Scribd Logo
Upload

Welcome to Scribd!

  • Heidegger Ve Sartre Baglaminda Olum Kars 3

    Uploaded by

    HpPC Computer
    4 views28 pages

    Copyright

    © © All Rights Reserved

    Available Formats

    PDF or read online from Scribd

    Did you find this document useful?

    Is this content inappropriate?

    Report this Document

    Copyright:

    © All Rights Reserved
    Download as PDF or read online from Scribd
    Flag for inappropriate content
    4 views28 pages

    Heidegger Ve Sartre Baglaminda Olum Kars 3

    Uploaded by

    HpPC Computer

    Copyright:

    © All Rights Reserved
    Download as PDF or read online from Scribd
    Flag for inappropriate content
    of 28
    SY Felsefi en See "HS Felsefi Diigiin ‘Akademik Felsefe Dergisi ‘Academic Journal of Philosophy Sayr:12, Nisan 2019 ISSN: 2148 — 0958 www.felsefidusun.com pilgi@felsefidusun.com Say1 Editéri/Issue Editor A. Kadir CUCEN Editér/Editor Gékhan MURTEZA Yayin Kurulu/Editorial Board Ugur EKREN ({stanbul Universitesi) Gékhan MURTEZA (Kitklareli Universitesi) Enver ORMAN (istanbul Universitesi) Eiylem YOLSAL-MURTEZA (Kitklareli Oniversites) Felsefi Diisin, hakemli bir akademik: Felsefi Diigiin is a blind-reviewed felsefe dergisidir ve dergide Kir and biannual (October and April) ‘hakemlik sistemi uygulanmaktadir. ‘academic journal of philosophy. ‘Alu ayda bir (Bkim ve Nisan Felsefi Diisin is indexed by aylaninda) yayinlanur. ‘The Philosopher's Index, Felsefi Disiin, The Philosopher's ‘TUBITAK ULAKBIM (TR Index, TUBITAK ULAKBIM (TR Dizin) and EBSCO Dizin) ve EBSCO Humanities Humanities International International Index tarafindan Index. indeksleamektedit. imtiyaz Sahibi pINHAN YAYINCILIK DAG. PAZ. LID. ST Adina ‘Mabmut SEVER Yaz1 Igleri Miidiird Cigdem DEMIR letisim Bilgileri ‘Abonelik bedelleri (Yillk, 2 Says) Satis ve Abonelik icin Yazisma Adresi Kurumlar 90 TL Litros Yolu Fatih Sitesi No:12 / 214-15 _Bireyler 60 TL. Z.Burnu / Topkapt-iST. Yurtdigt 45 $ ‘Telefon (212) 259-2760 ‘Banka: Finansbank ~ Davutpasa Sb. Faks (212) 259 27 61 Sube Kodu: 1055 ‘Act: Pinhan Yayincilik Led. Sti Bu Sayinin Danigma ve Hakem Kurulu / Board of Advisors and Referees Gzgiir AKTOK (Katip Celebi Universitesi) ‘Murat BAG (Bogazici Universitesi) Metin BAL (Dokuz Eylil Universitesi) Nami BASER Galatasaray Universite) Levent BAYRAKTAR (Yildirim Beyazat Oni.) Tillin BUMIN (Yeditepe Universiesi Sergio CREMASCHI (Piemento Orientale Uni) Betil COTUKSOKEN (Maltepe Universes) ‘Ahmet DAG (Kirklareli Universitesi) Zeynep DIREK (Kos Universitsi) Mihily Aladar DOBROVITS ( Seyh Edebali Uni.) Dionysis DROSOS (Joannina Universiesi) Gidem DOROSKEN (Istanbul Universtesi) Ugur EKREN (Istanbul Universtes) Isk EREN (Uludag Universies) Adnan ESENYEL (Diizce Universtes) Dogan GOGMEN (Dokuz Eylil Oniversies) Richard GUNN (Edinburgh Universites’) ‘Ali Osman GUNDOGAN Guki Kogman Oni) Mehmet GONENG (istanbul Oniversites) Funda GONSOY (Uludag niversites) GELECEK SAYILAR Orgtig GUVEN (istanbul niversites) Can KARABOCEK (Kirklareli Oniversitesi) ‘M. Ertan KARDES (Istanbul Universitesi) ‘Aliye KOVANLIKAYA (Galatasaray Onversitesi) Senem KURTAR (Ankara Universitesi) Derya KOGUKALP (Uludag, Universes) Elif NUYAN (Uludag Universitesi) Enver ORMAN (Istanbul Oniversites) Fania OZ-SALZBERGER (Hayfa Universitesi) Kaan Harun OKTEN ( MSGSO) Segkin SERTDEMIR OZDEMIR (Galatasaray Uni.) Harun TEPE (Hacettepe Universites) Nilgiin TOKER KILING (Ege Universitesi) ‘Ahu TUNCEL (Maltepe Universites)) §. Halil TURAN (Orta Dojgu Teknik Universitesi) Mariusz TUROWSKI (Wroclaw Universite) Sadik TORKER (Kirklareli Oniversites) Cetin TURKYILMAZ (Hacettepe Universites) Muhsin YILMAZ, (Uludag Universitesi) Jure ZOVKO (Zagrep Universitesi) Felsefi Diigiin Sayt: 13 / Felsefenin Tarihinde Ege: Pre-Sokratikler - lyonyalilar “ Bilimsel bir hakikati bulmayt Pers kralt olmaya tercth ederim." Demokritos Felsefe tarihi, gecmige ait disiincelerin toplamindan ve tekranndan ibaret degildit. Pre-sokratikler, ‘felsefenin baslangsinda’ olmalan nedeniyle hem zaman-mekan bakimindan ve hem de kavrayis ‘akimindan bugiin de vari ile bag, kurmanin dzgiin temsilcilesi olarak gorilirler. Phusis, Kosmos, arkhe ve logos terimleri bu bag kurmanin Gzgtin terimleridit. Felsefenin tarihinde baslangse: teskil tcden ve Ege kiylaninda yeseren bu olugum varigan estetik,etk ve ontik kavranisinda bize ne sOyler? Ba sayt tim bu sorulan kendine kaygs edinen calismalara agik olacakts. Ve umulur ki bu gaba yeni bir ‘aydinlanmanin’ baslangicina da ilk ve kigik bir acim ols, Sayn Edited: Hace Nur ERKIZAN (Mugla Stix Kogman Universtes) Mahal Gindermek lin Son Tari 1 Haziran 2019 Felsefi Diigiin Sayt: 14 / Foucault 12 sayinin konusu, XX. yiizyn énemli bir diigince sistemleri tarsi olan Michel Foucault ‘olacaktir, Bu sayida yayinlanacak olan Foucault izerine yazilann ana ternalan olarak junlar dnerilebilit: Bilginin arkeolojsi; siylem ve sbylemsel diizenler, episteme ve tarihsel sireksiaik; XIX. yozyildaki cpistemik kanlmalar: Genel Dibbilgsi-Filoloi, Servet Analizi-iktsat Politkast, Dogs Tarii-Biyotoji yesayan, calisan, konugan vachk olarak insan; bilgi/iktidar iigkisi; gdzeteme ve iktidas; cinsellik ve TE caik bir kavram olarak varolus estetii; benlik teknolojsi ve ctik; klasik gait sOylemlerinde temsil Se sonsuzluk; modern cag séylemlerinde gergeklik ve sonluluk vb. Modern Gaji XIX. yizzylda Kant Ze baslatan Foucault igin, Nietzsche'den gelen etkyle, bakis asst ya da perspektif son derece Onemli ‘oldogundan, bilgl konustnda mutlak dof yoktur. Bu nedenle, kendisi highir kategorik gergevenin ‘cine yerlestsimeyi sevmemetle bidikte, postmodernizmi besleyen dnemli kaynaklardan bisi olarak da Sk aimabilie. Foucault sayist,distindrd tim bu konular dzerinden isleyen nitelikt makalelere asik clacak. ‘Say: Editded: Veli URHAN (Gazi Universitesi) Maka Géndermek iin Son Tarib: 1 Aral 2019 ICINDEKILER A.Kadir: ‘CUCEN —SUNUS /v MAKALELER Yasemin AKI$ YAMAN- Bos Mezarin Hikayesi: Ya/Ya Da'nun Bastan Gikancilan ve En Mutsuz Olan Uzerine/1 Banu ALAN SUMER- Nietzsche'de Tragedya ve Varolusun Olumlanmast (Olarak Sanat /14 Cihan CAMCI- Kafka’nin “Yasam Stirekli Bir Oyalayistir” Sézi Uzerine [29 Emine CANLI- ‘Varolus’ Ve ‘Oz’ Arasinda: Sartre’sn Yeryiginin Lanetlileri “Onséziine Yénelik Elestirel Bir Inceleme/40 Burak GAKIR- Heidegger’de Dasein'in Bitiin-Olus Olanajinin ve Oliime Dogru Varlik Meselesinin Géztimlenmesi /66 Ezgi Ece CELIK- Nietzsche Felsefesinde insanin Agilmast Bakimindan Varolus Problemi /96 Feyza Sule GUNGOR- Felsefi intihar ya da Absiirdii Askinlasurmak: ‘Camus’niin Kierkegaard Elestirisini Sorgulamak /115 Aysun GUR- Kis Uykusi: Varolusculuk Agisindan Bir Yorumlama 1138 Gokhan GURDAL- Varolusgu Sinema: Ingmar Bergman Sinemasinin Varolusguluk ile Olan iliskisi Uzerine /150 Emre $AN- Sartre ve Giacometti: Varoluscu Sanat Uzerine Diisiinceler /182 Rabia TOPKAYA - Heidegger ve Sartre Baglaminda Oliim Karsisinda Anlam Arayisi (213 Zeynep ZAFER ESENYEL- Ozgiirligii Ozgir Brrakmak: Simone de Beauvoir'in Varolusgu Etigi Uzerine /236 cevirt Soren KIERKEGAARD/Ekin Nobeti: Bir Sosyal Ongérii Teorisi Denemesi Danca Aslindan Geviren: Yasemin AKIS YAMAN (259 Fels Digin / Nisan 2019 / Says 12 | iti CONTENTS ‘A.Kadir GUGEN - INTRODUCTION/v ARTICLES Yasemin AKIS YAMAN Story of the Empty Grave: On Seducers and The Unhappiest One ir. Either] Or /A Banu ALAN SUMER- Tragedy and Art as the Affirmation of Existence in Nietzsche /14 Cinan CAMCI- On Kafka’s “Life is a Constant Sojourn” Anecdote /29 Emine CANLI- Between ‘Existence’ and ‘Essence’: A Critical Study on Sartre's Preface To The Wreched Of The Earth /40 Burak GAKIR- The Analysis of Dasein’s Possibility of Being-a-Whole and ‘The Problem of Being-Towards-Death in Heidegger /66 Ezgi Ece CELIK- Human Self-Overcoming in Nietzsche’s Philosophy as a Problem of Existence /96 Feyza Sule GONGOR ~ Philosophical Suicide or ‘Transcendentizing Absurdity: Questioning Camus! Criticism of Kierkegaard/115 Aysun GUR- Winter Seep: An Interpretation in Terms Of Existentialism 1138 Gokhan GURDAL - Existentialist Cinema: On Relation Between Cinema of Ingmar Bergman and Existentialism /150 Emre SAN- Sartre and Giacometti: Reflections on the Existentialist Art 182 Rabia TOPKAYA- Search for Meaning Across Death within the Context of Heidegger and Sartre [213 Zeynep ZAFER ESENYEL- Letting Freedom Free: On Simone de Beauvoir’s Existential Ethics /236 TRANSLATION Soren KIERKEGAARD/The Rotation of Crops : A Venture in a Theory of Social Prudence ‘Translated by Danish: Yasemin AKIS YAMAN /259 iv | Felefi Ditgin / Nisan 2019 / Says 12 HEIDEGGER VE SARTRE BAGLAMINDA OLUM KARSISINDA ANLAM ARAYISI Rabia TOPKAYA* SEARCH FOR MEANING ACROSS DEATH WITHIN THE CONTEXT OF HEIDEGGER AND SARTRE Oz Martin Heidegger’in Varhk ve Zaman'da kurmaya calistizi ontolojinin varoluscu tarzi Jean-Paul Sartre’in varoluseu etigini fazlasiyla etkilemistir, Bu yazida Sartre'in Varlk ve Higlk yaptuyla Varnluseuluk metni baska bir deyisle filozofun birinci dénemi giz dniinde tutulacakut, Sartre felsefesinde kendi- igin-varhigin sonlulugu “kendini” higligin karsisinda var ederken biricikligi iginde Szgiirligiinii olusturmast igin gereklidir. Tipki Heidegger felsefesinde Dasein’in varlin anlamin ararken hiclikle karsilasmasinin ve Slimliligini fark etmesinin gerekmesi gibi, Sartre’in éltim yerine sonlulugu tercih etmesinin nedenleri makalede aciklanacakur. Son olarak Sartre kendi-icin varligin Szgiirlii agisindan Varlk we Higlk’te ig daralmast (angoisse) kavramina agithk verir. Bu da bize Heidegger’in bulunmakligin temel hali olan endise (Angst) kavramint animsatmaktadir. Sartre felsefesinde ig daralmasinin dzgiirlik bilincinin kosulu olmasi gibi Heidegger’e gre de ancak endise ile ltim ve higligimizle yiiz yiize gelmemiz, dzgiin olabilme imkinimiz s6z konusu olmaktadit, Bu belirlemeler esliginde bir yandan Sartre felsefesinin Heidegger’e benzerligi ortaya konulurken Ste yandan sonucta 6liimliligiimiiziin ve/veya sonlulugumuzun varhigimiza anlam bulma cabamuzdaki etkisi gésterilmeye calisilacakur, Calismada vurgulanmak istenen “insan dlecekse yasamasinin ne anlam var ki?” ya da “her sey bitecekse yasadiklarimizin anlami ne?” tiirtindeki diisiincelerin birer yanilg: oldugudur. Anahtar Kelimeler: Varolus, varlik, hiclik, sonluluk, dliim, ig daralmast, * Kills 7 Aralik Oniversitesi, Felsefe Béliimii, Ars. Gor. Dr., rabiatopkaya@gmail.com. ‘ORCID: 0000-0002-0028-845X Felsefi Ditgin Akademi. Felsfe Dergisi Sayt: 12/Varolusculuk, Nisan 2019: 213-235, (Makale Génderim: 01.12.2018 / Makale Kabul: 08.04.2019) Rabia TOPKAYA Abstract The existential ontology Martin Heidegger tried to establish in Being and Time strongly influenced Sartre's existential ethic. In this article, Jean-Paul Sartre's Existence and Nothingness and Existentialiom which belong to his first period will be considered. According to Sartre finitude of being-for-itself, which makes its unique being in the face of nothingness, is requited to establish its freedom. Just as in Heidegger’s philosophy, Dasein has to encounter nothingness and realize his mortality when it is searching for the meaning of existence. This article explains the reasons Sartre prefer finiteness instead of death. Finally, Sartre puts emphasis on the concept of anxiety (Vangoisse) in Being and Nothingness in terms of being-for-itsel?s freedom. This reminds us of the concept of anxiety (ngs), which is the basic state-of-mind for Heidegger. In Sartrean philosophy, as anxiety is the condition of free consciousness, Heidegger considers, however, being authentic is possible for us with anxiety which brings us face to face with our death and nothingness. Accompanied by these determinations, on the one hand, the affinity of Sartre's philosophy and Heidegger's philosophy will be put forth, on the other hand, the effect of our mortality and/or finiteness on our efforts to find the meaning of our existence will be demonstrated. This article aims to highlight the kind of thoughts such as "what's the point of living if you're going to die” or “what's the point of what we're going through if it's all gonna be over?" are misimpressions. Keywords: Existence, being, nothingness, finiteness, mortality, anxiety. cond Giris Bu caligmada yasamin anlami arayisinin, éltim/sonluluk _sebebiyle gecersizlesmeyip aksine tam da dliim veya sonluluk oldugu igin yasama anlam bulunabilecegi iddias: temellendirilecektir. Ancak bu ana iddiayt temellendirmenin yant sira, calismanin bir diger amaci, Jean-Paul Sartre’in varoluscu etiginin Martin Heidegger ontolojisinden harcketle, onun birgok kavramim devralarak kurulmus oldugudur. Sartre’in_ Heidegger’den etkilendigi acik bir realite olarak ili. Ancak genel olarak Heidegger’in varolusgu oldugu kabul edilse de © kendisinin varoluscu olmayip varlk filozofu oldugunu séyler.’ Bu calismada Heidegger'in 1 Jean Wahl, Varolujeulugun Tarhges, cev. B. Onaran (Istanbul: Payel Yayinevi 1999), 17. 214 | Febefi Ditsin / Nisan 2019 / Says 12 Heidegger ve Sartre Baglaminda Oltim Karsisinda Anlam Arayist varoluscu oldugu kabul edilmekle birlikte asil_ énemsenen onun ontolojisinden hareketle Sartre’in varoluscu etigini nasil olusturdugunu géstermek olacakur, Bu anlamda kavram benzerlikleri cercevesinde Heidegger’e yer verilip asil olarak Sartre’in varolusculugu temele alinacaktir. Sonucta Heidegger’in Dascin’in dliim ve hiclikle yiizlesip endise yasayarak Szgiin olma ve anlam bulma imkanina kavusabilecegi gériisi, benzer sekilde Sartre’daki kendi-i¢in-varlygn ancak sonlu oldugu igin olumsallys sebebiyle her seciminin sonlulugu karsisinda ig daralmasi ile yasama anlam bulabilecegi gériisii ortaya konulacaktir. Bu sonuca varabilme adina yiirtinecek yolda iizerinde durulmasi gereken temel kavramlar vardir, Oncelikle Heidegger’in Sein-Seiende aynimi ve Sartre’in buna paralel olan kendi-igin-varkk ve kendinde-varhk aynmi ele alimp sonra ikisinde de olan endise kavrami incelenecektir. Kavram bu salismada Heidegger icin endise, Sartre igin ig daralmast olarak kullanilmusir.? Sonugta bu kavram, éliim veya sonluluk karsisinda anlam arayis1 bakimindan temeldir. Bu anlam arayisinda endise yasayip anlam bulabilecek béylece Szgin olma imkinina kavusabilecek olan ise yalnizca Dasein'due. Dasein bunw ancak baskalan ile bislikte iken yani Mitein (birlikte olus) olarak yapabilir. Sartre ise Heidegger'in Mitsein kavrami ve Georg Wilhelm Friedrich Hegelin kéle-efendi diyalektiginden yaratlanip ama aynt zamanda onlati clestirerck baskast-icin-varhk kavramim olusturur, Sartre felsefesinde dzgtieligit olan cank, kendi-igin-varlkk baskast ile iliskisi iginde kendini var edecegi igin énemli olan baskasi-igin-varlik kavramu ise “bakis” (le regard) kavram1 ile agiklanit. Kendi-i¢in-varlgan dzgiirligiiniin baskasi ile iliskisinde, onun dzgiiligi ile hesaplasarak miimkiin olabilecegi ve sonucta aranan anlama Gzgiir olarak yapilacak secimlerle ve bu secimlerin sorumlulugunu alarak gidileceginden baskast-icin-vatlik ve bakis kavramlan tizerinde durulacakur. Sonugta Sartre’a gore, arzulanan kendi-i¢in-kendinde yani Tani olmadit, Bu ise imkénstz oldugundan kendi-igin-varhkk, mutsuz bilingtir. Yine de her bir eylemimiz sonlu bir secim demek oldugundan : sonlulugumuza karsin hatta tam da sonlu oldugumuz i¢in yasama anlam { bulunabilic, 2 Varke ve Higlk'te ig dasalmasi olarak gevrilen Zangoisee kavrami Varolupulué'ta bunalts olarak gevrilmistir. Varke ve Higlik’teki ceviriye sadik kalinds, Ancak /angoisse ashnda Heidegger'in Angct kavraminin Sartre tarafindan Fransizcaya cevirisidir, bu nedenle ‘Tiirkgeye endise olarak gevirmek daha yerinde olurdu, Bu calismada ig daralmasi olarak kullaniimast hem okuyucunun Heidegger degil de Sartre’dan séz edildigini kolay fark etmesini saglayacags hem de Tiirkge gevirilerden biisbiitin uzaklasmamale igindir. Feleei Dats / Nisan 2019 / Says 12| 218 Rabia TOPKAYA Dasein ve Kendi-igin-Varhk insan, varliginin anlamint soran bir vathktur. Ancak Heidegger felsefesinde “insan” deyisi_kullaniimaz, bunun sebebi goriislerinin diger _felsefi yéntemlerden aynildysint ortaya koymak icin Heidegger'in bircok kavramt klasik terminolojideki gibi kullanmayip, ifade etmek istedigini daha dogrudan verebilecegini diigiindiigii yeni kavramlar yaratma cabasi olarak diisiiniilebilir, Bu baglamda Heidegger orada olan, orada varlik anlamina gelen Dasein kaveamint kullanir. Kavram dogrudan insan ile es anlamh diisiimiilemez ise de sadece insan tiiriindeki varliklarin Dasein olma imkim vardit. Dasein seylerin ortasina diismiis, seylerin ortasina _firlatilms anlaminda orada olan varhkur. Dasein; varhiin anlamini sorabilen tek varlik oldugu gibi ayn zamanda bu soruyu yanutlayabilecek tek varhikur. Giinkii Dasein diget varolanlardan (Seiendé)> fark olarak varolur, varolustur (Existena). Kus, tas, aac vardirlar ama varolmazlar, Varolus olmak, Dasein’a Szgiidiir. Dasein kendisine Szgi bu varolugun anlamin: sorabilen ve yine kendisinden yola gkarak bu anlami aciklayabilen, bu anlamt kendinde bulabilecek bir varliktir. Dolayistyla yapilacak sey de bir Dasein éziimlemesidir. Heidegger'in felsefe tarihine yéneltmis oldugu en genel clestiri, varlik sorusunun unutulmus olmasidir. Heidegger diisiinmenin felsefeyi bilimler seviyesine yiikseltmek adina kavramlarin teorik yapayligina_indirgenmis oldugunu oysa diisiinmenin diisiinme olabilmesi icin “Varlygan Diigiinmesi’”* olmast getcktigini ifade eder. Bu ifade diisiinme etkinliginin hem varhiga ait olma hem de varhgi dinleyerek gerceklestirilme ézelliklerini ortaya koyar. Ormegin Aristoteles‘in ilk felsefesi (prote philasophia), varolani vatolan olarak ele alir. Aristoteles’e gre varolan olarak varolan tézdiir (ousia), ilk téz ise sezilir olmayan fheos, yani_‘kendi-diigiinen diigiince’ olarak da anlayabileceyimiz, noesis noesosdut.° Varolant varolan olarak anlama cabasinda varligin anlamt ihmal edilmistir. Baylece Aristoteles de varhig unutmus olur. Unutulmus olan varlgin anlam sorusu yeniden ortaya konulmalidit. Varolanlarin disina gikip varolanlarin varligint sorabilen varliksa Dasein’dit. Sein-seimde ayrimt aslinda varhk-varolan aynmindan daha cok olma-olan aynmidir, Ancak Tiirkcedcki Heidegger terminolojisinden tamamen uzaklasmamak igin metinde sein wathikla seiende varolanla karsilanacakur. Martin Heidegger, Hiimanizm Userine, cev. Y. Ornek (Ankara: Tiirkiye Felsefe Kurumu, 2013), 8. ‘Ted Sadler, Heidegger and Aristotle: The Question of Being, (Londra ve New Jersey: The Anthlone, 1996), 9. 216 | Fels Ditsin / Nisan 2019 / Says 12 Heidegger ve Sartre Baglaminda Oliim Karsisinda Anlam Arayist isin can alica noktast tam da buradadir. Varhja (Sein) anlamin olmamak vetir, hiclik (Nicht) verir. Heidegger, Varkk ve Zaman'da varlik sorusunu yeniden sordugunda temele aldig. Dasein’dit. Ciinkii bitin mesele bizimle iigilidir. Bu nedenle Varhk vw Zaman’da Heidegger’in varoluscu bir tarzi vardir, “Varligin anlami nedir?” diye sormak da aslinda “benim varhgimin anlamt nedis?” diye sormakur. Bu caligmada Heidegger'in varoluscu olarale ortaya konulmasinin sebebi, sadece insana dair yazmast degildir. Heidegger’in neden varoluscu bir filozof olarak kabul edildiginin daha iyi anlasilabilmesi igin éncelikle varoluscu felsefeyi ele almak yerinde olur. Varolusculugun neligi tizerine konusmak istendiginde “hangi varolusculuk” denilebilecek kadar cok fark felsefeler akla gelebilir, varoluscu olarak anslan filozoflarin kendi felsefelerine gére farkh baglamlarda varolusculuklarinin olmasi bunun ilk sebebidir. Varolusculugu tantmlamakta giiclik gekilmesinin ikinci sebebi, varoluscu denilen her filozofun kendisinin varolusculugu benimsememesidir, Varolus terimini ilk dnerip kullanan Kierkegaard’dir. Onun disinda Sartre, Simone de Beauvoir ve Merleau-Ponty kendilerini severek varoluscu diye adlandirmislardir. Ancak Grnegin Heidegger varoluscu bir disiiniir olmadigin, “varlik felsefecisi” oldugunu belirtit. Son olarak varolusculugun popiilatitesi ve tizerine fazlasiyla konusulan bir alan olmast da varolusculuk konusunda kafa kanisikligi yaratabilmektedir.° Tim bunlata karsin varolusculuk dedigimiz ve belirli isimleri kendisine dahil ettigimiz (ya da dahil edilmesi gerektigi kabul edilen) bir felsefi alum vardir; ‘bilgi’ye nem veren felsefi kuramlarin karsisina vurguyu ‘varhik’a kaydirarak cikan, varlik ve varolusun unutuldugunu séyleyip bu kaygiyla gérislerini Olusturan bir felsefe... Blackham, varoluscularin diistinceleri_ arasindaki aynimlara ve felsefelerinin bireysellikletine karsin dtistincelerinde birbirleriyle ilgili oluslanim dikkat gekici bulur. “Birbirlerini yonlenditmislerdix; dogal bir aile olusturmuslardir; her biri bir digerine 1gik tutmustur ve bir arada ortale temalara dair bir icerik gelistirmislerdir."” Bu baglamda Heidegger'in ontolojisinin varoluscu bir tara oldugu ve Sartre’in kendi varolusculuguny kurarken Heideggerden etkilendigi kolaylikla séylenebilir, Jean-Paul Sartre’a gére de upki Heidegger icin oldugu gibi insan kendi ‘anlamint arayan varhkur. Sartre felsefesinde kendi anlamunt sorabilen varlik kendisi-igin-varliktir. Sartre’in gériisiinde varik, kendinde-varlik (/#tre-en-s0i ve kendisi-icin-varhk (/érepoursoi) olmak iere ikiye aynilir. Kendinde- varlik seylere, nesnelere tekabiil ederken kendisi-icin-varhk bilince génderme © Jean Wahl, Varoluseulugun Taribpesi, cev. B. Onaran (Istanbul: Payel Yayinevi 1999), 10-7. ay H. J. Blackham, Altr Varolugu Ditsinitr, ov. E. Ussaklt, (Ankara: Dost Kityabevi, 2005), Felegi Diigin / Nisan 2019 / Sayt 12| 247 Rabia TOPKAYA, yapar. Kendinde-varhk degismezdir, olustan yoksundur. Bilingten yoksun oldugu diisiiniilen varliklar baska deyisle insanin disindaki varliklar kendinde-varlikur denilebilit. Kendinde-varhklar yaratlmis olmadiklan gibi kendi kendilerinin nedeni de degildirler. Var olmalan bir gerekce yiiziinden degildir. Olmalan’ kadar olmamalant da miimkiin oldugu igin olumsallik olduklan séylenebilir. Denilebilir ki kendinde-varlik sadece kendidir. Zamandist ve bilingsizdit. Kendinde-vathik ne ise odur:* Bu, tupki Heidegger'in diisiincesindeki agac, kus, tas i¢in “vardir” denilebilip “varolur”” denilememesi gibidir. Kendinde varlijin dolulugunu yogunluguyla ele alan Sartre, kendinde varlikta dzdesligin gecerli oldugunu ve bu varligin ikilik iginde diisiiniilemeyecegini ifade eder. Kendinde “vatlikta —higligin sizabilecegi en ufak bir bosluk, en ufak bir gatlak yoktur” °. Kendisi icin varlik ise bilince sahiptir. Kendinde-varligin dolulugunun aksine “bilincin 6zelligi bir varhk céziilmesi (/a décompression) olmasidir” ", Kendisi-igin-varlik bir tiir kendisiyle ézdes olmama olarak vardir. Bilincin kendine mesafe koyabilmesi, varliginda catlak tasimasindandir."" Kendinde-varlian tersine 0 degisime aciktur ve kendini siirekli bir sey yapar. Ama kendini bir sey yapip bu sekilde kalmasi degildir sz konusu olan. Ciinkii onun varligi varolustur. Bu, kendisi-igin-varhgin proje olusu yani ileri dogru atlim olusu diisiiniilerek daha iyi anlasir. O olanaklarim gerceklestirdikce bu olanaklan yaratmis olan, yani heniiz oldugu sey olmayan, daha olmadifi seyi olacak olan varliktir. Yani “ne degilse 0 olan ve ne ise o olmayan’” olarak vardir. Elbette bu diisiince Hegel’ cok sey borcludur. Ciinkii Hegel felsefesinde de ben diyalektik bir stireg ile kendisini gecmisini olumsuzlayarak var ettiginden, hentiz gelecekte olacai sey olmamis oldugundan “oldugu sey olmayan” olarak diisiiniili. Baylece bu Ben, kendisinin dz eseri olacakur: (gegmiste) oldugunun (oldugu halin .sh,), (simdide) olumsuzlanmastyla ne olduysa (ne haline geldiyse .sh.) Gelecekte) 0 olacakur ve bu olumsuzlama da, ne olacagt giz dniinde ‘tutularak gerceklesmis olan bir olumsuzlamadir."3 Jean- Paul Sartre, Varisk ve Higlik Fenomenolji: Ontolo’ Denemesi, cev. T. lgaz ve G. Cankaya Eksen (Istanbul: Ithaki Yayinlani, 2010), 39-45. Sartre, Vankk ve Higlik, 134. Age, 134, Celal Giirbiiz, “Sartre’in Fenomenolojisinde Hegel Catlagr”, Hege! Paris' iginde, der. S. E, Er, (istanbul: Otonom Yayincihik, 2016), 403. Sartre, Vankk ve Higlik, 133-40 Alexandre Kojéve, Hege! Feltfsine Giris, gev. 8. Hilav (Istanbul: Yapt Kredi Yayinlan, 2015), 81. 218 | Felsefi Ditsin / Nisan 2019 / Says 12 Heidegger ve Sartre Baglaminda Oliim Karsisinda Anlam Arayist Sartre diigiincesine gére insanin proje olmasinin ne anlama geldigini biraz acmakta yarar vardir. Sartre, bu diisiincesini Varoluseuluk’ta™ basitce ortaya koyar. Tanti yoksa insan “varolusu dzden énce gelen bir varlk”* olarak varolmaktadir, Baska bir deyisle insan énce diinyaya gelir, varolur, sonra tanimlanir, dziinii ortaya koyar. Diinyaya geldiginde heniiz bir sey degildir. “Ancak sonradan bir sey olacakur ve kendini nasil yaparsa dyle olacakur” ". insanin bir gelecege dogru atlan bir varlik olarak énce varolup sonra éziinii gerceklestirmesi sebebiyle éznel olarak kendini yasayan bir proje oldugu sdylenebilir. Bu projeden énce ise anilabilecek veya anlasilabilecek bir sey yoktur. Insanin bir proje olusundan olmak isteyecegi seyi oldugunu diisiinmemek, projelendirecegi seyi oldugunu anlamak gerekir. Bu, insanin énce bir seyleri tasarlayip sonra onu oldugu gibi diisiiniilmemelidir. Daha ok istediklerinin altunda iradeden daha k6kli, daha kendiliginden bir secme gormek gerekir. Ve énce varolup sonra dziinii kendi belitliyorsa “insan ne oldugundan sorumludur””, Varolusguluk insana varhginin sorumlulugunu yiikler. Ig Daralmast Kendinde-varligin ne ise 0 olmasina karsin kendisi-icin-varhjin olanaklar varliji olmasi ig daralmasina'® sebep olur. ig daralmasim yaratan belirlenmemis. olmak ve bu belirlenmemisligin getirdigi olanaklar coklugudur. Biri seylerle iliskisini neden sonuc iliskisi kadar kesin duyumsayabilseydi, determinist bir sekilde miimktin olanlarin kesin sonucunu belirlenmis olarak diisiinebilseydi ic daralmast yasamazdi. Zaten 0 zaman miimkiin olanlar onun icin miimkiin olanlar olmaktan cikardi, onlar onun tarafindan gerekceleri verili kesin sonuclarmis gibi disaridan veya igeriden bir sebeple belitlenmis olarak algilanirlardi. Sartre bir ugurumun kenarindan gecerken birden ucurumdan atlama olanagini fark etmesinin kiside ig daralmasi yaratacagini sdyleyerek bunu drneklendirir. Oysa bu olanagi bir miimkiin olan olarak algilamaz ve ancak kesin bir gerekcenin sonucu olarak gerceklesebilecegine inanirsa bu artk kendi-igin-varligin ig daralmast ya da bas dénmesi yasamasin saglayabilecek bir durum olamaz."” \* Ongiin adi Lrexistentialisme est un bunanisme olan metin Titkgede Varoluseuluk adiyla basildig icin Varoluspuluk bir hiimanizgmader yerine bu sekilde anuld. '5 Jean- Paul Sartre, Varolusculuk, cev. A. Bezirci (Istanbul: Say Yayinlan, 2007), 39 6 “Age, 39. " Age, 40. 18 Bknz. 2. dipnot. Sartre, Varlk ve Hiplik, 82 Felsgé Diigin / Nisan 2019 / Says 12| 219 Rabia TOPKAYA, Kendi-icin-varlgan gelecegi ile simdiki varlg4 arasinda bulunan miinasebete hicligin karigtygint (kisi heniiz olacags kisi olmadigindan) belirten Sartre buna tig sebep gésterir. Oncelikle zaman kisiyi gelecekteki o olmaktan ayinr, Sonra simdi oldugu sey gelecektekinin temeli olmadijindan gelecekteki hali degildir. Ve son olarak da gelecekteki hilini giincel seylerin kesin olarak belirleyememesi sebebiyle heniiz gelecekteki o degildir” Ashnda insanin varolus sekli béyledir; gelecekte olacags sey olarak simdi olmadigi sey olmak. Sartre’in genelde ifade ettigi sekliyle; “ben ne ise o olmayan ve ne depilse 0 olacak olan” * varhiimdir. ig daralmasim da bununla baglanul olarak diistinmek gerekir; “olmamak kipinde kendi kendinin gelecegi olmarin bilinc?””. Ucurum kenarindayken ucurumdan atlamak da kendini kuttarmak da insan igin aynt derecede olanakldit. Ve bu olanaklar insana olanaklar olarak gériiniirler, kisiyi ikisinden birine hicbir sey zorlayamaz. Bu durumdayken simdi oldugu ben heniiz olmadif bene bagimlidir, Bu bagambilyjan kavranist ic daralmasinin sebebidir. Sartre ugurumun kenarindayken yasanan bu ig daralmasim gelecek karsisindaki i¢ daralmasi olarak ele alir. Oysa bir kumarbazin bir daha kumar oynamayacagina dait kendine ve sevdiklerine sz vermesinin ardindan tekrar bir kumar masast karsisinda yasadigi ikilem, gecmis karsisindaki bir i¢ daralmasi SrneGidir. Sartre ig daralmasim dzgiirligtin bit kaniti olarak depil bunun yerine, dzgiirliigtin sorgulanmasinin zorunlu kosulu olarak gériir, Béylece onu dzgiiliigtin bilinci diye adlandinr.® Ig daralmast Gzgiirligiin diisiiniimsel kavranisidir. Ozgiirlik dolayimdir, diinyanin cagrlarinin olumsuzlanmasindan dogar. Verili degerlerin birer mutlakmis gibi kavranmast Sartre tarafindan ciddiyet ruhu olarak ifade edilir. Giinliik hayat icinde anlamini sorgulamaksizin sadece yaptlanlar ya da verili olana inanp izerine diisiiniilmeden uyulan tim deger yargilan ve benzerlerinden tim baglarin koparildiji an dzgiitlik ortaya gikip “ciddiyet ruhunun karsisina dikilir™™., i¢ daralmasi halinde ciddiyet halindekinin zittina “kendimi diinyanin anlaminin benden gelmesini saglamazlik edemeyen olarak kavranm””. 220 | Feltefi Diisin / Nisan 2019 / Says 12 Heidegger ve Sartre Baglaminda Oliim Karsisinda Anlam Arayisi Sartre felsefesinde ig daralmast kavrami ele alindiktan sonra, bulanu (la nouséé) kavramndan da kisaca séz etmekte fayda vardir. Bulanti ig daralmast ile iliskili olmakla birlikte daha dar anlama sahiptir. Yukarida sdylendigi iizere kendinde-varliklar yaratilmadiklani gibi kendi kendilerinin nedeni de degillerdir. Varolmalaninin bir gerekcesi yoktur. Baska bir deyisle varolmalart kadar varolmamalani da miimkiin oldugu icin varliklant olumsalliktir. Kendi- igin-varlik kendisinin de béyle oldugunu g6riir; varolmamastnin da mimkiin oldugunu, varlginin olumsallgint. iste bu hal, tutunacagy hicbir sey bulamamak, saglam bir zeminin olmamast kiside bulant yaratir.”° t Mitsein ve Bagkasi-lgin-Varlik Sartre felsefesindeki ig daralmasi kavramt ile Heidegger diisiincesindeki endise” kavram: filozoflanin felsefeleri_ baglaminda benzer olarak diigiiniilebilecek kavramlardir. Ancak endise kavramina gecmeden dnce Heidegger'in Szgiinliik (Eigentlcbkei) kavramina ve ardindan Dasein‘in seylerle ve baskalaniyla iliski iginde varolmasina dejinilmesi gerekir. Boylece Heidegger felsefesindeki birlikte olus (Mite) ve Sartre’in baskast-igin-varlik gOriisii anlaulmaya calislacakur. Heidegger felsefesinde kisinin kendi olusu yani ézgiinliik Gnemli bir kavramdir; ancak kendi olus baskalanyla birlikte olustan aynt da diisiiniilemez. Ciinkii Szgiinliik yalnizlikta ortaya cikacak bir sey defildir. Kalabalikta, giirdltii iginde kisi kendini kaybedip digerleri ya da herkes gibi baska tiirli sdylersek bir “das Man” olarak varolusunu siirdiirebilir. Ama bu demek degildir ki ézgiin olmak icin kalabaliktan uzaklasip yalniz kalmak gerekir. Diinya-iginde-varhk olan Dasein’in, kendi varlifinin anlamina varabilmesi kalabaligin varligin ortadan kaldirmadigs gibi, kalabalk iginde olur. Heidegger’e gre, kisi ancak iliskileri icinde vardir. Baska tiirhi diigtiniilmesi zaten miimkiin degildir. Kiginin seylerle ve baskalanyla iliski icinde oldugunu anlatmak icin Heidegger ilgi (Som) kavramint kullanir. Heidegger, Dasein'n diinya-icinde-varhk olmast sebebiyle zaten seyletin ve baskalarinn oldugu bir diinyaya firlaulmis oldugunu belittir.® Heidegger, Dasein’in baskalartyla olusunu ise, bislikte varhik % Age, 442 2 Heidegger’in Ang kavrami Tiirkgeye birbirinden farklt sekillerde cevrilmistir. Yaygin olarak ‘kaygy’ ya da ‘endise’ olarak evrilse de Kaan. H, Okten tarafindan ‘hav? sdzciigti ile karsilanmistir. Bknz. Martin Heidegger, Vartk ve Zaman, cev. Kaan H. Okten (istanbul: Agora Kitaphgs, 2011),194. Ancak alandan olmayan okuyucunun zihninde sézciifiin gésterileni olmayabilecegi diisiinillerek, daha kolay anlasilmasi bakumindan endise olarak kullanmak uygun bulunmustur. ‘Kaygrnin tercih edilmemesinin sebebi ise Sorg'nin ilgi veya kaygi diye farkh cevirilerinin olmast ve kavram kanisikligs yaratmaktan, aginma gabasidir. 28 Heidegger, Being and Time, 225. Felefi Diisin / Nisan 2019 / Say 12| 224 Rabia TOPKAYA, (Mitsein) olarak adlandirir.” Sartre bu anlamda Heidegger’in kendisinden Oneekilerden dersler cikararak Snemli iki sonuca vardifint diisiiniir. iki, insan gerceklikleri iliskisinin varhk iliskisi olmast gerektigi, ikincisi ise, bu iliskinin insan gercekliklerini dzsel varliklannda birbirlerine bagimh kilmasi gerektigidir. Insan gercekligini ise diinya icinde olma ile tanimlayan Heidegger aynt zamanda onu Mitsein yani ile-varlik olarak baskalan ile olmast Ozelligi tizerinden de tarumlar ki bu, Sartre igin dogrudur, ancak baskasi i¢in olmayt géstermeyen bir tir kolaya kagmadir.” Sartre felsefesinde, baskasi- igin-varhik (Vive pourcautra) diistincesi ele ahnir. Heidegger, insanin diinya- iginde-varlk oldugu igin hep baskalanyla oldugunu, baska tilt diistintilemeyeceyini séyler. Sartre, Heidegger’in birlikte varlik goriisiinii insant “baskasinin varlygint kendi varliganda gerektiten bir varlik”™' olarak ele aldyit icin olumlar. Ancak Sartre ayn zamanda bunu kolaya kagmak olarak da degerlendirir ve Heidegger su sekilde elestirir, “Mitsein’in iliskisi, baskasinin taninmasina iligkin somut ve psikolojik sorunun ¢éziimiinde bize higbir bicimde yardime: olamaz’™. Sartre'n baskast-igin-varlik kavramt, Hegel'in kéle-efendi diyalektigi ile iliskilidir, Sartre’in Hegel’deki taninma iliskisine nasil yaklastigin gérmek iizere Snce kéle-efendi diyalektigini kisaca animsamak gerekir. Hegel icin birey olmanin, insanin kendini doganin karsisina koymas ile degil ancak baska bir insan ile etkilesiminde miimkiin olacagint sdyleyerek baslamak yerinde olacakur. Hegel kendisinden énce yapilan insan-doga ayrimint bu bakimdan yetersiz gértir. Dogadan baska bit sey oldugunu anlayip Szbiling olmak icin dogal bir istek asla yeterli olmayacaktir, O istek, Smegin acikma, siirekli yeniden ortaya ckacakur ve hayvanda da goriili, Oxbiling olmak ise, baska bir biling ile karsilasip onun tarafindan tanunmayi gercktiri. Bu nedenle, Szbiling olma yolundaki bilincin temel arzusu, taninma arzusudur. Hegel, taninma arzusuna sahip iki bilincin karst karsiya gelip savasmast aracilyayla birinin digeri tarafindan taninmasinin mimkiin olabilecegini dile getirir, iste kéle ve efendi bu savasin sonucunda var olur; savasta yasama giidiisti ajir basip dlmekten korkan kéle olur, taninma ugruna 6liimii géze alan ise bu savastan galip cikarak efendiligini ilan eder, Sonucta dliimden korkan kéle yenik diismiis, efendiyi tammus, ama kendisi taninmadan, yani ézbiling olamamis olarak savasi bitirir. Bundan sonra deginmek gereken birkag sey daha vardir. Bu noktada her ne kadar efendi taninmayt basarmis, kendini gergeklestirmis gériinse de onun efendi olma ® Age, 149. % Sartre, Varhik ve Higlik, 334-5, * Age, 337. @ Age, 338, 222 | Felsefi Diisin / Nisan 2019 / Sayt 12 Heidegger ve Sartre Baglaminda Oliim Karsisinda Anlam Arayist yazgisinin bazi olumsuz yanlant da vardir. Oncelikle taninmasinin baska bit Szbiling tarafindan degil de kendisinin tanimadigi kéle tarafindan gerceklestiriliyor olmast onun taninmasinin mesrulugunu zedeler. Tkincisi kéle, efendisini tanidiktan sonra onun isteklerini karsilamak igin galismaya baslayacak ve béylece dogay: déniistiirerek dolayimda bulunmus olacaktir. Bu esnada efendi iiretmeden tiiketmekte, dogayla iligki kurmamakta, dogadan istekleri kéle araciliyla giderilmektedir. Oysa dzbiling olma, kendini gerceklestirme icin calisma énemli bir basamaktir. Calisma acisindan buradaki ilk sorun énemlidir; giinkii Hegel’in de farkinda oldugu bu durum Sartre tarafindan da elestirilecektir. Hegel’de taninma iliskisinin ikinci momenti kélenin calisma araciligryla biling kazanmast, efendinin dogayla bag kuramadigi icin dogay: déniistiiren kéleyi tanimak zorunda kalist ile gerceklesir.** Sartre’n géziinden Hegel’in taninmasina bakarsak, baskast_ benim deneyimimin olumsuzlanmasidir. Ciinkii “baskast benim kendisi igin 6zne degil, nesne oldugum kisi”"dir ki éte yandan beni nesne kilan ézneyi de ben nesne olarak gérlip dzneligini olumsuzlamaktayimdir. “... baskast, kendi olarak beni dislayan, ben olarak benim disladigimdir.”" Baskast_ sorunu cogito ile baslamaz, tersine cogitoyu miimkiin kilan baskasinin varolusudur; giinkii kisi ancak baskasina karst gikarak kendi-icin olup kendini baskasinin karsisinda olumlar. Hegel diisiincesinde bu nedenle baskasi zorunlu bit ugraktir; “varligimin taninmasina baskasi aracilifayla erismek zorunda”yim.”” Baskasinin gérmesi kisiyi kendi yapar ve kisi onun gérdiigii gibidir. Bu nedenle baskasinin kigiyi nasil tanidigi Snemlidir ve Sncelikle onu tanzmast gereklidir, Bunun icinse kisi hayatint riske atar ve baska bir biling aracilyyla dolayimlanmak igin hayat miicadelesine girip efendi olur. Digsalliga bag kalan, hayati segen baskast ise kéle olur. Bu tanima yetersizdir ciinkii efendi tanimadiji kéle tarafindan taninmustir, kéle ise heniiz taninmamis yani dabiling olmamis oldugundan taninma karsilikh degildir. Sartre’a gére Hegel’in taninmasindan baska tiirlii gelisen bir olaydir baskast-igin varlik olma. Giinkii Sartre icin kendi-icinin vari epistemolojik olarak tanimlanamaz. Mutlak idealizm ontoloji_ ve _epistemolojiyi_ dzdes gdrdiigiinden bu Hegel bakimindan bir sorun teskil etmez, ancak Sartre bu Tilin Bumin, Hegel: Biling Problem, Kole-Efendi Diyalektifi, Praksis Felefesi, (Istanbul: Yapt Kredi Yayinlan, 2010), 36-43. GNF. Hegel, Phenomenology of Spirit, gev. A. V. Miller (Oxford University Press, 1977), 118. Sartre, Varitk ve Higliky 315-6. Aig, 324. Age, 325. Feds Digin | Nisan 2019 / Says 12] 223 Rabia TOPKAYA, siireci bilgi kavramlanyla ortaya koymasins; diger bir deyisle baskasi meselesini zne ve nesne iliskisi acisindan ele almasim, aciklamanin ontik balumdan yetersizligi olarak degerlendirir. Burada bilincin, énceden verili bir 6zii olmadigs ve tamamlanmis olmadiia da antmsanursa, kendini bilmek i¢in kendi disina cikip fenomenolojiyi ise arag olarak kullanarak her olguyu tek seferliginde ele alarak betimledigi sdylenebilit. Ciinkii insan verili bir zit olmayan stirekli kendini yeniden kuran bir varlikur." iste Sartre’in Hegelden farki bu noktada daha anlasilir olur; Hegel taninmayt belli momentler tizerinden bitkag basamakhi bit stireg olarak ortaya koyarken, Sartre’da bu, insan her an kendini kurdugundan baskast ile iligkinin devamh karsilikhiginda agiklanir. Kendi-igin-varhk olmak insant ele alirken tek basina yeterli bit kavram degildir. Bu diinyada en bastan baskalant da bulunmaktadir, Bu sebeple de kendi-icin-varhk, baskasi-igin-varhktan soyutlastinlarak —diisiiniilemez.” Sartre, bunu agiklamak tizere, utang Srnegini verir. Utanilacak bir sey yapip sonra da bu eylemi gerceklestirirken bir baskasinin beni gérdiigtinil fark edersem kendi-igin varhk olarak oldugum seyden baska bir sey olugur, Bu yeni hal baskast iizerinden kendini tanumadir ki ciimleden anlasildiga iizere, tanima igerir. Ayrica bu baskast iizetinden baska bir varhik tiiriinde olusma esnasinda kendi-icinden farklt olarak perspektif gézetilir. Ancak baskast icin ortaya giksa da bu varhk baskasinda degil bende bulunur. Utancin ortaya ikabilmesi igin baskasi da kendi de tek basina yeterli olmaz, utang baskasinin dolayimindan kendide ortaya gikar."” Sartre’a gore baskastyla iliski tizerinde uzun uzun durulmast gereken bir konudur. Baskasinin bendeki belirlenimlerinden en az biti nesnellik olmak zorunda ise de baskast ile benim aramdaki temel iliski bu degildir. Ciinkii baskasint sadece tahmin etmem, baskasinin varligi muhtemeldit, Sartre’in Ornekleri ile aciklarsak, isittigim sesin gramofondan degil de bir adamdan gelmesi muhtemeldir, ya da yoldan gecenin bir robot degil de insan olmast muhtemeldir. Baskasin! kavrayisim bu ihtimal temelinde oldugundan, baskasi nesne olarak yakalanmaktan ziyade kendini bana kisi halindeki meveudiyet (la présence en personne) olarak kesfettivir. “Bir nesne diisit degil de muhtemel nesne olmasii¢in’”"" baskasinin sadece bilgiye dayal alg: olmamast gerekis. Ontolojiye degil de bilgiye dayal teoriler algianan insan w Scvit Coskun, “Varoluseuluk ve Ozgitlik Problemi” Fell Ditmyan says 61 (2015), 83 » Nejat Bozkurt, “Jean-Paul Sarte’in Insan Anlayis!” Ivdanbul Uninersitesi Felefe Arkini Dergisi sayt 25 (1984): 147. © Sartre, Varle ve High, 307-9, 1 Age, 334, 224 | Felsei Diisitn / Nisan 2019 / Says 12 Heidegger ve Sartre Baglaminda Oliim Karsisinda Anlam Arayist organizmasinin génderdigi seyin onun muhtemel temeli ve giivencesi oldugunu belittirler ancak bu teorilerin hatast algilanan seyin ardindaki bilince génderdigini varsaymalandit, Oysa Sartre gordiigti suratin bilince gondermeyecegini, algiladigi muhtemel nesnenin hakikatinin de_ biling olmadigini belittir, Baskast énce nesne imis, bizim algimizda acifa cikiyormus gibi ele alnmistir ama bu algida benim bilincim ile baskasinin bilinci arasindaki bir ilk iliski olmalidir, “igerisinde baskasinin benimle baglantida oldugu ve bana dogrudan dogruya ézne olarak verilmis olmast gereken bu iliski temel miinasebettir, benim bizatihi baskast igin varlik taramdi”®. Zaten baskast giindelik yasamda reel olarak bulundugu icindir ki muhtemel oldugu sdylenebilmektedir. Sartre baskast-igin-varhgin en iyi sekilde “bakis” (le Regard) kavram ile aciklanabilecegini diisiintir. Bunu aciklamak icinse parkta gériilen adam Sregini kullanr. Parkta gérdigtim adam: parktaki cimenden farklt olarak salt nesne olarak degil aym zamanda insan olarak algilamam, oyuncak bebek olmadigint, kendi evrenimde defisiklik yapabilecek olarak kavramam sonucunda onun nesnelliginin ayricalikh oldugunu fark ederim. Zaman- mekinsal seyleti gruplandinp, onlara kategoriler uygulayip, birbirlerine eklemleyerek kavrarken, onu evrenimdeki seylerin. arasinda _kendisi araciligiyla yeni iliskiler ortaya cikaran olarak kavrarim." Parkta gérdiigiim adamun da diger nesneler ile arasinda mesafe vardir, yani mekansal iliski onla diger nesnelet arasinda da kurulabilir ama 0, bu mesafeyi asabilecektir de. Béylece nesnelerin bana dogru gruplasmast yerine benden kagan bir yénelim séz konusudur. Yani bir yandan bilgi nesnesi olmaya devam eden adam dte yandan biitiiniiyle elimden kacar, bu sebeple kendimi _merkeze yerlestiremem; adam diger nesneler ile mesafelerini kurarken benden kacan nesnedir. Bu durum ise benim evrenimde bir tiir dagilma veya bir tir delik agma yaratir. Sonucta baskasinin nesne oldugu alan terk edilmez ama farklt tiirden bir nesnellik sz konusudur. Baskasi bu diizlemde, kendini diinya tarafindan tanimlanmaya birakan bit diinya nesnesidir. ... ezer nesne-baskast, diinyayla baglantil olarak benim gordiigiim seyi géren nesne olarak tantmlamyorsa, benim ézne-baskasi ile temel baglantimin da baskasi tarafindan gériilmiis olmanin devaml imkanina indirgenebilmesi gerekir. Baskasinin zne-varliginin meveudiyetini kendi rnesne-varligimin baskast igin aciga cikist iginde ve bu aciga cikis aracihyla kavrayabilmem gerekir. Felsfi Ditsin / Nisan 2019 / Says 12| 225 Rabia TOPKAYA, Basitge ifade edersek, baskasinin dzne-varlgint benim onun icin nesne-vatkik olmamda kavrayabilitim. Baskasinin Szne-ben icin nesne olmast gibi ben de kendimi dzne-baskasinin mubtemel nesnesi olarak kavrarim. Soz konusu olan bir nesne iin nesne olmak olmadindan baskasinin balist yani onun Ganeligi benim nesnemken de devrededir. Sartre icin bu iliskideki karsilikihk fe devamlitk Gnemlidir. Gtinkit baskasinin nesnelligi ya da benim dzneligim baskast-tarafindan-gérilmis-olmak iliskisini yaratamaz, aksine nesne baskast anlamini bu iliski sayesinde, onun déniisiip bozulmast ile kazanir. “Kiszcast dlinya iizerinde baskasins muhtemel bir insan olan gibi kavrayisimin atfea bulundugu sey, benim onun-tarafindan-gériilmiis-olma imkanimin devambihjsdir, yani beni géren bir dzne icin, kendini benim tarafimdan Borilen nesneye ikame etmesinin cevamli imkanudir.”* iste Sartre bagkast- ‘gin-varhk kavramini bu yolla ontolojik olarak ortaya koyar. insan_gergckliginin kendi-icin-varhj ve baskas-igin-varlg1 igeren iki gorintimi vardi. Davranislanmdan biri iizerinde kendi bakisim ve baskasinin bakisi olan iki bakist birlestirmek miimktindiir. Ore yandan her iki durumda davranisim ayni yapry1 géstermeyecektir. Onemli olan iki durum arasindaki farkin “sanki ben kendimin hakikatiymisim de baskast bana iliskin Yalnizea carpik bir imgeye sahipmis gibi, varlik ile gérinis arasindaki fark gibi bir fark? olmadigadir, Kendi-iginin kendini baskasinin bakisina sunup dzgiirkigiinin tannmasi girisimi ile baskasina bakis yoluyla kendi dzgiirligiiniin taninmas, gitisimi olarak diisiiniilebilecek iki gitisimi siirekli bitbirini yenilgiye ugratarak ve bu arada da zenginlestirerck bu iliskilerin olusturdugu bir cemberde yet alirlar. Ikisinin de temelinde baskasi, bir mevcudiyet olarak kalir, Bu iki baskasina yOnelik gitisimden birini kendi-i¢inin baskasinin dzgitligiinii kendine tabii Kilmaya galistié davranuslar olusturur, digeri ise baskasina bakmaya ve ona doénmeye yénelmektir, béylece de baskasinin bakisina bakarak kendini, kendi Oxgiirligit icinde ortaya koymak ve bu dzgiirliik temelinde baskasinin Gzgiirliigiiyle hesaplasmaya calismakur.” Kisaca sOyle aciklanabilr; bu girisimlerden birindeki tavir kendimi baskast isin nesne yapmaya calisip Szgirligiimi tarumasin sajamaya calisirken baskast bir nesneye déniistir ve Szgirligtima taniyacak bir baskast kalmar, digerindeki tavir da baskasinin Szneligini cdkerterek benim Srgiirliigimii ‘amimasini istemektir ki bu da aruk ben nesne varlik olmadijum. icin ® Age, 349, “© Age, 113. Age, 470-88, 226 | Feltei Diistin / Nisan 2019 / Says 12 Heidegger ve Sartre Baglaminda Oltim Karsisinda Anlam Arayist miimkiin degildir. Bana dair sadece beni ilgilendirmeyen bir imgesi olur ama istedigim gibi zgiirliigiim —iginde — taninamam. —_Ozgiirliigiimi duyumsayabiliyorsa bu kez de onun dzgiirliigii cdkmiistiir. Sonucta bu iki gitisim siirekli birbirini yok eden girisimler olarak bir cember gibi disiiniilebilir. Iki Szgiirligiin tam bir kaynasmast s6z konusu degildir. Asla baskasinin Szgirliigtinii kendimize tabi kilamaytz, tersine baskast da benim Gzgirligiimii kendi Szgirliigiine tabi kilamaz. Bu catisma siirer gider. Baskasinin Szgiirliigiinii kendime tabi kilma calismalarima Sartre aski, dili ve mazosizmi nek veritken baskasinin benim dzgiirliigiimii kendisine tabi kulma cabasin: da ilgisizlik, arzu, nefret ve sadizm cergevesinde cle alir. Heidegger'in Endige Kavrami Heidegger'in Mitsein kavramt ve Sartre’in Hegel’in taninma diisiincesine ve Heidegger’in Mitsein_kavramina_iligkin elestirileriyle _baskast-icin-vathik kavramint ortaya koyusu anlatildiktan sonra Heidegger’in endise kavrami ele alinacakur. Heidegger, Dasein’in varolussal yapilarint tice ayinr; belirli bir ruh hali iginde bulunmaklik (Befindlichkei), anlama (Versteben) ve diismiisliik (Verfallen).* Heidegger’e gre endise (Angst, insanin en temel bulunmaklik halidir (Befindlicbkei)”. Bu durum, Dasein’t dliimle yani higligi ile yiiz yiize getirir. Burada endise sadece dliim karsinda duyulan bir sey olarak cle alinmamalidir. Ayrica endise ile korkunun karisuilmamasi gerekmektedir. Giinkii Heidegger bir baska bulunmaklik hali olan korkunun, endiseden farkh olarak belirli bir nesnesi, sebebi oldugunu belirtir.”” Buna karsin endisede belirsizlik vardir. Tehditkir olan belili bir kétiilik degildir. Yasadigimuz endise her yerde ama aym zamanda hicbir yerdedir. Endise duymamuz higligimizle yiiz yiize gelmemizdendir. Endise yasamda nadir goriilen bir durumdur. Ciinkii diigmiisliigii iginde Dasein kendi higliginden kagar, kamusalhigina siginir.*! Heidegger felsefesinde diigmiisliik, ashnda hiclikle yiizlesmekten bir tir kagistir. Diismiisliik yukanida da sdylendigi tizere temel varolussal yapilardan biridir. Dasein diismiisligii iginde biris’dir (das Man)*. Das Man olus ise 48 Heidegger, Being and Time, 171-2. © Dasein'sn temel belitlenimlerinden birisi olan Befindlchkeit diya iginde belili bir ruh hali iginde bulunmayt ifade edet. Haleti ruhiye diye disiinilebilir ama kavramdaki bulunmakik anlami gézden kacirlmamaliir 5 Age. 179-80. St Age, 228-35, 2 ingilizce metinde ‘They’ olarak gevrilen das Man kavraminin ‘Titkceye birisi olarak

    You might also like