NGUYENQUAN

,.,
-...,; ' ,.,
CON MAT NHIN CAl UEP
•

my thu?th9c
dung cho sinh vien my thu?t/
kien true va design
(Taiban l~n thli nh«t)

' A/ ? "'"-" A

NHA XUAT BAN MY THUAT

 LOI GIOI THrtu
Ngay nay my thu4t la mqt hog,t dqng xii hqi rqng riii. Khong chl
ve tranh ni;in tu(Jng, ma sdp di;it mqt can phong, may mqt bq qudn
do, lam mqt bq tim chen, cung cdn dtn con mdt thilm my. Tuy v4y
trong phdn !on chung ta, nguifi thuong thac hay sang tdc cung chl
cam nh4n ngh¢ thu4t (! mzic dq cam tfnh. Toi co thi thfch va hiiu
du(Jc ve dfp cua mqt hac tranh, nhung lg,i khong bitt ly gidi tht
nao. Cuon sach Con mitt nhin cai df!p cua hqa sf, nha phe bznh
ngh¢ thu4t Nguyln.Quan xua't phat tit nhilng di;ic diim sinh hqc
va tam ly thj giac, phan tfch cdc ytu to' tg,o hznh: hznh khdi, duifng
net, mau sdc nhu la nhilng co ca'u cua sang t(JO ngh¢ thu4t Ben
c(Jnh do la nhilng ly gidi vi phan chia thi loCJi, ky thu4t va cha't
li¢u, co thi giup b(Jn dqc di vao difi song ben trong cua tdc philm
ngh¢ thu4t.
Cuo'n sdch nay du(Jc due rut tit nghien cau Ngon ngil t(Jo hznh
trong nhilng nam 1978 - 1983, khi N guyln Quan la gidng vi en
Truifng DCJi hqc My thu4t Ha Nqi. Du gioi dtn dau kien thzic cua
mqt nguifi cung la co gioi hCJn trong cdi hi hqc menh mong. Mong
bg,n dqc coi cuon sach nhu la kinh nghi¢m tham khdo cua mqt
nguifi vita CO thl/C tt sang tac va [y thuytt, giup b[Jn dqc dQC dLt(JC
nhilng diiu vi cdi dfp tit hznh kho'i va mau sdc khong lifi, va gop
y cho nhilng sai sot cua cuon sdch.

NHA XUAT BAN MY THUAT

5
 NO! DUNG
• Con mdt tc;zo hznh cua chung ta. Nam gidc quan.
Co nang xuc cdm - d6ng cdm. Tu duy thj gidc.
e Cdc chlic nang cua con mdt
Cdc ye'"u tff tc;zo hznh net- kho'"i - mau. Slf vqn d9ng cua cdc ye'"u to'"
biiu dc;zt. Eo'" Cl;lC tdc philm
e Kiln thlic co bdn v~ my thuqt. Cdc b9 man my thuqt. Cdc loc;zi
hznh my thuqt. Cdc vqt li¢u ky thuqt. Cdc thi loc;zi my thuqt
~ e Minh h9a va ghi chu

6
 LOI Md sAcH

"Tram nghe khong bdng 1nqt thay" la cau chinh xac vS uu vi~t
cua con m~t so vdi cac giac quan khac. Chuy~n cac anh mu so voi
cho tha'y kha nang nh~n thuc toan di~n cua con m~t. Tu Hai khen
co KiSu "khen cho con mdt tinh diJi!" la khen con m~ t da lam nen
nhan each ta.
Tu df! p di liSn vdi con m~ t, vdi slj nhln. N 6 cilng du'Qc dung
chung cho ta't ca cac cam nh~n khac lam cho ta sung su'dng, thoa
man, hC;tnh phuc. Cdi df!p la m()t thu()c tinh cua loai nguoi, c6 cdi
df!p con nguoi vu'Qt thoat ra khoi the' gidi .cua d()ng v~t hoang so.
Trong qua trlnh d6 con m~t dong m()t vai tro chu dC;to. Con m~t
nhln cai d~p da sinh ra my thu~ t, thu~ t cua cai d~p, thu~ t cua slj
nhln cai d~p. Do d6 m~t ngu'oi khac m~t d()ng v~t d ch6 n6 lacon
mdt nhzn cdi df!p. M()t s6 nha c6 sll' cho r~ng my thu~t ra doi cling
vdi tlnh yeu, cfing la m()t di;ic sdn, di;ic tin.h cua con ngu'oi.
M()t phgn cljc quan trQng va vo cling phong phu cua van minh
nhan lo(;li, cua m6i dan t()c chinh la my thu~ t, san phffm d~p cua
con m~t. Cac nha kinh di€n (thi d1;1 C. Mac) cho r~ng do tie"n hoa
xa h()i mu6n thu'dng thuc ngh~ thu~ t phai du'Qc giao d1;1c vS ngh~
thu~t. Nghia la ta phai bie"t each dung con m~t mlnh d€ nhln cai
d~p, trong cac tac phffm cfing nhu' trong CUQC s6ng. Cu6n sach
nho nay n6i vs con m~t nhln cai d~p nhu the' nao, va n()i dung cua
n6 cfing la n()i dung mon my thu~t hQc- hay ngh~ thu~t hQc.
N()i dung mon my thu~ t hQc ra't r()ng ldn, n6 bao g6m hg u he"t
mQi linh vljc tri thuc my thu~t ngoai nhung ky nang nghS nghi~p
va thu cong khi thljc hi~n tac phftm cfing nhu' ngoai each s~p xe"p
tie"n trlnh pha t tri€n cua my thu~ t theo tfl;lC lich srl'. Tfft ca cac
phgn con lC;ti lien quan tdi my thu~t dSu c6 th€ thu()c vS ngh~
thuat hoc.
6 d~y Con mdt nhzn cdi df!p- My thutJ,t h9c se trlnh bay nhung
va'n dS ly lu~n vS hQat d()ng my thu~t-tie"p nh~n va sang tC;to- tu hai

7
g6c do chinh la quang hoc thi giac va Him ly thi giac. Tu d6 chung
taco co sa dS tlm hi~u va phat tri~n thffm my thi giac tren tac phffm
cua nguoi khac cung nhti cua rieng ca nhan nguoi sang tac. N6
cung cftp cho chung ta nhung hi~u bie't t6i thi~u v~ co che' hoat
dong thi giac, v~ nhung dac di~m cua con m~t dep- con m~t thffm
my. N6 cung xac dinh cac chlic nang cu th~ cua con m~t trong hoat
dong s6ng, hoat dong nghe thuat - tie'p nhan, blnh gia, sang tao;
Vi~c tie'p c~n my thu~t hQc mang dftu a'"n tam ly ca nhan do v~y slf
sang t~o rieng cua nguoi dQC la cgn thie't. C6 nhung quy lu~t khach
quan quan V~ quang hQC va tam ly nhting nhung bi~U hi~n thffm
my luon la CUa ca nhan nen Slf tlf nghi~m la ffiQt doi hoi.
My thuat hoc cung cftp nhung hi~u bie't t6i thiSu v~ toan bo
my thua t tu cac bo mon (hoi hoa, d6 hoa, dieu kh~c ... ), cac loai
hlnh my thuat, cac th~ loai my thuat va cac chftt lieu my thuat.
Nhung nh~n thlic va tri thlic nay cho phep chung ta nhln nh~n tie'p
c~n toan b.9 thlfc ths my thu~t, lich sa my thu~t tu nhung di~m
nhln khac nhau da hlnh thanh trong lich sa. Duoi lang kinh nhi~u
chi~u a'"y chung ta se hi~u my thu~t phong phu hon, sau s~c hon
va nang d(>ng hon.
Cac kie'n thlic my thu~t hQc c6 th~ ling dt;tng hang ngay. N6
giup ta hi~u sau them cac giai dQan, cac trtiong phai, cac traohtu,
cac tac gia trong lich sa my thu~ t, trong khi tlm hi~u lich sa my
thu~t. N6 giup ta hiSu sau ~~chon, ClJ th~ hon, c6 s~c thai ca nhan
hon khi hQC cac mon my hQC, tam ly hQC ngh~ thu~t.
Khi thttdng thlic m(>t tac phffm chung ta c6 th~ phan tich, blnh
gia theo cam nh~n ca nhan d~ hQC hoi t6t hon tu cac b~C thgy
ngh~ thu~t, cam thfty ggn gui hon voi hQ va c6 nhi~u khoai cam
hon voi nhung tac gia, tac phffm rna ta yeu thich. Di~u d6 cung
xa y ra khi ta quan sat tlf nhien, di thlfc te' sang tac. M(>t s6 kie'n
thlic CO th~ dtiQC ling dt;tng ClJ th~ khi sang tac thi dt;t can nh~c V~
b6 ClJC, chQn gam Ina u, xa ly net, mang, nhip di~u ... Tom l~i t~o
tlf tin, tlf nghi~m, bie't nghi ngo va tlf kh~ng dinh la thai d9 cgn c6
a nguoi dQc my thuQ,t h9c rna chung toi mong d<;Ji.

Nguy~n Quan

8
 PHANI
~ ' ? ~
CON MAT T~O HINH CUA CHUNG TA
 l.N am gia c quan - ngfi quan
D6 la thi giac- mat, thinh giac- tai, khuu giac- mfii, xuc giac
- da va vi giac - htoi. D6 la nam cii'a rna vao n()i gidi va rna ra
ngQai gidi cua co thS chung ta . T~o nen Slf s6ng thlfc Slf. Lich sll'
Ioai nguoi cung Ia lich sll' dao luy~n, phat tri€n cua cac giac
quan.Nhung van d~ triet hQc cao sieu, sa u sac nhat nh~m giai
quyet van cac d~ s6ng - chet, y~u -ghet, ton giao, chien tranh ...
d~u bat ngu6n tit nhung quan ni~m v~ ngfi quan. Duy v~t hay duy
tam, sieu hlnh, khong tuang, bat kha tri hay thien dinh lu~n ...d~u
c6 nhung quan diSm v~ ngfi quan, v~ nam cai cua nay. Cac ton
giao cfing c6 nhung di~u ran nghiem ng~t v~ ngfi quan. Ly do kha
gian don.V~ "v~t cha't" ngfi quan la cac cll'a d€ trao d6i chat nuoi
duong co th€. Chung mang l~i nhung n6i kh6 v~ thS xac va cfing
mang l~i nhung n6i su'dng v~ thS xac. D6 la t~ng thap nhat eli a
dau kh6 va h~nh phuc.
v~ "tinh th~n" ngfi quan la nam cll'a vao the gidi tinh th~n,
tinh cam, tri tu~, tam long, trai tim, linh h6n ... con nguoi. Cai the
gidi khong chi la sinh hQC ay ta t~m gQi la Noi gidi. Cac cli'a nay
xay dlfng n()i gidi nho rna ra ngQai gidi, . tile ph~n ben ngoai co
thS chung ta cfing bao g6m ca "v~t chat" l~n "tinh th~n ". C6 thS
n6i day la slf trao d6i thong tin. Ma mot lQai thong tin d~c bi~t
trong cac lo~i thong tin la thong tin thftm my se la d6i tu'<}ng quan
tam cua chung ta.
Cac giac quan nay ho~t d()ng nho cac te bao thgn kinh cam
giac. Thi dl;l c6 25.000 te bao th~n kinh a tai, 2000 te bao th~n
kinh a mfii. .. (nhung COn s6 nay du'QC cac nha khoa hQC thong bao
ngay cang chinh xac hon.) . Nganh th~n kinh hQC ngay cang c6
nhung pha t kien thu vi v~ co che ho~ t d()ng eli a th~n kinh giac
quan.
C6 th€ n6i don gian la h~nh phuc tuy thu()c vao vi~c khai thac
vung dat menh mong va kh6 hiSu nhat eli a ngfi quan. Xa xua cac
b() ph~n co thS , noi ngfi quan ho~ t d()ng m~nh nhat con du<}c gQi
la cac cai 16 -khieu . CU'u khieu la nguyen nhan gay ra IDQi sl;l' kh6 .
(hai 16 tai, hai 16 mui, hai h6 rna t, mi~ng, h~ u mon va duong ti€u.)
C6 bi~t tai v~ m~ t nao d6 nguoi ta cfing gQi la c6 khieu, c6 nang

11
 khiSu! Nhln cho su'ong m~ t, nghe cho su'ong tai, ngil'i cho su'ong
mlii, an cho su'ong lttoi, so cho su'ong da ch~ng phai la h~nh phuc
tr~n tr\li, a t~ng tha'p, theo nghia den sao. Song m~ t khac d6 cling
la cai dich cao voi cua cac nganh nght% thu~t tu my thu~t, am
nh~c, van hQc,san kha'u ... toi ~m thl;lc, trang di€m. Cha't lu'cjng
s6ng tuy thu9c vit%c sll' dl;lng ngli quan la diSu hi€n nhien.
Vay chung hQat d9ng nhu' the' nao?
a) Nam giac quan nhu' nam cai cll'a, a d6 c6 nhfi'ng ngu'oi dung
ki€m soat nhttnhan vien hai quan a cac cll'a kh~u. Co sa lam vit%c
la ho~ t d9ng cua cac th~n kinh cam giac va lien ht% cua chung voi
ht% th~n kinh trung u'dng tren nao b9. Cam giac sinh ra do thong
tin du'Qc truy6n tu cac cll'a-giac quan vS nao b9 d€ nh~n biSt, xU'
ly va htu gifi'. Tuy s6 lttQng te' bao th~n kinh cua cac giac quan
kha d6ng dSu nhau nhttng m6i ngu'oi l~i c6 kha nang nh~n biSt
khac nhau. Nh~n biSt a day c6 nghia la phan bit%t du'QC cai nay
voi cai khac thi dl;l mui nay voi mui kia, vi nay voi vi kia, mau
nay voi mau kia, cac d9 nhan hay nham khac nhau ....C6 nhfi'ng
ngu'oi d~c bit%t thinh tai, thinh mlii, gioi phan bit%t am thanh va
mui vi. Ngttoi gioi nh~c thu'ong c6 kha nang phan bit%t am thanh
t6t hdn ngu'oi thu'ong. Ngu'oi ne'm ru'QU gioi phan bit%t mui
vi.Ngttoi sanh an cling v~y. Khoa hQc cho r~ng ph\1 nfi' gioi nh~n
bie't mui ,han nam gioi. Chuyen gia thll' nttoc hoa c6 th€ ngll'i rna
bie't nuoc hoa gl, lam a dau, la'y hoa h6ng a vung nao. Ngttoi c6
khiSu t~o hlnh gioi phan bit%t S\1' khac nhau cua du'ong net, toi
sang, rna u s~c. d m9t s6 ngttoi kie'm thi kha nang phan bit%t cua
xuc giac phat tri€n m~nh. HQ c6 th€ phan bit%t nhiSu sv khac nhau
cua cac bS m~t cha't lit%u. Trong cac chuyt%n c6 tich dan gian ta
thu'ong tha'y cac nhan v~t c6 bit%t tai a tftng co sa nay. M9t anh
nghe ra't gioi, m9t anh nhln ra't tinh, m9t anh ngll'i ra't tai ... Va
thu'ong ca ma'y anh d6 hQp nhau l~i thl thanh m9t sue m~nh d~c
bit%t chiSn th~ng cai ac. Khi cac em be ve ta c6 th€ nh~n ra nang
khie'u cua cac em a muc d9 phan bit%t cua chung vs dttong net,
-mau hay S~C. NSu a d9 tu6i chi nh~n biSt cac mau cd ban khac
xa nhau nhu' xanh, lam, do, vang rna em l~i biSt dung nhfi'ng mau
gftn nhau cling gam thl em la be c6 nang khiSu. Voi net cling v~y.

12
Thu'ong be chi biet ve net th~ng va cong tron. Neu be biet ket
hcjp hai net, ve cac du'ong g~y hay du'ong hicjn la be c6 nang
khieu.
D9 tinh hay thinh cua cac giac quan c6 hai khia c~nh. M()t la
bien GQ. Tuc giai rong cua Slf nh~n biet. Tuy n6i chung ta chi nhln
tha'y anh sang giua tia cljc do va cljc tim. Tai cilng chi nghe du'QC
nhung am thanh trong IDQt bien GQ nh§t dinh Va mfii, da, lu'oi
cfing v~y nhu'ng cfing c6 nhung ngu'oi dung bien d9 h~p hdn hay
r()ng hdn ngu'oi khac. Thu hai la cling trong bien d9 d6 kha nang
phan biet cua nguoi nay ldn hdn nguoi kia. Cac giac quan cua hQ
tinh hdn cua ngu'oi khac. Va ta cling gQi hQ la nhung ngu'oi nh~y
cam hdn.
Cac b~c th§y thu'ong khuyen hQctro quan sat tl! nhien d6 ren
luyt%n giac quan. Vit%c d~y tre cling g6m cac tro chdi d6 phat tri6n
cam giac ngli qtian cua tre. D6 la bai hQC phat huy kha nang ti~m
tang cua cac giac quan cua tre. Md r()ng bien d9 (di~u nay kh6
hdn vl c6 nhung gidi h~n tuyt%t d6i) va kha nang phan bit%t rna u,
net, mui, vi ... (di~u nay CO th6 qua ren luyt%n rna Gu'QC nang len fO
rt%t.) Ta c6 cau danh cho giao dl;IC tre: hQC an, hQC n6i, hQC g6i,
hQC md ra't hay. D§u tien la hQC an tuc ren luyt%n cac giac quan,
nang kha nang phan bit%t cua cac giac quan. Sau la hQC sll' dl;lng
ngon ngu va cu6i cling la hQC ung xU' voi xung quanh. Truyt%n cua
Andersen v~ IDQt co be "kh6 tinh" vl qua nh~y cam: da dt%m ma'y
l§n dt%m va g6i rna co v§n biet du'oi cling con c6 mQt h~t d~u nho.
N6 lam co be kh6 chiu. Co la ngu'oi ra't nh~y cam va cha:c cha:n
ldn ~en co se c6 m9t tam h6n phong phu.
b )The gioi ben ngoai luon tac dong vao tat ca hay nhi~u giac
quan cling mot luc. Thlfc te ta cling khong bit mfii khi nhln, nha:m
rna: t khi an, bit tai khi ngii'i. Nam cii'a vao n()i gidi cling md va chia
xe thong tin lien ket vdi nhau ngay 1~ p tuc. Vl the cam giac ta thu
du'QC thu'ong la ffiQt cam giac phuc hdp CUa CaC cam giac ngli
quan. Thi dl;l khi d6t lii'a H~n, ttl' thu'Qng c6 ngu'oi' ta thay n6ng,
a'm. Vl v~y mau do h§u nhu' d IDQi noi, mQi dan tQC luon la mau
n6ng, gQi slf n6ng am. Khi trai cay chin chung thu'ong do h6ng.
Vdi tien trlnh lich sii' mau h6ng thu'ong gay cam giac ngQt. Bau

13
 troi mau lo rong vo cung, bi~n xanh lo cling v~y nen mau ld gQi
stj xa xoi hay mat me. (vl the' trong thi ca n6 la mau cua .h y VQng,
nhd nhung!).Nhung m6i lien ke't giua hai hay nhi~u giac quan la
nhung lien tu'dng bac mot. Chung lam phong phu them cam giac
cua chung ta. Chung nang kha nang nh~n biet the' gidi ben ngoai
cua cac giac quan len mot b~c nh~n thuc nua. (j nhung ngu'oi c6
nang khie'u hay c6 stj nh(;ly cam d~c bi<$t ta tha'y hQ c6 nhung lien
tu'dng d~c bi<$t va tinh te' khac thu'ong. Nhi~u ngu'oi nhln mau sac
co cam g1ac ve~ v~ c~~ua
" ? ·" •h h ay cay, d~ang h££ay h~ac. r" '· nh'..1n mau
'""o ngu'o1 '
c6 cam giac v~ am thanh to hay nho, n6 ra hay tat dftn, c6 nhip
di<$u khoan hay nh~t... r6 rang day cling la mot cd sd quan trQng
cho sang t(;lO va hu'dng thl;l ngh<$ thu~t. Cac nha van thd phai ftm
thtjc nhu' ~an Da, Vli B~ng, NguySn Tuan ... ra't tinh vi khi mo ta
cac lien tu'dng b~c mot nay, tuc stj lien ke't tuc thoi cua ngli quan
. khi nhung nhan vien hai quan cua chung ta lam vi<$c d nam cll'a
vao noi gidi. Thi dl;l hQ kh~ng dinh thuc an bay khong d~p mat thl
an kbong ngon. Ng6i an rna d ndi c6 mui xu ue' thl khong an du'QC.
Kh6ng Ttl' d~y hQc tro mie'ng thit thai khong vuong vue thl khong
an. Dan gian d(;ly ta "Nha S(;lCh thl mat, bat S(;lCh ngon com".
c)To a nha cua chung ta c6 mot tftng hftm. Nhung gl chung ta
cam nh~n qua nam ell' a chi diSn ra tren mot m~ t cat thoi gian.
Khoang thoi gian ngan ngui a'y- t6c do chuy~n cac tin hi<$u cua
cac ndron thftn kinh ra't cao, chi vai phftn ngan giay, va ma't di ra't
nhanh. Sau khi du'QC thftn kinh trung u'dng xU' ly cac tin hi<$u,
thong tin cam giac do du'QC chuy~n xu6ng tftng hftm la cai kho lu'u
tru mQi cam giac da qua cua ta. Chung khong ma't di rna chung
chi se du'QC gQi l(;li hay bi lang quen, bo x6 rna thoi. Cai kho a"y
la ky niem. Mot ngu'oi gioi quan sat-tuc c6 cac giac quan nhanh
nh~y., mot ngu'oi giau lien tu'dng lien giac quan (b~c mot) se c6
kho ky ni<$m ldn va phong phu han ngu'oi khac.
Khi chung ta nhln mot mau do thll~p tuc cac mau do chung ta
tung thffy tru'dc day du'QC gQi l(;li, du'QC loi len tU cai kho ky ni<$m
kia. Khi ta ngll'i mot mui-xu ue' hay mot mui thorn thll~p tuc cac
mui xu ue' hay mui thorn til cai gie'ng sau cua ky ni<$m cling trao
VQt len. C6 th~ tha'y khi c6 tac dong mdi vao cac giac quanta dS

14
 dang nhd l(;li cac cam giac cling lo(;li hay lien quan tU'ng hi bo
quen. Khong c6 cac ho(;l t d()ng giac quan ta rat kh6 nhd du'QC cac
cam giac mlii, vi hay am thanh, mau sac. Nhi~u khi ta thay ca m()t
thac cac ky ni~m d6 v~ tran ng~p cac giac quan cua ta. Lien
tu<Jng vdi kho ky uc ngu quan nay co thS gQi la lien tu<Jng bac
hai.
d)Chung ta l(;li nhd r~ng mau do rna ta tU'ng thay gan vdi str
n6ng am, mau h6ng gan vdi S\1 ngQt. Th~m chi c6 thS con phuc
t(;lp hdn nhu': h6ng -ngQt-am -m~m u'dt-em tai. (j cac do(;ln van
thd ta tinh doi lua g~n nhau, h(;lnh phuc ta thay cai h6n hQp nay.
R6i cac lien tu'dng phuc t(;l p ay l(;li du'QC du'a xu6ng t~ng h~m ky
ni~m. R6i bay gio day ta bat g~p m()t mau h6ng thll~p tuc khong
chi cac mau h6ng du'<;5c gQi l(;li rna ca cac lien tu'dng phuc t(;lp kiSu
nhu'; h6ng-ngQt-am-m~m-em tai cfing du'QC gQi l(;li Va tham gia
vao doi s6ng hi~n t(;li. The' nen chi m()t bong h6ng cfing du lam
anh chang nhd ngu'oi yeu cfi g~ p trong cac ky ni~m va cam xuc
ngfi quan. Ta c6 thS gQi day la cac lien tuCJng bac ba. Tat nhien
vl cac lien tu'dng trong kho ky ni~m rat khac nhau va chung cling
luc du'QC gQi l(;li nen cam giac CUa chung ta la phuc hQp khong
m()t chi~u, khong ddn tuye"n va ph~ng. Thi dv: ta da thay m()t
mau h6ng cling cam giac dang, l(;lnh, cling, 6n ao. Thl cling luc
n6 cfing du'<;5c gQi l(;li cling ky ni~m h6ng-ngQt-am-m~m-em tai.
Va cai mau h6ng ta thay day cling hai m~u h6ng du'QC gQi l(;li se
chota nhfi'ng cam giac ngfi quan phuc hQp nhi~u mau thu~n. N6
c6 th~ vU'a ngQt vU'a dang. Nhd l(;li cai ao h6ng cua nguoi yeu ta
phai lla xa c6 thS vll'a ngQt vua dang! Cai kh6i cam giac va lien
. tu'dng cua chung ta nhu' m()t kh6i kim cu'dng da di~n rna cac m~t
ph~ng se chie"u rQi vao .nhau, cac diSm mut va cac du'ong C(;lnh
cfing chie"u rQi len nhau. Chung ta c6 cam giac ctrc ky phuc hQp
kh6 nam bat. Chung la nhung lien tu'CJng b~c ba phuc h<;5p, da
chi~u. D6 la m()t cd sd cho tinh da nghia tat ye"u cU. a ngh~ thu~ t.

15
 2.l~lhii'ng tiu vi~t cua thi ghic
T;ong ngfi quan con m~t la gia'c quan so m()t. N6 l1u vi~t v~
nhi~u m~t. Thoi c6 d~i trong cac trQng t()i thl thu nhfft la ttl' hlnh,
thu hai la chQC mu m~ t. Ai cfing thffy ding mu thl nguy hon diec,
ng~t mfii, ma't vi giac hay xuc giac hang ngan lgn. T~i sao v~y?
Bai 90% thong tin ta thu nh~n du'<;Jc la nho thi giac. Cau chli'i "c6
m~ t nhu' mu "! la m()t ca u chli'i ra't n~ng c6 tinh mi~t thi kha nang
tiep nh~n cua ngu'oi khac ..9.0% cac ky lie, ky ni~m cua ta cfing la
thi giac. Tu' duy a b~c cao nhfft la tu' duy hlnh tU._sJng.
Trong -St! lien thong vdi cac giac quan khac l1u the cfing th()c
v~ thi giac. Con m~ t cho ta nh~n biet mQi doi tu'Qng cua ngo~i
gidi chinh xac va phong phu hon ra't nhi~u so vdi cac giac quan
khac. J'ai nghe khong b~ng m~t thffy la m()t chan ly khoa hQc.
MC)t cam giac xuc giac thi dl;l nhan hay nham c6 th~ bi~u hi~n
b~ng thi giac tot hon rfft nhi~u so vdi vi~c ta so d~ mong thffy
du'QC mau hay net. Cam giac mui, vi cfing c6 th~ bi~u di~n b~ng
t~o hlnh d~ hon la ngu'Qc l~i. Cam giac thinh giac cfing c6 th~
bi~U di~n b~ng hlnh anh d~ hon la ngu'QC l~i. f)6 la nho thi giac
nhanh hon, r()ng hon va nh~y ben hon cac giac quan khac nhi~u .
lgn. Chung ta c6 th~ tt! cho cac thi dl;l tu doi song hang ngay cua
chung ta. Con m~t tinh tdi muc "rudi bay qua biet con dlfc con
cai." Ngu'oi c6 con m~t tinh doi thl chi liec m~t m()t cai la "n~m
du'Qc va'n d~" Ngu'Qc l~i con m~t cfing b()c 19 n()i gidi m()t ngu'oi
m~nh me nhfft. N6 khong phai la "cli'a s6 cua tam hdn" n1C)tcach
vi von rna n6 la cli'a chinh rna vao n()i gidi cua chung ta.N6 la cli'a
chinh cU. a tam h6n!
Chinh nho cac uu vi~t va d~c di~m-ma chung ta se xet ky hon
a cac phgn sau- rna thi giac la manh dfft cho m()t man ngh~ thu~t
quan trQng la my thu~t, d6ng thoi la co sa cua ta't ca cac mon
ngh~ thu~t khac, cua tu' duy hlnh tu'<;Jng. N6 la mot phgn ldn nhan ',
each cua mot ca nhan bdi n6 tiep nhan, xli' ly va luu gifi' 90%
thong tin thong thoang gifi'a noi va ngoai gidi.

16
 3.Ngon ngii' nhli mt)t h~ thO'ng tin hi~u d~i di~n
Con ngu'di c6 ngon ngfi', d6 la di~u khac vdi loai v~t. Ngon
ngu khong mang tinh di truy~n. Cac loai v~t s6ng bay dan, tieu
biSu la ong kie'n, chim di tni. .. c6 h~ thO'ng tin hi~u ciia chung va
h~ th6ng nay du'QC di truy~n. CJ cac loai V~t thong minh ,nhat ta
thay kha nang hQC, b~ t chu'dc, giai rna nhfi'ng tin hi~U don gian
nhat -thi d1;1 nhu' d ca heo, linh tru&ng, ch6, nglfa ...Tuy nhien v~n
phai nh~n ding ngon ngfi' la san pham rieng ciia xa h9i loai ngu'di.
Cac bfty ngu'oi nguyen thuy sang t~o ra ngon ngfi' ciia mlnh. N6
thay d6i vdi Slf pha t triSn cU. a c{)ng d6ng trong lich sll'.
Ngon ngfi' c6 cac don vi cd ban la cac tit. Cac tit nay du'Qc quy
u'dc ng~ u nhien trong c{)ng d6ng. Quan trQng nhat la danh tu chi
m9t d6i tu'(jng nh~n thll'c nao d6 nhu' cay' nu'dc, lll'a, nui, dat, troi,
chim, ca, hu'du, h6 ... hay cac mau, mui... do cac giac quan nh~n bie't
du'c;Jc.Sau d6 la cac d{)ng tu chi cac hanh d{)ng nhu' ng6i, an, ch~y,
da, nhay, darn, dao, deo, .. Thu nfi'a de'n la cac tr~ng tit va tinh tit
tuc la nhfi'ng tu b6 tuc cho d{)ng tit va danh tu. Cac tu nay giup
lam r5 s~c thai cU. a cac d6i tu'Qng nh~n bie't thi dl;l nui cao, cay
ldn, song dai. .. an nhanh, u6ng nhi~u, di ch~m... Cu6i cling ngon
ngfi' c6 h~ th6ng ngfi' pha p tll'c cac quy t~c v~ Slf lien ke't cac tit dS
t~o ra cac quan h~, mo ta cac quan h~ gifi'a con ngu'di vdi con
ngu'oi va cac quan h~ cua cac d6i tu'Qng. Ngon ngu la co sd cua
tu' duy , nhat la tu' duy logic. Ang-ghen gQi ngon ngfi' la vo trlfc tie'p
ciia tu' duy.
Ngon ngfi' la h~ th6ng tin hi~u cua m9t c{)ng d6ng dung mot
ngon ngfi' nao d6. Cac nha tam ly hQc nh~n thll'c ban khoan v~
· vi~c slf khac bi~t v~ ngon ngfi' c6 dong khuon cac slf khac bi~t v~
tu' duy ciia cac dan t{)c khac nhau hay khong.Thi d1;1 ngu'di Eskimo
c6 tdi 400 tu chi tuye't. Nguoi Vi~t ta chi c6 m9t tu -nh~p ngo~i vi
ta khong c6 tuye't. V~ y ngu'di Eskimo tu' duy v~ tuye't c6 khac
nguoi Vi~t khong? Ngfi' phap tie'ng Due rat ch~t che, ngfi' phap
tie'ng Vi~t so vdi n6 long leo han nhi~u, thl ngu'oi Vi~t c6 tu' duy
long leo rna uySn chuySn han ngu'oi DU'c ch~ t che va cling nh~c
khong? Ch~c ch~n c6 slf khac bi~t d th6i quen tu' duy nhu'ng kh6
c6 khac bi~t d ban chat ciia tu' duy. Con m~t ta nh~n bie't mQi mau

17
tning, ai cling v~y. Ta cling c6 cam giac l~nh nhu' nhau, c6 cam
giac u'ot nhu' nhau, c6 nh~n biet v~ to nho nhu' nhau. Nen tuyet voi
nguoi ·E skimo hay nguoi Vi~t d~u nhu' nhau. C6 di~u chung khac
nhau v~ s~c thai do kinh nghi~m nh~n biet tuyet khac nhau. Th6i
quen cua ngu'oi DU'c c6 th~ Et u'a chinh xac va ngu'oi Vi~t d~ xue
xoa "chin bo lam mu'oi" nhu'ng nh~n thll'c v~ cac quan h~ va chat
lu'Qng, so htQng la lQlong khac nhau vl v~y ca ngu'oi DU'c l~n
nguoi Vi~t d~u c6 th~ nh~n thll'c chinh xac va long leo nhu' nhau,
hi~u nhau du'QC. Tuy nhien d day vai tro cua cac giac quan tll'c cai
goc, nhfi'ng cam nh~n lam xuat pha t di~m cho pha t tri~n ngon ngfi'
la quan trQng nhat. Tre gioi quan sat se pha t tri~n ngon ngfi' tot
han tre quan sat kern. Cac t~t bffm sinh h~i cho ngli quan anh
hu'dng m~nh toi pha t tri~n tu' duy do st;( pha t tri~n ngon ngfi' g~ p
kh6 khan.
Di~m tiep theo c~n neu la du ngon ngfi' phong phu den da u n6
cling chi la hfi'u h~n va c6 tinh d~i di~n. Nhfi'ng gl ngli quan cam
nh~n du'QC giong nhu' ffiQt phong canh rna ngon ngfi' d~i di~n cho
n6 chi la tam ban d6. Con duong di tht;(c g6 gh~ hay ph~ng phiu
voi nhfi'ng canh tri thay d6i theo bu'oc chan ta chi con la mC)t net
ngoan ngoe hay mC)t du'ong ke th~ng tren ban d6. Tam ban d6 ay
l~i du'QC ve ra bdi nhfi'ng don vi du'ong net cham V~Ch, mau, hlnh
rat d~ phan bi~t, r6 rang nhu'ng qua so sai so voi phong canh th~ t.
Cam nh~n ngli quan khac voi di~n d~ t ngon ngfi' nhu' ta di du lich
tht;(c so voi xem tam ban d6 khu du lich ay. Ta c6 th~ phan bi~t
hang tri~u mau nhung tu chi mau thl rat it. Mau do c6 vo van s~c
thai Cl;l th~ nla chi c6 mC)t 'ngu'oi d~i di~n' la tu Do. Nhfi'ng tu chi
cac cam giac khac cling h~n che nhu' v~y. N~ng lathe nao? Nh~
la the nao? Mui hang h~c la mui the nao? Min la the nao? Nham
la the nao? Tht;I'c te cam nh~n ngfi' quan phong phu bao nhieu thl
ngon ngfi' h~n che bay nhieu. f)oi voi ngu'oi c6 nC)i gioi phong phu
c~n bi~u d~ t n6 bang ngon ngfi' thl qua tht;(c ngon ngfi' la mot cai
'nha til ' c~m giam con ngu'oi,
Nhung cling chinh d gioi h~n tin hi~u d~i dien theo quy u'oc
ng~u nhien ay-du'QC trlnh bay theo trlnh tt;( thoi gian- rna ngon
ngfi' t~o ra du'oc mC)t du' dia cho mon ngh~ thu~t dC)c dao la van

18
tho- hay ngon ngu d~p. Mot tie"ng hay chu do d~i di~n cho muon
van kinh nghi~m, ky uc v~ rna u do va khi n6 xuat hi~n qua tai
hay mat n6 cling gQi l~i cho ta tat ca nhung ky ni~m, ky uc ay.
Cau tho "Anh di dau, anh v~ dau/ Canh bu6m nau, canh bu6m
nau, canh bu6m... " (Nguy~n Binh) t~o dtt dia cho bie"t bao nhieu
rna U na U tu ky UC ngu'oi dQC trd V~ Va nhfi'ng lien tu'dng phuc hQp
ay t~o ra khoai thu thftm my. Canh rna Nguy~n Du ta "Long lanh
day nu'oc in troi/ Thanh xay kh6i bie"c non phoi bong vang" vera
trong d~u ta m()t phong canh phong phu.Thl!c chat khong phai
nha tho ve ra cho ta rna nhung tu ong dung, ngon ngu ong dung
da thay cac tin hi~u thi giac Cl;t thS, trl!c tie"p khi ta nhln gQi l~i
nhung tin hi~u va lien tttC1ng thi giac ta tung trai nghi~m dS ta tl!
ve ra cho ta m9t phong canh. Vl nhung hlnh anh ta tV ve ra nho
lien tu'dng thi giac khi dQC hay nghe tac phftm van hQC la CUa
rieng m()t ca nhan nen khi xem phim ch~ng h~n ta it khi d6ng y
voi nhung gl d~o di~n 've' ra theo tac phftm van hQC. M6i ngu'oi
c6 m()t co Ki~u, m()t Tu Hai, m()t Thuc Sinh cua rieng mlnh la vl
v~y.
Chung ta n6i v~ ngon ngu vl hai ly do: ben c~nh cac thong tin
giac quan trl!c tie"p con ngttoi con c6 h~ tin hi~u ngon ngu t~o kha
nang tu' duy, d~i di~n cho cac cam giac ngii quan. Hai h~ tin hi~u
thong tin nay d()c l~p nhu'ng lien h~ voi nhau. Ngh~ thu~t ngii
quan giu p cho ngon ngu pha t triSn, van chttong ra doi. Nhttng van
chu'ong hoa ngh~ thu~t- di~n giai ngh~ thu~t b~ng van chttong
hay dung ngh~ thu~t dS minh hQa van chu'ong d~u khong c6 gia
tri thftm my cao. Nhttng van chttong c6 thS giu p ta lam phong phu
the" gioi cam giac cua mlnh, the" gioi lien tttdng ngii quan tV do va
phong phu. Khi d6 n6 h6 trQ dac ll!c cho ngh~ thu~ t.

19
 4. Tftng thliQ'ng cua to a nha
Chung ta tha'y r~ng nhfi'ng gl du'cjc ki6m soat a nam cli'a vao
noi gioi du'cjc chuy6n xu6ng t~ng h~m, kho ky ilc va a d6 chung
khong n~m yen theo mot tr~t tlj nao ca rna cfing luon ho(;lt dong.
St;t' ho(;lt dong cua chung thuoc t~ng ti~m thilc ta khong y thilc
du'cjc. Mot bi6u hi~n ciia st;( ho(;l t dong ciia chung duoi t~ng h~m
la nhung gia'c mo. Do v~y ngay khi chung ta khong nho l(;li di~u
gl nhfi'ng ky ilc~ nh~n cam ciia ta, kinh nghi~m s6ng cua ta v~n
ho(;lt d()ng. D6la co sd cho m()t n9i gioi phong phu va slj sang t(;lO.
Mot khi c6 tac dong m(;lnh vao nam cli'a, nhfi'ng cam giac ngfi
quan l~p tile gay ra cac lien tuang va gQi l(;li cac lien tuang til
t~ng sau ky ni~m. Su' ho(;lt d9ng nay d(;lt toi mile do nha't dinh thl
thang hoa len t~ng thu'cjng ciia toa nha. (j d6 khong con trong va
ngoai nha, khong con noi va ngo(;li gioi, khong con cac cli'a ra
vao. Noi gioi va ngo(;li gioi hoa lam mot, cac giac quan nhu'
khong t6n t(;li nfi'a. D6 la S\l sang t(;lO, la giay phut h(;lnh phuc,
thang hoa ciia noi gioi. Tren day toi da hlnh tu'cjng hoa noi gioi
ciia chung ta nhu' mot toa nha voi t~ng tret c6 nam cli'a giac quan,
t~ng h~m ciia ky ilc va t~ng thu'ong ciia su' thang hoa. D6 la the'
gioi cua y thilc va ti~m thilc, vo thilc. The' gioi a'y la philc t(;lp nha't
trong tlj nhien va chi c6 a loai ngu'oi va a m6i ngu'oi la rieng bi~t.
v oi slj khao sat so lu'cjc tren chung ta c6 th6 tha'y vai tro quye't
dinh ciia ngfi quan va phu'ong thilc ho~ t dong cua chung. D6 la co
sa cho sang t(;lO va cam nh~n ngh~ thu~t. Bai hQC cftn rut ra la
phai luon dao luy~n cac giac quan ciia mlnh, nang cao kha nang
nh~n bie't, pha t huy mQi cung b~c ciia cac lien tuang, trau d6i
kie'n thilc phot:tg phu' tlj tin va tlj nhien trong vi~c cam nh~n the'
gioi ben ngoai. Qua d6 ta xa y dljng cho mlnh mot noi gioi phong
phu, Cl;l th6 lam co sa cho sang t(;lO ca nhan. H(;lnh phuc la slj
thong thoang cua cac giac quan. H(;lnh phuc la nhfi'ng ai c6 nhi~u
dip thang hoa len t~ng thu'cjng ciia toa nha bai hQ cling la ngttoi
sang t(;lO thanh cong nh§t.
 S.Cd nang xuc cam-d6ng cam- tu' duy thf ghic
1. Xuc cdm va d6ng cdm
Toi dung tntdc buc Hoa hu{Jng duang cua Van Gogh. Toi tha'y
mau vang cua bu6i sang d~p trdi ben H6 Guam Ci Ha N()i, noi c6
hie toi da g~p co gai m~c ao vang tuoi va toi thffy vui Hing lang.
L~n khac toi tha'y nhung bong hoa hudng duong la bu6i chiSu ta
bu6n ba. Nhu anh vang le 16i tren nSn trC1i Siberia u bu6n menh
mong cua nude Nga xa xoi. Toi thiy bu6n man mac. L~n khac
nua dung trudc nhung bong hoa b~ng SOft d~u ve tren vai ffy toi
· tha'y nhu sd vao da m~t ba n()i toi vll'a qua dC1i Ci B~nh vi~n 7 Hai
Phong. M()t khong khi tang t6c va ghe r<jn.M()t n6i dau ddn tran
ng~p.
Toi dung trudc buc Nha thiJ cua Monet. Mau tim, lam, vang
nh~ t, tr~ng, ghi. ..lan to a, toi ngll'i tha'y mui huang hoa lffn khua't
dau day. Toi dua tay ra trudc tranh dS mong tha'y cai a'm ap cua
n~ng sdm.
Toi dung trudc buc TL:f hor;L cua Rembrandt. Ngttdi trong tranh
toi khong quen bie't, ~a 1~ hoan toan, each rnay tram nam va ngan
cay s6. Buc tranh t6i mo, toi di vao nhu vao ~goi chua c6. T6i om
r6i cu d~n sang len, yen l~ng va an tam. V~ng tran nhan nheo,
cai mfii to xa'u xi, go rna nhan nheo va cai mi~ng vll'a nhu' mim
cttC1i vll'a nhtt khong phai the'. Doi con m~t cang kh6 hiSu han.
Ong ta loi cu6n toi. R6i toi nghe nhu ong ta bao r~ng: B(;ln tre (;1,
cu()c dC1i 1~ l~m, vui l~m, chan l~m, kh6 l~m, su'dng l~m... ching
ai s6ng hQ b~n dttcjc da u!
DQc nhfi'ng ca u tho: "Dttdng xa nghl n6i sau nay rna kinh" cua
-Nguy~n Du, "Udc gl ta hoa ra dtta IDS cho ngu'di rll'a nude mu'a
ch~u d6ng" cua Tu Xttong hay "Son ha cfing ao/Con trung cfing
htt "hay" BSn thu ph6ng dung rfi ta huy" cua Nguy~n Gia ThiSu
ta cung co thS thay nhung cam giac, nhung xuc cam nhu tren.
Chung vita ra't md h6 vua rat C\} thS.
Nghe nh~c cua Mozart hay Bethoven cfing tha'y v~y.
Ngil'i m()t mui huang hoa n()i co cfing c6 thS tha'y nhtt v~y.
An m()t mie'ng d6i ch6 nhu N am Cao, u6ng m()t ngt;tm ru'<ju
nhtt Ly B~ch, Tan Da cfing c6 thS tha'y nhtt v~y.

21
 Ch(;lm vao Ian da ngu'oi ta yeu hay nhu' Han M~c Til' so vao
ta"m nhung: "Long thiep bu6n nhu' mot ta"m nhung" ta cling c6 th6
tha"y nhu' v~y.
Xet v~ d0 m(;lnh thi thll' tq d~ tha"y cac cam giac tren la thi
giac, thinh giac, ngon ngii' r6i moi toi cac giac quan khac. 86 la
do uu vi~t cua hai giac quan Ion d6 va cua h~ tin hi~u ngon ngii'.
d thi dv thll' nha"t chung ta tha"y mau vang hoa hu'ong du'ong
moi l~n khac nhau da gay ra nhii'ng xuc cam khac nhau. Tho(;lt
tien mau vang son d~u gQi l(;li mot mau vang cua cai ao, hay n~ng
ban mai ch~ng h(;ln.Trong qua khll' cai mau v:ii va n~ng §y da
mang l(;li cho toi cam giac khoan khoai. Lftn khac mot rna u vang
khac v6n g~n voi cai bu6n da du'QC gQi l(;li. Lftn thii' ba thi mot
rna u vang g~n voi sq dau don tu qua khll' den lam khach cua hi~n
· rr""' ·llulen
t~l. ~at
1-. ·" A., 1'
uO A ·?
1.a Slf uOll g1an 1-. ""'· A
uOa., tOl XUC cam r1uO mQt
1-.""' .,
ua CO Cue ? "

tin hi~uthi giac gay ra.

d thi dv thll' hai ta tha"y cac mau gay ra cac lien tu'dng lien giac
quan trqc tiep. Chung gay cam giac mat cua hoi nu'oc, a"m cua
anh n~ng len Ian da cua ta. Tac dong vao xuc giac. Chung gay
mot cam giac l~ng le, mot lien tu'dng voi thinh giac. Chung cfing
gay mot cam giac v~ mui gi d6 nh~ nhang d~ thich. Va c6 th6
chung cfing chota mot cam giac gi d6 d dftu lu'oi. T6m l(;li cac tin
hi~u thi giac c6 th6 gay cac lien tu'dng voi cac giac quan khac.
Nhii'ng cam giac phi thi giac §y c6 th6 la trong hi~n t(;li nhu'ng
cfing c6 th6 la tu trong kho ky U'c eli a ta rna trd v~' hoa tan voi
hien tai .
.d thi dv v~ bll'c tq ho(;l cua Rembrandt cac lien tu'dng hon h<;p
tu hi~n t(;li va qua khll' d~n toi toi nhii'ng xuc cam kh6 ta, khac
nhau , mau thu~n nhau, rang buoc nhau . Nhii'ng lien tu'dng nay
lam cho cac thong tin thi giac trd nen da nghia. Ket ca"u cua chung
voi nhau cfing ra"t phll'c t';lp va du'a toi den mot nh~n thll'c. Day la
nh~n thll'c c6 tinh triet ly v~ cuoc doi . Ta n6i nhan v~ t trong tranh
la mot hinh tu'<;ng ngh~ thu~ t. Ta c6 cam xuc va tu' duy hinh tu<;ng
c6 gia tri nh~n thll'c cao.
Trong tru'ong h<;p thll' tu' voi cac cau tho cua Tu Xuong,
Nguy~n Du, Nguy~n Gia Thi~u ta tha"y h~ th6ng tin hi~u ngon

22
 ngu- am thanh-dC;ti di~n cho cac cam nh~n thi giac da ve ra nhung
hlnh anh thi giac trong d§u ta. Mau vang cua ch~u d6ng, hlnh tron
cua cai ch~u, do trong cua nude mu'a, con du'dng nhu' mot net nho,
cai xe ngl;l'a nhu' mot chffm nho trong khong gian mo mit, may net
phd phat, tieu di~u cua cai be'n song ... Nhung yeu to thi giac phai
sinh ay lC;ti gQi lC;ti nhung kinh nghi~m thi giac tu ky uc cua ngu'di
dQC d~n tdi cam giac V~ Sl;l' tron, d§y, am mat CUa tlnh yeu, d~n
tdi cam giac lo SQ bat an cua tu'dng lai, d~n tdi nh~n thU'c V~ cai
nho nhoi VO nghia CUa CUOC ddi va nhung dau kh6 , hC;tnh phuc ldn
lao CUa CUOC doi a y.
d cac thi dl;l tie'p theo v~ khll'u, viva xuc giac ta thffy cac lien
tu'dng h~p va trl;l'c tiep hon. Cac lien tu'cjng b~c mot ddn gian nay
nh~m vao cac giac quan h~p nhat, kh6 gay lien tu'dng b~c hai hay
b~c ba. Vl v~y chung kh6 d~n tdi mot sl;l' nh~n thuc sau hay rong
ldn. An, uong, sCi, ngll'i cling la mot ngh~ thu~t nhung chung
thu'CJng dap ung nhung nhu c§u trl;l'c tie'p sinh hQc, tam ly Cl;J th6
rna thai. Khai thac cac giac quan h~p, cac khoai thu do cac giac
quan nay sinh ra la vi~c rfft kh6 cua ngh~ thu~t. ThuC5ng thinh
giac Va thi giac dong vai tro chu dC;lO trong .xay dl;ing hlnh tu'<;jng
va gay ra xuc cam th~m my.
Nhu' v~ y ta thffy co che' xuc cam la mot cd che phll'c tC;t p vdi Sl;l'
tac dong ngli quan hi~n tC;ti va sl;l' tr6i d~y, n6i len, hQat dong cua
vo van cam xuc va lien tu'dng tu t§ng h§m, tu kho ky ll'c. ThuC5ng
ta luon thffy sl;l' b6i h6i, xuc dong ga:n voi sl;l' s6ng dong trd lC;ti cua
ky U'c, cua nhung kinh nghi~m. Nhung xtic dong phll'c hc;1p cua
hi~n tC;ti va qua khll' pha tron voi nhau tC;to ra mot khoi da chiSu
. nhu' vien kim cu'dng nhi~u CC;tnh. M6i du'CJng th~ng noi mot di6m
nay vdi mot di6m kia la mot lien tu'dng b~c 1, m6i m~t ph~ng tC;lO
ra bdi ba di€m va ba du'CJng la mot lien tu'dng b~c 2 va m6i khoi
ba chi~u la mot lien tu'dng b~c 3. Nhung lien tu'd.n g muon h1nh
VC;tn trC;tng ffy di~n ra ng~u nhien vdi Sl;l' tham gia tich CtfC CUa ti~m
thll'c rna ta khong ki€m so at n6i . Chinh vl v~ y ta cling khong bao
gid ki€m soat du'QC xuc cam cua mlnh. Ta. khong th€ tl;l' chi huy
mlnh: dung 12 gia 5 phut tru'a nay ta se vui hay se bu6n. Ta khong
th€ tl;l' ra l~nh nhln mau do ta se vui, nhln mau den ta se dau kh6 ...

23
Chinh slj khong kiSm so at du'c;5c nay t';lo nen khoai thu va kboai
thu th~m my. Nhung xuc cam lam chota nh~n thll'c du'QC v€ rnlnh,
di€u phan bi~t Ion lao nha't giua con nguoi va con v~ t. Nh~n thll'c
v€ mlnh la m()t ph~n can ban cua nhan tinh. Ngh~ thu~t mang l';!i
chota nhung xuc cam va c6 gia tri nhan ban, xay dtjng nhan each
la vl v~y.
2. Co chi dbng cam
Nhu' v~y _ta tha'y khoai cam ngli quan c6 thS du'cJc thoa man
trljc tie'"p. Chung mang tinh cha't sinh ly thu~n tuy, lien quan de'"n
th~n kinh khoai cam. Cao hon la khoai cam hay khoai thu th~m
my c6 co sd la khai cam ngli quan nhu'ng bao g6m ca tam sinh ly
va doi s6ng n()i gioi phll'c hcJp. Chung khong thoa n1an trljc tie'"p
ngli qu.an rna dinh huang v€ slf tlj y thll'c, lam ta tha'y n()i gioi,
nhan each mlnh phll'c t';l p hon, phong phu hon.
C6 thS trlnh bay tac ph~m ngh~ thu~t nhu la noi quy tv cua cac
cam XUC ngli quan, nhung ky ni~m, hy VQng Va nhung nh~n thU'c
tu' tu'dng.

N gii quan - ky ni?m - hy v9ng - tu tuiJng

~I 1/
Tac philm ngh? thuljt

Theo chi€u ngu'cJc l';!i tac ph~m cling gay ra nhung hi~u U'ng
dinh huang noi ngu'oi thu'dng thll'c. Tac d()ng toi ngli quan, tu'
tu'dng, tlnh cam cua hQ . Tac ph~m ngh~ thu~t gay ra m()t vv n6
dinh hu'ong lam ngu'oi thu'dng thll'c c6 khoai cam ngli quan, gQi l';!i
nhung ky ni~m noi hQ , lam hQ hy VQng, tac d()ng vao suy nghi
nh~n thll'c cua hQ. Giup hQ tlj y thll'c v€ mlnh.
Ne'"u tac ph~m d giua tac gia v1 ngu'oi thu'dng thll'c thl ta se
tha'y hai cai ph~u d6i xll'ng thS hi~n slf d6ng cam giua tac gia va
ngu'oi thu'dng thll'c cling la slj d6ng cam giua ngu'oi nay voi ngu'oi
kia , giua con ngu'oi voi con ngu'oi n6i chung. Vl v~y tac ph~m
ngh~ thu~ t mang tinh ca nhan, tinh c()ng d6ng va. tlnh nhan lo';li
cling luc.

24
 Chung ta c6 thS ddn gian hoa st;t
d6ng cam theo sd d6 g6m 7 tnl'dng
h<;1p sau day
1. Tac phftm 0 n~m tren m()t
du'dng th~ng. 0' la di~u rna ngu'di
2 thu'dng thU'c quan tam l~i n~m tren
m()t duong th~ng khac. d day
kh6ng c6 st;t g~ p go gifi'a ngu'di
3 thu'dng tU'c voi tac phftm va tac gia.
Khong c6 Sl! d6ngcam. Ngu'oi
thu'dng thli'c kh6ng coi 0 la tac
phftm ngh~ thu~ t. Thi d1:1 khi ta moi
4
lam quen voi installation hay per-
formance nhi~u ngu'di kh6ng coi d6
la my thu~t va "khong hiSu" ti gl,
kh6ng coi d6 la my thu~t, th~m chi
coi d6 la chuy~n dien r6. Thi d1:1
nhu' m()t ngu'di hoan toan kh6ng
6 quan tam toi am nh~c di nghe giao
hu'dng hQ se thffy d6 chi la nhfi'ng
mo am thanh h6n d()n.
7 2. 0 va 0' cling n~m treri m()t
du'dng th~ng nhung kh6ng trling
nhau. Tac phffm n~m ngoai t§m
nhln cua ngu'di thu'dng thU'c, du tac
gia va hQ cling c6 st;t quan tam. Thi
d1:1 v~ro m()t phong tranh c6 nhfi'ng tac phffm ta lu'ot qua m()t each
bang quan. Ta hoan to an khong dS y de'n chung du tac gia da 'tam
huye't' toi da u khi sang tac.
3. Hai.phSu cam xuc cua tac gia khi sang tc1c va ngu'di thu'dng
thU'c khi thu'dng thU'c d6i xU'ng nhau hoan toan qua 0. St;t d6ng
ca m d~ t toi mli'c tuy~t d6i , nhu' soi gu'dng,hai tam h6n hoa lam
m() t, nhu' Ba Nha voi Ttl' Ky trong giai thQai c6 . Sl! d6ng cam nay
rat hie'm hoi va quy gia.
4. PhSu cua nguC1i thudng thli'c c6 cling d() sa u nhung r()ng ·

25
hon pheu cua tac gia. Nguoi thu'dng thU'c se tha'y tac ph~m khong
phong phu.
5. Pheu cua nguoi thu'dng thU'c cling d(> sau nhung hyp hon
pheu cua tac gia. Nguoi thu'dng thU'c cam tha'y tac phftm qua
phong phu, lam mlnh choang ng<;p ho~c c6 khi tha'y tac ph~m la
ru'om ra' c6 nhung thU' thua, "khong c~n thie't ".
6. Hai pheu c6 cling bien d(> r(>ng nhu'ng pheu cua tac gia
nang hon. Ngu'oi thu'dng thU'c se tha'y tac ph~m nang ce;tn, khong
sau s~c.
7. Hai pheu cling bien d(> nhu'ng pheu cua tac gia sau hon.
Nguoi thu'dng thU'c se tha'y tac ph~m qua bi hi~m, "kh6 hi~u ",
ky 1~.
Ca bay tru'ong h<;p tren c6 th~ xay ra voi m(>t nguoi va m(>t tac
ph~m. Di~u d6 tuy thu(>c vao Slf thay d6i cua ban than ngu'oi
thu'dng thU'c, moi tru'ong thudng thU'c. M(>t tac ph~m Ion luon gay
ra nh.ung Slf d6ng cam khac nhau d m6i l~n thu'dng ngQan, d m6i
ngu'oi thu'dng ngQan khac nhau. Cling dQc Nguyen Du nhung m6i
nguoi chung ta, m6i luc dQc khac nhau le;ti c6 m()t co Ki~u khac
nhau. Tu c6 nhung CUQC tranh cai nay lll'a giu cac van nhan xem
co Ki~u la m(>t thl;IC nu hay m(>t "con die'm"! BU'c tu'Qng Quan Am
nghln m~t nghln tay cua Truong Tien sinh d chua But Thap cling
la v6 van Quan am trong v6 van thoi kh~c, trong long v6 van con
ngu'oi khac nhau. Chung ta c6 th~ tlf nghi~m tha'y Slf d6ng cam
thay d6i ra't nhi~u khi chung ta nhi~u l~n thu'dng thU'c m(>t tac
ph~m ngh~ tu~t nao d6. Nguyen Du vie't "Thien he;t ha nhan kha'p
T6 Nhu"- c6 ai kh6c T6 Nhu' khong?- d6 la s~t mong moi m(>t slf
d6ng cam tuy~t d6i may ra se toi voi mlnh trong lich sll' thu'dng
thU'c Truy~n Ki~u. V oi ngu'oi sang tac va nguoi thu'dng thU'c thl
va'n d~ la lam sao CO du'QC cho mlnh m(>t cai pheu r(>ng va sau,
cang sau, cang r(>ng cang t6t. Nghia la phai c6 m(>t ngoi nha Ion
fQng VOi cac giac quan-nam Ctl'a tinh nh~y, t~ng h~m Va t~ng
thuc;ng sau, cao. D6 cling la nhan each ngu'oi sang tac va nguoi
thu'dng thU'c.
3.Th6ng tin thdm n1y- kit c(iu tac phdm
Ta tha'y r~ng thong tin tham my khac voi thong tin thong

26
 a
thu'ong ch6 chung sinh ra xuc cam cac b~c 1,2,3 khac nhau. Mot
don vi thong tin, mot bit chinh la kha nang chQn mot trong hai,
a
giong nhu' nga ba duong ta phai chon mot nhanh re. Do ket ca'u
cac lien tu'dng phuc hQp nen thong tin th~m my -voi cac lien
tu'dng lam cho ky uc ho~ t dong c6 dinh hudng, khong don nghia,
khong chinh xac duy ly rna da nghia. N6 la mot sV chon nhung
luon t~o ra cac sV chQn khac. Mau vang cua ky thu~t in chi don
nghia la mau vang, doi l~p voi lo va do tren vong tron mau. Mau
vang d buc tranh khong don nghia va xac dinh nhU' v~y.
Ta n6i v@ cac cam xuc, lien tu'dng,d6ng cam hlnh ph~u (J phftn
tren la n6i toi mot ca'u true thong tin phuc t~p do tac ph~m gay ra
noi nguoi thu'dng thuc ho~c ngu'Qc l~i la sv sinh ra tac ph~m trong
qua trlnh sang t~o. Tac ph~m nhu' m9t qua mln dinh huang, gay
ra mot chum cac xuc cam va lien tu'dng thoa man nhu cftu th~m
my cua nguoi thuang thuc, t~o ra khoai thu th~m my. Ke"t cffu cua
chum xuc cam va lien tu'dng d6 khong th~ ly giai chinh xac, r5
rang duy ly. Bai ban chfft thong tin th~m my la da nghia-do c6 cac
lien tu'dng khong ki~m soat dU'QC til tgng ti@m thuc Va do ket cffu
khong duy ly CUa tac ph~m du'QC caU thanh tlt cac don Vi thong tin
th~m my.
Tiep theo chung ta c6 th~ don gian hoa cai ca'u true da chi@u
cua tac ph~m ngh~ thu~t thanh hlnh tu'<;jng mot cay d~i voi cac
canh nhanh che doi. Chung ta biet r~ng cu 3 di~m nut bat ky ta
c6 m9t m~t ph~ng. Nhu v~y cay d~i se nhu' m9t vien kim cu'ong
16ng lanh voi vo so cac m~ t ph~ng rQi chieu nhau.
Til goc cay d~i c6 bao nhieu con duong di toi mot dftu mut thl
c6 bay nhieu each thu'dng thuc tac ph~m. M6i lgn thu'dng thuc
chung ta nhu con kien bo til goc den m9t diSm mut nao do va cac
di~m nut, cac nga ba, nhan re, noi rna ta phai ChQll mot trong hai
con duong d~ di tiep la nhung chinh h<;5p khac nhau. M9t tac
phffm vi d~i la m9t cay d~i vi d~i co nhi@u diSm nut va co nhi@u
di~m dgu mut. Ta dS dang nh~n thffy r~ng se c6 VO van con
dttong dS thttong thuc tac phffm. Tinh da nghia duc;ic dinh hu'ong
khac nhau (J m6i lgn. Vl the tac phffm ngh~ thu~t c6 th~ song mai.
M6i di~m nut c6 hai nhanh re, chQn mot la xuc cam cua ta da

27
du'QC dinh hu'ong khac.Khi mot di~m nut du'QC b~t sang, gi6ng nhu'
mo hlnh h~ th§n kinh voi cac noron n6 se dftn toi mot m~ng anh
sang khac. Qua trlnh sang tao la qua trlnh gia cong thong tin thftm
my khai thong noi gioi va ngoai gioi, !yua kham pha ngoai gioi
vua kham pha, lam giau cho noi gioi. Va nhu' S\f d6i xung cua hai
cai ph€u cho thffy, qua trlnh thu'dng thuc tac phftm cling di€n ray
h~t nhu' v~y. Khi d~t khoai thu thftm n1y ngttoi sang tac cling nhu'
ngu'oi thu'dng thuc d~u bu'oc len t§ng thu'<Jng cua toa nha noi gioi .
cua mlnh.
4. Tu duy thj giac .
Tu na y~da kha quen thuoc trong khi it nghe thffy tu' duy thinh
giac cang khong thffy n6i toi tu' duy vi giac, tu' duy khuc giac hay
tu' duy xuc giac. Du r~ng tfft ca ngli quan la cac co quan cam giac
giu p ta nh~n bie'"t nhu'ng chi c6 thi giac moi tie'"n g§n de'"n tu' duy
hon ca. N6 cho phep ta bi~u hi~n cac quan h~ ti~n ngon ngfi' va
ngon ngfi'. N6 c6 kha nang truu tu'<Jng hoa voi mot kha nang t~o
y nghia bi~u tu'Qng, tu'Qng tru'ng hay th~ hi~n cac quan h~ truu
tu'Qng giua cac S\f v~t. M~t khac n6 con giup taco dQng hoa, don
gian hoa, chinh xac hoa cac quan h~ d6 thay cho S\f di€n giai
b~ng loi n6i ru'om ra.
Ngon ngfi' la moth~ th6ng tin hi~u thinh giac rna don vi nho
nhfft la am tie'"t va chung tuan thu tfl;lC thoi gian, tru'oc sau. Khi
du'<Jc d6 hQa hoa chung cling du'<;Jc xe'"p theo tr~ t t\f nhfft dinh: phai
trai, tren du'oi. .. tren mot m~ t ph~ng.
Thi giac dung cac tin hi~u va ky hi~u khong theo tfl;lC thoi
gian, quan h~ cua cac tin hi~u di€n ra trong khong gian. Khac voi
tin hi~u ngon ngfi' tin hi~u thi giac c6 th~ mang nghia bi~u tu'Qng
va tu'Qng tru'ng voi noi ham du'QC quy u'oc. N6 cling c6 th€ t~o
thanh mot khai ni~m . Thi dl;l cac bi~n bao giao thong, ky hi~u
toan hQc, v~t ly, hoa hQc. Cac ky hi~u thi giac s~p xe'"p trong
khong gian c6 th~ th~ hi~n chinh xac cac quan h~ phuc t~ p nhu'
cac d6 thi, mo hlnh, cac bang chi dftn. Khi d6 chung tu'ong du'ong
voi mot m~nh d~ . So voi h~ tin hi~u ngon ngu h~ tin hi~u thi giac
c6 nhfi'ng di~m ye'"u va di~m m~nh khac nhau. Dftu sao tie'"n g§n
de'"n tu' duy duy ly nhfft la h~ tin hi~u thi giac. Va chinh n6 t~o kha

28
 ~ ~ ~
~
r~
ddu
.-
nhat
A
mom

nht
nuoc

- "'
uong

tam

0 E8 ~ 0
khdu di~n nhan tit

m(it triJi

nang th€ hi<$n cac quan h~ phuc t~p nha't m9t each tn;t'c tie'"p va
chinh xac nha't.
Sau day ta xem vai thi dl;l
N6 h;tc dffu tien d vi<$c thi giac h6a tu' duy la chU' U.tQng hinh:
=
Trong chii' Han -, =, nghia la 1,2,3 nhu' khi xoe ng6n tay dem.
Chii' nhan-nguoi each di<$u hoa co th€ ngu'oi ta. Chu khftu each
di<$u hoa cai m6m.
Trong chii' BaTu' c6 ta thay hinh song nu'oi nghia la ntt8c. Hlnh
dffu ngu'oi nghia la nguoi. Dffu ngu'oi ghep v8i nu'oc nghla la
u6ng.
d bi€n bao giao thong ta tha'y: do la dung l(;li, ll;IC la di, vang
la cho d<;ji.
Do c6 v~ch tr~ng la cam di vao. Lo c6 mfii ten la di th~ng
khong dung.
Ta c6 th€ thay hang ngan v~n nhii'ng thi dt;t nhu' v~y trong mQi
linh vl;t'c doi s6ng
I! Tu' duy thi giac d~c bi<$t quan tn)ng trong cac nganh kien true
I
:1 va design, quang cao, trong d6 hQa vi tinh cfing nhu' trong cac
!f mon ngh<$ thu~t nghe nhin n6i chung. Nghien cuu v6 tu' duy thi
II giac c6 th€ la mot mon chyen nganh di curig v8i tam ly thi giac
, ~ lam co sd cho cac nganh neu tren. Trong thai d~i nghe nhin mon
\ nay ngay cang quan trQng va phat tri~n m~nh.

29
 6.Cac chuc nang t~o hinh ciia con m~ t
Cau chuy~n nhu' sau: Ong th~y do tay len, xoe ra, nam vao va
hoi hQC sinh: Do dau rna c6 S\1' xoe ra nam vao? Tro thll' nha't tni
lai: Do tay th~y xoe ra nam vao. Th~y hoi: NSu tay ta xoe ra nam
vao rna cac tro nham mat thl sao? Tro thll' hai cho r~ng S\1' xoe ra
nam vao la (J mat anh ta. Th~y h;ti tie'p: tay ta xoe ra nam vao, cac
tro md mat nhln nhu'ng chung ta d trong h~m t6i thl sao? Tro thll'
ba cho r~ng S\1' xoe ra nam VaO khong d tay, mat rna d anh sang
xung quanh hQ. Cong an ThiSn vS trie't ly bi~n chll'ng cling hoan
toan dung vS thi giac. Quang hQc thi giac la mot trong nhung hi~n
tu'{jng phU'c t(_l p nhfft trong t\1' nhien va luon thuc d§ y S\1' nghien
cU'u CUa cac nhanh khoa hQC Va cong ngh~ mlii nhQn.
Ca ba ye'u t6 co quan thi giac, d6i tu'ong thi giac va moi tru'dng
thi giac cling tao ra cam nhan thi giac. Khi thvc hi~n S\1' nhln a'y
chung ta tha'y con mat c6 cac vi~c lam sau day.

Mat

~ ~ ~----
Phan bi~t t6i sang -net, di@m- kh6i, khong gian - mau
\

Cam giac xuc giac

Can giac-di dong trong khong gian

lien tu'dng lien giac quan

Bi@u tu'<jng- ke't ca'u tiSn ngon ngu - tu' duy thi giac
Trang qua trlnh tie'n hoa trong tu' nhien va xa hoi con rna t da
du'QC dao luy~n d@ lam du'OC cac Vi~C nhu' tren
a. N6 phan bi~t du'<jc t6i sang. Do t6i sang mat ta phan bi~t
du'QC khac VOi cac loai V~t Va cling khong gi6ng nhau d m6i
nguai. Do Ia kha nang tnxu tu<Jng hoa cac bi@u hi~n thi giac vs
den va trang. Sv chenh nhau vS den trang t'.lO ra t6i sang. NhC; S\1'
rut gQn nay rna ky U'c thi giac ho(_lt dong t6t, nghia la nhanh nh~y

30
 va gQn nh~. Ta thu'dng md chi c6 den tr~ng, nho l<;ti cling it nhd
mau. Xem phim, anh, tranh den tr~ng van khong bi "soc", vin
cha'p nh~n chung nhu' th~ t. MQi doi v~ t dSu c6 th~ quy v€ den
tr~ng la mot thanh tt;(U cua tiSn hoa, t~O ra mot cong C\l nh~n thuc
d~c bi~t cua con ngu'di. Ngudi ta c6 th€ phan bi~t v~ti ngan do den
tr~ng. Cac hQa si d6 hQa va cac hQa si Quae hQa dung mvc nho,
cac kie'n true su' lam cac chua langB B~c bo Vi~t Nam la cac b~c
th~y vS phan bi~t toi sang. Trong tt;( nhien kh6ng co den va tr~ng
tuy~t doi. N6 kh6ng phai la mau rna la khi doi v~t ha'p thu toan
bo anh sang thl ta c6 den, khi doi v~t hoan toan khong hap thu
anh sang thl ta c6 tr~ng.
b. Con m~ t c6 kha nang nh~n bie't di€m va net. D6 cfing la
kha nang tniu tu'<jng hoa phi thu'dng, ket qua slj tie'n hoa cua loai
ngu'di. Ne'u kh6ng c6 di€m va net con m~t chung ta se nhln st! v~t
khac di bie't bao. V~y rna trong thl;l'c te cling khong c6 di~m va
net. VS m~t hlnh hQC ngu'di ta dinh nghia ~-~-~-!~_q_l!f_ ~g._<?__C*-~-- ~9t
.,:?
d~!!:.Qng l.,.-1-.;'' •
__hl,_o_ng.-glan- ' d.,:?
v.a-- -le-m ...l'a __ gJao_
. ..cua _h. aJ.____dl(qng
? ' / ' c'on
.I.l.~t.

trong thl!c te nh~n biet thi giac thi sao? DiSm la mot cai cham nho
tu'dng doi va net la' mot v~t dai manh tudng d6i! C6 th~ giai thich
nhu' sau: Bu'dc truu tu'<jng hoa d~u tien cua S\1' nhln la chuy~n
khong gian ba chiSu len mot m~t ph~ng.Va nguoi ta dung yen
mot ch6. Ngu'di nguyen thuy nhln len b~u trdi thay n€n trdi ph~ng
va c6 m~t trang m~t trdi o tren d6. Nguoi ta cling nhln thay cai
cay dua n6i b~ t tren nSn trC5i ben c~nh trai nui in len nsn trC5i.
DU'ng o tren cao nhln xuong m~t nude ngu'di ta thay m~t nu'oc
_ ph~ng hai chiSu va cac doi v~t: cay, nui, may, . .in hlnh xuong cai
m~t ph~ng hai chiSu d6. Budc thtl' hai la nguoi ta nhln thay v~t nQ
tru'dc v~t kia, v~t dtl'ng sau bi lap boi v~t dung tru'dc. (Tre em moi
d~u khong ho~c ra't kh6 c6 th€ th€ hi~n quan h~ tntoc sau nay).
Budc thtl' ba la ngu'di ta rut ra, tniu tu'Qng hoa cai ranh gidi giua
cay, nui ... voi nSn trC5i, m~t nuoc. Nguai ta trlt'u tuc;ng hoa ranh
gioi v~ t nQ voi v~ t kia khi chung dtl'ng tru'oc sau nhau. Nhung ranh
gioi d6 khong c6 th~t trong khong gian. Net chinh la ket qua cua
Slj truu tu'<jng hoa nay va lam cho con ngu'di nh~n biet cac doi V~t
r5 rang m~ch l~c hdn m9i loai khac. Nguai ta truu tU'Qng hoa cac

31
d6i v~t thanh cac net va ghi nhd chung vao ky uc thi giac. Giao
cua cac net nay chota cac di~m. Mot ph~n ra't ldn ky uc thi giac
cua chung ta la ky uc den- tr~ng va net- di~m. R6i lo<;tn ngo<;ti
th~n kinh ngQai bien cam nh~n di~u nay la mot b~nh m~t kh6
chiu va ne'u la b~nh bffm sinh n6 se anh hu'dng ldn tdi qua. trlnh
pha t tri~n cua ca nhan.
c. Con m~ t phan bi~t du'Qc kh6i trong khong gian. N6 nh~n
biSt Stf chiem ch6 cua d6i V~ t trong khong gian ba chi~u va nho
v~y taco thS xac dinh vi tri, kich thuac va cac tinh cha't khac cua
d6i tu'<;jng. Nh~n bie't nay la mot ti~n d~ cho Stf di dong trong
khong gian cua con ngu'oi. Tn~ em khi hQc di, v~n dong cd thS c6
ph~n can ban la hQC dung ill~ t xac dinh kh6i Va Stf chie'm ch6 CUa
d6 v~t xung quanh chung. Thi dt;I cam nh~n b~ng m~ tv~ stf to nho
giup tre c~m n~m d6 v~t. Cam nh~n v~ xa g~n, tru'dc sau giup
chung tie'p c~n d6i tu'Qng chinh xac. Cam nh~n v~ hlnh thu cua
kh6i giu p tre ung xll' vdi kh6i d6 m()t each thich h<;ip. R5 rang
ngu'oi ta khong thS v~n dong du'QC ne'u khong cam nh~n du'QC v~
kh6i trong khong gian.
d. Con m~ t phan bit$t du'QC hang tram trieu rna u. Ma u la
hit$n tu'Qng phuc tq p nha't trong ttf nhien. So lu'Qng ndron th~n
kinh dung cho phan bit$t rna u cling nhi~u nha't, khoang 125
trit$u ndron hlnh chop . Khong c6 kha nang nao phong phu nhu'
kha nang nh~n bie't rna u. Tuy nhien trong bo nho thl rna u kh6
du'QC gQi lqi hdn net, khoi, den tr~ng. Nho du"QC nhi~u rna u,
n~m md tha'y nhi€u rna u la bi~u hit$n co nang khie'u hoi hQa.
Tre phan bit$t khoi, net...nhanh hdn mau nha't la nhung mau
g~n nhau. Tre hQC ve va ngu'oi nghit$p du' luon c6 khuynh
hu'ong nit gQn cac bi~u hit$n mau qua phong phu v€ mot s6
mau cd ban. Mau cho tha'y SlJ' phong phti clia the' gioi thi giac
nhung dS nh~n bitt doi v~ t va ghi nho thl no qua phuc tq p.
C6 ngu'oi miic bt$nh mu mau, khong phan bit$t dude cac mau
khac nhau rna chi phan bit$t du'QC dQ d~m nhqt clia Chung . .
Ma u cling la va'n d€ nan giai nha't eli a quang hQC va ngh€ in.
St;!' phong phu va phuc tq p eli a rna u la SlJ' ha'p d§ n eli a mo n
hC)i hQa.

32
 e. Vdi bdn kha nang tren con m~t c6 du'QC mot kha nang
thu nam la no co thS cam nhan thay xuc giac kha hoan hao.
Chi c~n nhln ta c6 thS bie't v~t d6 to hay nho, n~ng hay nh~,
nhan hay nham, u'ot hay kho, m~m hay cung ... Di~u dang lu'u y
la nhfi'ng cam nh~n nay tuy thUOC VaO kinh nghi~p sii' dt;tng bdn
kha nang kS tren trong qua trlnh pha t triSn cua m6i ca nhan,
m6i cong d6ng.
f. Sau ta"t ca cac kha nang tren, t6ng hcjp chting l<;ti con m~ t
lam. mot nhi~m V\1 t6ng hcjp la nhan biSt khong gian, kSt c§U CUa [ - '
khong gian va chi huy su' van dong cua con ngu'oi trong khong-
gian. Ta"t nhien ngu'oi khuye't thi vftn v~n dong du'<;ic song ta thay '
r~ng con m~t t<;tO ra ffiQt tn.I'ong nhln rna d ngu'oi blnh thu'dng S\1'
v~n dong diSn ra suon se hon nhi~u. Quan trQng hon la chinh
tru'ong nhln, can giac -cam nh~n v~ slj can b~ng, di dong cua cd
thS- tac dong co tinh quye't dinh de"n slf hinh thanh va phat tri~n
nh~n thuc, nhan each ca nhan. "Con m~ t tinh doi" la con rna t t6ng
hcjp nay. Mot nhan each lon c6 tntong nhln lon va tinh nh~y,
phong phti.
g. Nhu' tren da trlnh bay chung ta thay d t~ng cao nhftt eli a thi
giac co cac biSu tudng, cac ke"t cau ti~n ngon ngu va kha nang
thl;l'c hanh tu' duy, rna tu' duy hlnh tu'cjng la tu' duy b~c cao cua nh~n
thuc va la lQai tu' duy sang t<;tO.
T6m l<;ti tu nhfi'ng kha nang chuyen bi~t, ho<;t t dong doc 1~ p con
m at cung cap chota cd sd cua cac be) mon t<;to hlnh khac nhau.
Nhfi'ng chuc nang cao hon va t6ng hcjp hdn cua con rna t t<;t o cd sd
cho nh~n thuc the' gioi -nQi gioi va ngoc;ti gioi- g6p ph~n quye't
dinh hlnh thanh con ngu'oi. Tam ly sang tc;to va tie'p nh~n thi giac
la ffiQt linh V\l'C ly thu Va phuc tc;tp ngay cang du'QC nghien CUU Va
ung dl:lng sa u r()ng trong doi s6ng hi~n dc;ti.

33
 7.Cac ye'u t6 t~o hinh cd ban Net - Kh6i - Mau
1. Khoz va vljn df)ng cua khoz-trong-k-h-8ng--gian
M6i v~ t chie'm mot ch6 trong khong gian. Don vi do diSu do
lathe tich. M6i v~t chiu mot ll;ic trQng tniong co sue n~ng.do dliQC
bang trQng lti<jng. M6i v~t dti<jc t(;lo nen ttl' mot cha't co bS m~t
bieu cha't va nhung tinh cha't khac nhau cua v~t li~u lam nen no.
Khi nhln mot v~t tha'y kh6i cua no la khi ta trll'u tu<jng hoa kh6i
do len mot m~t ph~ng va taco mot hlnh, Hlnh nay bie'n d6i theo
diem nhln cua ta.
Nhti v~ y kh6i co ba tinh cha't:
- sl;l' chie'm ch6 trong khong gian
- cac tinh cha't v~t ly cua kh6i
. , hlnh cua kh6i tu mot diem nhln.
Chung ta co ba hlnh co ban la: hlnh vuong, thong s6Ia 1 dQan
th~ng va 4 goc vuong. Hlnh cftu thong s6Ia ban kinh R va hlnh
tam giac dSu thong s6Ia 1 dQan th~ng va goc 60 do. Bola ba hlnh
trll'u tti<jng nha't, don gian nha't. TU' do chung ta co cac kh6i co ban
Ia kh6i cftu, kh6i I~p phuong va kh6i tam giac dSu.
1.1. Kh(J'i cdu
BS m~t kh6i cftu dtiQC xac dinh la quy tich cua cac diem each
dSu mot diem cho truec mot dQan th~ng cho trudc. No co di~n
tich bS m~t h~p nha't vei mot the tich len nha't. No la kh6i vo
huC1ng va tl;l' dfty du, gay cam giac khep kin. Co the cho nhiSu thi
dtJ thi giac vS cam giac dfty du do kh6i cftu sinh ra. Thi dtJ c~t 1J4
qua bong d~t xu6ng da't nglioi ta se tlidng qua bong roi vao mot
ch6 trung tren m~t da't. Cac kh6i cftu g~n ke't vdi nhau va vdi cac
kh6i khac gay cam giac ng~p vao nhau, vung ch~c. L<!i the' vS ti
1~ di~n tich va the tich lam cho cac nha kie'n true mo tide sli' dl;lng
no trong xay dl;ing. Cac vom hlnh cftu gay cam giac rong va thoai
mai. Cac m~t bang hlnh tron va vom ban cftu gay cam giac hudng
tam, hai hoa, dfty du. Kh6i cftu gay cam giac can bang vl the' no
la tlnh. Song kh6i eft u khong tuan thu trl;)C tung va hoanh nen no
l(;li gay cam giac Ian, dong. Trong doi s6ng va van hoa, ngh~
thu~t kh6i cftu, hlnh tron luon bieu tli<jng cho sl;l' dfty du, vien
man, tuftn hoan vinh cll'u.

34
 l.2.Kh6/i l¢p phuang
Kh6i nay c6 slj deu d~n cua b6n phudng, tam hu'ong va slj
vung ch~c. £)6 la do cac g6c vuong d6ng nhat vdi lljc trQng
tru'ong. N6 tuan thu hoan toan lljc hut cua trai dat. Cac c~nh bang
nhau va cac di~n bang nhau lam cho n6 c6 cam giac d~y du va
tinh t~i. Ty 1~ di~n tich be m~ t va th~ tich ben trong cua n6 chi
ldn hdn kh6i cffu nen n6 cling gay cam giac r8ng.
Bie'n th~ cua kh6i 1~ p phu'dng la kh6i chu nh~ t. N6 c6 hudng
- theo c~nh dai hdn cua hlnh chu nh~ t. Hudng du<;)c nha'n m~nh
nay la tn;tc tung hay tn.;tc hoanh. "Tung hoanh trong troi dat''
chinh la v~n d()ng trong khong gian theo lu~ t sue hut cua trai dfit.
Chieu ngang t~o cam giac vung chai, em dem, nfi' tinh. Chi~u cao
t~o cam giac Vu'dn len, chinh pht;tc, uy quy~n va nam tinh. C6 th~
tha'y di~u d6 trong nhi~u bi~u tu'Qng !6n giao, my thu~t cua nhieu
dan t()c tu xu'a toi nay.
1.3. Kho/i tam gidc d~u
N6 la kh6i ddn gian nha't rna ba't 6n nha't. Cac c~nh cheo pha
vo slj can bang cua trQng ll)'c. Cac g6c nhQn lam cho n6 luon dinh
hu'ong r5 rang ve cac g6c. Khi khong c6 m~t nao nam tren tn;tc
hoanh n6 cang gay cam giac nghieng, d6. Cac bie'n th~ cua khoi
nay la cac kh6i tam giac khong deu. Cac g6c cang nhQn thl dinh
huang cang ro. N6 la khoi d~c va d()ng nha't. So voi khoi c~u va
kh6i 1~ p phu'dng n6 la kh6i khong hoan chinh va d()ng hon ca.
1.4. Kho/i qua trung
MC)t kh6i luon me ho~c cac nha hlnh hQC, kie'n true , my thu~t
.la kh6i qua trung voi cac hlnh elip ky ao. N6 gQi cam giac t6ng
h<jp cua ca ba khoi cd ban la kh6i cffu, l~p phu'dng va tam giac.
N6 chua du cac khoi nay va do v~y la kh6i hoan chinh nhat. Tinh
cha't t6ng h<jp vua tinh vua d()ng , vua vung chac vU'a phat tri~n
cua n6 lam cho c6 trie't gia Iffy n6 lam hlnh tu'<jng cua vfi tn;t.

kho'i cdu kho'i l(j.p phuong kho'i tam giac kho'i trang

35
 1.5. Cac kho'i bie'n thi
Tu hai hlnh trong ba hlnh cd banta c6 cac kh6i bien th~
Vuong+ tron = trv
Vuong+ tam giac = kim tl)' thap
Tron + tam giac = chop
Cac kh6i bien th~ c6 tinh chfft t6ng h<Jp cua hai kh6i ca'u thanh
ra n6 . Neu nhu' cac kh6i cd ban it thffy ling dvng trong thl)'c te thl
cac kh6i bien th~ chinh la cac kh6i du'QC ling d\}ng nhi€u nhfft
trong the gioi v~ t chfft cua con ngu'oi tu nhii'ng cong trinh, d6 v~ t
to nha't toi nhung gl nho nhfft do con ngu'oi t(;lo ra.
Nhung khO'i cd ban va kh6i bien th~ la hoan chinh va do v~ y
chung khep kin va tinh mot each tu'dng d6i.
Tu'dng quan kh6i md va dong se hlnh thanh khi cac kh6i nay
hi Iffy di mot phftn nao d6 tile khong con dfty du nhu' ban dftu.
Kh6i dong khac kh6i tinh d ch6 khong gian xam nh~p vao kh6i
va ngu'QC l(;li. Sl)' xam nh~ p nay cling voi vi~c pha vo the can bang
theo trvc tung-hoanh hay trvc d6i xung cua kh6i sinh ra tinh dong
? /
cua no.
 2. NeJ va slf vij,n dQng cua net trong khong gian
2.1. Tit 3-hinh c.Ci ban ta c6 cdc ~et ~a bdn.
Net nhu dinh nghia d phgn tren rfft da d~ng trong tlf nhien. Con
m~ t nh~n bie"t muon hlnh v~n tr~ng cU. a net nhu'ng cling c6 kha
nang truu tu<;1ng hoa quy ta't ca cac biSu hi~n do v~ nhung ddn vi.
Chung ta c6 thS phan bi~t net th~ng va net cong. Net thing
khong d6i huang trong khong gian, Ngu<;jc l~i netcong lien tl;lc
d6i huang.
Trong khi net cong thl;l'c chfft la m()t phgn cua dU'dng tron thl
net th~ng la m()t phgn cua hlnh vuong ho~c hinh tam giac.
Ta c6 ba lQai net th~ng la : net thing ngang, net th~ng dU'ng
va net th~ng cheo.
Nhu v~y c6 thS thffy 4 net cd ban la

I_/)
Vai bO'n lo~i net nay ta c6 thS t~o ra m.Qi lQai net va ghi l~i
mQi biSu hi~n cua hlnh th€ trong khong gian.
2.2. Diim va tffi sang
Giao cua hai net cho ta m()t diSm. f)iSm, biSu hi~n t~o hinh
la nhfi'ng cai cha'm cfing la m()t phuong ti~n biSu d~ t hfi'u hi~u. C6
nhung tac ph§m co th€ thugn tuy t~o ra chi bai cac cham, hay cac
net. Ky thu~ t in cilng dlfa tren kha nang di~n d~ t mQi v~ t va
khong gian b~ng cac cha'm. Hinh cha'm cua cac diSm con du'Qc coi
la tudng d6ng vai tinh chfft h~t cua anh sang. DiSm vai Sl;l' thay
d6i m~ t d9 co th€ di~n ta m~ t phing va khO'i rat d~ dang.
M~t de) cua diSm den tren nSn tr~ng chota cac biSu hi~n toi
sang. Nhu d phgn tren da trlnh bay.Vi~c truu tl.l'Qng boa the' gidi
thi giac v~ den va tr~ng la m()t u'u vi~t cua con mat ngtt<Ji. Con
m~t ta phan bi~t dUQC cac dQ tO'i sang kha c nhau Va S\1' nhln cfing
tuy thu()c vao tO'i sang. Matta chi nhin thay (J mot giai tO'i sang
nha't dinh. Sang qua hQaC tO'i qua dSu can trd Slf nhin. Cang phan
bi~t dUQC nhi~u dQ tO'i sang thi kha nang d6 hQa Va h()i hQa CUa

37
hQa si cang ldn. Cac b~c th§y qu6c hQa Trung Hoa, Nh~t Ban,
TriSu Tien cac hQa si d6 hQa phudng Tay nhu Duerer hay
Rembrandt vucjt len tren he't nhd slj tinh vi cua t6i sang. Mljc tau
hdn cac chtt li~u khac d kha nang th~ hi~n t6i sang nhu la vo t~n
cua n6. Ta c6 th~ tha'y do t6i sang tinh vi tren mot cai cang tom
trong tranh TS B~ch Th~ch. Kie'n true chua Vi~t Nam n6i tie'ng
vs sl;l' chuy~n d6i vs t6i sang trong noi tha't cua chung.
2.3. Huang va mQ-t dq cua net, diim
M~t do cua net c6 th~ t~o cam giac n~ng nh~, g§n xa, d~c
r6ng... giup cho hQa si th~ hi~n nhfi'ng gl mlnh mu6n. Cac bai t~p
d6 hQa vS sll' dt;tng m~ t do la ra't hfi'u hi~u cho vi~c ren ky nang
th~ hi~. Cac net voi do Ion, do dai gi6ng nhau l~p di l~p l~i d mot
huang khong thay d6i c6 th~ bi~u hi~n mQi cam giac va mo ta
• ~A"'· A • ~·~
mQI 001 v~ t. t:Jteu
nay gi6ng nhu ta sll'
dt;tng st;t' thay d6i
mot do cua di~m.
D6 la hai thu thu~t
th~ hi~n ddn gian
cay dqi va nha't.
con kiln Kha nang th~
hi~n cua net tang
len nhiSu khi ta sll'
dt;tng sl;l' thay d6i vS
huang cua net th~ng
va net cong. Tinh
cha't dong do huang
cua net thay d6i
ducjc ung dt;tng rong
rai trong kie'n true,
ngh~ thu~t ung
dt;tng, ngh~ thu~ t
sf! chuyi n huang trang tri cfing nhu
cua net tqo ra
v(in d<)ng trong sang tac my
thu~t. Sl;i thay d6i

38
huang d~u d~n cua con r6ng dC1i Ly t~o ve m~m m~i va hi~n hoa
cua n6. Slj d6i huang cua net than con r6ng th<Ji Trfrn, M~c t~o
cho con v~t linh nay ve m~nh me, quye't li~t hdn. Cac hQa si trang
tri Jugend Still- chau Au d§u the' ky 20 dung ra't nhi~u duang cong
chuy~n huang kheo leo. Van Gogh rat gioi trong vi~c chuyen
huang cac net th~ng dlit dQan c6 ve Vl;lng v~ cua mlnh. Ong cung
th§n tlnh trong vi~c dung cac netcong "qu~n qu~i "-d6i hu'ong dot
ng()t. HQa si bi~u hi~n va tu<;jng trung E. Munch thl me ho~c
ngudi xem bdi cac net dudng vi~n d6i huang bat ngd, nhi€u mau
thu~n.
2.4. CuO'·i cung la bilu chtl't cua net.
Net la khai ni~m truu tu<;jng nhung bi~u hi~n cua n6 C\1 th~ a
bi~u chat: d§y hay mong, manh hay m~p, cling hay x6p, s~c hay
em nhc;. Khi dung but long nhQn va mljc nho ta se thay bi~u chat
cua net c6 gia tri thgm my cao de'n the nao. Cac b~c th§y c6 d~
"cao c6t phap dl;lng but" ffiQt trong sau di~U c6t yeu my hQC lu~n
Trung Hoa la d~ cao slj hai hoa giua cam xuc ben trong vai h;c
sii' dl;lng but mljc. Thu phap -thu~t vie't chfi' dc;p mot phgn can ban
tuy thuoc cai c6t phap dl;lng but cua ngh~ ~I. Cot phap nay tll'dng
ling vai c6t each con ngudi. Trang net but doan ra ngu'oi la phfrn
nao c6 th~t. Ren luy~n c6t phap dl;lng but tlic c6t phap t~o net la
di~u thiet yeu vai vi~c t~o dljng mot phong each ca nhan cua hQa
si. Chi trong net but cling kh6 c6 th€ biet d6 la Duerer, nhln net
but vung vgy ph6ng khoang biet Hokusai, net th~ng bang sac gQn
rna tinh tela cua Hiroshige, con net m~m manh, gQn gang tlnh tu
cua Utamar6 da t~o nen ve dc;p cua cac co gai Nh~t Ban. Trong
my thu~t dudng d~i Vi~t Nam c6 th~ thay Nguy~n Gia Tri dung
netcong rat gioi con Nguy~n Tu Nghiem 1~ kheo dung net th~ng
ky ha, g~y khuc.

39
 3. Mffu va v{jn dQng cua mffu
3.1. Cdc mdu g(fc
Mat ngu'oi c6 125 tri~u te' bao hlnh que va hlnh n6n d€ cam
J)h~n anh sang tu moi tniong. Te' bao hlnh que cam nh~n net, kh6i
con te' bao hlnh n6n cam nh~n m§u. Ta c6 th€ cam nh~n 10 trieu
m§u. (Nhii'ng thong bao khoa hQc nay thay d6i kha nhanh, tru'oc
day ngu'oi ta cho r~ng c6 khoang 2 tri~u te' bao th§n kinh thi giac
va mat nhln tha'y khoang 2 tri~u m§u.) C6 ba lo~i te' bao hlnh n6n
phan bi~t m§u l1:1c-la cay, m§u lo-da troi va m§u do. Khi khong
nh~n tha'y m§u nao mat ta c6 den. Va khi ca bate' bao que ld ll:IC
Va do cung du'QC nh~n th§"y thl ta CO trang.
Tu thl;l'c te' v~t ly tren ta c6 den trang va cac m§u co ban. Ne'u
ngttoi ta bi€u hi~n m§ u tren mot vong tron thl ta c6 ba m§ u Do -
Yang- Lo each nhau 90 do. Ne'u pha do voi vang ta c6 m§u da
cam, vang voi lo ta c6 ll:IC va pha do voi lo ta co tim. Ba m§u sau
nay cfing each nhau 90 do. Va cu hai m§u ba't ky l~i chota mot
m§u thu ba. Sl;l' bie'n hoa do pha m§u nay la vo t~n.Mat ta nh~n
bie't du'QC 10 tri~u trong s6 d6. Tren vong tron m§u ta khong tha'y
c6 den va trang.
Nguoi ta cfing bi€u hi~n m§u tren mot kh6i c§u. Cac kinh
tuye'n la cac m§u. Trl:IC Nam Bac la den va trang, tam cua tfl:IC
nay la sac ghi. Den trang pha voi m§u chota sac do cua m§u. Con
m~t do cac hl;lt m§u tren mot don vi di~n tich nSn chota do no cua
m§u. Nguoi ta con phan bi~t nhiSu tinh cha't khac cua m§u nhu
do phan quang, do den trang cua m§ u (khi ta chl:l p den trang thl
m§u Yang sang hdn, ll:IC va do g§n thanh den.) ...
Nhu' v~y c6 th€ xe'p do?- ll:IC - lola m§u xua't phat, theo cam
nh~n cua te' bao hlnh n6n. Tu d6 c6 them vang, da cam, tim. 6
m§u tren la sau m§u g6c ta tha'y tren c§u v6ng,khi anh sang m~t
troi bi 'che nho 'ra.
Ta cfing c6 th€ xe'p hai c~ p 3 m§ u do - vang- lo va da cam -
l1:1c - tim (m6i m§ u trong bo ba each nhau 90 do ) d€ cfing c6 6
~ ,-..rl b?...,.
111au goc uay mau
"t"'Y\A:-11 ,..( "h...-."1:7
I..V au.
.....

Ky thu~t in theo nguyen tac nay dung 3 hay 6 m§u ch6ng len
nhau va them den nen gQi la in 4 m§u hay in 7 m§u. M§u khong

40
chi c6 tinh cha't v~t ly n6 d6ng thai c6 tinh cha't tam ly. Nho yeu
t6 Him ly nay rna m~u nhJ.n r<)ng kha nang cam nh~n va bi~u d<;tt
? /
cua no.
3.2 Hai hoa mdu
Slf hoan chinh cua vong tron qua c~u m~u va cac bi~u hi~n
m~u t~o ra slf hai hoa. Hai hoa la vit%c thoa man con m~t, lam cho ·
n6 thoai mai, gay hit%u qua khoai thu thi giac. C6 nhung nguyen
tac hai hoa m~u khac nhau tung du<jc bao the h~ ho~ si nghien
cll'u va U'ng dvng.
Hai hoa tren trvc. Day la nhii'ng c~p m~u d6i l~p nhau 180
d<) tren vong tron m~u. Chung chinh la nhung doi l~p gay g~t
nha't. Thi dv do va lvc d6i chQi nhau nha't. Mffu nay lam mau kia
n6i b~t len. "Rung xanh hoa chu6i do tudi" Hay "Dffu tuong hta
llfu l~p loe dam bong" la nhii'ng quan sat v€ doi l~p, hai hoa nay.
Khi Rubens ve cai vay tim c6 cac vi€n chi vang ong ciig dung hai
hoa, d6i l~p tren trvc. Sau nay Delacroix phat hit%n ra slf ha'p d~n
d6 khi cai cang xe nglfa b~ng d6ng vang cua ong di vao bong ram
(m~ u tim) cua hang cay. c~ p da cam vdi ld cling c6 hit%u qua doi
1~ p cao. Ra't nhi€u hQa si, nha't la cac hQa si Bi~u hi~n va phai
H~u An tu<jng thich dung cac m~u g6c va doi l~p tren trvc.
Hai hoa tam giac m~u, tll'c la hai boa cua ba mau each
nhau 90 d9 tren vong tron m~u. Hai b9 ba cua 6 mau cd ban neu
tren thuong du<jc dung hdn ca. Tranh Van Gogh ra't n6i b~ t vdi
vang, do va ld khi ong ve phong canh, tinh v~t hay chan dung.
B~n ong la Gaugin cfing dung hai hoa tam giac rat gioi nh~m tc;to
ra cai n6ng bll'c oi a cua mi€n nhit%t ddi va cua tam h6n ong. E.
Munch thllai thien v€ do, tim va luc, lam sam khie"n tranh vua
cang th~ng ~ua ky bi. Tr~nh dan gi~n Dong H6 va Hang Trang
cfing la thi dv v€ dung hai hoa tam giac m~u cd ban (c<)ng vdi
vit%c sll' dvng net den khi ket thuc hay md d~u vi~c lam tranh,)
Hai hoa tren m()t cung tron la hai hoa cac mau gan nhau
tren vong tron m~u. Chung cfing du<jc gQi la cung gam mffu. Cac
m~u nay dung g~n nhau tren vong tron, qua cau mffu nen Sl;l' phan
bit%t trd nen tinh vi. Cac m~u khong d6i trQi nhau nen chung t~o
cam giac em a. Chung cfing c6 th~ th~ hit%n Slf don dQC va bu6n

41
ba, do d6i l~p m~u giam di. Chung c6 ve sau H1ng vl cac m~u
khac nhau khong dang k€ va kh6 nh~n biet han. Chu nghla Lang
m(;ln va nhung blic tranh bu6n thu'ong dung hai hoa m~u nay.
Trong kien true, d6 ling dl;lng va trang tri hai hoa nay gay cam
giac quy phai, sang trQng. Cai dang chu y nha"t cua hai hoa nay
la dai m~u cua chung h~p han hai loC;ti hai hoa k€ tntoc. Chung
khong t(;lO ra Slf d~y du VI cac m~U chi quet mot cung tron nho
khong quet trQll ca Vong tron m~U nhu' hai hoa tn~n trl;lC Va hai
hoa tam giac. Tuy gQi la ba loC;ti hai hoa nhu'ng do m~u con la tan1
ly nen sl;( hai hoa chi c6 tinh tu'ang d6i. Chung phl;l thuoc vao cam
nh~n cua m6i ca nhan va cong d6ng.
3.3. Cdc cam nhQ-n tam ly cua mdu
Trong qua trlnh phat tri€n cua loai ngu'oi, cua mot dan toe, cua
mot ca nhan nhi~u th6i quen thi giac du'QC hlnh thanh. Cac bi€u
hi~n m~u s~c c6 nhung hi~u qua tam ly ro r~t, mang tinh ph6 quat
d6ng thai v~n mang tinh cong d6ng va ca nhan. Cho toi nay v~n
CO nhung cong trlnh nghien cliu V~ tam ly m~U CUa mot cong
d6ng thi dl;l nhu' m~u u'a thich cua ngu'oi Trung Hoa, m~u u'a thich
cua ngu'oi Nam My, m~u u'a thich cua ngu'oi Vi~t Nam. Doi khi
nhung nghien cliu nay du<;c ling dl;lng ra"t Cl;l th€ nhu' trong quang
cao, thiet ke, t6 chlic moi tru'ong lao dong ... Net tam ly rieng bi~t
cua m~u c6 th€ tha'y ra't rod nhung ngu'oi c6 nang khieu hoi hQa.
Mot ph~n phong each cua hQa si la do cac gam m~ u d~c bi~t cua
ngu'oi d6 t(;lO nen thi dl;l m~u cua Modigliani hay m~u cua
Chagall, m~u cua Vermeer hay m~u cua El Greco, m~u cua Van
Gogh hay m~u cua Monet...Nhung gam m~u d~c tru'ng cua mot
hQa si thu'ong nhu' la troi cho, thien phu bdi n6 la ket qua cua qua
trlnh phat tri€n tam ly ca nhan, gia toe hay dan toe. M~u ra't
phong phu nhu'ng viec hQc dung m~u cho d~p la h~u nhu' khong
th€ trong khi ngu'oi ta CO th€ ren luy~n,hQC hoi CO hi~u qua V~ net
hay v~ kh6i.
3.4. Tuang quan n6ng h;znh
Cac m~u v~ phia do tren vong tron m~u gay cam giac n6ng.
D6i voi n6 cac m~u v~ phia la gay cam giac lC;tnh. Di~u nay du'Qc
c6 k€t qua lich sli' tu Ill' a do, m~ t troi n6ng, troi xanh va nude xanh

42
thl mat...Cac m~u d giua hai cung m~u nay mang tinh trung gian,
khong n6ng khong l£;lnh, thi dl.;t nhu' vang. Da cam g~n vS phi do
nen n6ng hon vang. Tim v~ phia lo thll£;lnh con tim v~ phia do thl
n6ng. C6 th~ thay rat nhi~u thi dv v~ n6ng l£;lnh cua m~u trong tt.t
nhien va trong ngh~ thu~ t. Tranh Hang Tr6ng rna t me hon tranh
Dong H6 vl dung nhi~u m~u lam hon. Cac tU'Qng tren chua gay
cam giac am trong noi that am u vl dung nhi~u do.
3.5. Tuong quan n¢ng nhf!
Tuong quan nay bi~u hi~n cling rat r5. cac m§u c6 do den
tr~ng Ion nhu' do, ll.;tC, tim lam n~ng hon cac m~u ld, vang, h6ng.
Cac s~c do tat nhien tham gia quye't dinh do n~ng nh(( cua
m~u. Canh hoa m~u h6ng nhi~u den n~ng han voi canh hoa m~u
h6ng ve voi nhi~u tr~ng.
M~t bi~n s~m n~ng hon bau troi nh£;lt du cling mot m~u.M()t
em be hay m9t ngu'oi nghi~p dU' ve lt;tc si nang qua t~ se tlj nhien
to qua t£;l -n~ng-. m~u s~m chu khong to m~u tr~ng hay vang nh';lt.
Cam giac tt! nhien v~ n~ng nhy rat ph6 bien va nhat quan. Tranh
kh~c g6 Hiroshige hay to d~m vi~n phia tren tranh lam troi n~ng
triu xu6ng khi d6 nhung net ta mU'a trd ne_n sinh d()ng l';t thu'ong.
3.6. Tuong quan xa gdn
Hi~u qua tam ly xa g~n cling rat m';lnh. M~u do gan l~i, m§u
lo xa ra, m~u vang 6n dinh d trung tam. Khi NguySn Du ta canh
rong Ion va tam ly hy VQng khap khdi cU. a Thuc Sinh ong dung
m~u rat xa: "Long lanh day nuoc in troi/ Thanh xay kh6i biec non
phoi bong vang". NgU'QC l';ti tam long chay bong cua nguoi Vcj khi
nhln nguoi ch6ng l£;li duc;c Doan Thi Di~m dung m§u rat g§n: "Ao
chang do tt!a rang pha ". Cac m~u v~ phia do thl gay cam giac
g§n. Cac m§u s~m, n~ng cling gay cam giac g~n l';li. Cac ton giao
rat thich dung m~u do d~ gay chu y v€ thi giac. Chua GieSu hay
m~c ao do trong cac tranh tho.
3. 7. Tuong quan mdu vdi hinh va cdc cdm gidc khac.
Tuy khong r5 nhU' tU'ong quan n6ng-l(;lnh, xa - g§n, n~ng- nh~
nhU'ng ta cling c6 th~ cam thay anh hu'dng cua m~u doi voi mot
hlnh. Thi dl.;t hlnh tron c6 m~ u n~ng c6 ve nho hon hinh tron cling
do Ion rna to m~u nhy. Cac hlnh gfty khuc, meo m6 se bot g~y

43
khuc khi to m§u Xa, nh~ Va ngu'QC h;ti Sl.J' meo m6, g§y khuc se
du'Qc nhan m~nh khi ta to m§u n~ng, g§n. Cac m§u n6ng d~t c~nh
cac m§u l~nh, cac m§u xa c~nh cac m§u g§n, cac m§u n~ng c~nh
cac m§u nh~ co thS gay cam giang cong venh, t~o kh6i cho cac
mang m§u d6. T6m l~i m§u cilng c6 kha nang gay ao giac v~
hlnh.
a
(j cac ho~ si d~c s~c va nhil'ng ngu'oi sanh thu'dng thuc m§u
ta thay m§u co thS gay cam giac mui, vi hay cam giac xuc giac.
C6 m§u m~m nhu' nhung. Cac hQa si ve khoa than gioi rat gioi ta
sv m~m, am cua da nguoi. Cac hQa si ve hoa gioi nhu' la nhil'ng
ngu'oi ve du'Qc mui thorn. Cac tranh dia ngvc cua Bosch hay
Bruegel c6 mui khet cua sv chay.
T6m l~i cac tu'ong quan m§u c6 tinh tam ly rat phong phu.
Chung vua mang tinh ph6 quat nhu' m()t thu ngon ngil' toan c§u
vua mang nhil'ng net d()c dao cua ling c()ng d6ng va m6i ca nhan.
Cac hi¢u qua tam ly cua m§u la manh dat r()ng Ion dS cac hQa si
khai thac.
Trd len chung ta da xem xet cac hlnh, net, kh6i, m§u co ban
va cac d~c tinh cua chung cung cac bie'n thS c6 thS co. Do chinh
la co sd eli a ngon ngil' t~o hlnh. Tu kha nang phan bi¢t t6i sang,
net-diSm, m§u va kh6i ta co cac b9 mon my thu~t chinh la d6
hQa, h()i hQa va dieu kh~c.
S.Stf v~n d{)ng cua cac ye'u to' bi~u d~t - B6 Cl)C tac phftm
1. Vqn dl)ng la ban ch(ft ngh? thuqt
V~n d()ng la ban chat cua slj s6ng. Khong v~n d()ng la che't.
"Tat ca d~u chay" la m()t trie't ly Hy L~p c6 d~i con du'Qc tin
tu'dng toi ngay nay. Trong Lvc phap lu~n, sau nguyen ly my thu~t
Trung Hoa c6 diSn (T~ Hach) thl "Khi v~n sinh d()ng " la nguyen
ly s6 m()t va bao trum. Nguoi ta ban nhi~u v~ each hiSu chil' Khi.
N()i dung chinh cua n6 c6 thS du'QC hiSu la dong chay cua CUQC
s6ng, la sv v~n d()ng cua khi-ngu6n g6c stj s6ng. (Sau phap d6 la
: khi v~n sinh d()ng, c6t pha p dvng but, ling v~t tu'Qng hlnh, tuy
lo~i phu thai, kinh doanh vi tri, truy~n mo di ta )
Chung ta c6 thS hiSu slj v~n d()ng nay nhu' sau:
-d6 lasv v~n d()ng cua ngo~i gioi. The' gioi ben ngoai luon

44
bie'n d6i,v~n dong, d6 la sue song cua the' gioi va ngh<$ thu~t phai
thS hi~n slf v~n dong, sue song d6. Truy~n Kieu vi d'.li vl n6 da
thS hi~n slf song dong cua the' gidi, cua xa hoi va con nguC5i Vi~t
Nam. Buc "Ngay phan xU' cuoi cling" cua Michelangelo hay hue
"Tnidng hQC Athen" cua Rafaello th€ hi~n Slf v~n d(>ng cua ca
thai dt;li Ph~c Hung Italia. 86 la st;( v~n dong cua noi gidi, cua
tlnh cam tu' tu'dng cua tac gia. Tlnh cam tu' tudng, quan ni~m,
nh~n thuc CUa tac gia cfing la Slj V~n dong lien t\IC Va phuc tt;lp.
Tac phffm ngh~ thu~t phai thS hi~n st;( v~n d9ng n9i gidi d6.
a
Tucjng Quan am nghln mat nghln tay chua But Thap thS hi~n
cai "khi v~n sinh d9ng "' nhfi'ng tlnh cam, tu' tu'dng, quan ni9m,
nh~n thuc cua Tru'dng tien sinh. "Ng<;>c nu " Chua Dau th~ hi~n
tlnh cam va quan ni9m cua b~c thgy chua Dau ve ngu'oi ph~ nu
Vi~t Nam, v~ nfi' tinh va ve d(fp cua doi song lang xa Vi~t Nam
the' ky 17.
- St;( hoa hcjp d6ng di9u cua n9i va ng<;>ai gioi trong Slf v~n
d(>ng, thong thoang giua trong va ngoai, giua tiSu nga va dt;1i nga
nay chi du'cjc thS hi~n tren tac phffm c~ thS b~ng nhung phll'dng
ti~n biSu dt;lt c~ thS, va trong qua trlnh sang tac Cl;l th~. Stj v~n
dQng CUa cac phu'dng ti~n t(_lO hlnh la Cd Sd cua sang tac tt;lO hlnh.
Cai nhfft -vi tam thS cua ba thu van dong k~ tren tao nen tac
phffm nghe thua t.
d day ta chi xet tdi kha nang v~n dong cua cac yeu t6 biSu dt;1t
a
t(_lo hlnh rna ta da xet tren, do Ia cua net-diSm, hlnh-khoi va
mgu.
Kh6'i vtJ_n d9ng nhu the" nao?
Cac khoi cd ban trong trang thai can b~ng cua chung du'QC coi
la tinh. Nhu' v~y each thu nha't la du'a chung ra khoi tr(_lng thai Cd
ban, Thi d~ khoi 1~ p phu'dng v1Tng chai tren hai tn;tc tung-hoanh
nhu'ng se gay cam giac nghieng d6 de d<;>a ghe gdm !\hi ta d~t cac
Ct;l nh nghieng di. Khoi kim tlj tha p 1~ t ngtiQC se dungdu'a , bay
b6ng ngu'QC vdi cai the' vinh h~ng co djnh cua n6 . Cac khoi tam
giac khong CO C~nh trung VOi trtJC tung, tr\}C hoanh cfing gay cam
giac d9ng m(>t each ffi(_lnh me.
Cach thu hai la Iffy di m(>t ph~n cua khoi cd ban, lam cho

45
chung xam thljc khong gian bao quanh, lam cho cac khoang trong
an sau vao khoi. Cac ngh~ Sl Baroc rat gioi thu thu~t nay. Cac tac
ph~m cua Berlinni va Rubens tieu bi~u cho khuynh hudng xam
pha khong gian, bay b6ng va bie'n h6a. Mot khoi ch6p bi v~t cheo
di se v~n dong c6 hu'dng, mot khoi 1~ p phu'ong bi 15m vao mot
ban cftu hay bi chem vao bdi mot khoi tam giac se sinh dong hon.
Cac phftn cua khoi cftu gay cam giac v~n dong m~nh vl khoi cftu
luon tlj doi hoi slj dfty du.
Cach thu ba la ke't hQp cac khoi co ban va khoi bie'n th~ d cac
muc do khac nhau. Nhfi'ng slj ke't hQp m~ch l~c c6 di~n nhat c6
a
th~ thay kie'n true. Khoi 1~ p phu'ong ke't h<Jp vdi ban eft u trong
kie'n true La Ma, khoi chfi' nh~t va khoi tam giac trong nha d
thong thuong, khoi ch6p va khoi trlJ d cac phao dai. Khoi tam
giac nhQn va cac khoi da giac trong cac tha p A Dong ... Slj ke't hQp
tuy ti~n he't muc se d~n tdi cac khoi tlj do- 'khong ra hlnh khoi gl
nfi'a'- do m~ t ta khong th~ nh~n ra cac khoi co ban trong d6 nfi'a.
Luc d6 slj v~n dong cua khoi c6 ve tuy ti~n khong ki~m soat n6i,
khong du'<Jc t6 chuc.
SZ! vQ-n dqng cua net
Net la ranh gidi t~o ra mot hlnh. Cac net co ban khep kin t~o
ra cac hlnh t!nh. Ne'u ta bo bdt di mot phftn cua n6 ta se c6 slj v~n
dong r5 r~t. Cam giac v~ slj v~n dong nay la do con m~t ta c6 xu
hudng tl! b6 xung phftn net con thie'u dS khep kin thanh hlnh co
ban.
Cach thu hai la ke't hdp cac lo~i net co ban khac nhau. St! ke't
h<Jp d~n tdi slj chuy~n hudng cua net. St! chuy~n hudng gay ra
cam giac dong. Di~u nay c6 th~ thay rat r5 trong cac so d6 bo ClJC
khac nhau cua cac tru'ong phai ngh~ thu~t khac nhau.
Cach thu ba la dung m~t do cua duong net t~o slj chuy~n dong
cua khoi, khong gian,anh sang.
Cuoi cling slj thay d6i bi~u chat cua net cling t~o ra sl.j
dong.Trong tranh thuy m~c, trong thu' phap ve sinh dong cua tac
ph~m tuy thUOC rat nhi~U VaO bi~u chat cua net t~O ra bdi but,
mljc va lljc dl;lng but.

46
 M&u v(in dqng nhu the" nao?
M~u chie'm m~t ph~ng tren tranh, chie'm b~ m~t cua tuc;ng. N6
c6 ve phl;l thuoc vao net va khoi. N6 khong phai bo Xu'dng hay
h'1n h dang
/ Cvri t.,u.e
h ~ n hu'ng 1'a 1. . an
' da toat
/ nen t.uan
.A. h ~ sac
~ sue
l~ song cua
""' ?

cd th~. Su v~n dong cua m~ u c6 ve tinh t€ hdn, ph~ng l~ng hon

st;( v~n dong cua net hay khoi luon d~p vao mat ta trttoc nhat. Khi
bu6n nhln troi ta l~p tti'c nh~n ra cai net cua cai cay, khoi cua cai
nha nhu'ng r6i ta se me mai voi st;( thay d6i ra"t te" nhi cua ba u troi
xanh tuC5ng nhu mot m~u. Chinh slf v~n dong m~u cua nSn trai d6
da d~n Matisse de'n voi hoi hQa va cho chung ta mot thien tai.
Trai chi~u toi d~n, trai bu6i som sang d~n len. Ne"u ta dung cac
m~u bie'n d6i d~n d~n nhu' the' theo mot gam do, vang hay xanh
ld theo mot chi~u nao do tren m~t tranh ta se CO S\1' V~ll dong CUa
m~ u hoa hc;p voi cam giac bu6n, vui, bang khuang cua ta. C6 th~
gQi d6 la dung doi l~p v~ tong m~u.
Tad~ dang t~o ra st;( v~n dong cua m~u b~ng cac doi l~p khac
a
da neu ph~n tren nhu doi · 1~ p toi sang, doi 1~ p vs d9 no, d9 tinh
khie't, doi l~p v~ do bat sang va d~c bi~t quan trQng la cac doi l~p
tam ly m~u nhu n6ng-l~nh, xa-g~n, n~ng-nh~ ... Cac thien tai hoi
hQa luon la nhii'ng ngu'oi c6 st;( v~n dong ky di~u cU. a m~ u.
Nhu v~y ta tha"y r~ng bi quye"t thanh cong la t~o ra cai ''khi
v~n sinh dong" rna tay ngh~ sll' dl;lng cac thu phap t~o st;( v~n
dong (cot phap dl;lng but) cua cac ye'u to bi~u d~t la quyet dinh.
2. Quan ni¢m v~ b(f c~c
.Bo Cl;IC la va"n d~ cot ye'u nha"t cua tac ph~m ngh~ thu~ t. N6
. duc;c coi nhu' bo khung Xu'dng cua tac ph~m. N6 th~m chi con
duc;c danh gia nhu' d~c di~m song con cua mot tniong phai hay
trao lu'u ngh9 thu~t, d~c tru'ng quan trQng cua phong each ca nhan.
T~o bo Cl;IC tti'c t6 chti'c cac phu'dng ti9n bi~u d~ t thanh mot cd th~
song. N6 th~ hi9n nhii'ng quan ni9m trie't my sau sac cua tac gia
va la phu'dng ti9n chinh ye'u d~ tac gia th~ hi9n each nhln the gioi
cua mlnh.
Tuy nhien each nhln nh~n va"n d~ bo Cl;IC l~i khac nhau. Cach
nhln don gian nhfft la coi bo Cl;IC la Su' xap xep, tlm ch6 d~ t G~ cho
cac ye'u to duc;c du'a vao tac ph~m, tlm vi tri cho cac motip chinh,

47
phl) ho~c phan chia khong gian trong tic ph~m thanh cac lop
canh, cac khu vlfc u'u tien. Cach nhln phuc t~ p hon c6 th~ huang
toi nghien cuu nhung quy lu~ t n9i t~i, ph6 quat ho~c chuyen bi~t
V~ cac ty 1~, tu'ong quando cac nguyen ly quang hQC, sinh hQC Va
tam ly th~ giac quy d~nh. Rfft nhi~u hQa si d6ng thai la cac ly
thuye't gia uyen bac V~ bQ' Cl)C va dlfng len cac ly thuye't cho mlnh
nhu' Leonardo da Vinci, A,Durer, Berinni, Piero della Francesca
thai Phl)c hung hay Siqueiros (J Mehico the' ky 20. Trong Ll)c
pha p lu~n c6 le vi~c xa: p xe'p v~ tri du'Qc neu trong lu~ t "kinh
doanh v~ tri" c6 tinh ky thu~ t va khong quan trQng nhu' Khi v~n
sinh d9ng hay C6t phap dl)ng but. Tuy nhien du cao sieu hay don
gian thl b6 Cl)C V~n la nhfi'ng ky nang phai CO CUa ngu'ai sang tac
va chung CO nhfi'ng quy lu~ t ph6 bie'n C~n bie't Va thlfc hanh du'QC.
Con ma:t c6 nhung kha nang va chile nang nhu' ta da thffy, song
Slf nhln CUa chung ta con tuan theo nhfi'ng th6i quen da trd thanh
quy lu~t chung rna cac ngh~ Sl C~n na:m ba:t d~ dap ung Slf nhln
cua ngu'ai xem.
-Chung ta luon nhln tren m9t m~t ph~ng. D6 la th6i quen ph6
bie'n nhfft du thlfc ra d6 la each truu tu'Qng hoa m9t tru'ang nhln
hlnh de qu~t,ba chi~u
- M~t ph~ng rna ta ph6ng chie'u cac v~t nhln thffy len d6 la m9t
hlnh chu nh~t. M~t du thlfc te' ta luon c6 m9t m~t ph~ng cong va
cac c~nh khong vuong g6c voi nhau, va hai con ma:t ta t~o m9t
tru'ang nhln c6 vung giua ch6ng len nhau. (do ta nhln b~ng hai
ma:t each xa nhau. va hai ma:t d6 khong (J tren m9t m~t ph~ng.)
Cai may anh th~ hi~n r5 Slf truu tu'(jng hoa, don gian hoa nayvoi
hlnh chu nh~t cua ta'm phim, voi m9t "con ma:t" duy nhfft, nhu' khi
ta nheo ma:t hay nha:m ma:t nga:m ba:n sung, ta c6 ve nhu' xac d~nh
d6i tu'(jng r5 net hon, khong b~ nhoe nhu' nhln b~ng hai rna: t.
- Ta thu'ang gia dinh nhln "m9t rna: t " trong tu' the' dung. V oi
chi~u cao cua mlnh ta xac d~nh mot du'ang chan trai va gioi h~n
chie'u cao, chi~u sau cua Slf nhln. Do hai ma:t n~m ngang va d~u
d6 xuay ngang nen tru'ang nhln gia d~nh se la chu nh~t ngang.
Vi~c nhln theo chi~u cao khong "ph6 bie'n" b~ng nhln theo chi~u
ngang.

48
 - Ta l~i c6 th6i quen nhln tot hon khi dung im m~c du thtfc te
ta lu6n di d9ng khi nhln, it khi dung im tru khi cham chu vao m9t
doi tu'Qng na 0 d6.
- Ta thu'dng nhln lu'dt nhu' dQc lu'dt slf v~ t va m~ t ta thuang chi
chu trQng vao m9t so di€m. Cac di€m nay rdi vao hoang diSm
cua hai mat ta khi ta "dQc" nhfi'ng gl d tru'dc mat. Con m~t dQC va
"giai thich" cai n6 nhln thay b~ng each t6ng hop, lien ket cac
di€m nhan rna n6 da nh~n bie't ro net nhat vdi nhau. Cac diSm
khac Se du'QC .nhln lu'dt qua,khong ghi VaO bQ nhd, nhung an tu'{jng
vS mi u va hlnh chi c6 tinh b6 xung. Cac nghien cuu v~ thfin kinh
trung Him va thin kinh ngo~i bien cling cho thay con m~t vU'a
nhln lu'dt,bao quat vua nhln chi tie't rna hai hanh vi nay kh6ng
d6ng nhat vdi nhau.
- Ta c6 th€ lu'u ·hlnh anh trong m9t thdi gian nhat dinh tren
vong rn~c nen khi ta nhln lu'dt tren d6i tti<;jng c6 nhung hlnh anh
sau ch6ng len hlnh anh tru'dc la ta xac dinh doi tu'cjng ky cang
hon, chinh xac hon.
- Con ngu'di song trong xa h9i va tlf nhien nen c6 th6i quen u'u
tien m9t so doi tu'Qng khi nhln. Stj u'u tien d6 phai du'QC lu'U y khi ta
bo C\}C, xa p xe'p vi trL Thi dv trong cac doi v~ t thl con ngu'di dude
chu y hon ca. (j con ngu'di ta lu6n chu y vao khu6n m~t, doi m~t va
d9ng tac co th€. Con rna t htu y rihung cai dong nhiSu hdn cai tinh .
. Thi dv n6 .se d€ y tdi con ch6 nhi~u hon cai canh cay (tranh
Rubens-Di san). Co gai va con ch6 nho se hut con m~t hon cai
blnh n~m im. Con m~ t lu'dt ngang nhanh (hon nhln theo chi~u dQc)
va va rat nh~ y trong vi~c xac dinh du'dng vi~n cua doi v~ t.
- Cuoi cling ta nhd l~i b~ng thi giac thea nhung quy lu~t gian
lu'Qc hoa. Khi nhd l~i ta thu'dng nhd den tr~ng, nhd nhfi'ng net
chinh,nhfi'ng hlnh dang chinh,nhfi'ng m6 tip chinh. Thi giac rat
phong phu nhu'ng ta rat kh6 khoi ph\}C du'QC hlnh anh dfiy du CUa
cai ta da nhln thay.

49
 Ml)t so~ quy lu{jt bo~ Cf!C
Cac th6i quen neu tren d~n toi mot s6 quy lu~ t v€ b6 Cl)a rna
ta xet toi d ph~n sau day.
a. Phan chia mt;it phdng n~n.
Ty 1~ vang voi c~nh dai b~ng khoang 1,618 c~nh ng~n la mot
nguyen ly rna cac hQa si Phl)C hung chau Au da due ke't. Khi hQ
nghien cuu ty 1~ ngu'di va coi co th~ ngu'di la thu'oc do cua .mQi
thu trong tlj nhien hQ mu6n tlm ra cac ty 1~ thich hc;p nhfft cho slj
nhln cua con ngu<Ji. M~ t ph~ng duc;c chi a ra lam ba khu phan theo
chi€u ngang do ta "g~ p" hai c~nh g~n dung xu6ng chi€u ngang
dai cua n€n tranh.
Theo chi€u ngang ta cling c6 slj phan chia du'dng chan trdi cao
ho~cthffp theo ty 1~ d6. Ta chia n€n tranh thanh ti€n canh, trung
canh va h~ u canh.
- Cach don gian hon la khong nghi toi ty 1~ vang rna cu g~ p chi~u
cao xu6ng chi~u ngang, t~o hai _hlnh vuong va m()t khu vljc ch6ng
nhau d gifi' tranh. Ta cling chia chi~u ngang cua n~n thanh ba ph~n.
- Cach khac cling kha don gian va ti~n lc;i la ta chia chi€u cao
thanh ba ph~n b~ng nhau. Chi€u ngang cling duc;c chia thanh ba
ph~n b~ng nhau. Ta c6 hlnh chfi' nh~t voi cac thu tl)' u'u tien khac
nhau, tinh til trung tam ra b6n huon g. Vi~c d~ t nhfi'ng ye'u t6 chinh
CUa tac ph~m VaO CaC 0 khac nhau t~O b6 Cl)C khac nhau cho tac
ph~mo Thi dl) phai An tu'Qng trong ta canh sinh ho~t hang ngay
thu'<Jng d~t cac ye'u t6 chinh l~ch sang hai ben. (HQ n6i hQ chiu
anh hu'dng tranh kh~c g6 Nh~t Ban).
Cac hQa si C6 di~n luon u'u tien khu vl)'c gifi'a tranh va s~ p xe'p
mot each can d6i. Chu nghia Bi~u hi~n khai thach m~nh cac khu
vljc g6c tren va du'oi.
£)~ xac dinh cac di~m nhffn va du'dng nhffn quan trQng voi slj
nhln rna con m~ t thu'dng d~ y toi ta ke cac du'dng cheo cua cac
hlnh vuong va chfi' nh~ t tren n€n. Cong voi duong cheo cua to an
n€n tranh ta c6 mot m~ng lu'oi rna cac di~m va du'dng cua chung
la nhfi'ng khu vljc u'u tien cua con m~t.
b.Quan ni¢m v~ thi{u thf cung ddn t{Ji cac quan diim b(J cua
khac nhau.

50
 C6 th€ phan bi~t b6n lo(;li thau thi tn;rc tiep anh huang toi b6
ct;tc, xa gfrn ki€u Pht;tc hung, phep tam vi~n Trung Hoa, thau thi
dan gian-nghi~p du, thau thi "tam linh".
-Thau thi Phuc hung md duong cho ngh~ thu~t va ky thu~t
cht;tp anh.Thoi d6 hQ cfing da dung nhfi'ng bu6ng toi va thau kinh
d€ chieu hlnh H~n n~n va dung but ghi l(;li chinh xac cac hlnh
chieu rQi len d6. HQ xac dinh duong chan troi, diSm hut (TU'c la
di€m toi tren duong chan troi cua cac duong song song gia dinh
tu mep duoi cua n~n.) Nhu v~y khu vl)'c chinh se (J gifi'a tranh, hai
tam giac tren va duoi giao cua hai duong cheo .. Ty 1~ vang xac
dinh them hai khu vl)'c canh ga. Cac g6c tren va duoi la thu yeu
va thuong gay kh6 khan cho cac hQa si. HQ lay trung canh lam
trung tam. C~n canh va h~ u canh b6 trc) cho trung canh. Tru thbi
hi~n d(;li the ky 20 hiem khi ta thay c~n canh va h~u canh dong
vai tro chu d(;lo.
- Thau thi tam vi~n A Dong thl gia dinh ba huang nhln d6ng
thai tren tranh. C~n canh nhln ngang tfrm mat, blnh vi~n. Ta thay
IDQi thu ngang voi ta. Trung canh thl nhln tu tren xu6ng- tham
vi~n, nhu ng6i tren yen ngl)'a. MQi v~t nhu d du'oi ta va v~t d xa
thanh ra (J tren cao. Trong tranh, tho Trung Hoa ta thay canh
bu6m, con thuy~n d tit tren troi, nhu khi ta dll'ng tren dinh nui nhln
ra dong song hay m~t bi€m xa. (j h~u canh ta l(;li nhln nhln tu du'oi
a
len,mQi thu d~u (J phia tren ta. Nui cao dl)'ng dll'ng va nha cheo
leo voi b6ng anh ti~u phu thap thoang. Tranh son thuy la nhung
thi dt;t d~c trung cho nguyen ly nay. H';l Khue hay Ma Vi~n la cac
. b~c thfry.
- Vi~n can tho ngay -hay dan gian, nghi~p du' la thti' viSn
c~n tl)' phat theo th6i quen nhln, khong quy chuin theo hqc
thu~ t hay nghie n cti'u truu tuqng hoa. 6 day vi€ n c~ n la
blnh d6 -tuc la moi thti' deu the hi~n tren m~t ph~ng, khong
theo tha"u thi nao,hlnh di~n phclng, cai d xa thl xep d tren
nhung kho ng nit nho hlnh di . Ta thay d tranh Dong H6 hay
Hang Tr6 ng, tranh eli a thie'u nhi hay ca c hQ a si ph ai tho
ngay ki€u bo ClJC nay. H~u nhu mqi v~t luon du'CJC nhln
ngang t~ m rna' t, ca c thu due; c di~ n ta d tlnh trq ng d~ nh~ n

51
 bie't nhat. Thi d~ tranh
Hung dua, Danh ghen,
\~ That d6ng.
- ViSn can tam linh hay
I I '
y niem la loc_ti viSn c~n tc_to
nhung b6 Cl;IC c6 xu'a nhat
Bo' c1:1c d{ffl gidn tit tY l¢ hai cc;mh trong my thu~t d mQi nen
van hoa . Trong quan ni~m
cai gl quan trQng hdn thl to
hdn. Cai gl cao quy hdn, xa
voi hdn thl d tren cao trong
buc tranh, cai gl ti ti~n,
/
xau xa thap hen thl nho
hdn, d phia duoi. Ph~n
/
trung tam nen luon danh
. Bo' Cl:fC theo tY l¢ vcmg cho nhan v~t trung tam.
Tre n ca c tranh tho eli a ca c
"L ? dan tQC mien nui Vi~t
"1
N am, ca c tranh tho Ph~ t
giao, . Ki To giao, tren cac
.2... ·1- 2..
hang d9ng va den tho An
giao ta luon thay r6 sq'
3 z... 3 phan bi~t nay . Ngay tren
mc)t ban tho d chua lang
Vi~t ta cling thay Tam the'
Bo' Cl:fC chia ba top ngang d9c
la to nhat, d tren cao nhat.
Ca c nguoi h~ u thu'ong rat
nho, cac B6 tat thl ca trung
-~ I ' , blnh. C6 th€ k€ ra rat
,,
. " . - - \7
/ /
-
nhie u b6 c1;1 c theo ki€ u
/"""- . / thau thi y ni~ m, tam linh
- --7~-~
nhu' the'. N gay d tranh
/ I /
I / tu'ong hi~ n dc_t i cling thay
cac hQa si Mehico sll' d1;1ng
Cdc dilm hut trong bo' Cl:fC theo ngang dQC va chen 16i b6 cue nay.

52
 c.BtJ Cf!-C theo cdc hznh kh(J"i co bdn
Du ta ve cai gl phong canh, tinh v~t, tn1u tu'Qng hay khoa
than, tranh nhieu nhan v~t hay chi c6 m<)t guong m~t con m~t
cfing luon c6 khuynh huang tlm ra cac hlnh co ban in sau cac

Bo' c1;tc theo hznh kho'i: chop, l(ip phuong, trl;l, c&u ...

Bo' Cl;lC theo hznh: vuong, trim, tam gidc

I · I .
I

-·
L1__
53
kh6i hlnh. N6 tu' ga:n ket cac d6i tu'Qng khac nhau vao cac hlnh
kh6i co ban. Vl theta tha"y r6 d tranh phu'ong Tay cac lo~i b6
Ct;IC ra"t ph6 bien theo cac hlnh CO ban. 86 la bQ' Ct;IC theo hlnh
tam giac, kh6i tam giac hay kh6i kim tlj thap. Mona Lisa cua
Da Vinci hay Due mtf cua Raffaelo la nhfi'ng thi dt;t kinh diSn.
Thu hai la b6 ct;tc hlnh vuong hay hlnh chfi' nh~ t n~m ngang 6n
dinh. B6 ct;tc theo hlnh tron hiem hon nhu'ng cling du'cjc u'a
thich. Tren cac vom tron nhu' tranh cua Goya hay cac tranh
thanh trong khung tron cua Botticelli. Ra"t diu dang,vien man
la cac b6 ct;tc hlnh qua trung hay hlnh oval. Cac tranh v~ nfi'
cu a Giorgione, Tiziano, Modigliani, tranh truu tu'cjng cu a
Braque ... la nhfi'ng thi dt;t .
.d.BQ'' Cf!,C theo cac duiJng tr!j,C, t~o bo khung xu'ong cho tac
ph§m. Cac du'ong trt;tc ngang dQC, cheo do cac du'ong vi~n hay cac
Slj nha'n m~nh gay ra cling XaC dinh bQ' Ct;lC CUa tranh. Khi nhln ky
mot tac ph§m nha't la khi nheo rna: t l~i thl do den tra:ng va cac cac
duong hi~n len ra't r6. Ta c6 th€ nhln tha'y bo khung xu'ong cua tac
ph§m nhu' nhln mot ta'm phim X -quang. Nhi~u tranh, nha't la d d6
hQa ta tha'y bot khung xu'ong kha r6 rang. Thi dt;t buc Bon ngu'oi
mu cua Bruygel c6 ket ca'u hlnh de quc:t t d6 d§n v~ ben phai ho trcj
cho vi~c mota slj nga xu6ng h6 cua bQn mu ca theo nghia den l~n
nghia bong. Buc Gemica cua Picasso c6 mot bo khung ket ca'u net
ra't phuc tc:tp va nao dong th€ hi~n slj tan pha cua chi~n tranh va
tieng gao thet phan khang cua con ngu'oi.
Ben c~nh cac du'ong trt;tc, cac duong trQng tam, cac trt;tc tren
n~n tranh ta con c6 cac du'ong ltjc do slj ket n6i cac yeu t6 voi
nhau t~o nen ho~c do cac huang cua cac hlnh thS tren tranh tc:to
nen. Chung thS hi~n slj nang dong cua hlnh th€, duong net. Cac
duong lt;I'c nay tc:to sue cang cho tac ph§m va co thS trung hay
khong trung voi cac trt;tc va cac du'ong trQng tam. Trong tranh son
thuy Trung Hoa cac du'ong ltjc §n ra't ky nhu'ng n6i ket cac slj v~ t
ra't ch~t che . Thi dt;t nhu' m()t buc canh- ti~u- ngu'- mt;tc ta se tha'y
cac du'ong ltjc n6i cac nhan v~t nay voi nhau, cling c6 phep tam
vi~n va ho trcj b6 Ct;lC ngang hay dQC cua tranh. Cac hQa si Bi€u
hi~n ra't hay dung cac du'ong ltjc cang th~ng mc:tnh me bdi hinh

54
cua hQ thu'ong dinh huang lo li~u va nang dong.
e. Nhjp di?u va do/i l(ip trong b6/ Cf!,C.
Chung ta biet r~ng nhip di~u la mot phfin kh6ng th~ thieu cua
b6 Cl)C. M6i canh tri, m6i tac phgm dSu c6 nhip di~u cua n6. Nhu'
phfin tren da trlnh bay ta tha'y r6 nhip dieu cua net, di~m (tranh
khac kern cua Rembrandt, khac g6 cua Hiroshige, but sat va sdn
dfiu cua Van Gogh, truu tu'c;Jng cua J.}?ollock),nhip di~u ctla mfiu
(tranh truu tu'c;Jng cua Klee, Kandinsky, Rothko ... ), nhip di~u cua
kh6i mang, hlnh (ra't nhi~u thi dl) rna ta c6 th~ tlm ra d mQi tac
ph~m t6t.) Nhip di~u cua cac khoang tr6ng cfing la m<)t yeu t6 b6
Cl)C du'QC tu cac hQa si c6 di€n Trung Hoa toi cac ngh~ si hi~n d£,li
quan tam stl' dl)ng.
Nhip di~u c6 th€ nhln nh~n nhu' la sl)' lap di lap l~i cac yeu t6
gi6ng nhau theo mot quy lu~ t nao d6 tren n~n khong gian.
f. Cu6i cung ta tha'y nhu' (J phfin md d§u ta da khao sat sl)' doi
lap cfing la mot each v~n dong cua cac yeu to bi~u d~t va vl the
chung cfing c6 hieu qua Ion trong viec tao bo cuc.Thi dl;l d6i l~p
V~ khoi CO th€ du'QC t£_lO ra VOi bo Cl)C cac nh6m nhan V~ t t~O
thanh cac khoi vu6ng, tam giac xung khac, .tan cong nhau nhu'
trong buc Xit bdn cua Goya rna sau nay Picasso chiu anh huC1ng
khi dl)'ng buc Tan sat iJ Tri~u Tien. Buc Tiing thet cua Munch la
thi d'-:1 v~ dung doi l~p m§u nh~m th€ hi~n "sv gao thet cua
thien nhien ".
B6 Cl)C la cong vi~c quan trQng trong sang tac. N6 la d6i tu'<;Jng
nghien ctl'u cua nhi~u the h~. N6 c6 cac quy lu~t chung do "ta ve
tranh b~ng mat chu khong phai b~ng tay" (y cua Renoir.) nhu'ng
tfing c6 nhfi'ng lu~t rieng cua tung tntong phai va phong each ca
nhan. Do v~y kh6ng c6 giao an hay quy dinh bat di bat dich nao v~
b(} Cl)C rna cfing nhu' cac phu'ong ti~n t(;lO hlnh khac b6 Cl)C la san
ph~m sang t(;lO cua tung hQa sl. Neu vi ngon ngfi' my thu~t nhU' mot
ngon ngu' loi n6i thl hlnh, net, kh6i la cac ttl', m§ u la am' sac va bo
Cl;IC la ngfi' pha p. Nha ngfi' pha p hQC kh6ng phai nha van nha thd.
Ngfi' phap kh6ng h(;ln che kha nang sang t';lO nhu'ng sai ngu phap thl
cau van t6i nghia kh6 hi€u, n<?i dung khong toi duc;Jc ngu'oi nghe.
Khi nghien cuu phan tich mot tac ph~m vi~c nghien CUll, phat

55
 '·

.... ,,
......,,
II • t

. . ., .
• • • • ,...

(
f •
'•••
.: .
:-~ , •••
... '... .'•'
f ••• . : : •••
... :,~ ,, ~ ~ t •..

-. ,;

'
.....\••.
' , •\
e
.. I

Bo' qtc thea nhjp di¢u duong llfc :\'' •

....... -'.
••
'

...,.
Bo' c?fc thea m(it Bo' C?fc ngdu
d9 nhi~u trung nhien nhi~u
R6ng Ly
tam khadng trong

hi~n ra be) Cl;IC CUa n6 giup ta di sau hdn vao nQi dung Va Ve d~p
cua tac ph§m.Ta c6 th~ thu'dng thuc tac ph§m d chi~u sau t~o
hlnh cua n6. D6 la m()t thich thu d~c bi~t danh cho nhfi'ng ke sanh
thudng thuc ngh~ thu~ t. 1.

f)~ ren luy~n ky nang nay chung ta CO th§ tt;( phan tich be) Cl;IC '

nhfi'ng tac ph§m mlnh d~c bi~t u'a thich. Khi sang tac chung ta I

cung c6 th~ thu' nghi~m cac b6 Cl;IC khac nhau, thay d6i chung d~ :
tlm ra m()t b6 Cl;IC phu hQp nha't. Ky nang nay giup ta trd thanh
m()t ngh~ si chuyen nghi~p c6 tay ngh~ cao.

'

56
 PHAN II
KIEN' THU'C co BAN VE MY THU~ T
 Cam nh~n du'QC cai d~p la mot net phan bi~t loai ngu'di vdi cac
loai khac. Nhi~u nghien cuu sinh v~ t mu6n tlm hi~u va chung minh
xem mot s6loai v~t tinh khan khac c6 "th~m my" hay khong. Thi
d~ m()t con Vu'Qn CO bie't ChQn mQt canh cay d~p han CaC canh cay
khac d~ ChQC lffyy qua hay khong, m()t COn VOi CO ChQn mQt cay mia
d~p han cac cay mia khac khi an hay khong. Song di~u chac chan
la loai ngu'oi l1u vi~t han tfftt ca v~ m~t th~m my.
Cai dep la glla mot cau hoi kh6 c6 cau tra loi chinh xac bdi
ban than cai d~p da mau thu~n vdi khai ni~m chinh xac.
C6 th~ n6 sinh ra tu khat khao hoa lam m()t vdi vii tr~ d6ng
thoi l~i la m()t b() ph~n tach roi ra cua vii tr~, tu' nhien d~ chinh
ph~c tt;! nhien. C6 th~ n6 la chinh khat khao d6. Vua la mot h~t
cat, VUq la ca vii tr~. Vii tr~ tt;( n6 la d~p va con ngu'oi la thu d~p
nhfft trong cai vii tr~ ffy. Vl the' cai d~p sinh ra cling vdi con
nguoi. Nguoi ta cho r~ng con nguai khac con v~t la c6 tlnh yeu.
Chinh tlnh yeu nguoi than, d6ng lo~i va mot ca nhan khac gidi da
lam nay sinh mong mu6n v~ cai d~p va lam xufft hi~n tin ngu'ong.
Nguoi nguyen thuy bie't an tang nguoi than mdi che't, bie't tho
cung va d6ng thoi bie't lam d~p cho co th~ mlnh (b~-ng cac hlnh
ve hay d6 trang sue), noi mlnh tru ng~ (b~ng nhung tranh
tu'ong)va nhung d6 d~c mlnh dung (b~ng cac hoa van ... ).
N6 c6 tinh tu'ong d6i va thay d6i theo thoi gian, vung mi~n,
chung t()c va c6 tinh chu quan ca nhan. N6 la mot san ph~m cua
van minh va d6ng g6p vao qua trlnh tie'n hoa xa h()i. Chinh tinh
tu'ong d6i nay lam cho cai d~p phong phu va hffp d~n. R6 rang
m6i dan t()c c6 nhung cam quan v~ m~u sac khac nhau. Nguoi
phia nam chau Au gioi v~ m~u han, trong khi cac hQa si mi~n
Bac chau Au gioi v~ den trang va du'ong net, hQ la nhung nha d6
hQa b~m sinh. Nguoi Trung Hoa thich m~u s~c so vang, do, lam,
l~c trong khi tranh son thuy cua hQ l~i h~u nhu' khong c6 m~u.
Nguai chau Phi c6 m~u khac h~n nguoi Vi~t Nam, hQ rfft nh~y
cam v~ nhip di~u va kh6i. X em tu'<;:5ng Ai C~ p c6 d~i khuc chie't,
tti<jng Hy L~p chu~n mt;(c, hai hoa, ttiQng An DC) bi ~n va gQi d~c,
tti<jng Trung Hoa thoi Duong phuc h~u ... ta thffy each nhln cai d~p
th~t khac nhau.

58
 M8i thai d';ti l';ti c6 cai d~p cua mlnh. Thai Duong phl;l nu
m~p, m~t tron la d~p, sang thai T6ng d~p l';ti la g§y go, kin dao.
Thai Thanh l';ti con c6 cai d~p ky quai cua nhung ban chan bi b6
nho ty ti. Thai Trung c6 chau Au c6 cai d~p keo dai,kh~c ky'
sung tin cua ngh~ thu~t Go -tich. De'n thai Pht;tc Hung la ve d~p
nhu hoa~ am ap va can d6i cua cac Dti'c m~ d6ng trinh. Sang thai
Bar6c ve d~p la l()ng l~y, pho tru'ong va nang d()ng ... Cti' the
nhung thay d6i v~ chugn d~p g6p ph§n lam nen dong chay cua
lich sli' ngh~ thu~ t.
Chinh tinh chu quan, tu'ong d6i cua cai d~p lam nen cac tac
gia. HQ luon c6 m()t cai d~p d()c dao cua rieng mlnh v~ net, v~
m§u, v~ kh6i, v~ hlnh hay v~ b6 ct;tc.
Tinh chu quan va tu'ong d6i lam cho lich sli' my thu~ t khong
du'Qc vie't ra m()t l§n rna lien t\lc du'Qc vie't l(;li. Vermeer tung bi
quen lang ca tram nam d~ du'QC phat hi~n l(;li nhu' la ffiQt hQa Sl
hoan hao nhat. Raffaello tung nglf tren ngai vang suot 3 the ky
r6i hi h';t b~ bdi phai Ti~n Raff4el.
Tuy nhien cai d~p khong phai la phil du, n6 c6 h';t t nhan vinh
cli'u cua n6 bdi n6 khong tie'n bQ va d()c 1~ p vdi thai d~i, vung
mi~n noi n6 sinh ra, th~m chi ca voi ca nhan ta c gia da sinh ra n6.
Ngay nay ta v~n thay tranh hang d()ng d~p, trong Dong S<Jn va d6
dung thai nay d~p. £)6 la cai khat khao vua la rieng mlfih vua la
tat ca, vua la h(;lt cat vua la vii tr\1. M8i tac phgm d~p luon con
d6 d~ khi nao d6 ngu'oi ta l(;li "phat hi~n" ra cai h~t cat ay.
Cai dfp la ph(;lm tru thuong di cling voi cai chan va cai thi¢n.
Tuy nhien ban than cai chan va cai thi~n cling la san phgm cua
van minh thay d6i theo thai gian. Ch€ de) da the ttl'ng du'Qc
Nguy~n Du ca ngc;Ji kh~ Kim, Ki~u tai hQp l';ti hi H6 Xuan Huang
chli'i rua th~m t~. ''Chern cha cai kiep lay ch6ng chung". Cling
m()t thlfc tr(;lng rna hai nguoi nhln n6, thay n6 th~t khac nhau. Cai
chan d day la n8 llfc tlm Slf th~t. v~ da the c6 th6 Nguy~n Du da
sai ! Bay gio ta khcng ling h9 da the du'<;Jc nua.Cai thi~n rna hai
thi nhan nh~n thti'c d~ xuong cling rat khac nhau. Nhu the' nao Ut
t6t cho con nguoi ? Cai t6t, cai thi~n cling tuy tung thai ma thay
d6i. Cai con l~i la cai d~p trong nhung v§n tho cua Nguy~n Du

59
hay H6 Xuan Hudng, la cai h';l t cat rna la ca vli tn;t .. Canh chie'n
tr~n, chem giSt l~n nhau c6 th~ du'cjc m6 ta nhu' mot toi ac trong
tranh Goya, cling c6 th~ du'QC ca ngu'Qi nhu' mot chie'n c6ng trong
tranh Gros ve cho Napoleon. Quan ni~m chan, thi~n thay d6i r6i
nhu'ng ve d~p cua m§u, net, khoi, hlnh, motif tren tranh cua Goya
va Gros v~n con d6 vl n6 chua cai khat khao vita la h';l t cat vua
la ca vli tn;t. Cai d~p di li~n voi cai chan cai thi~n nhu'ng ba vong
tron nay lu6n thay d6i va xe dich nen giao cua ba t~p hcjp a'y cling
lu6n d6i thay. Chinh vl the' cac nh~n thuc v~ nhan van, xa hoi,lich
sll', d(;lo due ... nhfi'ng kie'n thuc van hoa t6ng hc;p lu6n la mot ti~n
d~ tot cho mot ca nhan khi thu'dng thuc cai d~p cua cac tac phgm,
giup tha'y du'QC cai h(;lt cat chua ca Vli tn;t cua mlnh.
My thu~t con du'QC gQi la ngh~ thu~t t(;lO hlnh. Hznh -Form-
Gestalt la mot khai ni~m t6ng hc;p. N6 la ke't qua cua st;( nhln, la
cd sd cua st;( nhln va n6 dao luy~n st;( nhln cua chung ta. N6 la
t6ng hcjp vl cac ye'u to bi~u d(;l t m§ u,den-tr~ng, khoi, net-di~m
t(;lO nen hlnh. M§u c6 th~ cho ta mot hlnh du mu rna tren mot
n~n. Khoi c6 th~ cho ta mot hlnh du hlnh d6 lu6n thay d6i trong
kh6ng gian ba chi~u theo g6c nhln cua ta. Net c6 th~ chota mot
hlnh r5 rang nha't bdi n6 du'cjc t(;lo ra til' ranh gioi gifi'a nhfi'ng thu
ta nh~n bie't b~ng thi giac du n6 la phie'n di~n va bi trU'u tu'cjng
hoa hoan toan.
Hlnh la nhfi'ng khai ni~m toan hoc trU'u tu'dng,cling nhu'
nhfi'ng con so, chung tU'ng lam dien dao cac nha bac hQc til' thai
c6 d(;li. Cac nha bac hQc Hy L(;lp cho r~ng hlnh tron la d~p nha't
vl chung c6 v6 t~n cac c~ p doi xung, th~ hi~n st;( hai hoa cua vli
tn;t. Theo hQ cac hanh tinh di tren cac quy d(;lo hlnh tron. Lao
Ttl' n6i vli tn;t hlnh qua trung va sau nay cac nha khoa hQC chau
Au xac dinh quy d(;lo hlnh e-lip cua cac hanh tinh. ·N gu'ai Trung
Hoa say me hlnh vu6ng va h1nh tron trong Dich. Nguai Vi~t tin
trai tron da't vu6ng.Con ngu'ai Ai-c~ p ngt;t' tri trong van minh
nhan lo(;li b~ng cac hlnh tam giac,kim tt;t' tha p.Cac hlnh cd ban
nay la san phgm tinh toan toan hQC hay la san phgm cua Slj
nhln,tuc cua my thu~t? Cac nha my thu~t cling me nhfi'ng hlnh
toan hQC kh6ng kern. Thai c6 d(;li cling nhu' thai Phl)C Hung cac

60
hQa si da nghien cU'u do d(;lc,trac nghi~m d~ tlm ra cac hlnh cd
ban, U'ng dt;tng chung cho b6 ct;tc tac ph<fm. Th~m chi cd thS
ngu'oi, cac V~n d<)ng cua n6 cfing du'QC quy V~ cac hinh Cd ban.
DSn thoi hi~n d(;li thl cac hlnh cd ban c6 khi la chinh toan b<) tac
ph<fm thi dt;t nhu' (J cac tranh cua Malevich (Nga) hay Mondrian
(Ha Lan). Nhu' v~y tinh chat truu tu'Qng toan hQc bl mQt .ph<fm
chat cua hlnh trong my thu~t.
Nguoi Trung Hoa neu yeu cau khi vela "Ung v~t tticjng hinh"-
tuy d6i tu'cjng rna t(;l.O ra hinh- tU'c la neu yeu cau t6ng hQp a6i Voi
slj nhin. Nguoi ta quan sat m<)t d6i v~t th~t ky cang, toan di~n, (J
mQi tr(;lng thai khac nhau, mQi g6c nhin khac nhau ... , nh~ p tam
nhfi'ng gi quan trQng nhat r6i th~ hi~n n6 tren tranh. Tll' qua nui
toi cai la co, tu m9t ngu'oi toi con thuy~n ngu' phu trong dem d~u
du'cjc nhin t6ng hcjp va th~ hi~n t6ng hdp nhu' v~y. Trong khi d6
cac d6ng nghi~p chau Au di theo hu'ong ngu'cjc l(;li. HQ tim mQi
each phan tich, chia nho, do d(;lc duy ly d~ tim hinh cho d6i v~t.
Vi the' moi c6 mon cd th~ hQC cljc phU'c t(;lp khong kern giai ph~u
y khoa . Cay c6i hoa la cfing du'cjc phan tich, ghi chep ty my.
Th~m chi c6 ca mon giai ph~u nglja rat chili va toi nay v~n con
slj tranh cai v~ each th~ hi~n b6n cai chan nglja nhti the nao khi
n6 di, phi hay nhay! Han Can (J Trung Hoa n6i danh v~ ve ngtra
hoan toan khong bie't toi C<lC phep do va tinh toan d6 . Cac hQa Sl
Phl;lc Hung da phan tich each nhin ky nhat voi vi~n c~n khong
g1an hinh h<)p, m9t du'ong chan troi, m<)t di~m hut, m<)t trung
Hi m...Ta chi nhin m<)t mat,nhu' khi ban sung. Khi nhln ta dU'ng im
ld~u nhu' Chl;lp anh. Va cai nhln chi di~n ra trong m()t ddn vi thoi
gian. Chinh nho v~y rna tranh tu'Qng chau Au c6 ve chinh xac va
khoa hQC hdn (J cac ndi khac. Cfing chinh vi v~y ngu'oi ta moi lo
nhi e'p anh se giet che't h<)i hQa. Cac hQa Sl ve sdn thuy Trung Hoa
khong bao gio lo may anh se lam hQ ' that nghi<%p' . Nhu v~y tinh
chat t6ng hQp cua hinh khi ta nhln va th~ hi<%n c6 nhfi'ng con
du'o ng khacnhau lam hi~n hlnh cac 'tht;t'c te' va muong tu'Qng
khac nhau. Chinh cac slf khac bi~t v~ nh~n thuc v~ hinh d~n toi
cac n ~n ngh~ thu~ t khac nhau, th~ hi~n cac d~c di~m th~m my thi
giac, ca c each nhln the' gioi khac nhau.

61
 Hlnh khong chi la ket qua cua slj nhln khi md m~t, khi do d~c.
N6 con la ket qua cua slj tuC!ng tlir;Jng va lien tuC!ng nho vao ho~t
dong cua kho ky uc thi giac va tam ly thi giac. Chinh d khia c~nh
nay hlnh toi g~n hinh tlir;Jng ngh¢ thutjt. Bat ky tac ph~m ngh~
thu~t lo~i nao tu van hQc,am nh~c toi san khau, di~n anh d~u c6
cac hlnh tu'Qng rna thi giac sinh ra. Ta tu'dng tu'<;5ng ra mot nhan
v~ t ti€u thuyet nao d6 khi dQC. Khi nghe mot net nh~c ta cung c6
hlnh anh trong d~u. Th~m chi xem phim xem kich ta v§n c6
nhung hlnh anh, hlnh tu'Qng cua rieng mlnh khac voi cai dang
nhln thay. (j m~t xay dljng hlnh tu'Qng ngh~ thu~t cung nhu' d lien
tu'dng ngh~ thu~t cac hinh cua my thu~t luon dong vai tro chu
d~o. £)6 la lQi ich sau xa cua nang lljc my thu~t d6i voi sang tac
va hu'dng thl;l ngh~ thu~t n6i chung.
Nhu' v~ y hinh - hinh h9c - hinh thj giac- va hinh tam l.Y, tu'dng
tu'Qng phai hoa chung lam mot trong tac phffm. Ba khia canh d6
lam chota kh6 xac dinh hlnh la gl, hlnh Cl;J th€ la gl bdi nola ket
qua t6ng hQp cua ho~ t dong tinh th~n con ngu'oi t~o nen cai d[!p
trong tac phffm.
CJ ph~n nay chung ta Se khao sat SO lu'QC cac linh VljC khac
nhau cua my thu~t d€ c6 mot cai nhln t6ng quat v~ mon ngh~
thu~ t c6 xu'a va rong lon nhat nay. Kien thuc chung v~ cac bo
mon, cac th€ lo~i, cac lo~i hlnh, cac chat li~u ... se cho chung ta
xac dinh du'QC vi tri cua chuyen mon hyp rna ta theo du6i. D6ng
thoi cac hi€u biet lien nganh cung se h6 trQ d~c lljc cho chuyen
mon hyp. Trong thljc te my thu~t la mot khu vljc sang t~o tinh
th~n khong c6 gioi h~n, khong c6 khai ni~m chuyen sau, chuyen
mon hoa nhu' trong khoa hQC ky thu~t. Mot di€m yeu cua tri thuc
ta la t~m bao quat chung con h~n hyp. Di~u d6 c6 nguyen do tu
giao dl;IC ph6 thong va anh hu'dng lon toi Vi~c hlnh thanh ca tinh
ngh~ siva nang cao t~m co cua mot tac gia.
Nhung kien thuc gioi thi~u d day se chi c6 gia tri nhu' mot tam
ban d6 voi cac bi€n bao giao thong, cac ghi chu v~ dia di€m, dia
hlnh ... giu p cho ngu'oi dung c6 th€ tlj mlnh kham pha canh tri menh
mong cua my thu~t. Tam ban d6 khong th€ thay cho cuoc du lich
nhu'ng rat C~n thiet va huu ich cho CUOC di.

62
 Cac b() mon my thu~t
N gu'ai ta tin r~ng my thu~ t la m6n ngh~ thu~ t c6 XU'a nhat xuat
hi~n tu khi con ngu'ai s6ng trong hang dong va bat dfru biet che'
tac c6ng ct;t. Nhung hi~n v~t khao c6 c6 nien dc_1i ldn nhat da cho
thay ngu'ai ta da trang tri len cac san ph~m tho so nhat nhu' cac
manh da mai, cac cai dui, kim b~ng xu'ong, ve tranh len tu'dng cac
hang dong va lam nhung hlnh muong thu ngo nghinh. Cac san
ph~m my thu~t thai d6 da d Vi~t Nam ch~ng h~n cling da cho
thay do tinh xao tuy~t vai cua d6 trang sll'c, 6c tu'dng tu'(jng phong
phu v~ kiSu dang cac d6 dt;t'ng va h~ th6ng cac hoa van. Thai d6
d6ng d Vi~t Nam my thu~t da g6p phfrn tc_lo ra ca mot n~n van
hoa rt;(c ro rna chung ta gQi la van hoa Dong Son vdi hi~n v~t tieu
biSu la cai tr6ng d6ng. Nghien cll'u cac n~n van hoa trudc khi c6
chu viet thl my thu~ t la nhung chll'ng ell' quan trQng va hung h6n
nhat. Nhung hlnh khac tren tr6ng d6ng la cu6n bach khoa v~ dai
s6ng ngu'ai Vi~t luc d6. C6 hQc gia con mu6n truy tlm d d6 nhung
tu' tu'dng triet hQC c6 xu'a nhat cua dan toe Vi~t Nam.
Cac tu'Qng d6ng nho, d6 dt;t'ng, d6 trang sU'c, vil khi va c6ng cv
b~ng d6ng la hlnh anh dfry du nhat v~ bu6i blnh minh cua van
hoa Vi~t Nam. Xa hon nua ngu'ai ta con mu6n tlm thay d thai
Dong Son mot truang phai my thu~t doc dao voi cac/ nguyen ly
t(_lO hlnh rieng. Mot phong each hlnh hQC hoa, ky ha hoa b~ng net
va cac nhln kh6ng gian d~c sac
Chung ta thay cac bo m6n my thu~ t da hlnh thanh kha dfr y du
trong cac n~n van minh t6i c6: Kien true, h<)i hQa, dieu khac,
trang tri, my thu~ t thu con g.
Sau d6 hlnh thanh man d6 hQa khi nguai ta c6 but, ml;ic, giay
va nhat la khi c6 van in va may in.
Tu CUQC each ffi(_lng c6ng nghi~p lfrn thll' nhat, trong cac the ky
tu 17 den 19 may m6c c6ng nghi~p ra dai. Con ngu'ai san xuat
ngay cang nhi~u san ph~m b~ng may.Vl the tu the ky 19 ra dai
b9 man tc_1o dang, thiet ke c6ng nghi~p. (Thu~ t ngu hi~n nay la
design, du'<;1c dung chung cho mQi loc_1i thiet ke c6 thS dich la thiet
ke my thu~t)
Cilng trong the ki nay xuat hi~n man nhiep anh.

63
 Sang the' ky 20 nha't la vao nlia cu6i khi cac xa h()i phat triSn
di vao thoi h~u cong nghi~p, xa h()i thong tin ... thl my thu~t cang
nhi€u bie'n d()ng va m()t s6 bQ mon moi tra nen ph6 bie'n. 1)6 la
video, installation, performance, landart...
Ta c6 thS thS hi~n cac llnh vt;c my thu~t theo so d6 sau
My
thu~t
Kiln true- Hqi h9a- Db h9a- Dieu khdc- Mt thu cong-Design-
Cdc mon khac
Ba b() mon h':l t nhan va mang tinh my thu~ t thu~n tu y la h()i
hQa, d6 hQa va dieu khac V~n tiSp tl;lC la cac mon chinh a cac
tniong my thu~t. Nhung va'n d€ thS lo(;li, cha't li~u, lo(;li hlnh ... cua
chung se du'QC trlnh bay a cac ph~n sau.
Nhilp dnh la m()t mon my thu~t d~c bi~t, la bu'oc d()t pha
cua ky thu~t vao my thu~t thoi cong nghi~p hoa the' ky 19 a
chau Au. Khi n6 ra doi cac nha my thu~t chau Au v6n ton tho
st; chinh xac va kha nang mo ta duy ly cho r~ng n6 c6 tu'dng lai
rt;c ra va SQ n6 se khai ttl' mon h()i hQa. HQ da chi dung me)t nlia.
Ngay nay nhie'p anh la bQ ph~n khong thS thie'u cua my thu~t.
N6 du'QC giang d~y nhu' m()t mon a cac tru'ong my thu~t. Cac
bao tang my thu~t cfing SuU t~m Va tru'ng bay cac tac ph~m anh
ngh~ thu~t. Cac gallery tru'ng bay va huon ban anh ngh~ thu~t
cling tranh tu'Qng ...
Anh c6 ngon ngfi' t(;lo hlnh d~c thu do cac ye'u t6 ky thu~ t luon
phat triSn, t(;lO ra nhung kha nang mdi cho vi~c Chl;lp va lam anh.
Cac lo(;li may anh, cac lo(;li phim, gia'y, thu6c lam anh... du'QC ngh~
si sli dl;lng luon pha t triSn nhanh chong cling khoa hQc cong nghe.
Anh c6 m()t s6 d~c diSm khac voi h()i hQa.N6 ghi hlnh tuc thl,
trong m()t khoang khac t6i thiSu cua st; nhln. Di€u d6 khong mon
truy€n th6ng nao lam du<;5c.Do v~y n6 c6 tinh nang d()ng han h~n.
Bie't bao hQa si thoi xu'a tung rna c6 phep th~n dS thu vao tranh
ngay tuc thl m()t tia nang som, m()t anh h6ng tren gu'ong m~ t tu'oi
tre hay giay phut ch6i loa ba't ch<;jt cua tia chop. Cac ho(;l Sl tu the'
ky 16 da che' ra nhung phong t6i dS ghi hlnh a nh giu p hQ chep len
vai ve th~t chinh xac cac phong canh luon bie'n ao ben ngoai. Tuc
thl va chinh xac-la hai vi~c may anh da lam du'QC giup hQ. Song

64
 rna
Sl! chinh xac nay chi CO tinh u'OC 1<% VI rna y khong phai hai con t
ngu'oi. Va Sl! "n<%" thl!c l~i la mC)t h~n che' cua may anh.
Ky thu~t phong t6i, tuc ky thu~t lam anh la giai dQan "thu
cong" duy nha't cua nha nhie'p anh. M6i nguoi c6 bi quyet rieng
d~ t~o nhung hi<%u qua d~c bi<%t. Cac ky thu~t nay md rC)ng kha
nang bi~u hi<%n cua anh ngh<% thu~t.
Ngh<% si c6 th~ phat huy u'u the nhanh nh~y tlm cac doi tu'Qng,
chuy~n dC)ng, anh sang va cac g6c nhln, digm nhln ma hQa si
khong th~ nam bat du'QC. HQ cling c6 thg lam vi<%c chl;lp trong stu-
dio voi cac ngu'oi m~U va V~t ffi~U nhu' cac hQa Sl ma l~i CO nhii'ng
hi<%u qua t~o hlnh khac bi<%t nho may m6c va anh sang nhan t~o.
Hai mon nhie'p anh va hC)i hQa tung anh hu'dng qua l~i rat m<;inh
me. Nhung ki~u cat, cup c6 tich ng~u nhien, tuc thdi, ph6ng Sl!
cua hC)i hQa a'n tu'<jng khi ve cac canh sinh ho~t, du'dng pho hay
phong canh la ra't 'nhie'p anh'. Ngu'QC l~i nhie'p anh ciing tung lay
cac bo Cl)C, chu d~, motif cua hC)i hQa lam chu§n dg noi thea. Sl;t
hQC hoi l~n" nhau nay di~n ra trong thdl ky dgu cua nhiep anh.
Vao dftu the ky 20 tu trong long my thu~t nhie'p anh da trd thanh
m()t mon my thu~t dC)c l~p, th~m chi tien phong trong trao lU'U
hi<%n d~i chu nghia. Cho toi nay nhiep anh ngh~ thu~ t da tl! vie't
nen lich sll' cua mlnh nhu' mC)t phftn cua lich sll' my thu~ t.
Anh ngh<% thu~t tach bi~t voi anh bao chi va cac nha' nhie'p anh
ngh~ thu~t thuC)c cC)ng d6ng cac nha my thu~t trong khi cac nha
nhiep anh thong ta'n thuC)c gioi truy~n thong va cac nha nhie'p anh
dan dl)ng lam mC)t ngh~ dich Vl). Tuy nhien d Vi~t Nam, du anh
da du<jc du nh~ p tu gftn mC)t the ky nay v~n chua c6 stf phan bi~t
na y. Cac truong my thu~ t khong d~ y nhie'p anh, bao tang khong
mua anh, cac gallery khong huon ban anh. Nhiep anh ngh~ thu~t
d Vi<%t Nam da phat tri~n tl! phat ttl' thu chdi anh nghi~p du', ttl'
dich Vl) anh dan dl)ng Va nha't Ja tu anh thong tftn ph4 t tri~n rat
m~ nh qua thai gian chie'n tranh.
Khoang may th~p nien gftn day c6 cac n6 ltfc phat trign dnh
ngh¢ thu(it nhung l~i hoan toan tach rbi my thu~t. D6 la m<?t
thi<% t thoi cho ca my thu~t l~n nhiep anh voi ttl' each la mC)t mon
t~ o hlnh.

65
 l.Kie'n true
Kie'n true lab() rnon my thu~t t6ng hQp. N6 du<;jc coila "nguoi
Ill~ "cua cac rnon my thu~t vl kie'n true bao g6rn trong n6 ta't ca
cac chuyen rnon my thu~t tu dieu kh~c, h()i hQa, toi trang tri va
my thu~ t thu con g. Kie'n true la ngh~ thu~ t t~o dlfng khong gian
nhan t~o cho con nguoi sinh song. Phftn quan trQng nha't cua van
hoa v~t th~ la kie'n true. Cac ky quan cua nhan lo~i la cac tac
phftrn kie'n true. (j cac cong trlnh Kie'n true ta c6 th~ dQC dUQC
IllQi di€u v€ CUQC song CUa COn nguoi trong thai d~i rna n6 dUQC
t~o ra.
Trude khi c6 cac truong my thu~t nguoi ngh~ si la da nang
kiern cac cong vi~c cua kie'n true su, hQa si, nha dieu kh~c va
truang phuong thu cong. Chi huy xay dlfng rn()t cong trlnh kieil
true la rn()t t6ng cong trlnh su. Thai Ph1:1c Hung cac hQa si hay nha
dieu kh~c nhu Michelangelo, Raffaelo tung chi huy xay dlfng nha
tho a Vatican cho cac giao hoang va nhi€u dinh thlf a Rorna. Cac
kie'n true su cfing thuong lam dieu kh~c va ve tranh.
Khi c6 cac truong my thu~t thl kie'n true la rn()t khoa cua
truong. Truong My thu~t Dong Duong a Ha N()i, thanh l~p narn
1925 la noi dao t~o cac kie'n true su d~tu tien cua Vi~t Narn theo
ki~u phuong Tay. Cho toi ngay nay nhi€u truong my thu~t v§n c6
khoa kie'n true du cfing c6 nhi€u truong kie'n true rieng.
Lich sll' kie'n true la rn()t phftn ra't quan trQng cua lich sll' my
thu~t. Ba't cu cuon lich sll' my thu~t nao cfing danh ty 1~ Ion cho
lich sll' kie'n true.
Di dQC lich sll' kie'n true chung ta hi~u nhfi'ng di€u can ban cua
lich sll' nhan lo~i.
- Kim tlf tha p va cac d€n dai Ai C~ p den nay v§n lam say me
cac nha nghien CUU VI kho tang ngh~ thu~ t va khoa hQC ky thu~ t
trong long chung.
- Cac d€n dai, cung di~n Hy L~ p, La Ma voi cac thuc c()t, c6ng
de'n nay v§n la rn§u rnlfc cho kie'n true phuong Tay.
- Nguoi Inca va cac t()c da do chau My ngay cang gay kinh
ng~c bai cac kim tlf thap b~c thang.
- Thanh Ba-by-lon tning 1~ voi cac con su til' va tuong thanh

66
6p g6m men cua van minh Ba Tu' pha tr<)n tuy~t voi ngh~ thu~t
trang tri tinh xao voi kie'n true hoanh tning.
- Van hoa An D9 phong phu nhu' m9t khu n1ng nhi~t doi hung
v1 cua cac d6n dai An giao, Ph~ t giao va H6i giao. DSn Tajl
Mahal du'QC coila ky tich s6 m9t cua kie'n true lang ffiQ.
- Cac khu d~n Angco d Campuchia hay Borobudua d
Indonesia la cac cong trlnh kie'n true va cac qu~n th~ kie'n true vi
d~i nha't vung Dong NamA.
- C6 cung d B~c Kinh va cac d~n chua d Nara, Kyoto (Nh~t)
la nhfi'ng cong trlnh g6 to Ion va d~p de nha't.
- Qu~n th~ nha tho Vaticang, nha tho Haiga Sophia a Th6 Nhi
Ky, nha tho Due Ba d Paris, nha tho Koehl d Due la cac tuy~t tac
cua thai Trung c6. Ve d~p hlnh th~ hoa nh~p lam m<)t voi ky
thu~t va nhfi'ng y ni~m tam linh.
- Cac nha hat thai Bar6c a Due, Ao, Italia, Tay Ban Nha d~t
toi dinh di~m cua slj xa hoa va ky thu~ t th~m am.
a
- Cac lau dai cung di~n Tay Ba Nha, Phap, Due, Italia ... la
chung nhan long l~y cua thai phong kie'n Au chau.
Vao the' ky 20 ngu'oi ta l~i c6 cac cong trlnh kie'n true ky vi
cua thai cong nghi~p. Thap Effel danh da'u thai d§u cua cac ke't
ca'u thep. Ngoi nha Empire State Building md d~u thl1i d~i nha
chQc troi. Cac ke't ca'u hlnh h<)p kinh va thep cua Mies van der
Rohe ... cho toi nha hat Opera d Sidney va v6 s6 cac cong trlnh cua
cac kie'n true su' b~c th~y nhu' Le Corbusier, Gropius, Gaudi,
Wright, Kento Tange ... qua thlfc la khuc khai hoan cua ky thu~t
va ngh~ thu~ t thai moi.
d Vi~t Nam cac ky quan kie'n true kh6ng hiem. Kie'n true da
c6 m9t lich sli' phong phu.
Khdi d~u lich slt nu'oc nha voi Au L~c cua ThtJC Phan (208
tru'oc CN) thanh da't C6 Loa, nay v~n con l~i m<)t s6 d-a u ve't, da
la m9t ky quan sang t~ov6 kien true dan slj-quan slj voi ba vong
thanh xoay chon 6c. Thai B~c thUQC c6 cac thanh trl va d6n mieu
rna anh hu'dng Trung Hoa ch~c ch~n ra't m~nh. Hi~n chung ta h~ u
nhu' kh6ng con tha'y di tich nao ngoai nhfi'ng manh vt;tn va vai da'u
ve't cac m~ t b~ng.

67
 d miSn Trung Vi~t Nam trong su6t cac the'" ky 6-15 kie'"n true
n)'c ro voi cac thap Cham hung viva tuy~t kheo. Ky thu~t g~ch
nung va da d~t toi dinh cao. Cac dieu kh~c da, dat nung g~n voi
kie'"n true la nhung tac ph§m ngh~ thu~t d~ng cap the'" gioi. Ngh~
thu~t kie'n true va dieu kh~c Cham da c6 nhung anh hu'dng sae
d~m keo dai d6i voi ngh~ thu~ t cua ngu'oi Vi~t tu cac trang tri,
dieu kh~c,chua thap thai Ly, Tr~n toi cac c6ng thap thai Nguy~n.
Vao giai do~n Ly, Tr~n khi tham VQng th~n ~ vua, Ph~t -vua
m~nh me va Ph~t giao la qu6c giao thl kinh thanh Thang Long da
kha d6 SQ va cac chua Ion cua hoang trieu, hoang tQC du'QC xay
dl)'ng. Hi~n con c6 th~ thay cac thap g~ch Blnh Son, Ph6 Minh
hay tu'cjng Adida chua Ph~t Tich va phien ban thu nho cua Chua
M9t C9t.
Trong ba the'" ky 16- 18 kie'"n true rl)'c ro d cac dznh lang va
chua lang B~c- B9. Cac ki~t tac tu dlnh Tay Dang toi Dlnh Bang,
tu chua Dau, chua But Thap de'"n chua Th~y, chua Tay Phuong
con la ndi lu'u giu thanh tl)'u dieu kh~c quy gia nhat cua ngu'oi
Vi~t. Cling vao d~u thai ky nay toa thanh d6 SQ, kien c6 nhat la
thanh Nha H6 du'cjc xay dtjng. Tuy nhien sl)' SlJP d6 cua n6 tru'oc
ngo~i xam cling lam chll'ng cho that b~i cua che'" d9 trung u'ong t~p
quy~n m~nh,se phai nhu'ong ch6 cho m9t thie'"t che'" lang xa deo
dai, nang d9ng hon. Cac do thi thu'ong m~i ra doi nhu' Ke chcj, Ph6
Hie'"n va H9i An. d I-I9i An l~n d~u tien ta thay sl)' giao lu'u kie'"n
true voi Nh~t Ban va chau Au. Hi~n nay H9i An con du'QC gln giu
kha nguyen v~n.
Vao thai Nguy~n kie'"n true c6 cac toa thanh Ion va 19ng l~y
nhu' Kinh thanh Hue'" va thanh Gia Dinh, thanh Ha N9i ... Tren he'"t
Hue'"la 'm9t bai tho do thi', la dinh cao cua ngh~ thu~t quy ho~ch.
Cac truySn th6ng va anh hu'dng du'cjc quy t\1 trong kie'"n true
Hoang cung Hue'" cac lang m9 va cac nha vu'on d Hue'". D6 la
nhung ki~t tac cu6i cung cua kie'"n true phong kie'"n Vi~t Nam.
Thai ky nay m9t dong kie'"n true moi phat sinh la kie'"n true thuqc
dja voi cac cong sd, bi~t thl)' va nha tho. Nha tho Phat Di~m, nha
tho Cli'a B~c (Ha N9i), cac khu "ph6 Tay", kie'"n true "thu9c dia"
d Ha N9i, Sai Gon , Da L~ t va cac do thi nho khac la nhung thanh

68
 qua dang ghi nh~n cua thai ky thu hai giao htu van hoa Dong-
Tay thu hai nay.
Quan ni~m. ·chi nhln vao kich co,quy mo cac cong trlnh va
nhung anh hlidng nu'dc ngoai d~ danh gia tha'p cac gia tri ngh~
thu~ t cua kie'n true Vi~t N am da to ra la sai Igm va thien c~n.
Trong the' ky 20 do cong ngh~ xay dtfng phat tri~n m~nh va
kie'n true hang lo~t doi hoi kie'n true phl:l thu()c nhi~u vao xay
dt;(ng nen d nhiSu noi mon kiSn tru~ du'QC d~y d cac d~i hQc ky
thu~ t, cong ngh~ ho~C CO cac d~i hQC Xa y dl.Jng vdi khoa kie'n
true. Vi~c xa roi cac mon my thu~t anh hudng tieu cl;l'C tdi gia tri
nhan van va thgm my cua kie'n true nen ngay tu nhung nam 20
cua the' ky 20 trliong phai Bauhaus d due doW. Gropius dung dgu
da dS xudng mot xu hudng t6ng hCJp mdi nh~m ga:n b6 tat ca cac
mon my thu~ t vdi nhau trong diSu ki~n cua xa hoi cong nghi~p.
De'n nay quan ni~m nay v~n chung to la dung dan.
a
CJ Vi~t Nam kie'n true du'c;Jc giang d~y truong B~i hQc kien
true ;a D~i hQc tru'ong xay dl.Jng. Cac sinh vien kien true khong
dtic;Jc hQc dgy du vS my thu~t. Ngu'Qc l~i cac sinh vien my thu~t
khong du'c;Jc hQc dgy du vS kie'n true. DiSu d6 t~o ra nhung thieu
hl:lt trong kie'n thuc cua sinh vien, gay kh6 khan cho hQ khi hanh
nghS. Va tren he't n6 anh hu'dng tdi Slf phat tri~n tai nang va
chuyen mon cua cac ngh~ si cling nhu' kien true su'. Vl v~y vi~c
sinh vien my thu~t cgn tl! hQc, tlm hi~u tham khao tai li~u v~ kien
true va lich sll' kie'n true la. rat cgn thie't.
VS lich sll' kie'n true Vi~t Nam va cac van d~ kien true c6 kha
nhiSu sach bao cua cac kie'n true su nhu trong va ngoai nude
2. My thu~t thu cong
Cac nganh nghS thu cong, tuc san xuat dun chiec khong dung
may moe san xuat hang lo~t san phgm gi6ng nhau, t(;lO ra ve dyp
cho mQi thu d6 d~c. C6 th~ n6i nho n6 trong xa h()i truy~n th6ng
my thu~t hi~n di~n khap noi. Cac thc;J thu cong tai hoa, cac thc;J ca,
trlidng phu'ong thc;J la nhung ngh~ si t(;lo hlnh dich thl;fc. Vu'c;Jt len
vi~c dap ung nhung cong nang con ngu'oi c6 xu hu'dng lam dyp
. cho cac v~t dvng. Nhung d6 v~t dyp trd thanh cac tac phftm vo
gia trong cac bao tang danh tiSng nhat Va d6i tu'Qng cua cac CUQC

69
dau gia co the gidi. Nganh buon d6 c6 c6 doanh s6 kh6ng 16. Vo
s6 cac thQ thu cong du'QC lttu danh nhu' cac vi nhan van hoa. D6
su Trung Hoa hay tam tham Ba Tu' luon du'<;c coi la cac ki~t tac
ngh~ thu~t.
(j mot s6 nganh thu cong yeu t6 my thu~ t trd nen quan trQng
hang d~u. D6 la cac nganh trang tri rat da d~ng tren mQi chat
li~u. Kha nang my thu~ t gan li~n voi cac ky nang gia cong xU' ly
chat li~u va ky thu~ t. Cac th<; thu cong gioi vi the luon c6 nhung
bi quyet bi truy~n. Cac phu'ang ngh~, lang ngh~, dia phu'ong t~o
dlfng danh tieng cho minh nha d~ t toi dinh cao cua ngh~ nghi~p.
Thi dt;t g6m Giang Tay Trung Qu6c, g6m Phu Lang, Bat Trang
VietNam .
.(j nu'oc nao cfing c6 hang tram ngh~ thu cong khac nhau. M6i
nu'oc d~u tlf hao v~ cac ngh~ d~t toi trinh do ngh~ thu~t the gioi
cua minh. d Vi~t Nam hi~n con toi vai tram ngh~ thu cong.
Nhung cfing nhu' d tat ca cac nu'oc buoc vao cong nghi~p hoa cac
nganh ngh~ thu cong mai mot d~n, nhi~u ngh~ that truy~n vinh
vi~n. Nhi~u ngh~ phai rat vat va voi Slf h6 trQ dac llfc cua nha
nude va tu' nhan mdi khoi pht;tc du'QC. Cac ngh~ thu cong v§n c6
ch6 dung trong xa hoi cong nghi~p do nhu c~u v~ cac d6 dC)c
ban, doc dao v§n t6n t~i va nganh du lich phat triSn luon keo
theo Slf pht;tc h6i cua ngh~ thu cong. Trong vi~c pha t triSn kinh
te va giu gin ban sac van hoa dan toe my thu~ t thu cong dong
vai tro then ch6t.
Mot trong nhung ngh~ thu cong d Vi~t Nam du<;c ton vinh
nhat la ngh~ g6m. Lich sll' cua n6 la mot ph~n d~p nhat cua lich
sll' my thu~ t Vi~t N am.
G6m thai Dong Son vo cung phong phu v~ kiSu dang. Hoa
van ky ha ket h<;p hai hoa voi cac kiSu dang d6 va t~o nen mot
phong each doc dao. Cac hoa van tren tr6ng d6ng cfing thuoc h~
th6ng nay.
Thai Ly, Tr~n g6m men ngQc va men trang voi men r~n, men
van la khac chim rat quy phai, sang trQng. G6m men na u tho moe
va m~nh khoe voi cac hinh hoa la chim thu nhi~u chat dan gian.
Thai Le n6i tieng voi g6m men lam vo cung phong phu.

70
 Thdi MC;lc la dinh cao cua lich sli' gom Vi~t Nam vdi kieu dang
rat rieng bi~t doc dao, hoa van vua m(;lnh khoe vua tinh xao. G6m
thC5i nay tung ducjc xuat kh~u nhi~u di kh~p the gidi. G6m tam
thai, tuc gom nhi~u m~u cling eve ky d~c sac.
Tu thdi Trinh- Nguy€n con t6n t';li nhi~u trung tam gam tru
phu, d~c sac kh~p Trung, Nam, B~c.
Hi~n nay gom Vi~t Nam dang ngay cang du'<;jc chu y nghien
cuu, sttu tgm va c6 gia tren thi trudng the gidi.
Moi nganh ngh~ thu cong d~u cftn sv nghien cll'u lich sli' c~n
ke ne"u ta muon phat huy cac ngh~ nay trong ddi song hom nay.
Mot van d~ quan trQng la du cac ngh~ trang tri hay gom dU'QC
giang d~y d tnl'dng d(;li hQC nhung Vi~c lam cho cac ngh~ thU cong
c6 chat hi~n dC;li rna khong md nh(;l t tinh truy€n th6ng van la van
d€ nam giai. Vai tro cua cac nha my thu~t hi~n nay la lam sao
tham nh~ p cac ngh~ thu cong, bao t6n pha t huy du'cjc cai d~p von
c6 cua n6 va dua vao cac san ph~m mdi ve dyp, tinh th~n cua thdi
dC;li mdi.
3. Design
(j que huang cua n6, hai nude c6 n~n cong nghi~p phat tri~n
m(;lnh cuoi the' ky 19 dgu the' ky 20 la Anh va Due mon nay c6
ten la design-thiSt kS va formgestaltung -t(;lo dang hinh. d Vi~t
Nam n6 ducjc chuy~n thanh my thu~t cong nghi~p va til' hon 40
nam nay da c6 Trudng DC;li hQc my thu~t cong nghi~p o Ha Noi.
Vi~c trudng nay ra ddi som nhu v~y (J mot nude nang nghi~p
l(;lc h~u la sv d6n dgu tinh khan nhung dang tiSc la cho toi g~n
day chuang trlnh dao t(;lo (J dol(;li v~n hoan toan bat c~p vdi tlnh
hlnh. Cac sinh vien tot nghi~p khoa t(;lO dang v~n khong the bat
kip tlnh hlnh. Cac khoa khac thllC;li d~y tranh hoanh trang, dieu
khac ... trong khi ly thuye"t v~ design va thvc t& nganh nay tren the'
gidiphat tri~n nhu vfi bao. Mot n~n cang nghi~p, mot xa h()i h~u
cang nghi~p, xa hoi thong tin,hay kinh te tri thuc kh6ng th~ thieu
design nhu la mot nganh mfii nhQn.
Design ra ddi vao cuoi giai do(;ln each m(;lng cong nghi~p l~n
thu nhat khi cac v~t phfim chS t(;lo b~ng may ngay cang chiem ty
trQng Ion va tran ng~p trong dC5i song. Cac hQa si cam thay the

71
gioi d6 v~t trd nen don di~u va xa'u xi. Do gi6ng nhau hang lo(;lt
va do h(;ln che cua cong ngh~ nen ngu'di ta khong th~ thiet ke
ki~u dang d6 v~t m()t each tuy y ngftu hung.
M~t khac cac nha cong ngh~ va chu cong nghi~p co nhu cgu
tiet ki~m chi phi tu v~ t tu', ti6n lu'ong cong nhan toi dong goi v~n
chuy~n. Nhu'ng chi phi nay co th~ giam nhi6u neu san ph§m du'QC
thiet ke thich hQp. Ap h;t'c thu ba toi tu phia ngu'di tieu thl:l. HQ cgn
nhung d6 v~t ti~n dl:lng, hQp cong nang, gia re va d()c dao.
Duoi ap h;t'c tu ba phia a'y mon design ra dC1i voi cac hQa si
chuyen thiet ke san ph§m cong nghi~p Va du'QC dao t(;lO rieng VOi
nhi6u kien thuc lien nganh tu my thu~ t toi cong ngh~ va kinh te.
Cac cong ty thanh cong v6 thu'ong m(;li cling la cac cong ty co cac
designer gioi.
Hi~·n nay design co vo s6 cac chuyen nganh hyp phat tri~n ra't
nhanh. Co th~ k~ ra cac nganh nhu':
- N()i tha't, thiet ke d6 trong nha.
- T(;lO dang cong nghi~p thiet ke cac may dan dl:lng va cong
nghi~p
- D~t may, thdi trang.
- Thiet ke d6 trang sue
- Thiet ke xe 6t6, cac lo(;li xe CQ
- Thiet ke bao bl dong goi
-Thiet ke d6 g6m, thuy tinh...
-Thiet ke san kha'u, di~n anh -vv... vv
D(;li lo(;li mon design-rna chung ta co th~ gQi la Thiet ke my
thua t da trai qua ba giai do(;ln pha t tri~n ·
Cu6i the ky 19 xua't phat tu nu'oc Anh la giai do(;ln ngu<Ji ta
mu6n cuu vot ve dyp cua cac san ph§m hang lo(;lt b~ng each quay
l(;li ket hCJp voi cac yeu t6 trang tri thu cong.Thi d1:1 cac may khau
co trang tri them chum nho, con soc v6n la hlnh trang tri g6 hay
vua , hay nhung d6 n()i tha't b~ng s~ t nhu'ng trang tri ru'dm ra voi
ca c chu d6 nhu' hoa la, thien thgn.
Nhung nam 20/30 the ky 20 design hi~n d(;li xua't pha t tu Due
va Dong Au (Ao, Ti~p) voi tru'dng Bauhaus cua Gropius va phai
Jugend Still d Ao sau Ian sang cac nu'oc khac voi cai ten Art nou-

72
veau-ngh~ thu~t moi. Hai tnl'dng phai nay c6 S\1' tham gia cua cac
ten tu6i lon nha"t cU. a my thu~ t the' ky 20 va hQ xac 1~ p cac nguyen
ly cho sl;( phat tri6n cua Design nhu' mot mon my thu~t doc l~p
hoan chinh. Kandinsky, Chagall, Klee, Feininger... vua la cac hQa
si hang dffu vua la cac nha ly lu~n. HQ cho ding ve d~p cua cong
nghi~p xua"t pha t tu cong nang sll' d\}ng va cong ngh~. Thdi d~i
moi c6 ve d~p rieng cU. a chinh n6. Tin~ cha"t qu6c te' cua th§m my
cong nghi~p la ta"t nhien. Nha thie't ke' phai c6 kie'n thuc t6ng h<;1p
tu my thu~ t toi cong ngh~ va xa hoi. v e d~p cong nghi~p c6 tinh
phuc l<ji, dung cho toan dan va g6p phffn nang cao ddi song nhan
dan lao dong.
Giai do~n thu ba thuoc thdi ky h~ u cong nghi~p, xa hoi tieu
th\1 va thong tin. Luc nay cong ngh~ phat tri6n cao khong h~n che'
vi~c t~o dang. Ngttdi ngh~ si l~i hoan toan c6 th6 sang tac tuy
a
hung. Chu nghia quoc te' to ra don di~u kh~ p noi. Chu nghia
cong nang tho thi6n c6 th6 gie't che't ve d~p. Then ch6t cua design
la tinh t~o hlnh doc dao cho san ph§m. v oi sl)' chenh l~ch v~ cha"t
ltt<jng, cong nang, gia thanh ... khong dang bao nhieu khi kinh te'
d-ga vao chuy6n giao cong ngh~ va di vao toan cftu h6a thl vi~c
ban du'<jc san ph§m trong cac Ian s6ng un un hang hoa cling lo~i
tuy thUOC can ban VaO Ve d~p CUa chung, VaO ki6u dang, mffu
s~c ... Ngu'di ta hy VQng thdi cua cac d6 v~t d~p se trd v~ va con
ngu'di l~i c6 thu vui thu'dng thuc ve doc dao cua cac d6 dung c6
ca tinh, du r~ng vi~c tieu th\} san ph§m da theo cac nhu cff u va
nghi thuc hoan toan khac tru'oc day.
4.Cac b() mon mdi
Vao nll'a cuoi the' ky 20, trong moi tru'dng xa hoi h~u cong
nghi~p, trong sl)' bung n6 thong tin va cac phu'ong ti~n giao tie'p
moi, trong sl)' giao lu'u van hoa toan cffu nhi~u ngh~ si cam thay
cac bo mon truy~n thong cua my thu~t nhu' hoi hQa, d6 hQa, dieu
kh~c trd nen ch~ t h~p. HQ muon md rong du'dng bien cua my
thu~t. HQ muon thay d6i hlnh thuc bi6u hi~n, moi tru'dng va hlnh
thuc ho~t dong cua my thu~t d6 thich ung voi xa h9i hi~n d~i. Cac
mon moi nay da du'QC dinh hlnh. d cac tru'dng my thu~t chung
du'<jc d~y nhu' mot mon rieng, cac tri6n lam chuyen d~ v~ cac

73
mon nay ciing thuong xuyen trung bay, t6 chile. C6 cac khoa
rieng ho~c cac ho(;lt d()ng rieng cho cac mon nay. Cac bao tang
my thu~t ciing bat d~u lu'u giii' cac tac ph§m lo(;li moi nay.
4.1. Installation
Installation la Slf lap rap m9t thie't bi, bai tri, xa p xe'p m9t
khong gian. Trong my thu~t hi~n dC;li n6 du<;c coila m9t mon moi,
(J Vi~t Nam dtch la sap d~t.
N6 c6 m~m m6ng tu nhii'ng th~p nien d~u the'ky 20. Trong cac
hQa si modernism -hi~n dC;li c6 nhii'ng nguoi da dung nhii'ng v~t
c6 san lap rap l(;li thanh m9t dieu khac. Thi dl;l nhu Picasso voi cai
d~ u bo b~ng cai yen va cai cang lai xe dC;l p.M.Duchamp va
Manray bay cac d6 v~t va gQi tac ph§m cua mlnh la object- d6i
tu<;ng, d6 v~t. HQ cho r~ng nhii'ng d6 v~t c6 san -cai b6n c~u, cai
banh xe, cai giuong cu ... d~u dyp va trCJ thanh tac ph§m khi ta d~ t
chung vao khong gian khac, tudng quan khac. Khoang tu nll'a sau
the' ky 20 Installation phat tri€n thanh cac tac ph§m t6ng h<;1p,
chie'm linh m9t khong gian ldn. Ta't ca cac v~t li~u d~u c6 th€
du<;c sll' dl)ng. Nhi~u d()ng cd du<;c sll' dl)ng. D9ng thlfc v~ t s6ng
ciing c6 th€ la v~t li~u cho tac ph§m. Thi dl;l con l<;n c6 in chii' tren
nguoi, nhii'ng h(;lt m~m se phat tri€n thanh cay non trong thai gian
tri€n lam. Cac ngh~ si ciing ph6i h<;p ca am thanh (nh(;lC ho~c loi
n6i, ho~c am thanh tlj nhien.) b~ng rna va anh sang di~u ki€n
b~ng di~n. Quy mo cac tac ph§m c6 th€ ra't Ion (J ngoai troi.
Christo chuyen dung vai ll)a va day thung bQC g6i cac toa nha,
cac cay c~u, cac mom nui, dong song va trCJ thanh m9t trong cac
nha my thu~ t d~c sac nha't the' ky 20.
d Vi~t Nam mon nay phat tri€n m(;lnh tu nhii'ng nam 90. Da
c6 cac tr(;li sang tac, cac tri€n lam rieng cho installations m~c du
cac truong chua giang dC;ly va hai bao tang My thu~t chua mua
cac tac ph§m lo(;li nay.
4.2. Performance
Nghia la bi€u diSn. Vao nhii'ng th~p nien cu6i the' ky 20 ·
mon nay rat phat tri€n voi cac lien hoan bi€u di~n qu6c te'.
Cac nha my thu~ t lam performance ciing tham dlf nhi~u ho(;l t

74
d9ng van h6a quO'c te'. N6 trd thanh ph§n khong th~ thieu cua
cac triSn lam ldn.
Ngu'oi "hQa si" thu'ong tt;( biSu diSn voi cac thu hQ dung lam
cha't li~u nhu' nude, da't da, rae, nilon ... cfing nhu' mQi thu d~o Cl;l
khac. HQ cfing c6 thS moi cac di6n vien chuyen nghit%p hay
nghit%p du' cling biSu di~n. Nguoi xem hay cac ngll'oi tlnh nguy~n
c6 thS tham gia theo yeu cftu ciia tac gi,LTa't nhien d cac tac
ph~m nay am thanh, anh sang la ra't quan trQng. Cac CUQC biSu
di6n, thu'ong vai Chl)C phut, du'QC tie'n hanh theo lich trong ffiQt
triSn lam. Ciing c6 thS lam d cac ndi khac nhau va du'CJc quay
phim dS luu giu l~i. Cac ho~ t d9ng nay thuC5ng phi l9i nhu~n va
c6 cac nha tai trc}. Performance cftn c6 m9t lqch ban d~n dat va
ban giai thich tu' tu'dng, y d6 ciia tac gia. Hon ca cac mon ngh~
thu~t biSu di~n truy~n thO'ng nhu san khau, di~n anh ve d~p t~o
hinh cua cac performance la ye'u tO' hang dftu.
TU' nhung nam cuO'i the' ky 20 preformance kha pha t tri~n d
Ha N9i va TP H6 Chi Minh.
4.3. Video Art
Day la mon xua't hi~n cling vdi ky thu~t ghi hinh va tie'ng da
trd nen ph6 bie'n va la m9t thu khong th~ thie'u trong doi song
hang ngay. Cac hQa si sll' dl)ng phu'ong ti~n nghe nhin nay d~ th~
hi~n cac y tu'dng t~o hinh d9ng, c6 yeu t6 thC5i gian. ' Cac phim
video du'QC quay nhu' tu' li~U ho~c CO bo tri khung canh, di~n XUat,
dung nhung ngu'oi tinh nguy~n ... HQa si cfing dung am thanh, tieng
d9ng tt;l' nhien hay am nh~c, cac bang ghi am... ph\1 hQa cho hinh
anh. Video c6 m9t chu d~ vdi cac giai thich chu giai cua tac gia,
InQt kich ban hinh anh rna khong c6 cot truy~n nhu' san kha'u.
Ciing nhu' tranh video dt;(a tren ve d~p cua t~o hinh. B6 Cl)C khuon
hinh khac vdi phim hay nhie'p anh. Trl)C thoi gian dong vai tro chii
chot trong bO' cl)c t~o hinh.
Cac tac ph~m video thuong keo dai tll' 5 de'n 30, 40 phut. Cac
Video du'QC chieu tren man hinh may thu hlnh ho~c tren cac man
hinh ldn bo tri theo y d6 cua tac gia. Luc nay video va installa-
tion ra't gftn nhau.
Ngh~ thu~t video cfing du'QC giang d~y d cac tn.tong my thu~t

75
nhu' mQt mon d9c 1~ p. C6 cac tri~n Him video qu6c t~ rieng va
video art da trd thanh b9 ph~n khong th~ thie'u cua cac tri~n Him
va ho~t d9ng my thu~t ldn. Cac hQa si tre Vi~t Nam cling da th~
nghi~m video art tuy nhien do di€u ki~n va trlnh dQ ky thu~ t nen
n6 chua phat tri~n bang installation hay performance.
Ba mon my thu~ t mdi neu tren la sl;l' md r9ng dang k~ cua my
thu~t vao tu nii'a cu6i the' ky 20. Sl;t phat tri~n m~nh me cac mon
nay lam cho my thu~ t c6 nhi€u cd hQi tdi vdi cong chung hon. v·a
di€u quan trQng la quan ni~m v€ ngon ngu my thu~t nhu' m9t
ngh~ thu~t tinh hoan toan da thay d6i. Chi€u thu ba c6 thl;l'c va
trl;IC thai gian lam cho my thu~t d@n g§n cac mon ngh~ thu~t bi~u
diSn. Do nhung d~c di~m d6 cac mon mdi nay g~n ch~t vdi cac
sinh ho~ t van hoa CQng d6ng trong qua trlnh do thi h6a va toan
c§u hoa. Hon mu'oi nam qua nhi€u hQa si Vi~t Nam da lam nen
ten tu6i cua mlnh d cac mon mdi nay.

76
 5. H()i hQa-d6 hQa-dieu khiic
Ba bo mon h~ t nhan d~c tntng, c6 di~n cua my thu~t la hoi
hQa, d6 hQa va dieu kh~c se du<;5c trlnh bay sau day duoi ba khia
c~nh cfing d~c tru'ng cho tung bo mon nay la thi loq_i, lo~ti hinh va
chil't li?u-ky thuqt.
Lich sll' hoi hQa thuoc ph~n phong phu, phuc t~p va ly thu nhat
cua lich sll' ngh~ thu~ t va van h6a cui nhan lo~i. Trong lich sll'
phat tri~n lau dai a'y da xua't hi~n cac lo~i hlnh khac nhau, thay
the' l~n nhau tuy theo nhu C~U cua con nguoi Va Xa hoi Cl;l th~ CUa
tung thoi ky va tung vung mi~n van hoa. .
Tu d~c di~m cam nh~n cua con m~t ta thay h9i hQa dung m~u
va s~c do lam ye'u t6 bi~u d~ t chinh trong khi dieu kh~c dung
kh6i con d6 hQa dung net va den-tr~ng. Tat nhien St! phan chia
tren khong cling nh~c nhu'ng ra't ro rang va c6 th~ nh~n biet tuc
thl tren cac tac phgm. Tinh d~c tru'ng cho m6i bo mon la rat ro
rang. Mot bile son d~u-hoi hQa-dung toan den -tning, net r6 rang
ngu'oi ta c6 th~ n6i n6 mang nhi~u tinh d6 hQa. Mot bll'c kh~c g6
-d6 hQa dung nhi~u m~u, net nhoe mo, co nhi~u s~c d9 ngu'di ta
se n6i n6 c6 tinh hoi hQa, Mot buc tranh lam n6i kh6i, hlnh tach
b~ch vdi khong gian n~n ngu'oi ta bao n6 c6 tinh dieu khac. Buc
tu'Qng to nhi~u m~u tinh vi, nhi~u s~c do hay c6 b~ m~t phong phu
t~o nhi~u do d~m nh~t khac nhau ngu'oi ta c6 th~ n6i n6 mang
nhi~u tinh hoi hQa.
Hoi hQa dung m~u s~c thS hi~n slf v~t tren n~n hai chi~u. Sdm
nhat trong lich sll' la nhfi'ng tranh ve tren tu'ong cac hang dong cua
nguoi nguyen thuy (J kh~p mQi noi tren th~ gioi. HQ dung m~u ttf
nhien cua dat, da, cay co th~ hi~n canh sinh ho~t, san b~n va
nhfi'ng bi~u tu'Qng tho cling cua mlnh tren mot lang mo, d~n chua
c6 ta cfing tha'y ph6 bie'n tranh ve tren tuong. Tu Ai C~p, Luang
Ha tdi Trung Hoa An Do tranh tu'ong tung lam nen mot giai do~n
rtfc ro cua hoi hQa. Sau hai lo~i n~n phing hai chi~u cua ttf nhien
(vach hang dong) va kie'n true de'n mot giai do~n lich sll' nhat dtnh
xuat hi~n tranh ve tren n~n nhan t~o doc 1~ p, tach rdi kien true.
D6 la tranh gia ve hay hoi hQa doc l~p. M~t ph~ng lam n~n tranh
c6 thS lam tu mQi cha't li~u nhung ph6 bien nhat Ut g6 , vai va giay.

77
 D6 hQa cfing v~y. Mdi d§u cac dtiong net khac V(;lCh tren cac
d6 g6m, d6 da, d6 d6ng thi dl;l nhti tren tr6ng d6ng Dong Son.
Nguoi ta cfing ve len vach da, vach da't, vai, da Etm ao qu§n,
th~m chi tren than nguoi. Sau nguoi ta dung cac n~n doc l~p la
gia'y. Cac tranh net con gQi la d6 h9a doc ban. Khi c6 cac ky thu~t
in thl d6 hQa in d6ng vai tro nga y cang ldn.
Con dtiong cua dieu khac cfing khong khac bao nhieu. Tho(;! t
ky thuy chung cfing gan voi d6 v~t va kie'n true noi cti tru cua con
ngtioi. Sau n6 dtiQC tach ra d~ t tren cac b~ va b6 tri trong kien
true, nha't la cac d~n dai tho cling. Cu6i cling n6 trd nen doc 1~ p
hoan toan va ngtioi ta d~t d~ n6 d ffiQi noi tuy nhu c§u cua mlnh.
Song song voi vi~c trlnh bay theo thoi gian lich sll' cac mon
nay cfing c§n dtiQC xem xet tu g6c do phan chia theo lo(;li hlnh,
th~ lo(;li va cha't li~u-ky thu~t.

78
 Cac lo~i hlnh my thu~t
va
1. N gh? thuqt hoanh trdng, tranh tliifng tU(!ng dai.
Nghe thu~t hoang tning la khai ni~m du<;)c neu ra soi n6i, ph6
bie"n vao giua the' ky 20 voi phong trao ngh~ thu~t hoanh tning
Xo-vie"t (J Lien Xo va phong trao tranh tu'dng (J Mehico. Theo d6
tinh cha't hoanh trang la dan chu, cong cong, to Ion, c6 tinh tu'
tu'dng cao, c6 cha't anh hung ca, stl' thi va tham gia m9nh me vao
a
khong gian kie"n true. Cac khu tu'CJng ni~m Ion Lien Xo cii nhti
(J Leningrad, Stalingrad va h~u he"t nhung noi tll'ng di~n ra cac
CUQC chie"n ch6ng Xam lu'QC CO m{)t quy mo CUa nhii'ng d~n dai c6
d~i. Tu'<Jng nft th~n chie"n th~ng CJ Stalingrad phftn than da cao hdn
60m. Ke"t h<Jp .voi m()t tu'Qng chinh la hang Io~ t nh6m tu'<;)ng va
phil dieu. Ta't ca t~o nen mot qu~n th~ tu'<Jng dai d6 SQ. Neu 0
Lien Xo ngh~ thu~t hoanh trang ca ng<ji xa hoi chu nghia xa hoi
va chie"n cong cua nhan dan ch6ng xam lu'<jc thl tranh tu'dng 0
Mehico do cac danh hQa nhu' Orozco, Rivera va Siqueiros I';li ca
ngQi van hoa ban dia da do, CUQC da'"u tranh danh dQC l~p CUa
nhan dan va Slf ra doi mot dan toe Mehico moi hoa tr()n hai dong
rna u, hai n6n van hoa da do va Ta y Ban Nha. Nhfi'ng tranh tuong
c6 th~ ra't Ion r()ng hang ngan m2, phu kin ben trong va ben ngoai
ca m()t to a nha. d Lien Xo tU'<;Jng dong vai tro chu yeu con o
Mehico tranh Ia ye"u t6 th6ng tri vl ngu'C1i da do xu'a kia tung ve
kin cac khu d6n dai kh6ng 16 cua mlnh.
Tu'<;Jng dai mang chile nang tu'dng ni~m, thCi cling, tuyen
truy6n c6 tu thoi c6 d~i. Cac tU'<;Jng th~n o Hy L~ p, tu<;Jng cac
hoang de' d La-Ma, cac tu'Qng ph~t kh6ng I6 d khap chau A, cac
khu d6n hung vi (J An DC), Angco o Cam-puchia, Borobudua o
lndonexia hay cac thap Cham (J Vi~t Nam d6u thuoc lo~i nay.
Cac do thi cha u Au tu thdi Phl;IC Hung ciing kh6ng thie'u cac
tu'<Jng dai Ion nho danh cho cac danh nhan.
Tranh tu'dng cling c6 tu thdi Ai C~p, (J chau My da do, trong
cac d6n Hy-h;lp, trong cac d()ng Ph~t n6i tieng (J Trung Quoc nhu'
Don Hoang, Long Mon, Quang Ph6 .. Thai Trung C6 va c~n d~i
cha u Au tranh tuong tung Ia trung tam di~m cua hoi hQa voi cac
h<Jp d6ng Ion do nha tha, chinh quy6n va cac nha giau d~t hang.

79
Tranh gia ve chi ra dC1i sau tranh tu'dng hang ngan nam va c6 ve
thang the' tll' the' ky 19. Tranh tu'dng gan voi cac kie'n true d6 SQ~
c6 n()i dung r()ng Ion nit tll' Th~n tho~i, Kinh thanh, Ph~t tho~i hay
CUQC ddi, s\}' nghi~p cua cac vi vua chua. Chile nang cua n6 la
minh hQa nhfi'ng c6t truy~n c6 san, tuyen truy~n cho nhfi'ng tu'
tu'CJng rna ben d~t hang neu ra. N6 la ngu6n s6ng va vinh quang
cua cac hQa si nhu'ng cung rang bu()c hQ. Voi chie'm huu tu' nhan
v~ ngh~ thu~t, voi n~n dan chu d~n hlnh thanh va voi t\}' do sang
t~o cua hQa si tranh tu'dng d~n ma't di vi tri trung tam, th6ng tri
cua n6.
Hi~n nay (J Vi~t Nam cung c6 phong trao ngh~ thu~t hoang
trang. d tru'dng my thu~t cong nghi~p Ha N(>i th~m chi con c6
khoa Hoanh trang. Ngh~ thu~t hoanh trang chu ye'u nham sang
tac va th\}'c hi~n cac tranh tu'dng va tu'cjng dai. Ha N()i dang keu
gQi tu'cjng dai cho 1000 nam Thang Long. Tp H6 Chi Minh cung
c6 chu tru'dng quy ho~c tu'<:Jng dai kha p thanh ph6 Ion nha't Vi~t
Nam nay. d h~u he't cac tinh, thanh ph6 nu'oc ta d~u c6 tu'cjng dai.
Va ngu'C1i ta se con lam nhi~u hdn nfi'a. Tuy nhien sau hdn 40 nam
ta v~n chua tha'y m()t qu~n th~ hoanh trang, m()t nh6m tu'cjng dai
hay m()t buc tranh tu'C1ng nao thanh cong! Day la m()t va'n d~ Ion
cua pha t tri~n van hoa. M6i cong trlnh hoanh trang la tac phffm
cua m()t chinh sach van hoa xa h()i, cua n~n chinh tri va kinh t€,
cua ca mQt dia phu'dng hay ffiQt nu'oc voi s\}' tham gia cua ra't
nhi~u nganh tll' quy ho~ch, kie'n true toi giao thong do thi, ngh~
thu~t cong vien, dieu khac h()i hQa, du lich, bao t6n bao tang...
Tu'cjng dai va ngh~ thu~t hoanh trang n6i chung con la m()t va'n
d~ nan giai nu'oc ta. a
2 •
TH'rllllntro'
.,1. lll-'!"'6 H n-p h'di/\11 VM .•;;th
u ,_elll-, '"'.Y U(lAt gan
.t "/iilriE'
'""'-'n true,
VLJ'I-
' t"'nnnt"hf-1
uy'"6 "'"LJ''

tranh thiJ ...

M()t each phan chia ddn gian va chinh xac d6i voi dieu khac
la chi a n6 thanh hai lo~i tu'cjng tron va phu dieu . Ca v~ m~ t ngon
ngfi' va cong nang s\}' phan chia nay d~u c6 ly va d~ dang.
Tu'dng tron la tu'<jng c6 kh6i ba chi~u chie'm ch6 trongkhong
gian ba chi~u. N gu'di ta c6 th~ quan sat n6 khi di xung quanh. M()t
s6 tu'cjng tron c6 m()t chi~u t\}'a vao n~n tu'dng hay m()t phong

80
canh nao d6. Vi~c giai quye't khong gian tu'<}ng dong vai tro quan
trQng. Cac hu'ong di cua ngu'oi xem du'QC xem xet nhu' m()t yeu t6
bi~u d£;1 t. Nhung kh6i tu'<}ng du'QC tinh toan cac hu'ong nhln, t~m
nhln chinh ph\! khac nhau. M~t chinh, hu'ong chinh, khong gian
tiep c~n chinh du'<}c 11u tien va nha'n m(;lnh. Chu dS tu'Qng cfing
a
nhu' ngh~ thu~ t th~ hi~n hu'ong chinh cfing la trQng tam v~ noi
dung va hlnh thuc tac ph§m.Thi d\1 tu'<}ng Nhan su' Ai C~p thl
hu'ong chinh nhln vao m~t nhan su' va t~m nhin thap hdn d~u
tu'<}ng. Nh6m tu'<}ng cua Bernini d~t trong mot VOID tho tuy la
tu'<}ng tron nhu'ng h~u nhu' ngu'oi ta chi chiem ngu'ong n6 tu phia
tru'oc. Tu'<}ng Quan am nghln m~t nghin tay chua But Thap c6 mot
ta'm tron voi cac ban tay nho phia sau khoi chinh nen ngu'oi ta
cilng khong th~ xem tu'<}ng tu phia sau. Tu'<}ng Tam the chua Th~y
ra't hoan chinh ca ba chi~u nhu'ng cilng chi c6 huang tru'oc m~ t la
a
hu'ong chinh. TrQng tam khoi tu'<}ng hu'ong nao tuy thUQC vao
ndi d~ t d~ va cong nang cua tu'<}ng. Ngoai troi trong cong vien
trong ca xung quanh thl tu'dng quan cac di~n chinh pht;t l(;li khac
h~n. The ky 20 voi phong trao kien true hi~n d(;li xuat hi~n khai
ni~m kh6i r6ng. Ph~n dl;lc r6ng, khong khi, du'<Jc coi la mot chat
li~u cua dieu kh~c. Tieu bi~u la cac tu'<}ng cua H. Moore d Anh.
St;t' giao hoa v~ khoi d~c, r6ng cua tu'<}ng voi khong gian bao
quanh du'<}c d~ cao. /
Phu dieu la nhung ch(;lm kh~c hay d~p n6i len m()t bS m~t
hai chiSu. C6 lo(;li phu dieu n6i ra't cao. C6 lo(;li phu dieu thap,
ph~n n6i len khong nhiSu . Phu dieu chlm thl hlnh th~ duc}c kh~c
chlm vao nSn va co hi~u qua tranh kh~ c , d6 hQa nhiS u han .
a
Thai Trung c6 chau Au hay trong dieu kh~c Vi~t Nam the ky
16- 19 c6 nhiSu buc ch(;lm long, ch~m bong. Tuc la ca khoi g6 ,
da duc}c dt;tc thung hoan toan, t(;lo nhiSu lop hlnh th~ ch6ng cheo
len nhau, hi~u qua trang tri va t(;lO hlnh g~n nhU' tU'Qng tron . Cac
ky thu~ t phu dieu la quan trQng nha't cho d6 g6 thu cong va
trang tri kie'n tru e. Tu'<}ng th(;lch cao hay da: p vua ph6 bie'n trong
ca c kie'n true Baroc. d Vi~t Nam ta thay lo(;li phu dieu nay ra t
ph6 bie'n trong cac kie'n true " thtjc dan" du'QC xay dt;t'ng thai
Phap thu()c.

81
 Tu<jng tron g~n voi kien true xuat hi~n tu Hy L~p, Ai C~p cd.
C6 khi ban than cac CQt chiu h_tc cilng du'QC t~c thanh pho tu'<jng
ngu'di. d cac nha thd Trung Cd tu'<jng tron va phu dieu keo dai
tren cac than CQt Va cac VOID ch6t VOt, cac 0 cfra, hang hien hay
tren mai cong trlnh. Doi voi cac dSn dai b~ng da nhu Ang Co,
Borobudua hay cac thap Cham thl kh6 tach b~ch dieu kh~c,
tu'<jng tron va phu dieu khoi kien true. Cac tu'<jng nha m6 Ta y
Nguyen khong g~n h~n vao than g6 cua ngoi nha nhu'ng l~i la cac
yeu to cau t~o nen ca khu nha m6 ky bi.
Do lich sli' phat tri6n van minh khong th6 tach rdi phat tri6n
ton giao nen my thu~t phlJC VlJ ton giao dong vai tro quyet dinh
trong phat tri6n my thu~t Ci mQi noi tren the gioi. Cac ton giao d9c
quySn vS my thu~t m()t thC5i gian dai. Cac vu'ong triSu khi bao tr<j
ngh~ thu~t cilng sli' dvng dS tai ton giao. Chi tu thC5i Phvc Hung
va nhat la sau each m~ng tu' san va each m~ng xa h()i chu nghia
thl ngh~ thu~t phi ton giao moi phat tri6n m~nh va di toi th~ng
the hoan toan nhu' ngay nay. Vl v~y tranh thd, tu'Qng thC5 la hai
lo~i hlnh phd bien trong lich sli' my thu~t. Chile nang cua n6 la d€
thd, trang tri cho m9t noi thd cling hung vi hay m9t ban thd gia
dlnh nho xiu. Nghien cuu cac lo~i tranh tu'<jng nay cgn nhil'ng hi6u
biet vS ton giao. Khong biet d~o Ph~t, D~o Lao ta kh6 ki6u du'<jc
cac h~ thong tu'<jng trong cac ngoi chua Trung Hoa, Nh~t
Ban,Vi~t Nam. Khong hi6u Kinh thanh, Tan u'oc va Clfu u'oc
cling nhu' lich sli' Ki-to giao thl ta hgu nhu' khong th6 tiep c~n my
thu~ t phuong Ta y.
3. Tranh tuQ'ng ngoai triJi, c6ng vien, do thj.
Tuy tu'<jng ngoai trdi von da c6 trong cac cung di~n, villa,
hay dSn dai cilng nhu Ci cac do thi c6 d~i, Trung Cd nhung n6
chi pha t tri6n va hlnh thanh thljc slj voi do thi thdi each m~ng
cong nghi~p, voi slj pha t tri6n cua giai cap cong nhan, thi dan
tu san va nSn dan chu. Ngay nay hgu het cac do thi tren duC5ng
pho va trong cac cong vien dSu phai c6 tu'Qng. Dieu kh~c th~m
chi con la m()t phgn cua quy ho~ch do thi. Hi~n d Vi~t Nam cac
do thi Ion nhu Tp H6 Chi Minh, Ha N{)i, Hue dSu yeu cgu c6
quy ho~ch tu'<jng dai, tu'<jng cong vien, tu'<jng tren cac quang

82
tntong, du'ong pho. Chuc nang cua n6 la ca ng<;fi lich sll', danh
nhan, t(;\O hlnh anh tu'Qng tru'ng CUa dia phu'ong, lam d((p cho cac
khoang khong gian ho~c don thu§n la mot vu'on tu'Qng gioi thi~u
cac tac phim dieu kh~c.
Voi lo(;li hlnh dieu kh~c nay vai tro cua kien true, sll' hQC, van
hoa hQC la quyet dinh. St;t' hQp tac khang khit gifi'a cac chuyen gia
tren nhi~u llnh vl;(c voi cac nha dieu kh~c moi dam bao thanh
cong cho pho tu'Qng!
4. Cdc lor;~i h1nh db h9a - d6 h9a dr)c lqp, minh hQa,
bilm hQa, cd dqng, qudng cao, truy¢n tranh ..
Cfing nhu' hoi hQa va kien true, neu phan chia thea chll'c nang
thl ta c{\ng c6 thS chia d6 hQa thanh cac lo(;li hlnh khac nhau
D§ u tien la chi a thanh d6 hQa doc 1~ p va d6 hQa U'ng d\]ng. Ma
v~ ky thu~ t thl sl;( phan chia nay kha triing khop voi sl;l' phan chia
d6 hQa ve tay va d6 hQa in.
D6 hoa doc lap ve tay va la doc ban. Cac tranh ve but chl, but
s~t,ml;(c nho tung lam nen ten tu6i nhi~u danh hQa. Mot ban phac
thao but chl cua Leonardo hay Michelangelo ducjc ban da'u gia toi
vai tri~u USD. Ta cfing tha'y nhi~u triSn lam tranh d6 hQa, nhi€u
bo su'u t~ p va bao tang chuyen v~ d6 hQa. D6 hQa doc 1~ p cfing
co thS dung cac ky thu~t in tay truy~n thong nhu khac g8, kh~c
kim lo(;li, kh~c th(;lch cao ... Cac ban in du'QC danh so va tac gia
cong bo mot so lu'Qng ban in nha't dinh trong m6i l§n "phat hanh".
Ta gQi lo(;li tac phim la d6 hQa doc l~p khong chi tinh doc ban rna
chu yeu vl bli'c tranh khong c6 mot chli'c nang phl;}c Vl;J Cl;J thS nao
m_a la sang tac tl;( do cua ngh~ si.
D6 hoa ung dung ngu'Qc l(;li thu()c my thu~t U'ng d\lng. N6 luon
ph\lC V\1 cho mot cong Vi~c, m\lC dich nao do Va hQa Sl du'QC d~t hang.
Xua nha't c6 le la minh hoa. Khi xuat hi~n ngh€ in, bao chi va
cong nghi~p in sach thl ngh~ minh hQa mdi phat triSn. D6 hQa
sach g6m trlnh bay bla, trlnh bay ruot sach, sang tac kiSu chu, va
ve minh hQa. Bao chi cfing rat c§n minh hQa lam an phfim them
hap d§:n. Minh hQa phl;lC Vl;l cac sang tac van hQC, cac bai viet van
hoa, khoa hQc, xa hoi ...Khi chu'a c6 anh thl toan bo ph§n nhln cua
bao chi do minh hQa dam du'ong.

83
 Biem hoa Et m<)t Io~i hlnh d~c bi~t cua bao chi. Cac hQa si d~n
chuyen nghi~p hoa trong Io~i hlnh nay. HQ dung thu pha p phong
dl:l, ngoa dl:l, ky di hoa ... va n<)i dung Ia gay cu'ai cho vui, da kich
thoi hu' t~t xa'u, da kich cac nhan v~t chinh tri, blnh Iu~n m<)t each
hai hu'oc cac hi~n tu'Qng, sl)' ki~n trong dai s6ng, xa h<)i.
v oi n~n chinh tri thai dan chu va n~n san xufft hang hoa pha t
triSn m~nh thl hai nganh pha t triSn m~nh me nha't la c6 dong vao
quang cao.
Tranh c6 dong co n<)i dung chinh tri r6 r~t va tung dong vai tro
ra't Ion trong vi~c v~n d<)ng qu~n chung. Thi d1:1 nhu' d Lien Xo
thai each m~ng thang Muai va thai chien tranh v~ qu6c, d Nam
T\1y trong cac phong trao gianh d<)c I~p, d Trung Qu6c su6t mffy
ch1:1c nam v~n d<)ng each m~ng r6i ren. d vi~t N am trong hai cu<)c
khang chien va trong cac d<Jt v~n d<)ng kinh te xa h<)i Ion tranh
c6 d<)ng tung dong vai tro rfft tich cl)'c. Kinh te moi, sinh de co ke
ho~ch, phong ch6ng HIV/AID ... khong thS thieu tranh c6 d<)ng.
Quang cao tra thanh b9 ph~n khong thS thieu cua kinh te thi
tntang. No ngay cang chiem ty trQng chi phi ra't cao. d day d6
hQa d~n tiep thu ket h<Jp voi cac nganh nghe nhln, cac ky thu~ t
truy~n thong khac t~o nen m<)t tac ph~m quang cao t6ng h<Jp. Tuy
nhien d d~ng tinh, trong hlnh anh do thi thl chat d6 hQa vftn chu
d~o. Th~m my do thi a cac nuoc dang phat triSn bi xam h~i kha
nhiSu bdi cac quang cao tren duang ph6. Su h6n d<)n va thieu
th~m my cua quang cao d cac do thi nu'oc ta dang d~t ra nhi~u
va'n d~ cho cac cffp quan Iy do thi. Song v~ m~t ngh~ thu~t day
Ia m<)t Io~i hlnh ra't phong phu da d~ng va khong h~ thffp kern SLl
voi cac Io~i hlnh khac.
Truyen tranh, hoa t hlnh
Kho co thS tu'dng tu'<Jng xa h<)i, thai d~i chung ta khong co
truy~n tranh va phim ho~ t hlnh. Chung da trd thanh hai nganh
cong nghi~p kh6ng I6. Va tru'oc day m<)t the ky cilng kho co ai
muang tu<Jng ra buoc phat triSn voi doi hai v~n d~m cua hai mon
nay. Xufft phat co Ie Ia nhii'ng Io~t tranh minh hQa cho m<)t c6t
truy~n c6 tich dS tre em d~ theo doi va nguai Ion dlfa vao tranh
kS chuy~n cho be nghe. D~n d~n tranh chiem ph~n chu d~o, Iai

84
chi la b(> ph~n cua tranh. Truy~n du'<;5c sang tac dS ve tranh in
thanh sach chu tranh khong con lam minh hQa cho chuy~n nfi'a.
D6i tu'<;5ng truy~n tranh cling khong con chila tre em. N gttdi Ion
cling trd thanh lop d(>c gia quan trQng. Sl;l' anh hudng van hoa qua
truy~n tranh va phim ho~ t hlnh la kh6 tu'dng tu'Qng n6i va trd
thanh d~ tai nghien cuu xa h(>i hQc cho nhi~u nha nghiencuu.
Kh6 do he"t anh hu'dng v~ van hoa cua/ Disney hay truy~n tranh
Nh~t Ban nhfi'ng thu hang xua't kh§u d~y uy quySn cua hai n~n
kinh te' Ion nha't the' gioi. Cac dl;l' an truy~n tranhva ho~ t hlnh c6
thS thu hut hang tram hQa si. Nhi~u nhan v~t truy~n tranh, ho(;lt
hlnh trd thanh cac hlnh anh du'QC biSt toi nhi~U nhfit tren toan the
gioi nhu' chu(>t Micky, meo Tom, Doremon, ch6 Hay d<!i da'y?.
G~n day ky thu~t s6 hoa cua vi tinh l~i md them vo so kha
nang cho hai nganh nay phat tri~n m(;lnh hon. Tuy nhien tinh chat
d6 hQa vftn du'QC bao lu'u va phat tri~n. D6 la nhung ye'u to g~n
voi tranh vui, bie"m hQa, each xll' ly d(>ng tac ...
Cac lo~i hlnh d6 hQa du'QC d~y (J cac tru'dng my thu~t va cling
lien t1:1c phat tri~n thay dBi cung nhfi'ng buc phat tri@n cua kinh tS,
xa h(>i. Trong xa h(>i nghe nhln va tieu th1:1 cac lo~i hlnh d6 hQa cang
nga y cang pha t tri~n sa u r(>ng. Chung nga y cang g6p ph§n quye"t
d!nh vao phat tri~n kinh te" va hlnh anh cua dC1i song chung ta.

85
 Cac chftt li¢u, ky thu~t
My thu~t la mon ngh<$ thu~t gia cong, xU' ly chfft li<$u. V~ m~t
nay n6 gi6ng nhu' m()t ngh~ thu con g. Khong sai neu ngu'oi ta
.. 1 •'-• / '" / 1 '- ,....., .~1 /'\. .. ~ / 1 .. 1 ?. • ,/'\."' 1 1 A / 1 ""
rnuong no1 cac nna my rnu(;lt can co noa tay 001 neu Knong co Ky
nang xU' ly chfft li<$u thl khong th~ thlfc hi<$n tac ph§m. (Di~u nay
bi m()t s6 mon moi nhu' Installation, performance,video...thach
thuc m(;lnh tu nll'a cu6i tk 20).
Vl v~y khi nghien cuu, tlm hi~u my thu~t, dao t(;lo my thu~t
gu'oi ta cilng phan chia n6 theo chfft li<$u
1. Cdc chtit lieu h9i hQa: san mcli, san ddu, li:ta, giay
Son mai la khai ni<$m moi c6 nll'a dftu the ky 20 d Vi<$t Nam,
do ky thu~t mai du'QC du'a VaO tren CO Sd tranh SOn ta truy~n th6ng.
Qu6c t~ gQi la tranh son. Chfft li<$u nay ph6 bien (J Trung Qu6c,
Tri~u Tien, Nh~t Ban. M()t s6 cac nu'oc khac cilng c6 nhii'ng lo(;li
tranh ve b~ng nhlfa cay hay son hoa hQc nhu'ng khong gQi la son
mai vl khong dung nhtfa cay son. Cay son ta nay mQC d cac nu'oc
k~ tren nhu'ng n6i tieng t6t nhfft la d Vi<$t Nam {Phu ThQ) va
Tri~u Tien. Tu tru'oc cong nguyen nguoi ta da dung son d~ phu
len cac d6 v~t tang dQ b~n va ve d~p cua chfft li<$u g6 hay d6 dan
lat. Mftu du'QC dung d~ ve la cac mftu tlf nhien chu yeu la do son,
vang, b(;lC. C()ng voi mftu son den ta c6 4 mftu truy~n th6ng cua
son mai. Ky thu~ t son pha t tri~n theo hai huong thu cong my ngh<$
va h()i hQa trang tri. CJ Nh~ t c6 ngh<$ thu~ t lam blnh phong son va
ky thu~t r~c b()t kim lo(;li t(;lo d~m nh(;lt khac nhau. Cac tffm blnh
phong hay tranh Ion g~n len tu'ong c6 hi<$u qua trang tri l()ng l~y.
C6 cau thanh ngii' "l()ng l~y vang son". Trung Qu6c n6i tieng
ngh~ kham, tranh d~ p n6i. Cac manh xa cu du'QC c§n len n~n g6
phu son het sue tinh vi. Ky thu~ t nay ph6 bien d d6 g6 va d6 trang
tri nho nhu'ng cilng lam tranh don hay blnh phong. Son con c6 ung
dl;ing Ion la phu va ve len tu'{jng g6. D~p "nhu' tu'{jng moi to " la
cau d~ chi ky thu~t lam tu'{jng phu son rfft ph6 bien chau A. a
Dieu kh~c Vi<$t Nam, nhfft la (J cac chua, dlnh B~c b() vao cac the
ky 16-19 da d(;l t toi Slf hoan thi<$n cua tu'{jng phu SOn.
T(;li tru'ong My thu~t Dong Duong Ha N{)i, thanh l~p nam a
1925 giao vien va hQC sinh da ke thua ky thu~t xu'a. HQ b6 xung

86
vi~c dung vo trung, va ky thu~t mai sau cac lop ve va dung cac
lo(;li m~u bot khac nhau da thanh cong my man. sv phat triSn
nay cho phep hQa si co thS ung dt;tng cac nguyen ly tc,to hlnh
chau Au (ve hlnh hQa, t(;lo khoi, ch6ng m~u) vao tranh du'Qc d6
dang, tang cha't t(;lO hlnh rna khong tri~t tieu hi~U qua trang tri
d~c bi~t v6n c6 cua tranh son c6. Tit d6 son mai phat tri~n ra't
m(;lnh trong ca nu'oc. Cac tntong d~u d~y ky thu~t nay nhu la mot
ky thu~t t(;lO hlnh khac voi ngh~ son trang tri thu cong. Nhi€u hQa
si nu'oc ngoai cfing da hQc ve son mai nhung tranh son mai hftu
nhu chi phat triSn d Vi~t Nam. CJ Trung Qu6c, Nh~t Ban, Han
Quoc ky thu~t mai d~u khong ph6 bie'n. 0 cac nuoc nay son mai
vftn chu ye'u dung dS lam trang trL Nguy~n Gia Tri, Nguy~n
Khang, Le Quoc Loc va nhi~u hQa si khac da thanh danh nho ky
thu~t doc dao "thu~n tuy" Vi~t Nam nay. Luc lc,tc quan nha"t hQa
si To NgQc Van tung tien doan son mai se la hoi hQa cua tu'ong
lai va chinh pht;tc to an the' gioi. Tuy nhien ky thu~ t son mai con
kha phuc t(;l p va n6 chi dung l(;li la m()t trong nhung ky thu~ t
dUQC u'a chuong rna thoi.
Lua la v~t li~u lam n~n tranh ph6 bie'n d Vi6n Dong hang
ngan nam. Ngu'di ta b6i lt;ta len mot n~n vai hay gifty va dung but
long ve len d6. Tranh ve tren lt;ta c6 thS dung mtjc nho hay cac
lo(;li m~u khac nhau, ph6 bie'n la m§u nuoc. Tranh ll;la trd thanh
doc dao Vi~t Nam cfing tit tntdng My thu~t Dong Duong khi cac
hQa si dung bot m~ u, m~ u nuoc ke't h<;1p voi mljc nho ve len n6n
lua chua b6i. Tranh ve nhi~u l~n, nhi6u lop. f)~c bi~t n6 du'Qc
nl'a, co nhi~u l~n lam cho m~ u nhu' nhuom tung s<;5i lt;ta va c6
chi~u sau nhoe md cling hi~u qua ch6ng m~u doc dao. Tranh ve
xong moi b6i len mot n~n khac. Ky thu~t nay cfing khong ph6
biSn d cac nUOC khac du ll;la da dUQC dung lam n~n Ve tranh d
Trung Qu6c til xa xu'a. Vi v~y Tranh lt;ta trd tha nh mot " d~ c san
Vi~t Nam". Nguy~n Phan Chanh la b~c th~y d~u tien va thanh
cong nha't d ky thu~t nay.
Di~u dang chu y la chinh vi¢c muon ap d~ng phep viln ct_Jn, l(Ji
dJ!ng hznh, !6/i pha mdu va bo/ c~c chau Au vao cac ky thuQ-t truy~n
th6/n g da lam nguili ta cdi tiln chung va sinh ra hai kY thutJ_t d(lc

87
sdc tren. Ve ll;la cfing du<;jc d~y nhu ffiQt khoa rieng a nhi~u
truong my thu~t nuoc ta.
Gia'y va muc nho la cha't li~u ph6 bie'n nha't quan trQng nha't,
lau doi nhat (J Vi~n Dong, xuat phat tu Trung Qu6c ndi lam ra
gia'y, mlfc va cay but long tu hdn hai ngan nam nay.Vi~c lam
giay, but, mt;(c tung nude tung dia phudng d~u c6 nhfi'ng hi
truy~n. Tinh cha't cac lo(;li gia'y khac nhau. Cac lo(;li but cfing
khac nhau, cha't lu<Jng muc khac nhau t(;lo nhfi'ng hi~u qua khac
nhau cho tac ph~m. Nguoi phudng Tay v~n coi ba thu tren la
nhfi'ng ky tich cua Vi~n Dong huy~n bi. Nh~ t Ban c6 vo s6 lo(;li
gia'y n6i tieng. M~u den cua mlfc nho g~n d';tt toi d9 den tuy~t
d6i. N6 thu9c loC;ti den nha't trong nhfi'ng thu ngoai phong thi
nghi~~· Quan trQng la gia'y, but mlfc t(;lO dUQC dQ hoa tan Va
nhoe ffiO phong phu t(;lO nen kha nang di~n ta tinh Vi nhu toi VO
t~n cua ky thu~t nay. Do m~t nguoi ta chi phan bi~t dUQC m9t s6
lu<;jng dQ den tr~ng d~m nh(;l t nha't dinh nen ta se bi "ng<Jp" trong
d9 tinh vi rna but-gia'y va mlfc nho mang l(;li. d cac tntong My
thu~t Trung qu6c hay cac nuoc anh huang van hoa Trung Hoa
thuong c6 khoa h9i hQa truy~n th6ng d~y ve ky thu~t nay, con
gQi la Qu6c HQa.
d Vi~t Nam c6 lo(;li gia'y D6, lam thu cong tu vo cay D6, dung
d~ in tranh, g6i hang. Cac hQa si khai thac lo(;li gia'y nay d~ ve
mlfc nho, b9t rn~u hay m~u nude. Gia'y c6 dQ d~y, dQ dai, d6 th~m
m~u khac nhau tuy b6c ffiQt, b6c hai (m9t hay hai lop khi can
gia'y). Tu khoang nhfi'ng nam 1980 tranh gia'y D6 kha ph6 bien a
Vi~t Nam va du<;jc biet toi nhu mQt ky thu~t d9c dao nfi'a cua Vi~t
Nam. Dang chu y la hQa si t~n d1;1ng bi~u cha't dQc dao cua gia'y,
nha't la a cac ph~n d~ tr6ng tren tranh. M9t hue gia'y D6 neu bi
phu kin m~ u se khong con cho hi~u qua dQC dao nfi'a. Neu sdn
ma i cho ve 19ng l~y, l1;1a cho ve md mang thl gia'y D6 l';ti cho ve
ffiQC ffi(;lC gian di rna V~n tinh te.
Sdn d~u la cha't li~u ph6 bien a chau Au tu thai Phl;lC hung,
nguoi .ta cho r~ng Van Eyck la m9t trong nhfi'ng nguoi d~ u tien
hoan thi~n ky thu~t nay. Toi the ky 19 sdn d~u dUQC san xua't
hang lo(;lt bai nhi~u hang danh tieng va ph6 bien kh~p the gioi.

88
N6 trd thanh chtt li~u ph6 thong nhtt cua hoi hQa. Son d~u che
bien tren nguyen tac cac hc:tt m~u duc;5c ket dinh b~ng m()t dung
dich, n6 hoa tan trong cac dung dich khac khi ve va lam cho m~u
bam len m~t vai ho~c g6 da dUQC xii' ly cho ffi\}C dich nay. Vaive
sdn d~u tot nhtt dUQC d~t tu SQi lanh. M()t loc:ti dftu ve ra't t6t duc;c
chiet tu hoa anh ttic. Mffu sdn d~u rtt phong phu. Cac h()p m~u
bay ban c6 th~ c6 tu 6 tdi 72 m~u ho~ 9 han nfi'a. Vu di~m thu hai
la cac m~u nay pha voi nhau rtt dS dang tc:to ra sac thai vo cling
phong phu. Ve sdn d~u cfing kha thu~n lQi d~ xU' ly, it cha't thu
c6ng va ty m§n nhu l1;1a, m~u nude hay sdn mai. Cac liU the cua
sdn d~u lam cho n6 chiem vi tri hang d~u trong hoi h<;>a tu hang
tram nam nay. C6 th~ vi n6 nhu cay dan piano trong cac nh~c Cl;l.
Neu mt;tc nho u'u vi~t v€ ta den trang, d~m nhc:tt, t6i sang thl son
d~u hoan toan thang th~ trong xii' ly di~n ta m§u sac. Ky thu~t
sdn d~ u con cho phep ta chtt, ta khoi va khong gian khong h~n
che. Sdn mai, l1;1a, m~u nude d€u c6 nhfi'ng h~n che' r5 rang khi
so vdi sdn d~u. Cac truong my thu~t d€u c6 chuyen khoa son
d§u. d nhi€u nude chau Au chfi' h()i hQa c6 khi con d6ng nghia
vdi tranh sdn d~u.
2. Cac chi{t lieu dieu khdc: da. gb. d6ng. d(it ...
· Dieu khac ph1;1 thu()c vao chtt li~u nhi~u nha't va v~t li~u lam
dieu khac cfing phong phu b~c nhtt. Ve d~p cua cha't li~u, tinh
cha't v~t ly cua chtt li~u g6p phftn quan trQng vao gia tri th§m my
cua tac ph§m.
Da la v~t li~u c6 xua nhtt cua dieu khac. Ngu'oi nguyen thuy
da dung n6 d~ d1;1c deo nhfi'ng pho tuc;5ng d~u tien. Van minh Ai
C ~p xay dt;tng b~ng da granit. Ngh~ thu~t Hy L<;tp con lc:ti, toa
sang tdi ngay nay nho c§m thc:tch. Luong Ha c6 lo~i da granit den
rtt quy gia. Dieu khac Cham c6 duc;5cve dyp me ho~c m()t ph~n
la nho bi~u chtt cua da cat (J mi€n Trung nude ta. Ngoai ra Ninh
Blnh, Thanh Hoa cling la nhfi'ng ndi c6 nhi€u da Utm tu'<;jng tot.
Ky thu~ t dl;IC da cling pha t tri~n rtt phong phu cling ky thu~ t xa y
dt;tng. Nhfi'ng nha tho Gotic la nhfi'ng ban giao ·hu'dng hung vi cua
da . V. Hugo cho r~ng tnidc khi c6 sach thl cac ng6i nha tho chinh
la cu6n sach b~ng da cua nhan loc:ti.

89
 D6ng la chat li~u dieu khac quy gia nhat. Ky thu~ t d6 d6ng
cling pha t tri€n phong phu a nhi~u nude tren the' gi<Ji. Pho tu'Qng
d6ng nguyen kh6i du'QC coi la ldn nhat the' gidi la tu'Qng Ph~ t a
Nara Nh~t Ban cao 21m. Tu<;ng d6ng cho cam giac sang quy, uy
quy~n va vinh cll'u.
d Vi~t Nam c6 phu'ong due d6ng n6i tie'ng a Ha NQi, Hue',
N am Dinh ... Tuy nhien tu<;ng d6ng khong ph6 bie"n lam a Vi~t
N am do nguyen li~u kha da t.
G6 la v~t li~u dieu khac ph6 bie'n nhat. d nhfi'ng vung khong
c6 nui da hay ky thu~t khai khoang khong phat tri€n thl g6 c6 th€
la v~ t li~u d9c ton. G6 thu~n l<;i khi thi cong, che' tac nhung h~n
che' v~ dQ b~n va kich thu'dc.
C6 ;nhfi'ng lo~i g6 d~c bi~t thich h<;p cho vi~c lam tu'<;ng do it
thd v~n, cling ho~c m~m, it m6i mQt. d chau Phi c6 lo~i thie't m9c
m§u den rat cling rna l~i d~ gQt deo, khong c6 thd l~i khong bi
m6i mQt ly tuang cho vi~c lam tu'<;ng. d chau Au c6 g6 b6 dao.
d Vi~t N am nguoi ta thll'ong dung g6 mit, g6 thi. Tu<;ng g6 c6 th€
du<;c to m§u, du<;c phu son ho~c d€ tr§n. Nguoi Vi~t va nguoi
Tay Nguyen chu ye'u dung g6 d€ lam tu<;ng trong khi nguoi Cham
chu ye'u dung da.
Bat (nung ho~c khong nung) cling la chat li~u dieu khac Hiu
doi tu khi con nguoi bie't lam g6m. Tu<;jng g6m du<;c n~n b~ng tay
r6i d6 khuon nung hang lo~t. Tu<;ng g6m thuong kich thu<Jc nho
va mang tinh trang tri ho~c gan v<Ji kie'n true. Tu<;ng dat nung thai
Duong cua Trung Qu6c c6 ve men vao lo~i n6i tie'ng nhat the'
gi<Ji. Khu m9 T§n Thuy Hoang la ket qua khao c6 l<Jn nhat tu
tru'dc t<Ji nay v<Ji hang v~n pho tu'Qng dat nung l<Jn hon 2000 nam
tu6i. Nhi~u tu'Qng dat khong nung d cac chua Bac b9 nude ta rat
l<Jn cao t<Ji vai met. Lo~i nay thu'ong tr9n v<Ji b9t giay va cac ph\1
gia khac r6i d€ kho, phu son va ve ben ngoai.
3. Cdc ky thu(it db hqa mf!c, chi, than, but long, but sdt, in khdc
gb, khdc kim lo(li, in dd, in lzioi ...
So v<Ji h9i hQa, dieu khac cac chat li~u va ky thu~ t d6 hQa
cang phong phu hon. D6i v<Ji d6 hQa d9c l~p c6 but sat, but long,
chl, than, phan .. M6i chat li~u nay cho nhfi'ng hi~u qua khac nhau

90
va doi hoi nhung ky xao ve khac nhau. Thong thu'C5ng chi c6
den-trang nhung cling c6 khi c6 m§u tuy h(;ln chi t6i thi~u nhu'
nau, do, xanh xam. Cac chat li~u nay thu'ong ducjc dung d~
nghien cuu, ghi chep phac thao vl gQn nh~ va nhanh chong.
Nhi~u nha dieu khac cling la nhung nha d6 hQa xuftt sac vl hQ
thu'C5ng xuyen dung d6 hQa dS phac thao, nghien cuu.
Cac ld thu~t in khong ngung phat triSn phong phu. c6 xua
nhat c6 le la khac g6, in len giay b~ng each ep ban g6 len va
du'Qc hlnh ngu'Qc chi~u vdi ban khac. Tranh Dong H6 c6 ky thu~ t
in m§u, nhi~u ban kha doc dao. Chau Au n6i tieng vdi khac kim
lo(;li (d6ng kern) va khac da. Tranh khac ngu'QC b~ng kim, dui sac
nhQn, dung hoa chat an mon Va in b~ng cac trl;JC ep ho~C ep
ph~ng. Tranh khac kim lo(;li c6 ·thS het sue tinh vi. Rembrandt c6
nhung tlj hQa v6 cling tinh vi khuon kh6 chi vai em. d Vi~t Nam
con c6 ky thu~t in th(;lch cao tuc dung th<;1ch cao thay cho ban g6
cling cho hi~u qua rieng, m§ u xop va net khong qua sac c~nh, l~i
d~ khac, d~ in.
In ludi g§n day cling rat pha t triSn.Rat ti~n cho vi~c in quang
cao, c6 dong vl re, c6 th€ in kh6 to rna hi~u qua m§ u rat tot. A.
Warholla hQa Sl My n6i tieng vdi cac tranh in lu'di kh6 ldn.
Hi~n nay c6 rat nhi~u chuang trlnh, sach hu'dng dfin thl;l'c hanh
cac chat li~u ky thu~t hoi hQa, d6 hQa va dieu khac .. Ngu'di tlf hQC
ho~c thanh thieu nien c6 thS mua chung cling vdi cac v~t li~u va
cong Cl;J dS ren luy~n tay ngh~ va sang tac.
4. Van d~ ky thu(it va cha/t li¢u trong my thu¢t ngay nay
Ta thay kh6 c6 thS kS het cac chat li~u ky thu~t dung trong
my thu~t. N6 cling phong phu nhu' chinh my thu~t v~y. M~t khac
n6 phat triSn cling vdi khoa hQc ky thu~t va nhu c§u xa h<)i.
Til cuoi the ky 20 thl h§u nhu' mQi thu d~u c6 th~ dung lam
chat li~u sang tac my thu~t: sat, thep, inox, nhl;J'a, composit, m§u
acrilic, cac ky thu~t in cong nghi~p, tre nua trd nen ph6 bien. TU'
khi cac nha dieu khac lam tac ph~m b~ng "d6 c6 san" ma hQ
gam nh~ t du<}c thl nhu bat cu thu gl cling c6 thS la chat li~u my
thu~t k€ ca cac chat huu cod~ bi phan huy hay cac thu 're ti€n
mau hong'. Md d§u b~ng cai b6n tiSu cua Duchamp hay cai yen

91
va gi-dong xe d~p cua Picasso thl khong con gioi h~n nao cho
v~t li<%u my thu~t nua. Tren tranh ngu'di ta c6 thS g~n treo mQi
thu tir tui nilon, Ion nude ngQt toi ca cai canh qu~t may bay.
Nhung cai o to eli du'c_:1c r~ p l~i thanh tac ph~m cua Arman. Th~rri .
chi c6 ca mC)t khuynh huang my thu~t rae. Cac tac gia chu tru'ong
chi dung mQi d6 phe' thai dS lam tu'cJng, ve tranh. Vira do t6n tiSn
vira s~ch moi tntdng!
Cac installation con md rC)ng cha't li<%u han nua. Ngoai cac d6
co san co thS dung cac thu khong tinh nhu nuoc, anh sang, am
thanh ho~c ca dC)ng v~t, cay co dang tang tru'dng, th~m chi la
nhung d6 an se th6i rua trong qua trlnh triSn Him. Cac phuong
ti<%n ky thu~t moi nhu' chie'u hlnh, quay phim, may tinh, video, cac
lo~i dC)ng co chuySn dC)ng tran ng~p vao cac triSn Him bao tang.
NhiSu tr.uC1ng c6 chuyen khoa video art va dieu kh~c anh sang!
Tom l~i c6 thS tha'y stj thay d6i ghe gam cua quan ni<%m th~m
my' quan rii~m ngh~ thu~t qua vi~c sii' dl)ng cac cha't li~u va ky
thu~t phi truySn th6ng. Ne'u ta't ca ffiQi thu dSu c6 thS trd thanh
ngh<% thu~t thl cha't li~u cua n6 c6 thS la ba't cu thu gl! NhiSu nha
my hQC cfing cho r~ng Stj md rQng 6 ~ t bien gioi cua sang t~O my
thu~ t cling nhu' cha't li~u ky thu~ t thS hi~n khat VQng ttj do nhu'ng
cling thS hi~n mC)t CUQC khung hoang Ion cua xa h9i va ngh~
thu~ t hi~n d~i trong thdi d~i rna khoa hQC cong ngh~ la th6ng tri.
Thai c6 d~i trie't hQc va tho ca "th6ng tri ", thdi Trung c6 la ton
giao, thdi Phl)c Hung la ngh~ thu~t va thdi nay ky thu~t la ten
' b~o chua ' th6ng tri ta't ca !

92
 Cac th~ lo~i my thu~t
Th~ lo~i (J A Dong
d cac nu'oc Vi6n Dong Trung Quoc, Nh~ t Ban, Tri6u Tien, va
ph§n nao ca Vi~t Narn cac hQa si dung giay, lt;ta cac lo~i va but
long dS sang tac h9i hQa. M§u tlf nhi~u kha phong phu nhu'ng sau
thu'ong dung cho tranh trang tri. Trong cac sang tac cua cac ho~
gia Ion ta tha'y ra't it rn§u. Lo(;li ph6 bie'rrnhat lave bang mtfc nho
c6 anh nau hay h;tc. M{)t d~c diSrn nua Ia tranh khong dU'c;1c treo
co d~nh tren tuong hay g~n hin vao kien true nhu (J phttdng Tay
rna du'Qc b6i biSu len rn9t n~n gia'y, g6 r6i cu6n l';li Khi xem moi
dd ra hay treo len. Nhung tranh tn;tc treo trong nha ho~c nhung
blnh phong, tll'c cac tranh ghep voi nhau tren khung g6 xe dich
du'Qc dS ngan chia khong gian ph6 bie"n trong cac nha quy~n quy.
Th~rn cni nhung tranh gia'y clfc Ion dan len tu'ong nha trong cac
cung di~n. Nha dan thu'dng thl thu'ong treo tranh in, lo':li d6 hQa
nhi~u rn§u s~c voi cac chu d~ IS h()i, tha cling chu kh6 c6 tranh
tn;tc hay blnh phong, tranh tu'ong.
Tranh tr\}c dQc c6 bo Cl:IC nhtt sau
tr\}c tren
ch6 dS d~ tho
ch6 trong
bll'c tranh
ch6 trong phia duoi
ch6 d~ tho
tr1:1c duoi
Tranh dQc, cfing nhu' blnh phong c6 khi dttQc ghep tu 4,8 hay
12 ta'rn, gQi Ia ttl' blnh, ttl' quy hay thong canh.
Tranh tr\}c ngang cfing c6 hai tr1:1c hai ben, (j giua la :
ch6 d~ tho - ch6 trong -bll'c tranh -ch6 tr6ng- ch6 d€ thd.
Qua I~ch sll' pha t triSn rnay ngan nam tranh Trung Hoa du'Qc
ph§n ra rn9t so thS lo(;li.
l.San thuy
vay 1'a tne
L'\" 1 ~1 . 1 ' 1.. / h,.:" ' .,.. b·,:! b""t
? t-."'•l,
0~11 noanu trang n1 at va tleu 1eu n lal cua uQl u.Qa

ViSn Dong voi ten tu6i cua hanh lo~t danh hQa tu Ly Thanh toi
H';l Khue, Ma Vi~n . N6 biSu hi~n r5 nhat quan ni~m v~ vii trl;l,

93
du'QC coi la Slf ket hQp CUa am-du'ong rna thanh Va theo Slf bien
d6i cua am duong rna bien d6i. Am duong chuy~n hoa lftn nhau
khong ngung nghi t~o nen CUQC song. Trong son thuy cling c6 th~
c6 du ngli hanh,tuc nam yeu to can ban t~o nen the gioi v~ t chat
la Kim (kim lo~i)-M9c-(g6) -thuy (nu'oc)- hoa (lll'a)-th6. Khong
gian r(>ng Ion cua son thuy cling chua khong gian dia ly g6m cac
hu'ong hoa (dong)-kim (tay)-thuy (b~c)-m(>c (nam) va th6 d trung
tam. Rieng v€ m~u cac m~u vang, lvc do khong du'QC dung nhi€u
rna thu v€ den-cua hQa tiet va tr~ng cua n€n (hanh thuy va hanh
kim.)Thlfc ra n€n la m(>t ph~n cua tranh, khoang trong la yeu to
hang d~ u, trQng yeu cua tranh son thuy .. N(>i dung th~ lo~i nay la
nui va song, suoi, thac nu'oc, ao h6 tren nui cao. Tat nhien gifi'a
nui va· song c6 cay' rung, d6ng ru(>ng cling nhu' nhfi'ng canh sinh
ho~t. Sinh ho~t thu'ong duc;c quy v€ canh-ti€u-ngu-mvc tile la bon
ngh€ lam ru(>ng, kiem cui, chan tha gia sue va danh ca. Cac ngh€
nay kiem song nho vao tlj nhien, tuan theo cac lu~t cua th6
nhu'ong, khi h~ u. Nho troi thl du'QC am no. £)6 cling la nhfi'ng ngh€
co ban cua xa h(>i nong nghi~p. Sinh ho~t cling thu'ong la Slf lanh
doi cua cac van nhan hay chinh cac hQa sl. HQ tlm den chon lam
tuy€n d~ hoa vao thien nhien v€ ca tam h6n lftn th~ xac.HQ uong
ru'QU, dQC tho, ng~m canh, danh CO, gfry dan Va quan sat Slf
chuy~n vftn cua tlf nhien. C6 th~ thay th~ lo~i nay anh hu'dng tu'
tu'dng Lao, Trang rat sau d~m. D6 la hai phai triet hQc d~c s~c
nhat cua Trung Hoa c6 d~i.
2. Thdo trung va hoa diiu
M(>t each lo~i bi~t kha ky lg cua cac ho~ si Vi~n Dong. Cac
hQasi phu'ong Tay ve tinh v?t hay dung hon phai gQi la Cu(>c song
th~m l~ng (Stillife, Stilleben), nguoi Pha p dich la Thien nhien
chet (nature morte) tile ve cac san v~t tlj nhien, hoa qua, cling cac
d6 v~t do con nguoi che tac ra trong the d~t d~ tinh l~ng. Khac
h~n hQ cac ho~ si A dong ve thien nhien song dong, ngay trong
doi song tlf nhien. HQ tlm thay d d6 nhfi'ng frn dv v€ ly tu'dng
song, va each tu than cua mlnh. Con trung la nhfi'ng sinh v~t nho
be t~m thu'ong nhat, yeu duoi nhat va co, cac cay than m€m cling
la nho be, t~m thuong va yeu duoi nhat trong tl;l' nhien. Cu(>c song

94
cua chung cling nhu' cua con ngu'oi cling tuan theo nhung quy lu~t
rong Ion nh!t. M6i con nguoi du chi nho be nhu con sa u cai kie'n,
nhu' CO nic cling tnii qua IDQi bien thien VU tn), cfing la mot ti~u
vfi tn;t. Nguy~n Gia Thi~u c6 viet v~ cai ti~u canh {y:
Lep nhep dam hang toi
La tho may blj,i khuang ( gitng),
e
v chi teo teo cdnh,
Thi rna cung tang thuang.
D6 cling la cai triet ly cua tranh thao trung. Cac hQa si phai
hQC r!t ky each ve tung lo~i hoa va con trung. HQ phai hQC each
ve hoa Ian, hoa phu dung, con chu6n chu6n, con tom, con tep ...
Hoa di~u cling nhu' v~y. Hoa nao chim !y. Cac loai hoa loai
chim c6 tinh each khac nhau, mang §n dt;t khac nhau. Cay phu
dung khac cay hoa sen, con d~i bang khac con chim se. Hoa diSu
cfing la th~ lo~i ta tinh. N guy~n Du viet " D(ip dzu ld gi6 canh
chim" la n6i chuy~n trai gai yeu nhau. Tranh hoa di~u thao trung
ph6 bien hon trong cac tranh kh6 nho, nhung ti~u hQa rna phu'ong
Ta y dich la album.
3.:. Phong tlj,C
Tho~t dgu c6 le la tranh c6 tinh din d~y giao hu!n, la'y gu'ong
nguoi da khu!t d~ din d~y ke duoi. Sau nghia d6i thanh ta canh
sinh ho~t hang ngay. Canh sinh ho~t cua dan thu'ong, canh-ti~u­
ngu'- ffi\}C, hay canh sinh ho~t ch<;J bua, an nh?u, VUi chdi, 1~ tet,
hoi he C5 cac do thi va nh!t la canh sinh hoC;tt kiSu H6ng lau m(>ng
cua cac nha quy~n quy va cac b~c vu'ong ton. Truong TrC;tch Doan
voi bU'c Thanh minh thu<;ng ha d6 -tiet thanh minh tren song, va
C6 Hoanh Trung voi bU'c Han Hy Tai d~ yen d6 -ti~c dem d nha
Han Hy Tai la nhfi'ng ki~t tac thu(>c th~ lo~i nay. LoC;ti tranh
phong tt;tc ph6 bien trong cac ti~u hQa quy~n quy va cfing ra't ph6
bien trong cac dong tranh d6 hQa dan gian. Thi dl;l tranh Danh
ghen cua kh~c g6 Dong H6 cua Vi~t Nam.
4. Nhan vat va tiiu tuang.
Tranh nhan v~ t cling c6 khi Ian voi tranh sinh ho~ t, chan
dung vl n6 chi vi~c mo ta ngu'oi song chu trQng den d~c tel nhan
V~t chU' khong chu vao canh sinh ho~t. Cac nhan v~t thu'ong la

95
vua chua, vu'ong h~u, nha giau hay cac van nhan, tri thuc. Tieu
tucJng la mot loc,ti chan dung d~c bi~t c6t n6i len sv gi6ng vs
tinh each, s6 ph~n hon la gi6ng bS ngoai. HQa si ve nguoi da
khua't hay ve vua chua, cung phi rna khong du'cJc c6 m~ u phai
nh~p tam r6i vS ve lc,ti. The nen ciing gQi la ve truySn th~n.
(chu nay (J Vi~t Nam dung chi vi~c ve lc,ti mot buc anh cht;tpdS
tho) Buc (chan dung) Ly Bc,tch cua Luong Khdi n6i tieng vi lam
cho ngu'oi ta kh6 c6 thS tudng tu'cJng mot nha tho Ly Bc,tch khac
voi nguoi trong tranh. Phai hQa ThiSn (J Nh~t Ban ciing ra't gioi
vS tranh Tieu tu'cJng. Cac vi t6 (J chua Tay Phuong Vi~t Nam
(hay bi gQi la La Han) ciing du'QC sang tac theo 16i tieu tu'Qng.
Qua tiSu sli' hanh tung nhan v~t rna tac gia ve hay tc,tc ra nhan
v~t a'y. d day c6 cac nguyen H cua nhan tu'ong hQC rna ngu'oi
phu'ong Dong ra't tin dung.
5. Tranh Dc;zo-Thfch
Tranh Dc,to - Thich la loc,ti tranh tho d cac chua dc,to Ph~ t tho
.Thich Ca Ma,!! Ni ) va cac Dc,to quan tho Lao ttl' lam t6 su'. Nhfi'ng
tranh nay mo ta theo cac sach cua hai ton giao ph6 bien tren.
Tranh thu'ong c6 nhiSu m~ u s~c, c6 du loc,ti tranh tren gia'y, tren
tu'ong, trong cac dong Ph~t, hay tranh dung trong cac bu6i te 16
cua cac Dc,to si. TU' tranh tu'ong d Don Hoang Trung Qu6c toi cac
tranh tho cua nguoi Dao, tranh tho chua M~u cua Vi~t Nam dSu
c6 thS thuoc loc,ti tranh Dc,to-Thich nay.
6. Yen ma
La cac tranh ve nglfa, yen cu'ong canh cu'oi nglfa. Trung Qu6c
c6 cac ho~ si ve nglfa n6i tieng tu Han Can toi Tu Bi H6ng. C6
loi khen Han Can ve nglfa la tu khi c6 con nglfa trong tranh ong
thi nhung con ch~y rong hay keo xe ngoai du'ong khong phai la
nglfa nua!. Tuy nhien hinh nhu' D6 Phu l~i ra't che tranh nglfa eli a
Han Can vi chung qua tho, m~p! Chung to ngu'oi Trung Hoa thich
ngva tu xa xu'a.
7. Tc;zp loc;zi:
Mot lo~i tranh nhiSu tinh trang tri la tranh mo ta 1~ u cac tuc
cac kien true ' nhin tu tren xu6ng, mot thu panorama, toan canh
cung di~n, dSn dai hay mot qu~ thS kien true nao d6. d Nh~t c6

96
lo~i d~c bi~t ve theo each nhln tu tren xu6ng,nha khong ve mai
d~ nglioi xem nhln tha'y ca canh sinh ho~ t ben trong.
Cu nhli the' nglioi ta c6 th~ dt;t'a vao nhung noi dung chung
trong tranh rna phan lo~i nho d~n.
Cac lo~i khong vao th~ lo~i nao neu tren dtiQC gQi la t!;l p lo~i.
Mot di~u dang chu y va gay ng~c nhien latrong khi cac tri
thuc, van nhan Trung Hoa, Nh~t Ban va Tri~u Tien d~u rat thich
ve tranh, coi tranh la mot ngh~ thu~t cao quy ngang voi tho va
a
d~o thl Vi~t Nam ta h~u nhli khong tha'y c6 hoi hQa theo ki~u
nhli v~y, theo cac th~ lo~i neu tren. Cac tri thuc (Nho cling nhll'
Ph~t) Vi~t Nam cling chi tht;(c hanh thli phap tren cac hoanh phi,
ca u d6i, van bia chu khong c6 thu chdi va each tu luy~n bang thu'
a
phap nhu' cac nlioc khac.

97
 Th~ lo~i theo my thu~t Au chan
1. Chan dung
La mot th~ lo~i la u doi nha't. Trong cac n~n van minh toi c6
nhu Luong Ha, Ai C~p nguai ta da tha'y chan dung cua cac nhan
v~ t thuoc giai ca'p thong tri. N6i tie'ng nha't la chan dung cac
Pharaon, cac vua Ai C~p (J cac Kim Tlf thap va cac d~n dai hung
vi. Nguoi Ai C~p con c6 tl;Jc udp xac va ben ngoai quan tai nguoi
ta ve chan dung nguoi qua co. Vi v~ y kho tang chan dung Ai C~ p
ra't phong phu. Mot chan dung nfi' c6 va d~p nha't la chan dung
hoang h~u Nofertiti hi~n d~ (J bao tang Berlin rna g~n day nguoi
ta loan tin d~ tlm dUQC XaC udp CUa ba. d nguoi phl;l nfi' nay ta
tha'y ca chu~n d~p cua nguoi phl;l nfi' Ai C~p c6. Thoi LaMa cac
chan dung cling ra't thinh hanh vi cac hoang de' cling nhu cac nhan
v~ t q.uan trQng d~u du<Jc t~c chan dung c6 khi ra't to ldn. Nguoi ta
cling chep l~i ho~C sang tac chan dung cac danh nhan khoa hQC
van hoa thoi Hy L~ p.
(j chau Au thoi Trung c6 ngh~ thu~t khong d~ cao ca nhan va
chi kh~c kh6 trong cac anh tUQng ton giao th~n bi vdi cac nha tho
d6 SO nen th~ lo~i nay khong phat tri~n.
Chan dung bung nd trd l~i tu thoi Phl;lc Hung the' ky 13-16 (J
nhi~u nude chau Au, nho v~y nguoi ta du<Jc nhln tha'y h~u he"t cac
danh nhan CUa chau ll;IC nay SUOt 500 nam qua du chua CO may
anh. Cung tu d6 chan dung phat tri~n theo cac truong phai khac
nhau, tuong ung trong lich sll' my thu~t. Thi dl;l chan dung Phl;IC
Hung mang d~m tinh nhan van cao ca, ca ngQi con nguoi c6 tri
tu~, c6 tlnh cam,c6 due h~nh. Leonardo de Vinci, Raffaello,
Tiziano .. . d~u la cac hQa si chan dung b~c th~y. Khuynh hudng
Baroc thich cai hung vi, khoa truong, cao quy va cling lot tr~n slf
th~t khong khoan nhu<Jng nhu d tranh Caravaggio, Velazquez hay
Rubens. HQa si Rembrandt c6 le la hQa si chan dung ldn nha't cua
Ha Lan vdi nhfi'ng bi~u hi~n chan thlfc, gian di va song dong
nha't. Thoi Rokoko hoa my han dung cling dam ra ki~u each. Thoi
Tan C6 di~n thl chan dung l~i c6 ve hoan hao qua dang v~ each
di~n d~t rna b~c th~y tieu bi~u la David va Ingres. Buc Mara cua
David hay buc ve ong Bertin cua lngres tung gay cha'n dong gidi

98
 ngh~ thu~t. (j cac chan dung nay ngu'oi thay 'toan b9 tinh th§n
thai d~i', tuc cac nhan v~t du c6 thlfc vftn duqc di~n hlnh hoa cao
d9 va vl the c6 tinh d~i di~n cho xa hoi, thai d~i, giai cap nao d6.
d chau Au chan dung cho thay ro nhat slf tie'n hoa cua xa h9i,
nhfi'ng thang tr§m lich sll' va d~c tinh, ban sac van hoa cua m6i
dan t()c. The ky 20 ngoai nhfi'ng phai bi~u hlnh thl nhi~u khuynh
hudng hi~n d~i kh6ng con coi trQng chan dung nfi'a thi dt;t phai
Truu tu'(/ng hay Dada, nhu'ng c6 le kh6ng hQa si nao l~i khong ve,
n~n chan dung b~n be hay tq hQa. Nhiep anh da khong ph€ trua'"t
th~ lo~i nay nhu' ngu'oi ta tung tien doan.
Chan dung c6 th~ ve hay dieu khac ph§n m~t, d§u ngu'oi.
Ciing c6 th~ th~ hi~n ban than tuc c6 phftn tu vai xuong. Cu6i
cling c6 lo~i chan dung ca ngu'oi dung ho~c ng6i.
Chan dung nh6m g6m nhi~u nhan v~t. Ngoai vi~c l()t ta tung
nhan v~t n6 c0n th~ hi~n tu'dng quan gifi'a cac nhan v~t voi nhau.
Thi dt;t chan dung vq va ch6ng, my va con, m()t d6i tlnh nhan, ong
va cha u, hai nguoi b~n ... Chan dung nh6m Ion nha't c6 le la bll'c
Tuftn tra dem cua Rembrandt ve ca may chl;lc nhan v~t. Buc B9n
. be hQp m~t cua hQa si sieu thlfc Ernst the ky 20 ciing rat d()c dao
vdi kha dfty du cac d~i di~n cua tru'ong phai nay tren mQi linh
vlfc. Tac gia ng6i tren dui nha van Nga theky 19 Dostoiepsky mit
6ng v6 ciing ngu'ong m9.
d Vi~n Dong nhu' da n6i c6 lo~i tranh nhan v~ t, tranh truy~n
th§n chu khong c6 chan dung theo nghia phu'ong Tay.
Rieng d Vi~t Nam th~ lo~i nay it phat tri€n. Cac tu'<jng tho
thuong khong ta th~t rna udc 1~ hoa nen ai cling giong ai. Cac
nhan v~t lich sll', nh:i_ Su nguoi rat g§n thai nay nhung chung ta
cling khohg biet di~n m~o cua hQ. M()t ngo~i 1~ Ion la cac tu'<:jng
chan dung d chua But Thap vdi but phap dieu khac chan thtrc va
chuftn mlfc dang kham phl;lc tuy nhien hQ l~i chila nhfi'ng ngu'oi
trong gia dlnh hoilng tQC Va nhfi'ng ngu'oi da quyen gop cong due
lam chua. Dang chu y hon ca la chan cung cac cao tang d cac
chua thuong kha chan thl.fc, kh6ng bi ly tudng hoa hay lo~i hlnh
hoa. Thi dl;l chan dung cac vi su' Chuyet chuyet va Minh Hanh d
Bu"t'Th"ap.

99
 2. Phong cdnh
M9t bu'oc phat tri~n nhay VQt v~ th~ lo~i xay ra (j chau Au b~t
a
d~u tu Ha Lan the' ky 16 va phat tri~n m~nh cilng da't nu'oc nho
be nhu'ng la m9t cu'ong qu6c my thu~t nay vao the' ky sau d6. Buc
tranh Ion void~ tai, chu d~ Ion dt;(a vao th~n tho~i hay kinh thanh
voi nhi~u nhan v~ t, c6t chuy~n di~n ra trong mot khung canh thien
nhien lam n~n,m9t n9i tha't c6 cac d6 v~t,m9t s6 nhan v~t c6 tht;t'c
(thu'ong la gia chu d~t ve tranh) da "vo bung ra" thanh cac tranh
nho d~ hinh thanh cac th~ lo~i tranh thS tl:!C hoan toan khong CO
b6ng dang th~n linh hay anh hung huy~n thQai nua. Cach m~ng tu'
san di~n ra (j Ha Lan danh dffu st;( th~ng l<;1i cua lop tu' san thi dan.
Gio day ngtt<?i ta c6 nhung quan tam Cl:l th~ chi tie't, thie't than hon
toi the' gioi v~ t cha't trong va ngoai ngoi nha cua minh. Cu9c s6ng
hang ngay cua con ngu'oi trd thanh d6i tu'Qng chu d~o cua my
thu~ t Tranh phong canh cilng ra doi (j Ha Lan tu d6. d ph6, trong
nhung ngoi nha d~u h6i dai va hyp chu nha nho canh mi~n que
thai a'u tho~ hay sau nhttiig chuye'n di vang canh nen tho. HQa si ve
nhung phong canh huu tinh cho dap ling nhu c~u a'y. cua hQ. Canh
rirng su6i, canh canh d6ng hie hoang hon, canh bi~n voi nhung
canh bu6m, canh cai c6i xay gi6 ng~o ngh~ hay canh mua dong
tuye't phu b6n b~ va nhung ngu'oi tho san dang tren du'ong v~ nha.
Tranh phong canh tu d6 cilng bie'n d6i theo cac khuynh huang
thffm my khac nhau. Phong canh C6 di~n cua Poussin hay Lorain
th~t uy nghi hung trang. Phong canh Lang m~n cua Friedrich thi
mang cai n6i bu6n vil trl;l, va tinh cam ton tho tt! nhien. De'n cu6i
the' ky 19 phong canh trd thanh th~ lo~i ~hu d~o cua ngh~
thu~t.Turner ve canh bi~n nh~t nhoa su'ong kh6i. Buc An tu(Jng
m(it triJi m()C cua Monet da d~t ten cho phai h9i hQa m~nh me nha't
thai d6. C6 ra't nhi~u cac danh h9a the' ky nay la cac hQa si ve
phong canh. H~u he't cac hQa siAn tu'Qng chive phong canh. HQ
con du'a ra m9t th~ lo~i moi ra't ha'p dftn la phong canh do thi,
thanh ph6lon ra't nao nhi~t voi chen chuc ngu'oi va xe CQ. Munh,
mot chu soai cua phai Bi~u hi~n d~u tk 20 c6 buc Tie'ng thet voi
mot ngttoi dang thet ben bo bi~n. 6ng n6i phong canh bi~n troi,
may, nu'oc luc d6 nhu' dang gao thet va m9t dt;( bao m9t bi kich vil

100
tr1:1 se ~p tdi! Vdi tranh phong canh hai cau "tac cdnh sinh tznh '' va
"NguiJi bu6n cdnh c6 vui dau bao giiJ "d6u dung
3. Tinh v(it
Trang cac tranh tho thoi Trung c6, Ph1:1c Hung ngu'ai ta da thay
nhung hue tranh nho trong hue tranh ldn. Thi dl:l nhtt canh bao tin
mung cho Due mt; d6ng trinh, hay Slf tich thanh Hieronymus ta
thay nhung hlnh hoa,nhung cuon sach, cac v~t dt;tng trong nha
du'QC mo ta thanh tung nh6m doc 1~ p rat hoan chinh. Song phai
de'n the' ky 16 (J Ha Lan tranh tinh v~ t mdi ra doi. Tranh mo ta
nhung san v~t tl! nhien va cac d6 v~t thttong nh~t. C6 le do nhu
eft U thi dan muon ton Vinh CUOC song gia dlnh, ton Vinh ngoi nha
CUa hQ, ndi hQ da song xa vdi ngh6 nong nghi~p Va CO CUOC song
kha sung tuc. Tinh v~ t chat du'QC d6 cao. Va gidi thi dan da thang
the' trong xa hoi. Ngu'oi ta gQi d6 la cuoc song th~m l~ng-mot
CUOC song thong qua chiSm huu cac san V~t Va d6 V~t rna cling
thS hi~n nhung thien hudng tinh thftn cua chu nhan. C6 lo(;li tinh
v~t hoa trai,lo(;li tinh v~t nh(;lc c1:1, lo(;li tinh v~t chai lQ, blnh gom
d6 xu dung cho vi~c ~m thlfc, c6 lo(;li ve thlfc ph~m nhu' thit ca'
gia cftm... Nguoi Ha Lan u'a chi tie't va thich mo ta chi tie't nen gioi
thS lo(;li nay. Khuon kh6 tranh cfing nho nhan phu hc;1p vdi Slf am
cling trong cac gia dlnh. C6 hang lo(;lt cac ho(;l si chuyen ve tinh
v~t d Ha Lan thoi d6. HQ thuoc "Cac hac thfty nho" chuyen ve
tranh kh6 nho cho ldp trung lu'u do thi. Til d6 tdi nay tinh v~t t6n
t(;li va phat triSn m(;lnh d chau Au. N6 trd thanh mot phu'dng ti~n
dS hoc lo quan diSm, tlnh cam va thien httdng th~m my cua hQa
si mot each kha thuftn khie't vl hoan toan tach khoi cot chuy~n,
tich chuy~n c6 tinh van hQc. HQa si vi d(;li Cezanne tung cho r~ng
tinh v~t la ndi thll' thach tai nang ro r~t nhat. 6ng cung la tac gia
cua nhung hue tinh v~t hoa trai n6i tie'ng nhat cua Phap. d cac
tranh nay quan ni~m khong gian, each t(;lo hlnh, biSu chat, str
dl:lng anh sang va nguyen ly bo Cl:IC cua ong thS hi~n ro hdn bao
gio he't. Van Gogh cfing clfc n6i tie'ng vdi cac tinh v~t boa hu'ong
du'dng va mftu vang u hu6n khac khoai cua mlnh. Nguai ta cfing
c6 thS coi nhung tu'<;5ng hi~n d(;li vdi cac d6 v~ t, khong c6 ngttoi
la nhung tu'Qng tinh v~ t.

101
 4. Ljch sa
Tranh lich sll' c6 g6c gac xa xu'a, m~nh me trong cac tac phffm
tuthoi Phvc Hung sa ky the'" ky 13-15.
D~ tai kinh thanh va thftn tho~i cilng mang tinh lich sll' nha't
dinh VI n6 cilng ffiO ta mot S\1' ki~n rna ngu'oi ta tin la CO th~ t, da
xay ra th~t (J mot dia di~m nao d6, trong mot thdi di~m nao d6.
Tuy nhien cac S\1' ki~n nay mang tinh hoang du'ong, thftn bi, voi
S\1' can thi~p cua cac the'"l-.;t'c sieu nhien Va S\1' th~ hi~n CUa hQa Sl
cilng d~ cao tinh thftn bi hoang du'ong cua sl;l' ki~n, nhan v~t.
Chung cling cac nhan v~t trong c6t chuy~n khong phai nhfi'ng con
ngu'oi blnh thu'ong rna la thanh, la thftn, la tien hay quy dfi'. Va
cac hQa si cilng khong cftn cac m~u nhan v~t th-.;t'c,khong gian
th-.;t'c rna. phai hoan toan hu' ca'u ra d~ thi giac hoa nhfi'ng gl ngu'oi
ta cftn tin la c6 th~t. Ngu'cjc l~i nhfi'ng di~u tren tranh lich sll' ra doi
vao the'" ky 17 la nhu cftu cua mot tftng lop moi, tu' san thi dan,
dang vu'an len n~m quy~n lanh dc;to xa hoi. Lich sll' gio day du'cjc
vie'"t bAng nhfi'ng con ngu'oi th~ t va sl;l' vi~c th~ t khong vu'ang va't
Ian kh6i su'ong thftn bi nao. Con ngu'oi tl;l' quye'"t dinh v~n m~nh
cua mlnh. Nhan quy~n th~ng the'" so voi thftn quy~n. Buc Trao
chla khoa thanh Breda cua Velazquez c6 th~ coi la buc tranh lich
sll' dftu tien, Ong mo ta vi~c cac chie'"n si bao v~ thanh Breda cua
Ha Lan thua tr~n va nop chla khoa cua thanh ph6 cho doi quan
Ta y Ba Nha. Cac nhan v~ t du'cjc mo ta trung th-.;t'c, c-.;t th~ va mang
tinh nhan ban. Sau d6 hftu nhu' cac vua chua chau Au d~u c6 nhu
cftu vinh cll'u hoa mlnh bAng tranh lich sll'. d cac Vi~n Han Lam
ngh~ thu~t tranh lich sll' n~m vai tro chu d~o va hQa si tranh lich
sfr du'QC trQng VQng han, dung cao han cac hQa Sl khac mot b~c.
David va Gros la hai hQa si lung danh vl da ve cac tranh lich sll'
cho Napoleon. HQ mo ta 16 dang quang cua hoang dS hay cac
cuoc chinh chie'"n cua vi tu'ong taiba nay. Tranh lich sll' du'cjc chinh
quy~n bao trcj nen mang tinh han lam, giao di~u han cac th~ lo~i
khac. Thu'ong di6n ra cuoc tranh cha'p gifi'a cac phai han lam bao
thu ve tranh lich sll' cho chinh quy~n voi cac hQa si u'a d6i moi ve
cac th~ lo~i khac cho thi tru'ong ngh~ thu~t.
Sang the'" ky 20 tranh lich sll' suy tan cling cac vi~n han lam.

102
Danh hi~u hQa si tranh lich sll' trd thanh m<)t slf nh~o bang! Tru d
cac lac ph~m hoanh trang voi tu'Qng, phu dieu hay tranh tltong
mang tinh kS sll', va cac tranh minh hQa thl cac hQa si hau nhu
kh6ng ve lo~i tranh nay nua. C6 le mot phan do nhiep anh va
dit%n anh da lam nhi<%m Vt;l nay. May anh va may quay phim d~c
h;t'c hon ngQn but long u?
5. Sinh hoc;tt
Tat nhien mQi thll' diSn ra trong tranh tu'Qng c6 d~i, Trung co
va Pht;tc Hung d~u c6 tinh chat mo ta sinh ho~ t cua con nguoi
du'QC khoac tam man thffn bi cua thanh thffn. Canh gia dlnh chua
voi m~ Maria, chua con Gie -suva ngu'oi cha ho cua ong la thanh
Gi6-dep lam ngh~ thQ m<)c ho~c canh cac ngu'di mt;tc ct6ng toi bai
ye'"t chua Gie-su moi ra doi trong m<)t chu6ng bo,ho~c cac canh
sinh ho~t cua thffn ru'QU, thffn Vt% -nu, thffn chie'"n tranh, than Dot,
nang Leda, ... d~u la nhung sinh ho~ t cua cac thanh thftn. Cac hQa
si chi dffn dffn 16ng ghep vao et6 nhung ye'"u to doi thl.Jc Ct;l th€. Thi
dt;t ve chan dung mlnh hay chan dung nhung ngu'oi cling tie'n tranh
vao etau d6 trong m<)t nh6m nhan v~t thll' ye'"u. Dan dan vai tro ciia
cac ngu'oi th~t, vi~c th~t tang len khi cac nha giau d~t ve gia dlnh
hQ tr<)n l§n voi cac nhan v~t thanh thffn. Veronese the ky 16 con
tll'ng hi toa an giao h<)i tra va"n ve'" chu h~ lun va ma'y anh linh
danh thue nguoi DU'c rna 6ng ve vao tranh Bua an cuoi cung,ben
c~nh Giesu va cac tong d6 cung vua chua quy t<)c. Hanh d(_)ng d6
cilng bi coi nhu la ph~m huy trong thi ell' thai phong kien ta! a
Tuy nhien sang the'" ky 17 tlnh hlnh eta khac v€ can ban ..
Murillo ve cac chu be lang thang n~m ng6i tren cac g6c ph6 ban
thiu, Luis Le Nain ve nhung gia dlnh nang dan, thQ ren trong bua
com gia dlnh.Cac "b~c thffy nho" Ha Lan thl kie'm an bang
nhung tranh kho nho bay ban tren pho m6 ta nhung sinh ho~t
than que va pho thi nhu' dam cu'oi, ngay h()i, cac tro chdi, bua an
trong gia etlnh. D~c bi~t xuat s~c la nhung tranh m6 ta sinh hQat
trong nha cua ngu'oi thi dan: 6ng ba chu, nhung co c~u chu, cac
co giup vit%c, nhung anh pht;t vit%c, cac cong ttl' tan gai nha lanh,
xem b6i bai, danh bai gian l~n, ~u eta trong quan ru'cJu ... Tll' vi~c
m~ng CO hffu, khau va, thay blnh hoa, eti chej V~ xe'p d6 et(;lC vao

103
be'p toi bua an sang, bu6i tnta ngu g~t, bu6i chi€u bang qud nghe
mffy anh nh~c Sl lang thang dan hat. .. tfft ca nhfi'ng cai VlJn V~t
nhfft, ddn gian Va ClJ th~ nhfft CUa nhfi'ng ngu'di blnh di nhfft da
t~o nen danh tie'ng cho tranh sinh ho~t,nha't la cua cac hQa si Ha
Lan. Th~ lo~i nay ra't du'QC yeu thich va da lam mot cuoc each
m(;lng Ion trong my thu~t. Cac th§n thanh bay di he't ca chi con
l~i nhfi'ng ngu'C5i than g§n voi ta va chinh chung ta. Gia tri hi~n
tht;(c va lich sll' cua tranh sinh ho~t ra't Ion. Ngay nay chung nhu'
nhfi'ng thu'oc phim tu' li~u chan tht;(c v€ dC5i s6ng hang ngay cac
the ky xa xu'a. Vermeer ct;(c ky tinh te' trong vi~c dung anh sang
mota the' gioi tlnh cam cua thi dan. Sang the' ky 18 Watteau gioi
ta nhfi'ng sinh ho~ t hfi'u tlnh nh~ t nheo cua cac ti~u thu', cong ttl'
vo cong r6i ngh~ trong cac khu vu'C5n diem dua qua dang. Tranh
sinh ho~ t trd thanh th~ lo~i quan trQng cua tru'C5ng phai Hi~n tht;(c
khi hQ mu6n trlnh bay cuoc s6ng nhu' chinh no dang di~n ra va
tO' cao nhfi'ng ba't cong xa hoi hay th~ hi~n ni€m tin vao st;( thlfc
cua mlnh Courbet hay Millet, Duamier la cac hQa si tieu bi~u
cho tranh sinh ho~ t hi~n tht;(c.

Va'n d~ phan chia thi lo~i (Khoa than, truu tliqng...)

\ri~c phan chia th~ lo~i chi la tu'dng d6i. Cac th~ lo~i Vi~n
Dong chi dung cho tranh Qu6c hQa la chinh. Hi~n nay cilng chi
cac hQa si Quae hQa con trung thanh voi cac th~ loqi da 16i thdi
do. Khi ve sdn d§u thll~i theo cac th~ lo~i chau Au. Song cac th~
lo~i chau Au cfing thay d6i khi ll;li tan, khi "len ngoi" theo song
tri€u lich sll'.
Tu the' ky 20 my thu~t the' gioi Dong va Tay d€u thay d6i Ion
lao. Cac th~ lo~i khong con dong vai tro Ion trong sang tac nfi'a.
Vi~c chuyen mon hoa, chia khoa chia nganh theo cac th~ lo~i chi
con la han hfi'u. it co hQa si hi~n d~i nao tt;( xu'ng la hQa si tranh
lich sll', tranh sinh ho~t, tranh tinh v~t, tranh sdn thuy ... nfi'a.
Co hai lo~i tranh nguC5i ta cfing co th~ coi nhu' mot th~ lo~i
ne'u xet v€ d6i tu'Qng mo ta va chu d€ tac phgm la khoa than va
truu tu'dng.

104
 Khoa than ducjc tlm thay d d~ng hoan chinh, ml;l'c thuoc trong
ngh~ thu~t Hy L~p c6 di,§n the ky 4-5 trudc c6ng nguyen. Thoi
ky moi trong ngh~ thu~t chau Au sau Trung c6 duQc gQi la Phvc
Hung tuc la ph1:1c hung, tai sinh -renaissance -ve d~p Hy L~p c6
d~i va cac tieu chu~n- canon- rna n6 d~ ra, trong d6 c6 cac chu£n
cd thS ngu0i khoa than nam va nil'. Cling do muon khoi ph1:1c cac
chu~n cd thS ngu0i rna m6n cd thS hQc ra d0i d~ trd thanh m()t
m6n hQC cd ban cua my thu~t chau Au, khac h~n Vdi my thu~t
ndi khac.
Khoa than la hlnh thuc d~c lqc dS biSu hi~n cac chuy~n
thgn tho~i va minh ho~ kinh thanh sau nay. Cac nhan v~t khoa
than nhung hQ la thgn nay thanh kia, do v~y kh6ng nguy h~i v€
d~o due. Cac ho~ si nghien cuu khoa than la b~ t bu()c, khi ve
tranh hQ cling phac thao khoa than· rat ky r6i moi "mac qu~n
ao" cho cac nhan v~t. C6 thoi cac hQa si phl;l vi~c dU'QC chuyen
m6n hoa theo hai nganh nay lam vi~c ke tie'p nhau trong khi
thqc hi~n tranh ~ua th§y. Tuy nhien tdi the ky 19 thl khoa than
khong con chi la phac thao, nghien cuu, buoc chu§n bi cho tac
ph£m nua rna n6 trd thanh d6i tu(jng duy nhat, thanh chu d€
duy nhat cua ngh~ si. Th~m chi chi m()t phgn cd thS khoa than
cling du lam nen m()t thS lo~i: tu<Jng ban than. Rodin cho rang
cai lung va cai bl:lng la ndi ngon ngu dieu kh~c pha t huy m~nh
nhat vl chung la nai xui{t phdt va nai triJ vi cua mqi vtjn dqng.
Xem lich sll' ngh~ thu~t the ky 20 ta se thay rat nhi~u tac ph§m
c6 ten la "khoa than nam", "khoa than ng6i", "khoa than nhln
sau lung" ... Luc d6 cd thS d~ trgn the hi~n ttl' tU'dng tlnh cam
cua tac gia nhu m()t buc tinh v~t hay phong canh v~y ... Nguai
trdm tzt cua R~din la m()t thi d1:1. Day cling la m()t d~c san Tay
Au khong thay phat tri~n m~nh den muc nhu v~y (J cac n~n
ngh~ thu~t khac. Nguoi ta cho rang tranh tucjng khoa than chU'a
dljng khao khat tlj do ca nhan cua ngudi chau AU ami hang
ngan nam va bung phat cung each m~ng ttl' san.
Tranh ( va tucjng) truu tu(jng ra doi v8i Kandinsky va Klee d
chau Au nhung nam dgu the ky 20. Nguoi ta con gQi la tranh
khong hlnh (ngU'oi , d6 v~t) , d~ phan bi~t vdi cac tac ph§m c6

105
dien ta hlnh thu d6i tu'Qng th~ giac theo ki€u truy€n thong. Cac:.
hqa si truu tu'Qng d~u tien cho r~ng hoi ·hQa c~n phai tinh khie't,
nhli am nh~c khong loi. N6 phai n1 bo mQi slf 1~ thuoc vao cac
yeu to phi t~o hlnh nhli cot chuy~n, chu d€, d€ tai. N6 c6 the
bi€u d~ t mQi tu' tu'dng tlnh cam cua ngu'oi ngh~ Sl rna khong c~n
phai mo ta ba't ky cai gl du la doa hoa hay buc tu'ong, con dao
hay cai lQ, m~t ngu'oi hay phong canh. HQa Sl chi dung net, khoi~
m~u .. nhu' nh~c Sl chi dung not nh~c khi viet giao hu'dng. Cac
hQa si nghien cuu sau v€ ngon ngu t~o hlnh va cac nguyen Hie
cua bo Cl;lC, m~u, net, khoi, mang ... Tranh va tu'Qng khong hlnh
c6 hie da thiing the so voi my thu~t c6 hlnh. N6 du'Qc coila tnjc
tiep hon, tri tu~ hon. Mondrian di toi cling cua truu tu'Qng hlnh
hQC khi ong chi dung cac ffi~U CO ban Va cac du'ong th~ng xep
theo ba huang tung, hoanh va du'ong cheo. Miro ve cac buc truu
tu'Qng kha kll~ voi nhung tin hi~u th~ giac c6 tinh am chi. Tranh
truu tu'Qng cua ong con du'QC gQi la truu tu'Qng sieu thlfc. Klee
thl th~n bi va Kandinsky thl ra't bi€u cam. Sau nay Pollock d My
c6 lo~i tranh truu tu'ong bi€u hi~n voi phu'ong pha p rife, nho
m~u tuy hung len m~t vai d~t duoi n€n nha khi "ve ". D€n cuoi
the ky 20 ngh~ thu~ t Truu tu'<}ng khong con du'QC ton sung nhu'
tru'oc nua, song n6 l~i trd nen thong thu'ong va h~u nhu' khong
con c6 tinh tru'ong phai nhu' khi moira doi. H~u nhu' hQa Sl nao
cling ve vai buc truu tu'Qng. N6 c6 vai tro g~n nhu' tinh v~ t hay
phong canh v~y va vl the cling c6 ngu'oi muon coi n6 nhu' mot
th€ lo~i. Tuy nhien Slf xep lo~i nay c6 hai di€m h~n che. Mot
la n6 da ra doi nhu' mot tru'ong phai, mot thu "trd v€ voi t~o
hlnh thu~n khiet". Hai la n6 doi l~p voi ta't ca cac thu my thu~t
c6 hlnh-biSu hlnh khac. d Vi~t Nam tu giua the ky 20 da c6
nhung hQa si ve truu tu'Qng. Ta't nhien trong thoi ky chien tranh
va khi ngh~ thu~ t hi~n thlfc XHCN lam nong cot thl lo~i tranh
nay khong du'QC phat tri€n. Tuy nhien tu nhfi'ng nam 90 thl n6
trd nen kha ph6 bien trong sang tac cua cac hQa Sl khifp nu'OC ,
nha't la d Thanh pho H6 Chi Minh.
Hai thi dl;l v€ khoa than va truu tu'Qng cho tha'y Slf phan chia
th€ lo~i chi c6 tinh tu'ong doi rna thoi.

106
 Nhu v~y ta tha'y cac th€ lo(;li la each phan chia cac tac ph§m
theo chu d~ va d6i tu<;ng cua tac phffm. Su phat tri6n xa hoi quyet
dinh sl! ra doi hay ma't di cua mot ths lo(;li nao do. 6 chau Au cac
th€ lo(;li neu tren chi ra doi tu the' ky 17. Ban than chung l~i quay
l(;li tac dong vao slj phat tri€n ngh~ thu~t. Thi dt;t tranh lich sU'
pht;~c vv chinh quy~n, chinh tri, giao dvc cong dan. Tranh finh v~t,
phong canh phl;IC Vl;l ngoi nha Va ngu'oi thi dan.
d Trung Qu6c cac th€ lo(;li hoan toan khac va cung khong ra
doi cling mot luc. Ta th~y lich sli' Cl;l th€, cac khuynh httdng tinh
th~n, ton giao va slj pha t tri€n san xuat, loi s6ng, truy~n thong
van hoa, tin ngu'ong, trie't hQc ... quyet dinh st.;( xua't hi~n, phat tri~n
cac th€ lo(;li.
Cac th€ lo(;li khong bao quat toan be) ngh~ thu~t va khac nhau
(j tung b9 mon do phv thuoc vao d~c tntng ngon ngii' va chile nang
sli' dl;lng cua chung.

Trd len chung ta da tlm each bao quat toan b<) mon my thu~t
tu nhi~u each nhln khac nhau b~ng nhii'ng each phan chia khac
nhau. Chia thanh cac bo mon-theo dac tru'ng ngon ngfi' va hoat
dong- chia theo cac loai hlnh-theo cong nang-, chia theo cac
cha't lieu ky thuat-theo dac diSm gia cong xU' ly cha't lieu,. va
chia theo cac thS loai-theo chu d~, noi dung.Tuy nhien cac each
phan chi a tu'dng nhu' ra't bao quat kS tren d~u mang nhii'ng d~c
di€m h\:
- Cach phan chia nao cling phien di~n, khong bao quat he't cai
du'Qc gQi la my thu~t. Luon luon con c6 nhung tac ph§m, ho~t
d<)ng my thu~ t n~m ngoai slj phan chi a d6.
- Ranh gidi phan chia khong bao gio rut khoat, r5 rang. Luon
c6 nhfi'ng tac phffm, ho(;lt dong n~m (J cac ranh gioi phan chia
ch6ng cheo len nhau rna ta kh6 c6 thS x€p n6 vao khu Vl)'C nao
cho hoan toan 6n thoa. Luon c6 nhfi'ng tic ph§m c6 th~ dU'QC xep
vao nhi~u lo(;li cling luc.
- Slj phan chia nao cling thay d6i thea thai gian va ra't khac
nhau trong lich su my thu~t.
- St.;( phan chia nao cling tuy thuoc quan diSm chu quan cua

107
nguoi nghien cli'u my thu~ t.
Do v~y khi tim hieu my thu~t theo cac each phan chia ta luon
phie"n di~n hoa n6 de tlm hieu sau hdn til mot g6c nhln nao d6.
Gi6ng nhu' c~ t mot cai banh til ch6 nao, chi~u nao ta cling chi
thay mot ph~n cua cai banh rna thoi. f)i~u d6 doi hoi mot thai do
tich ClfC, chu dong CO chu kie"n rieng CUa ngu'oi lam my thu~t,
nghien cli'u my thu~ t.

108
 Gifi' gln cai gl quy nhfit, ngu'ai ta noi "nhu' gifi' gln con ngttoi
cua mat mlnh". Trong cac tai san trai dfit va cham~ chota con
mat la mot thu quy nhfit. Con mat dong vai tro so mot trong hlnh
thanh nhan each va nang ll;fc cua m6i ca nhan. Con mat nhln ra
the" gioi va nhln vao noi gioi cua ta. Ngay ca voi nhfi'ng ngttai
khie"m thi the gioi thi giac, n()i gidi thi giac v§n dong vai tro quye"t
dinh. Con mat du'QC dao luy~n hang ngay, suot dai va suot trong
lich sii' cua van minh tie"n hoa. Khortg nhat thie"t phai hQC my
thu~t nhu'ng nhfit thiSt phai hQc each sii' dt;tng con mat, khai thac
kho tang rna con rna t mang lC;li chota. Kenh thong tin thi giac hiSn
nhien la kenh thong tin quan trQng nhfft. Ngay nay trong thai dC;li
thong tin, thai dC;li kinh t€ tri thuc thl thong tin thi giac cang cling
co pha t huy vai tro thong tri cua no trong mQi ho(;l t dong eli a con
ngu'ai hi~n d(;li. Trong cam nh~n th~m my ffiQi thu d€u du'QC hlnh
anh hoa (tu mot cau tho, mot net nh(;lc, mot mui hu'ong, dSn mot
cuon tiSu thuye"t a€u trai qua mot qua trlnh thi giac hoa khi
thu'dng thuc). Trong nh~n thuc kinh t€, xa hoi, khoa hQC ky thu~t
st;t' thi giac hoa dong gop ph~n quan trQng,khong thS thie"u.
Con mat chap canh cho tam h6n va sang t(;lO bdi no t(;lO ra
cac tu'dng tu'<jng va suy do an. Con rna t lam ta c6 lich sii' dai
mlnh vl n6 cat gifi' h~ u nhu' tat ca nhfi'ng gl tam h6n ta c6 va h6i
tu'dng l(;li du'QC. Ky uc thi giac chinh la cai kho bau dang gia
nhat cua dai ta .
. Kenh thi giac, con mat voi cac nguyen ly cfiu t(;lO va ho(;lt dong
cua n6 la mot cong Ct;l quan trQng dS ta "tht;t'c hi~n dai mlnh ",
"lam nen. chinh mlnh". Cac nguyen ly a'y co thS rat phuc tC;lp bdi
cac biSu hi~n thi giac la cac biSu hi~n phuc t(;l p nhat trong tlf
nhien nhttng chung cung co thS rat don gian, d~ hiSu, d~ v~n
dt;tng dSn khong nga . Nam du'<jc chum chla khoa ay ta ung dung,
thoai mai di vao cai Hiu dai my thu~t rna nhan lo(;li da vun dap tu
hang V(;ln nam nay. Ta se thu'dng thuc nhfi'ng cai d~p tru'oc mat ta
voi nhfi'ng khoai thu moi khong nga . Picasso n6i "Toi khong di
tlm, toi thfiy " bdi ong la ngu'ai h(;lnh phuc b~c nhat trong vi~c sii'

109
dl;lng con mat thffm my. 6ng bie't huang thl;l bua ti~c thi giac rna
xa hoi va thien nhien, n~n van minh va nhfi'ng ngu'di than g~n
nha't da ban t~ng cho mlnh.
HQa si, ngu'di lam ngh~ thu~ t, va mQi ngu'di n6i chung d~u c~n
c6 "chuyen mon" hon trong vi~c sll' dl;lng, khai thac kenh thi giac
cua mlnh. HQC t~ p d€ lam di~u d6 khong gl ti~n hon, d~ dang hon
la tlm hi€u my thu~t. M6i ngu'di dSu c6 th€ chQn cho minh nhfi'ng
linh vljc rieng mlnh yeu thich trong cai d~i du'ong menh mong cua
mon ngh~ thu~ t d~p nay, d€ rna thl}'c t~ p va ren luy~n. Ta tl}' chQn
nhfi'ng m6n an tren ban ti~c du'Qc bay ra. Chi c~n sl}' tl}' tin, giam
ll}'a chQn la du.
D€ tlm hi€u mot vung da't mdi, mot thanh ph6 mdi khong gl
quan trQng bang, ti~n dl;lng bang mot ta'm ban d6 Va CO th€ dQC
du'QC nhfi'ng chi d§n tren d6. Ta se tlm ra cac ngoi nha thd, cac
lau dai, ao h6 Va Vu'dn cay, tlm tdi nhfi'ng ndi giai tri, tlm du'QC
nhung ngu'di b~n va ca nhfi'ng sieu thi d€ mua sam, th~m chi ca
nhung b~nh vi~n, hi~u thu6c d€ chua tri ne'u c~n. C~m ta'm ban
d6 tren tay, dQC cac chi d§n Va ta tha'y tt;( tin Va tha'y cai mi~n d§t,
cai thanh ph6 nay da c6 ph~n trd nen than thuoc.
Vdi nhfi'ng tlnh cam va y nghi a'y cu6n sach nay du'QC vie't ra.
N6 la nhfi'ng gQi y va la mot cong Cl;l.

Sizi Gon 8.2001

Nguyln Quan

110
MINH HOA VA GHI CHU
Monet, tkl9, Nha tho
Cdc h(>a si ln tu(fng &7 lc'tm
nu}t cu(}c cdch mqng hQi h9a
being mdu sdc.H9 rcl't say me
tranh khdc g/f Nh(zt Bdn vrJi
mdu sdc s(1c S(f Vel cdch b('f Cl:lC
thodi mdi, khong xdp d<'it theo
cdc quy cdch hcln lczm chczu
Au. Vd'i h(J nu1u nguyen khong
pha tn}n wfi nhau ciing nhu vrJi
den vel trdng lei phdm chi'tt
quan tr9g nh{[t cua h9i hr_w.Hr_J
cd vii cho vi~c ve trlfc tie'p
ngoeli trr}i di ndm bdt ccic hie'n
t{{u cua dnh scing trung thlfc
han. Mciu c6 tfnh che'tt h(Ll vel
song Vel se llf pha VrJi nhau
trong mdt fa khi ta nhln. Hr_J
ciing dua tranh phong cdnh len
tlulnh thi loqi quem tr(mg nhcl't.

Rembrandt, tk 17 , T~t hQa

H9a sl &7 dua gam do - vclng -
nciu len the' d(Jc t/Jn. Chdu sciu
tcim ly vd tfnh chcin thlfc lei t({m
gWJng cho phcii hi~n thlfc noi
theo. Ong ciing ld nhd eM h(Ja
vi d(li r{{t girJi x ii l_y c1en trdng,
t/J'i sang. Vi the' trong tranh /Jng
hi~u quii sdc d(J cc5 khi lcl'n cit
hi~ u qud mdu.

113
 O'Keeffe, tk20, Hai hmllam

Anh sang cdu v6ng 7 mdu. Den trdng duc;Jc

tc;to ra do anh sang duc;Jc ha'p th~:t hoim toan
hoijc bj phdn xc;t hoan toan
Day .fa mqt thi d~:t vi hai hoa tren cung mdu,
cac mdu gdn nhau tren vong tron va sdc dq
la chung cang gdn lc;ti viii nhau han.

Signac, tk 19
Phai diim h9a tin vao
tinh chat hc;tt cua anh
sang va chl dung cac
cham mdu khi ve.
fhai nay khong phat
lt.1ln ldm nhLtng cac
thl nghi¢m cua Seural
va Signac rat duc;Jc
cac h9a Sl tan
thui'Jng ..

114
 Sengai, tk 18 ·
Vuong, tron, tam giac
HQa Sl Thidn Nh(zt Ban dc7 ve m()t hue tritu tU(tng
hoan todn v6'i ba htnh co han. Ong mul/n hilu
hi¢n ccii toc'in v~n clan gian cua vii trf:L bdng vc'zi
net but Mng. Cdc hQa Sl -thidn su ciing rt{t ad
cao ccii ngdu hung va t{nh lin df:l trie't ly cua
tranh va thu phcip. Nhdu h(Ja Sl Au M_y the' ky 20
chju anh hudng lrJn cua tranh Thidn Vel thu phdp
A dong. Th<lm chi co m(jt .wJ' nguifi ciing chl ve
Sr!n ddu den Vel trdng nhu nguifi A Dong ve mlfc
nho.

Pho tU(Jng Hy Lqp c6' ctiln cho thcl'y sl;( nghien

cuu cu thi h(JC nit ky cc'zng tit tu the, ty l¢ de'n C(f
bdp.

Bernini, tk 17
Nu thanh Terase tu~n n~n
Nhd dieu khdc h(lC tluiy cua phcii Baroc nhu mu(/n
tri¢t tieu trQng life cua kh/J'i ctci. Hlnh kht/i hay l(J
lung trong kh{)ng gian. Si! vqn d()ng vd phong phu
cua kh//i lei d(ic diim cua ngh¢ thu(lt Ba rite.

115
 Thu phdp A R(ip ching m!t nhu ctic hoa vcln
trang tr£ trong cdc sa ctr1 ch(lt che. Tren tUring
cdc nhil thrl HJi gido chi chit nhilng thu phdp
/)(.Ing mdu ho(lc ghep g/{m chep kinh Koran.

Goch6 , Goj6 tkl8 , Nhat chi mai ,

Due bat co, Jijo-son

Hai nhil thu phcip Nh(it sti d~tng hiiu ch{{t C[lCl
net, sl:f phong phu ciia den-trdng vil si:f v(in
d(Jng cua net cln7 tu(mg hinh cti thi hi~n .Y
tUring cua minh

E.Munch, tk 20, Thie u nft

Cdc net trong tranh n7ng d//i l(ip nhau nhu
cdc mdu. Ong hi h(ic thdy lrJn cuu cd hai phcii
Biiu hi~n vc[ TU(!ng tncng.

116
Bifu chcl't cua mt;lt phdng hay cua klufi VO cung quczn tr(Jng
trong clieu khdc.Cht/t cld, d6ng, gb, ddt va b~ mt;'it qt thl cua
chung se quye't cljnh tfnh cht{t cua tcic phdm. Trang khi clo
trong h(Ji hr;a b~ mt;'it luon lur)n u5 ye'u to' do gidc bJi chung
khong phdi do ch(it li~u th(it tt;w ra md chl clU(!c m6 td lq.i
being mciu vd but ve. iJ the' ky 20 cr5 nhi~u h(Ja sl dung v(it li~u
th(it nhu vdi, git{y bdo, gb, dc'iy thitng ... gdn len mc;1t tranh.

B.Riley, tk 20, Ao giac

H. Moore, tk 20, Ngu'C1i n~m
M~t n(;l chau Phi
L. Samaras, tk20, Sach
Quan Am, the ky 11, Trung Quoc

117
 Rodin, tk 19, C6ng dia ng~1c
Giacometti, tk 20, Nguoi di

TmnR tac phllm kh6'ng [(J, cao h(fn 6m, Rodin

mulfn t6'nR h<!P m(Ji tu t/1(/ng cua mlnh hclnR ttl't
cd khd m1ng ddn d(zt phong phu nht{t. Ong la
m(}t trong nhrlng nghf sT vT d~zi cu{/i cung theo
truy~n thong dieu khdc tu Hy-U,zp tr!i Phl:lc
Hung (f ch{iu Au.
Trong khi do Giacometti, m()f nha tien phong
cua dieu khdc hifn dC;zi, l(zi don Ridn hod hclng
hifu qud net trong kh/}nR gian Vel hiiu chi'tt cua
kh(J'i dd' c6 tinh hifu tli(!ng cao.

118
Nantenbo, tk19, G~y cua Nanten
Degas, tk19, Mua
Corot, tkl9, Phong canh

Sl! phong phu cua ml!C va but long

giup hqa sf Thi~n dr;rt tai sf! khodng
hor;rt vo cung. Cot phdp dr:tng but rift
cao cuiJng.
Degas say me vai cdc bilu hifn cua
gam lei trdng thqt nh~ nhang cua cdc
va nil.
Corot rat dU(JC Ua chut)ng vi cdi
khong khf "hiu hiu gi6 cho vita long
nhau" du(fc tr;ro ra bai hifu qua dnh
sang khuc Xt;l Vel khue'ch tan em dju.

119
 Jawlensky, tk 20, Chandung
Chagall, tk 20, Ehim cu'di
~v1odigliani, tk 20, Khoa than nam

Chagall dung khong gian sieu thl!c,mdu lan toa qua cdc net. Ong rat n6i tilng biJi cdc gam
mdu lam, hbng, llfC htt SUC huy~n do va CGC nhan wjt bay lu(/n trong khong gian.
Jawlensky dung net den dtjm tach bt;~ch cdc mdu do'i lljp.
Modigliani lam cho cdc mdu bitn do trong cdc duong vi~n mdnh mai. Cdc hue khod than cua
ong thUQC vao nhilng tdc phdm hap ddn nhat cua tranh khod than chau Au tht kY 20. 6ng cung
ndi titng voi cdc chan dung ma mf;it, cd, ddu dur;~c keo dai cung nhilng con mdt khong c6 con
nguoi.

120
 Giogione, tk 16, Cdn giong
Boucher m tk 18m Khm1 than

Truong phai Venise ndi tie'ng v~ mJu sdc ti nhj va sau

sdc.Giogione la "t6 ph1/' cua phai nay. Tiziano m9t trong bon
h9a si Zan nha't cua PhT:tc Hung ltalia la h9c tro cua ong.
Boucher tieu biiu cho phong each Rococo di¢u dang va hoi
hc;t. Ong c6 kY nang thi hi¢n phi thuong va Slj hoi hc;t cua ong
lc;zi phan anh rat dung Slj hoi h(/t trong [o'i song cua tang ltJp
trui'Jng gid Phap tk 18 ma ong phT:tC VT:t.

Tranh tU'ong An B9
Mantegna, tk 15, Kh6c Gie-su

Phep thrJ'u thj rut g9n la m<?t thanh

tljU cua thoi PhT:tC Hung. Buc tranh
gayan tli(/ng rat mc;znh do Slj "rut
gr;m" cd thi nhzn tit duai chan len.

121
 Tranh son thuy, ddi T6ng Trung Qu6c
Giotto, tk 14, ltalia, Cai hon ciia Giu-da, tranh tudng

iJ hai ddu Dong- Tay, gdn nhu d6ng thiJi vao cdc the' kY 11-16 ddn ra nhllng tim
toi hl)i hQa hoan toan khdc nhau. Phep tam vdn, Slf thu thai rl)ng Zan hoa mznh vai
thien nhien, mdu rat it khdc hdn vai kjch tfnh ma con nguiJi la slf quan tam duy
nhtft, bo' c~c chijt che, mdu site phong phu va vdn can ml)t trung tam.

122
Leonado da Vinci, tk 16, Madona
El Greco tk17, Dam tang
Mondrian tk 20, B6 Cl;IC

Leonado bff C¥-C theo khoz ch6p, phia

sauc6 hai 0 cila mo r9ng khong gian.
El Greco dung bo' C¥-C theo hai ltfp tren
dutfi trong khuon hinh vuong va tr(m lbng
vao nhau.
Mondrian muo'n tim h9i "h9a thudn
a
khie't" nhflng mdu co ban va hai net
tung-hoanh. Tuy nhien du khac nhau de'n
may thz bQ' C¥-C cung fuon dong vai tro
xuctng cot cua m9t truong phai hay phong
each ca nhan.

123
 Cezanne tk 19, Hai ngu'di choi b:h

Braqueqe tk 20, B6 Cl;!C

Tranh Cezanne bff Cf:tC thea cdc hinh cha nh(it. Nhllng net ch(in tc;zo khf/i mc;znh me va
lam cho hinh hoa vao wii nJn. Ong du:(Jc coi la ngu:iJi g(Ji y cho chu nghfa L(ip the'.
a
Braque tlm sue mc;znh bo' Cf!,C i'J cdc du:iJng xien va cong. mqt trong hai ngu:iJi cha de
cua phdi L(ip thi ( cung vai Picasso) khong gian da cong di, uon v(in chu khong con la
phdng hay hinh hqp nhu: tru:(Jc nlla.

124
 Bronzino tk 16, Chuy~n than tho~i

Ingres tk 19, Nha dm ki~u Th6

Ingres lll nu}t chu sodi cua phdi

Tun cd di~'n. Nclnt 80 tudi ong ve
hue tranh &iy nhf:tc cdm nc'iy vdi
nu}t h// Cf!-C trr)n vel cdc duc!ng
Bronzino ld d~li difn cua pluii kiiu sue vita cong rt/t chudn m(fc.
dU(!c ngur!ng m(J vita bj ccJm gher do szt hodn
hdo ky XclO thf hifn Vel S({ kifu Cclch c/{ !tnh CU(l
h/{ Cf:lC, mciu sdc, during net.

125
 Blake, tk 18, Nem da
La h9a sf va nha tho cua phdi
lang m(;mg Blake thfch nhiing cdm
xuc miinh li~t. Ong ket hr;!p net
rfit mdnh va sdc voi cdc mdu
nhoe mo. Bo' CT:iC nhu ;nqt hznh
tam gidc lqn ngU(fc ddy de dQa.

Klimt, tk 20, Thie"u nil'

H9a sf cua phdi Jugendstill va

truiJng phdi Vien dur;~c coi l{l 'm qt
nha tho cua duiJng net va mdu
sdc trang trf. Ngh~ thu(it trang trf
Vdn Dong tie'p tl;lc hap ddn cdc
ngh~ sf chau Au. Sf! ch6ng cha't
cua cdc co thi va hoa van dU(fc
dan cai kheo leo bdng cdc dqng
tac va dang di~u cdc nhan v(it.

126
Rousseau, tk 20,
Nguoi th6i sao

Mqt khong gian huyln

ho(lc va tho ngay, mqt
hoa siic c6 tinh tam linh
va nhilng nhan v(it kY dt
toi ti;t miin dat cua
tui'Jng tU(Jng. Rousseau
dU(Jc cdc h9a sf hi¢n dt;zi
nguong mq v1 chat Naif-
tho ngay cua ong.

Dali, tk 20, Phe" tich sau mua

La h9a sf sieu thf!c tieu biiu

nhdt Dali muO'n ca ng(Ji cai
phi ly, nhilng giac ma, the'
giai tiim thuc ma ong cho la
con thl:(c han Sf! thf!c. Eo' qtc,
cdc motif va khong gian diu
du(Jc ddn ddt bi'Ji nhilng can
mt)ng mt {{y.

127
 Kim tV tha p Ai-c~ p
Chan dung Nofertiti

Venus Willendorf, da
each nay 25-30 000 nam

Venus Willendmf chC(!C cni ld ngur!iphf:l nil

ctc1u tien cua ljch sil m_y thu(it. R6 rc'lng
ngw!i nguyen thuy mu//n ca ng(fi, cdu nwng
S~( phr1n th~c. Vu, mong, bf:lng qud cr7 chdc
cluin kh/Jng phdi c{/ gdng td th~c cua ngw!i
ngh~ sl nguyen thu_v nui lei mong uric v~ s~
sinh s/)i CfJ tinh thrf cung, tin ngW/ng.
M(Jt hue chcln dung hoc'ln hclo, nufu m~c
cho ve df!p Ai-c(tp cd cf~ti. MJi dcly ngur!i
fa tin lei cfc[ tim th.c[y XClc Wfp CUCl hd Vel
se kh(Ji ph~tc chcln dung th~c cua nil
hoeing. Cdc kie'n true, ctieu khdc, vd
tranh tw!ng Ai- C(ip lu/Jn rcl't khuc trie't,
tinh l()(.: v~ net, khf{i, nu.iu. Dr1 s/) r! h(J'
Cf:lC vci huy~n hi v~ hinh fl1(fl1g.

Angkor Wat, Campuchia

M(Jt trong nhilng ke't qud

cua quci trlnh "ln-D(J lwei
chc1u A" lei nln7ng khu ct~n
thctp C ~(C k_V hi£ng Vl rf
Ciimpuchia, Vi~t Nam
(Chdm) vel Jnct/Jnesia.Dieu
khdc vel kie'n true c1ci vcl
g(ich c1qt tr!i c1lnh cuo ciiu
ngh ~ thu(it nluln ln<li.

128
 Tranh tl.fdng Ai C~p c6 d~i
Tranh tuC1ng Nam My cua
nguoi dado

Tranh tu'dng Hy L~p c6 d~i

Tranh tuong xua't hi¢n tit bubi bznh minh cua my thuQ.t. N6
phf:lC Vf:l th(J cung, giao hudn Vel Ca ghi chep {jch Srl. 0 day
ta thay dur;c nhilng n6 llfc ddu tien cua con ngu(Ji nhdm
thiit lgp cac nguyen ly tt;to h1nh. Cdc nguyen ly khdc nhau i'J
cdc noi khdc nhau dii tt;to dii gop phdn tt;to nen cdc nin win
hod khdc nhau tren thi gidi.

129
Phu<;1ng la u, Kyoto Nh~ t Ban

Mot nha tho G6tic chau Au

Kien. true Dung Vel Tc1y eung di theo hoi

hurJng khde nhau. Kie'n true A D/Jng tim
cdch hod nh(tp, dn minh vdo thien
nhien, t(w ra Sl/ hod h(!p nr}i vd ngo~Li
th{{t. Hinh kh(J'i mdnh mai, hay hi/ng.
Kien true SLt clu1u Au mu/J'n .xiiy d~tng
ng/Ji nhd uy nghi cua Chua, ng/Ji nhd
tdeh h(Leh trongvc't ngoc'ti, cao chr5t l'r)t
ddy quydn uy.

130
Mam b6ng

Tuqng dan gian

Chua Keo Thai Blnh

T6 La Hgu La Da,
chua Tay Phudng

131
 Au tk 13-14

Chan den, tk 16

Tu'<;Jng Cham

Bia tk 19

My thu4t Vi¢t Nam c6 nhilng gid tri

thdm my dqc ddo. Nhzn chung rat
duyen dang, nhii nht;in,khong qua db
sq. C6 thi thay s¥ tuong dbng vi
hznh kho'i, duong net giil db gom-
dieu khdc va kiln true. Van hod Vi¢t
Nam la van hod da dan tqc, dnh
hudng cua van hod Trung Hoa va An
Dq (qua Cham) du(Jc tie'p thu nhudn
nhuyln hoa tan trong ban sdc dqc
ddo Vi¢t Nam

132
Wilfred, tk 20, Tranh anh sang den chie'u
Piazza d' Italia, tk 20, New Orlean USA

Anh sunf.: vel ccic k_y thu(2t hi~n cl(ti dU(!C cdc ngh~ sl sil ch:tng nhu la cdc vc;it
li~u nu!i trong hf} i h(Ja cilng nhu kiln true.
M(it m/Jn ngh~ thu(Lt nu!i lei Landart tlic cdi f(W khong gian r(jng ldn being
thu phcip t(w hinh. Ccii vr)ng xody (/c nciy deli 457m. Til th(/i nguyen thu_y
ngw!i tu cilng cW t(IO ra cdc tcic phdm h£ hiim mci chi tL( tren cao mdi nhln
thci:v r/J clU(!C.

Smithson, tk 20, Vong x6ay 6c.

133
 Runge, tk 18-19, Bu6i sang

Magritte, tk 20, Ngoi nha

Tranh kinh, tk 20

Anh sang luon Ia hi¢n tu:r;ng hap dJn

v
cac hQa Sl nhat. 6'i Runge anh sang Ia
ban chat cua va tr~, cua Slj s6ng. Ong
t1m each lam cho mdu phat quang nhu:
den pha lam ch6i mcit.

R.Magritte dung anh sang sieu thljc.

Ong ket hr;p bdu troi ban ngay v6'i mi;it
dat ban dem lam anh sang nhan tc;zo hcit
ra tit ngoi nha them rna quai.

Cac tranh kinh tqn d~ng anh sang tlf

nhien dl trang tri nqi that.

134
 Siqueiros, tk 20, Tranh ttidng

Cac tranh ttidng Baroc

Khodng giila the' kY 20 cac hQa Sl Mehico day

len phong trao tranh tuong tuyen truy£n cho
each mr;mg VG dQC fqp dan tQC, khoi phl;lC ngh¢
thuqt ban dja va kit ht;Jp voi truy£n thong chau
Au, nhat la tranh tuong huyen nao, l¢ng ttiy
thai Baroc.

135
 Tttc;1ng Hoang de Aurelius, Roma, Italia

Tuc;1ng Ph~t Long Mon, cao 15m,

H6 Nam Trung Quoc

Tuc;ng turJng ni~m Vel tU(tng tho phl;lc Vl;l

chinh quy8n Vel t!Jn gido r{{t ddc lf!c.
Tw;ng c6 thi rJ nhilng qudng t.rw!ng tap
n('ip, trong nhilng cung di~n nguy nga
nhung cung cr5 thi uy nghiem trdm m(ic
trong hang nui cua nai hdnh huang.

136
Laocoon, ttt<;1ng c6 Hy L;:_tp tk 4 tr CN

Modi.gliani, tk 20, Btl u ngttoi

Moore, tk 20, Hlnh

V(Ji ha nhan v(l.t vci con rdn h(/ Cf:iC nhr5m

tU(fnR Laocoon lil r[{t phuc t~1p vel m1ng
d(Jng . Ccic chudn cua difu khdc Hy &_tp
con ld htit khd khcin!{ cf/'/i vrfi ngh~ thu(it
c:hdu Au luing ngcln nc1m sau.

Vdo the' k_y 20 nhdu ngh~ sl hi~n d(li

mu{/n quay l~1i vr!i ng(}n nga kh(}'i thudn
tu.v vd gidn dan. He K<LP l~ti cdc tU(Jng
nguyen thuy, Uf(fng chdu Phi nhu ccic hcJc
thdy hj Wng que n.

137
Sharaku, tk 18, Chan dung m()t di~n vien, kh~c g8 m~u
M~t n~ chau Phi
Koch, tk 18, phong canh, but s~t, but long, m~u mtoc

Du:ifng net c6 thi dong vai tro

lcJn trong dieu khdc. Dieu khdc
chau Phi rat . phong phu vt
hinh, kho'i va chat li¢u.

Cac nha khdc gJ Nhq_t Ban dii

lam rc;mg danh dat nu:l!c minh.
Ngh¢ thw7t cua h9 ti:tng du:(Jc
cac hQa Sl hqu An tU:(Jng til Van
Gogh din Barnard ton sung.

138
 Duerer, tk 15, Hercule, khjc ct6ng
Courbet, tk 19, T~t hQa , chl than

Duerer dtA(tc coi lei nhd eM hea vi d~ti nlul't

chau Au. TL't thrli nng Mi nay cdc ky thu(it
£1r1 h()(l lufJn dU(fC phcit tri{n r/{t phong plni.

Gericault, tk 19, Ngttdi dong m6ng ng~ta, In eta

139
 Tit the' kY 19 khi kY thu(it in phat
triin vii biio db h9a c6 nhiiu phuong
ti¢n m{Ji. Dijc bi¢t cdc kY thit(it in
mdu va may vi t{nh mcJ r9ng vo bien
cdc khd nang cua db hQa ung df:tng.

Millet, tk 19, Ngu<Ji dan ba d6 xo nude

In nh~t chie'u, am ban

Van Eyck, tk 15
Madona cua t€ tu'dng Rolin, son dffu

Van Eyck nguoi Ha Lan du(Jc coi la

nguoi dii hoan thi¢n kY thwJ_t son ddu,
cay dan piano cua h9i hQa. T{Ji nay
son ddu win la chat li¢u phlJ bien nhat
tren the' gi{Ji. Khd nang mo td rat ti¢n
df:tng va nhu vo t(in cua son ddu lam
cho h9a sz c6 thi mo td cdc chi tiet
nho nhat het sue ch{nh xac va sinh
d9ng. N6 dijc bi¢t hi¢u qua v{Ji h9i
hQa Ha Lan rat trQng chi tiet, Cf:lC bQ
va biiu chat.

140
 Tranh chan dung, l1;1a
Canh danh phe't, l1;1a

iJ Trung Quoc da phat

triln cdc thi loai khdc
hlin chau Au. Ky thu4t ve
but fong, mdu Va ml/C
nho tren gidy hoc;ic tren
[f:la ciing khdc hdn cdc kY
thwJt va chat li¢u phudng
Tay. Thi loc;zi va chat li¢u
dii gop phdn khong nho
trong vi?c tc;zo ra ban sdc
cua cdc nin ljch samy
thwJt.

Tranh sdn thuy, gia'y,

Tranh album, cac quy ba trong Vlidn, l\}a
Tranh tho Ph~t gia'y

141
 Cdc .thi loq.i cho thay each nhqn thzic the' gioi khdc nhau. Anh huang cua
trie't hQC, ton giao Vel Xii hqi tOi Sf! hznh thanh thi [oq.i rat riJ rft.
Hoa diiu ng1:1- y nhi~u, yeu thien nhien, trQng tinh thdn
Tinh vqt trQng tinh vqt chat, sf! chie'm hila va khat v9ng bdt thien nhien phf:~-c
Vf:l- con nguiJi.

Hui -Tsung, Hoa di~u. Trung Hoa, tk12

Caravaggio, Tinh v~t, Italia, tk 16

142
 Sengai, tk 18, Baso va
Rinzai
Luong Khch, tk 13, Ly B:;tch

Bellini, tk 15, Chan dung Loredon

L9 g6m Thuy h6ng Trung Hoa

C6 thi thdy slf khac bi~t toan di~n giua

tranh tie'u tu(Jng A Dong va tranh chan
dung chau Au du cung thi hi~n mqt con
nguai Cl;t thf nao do.

143
 Steen, tk 17, Cti u h6n
Courbet, tk 19, Xttdng hQa

Ngur!i thj dc'in Hd Lan n:it say 1ne

dui s/J'ng hdng ngdy cua minh.
Tranh sinh ho(Jt dci ra d(Ji r! Hd Lan
vdo tk 17.
Buc XUrfng hea cua Courhet cr) thi
ld buc tranh sinh ho(Lt nhung thl:(c
ra nr) hew gr1m clu'in dung cdc
hqn be cua hea sl.

144
Chan dung vua chua, tang lil c6 ti:t rat
sam nhung chl voi chit ngh'ia nhan van
va n~n dan chit chan dung moi tr!J thanh
cita m(Ji nguoi.
TI! h9a la mqt thi log.i di;tc bi?t dur;Jc
nhi~u nguoi yeu thich c6 le vz n6 chan
thlfc nhdt khi h9a sf nhzn chinh mznh.
Van Gogh, sau Rembrandt c6 lela h9a
Sl tlf h(Ja no?i tiertg nhat chau Au. SI!
cang thdng va u bubn nhu dffi lqp voi
mdu sdc tuoi r6i va net but cubng log.n.

Gainburugh, tk 18, C~u be m~c ao lam

Van Gogh, tk 19, Tv h<;>a

145
Bruegel, tk 16,
Phong canh mila dong.
Vermeer, tk 17,
Co hfiu du'a thu'

Mua dong la bile thanh cong nhat trong bon tranh

ve bon mua cua Bruegel va cilng la bile mua dong
ndi tie'ng nhat.
Vermeer la dlnh ·cao cua tranh sinh hoc;tt va cung
la cua h<?i hQa Ha Lan the' kY 17. Anh sang xien
qua cila kfnh vo cung hdp dtin.
Bile tranh cua Renoir vita la chan dung nh6m vita
la tranh sinh hoc;tt.

Renoir, tk19,
· Chan dung gia dlnh m{)t
ngu'oib~n

146
Monet, tk 19, An tu'qng m~t troi mQc.
Turner, tk19, Phong canh

Tranh phong cdnh dur;c dang quang nha cdc h(Ja sf An tur;ng. BU:c
An tu'qng m~t troi ffiQC cua Monet mang l({li cai ten cho truang phai
nay nhung dii bi mfit tich.

147
 Friedrich, tk 18, Phong canh bo bi€n.

Doz voi cac h9a siliing mr;m phong

cdnh la noi chaa linh hbn ta va linh
hbn va tr!f. Voi Friedrich, ngu:oi c6
ml)t gam mdu rat lt;~, thi mQi motif
trong tranh, hinh ngu:oi, vom cay, mom
da trdng, biin xa liJn voi nJn troi dJu
mang tfnh tU:c;Jng tru:ng.

Munch, tk20, Tie"ng thet

Bac tranh c6 thi coi la to khai sinh cua

chu nghia Biiu hi¢n. Ml)t bi ktch cubng
n9 dang xdy ra trong thien nhien va
trong hbn ngu:oi. Cac h9a sf Biiu hi¢n
cho ding diJu quan trQng nhat la thi
hi¢n chan thl!c nhat tinh cam bl)c phat
tac thoi cua minh, nhu: ml)t tha di¢n tam
db, di¢n niio db v(ly.

148
 Schiele, tk 20, Khoa than nam

Schiele thfch nhtlng dur!ng net Vel tu

the' quc1n qu(t i. Ong chju dnh hwJng
phci n Ull7l h(JC Va nghien CUU SclU f{inz
l.v nhtin v(1 t trnng dr!i s//ng gir.Ji tfnh.

Prud'hon, tk 19, Khoa than c1L'(ng

TL'r nlnl ng nghien ctiu phf:ic v~1 cdc h/{ Cf:lc lrJn
tmnh k/wd thc7n c!dn trc! thclnh tcic phdm d()c
l<tfJ. Ngur!i tu cri th i coi k/wcl thc7n nhu lll(Jt
th ~' lo ~L i . Tmng c1ieu khdc th<7111 chi o) n cr)
tU(fl7g hcin th c7 n chf tid hi£ln phd n th cln ngar!i.

149
 Cranach. tk 15, Thffn Venus

Ong dur;c coi liz mqt hqa sf kY lq_ viz hdp

ddn nhat. Duifng net vita uyin chuyin vita
giau kjch tinh. Trude each mr;zng tu sdn
tranh khod than con phdi nup bong thdn
thoq_i hay kinh thanh mc;tc du ro rang hqa
Sl chz quan tam tdi ve dr;:p CO th£ Viz tznh
cdm thqt cua trai gai yeu nhau.

Ingres, tk 19, Co gai t~m

Chu d~ dim biz tdm triJ nen phd bie'n tit the'
kY 19 du cac tac gid thea tntifng phai nao.
Cai dr;:p di vdi Slf ttly nla, Slf thoat khoi tqi
lbi di triJ thanh trong sr;zch. D6 liz sl;( kit hr;p
cdn thiet cua nh~:tc cdm viz ai tznh?

150
Goya, tk 18, Maija khoa than
Botticelli, tk 16 Sinh ra Venus, trich

Venus thi du:(Jc ng(Ji ca con ncmg Maija thi bi la 6 mt;ic du diu la nhilng ki?t tac. Phdi
chang d6 la th6i dqo dac gid? Chdc chdn la nhu: v(ly nhu:ng ta ciing thay ro thai d9 ton
tho ly tu:O'ng hod cua Botticelli khdc hdn wii thai d9 "b6c trdn" hi?n thl!c cua Goya.

151
 Velazquez, tk 17, Trao ch1a khmi thanh Preda

Vela zquez theo MJ' qtc Barl{c vr!i cdc nh{in v(lt trong nu)t s~c kifn c~:~ th{
Delacroix theo b/{ c~c lcl.ng m(zn m/J td cd mr)t quci trinh cdch tn(zng vr!i cdc
nhan v(lt hu c{{u. .
Tranh ljch stl ciing thay ddi theo ljch stl.

Delacroix, tk 19, Thfin ttf do elfin d~ t nhan dan

152
D6 d6ng Dong Son
Braque, tk 20, Ca

';
C6 Sf! gidn dj tuang d6ng gifla hai tdc phdm each nhau han 2000 nam nay.

~~,... ~ •, ~ ~ -- ~ ~ - -· ~ '...,• -~ "'

:.

153
Trang va chu6ng thoi Dong Sdn.
Marc, tk 20, Ngt!a
Ngt!a da tk 17, Hing D~ng qu~n cong
Thanh Hoa

Cr) chung m.()t ngr)n ngtl th,i !{ide nen

chun!{ ta d; ddng ctdn!{ cdm vd nh(in ru
nhtln!{ sf! tt,((fn!{ dr1ng trong n!{h~ thu(it
cua fn(Ji dc'in f(JC, 11l(Ji c1,ia phL((fng. Ndm
dLt(fC n!{r)n n!{tl t~w hinh thl vi~c tim
hi~'u thurlng thuc cdc n~n m_ v thu~'lt
khdc d; dr.ln.!{ han du nhi~u khi cdc cr)'t
chuy~n., thdn tho~zi, tr)ng phong lf:lC t~lp
qudn hay cdc mot~( d{t xa l<t vel khr)
h iiu vrfi ta.

154
Picasso, tk 20, tan sat (J Tri~u Tien

Du rat khac nhau v~ phong each v~ d~ tai nhung vdn c6 thi tim ra cai chung cua hai tac phdm
a a
nay Slf gay can, ciing thdng, do'i ddu giila hai the' [lfc nao d6. Cai khac nhau chlla tranh trUdc
ta c6 mqt cot chuy~n, mqt chu d~, mqt slf ki~n cl}, th£ ma nhilng thzi d6 thl:(c ra lr;zi khong phdi la
hqi hQa.

Pollock, tk 20, B6 Ct,IC

155
 Kandinsky, tk 20, Ung tac 9.
Hokushai, tk 19, Nui Phu SI do.

Hai hQa Sl Nhljt va Nga c6 ccii

chung chljp chan giila phong
cdnh va bo/ Cf:JC trilu tu(Jng. HQ
di cilng chiiu tren 'c ung m9t
con duC!ng til m9t phong cdnh
Cf:l thi hQa sz Nhljt gidn lu(Jc
di tat cd di c6 cai don gidn,
d<J,c tntng nhat con hQa Sl N ga
thl co' tim trong STJ phong phu
cua phong cdnh cai phong phu
va nhilng nguyen ly tTJ than
cua h9i hQa. Cai chung la hQ
cung phat huy to'i da tinh biiu
cam cua ngon ngil tr;zo hinh.

156
 " "'" ' "' ?
MQT SO TAl LI~U THAM KHAO

M.Alpatow, Lich sll' my thu~t, ban dich cua nxb My thu~t 1987
Berenson, Cac hQa si Phl;IC HLtng, Maxcova 1965,
ban dich cua nxb My thu~ t 1987
L.Bezarcier, L' Art vietnamien, Paris 1954
M.M.Gautier Palais et Musee du Louvre, Paris 1962
W.Hofman, Die Plastik des 20, Jahrhunderts, Han1burg 1958
Kleine Geschichte der Kunst, Dresden 1979
N.W.Jahnsen, A History of Art, London
J.Weber Farbe, Gestalt, Bewegung, Dresden 1978.
Bao Tang My thu~t Vi~t Naill 1999
Tntdng D';li hQc My thu~t Ha N<)i 1998
H<)i hqa Uudng d?i Vi~t Nan1, Su'u t~p Trin H~u Tuan, 1995
Phan Cin1 ThLtcjng, Chua Dau, nxb My thu~t 2003
Phan Cfftll Thucjng, Uieu khac c6 Vi~t Nam, nxb My Thu~t, 2001
U(;li Vi~t sll' ky toan thu, nxb KHXH 1973
D?i Nan1 Thtfc llfc chinh bien, nxb KHXH 1963
Ngo Gia Van Phai, Hoang Le nhat thong chi,nxb KHXH 1987
Phan Huy Chu, Ltch Tri~u hien chuang lo(;li chi, nxb SU' HQc 1960
Ngh~ thu~t c6 d?i Vi~t Naill, anh, 10 quy~n, BT My thu~t Vi~t Naill
Tran Quae VLt<)ng, Ha Van Tan, Di~p Dlnh Hoa, Co sa khao c6 hQc nxb
UH va THCN, 1974
Ngh~ thu~t bo ClfC va khuon hlnh, Nguy~n f)U'c Hoa dich, Pluerus. Paris
W.Craven AmericanArt history and cultur,London 1994.
P.Zelansky, M.P .Fisher, The Art of Seeing, Prentice Hall
L .Gericke, Das Phaenomen Farbe, Berlin 1970
Dictionaire Encyclopedique de la Painture, Paris 1994.
Museum der Malerei , Edition Anlantis, Zuerich
S.Addiss, Ngh~ thu~t Zen, nxb Van hoa Thong tin 2001

* Ngu:ifi cl9c c6 thi tham khdo ct:tng m9t tdc gid : My thu(it ctla ngu:ai
Vi?t, MS1 thu(it r1 Lang (soc;zn chung vdi Phan Cd'm Thw;ng), Ngh¢ thu(it
tc;zo hinh Vi¢t Nam hi¢n clqi, Chi chu vd ngh¢ thw?t va Tie'ng n6i ctla
hinh va sdc.

157
158
 Ml)C Ll)C

Loi gioi thi<%u s

Loi md sach 7
Phfin I. Con miit t~o hlnh ciia chung ta 9
1- Nam giac quan - ngG quan 11
2- Nhung ttu vi<%t cua thi giac 16
3- Ng6n ngu nhu' m<)t h<% thong tin hi~u d?i di<%n 17 ·
4- T~ng tu'<;5ng cua toa nha 20
5- Co nang xuc cam - d6ng cam - tu' duy thi giac 21
6- Cac chU'c nang t(;lO hlnh cua con m~t 30
7- Cac ye'u to t(;lO hlnh co ban- net- khoi - mftu 34
8- Stf v~n d<)ng cua cac ye'u to bi~u G(;lt- bo Cl;IC tac ph5m 44
Phfin II- Kie'n thuc co ban v~ my thu~t 57
Cac b<) m6n my thu~ t 63
Cac lo(;li hlnh my thu~ t 79
Cac. chat li<%u, ky thu~ t 86
Cac th~ lo(;li my thu~t 93
Loi cuoi sach 109
Minh hQa va ghi chu Ill
M<)t so tai li<%u tham khao 157

159
 coN MAT NHlN cAI EY~P
Chiu tn1ch nhi~m xu~t ban: TRVONGHANH
Giam doc Nha xuat ban Mj thu~t
7

Bien t~p: PHAN CAM THVONG

7 •

Bia va trinh bay: PHAN CAM THVONG

VO PHAM
. VIET. THANG
Ky thu~t vi tinh: VO PHAM
. VIET. THANG
Theo doi ky thu~t: CO THANH DAM

In 500 cuon kh6' 17 X 23cm tc;ti C6ng ty In va van hoa phtlrn.

Giay trich n gang KH 217/MT- TNKH n gay 12/8/2005.
In xong n(>p htu chi~u thang 9 nam 2005 .