Azərbaycan Respublikası Təhsil Nazirliyi

Azərbaycan Dövlət Neft və Sənaye Universiteti

İnformasiya texnologiyaları və idarəetmə fakültəsi

050616-“İnformasiya texnologiyaları” ixtisası üzrə

BAKALAVR HAZIRLIĞI ÜÇÜN

«Verilənlər bazası sistemləri» fənninin

İŞÇİ TƏDRİS PROQRAMI

(SİLLABUS)

Kafedra: Kompüter mühəndisliyi

Kurs: 2
Semestr: 4

Fənnə ayrılmış saatlar: 210 saat

Auditoriya saatlarının cəmi: 75 saat
O cümlədən:
mühazirə: 30 saat
seminar, praktiki məşğələ: 15 saat
laboratoriya: 30 saat
Kurs işi: +
Auditoriyadan kənar saatlar: 135 saat
Kredit sayı: 7
Müəllim: Ağazadə Jalə

Sillabus “Kompüter mühəndisliyi” kafedrasının 06.09.2022 –ci il tarixli iclasında

müzakirə olunluşdur. 1/2022-2023 №-li protokol

Kafedra müdiri: dos. Rəhimova N.Ə.

Sillabusu tərtib etmişdir: ass. Ağazadə J.F

ADNSU - 2022
 «Verilənlər bazası sistemləri» fənni üzrə sillabusun strukturu

I. Fənnin təsviri
II. Fənnin hədəf və məqsədi
III. Fənnin qısa məzmunu
IV. Fənnin tədrisinin növləri və müddəti
V. Tələbənin təqdimat üçün tapşırıqlar və onların yerinə yetirilmə müddəti,
məsləhət saatları
VI. Kurs işinin yerinə yetirilməsi və onun tapşırıqları
VII. Müəllim haqqında məlumat
VIII. Müəllimin tələbləri
IX. Cari biliyin qiymətləndirmə meyarları, aralıq qiymətləndirmə cədvəli
X. İstifadə olunan ədəbiyyat

1. Fənnin təsviri

“Verilənlər bazası sistemləri” fənni verilənlər bazası konsepsiyasını,

verilənlərin modellərini və normallaşdırılmasını, verilənlər bazasının idarəetmə
sistemlərini, SQL sorğu dilini, verilənlərin təhlükısizliyini və tamlığını, verilənlər
bazasının layihələndirilməsini və paylanmış verilənlər bazasını öyrədir.

2. Fənnin hədəfi və məqsədi

Fənnin əsas hədəfi və tədrisində məqsədi tələbələrə verilənlər bazasının və onun

əsasında informasiya sisteminin yaradılmasının əhatəli mənimsətməkdir.
Fənnin öyrənilməsi üçün əsasən aşağıdakı məsələlər açıqlanmışdır:
- fayl sisteminin çatışmamazlığı, verilənlər bazası konsepsiyası, verilənlər
bazasının inkişaf mərhələləri və onların müasir vəziyyəti;
- verilənlərin modellərini (VM), onların fərqini, müasir VBİS-lərin istifadə
etdikləri VB-lərin əsas üstünlüklərini, nisbətlərin normallaşdırılması;
- verilənlər bazaının reallaşdırılması üçün VBİS-lərin imkanlarını, onların
təsnifatını, liqivistik və proqram təminatını bilməli və ayrı-ayrı VBİS
mühitlərində verilənlər bazası yaradilması;
- istifadəçilərin sorğularına tam və dolğun cavab verməyi təmin etmək üçün
SQL sorğu dilinin imkanları;
- verilənlərin təhlükəsizliyini və tamlığını;
- layihələndirilmənin avtomatlaşdırılması vasitəlrini - CASE
texnologiyasının imkanlarını və vizual modelləşdirmənin unifikasiya
edilmiş metodlarını özündə birləşdirən UML dilinin imkanları.

3. Fənnin qısa məzmunu

Fənn aşağıdakı mövzularda tədris olunur:

Fənn aşağıdakı mövzularda tədris olunur:
1. Fayl sistemi və onun çatışmayan cəhətləri. Verilənlər bazasının əsas

2
xarakteristikaları. Verilənlər bazası konsepsiyası. Verilənlər bazasının tipləri
2. Verilənlər bazasının layihələndirilməsi. Verilənlərin tipləri və modelləri.
3. Münasibətlərin normallaşdırılması. Cədvəllərin əlaqələndirilməsi.
4. Verilənlər bazasının idarəetmə sistemləri. VBİS limqvistik və proqram təminatı.
VB adminstratoru
5. Sorğu dilləri. Cədvəllərin yaradılması..
6. Verilənlərin emalı
7 Sorğunun optimallaşdırılması. Cədvəllərin birləşdiril-məsi
8. Verilənlər bazasında təhlükəsizliyin idarə edilməsi
9. Böyük verilənlər (Big data)
10. Paylanmış verilənlər bazası

IV. Fənnin tədrisinin növləri və müddəti

Fənnin tədrisində mühazirə və laboratoriya dərslərinin aparılması nəzərdə

tutulur.
İxtisas üzrə tədris planında nəzərdə tutulmuş dərs növləri və saatları cədvəl l-də,
mövzular üzrə ayrılan mühazirə, laboratoriya və məşğələ dərslərinin məzmunu isə
uyğun olaraq cədvəl 2, 3,, 4-də göstərilmişdir.

Cədvəl 1
Ixtisasın şifri və adı Tədrisin növlərinə ayrılan saatlar kredit Semestr
Müh. Məş. Lab. Cəmi
1 050616– İnformasiya 30 15 30 75 7 4
texnologiyaları

Cədvəl 2.
Fənn üzrə mühazirələrin mövzuları
Mühazirə dərslərində tədris olunan mövzuların Saatlar
Sıra
№

məzmunu Cəmi müh lab

1 Verilənlər bazası konsepsiyası. Verilənlər bazası ilə
iş prosesinin təşkili.Verilənlər bazasının 2 2
layihələndirilməsi.
2 Verilənlərin modelləri. 2 2
Şəbəkə modeli. İyerarxik model. Relyasiya modeli. 4
Posrelyasiya modeli. Obyektyönlü model.
3 Münasibətlərin normallaşdırılması. Atributlar 2 2
4
arasınsa aslılıqlar. Cədvəllərin əlaqələndirilməsi
4 Verilənlər bazasının idarəetmə sistemləri. VBİS
4
limqvistik və proqram təminatı. VB adminstratoru 2 2
5 Sorğu dilləri
Nümunəyə görə sorğu dili- QBE. Strukturlaşdırılmış 4 2 2
sorğu dili-SQL. Verilənlərin tipləri.
6 SQL dilinin əmrlərini.
6.1. Verilənlərin təyini dili (DDL). SQL-də 4 2 2
məhdudiyyətlər

3
 6.2.Seçmə əməliyyatları. Sistem funksiyaları. 4 2
Daxiletmə, təshihetmə və silinmə əməliyyatları. 6
7 Sorğunun optimallaşdırılması. Altsorğular/ 4
6 2
Cədvəllərin birləşdirilməsi.
8 Təsvirlər (View). Indekslər (İndex) 4 2 2
9 T-SQL-də idarəetmə operatorları 4 2 2
10 Alt proqramlar. Saxlanılan prosedurlar (Stored
procedure). İstifadəçi tərəfindən təyin olunan 8 4 4
funksiyalar (User-defined Functions –UDF)
11 Trigerlər. Tranzaksiyaların və paralelliyin idarə 2 4
6
olunması
12 Verilənlər bazasında təhlükəsizliyin idarə olunması 4 2 2
Cəmi: 60 30 30

*TSİ – Tələbənin sərbəst işi

Laboratoriya dərslərinin mövzuları və həcmi.

Cədvəl 3
Proq Laboratoriya dərslərində tədris olunan mövzuların Saa
ram məzmunu tlar
möv
Sıra №

zular
ı
1 2 Verilənlər bazası modelləri 2
2 3 Predmet sahəsinə uyğun konseptual modelin
qurulması. Cədvəllərin normallaşdırılması. 2

3 4
Microsoft SQL Server quruluşu və işləmə prinsipi 2
4 6 Cədvəllərin yaradılması. Sahələrə məhdudiyyətlərin
2
verilməsi
5 6
Seçmə (SELECT) operatoru. Sadə və mürəkkəb
sorğuların tərtibi Verilənlərin idarə edilməsi 2
(İNSERT, UPDATE, DELETE)
6 7 Alt sotgular (subquery). 2
7 7 Cədvəllərarası əlaqələrin yaradılması (inner, outer,
2
gros, self join)
8 8 SQL-də təsvirlər (view) və indekslərin (index)
2
yaradılması
9 9 SQL sintaksisi və T-SQL-də proqramlaşdırma . T-
2
SQL idarəetmə operatorları (IF, CASE, WHILE)
10 10 Saxlanan prosedurlar (Stored Procedure). İstifadəçi
tərəfindən təyin olunan funksiyalar (User-defined
Functions -UDF) 4

4
 11 11
SQL-də triggerlərin tərtibi, Tranzaksiyalarin və 4
paralelliyin idarə olunması
12 12 VB-nin nüsxəsinin alınması və bərpası metodları
2

Cəmi: 30

Məşğələ dərslərinin mövzuları və həcmi.

Cədvəl 4
Proqram Məşğələ işlərinin mövzuları Məşğələ TSİ*
mövzuları (saat) (saat)
2 Verilənlər bazası modelləri 2
3 Verilmiş məsələyə uyğun konseptual
modelin qurulması. Cədvəllərin 2
normallaşdırılması.
5 Cədvəllərin yaradılması 2
6
Verilənlərin idarə edilməsi 2
7 Sorğuların tərtibiş Alt sotgular.
2
Cədvəllərarası əlaqələrin yaradılması
10 Verilənlərin təhlükəsizliyi 2
11 Böyük verilənlər (Big data) 2
12 Paylanmış verilənlər bazası 1
Fənn üzrə cəmi 15

6. Tələbənin təqdimat mövzuları üçün tapşırıqlar və onların yerinə yetirilmə

müddəti, məsləhət saatları

Fənnin tələbələr tərəfindən semestr ərzində ardıcıl mənimsənilməsi üçün

təqdimat işinin yerinə yetirilməsi nəzərdə tutulur. Təqdimat işinin mövzusu keçilən
mövzulara aid olmalıdır və müəllim tərəfindən verilir. Tələbələr tədris olunan
mühazirə, laboratoriya və məşğələ dərslərin və mövcud ədəbiyyatın əsasında verilən
tapşırıqları sərbəst yerinə yetirir. Mövzuların tapşırıqları cədvəl 5-də verilmişdir.

Təqdimat işi ən az 0, ən çox 10 balla qiymətləndirilir.

Təqdimat işləri ən az 15 slayd həcmində hazırlanır. Təqdimat işlərinin yerinə

yetirilməsi üçün 20 auditoriyadan kənar saat nəzərdə tutulmuşdur. Təqdimat işlərini
təhvil verilməsi 10 mart-10 may tarixləri arasında olacaq.

5
 Cədvəl 5
Variant Təqdimat mövzuları
N-si
1 Hadoop ekosistemi və komponentləri

2 Apache Hive və Apache Pig dili

3 Verilənlər anbarı. OLAP sistemləri
4 Apache Spark
5 Bulud texnologiyaları və Bulud hesablama
6 Nisbətlərin normal formaları
7 ORACLE-də verilənlərin tipləri
8 Nümunəyə görə sorğu dili- QBE
9 Stukturlaşdırılmış sorğu dili- SQL
10 CASE texxnologiyaları
11 DATA MİNİNG texnologiyaları
12 HBase NoSQL verilənlər bazası
13 SQL-də sətirlərlə işləmək üçün istifadə olunan funksiyalar.
14 Big Data arxitekturu (Big Data Architecture)
15 PL/SQL və T-SQLdili
ScyllaDB NoSQL verilənlər bazası
16
17 ORACLE PL-SQL
18 CFL – Axına Nəzarət Dili
19 T-SQL dilində prosedur proqramlaşdırma imkanları
20 SQL dili və onun inkişafı
21 SQL-də triggerlər
SQL-də Tərkibi (sütünlarlar və sətirlər) sorğuyla təyin edilən
22 virtual cədvəl (VIEW)
23 SQL Server sistemində informasiya təhlükəsizliyinin təmini
24 SQL dilində informasiya təhlükəsizliyinin təmini
25 Mürəkkəb sorğuların təşkili
26 Verilənlərin fayllarla təşkili.
SQL-də cursor, timestamp, xml, hiyerarchyid, sql_variant,
table, uniqueidentifier, spatial types (Other data types)
27
28 Verilənlər bazasının obyektlərinin təhlükəsizliyi əmrləri qrupu
29 Verilənlər bazasının mühafizə vasitələri
7. Kurs
işinin yerinə yetirilməsi və onun tapşırıqları

« Verilənlər bazası sistemləri » fənninin tədrisində kurs işi nəzərdə tutulub.

Cədvəl 6
Variant
N-si Kurs işinin mövzuları

6
 1 Vaqonların təmir-istismar deposunun işi
2 Yükdaşıma şirkətinin işinin təşkili
3 Dərman deposunda işin təşkili
4 Turist firmasında işin təşkili
5 Polilonikada xəstələrin qeydiyyatı
6 Respublika üzrə avtomobillərin qeydiyyatı
7 Ev alqi-satqisinda işin təşkili
8 Telefon qovşaqlarında işin təşkili
9 Otellərdə işin təşkili
10 Avtovağzalda bilet satışının təşkili
11 Dəmiryol vağzalında bilet satışının təşkili
12 Dekanlıqda sesiyalar üzrə işin təşkili.
13 Kafedra müəllimləri üzrə illik tədris yükünün bölünməsi
14 Kommersiya banklarında kredit hesabatları üzrə uçot.
15 Elektrikenerjisi ödəmələrinin uçotu.
16 Avtomobil satış mərkəzində satış uçotu.
17 Azərbaycan kinofilmləri və kinoartisləri.
18 Mebel mağazasında iş uçotu.
19 Şəhərdaxili sərnişindaşıma marşurutların iş qrafiki
20 Qaz sayğaclarının qeydiyyatı və sərfiyyatının ödəmə uçotu.
21 Kompüterlər və kompüter hissələrinin satış uçotu.
22 Müəssisənin istehsal etdiyi məhsullar.
23 Müəssisə işçilərinin məvaciblərinin hesablanması.
24 Tələbə qəbulu komissiyasının işi.
25 Müəssisənin maddi-texniki təchizatı
26 Dərman bitkiləri
27 Gəmi təmiri zavodunda işin təşkili
28 Oteldə qidalanmanın təşkili
29 Tələbə qeydiyyatının təşkili
30 Tikinti şirkətində işin təşkili

8. Cari biliyin qiymətləndirmə meyarları, aralıq qiymətləndirmə cədvəli

Tələbələr tərəfindən fənnin mənimsənilmə səviyyəsini müəyyən etmək

məqsədilə mühazirə və laboratoriya dərslərində cari biliyin qiymətləndirilməsi
aparılır. Bunlardan əlavə semestr ərzində 1 dəfə aralıq imtahanı (midterm) keçirilir.
Yoxlama VIII həftədə aparılır. Aparılan yoxlamanın nəticəsi 0-20 arası balla
qiymətləndirilir və tələbələrin semestr ərzində fənn üzrə qazandığı balların tərkibinə
daxil edilir.
Biliyin qiymətləndirilməsi çoxballı sistem əsasında aparılır. Ғәnn üzrə
tələbələrin topladığı maksimum balın həddi 100-dür. Bunun 50 balı imtahanda, 50
balı isə semestr müddətində qazanılır.
Semestr ərzində toplanılacaq maksimum 50 balın tədris göstəriciləri üzrə
paylanması “ADNSU Elmi Şurasının 30 yanvar 2021-cu il tarixli iclasında qəbul

7
olunmuş “Fənn üzrə imtahanqabağı balların komponentlərinə görə yeni
qiymətləndirmə meyarları”na əsasən aparılır. Başqa sözlə imtahanqabağı bal
aşağıdakı kimi formalaşır:
050616-ixtisası üzrə:
- Təqdimata görə - 10 bal;
- Laboratoriyaya görə -10 bal
-Aktivliyə görə -5 bal
- Kurs işinə görə -10 bal
- Aralıq imtahanlara görə - 15 bal.

Aralıq imtahan (Midterm) keçirilmə tarixləri:

1. VII və VIII həftələr

Semestrin nəticələrinə görə tələbənin aldığı yekun bal imtahan balı ilə toplanılır.
Yekun nəticə maksimum 100 bala bərabərdir.
Fənn üzrə semestr ərzində toplanmış balın yekun miqdarına görə tələbənin biliyi
aşağıdaki kimi qiymətləndirilir:
51 baldan aşağı – “qeyri-kafi” – F
51-60 bal – “qənaətbəxş” – E
61-70 bal – “kafi” – D
71-80 bal – “yaxşı” - C
81-90 bal– “çox yaxşı” – B
91-100 bal– “əla” – A

9. İstifadə olunan ədəbiyyat

1. SQL genişləndirilmiş versiya, Səmədov Samir, Səmədov Ramin. Bakı, Avropa
nəşriyyatı 2013, s. 224
2. Informasiya sistemləri, S.Q.Kərimov, 2008, s. 676
3. Базы данных, И.П.Карпова. Piter nəşriyyatı, 2013, s. 240
4. ileri-seviye-tsql-programlama-kitabi-pdf+sourcecode
5. Tiwari S. Professional NoSQL, Wrox, 2011. — 384pp
6. Redmond E. Seven Databases in Seven Weeks: A Guide to Modern Databases
and the NoSQL Movement, Pragmatic Bookshelf, 2012. — 352pp.
7. Silberschatz, A., Korth, H.F., Sudarshan, S. (2010) (2010) Database System
Concepts, 6th ed, McGraw-Hill, 2010. — 1376pp.
8. Elmasri, R., Navathe, S.B. (2010) Fundamentals of Database Systems, 6th ed.,
Addison Wesley, 2010. — 1200 pp.
9. Elmasri, R., & Navathe, S. B. (2015). Fundamentals of Database Systems. 7th:
New Jersey: Pearson
10.Gözüdeli, Y. (2010). Yazılımcılar İçin SQL Server 2008 R2 & Veritabanı
Programlama, Ankara: Seçkin Yayıncılık.
11.http://ariely.info/Blog/tabid/83/EntryId/176/Installing-Microsoft-SQL-Server-
2016-Book-online-for-offline-use.aspx

8
 12.http://auzefkitap.istanbul.edu.tr/kitap/cografi_bilgi_sistemleri_onlisans_ue/
veritabanlarina_giris.pdf
13.http://www.muratyazici.com/ders-notlari/veri-tabani-1
14.file:///C:/Users/Jala/Downloads/VER%C4%B0%20TABANI%20II%20DERS
%20NOTLARI.pdf
15.https://silo.tips/download/ver-tabani-ynetm-sstemler-i-8
16.http://auzefkitap.istanbul.edu.tr/kitap/endustrimuhlt_ue/veritbniy
%C3%B6netimisist.pdf

Sillabus (işçi proqram) 050616  “İnformasiya texnologiyaları” ixtisasının tədris

planına uyğun tərtib olumuşdur.