‫بسم هللا الرحمن الرحیم‬ ‫ابل‬

‫وزارت تحصیالت عالی‬

‫پوهنتون کابل‬
‫پوهنحی زراعت‬
‫دیپارتمنت اگرانومی‬

‫اساسات تولید نباتات مزروعی‬

‫تهیه وترتیب ‪ :‬پروفیسور داکتر پیغام شاه ‪ ،‬استاد متقاعد دیپارتمنت اگرانومی پوهنتون‬
‫زراعت پیشاور کشور اسالمی پاکستان ‪.‬‬
‫ترجمه وتخلیص‪ :‬پوهنیار ذکرهللا "صافی " استاد دیپارتمنت اگرانومی پوهنحی زراعت‬
‫پوهنتون کابل ‪.‬‬

‫سال ‪ 4831 :‬ه ش‬

‫‪0‬‬
‫هوالذی خلق لکم‬
‫ما فی االرض‬
‫االیه‬
‫جمیعا‬

‫‪1‬‬
 ‫پیشگفتار‬
‫بخاطر فهماندن و بلندبردن سطح دانش محصلین روش تدریس خا ص خود را دارم واز آنها‬
‫می خواهم تا از این مضمون با تاکید خا ص به مفاهیم آن معلومات حاصل نمایند‪ .‬این‬
‫لیکچرنوت ممکن مشابه به لحاف گدا با شد( که از توته ها با سایز ‪ ،‬شکل ‪ ،‬رنگ مختلف‬
‫ساخته شده است ) ولی مقصد آن برای مطالعه و ازدیا د معلومات محصلین در ابعاد مختلفه‬
‫تولید غله جات می باشد‪.‬‬
‫قبل از مواصلت ام به بوهنتون کابل بحیث پروفیسور مضمون تولید نباتات مزروعی (غله‬
‫جات) ‪ ،‬فزیالوجی نباتی و طرح تجارب در بوهنتون زراعت بیشاورایفای وظیفه می نمودم ‪ .‬و‬
‫قبل ازاینکه در بوهنتون بیشاورمصروف تدریس مضا مین فوق شوم ‪ ،‬د ر نسل گیری نباتی‬
‫وتولید نبا تات مزروعی (غله جات) بخش نباتا ت اقتصادی و بعد ا در شعبه غله جات بخش‬
‫تحقیق دیپارتمنت زراعت ایالت صوبه سرحد باکستان کار می کردم ‪ .‬در بخش تحقیقات ‪،‬‬
‫عضو یک گروپ که ورایتی ها ی گندم را در نتیجه کراس ورایتی ماکسی پک با جرمپالزم‬
‫ورایتی های محلی انکشاف می دادندهمکار بودم‪ .‬هم چنان تحقیقاتی را با الی شالی ‪ ،‬پلی باب‬
‫(بلی دارها ) ‪ ،‬و جو هم اجرا نموده ام ‪ .‬تیسز ماستری بنده مطالعه جواری دورگه بوده‬
‫وتحقیق دکتوراخود را در مو رد سا یبین مطالعه نموده ام ‪ .‬تجارب کافی در تدریس مضامین‬
‫و تحقیق دیپارتمنت اگرانومی ‪ ،‬پوهنتونزراعت والیت سرحد پشاور دارم ‪ .‬به این ترتیب من‬
‫دارنده تجارب کافی در تولید نباتات مزروعی (غله جات) همرا ه با شغل زراعت در دهات‬
‫در یک قریه در‪ 5‬کیلومتر ی پشاور – نو شار که درجوارسرک عموی قرار دارد دارم‪.‬‬

‫مواددرسی را ازمراجع معتبر مختلفه بخاطر تدریس در سمستر جاری جمع آ وری نموده‬
‫ام ‪ .‬اما نسبت به ضیقی وقت و مهارت کم که در تایب نمودن مواد درسی دارم ومسولیت‬
‫های دیگر نتوانستم بطور صحیح مواد تهیه و ترتیب شده درسی را برای این کورس ثانیا از‬
‫نظر بگذرانم بنا ء معذرت بنده را در مورد تایپو گرافیک ( تایپنگ ) وا شتباهات دیگر زبانی ‪،‬‬
‫تسلسل ‪ ،‬و حذف مطالب‪ ،‬تکرارمطالب و غیر ه ببذیرید‪ .‬گرچه متیقین هستم که شما زحمات‬
‫بنده را در جمع اور ی ترتیب این لکچر نوت به چشم قدرخواهید نگریست ‪.‬‬

‫بنده خواهان نظریات ‪ ،‬پیشنهادات ‪ ،‬مشوره ها ی که خالهای موجود در این لکچر نوت را‬
‫پر نموده وبه غناء آن افزوده شود می باشم ‪.‬دور ازامکان نخواهد بود تا مواد مهم دیگریکه‬
‫میخواهیدویا ازنظر شما مهم تلقی می گردد به این لکچر نوت به منظور انتقال معلومات برای‬
‫محصالن و برای رهنمای های بعدی عالوه نمود ه و به مفید یت ان بافزائید ‪.‬برعالوه این‬
‫مدرک معلومات بیشتری را می توانید از منابع و مراجع که دراین نسخه تذکر رفته است با‬
‫مطالعه بیشترتان دریابید ‪ .‬چانس خو ب را برا یتا ن مي خواهم ‪.‬‬

‫برای امتحان شما مواد موجوددراین لیکچر نوت و تمام موادیکه در صنف باالی آن بحث و‬
‫مناقشه صورت گرفته است شامل می باشد یک بار دیگر چانس خو ب برا ی شما می خواهم ‪.‬‬
‫خداوند سبحانه و تعلی مدد گار همه شما با شد ‪.‬‬

‫‪2‬‬
 ‫پروفیسور داکتر پیغام شاه‬

‫فهرست مندرجات‬
‫اساسات تولید نباتات مزروعی ‪:‬‬
‫فصل اول‬
‫مهارت هاو معلومات در مورد تولید نباتات مزروعی ‪:‬‬
‫‪ : 4-4‬زراعت و تاریخچه آ ن‬
‫زراعت‬
‫الف ‪ :‬زراعت ‪:‬‬
‫ب ‪ :‬اگرانومی ‪:‬‬
‫ج ‪ :‬متخصصن زراعت‬
‫د ‪ :‬اگرانومست‪:‬‬
‫ه ‪ :‬محصول‬
‫و ‪ :‬وظیفه اگرانومست ‪:‬‬
‫ز ‪ :‬مصؤنیت غذائ ‪:‬‬
‫ه ‪ :‬تحقیق در اگرانومی ‪:‬‬
‫الف ‪ :‬اصالح نمودن ورایتی های نباتات مختلف‬
‫ب ‪ :‬انکشاف تکنالوژی مناسب تولید نباتات‬
‫و ‪ :‬تاریخچه زراعت ‪:‬‬
‫ز ‪ :‬تاریخچه تولید نباتات مزروعی‬
‫ح ‪ :‬تولید نباتا ت منحیث یک علم ‪:‬‬
‫‪ : 2-4‬اهمیت نباتا ت مزروعی ‪:‬‬
‫الف ‪ :‬نفوس و تهیه مواد غذائی ‪:‬‬
‫روش ازدیاد مواد غذائ ‪:‬‬
‫‪ : 8 -4‬منشاء نباتات مزروعی ‪:‬‬
‫منشاء جینیتیکی نباتات مزروعی ‪:‬‬
‫منشاء جغرا فیای نباتات مزروعی ‪:‬‬
‫‪ 1-4‬طبقه بندی نباتات مزروعی ‪:‬‬
‫‪ :‬طبقه بندی نباتات به اساس مشابهت ها ی آن ( طبقه بندی نباتی )‬ ‫الف‬
‫‪ :‬طبقه بندی به اساس استعمال ( طبقه بندی اگرانومیکی )‬ ‫ب‬
‫‪ :‬طبقه بندی نباتات به اساس مقاصد خاص‬ ‫ج‬
‫‪ :‬طبقه بندی های دیگر مانند ‪:‬‬ ‫د‬

‫‪3‬‬
 ‫دوران حیات‬ ‫‪.a‬‬
‫مو سم یا فصل نموی‬ ‫‪.b‬‬
‫به اساس اقلیم‬ ‫‪.c‬‬
‫به اساس فوتو پیریود‬ ‫‪.d‬‬
‫به اسا س عادت نموی‬ ‫‪.e‬‬
‫به اساس طرز گرده افشانی‬ ‫‪.f‬‬
‫به اساس روش تکثیر‬ ‫‪.g‬‬
‫به اسا س نوعیت عملیه ترکیب ضیای‬ ‫‪.h‬‬
‫‪.i‬‬

‫الف ‪ :‬طبقه بندی نباتی ‪:‬‬

‫‪Thallophyta :‬‬ ‫‪ -4‬تالو فایتا‬
‫‪ -2‬برایو فایتا ‪Bryophyta :‬‬
‫‪ -8‬تریدو فایتا ‪Pteridophyta :‬‬
‫‪ :-1‬سپرماتو فایتا ‪:‬‬
‫الف ‪ :‬جمنو سپرم ها ‪:‬‬
‫ب ‪ :‬انجیوسپرم ها ‪:‬‬
‫‪ .I‬یک مشیمه ها‪)Monocotyledons( :‬‬
‫(‪)Dicotyledons‬‬ ‫‪ .II‬دومشیمه ها یا‪:‬‬
‫‪Variety‬‬ ‫ورایتی ‪:‬‬
‫‪Cultivar‬‬ ‫کلتی وار ‪:‬‬
‫‪Clone‬‬ ‫کلون ‪:‬‬
‫‪Line‬‬ ‫‪:‬‬ ‫الئن‬
‫ورایتی با گرده افشانی باز ‪:‬‬
‫‪Hybrid variety :‬‬ ‫ورایتی دورگه‬
‫ب ‪ :‬طبقه بندی اگرانومیکی ‪ ( :‬به اساس استعمال )‬
‫‪Cereal crops‬‬ ‫‪:‬‬ ‫غله جات‬
‫‪Legumes crops :‬‬ ‫نباتات لیگیومی‬
‫‪Forage crops‬‬ ‫‪:‬‬ ‫نباتات علوفه ئ‬
‫‪Sugar crops‬‬ ‫‪:‬‬ ‫نباتات قندی‬
‫‪Root Crops‬‬ ‫‪:‬‬ ‫نباتات ریشه ئ‬
‫‪Tuber Crops‬‬ ‫‪:‬‬ ‫نباتات تیوبری‬
‫‪Oil seed Crops :‬‬ ‫نباتات تیلی‬
‫‪Stimulant Crop :‬‬ ‫نباتات نشه اور‬
‫‪Fiber Crops‬‬ ‫‪:‬‬ ‫نباتات الیافی‬
‫نباتات سبزي یا سبزیجات ‪Vegetable Crop :‬‬
‫نباتات کاندیمنت ( مصالحه ئ ) ‪Condiment Crops :‬‬
‫ج ‪ :‬طبقه بندی به مقاصد خاص ‪:‬‬

‫‪4‬‬
‫‪Green Manure‬‬ ‫‪:‬‬ ‫‪ -4‬نباتات کود سبز‬
‫‪Crops‬‬
‫‪Cover Crops‬‬ ‫‪:‬‬ ‫‪ -2‬نباتات پوششی‬
‫‪Silage Crops‬‬ ‫‪:‬‬ ‫‪ -8‬نباتات سائلج‬
‫‪Catch of Emergency‬‬ ‫‪:‬‬ ‫‪ -1‬کیچ یا نباتات اضطراری‬
‫‪Crops‬‬
‫‪Silage of green chop‬‬ ‫‪ - 6‬نباتات سائلج و چاپ سبز ‪:‬‬
‫‪Crops‬‬
‫‪Companion‬‬ ‫‪:‬‬ ‫‪ -7‬نباتات همرا ه‬
‫‪crops‬‬
‫‪:‬‬ ‫‪ -3‬ریلي كراپ‬
‫د ‪ :‬طبقه بندي هاي دیگر ‪:‬‬

‫الف ‪ :‬طبقه بندي به اساس دوران حیات نبات ‪:‬‬

‫الف‪ :‬نباتات یكساله ‪:‬‬
‫ب ‪ :‬نباتات دوساله ‪:‬‬
‫ج ‪ :‬نباتات چندین ساله ‪:‬‬
‫ب ‪ :‬طبقه بندي نباتات به اساس فصل نموي ‪:‬‬
‫نباتات تابستاني ‪:‬‬ ‫‪-4‬‬
‫نباتات زمستاني ‪:‬‬ ‫‪-2‬‬
‫نباتات بهاري ‪:‬‬ ‫‪-8‬‬
‫نباتات خراني ‪:‬‬ ‫‪-1‬‬
‫ج ‪-:‬طبقه بندي به اساس اقلیم ‪:‬‬
‫‪ -4‬نباتات مناطق معتدله ‪:‬‬
‫‪ -2‬نباتات حاره ئ ‪:‬‬
‫د ‪ :‬فوتو پریود ‪:‬‬
‫‪ -4‬نباتات روز كوتاه ‪:‬‬
‫‪ -2‬نباتات روز دراز‪:‬‬
‫‪ -8‬نباتات روز بي تفاوت ‪:‬‬
‫ه ‪ :‬طبقه بندي به اساس عادت نموي نباتات ‪:‬‬
‫‪ -4‬نباتات معین ‪:‬‬
‫‪ -2‬نباتات غیر معین ‪:‬‬
‫و‪ :‬طبقه بندي نباتات به اساس مود تكثر ‪:‬‬
‫‪ -4‬نباتات با تكثر زوجي ‪:‬‬
‫‪ -2‬نباتات با تكثر غیر زوجي ‪:‬‬
‫ز ‪ :‬طبقه بندي به اساس مود گرده افشاني‬
‫‪ -4‬نباتات با گرده افشانی خودی ‪:‬‬
‫‪ -2‬نباتات با گرده افشانی گرده نبات دیگر‪:‬‬

‫‪5‬‬
‫‪ -8‬نباتات كه اكثرا بواسطه نباتات دیگر گرده افشانی می گردند ‪:‬‬
‫ق ‪ :‬طبقه بندي نباتات به اساس نوعیت عملیه تركیب ضیاي ‪:‬‬
‫‪ -4‬نباتات ‪: C3‬‬
‫‪ -2‬نباتات ‪: C4‬‬
‫‪ -8‬كیم كراپس ‪:‬‬
‫‪ : 5 -4‬نباتات عمده جهان ‪:‬‬
‫‪ : 6 -4‬انتخاب نباتات برا ي بذر‪:‬‬
‫‪ -4‬توافق نبات‪:‬‬
‫الف ‪ :‬عوامل افلیمي ‪:‬‬
‫ب ‪ :‬عوامل خاک ( ادافیك )‪:‬‬
‫ج ‪ :‬عوامل بیولوژیكي ‪:‬‬
‫‪ -2‬ضرورت فامیلی ‪:‬‬
‫‪ -8‬ضرورت حیوانات ‪:‬‬
‫‪ -1‬ضرورت هاي نقدي ویا فكتور هاي اقتصادي ‪:‬‬
‫‪ -5‬مهیا بودن آب براي آبیاري ‪:‬‬
‫‪ – 6‬مهیا بودن مواد تولید ي و قمیت ها ي آن ‪:‬‬
‫‪ -7‬مهیا بودن وسائل و ماشین آالت ‪:‬‬
‫‪ -3‬گیا هان هرزه ‪:‬‬
‫‪ -9‬پول نقد و مهیا بودن قرضه‪:‬‬
‫‪ - 41‬دانش تخنیكي‬
‫‪ -44‬پا لیسي دولتی ‪:‬‬
‫‪ -42‬موجودیت و نزدیک بودن فابریكات‪.‬‬
‫‪ -48‬مهیا بودن مزدوران ‪.‬‬
‫‪ -41‬موجودیت مشاغل تولید دیگر‪.‬‬
‫‪ – 7-4‬رو ش هاي ازدیا د حا صال ت ‪:‬‬
‫‪ -4‬استقاده از ورائتي ها با حاصلدهي بیشتر ‪:‬‬
‫‪ -2‬استفاده از تخم با كیفیت عالي ‪:‬‬
‫‪ -8‬تناوب مناسب ‪:‬‬
‫‪ -1‬آماده ساختن خاك و بستر تخم ‪:‬‬
‫‪ -5‬تداوي بذري ‪:‬‬
‫‪ -6‬بذر نباتات ‪:‬‬
‫‪ -7‬تخریب نمودن قشر خاك ( سله ) و یكه كردن ‪:‬‬
‫‪ -3‬تطبیق كود ها ي كیمیا وي و كود ها ي حیواني ‪:‬‬
‫الف ‪:‬كود ها ي حیواني ‪:‬‬
‫ب ‪ :‬كود ها كیمیاوي ‪:‬‬
‫كو دهاي نائتروجن دار ‪:‬‬
‫‪:‬‬ ‫كود ها ي فاسفاتیك‬
‫‪:‬‬ ‫كود ها پوتاشیم دار‬
‫كود ها ي نائتروجن و فاسفورس دار‪:‬‬
‫كود ها ی نائتزوجن ‪،‬فاسفورس‪ ،‬و پوتاش دار‪:‬‬
‫‪ -9‬آبیاري ‪:‬‬

‫‪6‬‬
‫‪:‬‬ ‫هرزه‬ ‫گیاهان‬ ‫ل‬ ‫كنترو‬ ‫–‬ ‫‪41‬‬
‫الف ‪ :‬خیشاوه و ازبین بردن گیاهان هرزه بواسطه افزار دستي‬
‫ب ‪ :‬كنترول میخانیكي‬
‫ج ‪ :‬قطع نمودن و کشیدن گیاه از زمین‬
‫د ‪ :‬استعمال تناوب مناسب و نباتاتیكه چندین مرتبه درو مي گردند‬
‫ه استعمال گیا كش ها و هرزه كش ها ‪:‬‬
‫‪ -44‬ایستاد نمودن نبات ( ‪:) Earthing up‬‬
‫‪ : -42‬كنترول حشرات ‪ ،‬آفات و امراض ‪:‬‬
‫‪ -48‬درو نمودن یا رفع حاصل ‪:‬‬
‫‪ -41‬عملیا ت بعد از جمع آ وري محصوالت ‪:‬‬
‫فصل دوم ‪:‬‬
‫روابط نباتات مزروعی با محیط‪:‬‬
‫‪ : 4- 2‬عوامل محیطي كه نمو ‪ ،‬انكشاف ‪،‬و حاصل نباتات مزروعی را متاثر‬
‫مي سازد‪.‬‬
‫الف ‪ :‬عوامل اقلیمي ‪:‬‬
‫ب ‪ :‬عوامل خاك ‪:‬‬
‫ج‪:‬عوامل بیولوجیكي ‪:‬‬
‫د ‪ :‬عوامل بذري ‪:‬‬
‫‪ : 2-2‬زون هاي اقلیمی زراعتی ( اگرو كالیماتیكي) ‪ :‬بعدا تشریح خواهد‬
‫گردید‬
‫‪ :8 -2‬اقلیم افغان ‪ :‬بعدا تشریح خواهد گردید‬
‫‪ :1 -2‬تاثیرات عوامل اقلیمي با ال ي نمو وانکشاف نباتات ‪:‬‬
‫‪ .4‬نور ‪:‬‬
‫‪ .2‬درجه حرارت ‪:‬‬
‫‪ .8‬كاربن داي اكساید‪:‬‬
‫‪ .1‬تاثیرات نور ‪ ،‬درجه حرارت ‪ ،‬و كاربن دائ اكساید‪:‬‬
‫‪ .5‬تاثیرا ت نو ر باالئ نباتات مزروعی ‪:‬‬
‫‪ .6‬تاثیرات دیگر نور باالی نباتات زراعتی ‪:‬‬
‫‪ .7‬بارند ه گي ‪:‬‬
‫‪ .3‬رطوبت نسبتي ‪:‬‬
‫‪ .9‬باد‪:‬‬
‫‪ :5 -2‬تاثیرا ت عوامل خاك باال ي نمو وانكشاف نباتات‪:‬‬
‫‪ .4‬تكسچر خاك ‪:‬‬
‫‪ .2‬عناصر غذائ نباتات‪:‬‬
‫‪:‬‬ ‫‪ .8‬تخته شدن خاك‬
‫‪:‬‬ ‫‪ .1‬پي ایچ خاك‬
‫‪:‬‬ ‫‪ .5‬اتموسفیر خاك‬
‫‪ .6‬محتوای مواد عضوي خاك ‪:‬‬
‫‪ : 6-2‬تاثیرات عوامل بیولوجیكي باالي نمو وانكشا ف نباتات ‪:‬‬
‫فصل سوم ‪:‬‬
‫‪ .4‬عملیات زراعتی وسیستم ها ی آ ن ‪:‬‬
‫‪ .2‬اهداف تیلیج ‪:‬‬

‫‪7‬‬
 ‫‪ .8‬وسائل شخم ‪:‬‬
‫‪ .1‬وسائل تیلیج اولي ‪:‬‬
‫‪ ‬قلبه محلي ‪:‬‬
‫‪ ‬قلبه مولدبورد محلي ‪:‬‬
‫وسائل مربوطه تراكتور ‪:‬‬
‫‪ ‬مولدبورد پلو ‪:‬‬
‫‪:‬‬ ‫‪ ‬دیسك پلو‬
‫‪:‬‬ ‫‪ ‬چیسل پلو‬
‫‪:‬‬ ‫‪ ‬روتیویتر‬
‫وسائل دومی برا ی اجرائ عملیات زراعتی ‪:‬‬
‫‪:‬‬ ‫‪ o‬هاروها‬
‫‪ o‬کلتی ویتور ‪:‬‬
‫‪:‬‬ ‫‪ o‬رولر‬
‫‪ o‬انواع تیلیج ها ‪:‬‬
‫‪ -4‬عملیات زراعتی اولی ‪:‬‬
‫‪:‬‬ ‫‪ -2‬عملیه دومی‬
‫‪:‬‬ ‫تاثیرات عملیات زراعتی با ال ی خاک‬
‫تاثیرات عملیات زراعتی باالی امراض و حشرات ‪:‬‬
‫‪:‬‬ ‫تاثیر عملیات زراعتی با الی نباتات‬
‫فصل چهارم ‪:‬‬
‫تخم و بذر تخم‬
‫كیفیت تخم خوب ‪:‬‬
‫‪ .4‬مطابق به نوع باشد ‪:‬‬
‫‪ .2‬خالص بودن جینیتكي ‪:‬‬
‫‪ .8‬خالص بودن فزیكي ‪:‬‬
‫‪:‬‬ ‫‪ .1‬زنده بودن تخم‬
‫‪ .5‬جسه (سائز) خوب ‪:‬‬
‫‪:‬‬ ‫‪ .6‬صحتمندی‬
‫‪:‬‬ ‫‪ .7‬ذخیره تخم‬
‫‪ .3‬عاري بودن از گیاهان‪:‬‬
‫‪ .9‬تخم نباتات دیگر‬
‫‪ .41‬مزرعه تولید تخم ‪:‬‬
‫تخم با كیفیت عالی را از کجا بدست آوریم ‪:‬‬
‫صنو ف تخم ‪:‬‬
‫‪ .4‬تخم های نسلی ‪:‬‬
‫‪:‬‬ ‫‪ .2‬تخم پري بیسیك‬
‫‪:‬‬ ‫‪ .8‬تخم بیسك‬
‫‪:‬‬ ‫‪ .1‬تخم تصدیق شده‬

‫مارفولوجي تخم و ساختمان ان ‪:‬‬

‫نیش زدن جوانه ها ‪:‬‬
‫شرائط که برای جوانه زدن تخم ها ضرور ی می باشد‬

‫‪8‬‬
 ‫مرا حل جوانه زدن ‪:‬‬
‫طر ز جوانه زدن تخم ‪:‬‬
‫تداوی بذری ‪:‬‬
‫عملیات بذری ‪:‬‬
‫ارتباط عملیات بذری با نوع تخم ‪:‬‬
‫ارتباط عملیات بذری نظربه نوع عضونموی نبات‪:‬‬
‫ار تباط عملیات بذری با کیفیت تخم ‪:‬‬
‫ارتباط عملیات بذری با اقلیم و فصل سا ل ‪:‬‬
‫ارتباط عملیات بذری با وقت بذر‪:‬‬
‫ارتباط حاصلدهی خاک با اندازه تخم ریز‪:‬‬
‫ارتباط استعمال تخم باا ستفاده ازمحصول ‪:‬‬
‫وسائل که در بذرنمودن تخم هااستعمال می گردند‪:‬‬
‫فصل پنجم‪:‬‬
‫آبیاری ونیاز آبی نباتات زراعتی ‪:‬‬
‫‪:‬‬ ‫نیاز آبی نباتات مزروعی‬
‫‪:‬‬ ‫بعضی از اصطالحات مربوط‬
‫عوامل که نیاز آب گیاها ن را متاثر می سازد ‪:‬‬
‫‪ .4‬فکتور های اقلیمی ‪:‬‬
‫‪ .2‬استعمال مناسب آب ‪:‬‬
‫‪ .8‬آب خاک کیفیت آ ب آبیاری ‪:‬‬
‫‪ .1‬تقسیم اوقات آبیاری‪:‬‬
‫‪ .5‬مؤثریت سیستم های آبیاری ‪:‬‬
‫‪ .6‬استفاده مؤسر آب توسط نباتات‪:‬‬
‫‪ .7‬باال بردن مؤثریت استعمال آب ‪:‬‬
‫سیستم های آبیاری ‪:‬‬
‫سیستم تطبیق آب در مزرعه ‪:‬‬
‫‪ ‬آبیاری سطحی ‪:‬‬
‫‪ ‬آّبیاری زیر زمینی ‪:‬‬
‫‪ ‬آبیاری بارانی ‪:‬‬
‫‪ ‬آبیاری قطره ئ ‪:‬‬
‫‪ ‬سیستم های زهکشی ‪:‬‬
‫فصل ششم ‪:‬‬
‫عناصرغذائ نباتی‪ ،‬کود حیوانی و کود های کیمیاوی‬
‫کود های کیمیا وی نائتروجن دار‪:‬‬
‫‪ . .4‬یوریا ‪:‬‬
‫‪ . .2‬امونیم سلفیت ‪:‬‬
‫‪ . .8‬کلسیم امونیم نائتریت ‪:‬‬
‫کود ها ی کیمیاوی فاسفورس دار‪:‬‬

‫‪ . .4‬سنگل سوپر فاسفیت )‪:(SSP‬‬

‫‪ . .2‬تریپل سوپر فاسفیت) ‪: ( TSP‬‬

‫‪9‬‬
 ‫کود ها ی کیمیاوی پو تاش دار‪:‬‬

‫‪ .i‬سلفیت پوتاشیم ‪( SOP‬‬

‫‪ .ii‬میوریت پوتاشیم ‪ /‬پوتاشیم کلوراید ‪( MOP‬‬
‫کود های کیمیاوی مرکب ‪:‬‬

‫‪ .1‬دای امونیم فاسفیت ) ‪:( DAP‬‬

‫‪ .2‬نائتروفوز‪:‬‬
‫‪ .3‬مونو امونیم فاسفیت) ‪:( MAP‬‬
‫نائتروفوسکا یا ان پی کا ‪.:‬‬
‫مؤثریت استعمال کود های کیمیاوی ‪:‬‬
‫استعمال کود ها ی کیمیاوی ‪:‬‬
‫کود های حیوانی ‪:‬‬
‫استعمال کود سبز‪:‬‬
‫کمپوست ‪:‬‬
‫زراعت ‪ ،‬اقلیم ‪ ،‬زون های اقلیمی و نباتات مزروعی ا فغانستان‪:‬‬
‫‪ .a‬دشتهای شمالی کشور‪:‬‬
‫‪ .b‬کوه ها مرکزی ‪:‬‬
‫‪ .c‬تپه ها ودامنه تپه ها ی شرقی و جنوبی‪:‬‬
‫‪ .d‬مناطق غیر مرتفع جنوبی و غربی ‪:‬‬
‫فعالیت های عمده زراعتی در هر زون ذیال تشریح گردیده است‬
‫‪ -4‬مناطق شمال شرق ‪:‬‬
‫‪ -2‬شمال ‪:‬‬
‫‪ .iii‬شمال غرب ‪:‬‬
‫‪ .iv‬جنوب شرق ‪:‬‬
‫‪ .v‬شرق مرکزی ‪:‬‬
‫‪ .vi‬جنوب غرب ‪:‬‬
‫فصل هفتم ‪:‬‬
‫کنترول گیاهان هرزه‬
‫روش های کنترول گیاهان هرزه‪:‬‬
‫‪ -4‬روش غیر مستقیم کنترول گیاهان هرزه ‪:‬‬
‫الف ‪ :‬روش های وقایوی‪.‬‬
‫ب ‪ :‬روش ها ی زراعتی و محیطی ‪.‬‬
‫‪ -2‬روش مستقیم کنترول گیاهان هرزه ‪:‬‬
‫الف ‪ :‬روش منوال ( با دست ) ‪:‬‬
‫ب ‪ :‬روشهای میخانیکی ‪:‬‬
‫ج ‪ :‬روش های بیولوجیکی ‪:‬‬
‫د ‪ :‬روش های کیماوی ‪:‬‬
‫فصل هشتم ‪:‬‬
‫جمع آوری (در و نمو دن )‪ ،‬میده نمودن و ذخیره نمودن نباتات مزروعی‪:‬‬

‫‪10‬‬
 ‫فصل نهم ‪:‬‬
‫اصالح نباتات مزروعی ‪:‬‬
‫نسلگیر ی نباتی ‪:‬‬
‫وظایف نسل گیران نباتی ‪:‬‬
‫‪ .1‬حاصل بلند‪:‬‬
‫‪ .2‬اصالح خواص اگرانومیکی ‪:‬‬
‫‪ .3‬اصالح خواص فزیالوجیکی ‪:‬‬
‫‪ .1‬تغیر د ر دوران نموی ‪:‬‬
‫‪ .5‬مقاومت در برابر امراض ‪ ،‬حشرات ‪ ،‬و پیست ها ‪:‬‬
‫‪ .6‬اصال ح کیفیت ‪:‬‬
‫یک پروگرام اصالح نباتات مزروعی شامل موا رد ذیل میباشد‪:‬‬
‫‪ .1‬معرفی‬
‫‪ .2‬ایجاد تغیرات ارثی‬
‫‪ .i‬دو رگه ساختن (هایبریدائزیشن) ‪:‬‬
‫‪ .ii‬میوتیشن مصنوعی ‪:‬‬
‫‪ .iii‬پولی پالئدی ‪:‬‬
‫‪ .8‬انتخاب ‪:‬‬
‫‪ .1‬تحلیل وارزیابی ‪:‬‬
‫‪ .5‬ازدیاد ابتدای تخم ‪ ،‬منظوری و توزیع ساختن ورائتی ها ‪:‬‬
‫‪ .6‬نگهداری کلتیوار ها ‪:‬‬
‫‪ .7‬تکثیر و تولید تخم ها ‪:‬‬
‫‪ .8‬توزیع تخم ها به دهاقین ‪:‬‬
‫‪ .9‬ایجاد تکنالوژی تولید ی ا صالح شده‬
‫‪ .41‬روش های اصالح ویا نسلگیری نباتات‬
‫‪ .44‬روش های نسل گیری نباتات با گرده افشانی خودی ‪:‬‬
‫‪ .4‬معرفی‬
‫‪ .2‬انتخاب کتلوی‬
‫‪ .8‬دورگه سازی ‪:‬‬
‫‪ .1‬نسلگیری میوتیشن‬
‫‪ .5‬تشوکلچر و روش های انجینری جینیتیکی‬
‫‪ .6‬دورگه سازی انترسپیسفیک‬
‫روش ها ی نسلگیری نباتات با گرده افشانی کراس ‪:‬‬
‫‪ .4‬معرفی‬
‫‪ .2‬اتتخاب‬
‫‪ .8‬دورگه سازی‬
‫‪ .1‬ورائتی های مصنوعی یا سینتیتک‬
‫‪ .5‬نسلگیری موتیشن‬
‫‪ .6‬تشو کلچر و جنیتیک انجنیرنگ‬
‫روش نسلگیری نباتات که بواسط اعضای نموی خویش تکثر می نمایند‪:‬‬
‫‪ .4‬معرفی‬
‫‪ .2‬انتخاب کلونی‪:‬‬
‫‪ .8‬دورگه سازی‪ -‬انتخاب کلونی در نسل اول و نسل دوم‬
‫‪ .1‬نشو کلچرو انجینری جینیتیکی‪:‬‬

‫‪11‬‬
 ‫توزیع مختصر روش ها ی اصالح نباتات ‪:‬‬
‫‪:‬‬ ‫‪ .a‬انتخاب‬
‫‪ .b‬دو رگه سازی ‪:‬‬
‫فصل د هم ‪:‬‬
‫تناوب نباتات و سیستم زراعتی ‪:‬‬
‫‪:‬‬ ‫فوائد تناوب زراعتی‬
‫‪:‬‬ ‫ضروریا ت یک تناوب خوب‬
‫‪:‬‬ ‫مثالهای تناوب زراعتی‬
‫‪:‬‬ ‫مطالعات سفارش شده‬
‫‪:‬‬ ‫مأخذ‬
‫مخففات و اکرونایمز که در زراعت موارد استعمال بیشتر دارد‬

‫‪12‬‬
 ‫مقدمه‪:‬‬
‫بخاطر فهماندن و بلندبردن سطح دانش محصلین روش تدریس خا ص خود را دارم واز آنها‬
‫می خواهم تا از این مضمون با تاکید خا ص به مفاهیم آن معلومات حاصل نمایند‪ .‬این‬
‫لیکچرنوت ممکن مشابه به لحاف گدا با شد( که از توته ها ی با سایز ‪ ،‬شکل ‪ ،‬رنگ مختلف‬
‫ساخته شده است ) ولی مقصد آن برای مطالعه و ازدیا د معلومات محصلین در ابعاد مختلفه‬
‫تولید غله جات می باشد‪.‬‬
‫قبل از مواصلت ام به بوهنتون کابل بحیث پروفیسور مضمون تولید نباتات مزروعی (غله‬
‫جات) ‪ ،‬فزیالوجی نباتی و طرح تجارب در بوهنتون زراعت بیشاورایفای وظیفه می نمودم ‪ .‬و‬
‫قبل ازاینکه در بوهنتون بیشاورمصروف تدریس مضا مین فوق شوم ‪ ،‬د ر نسل گیری نباتی‬
‫وتولید نبا تات مزروعی (غله جات) بخش نباتا ت اقتصادی و بعد ا در شعبه غله جات بخش‬
‫تحقیق دیپارتمنت زراعت ایالت صوبه سرحد باکستان کار می کردم ‪ .‬در بخش تحقیقات ‪،‬‬
‫عضو یک گروپ که ورایتی ها ی گندم را در نتیجه کراس ورایتی مکسیپک با جرمپالزم‬
‫ورایتی های محلی انکشاف می دادندهمکار بودم‪ .‬هم چنان تحقیقاتی را با الی شالی ‪ ،‬پلی باب‬
‫(بلی دارها ) ‪ ،‬و جو هم اجرا نموده ام ‪ .‬تیسز ماستری بنده مطالعه جواری دورگه بوده‬
‫وتحقیق دکتورای خود را در مو رد سا یبین مطالعه نموده ام ‪ .‬تجارب کافی در تدریس‬
‫مضامین و تحقیق دیپارتمنت اگرانومی ‪ ،‬پوهنتون زراعت والیت سرحد پشاور دارم ‪ .‬به این‬
‫ترتیب من دارنده تجارب کافی در تولید نباتات مزروعی (غله جات) همرا ه با شغل زراعت‬
‫در دهات در یک قریه در‪ 5‬کیلومتر ی پشاور – نو شار که درجوارسرک عموی قرار دارد‬
‫دارم‪.‬‬

‫مواددرسی را ازمراجع معتبر مختلفه بخاطر تدریس در سمستر جاری جمع آ وری نموده‬
‫ام ‪ .‬اما نسبت به ضیقی وقت و مهارت کم که در تایب نمودن مواد درسی دارم ومسولیت‬
‫های دیگر نتوانستم بطور صحیح مواد تهیه و ترتیب شده درسی را برای این کورس ثانیا از‬
‫نظر بگذرانم بنا ء معذرت بنده را در مورد تایپو گرافیک ( تایپنگ ) وا شتباهات دیگر زبانی ‪،‬‬
‫تسلسل ‪ ،‬و حذف مطالب‪ ،‬تکرارمطالب و غیر ه ببذیرید‪ .‬گرچه متیقین هستم که شما زحمات‬
‫بنده را در جمع اور ی ترتیب این لیکچر نوت به چشم قدرخواهید نگریست ‪.‬‬

‫بنده خواهان نظریات ‪ ،‬پیشنهادات ‪ ،‬مشوره ها ی که خالهای موجود در این لیکچر نوت را‬
‫پر نماید وبه غناء آن افزوده شود می باشم ‪.‬دور ازامکان نخواهد بود تا مواد مهم دیگریکه‬
‫میخواهیدویا ازنظر شما مهم تلقی می گردد به این لکچر نوت به منظور انتقال معلومات برای‬
‫محصالن و برای رهنمای های بعدی عالوه نمود ه و به مفید یت ان بافزائید ‪.‬برعالوه این‬
‫مدرک معلومات بیشتری را می توانید از منابع و مراجع که دراین نسخه تذکر رفته است با‬
‫مطالعه بیشترتان دریابید ‪ .‬چانس خو ب را برا یتا ن مي خواهم ‪.‬‬

‫برای امتحان شما مواد موجود دراین لیکچر نوت و تمام موادیکه در صنف باالی آن بحث‬
‫و مناقشه صورت می گیرد شامل می باشد‪ .‬یک بار دیگر چانس خو ب برا ی شما می خواهم‬
‫‪ .‬خداوند سبحانه و تعلی مدد گار همه شما با شد ‪.‬‬

‫پروفیسور داکتر پیغام شاه‬

‫‪13‬‬
 ‫فهرست مندرجات‬
‫عنوان فصل ‪:‬‬
‫پیش گفتار ‪:‬‬
‫‪ -4‬مهارت ها ودانش تولید غله جات‬
‫‪ :4-4‬زراعت وتاریخچه ان‬
‫الف ‪:‬زراعت‬
‫ب ‪ :‬اگرانومی‬
‫ج ‪ :‬اگرانومست‬
‫د ‪ :‬تحقیق در اگرانومی‬
‫‪ : 2-4‬اهمیت نباتات مزروعی‬
‫الف‪ :‬نفوس و تهیه مواد غذائ‬
‫ب‪ :‬روش های ازدیاد مواد غذائ‬
‫‪ : 8-4‬منشاء نباتات مزروعی‬
‫‪ : 1-4‬طبقه بندی نباتات مزروعی‬
‫‪ : 5-4‬غله جات عمده جهان‬
‫‪ : 6-4‬انتخاب غله جات‬
‫‪ : 7-4‬طریقه های ازدیاد غله جات‬

‫ارتباط بین نباتات مزروعی و محیط ماحول ‪: II‬‬

‫‪ : 4-2‬عوامل محیطی‬
‫‪ : 2-2‬مناطق اقلیمی زراعتی‬
‫‪ : 8-2‬اقلیم افغانسنتان‬
‫‪ : 1-2‬عوامل اقلیمی که نمو نبات را متاثر می سازد‬
‫‪ : 5-2‬عوامل خاک‬
‫‪ : 6-2‬کود ها ی حیوانی و کیمیاوی‬
‫‪ : 7-2‬عوامل بیو لو ژیکی‬
‫سیستم ها ی شخم زنی ‪: III‬‬
‫‪ : IV‬تخم و بذرنمودن تخم‬
‫‪ : V‬نیاز آبی نباتات مزروعی و ابیاری آن‬
‫‪ : VI‬عناصر غذائ نباتات ‪ ،‬کود های حیوانی و کیمیاوی‬
‫‪ :VII‬جمع اوری ‪ ،‬میده نمودن و ذخیره کردن محصوالت‬
‫‪ :VIII‬اصالح نباتات مزروعی‬
‫‪ : IX‬تناوب زراعتی‬
‫مطا لعات سفارش شده‬
‫مخففات‬

‫‪14‬‬
 ‫اساسات تولید نباتات مزروعی ‪:‬‬
‫بنام خداوند الیزال درس تولید نباتات مزروعی سمستر اول را آغا ز می نمایم ‪ :‬خدائ که‬
‫نهایت رحیم و نهایت مهربان است ‪ ،‬جمله ثنا ء خدائی را که مالک و ادامه دهنده تمام هستی‬
‫است ‪ ،‬درود و صلوات به پیغمبر گرامی و محبوب ما محمد ( صلی هللا علیه وسلم ) ‪ ،‬به‬
‫فامیل مطهر و اصحاب کرام او‪.‬‬

‫خداوند (ج) اسمانها و زمین را پیدا نموده و درآن تما م آشیا را خلق نمود‪ .‬او جهان را ‪،‬‬
‫ستاره گان ‪ ،‬نظام شمس ‪ ،‬آفتاب را از نیست هست نمود و در کره ارض مو جودات حیه و‬
‫غیر حیه را خلق نمود ( سنگ ‪ ،‬گل ‪ ،‬هوا و اب ) ‪ .‬موجودات حیه به نباتات و حیوانات اطالق‬
‫گردیده که انسانها ها جزء آن می باشند‪ .‬مثالی از نباتات گندم ‪ ،‬جو ‪ ،‬جواری ‪ ،‬برنج‪ ،‬گرام ‪،‬‬
‫لوبیا ‪،‬آ فتاب پر ست ‪ ،‬سیب ‪ ،‬نیشکر ‪ ،‬پیاز ‪ ،‬کچالو‪ ،‬پنبه ‪ ،‬علوفه جات ‪ ،‬نباتات طبی ‪ ،‬وغیره‬
‫میباشند‪ .‬خداوند ( ج) زمین را یک فرش وسیع برای تولید نباتات غذائ گردانیده ‪.‬آفتاب را‬
‫منبع مهم تهیه انرژی برای انسانها گردانیده و انسانها بدون غذا و انرژی ز ندگی کرده نمی‬
‫توانند (یعنی بدون غذا )‪ .‬غذا که مرکبات عضوی میباشند تو سط نباتات سبز از شکل مالیکول‬
‫های غیر عضوی ساده با استفاده از انرژی افتاب تولید می گردد نباتا ت قدرت استعمال و‬
‫استفاده انرژی افتاب را دارند وبرای تهیه مواد غذائی برائ تمام حیوانات که انسانها نیز درآن‬
‫شامل اند از آن استفاده می نماید‪ .‬انرژی آفتاب بصورت دوامدار از آفتاب به زمین تابیده که‬
‫تو سط پگمنت های سبز و غیره برگ درختان گر فته می شود ‪ ،‬و در پروسه ترکیب ضیائی‬
‫(فوتو سنتیسز ) استعما ل می گردد تا مواد عضوی برای مصارف تمام مجودات هیتروتروف‬
‫و نمو و انکشاف خود نبات تولید گردد ‪ .‬خداوند ( ج) پرو گرام عجیبی را برای نمو و انکشاف‬
‫مو جودات حیه با ساخت یک میکانیزم برای زنده گی ‪ ،‬تکرار‪ ،‬تداوم وتغیرات ایجا د نموده‬
‫است ‪ ،‬پر وگرام ها برای نموی متفاوت و انکشاف انواع مختلف ورایتی های نباتات تا به حد‬
‫پیچیده در اندازه و شکل نباتات بزرگ و رسیده ونبات کوچک که ازیک تخم کوچک‬
‫انکشاف می نماید ‪.‬‬
‫بطور مثال شکل و سایزتخم انجیر ‪ ،‬امروت ‪ ،‬خرما ‪ ،‬توت ‪ ،‬گندم ‪ ،‬جواری ‪ ،‬زغر ‪ ،‬و‬
‫تنباکو را مشاهد نموده و بعدا آنرا با نبات رسیده آن که از تخم تولید گردیده مقایسه نمائید ‪ ،‬در‬
‫اینجا به نشانه از خلقت عجیب خداوند ( ج ) متوجه خواهد شد‪ .‬نشانه ای حیرت انگیز از‬
‫خلفت خداوند (ج) است برای کسانیکه که با هوشیار ی و عقلمند ی آشیا را در چوکات واقعی‬
‫آن می بینند‪.‬‬

‫‪15‬‬
 ‫فصل اول‬
‫مهارت هاو معلومات در مورد تولید نباتات مزروعی ‪:‬‬
‫‪ : 1-1‬زراعت و تاریخچه آ ن ‪:‬‬
‫قبل از اینکه به ارائه تاریخچه زراعت بپردازیم بهتر خواهد بود تا چند اصطالح که‬
‫ذکر آن ضرور ی میبا شد یاد آور شویم ‪.‬‬

‫زراعت ‪ :‬زراعت عبارت از کشت نمودن مزارع به شمول تمام عملیات مزرعه ای و تنظیم‬
‫آن به منظور تولید موفق محصوالت نباتی و حیوانی می باشد‪.‬‬
‫زراعت می تواند طور ی تعریف گردد که علم استفاده واستعما ل نباتات راگویندکه انرژی‬
‫آفتاب را به تولیدات نباتی تبدیل نموده و ذخیره شده بتواند ‪ ،‬توسط انسانها د ر جا ها ی دیگر و‬
‫یا در اوقات بعدی بعد از ذخیره مورداستعما ل قرارگیرد‬
‫الف ‪ :‬زراعت ‪:‬‬
‫زراعت محور اصلي انکشاف اقتصادي را تشکیل میدهد‪ .‬زراعت غذا را تهیه مینماید‬
‫مثال ( نان ‪ ،‬کیوری ‪ ،‬برنج ‪ ،‬شیر ‪ ،‬گوشت ‪ ،‬تخم ‪ ،‬میوه جات ‪ ،‬و سبزیجات ) لباس ‪ ،‬پنا گا ه‬
‫و غیره ضروریات برای بشریت که در تغذیه حیوانات وحشی و اهلی نیز شامل است‬
‫‪.‬زراعت یک شغل عمده بوده و اکثریت نفوس جهان به زراعت اشتغال داراند ‪ .‬هم چنان منبع‬
‫برای کاریابی است ‪ ،‬مانند اینکه در کشورهای مختلف در امور کشاورزی استخدام صورت‬
‫میگیرد‪ .‬زراعت در تداوم عواید صادراتی سهیم است ‪ .‬مواد خام را برای فابریکات تهیه می‬
‫دارد ‪،‬و یک مارکیت عمده برای تولیدات کارخانه جات می باشد ‪ .‬چیزیکه توسطه زراعت‬
‫تولید می گردد و اقعا تاثیر عمده ای باالی خوشی ها ‪ ،‬سعادت و رفاه و غیر وابستگی های‬
‫مردم می گذارد‪ .‬برای انکشاف بخش های دیگر اقتصادی ‪ ،‬زراعت یک انجن رهبری کننده یا‬
‫راننده در تمام کشور های پیشرفته بوده وهم چنان در کشور ها ی رو به انکشا ف مانند‬
‫افغانستان تا مدتی خواهد ماند‪.‬‬

‫ب ‪ :‬اگرانومی ‪:‬‬
‫عبارت از علمیست که با تولید نباتات مزروعی و تنظیم مزرعه سروکارد دارد‪ .‬اکثرا‬
‫شامل تولید نباتات مزروعی ‪ ،‬نسلگیر ی نباتی ‪ ،‬فزیالوژی نباتی و بایو تکنالوژی ( که با تولید‬
‫ورایتی های جد ید سروکاردارد) ‪ ،‬تنظیم خاک و حاصلخیزی آن میباشد‬
‫ج ‪ :‬متخصصن زراعت ‪:‬‬
‫به شخص گفته می شود که زمین را کشت میکند و نباتات را تولید می نماید و یا اینکه‬
‫حیوانات را نگهمیدارند‪.‬ویا بطور خالصه شخص ماهریکه وظیفه تولیدنباتات و اداره فارم را‬
‫به عهده دارد‪.‬‬
‫د ‪ :‬اگرانومست‪:‬‬
‫شخص ماهر ویا دانشمند یکه مزارع وفارم ها را تنظیم ونباتات مزروعی را تولید می‬
‫نماید‪.‬‬
‫ه ‪ :‬محصول ‪:‬‬
‫طوری تعریف می گردد که (هر نباتیکه به یکی ازمقاصد مورد استفاده انسان قرار می‬
‫گیرد کراپ گفته می شود) اما بصورت عام طوری تعریف مینما یم " عبارت از نباتا تیکه‬
‫توسط انسان استعمال میگردد وکشت یا بذر آن اقتصادی باشد " ما نند تخم ها‪ ،‬میوه ها ‪ ،‬ریشه‬
‫ها ‪ ،‬برگ ها ‪ ،‬و حصص دیگر محصول منحیث غذا مورد استفاده قرار می دهیم ‪ .‬هم چنان‬
‫بعضی تخم ها ‪ ،‬برگ ها‪ ،‬ساقه ها و قسمت های دیگر نبات ونباتات وحشی که دوباره تولید‬

‫‪16‬‬
‫تخم می نمایند بحیث غذا و در تغذیه حیوانات خویش مورد استفاده قرار میدهیم ‪.‬بعضی از‬
‫حصص نباتات و تولیدات نباتی توسط انسانها به مقاصد مختلف مورد استفاد ه قرار میگیرند‬
‫مانند تهیه لباس ‪،‬پناگاه ‪ ،‬مواد سوخت ‪ ،‬ادویه ‪ ،‬مصالحه جات ‪ ،‬تیل و مقاصد متعدد دیگر ‪.‬‬
‫گندم ‪ ،‬برنج ‪ ،‬جواری ‪ ،‬نخود ( چنه) ‪ ،‬نسک ‪ ،‬سه برگه ‪ ،‬شبدر‪، ،‬فتاب پرست ‪ ،‬کچالو‪ ،‬بامیه ‪،‬‬
‫بادنجان سیاه ‪ ،‬سیب ‪ ،‬انگور و مثال های از محصول یا کراپ می باشند‪.‬‬
‫و‪ :‬وظیفه اگرانومست ‪:‬‬
‫اگرانومست مسؤلیت ازدیاد حا صالت نباتات را به منظور ایجاد مصؤنیت غذائی ‪ ،‬دور‬
‫نمودن فقر ‪ ،‬بلند بردن معیار زندگی دهاقین می با شد که تمام این فعالیت ها به بر قراری‬
‫صلح می انجامد ‪ .‬وظیفه اگرانومست اینست که نباتات را نسلگیری و تکنالوژی مناسب تولید‬
‫نباتات را که شامل ایجاد ورایتی های اصالح شده نباتی و عملیات بهتر زراعتی بوده ‪ ،‬به‬
‫مردم رهنمائی کند تا سطح تولیدات باال رود ‪.‬‬
‫ز ‪ :‬مصؤنیت غذائ ‪:‬‬
‫غذا کافی با قیمت ها ی مناسب به تمام اهالی یک منطقه ‪ ،‬والیت و یا یک کشورمی‬
‫باشد‬
‫ه ‪ :‬تحقیق در اگرانومی ‪:‬‬
‫قبل از سا ل ‪ 1900‬میالدی تحقیقات در نباتات مزوعی بواسطه متخصصین نباتات‪ ،‬کیمیا‬
‫دانها و فزیک دان ها اجرا می گردید ‪ .‬تحقیقات سیستیماتیک باایجاد ستیشن های تحقیقاتی‬
‫زراعتی ایجاد گردید که در قرن ‪ 20‬ما هرین زراعت و اگرانومست ها تحقیقات خویش را در‬
‫موارد اتی اغا ز نمودند‪:‬‬
‫الف ‪ :‬اصالح نمودن ورایتی های نباتات مختلف‬
‫ب ‪ :‬انکشاف تکنالوژی مناسب تولید نباتات‬
‫تحقیقات زراعتی و اگرانومیکی ضروری بوده تا مشکالت دهاقین را حل نمایند و پیکیج‬
‫های اصالح شده تکنالوژی تولید ی برای نباتات مختلف را ایجاد ومعرفی نمایند‪ .‬هم چنان در‬
‫ازدیا د حا صالت و تقویه درامد ویا عایدات دهاقین ضروری پنداشته می شود‪ ،‬مصارف تو لید‬
‫ی را کمتر ساخته ‪ ،‬کیفیت تولیدات را اصالح می نماید‪ .‬و تداوم تولید حا صال ت به نسل های‬
‫آ یند ه را ازدیاد می بخشد ‪ .‬به منظور متداوم ساختن تولیدات زراعتی یکی از اهداف عمده‬
‫محقیقین باید حفظ منابع طبیعی ‪ ،‬پاک بودن محیط و مصؤنیت غذائی باشد ‪.‬‬
‫و ‪ :‬تاریخچه زراعت ‪:‬‬
‫در ابتدا بشرمتکی بشکار حیوانات وحشی بودند ‪ ،‬از برگ ها ‪ ،‬ریشه ها ‪ ،‬تخم ها ‪ ،‬توت‬
‫و میوه جات استفاده می نمودند‪ .‬بعد از یک دوره طوالنی زند ه گی باالی میوه جات وحشی‬
‫توت های وحشی و باالی شکار ‪ ،‬به اثر ازدیاد جمیعت تهیه مواد غذائی ضرورت مردم را‬
‫تکافو نه نمود‪ .‬بشر در سدد این شدتا جا های را به خاطر مسکن گزینی خویش انتخاب نمایند‬
‫که به آسانی بتوانند نباتات مورد نظر خویش را بذر ومحصوالت حیوانی شانرا بدست آوردند‬
‫‪.‬‬
‫بهمین شکل انسانها جاهای مناسب را برا ی بودوباش خویش وتولید نباتات انتخاب وشروع به‬
‫کشت و کارنمودند‪ ،‬کشت و کار معموال در جا ها ی آغاز گردید که نزدیک به منابع آب بودندو‬
‫نباتات درآنجا نمو خو ب داشتندو واینکه زراعت از شرق میانه اغاز گردیده دور ازامکان‬
‫نیست‪.‬‬
‫ز ‪ :‬تاریخچه تولید نباتات مزروعی ‪:‬‬
‫تولید نباتات با اهلی ساختن نباتا ت شروع گردید تا تهیه ویا توزیع طبیعی غذاوتولیدات‬
‫دیگر را یاری رساند‪ .‬دهاقین قرن ها ی گذشته در یافتند که فن تولید نباتات رابا مشاهدات ‪،‬‬
‫تجارب وطورتصادفی انکشاف دادند‪ .‬آنها مشاهده نمودند و بخاطر سپردند که نباتات در جا‬
‫های اصلی خویش می رویند ( وقت سبز شدن نباتات راآموختند) ‪ ،‬از ساحات آبیاری شده‬

‫‪17‬‬
‫حاصالت خوب بدست آوردند ( دریافتند که آبیاری برای نمو نباتات بسیاری مهم بوده ) ‪،‬‬
‫نباتات در نزدیکی تجمع با انباری مواد عضوی خوبتر روئیدند و نموی بهتر نمودند (‬
‫ضرورت به استعمال کود های حیوانی کشف گردید) و هم چنان دیده شد که در مزارع گندم‬
‫بعضی خوشه ها ی گندم نموي بسیا ر خو ب و دانه ها با سائز بزرگ تشکیل داده اند (‬
‫دریافتند که انتخاب در خوشه ها ضروری می باشد)‬

‫انتخاب در ابتدا صورت گرفت و بعد به اهلی ساختن نباتات انجامید‪ .‬فن تولید و کشت نباتات‬
‫نسبت به مدنیت اولیت داشته و تاحال بدون تغیر وحتی یکسان باقی مانده است فن تولید نباتات‬
‫از والدین به اوالد انتقال یافته و دهاقین تا حال چنین روش ها را در تولید نباتات تعقیب می‬
‫نمایند‪ .‬مطالب ضروری فن تولید نباتات ذیال تذکر رفته است ‪:‬‬
‫‪ -1‬جمع آوری و نگهداری تخم نباتات مورد نظر جهت کشت آن در فصول بعدی ‪.‬‬
‫‪ -2‬از بین بردن تمام انواع نباتات که در مزرعه می رویند ‪ .‬قطع و سرشاخ بری نباتات ‪،‬‬
‫بش ها درختان و علف ها ‪.‬‬
‫‪ -3‬شخم زدن خاک ( شوردادن خاک ) به منظور آ ماده ساختن بستر تخم در خاک‪ ،‬مانند‬
‫قلبه کردن ‪ ،‬خیشاوه کردن ‪ ،‬کندن و چپه نمودن خاک و غیره ‪.‬‬
‫‪ -4‬بذر نمود ن تخم وقتیکه هوا و موسم برای سبز شدن تخم و بعدا به نمو و انکشاف آن‬
‫مساعد میگردد مثلیکه قبال تجربه گردیده است ‪ ،‬استعمال طریقه های مناسب ‪ ،‬اندازه‬
‫تخم ریز با عمق مناسب بذر‪.‬‬
‫‪ -5‬از بین بردن گیاهان هرزه بواسطه خیشاوه کردن ‪ ،‬قطع کردن واز بیخ کندن بته ها‪.‬‬
‫‪ -6‬آبیاری نباتات وقتیکه مزرعه به آب ضرورت پیداکند‪- .‬‬
‫‪ -7‬استعمال ویا تطبیق کود های حیوانی تا نباتات نموی بیشتر نمایند و حاصالت آن زیاد‬
‫گردد‪.‬‬
‫‪ -8‬حفاظت ونگهداری نباتا ت از دشمنا ن طبیعی شان ‪.‬‬
‫‪ -9‬درو نمودن نباتات وقتیکه به پختگی برسند ویا به مرحله ئ رسیده باشد که استعمال آن‬
‫مناسب باشد‪.‬‬
‫جمع آوری ‪ ،‬میده نمودن ‪ ،‬پروسس و ذخیره حا صالت بدست آمده ‪ .‬ماشین‬ ‫‪-10‬‬
‫االت فارم کار مزرعه را سرعت می بخشد که در آنصورت یکنفر با استعمال ماشین‬
‫االت مانند تراکتور ‪ ،‬تخم پاش ‪ ،‬ریپر ‪ ،‬تریشر ‪ ،‬کمبائن ‪ ،‬سپریروغیره ساحه زیادی را‬
‫تحت اداره خود آور ده می تواند‪ .‬ماشین االت فارم دهاقین را قا در می سازند تا کار ها را‬
‫به طریقه های مناسب و به اسرع وقت با زحمت کم اجرانماید‪.‬‬

‫ح ‪ :‬تولید نباتا ت منحیث یک علم ‪:‬‬

‫در ابتداء تولید نباتات اصالح شده نتیجه تطبیق موفقانه و مؤثر علم نباتات‪ /‬کیمیا ‪ ،‬وفزیک‬
‫در مراحل مختلف می باشد ‪ .‬اگرانومی منحیث یک علم (سا نس ) در اوائل قرن ‪ 20‬با تطبیق‬
‫علوم هماهنگ کنند ه طبیعی و بیالوژیکی در تولید نباتات رول مهم داشته است‪ .‬قبل از ‪1900‬‬
‫متخصصین اگرانومی به حیث بوتانست ها ‪ ،‬کیمیادان ها ‪،‬و فزیک دانه ها تربیه (تریند)‬
‫گردیده بودند وتحقیقات قبل از آ ن در اوائل قرن ‪ 20‬توسط بوتانست ها ‪ ،‬کیمیادان ها ‪،‬و‬
‫فزیک دانه ها و دهاقین عالقه مند اجرا گردید و هم چنان توسط باغداران که بعدا با توافق‬
‫اگرانومست ها گردیدند ‪.‬‬
‫‪ : 2-4‬اهمیت نباتا ت مزروعی ‪:‬‬
‫نباتات مزروعی برای انسان غذا و برای حیوانات خوراکه و همچنان برای انسان الیاف‬
‫برای لباس ‪ ،‬ومواد سوخت ادویه ‪ ،‬چربی و مواد برای سرپناه آماده نموده دارای اهمیت می‬
‫باشد ‪ .‬نباتات مزروعی حدود ‪ 97-90‬فیصد ساحه کشت نباتات را در بر گرفته – نباتات غذائ‬

‫‪18‬‬
‫نان ما را تهیه نموده و ضمنا برنج‪ ،‬ماش‪ ،‬لوبیا ‪ ،‬روغن و بوره ما را تهیه میکند ‪ .‬نباتات‬
‫خوارکه حیوانی که برای محصوالت حیوانی ضروریست تهیه میکند مانند شیر ‪ ،‬گوشت ‪،‬‬
‫تخم وغیره ‪ .‬نباتا ت مزروعی وسیله معیشت برای قسمت زیاد نفوس بوده و حیات دهاقین از‬
‫تولیدات ان تامین میشود ‪ .‬نباتا ت مزروعی برا ی اعضای فامیل وبه دیگران کار فراهم‬
‫میکند نبات ات برای صنائع مواد خام تهیه کرده و در عین زمان تولید منابع را مصرف میکند‬
‫تولیدات نباتی صادر شده و اسعار خارحی را حاصل میکند ‪ .‬تولید مزید نباتی وا ردات‬
‫محصوالت نباتی را کا هش داده هم چنان تولید نباتا ت مواد زیاد را مصرف کرده و با کیزگی‬
‫محیط را تضمین میکند و محیط را ستره و گوارا میسازد ‪ .‬نبات ت کاربندائ اکساید هوا را‬
‫مصرف کرده و هوا را صاف میسازد یک محصول متوسط هوای محیط نزدیک را با ارتفاع‬
‫‪ 550‬متر روزانه صاف میسازد ‪ .‬تاثیر نباتات بخصوص درموسم گل‪ ،‬محیط سا لم و گوارا و‬
‫دلپذیرآماده میکند ‪ .‬نموی نباتا ت از سیل بردگی جلوگیری نموده و بخاطر کم ساختن گرد و‬
‫خاک محیط را مطبو ع می سازد ‪ .‬چیزیکه با ال ی نباتا ت واقع میشود سعا دت‪ ،‬آزادی و‬
‫خوشبختی انسانرا متاثر میسازد – نباتا ت منبع خیلی مهم و ارزان غذا برای دهاقین و سایر‬
‫مردم مباشد‪.‬‬
‫الف ‪ :‬نفوس و تهیه مواد غذائی ‪:‬‬
‫غذا مجموعی که به منظور تغذیه اعضای یک فامیل در یک والیت ویا یک کشور‬
‫ضروری می باشد می توانیم از معادالت ساده ذیل محاسبه نمایم‪:‬‬

‫مواد غذائ مجموعی مورد ضرورت = تعداد افراد ‪ x‬مقدار غذا ی مورد ضرورت برای یکنفر‬

‫وقتیکه نفوس زیاد می گردد ضرورت به مقدار مجموعی مواد غذائی یک خانواده ‪ ،‬والیت ویا‬
‫کشور با المی رود ‪ .‬درینصورت باید مواد غذائی بیشتر توسط تولید نباتات تولید گردد ‪.‬‬
‫روش ازدیاد مواد غذائ ‪:‬‬
‫مقدار مجموعی تولید مواد غذائ = ساحه که بذرگردیده ‪ x‬حاصل در فی واحد زمین‬

‫اگر بخواهیم که تولیدات غذائی را ازدیاد بخشیم ‪ ،‬باید یا ساحه بذررا زیاد نمایم ویا حاصل فی‬
‫واحد زمین را ‪ .‬ازدیاد ساحه مورد بذر محدود است ‪ ،‬پس باید تمرکز تالش های ما به زیاد‬
‫نمودن حاصل در فی واحد زمین گردد‪.‬بناء اجازه دهید تا حاصالت نباتات را مورد تحلیل‬
‫قراردهیم‪ ،‬حاصالت نباتات ساختار جینیتیکی ورایتی ها و چگونگی محیط ماحول ان می‬
‫باشد‪.‬‬

‫)‪Y = f (G x E‬‬
‫یا !‬
‫)‪Y = (V x CP‬‬
‫در معادالت فوق ‪:‬‬
‫‪ :‬حاصل که بدست می آید‬ ‫‪Y‬‬
‫‪ :‬پوتنشیل جینیتییکی انکشاف نمو و ازدیاد حاصل‬ ‫‪G‬‬
‫‪ :‬محیط ماحول‬ ‫‪E‬‬
‫‪ :‬ورایتی‬ ‫‪V‬‬
‫‪ :‬عملیات زراعتی‬ ‫‪CP‬‬

‫بناء می توانیم حا صالت نباتات را بواسطه استفاده از عوامل جینیتیکی و عوامل محیطی‬
‫افزود بخشیم ‪ .‬متخصصین نسلگیری نباتات در محطویات جنیتیکی نباتات مداخله نموده و‬

‫‪19‬‬
‫ورایتی های را بوجود می آورند که دارای قابلیت بیشتر حاصلدهی باشند ‪ .‬اگرانومست ها‬
‫در عوامل محیطی مانند انتخاب ساحه ‪ ،‬موسم نموی وعملیات زراعتی مانند آبیاری ‪،‬‬
‫استعمال کود های حیوانی ‪ ،‬کودهای صنعتی ‪ ،‬کنترول گیاهان هرزه وغیره مداخله می نمایند‬
‫‪.‬‬
‫روش های ازدیاد حا صالت نباتات را در بخش های آینده مورد بحث خواهیم گرفت ‪ ،‬گرچه‬
‫اصالح قدرت تولیدی نباتات یکی از روش های عمده برای ازدیاد مواد غذائی می باشد ‪.‬‬
‫میتود های دیگر ازدیاد تولیدات غذائی قرارذیل شرح می گردد‪.‬‬

‫ملتیپل کراپنگ(چند کشته) ‪ :‬کشت ساالنه بیشتر از یک نبات در عین ز مین ‪.‬‬ ‫‪-1‬‬
‫ازدیاد تولید محصوالت حیوانی با ازدیاد تولید علوفه جات ‪.‬‬ ‫‪-2‬‬
‫ا زدیاد تولید میوه جات و سبزیجات ‪.‬‬ ‫‪-3‬‬
‫ماهی پروری و ماهی گیری در دریا ها و ابحار‪.‬‬ ‫‪-4‬‬
‫اصالح چراگاه ها تا تولیدات حیوانی را ازدیاد بخشد‪.‬‬ ‫‪-5‬‬
‫فارم های تولید لبنیات و مرغداری ‪.‬‬ ‫‪-6‬‬

‫‪ : 8-4‬منشاء نباتات مزروعی ‪:‬‬

‫منشاء جینیتیکی نباتات مزروعی ‪:‬‬
‫نباتات مزروعی از انواع وحشی آ ن توسط دهاقین اولی با انتخاب و جمع آور ی بدست‬
‫آمده است ‪ .‬دهاقین ابتدائ نباتات را با نمو بهتر ‪ ،‬تخم بزرگ ‪ ،‬میوه بزرگ و حاصل زیاد‬
‫انتخاب می نمودند‪ .‬که البته تفاوت ها در بین انواع وحشی آن وجو د داشت بدین اساس انتخاب‬
‫آنها مؤثر تمام گردید‪ .‬ایجاد تفاوت ها ی جینیتیکی در پروگرام جینیتیک در تمام اشكال زندگی‬
‫نباتات شامل گردید‪ .‬بعضی انواع نباتات به شکل موتانت منشا گرفتند ‪ ،‬بعضی نباتات‬
‫مزروعی از میوتیشن منشاء گرفته و بواسطه دورگه سازی تعقیب گردیده تا اختالفات دیگر‬
‫جینیتیکی را رهبری نماید ‪ ،‬و بواسطه انتخاب مصنوعی و طبیعی دهاقین زمانها تعقیب گردید‬
‫‪ .‬تا حال بعضی دیگر انواع نباتات بواسطه انتخاب پولی پالیدی وحشی بعد از مضاعف‬
‫نمودن کر وموزوم های شان تحت شرائط طبیعی منشاء گرفته اند‪ .‬بعضی از انواع نباتات‬
‫مزورعی در نتیجه عملیه کراس با سپیشز های دیگر منشاء گرفته اند‪.‬‬

‫منشاء جغرا فیای نباتات مزروعی ‪:‬‬

‫نباتات مختلف از مناطق مختلف منشاء گرفته اند ‪ .‬عده از نباتات مانند گندم ‪ ،‬جو ‪ ،‬سائبین‬
‫و باجره در دنیائ کهنه ( قاره های بغیر از امریکا) و نباتات دیگر مانند جواری ‪ ،‬کچالو ‪ ،‬از‬
‫دنیا ی جدید ( ایاالت متحده امریکا) منشاء گرفته اند ‪ .‬هفت مرکز عمده در جهان وجوددارد که‬
‫‪:‬‬ ‫مانند‬ ‫سازد‬ ‫می‬ ‫وانمود‬ ‫را‬ ‫نباتات‬ ‫جغرافیای‬ ‫منشاء‬

‫)‪ Abyssinia ( Ethiopia‬ایتوپیا‬ ‫‪-4‬‬

‫‪ Asia Minor center‬مرکز آسیای صغیر‬ ‫ََََ‬ ‫‪-2‬‬
‫‪ Central Asia center‬مرکز آسیای مرکزی‬ ‫‪-8‬‬
‫‪ Middle east center‬مرکز آسیای میانه‬ ‫‪-1‬‬
‫‪ Hindustan center‬مرکز هندوستان‬ ‫‪-5‬‬
‫‪ China center‬مرکز چین‬ ‫‪-6‬‬
‫‪ Central America center‬مرکز امریکای مرکزی‬ ‫‪-7‬‬
‫َ ‪ South America center‬مرکز امریکای جنوبی‬ ‫‪-3‬‬

‫‪20‬‬
 ‫‪ 1-4‬طبقه بندی نباتات مزروعی ‪:‬‬

‫طبقه بندی نباتات مزروعی درمعرفی نباتات و شناسائ روابط میان آنها با ما همکاری‬
‫نموده و نباتات شناخته شده به مقاصد مختلف مورد استفاده قرار می گیرند‪ .‬در طبقه بندی نباتا‬
‫ت از روش های مختلف استفاده به عمل آمده است که ذیال تذکر رفته است ‪:‬‬
‫‪ -2‬طبقه بندی نباتات به اساس مشابهت ها ی آن ( طبقه بندی نباتی )‬
‫‪ -3‬طبقه بندی به اساس استعمال ( طبقه بندی اگرانومیکی )‬
‫‪ -4‬طبقه بندی نباتات به اساس مقاصد خاص‬
‫‪ -5‬طبقه بندی های دیگر مانند ‪:‬‬
‫‪ .a‬دوران حیات‬
‫‪ .b‬مو سم یا فصل نمو‬
‫‪ .c‬به اساس اقلیم‬
‫‪ .d‬به اساس فوتو پیریود‬
‫‪ .e‬به اسا س خصوصیات نمو‬
‫‪ .f‬به اساس طرز گرده افشانی‬
‫‪ .g‬به اساس روش تکثیر‬
‫‪ .h‬به اسا س نوعیت عملیه ترکیب ضیائی‬

‫الف ‪ :‬طبقه بندی نباتی ‪:‬‬

‫طبقه بندی نباتی عبارت از طبقه بندی بسیار سابقه و قدیمی نباتات که با اساس مشابهت‬
‫حصص مختلف نبات می باشد‪ .‬بواسطه کارل لینیه در سالهای ( ‪ ) 1778 ----1707‬معرفی‬
‫گرد ید بعد از معرفی این سیستم چندین مراتبه تجدید نظر گردیده است ‪ .‬لینیه سیستم نام گذاری‬
‫دوگانه را معرفی نموده و در این سیستم هر نبات را به دو نام مسسما نمود‪ .‬اسم اول ان جینس‬
‫را نشان می دهد و اسم دو م که با حرف کوچک شروع می گردد سپیشز را نشان می دهد ‪.‬‬
‫بطور مثال‪ .‬اسم گندم معمولی‬

‫‪Triticum vulgare L.‬‬

‫و تمام نباتات به اساس مشابهت ها ی شان به شعب چهار گا نه یا فایلم عمده مبنی بر‬
‫خصوصیات ساختاری تقسیم گردیده اند‬
‫‪ -4‬تیلو فایتا ‪Thallophyta :‬‬
‫این فایلم شامل نباتات پست که عاری ا زبرگ ‪ ،‬ریشه ‪ ،‬ساقه و گل می باشند مثال های‬
‫عمده ان ا لجی ‪ ،‬فنجی ‪ ،‬بکتریا می باشد‪ .‬این نباتات به شکل نباتات مزروعی بذر نگردیده‬
‫وسبب امراض در نباتات دیگر می گردند‪ .‬یکی از سپیشز های که بحیث سبزی مورد بذر قرار‬
‫می گیرد فنجی ( سماروق ) میباشد ‪.‬‬
‫‪ -2‬برایو فایتا ‪Bryophyta :‬‬
‫این فایلم شا مل نباتات سبز کو چک بوده که دارائ تکامل عالی اند و یا با نباتات عالی‬
‫مشابه اند ‪ .‬ودر مزارع به حیث نباتات مزروعی کشت نمی گردند‪.‬‬
‫‪ : -8‬تریدو فایتا‪Pteridophyta :‬‬

‫‪21‬‬
‫اینها شامل نباتات سبز کوچک وعائوی ( واسکولری ) که دارای ریشه ‪ ،‬ساقه ‪ ،‬و برگ‬
‫ها اند می باشند ‪ .‬این شعبه به دو کال س تقسیم می گردد ‪ .‬اینها گل تولید نمی نمایند از طریق‬
‫سپور تکثر نموده وبه منظور استفاده بذر نمی گردند‬
‫‪ :-1‬سپرماتو فایتا ‪:‬‬
‫این شعبه شامل نباتا ت عالی و انکشاف یا فته بوده گل و تخم تولید کرده شامل دو صنف‬
‫می گردند ‪.‬‬
‫الف ‪ :‬جمنو سپرم ها ‪:‬‬
‫این نباتات تخم تولید میکنند اما نه در تخمدان ‪ .‬چوب های ( تمبر های ) بسیار‬
‫مهم به این کالس ارتباط می گیرند ‪ .‬هیچ نو ع از نباتات این کالس کشت نشده اند‪.‬‬
‫ب ‪ :‬انجیوسپرم ها ‪:‬‬
‫این نباتات تخم را در داخل میوه تولید می نماید وشامل نباتات اند که دارای‬
‫اهمیت زیاد اقتصادی ‪ ،‬در تهیه غذائ انسانی و حیوانی ‪ ،‬الیاف ها وغیره می باشد دو سب‬
‫کتیگوری انجیو سپرم ها وجود دارد که عبارت اند از ‪:‬‬
‫‪ .I‬یک مشیمه ها ‪)Monocotyledons( :‬‬
‫این گروپ نباتات دارای تخم یک مشیمه ئ بوده و اکثرا غذا را در اندوسپرم‬
‫ذخیره می نماید ‪ .‬دارای برگ های باریک و نوک تیز که شامل گندم ‪ ،‬شالی ‪ ،‬جواری‬
‫‪ ،‬جو و غیره می باشد و مربوط به فامیل ‪ Graminae‬یا ) ‪ ( poacea‬می باشند ‪.‬‬

‫‪ .II‬دومشیمه ها یا‪)Dicotyledons( :‬‬

‫نباتات این گروپ دارائ تخم های دو مشیمه ئ بوده و مواد غذائ خود را در‬
‫مشمیه ها ذخیره می نمایند ‪ .‬نباتات عمده این گروپ عبارت اند از مشنگ ‪ ،‬موم پلی‬
‫‪ ،‬پنبه ‪ ،‬تمباکو ‪ ،‬سائبین ‪ ،‬آفتاب پرست ‪ ،‬زغر و تعداد زیادی دیگر در این گروپ‬
‫شامل اند ‪.‬‬
‫کالس ها و سب کالس ها به اردر ها تقسیم می گردد ‪ .‬اردر به فامیل ها و فامیل ها به‬
‫جینرا و جینرا به سپیشز و هر سپیشز ممکن دارائ انواع زیادی باشند ‪ .‬واحد اساسی‬
‫در طبقه بندی نباتی سپیشز می باشد ‪ .‬این گروپ کاری به اگرانومست ها ‪،‬متخصصین‬
‫نسل گیری نباتی و گیاه شناسان می باشد‪ .‬سپیشز را طوری تعریف می نمایم ‪ :‬یک‬
‫گروپ مشابه نباتات که در میان خود به شکل نورما ل القاح گردیده و دارای چندین‬
‫خا صیت مشترک باشند ‪ .‬سپیشز های باهم مشابه را تحت یک جینس و جینس های‬
‫مشابه را به فامیل و فامیل های مشابه را به اردر و اردر های مشابه را به کالس و‬
‫کالس های مشابه را به شعبه و یا فایلم طبقه بندی می گردند‪ .‬مثال ذیل مو ضوع را‬
‫روشن خواهد نمود ‪.‬‬

‫‪22‬‬
 ‫گندم عادی‬
‫اسم نبات‬
Triticum aestivum. L
: ‫نام علمی نبات‬
aestaivum
: ‫سپیشز‬
Triticum
: ‫جینس‬
Poaceae (graminae)

Graminales : ‫فامیل‬

Monocotyledonae : ‫آردر‬

: ‫سب کالس‬
Angionspermae

: ‫کالس‬

Spermatophyta : ‫دیویژن یا فایلم‬

. ‫اسمای علمی عده ئ از نباتات چهت معلومات شما ذیال تذکر رفته است‬

َWheat Triticum aestivum L

Maize Zea mays L
Sorghum Sorghum bicolor (L) Monech
Triticale Triticonsecale hexaploid
Triticale Triticosecale octaploid
Oryza sativa L. Rice
Hordeum vulgare L Barley
Peanut Arachis hypogea L
Secale cereale L Rye
Chick pea Cicer arietinum L

Variety : ‫ورایتی‬
‫گروپ مشابه نباتات و یا سپیشز هایکه بواسطه یک ویا بیشتر از یک خاصیت از هم‬
. ‫جدا گردیده و نام گذاری شده باشند‬
Cultivar : ‫کلتی وار‬
‫ورایتی کشت شده را کلتی وار گویند‬
Clone : ‫کلون‬
.‫یک ورایتی یا کلتی واریکه توسط عضو نموی ان تکثیر شده باشد‬
Line : ‫الئن‬

23
‫یک ورایتی و یا کلتی وار نباتات که به واسطه القاح خودي خود نبات بعنی تخم تکثیر‬
‫شده باشد‬
‫ورایتی با القاح باز ‪:‬‬
‫ورایتی نباتات که توسط نباتات دیگر بدون کنترول عملیه گرده افشانی القاح و تولید شده‬
‫باشد‬
‫ورایتی دورگه ‪Hybrid variety :‬‬
‫یک دورگه ورایتی نبات که با عملیه گرده افشانی نبات دیگر تولید شده باشد ازیکجا‬
‫شدن ‪ 2‬تا ‪ 4‬انواعیکه در بین خود نسلگیری شده باشند تدست می اید‪..‬‬

‫ب ‪ :‬طبقه بندی اگرانومیکی ‪ ( :‬به اساس استعمال )‬

‫اگرانومست ها نباتات را به اساس استعمال آن طبقه بندی نموده اند ‪ .‬نباتات عمده‬
‫اگرانومیکی که به اسا س نوع استفاده آن طبقه بندی گردیده گروپ ها ی عمد ه آن ذیال تذکر‬
‫داده شده است ‪.‬‬

‫غله جات ‪Cereal crops :‬‬

‫نباتات یا سپیشز های فامیل گرامینی که به منظور تولید دانه های قابل خوراک بذرمی‬
‫گردند به این نباتات غله جات نیز گفته می شود مانند گندم ‪ ،‬شالی ‪ ،‬جواری ‪ ،‬جو ‪ ،‬باجره ‪،‬‬
‫یوالف ‪ ،‬تراتیکل ‪ ،‬وغیر ه ‪.‬‬

‫نباتات لیگیومی ‪Legumes crops :‬‬

‫نباتات ویا پیشیز های فامیل لیگیوماینوسی که به منظور دانه های قابل خورا ک بذر می‬
‫گردند و بنام پلی دار ها شناخته می شوند ‪ .‬این نباتات شامل چنه ‪ ،‬نسک ‪ ،‬ماش ‪ ،‬مشنگ ‪ ،‬و‬
‫غیره می باشند‪.‬‬

‫نباتات علوفه ئ ‪Forage crops :‬‬

‫نباتاتیكه به منظور تغذیه حیوانی بذر ویا نباتاتیکه هر حصه ئ ان به مقصد تغذیه‬
‫حیوانات ازآن استفاده صورت گیرد علوفه نامیده می شود ‪ .‬سه برگه ‪ ( ،‬برسیم ) شبدر ‪،‬‬
‫جواری ‪ ،‬جو ‪ ،‬باجره ‪ ،‬یو الف ‪ ،‬جودر ‪ ،‬ترایتیکل ‪ ،‬نبات کلون ‪ ،‬را علوفه گویند‪.‬‬

‫نباتات قندی ‪Sugar crops :‬‬

‫نباتاتیكه به منظور استحصال شکر از آن ‪ ،‬بذر میگردند بنام نباتات قندی یا د می شوند ‪.‬‬
‫مانند لبلبو ‪ ،‬و نیشکر ‪.‬‬

‫نباتات ریشه ئ ‪Root Crops :‬‬

‫نباتاتیكه به منظور استفاده از ریشه آن بذر گردیده بنام نباتات ریشه ئی یا د می گردند ‪.‬‬
‫مانند چغندر‪ ،‬زردک ‪ ،‬ملی وغیره ‪.‬‬

‫نباتات تیوبری ‪Tuber Crops :‬‬

‫نباتات که به مقصد بدست اوردن خطء آن (تیوبر) کشت می شوند بنام نباتات تیوبری یاد‬
‫می گردند ‪ .‬مانند کچالو ‪ .‬خطء ها عبارت از ساقه های بسیار ضخیم زیر زمینی بوده که در‬
‫سلندر های یک ساقه بی برگ انکشاف می نمایند‪.‬‬

‫‪24‬‬
 ‫‪Oil seed Crops‬‬ ‫نباتات تیلی ‪:‬‬
‫عبارت از نباتاتیکه به منظور استحصال تیل از آن استفاده می شود مانند ‪ :‬شرشم ‪،‬‬
‫تریک ‪ ،‬موم پلی ‪ ،‬آفتاب پرست ‪ ،‬مصور ‪ ،‬سائیبین‪ ،‬کنجد ‪،‬‬

‫نباتات نشه اور ‪Stimulant Crops :‬‬

‫اینگونه نباتات را نباتات طبی یا مخدر نیز گویند ‪ ،‬از نباتات متذکره بحیث مواد نشه‬
‫اوریا ادویه استفاده صورت می گیرد مانند تمباکو ‪ ،‬کوکنار‪ ،‬چای ‪ ،‬کافی وبیبر منت ‪.‬‬

‫نباتات الیافی ‪Fiber Crops :‬‬

‫نباتاتیكه به منظور استفاده از الیاف آن بذر می گردند بنام نباتات الیافی یاد می گردند ‪.‬‬
‫از الیاف ها در فابریکات تکه سازی استفاده صورت گرفته از آن رخت تهیه می نمایندبر‬
‫عالوه تهیه رخت از الیاف های مذکور در ساختن ریسمان ‪ ،‬گلیم و خریطه ها نیز استفاده‬
‫صورت می گیرد ‪ .‬مثال های این نباتات پنبه ‪ ،‬جوت ‪ ،‬فلیکس ‪ ،‬کنف وغیره می باشد‪.‬‬

‫نباتات سبزي یا سبزیجات ‪Vegetable Crops :‬‬

‫نباتاتیکه به منظور بدست آوردن برگ ها ‪ ،‬تنه ها ‪ ،‬گل ها ‪ ،‬میوه ‪ ،‬بیخ ها ‪ ،‬و دانه ها‬
‫قابل خوراک آن بذر می گردند بنام نباتات سبزي یا سبزیجات یاد می گردند ‪ .‬مانند ماتر ‪ ،‬گل‬
‫پی ‪ ،‬کرم ‪ ،‬کدو تابستانی ‪ ،‬بادرنگ ‪ ،‬بادنجان رومی ‪ ،‬پالک ‪ ،‬سویس چارد ‪ ،‬ریپ ‪ ،‬شرشم ‪،‬‬
‫شلغم ‪ ،‬زردک ‪ ،‬بادنجان سیاه ‪ ،‬بامیه ‪ ،‬پیاز وغیره از جمله نباتات سبزی یا باغیچه ئی اند‪.‬‬

‫نباتات کاندیمنت ( مصالحه ئ ) ‪Condiment Crops :‬‬

‫نباتاتیكه به منظور تهیه مصالحه یا کاندیمنت بذر و استعمال می گردند مانند نعنا ‪،‬هیل ‪،‬‬
‫گشنیز ‪ ،‬ترمیرک ‪ ،‬مرچ وغیره ‪.‬‬

‫ج ‪ :‬طبقه بندی به مقاصد خاص ‪:‬‬

‫بعضی اوقات نباتات به مقاصد خاص در شرائط و حاالت مختلف بذر گردیده به این اساس‬
‫نباتات مذکو ر را نباتا ت به مقاصد خا ص نا میده اند ‪ .‬که ذیال توضیح گردیده است ‪.‬‬

‫‪ -4‬نباتات کود سبز ‪Green Manure Crops :‬‬

‫نباتات را گویند که بعد از نموی کافی دوباره به خاک عالوه می گردند تا حاصلخیزی و‬
‫ساختمان خاک را اصالح نماید‪ .‬مانند مشنگ گاوی ‪ ،‬دهانچا ( دهانچا) ‪ ،‬گوارا‪ ،‬سه برگه یا‬
‫برسیم ‪ ،‬شبدر ‪ ،‬سائبین‪ ،‬و براسیکا‪.‬‬

‫‪ -2‬نباتات پوششی ‪Cover Crops :‬‬

‫این نباتات بخاطر بذر می گردند که تا خاک را پوشانیده و آنرا از تخریب و شسته شدن‬
‫مواد غذائی آن بطرف پائین خاک جلوگیری نماید ‪ .‬مانند کلول ‪ ،‬ماش ‪ ،‬جودر وانواع کبل ها‬
‫‪.‬‬

‫‪ -8‬نباتات سائلج‪Silage Crops :‬‬

‫‪25‬‬
‫نباتات بخاطر نگهداری به شکل سائلج در حالت تازه یا برگی بذرو جمع آوری گردیده‬
‫و یک اندازه تخمرآن زیر پالستیک در خاک صورت می گیرد‪ .‬مانند جواری ‪ ،‬باجره ‪،‬‬
‫مشنگ گاوی ‪ ،‬سه برگه یا برسیم ‪ ،‬شبدر ‪ ،‬سائیبین وغیره ‪.‬‬
‫‪ -6‬کیچ یا نباتات اضطراری ‪Catch of Emergency Crops :‬‬
‫نباتات که در حاالت اضطرار ی یعنی در شرائط که نبات عمده یا اصلی ناکام شود و یابه‬
‫اساس بعضی شرائط ناگوار در بذ ر آن تاخیر صورت گیرد بذر می گردد مانند ارزن ‪ ،‬جو ‪،‬‬
‫جواری ‪ ،‬باجره برای علوفه و غیره ‪.‬‬

‫‪Silage of green chop Crops‬‬ ‫‪ -6‬نباتات سائلج و چاپ سبز ‪:‬‬

‫نباتات در حالت سبز وتازه درو گردیده و مستقیما به حیوانات بدون اینکه پروسس شود‬
‫تغذیه می گردد مانند برسیم ‪ ،‬شبدر ‪ ،‬جواری ‪ ،‬باجره و موت‪.‬‬

‫‪ -7‬نباتات همرا ه ‪Companion crops :‬‬

‫بذر یك نبات دربین نبات قبالبذر شده که باعث حفاظت نبات بعدی میگردد بنام نبات‬
‫همرا ه یاد مي گردد مانند بذر برسیم در مزرعه جواري ‪،‬بذر شبدر در جواري ‪،‬بذر‬
‫برسیم در جو و بذر شبدر و یو الف مثالهاي از نباتات همرا ه میباشند‪.‬‬

‫‪ -3‬ریلي كراپ ‪:‬‬

‫بذر یك نبات در نبات دیگر كه به مرحله پختگي رسیده باشد یا بذر یك نبات در نباتیكه‬
‫در مزرعه استاد باشد بنام ریلي كراپنگ مسما است ‪ .‬مانند نیشكر در گندم ‪ ،‬تربوز در‬
‫گندم ‪،‬كچالو در سیر ‪ ،‬مثالهاي از ریلي كراپنگ مي باشد‬

‫د ‪ :‬طبقه بندي هاي دیگر ‪:‬‬

‫الف ‪ :‬طبقه بندي به اساس دوران حیات نبات ‪:‬‬

‫الف‪ :‬نباتات یكساله ‪:‬‬

‫عبارت از نباتاتي اند كه دوران زندگي خودر ا در یك فصل نموی یا یک سال‬
‫تكمیل نمود ه و تولید تخم مي نماید بنام نباتات یك ساله مسما اند مانند گندم ‪،‬شالي ‪،‬‬
‫شبدر ‪ ،‬سائبین و براسیكا‬

‫ب ‪ :‬نباتات دوساله ‪:‬‬

‫عبارت از نباتاتي اند كه دوران زندگي خود را در دوفصل نموی یا دو سال تكمیل‬
‫نمود ه و تولید تخم مي نمایند بنام نباتات دو ساله یاد مي گردند مانند لبلبو ‪،‬ملي ‪ ،‬زردك‬
‫و شلغم ‪.‬‬

‫ج ‪ :‬نباتات چندین ساله ‪:‬‬

‫عبارت از نباتاتي اند كه بیشتر ازدوفصل نموی یا دو سال مورد استفاده قرار‬
‫گرفته و هر سال تولید تخم می نماید‪ .‬ما نند رشقه ‪ ،‬نخود و نیشكر ‪.‬‬

‫ب ‪ :‬طبقه بندي نباتات به اساس فصل نموي ‪:‬‬

‫‪26‬‬
 ‫‪ -4‬نباتات تابستاني ‪:‬‬
‫این نباتات در بهار سال بذر گردیده ‪ ،‬درتابستا ن نمو می نمایند و در خزان سال‬
‫درو مي گردند مانند شالي ‪ ،‬جواري ‪ ،‬سائبین ‪ ،‬باجره ‪ .‬اكثر این نباتات به اثر پائین‬
‫آمدن درجه حرارت و سرد ی هوا از بین مي روند‪.‬‬

‫‪ -2‬نباتات زمستاني ‪:‬‬

‫نباتات زمستاني در خزان سال كشت گردیده و در زمستان به نمو خود ادامه مي‬
‫دهند و در بهار و یا اوائل تابستان جمع آور ي مي گردند ‪ .‬مانند گندم ‪ ،‬جو ‪ ،‬یوالف‬
‫‪ ،‬شبدر ‪ ،‬شرشم ‪ ،‬وتر بک ‪ .‬اكثر این نباتات با بلند شدن درجه حرارت از بین مي‬
‫روند و د ر مقابل حرارت هاي نستبا پائین مقاومت نشان مي دهند‪.‬‬

‫‪ -8‬نباتات بهاري ‪ :‬نباتات بهاري در اوائل بهار بذر گردیده و قبل از ماه هاي گرم‬
‫تابستان درو مي گردند ‪ .‬مانند گل آفتاب پرست ‪ ،‬جواري بهاري ‪ ،‬بادرنگ ‪ ،‬بادنجان‬
‫رومي ‪ .‬اكثر این نباتات با ازدیاد درجه های حرارت و یخ زده گی (فراست ) از بین‬
‫مي روند ‪.‬‬
‫‪ -1‬نباتات خراني ‪:‬‬
‫این نباتات بعد ازگرمي زیاد تابستان یعني بعدا ز ماه سنبله بذر گردیده و قبل از‬
‫سردی هوا كه سبب مرگ نباتات مي گردد جمع آوري مي گردند ‪ .‬كچالو خزاني ‪،‬‬
‫بعضي انواع مطلوب شرشم و تربک و مستارد‪.‬‬
‫نو ت ‪:‬‬
‫این طبقه بندي نظر به شرائط اقلیمي فرق مي كند در بعضي كشور ها ممكن نباتات بهاري‬
‫و خزاني موجود نباشد ‪ ،‬یا اینكه بعضي از نباتات د ر فصل تابستان با هوای مالیم بذر گردند‬
‫‪.‬‬

‫ج ‪-:‬طبقه بندي به اساس اقلیم ‪:‬‬

‫نباتات به اساس توافق شان با اقلیم طو ر ذیل طبقه بندي گردیده اند ‪.‬‬

‫‪ -4‬نباتات مناطق معتدله ‪:‬‬

‫نباتات حرارت كم را تحمل مي نمایند ودر بین ‪ 30‬درجه و ‪ 50‬درجه عرض البلد‬
‫شمالي و جنبوبي در سظوح مرتفع مي رویند بعضي از این نباتات ضرورت به‬
‫چیلنگ و ورناالیزیشن دارند‪ .‬مانند گندم ‪ ،‬جودر وغیره و میوه جات منطقه معتدله‬
‫سیب ‪ ،‬شفتالو ‪ ،‬و بادام مي باشند‪.‬‬

‫‪ -2‬نباتات حاره ئ ‪:‬‬

‫این نباتا ت بین كمربند ‪ 20‬درجه عرض البلد شمالي و ‪ 20‬درچه جنوبي ویا در‬
‫مناطق كه شبنم در دوران فصل نموي نباشد مي رویند نموي این نباتات در حرارت‬
‫هاي پائینتر از ‪ 10‬درجه سانتكراد متاثر مي گردند و شبنم نیز سبب از بین رفتن این‬
‫نیاتات مي گردد ‪ .‬جواري ‪ ،‬نیشكر ‪ ،‬سارگم ‪ ،‬شالي مثال هاي این نباتات بشمار مي‬
‫روند‪ .‬میوه جات این منطقه ام ‪،‬كیله ‪،‬پپایا ‪ ،‬پائن ایپل مي باشند‪.‬‬

‫‪27‬‬
 ‫د ‪ :‬فوتو پریود ‪:‬‬
‫به گروپ هاي ذیل طبقه بندي گردیده اند‪:‬‬ ‫نیاتا ت یه اساس طول روز‬
‫‪ -4‬نباتات روز كوتاه ‪:‬‬
‫این نباتات جهت تداوم نموي تكثري خویش به روز هاي كوتا ه تر از ‪ 12‬ساعت‬
‫ضرورت داشته تولید گل و تخم نمایند بمقایسه به روز هاي دراز كه نموي علفي را‬
‫تقویت مي بخشد‪ .‬مثال هاي آن یكتعداد ورایتي هاي شالي ‪ ،‬سایبین ‪ ،‬جواري و غیره‬
‫مي باشند‪.‬‬

‫‪ -2‬نباتات روز دراز‪:‬‬

‫نباتات اند كه جهت تداوم نمو تكثري خویش به روز هاي درازنسبت به دوره‬
‫حساس ( اما نه به طورضروری به اندازه ‪ 12‬ساعت ) تا نموی علفی به نموی‬
‫تکثری ( تولید تخم و گل ) تبدیل گردد ضرورت دارند مانند گندم ‪ ،‬جو ‪ ،‬یوالف و‬
‫غیره ‪.‬‬

‫‪ -8‬نباتات روز بي تفاوت ‪:‬‬

‫در این نوع ن باتات تولید گل و تخم توسط درازي و كوتاهي روز متاثر نمي گردد‬
‫یعني در هرد و حالت تولید تخم و گل را مي نمایند ‪ .‬مانند بادنجان رومي ‪ ،‬بادرنگ ‪،‬‬
‫و بعضي از ورایتي هاي شالي ‪.‬‬

‫ه ‪ :‬طبقه بندي به اساس خصوصیات نموي نباتات ‪:‬‬

‫‪ -4‬نباتات معین ‪:‬‬

‫در این نباتات گل ها در یك وقت معین درساقه تولید مي گردند ووقت گل نمود ن‬
‫بسار كم مي باشد ‪ .‬گندم ‪،‬جو ‪،‬جواري ‪ ،‬وبعضي ورایتي هاي سائبین و بادنجان رومی‬
‫مثال هاي آن مي باشد‬

‫‪ -2‬نباتات غیر معین ‪:‬‬

‫دراین نباتات ساقه اصلی در حال تولید شاخ ها ی جانبی و گل می باشند گل نمودن‬
‫از قسمت پائین در شاخ ها جانبی شروع گردیده به میوه تبدیل می گردد اوقات گل‬
‫نمودن کامال مختلف می باشد شاخ های تحتانی میوه تشکیل میدهند ولی شاخ ها‬
‫فوقانی هنوز تولید گل می نمایند مانند براسیكا ‪ ،‬ماش ‪،‬کلول ‪ ،‬و بعضي ورایتي هاي‬
‫سائبین و بادنجان رومی ‪.‬‬

‫و‪ :‬طبقه بندي نباتات به اساس تكثر ‪:‬‬

‫‪ -4‬نباتات با تكثر زوجي ‪:‬‬

‫این نباتات تولید تخم تمود ه و توسط تخم تكثر مي نمایند مانند گندم ‪،‬جواري‬
‫وغیره ‪.‬‬
‫‪ -2‬نباتات با تكثر غیر زوجي ‪:‬‬

‫‪28‬‬
‫این نباتات بواسطه اعضاي نموي خود تكثر مي نماییند ناشی از اینکه تحت‬
‫شرائط ایدال تخم تولید نمی نمایند ویا اینكه نموی آن بواسطه تخم اقتصادي نمي باشد‬
‫مانند نیشكر ‪،‬سیر ‪ ،‬كچالو ‪.‬‬

‫ز ‪ :‬طبقه بندي به اساس گرده افشاني ‪:‬‬

‫‪ -4‬نباتات با گرده افشانی خودی ‪:‬‬

‫در اینوع نباتات گل نبات دارنده هردو اله تکثر یعني اله تذكیر و اله تانیث بوده‬
‫كه توسط گرده یا پالن خود نبات گرده افشاني صورت مي گیر د وبنا م نباتات با گرده‬
‫افشانی خود ی یا د می گردند ‪.‬‬

‫‪ -2‬نباتات با گرده افشانی گرده نبات دیگر‪:‬‬

‫در این نباتات گرده افشاني نبات بواسط نباتات دیگر صورت مي گیرد و بعد از‬
‫عملیه الفا ح تخم ها با گرده نبات دیگر تولید مي گردد مانند جواري ‪ ،‬آفتاب پرست و‬
‫غیره ‪.‬‬

‫‪ -8‬نباتات كه اكثرا بواسطه نباتات دیگر گرده افشانی می گردند ‪:‬‬

‫دراین نوع نباتات گرده افشاني كراس ‪ 25-5‬فیصد بوده و بعضي اوقات ارتباط‬
‫زیاد به ورایتي ‪ ،‬شرائط اقلیمي و اوقات گرده افشاني دارد مانند پنبه ‪ ،‬و باجره ‪.‬‬

‫ق ‪ :‬طبقه بندي نباتات به اساس نوعیت عملیه تركیب ضیائی ‪:‬‬

‫‪ -4‬نباتات ‪: C3‬‬
‫در این نوع نباتات ‪ ،‬نبا ب كاربن را از كاربن دای اكساید هوا در كا ربن‬
‫مركبات عضوي سه كاربنه بواسطه انزایم روبیسكو (‪ ) Rubisco‬در عملیه‬
‫فوتوسنتیزس نصب مي گردد اینگونه نباتات عبارت اند از گندم ‪ ،‬شالي ‪،‬سائبین و‬
‫غیره كه بنام نباتات كاربن سه مشهور اند ‪.‬‬

‫‪ -2‬نباتات ‪: C4‬‬
‫در این نو ع نباتات كاربن از كاربن دای اكساید هوا در مركبات عضوي چار‬
‫كاربنه بواسطه انزایم پیپ ( ‪ ) PEP‬كاربوكسي لیز نصب و بعدا كاربنداي اكساید‬
‫آزاد و در مركبات سه كاربنه عضوي بواسطه انزایم روبیسكو در عملیه تركیب‬
‫ضیائی نصب مي گردد جواري ‪ ،‬باجره و نیشكر از جمله نباتات كاربن چار اند ‪.‬‬

‫‪ -8‬كیم كراپس ‪:‬‬

‫در این نباتات كا ربن از كاربندائ اكساید هوا در مركبات عضوي چار كاربنه‬
‫بواسطه انزایم پیپ كاربوكسلیز در وقت شب نصب گردیده و بعدا در روز كاربنداي‬
‫اكساید آزاد گردیده و در مركبات سه كاربنه عضوي تو سط انزایم روبیسكو د ر عملیه‬
‫پائن ایپل ‪ ،‬و نباتات جزیره ئی مانند ناک‬ ‫فوتو سنتبسزس نصب مي گرددمثل‬
‫خاردار ‪.‬‬

‫‪29‬‬
 ‫‪ -2‬نباتات ‪: C4‬‬
‫در این نو ع نباتات كاربن از كاربنداي اكساید هوا در مركبات عضوي چار‬
‫كاربنه بواسطه انزایم پیپ ( ‪ ) PEP‬كاربوكسي لیز نصب و بعدا كاربنداي اكساید‬
‫آزاد و در مركبات سه كاربنه عضوي بواسطه انزایم روبیسكو در عملیه تركیب ضیائ‬
‫نصب مي گردد جواري ‪ ،‬سارگم و نیشكر از جمله نباتات كاربن چار اند ‪.‬‬

‫‪ -8‬كیم كراپس ‪:‬‬

‫در این نباتات كا ربن از كاربندائ اكساید هوا در مركبات عضوي چار كاربنه‬
‫بواسطه انزایم پیپ كاربوكسلیز در وقت شب نصب گردیده و بعدا در روز كاربنداي‬
‫اكساید آزاد گردیده و در مركبات سه كاربنه عضوي تو سط انزایم روبیسكو د ر عملیه‬
‫فوتو سنتبسزس نصب مي گرددمثل پائن ایپل ‪ ،‬و نباتات جزیره ئ مانند ناک خاردار ‪.‬‬

‫‪ 5 -4‬نباتات عمده جهان ‪:‬‬

‫نباتات بسیار عمده جهان عبارت اند از ‪:‬‬

‫گندم ‪،‬شالي ‪،‬جواري ‪،‬جو‪ ،‬سارگم ‪،‬ارزن‪ ،‬یوالف ‪،‬پنبه ‪،‬جودر‪ ،‬كچالو‪ ،‬سائبین ‪،‬موم‬
‫پلي ‪،‬نخود‪ ،‬نیشكر‪ ،‬فلكس ‪،‬كاساوا‪،‬شرشم‪ ،‬و ریپ‪ ،‬افتاب پرست ‪،‬چغندر‪ ،‬تمباكو‪،‬‬
‫كنیف و نسك مي باشند‪.‬‬

‫‪ :6-4‬انتخاب نباتات برا ي بذر‪:‬‬

‫در جهان نباتات زیادي وجود دارند که بذر می گردد ولی حقیقتا ‪ ،‬دهاقین تما م آنرا بذر‬
‫نموده نمي توانند ‪ ،‬بناء باید نباتات مشخص را برای بذر در مزارع خویش انتخاب نمایند ‪.‬‬
‫تعداد زیاد دهاقین می توانند چند نبات را بذر نمایند ‪ ،‬ولي در ممالك پیشرفته دنیا دهاقین برا ي‬
‫بذر نباتات خاص مختص گردیده اند تا یك نبات را در مزارع خویش تولید نمایند ‪ .‬اكثرا دهاقین‬
‫معلومات بذر نباتات را در فارم هاي خویش از والدین و بواسطه تجارب شان بدست مي آورند‬
‫و هم چنان دهاقین با مشاهده نمو و حاصال ت نباتات مزروعی كه توسط دهاقین همسا یه که‬
‫درقصبات وقراء نزدیك به آنها بذر مي گردد ویا اینکه در اثنائی مناقشات ومباحثات دهاقین‬
‫همكارو یا آشنا شان به انتخاب نباتات رسیده وبه بذرآن د ر مزرعه خویش می پردازند‪ .‬هم‬
‫چنان دهاقین معلوما ت و نظریات را از ماهرین زراعت ‪ ،‬اگرونومست ها ‪ ،‬مامورین ترویج‬
‫برای انتخاب نباتات براي مزارع خویش نیز بدست مي آورند ‪ .‬بر عالوه منا بع فوق برا ي‬
‫انتخاب نباتات جهت بذر در مزارع خویش نكات ذیل را باید مد نظر بگیرند‪:‬‬

‫نبات‪:‬‬ ‫توافق‬ ‫‪-4‬‬

‫نبات باید با شر ائط محیطي فارم ( در میحطیکه می رویند ) توافق داشته باشد(‬
‫شرائط اقلیمي و خاك ) ‪ .‬عوامل محیطي جوانه زدن ‪ ،‬نمو ‪ ،‬انكشاف ‪ ،‬و حاصل نبات‬
‫را متاثر مي نماید بناء برا ي انتخاب نبات باید عوامل ذیل در نظر گرفته شود‪.‬‬

‫الف ‪ :‬عوامل افلیمي ‪:‬‬

‫روشني ‪ ،‬حرارت ‪ ،‬بارندگي ‪ ،‬طول روز ‪ ،‬باد ‪ ،‬رطوبت نسبتي ‪ ،‬ابر ‪ ،‬و‬
‫هوا نمو و انكشاف نبات را متاثر مي سازد‪ .‬عوامل اقلیمي با عرض البلد ‪،‬‬
‫ارتفاع و فاصله ازآب ‪ ،‬كو ه ها ‪ ،‬میالن ها و انواع مختلف نباتات فرق مي‬
‫كند‪.‬‬

‫‪30‬‬
 ‫ب ‪ :‬عوامل خاک ( ادافیك )‪:‬‬
‫بافت خاك ‪ ،‬ساختمان خاك ‪ ،‬كثافت خاك ‪ ،‬خالء خاك ‪ ،‬رطوبت خاك ‪،‬‬
‫مواد عضوي ‪ ،‬پي ایچ خاك ‪ ،‬تركیب منرا لي خاك ‪ ،‬عناصر غذائ نبات ‪ ،‬و‬
‫مهیا بودن عناصر غذائ نباتات د ر خاك عبارت از عواملي اند كه نمو نبات‬
‫را متاثر مي سازد‪ .‬با درنظر داشت خواص خاك می توانیم نبات مناسب را‬
‫بذر انتخاب نمایم ‪.‬‬
‫ج ‪ :‬عوامل بیولوژیكي ‪:‬‬
‫عبارت اند از گیا هان هرزه ‪ ،‬حشرات ‪ ،‬آفات و امراض نباتات مزروعی‪.‬‬

‫‪ -2‬ضرورت فامیلی ‪:‬‬

‫بذر نباتات اصلي به منظور رفع ضرور ت فامیل ها ضروری بوده بناء بعضي‬
‫نباتات برا ي استعمال فامیل ها بذ رمی گردند ‪ ،‬مانند غله جات (گندم ‪ ،‬شالي ‪،‬‬
‫جواري ) ‪ ،‬نباتات پلي دار ( چنه ‪ ،‬ماش ‪ ،‬نسك و لوبیا )‪ ،‬سبزیجات و میوه جات ‪.‬‬

‫‪ -8‬ضرورت حیوانات ‪:‬‬

‫بعضي از نباتات به منظور تولید علوفه برا ي حیوانات اهلي كه دهاقین براي‬
‫تولید محصوالت زراعتي خانگي ( لبنیات ‪ ،‬پشم ‪ ،‬لحمیات وغیره ) و استخراج قو ه‬
‫برا ي اجرائ امو ر فارم نگهداري مي نمایند ضروری بوده‪ .‬بناء عده ای از دهاقین‬
‫باید علوفه جات چون سه برگه ‪،‬شبدر ‪ ،‬جواري ‪،‬سارگم ‪ ،‬گراس ها ‪ ،‬و رشقه بذر‬
‫نموده تا حیوانات خویش را تغذیه نمایند‪.‬‬

‫‪ -1‬ضرورت هاي نقدي ویا فكتور هاي اقتصادي ‪:‬‬

‫اینوع نباتات برا ي فروش و بخاطر بدست آوردن پول نقد بذر میگردند‪ .‬وانتخاب‬
‫و بذر نباتات برا ي بدست آوردن پو ل نقد مربوط به حاصل نبات ‪ ،‬قیمت نبات ‪،‬‬
‫عرضه و تقاضا ‪ ،‬مهیا بودن و دست رسي به ماركیت ‪ ،‬فاصله از فارم به ماركیت ‪ ،‬و‬
‫مهیا بودن وسائل ترانسپورتي مي باشد‪.‬‬

‫‪ -5‬مهیا بودن آب براي آبیاري ‪:‬‬

‫كمبت ‪ ،‬كیفیت ‪ ،‬قیمت و مهیا بودن وقت برا ي آبیاري انتخاب نبات را متأ ثر مي‬
‫سازد‪.‬‬
‫‪ – 6‬مهیا بودن مواد تولید ي و قمیت ها ي آن ‪:‬‬
‫مهیا بودن و قیمت هاي تخم نباتات ‪ ،‬كود هاي كیمیاوي ‪ ،‬مواد كیمیاوي ( حشره‬
‫كش ها ‪ ،‬و گیاه كش ها ) و تسهیالت برا ي تطبیق آن در انتخاب نباتات باید مد نظر‬
‫گرفته شود ‪.‬‬
‫‪ -7‬مهیا بودن وسائل و ماشین آالت ‪:‬‬
‫مهیا بودن ماشین آالت ازقبیل تراكتور و وسائل دیگردر انتخاب نباتات باید در‬
‫نظر گرفته شود‪.‬‬
‫‪ -3‬گیا هان هرزه ‪:‬‬
‫موجودیت گیا هان هر زه در مزرعه ویا در قسمت از مزرعه نیز درانتخاب‬
‫نباتات مورد توجه قرار می گیرد‬
‫‪ -9‬پول نقد و مهیا بودن قرضه‪:‬‬
‫مهیا بودن پول نقد وقرضه در انتخاب نباتات می تواند رول عمده ای را بازی‬
‫نماید‬

‫‪31‬‬
 ‫‪ - 41‬دانش تخنیكي ‪:‬‬
‫موجودیت متخصصین و ماهرین نشان دهنده دست رسي به معلومات تولید ي و‬
‫تكنالوزي نگهداري بعد از تولید مي باشد که در انتخاب مورد نظر گرفته می شود‪.‬‬
‫‪ -44‬پا لیسي دولتی ‪:‬‬
‫مهیا بودن پالیس دولت در تخفیف ارزش (سب سائدي ) ‪ ،‬پاداش ها ‪ ،‬محدودیت‬
‫ها ‪ ،‬و تقویت قیمت ها ‪.‬‬
‫‪ -42‬موجودیت و نزدیک بودن فابریكات‪.‬‬
‫‪ -48‬مهیا بودن مزدوران ‪.‬‬
‫‪ -41‬موجودیت مشاغل تولید دیگر‪.‬‬
‫مشاغل تولید ی شامل سیستم کشاورزی ( فارمنگ) ‪ ،‬نوعیت زراعت ‪ ،‬اندازه‬
‫فارم و منابع فارمی می باشند‪.‬‬
‫‪ – 7-4‬رو ش هاي ازدیا د حا صال ت ‪:‬‬
‫اگر بخواهیم حا صال ت را زیاد نمایم ‪ ،‬با ید آراضی تحت بذ ر‪ ،‬ویا حاصل في واحد ساحه‬
‫را افزود نمایم و یا اینكه در ازدیاد هرد و آن بکوشیم ‪.‬افزایش ساحه مور د بذر محدود یت را‬
‫نشان می دهد و یا اینکه ازدیاد آن نسبتا مشکل به نظر می رسد بناء باید تمركز به تالش های‬
‫ازدیاد حاصال ت در في واحد زمین گردد ‪ .‬که درضمن تقاضا ئ زیا د به مواد غذائ ایحاب‬
‫مي نماید تا تولید حا صالت بیشترگردد ‪ .‬که این ازدیاد وظیفه ساختار جینیتیكي ورایتي ها ي‬
‫نباتات و محیط مي باشد‪.‬‬

‫)‪Y = f (G x E) or Y = f (V x CP‬‬

‫د ر معادله فوق ‪:‬‬

‫حاصل را نشان مي دهد‬ ‫‪= Y‬‬

‫توانمندي حینیتیكي نمو و انكشاف‬ ‫‪= G‬‬
‫محیط ویا عوامل محیطي‬ ‫‪= E‬‬
‫ورایتي نیات‬ ‫‪= V‬‬
‫عملیات بهتر زراعتي‬ ‫‪= CP‬‬

‫بناء حاصالت نباتات را با مداخله در عوامل جینیتكي و محیط ما حو ل مي توانیم زیا د‬

‫نمایم ‪ .‬متخصصین نسلگیری نباتي در محتویا ت جینیكي مداخله مي نمایند تا ورایتي با قدرت‬
‫حا صل دهي بیشتر را بمیا ن آورند ‪ ،‬اگرا نومست ها با مدا خله در عوامل محیطي به نحوه‬
‫انتخاب ساحه بذر‪ ،‬موسم ویا فصل بذری ویا عملیا ت زراعتي بهتر مانند كشت كردن ‪ ،‬آبیاري‬
‫‪،‬استعمال كود هاي حیواني و كو د هاي كیمیاوي ‪ ،‬كنترول گیاهان هرزه و غیره قدرت حاصل‬
‫دهي نباتات را بهترمي سازند‪.‬‬
‫بر عالوه استعمال ورایتي ها ي با حاصل دهي بیشتر (‪ ، ) HYV‬اگرانومست هاعملیات بهتر‬
‫زراعتي را بخاطر تهیه نمودن محیط مناسب برا ي نمو تا حاصال ت بیشتر(‪ ) HY‬و بهتر‬
‫‪:‬‬ ‫بنویسیم‬ ‫ذیل‬ ‫بشكل‬ ‫میتوانیم‬ ‫انرا‬ ‫میدهند‪.‬معادله‬ ‫آیدانجام‬ ‫بدست‬

‫)‪HY = f (HYV, BCP‬‬

‫‪32‬‬
‫با شامل نمودن اداره بهتر (‪ ، ) BM‬عوامل ویا مواد مناسب برا ي تولید( ‪ ، )AI‬و تقلیل‬
‫ضایعات (‪) RL‬عملیات بهتر زراعتي توسعه مي بخشد ‪ .‬بنا ء معادله فو ق را میتوان به شكل‬
‫ذیل انكشاف داد ‪:‬‬

‫)‪HY = f (HYV, BMP, AI, RL‬‬

‫روش دیگر برا ي تحلیل حاصل بلند مطا لعه معا دله برا ي ( ‪ ) CGR‬و حا صل نبات ( ‪) Y‬‬
‫یا وزن نبات (‪ ) W‬میبا شد‬

‫‪CGR = J Є-V‬‬

‫)‪Y or W = ∑ (J Є –V‬‬

‫در معادله فوق ‪:‬‬

‫‪ = Y‬یا ‪ W‬حاصل نبات را نشان میدهد‬
‫‪ = J‬مقد ار نوري آفتاب که نبات آنرا مي گیرد‬
‫‪ = Є‬مؤثریت كه به آن نور استعمال مي گردد‬
‫‪ = V‬ضایعات را نشان مي دهد‬
‫و قتیكه مي خواهیم حا صال ت را زیاد نمایم ما باید مقدار نور را روزانه برا ي مصرف نبات‬
‫و طول نموي نبات را بیشتر سازیم ‪ .‬اصابت نور زماني بیشتر خواهد بود كه فرش مكمل نبات‬
‫وقتر برسد ‪ .‬عملیات بهتر زراعتي و ورائتي هاي مناسب نباتي به خا طر نیل به این هدف مي‬
‫تواند فر ش نباتي وقتر رسیده واز نو ر ویا از روشني فصلي استفاده زیاد صورت گیرد ‪.‬‬
‫با این تحلیل تخنیكي حاصالت بلند ‪ ،‬ا جازه دهید تادر مورد روش ها ي ازدیا د حا صال ت‬
‫بحث نمایم ‪ .‬بخاطر بلند برد ن سطح حا صل‪ ،‬دها قین باید روش هاي ذیل را اجرا نمایند‪:‬‬

‫‪ -4‬استقاده از ورائتي ها با حاصلدهي بیشتر ‪:‬‬

‫ورائتي هاي كه حا صل بلند مي دهند بنام ورایتي اصالح شده یاد مي گردند و برا‬
‫ي بذر نمود ن سفارش مي گردد ‪ .‬دهاقین باید ورایتي ها ي اصال ح شده و سفارش‬
‫شده را استعمال نمایند ‪ .‬ورایتي باید با شرائط خاك و محیطي منطقه توافق داشته باشد‬
‫و قدرت تولید حا صل بیشتر را داشته با شد ‪ ،‬در برابر امراض مقاوم و در برابر‬
‫استعمال كود هاي كیمیاوي عكس العمل مثبت را نشان دهد و كیفیت خو ب داشته باشد‪.‬‬
‫‪ -2‬استفاده از تخم با كیفیت عالي ‪:‬‬
‫دهاقین باید تخم هاي با كیفیت ورایتي هاي اصالح شده را استعمال نمایند‪ .‬تخم ها‬
‫ممكن در فارم هاي خو د تولید نمایند ‪ ،‬یا از دهاقین همكار ‪،‬ویا ا ز منابع دیگر قابل‬
‫اعتماد بدست آورند‪ .‬تخم ها ي با كیفیت آنست كه مطا بقت به نوع داشته باشد ‪،‬خالص‬
‫با شد( عاري از تخم گیا هان هرزه ‪،‬مواد داخلي و تخم نباتات دیگر با شد) ‪ ،‬زنده‬
‫باشد‪ ( ،‬قا بلیت سبز شدن را داشته باشد) ‪ ،‬صحتمند ( امراض را انتقال نه نماید)‪ ،‬قوي‬
‫( جوانه ها و یا نهالي قوي وراست را درمزرعه تولید نمایند) باشند‪.‬‬
‫‪ -8‬تناوب مناسب ‪:‬‬
‫دقاقین باید از تناوب هاي مناسب زراعتي در مزارع خود استفاده نمایند نه اینكه‬
‫یك نبات را هر سا ل بشكل مكرر آن در عین مزرعه خو د بذر نماید‪ .‬تناوب زراعتي‬
‫عبارت از بذر نباتات مختلف به ترتیب یكي پي دیگر كه دوباره تكرار مي گردند‪.‬‬

‫‪33‬‬
 ‫‪ -4‬آماده ساختن خاك و بستر تخم ‪:‬‬
‫بعد از جمع آوری ( درونمودن ) نبات قبلي ‪ ،‬قلبه عمیق با تعقیب قلبه سطحي‬
‫ضروري پنداشته مي شود تا گیاهان هرزه را از بین برده ‪ ،‬رطوبت را حفظ و بخاطر‬
‫جوانه زدن و سر كشیدن نبات كشت شده خویش بستر مناسب و خو ب تهیه نماید‪.‬‬
‫بستر تخم باید بسیار درست تهیه گردد تا تماس خوب را بین تخم و خاك ‪ ،‬رطوبت‬
‫وهوا بر قرار نماید ‪ ،‬همچنان خالي بودن از گیاهان هرزه و سنگ ریزه ها تضمین‬
‫نماید ‪ .‬در زمین هاي للمي نگهدار ي رطوبت خاك یكي از اهداف عمده زمین و آماده‬
‫ساختن زمین مي باشد‪.‬‬
‫‪ -5‬تداوي بذري ‪:‬‬
‫تداوي بذري برا ي كنترول امراض و جوانه زدن بهتر تخم ها در مزرعه‬
‫ضروري پنداشته مي شود‪.‬نباتات دومشیمه ئ یا لگیومی ممكن ضرورت به تلقیح‬
‫زنجیر هاي بکتریا ئ مناسب برادي رایزوبیم ( ‪ ) Bradyrhizobium‬داشته باشد‪.‬‬
‫‪ -6‬بذر نباتات ‪:‬‬
‫دهاقین نباتات خود را باید در اوقات مناسب ‪ ،‬اندازه مناسب تخم ریز ‪ ،‬باعمق‬
‫مناسب و استعمال ماشین آالت مناسب و روش هاي بذري ‪ ،‬فاصله مناسب بین قطار‬
‫ها و بین نبا ت از نبات دیگر بذر نمایند ‪ .‬و هدف هم سبز شدن مكمل نبات در مزرعه‬
‫( تعداد مورد ضرورت با تو زیع خوب در في واحد زمین ) كه برا ي بدست آوردن‬
‫حاصالت بلند ضروري بوده ‪ ،‬میباشد‪ ( .‬ملچنگ ) گذاشتن بعضي از موانع فرار‬
‫رطوبت باالي سطح زمین به منظور نگهداري رطوبت خاك جوانه زدن و سر كشید ن‬
‫جوانه ها از خاك را انكشاف میدهد ‪ .‬ا گر بستر تخم خشك باشد ‪ ،‬آبیاري براي جوانه‬
‫زدن و سركشید ن جوانه از خاك ضروري میباشد‪.‬‬
‫‪ -7‬تخریب نمودن قشر خاك ( سله ) و یكه كردن ‪:‬‬
‫اگر مشكل ایجاد قشرخاك توسط باریدن باران بعد از بذر و پیش از سركشیدن‬
‫جوانه ها موجود باشد ‪ ،‬قشر تشكیل شده باید شكستانده شود تا جوانه ها بصورت‬
‫درست ازخاک بیرون آ یند ‪ .‬در بعضي از نباتات یكه كردن ضروري بوده تا جمیعت‬
‫مناسب داشته باشند ‪ .‬نبات باید در اوقات مناسب ان یكه گردد ‪.‬‬
‫‪ -3‬تطبیق كود ها ي كیمیا وي و كود ها ي حیواني ‪:‬‬
‫براي بدست آوردن حاصالت بلند استعمال كود هاي حیواني و كیمیاوي‬
‫ضروري مي باشد‪.‬‬
‫الف ‪:‬كود ها ي حیواني ‪:‬‬
‫كود ها ي حیواني باید یك الی دوماه قبل از بذر در زمین استعمال گردد تا‬
‫كود هاي حیواني به صورت درست تجزیه و مواد غذائ نباتی برا ي استفاده‬
‫درست نباتات آزاد گردد ‪ .‬كود ها ي حیواني باید با خاك بواسطه اجر اي عمیله‬
‫قلبه ویا شخم زدن به شكل درست مخلوط گردد ‪ .‬كود ها ي حیواني گند ه شده به‬
‫شکل درست مورد استفا ده نبات قرار میگیرد‪ .‬بصورت عموم كود ها ي حیواني‬
‫دارائ ‪ 1.9‬فیصد نائتروجن ‪ 0,56 ،‬فیصد فاسفورس ‪ ،‬و ‪ 1.7‬فیصد پوتاشیم را‬
‫دارا مي باشد‪.‬‬
‫ب ‪ :‬كود ها كیمیاوي ‪:‬‬
‫بر عالوه ‪ 13‬عنصر كه از خاك بواسطه نباتات جذب مي گردد ‪ ،‬نائتروجن ‪،‬‬
‫فاسفورس ‪ ،‬و پوتاش نسبتا به مقدار زیاد از خاك توسط نباتا ت جذب مي گردد ‪،‬‬
‫ودر اكثرخاك ها بعد از كشت و بذر زیاد ‪ ،‬بدون اینكه دوباره عالوه گردد به قلت‬
‫مواجه مي شود‪ .‬وقتیكه عناصر ضروري براي نمو نباتات به قلت مواجه گردد‬
‫‪،‬درصورت عدم استعمال عناصر به خاك حاصالت نباتات كاهش مي یابد ‪.‬‬

‫‪34‬‬
‫استعمال مواد غذائ نباتات در خاك به شكل منحل و قابل استفاده را كود مي گویند‪،‬‬
‫وبرا ي بدست آوردن حاصال ت بلند بسیار ضروري مي باشد‪ .‬اندازه استعمال‬
‫مواد غذائ ویا كود براي ازدیاد حاصل نیاتات در خاك مربوط به اجزا و مقدار‬
‫موجود مواد غذائ نباتات در خاك ‪ ،‬نوعیت نباتا ت ‪ ،‬حا صل متوقع ‪ ،‬مهیا بودن‬
‫آب برا ي آبیار ي عوامل زیاد دیگر مي باشد‪.‬لیگیوم به نسبت نباتات غیر لگیومی‬
‫به نائترو جن كم ضرورت دارد ‪ ،‬بخاطرموجودیت زیست باهمي " برادیرایزوبیم‬
‫ها " ‪ bradyrhizobium‬با نباتات لیگیومي نائتروجن قابل استفاده نباتات را از‬
‫هوا در ساختمان هاي كوچك بنام ناجیول در ریشه نباتات مذكور نصب مي نماید ‪.‬‬
‫كودها ي كه در ماركیت یا فت مي شوند ذیال تذكر داده شده است ‪:‬‬

‫كو دهاي نائتروجن دار‪:‬‬

‫یوریا (‪ ، ) %16‬كلسیم ‪ ،‬امونیم نائتریت ( ‪ %26‬نائتروجن ) ‪ ،‬و‬
‫امونیم سلفیبت (‪ % 24‬نائتروجن )‪.‬‬
‫كود ها ي فاسفاتیك ‪:‬‬
‫سنگل سوپر فاسفیت (‪، ) P2O5 % 46-43 ( ، (SSP‬تریپل سوپر‬
‫فاسفیت ‪.، ) P2O5 % 16( TSP‬‬
‫كود ها پوتاشیم دار‪:‬‬
‫پوتاشیم سلفیت ( ‪، ) K2O % 51‬پوتاشیم كلوراید ( ‪. ) K2O %61‬‬
‫كود ها ي نائتروجن و فاسفورس دار‪:‬‬
‫نائترو فاس ( ‪. ) N – P2O5 %21-21‬‬
‫كود ها س نائتزوجن ‪،‬فاسفورس‪ ،‬و پوتاش دار‪:‬‬
‫‪. ) K-P-N) (21-21-41، ) K-P-N ( 48-48--24‬‬
‫اگر قلت عناصر كم مصر ف بواسطه تجزیه خاك ها ‪ ،‬تجزیه انساج‬
‫نباتات ویا عالیم قلت در نباتا ت نشان داده شد ‪ ،‬باید بخاطر بدست آوردن حا‬
‫صالت بلند در خاك عالوه گردد ‪.‬‬
‫تمام مقدار تعین شده كود فاسفورس و پوتاش قبل از بذر درخاك عالوه‬
‫گردیده و باخاك مخلوط می گردد ‪ ،‬مقدار تعین شده كود نائتروجني در ‪ 2‬الی‬
‫‪ 3‬مرتبه در اوقات بذر و در مراحل بعدي نموي در جوار نبات تطبیق میگردد‬
‫‪.‬‬
‫‪ -9‬آبیاري ‪:‬‬
‫درصورت مهیا بودن آب ‪ ،‬به منظور بدست آوردن حاصالت زیاد آبیاري باید در‬
‫اوقات مناسب كه نبات عالیم نیاز به آب را از خود نشان دهد آبیاري گردد‪.‬نباتات‬
‫مختلف ضرورت ها ي مختلف را به مقدار آب نشان مي دهد ‪ .‬گندم ‪ 5 -2‬مرتبه به آ‬
‫بیاري ضرورت دارد ‪ ،‬یك مرتبه در وقت تشكیل تیلر (بته خوشه ئی ) و دوهم آن در‬
‫وقت تشكیل تخم د رخوشه که در این مرحله به منظور بدست آورد ن حاصالت بیشتر‬
‫گندم آبیاری بسیار ضروري پنداشته ي شده است ‪.‬‬
‫جواري به ‪ 8 -5‬مرتبه ‪ ،‬نیشكر به ‪ 19 – 15‬مرتبه و نسك به یك مرتبه آبیاري نیاز‬
‫دارند ‪ .‬شالي به آبیاري دوامدار و مسلسل مزرعه ‪ ،‬بعضا به نوبت یك روز‪،‬ویا بعد‬
‫از دوروز ‪ ،‬یا در هفته دومرتبه ضرورت دارد‪.‬‬
‫‪ – 41‬كنترو ل گیاهان هرزه ‪:‬‬
‫قسمیكه گیاهان هرزه با نباتات اصلي در گرفتن نور ‪ ،‬آب و موادغذائ رقابت نمود‬
‫ه سبب تقلیل حاصل نباتا ت مي گردد ‪ .‬به منظور بدست آوردن حا صال ت بلند نباتات‬
‫‪ ،‬گیاهان هرزه باید كنترول گردد ‪ .‬گیاهان هرزه را میتوان بواسطه روشها ذیل‬

‫‪35‬‬
‫‪:‬‬ ‫نمود‪:‬‬ ‫كنترول‬
‫الف ‪ :‬خیشاوه و ازبین بردن گیاهان هرزه بواسطه افزار دستي‬
‫ب ‪ :‬كنترول میخانیكي‬
‫ج ‪ :‬قطع نمودن و کشیدن گیاه از زمین‬
‫د ‪ :‬استعمال تناوب مناسب و نباتاتیكه چندین مرتبه درو مي گردند‬
‫ه استعمال گیا كش ها و هرزه كش ها ‪:‬‬
‫‪ -44‬ایستاد نمودن نبات ( ‪:) Earthing up‬‬
‫در بعضي نباتات ایستاد نمودن نباتات با الي چیزي که سبب ایستاد شدن نبات‬
‫گردیده و از چپه شدن نجات می یابد ضروري مي باشد‪.‬‬
‫‪ : -42‬كنترول حشرات ‪ ،‬آفات و امراض ‪:‬‬
‫دهاقین باید نباتا ت خود را تحت مراقبت گرفته ‪ ،‬اگر ضرورت به اجرائ‬
‫عملیات محافظوي گردید ‪ ،‬آنر ا باید تعقیب نمایند تا ضایعاتیكه توسط دشمنان نباتات‬
‫واقع مي گردد تقلیل گردد‪ .‬بهتر خواهد بود تا درمورد قبال بخاطر تقلیل ضایعات ناشي‬
‫از حمله امراض حشرات و وآفات پالن داشته باشند ‪ .‬انواع مقاوم نباتات اگر مهیا‬
‫باشد باید در نوبت ها با فعالیت هاي مختلط اداره آفات استعمال گردیده تا ضایعات‬
‫نباتی تقلیل یابد ‪.‬‬
‫از مواد كیمیاوي در فعالیت هاي اخیر كنترول وتقلیل ضایعات استفاده صورت‬
‫گرفته و با احتیاط كامل استعمال گردد تا توازن ایكالوجیكي را متاثر ننموده و دشمنان‬
‫طبیعي موجودات حیه كه سبب ضایعات زیاد مي گردند از بین نبرند‪ .‬از مواد كیمیاوي‬
‫زماني استفاده صورت گیرد كه ضایعات به حد اكثر رسیده واستعمال مواد كیمیاوي را‬
‫اقتصادي نشاند هد ‪.‬‬
‫‪ -48‬درو نمودن یا رفع حاصل ‪:‬‬
‫نباتات زماني درو گردند كه به حالت پختگي فزیا لوجیكي آن رسیده با شند ‪ ،‬ویا‬
‫چند روز بعد به حالت پختگي برسند‪.‬‬
‫‪ -41‬عملیا ت بعد از جمع آ وري محصوالت ‪:‬‬
‫دهاقین باید محصول خویش را میده نموده و برا ي ذخیره محفوظ و یا برای‬
‫ارسال به ماركیت ‪ ،‬پاك و خشك نمایند ‪.‬‬

‫فصل دوم‬
‫روابط نباتات مزروعی با محیط‬

‫‪ : 4-2‬عوامل محیطي كه نمو ‪ ،‬انكشاف ‪،‬و حاصل نباتات مزروعی را متاثر مي‬
‫سازد‪.‬‬

‫عوامل محیطي را یك اگریگیت یا دسته تمام شرائط خارجي نمو‪ ،‬انكشاف ‪،‬‬
‫وتولید‬
‫که یك موجود حیه را تحت تاثیر آورده بتواند بنام عوامل محیطي تعریف نموده اند‪.‬‬
‫تمام عوامل خارجي جوانه زدن ‪ ،‬نمو ‪ ،‬انكشاف ‪،‬تكثر ‪ ،‬و قدرت حاصلدهی را در‬
‫نباتات متاثر مي نماید ‪ .‬عوامل ارثی و محیطی که نمو ‪،‬انكشاف و حاصل نبات را‬
‫تحت تاثیر خود قرار مي دهد ‪ ،‬ممكن نخواهد بود عكس العمل تمام این عوامل را مورد‬
‫بحث قرار دهیم در اینجا صرف از چند عامل عمده محیطي بشكل خالصه یاد آور مي‬
‫گردیم ‪ ،‬این موضوع را به تفصیل ممكن در مباحث فزیالوجي نمو و انكشاف نباتي در‬

‫‪36‬‬
‫صنوف بعدی مورد مطالعه قرار خواهیم داد‪ .‬عوامل محیطي كه نمو وانكشاف نباتات‬
‫را تحت تاثیر خود قرار مي دهد به كتگوري هاي ذیل طبقه بندي نموده اند ‪:‬‬
‫الف ‪ :‬عوامل اقلیمي ‪:‬‬
‫نور ‪ ،‬حرارت ‪ ،‬بارندگي ‪ ،‬طول روز ‪ ،‬باد ‪ ،‬رطوبت نسبتي ‪ ،‬ابر ها ‪ ،‬و‬
‫گازات ( ‪ ، ) N2,O2,CO2,SO2‬نائتروجن اكساید ها فلورین ‪ ،‬كلورین ‪،‬‬
‫اوزون ‪ ، O3‬فابریكات و ماشین االت نمو و انكشاف را متاثر مي سازد‪ .‬بدون‬
‫سه گاز اولي تمام گازات كه تذكر رفت سبب آلودگي اتموسفیر میگردد كه با‬
‫غلظت زیا د نمو نباتا ت را متوقف مي سازد ‪ .‬بر عالوه گازات فوق گرد و‬
‫بخار ‪ ،‬برف ‪ ،‬یخزده گی ‪ ،‬زاله ‪،‬بر ف طوفان ‪ ،‬سیالب ‪ ،‬و اتش هم مي تواند‬
‫نمو و انكشاف را متاثر نماید‪ .‬عوامل محیطي با ارتفاع ‪، ،‬عرض البلد و‬
‫فاصله از ابحار‪ ،‬كو ه ها و انواع مختلف نباتات فرق مي كند ‪.‬‬
‫ب ‪ :‬عوامل خاك ‪:‬‬
‫بافت خاك ‪ ،‬ترتیب زرات خاك ‪ ،‬كثافت ‪،‬خالء خاك ‪ ،‬رطوبت خاك ‪ ،‬مواد‬
‫عضوي ‪ ،‬پي ایچ ‪ ،‬تركیب منرا لي خاك ‪ ،‬عناصر غذائي نباتي خاك ‪،‬‬
‫مهیابودن عناصر غذائ نباتي در خاك وقابلیت جذب آب عبارت از عواملي‬
‫اند كه نمو را متاثر مي سازد‪.‬جمعا ‪ 16‬عنصر براي نمو نباتات ضرورمی‬
‫از‬ ‫عبارت‬ ‫که‬ ‫باشد‬
‫مولبدینم‪ H,O,C,N,P,K,Ca,S,Mg,Zn,B,Fe,Cu,Mn,Cl,Mo‬میباشند‪.‬‬
‫عوامل دیگر خاك موجود یت عناصر فلزي زهري و نمكیات ‪ ،‬تهویه ‪ ،‬مواد‬
‫کیمیاوی الیلوپاتیك{ )‪ ) Allelopathicchemicals‬مواد کیمیاوی که در یک‬
‫محصول موجود بوده وبا خارج شدن آن تاثیرات منفی را با الی محصول‬
‫دیگر نشان می دهد ) } ‪ ،‬میالن ‪،‬رنگ خاك ‪ ،‬عمق ‪،‬ظرفیت نگهداري آب در‬
‫خاك ‪ ،‬هوا ي خاك ‪ ،‬عمق آب ایستاد شده ‪ ،‬سطح آب زیر زمین ( واتر تیبل )‬
‫درخاك ‪ ،‬تخته بودن خاك ‪ ،‬موجودیت سنگ ریزه ها و سنگ ها ي كالن در‬
‫خاك ‪ ،‬مي باشند‪ .‬بقایای سطح خاك نمو نباتات را نیز متاثر نموده مي تواند‪.‬‬
‫ج‪:‬عوامل بیولوجیكي ‪:‬‬
‫گیاهان هرزه ‪ ،‬حشرات ‪،‬امراض ‪ ،‬ارگانیزم ها ی مرضی ‪ ،‬انواع مختلف‬
‫علف خوار ها ‪،‬پرندگان ‪،‬حیوانات اهلي و وحشي ‪ ،‬موجودات حیه زره بیني‬
‫خاك ‪،‬مانند بكتریا ی نصب كننده وتجزیه کننده نائتزوجن (فکس و دینایترفاي‬
‫كنند ه) ‪ ،‬الجي آبي سبز ‪ ،‬مایكو رایزا ها ‪ .‬ازجمله عوامل بیولوجیكي مي‬
‫باشند‬
‫د ‪ :‬عوامل بذري ‪:‬‬
‫تهیه بستر مناسب برا ي تخم ‪ ،‬وقت بذر ‪ ،‬اندازه تخم ریز ‪ ،‬اوضاع جوي‬
‫براي كشت ‪ ،‬آبیاري ‪ ،‬استعمال كود هاي حیواني و كیمیاوي ‪ ،‬كنترول گیا هان‬
‫هرزه وغیره از جمله عوامل بذری بوده که نمور ا در سه كتگوري متاثر مي‬
‫سازد ‪:‬‬
‫‪ : 2-2‬زون هاي اقلیمی زراعتی ( اگرو كالیماتیكي) ‪ :‬بعدا تشریح خواهد گردید‬
‫‪ :8-2‬اقلیم افغان ‪ :‬بعدا تشریح خواهد گردید‬
‫‪ :1-2‬تاثیرات عوامل اقلیمي با ال ي نمو وانکشاف نباتات ‪:‬‬
‫نور ‪:‬‬
‫تشعشع ‪ /‬نور عبارت از انرجي شمسي بوده كه از آفتاب بدست می آید‪ .‬شعاع‬
‫(سپكترم هاي) قابل دید ‪ 0.38‬تا ‪ 0.72‬نانومتر( یك نانومتر مساوي است به‬
‫‪ 0,000001‬متر ) در عملیه تركیب ضیائی مورد استفاده قرار مي گیرد به این اساس‬

‫‪37‬‬
‫بنام تشعشع فعال عملیه ضیائی شناخته شده اند( ‪photosynthetically active‬‬
‫‪ ،) radiation or PAR‬انفرارید‪ 3 -0،72‬نانو متز وماورائ بنفش ( الترا وایولیت)‬
‫كمتر از ‪ 0،4‬نانومتردر پروسه عملیه ترکیب ضیائی مورد استفاده قرار گرفته نمي‬
‫تواند‪ .‬تشعشع را میتوان بشكل یك فلكس انرجي در یك واحد افقي سطحه در في واحد‬
‫وقت اندازه نمود‪ .‬واحد مورد عالقه برا ي اندازه گیري عبارت از جول در فی روز (‬
‫‪ ) Joules cm2 s-1 or MJm-2 day -1‬میباشد‪.‬‬
‫انرجي از آفتاب به شكل موجي یا اشعه كه انرا بنام فوتون یا د مي نمایند به‬
‫زمین اصابت مي نماید‪ .‬انر جي واصله از آفتاب ‪ 31.4 MJm-2day-1‬در سطح‬
‫اتموسفیر زمین میباشد‪ .‬قسمتي از انرجي توسط هوا و زرات جذب و قسمتي هم دوباره‬
‫منعكس مي گردد ‪ ،‬بطور اوسط به اندازه ‪ 22MJm-2day -1‬توسط سطح زمین كه به‬
‫تابش افتاب مواجه است انرجي را از آفتاب مي گیرد‪ .‬قسمتي از تشعشع دوباره‬
‫منعكس مي گردد و زمین هم چنان انرجي را از تشعشع خالص دو با ره از سطح‬
‫زمین رادیت مي نمایدكه به انداز ه ‪ 10MJ m-2 day -1‬مي باشد‪ .‬تنها دو فیصد از‬
‫تعشع خالص در نمو ي نباتات مورد استفاده قرار گرفته و اكثریت ان ( ‪ 85‬فیصد )‬
‫برا ي تبخیر آب مورد استفاده قرار مي گیرد این توازن برا ي گرم نمودن هوا ‪،‬خاك و‬
‫نبات استعمال مي گردد ‪.‬‬
‫درجه حرارت ‪:‬‬
‫عبارت از اندازه نمودن گرمي و یا سرد ي نسبتي یك جسم مي باشد‪ .‬حرارت‬
‫عبارت از انرجي است كه ازیك جسم به جسم دیگر توسط تشعشع و تماس انتقال‬
‫گردیده باشد‪.‬‬
‫كاربن داي اكساید‪:‬‬
‫كاربن دائ اكساید عبارت از گاز است كه در هوا یافت مي گردد ‪ .‬هوا مخلوط‬
‫ازگازات بوده که نائتروجن به اندازه ‪ %87‬اكسجن ‪ % 20‬و كاربندائ اكساید به‬
‫اندازه ‪ % 0.035‬یا ( ‪ 350‬حصه در یك ملیون ) در آن مو جود است ‪ .‬د ر هوا‬
‫اختالفات بخارات هوا‪ ،‬و مقدار کمی ازگازات دیگر بشکل آلوده گی وانمود میگردد ‪.‬‬
‫تاثیرات نور ‪ ،‬درجه حرارت ‪ ،‬و كاربن دائ اكساید‪:‬‬
‫نور ‪ ،‬حرارت و كاربن دائ اكساید با تاثیرات مستقیم كه باالي عملیه تركیب‬
‫ضیائی دارد نموی نباتات را متاثر مي نماید بر عالوه تاثیرات دیگر با الي انكشاف‬
‫سطح برگ ‪ ،‬مهیا بودن عناصر غذائي نباتي ‪ ،‬جذب عناصر غذائ نباتي ‪،‬تنفس ‪،‬‬
‫وغیره را نیز متاثر مي سازد‪.‬‬
‫عملیه تركیب ضیائ سه عملیه فرعي را دارا بوده که عبارت اند از انتشار (دیفیوزن)‬
‫كاربنداي اكسآیدبه كلوروپالست نباتی ‪ ،‬فوتو فاسفوریلشن كه بنام تعامل نور شناخته‬
‫مي شود ‪ ،‬و تقلیل كاربنداي اكساید ه بنام تعامل تاریک (دارك ریكشن )‪ .‬حال یك بار‬
‫دیگر معادله قبال ذكر شده را دوباره یادآورمي شویم ‪.‬‬
‫)‪Y =f (JE-V‬‬

‫این معادله وانمود مي سازد كه نور مستقیما عملیه تركیب ضیاي را متاثر می نماید‬
‫‪.‬همچنان اندازه نمو ي نبات وحاصل نبات رانیز متاثر ساخته و تاثیرات حرارت و‬
‫كاربندائ اكساید را ازبین نبرده بلكه موثریت استفاده از نور را تحت تاثیر مي آورد‪.‬‬
‫نمو نباتات بواسطه گرفتنن مقدار زیاد نور توسط برگ نباتات افزایش میا بد‪ .‬مقدار ویا‬
‫اندازه نوریكه توسط نباتات گرفته مي شود مربوط به تماس یا رسیدن نور به برگ‬
‫نبات‪ ،‬ساحه برگ ‪ ،‬و تعداد برگ ها د رنبات مي باشد‪ .‬شكل ذیل تاثیرات سه عوامل‬
‫افلیمي را باالي فوتو سنتیزس نشان مي دهد ‪:‬‬

‫‪38‬‬
 ‫‪ % 1.48‬کاربندای اکساید‬
‫حاصل ‪ /‬انداز فوتوسنتیزس به‬
‫اساس فیصد‬

‫‪ 81‬د رجه سانتی گراد‬

‫‪ % 1.48‬کاربندای اکساید‬
‫‪ 21‬درجه سانتی گراد‬
‫‪ % 1.18‬کاربندای اکساید‬
‫‪ 21‬درجه سانتی گراد‬
‫‪ 81‬درجه سانتی گراد‬

‫تركیب ضیائ‬
‫‪0‬‬ ‫‪ 75‬شدت كم‪51‬نور ‪،‬براي‪25‬عملیه‬‫مي رسد كه در‬‫در شكل ف وق به مالحظه‪411‬‬
‫نور یك عامل محدود كنند ه بشمار میرود و با ازدیاد نور تا حد معین آن عملیه تركیب‬
‫متوقف مي گردد و دوباره‬ ‫معیننورنمو‬
‫افتاب‬ ‫ضیاي افزود گردیده وبا ازدیا د بیشتر از حد‬
‫تشعشع‬
‫منحي سیر نزولي را مي پیماید به سبب انتشار كاربنداي اكساید ومهیابودن آن تركیب‬
‫ضیائ بعد ا كم مي گردد‪.‬‬
‫ازدیاد كاربندائ اكساید از ‪ 0،03‬تا ‪ % 0،13‬با در جه حرارت موجود ‪ 20‬درجه‬
‫سانتیگراد سبب تولید منحي وسطي مي گردد در حالیكه عملیه تركیب ضیائ تا به یك‬
‫حد زیاد مي گردد و بعدا به حالت قبلي باقي مي ماند بخاطریكه عملیه دارك یا تعامل‬
‫دارك تركیب ضیائ را در مجموع متاثر مي سازد‪ .‬و قتیكه در جه حرارت به ‪ 30‬در‬
‫جه سانتي گراد برسد ‪ ،‬اندازه فوتو سنتیزبا ازدیاد اندازه نو ر زیاد مي گردد و به حد‬
‫اكثر مي رسد ‪ .‬بهمین شكل سه عامل اقلیمی به شكل انفرادي و یا به شكل مجموعی‬
‫عملیه تركیب ضیائ را متا ثر مي سازد‪.‬‬
‫تاثیرا ت نو ر باالئ نباتات مزروعی ‪:‬‬
‫جوانه زدن بعضي انواع تخم ها ‪ ،‬بته زدن ‪ ،‬طول نبات ‪،‬عرض نبات‪ ،‬دبلي و‬
‫ساحه برگ ‪ ،‬طول ساقه ‪ ،‬گل كردن ‪،‬بند شدن مسامات ( ستوماتاها ) ‪،‬را تحت تاثیر‬
‫خو د مي آورد‪ .‬طول روز یا فوتو پیریود گل كردن و میوه كردن را متا ثر ساخته با‬
‫اینكه بعضي نباتات روز هاي دراز و بعضي ها به روزهاي كوتاه ضرورت دارند‪.‬‬

‫تاثیرات دیگر نور باالی نباتات زراعتی ‪:‬‬

‫حرارت نموی تخم – اندازه نمو – گل کردن و پخته شدن نباتا ت را سبب گر دید ه‬
‫هم چنان بسی از تعا مالت بایوکیمیاوی و اندازه انکشاف نباتا ت را تعین میکند ‪ .‬نور‬
‫همچنان نموی ریشه ‪ ،‬شاخچه – طول ‪ ،‬عرض‪ ،‬ضخامت و مساحت برگ ‪ ،‬طول‬
‫ساقه – و گل – تنفس و مسدود ساختن مسامات برگ را تعین میکند ‪ .‬بعضی نباتات‬
‫مثل گندم تیر ماهی و لبلبو بحرارت پا ئین ‪ 7 – 3‬درجه سانتی گراد برا ی پنج الی‬
‫هقت هفته به گل نشتن ضرورت دارد ‪ .‬این پدیده بنام ورنا الیزیشن یا ( به مثل بهار‬
‫شدن ) یا د می شود ‪ .‬بعضی گندم های افغانستان که در شرائط سرد زمستان میرویند‬
‫شاید گندم تیر ماهی باشند که به و رنا الیزیشن ضرورت دارند ‪ .‬اینچنین گندم ها نسبت‬
‫به گندم های بهاری حاصل بیشتر میدهد‪ .‬همچنان بعضی میوه جات در حال پندک به‬
‫سردی ضرورت دارند تا پندک شان بشگفت‪.‬‬
‫بارند ه گي ‪:‬‬

‫‪39‬‬
‫مهیا بودن آب براي نباتات مهم بوده و زندگي بدون آ ن در این سیاره امكان پذیر‬
‫نخواهد بود آب و بارنده گي اكثر پروسه هاي فزیالوجیكي موجودات حیه را تحت تاثیر‬
‫خود مي آورد ‪ .‬قلت و زیادت آب نمو ریشه و تنه با الخص حا صل را تقلیل مي‬
‫بخشد ‪ .‬كم شدن آب جوانه زدن ‪،‬سر كشیدن جوانه ها ‪ ،‬تعداد ‪،‬طول ‪ ،‬عرض و ساحه‬
‫برگ ها ‪ ،‬شاخ زدن و تیلر كشیدن ‪ ،‬قد نبات‪ ،‬درازشدن ریشه ‪ ،‬عمق و كتله ‪ ،‬تجمع‬
‫مواد خشك ‪ ،‬اندازه ساحه ‪ ،‬تعداد دانه ها ‪ ،‬و حاصل را متضرر مي نماید‪ .‬زیادت و یا‬
‫شکل سیالبی آب نیز حاصل اكثر نباتا ت را كم مي سازد‪.‬‬
‫در ساحات للمي ‪ ،‬حفاظت وبکار برد آب بارا ن براي تولید نباتات مزروعی‬
‫خیلی ها قابل اهمیت می باشد‪ .‬مؤثریت باران در تولید نباتات مربوط به وقت سال ‪،‬‬
‫توزیع موسمي یا فصلي ‪ ،‬شدت و تكرار سریع باران هاي وقفه ئی میباشد ‪ .‬تبخیر‬
‫موسمي نیزقابل اهمیت مي باشد‪ .‬باران وقتیكه در مراحل حساس نمو ببارد دارائ‬
‫اهمیت وارزش خاص مي باشد بطور مثال وقتیكه د ر اوقات بذر یا جوانه زدن تخم ها‬
‫‪ ،‬ویا در مراحل گل كردن ویا پر شدن دانه ها ببارد موثریت بیشتر را در قبال خواهدد‬
‫داشت ‪.‬‬

‫رطوبت نسبتي ‪:‬‬

‫اندازه زیاد رطوبت نسبتي انكشاف امراض نباتی را تقویت مي بخشد‪ ،‬اگر چه‬
‫رطوبت نسبتي كم تبخیر ( ترانسپائریشن ) نباتات را زیاد نمود ه ودر صورت كم بودن‬
‫رطوبت سبب تقلیل حاصال ت مي گردد‪.‬‬
‫باد‪:‬‬
‫باد با سرعت كم باالی نمو ی نباتات تاثیر نموده وبا ایجاد تاثیرات خویش باال ی‬
‫ترکیب ضیائی حاصالت نباتات مزروعی را افزود می نماید ‪ .‬در عملیه تركیب‬
‫ضیائی كاربندائ اكساید نصب گردیده ود ر باد ها ي كم تهیه كاربنداي اكساید را در‬
‫داخل نبات بیشتر مي سازد ‪ .‬باد هاي تند و طوفاني سبب چپه شدن ‪ ،‬شكستن ساقه ها ‪،‬‬
‫ریختن دانه ها قبل از جمع آوري ‪،‬ازدیاد تبخیر از برگ ها گردیده نمو و حاصالت‬
‫را تقلیل مي بخشد‪ .‬باد ها ي گرم و خشك عملیه تركیب ضیائی وحا صالت را كم مي‬
‫سازد‪ .‬که دراین وضع درختان قد بلند بحیث باد شکن اجرائ وظیفه می نماید و در‬
‫مناطق كه باد هاي زیاد دارند سبب ازدیاد حاصالت میشود‪.‬‬

‫‪ :5 -2‬تاثیرا ت عوامل خاك باال ي نمو وانكشاف نباتات‪:‬‬

‫تكسچر خاك ‪:‬‬
‫تكسچر خاك نموي ریشه را به شکل متاثر می سازد که مثال ریشه جواري د ر‬
‫خاك ها ي با بافت ویا تکسچر درشت به عمق دو متر نفوذ مي نماید ولي در خاك ها‬
‫ي تکسچر میده بیش از یک متر نفو ذ نمی کند ‪ .‬بافت خاك ظرفیت نگهداري آب در‬
‫خاك و تهویه خاك را كه نموي نبات را تحت تاثیر خود قرار می دهد متاثر می‬
‫سازد‪.‬‬
‫عناصر غذائ نباتات‪:‬‬
‫خاك منبع ‪ 13‬عنصر ضروري برا ي نباتات مي باشد ‪ .‬بناء موجودیت عناصر غذائی‬
‫در خاك و آماد ه بودن آن برا ي جذب نبات نمو و حاصل نباتات را تحت تاثیر خود‬
‫قرار مي دهد ‪ .‬عناصرزیاد مصرف چون ‪ ، NPK‬نمو ي نباتر ا متاثر مي سازد ‪.‬‬
‫بي توازني این عناصر به نمو و حا صل نباتات مساعد نمي باشد‪.‬‬
‫تخته شدن خاك ‪:‬‬

‫‪40‬‬
‫سخت ساختن ویا تخته شدن خاك سبب تقلیل خال هاي خاك گردیده و تراکم کتلوی (‬
‫‪ )Bulk density‬را زیاد ساخته و برا ي نفوذ ریشه مشكالت را با عث مي گردد ‪ .‬هم‬
‫چنان نفوذ آب ‪ ،‬تبادله گازات ‪ ،‬جذب عناصرتوسط نبات ‪ ،‬قد نبات ‪ ،‬و حاصل انرا‬
‫تفلیل مي بخشد‪.‬‬
‫پي ایچ خاك ‪:‬‬
‫پي ایچ خاك بصورت مستقیم و غیر مستقیم با متاثر نمودن تهیه عناصر غذائی‬
‫نباتات در خاك نمو و حاصالت نباتات را متاثر مي سازد‪ .‬پي ایچ كمتر از ‪ 6‬خاك‬
‫قابلیت انحالل المونیم ‪ ،‬منگنیز ‪ ،‬وآهن را ‪ (،‬كه به نباتا ت زهري شده و نموي‬
‫نباتات را كم مي سازد ) زیاد مي سازد‪ .‬تیزابیت خاك با عث قلت كلسیم ‪،‬پوتاشیم ‪ ،‬و‬
‫مگنیشیم در خاك میگردد ‪ .‬بهمین شكل خاك ها ي الكاالین با داشتن پي ایچ بیشتر از‬
‫‪ 8‬نموي نباتات را تقلیل مي بخشد‪.‬‬
‫اتموسفیر خاك ‪:‬‬
‫اكسیجن ‪ ،‬كاربنداي اكساید در خاك نمو ي نباتات را متاثر مي نماید‪ .‬اكسیجن برا‬
‫ي تنفس نباتات و جذب عناصر غذائی بواسطه نباتات ضروري میباشد ‪ .‬یك مقدار‬
‫كاربنداي اكساید به اطراف ریشه مثال درحدود ( ‪ ، ) %5‬نموي ریشه را به مقایسه‬
‫نبودن كاربنداي اكساید زیاد مي سازد ‪.‬‬
‫محتوای مواد عضوي خاك ‪:‬‬
‫مواد عضوي در خاك ظرفیت نگهداري آب در خاك را زیاد نموده وبعد از تجزیه‬
‫عناصرغذائی نباتات را در خاك عالوه مي سازد ممكن تمام این عناصر ضرورت‬
‫نبات را تامین کرده به این شكل نمو و حاصل نباتات را تقویت مي بخشد‪.‬‬
‫‪ : 6-2‬تاثیرات عوامل بیولوجیكي باالي نمو وانكشا ف نباتات ‪:‬‬
‫موجودیت و حمله حشرات ‪ ،‬آفات و امراض حاصل نباتات را بواسطه متاثر نمودن‬
‫میکانیزم تركیب ضیائی ‪ ،‬جذب مواد‪ ،‬انتقا ل مواد غذائی و غیره متاثر مي سازد‪ .‬حشرات‬
‫برگ ‪ ،‬ریشه نباتات را بمصر ف رساند ه به این شكل اعضاي مربوطه ئ تركیب‬
‫ضیائی‪،‬واعضائ جذب عناصر غذائ نباتات را از بین مي برد ‪ .‬آنها نقاط ناسئه ( اپیكس‬
‫هاي ) بر گ ها ‪،‬ریشه ها و اعضاي تكثر ي نبات را از بین برده سبب تقلیل حاصال ت ونمو‬
‫ي نبات مي گردد ‪ .‬هم چنان انساج زایلم‪ ،‬فلویم را ازبین برده ودر نهایت سبب ازبین رفتن‬
‫نباتات مي گردند‪.‬‬
‫از جمله امراض سرخي ومرض داغ برگ ها سبب كم شدن عملیه تركیب ضیا ئی و نمو‬
‫ی نبات بواسطه متاثر نمودن ساحه برگ سبز می گردد ‪ .‬بعضي از امراض ممكن سبب بندش‬
‫زایلم وفلویم گردد ‪ .‬امراض دیگر حمله باالي ریشه ‪ ،‬تنه ‪ ،‬برگ ها ‪ ،‬تخم ها ‪ ،‬میوه ها ‪ ،‬ویا‬
‫تمام نبات نموده مانند گنده شدن ریشه ‪ ،‬گنده شده تنه ‪ ،‬سیاقاق عریان ‪ ،‬وغیره ‪ .‬پرنده گان ‪،‬‬
‫موش ها و غیره ‪ .‬نباتا ت و اعضاي نباتات را مي خورند به این شكل سبب تقلیل نمو و حاصل‬
‫مي گردند‪.‬‬
‫سپیشز هاي برایدورایزوبیم در زیست باهمي با لیگیوم ها نائترو جن هوارا نصب مي نمایدو‬
‫حا صل را ازدیاد مي بخشد‪ .‬مایكورایزا جذب عناصر را بیشتر مي سازد كه بواسطه آن‬
‫نسبت نمو (سي جي ار) و حاصل افزود مي گردد ‪ .‬موجودات دیگر مواد عضوي را در خاك‬
‫تج زیه مي نمایند و عناصر غذائ را براي نموي نباتات اماده مي سازند‪ .‬گیاهان هرزه با‬
‫نباتات مزروعي رقابت مي نمایند برا ي گرفتن نور ‪،‬آب ‪ ،‬و عناصر غذائ سبب تقلیل حاصل‬
‫و كیفیت نباتات مي گردند‪ .‬پدیده ها ي دیگر مربوط الیلوفایتي ( تاثیرات ناگوار یك نبات با‬
‫الي نباتیكه در نزدیك قرار میگیرد كه بعضي از مواد كیمیاوي( الیلوكیمیكلز) که توسط نبات‬
‫همراه تولید گردیده و باالی نبات اصلی زهری تما م می شود همچنان گیاهان هرزه سیر‬
‫نموي نبات را تحت تاثیر قرار می دهد ‪.‬‬

‫‪41‬‬
 ‫فصل سوم‬
‫عملیات زراعتی وسیستم ها ی آ ن‬

‫عملیه زراعتی عبارت از فعالیت هاي میخانیكي در مزرعه بوده تا شرانط فزیكي خاك را‬
‫اصالح و خاك را برا ي نموي نباتات مساعدتر سازد ‪.‬تیلیج شامل تمام عملیات قطع كردن ‪،‬‬
‫شوردادن ‪ ،‬میده كردن ‪ ،‬نرم ساختن خاك ‪ ،‬سست کردن و تخته کردن خاک میباشد‪ .‬تیلیج پر‬
‫مصر ف است ولي برا ي تولید نباتات مزروعي ضروري مي باشد‪ .‬عملیات زراعتي عبارت‬
‫اند از قلبه كردن ‪ ،‬ماله كردن ‪ ،‬رولنگ ( با رولر نرم کرد ن خاک ) و خیشاوه كردن ‪ .‬عملیا‬
‫ت زراعتی نظر به ساحات مختلف و نوعیت خاك و نوعیت نباتاتیکه بذر میگردند ‪ ،‬ترتیب بذر‬
‫نبات ( كراپنگ پاترن ) ‪ ،‬رطوبت خاك و شرائط اقلیمي فرق مي كند ‪.‬‬
‫هدف ا ز تیلیج بلند بردن سطح حاصلدهی ‪ ،‬نگهداري عناصر غذائی نباتات ‪ ،‬آب وجلو‬
‫گیری از ضایعات اقتصادي و تقلیل مصارف تولید مي باشد‪ .‬مقصد تیلیج تهیه بستر مناسب برا‬
‫ي تخم ‪ ،‬كه رقابت گیاهان هرزه را با نبات اصلي ازبین ببرد ‪ ،‬نگهداري و جذب آ ب را بیشتر‬
‫سازد ‪ ،‬شرائط فزیكي خاك را بهتر سازد و خاك را برا ي نموي مناسب ریشه نرم سازد ‪.‬‬
‫زیاده روی یا افراط در تیلیج مناسب نمي باشد ‪ ،‬زیرا بر عالوه اینكه مصارف عملیات را‬
‫باال می بردبلکه دسته ها یا اگریگیت هاي خاك را بسیار میده ساخته وبرا ي تخریب باد وآب‬
‫آماده می سازد‪.‬‬
‫اهداف تیلیج ‪:‬‬
‫‪ ‬اصالح ستركچر خاك و ابجاد شرائط خوب فزیكي خاك ‪ :‬ستركچر خاك عبارت از‬
‫ترتیب و قرار گرفتن ذرات كوچك خاك در یك کتله بزرگ یا اگریگیت كه سبب تولید‬
‫یك كتله خال دار می با شد مي گردد ‪ .‬خال ها ي بیشتر در بین اگریگیت ها براي آب و‬
‫تبادله گازات وجود دارد‪.‬شخم یكی از خاصیت های فیزیكي خاك بوده كه برا ي نموي‬
‫مناسب نبات مساعد میباشد‪ ،‬وقتیكه شخم خوب باشد ‪ ،‬خاك نرم ‪ ،‬قابل استفاده و كار به‬
‫اساني انجام مي یابد‪. .‬‬
‫‪ ‬تهیه بستر مناسب براي تخم ‪ :‬خواص قابل مالحظه یك بستر تخم عبارت اند از ‪:‬‬
‫‪ o‬خاك ها خو ب میده شده عاري از كلوخ ها ي بزرگ باشد تا تخم و ریشه با‬
‫خاك تماس بسیار نزدیك برا ي جذب مواد عذائ و رطوبت برا ي جوانه زدن‬
‫داشته باشد ‪.‬‬
‫‪ o‬ستركچر ( گرانولر ) دانه دار خاك كه نفوذ ْآ ب و تبادله گازات را سهولت‬
‫بخشد ‪.‬انواع مختلف خاك ها نیاز به فعالیت هاي مختلف دارد تا یك بستر‬
‫بسیار خوب برا ي تخم آماده گردد ‪.‬‬
‫‪ o‬بستر تخم باید عاري از گیاهان هرزه ومواد اضافي دیگر باشد ‪.‬‬
‫‪ o‬بستر تخم باید به اندازه كافي رطوبت برا ي جوانه زدن تخم و نموي ریشه‬
‫داشته باشد‪.‬‬
‫‪ o‬بستر تخم باید عاري از طبقه هاي تخته شده خاک )‪ (crust‬كه مانع از نفوذ‬
‫آ ب و تبادله گازات و مانع انكشاف ریشه نبات مي گردد باشد‪.‬‬
‫‪ o‬بصورت عموم سطح خاك باید لیول شده باشد تا بذر تخم با عمق مناسب و‬
‫آبیاري یكنواخت را سهولت بخشد‪.‬‬
‫‪ ‬كنترول گیاهان هرزه ‪ ،‬ازبین بردن حشرات وامراض ‪ :‬قلبه كردن با االخص توسط‬
‫قلبه ها ي مولد بورد گیاهان هرزه را ازبین برد ه وبه منظورتجزیه زیز خاک می‬
‫نماید ‪ ،‬که این عملیه بعضي از عوامل مرضی نباتات را نیز از بین میبرد ‪ ،‬و‬

‫‪42‬‬
‫حشرات توسط پرنده گان از بین برده مي شوند ‪ .‬عملیات نر م سا ختن میخانیكي در‬
‫داخل مزرعه گیاهان هرزه را در فصل ایستاده از بین می برد ‪.‬‬
‫‪ ‬اداره بقایاي نباتي و مواد اضافي مزرعه ‪ :‬در بعضي ساحات مطلقا تمام بقایاي نباتي‬
‫براي تغذیه حیواني و مواد سوخت مورد استفاده قرارمي گیرد ‪ .‬و در ساحات دیگر با‬
‫بعضي نباتات ‪ ،‬مقدار زیاد بقایاي نباتي ‪ ،‬كه باید توسط قلبه ها ي مولد بورد دفن یا‬
‫زیر خاك گردد تا بعد از تجزیه ئ خو ب حاصلخیز ي خاك را باال برد ه و حاصال ت‬
‫را زیاد نماید‪ .‬مخلوط نمودن بقایاي نباتي ویا مواد عضوي در خاك سبب ازدیاد‬
‫حاصلخیزي خاك گردیده كه با ان ظرفیت نگهداري آب بواسطه خاك و نفوذ آب در‬
‫خاك زیاد گردیده ‪ ،‬خاك سخت را نرم ‪ ،‬و فعالیت هاي موجودات حیه میكروبي را‬
‫تقویت مي بخشد ‪ .‬بعضي از دهاقین بقایاي نباتي را مي سوزانند كه البته كار درست‬
‫نیست بخصوص در صورتیكه بقایاي نباتي با خود ارگانیزم هاي مرضی را نداشته‬
‫باشند‪ .‬مواد اضافي مزرعه و یا كود هاي حیواني باید درخاك دفن گردند‪.‬‬
‫‪ ‬عالوه نمودن پاروی حیواني و کود های كیمیاوي ‪ :‬بقایاي نباتي غني از كاربن‬
‫موقتا نایتروجن ر ا خارج از استفاده می سازد ‪ ،‬بنا ء مقدار كم نائتروجن باید به خاك‬
‫در وقت عالوه نمودن پاروی حیواني عالوه گردد ‪ .‬كا ه غله جات و بقایاي نباتی سبب‬
‫بوجود آمدن مشكالت میخانیكي د ر وقت بذر مي گردد ‪ .‬در مناطق للمي ‪ ،‬گذاشتن كاه‬
‫باالي سطح زمین به شكل مانع الرطوبه ( ملچ ) بخاطر نگهداري رطوبت خاك و‬
‫تقلیل تخریب خاك بواسطه آب قابل اهمیت مي باشد‪.‬‬
‫‪ ‬نرم ساختن خاك به منظور جذب آب ‪ ،‬نگهداري رطوبت و تهویه خوب ‪ :‬در ساحات‬
‫آبیاري زمین باید بواسطه قلبه نرم گردد تاگیاهان هرزه ازبینن رفته ‪ ،‬ذخیره زیا د آبرا‬
‫برا ي نموي نبات اجازه دهد ‪ .‬مزرعه باید لیول شده وهموار براي آّبیاري مناسب باشد‬
‫‪ .‬در مناطق للمي ‪ ،‬زمین باید بعداز درو نمو دن نبات قبلي بخاطر نفوذ آب باران و‬
‫تقلیل تخریب خاك قلبه گردد ‪ .‬قلبه عمیق بواسطه چیزل ها و سب سائلر ها در هر ‪-4‬‬
‫‪ 5‬سال بخاطر شكستاندن قشر سخت و نفوذ عمیق آب ضروري پنداشته مي شود ‪.‬‬
‫بعدا قلبه سطحي بخاطر كنترول گیاهان هرزه و نگهداري رطوبت بعد از باران خوب‬
‫عملي گردد‪.‬‬
‫‪ ‬ایجاد طبقه سطحي بخاطر جلوگیر از تخریب خاک توسط باد و آب ‪ :‬مناطق‬
‫كوهستاني و باراني یا للمي که مواجه به تخریب اند ‪ .‬سیستم تیلیج مناسب ئ را باید‬
‫براي كنترول تخریب خاک پیش بینی نمود ‪ .‬یك قلبه مولد بورد با ما له ( پلنكگ ) كه‬
‫با دو دفعه كلتیویتور تعقیب شده با شد و ما له ( پلنكنگ ) ممكن یك سطح در شتي‬
‫كه دارائ كلوخ ها ي به اندازه ‪ 0،5‬الي ‪ 5‬سانتي متر تشکیل دهد كه سبب كنترول‬
‫تخریب آ بي و بادي خاك مي گردد ‪ .‬قلبه نمود ن زیاد با تخریب ستركچر هاي خاك‬
‫همرا ه بوده و در نتجه سبب تخریب خاك نیز مي گردد‪.‬‬
‫اهداف دیگر ‪ :‬ریشه كن نمودن بقایاي نباتي و هموار نمود ن خاك برا ي بذر‬
‫وسائل شخم ‪:‬‬
‫وسائل زیاد ي عملیات زراعتی ( تیلیج ) برای قلبه هاي اولي ودومي استعمال مي گردد ‪.‬‬
‫وسائل یك منط قه با منطقه دیگر فر ق مي نماید ولي بعضي اوقات با خاك و شرائط‬
‫توپوگرافیكي منظقه با ید توافق داشته با شد ‪.‬‬
‫وسائل تیلیج اولي ‪:‬‬
‫قلبه محلي ‪:‬‬
‫این قلبه از قرن ها به این طرف مو ارد استعمال دارد و حا ل نیز مورد استفاده قرارمي‬
‫گیرد ‪ .‬قلبه محلی از چوب ساخته شده ‪ ،‬ویک حصه ئ آن از آهن ساخته شده است ‪ .‬اكثرا‬

‫‪43‬‬
‫دارائ یك دستگیر و تیر دراز چوبی میباشد ‪ .‬برا ي قلبه كردن ‪ ،‬و عملیات در داخل مزرعه (‬
‫خیشاوه ) ‪ ،‬وبرای بذر در مزارع شالی استعماال مي گردد ولی خاک را چپه کرده نمیتواند ‪.‬‬
‫قلبه مولدبورد محلي ‪:‬‬
‫این قلبه ها به یك اندازه تقاوت در مناطق مختلف ساخته شده اند ‪ .‬وجویه هاي بشکل‬
‫زاویه قایمه را مي كشند هیچ ساحه بدون قلبه در بین جویه ها گذاشته نمي شود ‪ .‬طبقه پایاني‬
‫خاك به سطح خاك اورده مي شود و در معرض اصابت هوا و آفتاب قرار مي گیرد ‪ .‬الروا ها‬
‫( یا خریطه ها ي مملو از الروا ) حشرات نیز در معرض خورا ك پرندگان قرار مي گیرد ‪.‬‬
‫این قلبه خاك را چپه مي نماید ‪ ،‬گیاهاه هرزه و بقایاي نباتي نباتات قبلي را از ریشه بركنده و‬
‫یقایاي نباتي ‪ ،‬پاروی حیواني و گیاهان هرزه را در خاك دفن مي نماید‪.‬‬
‫وسائل مربوطه تراكتور ‪:‬‬
‫برعالوه قلبه هاي محلي ‪ ،‬بعضي وسائل سنگین که با تراکتور بکار انداخته می شود براي‬
‫مقاصد خاص دیزائن گردیده اند‪ .‬كه عبارت اند از ‪:‬‬
‫‪ ‬مولدبورد پلو‪ :‬وظیفه آن قطع نمودن و چپه نمودن خاک است ‪ ،‬و خا ك را به عمق‬
‫‪ 30 -20‬سانتي متر قلبه و میده هم می نماید‪ .‬وظیقه آن مشابه به مولد بورد پلواست كه‬
‫در فوق تذكر بعمل آمد ‪.‬‬
‫‪ ‬دیسك پلو ‪ :‬خاك را چپه نموده ولي به عمق كم ‪ ،‬گر چه این وسیله بسیار مؤثر بوده در‬
‫شكستانده كلوخ ها د رخا ك ها سنگین با االخص مناسب به خاك ها ي سخت منا طق‬
‫خشك مي باشد‬
‫‪ ‬چیسل پلو‪ :‬این قلبه خاك ها را به عمق زیاد شكستانده و نرم مي سازد ‪ .‬خا ك ها به‬
‫عمق زیا د بدون اینكه زیر و رو شود بطرف باال چپه شود باز مي گردد ‪ .‬و در طول‬
‫هر ‪ 3-2‬سال بعد بخاطر شكستانده طبقه سخت خاک مورد استعمال قرار مي گیرد‪.‬‬
‫‪ ‬سب سائلر ‪:‬‬
‫سب سائلر به شكل اسکنه در شكستن طبقه سخت خاک و قلبه نمودن قسمت هاي‬
‫پائین خاك كار مي كند بناء باید بسیارقوي باشد‪ .‬این وسیله میتواند به عمق ‪ 50‬سانتي‬
‫متر داخل خاك گردد تا خاك را نرم ساخته و نفوذ آب و نمو ي ریشه را تسهیل بخشد‪.‬‬
‫روتیویتر ‪ :‬برائ اجرا ی عملیات اولی و دومی استعماال شده می تواند‪ .‬دارائ پل‬
‫های ‪ L‬شکل میباشد‪ .‬این پل ها با شافت متحرک ( پی تی او ) تراکتور دورداده می‬
‫شود ‪ .‬خاک را قطع نموده وبرا ی میده نمودن بطرف با ال پرتاب می نماید ‪.‬اکثرا در‬
‫خاک سخت و چسپناک ساحات بذر شالی که بعدا درآن نبا ت گندم بذ ر می گردد‬
‫استعمال می گردد ‪ .‬وبخاطر تهیه نمودن بستر مناسب برا ی تخم استعمال می گردد ‪.‬‬
‫ضرور ت قوه برا ی اجرائ این عملیه بیشتر می باشد‪.‬‬
‫وسائل دومی برا ی اجرائ عملیات زراعتی ‪:‬‬
‫‪ o‬هاروها ‪ :‬بخاطر آماده ساختن بستر تخم‪ ،‬زیر خاک نمودن تخم و از بین بردن‬
‫گیاهان هرزه استعمال می گردد ‪ .‬سه نوع هارو ها وجود دارد‪ .‬هارو های دیسک‬
‫‪ ،‬هارو های سپرنگ تنت ‪ ،‬و هارو های سپائک توت یا دندانه سپا یکی ‪.‬‬
‫‪ o‬کلتی ویتور ‪ :‬یکی از وسائل بسیار معمول برا ی قلبه کردن سطحی بوده ‪ .‬برای‬
‫تهیه بستر مناسب برای تخم و عملیات داخل مزرعه ( انتر کلچر ) استعما ل می‬
‫گردد ‪ .‬تنها خاک را به عمق ‪ 15-10‬سانتی متر قلبه می نماید‪.‬‬
‫‪ o‬رولر ‪ :‬بخا طر میده نمودن کلوخ ها ‪ ،‬سخت نمود ن خاک و هموار ساختن سطح‬
‫خاک استعما ل می گردد ‪.‬‬

‫انواع تیلیج ها ‪ :‬دو نوع عملیات زراعتی وجود دارد ‪ .‬عملیات زراعتی اولی ‪ ،‬عملیات‬
‫زراعتی دومی وعملیات که در داخال مزرعه و نباتات صورت می گیرد( انتر تیلیج ) ‪.‬‬

‫‪44‬‬
‫‪ ‬عملیات زراعتی اولی ‪ :‬عملیه اولی بعداز رفع یا درونمودن حاصل عملی می‬
‫گردد ‪ .‬مقصد آ ن باز نمودن و قطع نمودن خاک به منظور میده ساختن و چپه‬
‫نمودن خاک به خاطر ازبین بردن گیاهان هرزه ‪،‬و دور نمود ن بقایای نبات قبلی ‪،‬‬
‫و زیر خاک نمودن آن میباشد‪ .‬در مناطق للمی ‪ ،‬عملیه اولی بخاطر ازدیاد نفوذ آب‬
‫در خاک برا ی استفاده نباتات اجرا می گردد ‪.‬‬
‫‪ ‬عملیه دومی ‪ :‬بعد از اجرائ تیلیج اولی عملی می گردد ‪ ،‬و بخاطر ا صالح بستر‬
‫تخم ‪ ،‬میده نمودن خاک ‪ ،‬نگهدار ی رطوبت خاک ‪،‬ازبین بردن گیاهان هرزه ‪،‬‬
‫قطع نمودن بقایائ نباتی و در نهایت برا ی هموار ساختن مزرعه استعمال می‬
‫گردد ‪.‬‬

‫تاثیرات عملیات زراعتی با ال ی خاک ‪ :‬عملیات زراعتی ظرفیت نگهداری آب را در خاک و‬

‫آماده ساختن آب برا ی مصر ف بعدی نباتات افزود می نماید ‪ .‬عمیق قلبه کردن امکانات‬
‫ذخیره نمودن بیشتر آب را مهیا می سازد‪ .‬در یک مطالعه نشان داده شده است که قلبه نمودن‬
‫بواسطه قلبه مولد بورد بیشتر از‪14،43‬فیصد آبرا در خاک به مقایسه ‪ 11 ،11‬فیصد آب که‬
‫توسط قلبه ئ کلتیویتور در خاک ذخیره می گردد ‪ .‬هم چنان قلبه عمیق عمق نفوذ ریشه را در‬
‫خاک زیاد می سازد ‪.‬‬
‫عملیات زراعتی نفوذ آبرا در خاک زیاد ساخته و سترکچر خاک را اصالح می نماید‬
‫عملیات زراعتی هم چنان حرارت خاک را متاثر می سازد‪ .‬کا ه و ملچ ها ( مواد یکه روی‬
‫خاک را می پوشاند ) حرارت خاک را کم می سازد ‪ ،‬که ممکن یکی از فوئد در موسم خزان‬
‫ولی یکی از نواقص در فصل بهارمی باشد‪.‬‬
‫عملیات زراعتی رطوبت قسمت های تحتانی خاک را به سطح خاک آورده و با این شکل‬
‫ضایعات آ ب را توسط عملیه تبخیر از سطح خاک ( ایواپوریشن ) سبب می شود بناء قلبه‬
‫نمودن زیاد به مزارع للمی سفارش نمیگردد ‪. .‬‬
‫عملیات زراعتی فعالیت مائکرو اورگانیزم هارا بواسطه اصالح سترکچر ‪ ،‬رطوبت‬
‫هواوحرارت خاک‪ ،‬بهتر می سازد ‪ .‬عملیات زراعتی استفاده عناصر از خاک توسط نبات را‬
‫نیز تقویت می بخشد ‪.‬‬
‫تاثیرات عملیات زراعتی باالی امراض و حشرات ‪ :‬بقایای نباتی که درسطح خاک ویا‬
‫نزدیک به سطح خاک باقی می ماند شرائط مساعد ی را برا ی انتشار حشرات و امر اض مهیا‬
‫می سازد ‪ .‬این بقایا ممکن منبع خوبی برا ی انتقال امراض از یک نبات به نبات دیگر و هم‬
‫چنان از یک فصل به فصل دیگر باشد ‪ .‬در یک تجربه نشان داده شده است که قلبه نمودن‬
‫عمیق بواسطه قلبه مولدبورد که با زیر خاک نمودن بقایا ی گندم در مزرعه به مقایسه قلبه‬
‫نمودن بواسطه کلتیویتور در تقلیل مرض گنده شدن ریشه و حشرات (ترمایت) تاثیر مثبت‬
‫وارد نموده است ‪ .‬گنده شدن ریشه‪ 0،004 %‬در برابر ‪ %0،04‬وموریانه ( ترمایت )‬
‫‪ 0،0006%‬در برابر‪ 0،04 %‬فیصد نشان داده شده بود ‪.‬‬
‫تاثیر عملیات زراعتی با الی نباتات ‪:‬‬
‫درمورد تاثیرات عملیات زراعتی باال ی نباتا ت مطالعا ت زیادی صورت گرفته است که نتائج‬
‫آن عبارت است از ‪:‬‬
‫‪ .1‬عملیات زراعتی تکرار ی و سطحی اقتصادی نمی باشد‬
‫‪ .2‬استعمال قلبه مولدبورد در عملیات اولی وبه تعقیب آن استعمال دیسک هارو‬
‫درعملیات دومی حاصل گندم رادر زمین ها للمی بیشتر می سازد‬
‫‪ .3‬استعمال قلبه مولدبورد ‪ +‬روتیویتور و چیزل پلو ‪ +‬روتیویتور حاصالت گندم را در‬
‫ساحات آبی بیشتر می سازد‬

‫‪45‬‬
‫‪ .4‬در بعضی ساحات استعمال دیسک هارو حاصال ت جواری و گندم را زیاد نموده است‬
‫‪.‬‬
‫‪ .5‬برا ی شالی ‪ ،‬قلبه در بین آب ( پد نگ ) بواسطه هارو یک عملیه (تیلج ) مناسب‬
‫زراعتی می باشد‪.‬‬

‫‪46‬‬
 ‫فصل چهارم‬
‫تخم و بذر آن‬

‫تخم یكي از اقالم عمده تولید غله جات مي باشد‪ .‬و تهداب موفقیت برا ي سانر عو امل‬
‫تولید ي میباشد ‪ .‬تخم با كیفیت رول عمده ئ را در ازدیاد تولیدات نباتي داشته ولي تخم ‪ ،‬با‬
‫كیفیت ضعیف باعث معرفی تخم گیاهان هرزه وایجاد مشکالت بعدی می گردد ‪ .‬مهیابودن تخم‬
‫ها باكیفیت عالي و استعمال آن سبب ازدیاد حاصالت و تولیدات نباتي براي مصؤنیت غذائی‬
‫مي گردد‪ .‬بناء ورایتي ‪ ،‬قاب لیت جوانه زدن و خالص بودن احتمالي تخم با ید قبل از بذر آن‬
‫فهیمده شود ‪ .‬در نزد دهاقین مهمتر جز انتخاب تخم چیز دیگر در دست ندارند‪ .‬درشرائط‬
‫مساعد بودن تمام شرائط برا ي تولید نباتات ولی بازهم حاصل خو ب وبا كیفیت عالي با بذر‬
‫تخم بی كیفیت و غیر اصالح شده بدست آمده نمي تواند‪.‬‬
‫تخم را تخمدان پخته یا رسیده تعریف مي نمایند ‪ .‬تخم از اتحاد گمیت هاي مونث و مذكر‬
‫بوجود مي آید‪،‬واز آن زایگوت انکشاف نموده و باالخره اساس نبات كوچك ازآن ساخته مي‬
‫شود‪ .‬بنیاد نبات كوچك یا امبریو با ذخیره مواد غذائی داخل پوست تخم (سید كوت) بسته مي‬
‫باشند‪ .‬در وقت جوانه زدن ذخیره مواد غذائ تخم به خاطر نموي ریشه و ساقه تا زمانیكه ریشه‬
‫و ساقه خود كفا نشده باشند بمصرف رسیده بعدا مواد غذائ بواسطه عملیه تركیب ضیائ‬
‫ساخته می شود ‪ .‬تخم بواسطه دهاقین بخاطر تولید نباتات مربوط استعمال مي گردد بخاطریكه‬
‫تخم دارنده یك پروگرام مكمل نمو و انكشاف نبات را دارا مي باشد‪ .‬تخم وظایف ذیل را اجرا‬
‫نماید‪:‬‬ ‫مي‬

‫تخم نباتات به منظور تولید نباتات استعمال میگردد‬ ‫‪.4‬‬

‫تخم واحد تكثري نباتات گل دار مي باشد‬ ‫‪.2‬‬
‫تخم نباتات مزروعي به مقاصد مواد غذائي استعمال مي گردد‬ ‫‪.8‬‬
‫تخم وسیله زنده ماندن و حفظ ( سپیشز هاي) نباتات مي باشد‬ ‫‪.1‬‬
‫تخم وسیله ئ براي توسعه نباتا ت است‬ ‫‪.5‬‬
‫تخم برا ي تكثیر استعمال مي گردد ‪ ،‬بخطریكه یك تخم یك نبات را تولید مي نماید و‬ ‫‪.6‬‬
‫یك نبات چندین تخم را كه سبب تولید تعداد زیاد نباتات مي گردد بوجود می آورد‪.‬‬
‫تخم منحیث وسیله زنده ماندن نبات در شرائط دشوار مي باشد‪.‬‬ ‫‪.7‬‬

‫كیفیت تخم خوب ‪:‬‬

‫تخمیکه بخاطر بذر استعمال مي گردد باید داراي كیفیت خوب برا ي جوانه زدن ‪ ،‬ایجاد‬
‫یك مزرعه سبز مكمل از نباتات صحتمند باشد‪ .‬معلومات در مورد كیفیت تخم به شما منحیث‬
‫محصل زراعت وهم چنان به دهقان بسیار مهم است‪ .‬كیفیت خوب تخم ذیال توضیح می شود‪:‬‬
‫‪ .1‬مطابق به نوع باشد‪ :‬تخم باید مطا بقت به نوع كه به آن مربوط است داشته باشد‪.‬‬
‫ورایتي باید با شرائط توافق داشته ‪ ،‬حاصل بلند داشته ‪ ،‬و مقاوم در برابر امراض ‪،‬‬
‫‪ VCU ، DUS‬و در لست تخم های اصالح شده و سفارش شده شامل باشد‪.‬‬
‫‪ .2‬خالص بودن جینیتكي ‪ :‬تخم باید از لحاظ جینیتیكي خالص باشد یعني تخم انواع دیگر‬
‫درآن شامل نباشد‪.‬‬
‫‪ .3‬خالص بودن فزیكي ‪ :‬تخم باید شرط خالص بودن الزم را داشته باشد‪ .‬مقدار تخم‬
‫خالص باید بیشتر ‪ ،‬مواد داخلي آن كمتر و عاري از تخم هاي میده شده یا تخم هاي‬
‫حشره زده باشد‪.‬‬
‫‪ .4‬زنده بودن تخم ‪ :‬تخم باید زنده باشد یعني قدرت جوانه زدن را داشته باشد‪.‬‬

‫‪47‬‬
‫‪ .5‬جسه (سائز) خوب ‪ :‬تخم باید خوب رسیده ‪ ،‬انكشاف کرده‪ ،‬پندیده و دبل وبرابر به‬
‫اوسط وزن هزار دانه تخم كه جوانه هاي قوي را در مزرعه تولید نماید باشد‪.‬‬
‫‪ .6‬صحتمندی ‪ :‬تخم هاباید صحتمند باشند ‪ ،‬اجسام مرضی را با خود ند ا شته ‪ ،‬مواد‬
‫داخلي در آن موجود نباشد‪ .‬هم چنا ن تخم های تخریب شده حشرا ت موجود نباشد‬
‫‪ .7‬ذخیره تخم ‪ :‬تخم بایدبخاطر ذخیره درست ودوام دار خوب خشك شده باشد ‪.‬‬
‫‪ .8‬عاري بودن از گیاهان ‪ :‬از تخم گیاها ن هرزه بخصو ص از تخم گیاهان مضره پاک‬
‫باشد‪.‬‬
‫‪ .9‬تخم نباتات دیگر ‪ :‬مقدار بسیار كم از تخم هاي نباتات دیگر را داشته باشد ویا‬
‫موجودیت تخم نباتات دیگر را به حد اقل تقلیل داد ه باشد‪.‬‬
‫‪ .10‬مزرعه تولید تخم ‪ :‬جاي تولید تخم باید شناخته شود ‪ ،‬بخصوص در تخم هاي كه‬
‫زریعه گرده افشانی تولید گردیده اند‪.‬‬

‫بخاطر معلوم نمودن كیفیت تخم ‪ ،‬در البراتوارهاي آزمایشی تخم آزمایش هاي مختلف‬
‫را با الی تخم اجرامي نمایند‪ ،‬بگونه مثال ارزیابي بخاطر خالص بودن ‪ ،‬جوانه زدن ‪،‬‬
‫معلوم نمودن تخم گیاهان هرزه درآن ‪ ،‬تست صحت تخم ‪ ،‬وزن تخم ‪ ،‬معلوم نمودن‬
‫رطوبت تخم ‪ ،‬تست بخا طر معلوم نمودن اینكه مطابق به نوع آن باشد‪ ،‬تست برا ي معلوم‬
‫نمودن منشا ء آن وغیره ‪ .‬كیفیت تخم بواسطه شرائط اقلیمي در مزرعه متاثر گردیده‬
‫بخصوص توسط باران ‪ ،‬رطوبت ‪ ،‬حرارت د روقت تشكیل تخم ‪ ،‬روش تولید تخم ‪ ،‬روش‬
‫اداره و طریقه های ذخیره آن ‪.‬‬

‫تخم با كیفیت عالی را از کجا بدست آوریم ‪:‬‬

‫گرچه دهاقین درک نموده اند كه برا ي بدست آوردن حاصالت بلند و درآمد زیا د‪ ،‬تخم‬
‫هاي اصالح شده و با كیفیت عالي قابل اهمیت میباشد ‪ ،‬و بدست آوردن آ ن كا ر آسان نیست ‪.‬‬
‫معموال ‪ ،‬ادارات دولتي زراعتي براي تهیه تخم هاي اصالح شده با كیفیت عالي برا ي دهاقین‬
‫‪ ،‬مسؤلیت داشته ‪ ،‬اما توزیع آن معموال از نقطه نظر قیمت ها ی آن نظربه موقعیت دارائ‬
‫مشکالت می باشد‪ .‬بناء معلومات عملي برا ي تولید تخم هاي بهتر ویا بدست آوردن آن قابل‬
‫اهمیت مي باشد‪ .‬اصالح تخم در مزرعه یكی از راه ها ي بدست آوردن تخم بهتر است ‪ .‬تولید‬
‫و تكثیر تخم در مزرعه ‪ ،‬خریداري تخم از شركت هاي تخم ‪ ،‬بدست آوردن تخم از تجار ا ن‬
‫قابل اعتماد ‪ ،‬دوستان ‪ ،‬اقارب و دوستان دهقان را ه هاي دیگري براي بدست آ وردن انواع‬
‫تخم های اصالح شده با كیفیت خوب مي باشد‪.‬‬
‫صنو ف تخم ‪:‬‬
‫چهار ویا پنج صنف تخم هاي تصدیق شده رسمي كه دا رائ اسناد بوده وجود دارند‪.‬این‬
‫صنوف در كشور هاي مختلف به نام هاي مختلف یا د می شوند‪.‬‬
‫در كشور هاي اروپائ بنام هسته هاي تخم نسلي ( ‪ ،) Breeder-Nucleus Seed‬تخم‬
‫پري بیسیك ( ‪ ،) Pre-Basic Seed‬تخم هاي اساسي و تصدیق شده یا د نموده و در كشور‬
‫هاي امریكا ئ بنام هاي تخم های نسلگیري ‪ ،‬تخم اساسي یا تخم هاي نهادي وتخم هاي ثبت‬
‫شده یا تصدیق شده یاد مي نمایند‪.‬‬
‫تخم های نسلی ‪:‬‬
‫این تخم ها بواسطه مؤسسات بنیان گذار ‪ ،‬موسسات تحقیقاتي و نسل گیری تولید‬
‫گردیده اند‪ .‬این ها تخم ها ي نسلی ابتدائ بوده كه ازآن صنف هاي تخم هاي دیگر تولید گردیده‬
‫اند‪.‬‬

‫‪48‬‬
 ‫تخم پري بیسیك ‪Pre-basic seed :‬‬
‫عبارت ازاولین نسل تخم هاي نسلگیري شده بوده که بواسطه مؤسسات بنیادي نسلگیري‬
‫تولید شده اند ‪.‬كه به این نوع تخم ‪ ،‬تخم اساسي یا تهدابي نیز گفته مي شود‪.‬‬
‫تخم بیسك ‪basic seed :‬‬
‫عبارت از نسل تخم هاي پریبیسك مي باشند‪ .‬این تخم ها توسط مؤسسات ترویج وتوسعه‬
‫دیپارتمنت های تولید تخم تولید مي گردند‪ .‬این نوع تخم ها را تخم ها ثبت شده نیز مي گویند‪.‬‬
‫تخم تصدیق شده ‪:‬‬
‫عبارت از نسل تخم هاي بیسك بوده كه توسط تولید كننده گان تخم تولید مي گردند‪ .‬وباالي‬
‫دهاقین بخاطر تولید تجارتي غله جات فروخته مي شوند‪.‬‬
‫تخم ها ي تصدیق شده تخم هاي با كیفیت عالي برا ي تولید غله جات مي باشد‪ .‬حاصالت كه از‬
‫تخم هاي تصدیق شده بدست مي آید اكثرا نسبت به تخم ها ي با كیفیت عالي كه تصدیق نشده‬
‫و داراي مقدار كم مخلوط ورایتي هاي دیگر با شد به اندا زه قابل مالحظه آن زیاد نمي باشند‪.‬‬
‫مارفولوجي تخم و ساختمان ان ‪:‬‬
‫تخم مشتمل است بر جنین یعنی ایمبریو ( نبات بسیاركوچك ) ‪ ،‬انساج ذخیره شده مواد‬
‫غذائ ‪ ،‬و پوش تخم یا سید كوت میباشد‪.‬‬
‫‪ .1‬درغله جات امبریو دارنده هجرهء ( جرم ) تهیه کنند ه مواد غذائ می باشد ‪.‬‬
‫امبریو مشتمل است بر پلمیول ‪ ،‬و راد یکل با یک محور کوتاهی که بنام ایپی‬
‫کوتائل و هائپی کوتائل یا د می گردد ‪ .‬پلمیول عبارت از نقطه نامیه پوشید ه از‬
‫کولیپتائل بوده ‪ ،‬و رادیکل عبارت از نوک ریشه بوده که توسط کولورایزا پوشیده‬
‫شده است ‪ .‬مشیمه ها نود یا بند در بین پلمیول و رادیکل باهم چسپیده اند ‪ .‬قسمت‬
‫با الیئ نود کاتی لیدون را بنا م ایپی کوتایل و قسمت پایانی انرا بنام ها یپی‬
‫کوتائل یاد می نمایند‪.‬‬
‫‪ .2‬اعضا ئ ذخیره کنند ه مواد غذائ در انواع مختلف تخم ها عبا رت از مشیمه ها و‬
‫اندوسپر م می باشند ‪ .‬ذخائر مواد غذائ ‪ ،‬غذا را برا ی نبات جوان ‪،‬وبرای نمو و‬
‫انکشاف آن تهیه میدارد‪ .‬ذخائر مواد غذائ سر شار از کاربو هایدریت ها ‪،‬‬
‫پروتین ‪ ،‬تیل و ترکیب آن در تخم ها ی محصوالت نباتی مختلف از هم فرق دارد‪.‬‬
‫‪ .3‬پوش تخم ‪ ،‬امبریو و اعضای ذخیره کنند ه موا د غذائ را حفاظت می نماید ‪.‬‬
‫پوش تخم بنام تستا یاد گردیده است ‪ .‬تستا بعضی اوقات با پیری کارپ و یا باپوش‬
‫میوه چسپیده می با شد و در گندم میوه یک تخمی تولید می گردد و بنام کاریوپسس‬
‫یا دانه یاد می گردد‪.‬‬

‫نیش زدن جوانه ها ‪:‬‬

‫وقتیکه تخم های باکیفت در بستر های تهیه شده بهتر و به وقت مناسب بذر گردد ‪ ،‬تخم ها‬
‫در خاک ها جوانه زده و از خاک بشکل جوانه هی بسیار قوی سر می کشند ‪ .‬نیش زدن‬
‫عبارت از پروسه انکشاف امبریو به نبات جدید ویا به عباره دیگرعبارت از پروسه که‬
‫بواسطه آن تخم جوانه یا نبات جوان را تولید می نماید‪ .‬دهاقین جوانه زدن تخم را سر کشیدن‬
‫جوانه ها در مزرعه می گویند و تحلیل گران تخم ‪ ،‬جوانه زدن را طوری تعریف می نمایند که‬
‫سر کشید ن و انکشاف امبریو و ساختمانهای مهمی ازنبات بوده که قابلیت تخم را برای تولید‬
‫جوانه های سالم در محیط مساعد انکشاف می دهد ‪.‬‬

‫شرائط که برای جوانه زدن تخم ها ضرور ی می باشد‪:‬‬

‫‪49‬‬
‫شرائط خاصی برای جوانه زدن تخم ها ضروری بوده که شامل رطوبت ‪ ،‬حرارت ‪،‬‬
‫موجودیت اکیسجن ‪ ،‬وبرای بعضی نباتات نو ر می باشد‪ .‬وقتیکه شرائط برای جوانه زدن در‬
‫بستر تخم مساعد گردید ‪ ،‬تخم جوانه می کشد و از خاک بیرون می آید ‪ .‬اگر بعضی از شرائط‬
‫خاک موافق نباشد ‪ ،‬جوانه زدن ‪ /‬سر کشیدن بسیار ضعیف می با شد و جوانه ها بسیار‬
‫ضعیف بار می آیند ‪ .‬مزرعه نا متوازن (نباتات سبزشده ) قادر به تولید حاصل بهتر نخواهد‬
‫بود‪.‬‬
‫بعضی از تخم های زنده جوانه نمی کشد تا اینکه در معرض شرائط مناسب که به جوانه زدن‬
‫کمک می نماید ‪ ،‬قرار داده نشود‪ .‬اینگونه تخم را تخم در حا لت استرا حت گفته می شود‪.‬‬
‫حالت استراحت تخم عبارت از حالتی است که نطفه زنده با موجودیت شرائط مناسب برای‬
‫نمووانکشاف ‪ ،‬نمو نمی نماید ‪ .‬دوره استراحت عبارت از یک میکانیزم برای زنده ماندن است‬
‫بخصوص وقتیکه شرائط بر ائ نمو ی نبات مساعد نباشد ‪ .‬حالت استراحت ممکن بواسط‬
‫پوش سخت تخم با شد که دخول آب وهوا را مانع می گردد تا تخم نتواند بعد از جذب آب‬
‫شروع به فعالیت نماید ‪ ،‬ویا ممکن به اساس امبریوی نا رسید ه باشد ‪ ،‬ویا ممکن مانع کنند ه‬
‫ها ی نمو ( انهیبیتورها) ‪ ،‬ویا محرکین نمو یا ضرورت به فعالیت های منحصر به نور باشد‪.‬‬
‫مرا حل جوانه زدن ‪:‬‬
‫وقتیکه تخم در بستر مرطوب قرار گرفت مراحل جوانه زدن شروع میگردد ‪ ،‬که‬
‫عبارت اند از‪:‬‬

‫‪ .4‬تخم آب را جذب می نماید وتورم (التهاب) می نماید ‪ ،‬وز ن تخم به ‪ 411—61‬فیصد‬

‫افزایش می یابد‪.‬‬
‫‪ .2‬انزایم ها و محرکین نمو فعال می گردند‪.‬‬
‫‪ .8‬عملیه تنفس سریع گردیده و اکسیجن زیاد به مصرف می رسد ‪.‬‬
‫‪ .1‬نشائسته ‪ ،‬پروتین یا تیل در انساج ذخیروی پارچه شده مواد غذائ را تولید می‬
‫نماید‪.‬‬
‫‪ .5‬مواد غذائ ( اکثرا مواد قند ی) به انجام های ریشه و ساقه انتقال می یا بد‪.‬‬
‫‪ .6‬انجام های ریشه و ساقه در نتیجه تقسیمات وبزرگ شدن حجرات نمو می نمایند‪.‬‬
‫‪ .7‬پوش تخم پاره شده و ریشه اولی یا بسیار جوان از آن خارج می گردد و بعدا ساقه‬
‫شروع به فعالیت می نماید‪.‬‬
‫‪ .3‬به اساس خواص جیوتروپیزم ریشه بطرف پائین و ساقه بطرف با ال به نمو آغاز‬
‫می نماید‬
‫‪ .9‬جوانه ها بخاطر نمو خود مواد را از اندوسپرم و مشیمه ها می گیرند ‪.‬‬
‫‪ .41‬قتیکه تنه از خاک بیرون اید ‪ ،‬بر گ ها کلوروفیل را تشکیل داده و رنگ سبز را‬
‫اختیار می نمایند‪.‬‬
‫‪ .44‬ریشه شروع به جذب آب ومواد غذائ نموده و برگ ها ی کوچک با اجرائ عملیه‬
‫ترکیب ضیائ نبات را برا ی نمو بعدی خود کفا می سا زد‪.‬‬

‫طر ز جوانه زدن تخم ‪:‬‬

‫جوانه ها ممکن نموی ایپی جیلی ویا هایپو جیلی داشته باشند‪ .‬در سر زدن هایپوجیلی ‪ ،‬به‬
‫سبب طویل شدن ایپی کوتائل مشیمه در خاک مانده و پلمیول از خاک بییرون می آید ‪ .‬سر‬
‫زدن هایپوجیل ی جوانه ها در گندم ‪ ،‬جواری ‪ ،‬مشنگ ‪ ،‬و نخود صورت می گیرد ‪ .‬در نموی‬
‫ایپیجیلی هایپی کوتائل بطور طولی نمو نموده و مشیمه ها را بطرف باال ویاخارج از خاک‬

‫‪50‬‬
‫تیله می کند‪،‬قسمت باالی بعدا رنگ سبز اختیار نموده شروع به فوتوسنتیزس می نمایند ‪.‬‬
‫نموی ایپیجیل در سائبین ‪ ،‬آفتاب پرست ‪ ،‬پنبه ‪ ،‬بادرنگ و بادنجان رومی صورت می گیرد‪.‬‬
‫تداوی بذری ‪:‬‬
‫قبل از بذر ‪ ،‬تخم بعضی از نباتات ضرورت به مدوا داشته ‪ .‬بعضی از تخم ها توسط‬
‫ویتاواکس یا بینلیت بخاطر کنترول امرا ض تخم زا و خاک زا ملوث می گردد ‪ .‬تخم نباتات‬
‫لیگیومی توسط انواع مناسب برایدورایزوبیم تلقیح می گردد‪ .‬بعضی از تخم ها ‪ ،‬مانند تخم ها‬
‫ی گندم ها ی زمستانی ‪ ،‬که ضرورت به ورناالیزیشن دارند( تداوی با هوای سرد ‪ 7 -3‬درجه‬
‫سانتی گراد برا ی ‪ 8 -4‬هفته ضرورت دارند) تا بوقت مناسب گل کنند ‪ .‬دیگر تخم ها مانند‬
‫بعضی از لیگیوم ها ممکن ضرورت به تراش ( سکاریفیکیشن ) داشته باشند تا پوست سخت‬
‫آن قادر به انتقال آ ب بخاطر جوانه زدن به داخل تخم گردد‪ .‬تخم پنبه به خاطر جوانه زدن خو‬
‫د به رطوبت کم ضرورت دارد‪.‬‬
‫عملیات بذری ‪:‬‬
‫بذر تخم عبارت از عملیه قرار دادن تخم در یک بستر تهیه شده خوب در وقت ‪،‬ا ندازه‬
‫‪،‬و به عمق مناسب ‪ ،‬روش درست بذری ‪ ،‬گذاشتن فواصل معین بین قطار ها وفاصله ازیک‬
‫نبات تا به نبات دیگر می باشد‪ .‬عملیات بذری مناسب مربوط به عوامل زیاد می باشد‪ ،‬که‬
‫بعضی از آنها را یاد آور می شویم ‪.‬‬
‫ارتباط عملیات بذری با نوع تخم ‪:‬‬
‫عملیات بذری نظر به نوع تخم فرق می نماید‪ .‬تخم ها ی کوچک مانند گراس ها ‪ ،‬شبدر و‬
‫رشقه ‪ ،‬براسیکا ‪ ،‬شلغم ‪ ،‬بشکل پاشان بذر می گردند یا اینکه با استفاده از تخم پاش ها در‬
‫قطار های بسیار نزدیک بذ ر وبه اندازه کم خاک پوشانده میشود‪ .‬این تخم ها ممکن درزمین‬
‫های آبی در آب ایستاده مزرعه پاش داده شوند‪ .‬اگر گراس ها ولیگیوم یکجا به مقصد علوفه‬
‫حیوانی بذر می گردند‪ ،‬گراس ها مانند جو ‪ ،‬یوالف ‪ ،‬و تراتیکل پاش داده شده وبواسطه‬
‫کلتیویتور یا هرو ها به اندازه کم زیر خاک می گردند ‪ ،‬بعدا مزرعه آبیاری گردیده شبدر و‬
‫برسیم درآب ایستاده پاش داده می شود‪ .‬گندم ‪ ،‬جو ‪ ،‬و یوالف را میتوان بواسطه بذر پاشان یا‬
‫بواسطه تخم پاش ها در فواصل ‪ 30 --25‬سانتی متر بذر نمود‪ .‬جواری ‪ ،‬پنبه ‪ ،‬کچالو‪ ،‬تنباکوو‬
‫محصوالت دیگر که ضرورت به چند قلبه دارند اگر به قطار کشت شوند باید فواصل نسبتا زیا‬
‫د باشد تا ماشین آالت که در آن استعمال می گردد اجازه عبور و مرور داده شود ‪ .‬این نباتات‬
‫را میتوان بطریقه پاشان نیز بذر نمود‪ .‬جواری با تخم ریز نسبتا انبوه بذر و مدتی بعد یکه می‬
‫گردد‪ ، .‬برای تولید تخم غله جات کوچک و شبدردر فواصل زیاد بذر می گردند که دراین‬
‫حالت تخم کم ضرورت می گردد و تولید زیاد می دهد‪ .‬اگر تخم پاش ویا وسیله بذر ی وجود‬
‫نداشت ‪ ،‬یک تیوب با قلبه محلی وصل گردد تا تخم یکعده نباتات را بذر نماید‪ .‬بعضی نباتات‬
‫دیگر بواسطه دبلر یا وسائل دستی میتواند بذر گردد‪.‬‬
‫ارتباط عملیات بذری نظربه نوع عضونموی نبات‪:‬‬

‫نیشکر توسط قطعات اعضای نموی آن تکثیر می گردد ‪ .‬و بذر آن با گذاشتن قطعات‬
‫نیشکر که دار ای ‪ 3 -2‬بند یا نود با شد در جویه هاگذاشته شده و با خاک پوشانیده می شود‪.‬‬
‫کچالو بواسطه قطع نمودن خطء آن که در بستر خاک بذر و بعدا زیر خاک می گردند بذر می‬
‫گردد‪ .‬نباتات مهمی دیگر ی توسط نهالی یا انتقال نهالی ها ی آن بعد از بزرگ شدن در قوریه‬
‫‪ ،‬به مزرعه صورت می گیرد در قوریه نهالی های شالی‪ ،‬نهالی ها اول به یک اندازه ئ‬
‫مناسب بزرگ شده و بعدا به مزرعه با داشتن ‪ 3 -1‬نهالی در هر چقری به فاصله ‪ 20‬در‬
‫‪ 20‬سانتی متر انتقال می یابند‪ .‬قوریه تنباکو نیز احداث گردیده و نهالی ها بعدا در بغل پشته ها‬

‫‪51‬‬
‫به فاصله یک متر از قطار دیگر و ‪ 50 —30‬سانتی متراز نبات تا به نبات دیگر ‪ ،‬بذر می‬
‫گردد‪.‬‬

‫ار تباط عملیات بذری با کیفیت تخم ‪:‬‬

‫وقتیکه از تخم بی کیفیت استفاده صورت گیرد ‪ ،‬استعمال مقدار زیاد تخم ریز در مزرعه‬
‫جهت اطمینان مزرعه مکمل سبز شده سفارش می گردد‪ .‬اگر جوانه زدن ضعیف به نظرآمد‬
‫مقدار کافی تخم راباید به منظور تخم استفاده نمود تا اطمینا ن استعمال تخم زنده کافی در فی‬
‫واحد ساحه حاصل گردد ‪ .‬اندازه درست تخم ریزعبارت ازاستعمال تعداد مناسب تخم ها ی‬
‫زنده در فی هکتار ( یک هکتار = ‪ 5‬جریب ) میباشد بخاطر جلو گیر از این عملیه باید تخم‬
‫های بی کیفیت استفاده نشود‪.‬‬
‫در صورتیکه خالص بودن و جوانه زدن بسیار ضعیف با شد ‪ ،‬مقدار تخم ریز را میتوان از‬
‫تخم ریز سفارش شده نبات ضرب فیصدی خالص بودن تخم وضرب فیصدی جوانه زدن‬
‫تخم تقسیم بر ده هزار‪ 10000‬محاسبه گردد‪.‬‬

‫مقدارتخم ریز که بذر میگردد = )‪(GxP)\(Sx10000‬‬

‫‪:‬‬ ‫فوق‬ ‫معادله‬ ‫ر‬ ‫د‬

‫‪ =S‬اندازه تخم ریز‬

‫‪ = G‬فیصدی جوانه زدن‬
‫‪ = P‬فیصدی خالص بودن‬

‫ارتباط عملیات بذری با اقلیم و فصل سا ل ‪:‬‬

‫مقدار باران تاثیر زیادی را باالی عمق بذر تخم وارد می نماید‪ .‬در ساحاتیکه مقدار‬
‫بارندگی زیاد است ‪ ،‬اکثرنباتات زراعتی باید بسیار سطحی بذر گردندیا در بعضی حاالت‬
‫بخصوص در خاک هایکه زهکشی درست ندارند در بستر فوقانی پشته ها بذر گردند ‪ .‬در‬
‫مناطق خشک بذر نمودن تخم ها به عمق زیا د ضروری پنداشته می شود ‪ .‬یک عملیه خوب‬
‫بذر عبارت از کشت نمودن در جویه ها است ‪ ،‬تا تخم به شکل عمیق بذر و از انداختن خاک‬
‫زیا د باالی ان جلوگیری شود‪.‬‬
‫در مناطق خشک نسبت به مناطق آبی ویا با باران های زیا د با ید مقدارتخم ریز کم استعمال‬
‫گر دد‪.‬‬
‫بذر‪:‬‬ ‫وقت‬ ‫با‬ ‫بذری‬ ‫عملیات‬ ‫ارتباط‬
‫وقتیکه در بذر تخم ها نسبت به وقت معین آن تاخیر واقع گردید ‪ ،‬مقدار تخم ریز باید زیا د‬
‫گردد ‪ .‬عمق بذر تخم با درنظرداشت فصل بهارو خزان نیز عیار گردد ‪ .‬جواری در اوائل بهار‬
‫باید به عمق کم بذر و لی در اواخر وقتیکه درجه حرارت زیاد می گردد ‪ ،‬تخم باید عمیق بذر‬
‫گردد ‪.‬‬
‫ارتباط حاصلدهی خاک با اندازه تخم ریز‪:‬‬

‫‪52‬‬
‫از وقتیکه نبات تیلر ز یادرا درخاک ها ی حاصل خیز تولید می نماید باید مقدار کم تخم ریز‬
‫در خاک ها حاصلخیز نسبت به خاک ها ضعیف استعمال گردد ‪ .‬درحاالت بذر نباتاتیکه که‬
‫بشکل انتر تیل (یکی دردیگر) بذر می گردند مانند جواری ‪ ،‬کچالو و تنباکو د ر خاک ها‬
‫حاصلخیز نسبت به خاک های ضعیف به فاصله بیشتر گذاشته شوند‪ ،‬بخاطریکه این نباتات نیلر‬
‫و شاخ های زیاد ی را تولید نمی نماینند ‪.‬‬
‫ارتباط استعمال تخم باا ستفاده ازمحصول ‪:‬‬
‫برا ی محصول مانند سارگم و جواری ‪ ،‬که به مقصد علوفه بذر می گردند نستب به مقصد‬
‫دانه ان اندازه تخم ریز بیشتر استعمال می شود‬

‫وسائل که در بذرنمودن تخم هااستعمال می گردند‪:‬‬

‫ماشین آ التیکه به منظور بذر تخم استعمال می گردند بنام تخم پا ش(ا سیدر‪ ،‬دریلس‪ ،‬یا پلنتر)‬
‫یا د می شوند‪ .‬تخم پاش از یک قطار ه که با قوه حیوانی کش کرد ه می شو د تا به چندین‬
‫قطاره تراکتوری مورد استفاده می باشند ‪ .‬تیوپ ها که در قلبه های محلی نصب شده اند ممکن‬
‫در بذر غله جا ت استعمال گردد بخصوص بذر گند م در مناطق بارانی وریگی ‪ .‬ماشین ها ی‬
‫خیلی مغلق برا ی انتقال نهالی های شالی ‪ ،‬بذر نیشکر ‪ ،‬بذر کرد ها کوچک در تحقیقات و‬
‫قطعات کوچک ازمایشی وجود دارند ‪.‬وسائل برا ی بذرنباتات در ردیف ها ی باهم نزدیک‬
‫اکثرا بنام دریل یا تخم پاش یا د می گردند ‪ ،‬ماننددریل برا ی بذر گندم‪ .‬دریل های شخم‬
‫صفری عبارت از ماشین االت بسیار قوی بوده که بذر نباتا ت را بدون آماده ساختن زمین بذر‬
‫می نماید‪ .‬ماشین ها ی تخم کاری پشته ئ ‪ ،‬پشته را تشکیل داده و در راس بستر دریک ‪ ،‬دو‬
‫ویا سه قطار تخم را نیز بذر نموده می تواند‪ .‬بعضی از ماشین آالت بذری می توانند کودهای‬
‫کیمیاوی و گیا کش ها را همزمان ویا دریک عملیات با بذر تخم استعمال نمایند‪ .‬گرچه ‪ ،‬اگر‬
‫ماشین آالت مهیا نباشند ‪ ،‬بذر تخم را میتوان توسط وسائل و افزار دستی انجام داد ‪ .‬دهاقین بی‬
‫بضاعت ماشین آالت و ترا کتور ها را دراختیار ندارند ‪ ،‬تخم را بوسیله دست به شکل پاشان‬
‫با استعما ل قلبه بذر می نمایند ‪ .‬بذر بواسطه دهاقین با تجربه به شکل یکنواخت بخاطر سر‬
‫زدن یکنواخت تخم عآئد مشکل نبوده خصوصا در حاالت که بذر در گرمی و هوا ئ خشک‬
‫صورت بگیرد‪.‬‬

‫‪53‬‬
 ‫فصل پنجم‬
‫آبیاری ونیاز آبی نباتات زراعتی‬

‫موجودیت آب برا ی زندگی نباتات و حیوانات حتمی و ضروری می باشد‪ .‬منبع آب برا‬
‫ی نباتات باران بوده که مستقیما در مزارع و زمین های زراعتی می بارد ‪ .‬از آب باران بعد‬
‫از ذخیره شدن در ساختمان های مختلف ومخصوص ذخیروی زیر زمینی مورد استفاده‬
‫درآبیاری نباتات و مزارع صورت می گیرد‪ .‬بارنده گی بشکل برف باالی کو ها یک منبع‬
‫مهم تمویل کننده آب دریا ها می باشد ‪ .‬آب دریا ها به مزارع هدایت گردیده برا ی آبیاری‬
‫مزارع زراعتی استعمال می گردد ‪ .‬در بعضی مناطق چشمه ها ی زیاد وجود دارد که به‬
‫منظور آبیاری نباتات زراعتی به اندازه محدود استعمال می گردد ‪.‬جریان آب د ر بعضی‬
‫ساحات بشکل کاریزها (عبارت از سیستم آب های زیر زمینی بوده که بعد از چمع آوری‬
‫بواسطه قوه جازبه زمین جریان می نماید) به منظور تهیه آب برای آبیاری مزارع مورد‬
‫استفاده د ر مناطق پائین افتاده قرار می گیرد ‪.‬‬
‫و قتیکه اندازه آب بارندگی نسبت به ضایعات آب بواسطه تبخیر وتعرق( ایواپو‬
‫ترانسپائریشن ) از سطح خاک کمتر باشد ‪ ،‬نباتات به قلت آب مواجه می شوند ‪ ،‬و پژمرده می‬
‫گردند‪ .‬اگر تهیه مجدد آب صورت نگیرد ممکن نبات به حالتی مواجه شود که اگر آب مهیا هم‬
‫گردد نبات حالت اولی خود را اختیار نخواهد نمود ویا بطور ساده حالت پژمرده گی دائمی را‬
‫اختیارنموده باالخره خشک شده و می میرد ‪.‬‬
‫سترس قلت آب وخشکی ‪ ،‬نمو و حاصالت نباتات را بواسطه تاثیرات منفی در پروسه ها ی‬
‫نموو انکشاف تقلیل داده واندازه حاصل را کاهش می دهد‪ .‬یکی از را ه های که نمو و‬
‫حاصالت نباتی را باید تزئید بخشید عبارت از آ بیاری مزار ع است که باران نیاز آبی گیاهان‬
‫را پوره کرده نتواند‪ .‬را هی دیگر یکه سبب بیرون رفت از این معضله می گردد عبارت از‬
‫استعمال مؤثر آب با را ن بواسطه تخنیک های حفاظتی رطوبت باران ‪ ،‬روش های بدست‬
‫آوردن حاصالت از آب باران ( واتر هارویستنگ ) و بذر نباتات در شرائط للمی می باشد‪ .‬د ر‬
‫اکثر ساحات افغانستان بخاطر تولید نباتات زراعتی ریزش باران ها نسبت به نیاز آبی گیاهان‬
‫کمتر است ‪ ،‬بنا ء برای تولیدات بیشتر ومفید نباتات زراعتی عالوه نمودن آب به شکل آبیاری‬
‫ضروری پنداشته می شود ‪ .‬در چنین مناطق ‪،‬آبیاری ‪ ،‬جمع آوری واستعمال آب باران ( واتر‬
‫هارویستنگ) ‪ ،‬نگهداری رطوبت درتولید نباتات زراعتی مورد استفاده قرار می گیرد ولی‬
‫آبیاری یکی از فکتور های عمده ازدیاد حاصالت محسوب شده می گردد‪ .‬سیستم های آبیاری‬
‫برای تولید نباتات زراعتی باید بصورت درست پالن شده نه اینکه سبب بوجود آمدن مشکالت‬
‫محیطی گردد که با عملیات آبیاری همراه می باشد ‪ ،‬مانند جبه زار شدن ‪ ،‬نمکسارشدن ‪ ،‬و‬
‫ترسبات ذرات خاک ‪.‬‬
‫آب عیار ت از یک منبع بسیار مهم بوده همیشه باید نه بسیار زیاد ونه کمتر از ضرورت‬
‫استفاده شود به این ملحوظ باید استعمال ان بشکل عادالنه صورت گیرد ‪ .‬استعمال نادرست آب‬
‫بمنظور آ بیاری نه تنها اینکه ضیاع یک منبع بسیار مهم است بلکه سبب بوجود آمدن مشکال‬
‫ت زیا ددیدگر می گردد مانند جبه زار شدن و نمکساری خاک ‪ .‬بخاطر رسیدن به این هدف‬
‫استعمال اقتصادی منابع آ بی ‪ ،‬بسیار ضروری می باشد تا ضرورت نباتات مختلف زراعتی‬
‫برای آبرا دقیقا تعین نمود مراحل نموی نباتا ت را که بخشکی حساسیت دارند تشخیص نمایم ‪.‬‬

‫معلوم نمودن دقیق نیاز آبی نباتات مختلف‪.‬‬ ‫‪‬‬

‫تشخیص مراحل مختلف نموی نباتات که در مقابل خشکی بسیار حساس می باشند‪.‬‬ ‫‪‬‬
‫انتخاب ورائتی های مقاوم در برابر خشکی ‪.‬‬ ‫‪‬‬
‫انتخاب یک سیستم مناسب آبیاری و ایجاد یک تقسیم اوقات مناسب برا ی آ بیاری‬ ‫‪‬‬

‫‪54‬‬
 ‫‪ ‬د یزائن پروژه های آّبیاری بصورت درست ‪.‬‬

‫نیاز آبی نباتات مزروعی ‪:‬‬

‫نباتات برای تولید یک واحد از مواد خشک خویش به مقدار معین آ ب نیاز دارد ‪ .‬مقداری‬
‫آبیکه (گرام ) بخاطر تولید یک گرام ماد ه خشک ضرورت است بنام نیاز آبی نیات یاد می‬
‫گردد ‪ .‬بعضی اشخاص چنین تعریف می نما یند" مقدار ممجموعی آبیکه بخاطر رسیدن ( پخته‬
‫شدن ) نب ات بمصرف می رسد بنام نیاز آ بی گیاه شناخته می شود‪ .‬که شامل تبخیر تعرق (‬
‫ایواپو ترانسپائریشن )‪ ،‬نفوذ ‪ ،‬ضایعات که ازآن جلو گیری شده نمی تواند ‪ ،‬وسائر نیاز ها ‪ .‬در‬
‫اینجا ضایعات که توسط انتقال آب صورت می گیرد شامل نمی باشد ‪ .‬معکوس نیاز آبی را‬
‫موثریت استعمال آب گویند که در مثالهای بعدی واضح می گردد‪.‬‬

‫‪CWR = ET + WAL + WNSO‬‬

‫‪ = CWR‬نیاز آبی گیا هان‬

‫‪ = ET‬تبخیر و تعرق‬
‫‪ = WAL‬ضایعات تطبیق آب‬
‫‪ =WNSO‬آب مورد نیاز برای عملیات خاص‬

‫ضایعا ت آبیاری عبارت از ضایعات آب به شکل نفوذ عمیق( ‪ ) Percolation‬و جریان‬

‫سطحی می باشد‪ .‬عملیات خاصی که ضرورت به آبیاری میگردد عبارت از آبیاری قبل از‬
‫بذر ‪ ،‬غرقاب نمودن و ایجاد قوریه می باشد‪ .‬در مزرعه آبی ‪ ،‬نیاز آبی نبات قسما بواسطه‬
‫آبیاری و قسما توسط آ ب باران مرفوع میگردد ‪.‬‬
‫بعضی از اصطالحات مربوط‪:‬‬
‫‪ :Consumptive Use of water‬مقدار آبیکه توسط تبخیر و تعرق و توسط مراحل مختلف‬
‫نموی نباتات بمصرف می رسد بنام کانسمپتیو یوز یاد می گردد‪ .‬آب مصرف شده توسط‬
‫مراحل مختلف نباتات بسیار کم می باشد ( در حدود ‪.) %1‬‬
‫‪ :Crop water requirement‬مقدا ر آبیکه نبات را به پختگی برساند‪ .) mm ( .‬و هم‬
‫چنان طوری گفته شده است بخاطر تولید یک گرام ماده خشک نیات مصرف چندین گرام آ ب‬
‫ر ا نیاز آبی گیاه می نامند ‪.‬‬
‫نیاز آب برا ی آبیاری ‪ :‬مقدار آبیکه برای تولید درست (موفق) نباتات ضروری باشد ( ‪mm‬‬
‫)‪ .‬این تفاوت بین نیاز آبی گیاهان ( ‪ ) CWR‬و باران موثر موجود است ( ‪ ) ER‬و در معادله‬
‫ذیل واضح گردیده است‪.‬‬

‫‪IWR = CWR – ER‬‬

‫‪ :Evapotranspiration‬ضایعات مجموعی آ بیکه به واسطه تبخیر از سطح زمین و سطح‬

‫آب در فی واحد ساحه ‪ /‬فی واحد وقت صورت می گیرد‪.‬‬
‫‪ :Transpiration Ratio‬نسبت وزن ویا حجم آبیکه توسط نبات در مرحله نموی آن تبخیر‬
‫نموده بر وزن مواد خشک که توسط نبات تولید گردیده است‪ .‬بعضی اوقات به ان نیاز آبی‬
‫نیزگفته می شود ‪ ،‬مثال گرامی آبیکه برا ی تولید یک گرام ماده خشک نبات به مصر ف می‬
‫رسد‪.‬‬
‫‪ :Water Duty‬ارتباط بین جریان آب آبیاری و ساحه نبا تا تیکه آب به آن هدایت گردیده ‪،‬‬
‫ساحه بر واحد جریان آب‪.‬‬

‫‪55‬‬
‫‪ :Delta of water‬عمق آب آبیاری که نبات درطول نموی مکمل خویش به آن ضرورت‬
‫دارد‪.‬‬
‫‪ :On-Farm water management‬استعمال پالن شده آب در فارم به مقصد استفاده موثر‬
‫آب در زراعت که شامل آبیاری و زهکشی می باشد‪ .‬تنظیم و مدیریت درست آب در فارم‬
‫ضروری بو ده تا مؤثریت استعمال آب را توسط نبات ازدیاد بخشد ‪ .‬و تولید کامیاب و متداوم‬
‫نبات را یقینی سازد‪.‬‬
‫‪ :Irrigation‬تطبیق ویا عالوه نمودن آب به زمین یا نباتات زراعتی جهت تولید محصوالت‬
‫نباتی‪.‬‬
‫‪ :Drainage‬خارج نمودن آب اضافی سطحی خاک ویا زیر زمینی از ساحه ریشه نبات‬
‫توسط زهکش ها‪.‬‬

‫عوامل که نیاز آب گیاها ن را متاثر می سازد ‪:‬‬

‫‪Factors effecting water requirements of crops‬‬

‫فکتور های اقلیمی ‪ :‬حرارت ‪ ،‬بارندگی ‪ ،‬باد‪ ،‬رطوبت نسبتی بسیار مهم تلقی می گردد ‪.‬‬
‫محصول ‪ ،‬نوع محصول ‪ ،‬مرحله نموی ‪ ،‬جمیعت نباتی ‪ ،‬فاصله بین قطارها و سمت قطار ‪،‬‬
‫نوعیت خاک ‪ ،‬میالن زمین ‪ ،‬عمق آب واتر تیبل ‪ ،‬مقدار مواد عضوی ‪ ،‬زهکش ‪ ،‬کود های‬
‫حیوانی استعمال شده ‪ ،‬سیستم آبیاری ‪ ،‬تقسیم اوقات آبیاری ‪ ،‬تعداد آبیاری تطبیق شده ‪ ،‬مقداری‬
‫تطبیق شده آب را تحت تاثیر خو د قرار میدهد ‪.‬‬
‫استعمال مناسب آب ‪:‬‬
‫گرچه نیاز آبی نظر به نوعیت ورایتی ‪ ،‬نوعیت خاک ‪ ،‬اندازه آب آبیاری و شرائط اقلیمی‬
‫فر ق می کند ‪ .‬معلومات در مورد نیاز آبی نباتات مختلف بمنظور انتخاب نبات در مناطقیکه آ‬
‫ب ویا بارندگی به انداز ه کافی دارد و یا به مناطق که مقدارآب و بارندگی کمتر دارد بسیار‬
‫مهم می باشد ‪ .‬زیادت ویا کمی مقدار آب نمو ریشه و ساقه را متو قف می سازد ‪ ،‬گل نمودن‬
‫و میوه گرفتن را متاثر ساخته که به این شکل سبب کمی تولیدات می گردد ‪ .‬مقدار آبیکه به‬
‫نبات در دوران نمو آن بخاطر بدست آوردن حاصل زیاد ضروری بوده بنام استعمال منا سب‬
‫آب یا نیاز آبی مناسب گیاهان یاد می گردد ‪ .‬نیاز آبی گندم ‪ 560 -300‬ملی متر ‪ ،‬شالی ‪1200‬‬
‫– ‪ 1800‬ملی متر‪،‬جواری ‪ 715 – 430‬ملی متر‪ ،‬جو ‪ 330 – 150‬ملی متر ‪ ،‬نیشکر ‪-1200‬‬
‫‪ 1500‬ملی متر‪ ،‬چنه ( نخود ) ‪ 400 -300‬ملی متر ‪ ،‬شبدر‪ 900 -700‬ملی متر‪ ،‬و رشقه ‪800‬‬
‫– ‪ 1600‬ملی متر می باشد‪.‬‬
‫آب خاک ‪ :‬آب به سه شکل در خاک وجود دارد‪ .‬آ ب هائگرو سکوپیک که توسط زرات خاک‬
‫گرفته شده و نبات از آن د ر نمو خویش استفاد ه کرده نمی تواند ‪ .‬آ ب د ر خال ء خاک که‬
‫توسط قوه کشش (تینشن فورس ) سطحی یا کشش مالیکولی گرفته شده و بنام آب شعریوی یاد‬
‫می گردد ‪ ،‬این آب برای نمو نبات آماده می باشد‪ .‬آ ب که بواسطه قوه جازبه جریان می نماید (‬
‫گراویتیشنل واتر نامیده میشود ) آبی است که مقدار ان مزید بر آب شعری ( ‪Capillry water‬‬
‫) بوده ‪ ،‬وبطرف پائین خاک جریان نمود ه تا با آب سطح زیر زمین ( واتر تیبل ) ملحق‬
‫گردد ‪ ،‬این آب نیز مورد استفاده نبات قرار گرفته نمی تواند‪.‬‬
‫کیفیت آ ب آبیاری ‪ :‬آبیکه به مقصد آبیاری استعمال می گردد باید کیفیت خوب داشته با شد ‪.‬‬
‫آب با کیفیت خوب مقدار مجموعی نمک کمتر از‪ 2000ppm‬بوده ‪ ،‬آیون ها ی مثبت ( کمتر‬
‫از‪ 10 ppm‬نسبت جذب سودیم یا ‪ ، ) SAR‬و کمتر از ‪ 5ppm‬با ی کاربونیت ‪ ،‬بوران ‪،‬‬
‫کلسیم کاربونیت ‪ ،‬پوتاشیم و نائتریت درآن موجود باشد‪.‬‬
‫تقسیم اوقات آبیاری ‪ :‬معلوم نمودن وقت آبیاری نباتات بواسطه معلوم نمودن رطوبت مزرعه‬
‫معلوم می گردد‪ ،‬استعمال آب را میتوان با استفاده از ارقام اقلیمی و اندازه نمودن وضع آب‬

‫‪56‬‬
‫درنبات تخمین نمود ‪ ،‬که استفاده ازاین روش درمزرعه بسیار پیچیده می باشد‪ .‬روش بسیار‬
‫خوب آنست که نبات در وقتی آبیاری گردد که عالیم قابل رویت کمی (سترس) را در وقت‬
‫صبح از خود نشان دهد‪( .‬چملکی و تاب خوردگی برگ در وقت صبح )‪.‬‬
‫مؤثریت سیستم های آبیاری ‪ :‬در پاکستان ‪ ،‬در حدود ‪ %35‬آب از بند های آب گردان در کانا‬
‫ل ها و جو ی ها ضایع می گردد ‪ % 24 ،‬آب د ر مسیر آب از کانال تا به را س مزرعه‬
‫ضایع می گردد ‪ ،‬و ‪ % 25‬آن توسط نا همواری مزرعه و استفاده از آبیاری بیشتر مزرعه‬
‫ضایع می گردد ‪ ،‬بناء کمتر از ‪ % 20‬آب بواسطه نباتات به شکل تبخیر – وتعرق مورد‬
‫استفاده قرار می گیرد ‪ .‬ضایعا ت تمام آب آبیاری در پاکستان میتوان با استفاده از روش های‬
‫معقول اداره و مدیریت آب د رفارم و خارج از فارم تقلیل بخشید‪ .‬چنین روش در آفغانستان نیز‬
‫قابل تطبیق خواهد بود ‪ .‬با سیمنت نمودن مسیر آب یا جوی های کوچک داخل فارم میتوان‬
‫ضایعات آب را کاهش داد‪.‬‬
‫‪ :Crop water use efficiency‬نسبت حاصل نبات)‪ (Y‬با آبیکه توسط نبات مصرف می‬
‫گردد ‪(ET).‬‬

‫‪WUE = Y/ET‬‬
‫باال بردن مؤثریت استعمال آب ‪ :‬مؤثریت استعمال آب را با تنظیم و مدیریت درست آب و‬
‫خاک میتوان باالبرد‪ .‬فعالیت های تنظیمی که استعمال مؤثر آب را تحت تاثیر خود میاورد‬
‫ش امل انتخاب نبات مناسب ‪ ،‬انواع مناسب ‪ ،‬پالن بذری ( جیومتری بذری ) ‪ ،‬وقت بذر ‪،‬‬
‫کنترول گیاهان هرزه‪ ،‬و حفاظت نباتات میباشند‪ .‬عملیات اداره خاک که موثریت استعمال آب‬
‫را متاثر میسازد شامل دقت در هموار کار ی زمین ‪ ،‬عملیات زراعتی ‪ ،‬استعمال کودهای‬
‫حیوانی و کیمیاوی و استعمال ملچ ( موادیکه سطح خاک را می پوشاند)‪.‬‬
‫سیستم های آبیاری ‪ :‬شامل ساختمان های ورود آب به مزرعه ‪ /‬ستیشن های پمپ ‪ ،‬سیستم‬
‫توزیع و رهنمای آب ‪ ،‬سیستم تطبیق آ ّ ب ‪ ،‬وسیستم زهکشی می باشد‪.‬‬
‫سیستم تطبیق آب در مزرعه ‪ :‬دراینجا چهار میتود ویا روش تطبیق آب در مزرعه وجود‬
‫دارد‬
‫‪ ‬آبیاری سطحی ‪ :‬تطبیق آب بصورت مستقیم باالی سطح خاک از جوی مرکزی توسط‬
‫جریان قوه جازبه زمین ‪ .‬ممکن تمام ساحه آبیاری گردد ( آبیاری کردی یا ‪Basin irrigation‬‬
‫) یا آب به جویه های کوچکه رهنمای گردد ( ‪ ، ) Furrow irrigation‬یا به یک باریکه از‬
‫زمین ( ‪ ) Border irrigation‬آب عالوه گردد ‪.‬‬
‫‪ ‬آّبیاری زیر زمینی ‪ :‬گذاشتن پائپ ها سوراخ دار ویا منفذ دار در زیز زمین که درا ن آ ب‬
‫ّ‬
‫تحت فشار کم به زمین توزیع می گردد ‪ .‬یا یا عالوه نمودن آ ّ ب در جوی ها ی عمیق با طبقه‬
‫غیر قابل نفوذ جریان داده شده و به شکل جانبی و بطرف باال به ساحه ریشه جریان می نماید‪.‬‬
‫این سیستم در جا های عملی شده می تواند که تحت ساحه ریشه ( روت زون) طبقه غیر قابل‬
‫نفوذ وجود داشته باشد و این سیستم به خاک های با بافت بزرگ مناسب نمی باشد ‪ .‬این سیستم‬
‫یک اندازه پر مصرف بوده وبه سرمایه گذاری ابتدائی نیاز دارد‪.‬‬
‫‪ ‬آبیاری بارانی ‪ :‬یکی از ورش های استعمال آب به شکل باران می باشد ‪ .‬آب در یک‬
‫سیستم پائپی با پمپ نمودن توزیع می گردد ‪ ،‬و زریعه آب پاش ها باالی نباتات سپری یا پاش‬
‫داده می شود و قطرات کوچک بروی زمین می ریزد ‪ .‬این سیستم به سرمایه گذاری ابتدائ‪ ،‬به‬
‫قوه یا توان بیشتر پمپی نیاز دارد و مؤثریت کم در هوای خشک و گرم مناطق بادی ( وزش باد‬
‫ها زیاد باشد ) دارد‪.‬‬
‫‪ ‬آبیاری قطره ئ ‪ :‬این سیستم به مناطق که به قلت آب مواجه اند بسیار مفید است ‪ .‬شامل‬
‫قطرات آب در خاک نزدیک به ساحه ریشه می باشد‪ .‬آب از پائپ ها ی کوچک جانبی که با‬
‫ساختمانهای خروجی بنام ایمیتر مسمااند مجهز بوده خارجی می گردد ‪ .‬این سیستم به سر مایه‬

‫‪57‬‬
‫گذاری ابتدائی و بعضا در جریان کار بیشتر نیازدارد ‪ .‬برای نباتات جزیر ه ای در مناطق‬
‫خشک که به آب کم ضرورت داشته و ارزش نسبتا زیاد باشد بسیار مناسب می باشد‪.‬‬

‫سیستم های زهکشی ‪ :‬زهکشی عبارت از خارج یا دور نمودن آب اضافی ازسا حه ریشه‬
‫بوده که ممکن طبیعی ویا مصنوعی باشد‪.‬‬

‫‪58‬‬
 ‫فصل ششم‬
‫عناصرغذائ نباتی‪ ،‬پاروی حیوانی و کود های کیمیاوی‬
‫‪Crop Nutrition Manure and Fertilizer‬‬

‫نباتات کاربندائ اکساید ‪ ،‬و اکسیجن را از هوا گرفته ‪ ،‬که با این ترتیب کاربن و اکسیجن‬
‫د رترکیب نبات شامل می گردند ‪ .‬نبات آب را از خاک گرفته که از آن هایدروجن بدست می‬
‫آید ‪ .‬سه عناصر کاربن ‪ ،‬نائتروجن و هایدروجن قسمت اعظم جسم نبات را تشکیل می دهد ‪.‬‬
‫عناصر مهم دیگری برای نمو وانکشاف نباتات نیز ضروری بوده ‪ ،‬و از خاک گرفته می‬
‫شوند جمعا هفده عناصر بر ای نموی متوازن ‪ ،‬انکشاف درست ‪ ،‬تولید به وقت محصوالت و‬
‫حاصالت بلند ضروری می باشند‪ .‬نباتات برا ی ساختن مواد عضوی مانند کاربو هایدریت ‪،‬‬
‫پروتین ‪ ،‬تیل ‪ ،‬انزایم ها ‪ ،‬هارمون ها ‪ ،‬و غیره به عناصر ضروری احتیاج دارند‪ .‬هر عنصر‬
‫ضروری دارای وظیفه مشخص در نبات می باشد ‪ .‬یک عنصر زمانی ضروری پنداشته می‬
‫شود که نبات بدون آن دوران نموی خود را تکمیل کرده نه تواند‪ ،‬در صورت قلت با عالوه‬
‫نمودن آن اصالح گردد ‪ ،‬ویا بصورت مستقیم نمو یا میتابولیزم را تحت تاثیر خو د قرار دهد ‪،‬‬
‫ویا عضو ساختمانی و وظیفوی مرکبات نباتی با شد ‪ .‬بر عالوه عناصر ساختمانی ‪ ،‬کاربن ‪،‬‬
‫هایدروجن ‪ ،‬و اکسیجن چهارده عناصر دیگری را که از خاک جذب می نماید بدو گروپ تقسیم‬
‫می گردد – اولی عناصر زیاد مصرف ‪ ، -‬دومی عناصر کم مصرف ‪ .‬سه عناصر زیاد‬
‫مصرف ‪ ،‬نائتروجن ‪ ،‬فاسفورس ‪ ،‬و پوتاشیم ‪ ،‬به مقدار زیاد توسط نباتات ضرورت بوده بناء‬
‫اکثر خاک ها به قلت آن مواجه می شوند ‪ .‬سه عناصر دومی ‪ ،‬کلسم ‪ ،‬سلفر و مگنیشیم ‪ ،‬بطور‬
‫نسبی به مقدار زیاد توسط نباتات جذب می گردند و عناصردومی اند که در خاک به قلت‬
‫مواجه می شوند‪ .‬متباقی هشت عناصر ضروری را عناصر مائکرو یا عناصر کم مصر ف‬
‫می نامند بخاطریکه نباتات به مقدار کم به آن ضرورت دارند‪ .‬که عبارت اند از زنک)‪، ( Zn‬‬
‫اهن)‪ ، (Fe‬بوران)‪ ، (B‬منگنیز)‪ ،(Mn‬کاپر)‪ ، (Cu‬مولبدینم )‪ ،(Mo‬کلورین )‪. (Cl‬‬
‫اگر عناصر ضروری آ ب‪ ،‬هوا و خاک به اندازه قابل ضرورت وبه نسبت ها ی متوازن مهیا‬
‫نباشند ‪ ،‬نمو نبات بطی ‪ ،‬انکشاف متوقف و حاصل تقلیل می یابد ‪.‬‬
‫عناصریکه به نباتات ضروری بوده از خاک که یک منبع طبیعی و ذخیره گاه عناصر‬
‫ضروری وغیر ضروری نباتات می باشد جذب می گردد ‪ .‬عناصریکه به نمو نبات ضروری‬
‫می باشد توسط نباتات جذب گردیده و مقدار ان درخاک بعد از جمع آوری حاصالت در‬
‫مزرعه کم می گردد‪ .‬عناصر توسط تخریب خاک ‪ ،‬شستن بواسطه آب و بشکل گاز نیز از‬
‫خاک دور می گردند‪ .‬عناصر یکه از خاک بعدا زرفع حاصل دور می گردند باید دوبار ه‬
‫بشکل بقایای نباتی ‪ ،‬کود ها ی حیوانی‪ ،‬کود نباتات سبز و کود های کیمیاوی به خاطر حفظ‬
‫ونگهداری حاصلخیزی و قدرت تولید ی خا ک به خاک عالوه گردند‪ .‬حاصلخیز ی خاک را‬
‫می توان طوری تعریف نمود "عبارت از قابلیت خاک را گویند که عناصر ضروری را به‬
‫نباتات مهیا سازد " ‪ .‬قدرت تولیدی خاک " قابلیت خاک را گویند که حاصالت بیشتر نباتات‬
‫را تولید نماید" ‪ .‬قدرت تولید ی خاک قسما مربوط به حاصلخیزی خاک و قسما مربوط به‬
‫فکتور های دیگر است‪ .‬حاصلخیزی خاک و قدرت تولیدی خاک بخاطر بدست آوردن تولیدات‬
‫زیاد ومتداوم محصوالت قابل اهمیت می باشد‪.‬‬
‫حاصلخیزی خا ک ‪ ،‬قدرت تولید ی خاک و تولیدات را میتوان با استعمال کود ها حیوانی و‬
‫کود های کیمیاوی ازدیاد بخشید‪ .‬کود کیمیاوی عبارت ازموادکیمیاوی که بصورت مصنوعی‬
‫تولید شده وبه غلظت بیشتر دارای مواد غذائی نباتات باشند‪ .‬کود حیوانی ‪ ،‬عبارت ازمواد‬
‫عضوی که از بقایای نباتی ‪ ،‬ضائعات و فضله حیوانی که دارای عناصر ضروری نباتی‬
‫میباشند بدست ام ده باشد ‪ .‬کود ها ی کیمیاوی بدو نوع اند ‪ ،‬یکی آنرا کود کیمیاوی ساد ه که‬

‫‪59‬‬
‫دارای یک عنصر زیاد مصر ف ضروری باشد‪ ،‬و نوع دوم آن کود های کیمیاوی مختلط یا‬
‫مرکب ئ اند که بیشتر از یک عنصر ضروری زیاد مصرف داشته باشد‪ .‬این دو نو ع کود‬
‫های کیمیاوی را میتوان به اساس عناصر ضروری زیاد مصرف به انواع مختلف تقسیم نمود‪.‬‬
‫کود های کیمیا وی نائتروجن دار‪:‬‬
‫‪ . 1‬یوریا ‪ :‬درا ی ‪ 46‬فیصد نائتروجن بوده ‪ .‬در خا ک به شکل امونیم تبدیل می گردد ‪ .‬و‬
‫به اندازه کم تاثیرات تیزابی را باالی خاک وارد می سازد‪.‬‬
‫‪ . 2‬امونیم سلفیت ‪ :‬دارای ‪ 21‬فیصد نائتروجن و ‪ 24‬فیصد سلفر می باشد و تاثیرات‬
‫تیزابی دارد‪.‬‬
‫‪ . 3‬کلسیم امونیم نائتریت ‪ :‬دارائ ‪ 26‬فیصد نائتروجن و ‪ 8‬فیصد کلسیم می باشد ‪ .‬قسمیکه‬
‫ازنام آن ظاهر می گردد دارنده امونیم و شکل نائتریت نائتروجن بوده کود خنثی می باشد‬
‫یعنی بین تیزابی و قلوی میباشد ‪.‬‬
‫کود ها ی کیمیاوی فاسفورس دار‪:‬‬
‫‪ . 1‬سنگل سوپر فاسفیت )‪ :(SSP‬دار ای ‪ % 20 – 18‬فاسفیت و‪ % 12‬سلفرمی باشد‪ .‬و‬
‫تعامل تیزابی دارد‪.‬‬
‫‪ . 2‬تریپل سوپر فاسفیت) ‪ : ( TSP‬دارئ ‪ % 46‬فاسفیت بوده و تعامل تیزابی دارد‪.‬‬
‫کود ها ی کیمیاوی پو تاش دارد‪:‬‬

‫‪ .1‬سلفیت پوتاشیم ) ‪ :( SOP‬دار ا ی ‪ %50‬پوتاشیم و ‪ % 18‬سلفر می باشد تاثیرات تیزابی‬

‫دارد‪.‬‬
‫‪ .2‬میوریت پوتاشیم ‪ /‬پوتاشیم کلوراید) ‪ : ( MOP‬د ارای ‪ 60‬فیصد پوتاش بوده و دار ا ی‬
‫تعامل خنثی است ‪.‬‬
‫کود های کیمیاوی مرکب ‪:‬‬
‫‪ .1‬دای امونیم فاسفیت ) ‪ :( DAP‬دارای ‪ %18‬نائتروجن و ‪ % 46‬فاسفیت می باشد‪ .‬تعامل‬
‫آن خنثی تا القلی میباشد‪.‬‬
‫‪ .2‬نائتروفوز‪ :‬دارای ‪ %23‬نائتروجن و ‪ %23‬فاسفیت میباشد‪ .‬وتعامل تیزابی دارد‪.‬‬
‫‪ .3‬مونو امونیم فاسفیت) ‪ :( MAP‬دارای ‪ % 12‬نائتروجن و ‪ %52‬فاسفیت می باشد ‪ .‬پی ایچ‬
‫تیزابی دارد‪.‬‬
‫‪ .1‬نائتروفوسکا یا ان پی کا ‪ :‬دارای ‪ ، 20-20-10 ،15-15-15‬یا ‪ ، 21-13-13‬ان پی کا (‪N‬‬
‫نائتروجن ‪ ،‬فاسفورس پنتا اکساید )‪ ، (P2O5‬و پوتاشیم اکساید)‪ . ) K2O‬تعامل تیزابی دارد‪.‬‬
‫بر عالوه مرکبات فوق ‪ ،‬کود های کیمیاوی خاصی مانند کود های که به شکل بسیاربطی‬
‫عناصر را آزاد مینمایند‪ ،‬کودهای کیمیاوی مایع ‪ ،‬کود های کیمیاوی که عناصر کم مصرف را‬
‫دارا اند ‪ ،‬بایو فرتیالیزر( که هنوز تحت ازمایش قراردارند ) ‪ ،‬و ازوال( ‪ ) Azolla‬به شکل‬
‫کود های (که استفاده ازالجی ها ی آبی سبزدر مزارع شالی بخاطر نصب نائتروجن‬
‫هواصورت می گیرد) وجود دارند‪.‬‬
‫مؤثریت استعمال کود های کیمیاوی ‪:‬‬
‫نسبت حاصلی است که با استعمال کود های کیمیاوی بدست می آید‪ .‬بطور مثال اگر کود‬
‫کیمیاوی به اندازه ‪ 50‬کیلوگرام نائتروجن در هکتار در زمین جواری استعمال گردیده ‪3000‬‬
‫کلیو گرام حاصل در هکتار بدست آمده بود در حالیکه از مزرعه که کود کیمیاوی استعمال‬
‫نگردیده بود ‪ 2000‬کلیوگرام حاصل بدست آمد‪ .‬دراینجا مؤثریت یا ‪ FUE‬مساوی است به ‪.‬‬

‫‪FUE = {3000-2000}/ 50 = 1000/50 = 20.‬‬

‫‪60‬‬
‫مؤثریت استعمال کود های کیمیاوی محاسبه شده نشان میدهد که یک کیلو نائتروجن به مقدار‬
‫‪ 20‬کیلوگرام حاصل جواری را بلند برده است ‪.‬‬
‫مؤثریت میتواند با استعمال کود های کیمیاوی با انتخاب نوع د رست کود ‪ ،‬استعمال متوازن‬
‫آن‪ ،‬اندازه مناسب استعمال آن‪ ،‬طریقه مناسب استعمال‪ ،‬تطبیق بارندگی ‪/‬آبیاری توزیع‬
‫یکنواخت ‪ ،‬کنترول گیاهان هرزه ‪ ،‬و مدیریت بهتر بلند برد ه شود ‪.‬‬
‫استعمال کود ها ی کیمیاوی ‪:‬‬
‫انواع مناسب کود ها ‪ ،‬با اندازه مناسب ‪ ،‬روش مناسب استعمال و تطبیق آن د رمرحله‬
‫مناسب نموی نبات باید استعمال گردد ‪ .‬اندازه مناسب کود های کیمیاوی را میتوان با ازمایش‬
‫نمود ن خاک ‪ ،‬نوعیت خاک ‪ ،‬نباتات قبلی ‪ ،‬سفارش شخص ماهر ‪ ،‬حاصل پیش بینی شده‬
‫(متوقع )‪ ،‬نوعیت نبات‪ ،‬مقصد از استعمال نباتیکه بذر می گردد ‪ ،‬عالیم قلت ‪ ،‬و ‪ /‬یا تجزیه‬
‫انساج تعین نمود‪ .‬دی پارتمنت زراعت به هر نبات مقدار معین استعمال کود های کیمیاوی را به‬
‫ساحات مختلف تثبیت نموده اند‪.‬کود های کیمیاوی را میتوان به روش پاشان ‪ ،‬پاش دادن در‬
‫جویه ها ‪ ،‬استعمال آن به اطراف نبات بواسطه دست‪ ،‬توسط تخم پاش ها ‪ ،‬با استعمال آب‬
‫آبیاری ‪ ،‬ویا به شکل پا شیدن (سپری نمودن ) محلول های مخلوط شده استعمال نمود‪ .‬گذاشتن‬
‫ویا مخلوط نمو دن با خاک روش خوبی بوده بخاطریکه ضایعات را تقلیل می بخشد‪ .‬فاسفورس‬
‫و پو تاشیم را باید قبل از بذر استعمال نمود و در خاک مخلوط گردد ‪ .‬نائتروجن را میتوان به‬
‫چند مراتبه استعمال نمود ‪ ،‬اکثرا ½ ‪ 1/3--‬دروقت بذر‪ 1/3 -- ½ ،‬در آبیاری اولی و دومی و‬
‫متباقی آن در وقت گل نمودن باید استعمال گردد ‪ .‬کود های کیمیاوی به کیلوگرام در یک‬
‫هکتار عناصر غذائ نباتی ‪ ،‬خریطه در یک هکتار ‪ ،‬یاکیلوگرام کود کیمیاوی در یک جریب‬
‫سفارش می گردد ‪ .‬هرد و کود نائتروجن دار و فاسفورس دار در نسبت ‪ 1:1‬تا ‪ 1 : 2‬باید‬
‫استعمال گردد ودر مناطق للمی تمام کود ها باید قبل از بذر استعمال گردند‪ .‬بعضی از استعمال‬
‫کود ها در ساحات للمی بشکل تطبیق باالی نباتات(‪ ) Foliar application‬سبب ازدیاد‬
‫حاصالت می گردد‪.‬‬

‫کود های حیوانی ‪:‬‬

‫کود های حیوانی عبارت ازموادی اند که از بقایای نباتی و ضایعات حیوانی و مدفوعات آن‬
‫بدست می آ یند‪ .‬کود های حیوانی عبارت از مواد طبیعی اند که مقدار عناصر ضروری درآن‬
‫کم و مقدار کاربن زیاد می باشد‪ .‬استعمال کود ها حیوانی سبب ازدیاد مواد عضوی در خاک‬
‫می گردد و تقریبا تما م عناصر را گر چه بمقدار کم می باشد در خاک عالوه می نماید‪.‬‬
‫استعمال کود های حیوانی سترکچر خاک ‪ ،‬پوراستی خاک ‪ ،‬وتهویه خاک و ظرفیت نگهداری‬
‫آب بواسطه خاک را زیاد نموده و خا ک را از تخریب خاک جلوگیری کرده و جریان سطحی‬
‫آب کم گردیده ‪ ،‬حاصل را زیاد می سازد ‪.‬سه نوع کود ها ی حیوانی‪ ،‬کود های حیوانی فارم ‪،‬‬
‫کمپوست ‪ ،‬و کو د های سبز بسیار مهم می باشند ‪ .‬انواع دیگر کود ها عبارت از مواد اضافی‬
‫خانه ها ‪ ،‬مواد اضافی شاروالی ‪ ،‬ضایعات و مواد بیکاره که در کارخانه جات تولید می‬
‫گردد‪ ،‬کتله های پیت دار جنگل ‪ ،‬کو د های فارم مرغداری می باشند‪ .‬و قتیکه کو د ها ی‬
‫حیوانی و موا د دیگر عضوی در منطقه وجود داشته باشد‪ ،‬آنرا میتوان با کود های تجارتی‬
‫یکجا بخاطر اصالح سترکچر خاک و ازدیاد حاصالت در مزارع استعمال نمود‪ .‬کو د های‬
‫حیوانی را میتوان ‪ 6 – 5‬هفته قبل از بذر در خاک عالوه و مخلوط گردد ‪ .‬کو د هابعد از‬
‫تجزیه تفاوت ها ی بیشتری را نشان می دهد اوسط مقدار نائتروجن ‪ ،‬فاسفورس و پوتاش ‪،7.5‬‬
‫‪ ،2‬و ‪ 5‬کیلوگرام دریک تن می باشد‪ .‬اندازه استعما ل را به تن در یک هکتار یا با ر موت (‬
‫‪ Cartloads/ha‬دریک هکتار نشان میدهد‪.‬‬

‫‪61‬‬
 ‫استعمال کود سبز‪:‬‬
‫بخاطر اصالح سترکچر خاک بعضی از نباتات را درخاک ها بذر وبعدا چپه مینمایم تا وقتی‬
‫که مقدار مواد عضوی خاک زیاد گردد‪ .‬نباتات لیگیومی به این منظور بهتر خواهد بود آنها‬
‫نائتروجن هوا را به همکاری بکتریا ها با سپیشز مناسب درخاک نصب می نمایند ‪ .‬بکتریا ها‬
‫ریشه ها را قرار گاه قرار داده ودر داخل ( کارتکس ) شروع به انقسام می نمایند تا اینکه‬
‫قسمت مرضی شده التهاب نموده و غده نادیول را تشکیل می دهند ‪ .‬مدت کم بعداز گل نمودن‬
‫ویا بعداز آنکه نبات یک مقدار زیاد بایو ماس ( کتله زنده) را تشکیل داد ‪ ،‬نبات سبز بواسطه‬
‫قلبه ها ی چپه کننده زیر خاک می گردد ‪ .‬با وجود نصب نمودن نائترو جن هوا ‪ ،‬نباتات‬
‫لیگیومی عناصر دیگر راقابل استفاده می سازند ‪ .‬دهانچا ‪ ،‬جنترا ‪ ،‬نخود پیجن ‪ ،‬گوار‪ ،‬سه‬
‫برگه ‪ ،‬و شبدر را میتوان به حیث نباتات کود سبز استعمال نمود‪.‬‬
‫کمپوست ‪:‬‬
‫کمپوست سازی عبارت از یک پروسه تجزیه ( بواسطه فعالیت مائکرو اوگانیزم ها ) مواد‬
‫نباتی ‪ ،‬ضائعات مواد عضوی درساختمان ها داخل چقوری ویا درسطح زمین مواد عضوی‬
‫ذخیره گردیده تا بقایای نباتی به شکل مواد قابل استفاده نبات تبدیل نماید‪ .‬بقایای نباتی ‪ ،‬سواره‬
‫ها ( ستبل ها )‪ ،‬گیا ها ن هر زه ‪ ،‬برگ ها ‪ ،‬پس خورده حیوانات ‪ ،‬وغیره را میتوان در یک‬
‫چقوری ویا در سطح زمین بخاطر ساختن کمپوست جمع آوری نمود‪ .‬مقدار کم مواد خوب گنده‬
‫شده کمپو ست یکمقدارآب را با مواد تازه یکجا نموده تا تجزیه شدن بشکل درست آغاز گردد‬
‫‪.‬کمپوست را میتوان با عالوه نمودن فاسفورس ونائتروجن در صورتیکه نسبت کاربن‬
‫فاسفورس بلند باشد غنی تر ساخت ‪ .‬کمپوست در مدت سه ماه تکمیل می گردد ‪ ،‬و بعداز تمام‬
‫مراحل چقوری های خو ب تجز یه شده را باز خواهیم نمود ‪ ،‬و کمپوست تهیه شده را به‬
‫مزرعه انتقال می نمایم ‪.‬‬
‫کمپوست شدن عبارت از یک مرحله تجزیه مواد عضوی وبقایای نباتی ( بواسط فعالیت‬
‫مائکرواوگانیزم ها ) در یک چقوری ویا درسطح زمین می باشد تا مواد یکه دارنده مواد غذائ‬
‫نباتی اند خوب تجزیه گردیده و مواد غذائ نباتی درآن خو ب آماده استفاده نباتات گردند‪ .‬در‬
‫این مراحل مائکرو بیولوجیکی مواد ثابت عضوی به مواد سیاه رنگ هیومیک تبدیل و دراین‬
‫پ روسس آماده شدن عناصر غذای به استفاده نبات زیاد می گردد ‪ .‬کمپوست مواد غذائ نباتی‬
‫را جهت جذب نبات به آ هستگی آماده می سازد‪.‬به همین شکل مؤثریت استعمال عناصر بیشتر‬
‫می گردد‪ .‬کود ها ی کیمیاوی معموال دارای یک ویا دو عنصر می باشد درحالیکه کمپوست ‪،‬‬
‫عناصر زیاد مص رف و دومی و عناصر کم مصرف را به نسبت های مختلف دارا است‪ .‬بایو‬
‫کمپوست ازنگاه مواد عضوی بسیار غنی بوده و میتواند اجزای فزیکو کیمیاوی خاک را‬
‫اصالح نماید‪ .‬وبهترین روش برای اصالح حالت خاک های که بسیار با مواد مایع و اضافی‬
‫دیگر آلوده شده با شد می باشد‪.‬‬
‫بقایا ی نباتی ‪ ،‬سوارها ‪ ،‬برگ های افتیده درختان ‪ ،‬بیده ‪ ،‬کاه استعمال شده گیاهان هرزه ‪ ،‬پس‬
‫خورد ه علوفه جات ‪ ،‬مواد کود سبز‪ ،‬کود های گنده شده فارم ‪ ،‬کثافات محلی ‪ ،‬بوره اره‪،‬‬
‫خاکستر چوب و اخبار کهنه ‪ ،‬ادرار ‪ ،‬مواد اضافی آشپزخانه ‪ ،‬وغیره را میتوان جمع آوری و‬
‫بخاطر ساختن کمپوست در یک چقوری ویادرسطح انباشت‪ .‬فاصله ئ که برای تهیه کمپوست‬
‫ضروری بوده مربوط به تعداد حیوانات و مهیابودن مواد دیگر می باشد‪.‬همچنان مربوط به‬
‫درجه حرارتی است که کمپوست در سه ماه تشکیل می گردد ‪ ،‬بناء سه چقوری ضروری‬
‫میباشد‪ .‬وقتیکه چقوری آخری پر می شود پیت اولی اماده انداختن به زمین می گردد و دوباره‬
‫پر نمودن آن بعدا ز تخلیه به خاطر تجزیه بعدی شروع می گردد‪.‬‬
‫وقتیکه مواد بسیارخشک باشد‪ ،‬ترنمود ن مواد بخاطر تجزیه توسط موجودات حیه زره بینی‬
‫ضروری پنداشته می شود ‪ .‬تلقیح بواسطه مائکرواورگانیزم ها پروسس را سریع می سازد ‪.‬‬
‫استعمال سنگل سوپر فاسفیت به انداز ه ‪ 5‬کیلو گرام در هر تن کمپوست را غنی تر می سازد‬

‫‪62‬‬
‫نائتروجن نیز در هر کامپوست استعمال می گردد ‪ .‬روش علمی کمپوست سازی شامل عالوه‬
‫نمو د ن مواد اصالح کنند ه ( ‪ ) Nutrient fortification‬میباشد تا مقدا ر عناصر زیاد‬
‫مصرف و کم مصرف را اصالح نماید‪.‬‬

‫زراعت ‪ ،‬اقلیم ‪ ،‬زون های اقلیمی و نباتات مزروعی ا فغانستان‪:‬‬

‫اقغانستا ن کشور است که بین ‪ ، 290 40‬و‪ 38 0 40‬در جه عر ض البلد شمالی وبین ‪31‬‬
‫‪ ، 660‬و ‪ 750 00‬طول البلد شرقی قرار دارد‪ .‬که دار مناطق کوهی ‪ ،‬تپه ئ ‪ ،‬ساحات‬
‫هموارو دشتی میباشد‪ .‬این کشور به چهار زون عمده جغرافیای تقسیم گردیده است ‪.‬‬
‫‪ -4‬دشتهای شمالی کشور‪:‬‬
‫این دشتها د رحدود ‪ 300‬متر از بحر ارتفاع د ا شته و مقدار بارندگی ساالنه آن در‬
‫حدود ‪ 250‬ملی متر میباشد‪ .‬زمین ها ی زاعتی اصلی کشور در این مناطق موقیعت‬
‫دارند‪ .‬توسط آب دریا آمو و نهر های مربوط آن آبیاری می گردند‪.‬‬
‫‪:‬‬ ‫مرکزی‬ ‫های‬ ‫کوه‬ ‫‪-2‬‬
‫این کوه ها به ارتفاعات ‪ 4270‬متر از سطح بحر رسیده و خطوط بر ف گیر آن تا‬
‫ارتفاعات ‪ 1500‬متر بلندتر شروع می گردد‪.‬‬
‫‪ -8‬تپه ها ودامنه تپه ها ی شرقی و جنوبی‪:‬‬
‫این تپه ها ودامنه ها در ارتفاعات ‪ 1000‬الی ‪ 1700‬متر از سطح بحر قرار دارندو‬
‫ساحات جنگلی کشوررا احتوامی کند‪.‬‬
‫‪ -1‬مناطق غیر مرتفع جنوبی و غربی ‪:‬‬
‫ارتفاع این مناطق غیر مرتفع از ‪ 250‬تا به ‪ 750‬متر می رسد‪ .‬این مناطق غیر‬
‫مرتفع دارای جزیر ه ها غربی کشور می باشد در جاهائکه بارندگی سا النه کمتر از‬
‫‪ 100‬ملی متر میباشد‪ .‬دو دریا عمده کشور هریرود و دریا ئ هلمند ‪ ،‬دراین ساحه‬
‫جریان می یابد‪.‬‬

‫زراعت افغا نستان دارائ تنوع زیاد بوده ‪ .‬در نقشه که زمین مورد استعما ل نشان داده‬
‫شده است ‪ .‬نوع زیست متنوع شرائط مختلف زراعتی و اقلیمی (اگرو کالیماتیکی ) در‬
‫افغانستان وجود دارد و بناء زراعت نیز متنوع میباشد‪.‬ا نواع وسیع زراعت کشور عبارت اند‪:‬‬
‫‪ ‬زراعت چراگاه ها خشک (پاستورا ل خشک )‬
‫‪ ‬ساحات تولید محصوالت خوراکی منطقوی در جاها یکه آبیاری ضروری می باشد‪.‬‬
‫‪ ‬تولید غله جات و باقالت همرا ه با میوه جات و درختان در مناطق للم نیمه کوهی‬
‫‪ ‬تولید محصوال ت در دره های بزرگ که مربوط به امکانات آبیاری میباشد‬
‫‪ ‬زراعت زون بین دره ها (راوین) با داشتن زمین های محدود ومیالن های زیاد‬

‫اقلیم دراکثریت مناطق کشور خشک و نیمه خشک با بارندگی ساالنه ‪ 100‬الی ‪ 400‬ملی‬
‫مترمیباشد‪ .‬و کشور به شش زون ها ی اقلیمی زراعتی ( اگروکالیماتیکی ) تقسیم گردیده است‬
‫(مطابق سروی توسط سازمان زراعت جهان ) ‪ .‬در صفحه بعدی به نقشه مراجعه گردد ‪.‬‬

‫فعالیت های عمده زراعتی در اکثرر والیات کشور در هر زون ذیال داده شده است‬
‫‪.‬‬

‫‪ -4‬مناطق شمال شرق ‪:‬‬

‫‪63‬‬
 ‫بغالن ‪ :‬گندم ‪ ،‬شالی ‪ ،‬پنبه ‪ ،‬لبلبو ‪ ،‬تربوز ‪ ،‬و خربوزه‪.‬‬
‫‪ :‬گندم ‪ ،‬شالی ‪ ،‬پنبه ‪ ،‬خربوزه ‪ ،‬تربوز ‪ ،‬تنباکو‪ ،‬نباتات تیلی ‪،‬‬ ‫کندز‬
‫مالداری‪.‬‬
‫تخار ‪ :‬گندم ‪ ،‬شالی ‪ ،‬پنبه ‪ ،‬زغر‪ ،‬کنجد‪ ،‬نخود‪.‬‬
‫بدخشان ‪ :‬گندم ‪ ،‬جو‪ ،‬افتاب پرست ‪ ،‬ذغر ‪ ،‬کنجد‪ ،‬زیره ‪ ،‬سیب ‪ ،‬ناک‪.‬‬

‫‪:‬‬ ‫‪ -2‬شمال‬

‫‪ :‬گندم ‪ ،‬پنبه ‪ ،‬تنباکو‪ ،‬خربوزه ‪ ،‬کنجد ‪ ،‬نگهداری حیوانات‪.‬‬ ‫بلخ‬

‫جوزجان‪ :‬گندم ‪ ،‬پنبه ‪ ،‬نباتات تیلی ‪ ،‬خربوزه‪ ،‬و تربوز‪.‬‬
‫فاریاب ‪ :‬گندم ‪ ،‬جو ‪ ،‬جواری ‪ ،‬ذغر ‪ ،‬کنجد‪ ،‬زیره ‪ ،‬انگور‪.‬‬
‫سمنگان‪ :‬گندم ‪ ،‬انار ‪ ،‬انجیر ‪ ،‬پسته ‪ ،‬نگهداری حیوانات‪.‬‬

‫‪ -8‬شمال غرب ‪:‬‬

‫بادغیس ‪ :‬گندم ‪ ،‬جواری ‪ ،‬شالی ‪ ،‬کنجد‪ ،‬ماش ‪ ،‬خربوزه ‪ ،‬پسته‪،‬‬

‫نگهداری حیوانات‬
‫هرات ‪ :‬گندم ‪ ،‬جو ‪ ،‬پنبه ‪ ،‬ماش ‪ ،‬لوبیا‪ ،‬تنباکو‪ ،‬سبزیجات‪ ،‬نخود‪،‬‬
‫انگور‪ ،‬خربوزه و نگهداری حیوانات ‪.‬‬
‫غور ‪ :‬گندم ‪ ،‬جو ‪ ،‬نخود ‪ ،‬علوفه جات ‪ ،‬نگهداری حیوانات‬
‫فراه ‪ :‬گندم ‪ ،‬ماش ‪ ،‬انار ‪ ،‬انگور‬

‫‪ -1‬جنوب شرق ‪:‬‬

‫ننگرهار ‪ :‬گندم ‪ ،‬شالی ‪ ،‬جواری ‪ ،‬نیشکر ‪ ،‬ستروس‬

‫پکتیا ‪ :‬جلغوزه ‪ ،‬چارمغز ‪ ،‬زیتون‪ ،‬جنگالت ‪ ،‬نگهداری حیوانات‬
‫لغمان ‪ :‬گندم ‪ ،‬جواری ‪ ،‬شالی ‪ ،‬نیشکر ‪ ،‬سبزیجات‬
‫کنر ‪ :‬گندم ‪ ،‬شالی ‪ ،‬چای ‪ ،‬جنگالت ‪ ،‬نگهداری حیوانات‬

‫‪ -5‬شرق مرکزی ‪:‬‬

‫کابل ‪ :‬گندم ‪ ،‬سبزیجات ‪ ،‬انگور ‪ ،‬سیب ‪ ،‬زردالو‪ ،‬شفتالو‬

‫بامیان ‪ :‬گندم ‪ ،‬جو‪ ،‬باقالت ‪ ،‬کچالو‬
‫پروان ‪ :‬گندم ‪ ،‬سبزیجات ‪ ،‬انگور ‪ ،‬بادام ‪ ،‬چارمغز‬
‫وردک ‪ :‬گندم ‪ ،‬کچالو‪ ،‬سیب ‪ ،‬نگهداری حیوانات‬
‫لوگر ‪ :‬گندم ‪ ،‬جواری ‪ ،‬نیشکر ‪ ،‬کچالو‪ ،‬تنباکو‪ ،‬زردالو‬

‫‪64‬‬
‫کاپیسا ‪ :‬گندم ‪ ،‬شالی ‪ ،‬جواری ‪ ،‬انار‪ ،‬چارمغز ‪ ،‬توت ( مل بیری )‪،‬‬
‫نگهداری حیوانات‬

‫‪ -6‬جنوب غرب ‪:‬‬

‫ارزگان ‪ :‬گندم ‪ ،‬شالی ‪ ،‬جواری ‪ ،‬پسته ‪ ،‬بادام ‪ ،‬نگهداری حیوانات‬

‫پکتیکا ‪ :‬جلغوزه ‪ ،‬چارمغز ‪ ،‬زیتون‪ ،‬جنگالت ‪ ،‬نگهداری حیوانات‬
‫زابل ‪ :‬گندم ‪ ،‬باقالت ‪ ،‬بادام ‪ ،‬زردالو‪ ،‬نگهداری حیوانات‬
‫کندهار ‪ :‬گندم ‪ ،‬انار‪ ،‬باقالت‪ ،‬انگور‪ ،‬زردالو‪ ،‬شفتالو‪ ،‬نگهداری حیوانات‬
‫هلمند ‪ :‬گندم ‪ ،‬پنبه ‪ ،‬سبزیجات‪ ،‬لوبیا‪ ،‬خربوزه ‪ ،‬میوه جات‬
‫نیمروز ‪ :‬گندم ‪ ،‬پنبه ‪ ،‬جواری ‪ ،‬باقالت‪ ،‬نگهداری حیوانات ‪.‬‬

‫‪65‬‬
66
 !Error

67
 ‫فصل هفتم‬
‫کنترول گیاهان هرزه‬
‫‪Weed mangement‬‬
‫نباتاتیکه بدون خواست دهقان در مزرعه می رویند گیاه هرزه نامیده می شوند یا گیا ه هرزه‬
‫عبار ت از نباتاتیکه دراوقات ودر جا ه ها ی نا مناسب می رویند‪ .‬و یا نباتاتیکه دهقا ن آنرا‬
‫بذر ننموده باشد و خود روبا شند‪ .‬با درنظرداشت تعریف گیاهان هرزه ‪ ،‬هر نباتیکه اعم از هر‬
‫زه ویا مزروعی خالف خواست دهقان در جاه ها نامناسب برویند مانند روئیدن جو در گندم‬
‫گیاه هرزه می باشد ‪ ،‬حتی ورایتی های مختلف نباتات مزروعی مانند روئیدن گندم ارجل در‬
‫گندم تخمی نیز گیاه هرزه تلقی می گردد ‪ .‬گیا هان خاص هرزه عبارت از گیاهانی اند که بدون‬
‫بذر (خود رویانه ) در مزارع دهاقین می رویند ‪ ،‬چنین نباتات دا رای اهمیت کم اقتصادی ویا‬
‫موارد استعمال کم دارند مانند ‪ Cyprus rotundus‬یا دیله‪Europhobia helioscorpia ،‬‬
‫یا تلخک‪ Carthamus oxycanthua ،‬یا یکنوع خار است که همیشه اینها در مزارع گیاه‬
‫هرزه شمرده می شوند‪ .‬گیاهان هرزه در استعمال آب ‪ ،‬مواد غذائ ‪ ،‬روشنی آفتاب با نباتات‬
‫مزروعی رقابت نموده و سبب توقف نمو نباتات مزروعی ‪ ،‬کاهش کیفیت محصوالت نباتی ‪،‬‬
‫مداخله در اوقات جمع آ وری ‪ ،‬انتشار امراض و حشرات ‪ ،‬و همچنان صحت حیوانات و‬
‫انسانها را در مخاطره می اندازد‪.‬‬

‫گیاه هان هرزه را میتوان به صنف های ذیل تقسیم نمود ‪.‬‬
‫‪ ‬گیاه هزره یکساله‬
‫‪ ‬گیاه هرزه دوساله‬
‫‪ ‬گیا ه هرزه چندین ساله‬
‫و به گیاه هان هرزه کبل نما ( دارای برگ ها باریک و یک مشیمه اند ) ‪ ،‬پهن برگان ( نباتات‬
‫دو مشیمه ) ‪،‬‬
‫وصنف بندی دیگر نیز امکا ن پذیر است‪.‬‬
‫رقابت گیاهان هرزه با نباتات مزروعی ‪:‬‬
‫گیاهان هزره و نباتات مزروعی برای نمو ‪ ،‬انکشاف و تکثر خویش به آب ‪ ،‬عناصر غذای‬
‫‪ ،‬کاربندایئ اکساید ‪ ،‬فاصله بین آنها ‪ ،‬و اکسیجن نیاز دارند‪ .‬هرد و نبات یعنی نبات اصلی و‬
‫گیاه هرزه در یک محیط زیست و از منابع مشترک استفاده می نمایند‪ .‬و قتیکه نیاتات‬
‫مزروعی و گیاهان هزره می رویند وبرگ های زیاد ی را تولید نمایند ‪ ،‬توزیع عوامل نموی‬
‫محدود می گردد و نباتات بخاطر گرقتن عوامل نموی با یکدیگر شرو ع به رقابت می نمایند‪.‬‬
‫نوع نباتاتیکه رقابت قوی دارد از نباتات دیگر یکه رقابت ضعیف دارند سر می کشد‪ .‬هدف‬
‫ازکنترول گیا ه هرزه نیز تقلیل رقابت گیاهان هرزه با نیاتات مزروعی می باشد‪ .‬بر عال ه‬
‫رقابت ‪ ،‬تاثیرات مضره دیگر گیاها ن هزره عبارت اند از‪:‬‬
‫‪ .4‬گیا هان هزره در اجرای فعالیت های تولید نباتات مزروعی مداخله می نماید‪.‬‬
‫‪ .2‬بعضی از گیاهان هرزه به صحت انسانی و حیوانی مضر می باشد‪.‬‬
‫‪ .8‬بعضی گیاها ن هرزه سبب بوجود آوردن حساسیت و بوی بد در تولیدات‬
‫حیوانی میشوند ‪.‬‬
‫‪ .1‬بعضی از گیاهان هرزه بواسطه حشرات وعاملین امراض به شکل پناگاه‬
‫مورد استفاده قرار می گیرند‪.‬‬
‫‪ .5‬گیاهان هرزه مصارف تولید را باال می برد‪.‬‬
‫‪ .6‬گیاها ن هرز ه حاصل را تقلیل می دهد‬
‫‪ .7‬گیاهان هرزه کیفیب محصوالت را خراب نموده و عائد را کم می سازد‪.‬‬

‫‪68‬‬
 ‫‪ .3‬گیاهان هرزه ارزش زمین را پائین می آورد‪.‬‬

‫در اوقات نموی نباتات ‪ ،‬مرحله بساری خاصی وجود دارد که نباتات در رقابت با گیاهان‬
‫هرزه بسیار حساس می باشند‪ ،‬که این مرحله را بنام مرحله حساس رقابت می نامند‪ .‬گیاهان‬
‫هرزه در این دوران صدمات زیاد ی را با ر میاورند‪ .‬قبل وبعداز این مدت ‪ ،‬صدامات که‬
‫توسط گیاهان هرزه وارد گردیده کم می باشند و فعالیت ها ی کنترو لی را ایجاب نمی نماید‪.‬‬
‫تعداد گیاهان هرزه که سبب صدمات حساس در نباتات می گردد بنام انداز ه خطر نگران کننده‬
‫( ‪ ) Critical threshold level‬یا د می گردد‪ .‬و فلسفه کنترول گیاهان هرزه نیز نگهداری‬
‫تعداد گیاهان هرزه پائنتر از سطح خطر نگران کننده (حساس ‪ ،‬جدی ) میباشد ‪.‬‬
‫روش های کنترول گیاهان هرزه‪:‬‬
‫گیاهان هرزه را میتوان با روش های مستقیم و رو ش های غیر مستقیم کنترول نمود ‪.‬‬

‫‪ .i‬روش غیر مستقیم کنترول گیاهان هرزه ‪:‬‬

‫عبارت ازروشی است که باالی گیاهان هرزه تاثیرات همه جانبه دارد و در دوگروپ‬
‫تنظیم گردیده است‬
‫الف ‪ :‬روش های وقایوی‪.‬‬
‫ب ‪ :‬روش ها ی زراعتی و محیطی ‪.‬‬

‫روش های وقایوی ‪ :‬این روش ها بسیار کم مصر ف ‪ ،‬آسان ‪ ،‬و ازنقطه نظر حفاظت محیط‬
‫زیست بسیار محفوظ می باشد‪ .‬این روش شامل ففالیت های مبنی بر جلوگیر ی از معرفی ‪،‬‬
‫تکثیر ‪ ،‬و انتشار گیا ه هرزه می باشد‪ .‬روش های وقایوی ذیل بخاطر توقف معرفی و انتشار‬
‫گیاهان هرزه قابل سفارش میباشد‪.‬‬

‫بذر تخم ها ی عاری از گیاهان هرزه ‪ :‬تخم ها ی پا ک و صاف یا عاری از مواد‬ ‫‪‬‬
‫خارجی و داخلی ازانتشار ومعرفی گیاه هرزه جلوگیر ی می نماید‪.‬‬
‫استعمال ابزار پاک و عاری از تخم ها ی گیاهان هرزه ‪ :‬ابزار پاک و عاری از‬ ‫‪‬‬
‫گیاهان هرزه مانع انتشار و معرفی گیاهان هرزه می گردد ‪.‬‬
‫پلوان ها ‪ ،‬جو ی ها و جوی های خورد توزیع آب ‪ :‬روئید ن گیاهان هرزه در اطراف‬ ‫‪‬‬
‫جوی های بزرگ و جوی های خورد توزیع آب در زمین یکی از منابع تولیدی تخم‬
‫گیاهان هرزه می باشد‪.‬‬
‫کنترول چریدن حیوانات ‪ :‬بخاطریکه حیوانات تخم گیاهان هرزه را دروقت چریدن از‬ ‫‪‬‬
‫یکجا به جای دیگر انتقال می نماید بناء کنترول حیوانات در وقت چراندن مانع از‬
‫انتشار گیاهان هرزه می گردد‪.‬‬
‫متقین بودن با اینکه کود های حیوانی و یا مواد دیگریکه در مزرعه عالوه می گردد‬ ‫‪‬‬
‫عاری از تخم گیاهان هرزه با شند‪ .‬اگر کو د حیوانی و یا کمپوست خوب رسیده یا‬
‫تجزیه شده باشد‪ ،‬تخم ها ی گیاهان هرزه قدرت جوانه زدن خود را از دست می دهد‪.‬‬
‫جلوگیری از تشکل تخم گیاهان هرزه و اجزای تکثیری ‪ :‬گیاهان هرزه که در نباتات‬ ‫‪‬‬
‫مزروعی ‪ ،‬در زمین های بایر یا بذر نشده ‪ ،‬بغل جوی ها و جوی های خورد آ ب وبه‬
‫زمین هائکه نباتات می رویند قبل از اینکه تولید تخم نمایند باید از بین برده شوند‪.‬‬
‫اگر گیاهان هرزه به شکل علوفه استعمال می گردد ‪ ،‬این محالت باید توسط حیوانات‬
‫چریده شوند یا قبل از اینکه تولید تخم نمایندباید قطع گردند(گنده درو) و به حیوانا ت‬
‫تغذیه گردند‪ .‬یک سا ل تولید تخم سبب تولید هفت سال گیاهان هرزه می گردد ‪.‬‬

‫‪69‬‬
‫‪ ‬عمل دسته جمعی جمع آوری در برابر تخم های که بواسطه باد تولید گردیده اند باید‬
‫صورت گیرد‪ :‬به شکل دسته جمعی تمام مردم باید در پا ک کاری ساحه از گیاهان‬
‫هرزه سهم بگیرند تا در آینده با تولید تخم سبب آلوده گی ساحه زیاد زراعتی نگردد‪.‬‬
‫‪ ‬اختیار یک روش خاص کنترول گیاهان هرزه بعداز درو ‪ :‬پاک کار ماشین آالت که‬
‫در مزرعه ملوث با گیاهان هرزه استعمال شده با شد و مواد بذر ی که از زمین ذکر‬
‫شده بدست آمده به مقاصد بذ ر استعمال نگردد ‪.‬‬
‫ب ‪ .‬روش های زراعتی و محیطی کنترول گیاهان هر زه ‪ :‬در این روش جمیعت گیاها ن‬
‫هرزه تقلیل یافته رقابت گیاهان هرزه کاهش می یابد ‪ ،‬و جوانه زدن نباتات مزروعی در وقت‬
‫درست آ ن بخاطر کنترول مستقیم گیاهاه هرزه تقویه می یابد‪ .‬از روش های ذیل در تقلیل‬
‫گیاهان هرزه می توان استفاده نمود‪.‬‬
‫‪ ‬عملیات زراعتی ‪ :‬عملیات زراعتی قبل و بعدا ز بذرمیتواند جمیعت گیاهان هرزه را‬
‫تقلیل دهد‪ .‬عملیات زر اعتی ابتدائ تهیه زمین ‪ ،‬تهیه بستر تخم ‪ ،‬و فعالیت های ماله‬
‫نمودن زمین خیشاوه نمودن خاک دادن نباتات مزروعی در کنترول گیاهان هرزه‬
‫بسیار مهم می باشد‪.‬‬
‫‪ ‬تناوب زراعتی ‪ :‬بذر یک نبات ساالنه امیزش جمیعت گیاهان هرزه را با نباتات‬
‫مزروعی ازدیاد می بخشد ‪ .‬تعقیب یک تناوب درست در جائکه نباتات مختلف بذر می‬
‫گردند مشکالت موجود یت گیاهان هرزه را کم می سازد‪ .‬بطور مثال ‪ ،‬در یک‬
‫زمینکه گیاهان هرزه به اندازه زیاد با نباتات مزروعی همرا باشند ‪ ،‬به سبب بذر‬
‫متواتر گندم بعداز گندم ‪ ،‬بذر شبدر گیاهان هرزه را به گندم سال بعدی کم می سازد‪.‬‬
‫بذر جوار ی بعداز شالی ‪ ،‬با گندم ‪ ،‬بدون بذر و ‪ /‬یا شبدر درمیان آن ‪ ،‬سسب تقلیل‬
‫گیاهان هرزه در تمام نباتات می گردد‪.‬‬
‫‪ ‬آبیاری و زهکشی ‪ :‬آبیاری نباتات غیر آبی را از بین می برد و زهکشی نباتات آبی‬
‫را ازبین می برد‪.‬‬
‫‪ ‬روش بذری ‪ :‬بذر قطاری را ه را برای کنترول میخانیکی گیاهان هرزه ویا بواسطه‬
‫ابزار دستی آسان می سازد‪ .‬شالی نهالی نسبت به شالی که بدو ن انتقال نهالی (‬
‫پراگان ) بذر می گردد گیا هان هرزه کم دارد‪ .‬استعمال مقدار زیاد تخم ریز در زمین‬
‫که گیاهان هرزه وجود دارد سبب تقلیل گیاهان هرزه می گردد‪.‬‬
‫‪ ‬ورائتی ‪ :‬بعضی از ورائتی ها ‪ ،‬بااالخص ورائتی ها بلند قد و ورائتی ها ی با تیلر‬
‫های زیاد با گیاهان هرزه رقابت بیشتر نمود ه وجمیعت گیاهان هرزه را تقلیل میدهد‪.‬‬
‫‪ ‬ملچنگ (مواد نباتی ویا دیگریکه بخاطر پوشاندن سطح خاک استعمال می گردد ) ‪:‬‬
‫کاه ( پالل ) شالی ‪ ،‬ساقه های سارگم ‪ ،‬بقایای موم پلی ‪ ،‬ورق ها ی پالستیکی ‪ ،‬وغیره‬
‫سطح خاک را پوشانده جوانه زدن ونمو آنرا تقلیل میدهد‪.‬‬
‫‪ ‬اوقات بذر ‪ :‬وقت بذر باید طوری عیارگردد تا گیاهان هرزه کنترول گردد‪.‬‬
‫‪ ‬فعالیت های مدیریت وتنظیم فارم ‪ :‬اداره خوب فارم بشمول مدیریت وتنظیم درست‬
‫نباتات مزروعی ‪ ،‬اداره خاک ‪ ،‬و اداره آب ‪ ،‬نمو و حاصاالت نباتات مزروعی را‬
‫ازدیاد بخشیده و گیاهان هرزه را کنترول مینماید‪.‬‬
‫‪ -2‬روش مستقیم کنترول گیاهان هرزه ‪:‬‬
‫هد ف از این روش ها کنترول سبز شدن ( سر زدن ) جوانه ها ‪ ،‬نمو و تکثر گیاهان‬
‫هرزه توسط تماس مستقیم با آنها که شامل ‪:‬‬
‫الف ‪ :‬روش منوال ( با دست ) ‪ :‬کشیدن گیاهان بادست ‪ ،‬قطع گیاهاه هرزه بواسطه داس ‪،‬‬
‫خیشاوه نمودن بواسطه ابزار دستی ویا لگد مال نمودن گیاهان هرزه بواسطه پاها گیاهان‬
‫هر زه را ازبین می بریم ‪ .‬بناء این روش یک روش آسان و سهل وبسیار مؤثر میباشد‪.‬‬

‫‪70‬‬
‫لیکن در این روش به تعداد زیاد کار گر نیاز می گردد ‪ ،‬در صورتیکه مذور مهیا باشد ‪،‬‬
‫از این روش ها نتائج خوبی بدست آمده می تواند‪.‬‬
‫ب ‪ :‬روشهای میخانیکی ‪ :‬استعمال وسائل مانند هارو ها ‪ ،‬ویدر‪ ،‬کلتیویتور ها ‪ ،‬و غیره‬
‫که بواسطه حیوانات ویا ماشین ( تراکتور) کش می شوند را میتوان بخاطر کنترول‬
‫گیاهان هرزه استفاده نمود‪ .‬در نباتات که بشکل قطاری بذر گردیده اند میتوان استعمال‬
‫نمود ‪ .‬روش های میخانیکی بسیار مؤثر بوده ‪ ،‬افتصادی و یک ساحه زیا دی را نسبت به‬
‫روش های دستی از گیاهان هرزه پاک می سازد ‪.‬‬
‫ج ‪ :‬روش های بیولوجیکی ‪ :‬در این روشها استعمال حشرات ‪ ،‬پتوجن هاو پرنده گان‬
‫مناسب برای کنترول گیاهان هرزه استعمال می گردد ولی تطبق آن به شکل عملی مشکل‬
‫می باشد ‪.‬‬
‫د ‪ :‬روش های کیماوی ‪ :‬این روش ها شامل استعمال مواد کیمیاوی بنام گیاه یا علف کش‬
‫ها برا ی کنترول گیاهان هرزه می باشد ‪ .‬کنترول کیمیاوی گیاهان هرزه بسیار آ سان ‪،‬‬
‫مؤثر و اقتصادی می باشد هم چنان از نقطه نظر حقاظت محیط زیست ممکن این روش‬
‫نسبت به روش های دیگر درصورتیکه عاقالنه استعمال نشده باشد مشکالتی به بارآورد‪.‬‬
‫تعدا د زیاد ی از گیاه کش ها در مارکیت وجود دارند ‪ .‬گیا ه کش ها را میتوان به صنف ها‬
‫ی جداگانه گیا کش ها عضو ی و غیر عضوی تقسیم نمود ‪ .‬و هم چنان از نقطه نظر وقت‬
‫استعمال و و روش استعمال هم طبقه بندی می گردند مانند گیاکش ها قبل از بذر و بعداز‬
‫بذر ‪ ،‬قبل ار سر کشید ن جوانه ویا بعداز سرکشید جوانه ‪ ،‬گیاه کش ها ی که در خاک‬
‫استعمال می گردند و گیاه کش ها ی که با ال ی بر گ نباتات استعمال می گردند‪ .‬هربیساید‬
‫هار ا میتوان به گروپ ها ی سیستیمیک و انتقالی و گیاه کش های تماسی تقسیم نمود ‪.‬‬
‫هربیساید ها را میتوان به اتتخابی و غیر انتخابی یا گیاکش عمومی صنف بندی نیز نمود ‪.‬‬
‫هم چنان از نقطه نظر طرز عمل ان تحریک کنند ه نمو ‪ ،‬توقف کنند ه ترکیب ضائ ‪،‬‬
‫توقف کنند ه نمو وانکشاف (مائتوتیک ) ‪ ،‬و غیره طبقه بندی نمود ‪ .‬و در اخیر این‬
‫مرکبات کیمیاوی به اساس ساختمان کیمیاوی نیز طبقه بندی می گردند‪ .‬که به تفصیل در‬
‫این کورس صحبت نخواهد گردید و تحت عنوان کنترول کیمیاوی گیاهان هرزه در صنف‬
‫های بعدی مورد مطالعه قرار خواهیم گرفت‪ . .‬د ر کورس تخصصی درمورد مرکبات‬
‫کیمیاو ی معلومات بیشتری را کسب خواهیم نمود – معلومات درمورد گیاه کش های‬
‫مختلف نباتات مزروعی با ذکر ترکیب وتعین مقدار معین به تفصیل مطالعه میگردد‪.‬‬

‫‪71‬‬
 ‫فصل هشتم‬
‫‪Chapter eight‬‬
‫در و نمو دن ‪ ،‬میده نمودن و ذخیره نمودن نباتات مزروعی‬
‫جمع آوری ( درو ) نمودن محصوالت نباتی در وقت مناسب آن بسیار مهم بوده تا‬
‫حاصاالت زیاد و با کیفیت عالی بدست آید‪ .‬بهتر نخواهد بود که یک نبات را بذر وبعدا‬
‫بواسطه درو نمودن نا به موقع قسم یک آندازه آنرا ضایع نمود‪ .‬اضافه تر از آن ‪ ،‬مو اد‬
‫درو شده باید بصورت درست میده یا ( تریشر ) ‪ ،‬پاک ‪ ،‬خشک ‪ ،‬ذخیره ویا به مارکیت‬
‫ارسال گردد‪.‬‬
‫بخاطر بدست آوردن حاصل زیاد وبا کیفیت نباتات بسیار ضروری میباشد تا نباتات‬
‫زراعتی زمانی جمع آوری گردند که به مرحله پختگی قزیالوجیکی خود رسید ه باشند‪.‬‬
‫وقتیکه تجمع مواد خشک اضافی در دانه ها ی نباتات مزروعی درمزرعه صورت نگیرد‪،‬‬
‫گفته می توانیم که به مرحله پختگی فزیالوجیکی خود رسیده است ‪ .‬درو نمودن قبل از‬
‫پخته شدن یا تاخیر در درو سبب ضایعات حاصالت می گردد ‪ .‬دهاقین و ماهرین زراعت‬
‫باید عالیم پخته شدن نباتات را بفهمند و ضایعاتیکه از چنین وضع متوقع است باید تخمین‬
‫گردد‪ .‬بعضی ازنباتات وقتی درو می گردند که به پختگی فزیالوجیکی خود رسیده باشند ‪،‬‬
‫وانواع دیگری آن چند یوم قبل از مرحله پختگی فزیالوجیکی درو می نمایند تا در مزرعه‬
‫دانه ها خشک گردند‪ .‬اگر نباتات قبل از پختگی درو شوند حاصل ممکن کم گردد ‪ ،‬و‬
‫کیفیت نیز با چملک شدن دانه های خام نیز پائین خواهد آمد‪ .‬تاخیر در درو ممکن سبب‬
‫ریختن دانه ها از خوشه ها ‪ ،‬چپه شدن نبات ‪ ،‬و تخریت کیفیت علوفه نبات گردد‪ .‬برای‬
‫محصوالت علوفه ئ ‪ ،‬در و در مرحله صورت گیرد که مقدار زیاد مواد غذائ قابل هضم‬
‫نب ات بدست آید‪ .‬در اکثر نباتات هضمیت علوفه با گذشت وقت ویا گذاشتن در مزرعه به‬
‫مدت زیاد ‪ ،‬کم و حاصالت زیاد می گردد ‪.‬‬
‫از بین رقتن رنگ سبز بصورت مکمل از گلوم ها و ساقه نازک خوشه ( پیدنکل )‬
‫یکی از شاخص های مهم بخته شدن فزیالوجیکی درگندم می باشد‪ .‬در جواری از بین رقتن‬
‫رنگ سبز از شوته ها و تشکیل طبقه های سیاه عالیم پخته شدن فزیالوجیکی را نشان می‬
‫دهد ‪ .‬در بعضی نباتات ‪ ،‬بااالخص نباتا ت که نموی غیر معین دارند ‪ ،‬تمام تخم ها و پلی‬
‫ها در یک وقت پخته نمی شوند‪ .‬در چنین وضع تصمیم برای درو نمون نباتات زمانی‬
‫گرفته می شود که با بدست آوردن دانه های فوقانی ضایعات دانه های پلی های پایانی‬
‫مساوی شده می تواند ‪.‬‬
‫نباتا ت را میتوان بواسطه ابزار دستی ویا بواسطه ماشین آالت که بنام ریپر ( ‪Reaper‬‬
‫( یا د می گردد درو نمود ‪ .‬جواری اکثرا بواسطه دست درو و شوته از هم جدا و قبل از‬
‫پوس ت نمودن خشک می گردند‪ .‬شوته ها جواری را میتوان توسط ماشین که بنام پیکر (‬
‫‪ ) Pickers‬یادی میگردد ‪ .‬نیشکر بواسط دست درو گردیده وبعدا ستریپ ( ) می گردد ‪.‬‬
‫موم پلی را میتوان با کندن خاک توسط ابزار دستی جمع آوری نمود ‪ .‬علوفه جات را‬
‫میتوان بواسطه ماشین االت و دست جمع آوری نمود ‪ .‬در گذشته ها ‪ ،‬متاسفا نه در اکثر‬
‫قسمت های کشور عزیز ما فعال میده نمودن یا تریشنگ محصوالت بواسطه زیر پا نمودن‬
‫قلبه گاوها ( ) چپر ویا زدن خوشه ها بواسطه چوپ صورت می گیرد و دانه ها را اکثرا‬
‫بواسطه باد از کاه جدا می نمایند‪ .‬شا لی را نیز بواسطه کوبیدن بندل های دست پر شالی با‬
‫یک چو ب بزرگ میده مینمایند و دانه ها را جدا می سازند‪ .‬اما درکشور های انکشاف‬
‫یافته چنین وضع وجود ندارد ‪ .‬میده نمودن و جدا نمودن دانه ها از کاه اکثرا توسط ماشین‬
‫آالت صورت میگرد که بنام تریشر یاد میگردند دراین اواخر د ربعضی قسمت های کشور‬
‫مانیز روبه ترویج است‪ .‬درچنین وضع مواد درو شده باید قبل از تریشنگ خوب خشک‬
‫نمود‪ .‬تریشر های مختلف النوع به نباتات زراعتی مختلف وجود دارند‪ .‬بعضی از نباتات‬

‫‪72‬‬
‫مستقیما از مزرعه درو و تریشنگ میشوند که وسیایل متذکره بنام کمباین ها (‬
‫‪ ) Combines‬یاد می گردند‪ .‬د ر بعضی غله جات مانند جواری دانه ها بواسطه کوبیدن‬
‫شوته ها ی آ ن با چوب ویا بواسطه ماشین که بنام شیلر یاد میگردد جدا می نمایند‪ .‬پنبه‬
‫توسط دست و ماشین چیده می شو د که بنام پیکر( ‪ ) Pickers‬یا د می گردد ‪.‬‬
‫تخم های تریش شد ه باید پاک با شند ‪ .‬ماشین آالت مختلف به اقسام متنوع نباتات که به‬
‫نام ماشین آالت پاک کننده یاد می گردند وجود دارند‪ .‬اگر ماشین آالت پاک کننده موجود‬
‫نباشند ‪ ،‬خانم ها در مناطق دهاتی این وظیفه را پیش می برند و تخم ها را بواسطه ابزار‬
‫دستی خویش پاک می نمایند‪.‬تخم وتولیدات دیگر باید قبل از ذخیره نمودن خشک گردند در‬
‫غیر آ ن بواسطه حرارت در نتیجه فعالیت های میکروبی ضایع شد ه و به زود ترین‬
‫فرست تحت حمله حشرات قرار میگیرند‪ .‬برای ذخیره نمودن تخم ها ‪ %12‬رطوبت دانه‬
‫مناسب و مصؤن می باشد‪ .‬در کشور ما اکثرا تخم ها را با هموار نمودن آن در یک سقف‬
‫هموا ر مقابل آفتاب خشک می نمایند‪ .‬تخم ها باید در بوجی های که مانع الوده شدن می‬
‫گردند انداخته و در یک سقف سیمنت شده که از تخریب حشرات و آفات در امان باشد‬
‫ذخیره مینمایند‪ .‬گدام ها باید وقت به وقت معاینه گردند‪ ،‬اگر کدام حمله از پیست های‬
‫گدامی دیده شد می توانیم با تدخین گازات کیماوی یا گذاشتن تخم ها دوبا ره به آفتاب در‬
‫ماه گرم سال کنترول نمود‪.‬‬

‫‪73‬‬
 ‫فصل نهم‬
‫‪Chapter nine‬‬
‫اصالح نباتات مزروعی‬

‫بخاطر بدست آوردن حاصالت بلند ( ‪ ) HY‬هر نبات مزروعی ‪ ،‬بذر ورائتی های‬
‫اصالح شده با قدرت حالدهی بلند ( ‪ ) HYV‬آن حتمی بوده وبا اجرائ عملیات بهتر‬
‫زراعتی)‪ ( BCP‬همراه باشد ‪.‬‬

‫)‪HY = f (HYV x BCP‬‬

‫در نباتات مزروعی ورائتی های با قدرت حاصلدهی بلند ‪ ،‬کیفیت عالی و مقاومت در‬
‫برابرامراض با داشتن خواص بهتر اگرانومیکی توسط نسل گیران نباتی انکشاف می یابند‪.‬‬
‫ورائتی ها ی اصالح شد ه با قدرت تولید بیشتر باید بخاطر بدست آوردن حاصالت بلند از‬
‫یک ساحه در فی واحد وقت ‪ ،‬ویا از فی واحد منبع محدود ( شاز) بذر گردند‪ .‬به‬
‫اصالحات زیا دی به منظور تقویه خاصیت حاصلدهی و مقاومت در برابر موجودات حیه‬
‫و مشکالت که بواسطه موجودات حیه در ورائتی ها بوجود می آید نیاز مبرم می باشد‪.‬‬
‫اصال ح نباتات یک پروسه استمراری بوده تا ورائتی های بهتری را نسبت به ورائتی های‬
‫موجود ضعیف بوجود آورند‪ .‬ورائتی نباتات مزروعی بواسطه نسل گیران نباتی انکشا ف‬
‫می نمایند و شغل نسلگیران نباتی رابنام نسلگیری نباتی یاد نموده اند‪.‬‬
‫نسلگیر ی نباتی ‪:‬‬
‫عبارت از یک فن و علم تغیرو اصالح ساختار جینکی نباتات مزروعی به منظور‬
‫ایجاد ورائتی های بهتر زراعتی می باشد ‪.‬‬
‫تولید ورائتی ها ی انکشاف یا فته ویا اصالح شد ه یک روش ثابت و اقتصادی اصالح‬
‫نباتات مزروعی می باشد‪ .‬اصالح کمیت و کیفیت بواسطه فعالیت های بهتر زراعتی مانند‬
‫آماده ساختن بستر تخم‪ ،‬استعمال کود ها ‪ ،‬آبیاری و کنترول گیاها ن هرزه در هر فصل‬
‫باید تکرار گردد وقتیکه بواسطه نسل گیران نباتی یک مرتبه ورائتی ها بهتر انکشاف داد‬
‫ه شد آنها باید حاصل بلند را هر سال تولید نمایند‪.‬‬
‫وظایف نسل گیران نباتی ‪:‬‬
‫هدف از پروگرام اصالح نباتات عبارت از تولید ورائتی های که نسبت به ورانتی های‬
‫موجود ه بهتر باشند‪ .‬ورائتی های بهتر برای بلند بردن سطح حاصالت و ثبات تولیدات‬
‫نباتات مزروعی ضروری می باشد‪ .‬بخاطر رسیدن به مطلب ‪ ،‬نسل گیران نباتی اهداف‬
‫مشخصی دارند‪ :‬وظایف عمده اکثر پروگرام ها ی نسل گیری نباتات قرار ذیل اند‪.‬‬
‫‪ .7‬حاصل بلند ‪ :‬تیلر زیاد د رهر متر مربع ‪ ،‬تعدا د زیاد تخم ها در هر خوشه ‪ ،‬زیاد‬
‫بودن وزن دانه ها ‪.‬‬
‫‪ .3‬اصالح خواص اگرانومیکی ‪ :‬تیلر زیاد ‪ ،‬قد پست ‪ ،‬عکس العمل در برابر کود ها ‪.‬‬
‫‪ .9‬اصالح خواص فزیالوجیکی ‪ :‬اندازه مناسب برگ ‪ ،‬ساحه مناسب برگ ‪ ،‬سی جی‬
‫آر ‪ (CGR‬نسبت نمو ی نبات) ‪ ،‬ان ای آر ( ‪ ، )NAR‬وغیره ‪.‬‬
‫‪ .41‬تغیر د ر دوران نموی ‪ :‬زود رسیدن یا به وقت پخته شدن‪.‬‬
‫‪ .11‬مقاومت در برابر امراض ‪ ،‬حشرات ‪ ،‬و پیست ها ‪ :‬امراض و حشرات کنترول‬
‫گردد‪.‬‬
‫‪ .12‬اصال ح کیفیت ‪ :‬کیفیت غذائ ‪ ،‬پز ( پختن )‪ /‬کیفیت بکینگ ‪ ،‬وغیره‬
‫‪ .48‬تحمل در برابر مشکل یک موجود حیه ‪ :‬خشکی ‪ ،‬حرارت ‪ ،‬نمکی بودن ‪ ،‬فراست‬
‫‪ /‬یخ ‪،‬وغیره‬

‫‪74‬‬
‫اصالح علمی نباتات نیاز به علم جنیتک ‪ ،‬تولیدنباتات مزروعی ‪ ،‬علم نباتات ‪ ،‬فزیالوجی نباتی‬
‫‪ ،‬امراض نباتی ‪ ،‬حشرات ‪ ،‬طر ح تجارب ‪ ،‬احصائه و غیره دارد‪.‬‬
‫یک پروگرام اصالح نباتات مزروعی شامل موا رد ذیل میباشد‪:‬‬
‫‪ .12‬جمع آ وری اختالفات جینیتکی که به شکل طبیعی واقع می گردند وبنام جرم پالزم یادمی‬
‫گردد‪.‬‬
‫‪ ‬جمع ور ی جرم پالزم ‪ /‬نژاد های زمینی ‪ /‬ورائتی ها از مزرعه دهاقین‪.‬‬
‫‪ ‬جمع آوری انواع وحشی و مربوطه برای استعمال ممکنه در اصالح نباتات ‪.‬‬
‫‪ .13‬طبقه بندی جرم پالزم ‪ /‬نژآد های زمینی ‪ /‬ورائتی ها جمع آوری شده‪.‬‬
‫‪ .14‬نگهدار ی جر م پالزم ‪ /‬نژاد های زمینی ‪ /‬ورائتی های جمع آوری شده‪.‬‬
‫‪ .15‬معرفی ‪ :‬معرفی وتبادله مواد ( جرم پالزم ‪ /‬نژاد های زمینی ‪ /‬ورائتی ها ) از کشور ها‬
‫ی دیگر و از مؤسسات بین المللی مانند سایمت‪ ، ) CIMMYT ( ،‬ایکاردا ( ‪ICARDA‬‬
‫)‪ ،‬ای آر آر ای ( ‪ ، )IRRI‬وغیره ‪.‬‬
‫‪ .16‬ایجاد تغیرات ارثی ‪ :‬تفاوت ها ویا تغیرات ارثی اساس اصالح نباتات مزروعی را‬
‫تشکیل می دهد ‪ .‬بناء برعالوه جمع آوری تفاوت های که موجود است ‪ ،‬ایجاد تغیرات‬
‫ارثی برای پروگرام اصالح هر نبات بسیار مهم می باشد ‪ .‬تغیرا ت را میتوان بواسط‬
‫روش های ذیل ایجاد نمو د ‪:‬‬
‫‪ .i‬دو رگه ساختن (هایبریدائزیشن) ‪ :‬ورائتی ها را با یکدیگر بخاطر یکجا نمود ن‬
‫خاصیت های قابل مالحظه ورائتی های مختلف و ایجاد ورائتی جدید که یک‬
‫ترکیب خاصیت های خوب را داشته باشد باهم کراس می نمایم ‪.‬بعضی اوقات دو‬
‫نو ع مختلف را با هم کراس می نمایم تا ورائتی جدید تشکیل گردد ‪ ،‬وبنام عملیه ا‬
‫نتر سپیسفیک هائبریدایزیشن یا دورگه ساختن بین دونوع خاص یاد می گردد‪.‬‬
‫‪ .ii‬میوتیشن مصنوعی ‪ :‬ایجاد تغیرات ارثی (درساختار کروموزوم ها ) بشکل‬
‫مصنوعی ‪.‬‬
‫‪ .iii‬پولی پالئدی ‪ :‬تولید ورائتی ها و انواع که دارای بیشتر از دو سیت کروموزوم‬
‫باشند‬

‫‪ .17‬انتخاب ‪ :‬این اصطالح برای شناسائی و جدا نمودن نباتات استعمال می گردد ‪ ،‬الین ها و‬
‫جمیعت هایکه دارای یک ترکیب قابل مالحظه خاصیت ها – حاصل بلند ‪ ،‬مقاوم در برابر‬
‫امراض ‪ ،‬وغیره باشند‪.‬سکیم های مختلف انتخاب برا ی اصالح نباتات مختلف مزروعی‬
‫و جمعیت های مختلف آن استعمال می گردد‬

‫‪ .43‬تحلیل وارزیابی ‪:‬‬

‫نبات انتخاب شده و مواد دیگر برای ارزیابی حاصلدهی ‪ ،‬پخته شدن ‪ ،‬مقاومت در برابر‬
‫امراض ‪ ،‬وغیره در قطعات ازمایشی بذر میگردند برا انتخاب از یک صفحه قوریه ‪،‬‬
‫ادوانس سگریگیشن جنریشن ‪ ،‬و پروجینی نبات مجرد عملی گردیده و بعدا حاصل و تریت‬
‫های دیگر قابل مالحظه در قطعه ازمایشی ابتدائ حاصل که بنام ای تست ‪ A-Test‬یاد میگردد‬
‫اجرا می گردد ‪ .‬ورائتی های زارع و ورائتی ها تجارتی به شکل چیک در ازمایش ها استعما‬
‫ل می گردند ‪ .‬ورائتی های (الین ها ) که حا صالت زیاد ی را نسبت به ورائتی ها ی چیک‬
‫میدهند برا ی ازمایش های بیشتر انتخاب می گردند ‪ .‬ورائتی های انتخاب شده سال آینده را‬
‫در قطعات آزمایشی ادوانس مورد ازمایش قرار می دهند ‪ ،‬که آنرا بی تست ( ‪) B-test‬‬
‫گویند ورا ئتی ها ی انتخا ب شده از بی تست را بعدا در قطعات ازمایشی موقعیت ها ی‬
‫مختلف ازمایش می نمایند‪ .‬الین ها و ورائتی های انتخاب شده ازچندین وقعیتی را بعدا در‬

‫‪75‬‬
‫قطعات ازمایشی ملی در ستیشن های زراعت ‪ ،‬موسسه تحقیقاتی زراعت ‪ ،‬موسسه تعلیم‬
‫زراعت ‪ ،‬و در مزارع زارعین مورد آزمایش قرار میدهیم ‪ .‬ورائتی های قابل اعتماد ‪ ،‬ورائتی‬
‫های اند که نسبت به ورائتی های چیک درمدت ‪ 4-3‬سال قطعات نمایشی حاصالب بلند بدهند‬
‫و خا صیت های دیگر قابل مالحظه نیز داشته باشد‪ ،‬و برا ی منظور ی سفارض می شود‪.‬‬
‫‪ .19‬ازدیاد تخم ‪ ،‬منظوری و توزیع ورایتی ها ‪ :‬نسل گیران نباتی یا ارگان های اصلی در‬
‫ابتدا تخم ها را زیاد می نمایند ‪ ،‬و موضوع تخم جدید با نام جدید را برای منظوری به‬
‫مقام زیصالح پیشنهاد می نمایند‪.‬‬
‫‪ .20‬نگهداری کلتیوار ها ‪ :‬بعد از منظوری ‪ ،‬ارگان ها و ادارات ورائتی ها را نگهداری‬
‫نموده و هسته تخم نسلگیری شده ‪ ،‬و تخم ها ی پری بیسیک را در هر سال تولید می‬
‫نمایند‪.‬‬
‫‪ .21‬تکثیر و تولید تخم ها ‪ :‬تخم ها پری – بیسک برای تولید تخم های بیسیک و تخم های‬
‫تصدیق شده استعمال می نمایند ‪ .‬تخم های بیسیک اکثرا توسط دیپارتمنت ترویج زراعتی‬
‫تولید می گردد و تخم ها ی تصدیق شده اکثرا بواسط دهاقین انکشاف یافته یا مترقی تولید‬
‫می گردند‪.‬‬
‫‪ .22‬توزیع تخم ها به دهاقین ‪ :‬تخم ها تصدیق شده به دهاقین فروخته می شود ‪ ،‬و آنها تخم ها‬
‫را به مقاصد تولید ات تجارتی استعمال می نمایند‪.‬‬
‫‪ .23‬ایجاد تکنالوژی تولید ی ا صالح شده ‪ :‬انکشاف و توزیع تکنالوژی تولیدی اصالح شده‬
‫برای بدست آوردن حاصالت بلند از ورائتی ها ی جدید ‪.‬‬
‫روش های اصالح ویا نسلگیری نباتات ‪ :‬روش های نسلگیری نباتات برای تولید ورائتی‬
‫های اصالح شده مربوط به طرز گرده افشانی نباتات مزروعی می باشد‪ .‬قسمیکه قبال یاد‬
‫آوری گردید نباتات مزروعی را نباتاتیکه تکثر زوجی دارند ( نباتاتیکه بواسطه تخم تولید مثل‬
‫مینمایند ) ونباتاتیکه تکثر غیر زوجی دارند مانند نباتات که بواسطه اعضای نموی خویش‬
‫تکثر می نمایند ‪ .‬نباتات مزروعی که بواسطه تخم تکثیر می شوند به گروپ گرده افشانی‬
‫خودی ‪ ،‬گروپ گرده افشانی کراس و اکثرا گرده افشانی کراس طبقه بندی گردیده اند‪.‬‬
‫روش های نسل گیری نباتات با گرده افشانی خودی ‪ :‬برای انکشاف ورائتی های ا صالح شده‬
‫نباتات با گرده افشانی خودی ‪ ،‬نباتات با گرده افشانی خودی هومو زایگس بوده و به این اساس‬
‫بصورت درست نسلگیر ی می گردد ‪ .‬روش های ذیل مورد استفاده قرار می گیرد‪.‬‬
‫) ‪( Introduction‬‬ ‫‪ .4‬معرفی ‪:‬‬
‫(‬ ‫‪ .2‬انتخاب ‪:‬‬
‫)‪Selection‬‬
‫( ‪Pure‬‬ ‫و انتخاب الین های خالص‬ ‫)‪( Mass selecton‬‬ ‫‪ .8‬انتخاب کتلوی‬
‫‪) line selectio‬‬
‫دورگه سازی ‪ :‬به طریقه پی دیگری( ‪ ) pedigree method‬روش بلک ( ‪bulk‬‬ ‫‪.1‬‬
‫وروش بک کراس‬ ‫)‬ ‫‪method‬‬
‫(‪) back cross‬‬
‫( ‪Mutation‬‬ ‫نسلگیری میوتیشن‬ ‫‪.5‬‬
‫‪) breeding‬‬
‫تشوکلچر و روش های انجینری جینیتیکی ( ‪Tissue culture and genetic‬‬ ‫‪.6‬‬
‫‪. ) Engineering methode‬‬
‫( ‪Inter-specific‬‬ ‫دورگه سازی انترسپیسفیک‬ ‫‪.7‬‬
‫‪) hybridyzation‬‬

‫روش ها ی نسلگیری نباتات با گرده افشانی کراس ‪:‬‬

‫‪76‬‬
‫برای انکشاف ورائتی ها اصالح شده نباتات مزروعی با گرده افشانی کراس ‪ ،‬روش ها ی‬
‫ذیل مورد اجرا قرا ر دارند‪Selfing and inbreeding lead to inbreeding :‬‬
‫‪depression‬‬

‫(‬ ‫‪ .7‬معرفی‬
‫)‪Introduction‬‬
‫‪ .3‬اتتخاب )‪ -( selection‬انتخاب کتلوی)‪ ، ( Mass selection‬پروجینی‬
‫انتخاب)‪ ، Progeny selection‬و ریکرنت انتخاب)‪، ( Recurrent selection‬و‬
‫غیره ‪.‬‬
‫(‬ ‫ورائتی های دورگه‬ ‫)‪–( Hybridization‬‬ ‫‪ .9‬دورگه سازی‬
‫)‪Hybrid varieties‬‬
‫‪( synthetic‬‬ ‫‪ .41‬ورائتی های مصنوعی یا سینتیتک‬
‫)‪varaieties‬‬
‫‪( Mutation‬‬ ‫‪ .44‬نسلگیری موتیشن‬
‫) ‪breeding‬‬
‫‪( Tissue culture and genetic‬‬ ‫‪ .42‬تشو کلچر و جنیتیک انجنیرنگ‬
‫)‪engineering‬‬

‫روش نسلگیری نباتات که بواسط اعضای نموی خویش تکثر می نمایند‪:‬‬

‫ورائتی ها ی نباتات مزروعی که بواسطه اعضای نموی خویش تکثر می نمایند بنام‬
‫کلون یاد می گردند‪ ،‬که در اکثر نباتات هترو زایگس می باشند ‪ .‬برای انکشاف کلون اصالح‬
‫شده این نباتات مزروعی ‪ ،‬روش های ذیل استعمال می گردد‪:‬‬

‫(‬ ‫معرفی‬ ‫‪.5‬‬

‫)‪Introduction‬‬
‫‪( Clonal‬‬ ‫انتخاب کلونی ‪:‬‬ ‫‪.6‬‬
‫)‪selection‬‬
‫دورگه سازی‪ -‬انتخاب کلونی در نسل اول و نسل دوم ‪Clonal selection in F1‬‬ ‫‪.7‬‬
‫‪) or F2‬‬
‫‪( Mutation‬‬ ‫نسلگیری موتیشن‪:‬‬ ‫‪.3‬‬
‫) ‪breeding‬‬
‫‪(Tissue culture an genetic‬‬ ‫نشو کلچرو انجینری جینیتیکی‪:‬‬ ‫‪.9‬‬
‫)‪breeding‬‬

‫توزیع مختصر روش ها ی اصالح نباتات ‪:‬‬

‫قسمیکه فوقا تذکر رفته است سه روش عمده برای تولید ورائتی های اصالح شده –‬
‫معرفی ‪ ،‬انتخاب ‪ ،‬و دورگه سازی می باشد‪ .‬ارزیابی یا ازمایش موادیکه بعدا ز معرقی ویا‬
‫توسط روش ها نسلگیری تولید گردیده باشد نیز مهم می باشد‪ .‬روش ها ی نسلگیری بصورت‬
‫دسته جمعی استعمال می گردد ‪ .‬هر روش با روش دیگر باید تعقیب گردد ‪ /‬یا روش دیگر ی‬
‫منطقی را به خاطر بدست آوردن ورائتی جدید دنبال نمود‪ .‬انبریدنگ ‪ ،‬طبیعی و یا مصنوعی ‪،‬‬
‫بعد از دورگه سازی ویا قبل از آن نیز ضروری می باشد‪.‬به تعقیب آن انتخاب باید انجام‬
‫صورت گیرد و دورگه سازی را دنبال نماید ‪.‬‬

‫‪77‬‬
‫معرفی نبات‪ :‬برای بدست آوردن ورائتی معتبر ‪ ،‬ورائتی ها از قسمت های دیگر کشور ‪ ،‬از‬
‫کشور های خارجی ویا از مؤسسات بین المللی استعمال گردد‪ .‬موا د معرفی شده را میتوان‬
‫بصورت مستقیم در تولید نباتات تجارتی بعد از انتخاب و ازمایش مورد استفاده قرار داد ویا‬
‫در پرو گرام نسلگیری نباتات استعمال نمود‪ .‬معرفی نبات با انتخاب و ازمایش دنبا ل می گردد‬
‫‪ .‬به کشور های رو به انکشا ف مانند افغانستان ‪ ،‬برای بدست اوردن ورائتی جدید معرفی نبات‬
‫که یک روش ارزان وساده بوده بهترین روش برای بدست آوردن ورائتی جدید می باشد‪.‬‬
‫انتخاب‪ :‬انتخاب عبارت ازشناسائ و جدا نمودن جینو تائپ با التر از جمیعت که دارای تفاوت‬
‫های جینیتیکی باشد می باشد ‪ .‬انتخاب نیز ازما یش می گردد ‪ .‬روش های کاری مختلف‬
‫درانتخاب عملی می گردد ‪ .‬انتخاب کتلوی و انتخاب الین ها ی خالص و مودیفیکیشن آن برای‬
‫انکشاف ورائ تی های اصال ح شده نباتات مزروعی خود القاح مانند گندم ‪ ،‬جو ‪ ،‬و شالی‬
‫استعمال می گردد ‪ .‬انتخاب کتلوی ‪ ،‬انتخاب پرو جینی و تغیرات در آن برای تولید ورائتی‬
‫جدید از نباتات مزروعی با گرده افشانی کراس مانند جواری ‪ ،‬آفتاب پرست استعمال می گردد‬
‫‪ .‬انتخاب کلونل برای نباتاتیکه بشکل غیر زوجی تکثر می نمایند استعمال می گردد ‪.‬‬
‫دو رگه سازی ‪:‬‬
‫یکی از روش هی بسیار مهم بوده که برای ایجاد ورائتی جدید معتبر در ا صالح علمی هر‬
‫نوع نباتات مزروعی مورد استعمال قرار می گیرد‪ .‬در این روش ‪ ،‬دو و یا تعداد زیادی از‬
‫ورائتی ها بمنظور یکجا نمود ن خواص مطلوب در یک ورائتی با هم کراس می گردند‪.‬‬
‫دورگه سازی اکثرا با معرفی و انتخاب تعقیب می گردد وباز با انتخاب و آزمایش دنبال می‬
‫گردد‪ .‬طرق دو رگه سازی و پروسیجر و انتخاب که دو رگه سازی را دنبا ل می نمایدمربوط‬
‫به فلورل بیالوژی نباتات مزروع ‪ ،‬طرق تکثر و طرز گرده اقشانی می باشد‪ .‬در نباتات خو د‬
‫القاح ‪ ،‬روش ها پید یگری و بولک برای انتخاب نبات بلندتر در جمیعت سیگریگیشن‬
‫استعمال می گردد ‪ .‬روش بک کراس ( دورگه سازی تکراری نسل اف یک و نسل های بک‬
‫کراس از یک والیدین ) برای اصالح یک و یا دو خاصیت یک ورائتی توافق گرفته استعمال‬
‫شده می تواند‪ .‬در ورائتی های کراس ‪ ،‬ورائتی های دورگه که حاصل ‪ 40 – 20‬فیصد بیشتر‬
‫از ورائتی های با القاح باز دارند انکشاف می نماید ‪.‬‬

‫‪78‬‬
 ‫فصل د هم‬
‫‪Chapter ten‬‬
‫تناوب نباتات و سیستم زراعتی‬

‫تناوب زراعتی را طوری تعریف می نمایم که عبارت از بذر مسلسل نباتات مختلف به‬
‫ترتیب پی یکی دیگر در عین قطعه زمین می باشد‪ .‬تناوب به هر مدت شده می تواند ‪ ،‬ولی‬
‫اکثرا به مدت ‪ 2‬تا چهار سال طول می کشد ‪ .‬علت بذر نبا تا ت در تناوب اینست که نباتاتیکه‬
‫بطور مسلسل سال به سال درعین زمین بذر ویا یک نبات برای چندین سال بذر می گردد‬
‫سببب تقلیل حاصل نبات ‪ ،‬حاصلخیزی وقدرت حاصلدهی خاک می گردد وسبب ازدیاد گیاها ن‬
‫هرزه ‪ ،‬حشرات و امراض می گردد ‪ .‬اگرهر سال در عین قطعه زمین گندم خزانی بذر گردد ‪،‬‬
‫گرچه نباتات مختلف در تابستان بذر می گردد ‪ ،‬گیاه هزره همرا ه با گندم زیاد می گردد ‪،‬‬
‫حمالت امراض و حشرات تخم زا باال ی گندم زیاد می گردد و سبب تقلیل حاصالت گندم می‬
‫گردد ‪ .‬تعقیب یک تناوب درست داشتنن شبدر در زمستان سبب تقلیل گیاهان هرزه می گردد‬
‫بخاطریکه گیاهان هرزه به شکل متواتر با شبدر قطع می گردد ‪ .‬حاصلخیزی خاک نیز زیاد‬
‫می گردد بخاطریکه شبدر از خاندان لیگیوم بوده و نائتروجن هوا را با همکاری بکتریاا نوا ع‬
‫برایدو رایزوبیم در خاک نصب می نماید ‪ .‬حاصل گندم در سال آینده بعد از بذر شبدر زیا د‬
‫می باشد‪.‬‬
‫فوائد تناوب زراعتی ‪:‬‬
‫‪ .4‬در تقلیل گیاهان هرزه‪ ،‬حشرات ‪ ،‬وامراض همکاری می نماید ‪.‬‬
‫‪ .2‬در کنترول حشرات ‪ ،‬امراض ممد وا قع می گردد‬
‫‪ .8‬در تهیه مواد عضوی خاک کمک می نماید‬
‫‪ .1‬در تهیه نائترو جن خاک همکاری می نماید‬
‫‪ .5‬ضرورت به کارگر را کاهش می دهد‬
‫‪ .6‬زمین اکثرا بواسط نباتات مصرو ف نگهداری می گردد ‪.‬‬
‫‪ .7‬برای نباتات مختلف قرصت بذرآن مهیا می گردد‬
‫‪ .3‬استفاد ه از مواد غذائ نباتی درخاک با استعمال متوازن آن شکل درست‬
‫میدهد‬
‫‪ .9‬حاصالت نباتات مزروعی را ازدیا می بخشد‪.‬‬
‫‪ .41‬کیفیت نباتات مزروعی را اصالح می نماید‬
‫‪ .44‬نرمی خا ک و شرائط فزیکی آنرا اصالح می نماید‪.‬‬
‫‪ .42‬ظرفیت نگهداری آب بواسطه خاک را اصالح می نماید‪.‬‬
‫‪ .48‬تخریب خاک را کم می سازد ‪.‬‬

‫ضروریا ت یک تناوب خوب ‪:‬‬

‫‪ .4‬ساحه تحت بذر هر نبات تقریبا هرسال یکسان بوده مگر اینکه کدام دلیل‬
‫خاص جهت تغیر موجود نباشد‬
‫‪ .2‬یک نبات خالص زراعتی به منظور نجات از گیاهان هرزه باید شامل تناوب‬
‫زراعتی گردد‬
‫‪ .8‬نباتات خورد دانه باشد ‪ ،‬مانند گندم‬
‫‪ .1‬تناوب زراعتی ساحه وسیع نباتات خیلی مفید زراعتی را فراهم سازد که از‬
‫آن مواظبت درست صورت گرفته بتواند ‪.‬‬
‫‪ .5‬تناوب زراعتی باید علوفه مورد ضرورت حیوانات نگهداری شده را تهیه‬
‫نماید‪.‬‬

‫‪79‬‬
 ‫‪ .6‬در تناوب زراعتی نباتات لیگیوم باید شامل گردد‪.‬‬
‫‪ .7‬در تناوب زراعتی نبا تا تیکه چندین مرتبه قطع می گردند بخاطر کنترول‬
‫گیاهان هرزه باید شامل گردند‬
‫‪ .3‬تناوب زراعتی و تغذیه حیوانات با ید باهم مختلط با شد تا در اصالح مواد‬
‫عضوبی خاک همکاری نماید‪.‬‬
‫‪ .9‬در تناوب زراعتی نباتات شامل گردد که ضرورت فامیل باشد‪.‬‬
‫عوامل مختلف را در پالن نمودن یک تناوب خوب باید درنظر گرفت ‪ .‬که‬
‫عبارت اند از شرائط خاک و محیط ماحول فارم ‪ ،‬نباتاتیکه توافق نموده بتواند بذر‬
‫نمود‪ ،‬و عوامل اقتصادی ‪ .‬تناوب زراعتی همیشه قابل سفارش نمی باشد‪.‬‬
‫درآنجاممکن شرا ئط خاص وجود داشته باشد مانند ‪ ،‬موجودیت قمیت های کم‬
‫وزیاد بعضی از نباتات مزر وعی ‪ ،‬که بذر تنها یک و یا دو نبات را به مدت‬
‫طوالنی حتمی می سازد‪ .‬شرائط اقلیمی (هوا) ممکن مداخله د ر تناوب نماید‪.‬یک‬
‫نبات با شرائط فارم ممکن توافق بسیار خوب داشته باشد ‪ .‬بذر مسلسل نباتات یا‬
‫مونوکلچر بعضی اوقات درتمام قسمت های جهان استعمال می گرد‪.‬‬

‫‪Cropping intensity = (number of crops/ number of‬‬

‫‪years)*100‬‬

‫مثالهای تناوب زراعتی ‪:‬‬

‫تراکم بذری‬ ‫تعداد سالها‬ ‫تناوب‬

‫_________________________________________________________‬

‫ساحه که با کانال آبیاری میگردد‬

‫‪2‬‬ ‫گندم – ماش – گندم ماش‬
‫‪% 211‬‬
‫‪2‬‬ ‫گتدم – جواری‪ -‬گتدم – ماش‬
‫‪% 211‬‬
‫‪2‬‬ ‫گندم – سائبین – موم پلی‬
‫‪% 451‬‬
‫‪2‬‬ ‫گندم‪ -‬آفتاب پرست‪ -‬موم پلی‬
‫‪% 451‬‬
‫‪2‬‬ ‫گندم‪ -‬سائبین‪ -‬ریپ‪/‬مستارد‪-‬جواری‬
‫‪% 211‬‬
‫‪2‬‬ ‫جواری‪ -‬تنباکو‪ -‬جواری – گندم‬
‫‪% 211‬‬
‫‪8‬‬ ‫گندم – جواری‪ -‬شبدر‪ -‬نیشکر‬
‫‪% 466‬‬
‫‪1‬‬ ‫گندم – گندم – گرام – پنبه‬
‫‪% 411‬‬

‫‪80‬‬
 ‫‪5‬‬ ‫گندم‪ -‬گرام‪ -‬شبدر‪+‬نیشکر‪-‬پنبه‬
‫‪% 421‬‬
‫آبیاری بواسطه چاه ها‪:‬‬
‫‪4‬‬ ‫کچالو‪ -‬جواری‪ -‬کچالو‬
‫‪% 811‬‬
‫‪4‬‬ ‫تنباکو‪ -‬جواری – کچالو‬
‫‪% 811‬‬
‫علوفه تابستانی – گندم – جواری‪-‬گندم ‪2‬‬
‫‪% 211‬‬
‫‪2‬‬ ‫گندم – پنبه‪ -‬بوره یا بدون بذر– گندم‬
‫‪% 411‬‬
‫ساحات للمی ‪:‬‬
‫‪2‬‬ ‫گندم – گرام‬
‫‪% 411‬‬
‫‪2‬‬ ‫گندم – سارگم ‪ +‬گوارا‬
‫‪% 451‬‬
‫‪2‬‬ ‫گندم – ریپ و شرشم‬
‫‪% 411‬‬
‫‪2‬‬ ‫گندم – ماش – گندم – بوره‬
‫‪% 451‬‬
‫‪2‬‬ ‫گندم – کنجد – گندم – بوره‬
‫‪% 451‬‬
‫‪2‬‬ ‫گندم – بوره – ماش – گندم‬
‫‪% 451‬‬
‫‪2‬‬ ‫آفتاب پرست – گندم – موم پلی‬
‫‪% 451‬‬
‫‪2‬‬ ‫موم پلی – گندم – موم پلی‬
‫‪% 451‬‬
‫‪2‬‬ ‫گندم – بوره – گندم‬
‫‪% 66‬‬

‫‪81‬‬
SUGGESTED READINGS
Shafi Nazir, L. Bashir, and R. Bantel (Eds.). 1994. Crop Production. National Book
Foundation, Islamabad, Pakistan.
Arnon, I. 1992. Agriculture in Dry land /Crop Production in Dry Land: Principle and
practices. Elsevier. London.
De, G. C. 1990. Fundamentals of Agronomy. Oxford and IBH Pub. Co., Ptv. Ltd. New
Delhi.
Martin, J. H., W. H. Leonard, and D. I. Stamp. 1976. Principles of field crop production.
Macmillan Pub. Co. Inc, New York, USA.
Sing, S. S. 1988. Principles and practices of Agronomy. 2nd Ed. Kalyani Pub. New Delhi.
Reddy, S.R. 2000. Principles of crop production. Kalyani Pub. New Delhi.
Metcalfe, D.S., and D.M. 1980 Elkins. 1980. Crop Production: Principles and practices.
Macmillan Publishing Co., Inc., New York.

REFERENCES

Abdullah, M. 1980. Dry land Farming in Punjab. Government of Punjab, Agriculture.

Department, Lahore, Pakistan.
Abdullah, M. 1990. Factors limiting crop growth. Government of Punjab, Agriculture.
Department, Lahore, Pakistan.
Abdul Bari, and Paigham Shah (supervisor). 2004. Organic and inorganic management for
wheat and its residual effect on subsequent maize. Ph. D. Thesis, NWFP
Agricultural University, Peshawar, Pakistan.
Ahmad, S., and M. Saeed. 1995. Weed management for sustainable agriculture. Proceeding
4th all Pakistan Science Conference, University of Agriculture, Faisalabad, Pakistan.
Ahmad, S. I. 1992. Seed certification manual. National Book Foundation, Islamabad.
Amanullah, and Paigham Shah (supervisor). 2004. Physiology, partitioning and yield of
maize as affected by plant density, rate and timing of nitrogen application. Ph. D.
Thesis, NWFP Agricultural University, Peshawar, Pakistan.
FFC. UD. Fertilizers guide book. Fauji Fertilizers Company Ltd. Marketing Division,
Technical Services Department, Lahore, Pakistan.
GOP. 1988. On-farm water management: field manual. Ministry of Food, Agriculture, and
Cooperative, Government of Pakistan, Islamabad.

82
GOP. 1997. Irrigation agronomy manual. Ministry of Food, Agriculture, and Livestock,
Government of Pakistan, Islamabad.
Khattak, A. R., and Paigham Shah. 1993. Cereal Crops --- Review constraints and
Strategies. NWFP Agricultural University, Peshawar.
Mian, N.I. (Ed.) 1988. NWFP Seed Industry. Proceeding of workshop held at the NWFP
Agricultural University, Peshawar, March 19-21, 1988.
NFDC. 1997. Fertilizers recommendations in Pakistan: A pocket guide for extension
workers. Government of Pakistan, Islamabad. Planning and Development Division,
National Fertilizers Development Center, Islamabad.
NFDC. UD. [Plant food nutrients and use of chemical fertilizers]. (Udru). National
Fertilizers Corporation of Pakistan Ltd. National Fertilizers Marketing Ltd. Gulberg,
Lahore, Pakistan.
Paigham Shah. 1994. Rabi Cereal Crops. Chapter 11 In Shafi Nazir, E. Bashir, and R.
Bantel (Editors) Crop Production. National Book Foundation, Islamabad. pp 232-
249.
Paigham Shah 1994. Crop Improvement. In Shafi Nazir, E. Bashir, and R. Bantel (Editors)
Crop Production. National Book Foundation, Islamabad. pp 85- 96.
Paigham Shah, A. Munaf, and Himayatullah. 2000. Evaluation of impact study on wheat,
chickpea and brassica on farmer’s fields and seed production, distribution and use in
NWFP. SDC-IC Natural Resource Management Program.
Paigham Shah. 2002. Improved wheat crop management strategies for NWFP. Paper
presented in a "Seminar on cereal crops" held on May 23, 2002 at the Cereal Crops
Research Institute, Pirsabak, Nowshera.
Paigham Shah. 2004. Orientation to Agriculture. Teaching material, Department of
Agronomy, NWFP Agricultural Research System
Saleem Khan, Ali. Haider, and Paigham Shah. 1998. Wheat Traveling seminar for food
security in the NWFP, from D. I. Khan to Swat/ Hazara, March 31 to April 16,
1998, organized by Wheat section, CCRI, Pirsabak, of the NWFP Agricultural
Research System
UOI. 1980. Tillage systems for Illinois. University of Illinois, Urbana-Champaign, USA,
College of Agriculture, Cooperative Extension Service, Circular 1172.
UOI. 1981. Harvesting and drying soybeans. University of Illinois, Urbana-Champaign,
USA, College of Agriculture, Cooperative Extension Service, Circular 1094.
UOI. 1994. Agronomy handbook. University of Illinois, Urbana-Champaign, USA, College
of Agriculture, Department of Agronomy.

83
 Zada, K., and Paigham Shah. 2001. Agricultural development through research on multiple
cropping system. Annual Report 2000-01, ISESCO Funded Project, ISESCO,
Morocco.

Most frequently used ACRONYMS and Abbreviations

Agriculture Research Station ARS
Arid Zone Research Institute, Quetta AZRI
Biomass, dry matter of all parts of the plant BM
Plants that fix carbon first in 3 carbon organic compounds, 3-PGA C3
Plants that fix carbon first in 4 carbon organic compounds, PEP C4
Crasulacean Acid Metabolism CAM
, Nowshera Cereal Crop Research Institute CCRI
Consultative Group on International Agricultural Research CGAIR
Crop growth rate CGR
International Center for Maize and Wheat Improvement, Mexico CIMMYT
Crop water requirement CWR
Diammonium Phosphate DAP
Distinct Uniform and Stable (used for variety) DUS
Evapotranspiration ET
Food and Agriculture Organization of the United Nations, Rome, Italy FAO
Fertilizer use efficiency FUE
High yielding variety (ies) HYV
Institute of Biotechnology and Genetic Engineering, NAU-P IBGE
International Center for Agriculture Research in Dry Areas, Allepo, ICARDA
Syria
International Center for Research in Semi Arid Tropics, Hyderabad, ICRISAT
India
International Plant Genetic Resources Institute, Rome, Italy IPGRI
International Rice Research Institute, the Philippines IRRI
Islamic Educational, Scientific and Cultural Organization, Morocco ISESCO
International Service for National Agricultural Research, ISNAR
International Union for Conservation of Nature and Natural Resources IUCN
Allah Jalla Jala Lo-ho JJLH
Ministry of Food, Agriculture, and Livestock MINFAL
Muraite of potash MOP
National Agricultural Research Center, Islamabad NARC
NWFP Agricultural University, Peshawar NAU-P
Nuclear Institute for Agriculture and Biology, Faisalabad NIAB
National Institute for Biotechnology and Genetic Engineering, NIBGE
Faisalabad
Nuclear Institute for Food and Agriculture, Tarnab Farm, Peshawar NIFA
Nitrogen-phosphorus-potassium NPK
Nitrogen use efficiency NUE
North West Frontier Province NWFP

84
 Open pollinated variety OPV
Photosynthetically active radiation PAR
Pakistan Agriculture Research Council, Islamabad PARC
Plant Breeding and Genetics PBG
Peace be upon him PBUH
Phosphoenolpyruvate PEP
Ribulose bisphosphate carboxylase RUBISCO
Swallallaho alaihe wa sallam SAWS
Sulphate of potash SOP
Single supper phosphate SSP
Subhanaho wa taala SWT
Tripple supper phosphate TSP
United Nations Development Program UNDP
Value for Cultivation and Use (used for variety) VCU
World Food Program WFP
Water use efficiency WUE

85