Mixail Korostikov: ekspert tahliliy materiallarni qanday tayyorlash kerak?

Birinchidan, biron bir mavzuga chin dildan qiziqtirish kerak, chunki busiz har qanday holatda ham yuqori
natijalarga erishishni mutlaqo iloji yoq. Ikkinchidan, qat’iy ravishda ilmiy mezonlariga rioya qilish kerak, ya’ni
sizning har qanday g’oyangiz, siz ilgari surgan gipoteza tekshirilib to’g’ri yoki noto’g’ri deb topilishiga asos
bo’lishi kerak Ya’ni, maqola ilmiy standartlarga mos kelishi kerak
Bundan tashqari, maqola yaxshi yozilgan bo’lishi kerak. Keng auditoriya uchun tushunarli, osongina
ilg’ay olsa bo’ladigan, keraksiz qiyin so’zlarni o’z ichiga olmagan, besh qatorli jumlalardan tashkil topmagan,
sodda tilda yozilishi kerak. Siz Lev Tolstoy emassiz, siz tahlilchisiz, shuning uchun imkon qadar aniqroq,
qisqacha va tiniq yozishingiz kerak.
Matnni tuzishda asosiy qoidalar mavjud. Tahliliy matn odatda uchta qismdan iborat: kirish, asosiy qism
va xulosa, va ularning barchasi piramida printsipiga asoslanib qurilgan. Kirish qismida biz asosiy qismda keng
yoritiladigan barcha asosiy g’oyalarni sanab o’tamiz, xulosada ham shunday qilamiz, shu bilan birga xulosada
har bir paragraf standartlashtirilgan bloklardan iborat bo’ladi.
Birinchi jumla bu ma’lum bir tezis bo’lib, uni keyingi paragrafda tahlil qilasiz, so’ng bir nechta jumlalar –
bu tezisning isboti, so’ngra bir guruh, kichik qo’shimcha dalillar yoki keyingi paragrafga o’tish. Ushbu shakl
yozma matnni yaxshiroq tushunishga imkon beradi.
Uncha ko’p vaqtga ega bo’lmagan o’quvchi shunchaki kirish qismi yoki xulosani ko’rib chiqish bilan
tiyilishi mumkin. Agar u biroz ko’proq vaqtga ega bo’lsa, lekin bu vaqt maqolani to’liq o’qish uchun yetarli
bo’lmasa, u shunchaki yuqori chap deb ataladigan burchaklardan ko’z yugurtirib chiqishi mumkin, ya’ni asosiy
qismning barcha xatboshilaridagi birinchi satrlarni o’qishi mumkin. Ideal holda, bundan keyin u sizning barcha
asosiy g’oyangizni tushunishi kerak. Maqolaning kirish qismi va xulosasi muallifning asosiy g’oyasini aks
ettirishi kerak.
Uslub
Agar biz matnni o’quvchiga qanday tushunarliroq qilish haqida gapiradigan bo’lsak, unda avvalo uslubga
e’tibor berishingiz kerak: uni qanday qilib tushunarli, zerikarli ilmiy matnga o’xshab qolmasligini
ta’minlashimiz kerak, qanday qilib o’zingizning fikringiz, g’oyangiz o’quvchiga yaxshiroq yetib borishi uchun
matnni qanday yaxshilash kerakligi haqida o’ylash kerak. Buning uchun jumlalarni maksimal darajada
qisqartirsangiz arziydi. Ideal holda, jumlalar ikki qatordan oshmasligi kerak. Qo’shma gaplarni qisqartiring,
iloji boricha vergul o’rniga nuqta qo’ying. Ega va kesimni jumla boshida va ulardan keyin to’ldiruvchini
qo’ying. Passiv kollajlardan va haddan tashqari uzun kirish so’zlardan saqlaning. Avvaliga bu sizning
matningizni yomonlashtiradiganga o’xshaydi, ammo analitik matningizning haqiqiy boyligi unda keltirilgan
fikrlardir va ular sizning o’quvchingizning qalbiga qanchalik tez yetib borsa, bu unga yaxshi bo’ladi. Murakkab
tuzilgan jumalalardan qochish – bu professionallikning belgisidir.
Qanday qilib ekspert analitik maqolalarni tushunish uchun oson qilib yozish mumkin?
Asosiy maslahatlar:
Jumlalar ikki qatordan oshmasligi kerak
Murakkab tuzilgan jumlalardan saqlaning Fikrlarni aniq va tiniq yetkazish kerak.
“to’ntarilgan piramida” tamoyiliga amal qiling
Kirish va xulosa – maqolaning eng muhim qismlari
Esingizda bo’lsin: ko’pchilik maqolani to’liq o’qimaydi
Yuqori sifatli tahliliy maqola odatda bitta asosiy g’oyani tasdiqlashga bag’ishlangan, bir necha yon
fikrlarga ega bo’lishi mumkin, lekin ular hammasi asosiy g’oyani to’ldiruvchi, rivojlantiruvchi bo’ladi. Ammo
umuman olganda, agar siz haqiqatan ham jiddiy va chuqur analitik tadqiqot ishini yozmoqchi bo’lsangiz, unda
siz bitta asosiy fikr doirasidan tashqariga chiqmasliginigiz kerak, chunki sizning vazifangiz yaxlit
mikrokosmosni yaratish, hech bo’lmaganda bir muncha vaqt davomida shu mavzudagi barcha savolllarni
yopadigan biron bir material yaratishdir. Ya’ni, sizning asaringizni o’rganayotgan o’quvchi, ha, savol yetarlicha
chuqur o’rganilganligi, muallif nima demoqchi ekanligini tushundim, men unga ishonaman va u o’z
pozitsiyasini tasdiqlash uchun yetarli dalillar keltirgan degan xulosaga kelishi kerak. Bu chuqurlikka shunchaki
biz o’zimizni har qanday mayda-chuyda fikrlarga chalg’ib ketmasligimiz, balki butun vaqtimizni bitta aniq
fikrni maksimal darajada isbotlash uchun sarflashimiz orqali erishamiz.
Ijodiy aloqalar
 Yaxshi tahlilchi boshqa tahlilchilar bilan, hukumat amaldorlari, qaror qabul qiluvchilar, boshqa
sohalardagi do’stlari bilan aloqalar tarmog’ini yaratishga katta e’tibor beradi, chunki siz qaysi sohaga odam
kerakligini hech qachon bilmaysiz. Ya’ni, ochiqchasiga va tanishlar doirasini kengaytirish kerak.
Yaxshi tahlilchi ijtimoiy tarmoqlar bilan ishlashga juda diqqat bilan jiddiy qaraydi, u ulardan faol
foydalanadi. O’z brendingizni ijtimoiy tarmoqlar orqali targ’ib qilib, taniqli bo’ladi, tinglovchilarni muloqotga
jalb qiladi, tanqiddan qo’rqmaydi. U o’zining barcha yutuqlarini ochiqchasiga e’lon qiladi va odamlar unga
nima deyayotganini diqqat bilan tinglaydi, eng muhim asarlarini ularga munosib tanqidiy baho bera oladigan
tanishlariga yuborish bilan shug’ullanadi. Shunday qilib, o’zingizni ijtimoiy tarmoqlar orqali targ’ib qilish har
doim o’z natijasini beradi.
Umuman olganda, o’z sohasidagi mutaxassis doimiy ravishda yangi narsalarni o’rganadi,
konferentsiyalar, seminarlarda qatnashadi, o’z-o’zini o’qitishdan to’xtamaydi va ba’zi yangi bilimlarni egallash,
tahlillari va prognozlarining sifatini oshirish uchun barcha imkoniyatlardan foydalanadi.
Qanday qilib talabgori ko’p tahlilchi bo’lish mumkin?
Mavzuingizga samimiy qiziqish
Har bir muammoning tafsilotlari ochib berish
Ilmiy me’yorlarga rioya qilish
Sodda tilda yozish
Foydali tanishlar doirasini kengaytirish (mutaxassislar, amaldorlar, jurnalistlar)
O’zingizni ijtimoiy tarmoqlar orqali targ’ib qiling va muxlislaringizni munozaraga jalb qiling.
O’z bilimingizni doimiy ravishda chuqurlashtirib boring Ingliz tilini bilish
Maqolalarni nafaqat odamlar uchun, balki siz targ’ib qiladigan ma’lumotlarga qiziqadigan ma’lum bir
guruh uchun yozish juda muhimdir. O’quvchingizning kim ekanligini bilish, siz o’zingiz uchun yozmoqchi
bo’lgan maqolangiz bo’yicha ijtimoiy tarmoqlarda qaysi guruhda maslahatlar olish uchun murojaat qilishingiz
mumkinligini aniqlashni anglatadi.
Maqolani to’ldirib turuvchi muhim qo’shimcha tasviriy illustratsiyalar bo’lishi mumkin. Bu muallif
mavzuning mohir mutaxassisi ekanligi va nafaqat o’z fikrlarini to’g’ri ifoda eta olishi, balki ularni vizualizatsia
ham qila olishini anglatadi. Bunda yordamchilar tayyor matnni kerakli qolipga soluvchi va materialni yaxshiroq
idrok etishga hizmat qiluvchi vositasidir. Bu jadvallar, rasmlar, videolar bo’lishi mumkin.

Onlayn manbalarda nashr etish uchun analitik maqolani qanday takomillashtirish mumkin?
Matnni ochish/Spoiler (O'qish uchun bosing/click to read)
Axborotlashgan jamiyat va raqamlashtirish davrida har qanday olim nafaqat bosma nashrlarda, balki internet-
resurslarda ham o’z maqolalarini nashr etishi maqsadga muvofiqdir. Agar ilmiy jurnallar kabi bosma nashrlar sizning
ilmiy va akademik doiralardagi obro’ingizni va tan olinishingizni oshirsa, onlayn nashrlar esa keng qamrovga ega
bo’lib va shuning uchun qo’shimcha imkoniyatlar ochib bera oladi.
Nashr etilgan maqolalarning mavjudligi sizning mutaxassis sifatida shakllanib ulgurganingiz haqida ta’ssurot
beradi. Shu bilan birga, maqolalar shaxsning mashxurligi va obro’sini ham oshiradi. Agar katta nashr sizning
maqolangizni nashr etish istagini bildirsa , unda siz bunga loyiqsiz. Siz bosma yoki Internet nashrida maqola chop
qilsangiz, siz o’zingizning kimligingiz va sizning ilmiy qiziqishlaringiz haqida ommaga ma’lum qilasiz. CABAR.asia
kabi onlayn platformalar sizning maqsadli auditoriyangizni kengaytirishga yordam beradi, bu yerda sizni taniy
boshlaydilar, keyin sizni kuzatib boradilar. Bu sizning shaxsiy brendingizni yaratishda yordam beradi – sizni qanchalik
ko’p ko’rsalar, sizni eslab qolish ehtimoli shunchalik yuqori bo’ladi. Har qanday siz haqingizdagi ijobiy gap ulkan
foyda keltiradi va sizga bo’lgan ishonchni kuchaytiradi.
Ommaviy axborot vositalarida siz o’z maqolalaringizni nashr etishingizning maqsadlaridan biri bu sizning
haqiqatan ham o’z sohangizning mutaxassisi ekanligingizni muntazam va ishonchli ravishda isbotlashdir. Kerakli
onlayn-nashrni tanlashga kelganda, bu tanlovni sizning maqsadli auditoriyangiz afzal ko’rgan resurs foydasiga amalga
oshirganingiz ma’qul.
Analitik maqolaning maqsadlari bir necha jihatlardan iborat bo’lishi mumkin – o’quvchiga ma’lum dalillarni
ochib berish, har qanday siyosiy masala bo’yicha jamoatchilik fikrini o’zgartirish, vaziyat rivojlanishi mumkin bo’lgan
variantlarini aniqlash va muayyan muammoni hal qilish yo’llarini ko’rsatish.
Tahliliy maqolangizni kuchaytirish uchun bir nechta tavsiyalar
 Analitik maqola yozayotganda (tarkibiy qismlar va strukturaviy jixatlarga qo’shimcha ravishda) uni
takomillashtirish bo’yicha quydai qo’shimcha tavsiyalarni berish mumkin.
Yozmoqchi bo’lgan maqolangizni o’quvchilarini his eting va ularni qiziqishlarini inobatga oling.
Hatto maqola ma’lum bir auditoriyaga qaratilgan bo’lsa ham, barcha o’quvchilarning bilim darajasi bir xil
bo’lmasligi mumkinligini yodda tutish kerak. Biroq, hamma, tushunadigan tilda yozilgan materialdan -hamma narsa
aniq va tiniq bayon etilgan materialdan, bir xil foyda oladi. Shuning uchun mualliflar yozuv jarayonida va materialni
qayta tekshirgandan so’ng o’z auditoriyasini baholashlari shart.
Mualliflar o’zlariga bir nechta savollarni berishlari kerak:
• Ushbu maqolani kim va nima uchun o’qiydi?
• O’quvchiga qanday ma’lumot kerak?
• Qaysi ma’lumotlar umuman allaqachon ma’lum yoki o’quvchiga ochiq manbalardan ma’lum bo’lishi
mumkin?
Mualliflar har doim o’quvchi nimani bilmoqchi ekanligi, muallif o’quvchiga nimani o’rgatmoqchi, nimani
yetkazishi va auditoriyani nimaga ishontirishi haqida o’ylashi kerak.
Metodologiya har doim muhim, tahlil qilish uchun bir necha usul va vositalarni qo’llashga harakat qiling.
Tadqiqot usullari to’plami va dalillar to’plami – bular sizning vositalaringizdir. Tahlil usullari odatda
materialning formatiga mos bo’lishi kerak va tahlilning bir nechta usullaridan foydalanish yaxshi tahliliy maqola uchun
zaruriy shart hisoblanadi.
Ko’pincha mualliflar o’zlarining tahlillarini bitta ma’lumotlar to’plami atrofida tashkil qilishadi (masalan, YaIM
dinamikasi yoki jinoyatlar sonining dinamikasi to’g’risidagi ma’lumotlar yoki ekspertlar so’rovi) va bular ularga tahlil
qilish jarayoni va natijalarini aniqlashga imkon beradi.
Sayoz materiallar tahlilida shunday yondashuv kuzatiladi : “Y” ma’lumotlar to’plamidan foydalanib “X”
mavzusi haqida nima deyishim mumkin”, aslida esa yodashuv” – “qaysi YYYY vositalari … X mavzusini hal qilish
uchun eng yaxshisi?”dir kabi bo’lishi kerak. Natijada, maqolada zaif prognozlar bilan kontekstni hisobga olmagan, bir
o’lchovli va bir tomonlama natijani olishimiz mumkin. Shuni esda tutish kerakki, maqolada bir qator tahlil usullari va
ma’lumotlardan foydalanish – ularni mantiqiy va to’g’ri talqin qilishdir.
Analitik maqolalarda muvozanat haqida unutmang.
Albatta, sizning o’zingizning fikringiz bor va siz unda qat’iy turishni xohlaysiz. Har qanday maqola odatda
muallifning aniq fikrini o’z ichiga oladi. Biroq, muvozanatni saqlashga sodiqlikni namoyish etish kerak, buning uchun
mualliflar tezislarini kuchli dalillar bilan isbotlaydilar. Shu bilan birga, hatto o’z pozitsiyangizni isbotlagan holda ham,
siz shunchaki qarama-qarshi tomonni e’tiborsiz qoldirolmaysiz. Mavzuning ustida ishlashda muammoning barcha
tomonlari o’rganilganligini va muallif qarama-qarshi dalillarni ham tushunishini ko’rsatib berishi muhimdir.
Agar siz, masalan, ba’zi bir shartnomalarni tuzishning afzalliklari to’g’risida maqola yozsangiz va ularning
ahamiyatini aholiga isbotlashni istasangiz, ularning yuzaga kelishi mumkin bo’lgan oqibatlari va salbiy taraflariga ham
e’tibor berishingiz kerak. Ogohlantirish natijalarini ko’rsatadigan tadqiqotlarni e’tiborsiz qoldirmang; nima uchun
sizning argumentlaringiz boshqa tomonning dalillaridan ustunligini tushuntirib bering.
Tarkibga kelsak, baholovchi sifatlar ob’ektiv va betaraf bo’lishiga e’tibor bering: fantastik, yorqin, bema’ni,
chiroyli, yaxshi va boshqalar.
Shuningdek, qoliplangan iboralarni ishlatishdan saqlanish tavsiya etiladi: “qizg’in mavzu …”; “ammo boshqa
tomondan …”; Mubolag’adan saqlaning, masalan, quyidagi tuzilmalarga ehtiyot bo’ling: nihoyatda, juda, har doim,
hech qachon, juda ko’p, ko’proq, eng kam.
Agar siz, masalan, xalqaro munosabatlar mavzusida yozayotgan bo’lsangiz, unda ba’zi voqealarni talqin
qilishda, kamida ikki mamlakat pozitsiyasi haqidagi adabiyotlarni o’qishingiz kerak. Shunday yo’lni tutsangiz, sizning
tahlilingiz ko’lami ancha kengroq bo’ladi.
Qanchalik ko’p ma’lumot manbalaridan foydalansangiz, muammoni shunchalik kengroq va chuqurroq asoslay
olasiz. Shuning uchun xorijiy adabiyotlardan foydalanish va manbalarni diversifikatsiya qilish, ushbu mavzu bo’yicha
hamkasblaringiz nashrlarini kuzatib borish, o’zingizning muammoingiz bilan bog’liq bir biriga yaqin fanlar nuqtai
nazaridan o’qish tavsiya etiladi.
Masalan, agar siyosatshunoslik mavzusi tanlansa, ba’zida bir xil muammo sotsiologiya, iqtisod va hatto
antropologiyada qanday tahlil qilinishini ko’rish foydalidir. Mualliflar o’z natijalarini boshqa mamlakatlarning
natijalari, boshqa tadqiqotlar bilan taqqoslashlari mumkin va taqqoslashlari kerak.
 Balansni saqlash degani shuningdek, diagrammalar, grafikalar va jadvallardan foydalanish masalasini ham o’z
ichiga oladi. Matnni ortiqcha yuklamaslik kerak, masalan diagrammalar, shu jumladan tushuntirishlarga ega
bo’lmagan diagrammalar bilan.
Muvozanat haqida gapirganda, shuningdek, “nozik” mavzular taqdimotida, ayrim masalalarning gender
jihatlarini hisobga olish kerak.
Maqolaning amaliy yo’naltirilganligi muhim ahamiyatga ega.
Xulosalar va takliflaringiz mavjud sharoitda va hozirgi vaqtda amalga oshiriladigan amaliy xarakterga ega
bo’lganligiga alohida e’tibor bering. Tadqiqot faoliyatidan tashqari samarali tavsiyalar ishlab chiqish uchun
o’zingizning qiziqishlaringiz mavzusidagi barcha tadbirlarda – onlayn va oflayn konferentsiyalarda, davra suhbatlarida,
munozaralarda va hokazolarda qatnashish foydali bo’ladi. Tadbirlarga tashrif buyurish bo’yicha sizning faolligingiz
tanish-bilishlar ortirishga va aloqalarni kengaytirishga yordam beradi.
Tavsiyalar yozishda ularni yanada aniqroq yo’naltirish maqsadga muvofiq, prognozlarni yozishda ularni
davriylashtirishni ko’rsatish maqsadga muvofiq, masalan, ularni qisqa, o’rta va uzoq muddatlarga bo’lish.
Bundan tashqari, yaxshi tahliliy maqola kelgusi tadqiqotlar uchun yo’nalish belgilaydigan bir qator qo’shimcha
savollarni tug’dirishi mumkin. Siz tadqiqot uchun kelajakdagi imkoniyatlarni ko’rsatishingiz yoki muayyan
muammoning yangi qirralarini o’rganishda davom etish va uning istiqbollarini ochishingiz mumkin.
5. Onlayn nashrga maqola yuborishdan oldin vaqtdan oqilona foydalaning – tashqaridan tanqidiy nigoh zarur.
Bu degani, iloji bo’lsa, sharhlar va uchinchi tomon qarashlarini olish uchun maqolangizni o’zingizning mavzuyingiz
bo’yicha hamkasbingizga va mutaxassisga yuborishingiz mumkin. Tanqidni maqolangizni takomillashtirishning
beqiyos usuli va keyingi professional o’sishingizning ajralms qismi sifatida ko’ring. Sizning hamkasbingiz / do’stingiz
/ mutaxassis sizning maqolangizni o’rganayotgan vaqt davomida material “dam olayotganda”, sizda qo’shimcha
g’oyalar yoki mavzuga doir dalillar paydo bo’lishi mumkin.
6.Oxirgi tekshirishni o’tkazganingizga ishonch hosil qiling va tekshirish savollariga javob bering.
Maqolani muharrirga yuborishdan oldin nafaqat matnni grammatik va imlo xatolarini, taqdimot uslubini
tekshirishi, faktik ma’lumotlar va statistikani tekshirishi kerak, shuningdek, bir nechta savollarga javob berish uchun:
• Maqolaning mavzusi dolzarbmi?
• Dalillar bormi?
• Muallifning aniq fikri bormi?
• Maqola izchil yozilganmi, mantiqiy ketma-ketlik mavjudmi?
• Argumentatsiyaga doir xatolari bormi?
• Maqola ohangiga mosmi?
• Gapning tuzilishi to’g’rimi?
• Maqola kuchli yakunlovchi iborasi bilan tugallanganmi?
• Axborot manbalarining barchasi keltirilganmi?
• Tinish belgilari to’g’ri joylashtirilganmi.
Analitik materialni baholash mezonlari to’g’risida bir necha so’nggi so’zlar.
• vaziyatga baho berilgan bo’lishi kerak (muammoning tavsifi emas);
• ixchamlik – asosiy narsani ko’ra olish va ma’lumotlarni taqdim etish qobiliyati;
• Oddiy, aniq til qadrlanadi. Klerikalizmlarning yo’qligi, passiv gaplar, o’ta murakkabliklar (kim aniq o’ylaydi –
u aniq yozadi) bo’lmasligi kerak;
• har bir g’oyani chuqurligi, ko’p qirraliligi, daliliy qo’llab-quvvatlashi;
• amaliy jihat, muayyan muammoni hal qilish uchun tavsiyalar berish kerak;
• reallik;
• yakunlanganlik.
Tavsiya qilingan adabiyotlar:
Ашимбаев М.С. Аналитические методы в системе государственного управления, 2002
Билл Фрэнкс. Революция в аналитике: как в эпоху Big Data улучшить ваш бизнес с помощью
операционной аналитики. Альпина Паблишер, 2017.
Guidelines on writing analytical articles //
http://www.unece.org/fileadmin/DAM/stats/documents/media/style_manuals/4.e.pdf
 Qanday qilib adabiyot bilan ishlash va tahliliy maqolalar uchun adabiy sharh yozish kerak?
Qisqa konspekt/Spoiler (o'qish uchun bosing / o'qish uchun bosing)
Salom, mening ismim Abel. Men akademik omon qolish mantig'i va (il)mantig'ining muallifiman. Ushbu
kitobda men tadqiqotchilarning ilmiy faoliyatidagi eng katta sinovlari haqida gapiraman.
Bugun men ilmiy va tahliliy maqolalar uchun adabiyotlarni qanday ko'rib chiqish haqida gaplashaman.
Internetdan oldingi davrdan farqli o'laroq, etarli miqdordagi adabiyotni topish maqola yozishda asosiy
qiyinchilik edi – kutubxonalarni qidirish, turli kutubxonalarga borish yoki buyurtma berish kerak edi. Va keyin
to'g'ri adabiyotni topish bayram edi.
Bugungi kunda eng qiyin narsa, ayniqsa Google Scholar paydo bo'lganidan keyin, kerakli mavzu bo'yicha
cheksiz adabiyotlarda yo'qolmaslikdir. Chunki faqat sizning mavzuingiz bo'yicha 10 ming yoki hatto 100 ming
xil manbalar bo'lishi mumkin. Va bibliografiya so'zlar soni bo'yicha maqola hajmining 10-20% dan oshmasligi
kerak.
Adabiyotlarni qidirish jarayoni nafaqat vaqtni talab qiladi, balki juda og'ir, chunki yakuniy matnning
kerakli hajmi uchun siz o'zingizning tadqiqotingizga mos keladigan ko'plab maqolalardan foydalanishdan voz
kechishingiz kerak bo'ladi.
Men muallif iloji boricha ko'proq turli xil asarlarni keltirishga harakat qilgan maqolalarni uchratdim.
Bunday sa'y-harakatlar ko'pincha maqolani turli xil asarlar aralashmasiga aylantiradi, bu erda keltirilgan barcha
manbalarni aniq va izchil rivoyat bilan bog'laydigan yagona semantik chiziq yo'q.
Men duch kelgan eng samarali yondashuv – bu "a nazariyasi va b nazariyasi" adabiyot bo'limini tashkil
etish, bu erda a nazariyasi sizning bilim sohangizdagi eng mashhur nazariya va b nazariyasi hozirgi kunda a
nazariyasining eng yaxshi tanqidiy tahlilidir.
Adabiyot sharhini qaerga kiritish kerak.
Adabiyotlarni ko'rib chiqish foydalanilgan adabiyotlarni tahlil qilish uchun kirish va tegishli bo'limga
kiritilishi kerak. Kirish odatda siz foydalanadigan asosiy nazariyalarni sanab o'tadi. Adabiyotlarni ko'rib chiqish
bo'limi munozarani kengaytiradi va maqola yozishda ishlatiladigan ko'proq muhim asarlarni o'z ichiga oladi.
Sizning maqolangizning qaysi yo'nalishi muhim emas – empirik yoki nazariy-maqolaning boshida siz
boshlagan asosiy asarlarni sanab o'tish o'quvchiga (yoki sharhlovchiga) ko'plab ilmiy munozaralarda sizning
maqolangizning pozitsiyasini aniqlashga imkon beradi. Bu sizning maqolangizning ilmiy nutqqa qo'shgan
hissasini osonroq baholashga xizmat qilmaydi. O'zingizning pozitsiyangizni aniq ko'rsatib berish, shuningdek,
sharhlovchi yoki o'quvchiga maqolani yaxshiroq yo'naltirishga va tegishli takliflarni berishga yordam beradi
(ular sizning maqolangizni qaerda va qanday qo'llashni tushunishlari osonroq bo'ladi).
Qoida tariqasida, men maqolani "a nazariyasi hozirgi paytda buni ko'rsatdi..., lekin b nazariyasi boshqa
dalillarni qarama-qarshi qo'ydi..." degan bayonot bilan boshlayman va keyin mening maqolamni tushuntiraman:
1) nazariyani tasdiqlaydi A; 2) nazariyani qo'llab-quvvatlaydi b; 3) nazariyalar o'rtasidagi bog'liqlikni qidiradi
A va B; 4) ikkala nazariyani ham tanqid qiladi.
A nazariyasi tadqiqotchi/tadqiqotchilar guruhining ishi bo'lib, hozirda ma'lum bir sohadagi eng muhim
nazariya hisoblanadi. B nazariyasi-a nazariyasining eng yaxshi tanqidiy tahlili.
Kirish qismidagi bayonot adabiy qismga yanada qo'shiladi, u erda men o'z pozitsiyamni batafsil
tushuntiraman va ilgari o'tkazilgan eng muhim tadqiqotlar orasida o'z nuqtai nazarimning pozitsiyasini
ko'rsataman. Bu mintaqaviy, nazariy yoki empirik tadqiqotlar bo'lishi mumkin.
Maqola yozish uchun eng muhim va dolzarb tadqiqotlarni qanday aniqlashim mumkin. Ushbu jarayon 3
bosqichdan iborat:
1-Qadam: Qidirish
Masalan, maqola o'zgaruvchilar o'rtasidagi munosabatni o'rganadi-agar a o'zgaruvchisi bir tomonga
o'zgarsa, B ham xuddi shu tarzda o'zgaradi. A va b o'zgaruvchilariga tegishli bir nechta kalit so'zlarni tanlash va
mavzu bo'yicha ilgari o'tkazilgan tadqiqotlarni izlash kerak. Masalan, Estoniyadagi sayyohlik risolalari orqali
milliy o'ziga xoslikni o'rganish uchun men "turizm" va "milliy o'ziga xoslik" so'zlari bo'yicha qidiruv so'rovini
alohida-alohida, so'ngra "turizm, milliy o'ziga xoslik" va nihoyat, xuddi shu so'zlar bilan, lekin Estoniya,
Sharqiy Evropa va Boltiqbo'yi davlatlari bilan bog'liq. Bu men shaxsiyat, shaxsni shakllantirish, kundalik
millatchilik va kundalik o'ziga xoslik mavzularidagi boshqa maqolalar uchun qilgan izlanishlarimni to'ldirdi.
Qidiruv uchun men Google Scholar-dan foydalandim, ammo siz ko'plab tadqiqotlarga kirishni
ta'minlaydigan boshqa ma'lumotlar bazasidan foydalanishingiz mumkin.
 2-qadam: tanlash va tartiblash
Topilgan barcha tadqiqotlar sizning qog'ozingiz uchun bir xil darajada muhim bo'lmaydi. Yangi
boshlanuvchilar uchun men to'liq o'qishga arziydigan tadqiqotlarni, shunchaki ko'rib chiqilishi kerak bo'lgan
tadqiqotlarni va ularning mavjudligini bilish uchun izohni o'qish uchun etarli bo'lgan tadqiqotlarni tanlayman.
Tanlov jarayonida ko'pincha men juda muhim deb hisoblagan tadqiqotlar bunday emasligi aniqlanadi.
Aksincha, men ikkinchi darajali deb hisoblaganlar mening maqolam uchun juda muhimdir.
Tanlov jarayonidagi mezonlardan biri (lekin yagona emas) maqoladagi iqtiboslar soni. Bu men ushbu
ishni tanlay olamanmi yoki undan iqtibos keltiramanmi, tushunishga yordam beradi. Mantiqan, sharhlovchi
mening bibliografiyamda 10 marta keltirilgan maqolaga qaraganda 1000 marta keltirilgan maqola yo'qligini
sezishi mumkin.
Ammo iqtiboslar soni yagona mezon emas. Agar men kichik bir mamlakat haqida tadqiqot olib borsam,
ehtimol bu mamlakat bo'yicha boshqa tadqiqotlar nufuzli ishlarga qaraganda kamroq iqtiboslarga ega bo'lgan.
Shuning uchun, iqtiboslar sonidan qat'i nazar, ma'lum bir mamlakat yoki mintaqa bo'yicha iloji boricha ko'proq
tadqiqotlardan foydalanishga harakat qilaman.
Va nihoyat, ma'lum bir mintaqani ko'p yillar davomida o'rgangan tadqiqotchi sifatida menda argumentni
tuzish uchun foydalanadigan sevimli maqolalarim va kitoblarim bor. Ushbu ro'yxat mening shaxsiy
imtiyozlarim, sezgi, nazariy nuqtai nazarimga asoslanadi.
Subyektiv fikr muhimdir. Buni "men mutaxassisman va agar men ushbu tadqiqot haqida eshitmagan
bo'lsam, bu tegishli emas"degan takabbur fikr bilan adashtirmaslik kerak. Tadqiqotlar har kuni nashr etiladi va
siz ularni kuzatib borishingiz kerak (shuning uchun bir nechta jurnallarda sharhlovchi sifatida ishlash boshqa
maqolalar, mualliflar va munozaralar haqida bilish uchun foydalidir). Siz boshqa tadqiqotchilarning ishlarini
kuzatib borishingiz va bilimingizni kengaytirishingiz kerak. Siz o'qigan barcha ishlaringiz o'tadigan o'ziga xos
"filtr" ga aylanasiz. Oxir oqibat, ular siz tomonidan qayta ishlanadi va sub'ektiv, ammo umid qilamanki, har
qanday hodisaning aniq tavsifini yaratadi.
3-qadam: tartib va tuzilish
Adabiyotlarni ko'rib chiqish "piramida" tamoyili asosida qurilishi kerak, bu erda tepalik umumiy ijtimoiy
nazariya, o'rta qism nazariya bilan bog'liq empirik asoslangan tadqiqotlar va asos mintaqaviy yoki boshqa
barcha empirik tadqiqotlar.
Bundan tashqari, "teskari piramida"tamoyilidan foydalanishingiz mumkin. Ya'ni, siz adabiyotlarni ko'rib
chiqishni ijtimoiy nazariyaning asosiy argumenti bilan boshlashingiz va keyin empirik tadqiqotlarga o'tishingiz
yoki ularning ijtimoiy nazariyaga qo'shgan hissasini yanada tushuntirish uchun empirik tadqiqotlardan
boshlashingiz mumkin.
Muhimi shundaki, adabiyotlarni ko'rib chiqish mavjud tadqiqotlardagi bo'shliqlarni aniqlashga imkon
beradi. Siz shunday deyishingiz mumkin:"yuqorida aytib o'tilgan asarlar buni va buni tushuntirib berdi, lekin
ular mening maqolamda ko'rib chiqilgan aniq jihatni tushuntirib bera olmadilar."
Maqolangizning asosiy mavzularini aniqlang. Keyinchalik, siz ishlayotgan har bir asosiy kontseptsiya
uchun nima qilinganligini (ma'lum bir sohadagi asosiy natijalar) va oldingi tadqiqotlarda nima
etishmayotganligini, sizning maqolangiz nimani tushuntirishga harakat qilishini tushuntiring. Buni adabiy
ko'rib chiqish bo'limining oxirida qilish kerak, bu erda siz ilgari aniqlangan bo'shliqlarni to'ldirishni
ko'rsatadigan empirik bo'limni taqdim etasiz.
Cheklovlarni qabul qiling
Oltin qoidani eslang:"bitta maqola bitta fikr". Siz bitta maqoladagi adabiyotdagi barcha bo'shliqlarni
to'ldira olmaysiz. Buni amalga oshirishga urinib, siz faqat maqolani chalkashtirib yuborasiz, shuning uchun
bitta fikrni saqlang va uni oxirigacha etkazing. Agar siz zudlik bilan to'ldirilishi kerak bo'lgan bir nechta
bo'shliqlarni aniqlagan bo'lsangiz, xulosada bu haqda eslatib o'tishingiz va ularni ko'rib chiqish uchun
kelajakdagi tadqiqotlarni tavsiya qilishingiz mumkin.
Xulosa maqolaning mohiyatini umumlashtirishi, shuningdek, kelajakdagi tadqiqotlar uchun yangi
yo'nalishlarni ko'rsatishi kerak. Bu erda siz allaqachon ishlayotgan, ammo uni murakkablashtirmaslik uchun
maqolangizda tasvirlanmagan narsalarni ham kiritish mumkin.
 Jamshed Marupov: Faktlarni Tekshirish Va U Nima Uchun Kerak
Ko’pgina mamlakatlarda “fact-check” yoki “fact-cheking” deb nomlanadigan faktlarni tekshirish
amaliyoti mahalliy va xorijiy ommaviy axborot vositalarining faoliyatiga tezda kirib bordi.
Mutaxassislar faktlarni tekshirish amaliyotini rivojlanishini va keng tarqalishini texnologiyaning
rivojlanishi va soxta yangiliklar tarqalishi bilan bog’laydilar. Biroq, faktlarni tekshirish amaliyotinng asosiy
maqsadi yolg’onni aniqlash emas, balki taqdim etilgan faktlarni haqiqiyligini aniqlash va muayyan muassasalar
va shaxslar tomonidan tarqatilgan yoki e’lon qilingan ma’lumotlarni solishtirishdir.
Turli xil bayonotlarni tekshirishda fakt tekshiruvchilari faqat ochiq manbalardan, ya’ni rasmiy
ma’lumotlardan foydalanishlari mumkin.
Tadqiqot mavzusi yoki ob’ekti
Tadqiqot ob’ekti mansabdor shaxslarning ommaviy bayonotlari va OAV nashrlari bo’lishi mumkin.
Tekshirish uchun faqat quyidagi mezonlarga javob beradigan mavzular yoki ob’ektlar tanlanishi mumkin:
– faktlar va raqamlarni o’z ichiga olishi;
– keng tarqalgan bo’lishi;
– ijtimoiy ahamiyatga ega;
– ommaviy axborot vositalarida yoki ijtimoiy tarmoqlarda keng tarqatilgan bo’lishi.
Shuni ta’kidlash kerakki, faqat ochiq manbalardan olingan ma’lumotlar va axborotlar dallilar sifatida tan
olinishi mumkin. Yopiq yoki anonim manbalardan foydalanishga yo’l qo’yilmaydi. Chunki barcha bayonotlar
ham faktlar bo’yicha tekshirilishi mumkin emas.
Masalan, faktlarni tekshirish kelajakka oid bayonotlarni ko’rib chiqmaydi:
– Agar mansabdor kishi “kelgusi o’quv yilida universitetga qabul qilinuvchilar sonining 20 foizga
ko’payishini kutmoqdamiz” deb aytsa, buni tasdiqlab bo’lmaydi, chunki u o’zining kelajakka bo’lgan umidlari
haqida gapiryapti.
– Yoki ba’zida mansabdor shaxslar “mening fikrimcha …”, “menimcha …”, ” menga shunday tuyulyapti
…” va hokazo iboralarni ishlatadilar, ammo bunday bayonotlarni tekshirilmaydi.
– Shuningdek, taxminlar yoki taxminiy ma’lumotlardan iborat bayonot haqqoniyligini tekshirish mavzusi
bo’la olmaydi: “Paxta yetishtirish rejasi o’tgan yilga nisbatan 15 foizdan oshiqqa oshdi”.
Ya’ni, bunday bayonotlarda taxminiy hisob-kitoblar mavjud va aniq faktlarga asoslangan ma’lumotlar
yo’q.
Fakt-tekshiruv materialining formati yoki taqdimoti
Faktlarni tekshirish natijasida jurnalistik material yangilik xabari shaklida tayyorlangan axborot,
maqolalar, audio va video yoki multimediya hisobotlari ko’rinishida chiqarilishi mumkin va quyidagi
strukturaga ega bo’lishi mumkin:
1. Manbaga tayangan to’g’ridan-to’g’ri nutq
2. Ochiq (rasmiy) manbalarda bayonotlar yoki dalillarni tekshirish jarayoni tavsifi
3. Xulosa
Xulosa – faktlarni tekshirishning asosiy jihatlaridan biri va uning ajralmas qismi bo’lib, har bir
tekshirilgan material rasmiy manbalarga asoslangan aniq xulosa bilan to’ldirilishi kerak. Ammo, agar biror
kishi (o’quvchi) yoki biron bir taniqli shaxs faktni tekshiruvchining xulosalariga rozi bo’lmasa, tuzilgan
xulosani rad etish uchun zarur bo’lgan (aniq) ma’lumotlar taqdim etilishi mumkin.
Tekshiriladigan materiallarining strukturasi

Nima tekshirilgan Siz nimani tekshirmoqchisiz: matn yoki iqtibos, faklarni tekshirish materialida asl nusxasini
edi? qo’shish va tushuntirish kerak
Qanday Kerakli matnni, qanday, qanday qilib, qanday qadamlar qo’yib va uni tekshirish uchun
tekshirilgan edi? qanday vositalardan foydalanganingizni o’quvchiga ko’rsating.
Hulosa Xulosangizni bir yoki ikkita jumla bilan jamlang, ya’ni mantiqiy xulosa chiqaring

Soxta xabarlardan himoya qilinish uchun kerak bo’lgan tadbirlar ro’yhati

Masalan, xabar haqiqat yoki yolg’onligini aniqlash uchun bir nechta muhim fikrlarni ko’rib chiqing:
– Har doim yangiliklarni to’liq o’qing
– Tanqidiy fikrlashni qo’llang: hech kim barcha ma’lumotlarga shubha qilishingizni taqiqlay olmaydi
 – Doim yangiliklar manbasini qidiring
– Matndagi havolalarga e’tibor bering, uning manbasini va saytning asosiy maqsadini o’rganing
– Hech qachon materialni faqat sarlavha asosida baholamang, balki maqolaning sarlavhasi uning
mazmuniga qanchalik mos kelishiga e’tibor qarating
– Muallifning ismiga e’tibor bering va uni tekshiring
– Hech qachon noma’lum yoki noma’lum manbalarga ishonmang
– Xabarning nashr etilgan kuniga e’tibor bering va uni tekshiring
– Ijtimoiy tarmoqlardagi ma’lumotlardan foydalanishda ehtiyot bo’ling: u yoki bu ma’lumotni
tarqatishdan oldin avval uni tekshirib ko’ring va keyin tarqating
– Haqiqiy yangiliklarni soxta yangiliklardan ajratishga yoki boshqa ommaviy axborot vositalari bu haqda
nima yozganini ko’rishga harakat qiling.
– Va nihoyat, agar kerak bo’lsa, mutaxassislar va fakt tekshiruvchilariga murojaat qiling …
P.S. Bilingki, aniq dalillar vahima ko’tarishdan ham muhimroqdir!
fotosu’ratlar va videolarni tekshirish uchun 6 muhim onlayn manbalar
Archive.today – veb-sahifaning “nusxasini” yaratadigan eng muhim onlayn-manbalardan biridir, va agar
asl sahifa o’chirilgan bo’lsa ham, nusxasi doimo onlayn bo’ladi. Bundan tashqari, sahifaning matn va grafik
nusxalarini yanada aniqroq qiladi va har qanday veb-sahifaning o’zgartirilmagan nusxasiga qisqa va ishonchli
havolani beradi. Agar siz veb-sahifaning “nusxasini” yaratmoqchi bo’lsangiz, bu juda foydali bo’lishi mumkin,
chunki veb-sahifada ma’lumot o’zgarishi mumkin: statistika, narxlar ro’yxati, ish takliflari, ko’chmas mulk
ro’yxati, mansabdor shaxsning va’dalari va boshqalar.
Saqlangan sahifalarda faol elementlar va skriptlar mavjud emas, shuning uchun sizga xavf bo’lmaydi,
chunki ularda zararli narsa yo’q.
Odatda, ma’lum vaqt o’tgach, Internetda (individual veb-saytlarda) kimdir tomonidan o’chirilishi
mumkin, ammo ArchiveToday xizmatidan foydalanib, ko’rsatilgan manbaga havolani qo’shish orqali kerakli
veb-sahifani saqlashingiz mumkin.

Tahlil – bu vosita Internetdagi turli veb-saytlarni tahlil qilish uchun ishlatiladi. Shuningdek, siz saytni
tekshirish natijalarini va undagi o’zgarishlarni monitoring qilish natijalarini ko’rishingiz mumkin. Bir so’z bilan
aytganda, bu qidiruv tizimlarida reklama uchun vositadir.
 TinEye – rasmlarni birinchi bo’lib qayerda nashr etilganini tekshirishga yordam beradigan qidiruv
vositasi. Ushbu xizmat yordamida siz fotosu’ratni topishingiz va qayerda ishlatilganligini bilib olishingiz
mumkin. Bu yerda siz nafaqat fotosu’rat manbasini topishingiz mumkin, balki rasmni qachon, qanday va qaysi
onlayn-resurslarda o’zgartirilganligini aniqlash uchun yuqori darajadagi aniqlik bilan ham topishingiz mumkin.

RevEye rasm qidiruvi – bu Google, Yandex, TinEye, Bing va Baidu orqali qidiruvni amalga oshiradigan
tasvirlarni qidirish vositalarining to’plami. Ushbu xizmat istalgan saytdan sichqonchaning o’ng tugmachasini
bosish orqali rasm qidirishga imkon beradi. Buning uchun siz Chrome Internet-do’koniga borib, brauzeringizda
RevEye rasm izlash kengaytmasini o’rnatishingiz kerak.
 Image Metadata Viewer – bu vosita tasvirning metadata ma’lumotlarini aks ettirishga yoki ma’lum bir
fotosu’rat to’g’risida ma’lumot olishga yordam beradi. Siz qilishingiz kerak bo’lgan narsa – siz xohlagan
rasmni tekshirish uchun kerakli rasmni tanlab bu dasturga yuklashdir. Bir necha soniyadan so’ng siz tanlangan
rasm haqida kerakli ma’lumotlarni topasiz.
 Youtube DataViewer – ushbu vosita inqirozlar yoki tabiiy ofatlar paytida tarqatilgan videokliplarni, shu
jumladan bir nechta eski videolarni, ayrim hollarda sahnalashtirilgan yoki soxta videolarni tekshirish uchun
keng ishlatilgan. Brauzeringizda xizmatning nomini yozing, videoga kerakli havolani toping, tegishli maydonga
qo’ying va u avtomatik ravishda videoning metadata ma’lumotlarini namoyish qiladi va qidirish uchun bir
nechta asosiy kadrlarni yaratadi. Keyin, ushbu kadrlardan foydalanib, asl videoni YouTube-da topishingiz
mumkin.

Keling, yuqorida aytilganlarni aniq misol bilan ko’rib chiqaylik.

Fotosu’ratda tasvirlangan joyini topish uchun 7 qadam

Ochiq manbalardan foydalanib, fotosu’ratda tasvirlangan binoning joylashgan joyini topishga harakat
qilamiz. Buning uchun biz atigi 7 bosqichni bosib o’tishimiz kerak.
 1-qadam
Fotosu’ratni topishning eng oson usuli bu Google yoki Yandex qidiruv tizimidan foydalanish. Ammo bu
holda, ushbu fotosurat haqida qidirish tizimlari bizga hech qanday ma’lumot bera olmaydi.
2-qadam
Izlash mexanizmi fotosu’ratning ma’lum bir qismini alohida fotosu’rat sifatida topishi uchun biz uni kesib
olishimiz kerak. Masalan, fotosu’ratdagi bino tasvirini.

3-qadam
Kesilgan rasm Google va Yandex qidiruviga yuklanadi. Ushbu ikkita qidiruv xizmatlari bizga o’xshash
binolarning fotosu’ratlarini taklif qiladi. Qidiruv tizimi bizga taqdim etgan rasmlarni bir-biriga taqqoslab, biz
tezda binoni Varshavadagi Fryderik Shopen muzeyi ekanligini aniqlay olamiz. Keyinchalik, Google-da Shopen
muzeyining manzilini topamiz: Paac Gnińskich, 00-368, Okolnik 1, 00-368 Varshava, Polsha (Palak Gniskić,
00-368, Okolnik 1, 00-368 Varshava, Polsha).

4-qadam
Google mapsga o’ting va Shopen muzeyining manzilini toping. Google mapsning afzalliklaridan biri
shundaki, o’ng tomonda joylashgan menyuda tugmachani yoqish mumkin bo’lgan shaharlarni 3D model
rejimida ko’rsatish funktsiyasi mavjud. Ammo Tojikistonning shaharlari va viloyatlari hali ularning soniga
kiritilmagan va kelgusi yillarda ular bunday xaritalarda paydo bo’lishiga umid qilamiz. Google xaritalarining
pastki chap burchagida joylashgan xaritani sun’iy yo’ldosh rejimiga qaytaring. Keyin bir vaqtning o’zida Ctrl
tugmachasini va sichqonchaning chap tugmachasini bosing va muzeyimizga bir necha tomondan ko’rish
imkoniga ega bo’ling.
5-qadam
Keling, binoning tashqi ko’rinishini fotosu’ratlarimiz bilan taqqoslaylik. Keling, Shopen muzeyining
qaysi tomoni su’ratga olinganligini bilib olaylik (ishora – Ko’prik).

6-qadam
Endi ushbu fotosu’rat qaysi uydan olinganligini aniqlashimiz kerak. Bizning rasmimizning o’ng tomonida
bir binoning bir qismi ko’rinib turibdi. Tashqi belgilar orqali biz xaritada bunday rasmni olishingiz mumkin
bo’lgan yagona bino topamiz.

Agar siz Google Maps-da binoning yuqori qismini sichqonchaning chap tugmasi bilan bossangiz, uning
manzilini topishingiz mumkin: Tamka 37.
7-qadam
 Su’rat qaysi oynadan olinganligini aniqlang. Buning uchun bizga ko’chalar, yo’lak va prospektlarning
ko’rinishi kerak. Google Maps-ning pastki o’ng burchagidan kichkina sariq odamni sudrab torting, uni uyning
derazalariga yaqinlating va eng yaxshi ko’rinish burchagini toping. Masalan, ko’prik tomondan.
Ko’prik binoning taxminan 3-qavatida joylashganligi va asl fotosuratlarga qaraganda ancha pastroq
joylashganligini hisobga olsak, fotosu’rat 4-qavatdagi kvartiraning derazasidan olingan deb taxmin qilish
mumkin.

O’qish uchun qo’shimcha adabiyotlar

Aleksandr Goroxovskiy. Dalelsanchi chun ravandi nav dar ZhT (Imkoniyatho va durnamo). 2018 yil
Aleksandr Goroxovskiy. Faktlarni tekshirish jurnalistikadagi tendentsiyasi sifatida (Imkoniyatlar va
istiqbollar) 2018 yil
Системное мышление на
работе и в жизни
Введение в теорию
ограничений Голдратта
План работы вебинара
• Введение в теорию • Инструменты: диаграмма
ограничений разрешения конфликтов
• Ключевые понятия • Рекомендуемая
• Проверка логических литература
построений • Вопросы и ответы
• Инструменты: дерево
текущей реальности
• Инструменты: дерево
будущей реальности

4/14/2020 2
Введение в теорию
ограничений
Теория ограничений как инструмент работы со знаниями

4/14/2020 3
Проверка логических построений
• Ясность • Альтернативная
• Наличие утверждения причина
• Наличие причинно- • Подмена причины
следственных следствием
отношений
• Достаточность
приведенной причины

4/14/2020 4
4/14/2020 5
Дерево текущей реальности. Status quo
• Зона контроля и сфера
влияния
• Причинно-следственная
связь и корреляция
• Нежелательные явления
• Истинные причины
• Ключевая проблема

4/14/2020 6
4/14/2020 7
Разрешение конфликта
• Природа конфликта
• Составные элементы
диаграммы разрешения
конфликтов

4/14/2020 8
4/14/2020 9
Дерево будущей реальности. Status future
• Основа для
преобразований
• Негативное развитие
событий
• Нестандартные решения
• Инструмент
стратегического
планирования

4/14/2020 10
4/14/2020 11
Рекомендуемая литература

Уильям Детмер
Теория ограничений
Голдратта

4/14/2020 12
Следующий вебинар

4/14/2020 13
Все о формах аналитики:
что? где? когда?
Найля Альмухамедова,
магистр экономики
Ключевые вопросы:

Для чего нужна аналитика?

Виды аналитики: общее и особенное
Форматы аналитических документов
Основные детали

4/17/2020 2
Для чего нужна аналитика?

Попытка влияния на процессы

Инструмент для принятия решений

4/17/2020 3
 Формула успеха аналитики
=
50% информация + 40% анализ + 10% оформление

4/17/2020 4
Характерные параметры аналитического текста

структурированность
логичность
ясность
четкость и однозначность
нейтральность и объективность
краткость

4/17/2020 5
Виды аналитики: общее и особенное

По типу аудитории

Открытая Закрытая

для служебного
в СМИ, в свободном пользования,
доступе секретные
документы

4/17/2020 6
Виды аналитики: общее и особенное

По срокам

Горячая Ситуативная Комплексная

1-2 дня 10-15 дней 1-3 месяца

4/17/2020 7
Разновидности аналитики

Конъюнктурная
Академическая или исследовательская
Журналистская
Разведывательная

быстрый комментарий
ситуативная аналитика
комплексное исследование

4/17/2020 8
Примерная структура аналитического документа

Причинно-
Описание Разделение на
Оценка следственные Тенденции Прогнозы Рекомендации
предмета проблемы
связи

4/17/2020 9
 Структурные элементы
Вид документа Введение Анализ Рекомендации Выводы
Аналитический + + + +
доклад/отчет
Аналитический обзор + + +- +
Аналитическая - + +- -
записка
Аналитическая статья + + + +
Информационно- - +- - -
аналитическая
записка
Мониторинг - + - -
Дайджест - +- - -

4/17/2020 10
Наличие визуализации в документах
Вид документа
Аналитический доклад/отчет
Аналитический обзор
Аналитическая записка
Аналитическая статья
Информационно-аналитическая
справка
Мониторинг
Дайджест
Графические Таблицы
элементы
+ +
+ +
+- +
+ +
+ +
+ +
- -

4/17/2020 11
 Проблема высокой степени износа основных средств
сопровождается низким уровнем их обновления.
Ситуация обостряется тем, что показатели износа
оборудования не сокращались, а наоборот, имели
тенденцию к увеличению. В свою очередь, показатели
обновления основных средств практически не
увеличивались и имели отрицательную динамику. Данное
обстоятельство является сдерживающим фактором роста
производительности труда и может значительно повлиять
на результаты реализации программы по ее повышению.

4/17/2020 12
 Проблема высокой степени износа основных средств
сопровождается низким уровнем их обновления (см. Табл. 1).
Ситуация обостряется тем, что на протяжении 5 лет показатели
износа оборудования не сокращались, а наоборот, имели
тенденцию к увеличению.
В свою очередь, показатели обновления основных средств
практически не увеличивались и имели отрицательную динамику.
Данное обстоятельство является сдерживающим фактором роста
производительности труда и может значительно повлиять на
результаты реализации программы по ее повышению.

Таблица 1. Степень износа и коэффициент обновления основных

средств в Казахстане в 2010-2014 гг.

Показатель 2010 2011 2012 2013 2014

Степень износа основных

36,3 39,5 40,2 42,7 47,1
средств, в %
Коэффициент обновления
обновления основных 13,7 13,4 13,6 12,6 10,9
средств, в %

4/17/2020 13
NO TALK, ALL ACTION!

Найля Альмухамедова
n.almukhamedova@gmail.com

4/17/2020 14
 Как провести
исследование: от идеи до
реализации

7 апреля 2020
Что такое
исследование?

Процесс объяснения, понимания или изменения

социальной реальности

4/7/2020 2
Классификация исследований
По глубине анализа
 Разведывательное (пробное,
пилотное)
 Описательное исследование
 Аналитическое исследование
для получения первичной информации о предмете и
объекте, уточнения гипотез и задач, выбора
инструментария, определения границ
более сложный вид анализа, получение практических
сведений, которые могут дать относительно целостное
представление об изучаемом явлении
самый углубленный вид социологического анализа, не
только описание изучаемого явления, но и выяснение
причин, которые лежат в его основе
Классификация исследований
По направленности целей

• Фундаментальные: научные цели

• Прикладные: практические цели
Классификация исследований
По цикличности

• Точечные (разовые)
• Повторные (динамика):
• Мониторинг процессов
• Панельные исследования (изучение одних и тех же лиц)
Классификация исследований
По условиям

• Полевые (в естественных условиях)

• Лабораторные (в созданных условиях)
Классификация исследований
По методам проведения

• Количественные
• Качественные
 В чем отличия?
Количественные Качественные
• Акцент на общем: закономерности, • Акцент на частном: видение, смыслы,
прогнозирование интерпретации, практики

• Использование жестко структурированных • Использование гибких методов: понимание

методов: подсчет и обобщение данных и описание явлений

• Массовая выборка • Небольшое количество респондентов

• Исследователь работает с цифрами • Исследователь работает с людьми

 В чем отличия?
Количественные Качественные

• Дедуктивная (нисходящая) логика – • Индуктивная (восходящая) логика –

тестирование гипотез выстраивание гипотез

• Помогает сделать общие выводы • Обеспечивает глубину понимания

Формы качественных
исследований

Интервью (в том числе экспертные)

Анкетирование (очное и заочное)
Фокус-группы
Наблюдение (иногда участвующее)
Дизайн исследования

4/7/2020 12
С чего начать?

Определение проблемы
• Что я хочу изучить? Какой
вопрос/проблемная ситуация
требует решения?
Обзор информации по теме
Уточнение проблемы,
формулировка гипотез Шаг 1

4/7/2020 13
Методология
Определение цели и задач
• Чего я хочу достичь в ходе
исследования?
Определение конкретного
предмета исследования
• Что я исследую и рассматриваю в

Шаг 2
своем исследовании – какое явление,
какой процесс)? Какие особенности
явления или процесса, какие
характеристики и признаки, какой
аспект беру во внимание?

4/7/2020 14
Методология
Определение формы
получения информации
Определение источников
информации, выборки

Шаг 3
Разработка инструментов

4/7/2020 15
Планирование
Составление плана
исследования
Определение рисков и
способов их преодоления

Шаг 4
Разработка инструментов

4/7/2020 16
 Схема исследования
Предмет Какие
исследования аспекты/показатели Источники
Детали/гипотезы Методы сбора
будут изучены? информации

Проводятся ли Соответствует ли нормативу МТУ, квартальные, Фокус-группа

отчетные встречи с (1 раз в квартал) жители Интервью
населением? Запрос

Открытость и
Участвует ли МТУ, квартальные, Фокус-группа
прозрачность
руководство ОВД на жители, Интервью
деятельности ОВД
отчетных встречах с руководство ОВД
перед населением
населением?
Все ли группы МТУ, квартальные, Фокус-группа
населения имеют жители, сотрудники Интервью
возможность принимать ОВД
участие?
Советы по инструментам
Составляя вопросы продумайте их форму: закрытые,
полузакрытые, открытые:
Закрытые: (+) удобно анализировать; (-) респондент ограничен вариантами
Открытые: (+) больше информации; (-) трудно анализировать

При использовании шкалы или оценки продумывайте значение

каждого пункта
Давайте точные и понятные инструкции к вопросам

4/7/2020 18
Советы по инструментам
Используйте контрольные вопросы и вопросы-фильтры
• Основной вопрос: Знаете ли вы о случаях конфликтов в вашем сообществе?
• Контрольный вопрос (задается после основного или позже): Какие причины
конфликтов в вашем сообществе вы считаете основными?
• Вопрос-фильтр – отсеивает тех, кто не располагает нужной информацией,
экономит время исследователя и респондента

Формулируйте вопросы, избегая влияния на выбор респондента

• Нельзя: Согласны ли вы с тем, что необходимо повысить штрафы за
нарушение ПДД или эта инициатива несвоевременна в условиях кризиса?

4/7/2020 19
Советы по инструментам

Продумайте последовательность вопросов, чтобы избежать

искажений
Вопросы лучше структурировать по тематическим блокам, в
соответствии с задачами исследования
Тестируйте опросники до проведения основной части
исследования – это поможет выявить пробелы и упростит работу
Объясняйте термины!

4/7/2020 20
Особенности проведения
интервью и фокус-групп

4/7/2020 21
Вопросы
Вводные, вопросы-переходы (Не могли бы вы рассказать о…?)
Вопросы про опыт, с конкретизацией и примерами
Уточняющие вопросы (кто, что, где, когда, как?)
Отслеживающие вопросы (Правильно ли я вас понял, это ли вы
имели в виду? Что это значит? Что это значит для вас?)
Прямые вопросы – задавать лучше в середине, когда контакт
установлен

4/7/2020 22
Время проведения

Оптимально – не более,
чем 1,5 часа

4/7/2020 23
Интервью

Структурированное – строгая последовательность вопросов,

отход от которой не допускается
Полуструктурированное – следование очередности вопросов, но
допускаются вариации
Глубинное интервью – последовательность вопросов
определяется в зависимости от ответов и реакции

4/7/2020 24
 Интервью
Вопросы должны быть максимально простыми, при этом
провоцируя собеседника на развернутый ответ

х У вас есть высшее образование?

 Расскажите, пожалуйста, где вы учились?

4/7/2020 25
Интервью

Важно установить контакт и удерживать внимание вашего

собеседника в фокусе темы, используя уточняющие вопросы
Слушать до исчерпанности темы. Выдерживать паузы, чтобы
дать возможность высказаться до конца или обдумать ответ
Мягкий выход из беседы: закончить нейтральным разговором или
планами о будущем

4/7/2020 26
Фокус-группы

Групповая дискуссия, направленная на выяснение отношения

участников к чему-либо (явление, событие, процесс, продукт и т.п.)
Позволяет быстро собрать разнообразные ответы
Участники сразу оценивают высказывания друг друга и
показывают, какие есть интерпретации, какой смысл вкладывается
Участники подстегивают друг друга в обсуждении темы

4/7/2020 27
Выборка

Учитывайте цель исследования – если необходимо, делите

группы по каким-либо признакам (возрастные, мужские/женские и
т.п.)
Избегайте «дежурных» участников
Не смешивайте экспертов и обывателей
Желательно – незнакомые друг с другом

4/7/2020 28
Правила проведения ФГ

От 4 до 8 участников, не более 10
Рассадка – круговая или П-образная
Модератор, ассистент – нельзя совмещать роли
После ФГ обязательно обсудите результаты и зафиксируйте
впечатления

4/7/2020 29
Правила проведения ФГ
В начале ФГ объясните, что цель – собрать как можно больше
мнений, а не достичь консенсуса
Отмечайте для себя особенности ситуации – споры, сомнения,
принятие точки зрения большинства
Для управления дискуссией создайте ощущение дефицита
времени – используйте таймер
Подводите промежуточные итоги – суммируйте сказанное, чтобы
выяснить, правильно ли вы поняли и все ли высказались

4/7/2020 30
Как читать исследования?

Будьте скептиком – проверьте авторитетность источника/автора

Важно:
• наличие подробной методологии (иногда опросников/анкет)
• описание выборки и методов сбора информации
Таблицы и графики – обращайте внимание на заголовки, единицы измерения,
пояснения к ним
Ищите первоисточники
Старайтесь быть «активным читателем» – постарайтесь интерпретировать
данные самостоятельно и сравните с позицией автора
Избегайте сравнения, если методологии не имеют ничего общего

4/7/2020 31
Контакты
Анна Зубенко
anna@reforma.kg

@school.cabar
school.cabar.asia

4/7/2020 32