ምዕራፌ አንዴ

1. የተውኔት ምንነትና ባህሪያት

መግቢያ
የተወዯዲችሁ ተማሪዎች በዙህ ምዕራፌ ስሇተውኔት ምንነትና ስሇባህሪያቱ እንመሇከታሇን፡፡ ዴራማ (ተውኔት)
የሰዎችን ስሜት ሇመዲሰስና ሇማንፀባረቅ የሚያስችሌ ሌዩ መሳሪያ ነው፡፡ ዴራማ ይተወናሌ፡፡ ሰዎች
በህይወታቸው ውስጥ የሚያሌፈባቸውን የተሇያዩ አጋጣሚዎች አስቂኝ ወይም አሳዚኝ በሆነ መንገዴ ያሳያሌ፡፡
የተውኔት ንግግሮችና ዴርጊቶችም የሰዎችን የህይወት ኡዯት እንዯገና በመዴረክ ሊይ ይፇጥራለ፡፡ በዙህም
ምዕራፌ ተውኔት ምን እንዯሆነና ተውኔትን ተውኔት የሚያስብለት ጉዲዮችን እንዲስሳሇን

የምዕራፈ ዓሊማዎች
የተወዯዲችሁ ተማሪዎች የዙህ ምዕራፌ ዓብይ ዓሊማ ምን ይመስሊችኋሌ፡፡ ዓሊማው የተውኔት
ምንነትና ባህሪያትን ተንትኖ ማቅረብ ነው ካሊችሀ ትክክሌ ናችሁ፡፡ ይህ ምዕራፌ የሚከተለት ንኡሳን
ዓሊማዎች ይኖሩታሌ፡፡
 ተውኔት ምን እንዯሆነ መተንተን፡፡
 ተውኔት ከላልች የስነጽሁፌ ዗ሮች የሚሇይበትን ነገር ማስረዲት፡፡
 ተውኔት ሉያሟሊቸው የሚገባቸውን ነገር መተንተን፡፡

1.1 የተውኔት ምንነት

ወዯ ምንነቱ ከመግባታችን በፉት እናንተ የሚከተለትን ጥያቄዎች ሇመመሇስ ሞክሩ
 ተውኔት ምንዴን ነው?
…………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………
………………………….

ተውኔት ውህዴ ጥበባዊ ቃሌ ሲሆን በውስጡ በተዋንያን የሚተወኑ ግጭቶችን፣ ዴርጊቶችንና፣ የሚፇጠሩ
ዴባቦችን የያ዗ ሲሆን በመዴረክ ሊይ ከተመሌካቾች ፉት የሚተወን ነው፡፡ ተውኔት ዴራማ እና ትያትር በሚለ
ተጨማሪ መጠሪያዎችም ይታወቃሌ፡፡

1
ተውኔት የሚሇው ቃሌ በእንግሉ዗ኛ “ኘላይ” የሚሇውን ቃሌ በመተካት ስራ ሊይ የዋሇ ሲሆን ተውኔት
ተዋናይ ከሚሇው የግእዜ ቃሌ የረባ ነው፡፡ በቁም ጨዋታ የሚሇውን ትርጉም ያመሇክታሌ፡፡ ከዙህ ቃሌ
በማርባት የቲያትሩን ዴርሰት ተውኔት፣ ፀሏፉውን ፀሃፉ ተውኔት ፣ እንዱሁም ቲያትሩን በመዴረክ ሊይ
የሚጫወቱትን ሰዎች ተዋናይ ብል መጥራት የተሇመዯ ሆኗሌ፡፡

በላሊ በኩሌ ቲያትር የሚሇውን ቃሌ ከውጪው ቋንቋ እንዲሇ ብንቀበሇውም ባእዴነቱ ሳይሰማን ተውኔትን
ሇማመሊከት እንጠቀምበታሇን፡፡ ዴራማ የሚሇውንም ቃሌ እንዱሁ በመዴረክ ሊይ የሚቀርቡ ተውኔቶችን
ሇመግሇጽ እንጠቀምበታሇን፡፡ ምንም እንኳን ተውኔት ፣ ትያትርና ዴራማ በተወሰነ ዯረጃ ሌዩነት
ቢኖራቸውም በዙህ ሞጁሌ በተሇዋዋጭነት እንጠቀምባቸዋሇን፡፡ የተሇያዩ ባሇሙያዎች ስሇተውኔት ምንነት
ብዘ ብሇዋሌ፡፡

ከነዙህ ምሁራን መካከሌም እስቲ ሇአብነት የተወሰኑትን እንመሌከት

ተውኔት የሰው ሌጆችን የዕሇት ተዕሇት ገጠመኝ አስመስል እየቀዲ በየጊዛው በቦታ ተወሰኖ
የሚመዯረክ ታሪክ ነው፡፡ ተውኔት (ዴራማ) የሚሇው ቃሌ የተገኘው “ዴራን” ከሚሇው
የግሪክ ቃሌ ሲሆን ትርጉሙም “ማዴረግ” ወይም “መከወን” ማሇት ነው፡፡ የተውኔት
ምንነት በአጭሩና እምቅነት ባሇው መሌኩ አሪስቶትሌ ሲገሌጽ “ተውኔት ከሰው ሌጆች
እውነተኛ ዴርጊት የሚከተብ የኪነ ጥበብ ዗ርፌ ነው፡፡” ይሇዋሌ፡፡ በአጠቃሊይ ተውኔት
የሚሇው ቃሌ ቀጥል የተ዗ረ዗ሩትን አራት ፌችዎች የያ዗ ነው፡፡
1. ሙለ የተውኔት ዴርሰት
2. የተውኔት ትምህርት መስክ
3. ከተውኔት ዴርሰት አንደ ክፌሌ ወይም ትዕይንት
4. መዴረክ ሊይ የተውኔት ዜግጅት የሚለ ትርጉሞችን ያካትታሌ፡፡ (ፊንታሁን
እንግዲ 199፣9-1ዏ)
አያሌነህ ሙሊቱም ተውኔትን በተመሇከተ የሚከተሇውን ብሎሌ፡፡ “ዴራማ የሚሇው ቃሌ በአሁኑ ጊዛ የተሇያዩ
ትርጉሞች የሚሰጠው ጥበብ ሁኗሌ፡፡ ገፀባህሪያት በተሊበሱ ተዋንያን የሚተረጎም ቃሇ - ተውኔት ዴራማ
መባለን አብዚኛዋቹ ምሁራን ይስማሙበታሌ፡፡ ዴራማ ከሀ዗ን እስከ ዴንቃይ፣ ከአስቂኝ እስከ ቧሌታይ ያለትን
የቴያትር ዗ርፍች አጠቃል የያ዗ የኪነጥበብ ዗ርፌ ነው፡፡” (1992 ፣ 3)

ዯበበ ሰይፈም በበኩለ ከተውኔት ጋር በተያያ዗ የሚከተሇውን ማብራሪያ ሰጥቷሌ፡፡

የቲያትር ጥበብ በማህበረሰቡ ውስጥ ያለ ሰዎች ካሇፈት ማህበረሰቦች የወረስዎቸውን ቁሳዊና

ህሌዮታዊ ትውፉቶች ÷ በየዕሇቱ ውጣ ውረዲቸው ያካበቷቸውንና ያዲበሯቸውን ባህልች ፣
ሌምድች፣ እሴቶች በውስጡ ያንፀባርቃሌ፡፡ የጥበቡ ቀማሪዎችም እኒህን ሁኔታዎች እስከ
ውሐደና መንታ ገፅታቸው (አንዴነታቸውና ተቃርኖአቸው) ከማህበረሰቡ ሕይወት ውስጥ

2
 እየቀነሱ ሇተዯራሲያን ያቀርባለ ወዯ ቤተ ቲያትር እሚታዯሙትም ተዯራሲያን ፌዜ
ተመሌካቾች ሳይሆኑ በየሌቦናቸው የነገሩን (የቲያትሩን) ውጣ ውረዴ እሚከታተለ የሕይወት
ተርጓሚዎች ተሆኑት ተዋንያን ጋርም በየሌቦናቸው የሚያወያዩ ናቸው፡፡ (1973 ፣ 7)

ከሊይ ከተ዗ረ዗ሩት የምሁራኑ ብያኔዎችም ተውኔት የላልችን ባህሪ፣ ሁናቴ እና ንግግር ሇጊዛው ወርሶ
ሇተዜናኖት ፊይዯው ሲባሌ አንዴ አይነት ተግባርን ከቋንቋ ጋር አገናኝቶ የመጫወት ጉዲይን የሚመሇከት
እንዯሆነ መረዲት ይቻሊሌ፡፡ ተውኔት፣ ትያትርና ዴራማ የሚለትን ስያሜዎችም በተሇዋጭ እንዯሚጠቀም
ከምሁራኑ ማብራሪያ ተመሌክተናሌ፡፡ ከዙህም በተጨማሪ ተውኔት ህይወት የሚ዗ራው እንዯ ጸሃፉ ተውኔት፣
ተዋናይ ፣ አ዗ጋጅ፣ የመዴረክ ባሇሙያዎች ወ዗ተ… በመሳሰለ ጥበበኞች ውህዯትም እንዯሆነ ተገንዜበናሌ፡፡
ተውኔት ከቃሊት በመሰራቱ የስነፅሁፊዊ እና ገፀባህሪያት በተግባር ስሇሚያሳዩት የመከወን ጥበቦች ቅንጅት
ነው፡፡ ተውኔት በስዴ ወይም በግጥም የሚ዗ጋጅ ሆኖ በምሌሌስና በዴርጊት የሚተርክ የፇጠራ ትረካ (Story)
ነው፡፡

1.2 የተውኔት ባህሪያት

ወዴ ተማሪዎች ወዯ ተውኔት ባህሪያት ከመግባታችን በፉት እናንተ የሚከተሇውን ጥያቄ ሇመመሇስ ሞክሩ፡፡

 ተውኔት ከላልቹ የስነፅሁፌ ዗ርፍች በምን ይሇያሌ?

………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………
……………………………

ተውኔት ከላልች የስነፅሁፌ ዗ርፍች የሚሇይባቸው የተሇያዩ ባህሪያት አለት፡፡

1.2.1 ቀውስ ፣ ውዥንብርና ግራ መጋባት የተሞሊ ነው፡፡

ይህ ሏሳብ በተውኔት ውስጥ ከሚገኝ ግጭት አፇጣጠር ጋር የተያያ዗ ነው፡፡ በተውኔት ውስጥ ገፀባህሪያት
ቀውስ ዉስጥ የሚገቡበ በፌጥነት ነው፡፡ እንዯ ሌብወሇዴ ተውኔት ባህሪው እያ዗ገመ እንዱሄዴ
ስሇማይፇቅዴሇት ብዘ ጊዛ የተውኔት ታሪክ የሚጀምረው በግጭት ፣ ግብግብ እና ግራ መጋባት ነው፡፡
ተውኔት የወዱያውነት ባህሪ አሇው፡፡ ገፀባህሪያቱን ከነችግራቸው በተውኔት መጀመሪያ እንተዋወቃቸዋሇን፡፡
ከመነሻው ተመሌካቹ ችግሩን ተዋውቆ ግጭቱ ሲባባስና ሲጦዜ ማየት ይናፌቃሌ፡፡ ሂዯቱ ፊታ በማይሰጥ
መካሇብ የተሞሊ በመሆኑም ገና ከመጀመሪያው ገፀባህሪያትንና ተመሌካቶችን ሇተጋፌጦ ያጋሌጣሌ፡፡

3
1.2.2፡- በቡዴን ይ዗ጋጃሌ
ተውኔት በብዘ ሰዎች ትብብርና ጥረት ይ዗ጋጃሌ፡፡ ሇተውኔት ህያውነት ብዘ ሰዎች የተሇያዩ ሚናዎችን
ይጫወታለ የመዴረክ፣ የመብራት፣ የዴምፅ ባሇሙያዎች በተሇያዩ ጥበቦች ያጅቡታሌ ወ዗ተ… ስሇዙህ
የተውኔት ህሌውና በብዘ ሰዎች ተፅእኖ ስር የወዯቀ ነው፡፡ ከዙህ ጋር በተያያ዗ ዯበበ ሰይፈ የሚከተሇውን
ብሎሌ፡፡
የቲያትር ጥበብ የብዘ ጥበቦች ጉባኤ ነው - መነኸሪያ፡፡ ሙዙቀኛው ÷ ሠዓሉው ÷
ፀሏፉው ተውኔቱ ÷ የመብራትና የዴምጽ ባሇሙያዎች … ላልችም የላልች ጥበቦች
ቀማሪዎች ባንዴ አብረው ነው ይህን ጥበብ እሚከሸኑ የአያላ ተዯራሲያን ሌብ የማረከ
ዯማቅ ጥበብ መሆኑም ከሌዩ ሌዩ ጥበቦች ቀሇማት በመሰራቱ ምክንያት ሳይሆን አይቀርም፡፡
ይሁንና በላሊ አንፃር ነገሩን ስናይ ÷ ይህ የዯማቅነት ምክንያቱ የዯብዚዚነት ምክንያቱም
ሉሆን የሚችሌበት ሁኔታ እንዲሇ እንገነ዗ባሇን፡፡ የብዘ ጥበቦች ባንዴ እስክስታ መውረዴ ነው
የቲያትር ጥበብ ብንሌ ÷ ከብዘዎቹ ጥበቦች አንደ እንኳን ምት ባይጠብቅ ÷ ላልቹን
ታዲሚ ጥበቦች ብልም ዴምሩን የትያትሩን ጥበብ እንዯሚያስነክሰው እንረዲሇን፡፡ አያላ
ሙያተኞች ቁጭ ብዴግ ሲለ የከረሙበትም የቲያትር ዴግስ ተጋባዠን ተዯራሲያን
ሳያስዯስት ይቀራሌ፡፡ የተዯራሲያን አሇመዯሰት ዯሞ አንደና ዋናው የጥበቡ አሇመሳካት
ምሌክት ነው፡፡ (1973 ፣ 9)

ከዙህ የምንረዲው ከላልች የጥበብ ዗ሮች በተሇየ የተውኔት ስኬት በአንዴ ሰው ጀርባ ሊይ የወዯቀ አሇመሆኑን
ነው፡፡ ሇምሳላ አንዴ ሌቦሇዴ ጥበባዊ ሌቀቱም ሆነ ውዴቀቱ የሚያያ዗ው ከዯራሲው ጋር ነው፡፡ ግጥምም
ከገጣሚው፣ ስዕሌም ከሰዓሉው ፤ በተውኔት ግን የተውኔት ፅሁፌ ብቻ ጥሩ መሆኑ ተውኔቱን ጥሩ
አያዯርገውም ፣ አ዗ጋጁም ጥሩ አዴርጏ ማ዗ጋጀት አሇበት ፤ ተዋናዮቹም ሉዋጣሊቸው ይገባሌ፣ ወ዗ተ…፡፡

1.2.3፡- የተ዗ወተረ መሠረታዊ መዋቅር አሇው

የተሇያዩ የስነፅሁፌ ዗ሮች እሚዋቀሩበት ስርአት ወይም ቅርፅ መዋቅር ይባሊሌ፡፡ ተውኔትም እንዯላልቹ
የስነፅሁፌ ዗ሮች ሁለ የራሱ የሆነ የተ዗ወተረ መዋቅር አሇው፡፡ ይህ መዋቅሩም ትዉቂያ ፣ትውስብና ሌቀት
በሚለ ክፌልች ይታወቃሌ፡፡

በትውቂያ የተውኔት ባሇታሪኮች ፣ ግጭቱን ፣ ወ዗ተ… የምንተዋወቅበት ክፌሌ ነው፡፡ ስሇትውቂያ ፇንተሁን
እንግዲ የሚከተሇውን ብሎሌ፡፡
“በተውኔቱ የመጀመሪያ ክፌሌ ገፀ ባህሪያት አብይና ንኡስ ሳይሌ በአብዚኛው ሁለም የታሪኩ
ተሳታፉዎች ይተዋወቃለ፡፡ ከዙህም ጋር የመቼቱ አይነት ይገሌፃሌ፡፡ የተውኔቱ ግጭት ፤
ርዕስ ጉዲይ ፣ እና ዴባብ እንዱሁ በተውኔቱ የመጀመሪያ ክፌሌ ሇአንባቢ ወይም ሇተመሌካች
ከሚተዋወቁ አሊባዋች መካከሌ ናቸው፡፡” (1999 ፣ 59)

4
የተውኔት ትውቂያ ክፌሌ ብዘ ጊዛ አንዴ የተምታታ ነገር ያሳያሌ፡፡ የዙህ የተምታታ ነገር ምክንያትንም
ያሳውቃሌ፡፡ ትውውቁም እንዯላልች የስነፅሁፌ ዗ሮች አዜጋሚ ሳይሆን ፇጣን ነው፡፡ ገፀባህሪያቶቹን
የምንተዋወቀው በግጭት ውስጥ እንዲለ ነው፡፡

ሁሇተኛው የተውኔት መዋቅራዊ ክፌሌ ትውስብ ይባሊሌ፡፡ ይህ ዯሞ የገፀባህርያቱ ግጭት የሚወሳሰብበትና

በገፀባህሪያቱ መካከሌ ያሇው ሌዩነት የሚሰፊበት ነው፡፡ በዙህ ክፌሌ በተውኔቱ መጀመሪያ በተምታታው ነገር
የተፇጠሩ ምስቅሌቅልች ጏራ ሇይተው የሚፊሇሙ ወገኖችን ይፇጥራለ፡፡ ገፀባህሪያት ይፈሇማለ ፤ ይህ
ክፌሌም በተውኔት ትሌቅ ስፌራ ነው፡፡ ትውስብን በተመሇከተ ዜኒ ከማሁ ያለትን እንመሌከት
ትውስብ ከእውቂያ አሰረጫጨት በመቀጠሌ የሚመጣ የተውኔታዊ ሴራው ወሳኝ ክፌሌ
ነው፡፡ በዙህ ክፌሌ አስቀዴሞ የተመሰረተውና በሚገባ የተዋቀረው ግጭት ሌብን በሚሰቅሌ
መሌኩ እስከ ጡ዗ት ዴረስ ይወሳሰባሌ፡፡ በትውስብ የሚከሰቱ ንዐስ ግጭቶች የለም
ባይባሌም እንኳን ትኩረት የሚሰጠው አስቀዴሞ በእውቂያ ክፌሌ ሇተፇጠረው አብይ ግጭት
ነው፡፡ በዙህ አብይ ግጭት ዘሪያ ጏራ ሇይተው በሚገጥሙት አቀንቃኝና ፀረ-አቀንቃኝ ገፀ-
ባህሪያት አማካይነት የፌሌሚያ ዯረጃው ይንራሌ፡፡ ትውስብ በ዗ሌማዲዊ ተውኔታዊ መዋቅር
በዋናነት ከሚከተቱት ከእውቂያና ሌቀት ክፌልች መሃሌ እንዯመገኘቱ የተውኔቱን
መጀመሪያና መጨረሻ ክፌልች ይይዚሌ፡፡ (1993 ፣57)
ከዙህ ቀጥል የሚመጣው ክፌሌም ሌቀት ሲባሌ ፣ አሸናፉና ተሸናፉው የሚሇይበት ነው፡፡

1.2.4 ተመዴራኪነት
ተውኔት የሚፃፇው ሇአንባቢ ሳይሆን ሇመዴረክ ታስቦ ነው፡፡ በተመሌካቾች ፉት በተዋናዮቹ አማካይነት
በመዴረክ ሊይ ይቀርባሌ ነፌስ የሚ዗ራውም በዙህ ወቅት ነው፡፡ ከተውኔት የተመዴራኪነት ባህሪ ጋር በተያያ዗
ዯበበ ሰይፈ የሚከተሇውን ብሇዋሌ፡፡
ፀሏፉ ተውኔቱ ከመዴረክ ውጭ ባሇው ነዋሪነቱ መታበዩን ሳይነቅፌ ÷ የቲያትር ጥበብ
ሙለ እሚሆነው ÷ መዯበኛ መሌኩንም አገኘ እሚባሇው በመዴረክ ሊይ በሚዴረግ ዜግጅት
አማካኝነት ብቻ ነው ሲለ በብርቱ የሚከራከሩ አንዲንዴ ሏያስያንም አለ፡፡ በእርግጥ ተውኔት
ህያው ስነፅሁፌ ነው መባለ በመዴረክ ሊይ በሚተጋ ብርሃን አማካይነት ግዘፌ ነስቶ
በመታየቱ ነው፡፡ ይህንንም ማንም አላ አይሇውም፡፡ የጥበቡ ተወካይ ሉሆን የሚችሌም
ማሇፉያ ፀሏፉ ተውኔት ዴርሰቱን ሲዯርስ የመዴረክ ጣጣ ጥያቄዋችንም ሉመሌስ የቻሇ
መሆን ይኖርበታሌ፡፡ በመፅሏፌ ጥራዜነቱ ብቻ ማቆየት ÷ ቀዴም ብሇን የጠቀስነውን
የጥበቡን ሰፉ እዩኝታም ማጥበብ ይሆናሌ፡፡ (1973 ፣ 15)
ከዙህ የምንገነ዗በው ተመዴራኪነት የተውኔት አይነተኛ ባህሪ መሆኑን ነው፡፡ ከላልች የስነፅሁፌ ዗ሮች
የሚሇየውም በዙህ ባህሪው ነው፡፡ ፀሏፉ ተውኔቱ ሲፅፌ መዴረኩን እያሰበ ነው፡፡ የመዴረኩን ገፅታ ብቻ
ሳይሆን የተዋናዮቹን እንቅስቃሴ፣ አገባብና አወጣጥ፣ ታሪኩን ፣ መቼቱን ሁለ ግምት ውስጥ ያስገባሌ፡፡
5
1.2.5፡- በዴርጊት የታጀበ የአተራረክ ብሌሃት አሇው
በተውኔት ታሪክ ነጋሪዎቹ ገፀባህሪያት ናቸው፡፡ የተውኔት ጥበብ የሚገሇፀው በተዋናዮቹ ዴርጊትና በቃሇ
ተውኔት ነው፡፡ የመዴረኩ ቁስ ፣ የመዴረኩ ገጽታ ፣ የተዋናዮቹ መዋቢያና አሌባሳት ፣ ግብአተ ዴምፁ
ከተዋናዮቹ ዴርጊት ጋር በመሆን ሇታዲሚው ታሪኩን ያዯርሳለ እንዯ ሌብ ወሇዴ ተውኔት የተዯረገውን ነገር
ሁለ የሚተርክ ታሪክ ነጋሪ የሇውም ወይም በተውኔቱች ሶስተኛ መዯብ ተራኪ አያስፇሌግም፡፡ የተዋናዮቹ
ዴርጊት ነው ታሪኩን የሚያራምዯው፡፡

1.2.6፡- ትኩረተ ብዘሃን

አንዴ ተውኔትን ተውኔት ከሚያስብለት ጉዲዮች አንደ ህዜባዊ ጉዲዮችን ማንሳቱ ነው፡፡ በተውኔት የሚነሱ
ርዕስ ነገሮች ተዯራስያኑ በስሜቶቻቸው ንቃት ሉከታተለዋቸው የሚችለዋቸው መሆን አሇባቸው፡፡
ተውኔቶችን ሇመረዲት የተሇያየ ገጠመኝ ወይም እውቀት ሉጠየቅ አይገባም፡፡ በተውኔት እሚተሊሇፈ ጉዲዮች
ተመሌካቹ የራሱ አዴርጏ ሉመሇከታቸው የሚችሊቸው መሆን አሇባቸው፡፡ አንዴ ተውኔት ትኩረት ብዘሃን
እንዱኖረው ህዜባዊና የሰው ሌጅን መሰረታዊ ጉዲዮች ማንሳት ይኖርበታሌ፡፡
ሇምሳላ፡- ቅናት
ስስት
በቀሌ
ተንኮሌ
ተውኔት ሇተዯሪሲያኑ በሩን ክፌት ማዴረግ አሇበት ሇዙህም በተውኔት ውስጥ የሚተሊሇፇው ማህበራዊ ሏቅ
ሇተዯራሲያኑ ምናብ ቅርብ መሆን አሇበት ወይም ከተዯራሲያን የነባራዊው አሇም ሌምዴ ጋር የተጣጣመ
መሆን አሇበት ምክንያቱም የምናብ መሰረት ይኸው የገሀደ ዓሇም ስሇሆነ፡፡

በተውኔት የሚቀርቡ የተሇያዩ ሁነቶች ተመሌካቹ የተዋናዩ ፣ የግሇሰብ ወይም የአንዴ ማህበራዊ ቡዴን ብቻ
አዴርጏ ሳይሆን የራሱ አዴርጏ ሉመሇከታቸወ ይገባሌ፡፡ ታዲሚው በሚመሇከተው ቲያትር ውስጠ ራሱን ፣
ቤተሰቡን ፣ ጏረቤቱን ወይም የሚያውቃቸውን ሰዎችና ጉዲዮች ሉያስታውስ ይገባሌ፡፡

1.2.7 ግሌፅነትና ቀጥተኝነት

ተውኔት ከተዯራሲው እዉቀት በሊቀ መሌኩ የሚዋቀር አይዯሇም፡፡ ተውኔትን ሇመታዯም ወዯ ቲያትር ቤት
የሚመጣው ታዲሚ የተሇያየ ዲራ ያሇው ነው ስሇዙህ ተውኔት ይህንን ከግንዚቤ አስገብቶ ቋንቋው ግሌፅና
ቀጥተኛ በሆነ መንገዴ መቅረብ ይኖርበታሌ፡፡ የትያትር ታዲሚዎችም ትያትሩ ህዜብዊ ጉዲዮችን እስካስነሳ
ዴረስ ይህ ገጠመኛቸው ሇመታዯም በቂ ያዯርጋቸዋሌ፡፡ ከዙህ ጋር በተያያ዗ ዯበበ ሰይፈ የሚከተሇውን
ብሇዋሌ፡፡
”እንዯ ሙዙቃ ÷ እንዯ ስእሌ ተዯራሲ ሁለ ÷ የቲያትር ተዯራሲያንም የተማሩ ÷ ማሇት
ፉዯሌ የቆጠሩ ብቻ መሆን የሇባቸውም፡፡ ወዯ ቤተ ቲያትር ገብተው በመዴረክ ሊይ
6
 እንሚሆነውን ÷ እሚዯረገውን ሇመረዲት የሕይወት ሌምዲቸው በቂ ነው የማህበረሰብ-
ገጠመኛቸው፡፡ በዙህ መነሻነት ጥበቡ ሰፉ እዩኝታ አሇው፡፡” (1973 ፣ 9)

ስሇዙህ ተውኔት የተሇያዩ ተመሌካቶች የሚታዯሙበት ስሇሆነ ቋንቋውም ሆነ ቅንጅቱ ግሌፅና ቀጥተኛ መሆን
አሇበት፡፡ ከዙህም በሊይ ተውኔት እንዯላልች ጥበባት ሇምሳላ እንዯ ሌብወሇዴ ተዯራሲው ያሌገባውን ቋንቋም
ሆነ ነገር ሂዯት የሚያሰሊስሌበት ጊዛ የሇውም፡፡ ታሪኩን የሚያገኘው መዴረክ ሊይ ተዋናዮቹ ከሚያዯርጉትና
ከሚናገሩት ነገር ስሇሆነ ሙለ ትኩረቱን መዴረኩ ሊይ አዴርጏ መከታተሌ አሇበት፡፡ ስሇዙህ የቲያትር ቋንቋ
የማያዲግምና እና እጥር ምጥን ያሇ መሆን አሇበት፡፡

1.2.8 የታሪኩ አነሳስና የመረጣ ሁኔታው ሇየት ይሊሌ

ተውኔት ዜርዜር ጉዲዮች ውስጥ ሇመግባት የጊዛም የቦታም ገዯብ አሇበት፡፡ በመዴረክ ሊይ በተወሰነ ሰአት
ውስጥ የሚቀርብ ስሇሆነ መረጣው ሚዚን በሚዯፈት ጉዲዮች ሊይ ትኩረት ያዯርጋሌ፡፡ ታሪኩ ሀሌ ጊዛ
ከመካከለ ይጀምራሌ፡፡ ቲያትር ምን ቢረዜም ከ3 ሰዓት መብሇጥ የሇበትም በዙህ ጊዛ ውስጥ ሙለ የሆነ
ማህበራዋ ገጠመኝን ሇታዲሚው ሇማዴረስ ዋና ዋና የታሪኩ አካሊትን አሊስፇሊጊ ዜርዜር ውስጥ ሳይገባ
ያዋቅራሌ፡፡ ተውኔት እምቅነት ሉኖረው ይገባሌ ብዘ ተጓዲኝ ታሪኮች አያስፇሌጉትም፡፡ አስፇሊጊ የሆነዉን ግን
የተሇያዩ ስሌቶችን ሇምሳላ ምሌሰትና መነባንብን በመጠቀም መግሇፅ ይችሊሌ፡፡

የማገና዗ቢያ ነጥቦች

የምዕራፌ አንዴን ትምህርት እዙህ ሊይ አጠናቀናሌ በትምህርቱ ውስጥ የተጠቀሱትን ነጥቦች መጨበጥ
አሇመጨበጥህን ሇማረጋገጥ ይህ ማመሳከሪያ ቀርቦሌሃሌ የተነሳውን ነጥብ የምታውቀው ከሆነ ይህን
ምሌክት አዴርግ  ነጥቡን ካሊወቅከው ዯግሞ የ 
ምሌክት አዴርግና እንዯገና ተመሌሰህ ትምህርቱን ከሌስ

1. ስሇ የተውኔት ምንነት መግሇፅ እችሊሇሁ፡፡ …………

2. የተውኔት ባህርያትን መ዗ር዗ር እችሊሇሁ፡፡
3. ተውኔት ከላልች የኪነጥበብ ዗ርፍች በዋናነት የሚሇይበትን ጉዲይ
዗ርዜሬ ማስረዲት እችሊሇሁ፡፡---

7
 ግሇ ፇተና አንዴ

በምዕራፌ አንዴ ያቀረብነውን ትምህርት መሠረት በማዴረግ የሚከተሇው ፇተና ተ዗ጋጅቷሌ፡፡ በትምህርቱ
ውስጥ የቀረበውን ገሇፃ ሳትመሇከት ጥያቄዎቹን መሌስ፡፡ ጥያቄዎቹን ሠርተህ ከጨረስክ በኋሊ በሞጅዩለ
የመጨረሻዎቹ ገፆች ካቀረብንሌህ መሌሶች ጋር አመሳክር፡፡

መመሪያ አንዴ ፡- ትክክሇኛውን ሃሳብ የያ዗ውን አባባሌ “እውነት” ስህተት ሀሳብ የያ዗ውን አባባሌ ዯግሞ
“ሀሰት” በማሇት መሌስ/ሽ፡፡
-------------------1. በተውኔት ታሪክ ታሪክ ነጋሪዎቹ ገፀባህርያት ናቸው፡፡
-------------------2. ተውኔቶችን ሇመረዲት የተሇየ ዕውቀት ወይም ገጠመኝ ያስፇሌጋሌ፡፡
-------------------3. ተውኔተ የስነፅሁፊዊ እና የመከወን ጥበቦች ቅንጅት ነው፡፡
-------------------4. በትውቂያ በገፀባህርያት መካከሌ የተፇጠረ ግጭት ሲሰፊ ይታያሌ፡፡

መመሪያ ሁሇት፡- የሚከተለትን ጥያቄዎች አስፇሊጊውን ዜርዜር ሳታስቀር ባጭሩ መሌስ፡፡

1. የተሇመደት የተውኔት መዋቅራዊ ክፌልች ምን ምን ናቸው?
ሀ-------------------------------------------------
ሇ---------------------------------------------------
ሏ--------------------------------------------------
2. ከተውኔት ባህርያት ውስጥ አራቱን ዗ርዜሩ፡፡
ሀ-------------------------------------------------
ሇ------------------------------------------------
ሏ---------------------------------------------------
3. የተውኔት አይነተኛ ባህሪ ምንዴን ነው?
------------------------------------------------------------------------------------------------

8
 ምዕራፌ ሁሇት
2. የተውኔት አጀማመር
መግቢያ
የተወዯዲችሁ ተማሪዎች በዙህ ምዕራፌ የምንመሇከተው ስሇ (ተውኔት) ዴራማ አጀማመር ይሆናሌ፡፡ ተውኔት
ዴራማ የሚሇውን ቃሌ የሚተካ ቃሌ ነው፡፡ እነዙህ መጠሪያዎችም በተሇዋጭነት ተመሳሳይ ትርጉም ይ዗ው
ሲሰራባቸው ይታያሌ፡፡ እኛም በዙህ ሞጁዩሌ እነዙህን ስያሜዎች በተሇዋጭ እንጠቀምባቸዋሇን፡፡

የምዕራፈ አሊማዎች
የተወዯዲችሁ ተማሪዎች የዙህ ምዕራፌ አብይ ዓሊማ ምን ይመስሊችኋሌ፡፡ አብይ አሊማው የዴራማ
አጀማመርን ተንትኖ ማቅረብ ነው፡፡ ካሊችሁ ጥያቄውን መሌሳችኋሌ፡፡ ስሇ ዴራማ አጀማመር ከማየታችን
በፉት የሚከተሇውን ጥያቄ መሌሱ፡፡

ተውኔት በአሇም አቀፌ ዯረጃ መቼ እና እንዳት ነው የተጀመረው?

---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
------------------------------------------------------------------

ጥሩ ሙከራ ነው፡፡ አሁን ዯግሞ የኔን ምሊሽ ሊቅርብ

2.1. የተውኔት አጀማመር በአሇም አቀፌ ዯረጃ

ዴራማ የሚሇው ቃሌ የመጣው ዴርጊት (action) የሚሌ ፌቺ ካሊው የግሪክ ቃሌ ነው፡፡ ዴርጊት ሲኖር የሆነ
ነገር ይፇጠራሌ ፤ ሇምሳላ አንዴ ሰው እግሩ ቢሰበር፣ ሁሇት ሰዎች ቢጋቡ ወይም ሌጅ ቢወሌደ እነዙህ
ዴርጊቶች ቀጥል በሚፇጠረው ነገር ሊይ ውጥረት ወይም አዴናቆት ይፇጥራለ ይህ ዯሞ ታሪኩን በዴርጊት
ወይም በዴራማ የተሞሊ እንዱሆን ትሌቅ አስተዋፅኦ አሇው፡፡ ዴራማ የሚሇው ቃሌ አንዴምታም ይህ ነው፡፡

ተውኔት በጣም ረጅም ታሪክ ያሇው የስፅሁፌ ዗ርፌ ነው ጥንት ግሪኮች የአኪሊስ (Aeschylus) እና
(Sophocles) ስራዎችን ከመተወናቸው በፉት ተውኔት ነበር፡፡ ጥንት በአሇማችን ሊይ ይከውኑ ነበር የተሇያዩ
ሃይማኖታዊ ስርአቶች (Religious rituals) እና ስነቃሊዊ በዓሊት (folk Celebrations) የዴራማ ባህሪ
ነበራቸው፡፡ እነዙህም የዴራማ ጥሌቅ መሰረቶች ተዯርገው ይወሰዲለ፡፡ ከዙህ ጋር በተያያ዗ ዯበበ ሰይፈ
የትያትር ጥበብ ከፀሏፉ ተውኔቱ አንፃር በሚሇው መፅሏፈቸው ያሰፇሩትን እንይ
የትያትር ጥበብ የሰው ሌጆች ሕይወት ፥ በመዴረክ ሊይ የሚገሇፅበትና የሚተረጏምበት
አንደ አብይ የኪነጥበብ ዗ርፌ ነው፡፡ ይህ ጥበብ መዯበኛ መሌኩን አገኘ እሚባሇው በግሪክ

9
 ሀገር አስኪሇስ ፥ “ አቤት ባዮቹ “ የተሰኘውን ተውኔቱን ባቀረበበት በ496 (እ. ኤ. አ) ሊይ
ነው ቢባሌም ፌንጩ ግን ከዙያ በፉት በነበረ ቀዯምት ዗መን በጥንታውያን ግብፆች
የመቃብር ስርአት ወግና በቅዴመ ታሪክ ጥንታዊያን ሕዜቦች የየዕሇት እንቅስቃሴ ውስጥ
ይገኝ እንዯነበር ይታወቃሌ፡፡ (1973 ፥ 7)
የምዕራቡ ዓሇም ተውኔት ምንጭ ጥንታዊቷ ግሪክ ናት፡፡ የአቴንስ ከተማ የትያትር ባህሌ ሦስት የተውኔት
዗ውጎችን ፇጥፘሌ፡፡ ትራጅዱ፣ ኮሜዱና ሳታየር፡፡ ምንም እንኳን አጀማመራቸወ አከራካሪ ቢሆንም በ5
መ.ክ.ዜ ከክርስቶስ ሌዯት በፉት ዱዮኒሲዮስ “Dionysus” የሚባሇውን ጣኦት ከማክበር ጋር በተያያ዗
በሚ዗ጋጀው ፉስቲቫሌ ሊይ በሚዯረጏ ውዴዴሮች ተቀባይነትን እንዲገኙ ይነገራሌ፡፡
የተሇያዩ የታሪክ ተመራማሪዎች ብዘ የጥንት የግሪክ ዴራማቲስቶችን ቢ዗ረ዗ሩም “ቴስፑስ“ (Thespis)
የሚሇውን ስም ግን ብዘ ጊዛ አያነሱትም፡፡ ቴስፑስ ከመዜፇን ይሌቅ የሚናገር፣ እራሱን ወክል ከሚናገር
ይሌቅ ገፀባህሪያትን የሚያስመስሌ አካሌ ወይም “ተዋናይ” የፇጠረ ሰው ነው፡፡ የመጀመሪያው ተዋናይም
ነው፡፡ ከጥንት የግሪክ ዴራማዎች ብዘዎቹ ተሟሌተው አሌተገኙም፡፡ አሁን አሇንበት ዗መን መዴረስ
የቻለትም የአምስቱ የግሪክ ትራጀዱ ፀሏፉዎች አኪሇስ (Aeschylus)፤ሶፍክሌስ(Sophocles)፤ ኢዮሪፑዯስ
(Euripides) አሪስቶፒንስ (Aristophanes) እና ሚናንዯር (Menander) ስራዎች ናቸው፡፡
በ472 ከ.ክ ሌዯት በፉት የዱዮኔስያ (Dionysia) ውዴዴር ሽሌማትን ያሸነፇውን የአስኪሇስ አቤት ባዮቹ (The
persians) የመጀመሪያው ዴራማ እንዯሆነ ይናገራሌ፡፡ ከዙህ በኋሊ በ5ዏ ዓ.ዓ ከ.ክ ሌዯት በፉት ወዯ ተሇያዩ
የግሪክ ክሌልች የሮማ ሪፏብሉክ መስፊፊትን ተከትል ሮም ከግሪክ ዴራማ ጋር ተዋቀረች፡፡ በሮም አማካኝነት
ቲያትር በመሊው አውሮፕ፣ በሜዴትራኒያን አካባቢ ተስፊፊ ከዙያም እንግሉዜ ዯረሰ ምንም እንኳን የግሪክ
ዴራማ በሮም ሲተወን ቢቆይም 24ዏ ዓ.ዓ ከ.ክ.ሌ በፉት ሮም የራስዋን መዯበኛ የሆነ ዴራማ እንዯጀመረች
ይናገራሌ፡፡ ከመጀመሪያዎቹ የሮም ቲያትሮች መካከሌም ሉቪስ አንዴሮኒከስ የፃፊቸው ኮሜዱዮችና
ትራጀዱዎች ይጠቀሳለ፡፡
በእንግሉዜ ውስጥም ዴራማ በ16ተኛው ና 17ኛው መ.ክ.዗ አብቧሌ፡፡ ብዘዎቹ ዴራማዎች የተፃፈት በግጥም
ሲሆን ከሼክስፑር በተጨማሪ ክርስቶፇር ማርልው፣ ቶማስ ሚዴሌተን እና ቤንጆንስን ይጠቀሳለ፡፡
ወዯ ዗መናዊው ዴራማ ስንመጣም በ19ኛው ክ.዗ ኖርዌያዊው የዴራማ ሰው ሄነሪክ ኢብሰን (Henrik Ibsen)
እና በ2ዏ ክ.዗ የጀርመናዊው ቤሮሌት ብሬች (Bertolt Brecht) አስተዋፅኦ ከፌተኛ ነው፡፡ እነዙህ ሰዎች ሇብዘ
ፀሏፉ ተውኔቶች ምሳላ የሆኑና መነሳሳትን የፇጠሩ ናቸው፡፡ ስራዎቻቸውም ዗መናዊና እውናዊ ነበሩ፡፡

ላሊው ከዴራማ ታሪክ ጋር ተያይዝ የሚነሳው የህንዴ ሳንስከሪት ዴራማ ነው፡፡ ሳንስክሪት ዴራማ የተጀመረው
ከግሪክና ሮማን ዴራማ በኋሊ ቢሆንም በእስያ ቀዲሚው ነው፡፡ የተጀመረውም 2 መ.ክ.዗ ከ.ክ ሌዯት በፉት
እንዯሆነ ይነገራሌ፡- ፀሃፉውም ባህርታሙኒ (Bharata muni) የተባሇው ሰው ነው፡፡

10
2.2. የተውኔት አጀማመር በኢትዮጵያ
ውዴ የርቀት ትምህርት ባሌዯረባችን በዙህ ክፌሌ በሀገራችን የተውኔትን ታሪክን በተሇያዩ ዗መናት ከፊፌሇን
በስፊት እናጠናሇን ከዙህ በተጨማሪም በየ዗መናቱ የነበሩትን የተውኔት ፀሃፉዎች በዜርዜር እንመሇከታሇን፡፡
ወዯ ትምህርታችን ከመዜሇቃችን በፋት እስኪ እነዙህን ጥያቄዎች መሌሱ

በኢትዮጵያ የመጀመሪያው ተወኔት ማን ነው? የተፃፇውስ በማን ነው?

---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
-----------------------------------------------------------------------
በሃገራችን ታዋቂ ከሆኑት ፀሃፉ ተውኔቶች አምስቱን ዗ርዜሩ?
---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
------------------------------------------------------------------

2.2.1. የመጀመሪያው የኢትዮጵያ ተውኔት

የመጀመሪያው ቲያትር በተክሇሃዋርያት ተክሇማርያም የተ዗ጋጀው የአውሬዎች ተረት የተባሇው ቲያትር ሲሆን
የቲያትሩ ገፀ ባህሪያት ሁለ አንስሳት ሲሆኑ ታዲሚዎቹ የንጉሳዊያን ቤተሰቦች ነበሩ፡፡ የኢትዮጰያ ስነፅሁፌ
ታሪክ በተባሇው ጥራዜ ገፅ 123 ይህን አስመሌክቶ የተቀመጠውን እንመሌከት፡፡
ተክሇሃዋርያት በኢትዮጰያ አስተዲዯር ሊይ የተከፈና የተሻሇና ተራማጅ አስተዲዯር እንዱፇጠር ይመኙ ነበር፡፡
ሌጅ ኢያሱ ስሌጣን ይ዗ው የሌጅነት ፌትወት ባጠቃቸው ጊዛ በዙያን ጊዛ ሇአገራቸው ተቆርቋሪነታቸውና
ተራማጅ አስተያየት አሊቸው ከተባለት ከገብረ ሕይወት ባይከዲኝ ፣ ከከንቲባ ገብሩና ከላልችም ጋር በማዯም
ሌጅ እያሱን ከአሌጋ እንዱወርደ አዴርገዋሌ፡፡ ይሁንና በንግስት ዗ውዱቱም ጊዛ የነበረው የኢትዮጵያ አገዚዜ
ስሊሌጣማቸው ሏሳባቸውን በዴራማ መሌክ የሚገሌጹበት ሇኢትዮጰያ የመጀመሪያው ሌብ ወሇዴ ዴራማ
የሆነውን የአውሬዎች ተረት /ፈቡሊ/ የተባሇውን መጽሃፌ እ.አ.አ በ1913 ዓ.ም. ዯረሱ፡፡ ይህ ዴርሰት
በሊፍንቴን ዴርሰት ሊይ የተመሰረተ ሲሆን በተረትና በምሳላ አስመስሇው በዙያን ጊዛ በኢትዮጵያ ውስጥ
ይታይ የነበረውን የሥሌጣን ብሌግና፣ ኋሊቀርነትና ዯካማ አስተዲዯር የሚያመሇክት ነበር፡፡ ዴርሰቱ ሇመዴረክ
ቀርቦ ከታየ በኃሊ ምንም እንኳን ታሊቅ አዴናቆትን ያተረፇ ቢሆንም የሚነካካው የዙያን ጊዛያቱን ሹማምንትና
ባሊባቶች ስሇነበረ እነዙሁ ሰዎች በትዕግሥት አሊሇፈትም፡፡ ሁሇተኛውም እንዲይታይ ሇብዘ ጊዛ ታገዯ፡፡
የመጽሏፈ ዯራሲ ስሇዙህ ሁናቴ እንዱህ ይሊለ፡፡
..ፈቡሊ /ተረት/.. በተባሇው ዴርሰቴ ውስጥ የተመሰለ አውሬዎች እርስ በርሳቸው
ተነጋጋሪዎች አስመስዬ በፌጥረት አ዗ጋጅቼ በቴያትር ባሳይ የሚቀሌ ዗ዳ መሆኑ ታወቀኝ፡፡
እንዯዙሁ አዯረግሁና በጥቂት ጊዛ ውስጥ አሰናዲሁና ሌዐሌ አሌጋ ወራሽ ራስ ተፇሪ
በተቀመጡበት ብዘ መኳንንቶች በነበሩበት /በራስ ሆቴሌ/ አሳየሁ፡፡ የታተሙትም መጻፍቼ
በገበያ እንዱሸጡ አዯረግሁ፡፡ በጣም ተፇሊጊዎች ስሇሆኑ ባንዴ ቀን ውስጥ ብቻ ወዯ 3ዏዏ
ያህሌ መጻፍች ተሸጡ፡፡ወዱያው ወሬው ሇንግሥት ዗ውዯቱ ዯረሳቸው፣ ወሬውን
ያዯረሱሊቸው ሰዎች በመሆናቸው እሳቸውን የሚነካና የሚቃወም ሏሳብ ያሇበት አስመስሇው
11
 ዴርሰቴን ተረጉሙሊቸው፣ ንግሥትም በየዋሕነት እውነት መሰሊቸውና በኔ ሊይ ተቀየሙ፡፡
ወዱያው መቀየማቸውን ገሌጸው ሇሌዐሌ አሌጋ ወራሽ የወቀሳ ስሞታ ተናገሩ፡፡ ሌሁሌ
አሌጋ ወራሽም አስጠርተውኝ የንግሥትን መቀየም ገሇጹሌኝ፡፡ መጻፍቼንም ሁለንም ሇሌጅ
መኮንን አንዲሌካቸው እንዲስረክብ አ዗ዘኝ፡፡ የተሸጡትንም መጻፍች እየፇሇጉ እንዱያዘ
አ዗ዘ፡፡ እኔም ከሦስት ሺህ መጻፍች 3ዏዏ ብቻ ሲቀሩ ሁለንም ሇሌጅ መኮንን እንዲሌካቸው
አቀረብኩ፡፡ (ገፅ 123)
ንግሥት ካረፈ በኃሊ ግን ቴያትሩ እንዯገና እንዱታይ ስሇተፇቀዯ መታየቱን ይናገራለ ይህንን ቴያትር
ሇመዴረስ ያነሣሣቸው አንዴ ጊዛ ቴያትር እንዱያዩ ተጋብ዗ው ቢሄደ ቴያትር የተባሇው አዜማሪዎች ዗ፈኞች
/ወንድችም ሴቶችም/ ተሰብስበው አታሞ መሰንቆ ክራር እየመቱ ሲ዗ፌኑ ሲጨፌሩ አይተው ከመናዯዲቸው
የተነሣ መሆኑን ገሌጠው “ይኸንኑ አሠራር ማቃናት አስፇሊጊ መሆኑን ያንጊዛውኑ ተገነ዗ብኩት፣ ወዱያው
አንዴ የቴአትር ጨዋታ ሇምሳላ ያህሌ ሇማሰናዲት ተመኘሁ” ይሊለ፡፡ ጽሐፈ በግጥም መሌክ የቀረበ ሲሆን
ሁሇት ክፌሌ አሇው የመጀመሪያው በተውኔት መሌክ የቀረበ አይዯሇም፡፡ ሁሇኛው ግን በተውኔት መሌከ
የቀረበ ነው፡፡ ቴያትሩም ይኸኛው ክፌሌ ነው፡፡ ከዙህ ከሁሇተኛው ክፌሌ የሚከተሇው እንመሌከት፣
ተ ኩ ሊ
እረግ እረግ እረግ
እኔ ጥሩ ውሃ ሞያዬን ስፇሌግ
ሇካ አንተ ኖረሀሌ ያዯፇረስክብኝ
ምንኛ ጠግበሀሌ እንዱህ የምትባሌግ
ቆይ አንተን ሳሌቀጣ እንዲሊገጥክብኝ፡፡
ግ ሌ ገ ሌ
እረ ክብር ጌታ እግዛር ያሳይዎ
እርስዎን ሲመጡ ከወዯ ሊይ አየሁ
እኔ የነበርኩሁት ከወዯ ታችዎ
እስቲ እንዳት አባቴ አዯፇርሳሇሁ
ተ ኩ ሊ
ሆ ይሆ ዯግሞ ተማጥፈቱ የማስተባበለ
እንዱህ ያሇ ጥጋብ አሁን እስቲ በል
እንዱያውስ አንተማ አምና አሌሰዯብከኝም?
አረ እንዯምን ችየ አምና ሰዯብኩዎ?
እኔ ከተወሇዴኩ ዓመት አሌሞሊኝም?
እናቴ እንኳ ጡትዋን አሊስጣሇችኝም
ስሇ እግዛሏር ብሇው ይተው እባክዎ
ተ ኩ ሊ
አንተም ባትሰዴበኝ ወንዴምህ ሰዴቦኛሌ
ተንኮሊችሁ ሁለ እጅግ ሰሌችቶኛሌ፡፡
ግ ሌ ገ ሌ
እኔ የባህር ሌጅ አንዴ ወንዴም የላሇኝ
ተንኮሌ የማሌሰራ ገና እምር ታህሌ ነኝ
ሌጅነቴ ዓይተው የዚሬን ይማሩኝ
ባሌሰራሁት ሥራ በከንቱ እያማሩኝ
12
ዲግመኛ አይሇምዯኝም አንዴ ጊዛ ወቀሱኝ
የዲኝነትዎን የውነት ፌርዴ አይንሱኝ
ተ ኩ ሊ
ወንዴም ባይኖርህ ዗መድችህ ሁለ
እኔን ባዩ ጊዛ አገር ያስጮሀለ
዗ወትር እነሱ ዯግሞ እረኞቻቸው
በሩቅ ያበሩኛሌ ተነውሾቻቸው
አንተን ዚሬ ዴንገት እግዛር ቢያጋጥመኝ
እውነት ፌርዴ እያሌህ በከንቱ አታዴክመኝ
ተውነቱስ ታስ ቱስ ሇኔ ምን ተርፍኛሌ?
ላትና ቀን ችጋር ይዝ ይግጠኛሌ
ዲሩ ምን ቸገረህ ሇራስህ ዯሌቶሀሌ
ጥንቱን ስትፇጠር እግዛር አዴልሀሌ
ሳር ቅጠለን ሁለ ምግብ እርጏሌሀሌ
አጏምብሶ መጋጥ ምንኛ ጏዴቶሀሌ?
ዴንገት እንኳ አዯጋ ባንተ እንዲይወዴቅብህ
ሰውን ያህሌ ጋሻ መከታ ሰጥቶሀሌ
ተኝቶ መብሊት ነው ምን አሳብ አሇብህ?
እኔ ነኝ ጥንቱንም ስፇጠር ያሌታዯሌሁ
እግዛር ሲበዴሇኝ አዯረገኝ ተኩሊ
ተስጋ በስተቀር ሳር ቅጠሌ አሌበሊ
ነጋ ጠባ ሰግቶ አስቦ አዲሪ ነኝ
እንቅሌፌ የሚወስዯኝ ቁርጥ ትዲር የሇኝ
዗ወትር ሇማዯን እንከራተታሇሁ
እናንተ አት዗ንጉ ሰርክ ጦም አዴራሇሁ
አንተ የተዲሊህ ትንዯሊቀቃሇህ
እውነት ፌርዴ እያሌህ ትሞሊቀቃሇህ
ፌርዴ እንዯ ችግሩ ይፇረዲሌ እንጂ
ሇውነትና ሊሰት አሊቸውን ቅጂ?
መጀመሪያውን ሏሳብ ሇራብተኛ ዲኛ
ችግሩን ማስታገስ ያሰኛሌ ዗ዳኛ
ኋሊ ግን በርጋታ ፌርዴ ተመርምሮ
ውለ ተፇሌጏ ይገኛሌ ቀስብል
አሁንም ወዲጄ በውነት ፌርዴ ካሌከኝ
ነፌሴንም ፇርጄ እንዲወጣት ያርገኝ
በሏሰት አሌፇርዴም ሞቴስ ይፌረዴብኝ
ሇራሴ አሊዯሊም ባዯሊም ያዴሊብኝ
ትችት አሊበዚም ነገር ሰሌችቶኛሌ
ምሳዬን ስበሊ አንተን ይታየኛሌ
ምሳዬን ተበሊሁ ቁጭቴም ይበርዲሌ
እውነትም ሏሰቱም ኋሊ ይፇረዲሌ
ብትወዴም ብትጠሊም ይኸን ፇርጃሇሁ፡፡
13
 እኝ ዜም በሌ እንግዱህ በራብ ነዴጃሇሁ፡፡
ግ ሌ ገ ሌ
ቢያ ሚያ ወይ እኔ ተበሊሸሁ
ሳሌበሊ ሳሌጠጣ አንዴ አደኛ ሰሊይ
ገና በሌጅነት የተኩሊ አፌ አሙዋሸሁ
ዯህና ሰንብች ዓሇም የፌጥረት አታሊይ
ዯርሶ ተኃይሇኛ ሊና ገኝ መዲኛ
በከንቱ እየጓጓን እንዯክማሇን እኛ፡፡

2.2.2. የት/ቤቶች ቲያትር

ከመጀመሪያው ቲያትር በኋሊ የተከተሇው የት/ቤቶች ቲያትር ነበር፡፡ ተክሇሀዋርያት ተክሇማሪያምን ተከትሇው
ብዘ ፀሕፌት ተፇጥረው ነበር ከዙህም ዬፌታሄ ንጉሴ፤ መሊኩ በጏሰው፤ ሏዱሰ አሇማየሁና ስንደ ገብሩ
ይጠቀሳለ፡፡
ሀ. ዮፌታሔ ንጉሴ
ዮፌታሄ ንጉሴ በ1894 በጏጃም ተወሌዯው ሃይማኖታዊ ት/ቶችን የተማሩ ሲሆን የቀኝጌታ እና በኋሊም
አጋፊሪ የሚሌ ማእረግ አግኝተዋሌ፡፡ በዲግማዊ ምንሉክ ት/ቤት ሃይማኖታዊ ህጏችንና አማርኛ ቋንቋን
እንዱያስተምሩ ተጠርተው ነበር፡፡ በዚ ጊዛም የት/ቤቱ መምህራንና ዲይሬክተሮች ተማሪዎችን እንግሉዜኛ
ቋንቋ ሇማስተማር ትያትርን ይጠቀሙ ነበር ዮፌታሄም ሇማስተማር ስራው የተሇያዩ የእንግሉዜኛ ተውኔቶችን
ይተረጉም ነበር፡፡ ከዙህም ጋር ተያይዝ “ተአምራወ ዋሽንት” የሚሇውን ተውኔቱን ሇመፃፌ በቅቷሌ፡፡ ይህ
ተውኔት በ1923 የተተወነ ሲሆን በኢትዮጵያ ሁሇተኛው ተውኔት ሇመሆን በቅቷሌ፡፡ በመቀጠሌም ምስክር
በ(193ዏ)፣ ጥቅም ያሇበት ጨዋታ (1931)፣ ሙሽሪት ሙሽራ በ(1932)፣ ያማረ ምሊሽ በ(1932)፣ የሆዴ
አምሊኩ ቅጣት በ(1932)፣ የህዜብ ፀፀት በ(1934)፣ ሙሾ በከንቱ በ1935)፣ አባት ንጉሳችን ጠረፌ ይጠብቅ
በ(1935)፣ የዯንቆሮ ቲያትር በ(1936)፣ ፅፎሌ፡፡
ከዙያም የጣሉያን ወራሪን ተከትል ወዯ ሱዲን ያቀና ሲሆን እዚም ሁሇት ተውኔቶችን ፅፎሌ፡፡ አፈጀሽኝ
በ(1936)፣ እና አሇም አታሊይ በ(1941)፣ ከነፃነት በኋሊም ወዯ ኢትዮጰያ ተመሌሶ ሶስት የመጨረሻ
ተውኔቶቹን ፅፈሌ በዙህ ወቅት ከንጉስ ጋር ጥሩ ግንኙነት አሌነበረውም ተውኔቶቹም እያዩ ማ዗ን በ(1942)፣
እና ንጉስና ዗ውደ በ(1946)፣ ናቸው
ዮፌታሔ በ1947 አርፎሌ፡፡ የተውኔቶቹ ጭብጦችም ሇንጉስ ታማኝነትን፤ የጤና አስፇሊጊነትን የተመሇከቱ
ነበሩ፡፡ ከዙህ ሁለ በሊይም ዮፌታሔ ንጉሴ የማ዗ጋጃ ቤት ቲያትር በ1945 ዓ.ም እንዱቋቋም ከፌተኛ
አስተዋፅኦ አበርክተዋሌ፡፡
ሇ. መሊኩ በጏ ሰው
በ1889 በጏጃም ተወሌድ የቤተክርስቲያን ትምህርት የተማረ ሲሆን በቅዴስት ስሊሴ ቤተክርስቲያን ሇማገሌገሌ
ወዯ አዱስ አበባ መጥቷሌ፡፡ እንዯ ዮፌታሔ ሁለ በዲግማዊ ሚኒሉክ ት/ቤት የሀይማኖት ትምህርትና አማርኛ
ቋንቋ እንዱያስተምር ተጠርቷሌ፡፡

14
ከተውኔቶቹ “ታሊቁ ዲኛ” የሚሇው በዲግማዊ ሚኒሌክ ትምህርት ቤት የትያትር ቤት ምረቃ በአሌ ሊይ
የተተወነ ሲሆን ላልቹ ተውኔቶች ግን ሇትውሌዴ መተሊሇፌ አሌቻለም ነበር፡፡ ሇዙህም አራት ምክንያቶች
ይጠቀሳለ፡፡
1. የኢጣሉያን ወራሪ ተከትል በኢትዮጰያ ስነፅሁፌ ሊይ የዯረሰው ጥፈት (በኢጣሉያንኛ ቋንቋ ያሌተፃፈ
ፅሁፍች እንዱጠፈ በተሊሇፇው ትእዚዜ) በዙህም ምክንያት የመሊኩ ፀሀፉ የነበረውና አስራት ዗ገየ
የተባሇው ሰው ሁለንም የመሊኩን ስራዎች በፌርሀት ወዯ ወንዜ በመወርወሩ
2. በመሊኩ በጏ ሰው ስራዎች ዘሪያ ምንም አይነት ጥናት አሇመኖሩ
3. በስራዎቹ ሊይ ስሙን ባሇማስፇሩ
4. ውጪ ግብፅ ሀገር መሞቱ
ሏ. ሏዱስ አሇማየሁ
በ1911 እንድዲም በተባሇ ቦታ ጏጃም ተወሇደ፡፡ የቤተክርስቲያን ትምህርት ከተማሩ በኋሊ ሇ዗መናዊ ትምህርት
ወዯ አዱስ አበባ የስዋዴን ሚስዮን ት/ቤት መጡ፡፡ በ193ዏ ሃበሻና የወዯኋሊ ጋብቻ የተባሇ ተውኔት ፃፈ፡፡
ሇንጉሳዊያን ቤተሰቦች የጋብቻ ስነስርአት ሊይ የሚቀርብና አስዯሳች መጨረሻ ያሇው ተውኔት ከዮፌታሔና
ከበጅሮንዴ ሰብስብ ጋር እንዱያ዗ጋጅ ታ዗዗፡፡ “ከዚም የሆዴ አምሊኩ ቅጣት” የሚሌ ተውኔት በጋራ መፃፌ
ቻለ፡፡ በተውኔቱም ንጉሰ ነገስት ሀይሇ ስሊሴ ስሇተዯሰቱ ሶስቱንም ቤተ መንግስት ጠርተው ሸሇሟቸው፡፡
መ. ስንደ ገብሩ
በ1916 ሸዋ አዱሰ አሇም በሚባሌ ቦታ ተወሇዯች፡፡ በስዊዴን ሚስዮን ት/ቤት እስከ 8ተኛ ክፌሌ ከተማረች በኋሊ
ከእህቷ ጋር ወዯ ሲዊ዗ርሊንዴ ሄዯች ከዚም በፇረንሳይ ሞንትሮያሌ የሴቶች ት/ቤት ገባች የሁሇተኛ ዯረጃ
ት/ቷን ከጨረሰች በኋሊም ህግ ሇማጥናት በልንሰን ዩኒቨርሲቲ ገባች በኋሊ ግን የት/ት መስኳን ወዯ ስነፅሁፌ
ቀየረች፡፡ በ1936 ወዯ ሃገር ቤት በመመሇስ የተውኔት ፅሁፌ፣ ፇረንሳይኛ፣ ሂሣብ፣ ንፅህና ሇማስተማር ቅደስ
ጊዮርጊስ ት/ቤት ተቀጠረች፡፡ በጣሉያን ወሪራ ጊዛም አርበኛ ሇመሆን በመወሰን የጥቁር አንበሳ ማህበርን
ተቀሊቀሇች የቀይ መስቀሌ ማህበርን በማዯራጀት የቆሰለትን መርዲት ጀመረች፡፡
በ1927 የኢጣሉያኑን ጀነራሌ ግራዙያኒን ሇመግዯሌ ከተዯረገው ሙከራ ጋር ተያይዝ ከላልች ኢትዮጵያዊያን
ጋር ተይዚ አዙናራ ታሰረች፡፡ ከነፃነት በኋሊም 1947 የእቴጌ መነን ት/ቤት ዲይሬክተር የሆነች ሲሆን
ተውኔትም መፃፌ ጀመራሇች፡፡
“ኮከብህ ያውና ያብባሌ ገና” የሚሇውን ተውኔት በ1947 ፅፊ አ዗ጋጅታሇች፡፡ ከዚም የ1927ቱን የግራዙያን
ጭፌጨፊ የተመሇከተ “በግራዙያን ጊዛ የየካቲት ቀኖች” (1947) የሚሌ ተውኔት ፅፊሇች፡፡
“የታዯሇች ህሌም” (1948) ፣ “ርዕስ የላሇው ትዲር” (1948) “የኑሮ ስህተት” (1948) “ከማይጨው መሌስ”
(1949) እና “ፉት አውራሪ ጌታ አዲሙ” (1949) የሚለ ተውኔቶችንም ፅፊሇች፡፡ ከዮፌታሔ ንጉሴና ከላልች
ጋር በመሆንም የማ዗ጋጃ ትያትር ቤት እንዱቋቋም ከፌተኛ ሚና ተጫውታሇች፡፡
ሠ. ነርሲስ ናሌቫንዱያን (Nersis Nalvandian)
በ1989 የአርመኒያ የቀዴሞ ግዚት በነበረችው ኤታቭ “Aitav” በምትባሌ ቦታ ተወሇዯ፡፡ የቱርክ ወረራን
ተከትል በሃገሩ ፕሇቲካዊ ችግር ሲፇጠር ወዯ ሶራያና ግብፅ የተሊከ ሲሆን አፄ ሀይሇ ስሊሴ ከነፃነት በኋሊ

15
ሲመሇሱ ኔሌቫንዴያን “Nalvandian” ግብፅ ውስጥ ከነበሩ ላልች አርመኖች ጋር ከንጉስ ጋር መጣ፡፡
ኢትዮጵያ ከመጣም በኋሊ በዲግማዊ ምንሉክ ት/ቤት ማስተማር ጀመረ እዚም የተሇያዩ ተውኔቶችን መፃፌ
ጀመረ፡፡
በ1934 “ጏንዯሬው ገብረ ማሪያምን ” የፃፇ ሲሆን ከዚ በኋሊ “እሺ ነገ”፣ “አቶ ማናላ”፣ “እረኛው ተፇሪ” ፣
“የሺ”፣ “ደቼ” እና “አብዮታዊያን” የሚለ ተውኔቶችን ፅፎሌ፡፡
ሇኢትዮጵያ ሙዙቃ ከፌተኛ አስተዋፅኦ አበርክቷሌ፡፡ የመጀመሪያው የኢትዮጰያ ብሔራዊ መዜሙር “ተፇሪ
ማርሸን” ያቀናበረው እሱ ነው፡፡

2.2.3. ዗መናዊ ቲያትር

2.2.3.1 የንጉስ ዗መን (1931 - 1974)

የንጉስ ዗መን በኢትዮጰያ ቲያትር ወርቃማው ዗መን ሉባሌ ይችሊሌ፡፡ ሇዙህም ምክንያቱ
1. የንጉሳዉያን ቤተሰብ እና ንጉሱ ቲያትር ሇማየት ጊዛ ይመዯቡ እንዱሁም ሇጏበዜ ፀሀፌትና ተዋናዮች
ሽሌማት ስሇነበር
2. አሁን በአዱስ አበባ ውስጥ ያለት ከግማሽ በሊይ ቲያትር ቤቶች በንጉስ ዗መን መሰራታቸው
3. የኢትዮጵያዊያንም ሆነ የውጭ ሀገር ሰዎች ተሳትፍ ስሇነበር ነው፡፡
1.ትያትር ቤቶች
ሀ. ሃገር ፌቅር ቲያትር
በጣሉያንና በኢትዮጵያኖች መካከሌ ከተፇጠረው የ193ዏው የወሌወሌ ግጭት በኋሊ የኢትዮጵያን ህዜቦች
ሇጦርነት ማነሳሳት አስፇሊጊ ሆኖ ነበር፡፡ ስሇዙህም ሇኘሮፕጋንዲ የሚሆን ማህበር መቋቋም እንዲሇበት መኮንን
ሀብተወሌዴ የተባሇ የንጉስ ቃሌ አቀባይ ሇንጉስ አሳሰባቸው፡፡ ጥያቄውም በንጉስ ዗ንዴ ተቀባይነትን ስሊገኘ “
የሀገር ፌቅር ማህበር” በ1936 ተቋቋመ፡፡ ግን ከአጭር ጊዛ በኋሊ ጣሉያኖች የበሊይነት ስሊገኙ ሀገር ፌቅር
የኘሮፕጋንዲ ስራውን አቆመ፡፡
ከነፅነት በኋሊም ማህበሩ በመኮንን ሀብተወሌዴ በዴጋሚ ተቋቋመ፡፡ የተሇያዩ ጥበባዊ ስራዎችን ሇማቅረብ
እንቅስቃሴ ጀመረ፡፡ በ1943 የተሇያዩ ጥበባዊ ትእይንቶችን ማስተናገዴ ጀመረ በመጀመሪያዎቹ አመታት
ይቀርቡ የነበሩ ተውኔቶችም ያሇስክሪኘትና ቅዴመ ዜግጅት ነበር፡፡ በኋሊ ስክሪኘቶች መፃፌ ጀምረዋሌ፡፡
ሇመጀመራያ ጊዛ በሀገር ፌቅር ቲያትር ስክሪኘት የፃፇው ሊቀው ዯስታ ሲሆን “የአባቶች ስርአት” “ብር ቀበራ”
፣ የወይኔ ባሇቤት” “የሀገር ሌማት” ወ዗ተ የተባለት ትያትሮቹም ይጠቀሳለ፡፡ ሀገር ፌቅር ከዙህ በኋሊ
የትያትር እንቅስቃሴውን አጠናክሮ የቀጠሇ ሲሆን ታሊሊቅ ፀሀፌትን አፌርቷሌ፡፡ ከነዙህም ፀሀፌት
1. እዮኤሌ ዮሀንስ
በአዱስ አበባ ካሳንቺስ በተባሇው ቦታ በ1935 ተወሌድ ከቤተክርስቲያን በመኮንን ሀብተወሌዴ የተመረጠ ሲሆን
በሊቀው ዯስታ “የወይኔ ባሇቤት” በተባሇው ቲያትር ሇመጀመሪያ ጊዛ በትወና የተሳትፎሌ፡፡ ከመቶ በሊይ

16
ተውኔቶች የፃፇ ሲሆን ከተውኔቶቹም ሙዙቃዊ ዴራማዎች፣ አጫጭር ተውኔቶች እና የሙለ ጊዛ ቲያትሮች
ይገኙበታሌ፡፡
የመጀመሪያ ተውኔቱ “አቻ ጋብቻ” ሲሆን ከሙዙቃዊ ዴራማዎቹ “ጊዛ ወርቅ ነው” ፣ “የሴት ፌርሀትዋ
እስከመቀነትዋ” ፣ “የሀይማኖት መሰረት” ፣ “አስራሁሇት ጠቅሊይ ግዚት” እንዱሀም ከተውኔቶቹ “ሳይቸግር
ጤፌ ብዴር” ፣ “ ሁለም ዛሮ ዛሮ ”፣ “የሌጃገረዴ ፀልት“ ፣ “ቀይ ሇሉት” ፣ “የሰው ክብሩ ግብሩ” ፣
“ካሜራው”፣ ወ዗ተ ይጠቀሳለ፡፡
2 መሊኩ አሻግሬ
በ1933 አዱስ አበባ ጉሇላ በተባሇው አከባቢ የተወሇዯ ሲሆን በ195ዏ የማ዗ጋጃ ትያትርን ተቀሊቅሎሌ፡፡
ሇመጀመሪያ ጊዛ “ስነ ስቅሊት” በተባሇው ተውኔተ በ዗ፊኝነት ተሳትፎሌ ከዚም የማቲዎስ በቀሇን “አንዴነት
የቲያትር ቡዴን” ተቀሊቅል ወዯ ሀረር ተዚውሮ ነበር፡፡ በ1957 ሀገር ፌቅርን በመሌቀቅ “ክቡር ዗በኛ”
የሙዙቃ ቡዴንን የተቀሊቀሇ ሲሆን “ሴት አረዲችኝ” እና “ሠይጣን ሇወዲጁ ቅርብ ነው” የሚለ ትያትሮች ሊይ
ተውኗሌ፡፡
ሁሇተኛውን ቲያትር ያሇፌቃዴ በመተወናቸው ብዘ ተዋናኞች ሲታሰሩ እሱ ግን ሇማምሇጥ ችሎሌ፡፡ በ1972
“ቴዎዴሮስ የቲያትርና የሙዙቃ ቡዴን“ ሁሇተኛውን የግሌ ቲያትር ዴርጅት መሰረተ፡፡ ከዙህ ቡዴን ጋርም
በተሇያዩ የኢትዮጰያ የገጠር ከተማ አካባቢዎች የተሇያዩ ተውኔቶችን ተውኗሌ፡፡ በግሌ ማቴዎስ በቀሇና መካለ
አሻግሬ በቲያትር ረገዴ ያዯረጉት እንቅስቃሴ በሀገራቱ ብዘ የትያትር ተመሌካቾችን ያፇራ ሲሆን ቲያትር
በስፊት እንዱታወቅ የጏሊ አስተዋፅኦ አበርክቷሌ፡፡
ዴርጅቱ ከአራት አመት ቆይታ በኋሊ በ1976 ፇርሷሌ፡፡ ከዙህም በኋሊ መሊኩ የሀገር ፌቅር ቲያትርን
የተቀሊቀሇ ሲሆን እስከ 1989 ዴረስ የሰራ ሲሆን ከ25 በሊይ ተውኔቶችን ፅፎሌ፡፡ ከተውኔቶቹም “ ዴፌንፌን”
“አይ ሰው” ምን አይነት መሬት ናት” ፣ “አሇም ጊዛና ገን዗ብ”፣ ”ጉዳ ፇሊ” ፣ “ህሌም ነው” ፣ “ማሪኝ”፣
“ይቅርታሽን”፣ “ማጣትና ማግኘት”፣ክህዯትና የኑሮ ስህተት” ፣ “የትም ወርቅ እንዯሻው” ፣ “ነፌስ ይማር” ፣
“ባቡር”፣ “መጥረጊያ ያሇው” ፣ እና “የሳት እራት” ይጠቀሳለ፡፡
3. ከበዯ ሚካኤሌ
በ1915 በአንኮበር ከተማ ተወሌደ ወዯ አዱስ አበባ ከመጣም በኋሊ በአሉያንስ ኢትዮ ፌራንሲስ በኋሊም
በሊዚሬስ ሚሽን ት/ቤት ተምፘሌ፡፡ ሇኢትዮጰያ ፀሀፌት የትርጉም ስራን “በሮሚዮና ጁሇየት” ያስተዋወቀ ሲሆን
የኤም ክላይን “Beyond the Pardon” “ከይቅርታ በሊይ” በሚሌ ተርጏሟሌ፡፡ “የትንቢት ቀጠሮ” ፣ “የቅጣት
ማዕበሌ” ፣ ካላብ እና ሃኒባሌ” የተባለ ተውኔቶችንም ፅፎሌ፡፡ በኢትዮጰያ ስነፅሁፌ ታሪክ ትሌቅ ቦታ ያሇው
ብዘ መፃህፌትን (በመጀመሪያ ሌጆችን ሇማሰተማርያነት ብል ያ዗ጋጃቸው) ላልች የተሇያዩ መፃህፌት
ጥበባዊ ተውኔቶች ፣ ምክሮች፣ ስነ ግጥምን የያ዗ መጽሀፌትን ያሳተመ ሁሇገብ ፀሀፉ ነው፡፡
ሇ. የከተማ አስተዲዯር ቲያትር ቤት
በተሇምድ የማ዗ጋጃ ቲያትር የሚባሌ ሲሆን በ1947 በሦስት ዋና ዋና ምክንያቶች ተቋቁሟሌ፡፡
1. ፊሺስት ኢጣሉያን የተጋፇጡት አርበኞች ስሜታቸውን የሚገሌፁበት ቦታ እንዱያገኙ
17
 2. ሇሀገራቸው ነፃነት ህይወታቸውን የሰው አርበኞች መታሰቢያ እንዱሆን
3. በኢትዮጵያ ቲያትርን ሇማሳዯግ
ቲያትር ቤቱ መጀመሪያ ሲቋቋም “የአርበኞች ማስፊፉያ “የሚሌ ስም ነበረው መስራቾቹም ዮፌታሄ ንጉሴ፣
አፇወርቅ አዲፌሬ ፣Nersis N. Nalvandian ፣ ተስፊዬ ሇማ ፣ እማእሇፌ ህሩይ፣ ስንደ ገብሩ፣ አበበ ረታ፣
ባሇንባራስ እምዮ እና ሌጅ አርአያ ስሊሴ ይጠቀሳለ፡፡ ሇመጀመራያ ጊዛ የተከፇተው ቲያትር ቤት ሇሁሇት
ጊዛያት ቦታ የቀየረ ሲሆን የመጨረሻውና ዗መናዊው ቲያትር ቤት የተከፇተው በ1975 በመንግስቱ ሇማ “ባሇ
ካባ” እና “ባሇ ዲባ” ትያትር ነበር፡፡

ሏ. የኢትዮጰያ ብሔራዊ ቲያትር

በ1956 የቀዴሞ “ሲኒማ ማሌኮኒ” የተሰኘው የፊሽስት ኢጣሉያን ሲኒማ ቤት ወዯ ትያትር ቤት በመቀየር ነው
የተቋቋመው፡፡ ሲቋቋም አሊማው
1. ባህሊችንን ሇማሳዯግና የባህሌ ወረራን ሇመከሊከሌ
2. በትያትርና ሙዙቃ የሰዎችን እውቅና ሇማሳዯግ
3. እራስን ሇመግሇፅ ባህሌን ሇማሳዯግ
4. የሙዙቃ ፣ ዲንስና ትያትር ባህሌን ሇቀጣዩ ትውሌዴ ሇማስተሊሇፌ
5. ከላልች የአፌሪካና አሇም ሀገራት ጋር ያሇንን ግንኙት ሇማጠናከር በሚሌ ነበር፡፡
የተሇያዩ የውጭ ሀገር ዛጏችም ሇትያትር ቤቱ መመስረት እና እዴገት አስተዋፅኦ አበርክተዋሌ፡፡ ኦስትሪያዊው
ፌራንሲስ ዘሇቬር (Francis Zulvewer) በትያትር ቤቱ የቀረበውን የመኮንን እንዲሌካቸውን “ዲዌት እና
ኦርዮን” የተሰኘውን ተውኔት አ዗ጋጅቶ መርቷሌ፡፡
አላክሳንዯር አጋር (Alexander Agar) የተባሇው ሰውም በትያትር ቤቱ ሇመጀመሪያ ጊዛ ብርሃንና ዗መናዊ
የዴምፅ አጠቃቀሞችን በመጠቀም “ማንም ሰው” የተሰኘው ተውኔት ዗መናዊነትና እውነታዊነት እንዱሊበስ
አዴርጓሌ፡፡ ከተመሰረተበት ጊዛ አንስቶ እሰከ 1974 ዴረስ 44 ተውኔቶች ቀርበውበታሌ፡፡
- የከበዯ ሚካሄሌ “ሀኒባሌ” ፣ ካቤሌ እና “የቅጣት ማእበሌ”
- የግርማቸዉ ተክሇ ሃዋርያት “ቴዎዴሮስ ታሪካዊው ዴራማ”
- የዲኛቸው ወርቁ “ሰቀቀንሽ እሳት” እና “ትበሌጭ”
- የመሊኩ አሻግሬ “አሇም ጊዛና ገን዗ብ” እና “አንዴ ጡት”
- የሙሊቱ ገብሩ “ዯመ መራር” እና “ስስታሙ መንጠቆ”
- የማሞ ውዴነህ “አለሊ አባ ነጋ” ይጠቀሳለ፡፡

2.2.3.2 የዯርግ ዗መን (1974 – 1991)

በ1973 የ዗ውዲዊውን ስርአት በመቃወም በኢትዮጰያ አብዮት ሆነ አብዮቱንም ተከትል የንጉስ አገዚዜ አበቃ፡፡
አዱስ መንግስትም ተቋቋመ፡፡ ከወታዯራዊው ሃይሌ የተዋቀሩት የዯርግ አመራሮችም የሶሻሉስት ስርአት
አወጁ፡፡ ከቲያትርና ከላልች ጥበባት ዕዴገት ጋር በተያያ዗ የዯርግ ዗መን በአርቲስቶች ሊይ ጥብቅና ቅርብ
ክትትሌ ያዯርግ ስሇነበር አለታዊ ተፅእኖ ነበረው፡፡ ፀሏፉ ተውኔቶቹም የፇሇጉትን ያሰቡትን ሇመፇፀም ምንም
ነፃነት አሌነበራቸውም ማሇት ይቻሊሌ፡፡ ይህ ጊዛ ብዘ ታሊሊቅ የኢትዮጰያ ስነፅሁፌ ስዎች በቀጥታም ሆነ

18
በተ዗ዋዋሪ ህይወታቸውን እንዱያጡ ምክንያት ሆኗሌ፡፡ በአለ ግርማ (ዜነኛ የረዥም ሌብ ወሇዴ ፀሏፉ) ፣
አቤ ጉበኛ (የሌቦሇዴና የተውኔት ፀሏፉ) እና ላልችም ተገሇዋሌ፡፡ በዙህ ወቅት የቀረቡ ተውኔቶች ሁለም
ማሇት ይቻሊሌ የመንግስትን ርዕዮተ ዓሇም የሚያንፀባርቅ ፕሇቲክዊ ይ዗ት ያሊቸው ናቸው፡፡
ትያትር ቤት
u. ራስ ቲያትር
ትያትር ቤቱ የተገነባው በ1937 ቢሆንም እንዯ ቲያትር ቤት ያገሇገሇው በ1979 ነበር፡፡ ትያትር ቤቱ
የተከፇተው መንግስቱ ሇማ “ጠያቂ” ብሇው በተረጏሙት የጄ.ቢ.ኘሪስትሉ “An inspector calls” በተባሇው
ተውኔት ነው፡፡ በ1982 ሲቋቋም ራስ ትያትር ከአዱስ አበባ ዩኒቨርሲቲ ትያትሪካሌ አርት የመጀመሪያ
ተመራቂዎች መካከሌ አራት ምሩቃንን ቀጥፘሌ፡፡ ከምስረታው በኋሊ ከአርባ በሊይ ተውኔቶች የቀረቡበት
ሲሆን ከሁለም ዜነኛ የነበረው ግን በተዋናዮቹ የተፃፇው “ሊጤ” የተባሇው ተውኔት ነው፡፡ ይህ ተውኔት
በምስራቅ አፌሪካ የመጀመሪያው ዗ጋቢ ቲያትር ነው፡፡ ይህ ትያትር ቤት ከላልቹ ቲያትር ቤቶች የሚሇየውም
በዙህ ነው፡፡
የጊዛው ዜነኛ ፀሏፉ ተውኔቶች
1. ጌታቸው አብዱ
ወል ዯሴ አካባቢ 1947 ተወሇዯ የሁሇተኛ ዯረጃ ት/ቱን ካጠናቀቀ በኋሊ ብሔራዊ ትያትር ተቀጠረ፡፡ ነፃ
የት/ት እዴሌ ሩሲያ ስሊገኘ ለና ካርስኪ ቲያትር ተቋም (Lunacharisky theatre institute) ገባ፡፡ በሁሇተኛ
ዱግሪ ዯረጃ ከተመረቀ በኋሊም ወዯ ኢትዮጰያ ተመሌሶ ሃገር ፌቅር ቲያትር ስራ ጀመረ፡፡ ሃገር ፌቅርን
ከ198ዏ-84 ሇ14 አመታት እና ብሔራዊ ትያትርን ከ1984-92 ሇ9 አመታት አስተዲዴፘሌ፡፡ “ስንታየሁ” ፣
“እናሸንፊሇን” ፣ “መስታወት” ፣”ምሽት” እና “ቁሌፌ” የሚለ ፕሇቲካዊ ይ዗ት ያሊቸው ተውኔቶችም ፅፎሌ፡፡

2. አያሌነህ ሙሊቱ
በ1949 በጏጃም የተወሇዯ ሲሆን የሁሇተኛ ዯረጃ ት/ቱን ካጠናቀቀ በኋሊ ጋዛጠኝነትን በሁሇተኛ ዱግሪ ዯረጃ
እንዱያጠና ወዯ ሩሲያ ተሌኳሌ፡፡ ወዯ ኢትዮጰያ ከተመሇሰ በኋሊም ብዘ ፕሇቲካዊ ተውኔቶችን የፃፇ ሲሆን
“እሳት ሲነዴ” ፣ “ሻጥር በየፇርጁ” ፣ “የገጠርዋ ፊና” ፣ “የመንታ እናት” ፣ “ደባ እና ቅሌ” ፣ “ትሌቅ
አይን” ፣ “ዯሃ አዯግ” ፣ “ሰባራ ዗ንግ” ፣ “ከዴጃ”፣ ሾተሊይ” ይጠቀሳለ ከተውኔቶቹም “ዯሃ አዯግ”፣
“ጥበበኛው ጋሇሞታ” እና ሾተሊይ የታተመ ሲሆን “የመንታ እናት” እና “ዯሃ አዯግ” ዯግሞ ወዯ ሩሲያና
እንግሉ዗ኛ ተተርጏመዋሌ፡፡ የቤርቶሌት ብሬችትን (Bertolt Brecht) የተራኪ ትያትሮች አመራር ቴክኒክን
ተግባራዊ በማዴረግም ይታወቃሌ፡፡

3. ፀጋዬ ገብረመዴህን (1937 – 2006)

አምቦ አከባቢ በ1937 ተወሇዯ አዱስ አበባ ከመጣም በኋሊ ወዯተሇያዩ የአውሮፕ ሃገሮች የሄዯ ሲሆን
በትያትርም አጭር ስሌጠና አግኝቷሌ፡፡ የተሇያዩ ተውኔቶችን በአማርኛና እንግሉ዗ኛ የፃፇ ሲሆን የሼክሰፏር
፣ሞሌቬር እና ብሬችት ስራዎችን ተርጉሟሌ፡፡ የተሇያዩ ግጥሞችን በአማርኛና እንግሉዜኛ ያሳተመ ሲሆን

19
የአፌሪካ ህብረት መዜሙርንም ከአንዴ የኬንያ ገጣሚና አቀናባሪ ጋር በመሆን በ1986 ፅፎሌ፡፡ “ ሃሁ
በስዴስት ወር “፣ “እናት አሇም ጠኑ” ፣ “መሇከተ ወዚዯር” ፣ “ሃሁ ወይም ፏፐ” በመሳሰለት ፕሇቲካዊ
ተውኔቶችም ይታወቃሌ፡፡ “በሌግ”፣ “የከርሞ ሰው” እና “የሾህ አክሉሌ” የተባለት ትራጀዱዎቹም ዜነኛ
ናቸው፡፡ ከትርጉም ስራዎቹም የሼክስፑር “ኦቴል”፣ “ማክቤዜ” እና “ሃምላት” እንዱሁም የሞሌቬር ኮሜዱዎች
“አወናባጁ ዯብተራ” (Tartuffe) እና የፉዜ ድክተር (Doctor Faustus) ተጠቃሽ ናቸው፡፡ እንዯ “ቴዋዴሮስ“፣
“ጴጥሮስ ያቺን ሰአት” የሚለ ታሪካዊ ተውኔቶችንና “ኦዲ ኦክ ኦራክሌ” (Oda ok oracle) የሚሌ ባህሊዊ
ተውኔት ፅፎሌ፡፡ በ1974ትም የብሔራዊ ትያትር ስራ አስኪያጅ ሆኖ ስርቷሌ፡፡

4. አቤ ጉበኛ
ጏጃም በኮረኮንች አቦ አካባቢ በ1933 ተወሇዯ፡፡ አዱሰ አበባ ከመጣም በኋሊ የሁሇተኛ ዯረጃ ት/ቱን አጠናቆ
ትንሽ የንግዴ ስራ ጀምሮ ነበር፡፡ ከዚ በኢንፍርሜሽን ሚኒስቴር በጋዛጠኝነት ማገሌገሌ ጀመረ፡፡ ከስዴስት
አመት በኋሊም ስራውን ሇቆ ሌቦሇድችን እና ተውኔቶችን መፃፌ ጀመረ “የዯካሞች ወጥመዴ” እና “ፕሇቲካና
ፕሇቲከኞች” የሚለ ሁሇት ፕሇቲካዊ ተውኔቶችን ፅፎሌ፡፡

5. ተስፈዬ አበበ
በ194ዏ በአዱስ አበባ ተወሇዯ፡፡ ተስፈዬ አበበ የትያትር ቡዴን የሚሌ ቡዴንም የመሰረተ ሲሆን ይህ ቡዴን
የማቴዎስ በቀሇ እና መሊኩ አሻግሬን ዴርጅቶች ተከትል ሦስተኛው የግሌ ትያትር ዴርጅት ነው፡፡ “የወሬ
ፇሊስፈ” ፣ “አስራ ሁሇት እብድች በከተማ”፣ “ፀረ መናፌስት” ፣ “የንጋት ኮከብ” ፣ “የጥቁር ዴምፅ” ፣ ባሻ
ዯምጤ “፣ “ቀይ ማጭዴ”፣ “ታጋይ ሲፈሇም” ፣ እና “ቀይ መነፅር” ፣ የሚለ ፕሇቲካዊ ተውኔቶችንም
ፅፎሌ፡፡

6. መንግስቱ ሇማ (1924 – 1988)

በ1924 ሏረር ተወሇዯ፡፡ የቤተክህነት ትምህርቱን ከጨረሰ በኋሊም ከአባቱ አሇቃ ሇማ ኃይለ ጋር ወዯ አዱሰ
አበባ መጣ፡፡ ከዚ ኮተቤ ቀዲማዊ ሃይሇስሊሴ ት/ቤት ገባ፡፡ በ1948 የሁሇተኛ ዯረጃ የእንግሉዜ መሌቀቂያ
ፇተናን በጥሩ ሁኔታ ስሊሇፇ ሇንዯን ሬጀንት ፕሉ- ቴክኒክ ት/ቤት ገባ (London Regent poly –
Techinque School) ከዚም በሇንዯን የኢኮኖሚክሰ ት/ቤት ተመ዗ገበ፡፡ ሇንዯን በቆየባቸው ስዴስት አመታትም
ከእንግሉዚዊው ፀሏፉ ጆርጅ በርናንዴ ሾው የኮሜዱ አፃፃፌና የእውናዊነት (Realism) እውቀትን አግኝቷሌ፡፡
ወዯ ኢትዮጵያ ከመጣ በኋሊም ሲቪሌ አሽዬሽንን ጨምሮ በተሇያዩ ዯረጃዎች ሰርቷሌ፡፡ በ1958 እንዯ
የሚያገኘው የኢትዮጰያ ኢንበሲ ተሊከ እዚም “ጠሌፍ በኪሴ” የተባሇውንና በኋሊ marriage by Abdaction
በሚሌ ወዯ እንግሉ዗ኛ የተተረጏመውን ተውኔት ፅፎሌ በ1963 ወዯ ኢትዮጰያ ተመሌሶ መጥቶ በተሇያዩ
ሃሊፉነቶች ሰርቱሌ፡፡ በ1979 በአዱስ አበባ ዩኒቨርሲቲ ሇትያትርና ጥበባት ት/ት ክፌሌ ላክቸረር ሆኗሌ፡፡
“ያሊቻ ጋርቻ” በኋሊ እንግሌዜኛ Marriage of Unequals” ተብል የተተረጏመ ፣ “ስሇ ካባ እና ስሇ ዲባ” ፣
“ፀረ ከልኒያሉስት” እና “ሽሚያ” የተባለ ተውኔቶችም ፅፎሌ፡፡ ከትርጏም ስራዎቹም “ጠያቂ” (የጄ.ቢ.ኘሪስሉ

20
“An inspectorcalls) ዲንዳው ጨቡዳ (ከአንቶን ቼኮቭ “The Bear) እና “ግዯይ ግዯይ አሇኝ” (የቶፉቅ
አሌሃሽም ተውኔት) ይጠቀሳለ፡፡

7. ተስፈዬ ገሰሰ
በ1938 በሏረርጌ ክፌሇሃገር ጏሮጉቱ እሚባሌ ቦታ ተወሇዯ የሁሇተኛ ዯረጃ ትምህርቱን ካጠናቀቀ በኋሊ
በ1956 አዱሰ አበባ ዩኒቨርሲቲ ገባ የአራተኛ አመት የህግ ተማሪ ሆኖ “ያዕቅብ” በተባሇው ተውኔት ሲተውን
ቀዲማዊ ሃይሇስሊሴ አይተው በሚቀጥሇው ቀን በተ መንግስት ጠርተው ሸሇሙት ከሽሇማቱ በኋሊም ንጉስ
የት/ት መስኩን ቀይሮ ቲያትር እንዱያጠና መከሩት ተስፈዬም ምክሩን ስሇተቀበሇ ወዯ አሜሪካ ተሊከ በሰሜን
ምዕራብ ዩኒቨርሲቲም ትያትርን አጥንቶ በአ዗ጋጅነት የሁሇተኛ ዯግሪ ይዝ መጣ ሇብዘ ተውኔቶች ውስጥ
በተዋናይነት የተሳተፇ ሲሆን ፡የሾህ አክሉሌ” ፤ “የሺ” ፤ “ቴዎዴሮስ” “ሃምላት” ጥቂቶቹ ናቸው “ጠሌፍ
በኪሴ” ፤ “ያሊቻ ጋብቻ” እና የሉዮና ጅሉየት”፤ “ኦዲ አክ አራክሌ”፤ “ሁኢዜ አፌሬዴ አፌ ቨርጅንያ ውሌፌ”፤
“ዌይቲንግፍር ጏዯት” የተባለ ተውኔቶችንም አ዗ጋጅቷሌ፡፡ “ዕቃው”፤ ”የሺ”፤ “ፌርዴን ሇናንተው” የሚለት
ተውኔቶችም ከፃፈቸው ውስጥ ይመዯባለ

8. ፌሰሃ በሊይ ይማም

በ1954 ዯሴ ዲውድ አካባቢ በ1954 ተወሇዯ በ1979 የተሇያዩ ሙዙቅዋች ፣ ትያትርና ዲንስ የሚያቀርበው
የሊሉበሊ ኪነት በአዱሰ አበባ የኒቨርሲቲ ተቀሊቀሇ ፌሰሃ በሊይ በባህሊዊ ተውኔቶቹ የሚታወቅ ሲሆን ከዜነኞቹ
ተውኔቶቹም “ስመኝ ስንት አየሁ” ፤ “ሆዴ ይፌጀው” “በግተራ” አሻግሬ መሰረት ፣ “የወፌጏጆ” እና “የጨረቃ
ቤት” ይጠቀሳለ፡፡

2.2.3.3 ከ1991 በኋሊ

በ1991 ወታዯራዊው አገዚዜ አብቅቶ በፉዯራሌ መንግስት ተተካ
ሀ. ሜጋ አምፉ ቲያትር
ሜታ በ1995 በሁሇት የጥበብ ቡዴኖች ተቋቋመ አባሊቱ የአዱስ አበባ ዩኒቨርሲቲ ትያትር ጥበባት
ተመራቂዎች ናቸው ቡዴኖቹም “ዯብረ ያሬዴ ኢንተር ኘራይዜ” እና “ፕሌ ኢትዮጰያ ይባለ ነበር፡፡ ሁሇቱ
ቡዴኖች ሇመዋሀዴ በመስማማት “የሜታ ጥበባት ማዕከሌን” አቋቋመ ቡዴኑ ከተመሰረተም በኁሊም
በመጀመሪያ ሇመዴረክ የበቃው “ሮሚዮና ጅሉየት” የተባሇው ተውኔት ነው፡፡
ማዕከለ ከተቋቋመ በኋሊ “አንቲገን” (ትርጉም በሳህለ ኪዲኔ) ስጦታ (ትርጉም በማንያ዗ዋሌ እንዯሻውና
በሊይነህ አቡኔ) ፣ አብሮ አዯግ (ትርጉም በ዗ካሪያስ መሃመዴ) ይጠቀሳለ፡፡ “የወፌ አፌ” (በዯረሰ በሊይነህ) እና
“የሰማዩ ሰው” (በአቦነህ አሻግሬ) የሚለ የሌጆች ተውኔቶችም ቀርበዋሌ፡፡

ሇ. የህፃናትና ወጣቶች ቲያትር

ትያትር ቤቱ በመዯበኛነት ከመቋቋው በፉት የተሇያዩ የህፃናት ተውኔቶች በተሇያዩ ቦታዎች ይቀርቡ ነበር
ሇአብነትም
21
 - በሀገር ፌቅር ቲያትር፡- “አራቱ ሙዙቀኖች” እና “ጏበዘ ሌብሰ ሰፉ”
- በብሔራዊ ቲያትር “ጥንቸሌ እና ጃርቲ “ እና “ዴመቱ በከተማ
- በራስ ቲያትር “የተራራው ንጉስ” እና “ድዬ” የሚለ ትያትሮች ቀርበዋሌ፡፡
የህፃናትና ወጣቶች ትያትር ህጋዊ ባሆነ መንገዴ ስራ የጀመረው በ1994 ነው፡፡ የታወቁት የህፃናት ተውኔት
ፀሏፌትም የሚከተለት ናቸው፡፡
1. አስፈው አስመሃት
ብዘዎቹ ስራዎች የህፃናትና ወጣቶች ተውኔቶች ሲሆኑ “ራጅ” ፤ “ጉንቁሌ” ፤ “የምስራች” እና “ድውሌ”
የሚለ ይገኙበታሌ፡፡

2. አቦነህ አሻግሬ
በ1951 በጏሬ ከተማ የተወሇዯ ሲሆን በ1983 በትያትር ጥበባት ተመርቋሌ ከዚም የሁሇተኛ ዯግሪውን ከኦሃዮ
ዩኒቨርሲቲ አግኝቷሌ፡፡ በፀሏፉነትና በአ዗ጋጅነት የሚታወቅ ሲሆን ከተውኔቶቹም “መሇከቴ” ፤ “አባ ጉጉ” እና
“የሰማዩ ሰው” የሚለት ይጠቀሳለ፡፡
3. ሞሲሳ ቀጃሊ
ከአዱስ አበባ ዩኒቨርሲቲ በቲያትር በመጀመሪያ ዱግሪ በ1986 ተመርቋሌ፡፡ ከተውኔቶቹም “ሁሇቱ ወንዴ
ማማቶች” ፤ “ስንብት” “ውሸት” ፤ “ጫማው”፤ “ጏርፌ” እና “ማሩፌ” ይጠቀሳለ
4. አሇማየሁ ገብረህይወት
ከአዱስ አበባ ዩኒቨርሲቲ በትያትር በመጀመሪያ ዱግሪ ዯረጃ የተመረቁ ሲሆን የፃፈቸው ተውኔቶችም
“ፇሊስፊው” እና “የገንፍ ተራራ” የሚለ ናቸው፡፡
5. ኤፌሬም በቀሇ
ጦጣ አባ መሊ የሚሌ የሌጆች ተውኔት ፅፎሌ፡፡

22
የማገና዗ቢያ ነጥቦች
የምዕራፌ ሁሇትን ትምህርት እዙህ ሊይ አጠናቀናሌ በትምህርቱ ውስጥ የተጠቀሱትን ነጥቦች መጨበጥ
አሇመጨበጥህን ሇማረጋገጥ ይህ ማመሳከሪያ ቀርቦሌሃሌ የተነሳውን ነጥብ የምታውቀው ከሆነ ይህን
ምሌክት አዴርግ  ነጥቡን ካሊወቅከው ዯግሞ የ 
ምሌክት አዴርግና እንዯገና ተመሌሰህ ትምህርቱን ከሌስ

1. በአሇም የተውኔትን አነሳስን በትክክሌ መግሇፅ እችሊሇሁ፡፡ …………

2. በአሇም አቀፌ ዯረጃ ታዋቂ የተውኔት ፀሃፌትንና ስራዎቻቸውን መ዗ር዗ር
እችሊሇሁ፡፡---------------------------------------------------------------------
3. በኢትዮያ የተውኔት አነሳስና እዴገትን ማስረዲት እችሊሇሁ፡፡---
4. በየ዗መናቱ የተፃፈትን ተውኔቶች ጭብጦች መናገር እችሊሇሁ፡፡-----
5. በኢትዮጵያ ታዋቂ ፀሃፉ ተውኔቶችን ከነስራዎቻቸው መ዗ር዗ር እችሊሇሁ፡፡---

ግሇ ፇተና ሁሇት
በምዕራፌ ሁሇት ያቀረብነውን ትምህርት መሠረት በማዴረግ የሚከተሇው ፇተና ተ዗ጋጅቷሌ፡፡
በትምህርቱ ውስጥ የቀረበውን ገሇፃ ሳትመሇከት ጥያቄዎቹን መሌስ፡፡ ጥያቄዎቹን ሠርተህ ከጨረስክ በኋሊ
በሞጅዩለ የመጨረሻ ገፆች ካቀረብንሌህ መሌሶች ጋር አመሳክር፡፡

መመሪያ አንዴ ፡- ትክክሇኛውን ሃሳብ የያ዗ውን አባባሌ “እውነት” ስህተት ሀሳብ የያ዗ውን አባባሌ ዯግሞ
“ሀሰት” በማሇት መሌስ፡፡
----------------1. በአሁኑ ወቅት በአዱስ አበባ ያለት ትያትር ቤቶች ከግማሽ በሊይ የተሰሩትበንጉሱ ዗መን ነው
----------------2. የተሇያዩ ጥንታሃይማኖታዊ ስርአቶችና ስነቃሊዊ በአሊት የተውኔት መሰረቶች ናቸው
-----------------3. የምእራቡ አሇም የተውኔት ምንጭ እንግሉዜ ናት
-----------------4. በስራዎቹ ሊይ ስሙን ባሇማስፇሩ ምክንያት መታወቅ ያሌቻሇው ፀሃፉ ተውኔት እዮኤሌ
ዮሃንስ ነው
------------------5. የኢትዮጵያ ብሄራዊ ትያትር ቀዯም ሲሌ “ሲኒማ ማሌኮኒ” በመባሌ ይታወቅ ነበር

መመሪያ ሁሇት፡- የሚከተለትን ጥያቄዎች አስፇሊጊውን ዜርዜር ሳታስቀር ባጭሩ መሌስ፡፡

1. ዮፌታሄ ንጉሴ ሱዲን ሃገር በስዯት የፃፊቸው ተውኔቶች ----------------------እና --------------------- ናቸው
2. የመጀመሪያው የኢትዮጵያ ተውኔት ---------------------------ሲሆን የተፃፇውበ -------------------------- ነው
3. ከግሪክ ትራጀዱ ፀሃፉዎች ውስጥ ሁሇቱን ጥቀሱ
ሀ--------------------------------
ሇ--------------------------------
4. በአሇማችን ሊይ የመጀመሪያው ዴራማ ማን ይባሊሌ?
5. በእስያ ቀዲሚው ዴራማ የቱ ነው?

23
 ምዕራፌ ሦስት
3. የተውኔት አሊባውያን
መግቢያ
የዙህ ኮርስ ተከታዬ! በዙህ የሞጁዩለ ሶስተኛ ምዕራፌ ሊይ ስሇተውኔት አሊባዊያን እንነጋገራሇን፡፡ ሇተውኔት
ጣራና ግዴግዲ ሆነው የሚያገሇግለት የተውኔት አሊባዊያን ቁጥር እንዯየባሇሙያው ቢሇያይም፣ በዙህ ምዕራፌ
የምንመሇከታቸው አሊባዊያን አምስት ይሆናለ፡፡
በዙህ ምዕራፌ የምንመሇከታቸው የተውኔት አሊባዊያን መቼት፣ ገፀባህሪያት፣ ሴራ፣ ቃሇ ተውኔት እና ጭብጥ
ናቸው እነዙህ አምስት አሊባዊያን በተናጠሌ የሚቃኙ ሲሆን ሇእያንዲንደም ተገቢ ምሳላዎች ይቀርባለ፡፡
በአምስቱ የተውኔት አሊባዊያን ትንታኔ መነሻ ሊይ የቀዯመ እውቀትህን የምታንፀባርቅባቸው ጥያቄዎች
የሚቀርቡ በመሆናቸው፣ እነሱን በመመሇስ ወዯ ንባብ መግባት እጅጉን ጠቃሚ ይሆናሌ፡፡ በምዕራፈ
መጨረሻሊይም ግሇፇተናዎች ያለ ሲሆን ፣ እነሱን በጥንቃቄ በመስራት ስሇሙከራህ ትክክሇኛነት እንዴታጣራ
በሞጅዩለ መጨረሻ ሊይ ምሊሾቹ ተቀምጠውሌሀሌ፡፡

አሊማ
ከዙህ ምዕራፌ ትምህርት በኃሊ
- ስሇተውኔት አሊባውያን ምንነት ታብራራሇህ
- ስሇ መቼት ምንነት ታብራራሇህ
- ስሇገፀባህሪያት አይነት እና ባህሪያት ታብራራሇህ
- ቃሇ ተውኔት በተውኔት ውስጥ በምን መሌኩ መቅረብ እንዲሇበት
ት዗ረዜራሇህ
- ስሇጭብጥ ምንነት ታብራራሇህ
- ሴራ በተውኔት ውስጥ ስሊሇው ቦታ ትገሌጻሇህ

ከዙህ ቀዯም ስሇስነጽሁፌ በተማርከው ትምህርት ውስጥ ስሇስነጽሐፌ አሊባውያን በቂ እውቀት እንዯቀሰምክ
ተስፈ አዯርጋሇሁ፡፡ እናም አሊባውያን ሇሚሇው ቃሌ ባዕዴ አይዯሇህም ማሇት ነው፡፡ ስሇዙህም በዙህ ምዕራፌ
“የተውኔት አሊባውያን” ስንሌ እንዯላልች የስነጽሁፌ አሊባውያን ሁለ ተውኔትን “ተውኔት” ያዯረጉ ፤ የነሱ
መኖር ተውኔት እንዱኖር ምክንያት የሆኑ አካሊት እንዯሆኑ መገመትህ አይቀርም አንዴን
ቤት ሇመስራት የግዴ ቋሚና ጣሪያ ማበጀት ያሇብንን ያህሌ አንዴን ተውኔት ሇመጻፌም የግዴ የተወሰኑ
አሊባውያን ግዴግዲና ጣሪያ ሉሆኑን ይገባሌ፡፡ የተጣመመ ግዴግዲና የተበሳሳ ጣሪያ የበቱን ቤትነት ጥያቄ
ውስጥ እንዯሚጥሌ ሁለ ፣ የተውኔት አሊባውያን በሚገባ ተሳክቶው መቀመጥና አሇመቀመጥ ተውኔቱን
ሙሇዕ ወይም ጏዯል ሉያዯርገው ይችሊሌ፡፡

24
በዙህ ምዕራፌ የምናጠናቸው ተውኔትን ሙለዕ ወይም ጏዯል የሚያዯርጉ አሊባዉያንን በተመሇከተ
እንዯበርካታ የስነጽሐፌ ብያኔዎችና የይ዗ት አዯረጃጀቶች ሁለ ወጥ የሆኑ ስምምነቶች የለም፡፡ የተሇያዩ
የመስኩ ምሁራን የተውኔት አሊባውያንን በቁጥር ከ3 እስከ 7 ያዯርሷቸዋሌ፡፡ መቼት፣ ገፀባህራያት ፣ ሴራ፣
ቃሇ-ተውኔት፣ ጭብጥ፣ ሃሳብ ፣ ቋንቋ፣ ሙዙቃ፣ ትዕይንት በተሇያየ ዗መን እና ጊዛ በተውኔት አሊባውያን
ሲመረጡ ይስተዋሊለ (ፊንታሁን ፣2ዏዏ1)፡፡

ከሊይ ከተጠቀሱት ዗ጠኝ አሊባውያን ውስጥ የበሇጠ ተውኔትን ሉገሌፁ ይችሊለ የምትሊቸውን
አምስት አሊባውያንን ብቻ ዗ርዜር፡፡
----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
በዜርዜር ውስጥ መቼት፣ ገፀባህራያት፣ ሴራ፣ ቃሇ፣ ተውኔት እና ጭብጥን ማካተት ቻሌክ?
----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
ጥሩ ነው፡፡ ፊንታሁን (2001፣73) እንዯሚሇወጥ በዙህ ዗መን ያለ የመስኩ ምሁራን የተውኔት አሊባውያን
--------------------------------
እንዯሆኑ የሚስማሙባቸው ከሊይ የተጠቀሱትን አምስቱን አሊባውያን ነው፡፡ በዙህ
ሞጁሌም በዜርዜር የምንመሇከታቸው እነዙህኑ አምስት አሊባውያን ይሆናሌ፡፡ ከመቼት እንነሳ

3.1 መቼት

“መቼት” ምን ማሇት ነው?

----------------------------------------------------------------------------------------------------
--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
------------------------------------------
መቼት የተውኔት ዋነኛ አሊባ ነው፡፡ መቼት ስንሌም የሚከተለትን ሶስት መሰረታዊ ሀሳቦች በውስጡ
ያቅፊሌ፡፡
ሀ. ተውኔት የሚከናወንበት ቦታ
ሇ. ተውኔት የሚከናወንበት ጊዛ
ሏ. በተውኔት ክንውን ዗መን የነበረው ማህበራዊ እውነታ
በመጀመሪያው ሊይ የተጠቀሰው ተውኔቱ የሚከናወንበት ቦታ የሚያመሇክተው ፀሏፉ ተውኔቱ የተውኔቱ
ታሪክ ተፇጽሞበታሌ ብል ያሰፇረውን የታሪኩ ክንውን ቦታ ነው፡፡ ሇምሳላ በልሬት ፀጋዬ ገብረመዴህን
“የከርሞ ሰው” ተውኔት አዱስ አበባ ከተማ ውስጥ የሚገኘው ጏሊ ሰፇር፣ እዚ ሰፇር ውስጥ የምትገኝ “…
በጋዛጣ ወረቀትና በሳሙና ሳጥን የተሇዯበችና የተጠጋገነች ማዕዴ ቤት የምታህሇው አንዴ ክፌሌ ጎጆ …”
(ፀጋዬ ፣9) ተውኔቱ የሚከናወንበት ቦታ ነው፡፡

25
 የፈንታሁን እንግዲ “ ሸርገጠ” ተውኔትን ስንመሇከት ዲግም የተውኔቱ ቦታ አዱስ አበባ ውስጥ
በሚገኝ በዋናው ገፀባህሪ በሸርገጤ መኖሪያ ቤት ውስጥ ነው፡፡ ቤቱም “ በ዗መን አመጣሾቹ የዴንጋይ ቤቶች
ዜነኝነቱን ከመነጠቁ በፉት በጥራትም ሆነ በስፈት ከቤተ - እግዙአብሏር አይተናነስም ነበር፡፡ … ቤቱ ብዘ
የመኝታ ክፌልች ከተንጣሇሇ ሳልን ጋር ይዞሌ፡፡(ፊንታሁን፣ 74) እነዙህ ሁሇት ቤቶች ከመቼት ክፌልች
ውስጥ የታሪኩን ቦታ የሚያመሇክቱ ናቸው፡፡
ተውኔቱ የሚከናወንበት ጊዛ ላሊው የመቼት አንዴ አካሌ ሲሆን፣ የተውኔቱ ታሪክ የሚከናወንበት
ጊዛ የሚያመሇክት ነው፡፡ የተውኔቱ ታሪክ በየትኛውም ዗መን ፣ በየትኛው ስዓትና ዯቂቃ እየተፇፀመ እንዲሇ
በሚያመሇክተው በዙህ ክፌሌ ፀሏፉ ተውኔቱ ጊዛውን ፉት ሇፉት ወይም ከገፀባህሪያቱ አጠቃሊይ ሁኔታ
ተነስተን እንዴንገምት ያዯርጋሌ፡፡ ልሬት ፀጋዬ ገብረመዴህን “በከርሞ ሰው” ተውኔቱ የታሪኩን ጊዛ “ ቀኑ
ቅዲሜ ነው፡፡ መጋረጃው ሲከፇት ከጧቱ ሁሇት ሰዓት ተሩብ ነው፡፡ “ ሲሌ ፉት ሇፉት ይገሌጸዋሌ፡፡ በዙህ
ተውኔት ከሊይ ከተጠቀሱት አረፌተ ነገሮች ወረዴ ብሇው እንዱህ የሚለ አረፌተነገሮች እናገኛሇን “ሞገስ
ካሌጋው ተነስቶ ከበራፌ ጥግ በሚገኘው ጠርሙስ ውሀ ፉቱን ይታጠባሌ፡፡ አቶ ዗ርፊ ከበስተ ግራ በሚገኘው
የእንጨት አሌጋ ሊይ ተኝቷሌ፡፡…”
ከሊይ የሰፇረው ሀሳብ ከገፀባህሪያቱ ሁኔታ ተነስተን ጊዛን ጠዎት እንዯሆነ የምንገምትበት ነው፡፡ ባጠቃሊይ
ተውኔት የሚከናወንበት ጊዛ በተሇያየ መንገዴ ሉቀርብ የሚችሌ ቢሆንም፣ በየትኛውም መንገዴ ይቅረብ
የተውኔቱን ጊዛ በግሌጽ መጠቆም ይጠበቅበታሌ፡፡
በተውኔቱ ክንውን ዗መን የነበረው ማህበራዊ እውነታ ላሊው መቼትን የሚገሌጽሌን ጉዲይ ነው፡፡ በታሪኩ
ክንውን ቦታና ጊዛ የተፇፀመ ወይም የነበረ ማህበራዊ እውነታ የታሪኩን መቼት ሙለ ያዯርግሌናሌ፡፡
ሇማሳያነት ከጌትነት እንየው (2ዏዏዏ ፣ 2) “እቴጌ ጣይቱ ታሪካዊ ተውኔት “ ጥቂት ቅንጫቢ እንውሰዴ፡፡
… ይህንኑ ሏቅ እኮ ነው ዚሬም በጣይቱ ብጡሌ የምናየው! … ስሜን ከለስንዩስ ፣ የጁ
ከወረሼኮች የተመ዗዗ች የ዗ር ሀረግ፣ ይኸው ፣ዯብረ ታቦር -በጌምዴር ተወሌዲ፣ ጎጃም -ዯብረ
ማዊእ ታጭታ፣ አንኮበር - ሸዋ ተሠርጋ ፣ ፉንፉኔ የሀገር እምብርት ዴረስ ተስባ፣ከንጉስ
ምንሉክ ጎን ቆማ ሀገር አቁማ ሌታቆይ ፣ ጣይቱ ብጡሌ ግብግብን ተያይዚ ኮነው
የምናየው!!...የአውሮጳ ጋያሊን አፌሪካን አንዴ ፌሪዲ ቅርጨ ጥሊው ፣ አፊቸውን ከፌተው ፣
ጥርሳቸውን ስሇው ፣ አገር እንዯብርንዯ መቦጫቅ የጀመሩበት ፇታኝ የታሪክ ወቅት…1879
ዓመተምህረት! …በዙህ ፣ ታሊቅ የአእምሮ ብሌሃት፣ ብርቱ የመንፇስ ጽናት በመጠይቅ
የትንቅንቅ ዗መን ነው፣ ጣይቱ ብጡሌ ከጣሉያን መሰሪ ተሌዕኮ ጋር ግብግብ የገጠመችው
ከሊይ የቀረቡት ሀሳቦች መቼት የሶስት አካሊት ዴምር ውጤት መሆኑን ይገሌጽሌናሌ፡፡
እነዙህ ሶስት አካሊት በጥምርት የሚቀርቡና የሚተሳሰሩ ሲሆን በተሇይ በተውኔታዊ መቼት ውስጥ ሰብሰብ
ብሇው ይቀርባለ፡፡እንዯተፇጥሮ ወይም እንዯ ሌብ ወሇዴ መቼቶች ሌቅና ሰፉ ቦታዎችን የሚሸፌን አይዯሇም፡፡
የተውኔት መቼት የተመረጠ እና መዴረክ ሊይ ሉሰናዲ በሚችሌ መሌኩ መጻፌ ይኖርበታሌ፡፡ በተሇይ የተሇየ
አይነት መዴረክ በማይገኝበት ሁኔታ ተውኔታዊ መቼቶች ሲጻፈ በተቻሇ መጠን መዴረኩ ሊይ ሉተረጏሙ
በሚችሌ መሌኩ መቅረብ አሇባቸው

26
የተውኔት መቼት በሚጻፌበት ወቅት አጠቃሊይ ወይም ውስን መቼቶችን የያ዗ ይሆናሌ፡፡ አጠቃሊይ መቼት
የታሪኩ መከወኛን ቦታ እና ጊዛን ሰፊ አዴርገን የምናቀርብበት ሲሆን፣ ውስን መቼት ዲግም የታሪኩን ቦታና
ጊዛ መጥነን የምናቀርብበት የመቼት አይነት ነው፡፡ ሆኖም በሁሇቱም መሌኩ የሚቀርቡ መቼቶች እንዯሌብ
ወሇዴ መቼት ያሌተገዯበ አቀራረብ ሉኖራቸው አይገባም፡፡

ብዘውን ጊዛ በመዴረክ ወይም በላሊ ቅርጽ ሲቀርብ /ሲመዯረክ መቼቱን በማስመሰሌ ሇመፌጠር ይሞክራሌ፡፡
ሇምሳላ ከዚሬ 1ሺ አመት በፉት ስሇነበረ ታሪክ ስናቀርብ፣ ዗መኑንና ጊዛውን የሚወክሌ ነገር የማግኘት
እዴሊችን ጠባብ በመሆኑ ያንን ዗መንና ቦታ ሉወክሌ የሚችሌ መቼት አስመስሇን እንፇጥራሇን፡፡ በተሇይ
መዴረክ ሊይ የሚቀርብ ከሆነ ዲግም ማስመሰሌ ግዴ ይሇናሌ፡፡ ስሇሆነም በርካታ መቼቶችን እያሇዋወጥን
ሇመስራት ቦታውም የዜግጅት ሂዯቱም፣ ወጪውም ከባዴ በመሆኑ መቼት ጠባብ ሆኖ እንዱሰራ ይመከራሌ፡፡
የተውኔት መቼት በፀሏፇ-ተውኔቱ ሲጻፌ ግሌጽ እና በቂ በሆነ መንገዴ መቅረብ አሇበት፡፡ ይህም አ዗ጋጅ
የታሪኩን አጠቃሊይ ዴባብ እንዱረዲውና ሇመዴረክ ወይም በላሊ ቅርጽ ሲያቀርበው እንዲይቸገር ይረዲዋሌ፡፡
ተዋናዮቹም የገፀባህሪውን አጠቃሊይ ሁኔታ እንዱረደ ስሇሚያግዚቸው መቼት በተውኔት ውስጥ ግሌጽ ፣
ምጥንና በቂ በሆነ መሌኩ መገሇፁ እጅግ በጣም አስፇሊጊ ጉዲይ ነው፡፡
በተውኔት ውስጥ መቼት በአራት አይነት መሌኩ ሉቀርብ ይችሊሌ፡፡ ከዙህም አኳያ የመቼት አይነቶች (1)
የቤት ውስጥ መቼት (2) የቤት ውጪ መቼት (3) ባድ መቼት እና (4) ሌዩ መቼት በመባሌ ይከፇሊለ
(ፉንታሁን 1992፣ 16-27)፡፡

የቤት ውስጥ መቼት (Box setting) ብዘ ጊዛ በተውኔት ጽሐፌ እና መዴረክ ሊይ የሚቀርብ የመቼት አይነት
ሲሆን በውስን ክፌልች ውስጥ ታሪኩ የሚፇጸምበት የመቼት አይነት ነው፡፡ በመማሪያ ክፌሌ ፣ በመኝታ
ቤት፣ በመጠጥ ቤት…ወ዗ተ. ውስጥ ታሪኩ የሚፇጽም ከሆነ መቼቱ የቤት ውስጥ መቼት ይባሊሌ፡፡

የታሪኩ ክንውን የሚዯረገው ተፇጥሮን ባማከሇ መሌኩ ከቤት ውጪ ከሆነ ፣ የተውኔት መቼጽ፣ የቤት ውጪ
መቼት ይባሊሌ፡፡ ብዘውን ጊዛ በዙህ የመቼት አይነት ዚፍች፣ በረንዲዎች ፣ ከርቀት የሚታዩ ቤቶች ወይም
መንገድች ይገሇጻለ፡፡ በተቻሇ መጠንም ከቤት ውጭ ያሇውን ዴባብ ሇማሳየት ይሞከርበታሌ፡፡

ሶስተኛው የመቼት አይነት ባድ መቼት በመባሌ የሚጠራው ነው፡፡ በዙህ የመቼት አይነት ቦታዎችን
ሇማመሌከት የሚዯረግ ጥረት የሇም፡፡ በተሇይ ተውኔቱ መዴረክ ሊይ የሚቀርብ ከሆነ መዴረኩ በፉት ከነበረው
የሚጨምር ወይም የሚቀነስበት ነገር የሇም፡፡ መዴረኩ የተውኔቱን ጊዛና ቦታ ሇማመሌከት የተሇየ ነገር
አይዯረግበትም፡፡
ሌዩ መቼት በአራተኛ ዯረጃ የሚገኝ የመቼት አይነት ሲሆን ከሶስቱ የመቼት አይነቶች ውጭ በሆኑ ቦታዎች
ታሪኩ የሚፇጸምበት ነው፡፡ ሇምሳላ መኪና ውስጥ ዴርጊቱ የሚፇፀም ከሆነ በሌዩ መቼትነት ይታያሌ፡፡፡ ይህ
አይነት መቼት መዴረክ ሊይ በሚቀርብ ተውኔት ሊይ
ሇመተግበር የሚያስቸግር ሲሆን፣ በላሊ ቅርጽ በሚቀርብ ተውኔቶች ሊይ ግን ማቅረቡ እምብዚም አስቸጋሪ
አይዯሇም፡፡
27
 የሚከተለት ቅንጫቢዎች ከተሇያዩ ተውኔቶች የተወሰደ ናቸው፡፡ እነዙህን ቅንጫቢዎች በማወዲዯር
የትኛው የተሻሇና ሙለ የተውኔት መቼት እንዯሆነ ከነምክንያቱ አብራሩ፡፡

በአቶ ባንቲዯሩ የተንጣሇሇ ቪሊ የምግብ ክፌሌ ውስጥ፣ ከሏር መጋረጃውና ከስጋጃው ምንጣፌ አንስቶ እስከ
ብርጭቆና መሇኪያ ዴረስ እቃው ሁለ የባሇቤቱን ባሇፀጋነት ቱሌቱሊ ይነፉሌ፡፡ ጣሪያው በወረቀት አበባ
ሰንሰሇት አጊጧሌ፡፡
ባሌና ሚስት ሌጆችና እጮኛ ግሩም በሆነ ሶፊ ሊይ ዘሪያው ክብ ተቀምጠዋሌ፡፡ ራት የበለበት ጠረጴዚ ባንዴ
ጏን ይታያሌ፡፡ በላሊ በኩሌ ቴላፍን አሇ፡፡ ከቴላፍኑ በሊይ የቀዴሞው ንጉስ ስዕሌ በክብርና በጌጥ ተሰቅሎሌ፡፡
ተጋባዟቹ ተዜናንተዋሌ፣ ሌጅ እግሮቹ ይሳሳቃለ፡፡
… በአሁኑ ሰአት ሁለም ጥሩ ራት በሌተው በዙች አሇም በመፇጠራቸው ተዯስተዋሌ፡፡ እዙህ ሊይ
ሀብቴ ሌዩሌዩ የመጠጥ ጠርሙስ ከብርጭቆና ከመሇኪያ ጋር የተሸከመ ተሽከርኮሪ ጠረቤዚ እየገፊ ይመጣና
ራቅ ብል እጁን አጣምሮ ይቆማሌ፡፡
(ጂቢ ኘሪስትሉ፣ አዚማጅ ትርጉም መንግስቱ ሇማ 1975፣ 186፣ ጠያቂ)

፥ ፥ ፥
ጊዛው ላሉት መሆኑን ሇማስረዲት ከጣራው ሊይ ክዋክብት የተሳለበት ትሌቅ ሰላዲ ይታያሌ፡፡ ከመጋረጃው
ውስጥ አንዱት ሴት ስትጨነቅ ዴምጽዋ ይሰማሌ፤ አንዴ ሰው ከዯጅ ተቀምጧሌ፡፡ ከጓዲ ገረዴ ወዯ እሱ
ትመጣሇች፡፡(የትንቢት ቀጠሮ ፣ ከበዯ ሚካሄሌ ፣ 1957፣ 25)

፥ ፥ ፥
ነጏዴጓዴና መብረቅ ሲያስተጋባ ሠሇስቱ የቃሌቾች ርኩስ መናፌስት ይሰማለ፡፡ (ማክቤዜ፣ ዊሌያም ሼክስፑር፣
ትርጉም ፀጋዬ ገብረመዴህን ፣ 1964)

፥ ፥ ፥
በጏንዯር ቤተ መንግስት በእቴጌ መነን እሌፌኝ እቴጌ መነን ራስ አሉ፣ አንዴ መነኩሴ፣ መኳንንቶች ፣ አንዴ
የሌፌኝ አሽከር (ቴዎዴሮስ ፣ ዯጃዜማች ግርማቸው ተክሇሏዋርያት 196ዏ፣15)

፥ ፥ ፥
…ቀኑ ቅዲሜ ነው፡፡ መጋረጃው ሲከፇት ከጧቱ ሁሇት ሰአት ተሩብ ነው፡፡ ሞገስ ካሌጋው ተነስቶ ከበራፌ
ጥግ በሚገኘው ጠርሙስ ውሃ ፉቱን ይታጠባሌ፡፡ አቶ ዗ርፈ ከበስተግራ በሚገኘው የእንጨት አሌጋ ሊይ
ተኝቷሌ፡፡ ከራሰጌ አንዴ ጩቤ ከነአሮጌ አፍቷ ተሰቅሊሇች፡፡ የቤቱ መግቢያ በር ከበስተግራ ነው፡፡
የበስተጀርባው ግዴግዲ ከባሇቤቱ ጓሮ የተቀጠሇ በመሆኑ እንዯበስተቀረው የሳሙና ሳጥን ዚኒጋባ ሳይሆን የጭቃ
ማገር ነው፡፡ የሞገስ የቦንዲ ብረት አሌጋ ከዙህ ግዴግዲ ተዯግፍ ቆሟሌ፡፡ ከዙህ አሌጋ ግርጌ ከፌ ብለ

28
የተሸነቆረው ቀዲዲ መጨቅጨቂት በመሰሇ እራፉ ተወትፎሌ፡፡ ውታፉው ሲከፇት ከባሻ ተሉሊ ቤት ውስጥ
ጢሱ ወዱህ ይገባሌ፡፡ ከመግቢያወ በር ፉት ሇፉት ካሇው ጠረጼዚ ሊይ ግማሽ የስሙኒ ዲቦ ፣ ሁሇት
የዱቴክቲቭ ሌብ ወሇዴ የእንግሉ዗ኛ መጸህፌት ፣ አንዴ ፓርሙዜ ምጅጃና ክብሪት፣ ከስሩም ጨርቁ
የተበጣጠቀ ሶፊና አንዴ የእንጨት ወምበር ባድ ትሬይ የተቀመጠበት ይታያሌ፡፡ ከሶፊው ራስጌ ክራር
ተሰቅልአሌ፡፡ ተኮሊ ጣቱን በመዲፈ ቀዲዲ አሾሌኯ የበሩን መወርወርያ ከፌቶ ሲገባ ሞገስ ተነስቶ በማየቱ
ቆም ይሌና ወዱያው አንገቱን እንዯ አባያ በሬ ቀሌሶ ያሌፌና ትሬውን መሬት አስቀምጦ ወምበሩ ሊይ
ተንፇራጥጦ ይወ዗ፊሌ፡፡ ሞገስ እንዲሊየ ዜም ይሊሌ፡፡ (ፀጋዬ ገብረመዴህን፣ የከርሞ ሰው፣ 1958፣ 10-11)

፥ ፥ ፥
ከበረንዲው ባንዯኛው ጫፌ ከሳጠራ የተሰራ ጠረጴዚ ቆሟሌ፡፡ ከጠረጴዚው ሊይ ሌዩሌዩ የመዴሃኒት
ብሌቃጦችና ጠርሙሶች ተቀምጠውበታሌ፡፡ ከሳጠራው ጠረጴዚ አሇፌ ብል አንዴ የእንጨት ወንበር አሇ፡፡
በሽተኞችን አጋዴሞ የሚመረምርበት አግዲሚ ወንበርም በመጋረጃ ከሇሌ ተዯርጎ ይታያሌ፡፡

፥ ፥ ፥
ሇመንዯሩ መርፋ ወጊ እንዯ ዗በኛም እንዯ ዴሬሰርም የሚያገሇግሇው ገረመው በአሮጌ ቱታ ሊይ ነጭ ካፕርት
ዯርቦ ከጠረጴዚው ሊይ ያለትን የመዴሃኒት ብሌቃጦችንና የመርፋ መውጊያ ስትሪንጋውን እየወሇወሇ በቦታ፣
በቦታው ያስቀምጣሌ፡፡ከቤቱ በስተጀርባ የተሰበሰቡት በሽተኞች ዯግሞ ሲንጫጩ ይሰማለ፡፡ (ፊንታሁን እንግዲ፣
የመንዯሩ መርፋ ወጊ፣19፣87)

፥ ፥ ፥
ከዙህ በታች ታሳቢ ተዯርጏ የተጻፇውን ሀሳብ መነሻ አዴርገህ የመዴረክ ተውኔት መቼት ጻፌ

 ዱሊ ዩኒቨርሲቲ ቤተመጽሏፊ ውስጥ እንዯተቀመጥክ አስብ፡፡ ቤተመጽሃፌት ውስጥ ያሇውን

የወንበር ፣ የጠረጼዚ እና የመጽሏፌ መዯርዯሪያ አቀማመጥን ሇማስታወስ ሞከርክ? ተማሪዎቹ
የተቀመጡበት ሁኔታ፣የዯብተር የመጽሃፌና የጋዛጦች በየቦታው መበታተን፣ምናሌባት ጊዛው ዜናባማ
ነበር ብሇህ ገምተህ ያሇውን አጠቃሊይ ዴባብም አስብ፡፡ ቤተመጽሃፈን በአይነ ህሉናህ ሇመሳሌ ሞከርክ?
ይህን እይታህን ሳትሇቅ መዴረክ ሊይ ሉታይ የሚችሌ ተውኔት መቼት ጻፌ፡፡

3.2 ገፀባህሪ
ገፀባህሪ ከተውኔት አሊባዊያን አንደና ዋነኛው ነው፡፡ ማንኛውም የስነጽሐፌ ውጤት ካሇ ገፀባህሪያት
እውን እንዯማይሆን ሁለ ተውኔትም ያሇገፀባህሪያት የሚታሰብ ጉዲይ አይዯሇም፡፡

29
 ብዘውን ጊዛ የተውኔት ገፀባህሪያት እና ተዋንያን ያሊቸው ግንኙነት ተተካኪ እየሆነ
የሚያስቸግራቸዉ ተማሪዎች አለ፡፡ ሊንተ ገፀባህሪ እና ተዋናይ ያሇው ሌዩነት ምንዴን ነው?
------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
--------------------------------------------------

ምሊሽ ሇመስጠት ሞከርክ? መሌካም ነው፡፡የተውኔት ገፀባህሪያት ማሇት በእውኑ አሇም ያለትን ሰዎች
የሚወክለ የምናብ አሇም ወይም ታሪክን መሰረት ያዯረጉ ሰዎች ናቸው፡፡ እነዙህ ገፀባህራያት እንዯሰው
የሚናገሩ፣ የሚያዲምጡ፣ የሚበለ፣ የሚጠጡ፣ …ባጠቃሊይ ሰው ሰው የሚሸቱ ባህራያት ናቸዉ፡፡
ኖረውበታሌ ተብል የሚታሰበውን ጊዛና ቦታ እንዱሁም ማህበራዊ ሁኔታን ሉወክለ የሚችለ በመሆናቸዉ
አንዴ ወቅትና ቦታ የምናውቃቸው ሰዎች ይመስሊለ፡፡
ተዋንያን በበኩሊቸው በምናብ አሇም ያለ ሰዎች ሳይሆኑ በእውን ያለ ሰዎች ናቸው፡፡ ሆኖም በመዴረክ እና
በላሊ ቅርጽ ተውኔቱ ሲመዯረክ የራሳቸውን ባህሪ በመተው የገፀባህሪውን ባህሪ ተሊብሰው ይጫወታለ፡፡
ስሇሆነም ተውኔቱ ሲመዯረክ እንጂ በጽህፇተ ተውኔት ውስጥ ተዋንያንን አናስብም፡፡
ገፀባህሪያት ከአይነት አኳያ በሁሇት ምዴብ ውስጥ ይካተታለ፡፡ በመጀመሪያው ምዴብ ውስጥ
የሚካተቱት አብይ ገፀባህሪያት የሚባለት ናቸው፡፡ እነዙህ ገፀባህሪያት ከተሇያየ አቅጣጫ የተሳለ ሲሆን
ስነሌቦናዊ፣ ፣ አካሊዊ ፣ ማህበራዊና ኢኮኖሚያዊ አቅማቸውን ሌንናገርሊቸው የምንችሌ፣ ሆኖም ግን በቀሊለ
ሌንረዲቸው የማንችሊቸው ገፀባህሪያት ናቸው፡፡ እነዙህ ገፀባህሪያት በተውኔቱ ውስጥ የተሇያየ እንቅፊት
የሚያጋጥማቸው ሲሆን፣ ታሪኩም እነርሱን ተከትል ይሄዲሌ፡፡
ዋና ገፀብህሪያት ታሪኩ ከተጀመረበት ጊዛ አንስቶ ብዘውን ጊዛ እስከመጨረሻው ዴረስ ሌናገኛቸው
እንችሊሇን፡፡ ማንነታቸውንም ሙለ ሇሙለ የምንረዲው በታሪኩ መጨረሻ አካባቢ ነው፡፡ እነዙህ ገፀባህሪያት
ሌክ እንዯኳስ ናቸው አገሊብጠን ካሊየናቸው በስተቀር ፉትሇፉት ባሇው ገጽታቸው ብቻ አጠቃሊይ ምንነትቸውን
ሌንረዲ አንችሌም፡፡ ስሇዙህም በአንዲንዴ የመስኩ ባሇሙያዎች ክብ ገፀባህሪያት እየተባለ ይጠራለ፡፡ ፇርጀ
ብዘ፣ ውስብስብ፣ ኢ-ውስን የሚሌ ተጨማሪ ስያሜም አሊቸው፡፡
ሁሇተኛው የገፀባህሪ ምዴብ ንኡስ ገፀባህሪያትን ይይዚሌ፡፡ ንኡስ ገፀባህሪ በተውኔቱ ታሪክ ውስጥ ጏሌተው
የማይታዩ፣ ብቅ ብሇው ሉጠፈ የሚችለ እና አብይ ገፀባህሪውን ሇማዴመቅ የሚፇጠሩ ገፀባህሪያት ናቸው፡፡
ከባህሪያቸው በመነሳትም ዜርግ፣ ፇርጀ አንዴ፣ ነጠሊ፣ ውስን እና አስተኔ ገፀባህሪያት በሚለ የተሇያዩ
ስየሜዎችም ይታወቃለ፡፡

እነዙህ ንኡስ ገፀባህሪያት በተውኔቱ ውስጥ ብቅ ባለ ቁጥር ወዱያው ማንነታቸውን የሚታወቅ ሲሆን፣
ማንነታቸውን ሇማወቅ የታሪኩን መጠናቀቅ መጠበቅ ግዴ አይዯሇም፡፡ ብዘውን ጊዛ የጥበቃን፣ የቤት

30
ሠራተኛን፣ የሴተኛ አዲሪን ፣ የሀኪምንና መሰሌ ስማቸው ከግብራቸው ጋር የሚሄደ አካሊትን ወክሇው
ይሳሊለ፡፡ ስሙ ከያ዗ው ግብር በተሇይም በተውኔቱ ውስጥ ላሊ ሚናን ወክሇው አይሳተፈም፡፡
እነዙህ ሁሇት የገፀባህሪ አይነቶች በተውኔቱ ውስጥ ቢኖሩም ፀሏፉ ተውኔቱ በአትኩሮት የሚስሇው
ዋናዎቹን ገፀባህሪያት ነው፡፡ የእነዙህ ገፀባህሪያት አሳሳሌ (አቀራረብም) ብዘውን ጊዛ ሁሇት መሌክ ይኖረዋሌ?

ሁሇቱን አብይ የገፀባህሪያት አሳሳሌ (አቀራረብ) መንገዴ ዗ርዜር፡፡

ሀ. ……………………………………………………………………………………………
ሇ. ……………………………………………………………………………………………

ሁሇቱን መንገድች ሇመ዗ር዗ር ሞከርክ? መሌካም በሙከራህ የገጸባህርያት አሳሳሌ መንገድች (1) ርቱዕ እና
(2) ኢ-ርቱዕ ናቸው ማሇት ከቻሌክ ሙከራህ ትክክሌ ነው ማሇት ነው፡፡

ገፀባህሪያት ሲሳለ ከሊይ የተጠቀሱትን ሁሇቱን መንገድች መነሻ ያዯርጋለ፡፡ በተውኔት ውስጥ ያለ ገፀባህሪያት
በአብዚኛው የሚሳለት በኢ-ርቱዕ መንገዴ ነው፡፡ ገፀባህሪያቱን በዯንብ የምንረዲውም ፣ የታሪኩን ፌሰት
የሚጓ዗ውም በዙህ ኢ-ርቱዕ መንገዴ የተሳለ እንዯሆነ ነው፡፡ አሌፍ አሌፍ ግን ከመቼት ገሇጻው ጋር
ተጣምሮ ዋናዎቹን ገፀባህሪያት በመጠኑ በርቱዕ መንገዴ ሇማሳየት የሚሞክሩ ፀሏፉ ተውኔቶች
ያጋጥሙናሌ፡፡

ሇመሆኑ ርቱዕ እና ኢ- ርቱዕ የገፀባህሪያት አሳሳሌ ስንሌ ምን ማሇታችን ነው፡፡

………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………
……………………….

ርቱዕ የገፀባህሪ አሳሳሌ ስንሌ ከዲር ሆነን ስሇገፀባህሪው የምንገሌጽበት የአሳሳሌ ዯረጃ ነው፡፡
የገፀባህሪውን ማንነት እና ምንነትን ከገፀባህሪው ዴርጊት እና ንግግር ሳይሆን እኛን በጹሐፌ ውስጥ በመግሇጽ
እገላ ማሇት እንዱህ ነው ብሇን የምናቀርብበት ሂዯት ርቱዕ የገፀባህሪ አሳሳሌ ይባሊሌ፡፡ ይህ ብዘ ጊዛ
በተውኔት ውስጥ የተሇመዯ አይዯሇም፡፡

ከዙህ በታች የቀረበው ምሳላ ሇርቱዕ የገፀባህሪያት አሳሳሌ ምሳላ ሉሆን የሚችሌና ልሬት ፀጋዬ ገብረመዴህን
(1958፣9) በየከርሞ ሰው ተውኔታቸወ በገቢር አንዴ ከመቼት ገሇጻ ጋር አጣምረው ያቀረቡት ነው፡፡

31
 … ሞገስ የውሃና የመብራት ችል በአስራ ሶስት ብር የተከራያት በጋዛጣ ወረቀትና በሳሙና
ሳጥን የተሇበዯችና የተጠጋገነች ማዕዴ ቤት የምታህሇው አንዴ ክፌሌ ጏጆ“ ኑሮ ካለት
መቃብር ይሞቃሌ“ ናት፡፡…
ሞገስ ተገባባት ሦስተኛው አመት ባሇፇው ወር ጀመረ የመዜገብ ቤት ፀሏፉ ሆኖ በስዴሳ
አምስት ብር ከተቀጠረ አስራ አንዴ አመት ሆነው፡፡ በዙች በአስራ አንዴ አመቱ ውስጥ
ከትጋት ይሌቅ ጥንቃቄንና አንገት ማቀርቀርን አውቋሌ፡፡ ሰሊሳ ሶስት አመቱ ነው፡፡ የዚሬ
ሁሇት አመት ነው ከሚስቱ የተሇያየው፡፡ ነርቭ በሚለት የዯም ስር ምክንያት አእምሮው
ተነክቶ አማኑኤሌ ሆስፑታሌ ሁሇት ወር በተኛበት ስሞን አራስ ሌጅዋን በዴንጋጤ
እንዲይሞትባት በማሇት ሞገስን ከሆስፑትሌ ሳይመሇስ ይዚው ኮበሇሇች ይሊለ፡፡ ግን እሱን
ሇዙህ በሽታ ያበቃው ብስጭት አማርሮአት ስሇነበር የመገሊገየ ምክንይትና ጊዛ እስኪመቻች
ትጠብቅ ነበርና በዙያን ሰሞን ቶል ሾሌካ ነው እንጂ ወትሮም በቅቶአታሌ የሚሌ ወሬም
አሇ፡፡

የሞገስ ታናሽ ወንዴም ተኮሊም አብሮት ይኖራሌ፡፡ተኮሊ በአካሌ ብቻ ሳይሆን በአእምሮም

የጠጠረ የሀያ ሦስት አመት ጉርባ ነው፡፡ አጏታቸው አብዬ ዗ርፈ የ዗መዴ አዜማዴ መርድ
ይዝ ከመጣ አስር ቀን ሆነው፡፡ የአባታቸውንም የአንዴ ጋሻ መሬት ውክሌና ሇሌጆቹ መሌሶ
ሇማስረከብ ወስኖአሌ፡፡ አቶ ዗ርፊ በስዴሳ ሰባተኛ ዗መኑ የአንጀት መቁሰሌ በሽታ ካዯረበት
ሰንብቶአሌ፡፡

ኢ-ርቱዕ የገፀባህሪያት አሳሳሌ የምንሇው ዋነኛው በተውኔት ውስጥ ገፀባህሪያትን የምንስሌበት መንገዴ ነው፡፡
በዙህ የገፀባህሪያት አሳሳሌ ገፀባህሪያትን እንዱህ ናቸዉ ብሇን አንገሌጽም፡፡ ከዚ ይሌቅ ገንባህሪያቱ
ከሚያዯርጉት ዴርጊት ፣ ከሚናገሩት እና ላልች ስሇነሱ ከሚናገሩበት ሁኔታ ተነስተን ማንነታቸውን
ሇማሳየት የምንሞክርበት ነው፡፡ ይህ አይነት አሳሳሌ የገፀባህሪያት ማንነት እንዱ ተ዗ርግፍ እንዲይበቃ
ከማዴረጉም ባሻገር፣ ገጸባህሪያቱን በዯንበ እንዯምናውቃቸው እንዱሰማን ያዯርገናሌ፡፡ ከዙህ በታች ያሇው
ምሳላ “ ተጫኔ” የተሰኘው የመንግስቱ ሇማ የባሇካባና ባዲባ ተውኔት (1975፣147-9) ገፀባህሪን ሇማሳያነት
የቀረበ ሲሆን በኢ-ርቱዕ አቀራረጽ የተጫኔ ማንነት እንዳት እንዯተሳሇ እናስተውሊሇን፡፡

32
 ዗በኛ፤ ጌታዬ አንዴ ሽማግሇ በጧት የመጡ እዯጅ ተጏሌተዋሌ፡፡ እርሶን ካሊየሁ ይሊለ፡፡
ተጫኔ፤ ማነኝ ይሊለ፡፡
዗በኛ፤ ስማቸውን አሌነገሩኝም፡፡ ጌቶቹ ስሜን ያውቁታሌ ይሊለ፡፡
ተጫኔ፤ (ይጮሀሌ )ወይ መከራ! የስንቱን ሽሇግላ ስም ሊውቅ ነው እንግዱህ? መሌኩ ምን ይመስሊሌ?
዗በኛ ፤ ረ዗ም ቀጠን ያለ ናቸው፤ ሸበቶ፡፡
ተጫኔ፤ እዯሜውስ?
዗በኛ ፤ ጠና ያለ ናቸው፡፡ ከሰባ ያንሳሌ? ከሩቅ አገር መጣሁ ይሊለ፡፡ ከባሊገር፡፡
ተጫኔ፤ ጉዲዩ ምንዴን ነው?
዗በኛ ፤ ጉዲይ የሇኝም አለ፡፡ የርስዎን የጌቶችን አይኖን ሇማየት ብቻ ነው አለ፡፡ መንገዴ መቷቸዋሌ
ጌታዬ፤ እግራቸው አቧራ ሇብሷሌ፤ ተሰነጣጥቋሌ፡፡
ተጫኔ፤ ወዱያ አባርሌኝ፡፡ ሇስራ ፇት ጊዛ የሇኝም፡፡ የሇም በሌ ፤ ናዜሬት ሄዯዋሌ በሌ፡፡
዗በኛ ፤ ብዬአቸው! አሁን በመኪና ሲገባ አይቼዋሇሁ እያለ ዴርቅ አለብኝ፡፡ ዯግሞ የቸገረኝ ነገር አሇ
ተጫኔ፤ ምን?
዗በኛ ፤ ከፇቀደሌኝ ሌንገርዎ - ሽማግላው የሚለትን፡፡
ተጫኔ፤ ወይ ጣጣ! ምንዴንነው ነገሩ? ተንፌሰው ይውጣሌህ፡፡
዗በኛ ፤ ኸረ ከበዴ ያሇ ነገር ነው የሚናገሩት -
ተጫኔ፤ ምን ይሊለ?
዗በኛ ፤ አባት - አባትዎ - ነኝ ይሊለ፡፡
ተጫኔ፤ (ብው ይሊሌ በቁጣ) ቀጣፉ ነው፡፡ አባት የሇኝም፡፡ አባቴ ገና ዴሮ ሞቷሌ፤ ሇባንዱራው ሇነፃነቱ
ሲዎጋ ዯሙን አፌሷሌ ፣ አጥንቱን ከስክሷሌ:: የማንንም አጭበርባሪ ስብከት ወሬ ብሇህ
ማምጣትህ!:: አንተ ክፌኛ ዯፇርከኝ - በወንጀሌ ሊስቀፌዴዴህ እችሊሊሁ -ትሰማኛሇህ? አባት
የሇኝም፣ ሞቷሌ ነው የምሌህ፡፡ ያባባን ነፌሱን ይማረው፡፡
዗በኛ፤ (ሳይዯነግጥ ይሽቆጠቆጣሌ) እኔም ሇሸማግላው ነግሬውአቸዋሇሁ የጌቶች አባት በማይጨው
ጦርነት ከጣሉያን ሲዋጉ ሞተዋሌ፣ታሊቅ ፉታውራሪ ታሊቅ አርበኝ ነበሩ ብዬ አስተባብያሇሁ፡፡
ሽማግላው አይሰሙም፣ ወንዴሜ! አባቱ እኔ ነኝ፣ አሇሁ ፣ ይኸው እዙህ በህይወት እገኛሇሁ
ይሊለ፡፡ ምናሌባት፣ የጌቶች ክርስትና አባት እንዯሆኑ?
ተጫኔ፤ የሇኝም ስሌህ! ክርስትና አባትም የሇኝም፡፡ እሱም ሞቷሌ፡፡
዗በኛ፤ የንሰሏ አባትስ? ሻሽ ቢጤ አስረዋሌ፡፡
ተጫኔ፤ (ብዴግ ይሌና ያፇጥበታሌ) የንሰሏ አባት ይዤ አሊውቅም፡፡
዗በኛ፤ እንግዱያ ጌታዬ ይቅርታ ያዴርጉሌኝ፡፡ ሽማግላው አጠራጥረውኝ ነው፡፡
ተጫኔ፤ ስማኝ፣ አሁን ስሇቀባጠርከው ሁለ ያንዴ ወር ዯሞዜ ቀጥቼሃሇሁ፡፡ በሌ አሁን እያየሁህ
ሂዴና ቀስ ብሇህ ሽማግላውን ከዙህ ግቢ አስወጣ፡፡ እምቢ ካሇህ በደሊ ነርተው፡፡ ሁሇተኛ
ዜር ቢሌ ካንተ ነው ጠቤ፡፡ ወየውሌህ!

33
 ተጫኔ ምን አይነት ሰው ነው? ሽማግላውስ አባቱ ይመስለሃሌ? ከሆኑስ ሇምን አሊመነም?
…………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………………

ምሊሽህን አንተው ራስህ ዯግመህ አንብበው፡፡ ትክክሌ ነህ? ጥሩ የሆነ ሆኖ ይህንን የሰጠኸኝን ምሊሽ
ሇመስጠት መረጃህ ምን ነበር? እንዳት ስሇተጫኔና ስሇሽማግላው አወቅክ? ምሊሽህ የገጸባህሪውን ማንነት
ከማወቅ የመነጨ ነው ይህ እውቀት ዯግሞ ገጸባህሪው ኢርቱእ በሆነ መንገዴ ሉሳሌ ከመቻለ የመነጨ ነው፡፡

ሇመሆኑ ገፀባህሪያትን በሚገባ የምናውቀው በምን መነሻነት ነው?

……………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………

የተሇያየ ምሊሸ እንዯሰጠህ አምናሇሁ፡፡ በርቱዕ የገፀባህሪ አሳሳሌ የተሳለ ገፀባህሪያት ዯራሲው
ከሚነግረን ነገር ተነስተን ማንነታቸውን ሌናውቅ እንችሊሇን፡፡ ቀዯም ብዬ እንዯገሇጽኩሌህ ግን የተውኔት
ገፀባህሪያት በአብዚኛው የሚሳለት በኢ-ርቱእ ገፀባህሪያት አሳሳሌ መንገዴ ነው፡፡ በዙህ መሌኩ የተሳለትን
ገፀባህራያት የምንረዲቸው ዯግሞ (1) ገፀባህራያቱ ከሚናገሯቸው ንግግሮች (2) ላልች ገፀባህራያት
ስሇገፀባህሪያቱ ከሚናገሩት ንግግር እና (3) ገፀባህራያቱ ከሚፇጸሙት ዴርጊት ተነስተን ነው፡፡

ከሊይ በተጠቀሱት ሶስት ጉዲዮች ተጣጥሞሽ የአንዴን ገፀባህሪ ማንነት በሚገባ ሌንረዲ እንችሊሇን፡፡
በሳሌ ፀሏፉ - ተውኔትም በነዙህ ሶስት የመሇኪያ መስፇርቶች የገፀባህሪየቱን ማንነት ሌንረዲ እንዯምንችሌ
ስሇሚያውቅ ገፀባህሪያቱን ሲቀርጽ በጥንቃቄ ሊይ ተመስርቶ ነው፡፡ የየገፀባህራያት በአግባቡ መቀረጽና
አሇመቀረጽ የተውኔቱን አወራረዴ ሉያቃናም ሆነ ሉያዚንፌ ስሇሚችሌ፣ አንዴ ፀሏፉ ተውኔት ሇገፀባህሪያቱ
አቀራረጽ ከፌተኛ ጥንቃቄ ያዯርጋሌ፡፡

ገፀባህሪያት እንዳት ተዯርገው መቀረጽ አሇባቸው?

…………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………

34
ገፀባህሪያት በተሇያየ መሌኩ ሉቀረጹ እንዯሚገቡ ሇመግሇጽ ሞከርክ? ብዘ የስነጽሁፌ ባሇሙያዎች ገፀባህሪያት
በሚቀረጽበት ወቅት ቢያንሰ ቀጣዮቹን ስዴስት መስፇርቶች ሉያሟለ እንዯሚገባ ያምናለ፡፡ ቀዲሚው
መስፇርት ተአማኒነት ነው፡፡ በተውኔት ውስጥ የሚሳለ ገፀባህሪያት በተዯራሲው ዗ንዴ ሉታመኑ የሚችለ
መሆን አሇባቸው፡፡ ተዯራሲው የሚያዯርጉትን ዴርጊት እና ንግግር ከእውነተኛው አሇም ጋር እያነፀረ
ሉቀበሇው በሚችሌ መሌኩ መቀረጽ ይኖርባቸዋሌ፡፡ የተሳለበትን ማዕረግ፣ ዕዴሜ ፣ የትምህርት ዯረጃ፣
ማህበራዊ
እና ኢኮኖሚያዊ ቦታ ወ዗ተ… ሉወክለ የሚችለ መሆን አሇባቸው፡፡ መምህር እንዯመምህር፣ ተማሪውም
እንዯተማሪ ተዯርገው መሳሌ አሇባቸው፡፡ በአጠቃሊይ በተውኔቱ ውስጥ ከተሰጣቸው ሚና አኳያ እና ከእውነት
አሇም አኳያ ሉያሳምን በሚችሌ መሌኩ መቀረጽ ይኖርባቸዋሌ፡፡

በሁሇተኛ ዯረጃ ገፀባህሪያት ዗ሊቂነት ያሊቸው ሉሆኑ ይገባሌ፡፡ ፀሏፉ ተውኔቱ የሰጣቸው ባህሪ በተቻሇ መጠን
ከተውኔቱ መጀመሪያ እሰከመጨረሻው ሉ዗ሌቅ ይገባሌ፡፡ ባህሪ ውጪያዊ ወይም ውስጣዊ ቢሆንም መጀመሪያ
በተቀረፀበት መሌኩ ባህሪያቸውን ይ዗ው መጓዜ አሇባቸው፡ የሚከወኑት ዴርጊት ፣ ንግግራቸው ፣ ሇላሊው
ያሊቸው አተያይ በዯመነፌስ የሚቀያየር መሆን የሇበትም፡፡ ሆኖም እንዯእውኑ አሇም ገፀባህራያቱ በዯረሰባቸው
ዴንገተኛ አዯጋ ወይም በላሊ አሳማኝ ምክንያት ይ዗ውት የነበረውን ባህሪ ሉያጡ ቢችለም፣ አሳማኝነት
የላሇው መቀያየር ዗ሊቂነታቸውን ያከስመዋሌ፡፡

ኢ- ፌፁምነት ላሊው በገፀባህሪያት ቀረጻ ዗ንዴ ታሳቢ የሚዯረግ ነጥብ ነው፡፡ በእውኑ አሇም በሁለም ነገር
የተሳካሇት እና እንከን አሌባ የሆነ ሰው ያሇመኖሩን ያህሌ የተውኔት ገፀባህሪያትም ፌፁም ተዯርገው መሳሌ
የሇባቸውም፡፡ ሰው በባህሪው ዯካማም ጠንካራም ፣ ቸርም ስስታምም፣ አፌቃሪም ጠይም ወ዗ተ ነው፡፡ ቢያንስ
ሰው ሇራሱ ፣ ሇባሇቤቱ ፣ሇሌጆቹ ሇጏረቤቱ ፣ ሇመስራያ ቤት ባሌዯረባዎቹ ተመሳሳይ አይዯሇም፡፡ እንዯሰብአዊ
ፌጡርነታችንም ፌፁም ዯግና ቸር (የአምሊክ /የመሊሌክት ባህሪያትን እንዲሇ የተሊበስን) አይዯሇንም፡፡ የተውኔት
ገፀባህሪያትም በእውኑ አሇም እንዲሇነው ሰዎቹ ታሳቢ ስሇሚዯረጉ መሌአክ ወይም ሰይጣን ሆነው መቀረጽ
አይገባቸውም (ይህን መንፇስ ተሊብሰው እንዱሳለ ካሌተዯረጉ በቀር)፡፡ ስሇዙህም ሰው ሰው ይሸቱ ዗ንዴ ኢ-
ፌፂም ሆነው መሳሌ ይጠበቅባቸዋሌ፡፡

በገፀባህሪያት አቀራረጽ ረገዴ በአራተኛነት የምናነሳው ግሇወጥነትን ነው፡፡ ግሇወጥነት ስንሌ ገፀባህሪያቱ
በራሳቸው መንገዴ ራሳቸውን ሆነው እንዱኖሩ ሁኔታዎችን የምናመቻችበት መንገዴ ነው፡፡ ገፀባህሪያት
በፀሏፉ ተውኔቱ ከተፇጠሩ በኋሊ ከዯራሲው እና ከላልች ገፀባህራያት ባህሪና ፌሊጏት ተሇይተው ፣ ራሳቸውን
የሚመስለ ሆነው መቀረጽ አሇባቸው፡፡ አንዴ ገፀባህሪ ከላሊው የተሇየ በሚሆንበት ጊዛ የገፀባህሪው አመሇካከት
ዴርጊት እና ቋንቋ የተሇየ ይሆናሌ፡፡ ይህም በታሪኩ ውስጥ ያሇው ግጭት የሰመረ እንዱሆን ይረዲሌ፡፡
ብዘውን ጊዛ ገፀባህሪያት በዴርጊታቸው በተሇይ ዯግሞ በቋንቋ አጠቃቀማቸው ተመሳሳይ የሆኑ እንዯሆኑ
35
የፀሃፉ ተውኔቱን ጣሌቃ ገብነት ከማሳየቱም ባሻገር በጽህፇተ ተውኔቱ ውስጥ ግሇወጥነት እንዯማይታይ
ማሳያ ሆኖም ሉታይ ይችሊሌ፡፡ ስሇሆነም ፀሏፉ ተውኔቱ በጸህፇተ ተውኔት ሂዯትም ሆነ ከተጠናቀቀ በኋሊ
በሚዯረግ እርማት ገፀባህራያቱ ራሳቸውን ችሇው የቆሙና ግሇወጥ መሆናቸውን ማረጋገጥ ይጠበቅበታሌ፡፡
ምክንያታዊነት በገፀባህሪያት አቀራረጽ ረገዴ ሉተኮርበት የሚገባ ላሊው ነጥብ ነው፡፡ ገፀባህራያት
የሚያከናውኑት ዴርጊትም ሆነ ንግግራቸው ምክንያታዊ ሉሆን ይገባሌ፡፡ እያንዲንደ እንቅስቃሴ በግዴየሇሸነት
የተቀረፀ ሆኖ የገፀባህራያትቱን ተአማኒነት ማሳጣት አይገባውም፡፡ በተውኔቱ ውስጥ ሇሚሆነው ነገር ሁለ
በተቻሇ መጠን ምክንያቶች ሉኖሩና አንደ ነገር ከላሊው ጋር ተያይዝ ታሪኩን ሉያራምዴ ይገባሌ፡፡ በእርግጥም
እንዯ ወሇፇንዴ አይነት የተውኔት ዗ውጏች ውስጥ የሚቀርቡ ቃሇ ተውኔቶች በባህሪያቸው ምክንያታዊነት
የላሊቸው ቢመስለም ፀሃፉ ተወኔቱ ግን ምክንያታዊ በሆነ መሌኩ የቀረጻቸው ናቸው፡፡
ገፀባህሪያት የኖሩትን ጊዛና ዗መን ማንፀባረቃቸውን ማረጋገጥ፣ ገፀባህሪያትን በምንቀርጽበት ጊዛ ማሰብ
ያሇብን ተጨማሪው ነጥብ ነው፡፡ በተውኔት ውስጥ የተቀረፁ ገፀባህሪያት ከመቼቱ ጋር ስሙም መሆን
አሇባቸው፡፡ ይህም የሚሆነው እንዯኖሩበት ጊዛና ዗መን መናገር ፣ ማሰብና ፣ መኖር ሲችለ ነው፡፡
የገፀባህሪያቱን ማንነት በሚገባ ሇማዴመቅ እና ተአማኒነታቸውን ከፌ ሇማዴረግ እንዯ዗መናቸው እንዱኖሩ
ማዴረግ አሇብን፡፡ አንዴ ፀሏፉ ተውኔትም የገፀባህሪው አጠቃሊይ አኳሃን ይሄዴበታሌ ተብል ከሚታሰበው
዗መን ጋር መጣጣሙን ማረጋገጥ ይጠበቅበታሌ፡፡

3.3 ሴራ

ሴራ ምንዴን ነው? በተውኔት ውስጥ ምን ሚና አሇው?

………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………

ሴራ ከተውኔት አሊባውያኖች አንደ ነው፡፡ እንዯ ፊንታሁን እንግዲ ( ) አገሊሇጽ

ሴራ “ ታሪኩን፣ ግጭትን፣ ምክንያትና ውጤትን ጭምር በውስጡ ይዝ የሚገኝ የተውኔት አሊባ ነው”
በፊንታሁን አገሊሇጸ ውስጥ ከሴራ ጋር ታሪክን እና ግጭት ተጠቅሰው እናገኛቸዋሇን፡፡ እነዙህ ሁሇት ነጥቦች
ዯግሞ በሌቦሇዴ ዗ርፌ ራሳቸውን የቻለ አሊባውያን ስሇሆኑ ከሴራ ጋር ያሇባቸውን አንዴነትና ሌዩነት ማየቱ
የተቃና ሀሳብ ሇማግኘት ስሇሚረዲ ከዙህ በታች ታሪክን መነሻ አዴርገን እንመሇከታቸዋሇን፡፡
ሴራ ታሪክን ጭምር በውስጡ የያ዗ አሊባ ነው ሲባሌ ሴራና ታሪክ የሚተካኩ እና ተመሳሳይ አሊባ
ናቸው ማሇቱ እንዲሌሆነ ግሌጽ ነው፡፡ ብዘውን ጊዛ ተቀራራቢነት ያሊቸው ከመሆኑ የተነሳ አንዴን በላሊው
የመተካት ችግር ስሊሇ ይህን ክፌተት ሇመሙሊት በፀሃፉ ተውኔቱ ጊዱሞስ አ዗ወትራ የምትባሌ ጥቅስ
በሴራና በታሪክ መካከሌ ያሇውን ሌዩነት ሇማሳየት መምህራን በየጊ዗ው ይጠቀሙባታሌ፡፡ እናም እሷኑ
ሇማሳያነት እንጠቀም፡፡
36
 ከሊይ የጠቀስነው ባሇሙያ “ ንጉስ ሞተ ፡፡ ከንጉስ ሞት በኋሊም ንግስቲቱ ሞተች” የሚሇው ሀሳብ ታሪክ
ነው ይሇናሌ፡፡ ምክንያቱም የሁነቶች ቅዴመ ተከተሌ ከመጠቀሳቸው ውጪ ከአንዯኛውና በሁሇተኛው
አረፌተነገር መካከሌ ምክንያታዊ የሆነ ግንኙነት የሇም፡፡ የምናውቀው ከንጉሱ ሞት በኋሊ ንግስቲቱ
መሞትዋን ብቻ ነው ውጤትን የማይገሌጽ የሁነቶች ቅዴም ተከተሌ ታሪክ በመባሌ ይተወቃሌ፡፡

ሴራ ከታሪክ ጋር የሚመሳሰሌበት እና የሚሇያይበት ጏን አሇው፡፡ ከታሪክ ጋር የሚያመሳስሇው ብቸኛ

ጉዲይ ሁነቶች ቅዯም ተከተሌ መሰዯራቸው ነው፡፡ ያሌተዚባና ያሌተበታተነ ተሇጣጥቆ ያሊቸው ሁነቶችን
በቅዴም ተከተለ ሴራን ከታሪክ ብያመሳስሇውም ፣ እነዙህ ሁነቶች በምክንያትና ውጤት መተሳሰራቸው ግን
ታሪክና ሴራ እንዱሇያዩ ያዯርጋሌ፡፡ ቀዯም ብሇን የጠቀስነው የስነጽሐፌ ባሇሙያ ታሪኩን ሇማሳየት
ያሰፇረውን የንጉስ እና የንግስቷን ሞት በሚከተሇው መሌኩ በመቀየር ሴራ ከታሪኩ የሚሇይበትን መንገዴ
ቀሇሌ አዴርጏ ያሳየናሌ፡፡
ታሪክ - “ ንጉሱ ሞተ፡፡ ከንጉሱ ሞት በኋሊ ንግስቲቱ ሞተች፡
ሴራ - “ ንጉስ ሞቱ፡፡ በንጉሱ ሞት ሀ዗ን የተነሳ ፣ ንግስቲቷ ታማ ሞተች፡፡”

በሁሇቱ መካከሌ ያሇውን ግንኙነት ስናጤን ከሊይ እንዯተገሇፀው በሴራ ውስጥ ምክንያትና፣ ምክንያትን
ተከትል ዯግሞ የተከሰተ ውጤት ሲኖር ፣ በታሪኩ ውስጥ ግን የሁነቶች ቅዴመ ተከተሌ ብቻ ነው ያሇው፡፡
ሴራ ከታሪኩ ጋር ብቻ ሳይሆን ከግጭት ጋርም ቁርኝት አሇው፡፡ ግጭት ራሱን የቻሌ አሊባ ቢሆንም
ሴራው የተዋቀረና የተስተካከሇ ይሆን ዗ንዴ ሚና ስሊሇው ሴራን በማጏሌበት ዯረጃ የሴራ አካሌ አዴርገን
እንወስዯዋሇን፡፡ እንዯሚታወቀው በተውኔት ውስጥ የተሳለ ገፀባህሪያት ወዯ ግጭት ይገባለ፡፡ ከግጭቱ
ሇመውጣት በሚያዯርጉት ጥረትም ከአንዴ ሁነት ወዯላሊ ሁነት ምክንያት ሊይ በተመሰረተ መሌኩ ሽግግር
ያዯርጋለ፡፡ እየተፇጸመ ያሇው ታሪክም ምክንያታዊ በሆነ መሌኩ እየተቀጣጠሇ ይጓዚሌ፡፡ ይህ ሂዯት ከሊይ
እንዲነሳነው የታሪክን የምክንያትና ውጤት ትስስር ስሇሚያሳይ ሴራ ይፇጠራሌ፡፡
በአጠቃሊይ ፌንታሁን እንግዲ (1992) እንዯሚለት “ በዴርጊቶች መካከሌ ያሇ የቅዴመ ተከተሌ ቁርኝት
፣ የቁርኝቶች ተአማኒነት እና የሚያስከትለት ውጤት ፣ የውጤታቸው ምክንያት ተገቢነት እና ይሁንታን
ሴራ እንሇዋሇን”
የሴራ ምንነትን ይህን ያህሌ ካየን የምንቀጥሇው ወዯሴራ አይነቶች ነው፡፡

የሴራ አይነቶች ምን ያህሌ ናቸው? እስቲ ከዙህ በታች በሰፇረው ቦታ ሊይ

አይነቶቹን ዗ርዜርሌኝ፡፡
--------------------------------------------------------------------------------------------------
--------------------------------------------------------------------------------------------------
--------------------------------------------------------------------------------------------------
------------------------------------------------------------------------------------------------

37
የተሇያዩ ዜርዜሮች እንዲስቀመጥክ ተስፊ አዯርጋሇሁ፡፡ በዜርዜሮችህ ውስጥ ከሚከተለት አራት ነጥቦች
ቢያንስ ሁሇቱ ሉኖሩ እንዯሚችለም እገምታሇሁ፡፡ አይነቶቹን ሊሰፌርሌህ፡፡
ሀ. ሌቅ ሴራ
ሇ. ጥብቅ ሴራ
ሏ. ነጠሊ ሴራ
መ. ጥምር ሴራ
እነዙህ አራቱ አይነቶች በተናጠሌ ራሳቸውን ችሇው ቢቆሙም በጥምርት ሌናያቸው የሚገባበትም ሁኔታ
አሇ፡፡ ካሊቸው ባህሪ የተነሳ ሌቅ እና ጥብቅ ሴራዎች በአንዴ ወገን፣ ነጠሊና ጥምር ሴራዎች ዯግሞ በላሊ
ወገን ሉታዩ የሚገባቸው ናቸው፡፡ ተውኔቶቹም ሌቅ ወይም ጥብቅ ሴራ ይ዗ው ሉዋቀሩ ፤ በአወቃቀራቸውም
ነጠሊ ወይም ጥምር ሴራን የመያዜ ባህሪያት ሉኖራቸው ይችሊሌ፡፡ አሌፍ አሌፍ ከአራቱ ወጣ ባሇ መሌኩ
ሴራ አሌባ ተውኔቶችም ሉኖሩ ይችሊለ፡፡ ሆኖም በአብዚኛዉ የሚያጋጥሙን ተውኔቶች ከሊይ ከተጠቀሱት
አራት የሴራ አይቶች ውስጥ የተወሰኑትን ስሇሚይዘ ከጥምር የጋራ ባህሪያቸው ተነስተን አራቱን የሴራ
አይነቶች ሇመተንተን እንሞክራሇን፡፡

3.1.1 ሌቅ እና ጥብቅሴራ

ሌቅ እና ጥብቅ ሴራ ማሇት ምን ማሇት ነው

-----------------------------------------------------------------------------------------------------
-----------------------------------------------------------------------------------------------------
-------------
በሌቅ እና በጥብቅ ሴራ መካከሌ ምን አይነት ሌዩነቶች አለ?
-----------------------------------------------------------------------------------------------------
-----------------------------------------------------------------------------------------

ሌቅ እና ጥብቅ ሴራዎች በአንዴ ተውኔት ውስጥ የታሪኩ ምክንያትና ውጤት ዯምቆ ከመታየቱ አኳያ
የሚያጋጥመውን የሴራ መዋቅር የሚያመሇክቱ የሴራ አይነቶች ናቸው፡፡
ሌቅ ሴራ የሚባሇው በብዚት በቧሌታይ የተውኔት አይነት የተሇመዯ የሴራ አይነት ነው፡፡ በዙህ የሴራ
አይነት በተዋቀረ ተውኔት ገፀባህሪያቱ የሚናገሩት ፣ የሚያዯርጉት እና ላሊው ስሇነሱ የሚናገረው
የተአማኒነት ጥያቄ የሚያስነሳ ነው፡፡ ገፀባህሪያቱም በርከት ብሇው ስሇሚቀርቡ አሳማኝ በሆነ ሁኔታ
እያንዲንዲቸውን ሇመሳሌ አያመችም፡፡ አብዚኛውን ጊዛም በታሪኩ ውስጥ እነዙሁ በርካታ እና የዋናውን
ገፀባህሪ ቦታ ሉይዘ የማይችለ ገፀባህሪያት ጏሌተው ስሇሚወጡ የታሪኩ ምክንያታዊ ተያያዥነት የሊሊ
ይሆናሌ፡፡ ሀሳቦች ይበታተናለ፡ ወዯ ማእከሊዊ የታሪኩ ጭብጥ የሚያመሩ መንገድችም ዜግ ይሆናለ፡፡ እናም
የታሪኩ አንዴነት እና ትስስር የጠበቀ አይሆንም፡፡ ይህም ሴራውን ሌቅ ያሰኘዋሌ፡፡

38
ሌቅ ሴራ ጠንካራ የምክንያትና ውጤት ጣጣ የላሇበት የሴራ አይነት ነው፡፡ አንዴ ነገር የተከሰተው በዙህ
ምክንያት ነው ብሇን እንዲናምን የሚያዯርጉ በርካታ ነገሮችንም በውስጡ ይይዚሌ፡፡ ሌቅ ሴራ ባሇበት
ተውኔት በተውኔቱ ውስጥ ያለ ታሪኮች ብዘውን ጊዛ የተሳሰሩ አይሆኑም፡፡ ምናሌባት እያንዲንደ የተውኔቱ
ንኡሳን ታሪኮች የመተሳሰር አጋጣሚ ቢኖራቸው እንኳን ትስስራቸው ሌሌ ነው፡፡ አንባቢን /ተመሌካቹን
የሚያሳምንም አይሆንም፡፡
ሌቅ ሴራ ያሇው ተውኔት በመዴረክ የቀረበ እንዯሆነ ፇጣን የሆነ የትዕይንት ሇውጥን
እናስተውሌበታሇን፡፡ እያንዲንደ ንኡስ ታሪክ የተፇፀመበት ቦታ እና ጊዛ በጣም የተሇያየ ይሆናሌ፡፡ ወይም
ጥቂት ቦታ ሊይ የተፇጸመ ከሆነ ዯግሞ በፌጥነት እየተቀያየረ የሚቀርብበት ሁኔታ ያጋጥማሌ፡፡ ይህም ታሪኩ
እየተቆራረጠና አንደ ከአንደ ትዕይንት ሳይተሳሰር እንዱያሌፌ ያዯርገዋሌ፡፡ በአጠቃሊይ ሌቅ ሴራ በተውኔቱ
ታሪክ ውስጥ ያለ ትስስሮች በጠንካራ ምክንያት ሊይ የተገነቡበት ፣ የታሪኮቹ ትስስር እጅጉን ሌሌ የነበረ፣
በዙህም ምክንያት የታሪኩ ማብቂያ (የሚዯረስበት ውጤት) አሳማኝ የማይሆንበት የሴራ አይነት ነው፡፡
ጥብቅ ሴራ ተቃራኒ ባህሪ ያሇው የሴራ አይነት ነው፡፡ ይህ የሴራ አይነት በአሳማኝ የታሪክ ቁርኝት
አሳማኝ የታሪክ ማብቂያን (ውጤትን) የምናይበት ነው፡፡ በዙህ የሴራ አይነት አንደ ንኡስ ታሪክ ከላልቹ
ንኡሳን ታሪኮች ጋር በጥብቅ የምክንያትና ውጤት ትስስሮሽ የተገመዯ ነው፡፡ እያንዲንደ ታሪክ ከላልች
ታሪኮች ጋር በጥብቅ የሚተሳሰርበት መንገዴ አሇው፡፡ ያሌተቆራኙ እና ብቻቸውን የተተዉ ንኡሳን ታሪኮች
አናይበትም፡፡ ምክንያቱም በዙህ የሴራ አይነት በተዋቀረ ተውኔት ውስጥ እያንዲንደ ታሪክ ከላሊው ጋር
ተገምድ አንዴ ውጤትን ሇማሳየት ይሞከርበታሌ፡፡
በጥብቅ ሴራ ወስጥ የሚገኙ ገፀባህሪያት በሌቅ ሴራ እንዯተዋቀረ ተውኔት ብዘ አይዯለም፡፡ እያንዲንደ
ገፀባህሪ የሚተገበረው አንዲች ነገር ስሊሇው ብቻ ነው በተውኔቱ ውስጥ የሚካተተው ስሇሆነም ገፀባህሪው
በተውኔቱ ውስጥ ባይኖር ክፌተት ከተፇጠረ ብቻ ነው የተውኔቱ አካሌ የሚሆነው፡፡ ያለት ገፀባህሪያትም
የሚፇጽሟቸው ተግባራት ሁለ ሇዋናው የታሪኩ ውጤት ፊይዲ ይኖረዋሌ፡፡ ተአማኒነት ያሊቸውን ገፀባህሪያት
በበርካታው የምናገኘውም በዙህ የሴራ አይነት በተዋቀረ ተውኔት ውስጥ ነው፡፡
በዙህ የሴራ አይነት ተበዋቀረ ተውኔት የትዕይንት ሇውጦች ፇጣን አይዯለም፡፡ በጣም የተዯጋገመ
የጊዛና የቦታ ሇውጥ ብዘ ጊዛ አይታይም፡፡ ይህ ሆኖም ከተገኘ የታሪኩ ሁኔታ ሲያስገዴዴና ሇታሪኩ አካሄዴ
አስፇሊጊ ሲሆን ብቻ የሚፇጸም ይሆናሌ፡፡ በአጠቃሊይ ጥብቅ ሴራ በአሳማኝ የምክንያትና ውጤት ትስስር
የተዋቀረና ተዯራሲውን የማሳመን ብቃት ያሇው የሴራ አይነት ነው፡፡
3.1.2 ነጠሊ እና ዴምር ሴራ

ነጠሊ እና ዴምር ሴራ ምን ማሇት ነው?

-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
በነጠሊ እና ዴምር ሴራ መካከሌ ምን ሌዩነቶች አለ?
-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
-----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
39
ሴራ ነጠሊ እና ዴምር ተብል ሇሁሇት የሚከፇሇው በውስጡ ከተካተቱ ታሪኮች የነጠሊነት እና የብዘነት ባሀሪ
በመነሳት ነው፡፡ ነጠሊ ሴራ የሚባሇው ስሙ እንዯሚያመሇክተው የተውኔት ታሪኮቹ በአንዴ ውስን ጉዲይ ሊይ
ብቻ የሚያጠነጥኑ ሆነው ሲገኙ ነው፡፡ በተውኔቱ ውስጥ የሚዯረጉ ማናቸውም አይነት እንቅስቃሴዎች
ትኩረታቸው በታሪኩ ነጠሊ ጉዲይ ሊይ ብቻ ሲሆን፣ ገፀባህሪያቱ በታሪኩ ውስጥ ያሊቸው ስፌራና፣
ስፌራቸውን ተከትሇው የሚያዯርጉት ጉዝ ወዯ አንዴ አቅጣጫ ብቻ ሲሆን ሴራው የነጠሊ ሴራነት ባህሪ
ይሊበሳሌ፡፡

ቀዯም ሲሌ ካየናቸው ሌቅ ሴራና ጥብቅ ሴራ ውስጥ ሇነጠሊ ሴራ

የሚቀርበው የትኛው የሴራ አይነት ነው?ሇምን ?
-----------------------------------------------------------------------------------------------------
-----------------------------------------------------------------------------------------------------
-----------------------------------------------------------------------------------------------------
-----------------------------------------------------------------------------------------------------
----------------------

ሇጥያቄው ጥብቅ ሴራ ነው ብሇህ ምሊሽ በመስጠት ምክንያትህን በአግባቡ የዯረዯርህ ይመስሇኛሌ፡ ትክክሌ
ነህ፡፡ ብዘውን ጊዛ አንዴ ሴራ ነጠሊ የመሆን ባህሪ በኖረው ቁጥር ሌቅ ከመሆን ይሌቅ ጥብቅ ሴራ የመሆን
እዴለ ከፌ ይሊሌ፡፡ ዯበበ (1973፣23) እንዯሚሇው “ይህ አይነቱ ሤራ (ነጠሊ ሴራ) በተዯራቢ አንዲንዳ ሌቅ፣
ብዘ ጊዛ ግን ጥብቅ ሴራ ሉሆን ይችሊሌ፡፡ ዋናው ነገር በተውኔቱ ዉስጥ የሚከናወኑት ታሪኮችና ዴርጊቶች
ስሇአንዴ የተወሰነ ነገር ወይም ሁኔታ መሆን አሇባቸው፡፡”
ዴምር ሴራ የነጠሊ ሴራ ተቃራኒ ነው፡፡ ይህ የሴራ አይነት በባህሪው ከአንዴ የበሇጡ ሴራዎችን
በውስጡ አቅፍ ይይዚሌ፡፡ በተውኔቱ ውስጥ አንዴ አብይ ሁላም ሌናተኩርበት የሚገባና ታሪኩን በሚገባ
የሚይዜሌን ሴራ ይኖርና ይህንን አብይ ሴራ ፇር የሚያስይዜሌን፣ የሚያጏሇብቱሌን ላልች ሴራዎች ሲኖሩ
ተውኔቱን ባሇ ዴምር ሴራ ሌንሇው እንችሊሇን፡፡ ዯበበ (1973፡24) ይህንን የሴራ አይነት በሚከተሇው መሌኩ
ይገሌፀዋሌ፡፡

ይህ አይነቱ ሴራ በተዯራቢ አንዲንዳ ጥብቅ ብዘ ጊዛ ግን ሌቅ ሲሆን ይችሊሌ፡፡ ይህ ሴራ

ስሙ እንሚያመሇክተው ሁሇት ሴራዎችን ይይዚሌ አንዴ አቢይ ሴራ ላሊ ንኡስ ሴራ
አቢዩም ሆነ ንኡስ ሴራው በውስጣቸው ብዘ ታሪኮች ይኖራቸዋሌ፡፡ ንኡስ ሴራው ከአቢይ
ሴራው ጋር ቁርኝነት አሇው- አንዴነት፡፡ የጠበቀ ግን አይዯሇም-የከረረ፡፡ አቢይ ሴራው በንኡስ
ሴራው የሚዯምቅበት ጊዛ አሇ-የሚጏሊበትም፡፡ የሚወዯዴርበትም ጊዛ አሇ፤ የሚነጻጻርበት፡፡
ከሊይ እንዯ ተጠቀሰው ዴምር ሴራዎች ባሊቸው ተወኔቶች ውስጥ ያለ አብይና ንኡስ ሴራዎች ትስስር
ሉኖራቸው ይገባሌ፡፡ የትስስራቸው መጠን መሊሊትና መጥበቅ እንዯተጠበቀ ሆኖ የተሳሰሩ መሆናቸው ግን
መ዗ንጋንት የሇበትም፡፡ ይህም በመሆኑ ግንኙነት የላሊቸ ሴራዎች ተሰባስበው አንዴ ተውኔት ሉፇጥሩ
አይችለም፡፡ በዙህ መሌክ የተቀረፀ ተውኔትቶች በአንዴ የአጭር ሌብወሇዴ መዴብሌ ውስጥ እንዲለ የተሇያዩ

40
ታሪኮች ብቻ ነው ሌናያቸው የምንችሇው፡፡ ተውኔቱን ወጥ እና አንዴ ተውኔት ከሆነ የግዴ አብይና ንኡስ
ሴራዎቹ የተሳሰሩ መሆን እንዲሇባቸው መረዲት ይገባሌ፡፡
ከሊይ በሁሇት ንኡሰ ክፌልች ካየናቸው ሌቅ ሴራ ጥብቅ ሴራ፣ ነጠሊ ሴራ እና ዴርም ሴራ ውጭ ሴራ አሌባ
የሆኑ ተውኔቶችም አለ፡፡ ዯበበ (1973) እና ፊንታሁን(1997) እንዯሚጠቅሱትም የዙህ አይነት ሴራ አሌባ
ተውኔቶች እንዱፇጠሩ ምክንያት ከሚሆኑ ጉዲዩች አንዯ ፀሏፉ ተውኔቶች የሚከተለት የተፇጥአዊነት
የአጻጻፌ ስሌት ነው፡፡ ከሊይ ከጠቀስናቸው የተውኔት ባሇሙያዎች አንዯ ፌንታሁን (1993፡78) እንዯሚገሌፁት
‹‹በተፇጥሯዊነት የአጻጻፌ ስሌት ህይወት እንዲሇ ተገሌብጦ መቅረብ አሇበት እንጂ ተመርጦና እንዱሁም
ተጊጦ መቅረብ አይኖርበትም፡፡ ተውኔታዊ ሴራዉን በተመሇከተም የጠበቀ መሌኩ እንዱዋቀር አያስፇሌገም፡››

የሴራ አሌባ ተውኔት ተመሌካቶችም የህይወት አንኳር ክፌልች ተመርጠውና ተሇይተው ስሇማይቀርቡሊቸዉ
፣ ትኩረት ነጥቡም የሚያሰፊርበት ቦታ ባሇመኖራቸው ስሇተወኔቱ ምንነት ጥያቄ ቢቀርብሊቸው ምንም ምሊሽ
ሉሰጡ አይችለም፡፡ ተውኔቱን ተመርኩ዗ው ሉገሌጹ የሚችለት ነገር ቢኖር ስሇላልች አሊባውያን ወይም
መዋቅራዊ ጉዲይ ብቻ ሲሆን ይችሊሌ (ዯበበ፣1973)፡፡

4. ቃሇተውኔት
ቃሇተውኔት በአራተኛ ዯረጀ የምናሳየው የተውኔት አሊባ ነው፡፡ ቃሇ ተውኔት ውስጥ ጉሌህ ቦታ ያሇው አሊባ
ከመሆኑ ባሻገር ከላልች የነጽሐፌ ዗ውጏች ተውኒትን የምሇይበት ነው፡፡

ቃሇተውኔት ምንዴን ነው;

–––––––––––––––––––––––––––––––––––––––
–––––––––––––––––––––––––––––––––––––––
–––––––––––––––––––––––––––––––––––––––
ቃሇ ተውኔት ስሇምን የተውኔት አሊባ ሆነ;

–––––––––––––––––––––––––––––––––––––––
–––––––––––––––––––––––––––––––––––––––
––––––––––––––––––––––––––––––––––––––

ቃሇተውኔት በተወኔት ውስጥ ካለት የቋንቋ አጠቃቅሞች አንዯኛውና ዋነኛዋው እንዯሆነ እንዯገሇጽክ
ይሰማኛሌ፡፡ ትክክሌ ነኝ; በተውኔት ውስጥ በዋነኛነት ሁሇት አይነት የቋንቋ አጠቃቀሞች አለ አንዯኛው
ቃሇተውኔት ሲሆን ሁሇተኛው የመዴረክ እንቅስቃሴ መግሇጫ ቋንቋ ነው፡፡ በቅዴሚያ ስሇመዴረክ
እንቅስቃሴ መግሇጫ ጥቂት ብሇን ወዯ ስሇ ቃሇ ተውኔት እናነሳሇን፡፡

የመዴረክ እንቅስቃሴ መግሇጫ የፀሏፉ ተውኔቱ የቋንቋ አጠቃቀም የሚታይበት ፣ ተውኔት ሲመዯረክ
መቼቱን ባገና዗በ ሁኔታ ገፀባህርያቱ የሚያዯርጉትን ሁኔታ የሚጠቁም፣ ከዚ በ዗ሇሇ ስሇገፀባህርያቱ የተገን
ባህሪያቱ አካባቢያዎ ሁኔታ ጥቁምታየሚሰጥበት ቋንቋ ነው፡፡ በዙህ የቋንቋ አጠቃቀም ፀሏፉ ተውኔቱ የራሱን
የቋንቋ አጠቃቀም ሉያሳይ ይችሊሌ፡፡ ብዘ ጊዛም ይህ ጽሐፌ በተውኔቱ ጅማሬ ሊይ ፣ ከዙህም በ዗ሇሇ

41
በቃሇተውኔቱ መጀመሪያ፣ መካከሌ ወይም መጨረሻ ሊይ የገፀ ባህሪያቱ እንቅስቃሴና ላልቸ ሁኔታዎች
ሇማሣየት በቅንፌ ሉቀመጥ ይችሊሌ፡፡ ከዙህም ውጪ በተውኔቱ ውስጥ የምናገኛቸውን የቋንቋ አጠቃቀሞች
ቃሇ ተውኔት እንሊቸዋሇን፡፡
ቀጣዩ የተውኔት ቅንጫቢ የተወሰዯው ከፊንታሁን እንግዲ ሽርገጤ ተውኔት ነው፡፡ ከተውኔት
ቅንጫቢው ውስጥ የትኛው ቃሇተውኔት የትኛውስ የመዴረክ እንቅስቃሴ መግሇጫ እንዯሆነ እንመሌከት፡፡

ሸርገጤ፡- እንዱህ የከፊ ንዳት ሲገጥመኝ ፣ ጥቃት ሲገባኝ ፣ ከጭንቅሊቴ ወዯ አንገቴ

የሚመሇሰው ዯም እንዯ ቧንቧ ውሃ እየተንዟቀዟቀ ሲወርዴ የሚሰማኝ ይመስሇኛሌ፡፡
ይኼኔ ታዱያ አይኔን ካሰፇጠጠኝ አይመሇስም፡፡ ‹‹ፌም እስኪመስሌ የጋሇን ቢሊዋ
ከሚንቀሇቀሌ እሳት አውጥተህ ንከስ ንከስ›› ያሰኛሌ ወይም ‹‹ካርታ ሙለ የጏረሰ መትረስ
አንሰተህ እንዯ ውሃ ጥም ባንዴ ትንፊሽ ሽምጥጥ አዴገህ ጠጥተህ ክርትም›› በሌ ይሇኛሌ፡፡
ሰው መዯብዯብ ከጀመርኩ ዯግሞ እንዯ ስጋ መትሬ መትሬ ካሇቀኩት አርካታ አሊገኝም፡፡
(ከአቻምየሇሽ ሊይ አፊጥጠው) ተናገሪ ያሇፇው ቅዲሜ ከምሣ በኋሊ ጉሇላ ሆቴሌ የገባሽው
ከማን ጋር ነበር;… መቸም አያዩብኝም ወይም አይሰሙብኝም በሚሌ ፇሉጥ ሌስሽ ተሸፌኖ
ነው ወይም በስህተት የተዯረገ አስቀያማ ዴርጊት; /መሌስ ባሇማግ ኘታቸው ዯጋግመው
ይሸነቁጧታሌ፡፡/ ዚሬ ምዴር ከፌ ሰማይ ዜቅ ብሇው በገናኙ እውነቱን ሳትናገሪ አሇቅሸም!!…
እርካብሽ - /ከጓዲ የሻይ ጀበናና ብርጭቆዎች ይዚ ትገባሇች/ ኸረ እባክዎን እርስዎ ሰውዬ በጧት
አይበሳጩ፡ ሌጅቱንም አያስቀይሞዋት፡፡
ሸርግጤ - /በሚያምባርቅ ጽምጽ /በሌጄ ጉዲይ ጣሌቃ እንዱተገቢበኝ የምፇቅዴሌሽ
አንዲይመስሌሽ!
እርከብሽ- እባክዎትን በስመአብ ይበልና፣ ዲቦም ይቁረሱ ፣ ሻሂም ይቅመሱ፡
ሽርግጤ - የሇም በቃኝ እግዛሏብር ይስጥሌኝ፡፡ ዚሬ የጧት ቁርሴን የምቋዯሰው የገዚ ሌጄን
በመግረፌ ነው፡፡ /ወገቧን ይዚ በመገረም ስታሰተውሊቸው አይተው ይገሊምጧትና/ በይ
ያመጣሽውን መሌስሽ ያዥና ዗ወር በይሌኝ፡…
ከተውኔት ቅንጫቢው ውስጥ የቱ ቃሇተውኔተ የትኛው ዯግሞ የመዴረክ እንቅስቃሴ መግሇጫ እንዯሆነ
ጠቆም; ጥሩ ነው፡፡ ከዙህ በታች የተቀመጡት ብቻ በቅንጫቢው ውስጥ የመዴረክ እንቅስቃሴ መግሇጫ
ተዯርገው ሲወሰደ፣ ላልቹ ግን ቃሇተውኔቶች ናቸው፡፡

በቅንጫቢው የተጠቀሱ የመዴረክ እንቅስቃሴ መግሇጫዎች

 ከአቻምየሇሽ ሊይ አፌጥጠው
 መሌስ ባሇማግኘታቸው ዯጋግመው ይሽነቁጧሌ
 ከጓዲ የሻይ ጀበናና ብርጭቆ ይዚ ትገባሇች
 በሚያምባርቅ ጽምጽ
 ወገቧን ይዚ በመገረመ ስታስተውሊቸው አይተው ይገሊምጧትና

ከሊይ እንዯተመሇከትናቸው የመዴረክ እንቅስቃሴ መግሇጫወች ብዘውን ጊዛ በቅንፌ ውስጥ የሚቀመጡ

ሲሆን፣ አሌፍ አሌፍ ዯግሞ የጽሐፌ አይነቱ ከቃሇተውኔቱ በተሇየ የጽሐፌ አይነት እንዱቀመጥ ይዯረጋሌ፡፡

42
የመዴረክ እንቅስቃሴ መግሇጫዎች የገንባህሪያውን ሁሇንተናዊ እንቅስቃሴ ከመግሇጽ ባሻገር ‹‹ ጊዛ ቦታ፣
ዴርጊት፣ እንስቅቃሴ፣ መውጣትና መግባት፣ ግባተ ፣ ዴምጽና የመዴረክ ቁሳቁስ ፣ አሌባሳት፣ አካሊዊ አቋም፣
ስነፌጥረታዊ ሁኔታን፣ ውስጣዊ አስተሳሰብን›› የመናሇት አሇማ አሊቸው፡፡ በዙህም አሊማቸው አንዴ ተውኔቱ
ሲመዯረክ ተሳታፉ የሚሆኑ አባሊተ በሙለ ተውኔቱን በእነዳት ባሇ ሁኔታእንዯሚያ዗ጋጁ እንዯሚተውኑትና
መቼቱን እንዯሚፇጥሩ መነሻ ይሰጣቸዋሌ፡፡ የመዴረክ እንቅስቅሴ መግሇጫው በተገቢ መሌኩ የስፇረበት
ተውኔትን ሇመመዴረክም ያን ያህሌ አስቸጋሪ የማይሆነው ከሊይ በተጠቀሱት ሁኔታዎች ነው፡፡

ቃሇተውኔት በአንዴ ተውኔት ውስጥ የተሳለ ገፀባህርያት ከአንዯበታቸው አፌሌቀው የሚናገሩት ምሌሌስ
ነው፡፡ የተውኔቱ አሇም ሰዎች ወይም ሰው አከሌ አካሊት በዜርው፣ በግጥም ወይም በግጥምና በዜርዉ
የሚያዯርጉት ንግግር ቃሇተውኔት ይባሊሌ፡፡ ምንም እንኳ በዙህ ዗መን የሚቀርቡ ተውኔቶች በዜርው
የመቅረብ ባህሪ ያሊቸው በመሆኑ ቃሇተውኔቱ ዜርው በሆነ መሌኩ /ቀዯም ሲሌ እንዲየናው ቅንጫቢ/
የሚቀርብ ቢሆንም ቀዯም ባለ ዗መናት የሚቀርቡ ተውኔቶች ሊይ ግን ግጥማዊ ምሌሌሶችን እናስተውሊሇን፡፡
የሚከተሇው ከ ከበዯ ሚካኤሌ /1957፣42/ የትንቢት ቀጠሮ የተወሰዯ የተውኔት ቅንጫቢ ሇግጥማዊ
ቃሇተውኔት ጥሩ ምሳላ ሉሆን ይችሊሌ፡፡
ንጉስ
ትንቢቱን ሲናገር አፌ አንዯበቱ
የገነነ ነበር ኃይሇኛና ብርቱ፡፡
ወታዯር
እንዱህ መሇፌሇፊ አፌን እንዱህ ከፌቶ
ምናሌባት እንዲይሆን ምንምን ጠጥቶ
ንጉስ
ስካርስ አይዯሇም አፌ ያስታውቃሌ
እያዲር ሲያስቡት ይህ ነገር ይዯንቃሌ
ወታዯር
ከየት እንዲመጣው ይህንን ፇጠራ

ሉጠይቅ ይገባሌ በህግ ምርመራ

ንጉስ
ይህንን መመርመር ሞኝነት ነው ከንቱ
በኮከብ ብራና ተጽፎሌ ማሇቱ
ሇዙህ አይዯሇም ወይ; ሏሰት የማሇ ሰው
ይገባሌ ጥበቡን አውቆ ሲመሇሰው
ወታዯር
የትንቢቱ ነገር ቢሆንም የከፊ
ውሽት ነው እሊሇሁ የዙህ ሰው ሌፌሇፊ

43
ቃሇ ተውኔት የአንዴ ተውኔት አንኳር ነጥብና የላልች ተውኔት አሊባውያንም መገሇጫ በመሆኑ ሲፃፌ
ጥንቃቄ ያስፇሌገዋሌ፡፡ በ዗ርፈ የተሰማሩ ባሇሙያዎች /ዯበብ፣ ፊንታሁን፣ 999፣ ብሩክ፣/ ቃሇተውኔት
ቀጣዮቹን ባህሪያት የተሊበሰ ሉሆን እንዯሚገባ ሀሳብ ያቀርባለ ፡፡

1. ቁጥብነት ያሇው ሉሆን ይገባሌ፡፡

ተወኔት በባህሪ ከግጥም ጋር የሚመሳሰሌበት ባህሪ አሇው፡፡ ይህም ቁጥብነት ነው፡፡ በአንዴ ተውኔት ውስጥ
የሚጻፌ ቃሇተውኔት በጥቂት ቃሇት ብዘ የመግሇጽ አቅም ሉኖረው ይገባሌ፡፡ ሇዙህም የተንዚዚ የቋንቋ
አጠቃቀምን መጠቀም፣ አሊስፇሊጊ ሀሳቦችን ማጨቅ የሇብንም፡፡ ተውኔት በጥቂት ጊዛ ብዘ የሚባሌበት ጥበብ
ስሇሆነ ባይገሇጽ የማያጏዴሌ ሀሣብ ብቻ ይቀርብበታሌ፡፡
2. ግሌጽነት ሉኖረው ይገባሌ
ግሌጽነት የላሇው ሀሳብ እንዲሌተጠቀሰ ሀሳብ ይቆጠራሌ፡፡ ሇዙህ ዯግሞ የቃሇተውኔቱ ግሌጽና ቀሊሌ መሆን
ይኖርበታሌ፡፡ አብዚኛው የተውኔቱ አንባቢ ወይም ሲመዯረክ የሚያይ ተመሌካች ሉረዲው በሚችሌ መሌኩ
ቃሇተውኔቱ መቅረብ መቻሌ አሇበት፡፡ ዯበበ/1973፡4/ እንዯሚሇው መሌኩ ‹‹ተዯራሲያኑ ከባዴና ጥሌፌሌፌ ያሇ
ቃሇ ተውኔቶችን ሲሰሙ ገፀባህሪይውን /ተዋናዩን/ እስቲ አንዯ ጊዛ ቆይ አሁን ያሌከው አሌገባኝ ሉለት
አይችለም፡፡ ይህን የቲያትር ዗ሌማዴ አይፇቅዯውም በፌጹም፡፡… ስሇዙህም ተውኔቱ ከተዯራሲው የራቀ
ይሆንና ፀሏፉ ተውኔቱ ራሱ ከራሱ ጋር ብቻ የሚነጋገርበት ሆኖ ያሌፊሌ፡፡ ስሇሆነም ተውኔቱ በወጉ
ሇተዯራስያን እንዱዯርስ የግዴ ግሌጽነት ሲኖረው ይገባሌ፡፡

ከዙህ በታች የሰፇረው የተውኔት ቅንጣቤ ፀጋዬ ገብረ መዴህን (1977፣79-80) ከተረጏመው
ሀምላት ተውኔት የተቀነጨበ ነው፡፡ ምሌሌሱን አንብበህ ምንም እንኳን ቅንጫቢ ተውኔት ቢሆንም
ግሌጽ ስሇመሆኑ እና አሇመሆኑ ሀሳብህን በማስረጀ አስዯግፇህ አቅርብ

ሃምላት
ሇምንዴነው ያሰፇሇግሺኝ፣ እናት አሇም; ይኸው መጣሁ፡፡
ንግስት
እቅጩን ሌንገርህ ሃምላት፣ አባትክን በዴሇኸዋሌ፡
ሃምላት
እቅጩን ሌንገርሽ አነቺም፣ አባቴን በዴሇሽዋሌ፡
ንግስት
ይህንኑ እኮ ነው የምሌህ ፣ ምንዴ ነው ይኸ አጉሌ መሌስ;
ሃምላት
ይህንኑ እኮ ነው የምሌሽ ፡ምንዴ ነው ይኸ አጉሌ ጥያቄ;
ንግስት
እንዳት ሃምላት; እንዳት;
44
 ሃምላት
የምን እንዳት እንዳት ነው እሱ፡
ንግስት
እናትህ እኮ ነኝ እኔ ፡ ፡ እናትክ; ረሳኸኝ እንዳ/
ሃምላት
እንዳት አባቴን አርጌ; ምን ባረግ ነወ እምረሳሽ; ንግስቲቱ አይዯሇሽ እንዳ; ምን
ቆርጦኝ ነው ምረሳሽ;
ንግስት
… አይ ተወው እንግዱያስ ተወው፡፡ ክነኝያው የሚያፊጡህ ይምሰሌህና ያስወተወተህ…
/ትነሣሇች/
ሃምላት
ነይ ፡ ፀጥ ብሇሽ ተቀመጭ ፡፡ ከዙህ ውሌፌጥ እንዯትይ ጏዲሽ በመስተዋት እፇትሽ ፣
አፊጥጨሽ እስከታጡ፡
ንግስት
እኮ ምን ሌትሆን;… ግዯሇኝ ፣ ግዯሇኝ ኧረ፡
ጰልኔዎስ
ኧረ ጏበዜ ኡ፡ኡ፡ኡ በለ፣… ያገር ያሇህ /ኡ/ኡ
ሃምላት
… ውሻ ; ሌክስክስ ውሻ አስረሻሌ፣ ውሻ ;ሌክስክስ አሌወዴም፡
-ጰልኔዎስን መጋረጀ ውስጥ ይወጋዋሌ
ንግስት
… ምንዴ ነው እሱ ያረከው፡
ሃምላት
አንቺ ንገሪኝ ምንዴ ነው; ንጉስ ነው;
ንግስት
ኧረ ምንዴ ነው ያረከው (የምን ጥዴፉያ) የምን ሃጢያት፡
ሃምላት
መቼም አይብስ ካንቺ ኃጢአት
ባሌ ገዴል ወንዴሙን ከማግባት፡

3 በተቻሇ መጠን አረፇተነገሮች አጫጭር መሆን አሇባቸው

በተውኔት ውስጥ ያሇን ቃሇ ተውኔት ተመሌካች በቀሊለ ሉረዲው የሚችሌ መሆን አሇበት፡፡ ከዙህ አኳያ
በተቻሇ መጠን አረፌተነገሮቹ አጫጭር መሆን ይጠበቅባቸዋሌ፡፡ ይህ ሲሆን ተዋናዩም በቀሊለ
ሉያስተውሳቸውና በቀሊለ ሉናገራቸው ተዯራሲውም ባሇሰሇቸ ስሜት ሉከታተሊቸው ይችሊሌ፡፡ የተውኔቱን
ዴርጊት በማፌጠን ረገዴም አስዋጽኦ ይኖራቸዋሌ፡፡
በቃሇተውኔት ውስጥ ያለ አረፌተ ነገሮች በረ዗ሙ ቁጥር ቀዴሞ የተጠቀሱ ሀሳቦች እየተ዗ነጉ ይመጣለ፡፡
ጭብጦች ይረሳለ፡፡ (የማይገባ ቢሆንም) ብቅ እያሇ ገፀባህሪቱን ከባህሪያቸው የማውጣት እዴለ እየሰፊ

45
ይመጣሌ፡፡ በዙህ ሁለ ምክንያት ተውኔቱ ዯካማ እየሆነ ይመጣሌ፡፡ ስሇሆነም በቃሇተውኔት ውስጥ ያለ
አረፌተነገሮች አጫጭር እንዱሆኑ ይጠበቅባቸዋሌ፡፡

4 ከገፀ ባህሪያቱ ስብዕና ጋር የሚዋሀዴ የቋንቋ አጠቃቀም ሉኖረው ይገባሌ

ቃሇተውኔት ገፀባህሪያቱ ከፀሏፉ ተውኔቱ የቋንቋ አጠቃቀም ተሊቀው ራሳቸውን የሚገሌፁበት ነው፡፡
እንዯገፀባሪያቱ ስብዕና የቋንቋ አጠቃቀማቸውም የተሇያ እንዯሚሆን ይጠበቃሌ፡፡
በእውኑ አሇም ህጻንና ሽማግላ ተመሳሳይ የቋንቋ አጠቃቀም እንዯማይኖራቸው ሁለ በተውኔት ውስጥም
የተሇያየ የቋንቋ አጠቃቀም እንዱኖራቸው ይጠበቃሌ፡፡ ገበሬና ወታዯር ምሁርና ያሌተማረ፣ ሀኪምና ኢንጀነር፣
ከተማና ገጠሬ፣ ጨካኝና ሩህሩህ፣ ሞኝና ብሌጥ.. የቋንቋ አጠቃቀማቸው የተሇያየ እንዯመሆኑ መጠን
በተውኔት ውስጥ ያለ ገፀባህሪያት ሁለ ተመሣሣይ አይዯለምና የተሇየ ንግግር እንዱናገሩ ያስፇሌጋሌ፡፡
ፀሏፉው ተውኔቱም በተቻሇ መጠን የሱን የቋንቋ አጠቃቀም ገፀባህሪያቱ ሊይ መጣሌ የሇበትም፡፡ እንዯገፀ
ባህሪያቱ ባህሪ እና ማንነት ሁለም የየራሱ የቋንቋ አጠቃቀም በቃሇተውኔቱ ሊይ እንዱያንፀባርቅ ፀሏፉ
ተውኔቱ በእጅጉ ጥረት ማዴረግ ይጠበቅበታሌ፡፡

ይህ ከጌትንት እንየው (200፣ 46-47) እቴጌ ጣይቱ ታሪካዊ ተውኔት የተወሰዯ የተውኔት ቅንጫቢ ከገፀባሪያቱ
ስብዕና ጋር የተዋሀዯ የቋንቋ አጠቃቀም አሇው አንዳት; የተውኔት ቅንጫቢውን ካነበብህ በኃሊ አስረዲ፡፡
ሳሉምቢኒ የተኘው ገፀባህሪ ጣሌያናዊ መሆኑን ጠቆመ ሊዯርግህ እወዲሇሁ፡፡
ሳሉምቢኒ- ኦ… ፇትሌወርክ
ፇትሇ- (በፇገሌታ እያየችው) አቤት ሲኞር ሳሉምቢኒ
ሳሉምቢኒ- ይሄ ብቻ ተታው ባክሽ
ፇትሇ- ኧረ እኔ ይቅርብኝ (በመሸኮርመም አየት አርጋው ትስቃሇች) እስክራሇሁ እባክዎ
ሳሉምቢኒ- ሰከረው በካ (አገጯን ያዜ እያዯረገ) ኖ ኘሮብላም፣ ሽግር የሇም ፇትሌወርክ፡፡ ሲ;
ተኮሊ- በቅናት ስሜት) የሇም፣ ይበቃታሌ ሲኞር ሳሉምቢኒ
ሳሉምቢኒ - አቶ ተኮሊ፣ አንተ ሇምን ሁሌጊዛ፣ ፇትሌወርክ ቁትትር ያበዚሌ;
ፇትሇ -አይ፣ ተኮሊ እወነቱን ነወ፡፡ መጠጥ ሇሴት ሌጅ በአገራችን ነውር ነወ ‹‹ የሴት ጠጪ
የግመሌ ፇንጩ›› ሲባሌ አሌሰሙም;
ሳሉምቢኒ -እኔ አሌሰመቶም ምን ማሇት ነው;
ፇትሇ- ሰካር በእኛ በሴቶች ሊይ አያምርብንም
ሳሉምቢኒ- (ተነስቶ እየተጠጋት) ምን ይወዲሌ አንቺ;
ፇትሇ- (ገዴገዴ ሲሌ) ኧረ በመዴኒያሇም ፣ እሊይ ሊይ እንዲይወዴቁ ፡ ይቀመጡ እባክዎ…
ሳሉምቢኒ- (ብርጭቆዋን አንስቶ እየሰጣት) ባክዎ አንዴ ብቻ፡ ይቺ ብቻ ተቺው … ባክዎ
ፇትሌወርክ…
የሳሉምቢኒ የቋንቋ አጠቃቀም ከፇትሇ ጋር ይመሳሰሊሌ;
ሁሇቱ የሚናገሩት ቋንቋ ቢያንስ በአማርኛ አፌን በመፇታት እና ባሇመፌታት መካከሌ ያሇውን ሁኔታ ያገና዗በ
መሆኑን ሳታጤን አሌቀረህም የቋንቋ ተናጋሪው ባህሌ ከማወቅና ካሇማወቅ ጋር በተያያ዗ም ሁሇቱም በተሇያየ
የቋንቋ አጠቃቀም እንዯሚናገሩ ማየት ይቻሊሌ፡፡

46
5. ሇዚ ያሊቸውን የቋንቋ አጠቃቀሞች መጠቀም
ገፀባህሪያቱ የሚመሊሇሱዋቸው ቃሇተውኔቶች ሳቢ፣ አስዯሣችና ያሌተሰሇቹ መሆን አሇባቸው፡፡ አንዲንዴ
ቃሊተውኔት፡ ሀረጋትና አባባልች ሇረጅም ጊዛያት በተሇያዩ ሰዎች ከመነገራቸው የተነሳ ስንሰማቸው
/ስናነባቸው ስሌችት ይሇናሌ፡፡ ብዘ ሰዎች ሇብዘ ዗መናት የተጠቀሟቸው በመሆኑም ነትበዋሌ እነዙህን የነተቡ
የቋንቋ አጠቃቀሞች በቃሇተውኔት ውስጥ አሊስፇሊጊ በሆነ መሌኩ ማስገባት የቃሇ ተውኔቱን ሇዚ ሉጠፊው
ይችሊሌ፡፡

ከሊይ በተጠቀሰው መሰረት የነተቡ የቋንቋ አጠቃቀሞችን መቼም መጠቀም የሇብንም ማሇት
ነው; ሀሳብህን በአጭሩ አስፌር፡፡/
––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––
––––––––––––––––––––––––––––––––––––--
–––––––––––––––––––––––––––––––––––––

የነተቡ የቋንቋ አጠቃቀሞች በቃሇተውኔቱ ውስጥ መካተት የሚችለበት አንዴ አማራጭ ብቻ አሇ፡፡ በተውኔቱ
ውስጥ የቀረጽነው ገፀባህሪ በአነጋገር ዗ይቤው ወይም በባህሪው የነተበ የቋንቋ አጠቃቀም የመጠቀም ባህሪ
የሚታይበት ከሆነ ይኸው ገጸባህሪ ብቻ በቃሇተውኔቱ ውስጥ የነተበ የቋንቋ አጠቃቀም ሉኖረው ይችሊሌ፡፡
የቋንቋ አጠቃቀሙ የገፀባህሪው የተሇየ ባህሪ መገሇጫ ስሇሆነ በዙህ ረገዴ ፀሏፉ ተውኔቱ ይህንን የመጠቀም
ነፃነት ይኖረዋሌ፡፡ ከዙህ ውጪ ግን ገፀባህሪያቱ በሙለ ካሇ ባህሪያቸው ሇዚ አሌባ የቋንቋ አጠቃቀሞችን
እንዱጠቀሙ ማዴረግ አይገባም፡፡ እንዱያውም የገፀባህሪያቱ ባህሪ እስከፇቀዯ ዴረስ ዗ይቤያዊ የቋንቋ
አጠቃቀሞችን በቃሇ ተውኔቱ ውስጥ ማካተት ተውኔቱን ሳቢ በማዴረግ ረገዴ ጠቀሜታ ይኖረዋሌ፡፡

6. የንግግር ቃና /ዴምፅት/ ማሳየት

በተውኔት ውሰጥ ያሇ ቃሇተውኔት የዯብዲቤ ጽሐፌ አይዯሇም፡፡ ሰዎች የሚናገሩት ነው፡፡ ሰዎች የሚናገሩት
እስከሆነ ዯግሞ እንዯተናጋሪው ሁኔታ፣ እንዯንግግሩ ጭብጥ እና ስሜት በተሇይ ቃና/ዯምፀት የሚነገር ነው
የሚሆነው፡፡ ገፀባህሪው ሲዯሰት፣ ሲያዜን፣ ሲቆጣ፡ ወ዗ተ.. ተመሳሳይ ቃና አይኖረውም፡፡ የዴምጽ ቃናው
ተሇይቶ ሉካተት ይገባሌ፡፡ እንዯዙህም ሲሆን ነው የገፀባህነያቱን ስሜት ሌንረዲ የምንችሇው፡፡

7. አዴንአት የሚሰጥባቸውን ጉዯዮች በተገቢው ቦታ ማዴረግ

በቃሇ ተውኔት ውስጥ ገፀባህሪያቱ የሚናገሯቸው ንግግሮች ሁለ አዴንኦት የሚሰጥባቸው አይዯለም፡፡
አብዚኞቹ የገፀ ባህሪያት ንግግር አዴንኦት የሚሰጥባቸውን ጉዲዮች የሚያብራሩ ናቸው፡፡ ስሇሆነም አንዴ ፀሏፉ
ተውኔት ቃሇተውኔቱን ሲጽፌ ዋነኛው ነጥብ በማብራሪያው እንዲይሸፇን ጥረት ማዴረግ አሇበት፡፡ ይህ
እንዲይሆን የሚመከረውም አዴንኦት የሚሰጥባቸውን አረፌተነገሮች በየቃሇተውኔቱ መጀመሪው ወይም
መጨረሻ አረፇተ ነገር ሊይ ማስቀመጥ ነው፡፡

47
ከዙህ በታች ከጌትንት እንየው (200፣85) እቴጌ ጣይቱ ታሪካዊ ተውኔት የተወሰዯው ቅንጫቢ ስሇ ውጫላ
ውሌ አስራሰባተኛ አንቀጽ የሚያወሳ ነው፡፡ በዙህ ተውኔት አዴንኣት የተሠጠው የትኛው ሀሳብ ነው፡፡
አንቶኔሉ ፡- ያውካሌ እኔ፡፡ (ፇትሇወርቅን አየት ያዯርጋታሌ፡፡ ፇትሇ አይኗን ሰበር አዴርጋ፣
መሬት መሬት ታያሇች፡፡ እቴጌ ጣይቱ እንቶኔሉን እያዩ ፇገሌ ይሊለ) ፣ … ጃንሆይ
አንዴ ስህተት ፣ ማታሇሇሌ ተፇትራሌ፡፡ ይሄ ውሌ የኢታሉያ መንግስት በፌፁም
አይጠሊውም፡፡
ምኒሌክ- መቀበሌህ ፣ በመንግስትና በንጉስህ አምቤርቶ ስም ፉርመህ ማህተምህን
አኑረህበታሌ፡፡
አንቶኔሉ - (ዮሴፌን) ይሄ ከታፉ ነው.. እሱ እኮ ፣ ንጉስ
ኡምቤርቶ - ይሄ በአማርኛ የተሳፇ ውሌ አሊውከውም፡፡ የኢታሉያ መንግስት ይሄ
ውሌ አይቀበሇውም፡፡
ጣይቱ - በንጉስ ኡምቤርቶ ስም የተዋዋሌኸውን ይህን ሰነዴ መንግስትህ ካሇተቀበሇው፡ እኛም
የውጫ ላውን ውሌ አንቀበሇውም፡፡
አንቶኔሉ- እንዱት አይከበሌም እቴጌ; የውጫ ላውን ውሌ አንቀበሇውም፡፡
ጣይቱ - አናውቀውም፣ አንቀበሇውም፡ ውጫላ ሊይ ከጀንሆይ ጋር በተፇራረምበት የአማርኛ
የውሌ ሰነዴ ሊይ ‹‹ ኢትዬጰያ በኢጣሉያ ስር ታዯራሇች› .የሚሌ ቃሌ አይገኝበትም፡፡ አሇ
የምትሌ ከሆነ ያው አሳየን፡፡
በዙህ ቅንጫቢ የበሇጠ ትኩረት የተሠጠው ምንዴ ነው ትኩረት ነጥቡን (አዴንኦቱን) የያ዗ው ሀረግስ
በየቃሇተውኔቱ መነሻ ወይም መጨረሻ ሊይ ተጠቁሟሌ;

8. ቃሇተውኔት ስብከት መምሰሌ የሇበትም

ቃሇተውኔት የገፀባሪያት ምሌሌስ ውጤት ነው፡፡ በመሆኑም የስብከት ባህሪ ሉኖረው አይገባም፡፡ አንደ ገፀባህሪ
ብቻ ሇረጅም ጊዛ እየተናገር ላሊው አዲማጭ ብቻ ሆኖ መቅረት የሇበትም፡፡ በተቻሇ መጠን በቃሇተውኔት
ውስጥ ያለ ምሌሌሶች ተቀራራቢ ምጣኔ ሉኖራቸው ይገባሌ፡፡ ሇምሊላ ከሊይ ያየነው የተውኔት ቅንጫቢ ሇዙህ
ጥሩ ማሳያ ሉሆን ይችሊሌ፡፡ አንቶኔሉ፣ ጣይቱ ወይም ምኒሉክ ሇብቻቸው ንግግር ሲያዯርጉ አናስተውሌም፡፡
የሁለም ንግግር ተቀራራቢ ምጣኔ ያሇው በመሆኑ ታሪኩ ፇጣን አካሄዴ እንዱኖረው አዴርጓሌ፡፡

9 ቃሇተውኔቱን ከዴርጊተ ጋር የተቆራኘ ማዴረግ

ቃሇተውኔት ከሊይ እንዯተጠቀሰው ስብከት ማሇት አይዯሇም፡፡ በተውኔቱ ውስጥ የተሳለ ገፀባህሪያት
ሀሳባቸውን የሚያንሸራሽሩበት መዴረክ ነው፡፡ ሰው ዯግሞ ሀሳብን ሲያንሽራሽር የሀሳብ አሇመጣጣም፣ ንዳት፣
ግጭት ወ዗ተ ይከሰታሌ፡፡ በንግግር ውስጥ ሌዩ ሌዩ የፉት ገጽታ መሇዋዋጥ ሌዩ ሌዩ ዴርጊቶች ይኖራለ፡፡
ስሇሆነም በቃሇተውኔት ውስጥ የንግግርን ሁኔታና በዚ ውስጥ የተፇጠረውን እንቅስቃሴ የሚያመሇክቱ
ዴርጊቶች መጠቆም አሇባቸው፡፡ እነዙህ ዴርጊቶች በገፀባህሪው ንግግር ሉጠቆሙ እና በመዴረክ እንቅስቃሴ
መግሇጫ ዯግሞ ሉጠናከሩ ይችሊለ፡፡

48
10. ቃሇተውኔቱ ሴራውን የሚያራምዴ መሆን አሇበት
የተውኔት ታሪክ የሚራመዯዉ በቃሇተውኔት ነው፡፡ ስሇሆነም ቃሇተውኔት ሲጻፌ ሴራውን የሚራምዴ
መሆን አሇበት፡፡ አብዚኛዎቹ ተውኔቶች ሴራ ያሊቸው ከመሆኑ አንጻር ቃሇተወኔቴችም ከሴራው ጋር የጠበቀ
ዜምዴና ሉኖራቸው ይገባሌ፡፡
በቃሇተውኔቱ ውስጥ የሰፇሩ ሀሳቦች በተቻሇ መጠን ታሪኩን እያወሳሰቡ ተዯራሲውን ሉቆጣጠሩ
ይገባሌ፡፡ በተሇይ ቆም ብሇው የታሪኩን ፌስት ሉገቱት አይገባም፡፡ እያንዲንደ ቃሇተውኔት ሴራውን ወዯፉት
እየገፊ ተዯራሲን መቆጣጠር መቻሌ ይኖርበታሌ፡፡ ዯበበ (1973) እንዯሚሇውም ይህን የማያዯርግ ቃሇተውኔት
የተውኔትን ውዴ ጊዛ ይበሊሌ፡፡
ቀዯም ባለ ገጾች ከጠቀሰናቸው አስር ነጥቦች ባሻገር በፀሏፉ ተውኔትና መምህርነታቸው የሚታወቁት
መንግስቱ ሇማ (1964) የቲአትር ዴርሰት የአጻጻፌ ብሌሃት በተሰኘ ጽሐፌቸው አንዴን ጥሩ ቃሇ-ተውኔት
ሇመጻፌ ቀጣዮቹን አምስት ነጥቦች መገን዗ብ ያስፇሌጋሌ ይሊለ፡፡

1. ትርፌ፣ አጫፊሪ የሆነውን ቃሌ ሁለ ማስወጣት፣ መሰረዜ

2. የማያስፇሌገውን ዜርዜር ሁለ መቁረጥ
3. የሚነገረው አንዯ በዯንብ እንዱነገር፣ ያንኑ ግን አሇመዴገም፣ አሇመዯጋገም
4. ንግግሩ አንባቢን የሚያስቸግር፣ ምሊስን የሚያዯናቅፌ እንዲይሆን የቃሊቱ አሰካክ
ሇተመሌካች ጆሮ እንዲይከብዴ ማዴረግ
5. የጸፇውን ግንግግር መቃናት ወይም አሇመቃናት ሉያውቅ ሲፇሌግ፣ ዯራሲው ጽሁፌን
ሇአንዴ ቅርብ ጓዯኛው ያንብብሇት ሲያነብሇት ስህተቱንና ጉዴሇቱን እግረመንገደን
ዯራሲው ራሱ ሉያገኘው ይችሊሌ፡፡

ቃሇተውኔት ከሊይ በጠቀስናቸው ነጥቦች መነሻነት ሉጻፌ ይገባሌ፡፡ እንዯየሁኔታውም ከሊይ የተጠቀሱት ነጥቦች
ሇሶስቱም የቃሇተውኔተ አይነቶች) ምሌሌስ፣ ጎንታ እና ንባብ አዕምሮ) ሉያገሇግለ ይችሊለ፡፡

ሇመሆኑ በምሌሌስ፣ በጎንታ እና በንባብ አዕምሮ መካከሌ ያለትን ሌዩነቶች ሌታስረዲኝ

ትችሊሇህ; እስቲ ሌዩነታቸውን በአጭሩ ጥቀስሌኝ፡፡
–––––––––––––––––––––––––––––––––––––
–––––––––––––––––––––––––––––––––––––
–––––––––––––––––––––––––––––––––––––
–––––––––––––––––––––––––

49
ምሌሌስ ሁሇት እና ከዚ በሊይ የሆኑ ገፀባህሪያት የሚያዯርጉት የእርስ በእርስ የሀሳብ ሌውውጥ ነው፡፡ ይህ
የቃሇ ተውኔት አይነት ተ዗ውታሪ እና ብዘውን የቃሇተውኔት ቦታ የሚሸፌን ነው፡፡ እስካሁን ያየናቸው
ሁለም የተውኔት ቅንጫቢዎች ሇዙህ ጥሩ ምሳላ ሉሆኑ ይችሊለ፡፡

ንባብ አምምሮ (soliloque) ከምሌሌስ የሚሇይ የቃሇ ተውኔት አይነት ነው፡፡ ንባብ አእምሮ አንዴ ገፀባህሪ
(ተዋናይ) ከላልች ሰዎች ጋር ወይም ሰዎች ባለበት ቦታ የሚናገረው ንግግር አይዯሇም፡፡ ብቻውን ሆኖ ከራሱ
ጋር የሚነጋገርበት ቅርጽ ሲሆን በውስጣቸው ያሇውን ሀሳብ ሇመግሇጽ ፀሏፉ ተውኔቱ የሚጠቀምበት የቃሇ
ተውኔት አይነት ነው፡፡ በዙህም ምክንያት ከላልች የቃሇተውኔት ቅርጾች ተሇይቶ የሚታሰብ ነው፡፡ ብዘ
ጊዛም እንዯምሌሌስ አጭርና በሁሇትና ሶስት መስመሮች የሚያሌቅ ሀሳብን አይዜም፡፡

ፊንታሁ እንግዲ (2001-86-87) ንባብ አዕምሮ ያሇውን አጠቃሊይ ባህሪ እንዱህ ይገሌፀዋሌ፡፡ንባበ አዕምሮ አንዴ
ተዋናይ ብቻውን በመዴረክ ሊይ የሚያሰማው ንግግር ነው፡፡ ንባብ አዕምሮ ተዋንያን በጭንቅሊታቸው ወይም
በሌቦናቸው ውስጥ የሚያሰሊሰለትን ውስጣዊ ሃሳቦች ማሇትም ተንኮሌ፣ የዋህነትን፣ ምኞትን፣ ተስፌ
ማዴረግን ወይም ተስፌ ማጣትን በተመሇከተ የሰውን ሌጅ በሃሳብ አነውሇው አጣብቂኝ ውስጥ የሚከቱትን
ጉዲዮች በሌቡና ውስጥ ታምቀው ሇመያዜ ሳይችለ ሲቀሩ ሇተመሌካች ወይም ሇአዴማጭ ይፊ የሚወጡበት
የብቸኝነት የአነጋገር ስሌት ነው፡፡
ይህ ቅንጫቢ የተወሰዯው ከፀጋዬ ገብረመዴህን (1958፣19-20) የኮርሞ ሰው ተውኔት ነው፡፡ በተውኔቱ ውስጥ
ዋናው ገፀባህሪ ሞገስ ታናሽ ወንዴሙ አሞኛሌ ብል ሇመዴሃኒት መግዣ ብር ተቀብልት እንዯወጣ
የሚያቀርበው ቃሇተውኔት ነው፡፡

ትሁኔ ትታኝ ከመኮብሇሎ በፉት ሚስቴ ከመሄዴዋ በፉት ወ-ወፉፋ ነው ብሊ ጥሊኝ ከመሄዴዋ
በፉት.. ሇሌጆቻችንና ሇኛ አንገት ማስገቢያ የምትሆን ዚኒጋባ ቢጤ ሳሌቀሌስ ብዬ እታትር
ነበር…. አሁንም ሀሞቴ ፇሰሰ እንጂ ተስፊ አሌቆረጥኩም፡፡ … ያሁን ጥረቴ ዚኒገባ ሇመቀሇስ
ሳይሆን ተስፊ ሊሇመቁርጥ ነው፡፡… አዎን አሊማዬ ሁለ ሇመዯርጀት ሳይሆን ተስፊ
ሊሇመቁረጥ ብቻ ሆኖ ቀርቷሌ፡፡ ሀሞቴ እንኳ ቢፇስ የእማዬ ተግሳፅ ትዜ እያሇኝ አየታ዗ብኩ
እየሰገዴከት “ተኮሊ ግን” ሴትና ይልኝታ ያከበሩትን ነው እምታጠቃ አሇም በአ዗ነች ቁጥር
በሌቦናህ የላሇብህን ጉዴፌ በጥርጣሬ ውስጥህ በመፇሇግ ነው እንዲይሆን አርጋ
የምትጫወትብህ መፌጠጥና መጋተር ብቻ ነው እሚያዋጣ.›› ይሊሌ፡፡…
ያ-ያሇተኮሊ አይዝህ ያሇኝ አሌነበረም፡፡ እ-እግዙአብሔር እንኳ ጀርባውን ያ዗ረብኝ መሰሇኝ፡፡ የ-
የተጋሇጥኩ መሰሇኝ፡፡ ተ-ተኮሊ ግን ”አይዝህ ጋሼ” አሇኝ፡፡ ይሁንና ከዙያች እሇት ጀምሮ ከኔ
ሌብ ይሌቅ የሱ በጭካኔ ተዲፇነ፡፡ ከኔ ይሌቅ እሱ ሰው ፇራ ፣ ሸሽ ሰው አውሬ ነው ብል ራሱ
አውሬ ሆነ ፡፡ ተ-ተኮሊ…
ከሞገስ ንግግር ተነስተህ ሞገስ ምን እንዲስጨነቀው መገን዗ብ ችሇሀሌ;
ከሞገስ ንግግር ተነስተህ ሞገስ ምን እንዯሰጨነቀው መንገን዗ብ ችሇሀሌ; ንባብ አእምሮው የሚነግርህስ ነገር
ምንዴን ነው; የታሪኩን ሴራስ ሇማራመዴ የሚበጀ ይመስሌሀሌ; ከራስህ ጋር ተወያይበት፡፡

50
ጎንታ (aside) ላሊው የቃሇ ተውኔት አይነት ነው፡፡ አንዴ ገፀባህሪ (ተዋናይ) ላሊው ገፀባህሪ (ተዋናይ)
ሉሰማው በማይችሌ ቦታ እንዯቆመ ታዚቢ ተዯርጏ ስሇላሊው ወይም ስሇላልቹ የሚናገረውና ተዯራሲው ብቻ
እንዲዯመጠወ ተቆጥሮ የሚቀርብ የቃሇ ተውኔት አይነት ነው፡፡
ጏንታ … አንዴ ገፀባህሪ ወይም በመዴረክ ሲተረጏም አንዴ ተዋናይ በመዴረክ ሊይ አብረው
የሚተውኑት ተዋንያን እንዲሊዲመጡት ተቆጥሮ ተዋናዩ ላሊውን ተዋናይ ወይም ላልችን
ተዋንያን በማሳጣት፣ በመታ዗ብ፣ በመንቀፌ እና በአጠቃሊይ በመቃወም ሇተመሌካች
የሚነግርበት ወይም የሚያሳውቅበት ዗ሌማዴ ነው..;በ዗መነ--ተሃዴሶ ይህ ተውኔታዊ
዗ሌማዴ ጥቅም ሊይ ይውሌ የነበረው የገፀ ባህሪን ወይም የተዋናይ ውስጣዊ ስሜትን
ሇታዲሚው ሇማሳወቅ ነበር፡፡ ከአስራ ከ዗ጠኛው መቶ ክፌሇ ዗መን አንስቶ አሁን
እስከምንገኝበት ዗መን ግን ዗ሌማደ በጽንቃይና በቧሌታዩ ተውኔቶች ውስጥ በተመሌካች እና
እንዱሁም በአንባቢ ዗ንዴ ሳቅ ሇመጨመር ሲባሌ ጥቅም ሊይ ይውሊሌ (ፊንታሁን ፣2001-
174)፡፡

5 ጭብጥ
በዙህ ምዕራፌ በመጨረሻ የምናነሳው እና አምስተኛ የተውኔት አሊባ የሆነው ጭብጥ ነው፡፡

በተሇያዩ የስነጽሁፌ ትምህርቶች ውስጥ ስሇጭብጥ በተዯጋጋሚ እንዯተማርክ

፣ እንዯተወያየህ ይታወቃሌ፡፡ እነዚን ትምህርቶች በማስታወስ ስሇጭብጥ ጠቅሇሌ ያሇ
ሀሳብ አቅርብ፡፡

––––––––––––––––––––––––––––––––––
––––––––––––––––––––––––––––––––––
–––––– –––––––––––––––––––––––––––

ጭብጥ አካባቢያዊ እና ሁሇንተናዊ ተብል ሇሁሇት ይከፇሎሌ የሚሇውን ሀሳብ የሚያቀርበው ፊንታሁን
(2001-177) አካባቢያዊ ጭብጥ ወቅታዊ ሁኔታን መሠረት አዴርጏ የሚጻፌ እንዯሆነ ያስረዲሌ፡፡ በአንዴ
዗መን እና አካባቢ የተፇጠረን ነገር መነሻ በማዴረግ የሚፃፌ የተውኔት ጭብጥ አካባቢያዊ ጭብጥ ነው፡፡
ይህም በመሆኑ ተውኔቱ ተቀባይ የሚሆነው፣ ተዯራሲው በዚው ዗መን የኖረ እንዯሆነ ነው፡፡ ተውኔቱ
ከተጻፇበት ክሌሌና ዗መን ውጭ ያሇ ተዯራሲ በዙህ የተውኔት አይነት ብዘም አይዯመምም ተውኔቱም ከዚ
ወሰን ጊዛ በኃሊ ይከሰማሌ፡፡ በላሊ ቦታ ወይም በቀጣይ ዗መናት የመታየት እዴለም እጅግ ጠባብ ነው፡፡
ስሇሆነም ዗ሊቂነቱ አስተማማኝ ያሌሆነ ተውኔት ተዯርጏ ይቆጠራሌ፡፡ በአንጻሩ ሁሇንታዊ ጭብጥ የዙህ
ተቃራኒ ነው፡፡

ሁሇንታናዊ ጭብጥ የአሇማቀፊዊነት ባህሪ አሇው፡፡ በየ዗መኑ የተፇጠሩ ክስተቶች፣ ባህሌ፣ ጊዛ እና ቦታ

ሳያግዯው የሚታይ የተውኔት ጭብጥ፣ ሁሇንተናዊ ጭብጥ ነው፡፡ ሁሇንተናዊ ጭብጥ ባሇበት ተውኔት
የሚነሱ ርዕስ ጉዲዮች ሁለንም (አብዚኛውን) የአሇም ህዜብ በየትኛውም ቦታና ዗መን የሚያሳስቡ እና
የሚያወያዩ ጉዲዩች ናቸው፡፡ እንዯ ፌቅር፣ ጥሊቻ፣ ክብር፣ ዜና ወ዗ተ የመሳሰለት ጉዲዮች የዙህ የሁሇንታናዊ
ጭብጥ ማጠንጠኛዎች ናቸው፡፡
51
ሁሇንተናዊ ጭብጥ ያሊቸው ተውኔቶች በሰባዊ መሰረታዊ ባህሪያት ሊይ የሚያተኩሩ በመሆናቸው ዗መናትን
ተሻግረው ሲታዩ እንመሇከታሇን፡፡ በየሀገሩ ቋንቋ ተተርጉመው ሲቀርቡም ተቀባይነት አያጡም፡፡ ሇዙህም
በአማርኛ ቋንቋ የተተረጏሙትን እና ኤዱኘስ ንጉስ፣ ማክቤዛ እና ሏምላትን በምሳላትን ማንሳቱ በቂ ነው፡፡

ብዘውን ጊዛ ጭብጥ ፀሏፉዉ ያስተሊሇፇው አብይ መሌክት ነው ወይስ ተዯራሲው የተረዲው አብይ መሌክት
ነው; የሚሇው ጥያቄ ሲያወዚግብ እንመሇከታሇን፡፡ አንተ የትኛውን ትዯግፊሇህ; ሇምን; ወይስ የተሇየ አተያይ
አሇህ;

ጭብጥ አዕምሮአዊ ጉዲይ እንዯመሆኑና ጭብጥን ከአንዯ ተውኔት ውስጥ ሇማውጣት የቀዯመ እውቀትና
ሌምዴ ተፅእኖ ከመፌጠሩ አኳያ የአንዴ ተውኔት ጭብጥ እከላ ያሇው ብቻ ነው ሇማሇት አያስችሌም፡፡
እያንዲንደ ወገን ጭብጥ ነው ሊሇው ጉዲይ ከተወኔቱ በቂ አስረጂዎችን ማሳየት ከተቻሇው ፣ ከራሱ እውቀትና
ሌምዴ ተያያዥ ሀሳቦችን እያጠቀሰ ማስረዲት ከቻሇ፣ የመ዗዗ውን ”ጭብጥ” እንዯ ተውኔቱ ጭብጥ
ሌንቆጥርሇት እንችሊሇን ቢያንስ ላሊ በአሳማኝ ሁኔታ ቀርቦ የነበረውን ማስረጃ የሚያጣጥሌ ወገን እኪመጣ፡፡
መሌመጃ
ይህን ትእይንት ካነበብክ በኃሊ ያለትን ጥያቄዎች እንዯጥያቄው አይነት በአግባቡ መሌስ፡፡

ትእይንት 4
ተጫኔ በተከራየው ቤት አዱስ አበባ (ትዜታ)፡፡
የሚሇጥቀው የትዜታ ትርኢት ነው፡፡ ተጫኔ ማዕዴ ሊይ ነው፡፡ በፇረንጅ ሥርዓት የፇረንጅ ምግብ
እየበሊ አሁንም ሰዓቱን ያያሌ፡፡ ኮት አሌዯረበም፣ ክራቫት አሊሠረም፣ የቤት ጫማ ሰክቷሌ፡፡ ፉቱ
ከሪዜና ከጢም ፇጽሞ ነፃ ነው፡፡
ተጫኔ፣ ያበሻ ቀጠሮ ማሇት እገዜሙ ዗ንዴ አሇች ምሳ እንበሊ አሌኩት ሰባት ሰዓት ተኩሌ ሆኗሌ፡ ገና
አሌመጣም፡፡ (በር ይነኳኳሌ) ግባ ገዜሙ ጊዛ አሳሌፇሃሌ፡፡ ሳያሌቅብህ ዴረስ፡፡
዗በኛው ይገባሌ በዕዴሜ መሀከሇኛ የሆነ ጥሬ ባሇገር ነው ግን ብሌጠት አያጣም፡፡
዗በኛ፣ ጌታዬ አን ዴ ሽማግላ በጧት የመጡ ዯጅ ተጏሌተዋሌ እርስዎን ካሊየሁ፡፡
ተጫኔ፣ ስማቸውን አሌነገሩኝም፡፡ ጌቴቸ ሰሜን ያውቁታሌ ይሊለ፡፡
ተጫኔ (ይጮሀሌ) ወይ መከራ ፡ የስንቱን ሽማግላ ስም ሊውቅ ነው እንግዱህ ፡ መሌኩ ምን
ይመስሊሌ;
዗በኛ፡ ረ዗ም ቀጠን ያለ ናቸው፣ ሸበቶ፡፡
ተጫኔ ዕዴሜውስ;
዗በኛ፣ ጠና ያለ ናቸው፡፡ ከሰባ ያንሣሌ; ከሩቅ አገር መጣሁ ይሊለ ከባሇገር፡፡
ተጫኔ፡ ጉዲዩ ምንዴ ነው;
዗በና፣ ጉዲዩ የሇኝም አለ፡ የርስዎን የጌቶችን ዓይንዎን ሇማየት ብቻ ነው አለ፡፡ መንገዴ መቷቸዋሌ
ጌታዬ ፣ እግራቸው አቧራ ሇብሷሌ ተሰነጣጥቋሌ፡፡
ተጫኔ፡ ወዱያ አባርሌኝ፡፡ ሇሥራ ፇት ጊዛ የሇኝም፡፡ የሇም በሌ ተጫኔ ናዜሬት ሄዯዋሌ በሌ፡፡
዗በኛ፡ ብዬአቸው፡ አሁን በመኪና ሲገባ አይቼዋሌሁ እያለ ዴርቅ አለብኝ፡፡ ዯሞ የቸገረኝ ነገር አሇ
ተጫኔ፡ ምን;
዗በኛ፡ ከፇቀደሌኝ ሌንገርዎ-- ሽማግላው የሚለትን፡፡
52
ተጫኔ ወይ ጠጣ ፡ ምንዯነው ነገሩ ተንፌሰው ይውጣሌ፡፡
዗በኛ፡ ኧረ ከበዴ ያሇ ነገር ነው የሚናገሩት
ተጫኔ ምን ይሊሌ
዗በኛ፣ አባት አባትዎ ነኝ ይሊለ፡፡
ተጫኔ (ብው ይሊሌ በቁጣ) ቀጣፉ ነው፡፡ አባት የሇኝም፡፡ አባቴ ገና ደሮ ሞቷሌ፡፡ ሇባንዱራው ሇነፃነቱ
ሲዋጋ ዯሙን አፌሷሌ፡፡ አጥንቱን ከስክሷሌ የማንንም አጭበርባሪ ስብከት ወሬ ብሇህ
ማምጣትህ አንተ ክፈኛ ዯፇርከኝ በወንጀሌ ሊስቀፇዴዴህ እችሊሊለ ትሰማኛሇህ; አባት የሇኝም
ሞቷሌ ነው የምሌህ ያባባን ነፌሱን ይማረው፡፡
዗በኛው፡ (ሳይዯነግጥ ይሸቆጠቆጣሌ) እኔም ሇሽማግላው ነገሬአቸዋሇሁ፡፡ የጌቶች አባት በማይጨው ጦርነት
ከጣሌያን ሲዋጉ ሞተዋሌ ታሊቅ ፉታውራሪ ታሊቅ አርበኛ ነበሩ ብዩ አስተባብያሇሁ፡፡ ሽማግላው አይሰሙም
ወንዴሜ አባቱ እኔ ነኝ አሇሁ ይኸው እዙህ በሕይወት እገኛሇሁ ይሊለ፡፡ ምናሌባም የጌቶች ክርስትና አባት
እንዯሆኑ;
ተጫኔ የሇኝም ስሌህ ክርስትና አባትም የሇኝም፡፡ እሱም ሞቷሌ፡፡
዗በኛ፣ የንስሏ አባትስ; ሻሽ ቢጤ ሸብ አርገዋሌ፡፡
ተጫኔ፣ (ብዴግ ይሌና ያፇጥበታሌ) የንሰሏ አባት ይዤ አሊውቅም፡፡
዗በኛ፣ እንግዱያስ ጌታዬ ይቅርታ ያዯርጉሌኝ ሽማግላው አጠራጥረውኝ ነው፡፡
ተጫኔ፣ ሰማኝ፡፡ አሁን ስሇቀባጠርከው ሁለ ያንዴ ወር ዯሞዜ ቀጥቼሃሇሁ፡፡ በሌ አሁን እያየሁህ ሂዯና
ቀስ ብሇህ ሽማግላውን ከዙህ ግቢ አስወጣ፡፡ እምቢ ካሇህ በደሊ ነርተው፡፡ ሁሇተኛ ዜር ቢሌ
ካንተ ነው ጠቤ፡፡ ወዬውሌህ
዗በኛ፣ (ዯንገጥ ይሊሌ) ኧረ ምን ገድኝ ጌታዬ;አሊዯርሳቸውም፡፡ (እየተነጫነጨ ይወጣሌ)
መ዗዗ኛ ሽማግላ የሰው ዯሞ዗ ሉያስቆርጡ ነው ሳይ ጨንቃቸው በሰው እንጀራ ይገባለ;
ተጫኔ ሇጥቂት ሴኮንዴ በመስኮቱ ወዯ ውጭ ያይና ተመሌሶ ምሳ መብሊቱን ይቀጥሊሌ፡፡
ወዱያው በር ይመታሌ፡፡ ገዜሙ ይገባሌ፡፡ የገዜሙ ጠቅሊሊ አኳኳኑ በመጀመሪያው ትርኢት
እንዲየነው ያሇ ነው ብቻ ሌጅነት አሇው፡፡
ተጫኔ እስካሁን ምን አ዗ገየህ; ቅረብ፡፡ ምን የመሰሇ የድሮ አሮስቶ እንዯሚጠብቅህ አታውቅም፡፡
ያውሌህ ወንበር፡፡
ገዜሙ፣” አሌቀመጥም፣ መብሌ አሊሰኝም፡፡ እቢሮ ሳሇሁ ርቦኝ ነበር፣ እዙህ ስዯርስ አንጀቴ ቁሌፌ
አሇብኝ፡፡ (በክፌለ እየተ዗ዋወረ የግዴግዲ ሥዕሌ ይመሇከታሌ)
ተጫኔ፣ ተው ይሻሌሃሌ፡ ሆዴ ባድ አይወዴም፡፡
ገዜሙ፣ በጓዲዬ ጉዲይ ገባ አትሇኝም፡ ዗በኛህን ተቆጣወ፡፡ ምን የመሰለትን አረጋዊ ሲያንገሊታ
ዯረስኩበት፡፡ ባሌዯርስሌቸው ባፌጢማቸው ተዯፌተው ነበር፡፡
ተጫኔ፣ ተወው እባክህ ዯግ አዯረገ፡፡ ሇማኙ አስቸግሯሌ፡፡
ገዜሙ፤ ‹‹ ሌጄ ነው ሌጄ ነው ፡ ሠው አንዴዬ ያውቀዋሌ አንዴ ሌጄ ነው፡ ›› እያለ ሲጮሁ ነበር፡፡
ተጫኔ (ወዱያው አይመሌስም አጥንት ይግጣሌ) ስሙን ጠይቀኸውዋሌ;
ገዜሙ አቶ ሳህለ እባሊሇሁ አለኝ፡፡
ተጫኔ፣ አውቀዋሇሁ፣ ዴሮ ከጣሌያን በፉት ያባቴ በቅል ያዥ ነበር፡፡
አሁን ይኸው እንዯምታየው፣ እሌም ያሇ ሰካራም ሆኗሌ፣ አሌኮሉስት፡፡ ሇመጠጫ ገን዗ብ
ካሌወሇዴክ ነው የሚሇው ነጋ ገን዗ብ ጠባ ገንዜብ ነው፡፡ ሰሌችት ይሌሃሌ፡፡ ፉት ፉት እሰጠው
ነበር፡ የደሮውን እያስታወስኩኝ፡፡ አሁን ግን ገና ዯጃፉን ሲረግጥ በ዗በኛ አባርራሇሁ፡፡ ይህ
ጭካኔ አይምስሌህ፡፡ ሇራሱ ብዩ ነው፡፡ ገን዗ብ ብሰጠው ካቲካሊ ይጋተበታሌ፡፡ ሇራሴው ብዬ ነው

53
 ሇነፌሴስ፣ በሰማይ ቤት መጠየቅ አሇ፣ ፌርዴ አሇ፡፡ ሇአሌኮሉስት ገን዗ብ መሇገሥ ሇታመመ
ሰው መርዜ ማቅመስ ነው፡፡ (አፈን በጠረጴዚ መሃረብ ጠርጎ ገበታ ይነሳሌ)
‹‹ሇተባባሰው ማጭዴ አታውሰው›› የሚሇው ያባቶቻችን ምሳላ ትሌቅ ቁም ነገር ያ዗ሇ መሆኑ
መረዲት አሇብህ፡፡
ገዜሙ፣ (በምፀት ጥርሱን ብሌጭ በማዴረግ) ታዱያ መሌካችሁን ምን እንዱህ አማሰሇው;
ተጫኔ፣ ምን ማሇትህ ነው ; አይገባኝም፡፡ የሚማሰሌ ወጥ ነው፡፡
ገዜሙ፣ ይቅርታ፡፡ መሌካችሁን ምን አመሳሰሇው; ማሇቴ ነው፡፡ ሽማግላው ቁርጥ አንተን ናቸው፡፡
አንተም ሌክ አርጎ ሊየህ የሳቸው ፍቶ ነህ፡፡
ተጫኔ ይኸ ምኑ ያስገርማሌ; አንዴ ቀን በሇንዯን ከተማ ሌክ አንተን የሚመስሌ ሰው ዓይኑ ነው
ጥርሱ፣ አፌንጫው ጆሮው ሳየቀር፣ ከነአሳሰቁ ከናረማመደ ቁርጥ አንተን የሆነ ፇረንጅ
አጋጥሞኝ ነበር፡፡ ሌዩነቱ በቆዲ ቀሇም ብቻ ነው፣ እሱ ነጭ አንተ ጥቁር፡፡(ሶፊ ሊይ ጎሇሌ ይሌና
የጠገበ ሆደን እየዯባበሰ ቀበቶውን ፇታ ያረጋሌ ጥርሱን በሰንጥር ይነቃቅሳሌ) መሌክ አታሇይ
ነው መመሳሰሌ መዚመዴን አያሰከትሌም፡፡
ገዜሙ፣ በዙህ አያያዜ ሽማግላው በብስጭት ቢሞቱ አያስገርምም፡፡
ተጫኔ እሺ፣ ምን አርግ ነው የምትሇኝ;
ገዜሙ ሇምን ሊንዱት ዯቂቃ አታነጋግራቸውም; ሲምለ ሲገ዗ቱ በጀሮዬ ሰምቻቸዋሇሁ፡፡ ‹‹አይኑን ብቻ
ሌየው ፣ ቤሣ ቤስቲን ብዬ አሊስቸግረውም›› ነው የሚለት፡፡
ተጫኔ፣ ሽማግላው ፈዝ ነው ተወው ፡፡ አንዲንዳ ዯግ ሇመሠራት ጨካኝ መሆን የሚያስፇሌግበት ጊዛ
አሇ፡፡ ሇሱ የሚሻሇውን የማውቀው እኔ ነኝ፣ አንተ አይዯሇህም፡፡
ገዜሙ፣ ምን እንዱህ ያስጨክንሃሌ; ሽማግላው ላሊው ቢቀር ዴኃ ናቸው፡፡
ተጫኔ፣ (ካንገቱ ቀና ይሌና ሶፊው ሊይ ቁጭ ይሊሌ፡፡ ብዴግ ይሊሌ) ዴኃ ዴኃ የሚለ ሰዎች
እንዯሰሇሇቹኝ ያንገፇግፇኝ የሇም፡፡ ብሇህ ብሇህ አንተም ከነዙህ ተዯምረሃሌ፡፡ ዴሃ ዴሃ-ዴሃ
ይሊለ፡፡ ዴህነት ምንዴ ነው መሌኩ ምን ይመሰሊሌ; ቢሊቸው የሚመሌሱትን ያጣለ፡፡ ዴህነትን
አይተውት አያውኩም፡ እኔ አይቼዋሌሁ፡ ቀምሼዋሇሁ፡፡ አባቴ በማይጨው ከሞተ በኃሊ እናቴም
ተዯገሙ፡፡ አንዴ ዗መዴ አሌተፇረኝም፡፡ ዴህነትን ብቻ አይዯሇም ጌትነትም በሌጅ ነቴ
አይቼዋሌሁ፣ ከጠሊት በፉት፡፡ ያባቴ ዋርዲ ሳሙና በቅል ከነመረሽቷ፣ ቡል ያባቴ ፇረስ፣ አባቴ
የሚያሲዘት ብረት የሚያከትልት ሰራዊት ፣ ያሽከሩ የባሪያው ብዚት ያ ሁለ አሁን ትዜ
ይሇኛሌ፡፡
ገዜሙ ፣ እሱን ተወዉና ይሌቅ ሽማግላው ርቧቸዋሌ መንገዴ መቷቸዋሌ፡፡
ተጫኔ ሰው ዴሀ ዴሀ እያሇ ከንፇሩን ይመጣሌ፡፡ ሲያሊግጥ ዴሃውን “የኔ ቢጤ” ይሇዋሌ የኔ ጋዯኛ፡፡
አንጀቴን ያራሰው በርናንዴሾ ብቻ ነው ፣ የእንግሉዘ ዯራሲ፡፡ አንዶ ተመጻዲቂ ወይ዗ሮ ባጋጣሚ
ታገኘዋሇች፡፡ ፣ “ሚሰተር በርናንሾ መጽሏፌትህን አንብቤ እጅግ ፇንዴቄአሇሁ፡፡ ዴሆችን ምንኛ
ብትወዲቸው እንዯዙህ አዴርገህ አሳምረህ ስሇነሱ ችግር ስሇነሱ ጭንቅ መጻፌህ; ”አሇችው፡፡”
ነገሩ እንዯዙያም አይዯሌ፣ እሜቴ›› አሇ ቢርናንዴሾ፡፡ “ዴሀ አሌወዴም፡፡ እንዱያውም እንዯ ዴሀ
የምጠሇ ነገር በዓሇም የሇም፡፡ ዴሆችን ጥሌት አዴርጌ ስሇምጣሊ አንዲቸው ሳይቀሩ ከገፀ ምዴር
እንዯጠረጉ ነው ሌፊቴ” አሊት ይባሊሌ በርናንዴ፡፡ አሌተሳሳተም፡፡
ገዜሙ፣ (በምፀት ሳቅ ራሱን ይወ዗ውዚሌ) አይ ላሊ ወዮ ላሊ፡፡ ያሇነውን ታሰኘዋሇህ፡፡ እሱ ያሇው ዴህነት
ካሇም ሊይ ይጥፊ፡፡ አንተ የምትሇው ዴሀ ይጥፊ፡ (በር ይመታሌ ዗በኛው ይገባሌ፡፡)
዗በኛ፣ ጌታዬ፡ በስንትና ስንት ትግሌ ከያኔ ሽማግላ ተገሊገሌኩኝ፡፡ እንዲፊቸው ቢዯረግሌን ዲግመኛ ዜር
አሌሌም ብሇዋሌ፡
መ ጋ ረ ጃ፡

54
የማገና዗ቢያ ነጥቦች
የሚከተለትን የማገና዗ቢያ ነጥቦች በመመርመር በምታውቀው ሊይ የ // ምሌክት አዴርግ፡በማታውቀው
ዯግሞ የ /ጨ/ ምሌክት አዴርግና ነጥቡን ወዯኃሊ ተመሌሰህ አንብበው፡፡

 ሰሇተውኔት አሇባውያን አስፇሊጊነት አብራራሇሁ…………………………………

 ስሇተውኔት ገፀባህሪያት ቀረጻ ማብራራት እችሊሇሁ…………………………..
 ቃሇ-ተውኔት ሲጻፌ መከተሌ ስሇሊብኝ ጉዲዮች መግሇጽ እችሊሇሁ……………
 በምሌሌስ እና በንባብ አዕምሮ መካከሌ ያሇውን ሌዩነት ማብራራት እችሊሇሁ……..
 በጎንታ እና በንባብ አዕምሮ መካከሌ ያሇውን ሌዩነት አብራራሇሁ……………….
 የአንዴ ተውኔት ጭብጥ በማን ሉታወቅ እንዯሚችሌ አስረዲሇሁ……………….
 በሴራና በታሪክ መካከሇ ያሇውን ሌዩነት አብራራሇሁ……………………………
 የተውኔት መቼት ከሌቦሇዴ መቼት የሚሇይበትን ባህሪ እገሌጻሇሁ………………
 በዴርጊት መግሇጫ እና በቃሇተውኔት ቋንቋ መካከሌ ያሇውን ሌዩነት አብራራሇሁ…

ግሇ ፇተና -ሶስት
የሚከተለትን ጥያቄዎች ካነበብክ በኃሊ ፣ ትክክሇኛ ሃሳብ የያ዗ዘት “እውነት” ሀሰተኛ ሀሳብ ያየዘትን
ዯግሞ “ሀሰት” በማሇት መሌስ፡፡

1. የዴርጊት መግሇጫ ቋንቋ እና የቃሇ-ተውኔት ቋንቋ አጠቃቀሞች የተሇያዩ

ናቸው
2. ቃሇ-ተውኔት ሲጻፌ በተቻሇ መጠን ረ዗መ ማሇተ አሇበት፡፡
3. የአንዴን ተውኔት ጭብጥ ተመሌካች ሲያውቀው ይችሊሌ፡፡
4. ሴራ የዴርጌቶች ቅዯም ተከተሌ ብቻ የሚገሌጽበት የተውኔት አሊበ ነው፡፡
5. የተውኔት ገፀባህሪያት የእውነት አሇም ሰው ባህሪ ሉይዘ አይገባም፡፡
6. የተውኔት መቼት በተቻሇ መጠን ውስን የመሆን ባህሪ ሉኖረው ይገባሌ፡፡
7. አስተኔ ግፀባህሪያት ብቻ ባለበት ተውኔት ፣ የተውኔቱን ሴራ ሌሌ ይሆናሌ
8. ተውኔት በግጥም ቅርጽ ሉቀርብ ይችሊሌ፡፡
9. አካባቢያዊ ጭብጥ ያሊቸው ተውኔቶች ዗መን ተሻግረው ሉታዩ ይችሊለ፡፡
10. በቃሇተውኔት ውሰጥ አንዴኣት የሚሰጠው ጉዲይ በአርፌተ ነገሩ መካከሌ
ይቀመጣሌ፡፡

55
 ምዕራፌ አራት
4. የተውኔት መዋቅር
መግቢያ
ውዴ የዙህ ኮርስ ተከታታይ በዙህ ምዕራፌ ሊይ የምንነጋገረው ተውኔቶች ስሇሚከፊፇለበት መዋቅር ነው፡፡
በቅርጽ ዯረጃ አንጻራዊ በሆነ መሌኩ ሰፊ ያሇ ስሇሚሆን ሌቦሇድች በምዕራፌ እንዯሚከፊፌለት ሁለ
ተከፊፌል ይቀመጣሌ፡፡ ይህንንም የተውኔት መዋቅር በሚሇው በዙህ ምዕራፌ እንመሇከተዋሇን፡፡
የተውኔት ዋነኛ የመዋቅር ክፌልች ገቢር እና ትዕይንት በመባሌ በሁሇት ይከፇሊለ፡፡ ገቢር በውስጡ
ትዕይንቶችን ያቅፊሌ አንዴ የተውኔት ክፌሌ በገቢር እና በትዕይንት የሚከፊፌሌበት ምክንያት ያሇ ሲሆን
በዙህ ምዕራፌም ትኩረት የሚዯረግበት ይኸው ጉዲይ ይሆናሌ፡፡ በምዕራፌ በቅዴሚያ ስሇገቢር ምንነት እና
አከፊፇሌ የሚነሳ ሲሆን እሱን ተከትል ስሇትዕይነት ምንነት እና አከፊፇሌ ሀሳብ ይቀርባሌ፡፡
ውዴ የዙህ ኮርስ ተከታታይ እንዯቀዯሙት ምዕራፍች ሁለ በዙህ ምዕራፌ ውስጥም ወዯገሇጻ
የሚወስደ ጥያቄዎች፣ ገሇጻዎች፣ መሌመጃዎች እንዱሁም በስተመጨረሻ ሊይ የማገና዗ቢያ ነጥቦችና
ግሇፇተናዎች ይኖራለ፡፡ እነሱን በሚገባ በማንበብ እና በመስራት ትምህርቱን በሚገባ እንዯምትከታተሌ ተስፊ
እንጥሌብሃሇን፡፡
አሊማ
ከዙህ ምዕራፌ ትምህርት በኃሊ
- ስሇገቢር ምንነት ታብራራሇህ
- ተውኔቶች በገቢር የሚከፊፇለበት ምክንያቶች ት዗ረዜራሇህ
- ስሇትዕይንት ምንነት ታብራራሇህ
- ገቢሮች በትዕይንት የሚከፊፇለበትን ምክንያቶች ት዗ረዜራሇህ

4.1. የተውኔት መዋቅራዊ ክፌልች ምንነት

የተውኔት መዋቅራዊ ክፌሌ ማሇት ምን ማሇት ነው? ሇምንስ ያስፇሌጋሌ? በአጭሩ አብራራ
------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
------------------------------------------------------------------------------
የተውኔቱ መዋቅራዊ ክፌሌ ማሇት አንዴ ተውኔት በመሌክ በመሌኩ የሚከፊፇሌበት የተውኔቱ ምዕራፌ፣
ክፌልች ማሇት ነው፡፡ አንዴ መጽሀፌ በምዕራፌ እና በክፌልች እንዯሚከፊፇሌ ሁለ ተውኔትም እንዱሁ
ተከፊፌል መቅረብ ይጠበቅበታሌ፡፡ ተውኔቱን ከተሇያዩ ነጥቦች አካያ ከፊፌሇን የምንሇያይባቸው አካሊትም
የተውኔት መዋቅራዊ ክፌልች ይባሊለ፡፡ እነዙህ መዋቅራዊ ክፌልችም ገቢር እና ትእይንት በሚሌ ስያሜ
ይጠራለ፡፡

56
ሁለም መጽሏፍች በርካታ ክፌልችና ምዕራፍች እንዯማይኖራቸው ሁለ፣ ሁለም ተውኔትም በርካታ ገቢርና
ትዕይንቶች አይኖሩትም፡፡ ዯበበ (1973፡26) እንዯሚጠቅሰው “ የገቢሮችና የትዕይንቶችን ቁጥር የሚወስነው
የተውኔቱ ይትበሀሌ፣ ተውኔቱ እሚያቅፇው የመዴረክ ጊዛና ስፌራ መጠን ነው፡፡” ይኸው የስነ ተውኔት
ትዕይንት ባሇሙያ ጨምሮ እንዯሚገሌጸው “የጥንታውያን ግሪኮች የነሶፍክሌስ ተውኔቶች ትዕይንት
የማይበዚባቸው ባሇአምስት ገቢሮች ሲሆኑ፣ የሼክሲፑር ተውኔት አያላ ትዕይንቶችን በያዘ አምስት ታሊሊቅ
ገቢሮች የተከፇለ ናቸው” በአንጻሩ ከነዙህ ዗መናት በኋሊ ብቅ እያለ ያለ “አያላ ተውኔቶች ብዘ ትዕይንቶች
የላሇባቸው ባሇሶስት ገቢሮች ወይም ብዘ ትዕይንቶችን የያዘ ባሇ አንዴ ገቢር ናቸው፡፡” (እንዯሊይኛው)
ሇመሆኑ ገቢር እና ትዕይንት ምን ማሇት ነው ?የትኛው የየትኛው አካሌስ ነው?
ገቢር እና ትዕይንት የተውኔት መዋቅራዊ ክፌልች እንዯሆኑ፣ ትዕይንትም በገቢር ውስጥ ያሇ ንኡስ ክፌሌ
እንዯሆነ ከሊይ ከተሰጠው መንዯርዯሪያ በመነሳት የሚከሇስ ይመስሇኛሌ፡፡ ከዙህ በታች ባለ ሁሇት ንዐሳን
ርዕሶች የምንመሇከተውም ስሇነዙሁ ሁሇት የተውኔት መዋቅራዊ ክፌልች ስሇሆነ ስሇምንነታቸው ተጨማሪ
ሀሳቦችን ታገኛሇህ፡፡

4.2. ገቢር
ገቢር በአንዴ ተውኔት ውስጥ ያሇ ዋነኛው ክፌሌ ነው፡፡ አንዴ ተውኔት አንዴ እና ከዚ በሊይ ገቢሮች ሉኖሩት
የሚችሌ ሲሆን እያንዲንደ ገቢር የተውኔቱ አብይ ክፌሌ ተዯርጎ ይወሰዲሌ፡፡ ገቢር አብዚኛውን ጊዛ በተውኔት
ታሪኩ ውስጥ የቦታና የጊዛ መሇወጥ የሚያመሇክት የተውኔት መዋቅራዊ ክፌሌ ነው አሌፍ አሌፍ ዯግሞ
የቦታ ወይም የጊዛ ሇውጦች ሲኖሩ ሉፇጠር ይችሊሌ፡፡
ገቢር ከሊይ የተጠቀሰው ባህሪ ስሊሇው ከአንዴ ገቢር እና በላሊው ገቢር መካከሌ የቦታና የጊዛ ሌዩነት
ይስተዋሊሌ፡፡ ይህም በመሆኑ ብዘውን ጊዛ ተውኔቶች በመዴረክ ሲመዯረኩ የገቢር ሌዩነቶችን ሇማሳየት
መጋረጃ ይጣሊሌ፣ ቁሳቁሶች ቦታቸውን ይቀያይራለ፡፡ የአሌባሳትና የላልች ግብአቶች ሇውጥም ይከሰታሌ፡፡
መጋረጃው ሲገሇጥም የቀጣዩ ገቢር አዱስ የታሪክ ቦታ እና /ወይም ጊዛ ይተካሌ፡፡
ገቢር በራሱ ምለዕነት ያሇው የተውኔት መዋቅር ነው፡፡ አንዴ ገቢር በተናጠሌ ሙለ ተውኔት ሉሆን
ይችሊሌ፡፡ ፊንታሁን እንግዲ አብዚኛዎቹ ተውኔቶችም ባሇአንዴ ገቢር ናቸው፡፡ ከአንዴ በሊይ ገቢሮች ባሊቸው
ተውኔቶች ውስጥ የሚሰፌሩ የተሇያዩ ገቢሮች አንደ ከላሊው ጋር ከሚኖራቸው ቁርኝት ባሻገር በራሳቸው
ምለዕ ናቸው፡፡ አንዴ ዴርጊት እና ክንውን ሲጠናቀቅ፣ ሆኖም ተከታይ ነገር ሲኖረው የሚዯመዯሙ ናቸው፡፡
ዯበበ (1973፣26) እንዯሚሇውም የገቢር ሇውጥ ከምለዕነት ውጪ በሆነ መሌኩ ከተመሌካቾች እይታ “ዴንገት
ቁርጥ ብል ወይ ምነው! እሚያሰኛቸው አይነት መሆን የሇበትም”

የአንዴ ተውኔት ገቢር አንዴና ከአንዴ በሊይ ቢሆንም መጨረሻው በጣም ውስን ነው፡፡ እንዲሻን አስር እና ሀያ
ገቢሮችን በአንዴ ተውኔት ውስጥ መዯርዯር አንችሌም፡፡ ቢሆንም የገቢር ብዚት እንዯተውኔቱ ሴራ እና
እንዯታሪኩ አረማመዴ የሚወሰን ቢሆንም በየ዗መናቱ የተነሱ የተውኔት ሌማድች በገቢር ቁጥር ብዚት ረገዴ
የራሳቸውን ተጽእኖ አሳዴረዋሌ፡፡ ሇምሳላ ፊንታሁን እንግዲ (2001፣167-168) እንዯሚጠቀሰው

57
“በኤሌሳቤጣዊያን ዗መን አንዴ የሙለ ጊዛ ተውኔት በአምስት ገቢሮች መከፊፇለ እየተሇመዯ” የመጣ ቢሆን
“በምንገኝበት ዗መን ያለ ጸሃፉ - ተውኔቶች ግን አ዗ውትረው ባሇሁሇት ገቢር እና ባሇሶስት ገቢር ተውኔቶችን
ይጽፊለ”
ከዙህ በታች አይነ - ሞራ ከተሰኘው የፊንታሁን እንግዲ (1998፣ 9 እና 25-26) ጊዛ ተውኔት ሁሇት
ገቢሮች የተወሰደ፣ የገቢሮቹ መጀመሪያ ሁሇት የመቼት ገሇጻዎች አለ፡፡ እነዙህን የመቼት ገሇጻዎች በማየት
ገቢሩ የተሇያየው በምን ሇውጥ እንዯሆነ አስረዲ
-1-
የችልቱ አዲራሽ የመጨረሻ ፌርዴ በሚበየንሊቸውና በሚበየንባቸው ቤተ - ዗መድችና
ላልች ተመሌካቾች ተሞሌቷሌ፡፡ ጉዲያቸው በተራቸው መሰረት ሇመሃሌ ዲኛው
እንዯቀረበ ባሇጉዲዩ ከፌ ባሇ ዴምጽ ተጠርቶ ተራው የሱ መሆኑ ይነገረዋሌ፡፡ አሁን
የተገሇጠው ፊይሌ የወይ዗ሮ አቲና ተርዙያን ነው፡፡ ጉዲዩ የሚመሇከታቸው ግሇሰቦች
የአዲራሹን መሃሌ እየሰነጠቁ በመግባት ከዲኞች ፉት በግራና በቀኝ ይቆማለ፡፡
-2-
የወይ዗ሮ አቲና ተርዙያን ቤት በጣሉያን ወረራና ከዙያም ቀዯም ባለት ጊዛያቶች
ግሪኮችና አርመኖች አ዗ውትረው ይሰሯቸው የነበሩትን የመኖሪያ ቤቶች የአሰራር ቅርጽ
የተከተሇ ነው፡፡ ቤቱ ሶስት ትውሌድች ተፇራርቀውበታሌ፡፡ በአጭሩ ቤቱ ዕዴሜያማ
ሲሆን በየጊዛው በእርጅና ምክንያት እንዲይፇርስ ዕዴሳት ተዯርጎሇታሌ፡፡ ቤቱ የሰውን
መንፇስ የመጫን ዴባብ ይነበብበታሌ፡፡የቤቱ አሰራር ከእንጨት ሆኖ የምዴርና የፍቅ
ክፌልች አለት፡፡ ፉት ሇፉት የሚታየው ሳልን ሲሆን ዗መን አመጣሽ ሶፊ ወንበርና ሌዩ
ሌዩ ዕቃዎችን ቴላቪዥንን ጨምሮ ይዚሌ፡፡ ከሳልኑ ጀርባ ራቅ ራቅ ብሇው የተሰሩ
የመኝታ ክፌልች መግቢያ በሮች ተዜግተው ይታያለ፡፡በዙያው በሳልኑ አንዴ ጎን
ወዯፍቅ የሚያስወጣው ዯረጃ ወዯ ፍቅ ያወጣንና ወዯመታጠቢያ ቤት እንዱሁም ወዯ
እንግዲ ማዯሪያ ክፌሌ ይወስዯናሌ፡፡ ፍቁ ቁጭ ብል አየር መቀበያና መነጋገሪያ
እንዱሆን የተሰራ መናፇሻ በረንዲ አሇው፡፡የአስር አሇቃ ወዯፍቁ ከሚያስወጣውና
ከሚያስወርዯው ዯረጃ ጀምረው ወዯ ሳልኑ ያሇውን ሲጠርጉ ቆይተው መሌሰው
ይወሇውሊለ፡፡ ወይ዗ሮ አቲናና ነገረፇጅዋ አቶ አንተነህ ዯግሞ ከሳልኑ ውስጥ
ተቀምጠው ንግግር ይ዗ዋሌ፡፡

4.3. ትዕይንት
ትዕይንት በገቢር ውስጥ የሚገኙ የአንዴ ተውኔት ንኡሳን ክፌልች ናቸው፡፡ ባሇአንዴ ገቢርም ሆነ
ባሇአምስት ገቢር ተውኔቶች ውስጥ ትዕይንቶች ይኖራለ፡፡ ገቢር ከሊይ በስፊት እንዲየነው ሰፉ የአንዴ ተውኔት
ክፌሌ ሲሆን፣ ትዕይንቶች በዙህ ክፌሌ ውስጥ ያለ ንዐሳን ክፌልች ናቸው፡፡
በትዕይንቶች መካከሌ ያለ ሌዩነቶች በገቢር መካከሌ እንዲለ ሌዩነቶች የጊዛና የቦታን ሇውጥ
አይፇሌጉም፡፡ የጊዛና የቦታ ሇውጥ ሳይከሰት ወይም የቦታ ሇውጥ ሳይኖር በጊዛ ሇውጥ ሊይ ብቻ በመመስረት
የትዕይንት ሇውጥ ሉኖር ይችሊሌ፡፡ ይህ ማሇት ግን በአንዴ ትዕይንት እና በላሊ ትዕይንት መካከሌ የየራስ
ምለዕነት አይታይም ማሇት አይዯሇም፡፡ እንዯገቢር የጠበቀ ባይሆንም እያንዲንደ ትዕይንት የራሱ ባህሪ እና
ከላሊው ትዕይንት ጋር ዯግሞ እጅጉን የጠበቀ ትስስር ይኖረዋሌ፡፡

58
 ዯበበ (1973፣25) እንዯሚሇው “ትዕይንቶች መጋረጃዎች ሳይጣሱ፣ የተዯራሲያኑም አይኖች ከመዴረኩ
ሊይ ሳይነቀለ ሉሇዋወጡ ይችሊለ፡፡” ይህም የሚሆነው ብዘውን ጊዛ የቦታ ሇውጦች ስሇማይኖሩ የአሌባሳት፣
የቁሳቁሶች እና መሰሌ ከፌተኛ እንቅስቃሴን የሚጠይቁ ሇውጦች ስሇማይኖሩ ነው፡፡ በማጥፊትና በማብራት
የትዕይንት ሇውጥ አነስተኛ እንቅስቃሴን የሚጠይቅ በመሆኑ መጋረጃ ሳይጣሌ የትዕይንት ሇውጥ ማምጣት
የሚቻሌ ሲሆን እንዯተውኔቱ ዗ሌማዴ ግን መጋረጃ ሉጣሌ የሚችሌበት አጋጣሚ እንዯሚኖር መረዲት
ይገባሌ፡፡ ከዙህም ባሻገር በፇረንሳይ እና በእንግሉዜ የተውኔት ሃያሲያን ንዯፇ ሀሳብ መሰረት የትዕይንት
ሇውጥ በተሇያየ መሌኩ ሉከሰት ይችሊሌ፡፡ የፇረንሳይ ንዴፇ ሀሳብውያን የትዕይንት ሇውጥ መጣ ብሇው
የሚያምኑት ታሪኩ ተጨማሪ ገጸ ባህሪያት በተውኔት ታሪኩ ተሳታፉ ሆነው ሲገቡ ወይም ሲወጡ ነው፡፡
እንግሉዚውያኑ ዯግሞ ይህን አይቀበለትም እንዯነሱ አመሇካከት የትዕይንት ሇውጥ የሚመጣው በመዴረኩ ሊይ
ያሇው ክንዋኔ አሌቆ ላሊ ትዕይንት ሇማስተናገዴ መዴረኩ ባድ ሲሆን ነው (ፊንታሁን 2001-85-86)፡፡
ትዕይንት በተሇያዩ ወገኖች በሌዩ ሌዩ ሇውጦች መንስኤ የሚፇጠር የገቢር ንዐስ ክፌሌ ተዯርጎ
ቢወሰዴም በዋነኛነት በራሱ ምለዕ እንዯሆነ ግን ይታሰባሌ፡፡ ከዙህ በ዗ሇሇ በአንደና በላሊው ትዕይንት መካከሌ
የተጠባባቂነት ባሕሪ ያሇ በመሆኑ አንደ ከላሊው ጋር ያሇው ቁርኝት ጥብቅ ነው፡፡
ትዕይንት በአንዴ ተውኔት ውስጥ ቁጥሩ የተገዯበ አይዯሇም የተውኔት ገቢሮች በበዘ ቁጥር
የትዕይንት ቁጥሮችም በዚው መሌክ የመብዚት ባህሪ ቢኖራቸውም ከተውኔት የቁጥብነት ባህሪ የተነሳ በርካታ
ትዕይንቶች በአንዴ ተውኔት ውስጥ ማስተናገደ አይመከርም፡፡

ቀዯም ሲሌ ከፊንታሁን እንግዲ አይነ – ሞራ ተውኔት ሁሇት ገቢሮችን የሚያመሇክቱ የመቼት

መግሇጫዎች መቅረባቸውን ሊስታውስህ ሁሇተኛውና የወይ዗ሮ አቲና ተርዙያን መኖሪያ ቤትን የያ዗ውን
የመቼት መግሇጫ አስታወስክ? ጥሩ ቀጣዩቹ የመቼት መግሇጫዎች እሱን የተከተለ ናቸው። ሇማያያዜ 3 እና
4 ብሇን ርዕስ እንስጣቸው። እነዙህ የሶስተኛው አራተኛው የመቼት መግሇጫዎች ከተራ ቁጥር 1 እና 2 ጋር
ያሊቸው ግንኙነት ምንዴነው? በላሊ አገሊሇጽ 1 እና 3 ወይም 4 የገቢር ሌዩነቶች ናቸው ወይስ የትዕይንት?
ይህንን ገሇጻ በማንበብ ከቀዴሞው ጋር አነጻጽረህ መሌስ።
-3-
ቦታው --- በዙያው በወ/ሮ አቲና ሳልን ነው። ሲሳይና አቲና ብቻቸውን የሳልንን ክፌሌ በስፊት
ይ዗ው ተቀምጠውበታሌ። ሲሳይ የላሉት ፑጃማውን እንዯሇበሰ ነው። (1998፡38)

ቦታው --- በወይ዗ሮ አቲና ቤት ሳልን ውስጥ ነው። ሰዓቱ ከከሲያት ወዯምሽት አዚብታሌ።
ወይ዗ሮ አቲና እንዯማንኛውም ቀን ሁለ ወዯቤታ የምትገባው ምሽት ሊይ ነው። መብራት
እንዯበራ በሳልን ውስጥ አይናችን የሚያርፇው ሶስት ሰዎች ሊይ ነው። ከአስር አሇቃ ከፇሇኝ፤
ከአቶ ሲሳይና ከአሰር አሇቃ በሊይ።
አቶ ሲሳይ እጁ ከእግሩ – ጉሌበቱ ከአንገቱ ጋር ተያይዝ ታስሮ ወሇለ ሊይ ተቀምጧሌ። የአስር
አሇቃ ከፇሇኝ በምርመራ ወቅት የሚሇብሱትን ከአይን በስተቀር ላሊውን ሰውነታቸውን
የሚሸፌነውን ቱታ መሰሇ ሌብስ ሇብሰው መንታ አሇንጋቸውን ጨብጠው እያወናጨፈ
ይንጎራዯዲለ (1998፡51)

59
የማገና዗ቢያ ነጥቦች

የሚከተለትን የማገና዗ቢያ ነጥቦች በመመርመር በምታውቀው ሊይ የ () ምሌክት አዴርግ።

በማታውቀው ሊይ ዯግሞ የ (×) ምሌክት አዴርግና ነጥቡን ወዯኃሊ ተመሌሰህ አንብበው።

- ስሇገቢር ምንነት መግሇጽ እችሊሇሁ----------------------------------------

- ተውኔት በገቢር ስሇሚከፇሌበት ምክንያት ማብራራት እችሊሇሁ ------
- ስሇትዕይንት ምንነት መግሇጽ እችሊሇሁ ------------------------------------
- በገቢር እና በትዕይንት መካከሌ ያሇውን ሌዩነት ማብራራት እችሊሇሁ -
- በየ዗መኑ ተውኔቶች በገቢር የሚከፊፇለባቸውን መጠኖች መግሇጽ እችሊሇሁ ----

ግሇ ፇተና - አራት

የሚከተለትን ጥያቆዎች ካነብብክ በኃሊ ትክክሇኛ ሀሳብ የያዘትን "አውነት" ሀሰተኛ ሀሳብ የያዘትን ዯግሞ
"ሀሰት" በማሇት መሌስ።
1. ተውኔቶች ከ10 ትዕይንት በሊይ ሉይዘ አይገባም
2. በዙህ ዗መን ተውኔቶችን ከ5 – 7 ባለ ገቢሮች መከፊፇሌ የተሇመዯ ነው።
3. ትዕይንት በገቢር ውስጥ ያሇ ክፌሌ ነው።
4. የጊዛና የቦታ ሇውጥ ተውኔቱ ተጨማሪ ትዕይንት ብቻ እንዱጨምር ያስገዴዯዋሌ።
5. ባሇአንዴ ገቢር ተውኔት ሉኖር ይችሊሌ።
6. በተውኔት ውስጥ መጋረጃን ዯጋግሞ መጣሌ የተውኔቱን ታሪክ በአግባቡ ሇመከታተሌ እንቅፊት
ይፌጥራሌ።

60
 ምዕራፌ አምስት
የተውኔት ዗ውጏች

መግቢያ
዗ወግ የስነፅሁፌ ስራዎች በጋራ በሚኖራቸው ጭብጥ ወይም አወቃቀር ባህሪ አንፃር የሚገሇፅ ቃሌ ነው፡፡
ስነፅሁፌን በ዗ውግ መክፇሌ የተጀመረውም አሪስቶትሌ ፕሇቲክስ በተባሇው ስራዉ ስነፅሁፌን ትራጀዱ ፣
ኤፑክ እና ኮሜዱ ብል ከከፊፇሇና መሰረታዊ የሆኑ ሌዩነቶችን በዴራማ፣ በኤፑክና በሉሪክ ፕይትሪ መካከሌ
ካስቀመጠ በኋሊ ነው፡፡ እኛም በዙህ ምዕራፌ የተሇያዩ የተውኔት አይነቶችን እንመሇከታሇን፡፡ ወዯ ምዕራፌ
ከመዜሇቃችን በፉት እስቲ እናንተ የሚከተለትን ጥያቄዋች መሌሱ፡፡

ተውኔቶች ሲከፇለ መሰረት የሚዯረጉ ነገሮች ምን ምን ይመስሎችኋሌ፡፡

…………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………

ውዴ ተማሪዎች ተውኔትን በአይነት በአይነት ስንፇረጅ መሰረት የሞናዯርገው ቅርፅን ፣ ጭብጡንና ዴባቡን
በማየት ነው ካሊችሁ ትክክሌ ናችሁ፡፡ እነዙህን ነጥቦች አዴርገን ስንከፊፇሌም በጣም በርካታ የሆኑ የተውኔት
አይነቶችን እናገኛሇን፡፡
ሇምሳላ ቅርፅን መሰረት አዴርገን ስንከፊፇሌ የምናተኩረው የሚቀርብበትን መዴረክ ፣ ተዯራሲያችንን ፣ እና
የሚቀርብበትን መንገዴ ነው፡፡ ሇምሳላ ከቅርፅ አንፃር ተውኔትን በዙህ መንገዴ ሌንከፊፌሇው እንችሊሇን፡፡
- የመዴረክ ተውኔት ፣ የሬዱዮ ተውኔት ፣ የንባብ ተውኔት ፣ የቴላቨዥን ተውኔት
- የህፃናት ተውኔት ፤ የአዋቂዎች
- ሙዙቃዊ ተውኔት ፣ ዴምፅ አሌባ ተውኔት ፣ ግጥማዊ ተውኔት
- ባሇአንዴ ገበር ተውኔት ፣ የሙለ ጊዛ ተውኔት ፣ ባሇአንዴ ገፀባህሪ ተውኔት ወ዗ተ…
ጭብጥን ወይም ተውኔቱ ይዝት የተነሳውን ማዕከሊዊ ሏሳብ መሰረት አዴርገንም ተውኔትን ታሪካዊ ተውኔት
፣ ግብረገባዊ ተውኔት ፣ ታምራዊ ተዉኔት ፣ ሃይማኖታዊ ፣ ፕሇቲክዊ ወ዗ተ… ብሇን መከፊፇሌ
እንችሊሇን፡፡ ውዴ ተማሪዎች የኛ ትምህርት ትኩረት ተውኔቶች የሚፃፈበትን ዴባብ መሰረት አዴርገን
ስንከፊፇሌ የምናገኛቸው የተውኔት አይነቶች ሊይ ነው፡፡ እነዙህ የተውኔት አይነቶች በተሇያዩ ምሁራንና
የትያትር ጥናቶች በተዯጋጋሚ የሚነሱ ሲሆኑ ትራጅዱ ፣ ኮሜዱ ፣ ዴንቃይና ቧሌታይ ይባሊለ፡፡

61
 1 ትራጀዱ (መሪር) ተውኔት
ውዴ ተማሪዎች ወዯ ትምህርታቸውን ከመግባታችን በፉት የሚከተሇውን ጥያቄ መሌሱ፡፡

ትራጀዱ ምንዴ ነው?

------------------------------------------------------------------------------------------------------------
------------------------------------------------------------------------------------------------------------
------------------------------------------------------------------------------

በጣም ጥሩ፡፡ አሁን ዯግሞ የእኔን ሊስፌር

ትራጀዱ በጣም ጥንታዊ የሆነና በ6 መ.ክ.዗ በግሪኮች የተፇጠረ ነው፡፡ ትራጀዱ የሚሇውን ቃሌ በቀጥታ
የፌየሌ ዗ፇን (goat song) የሚሌ ትርጓሜ ሲኖረው ይህም ዲይኖሲየስ ሇተባሇው ጣኦት መስዋት ፌየሌ
ይቀርብሇት ስሇነበርና ከዙህ ተግባር ጋር በተያያ዗ የተሰጠ ስያሜ እንዯሆነ ይነገራሌ፡፡ ከዙያም ትራጀዱ በጣም
ጠንካራና አሳሳቢ የሆኑ ከሰው ሌጆች ህሌውና ጋር የተያያዘ ጥያቄዋችን በሚያነሱ ገፀባህሪዎች ዴራማዊ
በሆነ መንገዴ መቅረብ ጀመረ፡፡ ስሇ ትራጀዱ ዗ሪሁን አስፊው (1996 ፣ 277) የሚከተሇውን ብሇዋሌ፡፡
የትራጀዱ ታሪክ አሳሳቢ በመሆኑና በማህበረሰቡ ትሌቅ ግምት በሚሰጣቸው ጉዲዩች ሊይ
ይመሰረታሌ፡፡ በታሪኩ ውስጥ የሚፇፀሙት አበይት ዴርጊቶች ማህበረሰቡን የሚነኩና
዗ሊቂነት ያሊቸው ናቸው፡፡ በሰዎች ዗ንዴ ሉዯርሱ የሚችለ ከፌተኛና ሊቅ ያሇ ትኩረት
የሚሰጣቸው ናቸው፡፡ አሳሳቢነታቸው ከፌ ያሇ በመሆኑና የሁለም ጉዲይ ስሇሚሆን
በሰዎች ስሜትም ሊይ የሚያስከትለት ተፅእኖ ከባዴና አስጨናቂ ይሆናሌ፡፡ የሰውን ስሜት
ጨቁነው በፌርሃትና በሰቀቀን እንዱዋጥ ያዯርጋለ፡፡ የተረጋጋ ህይወትን የሚያናጉ
ሰሊማዊውን እንቅስቃሴውን በሽብር የሚሞለ ናቸው፡፡ እንዱህ በመሆናቸውም በተመሌካቹ
ሊይ የሚጥለት ዴባብ የፌርሃት ፣ የሰቀቀንና የጭንቀት ነው፡፡ (1973 ፣ 47)

ዯበበ ሰይፈም ትራጀዱን በተመሇከተ የሚከተሇውን አስፌረዋሌ፡፡

ማንኛውም ትራጀዱ የያ዗ው ቁምነገር (ሏሳብ) እጅግ ሰፉና የሰው ሌጅን መሰረታዊ እና
አሳሳቢ ጥያቄዋች (እንዯ የኹይነት የኑረት ጥያቄዋች ዓይነት) ያካተተ ነው፡፡ ትራጀዱያዊ
ገፀባህሪያት በገዚ ችግሮቻቸው ብቻ እሚናወዘ ፣ ሇገዚ ችግሮቻቸው ብቻ መፌትሄ እሚፇሌጉ
አይዯለም፡፡ ምንም መጠኑ ቢሇያይም ÷ ችግሮቻቸውን እሚያስተውለት ከፌ አዴርገው ነው
- ላልችንም እንዯሚጠቁም ÷ እንዯሚቀነብብ አዴርገው፡፡ አርቀው ነው - የጊዛንና የቦታን
ዴንበር እንዯሚ዗ሌ አዴርገው፡፡
ከነዙህ ትንታኔዎች የምንረዲዉ ትራጀዱ ዴባቡ ጭፌን የሆነ፣ የሰውን ሌቦና የሚያሳዜን ፣ሌብ የሚሰብር ፣
የሚያሳቅቅ ፣ ፌርሃት የሚያጭር ፣ ዗ግናኝና አስበርጋጊ መንፇስን የሚ዗ራ መሆኑን ነው፡፡ በትራጀዱ
ተውኔት ውስጥ የሚቀርበው ታሪክ መሰረታዊ የሆነ የሰው ሌጆችን ችግር የሚያነሳ ፣ ግራ አጋቢና መፌትሄ
በላሊቸው ጉዲዮች ውስጥ ገፀባህርያቱን የሚ዗ፌቅ በመሆኑ ፣ በየትኛውም ጊዛና ዗መን በሚገኙ ሰዎች ባህሪ
ሊይ የሚቀነበብ በመሆኑ ዗መን ተሻግሮ የመዯመጥ ዗ሊቂነት አሇው፡

62
5.1 የትራጀዱ ባህሪያት
ውዴ ተማሪዎች ስሇትራጀዱ ተውኔት ምንነት በዯንብ እንዯተገነ዗ባችሁ እርግጠኛ ነን፡፡ ከዙህ በመቀጠሌ
የትራጀዱ ተውኔት ባህርያትን እንመሇከታሇን፡፡ ወዯ ትምህርታችን ከመግባታችን በፉት እስቲ የሚከተሇውን
ጥያቄ መሌሱ፡፡
ትራጀዱ ተውኔት ምን የተሇዩ ባህሪያት አለት?
………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………
……….

በጣም ጥሩ እስቲ እኛ ዯግሞ የሚከተሇውን እንበሌ፡፡

 ትራጀዱ በሰው ሌጅ ህይወት ፣ ሞራሌ ፤ ስነሌቦናና ማህበራዊ ግንኙነት ሊይ የተመሰረቱ ፇታኝ

ሃሳቦች ይነሱበታሌ፡፡
 አቀንቃኙ ገፀባህሪ መሌካም ምግባር ያሇው ሰው ነው ሆኖም አንዴ አይነት ግዴፇት ያሇበት ሉሆን
ይገባሌ ፤ ግዴፇቱም ሇግጭቱ መፇጠርና ሇሽንፇቱ ምክንያት ይሆናሌ፡፡
 ይህ እንከን ከአጠቃሊይ የገፀባህሪው ባህሪ አኳያ እዙህ ግባ የሚባሌ ባይሆንም ገፀባህሪውን
ከማይወጣበት አ዗ቅት ውስጥ ይጥሊሌ፡፡
 የአቀንቃኝ ገፀባህሪ እዴሌ ከአስዯሳች ወዯ አሳዚኝ ገጠመኝ ተቀይሮ ተመሌካቹን በስሜት እያሰመጠ
ከተጓ዗ በኋሊ በመዯምዯሚያው ሊይ በተመሌካቾች ዗ንዴ አስፇሪና አስዯንጋጭ ትዜታ በመፌጠር
ይፇፀማሌ፡፡
 በትራጀዱውስጥ እርቅ የሇም፡፡ ሁሌጊዛ አሸናፉና ተሸናፉ አሇ፡፡
 ጭብጡ በ዗መናት ብዚት አይሻርም ዗ሊቂ ነው፡፡

5.1.2 የትራጀዱ አይነቶች

ውዴ ተማሪዎች ወዯ ትምህርቱ ይ዗ት ከመዜሇቃችን በፉት የሚከተሇውን ጥያቄ መሌሱ

የትራጀዱ ተውኔት አይነቶች ምን እና ምን ናቸው?

-----------------------------------------------------------------------------------------------
-----------------------------------------------------------------------------------------------
-----------------------------------------------------------------------------------------------
-----------------------------------------------------------------------------------------------
------------------------------
በጣም ጥሩ፡፡ ትራጀዱ ጥንታዊ ፣ ኤሌሳቤጣዊና ዗መናዊ በመባሌ በሶት ይከፇሊሌ፡፡

ሀ. ጥንታዊ ትራጀዱ
በጥንትዊ ትራጀዱ ዋናው ገፀባህሪ ጀግና እና የሊይኛው መዯብ አባሌ ነው፡፡ ታሪኩ አንዴ ሲሆን ሴራው
ምለእነት የሚታይበት መጀመሪያ ፣ መሀከሌና መጨረሻ ያሇው ነው፡፡ እንዯ ታሪኩ ሁለ ሴራውም ነጠሊ
ነው፡፡ በጥንታዊ ትራጀዱ አሰቃቂ ክንውኖች መዴረክ ጀርባ ይፇፀማለ፡፡ ቋንቋው የመጠቀ ሲሆን በግጥም
መሌክ ይቀርባሌ፡፡ ታሪኩ ተረታማነት ይበዚበታሌ፡፡ ገፀባህሪው ችግሩን ቶል ሇመፌታት ይጥራሌ ግን ዕዴለማ

63
በአማሌክት ወይም በእጣፇንታ ይወሰናሌ፡፡ ዋናው ገፀባህሪ ቅስሙ ተሰብሮ እንዱኖር ይዯረጋሌ እንጂ
አይሞትም፡፡
ሇ. ኤሌሳቤጣዊ ትራጀዱ
ዋናው ገፀባህሪ እንዯጥንታዊ ትራጀዱ ሁለ ጀግናና የሊይኛው መዯብ አባሌ ነው፡፡ ኤሌሳቤጣዊ ትራጀዱ
ከጥንታዊ ትራጀዱ የሚሇይበት ዋንኛ ጉዲይ ሴራ ነው፡፡ የጥንታዊ ትራጀዱ ሴራ ጥብቅና ነጠሊ ነው፡፡
ኤሌሳቤጣዊ ትራጀዱ ግን ብዘ ጊዛ ሴራው ሌሌና ዴርበ ነው፡፡ ዴምር ሴራ ሊይ ይመሰረታሌ፡፡ በሴራዉ
መጨረሻ በጥንታዊ ትራጀዱ ዋናው ገፀባህሪ ውዴቀት ይገጥመዋሌ እንጂ አይሞትም በኤሌሳቤጣዊ ትራጀዱ
ግን በሴራው መጨረሻ ወይም ሌቀቱ ሊይ ገፀባህሪው ይሞታሌ፡፡
በኤሌሳቤጣዊ ትራጀዱ ከጥንታዊ ትራጀዱ በተቃራኒ አሰቃቂ ነገሮች መዴረክ ሊይ ይፇፀማለ፡፡ ገፀባህሪ መዴረክ
ሊይ ሉሞት ፣ በጏራዳ ሉቆረጥ ፤ በመርዜ ሉገዯሌ .. ወ዗ተ ይችሊሌ፡፡ ኤሌሳቤጣዊ ትራጀዱ ከተረታማነት
ይሌቅ ምናባዊነትና ሰብአዊነት አሇው፡፡ ብዘ ጊዛም ታሪኩ በበቀሌ ሊይ ይመሰረታሌ፡፡ ዋናው ገፀባህሪ
በኤሌሳቤጣዊ ትራጀዱ ብዘ ጊዛ ይሞታሌ፡
እንዯጥንታዊ ትራጀዱ ፌፁም አስጨናቂ አይዯሇም በመሃከሌ ተዯራሲውን ዗ና የሚያዯርጉ ኮሚክ እፍይታዋች
ይገኛለ፡፡ እንዯጥንታዊ ትራጀዱ ቋንቋው የመጠቀ ሲሆን በግጥም ይቀርባሌ፡፡
ሏ. ዗መናዊ ትራጀዱ
ከሁሇቱ የትራጀዱ አይነቶች በተቃራኒ ዋናው ገፀባህሪ ከተራዉ ወይም ከታትኛው መዯብ ይቀረፃሌ፡፡ ወጥ
የሆነ ሴራ የሇውም፤ ዴምር ሴራ ሊይ ይመሰረታሌ፡፡ ከተረታማነት ይሌቅ ምናባዊነትና ሰብአዊነት አሇው፡፡
ብዘ ጊዛ ታሪኩ በስነሌቦናዊ ቀውስ ሊይ ይመሰረታሌ፡፡ አሰቃቂ ክንውኖች በመዴረክ ሊይ ይፇፀማለ፡፡ ቋንቋው
ዜውውርና ተራ ነው፡፡ ዋናው ገፀባህሪ ብዘ ጊዛ ይሞታሌ፡፡

2. ኮሜዱ (ኢ- መሪር፣ፌግ) ተውኔት

ኮሜዱ መንፇስን የማይጨነቁን ፣ የማይጫን ተውኔት ነው፡፡ በኮሜዱ እየተዜናናን ፣ እየተፌነከነክን ስሇ
ህይወት ብዘ እንማራሇን፡፡ ብዘ ጊዛ በኮሜዱ ሌማዲዊና ወቅታዊ ጉዲዮች ይነሳለ፡፡ ኮሜዱን በተመሇከተ
ፌንታሁን እንግዲ (1993 ፣ 7ዏ) “የሰውን ሌጅ ማህበራዊ ወይም ግሊዊ ህፀፅን እና አመሌን እየተቸ ፣
እየነቀፇ ፣ እያሽሟጠጠ ሇማረም ወይም ሇማስተካከሌ የሚሞክር አስቂኝ የተውኔት ዗ውግ ነው፡፡” ብሇዋሌ፡፡
ኮሜዱ ቁም ነገር የሚተሊሇፌበት የተውኔት አይነት ነው፡፡ በአንዴ ማህበረሰብ ውስጥ በሚታዮ ማህበራዊ
ዴክመቶች ሊይ ይመሇከታሌ፡፡ ዴክመቶቹ የሚቀረፌበትን መንገዴ ሇማሳየት ይሞክራሌ፡፡
በኮሜዱ ግጭቶች ይፇጠራለ ግን ምንግዛም እርቅ አሇ፡፡ እርቁም በማንም ጥፊት (ውዴቀት) የሚመጣ
አይዯሇም፡፡ ኮሜዱ ቁምነገር የሚተሊሇፌበት የተውኔት አይነት ስሇሆነ ፀሏፉ ተውኔቱ ከትራጀዱ ይሌቅ
ጥቅቃቄ ሉያዯርግበት የሚገባና ከፌተኛ ዋጋ ሉሰጠው የሚገባ ነው፡፡ በህብረተሰቡ ሌማዲዊ ጉዴሇት ሊይ
እየተሳሇቀ በዙህ ውስጥ ቁም ነገር ያስተሊሌፊሌ፡፡ ተዯራሲው በዙህ በፋዜ በታጀበው መሌዕክት ውስጥ ያሇውን

64
ቁምነገር ፇሌቅቆ ማውጣት ስሇሚጠበቅበት ዯራሲው እሚያስተሊሌፇው ጉዲይ በፋዜ እንዲይዋጥ ጥንቃቄ
ሉያዯርግ ይገባሌ፡፡
በኮሜዱ ተውኔት ውስጥ እንዯ ትራጀዱው ስርመሰረቱ የተናጋ ዓሇም ስሇማያጋጥም እና ግራ የሚያጋቡና
መፌትሄ የላሊቸው የሚመስለ የሚያስጨንቁ ችግሮች ስሇማይቀርቡ ተዯራሲው ትያትሩን የሚመሇከተው ዗ና
ብል ነው፡፡ ኮሜዱ ብዘውን ጊዛ በአንዴ ማህበረሰብ ውስጥ ባለ ወጎች ፣ ሌምድችና ባህልች ሊይ
ስሇሚያተኩር እነዙህ ወጎች ሌምድችና ባህልች ዯግሞ ቋሚ ሆነው ባሇመዜሇቃቸውና የስርዓት ሇውጥ
ሲያጋጥም አብረው በመሇወጣቸውና በላልች ወጎች ሌምድችና ባህልች በመተካታቸው መጀመሪያ ከታየበት
዗መንና ስፌራ ውጭ ሲቀርቡ ያሊቸው ተሰሚነት እንዯ ትራጀዱ አይጎሊም፡፡ በተሇያየ የ዗መንና የቦታ
መዴረኮች ቀርበው የመጀመሪያ መሌዕክታቸውን ማስተሊሇፌም አይችለም፡፡ ኮሜዱ ቋንቋው እንዯትራጀዱ
ተውኔት የረቀቀና የመጠቀ አይዯሇም፡፡ ግሌፅና ተራ ቋንቋን ይጠቀማሌ፤ በአብዚኛው የሚጠቀመው የስዴ
ወይም የሃተታ ፅሁፌን ነው፡፡

4. ቧሌታይ (ፊርስ) ተውኔት

ቧሌታይ ተውኔት አሊማው ሳቅ ማጫር ነው፡፡ ይህ የተውኔት አይነት ሳቅ ሇማጫር ሉሆኑ የማይችለ
ነገሮችን ይፇጥራሌ፡፡ እነዙህ ሁኔታዎች ብዘ ጊዛ ገፀባህርያቱን ጅሊጅሌ ስሇሚያዯርጓቸው ተዯራሲውን
ያዜናናለ፡፡ የገፀባህሪያት ንግግር፣ አሇባበስ ፣ ሳሌ ፣ ጩኸት ወ.዗.ተ … ሳቅ ያጭራለ፡፡ ይህንን በተመሇከተ
ዯበበ ሰይፈ (1973 ፣ 58) የሚከተሇውን ብሇዋሌ፡፡
የቧሌታይ ተውኔት ዓሊማው ÷ በሆነው ዗ዳ ሳቅን መፌጠር ነው፡፡ በሆነው ዗ዳ ሳቅን
ሇመፌጠር በመፇሇጉ የገፀባህሪያት መታመን ወይ ጥሌቀት ወይ የቃሌ ተውኔት
ከገፀባህሪያትና ከሁኔታ ጋር መስማማት ሇሚባለት የተወኔት አፃፃፌ ሕግጋት አይገዚም፡፡
ከቶውንም ሇብዘዋቹ የተውኔት አሊባውያን መቀናበርና መሌክ መያዜ ግዴ የላሇው የተውኔት
አይነት ነው፡፡
ውዴ ተማሪዎች ቧሌታይ ተውኔት የማያስጨንቅ ግን የሚያስፇግግ ፣ የሚያዜናና ዴባብ ያሇው ሳቅ የገነነበት
የተውኔት አይነት ነው፡፡ የሚቀርቡትም ዴርጊቶችና እንቅስቃሴዎች የተጋነኑ ናቸው፡፡ የማዜናናት የማስዯሰት
ባህሪው ከኮሜዱ ተውኔት ጋር ያመሳስሇዋሌ፡፡ ሆኖም ሳቅ የማጫር አቅሙ ከኮሜዱ ተውኔት የሊቀ ነው፡፡
የተውኔቱ ዋና አሊማ ሳቅን መፌጠር በመሆኑ ዴርጊቶች በፌጥነት ይከናወኑበታሌ፡፡ ያሌተጠበቁ ክስተቶችና
ዴንገተኛ የሆኑ ዴርጊቶች እንዱሁም ተዯጋጋሚ የሆኑ አካሊዊ እንቅስቃሴዎች በመዴረክ ይቀርባለ፡፡ ገጸ
ባህሪያቱ በአመዚኙ የሚገቡበት ግጭትም ቢሆን አካሊዊ ነው፡፡ ገጸ ባህሪያቱም የሚያሳስቡ ጥያቄዎች ፣
የሚያስጨንቁ ሁኔታዎች አይገጥሟቸውም፡፡ ዴርጊቶቻቸውም ቢሆኑ የሳቢያና የውጤት ጥያቄ የሚነሳባቸው
አይዯለም፡፡ ሳቅን ሇመፌጠር የሚከታተለ ዴርጊቶችና የሚፇጠሩ ሁኔታዎች ይበዘበታሌ፡፡ በአጠቃሊይ
በመዴረኩ ትርምስ ይስተናገዴበታሌ፡፡ ታዲሚውም ከዴርጊቶቹ ፌጥነት የተነሳ የሚቀርበውን ነገር ሇማስሊሰሌ
ፊታ አያገኝም፡፡ ዗ሪሁን (1992፣ 276) ይህን ሲገሌጽ
በተውኔት ውስጥ ገጸ ባህሪያት እርስ በርስ ሲጣለ ፣ ሲዯባዯቡ ከግዴግዲ ጋር ሲሊተሙ ዕቃ
ሲሰብሩ ወንበር ጠረጴዚውን ሲያጋጩ በትእይንቱ ውስጥ ያሇውን ቁሳቁስ ሲያተራምሱ
65
 ይታያለ፡፡ ገፀባህሪያት ሇማመን የሚያስቸግሩ ሁነቶች ውስጥ በመግባት ሇማመን
የሚያስቸግሩ ዴርጊቶች ይፇፅማለ፡፡ ገጸ ባህሪያቱ የሇመዴናቸው ሰዎች ናቸው፤ እንግዲ
የሚሆንብን የሚፇጽሙት ዴርጊት ነው፡፡
የቧሌታይ ተውኔት ሇተውኔት አሊባውያን የማይገዚበት ሁኔታ አሇ፡፡ ሇምሳላ ተውኔቱ ያሇቃሇ ተውኔት ሉ዗ጋጅ
ይችሊሌ፡፡ በገፀባህርያቱ ዴርጊት እንቅስቃሴና ሁኔታ ብቻ ሳቅን መፌጠር ይችሊሌ፡፡ “የቧሌታይ ተውኔት ገፀ
ባህሪያት ከቶም ቃሇ ተወኔት የማያስፇሌጋቸው ጊዛ አሇ፡፡ በክዋኔዎቻቸው ብቻ የሳቅ መዴረክ እሚፇጥሩበት ጊዛ
ሞሌቷሌ፡፡ የቻርሉን በእንቅስቃሴ በክዋኔ ብቻ እሚካሄዴ ቃሇ ተውኔት አሌባ የሆነ ቧሌታይ ተውኔት ብጤ
በፉሌም ተቀርጾ ያየን ብዘ ሳንሆን አንቀርም፡፡” (ዯበበ 1973፣59) በቧሌታይ ተውኔት ሌክ እንዯ ዴንቃይ
ተውኔት ሁለ ከፀሏፉ ተውኔቱ ችልታ ይሌቅ የተዋንያኑ ችልታ ተውኔቱን የተዋጣ እንዱሆን ያዯርገዋሌ፡፡
የቧሌታይ ተውኔት ባህሪያት
 ገጸ ባህሪያቱ በቀሊለ የሚሇዩ ውስብስብነት የላሊቸው አስተኔ ናቸው፡፡
 ገጸ ባህሪያት የተጋነኑ ሁኔታዎች ውስጥ ይገባለ፡፡
 ሴራው የተዋጣ አይዯሇም ፤ ሇሳቢያና ውጤት ስምረት አይጨነቅም፡፡
 ዴርጊቶች በፌጥነት ይከናወኑበታሌ፡፡

5. ዴንቃይ ተውኔት
ዴንቃይ ተውኔት የኢ-መሪር እና የመሪር እንዱሁም የቧሌታይ ተውኔት ቅይጥ ነው፡፡ ከ19ኛው ክ.዗ በኋሊ
እየተ዗ወተረ የመጣ ተውኔት ነው፡፡ አሊማውም ስነምግባርን ማስተማር ነው፡፡ ይህንን በተመሇከተ ዯበበ ሰይፈ
(1973 ፣ 60) የሚከተሇውን ብሇዋሌ፡፡
ዴንቃይ ÷ ክንዋኔዋች እሚበዘበት ÷ እራሮት እሚገንበት አስተኔ ገፀባህሪያት እሚሰፌኑበት
ተውኔት ነው፡፡ ይህ የተውኔት ዓይነት ክንዋኔዎች ስሇሚበዘበት አስተኔ ገፀ ባህሪያት
ስሇሚስፌኒበት ከቧሌታይ ተውኔት ጋር ይመሳሰሊሌ፡፡ “ ሁለም የየጁን አገኘ” በሚሌ
ሁኔታም ስሇሚፇፀም ከኮሜዱ ተውኔት ጋር ይቀራረባሌ፡፡ ከኮሜዱና ከቧሌታይ ተውኔቶች
ዴባብ ይሌቅ የዴንቃይ ዴባብ መንፇስን ጨቆን ስሇሚያዯርግ ከትራጅዱ ተውኔት ጋር
የሚቀራረብበት ምክንያትም አሇው፡፡
በዴንቃይ ተውኔት በማህበረሰቡ ገናን የተባለ እሴቶች ይቀርባለ ፤ ጥሩና መጥፍ ፤ ሰናይና እኩይ ባህሪያት
ሇንፅፅር ስሇሚቀርብበትም ብዘ ጊዛ ይህ ተውኔት ሇኘሮፕጋንዲ ስራ አመቺ ነው፡፡

የዴንቃይ ተውኔት ባህሪያት

 የተዋጣ ሴራና ገፀባህሪያት አይቀርጽም፡፡
 በዴርጊያ የተሞሊ በመሆኑ ከጸሀፉ ተውኔቱ ችልታ ይሌቅ የተዋናንያን ብቃት ይጠይቃሌ፡፡
 የገጸ ባህሪያቱ ዴርጊትና ሏሳብ በተጠይቃዊነትና በምክንያታዊነት የተሳሰረ አይዯሇም፡፡
 ገጸ ባህሪያቱ ውስብስብ ህሉናዊ መሌክ እንዱግራቸው ተዯርገው አይሳለም፡፡
 ከመጠን ባሇፈ ዴርጉቶች ፣ እምቢ ባይነትንና ሌዩ ሀይሌን በመጠቀም ተዯራሲን በፌርሃት ፣ በእሌህና
በውጥረት እንዱ዗ፇቅ የሚዯርግ ባህሪ አሇው፡፡

66
የማገና዗ቢያ ነጥቦች
የምዕራፌ አምስትን ትምህርት እዙህ ሊይ አጠናቀናሌ በትምህርቱ ውስጥ የተጠቀሱትን ነጥቦች መጨበጥ
አሇመጨበጥህን ሇማረጋገጥ ይህ ማመሳከሪያ ቀርቦሌሃሌ የተነሳውን ነጥብ የምታውቀው ከሆነ ይህን
ምሌክት አዴርግ  ነጥቡን ካሊወቅከው ዯግሞ የ  ምሌክት አዴርግና እንዯገና ተመሌሰህ
ትምህርቱን ከሌስ

1. ተውኔቶች የሚከፊፇለበትን መስፇርት በዜርዜር ማስረዲት እችሊሇሁ፡፡ …

2. የተውኔት አይነቶችን መ዗ር዗ር እችሊሇሁ፡፡
3. የእያንዲንደን የተውኔተ አይነት ምንነት መናገር እችሊሇሁ፡፡---
4. በተውኔት አይነቶች መካከሌ ያሇውን አንዴነትና ሌዩነት ማስረዲት እችሊሇሁ፡፡

5. የእያንዲንደ የተውኔት አይነት ይ዗ትና ዴባብን ተንተኜ ማስረዲት እችሊሇሁ፡፡

ግሇ ፇተና አምስት
በምዕራፌ አምስት ያቀረብነውን ትምህርት መሠረት በማዴረግ የሚከተሇው ፇተና ተ዗ጋጅቷሌ፡፡ በትምህርቱ
ውስጥ የቀረበውን ገሇፃ ሳትመሇከት ጥያቄዎቹን መሌስ፡፡ ጥያቄዎቹን ሠርተህ ከጨረስክ በኋሊ በሞጅዩለ
የመጨረሻ ገፆች ካቀረብንሌህ መሌሶች ጋር አመሳክር፡፡

መመሪያ አንዴ ፡- ትክክሇኛውን ሃሳብ የያ዗ውን አባባሌ “እውነት” ስህተት ሀሳብ የያ዗ውን
አባባሌ ዯግሞ “ሀሰት” በማሇት መሌስ፡፡

----------------1. የተውኔቶች በአይነት የሚከፊፇለት በዴባብ መሰረትነት ብቻ ነው

----------------2. ተውኔቶችን በአይነት ሇመከፊፇሌ መሰረት የሆነው አሪስቶትሌ ነው
-----------------3. በጥንታዊ ትራጀዱ ገፀባህሪው ችግሩን ቶል ሇመፌታት ይጥራሌ ዕዴለም በአማሌክት ወይም
በእጣፇንታ ይወሰናሌ፡፡
-----------------4. ዴንቃይ ተውኔት የሁለም የተውኔት አይነቶች ውህዯት ነው
------------------5. ቧሌታይ ተውኔተ ሳቅ ሇማጫር ሉሆኑ የማይችለ ነገሮችን ይፇጥራሌ
-------------------6. በኮሜዱ ወቅታዊና ሌማዲዊ ጉዲዮች ይነሳለ
-------------------7. ዴንቃይ ተውኔት የተዋጣ ሴራ እና ገፀባህርያት ይቀርፃሌ
-------------------8. ዗መናዊ ትራጀዱ ቋንቋው ዜርውርና ተራ ነው፡፡
-------------------9. ተውኔተ የህፃናት እና የአዋቂዎች በመባሌ የሚከፊፇሇው ቅርፁ መሰረት ተዯርጎ ነው
------------------10.ዋናው ገፀባህሪ በኤሌሳቤጣዊ ትራጀዱ ብዘ ጊዛ ይሞታሌ፡፡

67
 ምዕራፌ ስዴስት
6. የመዴረክ አይነቶች
መግቢያ
የምዕራፈ አሊማዎች
ተማሪዎች ይህን ምዕራፌ ከተማራችሁ በኋሊ፡-
 የመዴረክን ምንነት ትገሌፃሊችሁ፡፡
 የመዴረክ ዓይነቶችነ ትሇያሊችሁ፡፡
 የመዴረክ አይነቶች ሌዩነት ታስረዲሊችሁ፡፡
ውዯ ተማሪዎች፡- በዙህ ምዕራፌ ተውኔት የሚቀርብባቸውን የመዴረክ አይነቶች እናያሇን፡፡ ስሇ መዴረክ
ምንነትና አይነቶች ገሇፃ ከመዯረጉ በፉት ግን ቀጥል የቀረበውን ጥያቄ ሇመመሰስ ሞክሩ፡፡

ውዴ ተማሪዎች፡- መዴረክ ምንዴን ነው?

--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
----------------

መዴረክ ተውኔት በሚገባ ከተ዗ጋጀ በኋሊ ሇተመሌካች የሚቀርብበት ቦታ ነው፡፡ ተውኔት ሇተመሌካች በተሇያዩ
መዴረኮች ይቀርባሌ፡፡ በዙህ ክፌሌ የምናየው የተውኔት ማቅረቢያ መዴረኮችን ከተመሌካች ጋር ባሊቸው ርቀት
በሶስት ከፌሇን ነው፡፡ እነዙህ ሶስት መዴረኮችም ክብ መዴረክ፣ ፉት ሇፉት፣ መዴረክና ሶስት ጎን መዴረክ
በመባሌ ይታወቃለ፡፡
እነዙህን የመዴረክ ዏይነቶች ስናነሳ ላልች የመዴረክ አይነቶች የለም ማሇታችን አይዯሇም፡፡ እንዯአመቺነቱ
ሇተውኔት ተብሇው ባሌተ዗ጋጁ ስፌራዎች በአዲራሾች ውስጥ ተውኔቶች ሉቀርቡ ይችሊለ፡፡ ቀዯም ሲሌ
እንዲነሳነው በዙህ ምዕራፌ የምናያቸው ሇተውኔት ማሳያነት ተብሇው በባሇሙያ ዱዚይን ወጥቶሊቸው የሚሰሩ
መዴረኮችን ነው፡፡

6.1 የፉት መዴረክ (Proscenium stage)

ተውኔቱ የሚቀርብበት መዴረክ ከተመሌካች ፉት ሇፉት የሚሆንበት የመዴረክ አይነት ነው፡፡ ይህ መዴረክ
በሀገራችን ባለ ቲያትረ ቤቶች ውስጥ ይገኛሌ፡፡ ተዋንያን እና ተመሌካቹ በተቃራኒ አቅጣጫ ይሆናለ፡፡
ከመዴረክ በስተጀርባ የተዋንያን አሌባሳት መቀየሪያ ፣ የመዋቢያና የመ዗ጋጃ ክፌልች ይኖሩታሌ፡፡ በመዴረክ
ተዋንያኑ በሚተወኑበት ጊዛ ሙለ በሙለ ወይም በግማሽ ፉታቸውን ወዯ ተመሌካቹ ማዯረግ
ይጠበቅባቸዋሌ፡፡ ተዋንያኑ ጀርባቸውን ሙለ ሇሙለ ሇታዲሚያን መስጠት የሇባቸውም፡፡ የፉት ሇፉት

68
መዴረክ ከተመሌካቹ መቀመጫ ከፌ ብል የሚገነባ ነው፡፡ ይህ ዓይነቱ መዴረክ በታዲሚያንና በተዋንያን
መካከሌ ርቀት የሚፇጥር ከመሆኑም ባሻገር ተዋንያን ገዜፇው እንዱታዩ ምክንያት ይሆናሌ ተብል
ይታመናሌ፡፡

6.2 ክብ መዴረክ (arena stage)

ተውኔቱ የሚቀርብበት መዴረክ ተመሌካቹ በሚያይበት አዲራሽ መሏሌ ሊይ ሲገነባ ክብ መዴረክ ይባሊ፡፡
የተውኔቱ ታዲሚያን በመዴረኩ ዘሪያ ይጠቅማለ፡፡ የወንበር አዯራዯሮቹ ሌክ እንዯ ቅርጫት ኳስ ወይም
እግር ኳስ ያለ ናቸው፡፡ ተዋናያኑና ተመሌካቹ የሚቀራረቡበት የመዴረክ አይነትም ነው፡፡ ከፉት ሇፉት
መዴረክ በበሇጠ መሌኩ ታዲሚን ተዋንያንን ከነዴርጊታቸው በቅርብ ያይዋቸዋሌ፡፡ ላሊው መዴረኩ
በተመሌካች መሏሌ የተገነባ በመሆኑ በመዴረኩ ዲራዊ ቅብ ማንጠሌጠሌ አይቻሌም፤ ይህ ከፉት ሇፉት
መዴረክ ይሇዋሌ፡፡ ዲራዊ ቅብን በክብ መዴረክ መጠቀም የማይቻሇው የተውኔቱ ተመሌካች በመዴረኩ ዘሪያ
የሚቀመጥ በመሆኑ አንዲች ነገር በመዴረኩ ሊይ መንጠሌጠለ እይታውን ስሇሚሸፌን ነው፡፡

የማገና዗ቢያ ነጥቦች

የምዕራፌ ስዴስትን ትምህርት እዙህ ሊይ አጠናቀናሌ በትምህርቱ ውስጥ የተጠቀሱትን ነጥቦች መጨበጥ
አሇመጨበጥህን ሇማረጋገጥ ይህ ማመሳከሪያ ቀርቦሌሃሌ የተነሳውን ነጥብ የምታውቀው ከሆነ ይህን
ምሌክት አዴርግ  ነጥቡን ካሊወቅከው ዯግሞ የ  ምሌክት አዴርግና እንዯገና ተመሌሰህ ትምህርቱን
ከሌስ

1. መዴረክ ምን እንዯሆነ ማስረዲት እችሊሇሁ፡፡ ……

2. የፉት መዴረክ እንዳት እንዯሚ዗ጋጅ ማሳየት እችሊሇሁ፡፡
3. ክብ መዴረክ እንዳት እንዯሚ዗ጋጅ ማሳየት እችሊሇሁ፡፡
4. ሶስት ጎን መዴረክ እንዳት እንዯሚ዗ጋጅ ማሳየት እችሊሇሁ፡፡

69
 ዋቢ ፅሐፍች
ዊሉያም ሼክሲፑር (1977) ሃምላት። (ተርጓሚ ፀጋዬ ገብረ መዴህነ) አዱስ አበባ፤ ቦላ ማተሚያ ቤት።

______________ (1977) ማክቤዜ። (ተርጓሚ ፀጋዬ ገብረ መዴህን) አዱስ አበባ፤ ንግዴ ማተሚያ ቤት።

ግርማቸው ተክሇሏዋርያት (1960) ቴዎዴሮስ ታሪካዊ ዴራማ ። አዱስ አበባ፤ ብርሃንና ሰሊም ቀዲማዊ ኃይሇ ስሊሴ

ማተሚያ ቤት

መንግስቱ ሇማ (1975) የተውኔት ጉባዔ። አዱስ አበባ፤ ኩራዜ አሳታሚ ዴርጅት።

ፊንታሁን እንግዲ (2001) ተውኔታዊ መዜገበ – ቃሊት እና ብያኔዎቻቸው። አዱስ አበባ ፤ (ማተሚያ ቤት

ያሌተጠቀሰበት)።

ከበዯ ሚካኤሌ (1957) የትንቢት ቀጠሮ። አዱስ አበባ ፤ ብርሃንና ሰሊም ማተሚያ ቤት።

ጌትነት እንየው (2000) እቴጌ ጣይቱ ታሪካዊ ተውኔት በአዱስ አበባ፤ አዱስ አበባ ዩኒቨርስቲ ፔሬስ።

ፊንታሁን እንግዲ (1998) ዓይነ ሞራ እና ሸርገጤ። አዱስ አበባ፤ አርቲስተክ ማተሚያ ዴርጅት።

ፀጋዬ ገብረመዴህን (1958) የከርሞ ሰው። አዱስ አበባ፤ ብርሃንና ሰሊም ማተሚያ ቤት።

የሻው ተሰማ (1998) የተውኔት አጽናፌ መነጽር። አዱስ አበባ፤ ኩራዜ

ዯበበ ሰይፈ (1977) የቲያትር ጥበብ ከጸሏፉ ተውኔቱ አንጻር። አዱስ አበባ ፤ንግዴ ማተሚያ ቤት።

መንግስቱ ሇማ (1964) የቲያትር ዴርሰት የአጻጻፌ ብሌሃት።አዱስ አበባ የኢትዮጵያ ዴርስትማህበር።

70
ከዴሮ መጻሕፌት
ዲንዳው ጨቡዳ
/ባሇ አንዴ ገበር ዴራማ/
ዯራሲ፡- አንቶ ቼኾቭ
ተርጓሚ፡- መንግስቱ ሇማ
ከመ዗ጋጁ
ይህ ጹሐፌ “የቴአትር ዴርሰት ያጻጻፈ ብሌሏት” በሚሌ ርዕስ በ1964 ዓ.ም በዯራሲ መንግስቱ ሇማ
ከተጻፇ መጸሏፌት የተወሰዯ ነው፤ በመጽሏፈ ውስጥ “ዲንዳው ጨቡዳ” የተሰኘ ባሇ አንዴ ገቢር ኮሜዱ
ዴራማ ተካቷሌ፡፡ መጹሏፈ በአሁኑ ጊዛ ገበያ ሊይ ባሇወገኘቱ ብዘዎች ሲቸገሩ አይተናሌ፡፡ የአዱስ አበባ
ዩኒቨርሲቲ የቴአትር ጥበባት ትምህርት ክፌሌ ሇማስተማሪያነት ጭምርም ስሇሚያገሇግሌ ተፇሊጊነቱም ከፌ
እያሇ መጥቷሌ፡፡
ዯራሲው በመጻሏፈቸው መግቢያ ሊይ እንዱ ብሇው ነበር፡፡
“እትዮጵያ ዴርሰት ማኀበር የተቋቋመበት ዓሇማ በኢትዮጰያ ሥነ ጹሐፌ እንዱስፊፊ ማበረታታት ፣ እንዱሀም
ሇአንባቢያንና ሇዯራሲያን የሚጠቅሙ ምክር መስጠት መሆኑን ባሇመ዗ንጋት ማኀበሩ በጀመረው የመርሏ
ዴርሰት ማሳተም ኘሮግራም መሰረት ይህችን መጽሏፌ በገዚ ገን዗ቡ አሳትሞ ሇዯራሲዎችና የዴርሰት ዜንባላ
ሊሊቸው አንባብያን አቅርቧሌ፡፡
የታሪኩ ሰዎች
ወይ዗ሮ አመንሸዋ፡- ባሎ የሞተባት ባሇ ቀሊዴ እመቤት ለቃስ፡ ሽማግላ የእሌፌኝ አሽከር
አቶ ጨቡዳ፡- ባሇ ቀሊዴ ገብሬ፡ ሙለ ሰው ቦታው ባሊገር ነው
___________________ // ____________________
መጋረጃው ሲገሇጥ ወይ዗ሮ አመንሸዋ ከሌ ሇብሳ ዓይኖችዋን እሌች ባሌዋ እግራዥማች ፍቶግራፌ ሊይ ተክሊ
በኃ዗ን ተቀምጣሇች፡፡ ለቃስ አዯግዴጎ ቆማሌ፡፡
ለቃስ፡- እሜትዬ የኔ እመቤት! አይገባም በዚ፡፡ ባሇ ሞቷሌና እኔም ካሌሞትኩት ማሇትሽ ነው፡፡ ገረድችሽና
ወንዴ አሸከሮችሽ በኮሽም ሇቀማ እያሳበቡ ሽርሽር ሔዯዋሌ፡፡ ውርዬ እንኳን ዴመትዋ በአጥር ግቢው
እየተንሸራሸረች ወፌ ታሳዴዲሇች - ትቦርቃሇች፡፡ ብቻ እገዚ እሌፌኝሽ ተ዗ግተሽ ገዲም የገባች መሇኩሲት
መስሇሻሌ፡፡ አይገባም አሁንስ በዚ ከቤትሽ ሳትወጪ ዴፌነ አመትሽ፡፡
አመንሽዋ፡- አሁንም ቢሆን ወዯፉትም ቢሆን ከቤቴ ሊሌወጣ ቆርጫሇሁ፡፡ ሇየትኛው ዓሇም ነው? ሕይወቴ
እንዯሆነ አንዴ ጊዛ አሌፎሌ፡፡ እሱም እመቃብር ገብቷሌ፡፡ እኔም ከእንግዱህ ወዱያ ዯጃፋን አሌረግጣት፡፡
እሲም፤ እኔም፤ ሁሇታችንም ሞተናሌ፡፡
ለቃስ፡- እንግዱህ ጀመርሽ! አሁንስ እኔንም ሰሇቸኝ፡፡ ግነዜማች እንዯሆኑ አንዴየ ሞቷሌ፡፡ መሌሰን
ሌናመጣው አንችሌም፡፡ የዙጊሏር ፇቃዴ ነው፡፡ መንግስተ ሰማያቱን ብቻ ያውርሰው እሱ በቸርነቱ፡፡ ሀ዗ኑ
ይበቃሌ፡፡ ሇሁለም ሌክ አሇው፡፡ ሰው እስከመዌ ዴረስ ከሌ ሇብሶ ባሇን ተኮማትሮ ይኖራሌ? ተምረሽ
እንዲሌተማረ ማይም ትሆናሇሽ፡፡ የኔይቱ አሮጊት እንኳን ሚስቴ በአስም ሞታሇች፡፡ አ዗ንኩ ፤ ዴፌን ወር
ሙለ አሇቀስኩሊት፤ ይበቃታሌ፡፡ እዴሜ ሌኬን ሙለ እዬዬ ካሊሌኩ ብሌ አይሆንም አይገባትም ይበዚባታሌ፡፡
/በትካዛ ይተነፌሳሌ/ወዲጅ ጎረቤትሽን ቢመጣ ረስተሻሌ፡፡ ሰው አትጠይቂ ፤ ሰው ሉጠይቅሽ ቡመጣ አትቀበይ፤
዗ግተሻሌ እነዯ ባሕታዊ፡፡ የዘህ ቤት ኑሮ አሁንስ የኩሽሽሊ ኑሮ ሆኗሌ፡፡ ጨሇማ ዋሻ፤ ጣይ የማይገባው፡፡
የበቅልውን ዕቃ አይጥ በሌቶ ሉጨርሰው ነው፡፡ በዘሪያችን ጨዋ ሰው መቼ ጠፊና? ጥምቡን ጥሎሌ፡፡ ገጠሩ
ሙለውን የጨዋ ሌጅ ነው፡፡ እዜህ አጠገባችን እንኳ በቀዯም ሇታ ምን የመሰሇ መ዗ዝ የጦር ሠራዊት መኮንን
አይቻሇሁ፡፡ ስሚኝ፡፡ ገና አነዴ ፌሬ ቅንጦት ሳሇሽ ጀመረሽ ታውቂኛሇሽ፡፡ ቆንጆ ነሽ፤ ማርና ወተት ነሽ ወሇሊ፡፡
ይህን የመሰሇ መሌክ ይ዗ሽ ይኽነየ ዓሇምሽን ትጠግቢ ነበር በዯስታ ኑሮ፡፡ ዓሇም አሊፉ ነው መሌክ ረጋፉ ነው

71
ሲባሌ አሌሰማሽም? ወዯፉት የዚሬ አሥር ዓመት እንዯ ቆቅ ሌታስኮኪና ሌትሽቀረቀሪ ፤ የጎሌማሶችን ዓይን
ሌትማርኪ መከጀሌሽ አይቀርም፤ ምናሇበይኝ፤ ግን አይሆንሌሽም ያሌፌብሻሌ፡፡
አመንሸዋ፡- {በቆራጥነት} እባክህን ለቃስ ፤ ሁሇተኛ እንዱህ ያሇውን ነገር አታንሳብኝ፡፡ አንተ ራስህ
ታውቃሇህ፤ ግራዜማች ከሞተ ወዱያ የዙችን ዓሇም ሕይወት ከጤፌ እንዯማሌቆጥራት ታውቃሇህ፡፡
መስልሏሌ፤ በሕይወት ያሇሁ ይመስሌሃሌ እንጂ፤ እኔስ የሇሁትም እቴ! ምያሇሁ፤ እስከ ዕሇተ ሞቴ ዴረስ
ይችን የሇበስኮትን ሊሊወሌቃት ካጥር ጊቤዬ ሊሌወጣ ፤ መሏሊ ገብቻሇሁ፡፡ የግራዜማች ውቃቢ ይታ዗በኝ፡፡
አትንገረኝ አውቃሇሁ፡፡ ግራዜማች በብዘ ብዘ ነገር በዴልኛሌ፡፡ በኔ በሚስቱ ሊይ ላሊ ሴት እስከ መወሸም
ዴረስ ግፌ ውልብኛሌ፡፡ እኔ ግን ዓሇሜን አሌሇውጣትም፤ እስከ መጨረሻው ዴረስ ታማኝነቴን አሳየዋሇሁ፡፡
በኋሊም በዙያ በወዱያኛው ዓሇም ስንገናኝ እሱ ቢሞትም እንኳን ከሞተም ወዱያ እን አሇመሇወጤን
ይገነ዗በዋሌ፡፡
ለቃስ፡- በዙህ ቁጭ ብሇሽ እንዲህ ያሇውን መራራ ነገር ከመናገር ይሌቅ፤ ሇምን ወዯ ውጪ ወጣ አትዬና
ነፌስ አትቀበይም? ወይንም ቡሉት ትጫንና ዗መዴ ጠይቀሽ ተመሇሺ
አመንሽዋ፡- /ታሇቅሳሇች/ ዋ! ዋ! ዋ!… ወይኔ ባሇዬ! ወይኔ የኑሮ ጓዯኛዬ!… ወይኔ… ወይኔ ወይኔ አንዴ
አካላ… ወይኔ አንዴ አምሊኬ…
ለቃስ፡- ምነው እሜትዬ ፤ ምን ሆንሽብኝ? የኔ እመቤት እባክሽ አታሌቅሽ!
አመንሽዋ፡- እሱስ የሚወዯው ጉራችን ነበር ሠንጋ ፇረሱን፡፡ ዗መዴ ሇመጠየቅ ሲሔዴ ሁሇዬ ጏራችን
ነበርየሚጋሌበው፡፡ አይ አረሰኛነት! ግራዜማችን የመሰሇ ማን ይገኛሌ አሁን? ጉራችን በርካቡ ጉጥ ከርከር
ያረገ ያስነሳና ፤ ሽምጥ ከሇቀቀው በኋሊ፤ ባሇ በላሊ ኃይለ ሌጓሙን ሳብ አዴርጎ ጎትቶ ፤ ጠብ ብል
እንዯሚወርዯው ትዜ አይሌሕም? ዋ ጉራች፤ ጉራች፡፡ እሱም ያሳዜነኛሌ፡፡ እንዱያ የሚወዯውን
የሚያፇቅረውን ጌታውን አጣ፡፡ ሰማኸኝ? ዚሬ ሇጉራች ከገብሱ በርከት አዴርገው እንዱሰጡት እንዴትነግራቸው
ሊሽከሮቹ፡፡
ለቃስ፡- እሺ የኔ እመቤት፤ ሇጉራች የቀሇብ ጭማሪ ይዯረግሇታሌ፡፡
አመንሽዋ፡- /ትዯናገጣሇች/ ማነው? እኔን እነዯሆነ የሇችም በሌ፤ ማንንም አሌቀበሌም፡፡
ለቃስ፡- እሺ የኔ እመቤት የሇችም እሊሇሁ፡፡ /ይወጣሌ፡፡
አመንሽዋ፡ እስቲ ፍቶግራፌህን ሌየው የኔ ግራዜማች፡፡ ታየኛሇህ? እኔ ሚስትህ ይቅር ባይ ነኝ፤ ፌቅር ጥሩ
ነኝ ሊንተ ሇባላ ያሇኝ ታማኝነት ስሞት ይሞታሌ፡፡ ግቢ መሬት ስባሌ አብሮኝ ይቀበራሌ፡፡ /በሃ዗ን ሳቅ ትሊሇች/
ታዱያ ግራዜማች፤ አንተስ ዕፌረት አይሰማህም አሁን? እኔ ይኸውሌህ እንዯምታየኝ ጥሩ ታማኝ ሚስት ነኝ፡፡
እንዯ ባሕታ ዓሇሙን መንኜ፤ ከሌ ሇብሼ ፤ እስከ እሇተ ወቴ ዴረስ ሃሳቤ ካንተ አይሇይም፡፡ አንተ ብቻ
ግራዜማች፤ ያንተ ነገር፤ ምን ይዯረጋሌ? አንተ ቀበጥ! አቶ ምንግዳ! አንተ ማ በኔ ሊይ ላሊ ሴት ወሽመህ
ነበር፡፡ ዯሞ ንትርክህ ይባስ፡፡ መጥኔ!አንዲንዳማ ዘረትህ ትጀምርና ሳምንት ሁሇት ሳምንት ሦስት ሳምንት
ሙለ እኔን ብቻዬን ባድ ቤት ጥሇህ የትም ከርመህ ትመሇሰ ነበር፡፡ /ለቃስ ይገባሌ/
ለቃስ፡- እመቤቴ፤ የቸገረ ነገር ገጥሞኛሌ፡፡ አንዴ ሰውዬ አንችነ ካሊየሁ ይሊሌ፤ ሇብርቱ ጉዲይ ነው ይሊሌ
አመንሸዋ፡- ባላ ከሞተ ወዱህ ሰው አሌቀበሌም፤ አሊነጋግርም፡፡ ይህንን ነግረኸው የሇም?
ለቃስ፡- አሳምሬ ነግሬዋሇሁ፤ እሱ አሌሰማም አሇ፡፡ ፤ የማይውሌ የማያዴር አስቸኳይ ጉዲይ ነው ይሊሌ፡፡
አመንሸዋ፡- ማንም ቢሆን እንግዲ አሌቀበሌም፤ አሊነጋግርም፡፡
ለቃስ፡- ነግሬው፡ ሰውየው ሴጣናም ነው ወንዴሜ፤ እየተሳዯበ ዗ው ብል ገብቶ አሁን እምግብ ቤት ነው
ያሇው፡፡
አመንሸዋ፡- (ትበሳጫሇች) ያንዲንዴ በው ዯፊርነትና ዓይን አውጣነት አይጣሌ ዯኀና፡ አስገባው፡፡ (ለቃስ
ይወጣሌ)መጥኔ ዯሞ ምነ አምጭ ነው የሚለኝ የዙህ ዓሇም ሰዎች እየመጡ ሰሊም ቢነሱኝ ምን

72
ይጠቅማቸዋሌ እንግዱህ? (በትካዛ ትተነፌሳሇች) መዲኒቱ አንዴ ብቻ ነው፡ ዯብረ ሉባኖስ ገዲም ገብቼ
አርፇዋሇሁ፡፡ (ታሰሊስሊሇች) አዎ ገዲም ነው እሱ ብቻ ነው መዲኒቱ፡፡
ጨቡዳ፡- ምን ያሇው ከብት ነው እቦካችሁ፣ ያሙሰ ፌጥረት እንስሳ፡፡ መቀባጠር ታበዚሇህ፡፡
(አመንሸዋን በጨዋ ዯምብ ያናርራሌ) እሜቴ ስሜ ጨቡዳ ኃይለ ይባሊሌ፡፡ እኔም ባሇ ቀሊዴ ገበሬ ነኝ፡፡
የመጣሁት በሚያስቸኩሌ ጉዲይ ምክንያት ስሇሆነ፡ የግዴ እርስዎን ማነጋገር ሆነብኝ፡፡
አመንሸዋ፡ እዙህ ቤት ምን ይፇሌጋለ?
ጨቡዳ፡- ባሇቤትዎ ግራዜማች እንዯሻው በሕይወቱ ሳሇ አንዴ ሺ ሁሇተ መቶ ጥሬ ብር የኔ ዕዲ ነበረበት፡፡
ሇዙሁ ዋስትና ከመሞቱ ፉት የፇረመሌኝን ሁሇት ዯረሰኝ ይዤ መጥቻሇሁ፡፡ በበኩላ ዯሞ የእርሻ ባንክ ብዴር
ስሊሇብኝ ነገ ጧት ወሇደን መክፇሌ አሇ፡፡ ስሇዙህ ባሌዎ የገባውን ዕዲ እርስዎ እሜቴ ዚሬ እንዱከፌለኝ
እጠይቅዎታሇሁ፡፡
አመንሸዋ፡ አንዴ ቪ ሁሇት መቶ ብር … ባሇቤቴ ሇርስዎ ዕዲ የገባው በምን ምክንያት ነው፡ ያውቃለ?
ለቃስ፡- እሺ እመቤቴ አሁን እንግራቸዋሇሁ፡፡
(ለቃስ ይወጣሌ)
እግራዜማች ሊይ ገን዗ብ አሇኝ ካለ ምናሇ እኔ እከፌልታሇሁ፡፡ ብቻ ሇጊዛው ጥሬ ገን዗ብ በእጅ የሇም፡፡ መሬት
ጠባቂዬ እህሌ ሸምቶ ተነገ ወዱያ ካዱስ አበባ ይመሇሳሌ፡፡ እሱ እንዯመጣ ገን዗ቡን ይከፌልታሌ፡፡ አሁን
እንዲስረዲሁዎት ሇጊዛው ሌከፌሌዎ አሌቻሌኩም፡፡ እንዱያውም ዚሬ ግራዜማች ከሞተ ሌክ ሰባት ወሩ
ሞሌቷሌና እኔ እሱን ከማስብ ሇሱ ሇባላ ከመጸሇይ በቀር በገን዗ብ ወይም በላሊ ጉዲይ ራሴን ሇማዝር
አይቻሇኝም አያሰኘኝም፡፡
ጨቡዳ፡- እኔ ዯሞ ነገ ጧት ሇሌማት ባንክ ወሇደን ካሌከፇሌኩ ራሴ መዝር ግሌጥ ነው መሬቴን በወሇደ
አግዴ ይይዜብኛሌ፡፡ ቀሊዳ ዋስትና አስይዤ ነው የተበዯርኩት፡፡
አመንሸዋ፡- ተነገ ወዱያ ገን዗ብዎ ይከፇሌዎታሌ፡፡
ጨቡዳ፡- ገን዗ቤን የምፇሌገው ሇዚሬ ነው ሇተነገ ወዱያ አይዯሇም፡፡
አዜናሇሁ ሇዚሬ ሌከፌሌዎ አሌችሌም፡፡
ጨቡዳ፡- እኔ ዯሞ እስከተነገ ወዱያ ዴረስ መቆየት አይቻሌኝም፡፡
አመንሸዋ፡- ገን዗ብ በጄ ከላሇ ምን አዯርጊ ነው የሚለት?
ጨቡዳ፡- እንግዱህ ሌከፌሌ አሌችሌም ማሇትዎ ነዋ?
አመንሸዋ፡- አዎ አሌዎሌኩም፡፡
ጨቡዳ፡- እምምም … በቁጥር፣ አሌችሌም ማሇትዎ ነው
እቅጩን ነው የነገርኩዎት፡፡
ጨቡዳ፡- እኮ ቁርጠኛውን
አመንሸዋ፡- ጥርጥር የላሇው ነው፡፡
ጨቡዳ፡- አመስግናሇሁ፡፡ አሁን ያለኝን በማስታወሻ አያይ዗ዋሇሁ፡፡ (ትከሻውን ያራግፊሌ) ዯሞ ሰዎቹ
አትናዯዴ ይለኛሌ፡፡ ጭቃ ሹምን አሁን እመንገዴ ሊይ አገኘሁትና ነጋ ብስጭት ጠባ ብስጭት ምን ነካህ
ጨቡዳ ኃይለ? ብል ይጠይቀኛሌ፡፡ እግዛር ያሳያችሁ? እኔስ እንዯምን አሌናዯዴ አሌጭስ አሌቃጠሌ?
ይኸውና ገን዗ብ ቸግሮኝ ጨንቆኝ ውጪ ነፊስ ግቢ ነፊስ ሆኗሌ በጮት አሥሣሇሁ፡፡ ትናንትና ጧት በላሉት
ከቤቴ የወጣሁ፡፡ ገን዗ብ የተበዯሩኝን ሁለ በየቤታቸው እየዝርኩ ስሇ ወንዴ ሌጅ ብሊችሁ ስሇበሇስ ክፇለኝ
በማሇት ሊይ አሇሁ፡፡ አንደ አሌከፇ ሇም አንዴ እንኳን፡፡ ዴቅቅ ብያሇሁ በኩረት ከዴካም ትዜ አይሇኝም ካንዱ
ከፇረዯበት አሌቤርጎ ሳይ ሆን አይቀርም፡፡ በመካያው ምናሌቦት እዙሁ ቤት ይከፌለኝ ይሀናሌ ብዬ በተስፊ
ያንዴ ቀን መንገዴ ተጉዤ እመጣሇሁ፡ ምን ይገጥመኝ ይመስሊችኋሌ? እሜቴ መክፇሌ መክፇሌ
አሊሊቸውም፡፡ አሊሰኛቸውም አሌቆጣስ!
አመንሸዋ፡- መሬት ጠባቂየ ካዱስ አባ ሲመሇስ ገን዗ብዎን ይከፌልታሌ ብዬ ያስረዲሆት መስልኝ ነበር፡፡

73
ጨቡዳ፡ የመጣሁት ከርስዎ ዗ንዴ ነው፡ ከመሬት ጠባቂዎ አይዯሇም፡፡ መሬት ጠባቂዎ ከእነ እክቱ ገዯሌ
ይግባ፡ ቁብ የሇኝም!
አመንሸዋ፡- ይቅርታዎንና በዙህ ቤት እንዯዙህ ያሇ ኃይሌ ቃሌ እንዱህ ያሇ አነጋገር መስማት አሊስሇመዴኩም፡
ቢሇፇሌፌ የሚሰማዎ የሇም፡ እኔ በቅቶኛሌ፡፡ (በመጣዯፌ ትወጣሇች)
ጨቡዳ፡ ይኸውሊችኋ! እንዱህ ነው ጨዋታ! አቶ ባሌ ከሞተ ሰባት ወሩ ዚሬ ነውና? እሜቴን መክፇሌ
መክፇሌ አዥሊሊቸውም፤ አሊሰኛቸውም፡፡ ታዱያስ እኔሣ ምን ይዋጠኝ? ወሇደን ነገ መክፇሌ አሇብኝ ወይሰ
የሇብኝም? ነው የምሊችሁ በኋሊ (በፋዜ) አዎን እሜቴ፤ ባሌዎ ሞቷሌ፡ እርስዎን አሊሰኝዎችም … ዯሞ
መሬት ጠባቂዎ ዱያብልስ ዴራሹን ያጥፊውና፡ የት እነዯ ገባ አይተወቅም፡፡ ምን አዴርግ ነው የምባሇው
ታዱያ? እኔምእዲ አሇብኝ፡፡ እኔም በእዲ ተወጥሬያሇሁ፡፡ እነዯ አቡነ አረጋይ በዯመና ተጭኜ ሊርግ ነው ወይስ
እንዲቡነ ተክሇ ሃይማኖት ስዴስት ክንፌ አውጥቼ ሊመሌጥ ኑሮዋሌ? ወይንስ መሬት ተከፌታ ሌትውጠኝ
ነው? አዜብጤ ጋብሔዴ በቤቱም የሇ፡፡ በዲኔ ተዯብቋሌ፡፡ ከወሌዯ ሩፋ ጋር ያው ምርር ብሇን ደሊ ቀረሽ
ተጣሊንና በመስኮት አም዗ግዜጌ ሌወረውረው ነበር፡፡ እግዛር አወጣው፡፡ ጏሽሜ ታሟሌ፡፡ ተቅማጥ ይዝታሌ፡፡
እኒህ ወይ዗ሮ ዯመሞ አሊስተኛቸውም፡፡ ከዙህ ከወስሊቶች ሁለ አንደ እንኳን አሌከፇሇም እዲውን፡፡
ምክንይቱም የኔ ጥፊት ነው፡፡ ምን ያዴርጉ? አበሊሸኋቸው፡፡ እን ዯናት እንዯ እህት ነው በሇ዗ብታ በሌስሊሴ
የምሇምናዋዠ፡፡ የገዚ ገን዗ቤን እንዱከፌሇኝ እኮ … አዎ ምን ይበለ? መሌአክ ነኝ!/በዚቻ/ ቆይ ሁሌሽንም
ሳሊሳይሽ ምን እጥረት እንዯሆንኩ ታውቂኛሇሽ ሁሌሽም፡፡ እንዯ በግ ስመኝሊችሁ አሌሃርም፤ የመጣው
ይመጣሌ፡፡ ይች ሴትዮ ገን዗ቤን እስክትከሇክሇኝ ዴረስ ከዙች ከቆምኩባት ቦታ ንቅንቅ ብሌ እኔ አይዯሇሁም፡፡
እፍይ! ጭሻሇሁ ነዴጃሇሁ ዚሬ፡፡ የዯም ስሬ ሁለ ተገተርትሮ ጅማቴ ይርገበገባሌ ይን዗ፇ዗ፊሌ፡፡ መተንፇስ
አቅቶኛሌ፡፡ ኦህ እፍይ አረ የፇጠሪ ያሇህ ሉያቅሇሸሌሸኝ ነው … አንተ ማነህ ሌጅ አሸከር /ለቃስ ይገባሌ/
ለቃስ፡ ጌታው ምን ፇሌገዋሌ?
ጨቡዳ፡ ቅራሪ መሳይ ከላሇም ውሃ አምጣ፡፡
/ለቃስ ይገባሌ/
ነገሩ ነው የሚገርመኝ፡፡ አንዴ ሰው በገን዗ብ ችግር ተወጥሮ በገመዴ አንገቱን ሉታነቅ ምንም አሌቀረው፡፡
እሜቴ ግን ምናሇ ዕዲቸውን አሌከፌሌም ይለታሌ፡፡ ምክንያቱም ቢለ ክፇይ ክፇይ አሊሊቸውም! አሊሰኛቸውም
… የሰቶች ነገር ይኸውሊችሁ! ከሴት ጋር ቁም ነገር መነጋገር የሚያብጠሊኝ ሇዙህ ነው፡፡ ምክንይቱም
አሊውቃቸውም ፤ ብቻ አሌወዴ ኩንታሌ ዯማሚት ሊይ ቁጭ ማሇት እመርጣሇሁ፡፡ … ዥዥዥ …ቸቸቸ…
ጠጉሬ ቆሟሌ፤ ይች ከሌ ሇባሽ አጭሳኛሇች፡፡ እንዴዙያ ያሇትነ የሚራቀቁ ፌጥረቶች ገና ከሩቁ ሳያቸው ነው
በኔ ዯሜ የሚፇሊው፡፡ እሪ በሌ ነው የሚለኝ፡፡ /ለቃስ ይገባሌ/
ለቃስ፡ ውሃው ይኸውሌዎ፡፡ /በብርጭቆ ውሃ ይሰጠዋሌ/ እሜቴ ወይ዗ሮ አመንሸዋ ራስ ምታት አሟቸዋሌ!
ሰውም አያዩ አያናግሩ፡፡
ጨቡዳ፡ ውጣ ከዙህ ዓይንህ ይውጣና . . . /ለቃስ ይወጣሌ/ ዯሞ አሟቸዋሌ! ዯሞ አያናግሩም! ምን ገዯዯኝ?
አታነጋግሪኝ፡፡ ገን዗ቤን እስክትከፌይኝ ዴረስ እዙችው እቀመጣታሇሁ፡፡ ሳምንት ብትታመሚ ሳምንት
እቀመጣሇሁ፡፡ አመት ብትታመሚ አመት እቀመጣሇሁ፡፡ ብዴሬን ሳሌከፌሌ ብቀር ምናሇ በይኝ እሜቲቱ፡፡
አዎ፤ ግራ ጉንጭሽ ሊይ ማርያም የሳመችሽን አይቻሇሁ፤ ከሌ ሇብሻሇሁ፤ እኔ ጨቡዳ ግን እምታሇሌሌሽ
አይመስሌሽም፡፡ እናውቀዋሇን መቼ አጣነውና ብሌሀቱን፡፡
/በመስኮት ይጮሃሌ/ አንተ አረሩ፤ ፇረሴን አራግፇው፤ እዙሁ መቆየታችን ነው፤ አንሔዴም፡፡ እጋጣ
አስገባውና ገብስ እንዱሰጠው ንገራቸው፡፡ ዯሞ ዚሬም ግሊሱን ገሌብጠኸዋሌ! ምን? ምናሇ በት? አንተ
ጭምብስብስ ጨምባሳ ጭምብስ!
ዲንዳው… ምን አንዯ ላሇበት ቆይ አሳይህአሇሁ፡፡ /ከመስኮቱ ይመስሊሌ/ ይገርማሌ፡፡ በዙህ ባንጣር ጣይ ስንቃ
ውዩ አንዴ ሰው ገን዗ቤን አሇከፇሇኝም፡፡ የትናቱንን መኝታ መኝታ አይበሇው እዙህ እመጣሇሁ ዯሞ ፡ እሜቴ
ከሌ ሇብሰዋሌ አሊሰኛችውም፡፡ ራስ ምታት ሉታገሇኝ ነው፣ ጠሊ ሌጠሊበት መሰሇኝ፡፡ ብጠጣበት ይሻሇኛሌ፡፡

74
/ይጮሃሌ/ ማነህ ሌጅ አንተ፣ አሸከር፡
/ለቃስ ይገባሌ/
ለቃስ፡- ጌታው ምን ፇሇጉ ዯሞ
ጨቡዳ አንዴ ብርላ ጠሊ ፡ ተል በሌ፡፡
/ለቃስ ይወጣሌ፡፡ እፍይ እናት፡ ይቀመጥና ሁኔታውን ይመሇከታሌ /ዚሬ ሙሽራ መስሇሃሌ አትለኝም እንዳ
አቧራ ብቻ ጫማየ በጭቃ ተጨማሌቆ ጠጉር አሌተበጠረ ሌብሴ በጭቃ ተሇውሶ… ሇዙች ሇእሜቲቱ ወንበዳ
ሽፌታ ሳሌመስሊት አሌቀረምሁም፡፡
/ይዚጋሌ/ እርግጥ ነው ይህንን መስል ፣ እንዯዙህ ሆኖ እሰው እሌፌኝ አይገባም ነበር… ግዯሇም ሇግበዥ
ተጠርቶ የመጣ እንግዲ አዯሇሁም የገዚ ገን዗ቤን ፌሇጋ ነው፡፡ /ለቃስ ይረባና ጠሊውን ይሰጠዋሇሌ/
ለቃስ፡- ይኸውና ጠሊው፡፡ ጌታው፣ አሇቤትዎ በሰው ቤት አሇመጠን ይዜናናለ ሌበሌ…
ጨቡዳ፡ /በቁጣ/ ምን ምን አሌክ ሌበሌ
ለቃስ ምንም፣ ምንም አሊሌኩም…ብቻ እንዱያው… ሇማሇት ነበር፡፡
ጨቡዳ፡/ በቁጣ/ ምን ምን አሌክ ሌበሌ
ለቃስ፡ ምንም ምንም አሊሌኩም .. ብቻ እንዱያው … ሇማሇት ነበር፡፡
ጨቡዳ፡ ማን መስየሃሇሁ በሌ ዜም በሌ፣ አፌህን ያዜ ብዬሃሇሁ ዚሬ፡፡
ለቃስ፡ በጎን/ ምናሇ በለኝ፡ እዙህ ቤት ዚሬ አንዲች የሚያህሌ ጤን ገብቷሌ፡፡ /ለቃስ ይወጣሌ/
ጨቡዳ፡ ወይ ንዳት፡ ወይ ቁጣ፡ በዚሬው ንዳቴ ይችን ዓሇም በሙለ ምዴሯን ዯቁስህ አመዴ አዴርጋር
ቢለኝ፣ እንዯ መናዯዯ አያቅተኝም፡፡
/ይጮሃሌ/ ማነህ፣ ሌጅ፣ አሽከር፣ አንተ
/ወይ዗ሮ አመንሽዋ ዓይሂን ዯፌታ ትገባሇች/
አመንሽዋ፡ ጌታዬ፡ አቤቱ ተከትቼ በብቸኛነት መኖርን ከመረጥኩኝ ወዱህ የሰው ዴምጥ የቤቴ ፀጥታ
አይበጥብጡት እባክዎ፡፡
ጨቡዳ፡ ገን዗ቤን ይከፇለኝና ሌሏዴዎት፡፡
አመንሸዋ፡ አሁን በጄ ጥሬ ገን዗ብ የሇኝም ብዬ በግሌጥ አማርኛ ነግራዎታሇሁ፡ እስከ ተነገወዱያ ዴረስ
መታገስ አሇብዎ፡፡
ጨቡዳ፡ እኔ ዯሞ ገን዗ቡ የሚያስፇሌገኝ ሇዚሬ ነው፡፡ ሇተነገወዱያ አይዯሇም፡፡ ብዬ በተጠራ አማርኛ
አሰታውቄዎታሇሁ፡፡ ዚሬ ገን዗ቤን ካሌከፇለኝ፡ ነገ ታንቂ መሞቴ ነው፡፡
አመንሽዋ፡ ገን዗ቡ በጄ ሳይኖር ምን አዴርጊ ነው የሚለት ምን ግራ የገባው ነገር ነው እቴ፡
ጨቡዳ እንግዱህ ዚሬ አሌከፌሌህም ማሇትዎ ነዋ የሚለት ምን ግራ የገባው ነገር ነው እቴ
ጨቡዳ፡ ነገሩ እንዯዙህ ከሆነ እኔም አሌሔዴ፡ ገን዗ቤን እስከቀበሌ ዴረስ እዙሀ እቀመጣሇሁ፡፡/ ይቀመጣሌ/
ተገገ ወዱያ እከፌሌህ አሇሁ ብሇውኝ የሇም መሌካም ፡ ጥሩ እስከ ተነገ ወዱያ ዴረስ እዙችው ቁጭ
እሊታሇሁ፡፡ /዗ል ብዴግ ይሊሌ/ አይዯሇም፣ ነገ ወሇደን ሇርሻ ባንክ መከፇሌ አሇብኝ የሇብኝም ወይስ የቀሌዳን
የመስሌዎታሌ
አመንሸዋ፡ ጨዋ ሴት ወይ዗ሮ ፉት ቀርበው ጨዋ ሰው መሆን የሚችለ ሰው አይዯለም ግሌጥ ነው፡፡
ጨቡዳ ተሳስተዋሌ እሜቴ፡ ጨዋ ሴት ወይ዗ሮ ፉት ባሇበት ነወ ታዯያ፡
አመንሸዋ የሇም አታውቁም፡፡ ባሇጌ አሳዲጊ የበዯሇሁ ሰው ነዎች እርስዎስ ፡ጨዋ ሰው በዙህ ዓይነት ቋንቋ
ከጨዋ ሴት ወይ዗ሮ ፉት አይናገርም፡፡
ጨቡዳ- ግሩም ነው ዴንቅ ታዱያ በምን ዓይነት ቋንቋ ሊነጋግርዎ በፇረንሣይ ነው በእንግሉ዗ኛ ማዲም
ይቅርታ፡ አስቸግሬዎት እንዯሆነ፡፡ አሊሊ፡ የዚሬው ቀን አየር ጣዕሙ በጣም ጥሩ ነው፡፡ ሽቶ ሽቶ ይሊሌ፡፡
የሇበሱት ከሌ ምንኛ ያምርብዎታሌ /እግሩን ያካሌ/
አመንሸዋ ይኼ የባሇጌ ፇሉጥ የጅሌ ዗ዬ ይባሊሌ፡፡ ዴንቄም ጨዋ ሆናሇች እቴ፡

75
ጨቡዳ፡ /ያሾፌባታሌ/ ይኼ የጅሌ ፇሉጥ የባሇሄ ዗ይ… ዯሞ ጨዋ ሴት ወይ዗ሮ፡ እሜቴ እኔ ያኋቸውን ጨዋ
ሴት ወይዚዜርት ያህሌ ዴምቢጥ ወፌ አሊዩም እርስዎ፡፡ በሴት ምክንያት ሶስት ጊዛ በጠብ ጋር ሽጉይ
ተማዜዣሇሁ ፣ አሥራ ሁሇት ሴት ንቄ ትቻሇሁ፣ ዗ጠኝ ሴት ንቆ ትቶኛሌ፡፡ መርጠሩሳ ዴሮ ባይጠና ሆዴነቴ
዗መን በርግበነቱ ጊዛ ቃላን እንዯማር አጣፌጩ ዲስ ያስገኘሁ መስልኝ ሳይጠሩኝ እቤት ሳይሌኩኝ ወዳት ብዬ
እኛ ነሰቼ ጫማ ሰሜ ሳይሌኩኝ ወዳት ብዬ፡ እጅ ነሰቼ ጫማ ሰሜ ሇሴት የተገዚሁበት የሞኝቴ ወራት
አሌፎሌ፡፡ ያን ጊዛ ሴት ስወዴና ፌቅር ሲይ዗ኝ ነፌሴ ሌትወጣ ትዯርስና ጨረቃን በኃ዗ን ፇዜዤ ዓይን ዓይኗን
ሳስተውሊት ብስጭት ስሌ ውሃ እሆንና እንዯ በረድ ኩምትርትር እሌ ነበር፡፡ ሳፇቅር እንዯ እብዴ ሇስሜቱ
ፇረስ ሌጓም
እንዲጣሇት ሰው ነበርኩ፡፡ ኧረ ምኑ ቅጡ ዴራ
አመንሸዋ፡ እንግዱየስ ሌጠይቅዎት ፡፡ አንዯርስዎ ሏሳብ እንግዱህ በፌቅር ታመኝ የሆነው የማማግጠው
የማይወሰሌተው ማን መሆኑ ነው ወንዴ እንዲይለኝ ብቻ
ጨቡዳ መጠርጠሩ አዎን ወንዴ ነው
አመንሸዋ ወንዴ ወንዯ እኮ/መሪር ሳቅ ትስቀሇች/ ወንዴ በፌቅር ታማኝ ነው፣ ወንዴ አይማግጥም ፣ወንዴ
አይወሰሌትም/ እንዱህ ነው ጨዋታ፡፡ /ትግሊች/ ኧረ ሇመሆኑ ይህን ዯፌረው የሚግገሩት ከማንኛዉ ዲኛ
በተሰጠዎት ሥሌጣን ነው ዯሞ ወንዴ ብለ ታማኝ የማይወሰሌት ጨዋ፡ እንዱያማ ሌንገርዎት፡ ከማውቃቸው
ወንድች ሁለ በምንም በምንም ከሟቹ ከባላ ከግራዜማች እንዯሻው ከእግረ እጣኪ የሚዯርስ አንዴ ሰው
የሇም፡፡ ግራዜማች ሁለንም ይበሌጣቸዋሌ፡፡ እኔም በጋሇ ስሜቴ በሙለ ሌቤ በሞሊ ነፊሴ ወዯዴኩት፡፡
ሌጅግር እንዯመሆኑ መጠን ጥሌቅ ሰሜት ያሇኝ ሴት ሌጅ በመሆኒ
ሇክ ወጣትነቴን ዯስታዩን ህይወቴን ካብቴን ሰጠሁት፣ የኑሮ ጓዯኛ ሆኑኩት፣ እንዯ ጣዖት አመሇክሁት…
ታዯያስ በኋሊስ ምን ተዯረገ ይመስሌዎታሌ
ይህ የወንድች ንጉስ አቶ ወዯር የሇህ ገና ሀ ሲባሌ ጀምሮ ሇካ ያሇአንዲች ይለኝታ ሉያታሌሇኝ ኖሯሌ፡ ከሞተ
በኋሊ የቤት ዕቃ ሰናናፌርስ የጽሏፇት ጠረጴዚውን ኪስ ሳብ ባዯርገው፡ የተ዗ረገፇው የፌቅር ዯብዲቤ አንዴ
እንቅብ ሞሊ፡፡ በህይወቱ ሳሇማ የሚሠራውን ሥራ አሁን ሳስታውው ይ዗ገንነኛሌ እኔን ብቻዬን እባድ ቤት
ጥል ሁሇት ሳስት ሇስት አራት አምስት ሣምንት እሌም ብለ ይጠፊሌ፡፡ ዓይኔ ሲያይ እፉት ከላሊ ሴት ጋር
ይዯራ ነበር ፡፡ በኔ ሊይ ውሽማ መቅበጡን መወሳሇቱንም አውቃሇሁ፡ በገን዗ቤ አሥረሽ ምችው አሇበት፣ እኔ
ግን ይህ ሁለ ሲሆን መውዯዳን አሊስታጎሌኩም፣ ታማኝነቴን አሊጎዯ ሌኩም፡፡ ይህ ብቻም አይዯሇ ፣ሞተ፡፡
ቢሞትም እስከ አሁን ታማኝነቴን አሊጎዯሌኩብትም፡፡ ወዯፉትም አሊጎበትም፡፡ ሇ዗ሊሇም ከዙህ ካጥር ግቢዬ
አሌወጣም፣ ከላን የማወሌቀው የሇት ሞቴ ሇትግቡ መሬት ሰባሌ ብቻ ነው፡፡
ጨቡዳ፡/በንቃት ይሰቅባታሌ/
ከሌ፡ ከሌ አለኝ አይዯሇም እሜቴ ፣ ሇነገሩ ማን እመስሌዎሇሁ እኔ ከሌ ሇብሰው የሚሞነሞበት ከጠር ግቢዎ
የማይወጡበት ምክንያት ምን እንዯሆነ የማይገባኝ ይመስሌዎታሌ አውቄ ብዎታሇሁ ወዚ አጠሁትና
ይመስሌዎታሌ አውቄ ብዎታሇሁ አጣሁትና ሇመመሣጠር ነው ሇመራቅ ሇመቅሇስሇስ፡፡ አንደ የፇረዯበት
ተማሪ ወዲ ግጥም ሞጫጫሪ ዯራሲ በዙህ ቤት አሌፍ አምም ሲሄዴ የተ዗ጋውን መስኮት ይመሇከት ሉያዯንቀ
እንዯዙህ ብል ግምጥም ይገጥም ይሆናሌ
ከሟች በሎ ጥናት የነማ በአር ግሲ ተቀብራ ከነነፊሷ ወይ዗ሮ ቆንጀት የመነነችው
የምትኖረው እዙሁ እኮ ነው፡
እባክዋን እንዱሀ ያሇውን ብሌጥነት እናውቀዋሇን አሊጠነጠውም
አመንሽዋ /ትሊሊች / ምን ፡ እንዳጽ ይበለ እንዳት እንዯ ቢዯፌሩ ነው እንዯዙህ ብሇው የሚናገኝ፡፡
ጨቡዳ፡- አዎ፣ ከነነፊሶ ተቀብዋሌ መንነዋሌ ባሕታዊ ሆነዋሌ፣ ዓይንዎና ቅንዴብዎን መኳኩለን ግን
አሌ዗ነጉትም፡፡
አመንሸዋ ምን ቆርጦዎት ነው ቁርጥ ቢያዯርግዎት ነው ዯሞ እንዱህ የሚናገኝም በለ

76
ጨቡዯ ፡- አዎ ከነነፊሶ ተቀብረዋሌ መንነዋሌ ባህታዊ ሆነዋሌ፡ ዓይንዎና ቅዴዴዋን መኳኳለን ግን
አሌ዗ነጉትም፡፡
አመንሸዋን ምን ቆርጦዎት ነው ምን ቁጥር ቢያዯርግዎት ነው ዯሞ እንዱህ የሚግገሩኝ በለ
ጨቡዳ አይለሁ እባዜዎን መሬት ጠባቂ አሽከርዎ አይዯሇሁመ፡1 ነገሬ ቀጥተኛ ነው በኔ ቤት አካፊ አካፉ
ነው ድማ ድማ ነው፡፡ በኔ ቤት አካፌ አካፊ ነው ድማ ድማ ነው፡፡ ሴት አይዯሇሁም፣ ፉት ሇፉት እውነቱን
በግሌጥ መግግር ነው ሌምዳ፡፡ ስሇዙህ አይጩሁ እባክዎ
አመንሸዋ የሚጦሁት ራስዎ እኔ አሌጦህኩም አሁን ብቻ ይሄደሌኝ ሰሊም አይንሱኝ
ጨቡዳ፡ በግዴዋ ይከፌለኛሌ፡፡
አመንሽዋ እኔ ዯሞ እሌህዎን ባሇስጨርስዎ ምግሇች ይበለኝ አንዱት ሳንቲመ ቤሳ አሌሰጥዎትም ብቻ አሁን
ይሂደሌኝ
ጨቡዳ ባሌዎ ወይም እጮኛዎ አይዯሇሁም እንዯዙህ ያሇው ታሊቅ እዴሌ አሌተሰጠኝም ስሇዙህ
አይነትርኩኝ… /ይቀመጣሌ / ንትርክ አሌወዴም፡፡
አመንሸዋ/ የንዯት ሲቃ ይይዚታሌ/ ቁጥ ..ማሇት ዎ… ነው
ጨቡዳ ቁጭ ..ማሇቴ .. ነው
አመንሸዋ በጨዋ ዯንብ ሌጠይቅዎት ይውጡሌኝ ከቤቲ፡፡
ጨቡዳ
ገን዗ቤን ይሰጡኝና፡፡ /በጎን ሇራሱ/ ፇውፉ/ የያ዗ኝ ንዳት ፡፡ ሰይጣኔ መጥቷሌ፡፡ የያ዗ኝ እንዳት ብታዮት!
አመንሽዋ እንዱህ እያሇ በብሌግና ዓይን አውጣነት ታይቶ ይታወቃሌ አያናግሩኝመ አሇሰማዎትም፡፡ በህግ
አምሊክ ይውጡ ፀጥታ /ይሆናሌ/ አሊዋጣም ነው ; እንቢ ነው፡፡
ጨቡዳ አዎን፣እንቢ፡፡
አመን ሸዋ እንቢ; አሻፇረኝ
ጨቡዳ አዎን፣ አሻፇረኝ፡፡
አመንሸዋ መሇካም፣ ዯና፡፡
/ለቃስ ይገባሌ/
እነዙህን ሰዎች በሩን አሳያቸው
ለቃስ፡- ጨቡዳ ይጠጋዋሌ ጌታው፣ ሄዴ ሲባለ እባክዎ ይሂደ፡፡ እናንተ … መሆን፡፡
አያስፇሌግም
ጨብዳ /ብዴግ ይሊሌ/ አፌህን ዜጋ ማንን ይመስሌሃሌ የምታናግረው ;የዯግ አመዴ ነው የምነግርህ
ሇቡዘ በእጁ ይዯገፌሇ/ ኧረ ያብን ተከሇ ሏጥማኖት ያሇህ ያብነ ገብረ መንፇስ ቅደስ ያሇህ እግዙኦ ማረነ
ክርስቶስ ሌቤን .. ሌቤን ውጋቴ ተቀሰቀሰብኝ/ እሶፊው ሊይ እን዗ጭ ይሊሌ/ አሞኛሌ… ታመምኩሊችሁ..
ትንፊሽ … ቁርጥ..ቁርይ ይሌ ጀመር ሌቤን..
አመንሸዋ ሀብቴ የታሇ; /በመስኮት ትጮዋሇች /ወሇቴ፡ ወሇቴ፡ ሀብቴ፡
ለቃስ ኡፌ፡ እፍይ፡… ሁለም ኩሽም ሇቀማ ሔዯዋሌ … ማንም ያሇ .. ውሃ እባችሁ ውሃ፡
አመንሽዋ…/ጨቡዯን /ይውጡ ነው የምሇው ዚሬ፡
ጨቡዳ፡ በጨዋ ዯንብ ቢያናግሩኝ አይከፊም፡፡
አመንሸዋ /በቁጣ እጅዋን ጨብጣ በእግሯ መሬቱን ትዯበዴሊሇች /ዲንዳ ነዎት ዲንዳ አውሬ ዲረጉን ጭራቅ
ጨቡዳ፡ ምን ምን አለ ይበለ ;እስቲ ይመሱት
አመንሸዋ አውሬ … ዯራገን.. ጭራቅ…ነዎት አሌኩዎ፡
ጨቡዳ፡/በግሌፌታ ይጠጋታሌ/ ይቅርታዎንና በየትኛው ህግ ነው እንዱሰዴቡኝ የተፇቀዯሌዎ;
አመንሸዋ፡- አሳምሬ ሰዴቤዎታሇሁ፡፡ ታዱያስ; ምን ይመጣብኛሌ; የምፇራዎ ይመስሌዎታሌ;

77
ጨቡዳ፡ ገና ሇገና ሇስሊሊ ቀሇስሊሳ ፌጥረት ስሇሆኑ እዯፉሇገዎ ሲሳዯቡ የሚችለ ይመስሌዎታሌ; ይሰሎ
ይዋጣሌና፡ አሁን እዙሁ ይዋጣሌናሌ፡፡
ለቃስ፡ እግዙዎ ማረነ ክርስቶስ ፡ ኧረ የጣዴቃን የሰማዕታት ያሇህ ውሃ ውሃ ..ሌቤን..
አመንሽዋ፡ ገና ሇገና ጠብዯሌ ዲንዳ ነኝ ብሇሁ እነዯ ፇረ በሬ ቢዯነፊ የምራዎ ይመስሌዎሌ መሰሇኝ; እ; የኛ
ዲንዳ፡
ጨቡዳ ይዋጣሌን ብየዎታሇሁ ፣ ማንም ቢሆን እኔን ጨቡዳን ሰዴቦ እንዱያመሌጥ አይፇቀዴሇትም፡፡
እርስዎ ሴት ቢሆኑና ሌጅ ዯከማ ነች ቢባሌ ይሄ በኔ ዗ንዯ ምንም ሌዩነት የሇውም፡፡ ይዋጣሌን ብየዎታሇሁ፡፡
አመንሽዋ /በጩሕት/ አውሬ ጭራቅ ፣ ዯራጎን ፣ ጭራጭ ጭራቅ/
ጨብዳ ሰው ባይኖር በበሇጠ ሰወ ክብር በነካ ትጋውን የሚከፇሌወንዴ ብቻ ነው የሚባሇው ከንቲ አምኮ እስከ
አሁን መቫር ነበረበት እኩሌነት ከተባሇ እኩሌነት ነው፡፡ ይዋጣሌን ብየዎታሇሁ በሽጉጥ፡፣
አመንሽዋ፡ በጥይት አይዯሇም የሚለት; እንታኮሰው አይዯሇም;መሌካም ፡ ጥሩ ነው፡፡
ጨቡዳ ይዋጣሌን በሽጉይ አሁኑኑ
አመንሽዋ አሁኑን ይዋጣሌናሌ የባላ ሽጉጥ አሇ፣ ሔጄ አመጣለሁ/ ራመዴ ራመዴ እያሇች ትሄዴ ዗ወር ብሊ
ቆም ትሊሇች/ ይህን የበሬ ግምባርዎን ነበጥይት ባሌበሰሌዎ ዚሬ ቅደስ ጊዮርጊስ አይሇመነኝ፣ እንዱ ነችግ
አመንሸዋ/ ትወጣሇች/
ጨዴዳ እንዯ ቆቅ ነው ጠብ የማዯርጋት፡፡ ሕፃን አይዯሇሁም አሊዜሊትም፡፡ በኔ ዗ንዴ ዯካማ የሚባሌ እንሰታይ
ወይ ተባዕታይ ፆታ የሇም፡፡ ሁሇቱም ያው ነው እኩሌ ነው፡፡
ለቃስ፡ ጌቶች የኔ ጌታ እባክዎን … /ይምብረከካሌ/ ይዩኝ ተምበርክኬያለሁ እጣማዎ ወዴቄያሇሁ፡፡ ሇሽማግላ
ይፉሩ እባክዎ ሇኔ ቢለ ይሄዴ ይውዩ ከዙህ ቤት ፡፡ ቅዴም በዴንጋጤ ሉገን ነበር፡ አሁን ዯሞ በሽጉይ
ሉታኮስ ነው፡
ጨቡዳ፡ /ለቃስ አይሰማውም/ በጥይጥ ይዋጣሌናሌ፡፡ የእኩሌነት መብት ይሳሌ ይኼ ነው የሴት ሌጅ ነፃነት
ይለሻሌ ይኼ ነው የሴት ነች ፉቷ እንዯ ፌም ጋሇ ዓይኗ ተግ አይሌሳችሁም; ቱግ አሇች፡፡ ይዋጣሌን ብሊት
ውርርዳን አሌፉራችውም ተቀበሇሀት ፣ ይዋጣሌን አሇች ቀኝ እጄን ሇሰይፌ የምሰጥበት ነገር ነው፣ እንዯች
ያሇችዋን የያሁት ከተፇጠርኩ ገና ዚሬ ነው፡፡
ለቃስ የኔ ጌታ፣ እባክዎ፣ ይሂደ፡1 አሁን ከሔፊ፣ በስልቴ ሁሌ ቀን አነሳዎታሇሃ ስሇዯግነትናዎ…
ጨቡይ፡- ሴት ማሇት እንዱህ ነው፡ የሚገባኝ እንዱህ ያሇው ነው፡፡ ጥንተ ንጥሯ አስሉዋ እውነተኛዋ ሴት
ይች ነች ፡፡ መች ኮሶ ፉት ወኔ የሇሽ አሌቃሻ ሕፃን ነችና; እሳት ነች እንጂ ባሩዴ
ዲንዳው…ግል ጣት የሳበው ምሊጭ በተኮሰው ጥይት ተመትቼ ብወዴቅ፣ ምን ያህሌ ዯስታ እንዯሚበጠኝ
አንቺ አታውቂም ፡፡ ሊንዲፌታ ረጋ በይ አሰቢና ፣ አሀኑኑ፡ እዙሁ ቁርጡን አስታውቂኝ፡፡ ዚሬ ከዙህ ቤት
ከወጣሁ እንዯ ወጣሁ ቀረሁ ማሇት ነው ዲግመኛ አንተያየም፡፡ ቁረጭ/ ወሰኝ ባሇ መሬት ነኝ ባሇቀሊዴ፡ የጨዋ
ወገን ነኝ አሥር ሺህ ጥሬ ብር ባመት ገቢ አሇኝ፡፡ ቤሳ ወዯ ሰማይ ብትወረወር፣ ምዴር ሳይነካ እምብርቷን
በጥይት የምበሳ አነጣጣሪ ቅሌጥም ሰባሪ ተኳሽ ነኝ፡፡ ምን ምን የመሰሰሇ ሰንጋ ፇረስ ስጋር በቅል አሇኝ፡፡
ሚስቴ ሁኝ፣ ሊግባሽ፡፡
መንሽዋ፡- /በቁጣ ሸጉጥዋን እያወዚወ዗ች/ እንታኮሰታሇን፡፡ ና እንጀ ሽጉጥህን ያዜ፡
ጨቡዳ ራሴ ዝሯሌ፣ አንደም አይገባኝ /ጮሆ ይጣራሌ/ ማነህ ሌጅ ፡ እስቲተ ውሃ፡መንሽዋ /በጩኸት/ ና
በሽጉጥ ይዋጣሌግሌ
ጨብዳ ሌቤን ሰውሮኛሌ፡ እንዯቂሌ ፌቅር ማርካኛሌ፡፡ /እጂን ይይዚታሌ ያስምማትና ትጮሆ ይጣራሌ/
መንሻዋ፡ አ-አ አአአ እጄን ሰበር዗ው
ጨቡዳ ወዯዯኩሽ ፡፡ /ይምበረከካሌ/ ከተወኩ እዲንዊ እንዯዚሬ ወዴጄ ጠሌቼ ተቆራርጫሇሁ፡፡ ዗ጠኝ ሴቶች
ወዯውኝ ጠሌተውኝ እርግፌ አርገው ትተውኛሌ፡፡ ብቻ አንቺን እንዯምወዴሽ የወዯዴኳት ሴት አንዴ አትገኝም
፡፡ ቅሌስሌስ ናየረገኛሌ ቀሇጥኩ፡፡ እንዯ ቅቤ ውሃ ሆንኩሌስ ይኸው እንዯቂሌ ተምበርክኬ ሚስቴ ሁኝሌን

78
እሊሇሁ እሇምናሇሁ፡፡ ማፉሪያ ነገር ነወ፡፡ ፌቅር የሚለት ነገር በዯጄ ሊይዝር አምስት ዓመቱ ማሊአዴርጌ
ነበር፡፡ አሁን በዴንገት ጎርፌ ወሰዯኝ እሊሊሁ እሇምናሇሁ፡፡ ማፇሪያ ነገር ነው፡፡ ፌቅር የሚለት ነገር በዯጄ
ሊይዝር አምስት ዓመቱ ማሊአዴርጌ ነበር፡፡ አሁን በዴንገት ጎርፈ ወሰዯኝ፡፡ መሰረቴን አናጋው፡፡ ይኸውሌሽ፡
አንቺ ቀኝ እጄን በጋብቻ ሰጥቼሻሇሁ.. ታዱያስ; እሺ ነው እምቢ;… ተይዋ ይቅራ ዯኀና ዋይ መሔዳ ነው
/ይነሣና ወዯ በሩ ይገሠግሣሌ/
መንሸዋ፡ ቆይ እስቲ … አንዴዬ..
ጨቡዳ ፡ /ይቆማሌ/ ታዱያስ
መንሸዌ፡- ተወው ግዴየሇም ሂዴ፡… የሇም አንዲፌታ ቆይና አይዯሇም አትሂዴ /የያ዗ችውን ሽጉጥ እጠረጼዚው
ሊይ ትወረውራሇች /ሽጉይ የማሇትን የሰጣን ዕቃ የጨበጥኩበት ጣቴ ዯንዜዞሌ/ ክንዳቷ የተነሣ የገዚ
መሏረቡን ቦጫጭቃ ትጥሇዋሇች/ ምን እዙያ ይገትርሃሌ; ውጣ፡
ጨብዳ፡- ዯኀና ሁኝ
አመንሸዋ፡ አዎ ሂዴ ፡ ሂዴ፡ ትጮሃሇች፡ ታዱያ ወዳት ነው የምትሄዯው; ቆይ እስቲ አንዲፌታ.. የሇም፣
አይሆንም፣ ሑዴ ወዱያ.. በንዳቴ ተቀጥያሇሁ፡ ዋ፡ አጠገቤ እንዲትዯርስ እንዲትጠጋኝ ኋሊ፡
ጨብዳ፡ /ይጠጋታሌ/ የኔ ጉዴ፡ ይ዗ገንነኛሌ፣ እንዯ ሕፃን በፌቅር መያዜ መምበርከክ ያንገፇግፊኛሌ
/በዯፊርነት/ ወዯዴኩሽ፡፡ አንችን ያሰወዯዯኝ ከቶ ምን ይሆን ; ነገ ወሇደን ሇረሻ ባንክ መክፇሌ አሇብኝ፡፡
ሰብለን ዯሞ አጨዲ ጀምረናሌ፡፡ አንቺ ዯሞ አንቺ እዙህ በሰራሁት ስራ ህሉናዬ ዗ሊሇም ሲወቅሰኝ ይኖራሌ፡፡
አመንሽዋ፡ ወግዴሌኝ፡ አትንዚኝ እጅህን ወዱያ ሰብስብ ታስጠሊኛሇህ፡፡ በጥይት ይዋጣሌናሇ /ሲሳሳሙ ለቃስ
መጥሪያ ይዝ ፣ አትክሌተኛው ድማ ይዝ፣ በቅል ቤቱ አሇጋ ይዝ፣ ሙያተኞቹ ዯግሞ አካፊቸውን ይ዗ው
ገባአለ/
ለቃስ እግዙኦ ማርነ ክርስቶስ! አረ የፃዴቃን ያሇህ! የሰማህታት ያሇህ! ጥግ ይዝ /ይቆማሌ/፡፡
አመንሸዋ /በዓይን አፊርነት/ ለቃስ፤ ከከብቶቹ ጋር ሂዴና፤ ሇጉራቻ ዚሬ ገብስ እንዲይሰጡት ብሊሇች በሊቸው፡፡

------------------------- ተ ፇ ፀ መ -------------------------------

79
የሚከተለት ጥያቄዎች የወጡት ዲንዳው ጨቡዳ ከሚሇው ባሇአንዴ ገቢር ተውኔት ነው ስሇሆነም ከዙህ
በታች ሇቀረቡት ጥያቄዎች ዲንዳው ጨቡዳን መሰረት በማዴረግ ምሇሽ አቅርብ

1 ዲንዳው ጨቡዳ በየትኛው የተውኔት ዗ውግ የተጻፇ ተውኔት ነው? ከነምክንያቱ ምሊሽህን አቅርብ፡፡
------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
------------------------------------------------------------
2 ተውኔቱ ምን አይነት ሴራ አሇው?

------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
------------------------------------------------------------
3 የተውኔቱ ገጸባህሪያት አነስተኛ መሆን በተውኔቱ ሊይ የፇጠረው አውንታዊ ወይም አለታዊ ተጽእኖ
አሇው?
------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
------------------------------------------------------------

4 ሶስቱ ገጸባህርያት ምን አይነት ገጸባህሪያት ናቸው? ሇምን?

ወይ዗ሮ አመንሽዋ
------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
------------------------------------------------------------
ለቃስ
------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

80
------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
------------------------------------------------------------

አቶ ጨቡዳ
------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
------------------------------------------------------------
5 ይህ ተወኔት ዗መን ተሻጋሪ ተወኔት ነው ብሇህ ታስባሇህ?እንዳት?
------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
------------------------------------------------------------
6 የቃሇ ተውኔቱ አጻጻፌ ከቃሇተውኔት አጻጻፌ መርህ አኳያ እንዳት ትፇትሸዋሇህ?
------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
------------------------------------------------------------

7 የተውኔቱ ጭብጥ ምንዴን ነው? ምክንያት ከተውኔቱ አስረጅ በመውሰዴ አስረደ

------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
------------------------------------------------------------

8 በተውኔቱ ሁሇተኛ ገጽ ሊይ ወይ዗ሮ አመንሽዋ እንዱህ ትሊሇች

አመንሸዋ፡- (ትበሳጫሇች) ያንዲንዴ በው ዯፊርነትና ዓይን አውጣነት አይጣሌ ዯኀና፡ አስገባው፡፡ (ለቃስ
ይወጣሌ)መጥኔ ዯሞ ምነ አምጭ ነው የሚለኝ የዙህ ዓሇም ሰዎች እየመጡ ሰሊም ቢነሱኝ ምን
ይጠቅማቸዋሌ እንግዱህ? (በትካዛ ትተነፌሳሇች) መዲኒቱ አንዴ ብቻ ነው፡ ዯብረ ሉባኖስ ገዲም ገብቼ
አርፇዋሇሁ፡፡ (ታሰሊስሊሇች) አዎ ገዲም ነው እሱ ብቻ ነው መዲኒቱ፡፡
81
ይህ የአመንሽዋ ንግግር የትኛው አይነት የቃሇተውኔት አይነት ነው? ሇምን ይህንን አሌክ፡፡
------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
------------------------------------------------------------
9 የተውኔቱን ሴራ በአጭሩ ጨምቀህ አቅርብ
------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
------------------------------------------------------------
10 ወይ዗ሮ አመንሽዋ በታሪኩ ውስጥ እየተቀየረች ትሄዲሇች መቀየሯ አሳማኝ ነው?
------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
------------------------------------------------------------

11 የመዴረክ እንቅስቃሴ መግሇጫው ቋንቋ እና የገጸባህርያቱ ምሌሌስ ቋንቋ በአግባቡ የቀረበ ነው ?አስረዲ
------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
------------------------------------------------------------

12 የተውኔቱ መቼት በአግባቡ የቀረበ ነው?አስረዲ

------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
------------------------------------------------------------

82
 ግሇ ፇተና ሶስት
የግሇፇተና ጥያቄዎች መሌሶች 1. እውነት
ግሇፇተና አንዴ 2. ሀሰት
መመሪያ አንዴ 3. እውነት
1. እውነት 4. ሀሰት
2. ሀሰት 5. ሀሰት
3. እውነት 6. እውነት
4. ሀሰት 7. እውነት
መመሪያ ሁሇት 8. እውነት
1. ትውቂያ፣ ትውስብ፣ ሌቀት 9. ሀሰት
2. ተመዴራኪነት 10. ሀሰት
- በቡዴን ይ዗ጋጃሌ ግሇ ፇተና አራት
- ቀውስ፣ ውዥንብርና ግራ መጋባት የተሞሊ ነው፡፡ 1. ሀሰት
- የተ዗ወተረ መሠረታዊ መዋቅር አሇው 2. ሀሰት
- በዴርጊት የታጀበ የአተራረክ ብሌሃት አሇው 3. እውነት
3.ተመዴራኪነት 4. ሀሰት
ግሇፇተና ሁሇት 5. እውነት
መመሪያ አንዴ 6. እውነት

1. እውነት
2. እውነት ግሇ ፇተና አምስት

3. ሀሰት 1. ሀሰት

4. ሀሰት 2 .እውነት

5. እውነት 3. እውነት

6. እውነት 4. ሰእውነት

መመሪያ ሁሇት 5. እውነት

1. አፊጀሽኝ እና አሇም አታሊይ 6. እውነት

2. የአውሬዎች ተረት፤ በተክሇሃዋሪያት 7. ሀሰት

ተክሇማሪያም 8. እውነት

3. አኪሇስ፣ ሶፍክሌስ 9. እውነት

4. አቤት ባዮቹ (the Persians) 10. እውነት

5. የህንዴ ሳንስክሪት ዴራማ

83
 የሞጅዩለ ማጠቃሇያ
ውዴ የዙህ ሞጁዩሌ ተከታታይ
የተውኔት መግቢያ ኮርስ ሞጁዩሌ በዙህ ተጠናቃሌ፡፡ በሞጅዩሌ ውስጥ ሰባት ምዕራፍች ተነስተው የነበረ
ሲሆን፤ ሁለም ምዕራፍች ከተውኔት ጋር የተያያዘ ሀሳቦች ቀርበውባቸዋሌ፡፡

በዙህ ሞጁዩሌ በቀረቡት ሰባት ምዕራፍች ውስጥ በርካታ እውቀት እንዯቀሰምክ ተስፊ እናዯርጋሇን፡፡
የየምዕራፍቹ አሰዲዯር ከተውኔት መሰረታዊ ሀሳብ በመነሳት ጠንከር ወዯሚለት ጉዲዮች የሚሄዴ በመሆኑ
ከቀሊሌ ወዯ ከባዴ ሀሳቦች እንዴትነሳ ያበረታታህ ይመስሇኛሌ፡፡ በዙህ ኮርስ ትኩረት የተዯረገባቸው ነጥቦችን
የተረዲህ ተረዴተህም ወዯቀጣይ ምንባቦች የተሸጋገርክ እንዯሆነ እናምናሇን፡፡

ውዴ የዙህ ሞጁዩሌ ተከታታይ!

ይህ ኮርስ እንዯሚያሳየው ስሇተውኔት መግቢያ የሚሆኑ ሀሳቦችን ሇማንሳት ሲባሌ ብቻ የቀረበ ነው፡፡
ስሇተወኔት ጥሌቅ ንባብ እና ምርምር ሇማዴረግ መንገዴ የሚከፌቱ ሀሳቦች ሇማቅረብ የተሞከረውም ከዙህ
የመግቢያነቱ ባህሪ በመነሳት ነው፡፡ ከሊይ ከተጠቀሰው ሀሳብ አንጻር በሞጅለ መጀመሪያ ሊይ ስሇተውኔት
ምንነት፣ ባህሪያት፣ ታሪክ፣ አሊባውያን እና መዋቅራዊ ክፌልች ሇማንሳት ተሞክራሌ፡፡ በቀጣይም የተውኔት
዗ውጎች፣ አጻጻፌ ዯረጃዎች እና መሰረታዊ የአመዯራረክ ጥበቦች በሞጅለ ተዲሰዋሌ፡፡ እነዙህን ሀሳቦች
በጥሌቀት ሇመረዲት ቀጣይ የግሌ ንባቦች እንዱኖሩ ይመክራሌ፡፡
በሞጅለ ውስጥ የቀረቡና ወዯ ገሇጻ የሚወስደ ጥያቄዎች፣ ገሇጻዎች፣ መሌመጃዎች፣ የማገና዗ቢያ
ነጥቦችና ግሇፇተናዎች በሞጅለ የተነሱትን ሀሳቦች ሇመጨበጥ እንዯረደህ እናሳስባሇን፡፡ ከዙህ ማጠቃሇያ በሃሊ
የሰፇሩት ሁሇት ርዕሰ ጉዲዮችም ኮርሱን በሚገባ ሇመረዲት ወሳኝ ነጥቦች ናቸው፤፡ የመጀመሪያው
የግሇፇተናዎች መሌሶች ሲሆኑ ምን ያህሌ በሞጅለ የቀረቡትን ሀሳቦች እንዯተረዲህ ጥቁምታ ይሰጡሃሌ፡፡
ሁሇተኛው ዋቢ ጽሁፍች ናቸው፡፡ ይህ ሞጅለ በዋነኛነት በነዙህ ጽሁፍች መነሻነት የተ዗ጋጀ በመሆኑ
ጽሁፍቹን ፇሌገኅ በሚገባ ብታነባቸው በእርግጠኝነት የተሻሇ እውቀት እንዯምታገኝ እናረጋግጣሇን፡፡ መሌካም
የንባብ ጊዛ ይሁንሌህ፡፡

84