AMEA İqtisadiyyat İnstitutu «ELMİ ӘSӘRLӘR» - №4- 2015

UOT: 338.43 RZAYEVA A. S.

JEL: Q 18 AMEA İqtisadiyyat İnstitutu

ӘRZAQ TӘHLÜKӘSİZLİYİNİN SӘMӘRӘLİLYİ VӘ ONUN İQTİSADİ

MEXANİZMİNİN TӘŞKİL OLUNMASI MӘSӘLӘLӘRİ

Xülasə
Məqalə ərzaq təhlükəsizliyinin səmərəlilik problemlərinə və onun iqtisadi mexanizmlərinin təşkil
olunması məsələlərinə həsr edilib. Müəllif belə nəticəyə gəlir ki, ərzaq təhlükəsizliyinin iqtisadi mexaniz-
minin düzgün təşkili olunması həmin prosesin həllində vacib əhəmiyyət kəsb edir. Müasir şəraitdə ərz aq
təhlükəsizliyi istehsal həcmi ilə yanaşı, bir sıra problemlərin, o cümlədən maliyyə problemlərinin həlli ilə
də bağlıdır.
Açar sözlər: səmərəlilik, ərzaq təhlükəsizliyi, iqtisadi mexanizm, sahibkarlıq, bazar iqtisadiyyatı

GİRİŞ hüdud kəmiyyəti qəbul olunur. Milli ərzaq

Müasir dövr çoxsaylı və müxtəlif məzmun-
lu təhlükəsizlik problemləri ilə üz–üzə qalmış-
dır. Lakin ərzaq təhlükəsizliyinin səmərəli şə-
kildə həll olunması məsələsi daha böyük ak-
tuallıq kəsb edir. Sözsüz ki, bəşər övladının
təbii – fizioloji ehtiyaclarının ən mühüm ün-
sürü qida təminatı ilə bağlıdır. XXI əsrdə
vətəndaşların yüksək səviyyədə və nəzərdə tu-
tulmuş fizioloji normalara uyğun yeyinti məh-
sulları ilə təmin olunması çətin, lakin həlli
vacib bir məsələdir.
Keçən əsrin sonlarından başlayan qlobal-
laşma prosesi dünya ölkələri arasında çoxsaylı
problemlər yaratmışdır. Onlardan biri və ən mü-
hümü inkişaf səviyyəsindən asılı olmayaraq,
hər bir ölkənin ərzaq təhlükəsizliyi problemi ilə
qarşılaşmasıdır. Artıq bu problem yeni əsrin
əvvəllərində qloballaşmanın beynəlxalq as-
pektlərinin gücləndiyi ayn-ayrı ölkələrdə,
əhalinin əksər qruplannın acıq təhlükəsi ilə
qarşılaşdığı və minimum fızioloji normalar
səviyyəsində qidalanmanın çətinləşdiyi şəraitdə
özünü tam kəskinliyi ilə büruzə verməkdədir.
İqtisadçılar qeyd edir ki, Hər bir dövlət
daxili istehsal hesabına ərzaq məhsulları ilə
özünü təminetmənin elə səviyyəsinə nail ol-
malıdır ki, bu və ya digər səbəbdən xaricdən
ərzaq alınmasında baş verə biləcək fasilələr -
əhalinin ərzaq təchizatının pozulmasına, ərzaq
istehlakının səviyyəsinin əsaslı şəkildə aşağı
düşməsinə və onun strukturunun pisləşməsinə
gətirib çixarmasın [1]. Bu halda meyar göstə-
rici kimi, ərzaqla özünü təminetmənin aşağı
təhlükəsizliyi sahəsində araşdırmalar həyata
keçirilərkən, o cümlədən beynəlxalq təşkilat-
ların apardıqları təhlillərdə ölkənin ərzaqla
özünü təminetməsinin hüdud göstəricisi, bir
qayda olaraq 70% qəbul edilir. Daha doğrusu,
ölkədə istehlak olunan ərzağın 30%-dən ço-
xunun xaricdən alınmasının milli ərzaq təh-
lükəsizliyi üçün təhlükə yarada biləcəyi hesab
edilir. Lakin ərzaqla özünü təminetmənin sə-
viyyəsini milli ərzaq təhlükəsizliyinin meyar
göstəricisi kimi istifadə edərkən, yuxarıdakı-
larla yanaşı aşağıdakı iki cəhətə də diqqət ye-
tirilməsi zəruridir:
Birincisi, ərzaqla özünü təminetmədə hü-
dud kəmiyyətinin qeyd edilən səviyyəsi – öl-
kələrin ərzaq bazarlarında stabilliyin pozulma-
sına və idxalın əsaslı təsirinə imkan vermə-
mək şərtini əsas götürməklə müəyyənləşdiril-
məsidir. Ümumiyyətlə, bu göstəricinin kon-
kret müəyyənləşdirilməsində iqtisadi və sosi-
al vəziyyətin nəzərə alınması da məqsədə-
uyğundur. Əsas ərzaq məhsullarının istehsalı
üçün əlverişli şəraitin olmadığı ölkələrdə, ər-
zaqla özünü təminetmənin hüdud kəmiyyəti
nisbətən aşağı (məsələn Yaponiyada 50%, İs-
veçrədə 60%), əksinə geniş çeşiddə ərzaq
məhsullarının zəruri həcmdə istehsalı üçün əl-
verişli şəraiti olan ölkələrdə isə həmin göstə-
rici nisbətən yüksək (məsələn, Rusiyada 80%)
təyin olunur.
İkincisi, ərzaqla özünü təminetmə səviy-
yəsi milli ərzaq təhlükəsizliyinin qiymətlən-
dirilməsində, digər meyar göstəriciləri ilə əla-

193

«ELMİ ӘSӘRLӘR» - №4-2015
qəli şəkildə istifadə edilməlidir. Milli ərzaq
təhlükəsizliyinin səmərəli təmin edilməsi ba-
xımından ölkədə ərzaq məhsulları istehsalının
elə səviyyəsinə nail olunmalıdır ki, əhalinin
ərzaq təminatında xaricdən strateji asılılıq ara-
dan qaldılrılsın. Bu halda söhbət ərzaq təhlü-
kəsizliyinin təmin edilməsinin ilkin şərtinə
əməl edilməsinin - əhalinin səmərəli fizioloji
normalara uyğun tələbatının ödənilməsinin
xaricdən strateji asılılığa yol verilmədən həya-
ta keçirilməsindən gedir. Başqa sözlə, özünü
təmin etmənin aşağı hüdud kəmiyyəti ölkədə
əhalinin qida məhsullarına olan ümumi
tələbatının fizioloji normalara uyğun ödənil-
diyi halda, milli ərzaq təhlükəsizliyinin tam
dəyərli meyar göstəricisi rolunda çıxış edə
bilər [1].
Əhalinin sağlam və təhlükəsiz ərzaq (qida)
məhsulları ilə təmin edilməsi, Azərbaycanın is-
tehlak bazarına zərərli və keyfiyyətsiz ərzaq
məhsullarının daxil olmasının qarşısının alın-
ması məqsədilə təhlükəsizliyin düzgün idarə
edilməsi sistemlərinin və nəzarət mexanizmlə-
rinin beynəlxalq standartlara uyğunlaşdırılması
əsas vəzifələrdən biridir. Lakin qida təhlükəsiz-
liyinin idarə edilməsi sistemlərinin modernləş-
dirilməsi xeyli vaxt və vəsait, bilik və infor-
masiya, səriştə və bacarıq tələb etdiyi üçün qa-
baqcıl təcrübənin öyrənilməsi, Azərbaycan şə-
raitində səmərəli işləyə biləcək mexanizmlərin
tətbiqi üçün seçim edilməsi və uyğun olanların
təbliği üçün əsaslar yaradılması olduqca
vacibdir.
Ərzaq təhlükəsizliyi dedikdə, istehlakçı
üçün ərzağın əlyetərliliyi, istehlak bazarında
ərzağın fiziki mövcudluğu və istehlakçının öz
tələbatını ödəməsi üçün həmin ərzağı almaq,
əldə etmək imkanı başa düşülür. Yəni, ərzaq
təhlükəsizliyi ərzağın istehlak bazarındakı miq-
darı və istehlakçının alıcılıq qabiliyyətinin vəh-
dəti ilə səciyyələnir. Ərzağın keyfiyyəti isə,
onun istehlakçı üçün dəyərliliyi ilə xarakterizə
olunur. Keyfiyyət ərzaq xammalının növü, is-
tehsal texnologiyası, dad, rəng, struktur qurulu-
şu və sair kimi müsbət, həmçinin xarab olma,
torpaqla çirklənmə, rəngin, iyin, dadın dəyiş-
məsi və digər mənfi xüsusiyyətləri özündə
ehtiva edir [2].
194
ƏRZAQ TƏHLÜKƏSİZLİYİNİN SƏMƏRƏLİLYİ VƏ
ONUN İQTİSADİ MEXANİZMİNİN TƏŞKİL
OLUNMASI MƏSƏLƏLƏRİ
Göründüyü kimi, ərzaq təhlükəsizliyinin
təmin olunmasında səmərəli şəkildə fəaliyyət
göstərə biləcək iqtisadi mexanizmlərin forma-
laşdırılması və inkişafı zərurətdən doğan və
böyük aktuallığa malik bir sahədir.
Әrzaq təhlükəsizliyinin səmərəliliyini
şətrləndirən amillər
Ərzaq kompleksinin səmərəliliyi, ilk növ-
bədə qlobal miqyasda ərzaq problemini ya-
radan və kəskinləşdirən amillərlə şərtlənir.
Həmin amillər isə planetar miqyasda mövcud
olan aqrobioloji potensialdan, bu potensialın
reallaşdırılması üçün bəşəriyyətin sərəncamın-
da olan maddi-texniki, intellektual vasitələr-
dən, səngiməyən və dondurulmuş regional
münaqişələrdən, ekoloji böhran hallarından və
onların ortaya qoyduğu əsas reqlamentlərdən,
ayrı - ayrı ölkələrin inkişaf səviyyəsindən və
bu kimi bir çox amillərdən asılıdır.
Təbii-iqlim şəraitindən asılı olan kənd tə-
sərrüfatı ərzaq kompleksinin digər tərkib his-
sələrinə nisbətən təbii resursların məhdudlu-
ğundan, təbii resurslardan istifadənin intensiv-
ləşdirilməsindən irəli gələn müxtəlif xarakterli
ekoloji fəsadlardan daha çox ziyan görür. Yer
üzündə ekoloji və demoqrafik amillərin təsiri
altında adambaşına düşən əkinə yararlı torpaq
sahələrinin daha sürətlə azalması ilə müşayiət
olunduğu bir dövrdə, kənd təsərrüfatı məhsul-
ları istehsalının intensivləşdirilməsi obyektiv
zərurətə çevrilmişdir [3].
Ərzaq kompleksinin iqtisadi səmərəliliyini
şərtləndirən amillər sırasında aqrar sahədə
sahibkarlığın formalaşdırılması üçün islahatla-
rın maliyyə əsaslarının möhkəmləndirilməsi,
dövlət tərəfindən kompleksin tarazlı inkişafının
dəstəklənməsinin mükəmməl sisteminin yara-
dılması xüsusi qeyd olunmalıdır. Bu komplek-
sin ahəngdar inkişafını təmin edən mexanizmin
formalaşdırılması üçün, ilk növbədə dayanıqlı
maliyyə-kredit sistemi yaradılmalıdır. Bu za-
man məhsul satışı və servis xidmətlərinin ma-
liyyə-kredit mexanizmi təkmilləşdirilməli, is-
tehsal və resurs potensialının inkişafını təşviq
edən ixrac strategiyası hazırlanmalı, maliyyə-
kredit sistemində ixrac yönümlü ərzaq məh-
sulları istehsalı sahələri və istiqamətlərinin əsas
tələbləri nəzərə alınmalıdır [4].
 AMEA İqtisadiyyat İnstitutu
Yuxarıdakıları nəzərə alaraq, qeyd edə bi-
lərik ki, müasir şəraitdə ərzaq məhsullarının
istehsalı üzrə səmərəlilik göstəricilərinə üç əsas
istiqamətdən - texnoloji, iqtisadi və sosial sə-
mərəlilik baxımından yanaşaraq, ona təsir edən
amilləri təşkilati, hüquqi, iqtisadi, texniki, tex-
noloji, sosial və bazar amilləri baxımından
Kənd təsərrüfatında səmərəlilik göstəricilərinin formalaşdırılması
«ELMİ ӘSӘRLӘR» - №4- 2015
qruplaşdırmaq mümkündür. Bu baxımdan, ba-
zar münasibətlərinin təşəkkül taparaq inkişaf
etdiyi şəraitdə kənd təsərrüfatında iqtisadi sə-
mərəlilik göstəricisini ümumiləşdirici göstəri-
cilərə və xüsusi sahə göstəricilərinə ayırmaq
olar. [5].
Sxem №1

SӘMӘRӘLİLİK GÖSTӘRİCİSİ

ÜMUMİ GÖSTӘRİCİLӘR XÜSUSİ GÖSTӘRİCİLӘR

NATURADA DӘYӘR İFADӘSİNDӘ NATURADA DӘYӘR İFADӘSİNDӘ

Məhsuldarlıq Әmtəəlik məhsul, hektarın Maya dəyəri, əmək

ümumi gəlir, xalis məhsuldarlığı, məhsuldarlığı, əm-
gəlir, mənfəət əkin üzrə gübrə, təəlik məhsul, qiy-
heyvanların mət, fond verimi,
sıxlığı, texnika ilə satışdan gəlir, ren-
təminat, sahə tabellik və s.
vahidinə düşən
traktor işləri və s.
Yuxarıdakı sxemdən göründüyü kimi, sə- Әrzaq təhlükəsizliyinin təmin
mərəlilik göstəricisi ümumi və xüsusi göstəri- edilməsində iqtisadi mexanizmlərin rolu
cilərdən ibarət olmaqla, natura və dəyər ifadə- İqtisadi mexanizm dedikdə, təkrar istehsal
sində təşəkkül tapır. prosesində iqtisadi vasitələrin köməyi ilə
Ümumi göstəricilərə naturada məhsuldarlıq, müxtəlif iqtisadi subyektlərin, təşkilatların,
dəyər formasında isə satlıq məhsul, ümumi və kollektivlərin, içşilərin bir-biri və dövlət qu-
xalis gəlir, mənfəət aid edilir. Xüsusi göstərici- rumları ilə qarşılıqlı iqtisadi münasibətlər for-
lər ilə ümumi göstəricilər bir-biri ilə əlaqədar- maları başa düşülür. Bu baxımdan, iqtisadi
dır. Natural və dəyər göstəricilərini: mexanizmləri aşağıdakı 2 qrupa bölmək
aqrar istehsal prosesində ehtiyat və imkan- mümkündür:
lardan istifadəni xarakterizə edən göstəricilərə; 1) milli iqtisadiyyatın bütün sahələrini əha-
maliyyə və maddi-texniki (lizinq) ehtiyatla- tə edən mexanizmlər – makro səviyyə;
rından istifadəni xarakterizə edən göstəricilərə; 2) bilavasitə hər bir fəaliyyət sahəsi əlaqə-
əmək ehtiyatlarından istifadəni xarakterizə dar olan xüsusi iqtisadi mexanizmlər - mikro
edən göstəricilərə; səviyyə.
 əmərəliliyin ümumiləşdirici göstərici- Sözsüz ki, digər iqtisadi sahələrdə olduğu
lərinə bölməklə, onun sistemləşdirilməsi məqsə- kimi, aqrar - ərzaq kompleksində də istehsal
dəuyğun hesab edilə bilər [5]. münasibətlərinin təkmilləşdirilməsi, ilk növ-
195

«ELMİ ӘSӘRLӘR» - №4-2015
bədə təsərrüfatçılığın iqtisadi mexanizmi ilə
sıx şəkildə bağlıdır. Bununla yanaşı, ərzaq
təhlükəsizliyinin səmərəli iqtisadi mexanizmini
şərtləndirən amillər içərisində, əhalinin istifadə
etdiyi ərzaq məhsullarının zülallığına görə növ
tərkibi də mühüm rol oynayır.
Ərzaq təhlükəsizliyini təmin edən iqtisadi
mexanizmlər, makroiqtisadi artım və əhalinin
alıcılıq qabiliyyətinə görə tiplərə bölünməsi
ilə də xarakterizə olunur. Əhalinin adambaşı-
na düşən gəlir səviyyəsi, onun ərzaq xərclərini
və bu xərclərin artımının son həddini düzgün
qiymətləndirməyə imkan verir. Əhalinin gəlir-
lərinin düzgün formalaşması, eyni zamanda
onun istehlakının maddi və mənəvi istiqamət-
lərdə reallaşması - yoxsulluğun həddi və əha-
linin həyat səviyyəsinə görə qütbləşməsini
müəyyənləşdirir.
Ərzaq məsələsi və ərzaq təhlükəsi problemi
artıq ölkədaxili çərçivədən çıxmış və kifayət
qədər beynəlxalq miqyas almışdır.
Ərzaq təhlükəsizliyi - iqtisadi rifahın ayrıl-
maz tərkib hissəsi olub, eyni zamanda hər bir
dövlətin milli təhlükəsizliyinin prioritet istiqa-
mətlərindən birini təşkil edir. Qeyd etmək la-
zımdır ki, ərzaq təhlükəsizliyi bütövlükdə döv-
lətin iqtisadi siyasətinin müvəffəqiyyətli şəkildə
həyata keçirilməsinə xidmət etməklə iqtisadi, so-
sial, demoqrafik, ekoloji və s. amillərin təsiri al-
tında formalaşır.
Məlum olduğu kimi, hazırda inkişaf etmiş
qərb ölkələrində bazar təsərrüfatçılıq sistemi ilə
iqtisadiyyatın dövlət tənzimlənməsi prosesi sıx
inteqrasiya əlaqəsinə malik qarışıq iqtisadi sis-
tem kimi dəyərləndirilir. Postsovet məkanında
bu kateqoriyalar bir-biri ilə müəyyən antoqonist
ziddiyyətlər təşkil etməkdədir. Odur ki, inkişaf
etmiş dövlətlərdə ərzaq təhlükəsizliyi prob-
leminə daha çox önəm verilir. Dövlətin ərzaq
təhlükəsizliyinin təmin edilməsi kənd təsərrüfatı
istehsalının mövcud vəziyyətindən və aqrar
ərzaq kompleksinin investisiyalaşdırılması dərə-
cəsindən əhəmiyyətli dərəcədə asılıdır [5].
Müşahidələr göstərir ki, Avropa Birliyi
ölkələri və ABŞ-da aqrar iqtisadiyyatla döv-
lət arasındakı qarşılıqlı münasibətlər və ərzaq
təhlükəsizliyi prioritet rola malikdir. Inkişaf et-
miş ölkələrdə ərzaq təhlükəsizliyi nəinki daxili
iqtisadi siyasətdə, eləcə də, ümumi iqtisadi ar-
196
ƏRZAQ TƏHLÜKƏSİZLİYİNİN SƏMƏRƏLİLYİ VƏ
ONUN İQTİSADİ MEXANİZMİNİN TƏŞKİL
OLUNMASI MƏSƏLƏLƏRİ
tım tempinin əldə edilməsində, siyasi sta-
billiyin formalaşdırılmasında və ən nəhayət
beynəlxalq aləmdə dövlətin reytinqinin yük
səldilməsində əhəmiyyətli rol oynayır. Inkişaf
etmiş dövlətlər özlərinin strateji ərzaq maraq-
larını qorumaq məqsədilə, xarici təsirlərə daha
çox davamlılıq nümayiş etdirirlər. Ölkənin
strateji ərzaq təhlükəsizliyini təmin edilməsinə
yönəldilmiş dövlətin ərzaq siyasəti müxtəlif
ticarət diskriminasiyaları, ərzaq embarqolan,
ərzaq məhsullarının müəyyən qruplarina tarif
məhdudiyyətlərinin tətbiqi, qiymət münasibət-
ləri, ərzaq yardımlarının göstərilməsi vasitə-
silə reallaşdırılır. Məhz belə bir siyasətin
həyata keçirilməsinin məntiqi nəticəsidir ki,
xüsusilə inkişaf etməkdə olan ölkələrdə ərzaq
məhsulları üzrə idxal asılılığı, xarici borcla-
rın artması, valyuta ehtiyatlarının və təbii re-
sursların ölkədən kənara axını güclənir.
Deyilənlərlə əlaqədar, mılli və beynəlxalq
səviyyədə ərzaq təhlükəsizliyi probleminə
ABŞ, Yaponiya və Avropa Birliyi dövlətlərinin
siyasi rəhbərliyi tərəfindən maksimum diqqət
yetirilir. Beləliklə, inkişaf etmiş dövlətlər dün-
yada formalaşan «qlobal ərzaq qanunları» pro-
sesinin bilavasitə iştirakçıları olmaqla, bu pro-
sesdən öz milli maraqlarının müdafiə edilməsi
naminə bəhrələnirlər.
Praktika göstərir ki, inkişaf etmiş dövlətlərdə
ərzaq təhlükəsizliyi siyasəti və strategiyası aqrar
sahənin inkişafi ilə bağlı konsepsiyanın tətbiqi
ilə şərtlənir. Bunlar bir tərəfdə həmin sahənin
inkişafında liberal meyllərin gücləndirilməsinə
əsaslanan klassik model hesab edilir və daha
çox ABŞ, Fransa və Böyük Britaniyanın aqrar
iqtisadiyyatında tətbiq edilir. Digər tərəfdən
isə, kənd təsərrüfatmda himayədarhq siyasəti-
nin reallaşdırılması ilə səciyyələnir və bir qay-
da olaraq Kanada, İsveçrə, Yaponiya və Avropa
Birliyi ölkələrində tətbiq edilir. Bu dövlətlər-
də innovasiya siyasəti aqrar sahədə mütə-
rəqqi texnologiyaların tətbiq edilməsinə
əsaslanır.
İnkişaf etməkdə olan ölkələrdə ərzaq təhlü-
kəsizliyi konsepsiyası isə özünəməxsus spe-
sifik xüsusiyyətlərlə şərtlənir[1]. Bu konsepsiya
daha çox, həmin ölkələrin milli kənd təsər-
rüfatı sektorunda iqtisadi artım və canlanma
meyllərinin yaradılmasma, həmçinin aqrar-ər-
 AMEA İqtisadiyyat İnstitutu
zaq kompleksində ixrac bazasının inkişaf et-
dirilməsinə istiqamətlənir. İnkişaf etməkdə olan
ölkələrdə bu proses bəzi məhsulların bazasında
formalaşdırılır ki, həmin məhsulların ixracın-
da yüksək gəlirlilik təmin edilsin. Bundan əla-
və, həmin ölkələrdə ərzaq təhlükəsizliyi prob-
leminin önəmliliyi onunla şərtlənir ki, sosial-
iqtisadi vəziyyətin kifayət qədər böhranlı ten-
densiyalarla şərtlənməsi - əhalinin təminatlı şə-
kildə ərzaq əldə etməsinə imkan vermir. İnkişaf
etməkdə olan ölkələrin əksəriyyətində xroniki
ərzaq çatışmazlığı, normal, yetərli qidalanma-
nın mümkün olmaması və aclıq özünü tam
kəskinliyi ilə büruzə verir. Bu ölkələrdə ər-
zaq məhsullarının çatışmazlığı - təkcə gəlir-
lərin səviyyəsinin aşaği olması ilə deyil, həm
də digər böhranlı vəziyyətlərin mövcudluğu,
o cümlədən kənd təsərrüfatına yararlı torpaq
sahəsinin eroziya və şoranlaşma səbəbindən
azalması, qida məhsullarının saxlanması və
daşınması ilə bağlı müvafiq infrastrukturun zə-
if inkişaf etməsi və sair ilə sıx bağlıdır. Təbii
fəlakət və geopolitik amillərin mövcudluğu ilə
əlaqədar, ərzaq məhsullarının bölüşdürülmə-
sində qeyri-bərabərliyin yaranması «üçüncü
dünya» ölkələrində təxminən 1 milyarda yaxın
insanın, o cümlədən 300 milyondan artıq
uşaq və yeniyetmənin tam qidalanmasına im-
kan verməmişdir.
XX əsrin sonu, XXI əsrin əvvəllərində
qloballaşan dünya üzrə iqtisadiyyatın bütün
sahələrində, o cümlədən aqrar-ərzaq kom-
pleksində və beynəlxalq miqyasda ərzaq təh-
lükəsizliyinin təmin edilməsində inkişaf etmiş
dövlətlər, xüsusən ABŞ özünün strateji maraqla-
rını diktə etməkdədir. Məlumdur ki, ABŞ nə-
həng hərbi sənaye dövləti olmaqla yanaşı,
həm də aqrar sahədə (eləcə də, ərzaq təhlü-
kəsizliyi sahəsində) özünün milli maraqlanın
yüksək səviyyədə müdafiə etmək iqtidarında
olan və dünyanın aparıcı ərzaq və kənd təsər-
rüfatı məhsulları ixracçısı olan dövlətidir. Məhz
197
«ELMİ ӘSӘRLӘR» - №4- 2015
buna görə də inkişaf etmiş ölkələrin ərzaq təh-
lükəsizliyi sahəsində beynəlxalq təcrübəsinin
öyrənilməsi zəruridir.
NӘTİCӘ
Müasir şəraitdə ərzaq təhlükəsizliyi isteh-
sal həcmi ilə yanaşı, bir sıra problemlərin, o
cümlədən maliyyə problemlərinin həlli ilə də
bağlıdır. Müvafiq problemlərin həlli kənd
təsərrüfatı üzrə bölgü sistemi, həmçinin emal
sənayesinin idxal və ixrac proporsiyalarının
tənzimlənməsinə gətirib çıxarır. Tarazlı və da-
yanıqlı inkişaf üçün ərzaq tələbi və təklifi
arasında dəyişmələr, bazar iqt isadiyyatı şə-
raitində onun istehsalının və ixracının optimal
ölçülərdə idarə olunması ilə bağlıdır. Bu
baxımdan hesab etmək olar ki, yaxın dövrlər
ərzində ərzaq təhlükəsizliyini təmin edən aşa-
ğıdakı bir sıra iqtisadi və idarəetmə mexa-
nizmlərin düzgün formalaşdırılması zəruridir:
- ərzaq tələbatının həcmi və onun struktu-
runda normativ istehsal səviyyəsinə uyğun
nisbətlərin dəyişməsinə şərait yaradan istehsal
və idxal konsepsiyasının işlənib hazırlanması;
- əhalinin ərzaq ehtiyatları üçün mövcud
və dəyişən qiymətlər şəraitində əhali gəlirləri-
nin proqnozu və onun differensiyasiyasını
əsaslandırmaqla, müəyyən tədbirlər sisteminin
işlənməsi;
ӘDӘBİYYAT SİYAHISI
1. Xəlilov H.A. Milli ərzaq təhlükəsizliyi: ba-
zar transformasiyaları və iqtisadi qloballaşma
amilləri. Bakı: Adiloğlu nəşr., 2001, 176 s.
2. Alıyev İ.H. Milli iqtisadiyyat və aqrar sahənin
inkişaf problemləri., Bakı.: Elm, 2006, 204 s.
3. Bayramov.Ə.N., Düşünülmüş siyasət və ugur-
lu islahatlar ,Xalq qəzeti, 21 dekabr 2014 - ci il, 3 s.
4. Allahverdiyev. H.Ə., Qafarov K.S.,
Əhmədov Ə.H. İqtisadiyyatın dövlət tənzimlən-
məsi , Bakı., Nasir nəşr., 2002, 315 s.
5. İbrahimov İ.H. Aqrar iqtisadiyyatın aktual
problemləri. Bakı.: Təhsil nəşr., 2002, 220 s.
 ƏRZAQ TƏHLÜKƏSİZLİYİNİN SƏMƏRƏLİLYİ VƏ
ONUN İQTİSADİ MEXANİZMİNİN TƏŞKİL
«ELMİ ӘSӘRLӘR» - №4-2015 OLUNMASI MƏSƏLƏLƏRİ

Рзаева A. С.
Институт Экономики НАНА

Вопросы эффективности продовольственной безопасности и организации ее

экономического механизма

Резюме
Статья посвящена исследованию вопросов эффективности продовольственной безопас -
ности и организации ее экономического механизма. Автор приходит к такому заклю чению,
что решение социально и социально-экономически значимых для страны задач, в част ности
задачи обеспечения продовольственной безопасности, требуют совершенст вовать экономи-
ческие механизмы.
Ключевые слова: эффективность, продовольственная безопасность, экономи ческий
механизм, предпринимательство, рыночная экономика
Rzayeva A. S.
Institute of Economy of the ANAS

The food safety effectiveness issues and the organization of its economic mechanism

Abstract
The article investigates some issues to provide food safety effectiveness and its economic
mechanisms. The author concluded that to solve socioeconomic problems of the country, in particular
the food security problems, it is necessary to improve economic mechanisms.
Key words: efficiency, food security, economic mechanism, entrepreneurship, market economy.

Daxil olub: 12.01.2015

Rəy verib: i.f.d. dos. Soltanlı I.Q.

198