See discussions, stats, and author profiles for this publication at: https://www.researchgate.

net/publication/305640558

Cohort studies (Kohortne studije)

Chapter · January 2013

CITATIONS READS

0 407

1 author:

Predrag Duric
Independent Consultant
327 PUBLICATIONS 292 CITATIONS

SEE PROFILE

All content following this page was uploaded by Predrag Duric on 26 July 2016.

The user has requested enhancement of the downloaded file.

 12. KOHORTNE STUDIJE

Predrag Đurić

Kohortne studije su vrsta analitičkih studija, koja služi za proveru hipoteze

o uzročno-posledičnoj povezanosti. Započinju formiranjem kohorte – grupe ispi­
tanika sličnih karakteristika (studenti, zdravstveni radnici, rudari u određenom
rudniku, stanovnici nekog naselja...), a zatim se kohorta deli na dva dela – na one
koji su izloženi pretpostavljenom faktoru rizika i one koji nisu izloženi (recimo:
pušači i nepušači). Kohorta se zatim prati određeni vremenski period i uočava se
obolevanje i umiranje od ispitivane bolesti (za koju se pretpostavlja da je izazva-
na izloženošću prisutnom faktoru rizika), pa se na kraju perioda praćenja poredi
učestalost obolevanja i umiranja između izloženih i neizloženih ispitanika.

Jedna od najčuvenijih kohortnih studija je Fremingamska studija. Fremingam

je gradić udaljen od Bostona oko 30 kilometara. U Fremingamu je 1948. godine
živelo oko 30 000 stanovnika, što je ovaj gradić učinilo pogodnim za ispitivanje
faktora rizika za nastanak kardiovaskularnih bolesti.
U studiju su uključeni stanovnici Fremingama uzrasta 30−62 godine. Mlađi
stanovnici nisu uzeti u obzir iz razloga što se smatralo da je mala šansa da po iste­
ku perioda praćenja od 20 godina dobiju manifestacije kardiovaskularne bolesti
(koronarne bolesti srca − bolesti krvnih sudova srca), dok su stariji od 62 godine
isključeni iz razloga što su mnogi već razvili koronarnu bolest srca. Ukupno je
„regrutovano“ nešto više od 5 000 stanovnika Fremingama uzrasta 30−62 godine,
kod kojih je utvrđeno da u momentu započinjanja studije ne boluju od koronarne
bolesti srca. Kod ovih ispitanika utvrđeno je prisustvo, odnosno odsustvo određe­
nih pretpostavljenih faktora rizika za koronarnu bolest srca – pušenje, gojaznost,
povišen krvni pritisak, povišen nivo holesterola, snižena fizička aktivnost...
Na svake dve godine ispitanici su pregledani na prisustvo koronarne bole-
sti srca, dok su hospitalizacije zbog istog razloga beležene svakodnevno u jedinoj
postojećoj bolnici u Fremingamu.

57
Praktikum iz uvoda u naučnoistraživački rad

Fremingamska studija proveravala je sle- U kohortnim studijama postoje

deće hipoteze: dva pristupa – prospektivni i retro­
1. Incidencija (učestalost) koronarne bolesti spektivni. Prvi podrazumeva da se
srca raste sa uzrastom i javlja se ranije i u sadašnjosti započne sa sprovođe­
njem studije – formira se kohorta,
češće kod muškaraca;
ispitanici podele na izložene i neiz­
2. Osobe koje imaju hipertenziju (povišen ložene, a zatim prate određeni pe­
krvni pritisak) češće razvijaju koronarnu riod u budućnosti. U ovom slučaju
bolesti srca nego osobe sa normalnim često je potrebno puno godina i re­
krvnim pritiskom; sursa kako bi se studija sprovela do
kraja. Retrospektivne kohortne stu­
3. Povišeni nivo hlesterola u krvi je povezan dije imaju drugi pristup – one kreću
sa povišenim rizikom od koronarne bole­ od određenog momenta u prošlosti
sti srca; i „prate“ ispitanike do sadašnjosti
4. Pušenje duvanskih proizvoda i redovna (eventualno nekog kasnijeg mo­
upotreba alkohola su povezani sa poviše- men­ta u prošlosti) i time štede vre­
me i resurse.
nim rizikom od koronarne bolesti srca;
5. Povećana fizička aktivnost je povezana sa
nižim rizikom od koronarne bolesti srca;
6. Povišena telesna masa predstavlja predispoziciju za razvoj koronarne bolesti
srca;
7. Povećana stopa razvoja koronarne bolesti srca javlja se kod obolelih od šećer­
ne bolesti.
Više o ovoj studiji može se pronaći na linku: http: //www.framinghamheart­
study.org/
Još jedna od poznatih prospektivnih kohortnih studija je studija među bri-
tanskim doktorima. Istraživači Ričard Dol i Bredforf Hil konstatovali su da mno­
ge studije koje su se u to vreme objavljivale – početkom 1950-ih godina, a radilo se
o anamnestičkim ili deskriptivnim studijama, konstatovale su značajno veći broj
pušača među obolelima od raka pluća, nego među neobolelima. Zaključili su da
dalje sprovođenje takvih studija ne bi donelo ništa novo i odlučili su se za novi
pristup problemu.
Dol i Hil su kontaktirali blizu 60 000 britanskih lekara oba pola, s predlogom
da se uključe u istraživanje. Odgovorilo im je preko 40 000 lekara, od kojih su
istraživači isključili oko 10 000 muškaraca mlađih od 35 godina i oko 6 000 žena
iz razloga što su za obe isključene kategorije pretpostavili da je mala šansa da se
tokom perioda praćenja javi rak pluća (tačnije: karcinom bronha). Ispitanici su
popunili kratak upitnik vezan za pušačke navike i na osnovu toga podeljeni na
pušače i nepušače, dok su pušači dalje podeljeni na osnovu uzrasta, dužine „pu-
šačkog staža“, kao i na osnovu toga da li su pušili cigarete, lulu ili oboje.
Prvi rezultati su analizirani nakon 29 meseci, kroz analizu izveštaja o uzro-
cima smrti britanskih doktora, starijih od 35 godina, a koji su bili uključeni u
studiju. Ukupno je 789 slučajeva smrti prijavljeno u tom periodu, od čega 36 usled
karcinoma bronha. Svi umrli bili su pušači, a stopa smrtnosti je rasla s količinom

58
popušenog duvana. Studija je nastavljena, pa se praćenje i analiza učestalosti
umiranja nastavila i narednih decenija i pružila je snažne dokaze o povezanosti
pušenja i karcinoma bronha.
Kao primer retrospektivne kohortne studije može poslužiti slučaj iz Holan-
dije. Naime, u ovoj zemlji je tokom zime 1944/45. godine, tokom završnih ope-
racija u II svetskom ratu na zapadnom frontu, došlo do masovne gladi, izazvane
nacističkom blokadom okupirane Holandije, u znak odmazde zbog holandske
po­drške saveznicima. Na vrhuncu gladi, obrok se sastojao samo od hleba i krom-
pira sa prosečnim dnevnim unosom od 500 kalorija. Iako tragična, ova situacija je
omogućila istraživačima da ispituju na koji način je glad uticala na osobe koje su
tokom gladi bile u stadijumu fetusa. Jedna od takvih studija pokušala je da utvrdi
povezanost deficita u ishrani sa kasnijim razvojem shizofrenije u odraslom dobu.
Preduslov za sprovođenje ove retrospektivne kohortne studije je postojanje (čuva­
nje) medicinske dokumentacije u Holandiji, pa su podaci o trudnicama, odno­
sno majkama ispitanika i njihovom unosu hrane bili dostupni i mnogo decenija
kasnije.
Kao ispitanici u ovoj kohortnoj studiji uzeti su oni rođeni u periodu 15. okto­
bar–31. decembar 1945. godine (kod kojih je gladovanje majki bilo prisutno u ra­
nom gestacijskom periodu), koji su podeljeni na one izložene i neizložene (čije su
majke gladovale i čije nisu). Zatim su u Holandskom psihijatrijskom registru pro­
nađeni podaci o obolevanju od shizofrenije i upoređeni za izložene i neizložene i
utvrđena značajna razlika.

Pokušajte sami da osmislite jednu kohortnu studiju. Prvo, na osnovu posto­

jećeg znanja, prethodnog rada ili pregledom literature, izaberite i definišite jedan
naučni problem. Zatim odgovorite:
1. Koja posledica (bolest, povreda...) je predmet vašeg interesovanja)?
2. Koji faktor pretpostavljate da bi mogao biti povezan sa navedenom posle­
dicom?
3. Kako bi glasile hipoteze?
4. U kojoj populaciji bi proveravali hipoteze? (Pogledajte u navedenim prime-
rima kako je definisana populacija.)
5. Kako biste ispitanike podelili na izložene i neizložene?
6. Da li biste se opredelili za prospektivni ili retrospektivni pristup i zašto?
7. Koliko dugo biste pratili vašu kohortu?
8. Koje pokazatelje biste na kraju uzeli u obzir?

59
 Praktikum iz uvoda u naučnoistraživački rad

Literatura
1. Đurić P, urednik. Uvod u naučnoistraživački rad. Novi Sad: Medicinski fakultet;
2012.
2. Gordis L. Epidemiology. Philadephia: Elsvier; 2004.
3. Kannel WB. Risk stratification in hypertension: new insights from the Framing-
ham Study. Am J Hypertens. 2000 Jan;13(1 Pt 2): 3S-10S.
4. Doll R, Hill BA. The mortality of doctors in relation to their smoking habits. A
preliminary report. BMJ. 1954 Jun 26 (reprint in BMJ 328/2004): 1451-55.
5. Doll R, Hill BA. Lung cancer and other causes of death in relation to smoking. A
secondary report on the mortality of British doctors. BMJ. 1956 Nov 10: 1471-81.
6. Doll R, Peto R, Boreham J, Sutherland I. Mortality in relation to smoking: 50 years’
observations on male British doctors. BMJ. 2004 June 26; 328(7455): 1519-28.
7. Brown AS, Susser ES. Prenatal Nutritional Deficiency and Risk of Adult Schizo-
phrenia. Schizophr Bull. 2008 November; 34(6): 1054–1063.

60

View publication stats