Verander jezelf!

Een praktische gids voor boeddhistische meditatie

Paramananda
Verander jezelf!

Naar het Nederlands vertaald en uitgegeven door Stichting de 3 juwelen, Amsterdam,

met toestemming van Paramananda en Windhorse Publications.
© Stichting de 3 juwelen, Amsterdam 2007

Oorspronkelijk uitgegeven in het Engels door Windhorse Publications, Birmingham,

Verenigd Koninkrijk, onder de titel ‘Change your mind’.

© Engelse uitgave: Paramananda, 1996

blz. 23 ‘Rustig leven’ komt van Reed Whittemore, An American Takes a Walk and Other Poems,
University of Minnesota Press.
blz. 68 - 7 : Walt Whitman herziene ‘Lied van mezelf’ verschillende keren. Het gebruikte extract hier
komt uit zijn 1891-2 editie, uit : Walt Whitman, the Complete Poems, uitgegeven door Penguin.

De uitgevers wensen met toestemming, en dankbaarheid, te erkennen om gedichten en extracten van

gedichten te vermelden voor het volgende:
blz. 1: opnieuw afgedrukt met toestemming van Bloodaxe Books Ltd, uit : Poems Before and After
door Miroslav Holub, Bloodaxe Books, 1990.
blz. 27, 51, 91 : One Robe, One Bowl door Ryokan, vertaling. John Stevens, Weatherhill, New York /
Tokyo, 1977.
blz. 76 : we vermelden met toestemming van de Pali Text Society die de copyrechten bezit van het
volgende werk : F.L. Woodward (vert.), Udana, Minor Anthologies of the Pali Canon (origineel
uitgegeven door OUP), London 1948.

Elke inspanning is gebruikt om de copy-rechten van het volgende te achterhalen, maar als enig
verzuim gemaakt is laat dit ons a.u.b. weten zodat dit in een volgende editie erkend kan worden.
blz. 91 : ‘In schoonheid mag ik gaan’ van de Navajo (vert. Jerome K. Rothenberg).
Inhoud

Introductie. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1
De deur. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1
Wat is meditatie? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2

1. Het lichaam. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 7
De diamanten troon. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 7
Principes om te zitten. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 9
Lichaams-meditatie. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 13
Lichaamsmeditatie: een geleide meditatie. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 14

2. Gewaarzijn van de ademhaling. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 17

Gewaarzijn. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 17
Gewaarzijn van de ademhaling.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 19
Het gewaarzijn van de ademhaling: een geleide meditatie.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 21
Een nieuwe wereld. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 22

3. Liefdevolle Vriendelijkheid. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 25
De metta bhavana. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 25
Benadering om metta te ontwikkelen. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 32
De metta bhavana: een geleide meditatie. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 33

4. Groter gewaarzijn.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 37
De brahma vihara’s. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 37
Innerlijk licht, uiterlijk licht. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 39

5. Meditatie levend houden. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 41

Intentie.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 41
Gebalanceerde inspanning.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 42

6. Energie in meditatie balanceren. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 45

Emoties. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 49
Het lichaam. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 52

7. De vijf hindernissen. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 53
Haat of tegenzin. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 54
Verlangen naar zintuiglijke prikkels. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 56
Rusteloosheid en opwinding. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 56
Luiheid en loomheid. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 57
Twijfel en besluiteloosheid.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 58
De vijf hindernissen als fundamentele emotionele neigingen.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 58
8. Werken met de hindernissen. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 61
Erkenning. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 61
Wolken in de lucht houding. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 62
Het ontwikkelen van het tegenovergestelde. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 63
De consequenties overwegen.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 64
Onderdrukken. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 64
Voor toevlucht gaan.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 64
De uitdaging van meditatie. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 65

9. De positieve factoren. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 67
Oorspronkelijke en doorgaande gedachten. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 69
Verrukking. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 69
Zegenrijkheid. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 70
Éénpuntsgerichtheid. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 71

10. Inzicht. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 73

11. Het opzetten en onderhouden van je beoefening. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 79

Het opzetten van je beoefening.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 79
Je meditatie onderhouden.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 81

12. Meditatie en ethiek.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 85

13. Waarom mediteren?. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 89

Conclusie.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 90
Over de schrijver

Paramananda werd als John Wilson in Noord Londen in 1955 geboren. Al op jonge leeftijd was
hij nieuwsgierig naar oosterse ideeën. Na de dood van zijn vader, hij was toen 23 jaar, werd zijn
interesse in het boeddhisme gewekt. Op dat moment verschoof de focus van zijn leven van de wereld
van politiek, waarin hij actief was, naar meer spirituele zaken.

In zijn twintiger jaren werkte Paramananda hoofdzakelijk als psychiatrisch sociaal werker. Hij
was ook actief in verschillende soorten vrijwilligerswerk, inclusief de Samaritans, drugs ontwenning
en meer recentelijk in een hospice.

In 1983 kwam hij in contact met de Vrienden van de Westerse Boeddhisten Orde. Twee jaar later
werd hij zelf geordineerd in de Orde. Sinds dat moment heeft hij meditatie en de leer van het
boeddhisme fulltime onderwezen.

Hij woont in Californië waar hij de voorzitter van het San Fransico Buddhist Centre is. Hij ziet
meditatie en het boeddhisme als krachtige middelen voor zowel individuele als sociale veranderingen.
Ook gelooft hij dat service aan de gemeenschap een vitaal aspect van het spirituele leven is.

(Hij woont momenteel in Londen - vert.)

 Ik wil graag de volgende mensen bedanken voor hun hulp en aanmoediging bij het schrijven van
dit boek: David Penn, Jinananda, Susie Slack, and MJ. Alsmede Dhammarati die me als eerste leerde
te mediteren en die het boek vorm gegeven heeft.

Paramananda
San Francisco
Mei 1996
Introductie

in ons werk of in ontspanning. Naarmate we

De deur ouder worden, vervaagt onze droom. We
worden minder idealistisch en pragmatischer.
Binnen psychoanalytische kringen is er We tellen onze zegeningen en proberen
een bekend verhaal over een man die filosofisch te zijn over de dromen die nooit
achtervolgd wordt door een steeds terugkerende uitkwamen, of die wel uitkwamen maar die ons
droom. Hij zit in een kamer opgesloten en hij niet datgene gaven wat we ervan verwachtten.
kan de deur niet openen om te ontsnappen. Hij Meestal leven we volgens voorspelbare
doorzoekt de kamer naar de sleutel maar kan patronen en we kijken weemoedig naar onze
die nooit vinden. Uit alle macht probeert hij de kapotte of niet vervulde dromen. In zijn gedicht
deur open te duwen maar die geeft geen “de deur” van Miroslav Holub, de Tsjechische
centimeter toe. Er is geen andere manier om die dichter en immunoloog, moedigt hij ons aan om
kamer uit te komen dan door de deur die hij de moed te hebben om een nieuwe kijk op ons
niet kan openen. Hij zit opgesloten en is bang. leven te ontwikkelen.
In een sessie met zijn analist vertelt hij
uitvoerig over deze droom die hem al jaren in Ga en open de deur.
zijn slaap plaagt. De analist luistert aandachtig Misschien is er buiten
naar de droom en schenkt aandacht aan de een boom, of een bos,
details. Hij suggereert dat de deur misschien een tuin,
naar de andere kant opengaat. De volgende keer of een magische stad.
dat de man de droom heeft, herinnerd hij zich
deze suggestie. Dan ervaart hij dat de deur Ga en open de deur.
zonder problemen naar binnen opengaat. Misschien snuffelt er een hond
Tegenwoordig hebben veel mensen het rond.
gevoel opgesloten te zijn. Ze zijn opgesloten in Misschien zie je een gezicht,
een leven wat hen niet langer kan bevredigen. of een oog,
Een gevoel van lichte wanhoop wordt of door of de afbeelding
continu bezig te zijn of door een of ander van een afbeelding.
nieuwe wondermiddeltje weggewerkt. Wie van
ons heeft soms niet het verlangen om uit te Ga en open de deur.
breken naar een heel nieuw leven? We Als er mist is
fantaseren om helemaal vrij te zijn met een trekt het wel op.
prachtige nieuwe geliefde of misschien om de Ga en open de deur.
loterij te winnen. Sommigen van ons brengen Zelfs als er alleen
hun leven door met wachten. Ze wachten op de tikkende duisternis is,
een gebeurtenis die hun leven zal veranderen. zelfs als er alleen
Er is een wezenlijke en nogal maar de gure wind is,
vanzelfsprekende “les van het leven”. Deze is zelfs
klaarblijkelijk erg moeilijk te vatten. Deze les als er
is dat gelukkig zijn een gemoedstoestand is. niets is,
Het is niet iets wat van anderen, of van iets ga en open de deur.
buiten ons, afgepakt kan worden.
Iedereen zoekt naar geluk. De meesten Er zal
van ons zoeken dit echter buiten zichzelf om tenminste
het te vinden. We zoeken het in andere mensen, tocht zijn.

www.de3juwelen.org 1
Verander jezelf!
De deur waar Holub over spreekt, is de
deur die naar binnen opengaat om zo onze
diepste behoeften en hoogste aspiraties te
onthullen. Meditatie is een middel om die deur
te openen. Als je die deur opent, neem je de
eerste stap in de “droom” van wakker worden.
Deze ‘droom’ heeft de verbeelding van de
mensheid al sinds de oudheid bezig gehouden.
Het is een droom zonder een vooraf
gespecificeerde uitkomst. Het is een avontuur -
het avontuur om ons opnieuw te scheppen, om
weer nieuw te worden. Het is de grote
menselijke “mythe” van zelf-overstijging.
Door het een mythe te noemen betekent
het niet dat het onecht is. Het betekent dat het
echter is. Het betekent dat we op een diepere
manier een verbinding met ons gaan maken.
We gaan ons als een deel van iets wat veel
groter is ervaren en van iets dat veel meer
immens is. We stappen in de volledige
levensstroom. De deur van meditatie is de deur
van gewaarzijn en liefdevolle vriendelijkheid,
een groei zonder een bekende grens.
Meditatie begint met in ons te stappen.
Het voert tot het naar buiten stappen in de
levensstroom. Deze scheiding van naar binnen
en buiten stappen is datgene wat de bron van
onze diepste ontevredenheid is. Als we deze
deur openen, weten we nooit wat we aan zullen
treffen. Ja, het zou wel eens de rondsnuffelende
hond kunnen zijn, maar misschien is er een
“tuin of een magische stad”. Meditatie is een
opening. Er zal tenminste tocht zijn.
Wat is meditatie?
De kunst van mediteren is, eenvoudig
gezegd, de kunst om met je zelf te zijn. Het is
bijna een cliché geworden om te zeggen ”doe
eenvoudigweg niets - zit daar”. Dit is echter
nog steeds iets wat velen van ons erg moeilijk
vinden om te doen. Wat gebeurt er als we
stoppen? Wat gebeurt er als we de tijd nemen
om niets anders dan alleen maar gewaar van
ons te zijn?
Er is een beroemd verhaal uit het leven
van de Boeddha dat precies over deze vraag
gaat. Eens werd de Boeddha door een koning
uitgedaagd om te laten zien dat het leven van
een Boeddha gelukkiger was dan dat van de
monarch. De koning wilde weten hoe dit kon.
Immers, zo bracht hij naar voren, als koning
2
had hij alles wat een man maar kon hebben:
rijkdom, macht en veel mooie vrouwen. De
Boeddha had echter niets anders dan de kleren
waarin hij opstond en een nap om zijn voedsel
mee te kunnen bedelen.
Als reactie vroeg de Boeddha aan de
koning of hij een uur vredig, met een tevreden
en gelukkig gevoel, kon zitten. De koning
antwoordde dat hij dacht dat hij dat wel kon.
Vervolgens vroeg de Boeddha hem of hij dacht
dat hij een dag zo tevreden kon zitten. Nee, zei
de koning erg eerlijk, zo kon hij niet een hele
dag zitten zonder rusteloos en ontevreden te
worden. Toen zei de Boeddha tegen de koning
dat hij zo voor 7 dagen en nachten kon zitten.
Als de Boeddha er voor koos kon hij, tevreden
om niets te doen, volledig rustig en zegenrijk
zitten.
De Boeddha leidde een erg vol en actief
leven, een leven van onzelfzuchtig anderen
helpen. Hij liet zien dat hij niets hoefde te doen
om zich goed te voelen. Hij was hoe hij was.
Hij was compleet. Als hij handelde dan
handelde hij uit mededogen. Hij handelde niet
uit een behoefte om zich te doen laten gelden,
of om zich te bewijzen, of om enig gevoel van
incompleetheid te bevredigen.
Volgens de leringen van de Boeddha
kunnen onze handelingen nooit gescheiden
worden van de mentale staat van waaruit ze
ontstaan. Dit is het basis-concept achter
meditatie en ook achter het boeddhisme zelf.
Zolang we vanuit een innerlijke ontevredenheid
handelen, zullen de gevoelens van
ontevredenheid die we proberen te vermijden
op de lange termijn versterkt worden.
Meditatie is echter een middel om in
toenemende mate zelf gewaar te worden. Ook is
het een middel om een sterk gevoel van
emotionele positiviteit op te bouwen.
Gebaseerd op dit fundament kunnen we dan op
verschillende manieren creatief in de wereld
gaan handelen. Zo kunnen we zowel ons als
anderen helpen. Het enige wat hier eigenlijk
voor nodig is, is om meer aandacht aan onze
mentale staat te geven en ze in een specifieke
richting te stimuleren. Ik kies er natuurlijk
bewust voor om het eenvoudig voor te stellen.
We zullen hier echter uitvoeriger naar moeten
kijken.
We zijn ons niet vaak echt bewust van
wat we denken of wat we voelen. Dit is het
eerste wat we ons dienen te realiseren. We
kunnen het ook anders zeggen. We zijn ons niet

vaak bewust van wat we denken en voelen. We
voelen natuurlijk altijd wel wat, ongeacht hoe
rationeel we ook denken te zijn. Meditatie is de
kunst om onze geest te leren kennen. Door
meditatie ga je je eigen mentale en emotionele
staten leren kennen en je gaat jezelf intenser
kennen.
Het is op basis van deze zelfkennis dat
we gewaar zijn. Zo kunnen we vriendelijkheid
gaan stimuleren. Dit zal aan ons leven een
gevoel van rijkdom en voldoening geven.
Hieruit kunnen handelingen uit mededogen
ontstaan. Langzaam aan stimuleren we een
positieve cyclus van waaruit heldere en
vriendelijke mentale staten tot positiever
handelen in de wereld zal leiden. Deze staten
zullen op hun beurt weer verdere positieve
mentale staten genereren. We zijn allemaal wel
bekend met het concept van de vicieuze cirkel.
Hier geldt hetzelfde principe in zijn
tegenovergestelde vorm: een cirkel van
mededogen.
Boeddhisme heeft een erg rechtdoorzee
manier om naar onze mentale staten te kijken.
Het stelt eenvoudigweg dat al onze handelingen
een effect op ons hebben. Dit is inclusief de
handelingen van onze geest, van onze
gedachten. Het vergelijkt de geest - onze
mentale staten - met een vuur. Een vuur dient
gevoed te worden. Aan een vuur moet je
voortdurend brandstof toevoegen om het te
laten branden. De brandstof waarmee we de
geest voeden, waarmee we ons hart voeden, is
normaal datgene wat in ons omgaat. Het zijn de
soort gedachten en emoties waar we, uit
gewoonte, in zwelgen. Het zijn onze dagelijkse
gewoonten.
Een vuur kan sterk en helder branden.
Het kan ook verborgen en donker branden met
dikke en zware rookwolken die ons verstikken
en verblinden. Dit is afhankelijk van de
brandstof die we gebruiken. Vaak voelt het
alsof we hierin geen keuze hebben. Vaak voelt
het dat onze geest een eigen wil heeft. Met
geduld en oefening hebben we echter een
keuze. Door meditatie kunnen we een
toenemend gevoel van vrijheid krijgen. Zo
kunnen we langzaam aan heer en meester over
ons worden.
Dit langzame proces van meer gewaar
worden, en om datgene wat het beste in ons is
te leren stimuleren, is het boeddhistische pad
van meditatie. Omdat het moed vereist, wordt
het soms het pad van de strijder genoemd. Je
www.de3juwelen.org
Introductie
hebt moed nodig om echt voorbereid te zijn om
jezelf te ontmoeten. De Dhammapada is één
van de eerste boeddhistische geschriften. Het
bevat het vers: “een man kan in een veldslag
een miljoen mannen overwinnen, maar hij die
zichzelf overwint is, zeker, de grootste
overwinnaar”.
Het pad van meditatie is een uitdagend
pad. Het is echter ook een pad van grote
vreugde en verrukking. Dit komt omdat we
zelfs al vanaf het begin een groot gevoel van
opluchting voelen. Dit gevoel ontstaat als we
gaan ervaren dat we op een positieve manier
kunnen veranderen. Dit gevoel ontstaat als we
niet alleen maar slachtoffers zijn van de
omstandigheden waarin we ons bevinden. We
weten dat het mogelijk is om het te doen. Het
kan soms vele jaren duren voordat we ons van
de negatieve gewoonten van onze eigen
specifieke vicieuze cirkel kunnen ontdoen. Er is
een enorm vertrouwen en ook vreugde als we
weten dat we op het pad van transformatie
gestart zijn.
Als we gaan mediteren nemen we
allemaal onze eigen unieke achtergrond en onze
specifieke sterke en zwakke kanten mee. We
nemen ons mee. Dit is in zekere zin de sleutel
tot meditatie: het meenemen van dat wat er is -
ons. Maar wat betekent het om alles van jezelf
naar je meditatiekussen mee te nemen?
Zo vaak in ons leven zien we ons een rol
of typetje spelen. Zo laten we één kant van ons
zien. Op je werk ben je misschien de
verantwoordelijke werknemer. Thuis ben je een
liefhebbende ouder. Met vrienden ben je de
goede luisteraar of de grappen makende
praatjesmaker. Zelden laten we al onze
verschillende rolletjes compleet los. Als we
zitten te mediteren hebben we de mogelijkheid
om wel alles los te laten. Onze eerste taak is om
eenvoudigweg onszelf te ervaren, te ervaren
wat er ook is. Eindelijk kunnen we elk idee
laten varen dat we een rol moeten spelen. Je
kunt voelen dat je niet echt een spiritueel
persoon bent of dat je niet goed in dingen bent,
zoals meditatie. Ook deze dingen nemen we
met ons mee.
Voor de meesten van ons duurt het
eigenlijk wel een tijd om alles van ons daar op
het kussen te krijgen. Soms zijn we er erg goed
in om de delen van ons, die we graag mogen,
mee te nemen. Op andere momenten nemen we
juist die delen mee die we niet graag mogen.
We doen dit allemaal. Het vergt een zeker
3
Verander jezelf!
doorzettingsvermogen om alles van ons daar te
krijgen. Maar als we er eenmaal zijn, compleet
met wratten, schoonheidspukkels en van alles
en nog wat, dan ervaren we dat we een enorme
energie hebben om mee te werken.
Soms wordt dit het berijden van de draak
genoemd. Het kan angstaanjagend maar ook erg
inspirerend zijn. We gaan ons levendiger
ervaren, meer als onszelf. Dr. Edward Conze
merkt in zijn “a Short History of Buddhism” op
dat alleen in de culturen die de draak vereren
het boeddhisme tot bloei kwam. In zekere zin
geldt dit ook voor ons. We moeten de naam van
de draak kennen, leren om naar de verborgen
aspecten van ons eigen leven te kijken. Dan
vinden we dat de energie van de draak niet
langer angstaanjagend is maar dat ze een
enorme energie is die in ons voordeel werkt.
Iedereen die dit boek leest is naar iets op
zoek. In zekere mate zijn we niet gelukkig - of
tenminste niet zo gelukkig als we willen zijn.
Dit is de plek waar we allemaal beginnen. In
het boeddhisme wordt dit gevoel dukkha
genoemd. Dukkha is een woord uit het Pali. Dit
is de Indiase taal van de vroeg boeddhistische
geschriften. Dukkha wordt gewoonlijk vertaald
met “lijden” maar dit is misschien een beetje
misleidend. Pali-woorden kunnen vaak niet
vertaald worden zonder dat de echte betekenis
verloren gaat. Dit komt omdat ze uit een cultuur
komen met een heel andere kijk naar de wereld.
Dukkha kan daarom beter vertaald
worden met “onvolmaaktheid”. We zouden wel
eens niet van het idee kunnen houden dat we
lijden. We zouden ons met het begrip
ongemakkelijk kunnen voelen, zeker omdat we
in een tamelijk welvarende cultuur leven met
genoeg eten op de tafel en zo. Maar dukkha is
eigenlijk niet die vorm van lijden. Er wordt
gesuggereerd dat het afstamt van een woord
wat “slecht gemonteerd wiel” betekent. Het
beeld is dat je op een kar rijdt waarvan één van
de wielen los op de as zit. Zo wordt het een
oncomfortabele rit.
Soms kan het natuurlijk aanvoelen alsof
het wiel niet alleen slecht gemonteerd is maar
lijkt het wel of het weg is. Zo is onze reis erg
pijnlijk. Maar zelfs als alles eigenlijk best goed
gaat dan nog hebben we het gevoel van dukkha.
We voelen ons nog steeds niet echt op ons
gemak. Of we maken ons zorgen over de
toekomst of we kunnen niet echt genieten van
de dingen om ons heen. We zijn overactief en
rusteloos. Misschien hebben we geen energie.
4
Kortom: er ontbreekt altijd wel iets. Al deze
gevoelens zijn dukkha. Het zijn ook de
krachtiger gevoelens van leed die we soms
hebben.
Het boeddhisme staat bekend als het pad
dat wegvoert van dukkha. Het is niet een religie
in de normale betekenis van het woord. Het is
meer een soort training met als doel om een
einde aan dukkha te maken. Het geeft ons
technieken en concepten die ons helpen om een
bevredigender leven te gaan leiden.
Een erg belangrijk deel van dat pad is
meditatie. In de boeddhistische traditie zijn er
vele soorten meditaties. In dit boek gaan we ons
op twee van de meest bekende vormen van
meditatie concentreren die in alle
boeddhistische tradities centraal staan. Ze zijn
door de historische Boeddha 2500 jaar geleden
zelf onderricht en zijn daarom goed beproefd
en uitgetest.
Ruwweg gesproken kunnen meditatie
technieken onderverdeeld worden in twee
groepen. Deze groepen zijn samatha en
vipassana. Dit zijn Pali termen. Ze worden over
het algemeen vertaald met “kalmte” en
“inzicht”. De term samatha, of kalmte, verwijst
n a a r r u s t i ge , e m o t i o n e e l p o s i t i e v e
geestestoestanden. Samatha-meditaties
stimuleren de geleidelijke integratie van de
psyche. Het brengt je onvergelijkbare sub
personaliteiten bijeen tot een verenigd geheel.
Zo is je geest niet langer verdeeld. Dan heb je
de mogelijkheid om met energie en focus te
handelen.
Vipassana of “inzicht” verwijst naar het
direct bevatten van de realiteit. Dat is een staat
die vrij van de vervorming van begeerte, haat
en onwetendheid is. Inzicht-meditatie is de
vorm van meditatie die het verkrijgen van dit
direct “zien” in de realiteit tot doel heeft.
Verderop in het boek zullen we verder op het
concept van inzicht ingaan.
Traditioneel gezien vallen de twee
meditaties, waarop wij ons zullen concentreren,
in de eerste categorie. Ze worden als samatha-
meditaties beschouwd. Soms denken mensen
als ze dit horen: “oh, ik geloof niet dat ik me
hiermee wil bezighouden. Ik wil liever inzicht
ontwikkelen, dat klinkt veel spannender”. We
zullen echter zien dat het van groot belang is
dat we eerst een rustige en heldere geest gaan
ontwikkelen. Deze indeling in samatha en
vipassana dient overigens niet al te rigide
geïnterpreteerd te worden. De meeste samatha-

meditaties kunnen echter ook als inzicht
meditaties gebruikt worden. Het is niet van
belang wat voor specifieke meditatie we doen.
Het is meer de houding waarmee we het doen
die bepaalt of er al dan niet een element van
inzicht bij komt. Ik hoop dat we gaan zien hoe
deze eenvoudige meditaties, zodra we er
vertrouwd mee zijn, inzicht stimuleren en ook
leiden tot meer helderheid en rust.
Eerst zullen we naar een meditatie gaan
kijken die “gewaarzijn van de ademhaling”
genoemd wordt. Deze houdt zich bezig met het
ontwikkelen van een heldere geest en met meer
gewaar worden van ons en de wereld om ons
heen. De andere meditatie die ik zal beschrijven
is de metta bhavana. Metta bhavana is een
andere Pali term. Metta kan vertaald worden
www.de3juwelen.org
Introductie
met “universele liefdevolle vriendelijkheid” en
bhavana betekent “cultiveren”of
“ontwikkelen”. Het is daarom de ontwikkeling
van universele liefdevolle vriendelijkheid. Het
gaat er over om meer en meer emotioneel
positiever en vriendelijker te worden, zowel
naar jezelf als naar anderen toe. Deze twee
meditaties geven ons samen een krachtig en
direct middel die een effect op ons leven
hebben. Ze helpen ons om gelukkiger en meer
gewaar te worden.
Voordat we ons gaan bezighouden met
de meditaties zelf dienen we ook naar ons
lichaam en de zithouding, die we bij het
mediteren gebruiken, te kijken.
5
1. Het lichaam
De diamanten troon
Als het je gevraagd wordt zullen de
meesten van ons waarschijnlijk zeggen dat
meditatie zich met de geest bezighoudt. We
zouden zelfs de hint kunnen geven dat het een
soort beheersing van de geest is of een manier
om in een soort trance te geraken. Om te
beginnen houdt meditatie zich niet alleen met
de geest bezig maar ook met het lichaam. Het is
meer een manier van praten omdat je lichaam
en geest niet kunt scheiden. Het zijn niet twee
gescheiden systemen die samenwerken maar
twee manieren om over het ene systeem te
praten, dat wat we zijn.
Wel is het behulpzaam om te denken dat
mediteren met het lichaam begint om de
tendens tegen te gaan om zo over onze geest te
denken, in zijn beperkende vorm, als iets wat
tamelijk gescheiden functioneert. We zullen
hier misschien duidelijker over worden als we
over het mediteren denken als iets wat zich
alleen bezighoudt met de kwaliteit van
gewaarzijn. Gewaarzijn is een kwaliteit van ons
als geheel, niet alleen van of de geest of het
lichaam. Als je naar een ervaren pottenbakker
kijkt die met zijn draaischijf werkt, zie je dat
zijn gewaarzijn op zijn handen is
geconcentreerd. Als je naar een ervaren acteur
kijkt, zie je de emotionele betekenis van het
optreden zowel in het gebruik van het lichaam
als in de gesproken tekst en woorden die in ons
onthuld worden.
Velen van ons zitten meer in hun hoofd
dan in hun lichaam. Het lijkt erop dat al onze
energie in onze hoofden zit en dat onze
lichamen slechts ver ontwikkelde voertuigen
zijn om onze hersenen te kunnen verplaatsen -
net zoals buitenaardse wezens in sciencefiction
met enorme hoofden op onderontwikkelde
lichamen. Er is ook het tegenovergestelde
uiterste, van een totale identificatie met het
lichaam. Dan wordt het lichaam gezien als het
www.de3juwelen.org
ultieme centrum van het besef van wie we zijn.
Het ziet ernaar uit dat we in één van deze
uitersten schieten: of het devalueren van het
lichaam of het geobsedeerd worden door zijn
oppervlakkige verschijning.
In meditatie houden wij ons met geen
van deze twee uitersten bezig. We kijken op
een heel andere manier naar het lichaam. We
proberen weer in ons lichaam te komen. We
willen ons van ons lijf gewaar worden en zo
opnieuw een relatie met ons fysieke zelf
opbouwen. Dit wordt gekarakteriseerd door een
gevoeligheid, net zo’n gevoeligheid als de
handen van de pottenbakker, en met een
gewaarzijn van de emotionaliteit van ons
lichaam net zoals dat van de acteur.
Een van de bekendste boeddhistische
afbeeldingen is dat van de Boeddha die in
meditatiehouding zit. Dit beeld kan ons helpen,
als we mediteren, om een betekenis te geven
waar we naar toe willen en het laat veel van het
karakter van het mediteren zien. Het is een
beeld dat in de gehele boeddhistische wereld
gevonden wordt en ook meer en meer in het
Westen. Het lichaam van de Boeddha drukt een
gevoel van intense ontspanning en alertheid uit.
Het is rustgevend en geconcentreerd maar
gelijktijdig vol energie. Het ziet er levendig uit
met subtiele energie. We zien in dit beeld dat
mediteren iets is wat zowel in het lichaam als in
de geest gebeurt. Ik wil enige tijd besteden om
over het beeld van de mediterende Boeddha te
praten voordat ik verder ga met de praktische
aspecten van de zithouding.
Het leven van de Boeddha is een prachtig
verhaal. Kort samengevat is het een verhaal van
een jongen die in een luxueuze omgeving
geboren wordt als zoon van een plaatselijke
koning in Noord India. Hij wordt gewaar dat
zowel het lijden als de vergankelijkheid delen
van het menselijke bestaan zijn die zelfs de
meest ideale omstandigheden van het leven
lijken te bederven. Zijn vader wijst hem als
heerser aan maar hij ontwikkelt een intense
7
Verander jezelf!
behoefte om de bron van het menselijk lijden,
dukkha, te begrijpen en om een manier voor
zowel zichzelf als voor anderen te vinden om
zich hiervan te bevrijden. Vervolgens verlaat
hij zijn vaderland en begint een zwervend
bestaan te leiden en gaat van de ene spirituele
leraar naar de andere. Na vele jaren van
ontbering bereikt hij uiteindelijk Verlichting.
Hij brengt de rest van zijn lange leven door om
het ontdekte pad naar Verlichting aan iedereen
die wil luisteren te onderrichten.
Het leven van de Boeddha dient als een
soort blauwdruk of als voorbeeld voor
boeddhisten want zowel in de gebeurtenissen
van zijn leven als in zijn leringen wordt de
wijsheid van de Boeddha onthuld. Hier houd ik
me verder bezig met het beeld van de prins die
op het punt staat om Verlichting te bereiken.
Het is zeker de moeite waard om een vollediger
verhaal over het leven van de Boeddha te lezen
omdat het verhaal een bron van grote inspiratie
kan zijn, of je jezelf nu wel of niet als een
boeddhist ziet.
Prins Siddharta ondervond grote
moeilijkheden in zijn poging om een antwoord
te vinden voor de onvolmaaktheid van het
menselijke bestaan. Hij bracht zichzelf op de
grens van de dood om zijn geest van zijn
lichaam te bevrijden met de intense beoefening
van ascetische oefeningen die in die tijd
populair waren. Hij werd zo zwak dat hij bijna
in een ondiepe rivier verdronk toen hij een bad
nam. Door deze ervaring realiseerde hij zich dat
zulke zelfkastijdingen geen zin hadden. Hij zag
in dat hij snel zou sterven, zonder een oplossing
te hebben gevonden voor de fundamentele
problemen van het bestaan, tenzij hij zijn
aanpak zou wijzigen.
Hij besloot daarom om zijn krachten
terug te winnen en voor een andere benadering
te kiezen. Deze nieuwe benadering kwam uit
een jeugdherinnering voort. Toen hij eens als
een jonge jongen onder een boom zat, kijkend
naar zijn vader die een veld ploegde, kwam hij
vrij spontaan in een staat van grote
zegenrijkheid en tevredenheid. Het werd hem
duidelijk dat deze staat wellicht de basis
vormde van waaruit een groter begrip kon
ontstaan. Na wat gegeten te hebben, ging hij
onder een boom zitten. Vervolgens maakte hij
zijn lichaam en geest rustig. Hij gebruikte zijn
kracht van geconcentreerd gewaarzijn om het
toe te passen op zijn analyse van de hachelijke
menselijke situatie.
8
Het is op dit punt dat er volgens de
boeddhistische mythologie een figuur opstond,
die Mara of ‘de Boze’ wordt genoemd. Mara
bundelde al zijn krachten en probeerde te
voorkomen dat Siddharta de Boeddha zou
worden. Op psychologisch niveau zouden we
kunnen zeggen dat Mara de verpersoonlijking
is van alle krachten in onze psyche die
weerstand hebben om te veranderen en die de
dingen willen houden zoals ze zijn.
Ik weet zeker dat we allemaal wel met
sommigen aspecten van ons bekend zijn die
weerstand hebben om te veranderen, zelfs als
het ons helder is en wij ons er bewust van zijn
dat we deze aspecten zouden willen veranderen.
De prins stond op het punt om over de normale
egocentrische aspecten van zijn wezen te
stappen. Hierdoor is het niet verbazend dat de
tegengestelde krachten in hem op zouden staan
om in een laatste wanhopige poging weerstand
te bieden tegen zo’n diepgaande transformatie.
In de boeddhistische kunst worden de
krachten van Mara als een enorm leger van
vreemde en woedende wezens uitgebeeld. Dit
leger vuurt allerlei soorten projectielen op de
prins af terwijl hij rustig en onverstoord zit.
Zodra de stenen en de pijlen vlakbij het lichaam
van de prins komen, veranderen ze in prachtige
bloesems. Vervolgens vallen ze zonder enig
kwaad aan te richten rond de majestueuze
figuur op de grond. Na het mislukken van zijn
aanval probeert Mara op een andere manier om
de aandacht van de prins van zijn taak af te
leiden waartoe hij vastbesloten was. Mara
probeerde twijfel te zaaien door hem te vragen
naar zijn recht om op de ‘diamanten troon’ te
zitten.
Hier verwijst Mara naar de plek die
Siddharta uitgekozen had om te mediteren.
Volgens boeddhistische mythen bereiken alle
Boeddha’s op dezelfde plek Verlichting. Er
wordt gezegd dat dit het centrale punt is van
waaruit het gehele universum ontstaan is. Nu
betekent dit niet dat je naar India moet gaan om
pas echt te kunnen mediteren. In zekere zin
wordt de diamanten troon daar gemaakt waar
iemand in een diepe meditatie zit. Het verwijst
niet naar een fysieke plek maar naar een
onverstoorbare houding.
Als je volledig rustig zit, zit je in het
middelpunt van alles. Vervolgens creëer je een
centrum van stabiliteit binnen de voortdurend
veranderende chaos om je heen.
Daarom daagde Mara Siddharta’s recht uit om

op die plek te gaan zitten. Als antwoord strekte
de prins zijn rechterarm en raakte de aarde met
zijn vingertoppen aan - een houding van de
handen die bekend staat als ‘de aarde
aanrakende’ moedra. Dit is een beeld van de
Boeddha wat in boeddhistische kunst vaak
wordt weergegeven. Wat vervolgens gebeurt, is
eenvoudigweg prachtig. De aardegodin rijst uit
de grond op en getuigt dat de prins wegens zijn
enorme inspanning inderdaad rechtsgeldig op
de diamanten troon zit. Ze getuigt dat ze
Siddharta door vele levens heen zich heeft zien
ontwikkelen tot het punt van volmaaktheid van
alle menselijke positieve kwaliteiten:
kwaliteiten als vrijgevigheid, geduld, energie,
vriendelijkheid en gewaarzijn. Door deze
getuigenis heeft Mara volledig verloren en ze
vlucht in ontzetting.
We vragen ons misschien af wat deze
scène van “de aarde als getuige aanroepen”, zo
centraal in het leven van de Boeddha, met ons
te maken heeft als individuen die net op het pad
van meditatie beginnen. Als we dit tot ons door
laten dringen zullen we zien dat het met onze
eigen situatie, aan het begin van onze eigen
persoonlijke spirituele zoektocht, resoneert.
Ook wij moeten de aarde als getuige aanroepen.
We moeten aanvoelen dat als we in
meditatiehouding gaan zitten dat we, op ons
eigen niveau, op de diamanten troon gaan
zitten.
Elke keer als we gaan zitten om te
mediteren zijn we betrokken in de belangrijkste
menselijke taak om de krachten van Mara te
transformeren in de positieve energieën van de
aarde Godin. We houden ons bezig met het
proces van evolutie. Als menselijk wezens zijn
we het resultaat van miljoenen jaren van
evolutie en ontwikkeling vanaf het moment dat
het universum zijn eerste vorm aannam. Als we
mediteren, zitten we met deze hele historie als
achtergrond.
Het evolutieproces heeft in ons tot
zelfbewustheid geleid. Dit is echter een heel
opmerkelijk feit. Wij hebben de mogelijkheid
om het evolutieproces voort te zetten. Als
individu kunnen we de klaarblijkelijk blinde
chaotische krachten in de natuur in een
toenemende geconcentreerde kracht van zelf-
gewaarzijn, helderheid en liefdevolle
vriendelijkheid transformeren.
Dit kan misschien een beetje gewichtig
en overweldigend klinken, zeker als we alleen
maar willen leren om wat te kunnen
www.de3juwelen.org
Het lichaam
ontspannen, wat rustiger te worden en om meer
van het leven te kunnen genieten. Als we echter
die aspecten van ons erbij kunnen betrekken die
verder willen gaan dan daar waar we nu zijn,
zullen we ons leven als veel rijker gaan ervaren.
We zullen dan, misschien voor de eerste keer
van ons leven, gaan voelen dat ons leven zin en
echte betekenis heeft.
Ik suggereer niet dat we verwaand en
trots over onze spiritualiteit moeten worden.
We zullen snel ervaren dat zo’n houding het
werk van Mara is. Wel zullen we onszelf
serieus moeten nemen. Het boeddhisme leert
dat alle menselijke wezens door hun eigen
inspanning Verlichting kunnen bereiken. Ook
al hebben we maar een vaag idee over wat zo’n
staat van zijn zou kunnen zijn, is het heel
fantastisch een gevoel te hebben dat we
ernaartoe bewegen ongeacht hoeveel tijd het
ons kost om het bereiken.
Deze houding, alsof we op onze eigen
diamanten troon zitten, wordt door onze
meditatiehouding ontwikkeld. Dit betekent niet
dat we in een perfecte ‘volle lotus’ zithouding
moeten zitten. Het betekent dat we met
vertrouwen en met heldere intenties moeten
zitten. Het betekent dat we ons lichaam als een
cadeau gaan ervaren dat we door ontelbare
eonen van evolutionaire ontwikkeling gekregen
hebben en voelen dat we in dit specifieke
lichaam de hoogste expressie van leven kunnen
realiseren.
Principes om te zitten
Verschillende scholen binnen het boeddhisme
hebben verschillende opvattingen over welke
houding aan te nemen om te mediteren en wat
het belang ervan is. Wat essentieel is, is dat we
zo’n houding proberen te krijgen die
comfortabel is en die ons levendig houdt. Het is
natuurlijk goed als je comfortabel in een
volledige lotushouding kunt zitten. Tenzij je
vele jaren yoga, of iets soortgelijks, gedaan
hebt, is het onwaarschijnlijk dat je in deze
houding kunt mediteren. Je moet o.a. met je
leeftijd en je lichamelijk conditie rekening
houden.
Als ik over de zithouding praat, houd ik
ervan om het woord ‘comfortabel’ te gebruiken.
Niet alleen omdat het ‘op je gemak zitten’
betekent maar het heeft ook een interessante
etymologie. ‘Com’ betekent ‘met’ en ‘fort’
betekent ‘kracht’, ‘comfort’ betekent ‘met
9
Verander jezelf!

op de grond te zitten. Je kunt natuurlijk ook op

een stoel zitten. Ik heb veel horrorverhalen
gehoord van mensen die op een retraite hoorden
dat “het op de grond zitten” de enige manier is
om te mediteren. Die mensen hebben
vervolgens de hele retraite zitten worstelen met
onnodige lichamelijke ongemakken. Er is niets
verkeerds om een stoel te gebruiken als dat
voor jou het beste is.

Fig 1

kracht’. Comfortabel zitten betekent ook met

kracht zitten.
Er zijn drie algemene basishoudingen
waaruit je kunt kiezen. Heb je echter specifieke
gezondheidsproblemen dan zul je voor jezelf
naar een meditatiehouding moeten zoeken die
geschikt voor je is terwijl je de basisprincipes
van een goede houding in gedachten houdt.
Er zijn twee verschillende manieren om

Fig 2

Op de grond zitten.
Je kunt óf in één van de houdingen met
gekruiste benen of geknield op een paar
kussens zitten. Voor veel mensen is geknield
zitten een betere optie. Om dit te kunnen doen,
hoef je niet zo flexibel te zijn. Je kunt voor
deze houding kiezen als het niet mogelijk voor
je is om de onderkant van je onderbeen
gemakkelijk op de grond te krijgen als je in één
van de houdingen met gekruiste benen zit
(figuur 1).
Als je geknield op kussens zit, moet je
doorgaans vrij hoog zitten, hoog genoeg om
geen overmatige druk op je onderbenen of je
enkels te zetten. Je komt er snel genoeg achter
Fig 3

10
 Het lichaam

als je te laag zit want dan gaat het pijn doen.
Nu is het een goed moment om duidelijk te
zeggen dat je tijdens meditatie geen pijn moet
lijden. Als mediteren voor ons redelijk nieuw
is, is een zekere hoeveelheid ongemak een
gewone ervaring. De meesten van ons hebben
waarschijnlijk niet meer op de grond gezeten
sinds we kinderen waren. Pijn is de manier van
het lichaam om te zeggen dat we het aan het
beschadigen zijn. Dus luister er naar.
Zit je op kussens geknield, wijzen je
benen en voeten recht naar achteren. Ze zijn
niet teveel gespreid. Je enkels zijn niet gebogen
zodat je voeten naar opzij uitsteken. Voor de
rest van je lichaam geldt hetzelfde ongeacht
hoe je zit. Laten we verder gaan met de benen
in gekruiste houding.
Over het algemeen heb ik de neiging de
Fig 4
betekent dat het gewicht van je lichaam
aanvoelt alsof het direct door je bekken heen in
de vloer zakt. Met andere woorden: het gewicht
van je lichaam wordt niet door je benen
gedragen. Als je te laag zit heeft je rug de
neiging bol te trekken. Als je te hoog zit, zal het
omgekeerde gebeuren en je rug trekt hol.
(figuur 2 en 3).
De gedachte van een rechte rug kan
behoorlijk misleidend zijn omdat de
ruggengraat een natuurlijke kromming heeft.
Om het te verplichten recht te zijn is zowel
onmogelijk als ongewenst. Het is meer dat de
gestrekte rug natuurlijk en ontspannen aanvoelt
en niet dat de lage rug ingezakt is of in een
kaarsrechte positie is.
Als we met onze zithouding werken
hebben we geduld en gevoeligheid nodig.
Misschien hebben we wel vele jaren in elkaar
gezakt gezeten. Dan is het onrealistisch om te
verwachten dat je in één keer een goede
zithouding hebt. Maar als we de juiste hoogte
van de kussens hebben, dit kan soms door een
kleine aanpassing zijn, is een redelijk rechte
zithouding zonder al te veel moeite mogelijk.
Van belang zijn de soort kussens die we
gebruiken. Het kussen moet niet te zacht zijn,
zoals een kussen op je bed. Als je geen stevige

voorkeur te geven aan de houding waarbij de

benen in een gekruiste houding zijn tenzij je
duidelijk comfortabeler in één van de andere
houdingen zit. Je kunt in ‘de volledige lotus’ of
in ‘de halve lotus’ zitten, of eenvoudigweg met
één been rustend vóór je of op je andere been.
Deze houdingen zijn natuurlijk nooit
volledig symmetrisch omdat één been op of
vóór het andere been moet zijn. Ga je
regelmatig mediteren dan is het een goed idee
om af en toe je been wat op of vóór je andere
been ligt te wisse l e n . Het klinkt
gecompliceerder dan het is.
Of je nu recht zit of niet wordt bepaald
door de hoek van je bekken wat weer
afhankelijk is van de hoogte van je kussens.
Het is mijn ervaring dat de meeste mensen de
neiging hebben om lager proberen te zitten dan
nodig is. Het enige wat ik erop kan zeggen is
dat het niet echt spiritueler is als je alleen maar
één kussen gebruikt. Experimenteer een beetje
om de hoogte van je kussens die voor jou goed
is te bepalen.
Je probeert een zodanig kussenhoogte te
hebben waarbij je bekken recht aanvoelt. Dit Fig 5

www.de3juwelen.org 11
Verander jezelf!

kussens kunt vinden, kun je bijvoorbeeld een

kussen van je bed strak oprollen om het
steviger te maken. Als je besloten hebt om te
gaan mediteren, is het verstandig om in goede
meditatiekussens, die er voor gemaakt zijn, te
investeren. Als je regelmatig mediteert, is het
de enige uitgave die je hebt en het helpt echt.
Sommigen mensen vinden het prettig om
op een meditatiestoeltje of -bankje te zitten.
Tegenwoordig kun je die vrij gemakkelijk
vinden. Het voordeel van een bankje is dat het
een stevig zit-oppervlakte heeft. Je kunt een
dun kussentje als opvulling gebruiken om
zachter te zitten. Het nadeel is dat je aan
dezelfde hoogte vastzit. Weet dus zeker dat je
de juiste hoogte weet voordat je er één koopt.
Zodra je de basis voor je zithouding goed
hebt, zal de rest vanzelf op zijn plaats vallen. Je
armen moeten ontspannen zijn en worden of op
je benen of in je schoot ondersteund, met de
ellebogen redelijk dicht tegen je lijf gehouden.
Ik vind het prettig om een deken om mijn
middel te wikkelen en mijn handen in de
bovenkant van de deken te steken. Als je Fig 6
handen te laag hangen, zul je merken dat het
gewicht van je armen aan de schouders trekt.
Dit geeft na een tijdje pijn in de midden- of Het lichaam goed krijgen
bovenrug. Je handen dienen in zo’n houding te Ons lichaam heeft net als onze geest ook
zijn waardoor je je schouders kunt ontspannen zijn gewoonten. We kunnen de neiging hebben
en je je borstkas kunt openen. om bijvoorbeeld één van onze schouders hoger
Je hoofd is ietsjes naar beneden gericht dan de andere te houden of we houden ons
maar niet op zo’n manier dat je achter in je nek hoofd iets scheef. Dit betekent dat het niet
of in je keel spanning krijgt. Let er op dat je altijd eenvoudig te vertellen is of we wel goed
hoofd naar beneden gericht is en niet je nek. Je zitten. Het kan daarom zinvol zijn als iemand
nek is net zo omhoog gestrekt als je rug. anders kijkt hoe je zit en dat hij / zij op een
rustige manier je houding corrigeert. Als je
Op een stoel zitten normaal je hoofd een beetje scheef houdt, zal
Het is oké om een stoel voor meditatie te het scheef aanvoelen als het gecorrigeerd is
gebruiken, hij moet wel een stevige zitting naar een betere positie. Je zithouding is een
hebben. Het helpt soms om iets onder de belangrijk element van meditatie. Het is niet
achterste poten te leggen, bijvoorbeeld twee een zaak van het vinden van de juiste
telefoonboeken. Hierdoor kantelt de zitting zithouding om het vervolgens weer te vergeten.
ietsjes waardoor het gemakkelijker is om We moeten, als deel van onze meditatie, met
rechtop te zitten zonder er moeite voor te doen. onze zithouding blijven werken.
Je voeten moeten plat staan op de vloer. Dit Er is een duidelijke relatie tussen onze
helpt om je benen te ontspannen en geeft ook geestestoestand en onze zithouding. Daarom
stabiliteit en contact met de grond. Over het geven sommige vormen van het boeddhisme
algemeen zit je niet tegen de rugleuning. Als je zoveel aandacht aan het lichaam. In de Zen
lang bent probeer dan een stoel te vinden die traditie zeggen ze bijvoorbeeld: “Krijg je
hoog genoeg is zodat je knieën een klein beetje lichaam goed en de geest zal van nature
lager zijn dan je bekken. Voor de rest van de geconcentreerd zijn”. Als we met onze geest
zithouding geldt hetzelfde als bij het zitten op kunnen werken door met ons lichaam te
de grond. werken, geldt het omgekeerde ook. Raken we
meer geconcentreerd dan zal het lichaam zich

12

ook vaak aanpassen. We kunnen voelen dat
onze schouders zich gaan ontspannen of een
ander deel van ons lichaam losser zal worden,
waar we de neiging hebben spanning vast te
zetten. Hierdoor strekt en omspant het lichaam.
Als we met mediteren meer ervaring krijgen,
zullen we ontdekken dat zelfs subtiele
lichamelijke aanpassingen een groot verschil
kunnen maken in zowel hoe we ons voelen
evenals hoe onze mentale staat is als we
mediteren.
Terwijl ieders lichaam zijn specifieke
beperkingen kent, kan het met gevoeligheid,
geduld en een goede zithouding een bron van
veel vreugde en energie in onze meditatie zijn.
Ook kunnen we gaan ervaren dat meditatie een
middel is om langzaam aan een andere relatie
met ons lichaam te krijgen.
Het lichaam ervaren
Onze houding naar ons lichaam is een
belangrijk element in onze houding naar het
leven. Het is algemeen bekend dat veel mensen
met zichzelf ontevreden zijn omdat ze hun
lichaam als object zien. In extreme gevallen
kan dit zware psychische pijn bij mensen
veroorzaken die hun eigen lichaam met de
onrealistisch beelden van de media en
advertenties vergelijken van hoe het lichaam
eruit zou moeten zien.
Onze cultuur heeft een enorme scheiding
gecreëerd tussen de geest en het lichaam en we
hebben de neiging de één of ander over te
waarderen. We ervaren ons niet als een
geïntegreerd geheel. Een consequentie hiervan
is dat we bepaalde emoties of met het lichaam
of met de geest in verband brengen. In
sommigen gevallen zijn mensen helemaal niet
in staat om bepaalde emoties te voelen die zij
met het lijf associëren.
Sommigen mensen kunnen dus tot
meditatie aangetrokken worden omdat ze
behoorlijk vervreemd zijn van hun fysieke kant.
Zij hebben het idee dat ze door meditatie in een
abstracte wereld kunnen verdwijnen waar ze
hun lichaam niet langer ervaren. Het is waar als
we in bepaalde diepe concentraties zitten dat
we ons lichaam erg verfijnd ervaren. Om echter
in zo’n diepe concentratie te komen gaan we
door fases heen waarin we ons lichaam erg
intens ervaren.
De basis voor deze diepe concentratie
ligt gedeeltelijk in de mogelijkheid om het
lichaam als een bron van aangename gevoelens
www.de3juwelen.org
Het lichaam
en sensaties te ervaren. Een gevoel van mentale
zegenrijkheid ontstaat uit lichamelijke
opwinding. In de meditaties zullen we heel wat
tijd besteden om direct met ons lichaam te
werken en we zullen zien dat het lichaam de
basis vormt voor meditatie.
Lichaams-meditatie
Gewaarzijn van het lichaam is de basis voor de
meditatie voor het ontwikkelen van gewaarzijn
van de ademhaling en ook voor de meditatie
voor het cultiveren van positieve emoties. In
meditatie is het lichaam ons fundamentele
referentiepunt. Door het onderhouden van een
besef van het lichaam, als we mediteren,
houden we onze meditatie in de wereld van de
lichamelijke ervaring, anders kunnen we
wegzweven in een abstracte of vervreemde
geestestoestand.
Door gewaar van ons lichaam te zijn
helpt het ons om op onze emotionele staat af te
stemmen en ermee in contact te blijven. In
meditatie geeft gewaarzijn van ons lichaam de
context voor de specifieke meditatie die we
doen. Dat betekent dat het een brede
ervaringsreferentie voor de focus van de
meditatie verschaft.
Later zullen we meer op het concept van
breedte en focus ingaan.
Alle meditaties zouden eigenlijk
voorafgegaan moeten worden door zoiets als de
volgende korte oefening. Als regel hoeft het
waarschijnlijk niet zo strikt aangehouden te
worden. Over het algemeen hoeven we er niet
meer dan een paar minuten de tijd voor te
nemen tenzij we vinden dat we niet goed met
ons lichaam en onze emoties in contact zijn.
Door gewaar van het lichaam te zijn,
betekent dat je een directe ervaring met de
sensaties hebt en met gevoelens en emoties die
ermee geassocieerd zijn. Als we ons voor het
eerst zo proberen te ervaren, is het heel normaal
dat we dit behoorlijk moeilijk vinden. Veel
mensen hebben geen verbinding met hun lijf en
geven het alleen maar aandacht als ze zich niet
goed voelen. Het lichaam kan zowel plezier als
pijn ervaren. Vaak merken we het niet op tenzij
dit plezier erg intens is zoals bij seks.
We willen dus langzaam aan proberen
gevoeliger te worden voor de subtielere
sensaties die in ons lichaam voortdurend plaats
vinden. Sluit je ogen voor een paar tellen en
probeer je alleen gewaar te worden van je
13
Verander jezelf!
handpalmen, de vingers en de rug van je
handen. Waarschijnlijk kun je er een
voortdurende stroom van sensaties in voelen. Je
kunt voelen of ze warm of koud zijn. Misschien
voel je wel energie, je lichaam’s vitaliteit, door
ze stromen. Omdat handen heel veel zenuwen
hebben, zijn ze een goede plek om er
regelmatig naar terug te gaan voor een
eenvoudige en directe ervaring van ons.
Bepaalde delen van ons lichaam zijn niet zo
rijkelijk met zenuweinden bedeeld. Ze hoeven
niet zo fantastisch gevoelig te zijn als onze
handen. Toch kunnen we leren om onze
aandacht ernaartoe te brengen.
Ook al proberen we een directe ervaring
van ons te hebben, i.p.v. alleen maar een idee,
dan betekent dit niet dat onze geest ons niet kan
helpen om deze ervaring te hebben. De
verbeeldingskracht in het bijzonder kan in het
begin een grote hulp zijn om ons weer in
contact met ons te brengen.
Eén van de oefeningen die ik soms in de
meditatieles gebruik, is om aan de studenten te
vragen om iets uit een categorie te kiezen, zoals
iets van bijvoorbeeld dieren, planten of
weertypen, of iets anders dat ze maar te
binnenschiet. Vervolgens vraag ik ze stil te
zitten of te liggen. Dan vraag ik ze, als ze dat
willen, om met hun aandacht door hun
verschillende lichaamsdelen te gaan en een
relatie te leggen tussen elk lichaamsdeel en de
door hen gekozen categorie. Je kunt of bij de
voeten beginnen en naar boven werken of vice
versa. Als je bijvoorbeeld bovenaan begint en
weertypen als je categorie gekozen hebt, voel je
misschien dat je hoofd wazig of mistig of
misschien helder en licht is.
Dit komt misschien een beetje vreemd
over. Het kan ook leuk zijn en het kan ons
helpen een interesse te ontwikkelen voor dat
wat er in ons gebeurt. Interesse hebben is de
sleutel om vooruitgang te boeken in je
meditatie. We moeten een interesse stimuleren
in dat wat we aan het doen zijn. Anders ervaren
we dat onze gedachten overal naar toe gaan.
Iets anders wat ik doe is mensen een vel
papier met veel kleurpotloden geven en ze na
een lichaamsmeditatie vragen om hun
ervaringen te tekenen. Het gaat er niet om dat
ze tekenen hoe ze eruit zien maar meer hoe ze
zich voelen. De gemaakte tekening hoeft totaal
geen overeenkomst met het lichaam te hebben.
Het kan volkomen abstract zijn (in een
artistieke zin) met meeslepende kleuren, lichte
14
en donkere vlakken, delen met een beweging of
met zware statische delen.
Er zijn veel oefeningen die gedaan
kunnen worden hoe je lichaam aanvoelt, onder
andere een gedicht schrijven. Het punt is
interesse te ontwikkelen en zelfs wat speels te
zijn. We hoeven niet ernstig en zwaar te
worden over wat we aan het doen zijn. Het is
veel beter om ervan te genieten. We beginnen
met mediteren om gelukkiger te worden. Het
ontwikkelen van interesse, op een speelse
manier, is dus een goede manier om er mee te
beginnen. Al deze eenvoudige oefeningen zijn
een manier om een betere ervaring van het
lichaam te krijgen. De meditatie die volgt is een
andere.
Houd je niet in om je op de juiste manier
voor deze meditatie voor te bereiden. Kies een
tijdstip waarop je je niet gehaast voelt. Vind
een relatief rustige plek in je huis en zet je
antwoordapparaat aan. Lees een paar keer de
geleide meditatie door zodat je een helder beeld
van de opzet en van de inhoud hebt. Als
alternatief zou je deze meditatie-oefening met
een vriend kunnen doen zodat hij / zij het voor
kan lezen. Neem je tijd voor j e
meditatiehouding, wees er zeker van dat je
genoeg kussens hebt en dat je warm genoeg
bent. Maak de kamer niet te warm anders heb je
de neiging om in slaap te vallen.
Lichaamsmeditatie:
een geleide meditatie
Zodra je comfortabel zit, sluit dan je ogen en
ontspan je gezicht. Adem een paar keer diep in.
Als je inademt, voel dan dat je borstkas zich
een beetje opent. Er is geen reden om je
borstkas op te blazen omdat je niet loopt te
pronken. Laat hem heel rustig een beetje
openen. Als je gaat uitademen, ga je schouders
ontspannen. Laat ze langzaam zakken en breng
ze naar achteren.
Probeer je gewaar te worden van die
delen van je lichaam die in contact zijn met de
kussens of de stoel. Heb een gevoel van contact
met de grond. Als je op een stoel zit, controleer
of je voeten vlak op de grond staan. Voel dat
het gewicht van je lichaam gedragen wordt
door de grond en voel de stevigheid van het
lichaam.
Word je nu gewaar van de zolen van je
voeten en laat ze ontspannen en zacht worden.

Probeer je voor te stellen dat je gewaarzijn uit
de grond ophaalt en dat het zo je lichaam in
komt. Laat dit gewaarzijn langzaam naar boven
komen, door je voeten, door je enkels en
onderbenen. Je kunt je dit gewaarzijn
voorstellen als een soort licht, of als een gevoel
van warmte in je lichaam.
Ontspan de spieren in je onderbenen, laat
ze zachter en zwaarder worden. Merk elke
sensatie in het lichaamsdeel op waar je je
aandacht op richt, maar forceer niets. Als je
niet veel voelt is dat ook goed, merk
eenvoudigweg op wat er is.
Laat je aandacht naar boven komen, je
knieën in, en stel je een gevoel van ruimte in je
gewrichten voor. Breng je aandacht verder naar
boven, naar de grote spieren van je
bovenbenen. Laat het toe dat de spieren van het
bot vrijkomen door de zachte kracht van de
zwaartekracht.
Breid je aandacht uit naar je zitvlak,
bekken en genitaliën. Ervaar dat dit hele gebied
zich met zachte en warme aandacht vult. Als je
vastgehouden energie opmerkt, wat in je zitvlak
normaal is, laat je aandacht dit zachter maken.
Richt nu je aandacht op de onderkant van
je ruggengraat. Forceer je niet. We kunnen
aandacht niet forceren zonder gespannen te
worden. Als je afgedwaald bent, breng dan
rustig je gedachten terug. Vanaf hier gaan we
de vorm van onze ruggengraat door ons lichaam
naar boven volgen.
Houd in gedachten dat de ruggengraat in
ons lichaam zit en niet aan de oppervlakte van
de rug. Het is eigenlijk wel moeilijk om een
duidelijke zintuiglijke ervaring van de
ruggengraat te krijgen. Daarom hebben we onze
verbeeldingskracht nodig. Hiermee bedoel ik
niet dat we een gevoel of ervaring moeten gaan
maken die er niet is. Het is meer een soort
openheid voor een erg subtiel gevoel.
Volg de lichte kromming van je
ruggengraat door je lichaam heen naar boven,
door de onderrug, de middenrug en tussen je
schouders door naar boven totdat de
ruggengraat bij de onderkant van je schedel
uitkomt. Dit is behoorlijk hoog, ongeveer op
het niveau van de bovenkant van je oren.
Ook nu weer, kijk of je van dit punt
gewaar kunt zijn. Ontspan de spieren aan de
onderkant van je schedel. Beeld je in om de
spieren net zo te laten ontspannen alsof je een
vuist ontspant. Je hoofd zal niet omtuimelen als
je vergeet het overeind te houden. We zullen
www.de3juwelen.org
Het lichaam
zien dat het zichzelf goed in balans kan houden.
Beeld je in dat je je hoofd volkomen vrij kunt
bewegen en dat het in evenwicht is boven op je
ruggengraat. Misschien wil je je hoofd iets
bewegen om deze kwaliteit van gevoel te
ervaren.
Bepaal nu een gevoel van de bovenkant
van je ruggengraat en breng je aandacht terug
door de ruggengraat naar zijn basis. Probeer je
van zowel de onderkant als de bovenkant van je
ruggengraat gewaar te blijven. Beeld je in dat
deze twee gebieden gevuld zijn met licht, een
warm, zacht licht en dat deze twee lichtpunten
heel geleidelijk uit elkaar gaan, het is eigenlijk
meer een neiging als een eigenlijke beweging.
Eén lichtpunt wordt naar de grond getrokken en
het andere de lucht in. Probeer dit beeld, van
deze twee lichtpunten die heel langzaam uit
elkaar bewegen, een paar minuten vast te
houden, net zoals twee sterren die in de nacht
onmerkbaar van elkaar wegdrijven. Kijk of je
de twee spierbundels, die aan weerskanten van
je ruggengraat lopen, zachter kunt maken.
Beeld je in als deze spieren zachter worden dat
je ruggengraat zich verder ontspant en dat deze
twee lichtpunten verder uit elkaar gaan.
Laat je schouders iets meer ontspannen.
Breng je aandacht naar de bovenkant van je
arm en vervolgens langzaam naar je handen en
verzamel het in je handpalmen en in je vingers.
Gebruik de sensaties van je hand om een indruk
te krijgen van de vitaliteit van je lichaam.
Breng nu je aandacht naar je buik. Dit is
een ander gebied waar we vaak de
energiestroom vasthouden. Ga vervolgens
langzaam naar boven naar je borst. Voel de
beweging van je borst, hoe je borstkas zich
rustig opent om ruimte voor de ademhaling te
maken. Heb een gevoel dat de ademhaling de
borst opent.
Breng je aandacht naar boven naar je
keel en vervolgens naar je gezicht. Laat je
gezicht iets zachter worden en neem de tijd om
er de sensaties te voelen. Word je gewaar van
de vorm van je schedel en ontspan de huid
rondom je schedel. Breid je aandacht uit naar
de kruin van je hoofd. Kijk of je op dit punt
enige sensatie kunt voelen.
Word je gewaar van de aanraking van de
lucht tegen je gezicht. Voel hoe gevoelig je
gezicht is. Merk de temperatuur van de lucht op
en laat je gezicht door de aanraking met de
lucht zachter worden.
Probeer nu zonder enige inspanning het
15
Verander jezelf!
proces van de ademhaling op te merken. Als je
de lucht in je lichaam opzuigt, beeld je in dat de
lucht verzadigd is met gewaarzijn, net zoals een
zachte wolk van kleine waterdeeltjes. Als we zo
inademen nemen we ook gewaarzijn op.
Volg de ademhaling je lichaam in totdat
je je bewust wordt van de beweging van je buik
als je in- en uitademt. Laat je ademhaling rustig
en zacht zijn. Forceer het niet. Let op hoe je
buik beweegt zodat de ademhaling er kan zijn.
Laat de ademhaling je buik van binnenuit zacht
maken. Merk de beweging van je borst op, aan
de zijkanten van je lichaam en in je rug. Voel je
hele borstkas zachtjes met de adem bewegen.
Adem een gevoel van ruimte in. De
ruimte buiten je wordt ruimte in je. Verzamel
zachtjes je aandacht en breng dit naar het
gebied rond je hart. Terwijl je zit en ademt
wees je gewaar van elk gevoel in het gebied
rond je hart. Laat de adem ruimte creëren rond
je hart, ruimte voor hoe je je voelt, ruimte voor
je emoties.
Al ademend wees je gewaar van je
lichaam, je adem en je gevoelens. Laat de
gevoelens komen en gaan met een besef van
ruimte net zo als je de adem laat komen en
gaan. Blijf hier net zolang bij zolang je je
gemakkelijk voelt, eenvoudigweg met jezelf
zijn.
Voel weer de verbinding met de grond.
Sta jezelf toe gewaar te zijn van de ruimte
waarin je zit en van de geluiden erbuiten. Open
je ogen als je er klaar voor bent en beëindig zo
de meditatie.
Dit is zowel een lichaamsverkenning als een
ontspanningsoefening. Het is een uitstekende
voorbereiding voor meditatie. Hij kan ook op
16
zichzelf gebruikt worden om je te ontspannen
en rustig te maken. In deze oefening gebruiken
we onze verbeeldingskracht om ons te helpen
om in contact te komen met ons lichaam en met
onze gevoelens.
Soms zouden we eenvoudigweg eens
willen proberen om een golf van gewaarzijn
door het lichaam te laten gaan, vanaf de voeten
tot het hoofd en weer terug, zonder enig
concept te hoeven gebruiken, om pure sensaties
te ervaren. Dit kan erg effectief zijn als we
meer ervaring hebben met het gewaarzijn van
ons lichaam. Om er mee te beginnen, denk ik, is
het zinvoller je verbeeldingskracht te
gebruiken.
Probeer je voor te stellen dat je aandacht
een kleur heeft. Of vraag jezelf af hoe elk
lichaamsdeel aanvoelt en laat een vorm ervoor
opkomen. Gebruik de associatie-met-beelden-
methode zoals ik die eerder suggereerde. Het
kan heel leuk en erg interessant zijn om
verschillende lichaamsdelen met verschillende
soorten voorbeelden of soorten vormen in
verbinding te brengen, ook is het leuk om
dieren te gebruiken.
Als je wilt kun je andere manieren
bedenken om meer gewaar van jezelf in
meditatie te zijn. Wees niet bang om te
experimenteren. Om te beginnen doe dat wat
goed voelt. Let er op dat je je aandacht niet
forceert. Er kunnen gebieden in je lichaam zijn
waar je moeilijk van gewaar kunt zijn. Als een
gebied doods, saai of zwart aanvoelt, forceer je
niet om er gewaar van te zijn. Wees geduldig
en gebruik je gezonde verstand. Heb een
houding van zorg en vriendelijkheid bij dat wat
je ook tegenkomt.
2. Gewaarzijn van de ademhaling
Gewaarzijn
We gaan nu naar een van onze twee
meditatietechnieken kijken: het gewaarzijn van
de ademhaling. Eerst wil ik gaan kijken naar
gewaarzijn zelf en daarna gaan we verder met
het kijken naar de meditatie die ontwikkeld is
om deze kwaliteit in ons te cultiveren.
Waarschijnlijk is vissen in Engeland de
meest toegepaste methode om enige mate van
gewaarzijn te ontwikkelen. Het vissen is
duidelijk de meest populaire sport in Engeland.
Ik kan me als kind vele gelukkige uren
herinneren door aan de kant van het kanaal te
zitten en te wachten totdat de dobber onder
ging. Nu ik een boeddhist ben, wil ik eigenlijk
geen vissen meer vangen. Nu heb ik het
voorbeeld van de bekende Zen meester te
volgen die viste zonder haakje. Hoe je het ook
bekijkt, vissen is een goed voorbeeld voor
gewaarzijn. Iemand die vist, zit vaak voor
geruime tijd op een mooie en rustige plek met
een rustige en ontspannen geest, met een
duidelijk focus-object voor de geest, namelijk
de dobber die op het water drijft.
Ik weet zeker dat dit één van de redenen
is waarom vissen zo populair is. Het creëert de
noodzakelijke condities voor een erg
aangename ervaring die we gewaarzijn noemen.
Gewaarzijn ontstaat vrij gemakkelijk en
spontaan als we rustig en ontspannen zijn met
een duidelijk object waar de geest zich op kan
concentreren.
Het is daarom een natuurlijke staat die we soms
allemaal ervaren. Er is eigenlijk altijd wel een
element van gewaarzijn in onze ervaring tenzij
we in een bepaalde opgewonden staat zijn. Wat
we willen doen is het bewust cultiveren van
deze natuurlijke positieve kwaliteit van de
geest.
Denk voor een paar tellen aan iets waar
je erg van geniet en waar je alle tijd van de
wereld voor hebt. Wat is de kwaliteit van het
gevoel dat dit oproept? Het voelt waarschijnlijk
erg helder en ruim aan. Dit komt helemaal niet
www.de3juwelen.org
overeen met wat we denken wat concentratie is.
Het verschilt erg van de min of meer geforceerd
gerichte aandacht die we gebruiken om een
behoorlijk veeleisende en oninteressante
opdracht af te krijgen. Het heeft niet het
verkrampte en harde gevoel waar we
concentratie misschien mee associëren.
Gewaarzijn is een heldere en
verruimende geesteshouding. Soms wordt er
gezegd dat een geconcentreerde geest een
gelukkige geest is en dat deze gelukkig
geconcentreerde geest een ontspannen soort
concentratie heeft. Het is gewaarzijn.
Gewaarzijn bevat een sterk element van
interesse en plezier. Er is een gevoel van groter
en opener worden in plaats van beperkter
worden. Tegelijkertijd zit er ook iets van
helderheid en vastberadenheid in. De geest is
gebalanceerd, gericht en vol met creatieve
energie.
In meditatie ontwikkelen we deze staat
bewust zodat we het meer en meer in ons
dagelijkse leven kunnen gaan gebruiken. Je zou
kunnen zeggen dat dit gewaarzijn de natuurlijke
staat van de geest is. Daarmee is het de
geesteshouding vanuit we het effectiefst
kunnen handelen. Het is de mentale equivalent
van de fysieke elegantie van een kat. De geest
is ontspannen en flexibel, klaar om volledig en
op een positieve manier in actie te komen.
Als we rustig in meditatie zitten wordt
ons gewaarzijn zowel door onze zithouding als
door onze geest gedragen, zoals we in het
vorige hoofdstuk zagen. Als we met meditatie
deze kwaliteit van onze geest gaan oefenen
zullen we dit meer en meer in de rest van ons
leven gaan ervaren.
We zouden zelfs kunnen ervaren dat
taken die we voorheen met tegenzin en zonder
gewaarzijn uitvoerden plezierig worden.
Het is een beetje een cliché in
boeddhistische kringen geworden om over ‘de
afwas met aandacht doen’ te praten. De afwas
doen is een soort archetypische gewaarzijns-
oefening voor mensen uit het Westen geworden
17
Verander jezelf!
net zoals het stampen van rijst het voor Japanse
Zen monniken is. Er zit echter een belangrijk
aspect in en dat is dat activiteiten waar we vaak
negatief over denken ideale condities scheppen
voor het ontwikkelen van positieve
geesteshoudingen.
Dit brengt ons terug naar het denkbeeld
van een zichzelf in stand houdende cyclus van
geesteshoudingen die of positief of negatief
kunnen zijn. Dit is de aard van
‘conditionaliteit’, de waarheid die in de kern
van het boeddhistische denken staat. Het is een
eenvoudig concept met vergaande implicaties.
Met betrekking tot onze geesteshoudingen
werkt het als volgt: bij wat we voelen, schept
onze geesteshouding de voorwaarden die
bepalen wat we doen en hoe we het doen, wat
we denken, wat we zeggen en wat we
lichamelijk doen. Gelijktijdig geldt dat wat we
doen en hoe we het doen dat dit een effect op
onze geesteshouding heeft. Zo worden de
voorwaarden geschapen voor wat we voelen en
hoe we denken. Dit is hoe we leven. Door het
ontwikkelen van gewaarzijn kunnen we in deze
cyclus inbreken. Zo gaan we die negatieve
cyclus in een positieve cyclus veranderen. In
het boeddhisme is dit het hoofddoel voor het
ontwikkelen van gewaarzijn.
Een manier om een gevoel voor de
kwaliteit van gewaarzijn te krijgen is om op je
favoriete plek te gaan zitten, een muziekje op te
zetten waar je echt van houdt en jezelf eraan
over te geven. (Ik weet niet of dit ook werkt als
je een heavy metal-fan bent maar ik hoop dat je
begrijpt waar ik naar toe wil). Gewaarzijn is de
kwaliteit van de geest die we ervaren als we
volledig in iets opgaan, in het bijzonder als we
iets moois ervaren. Het is ook nauw verbonden
met de creatieve dimensie van de geest.
Helaas ervaren velen van ons zulke
heldere en verruimende geesteshoudingen erg
zeldzaam. Ik heb mensen ontmoet die terug
moeten gaan naar hun kindertijd om een gevoel
te krijgen van wat ik met gewaarzijn bedoel.
Zoveel van ons leven wordt in beslag genomen
door dingen waar we niet echt van genieten,
dingen waarvan we denken dat we ze moeten
doen of zouden moeten doen.
Zelfs als we in onze vrije tijd in een café of in
een club zitten, denken we dat we het naar onze
zin hebben. Ook dan vragen we ons af wat er
met ons aan de hand is waarom we daar zijn.
We zijn wanhopig op zoek om van onze vrije
tijd te genieten, maar we weten niet hoe. Het
18
ontwikkelen van gewaarzijn is de basis voor
een gelukkiger leven, een leven dat betekenis
heeft en dat waardevol is. Zonder deze kwaliteit
is een geforceerde blijheid het beste wat we
kunnen ervaren, een soort van: “lach - je wordt
verondersteld plezier te hebben” benadering
van je leven.
Ik heb benadrukt dat gewaarzijn een
natuurlijke kwaliteit van de menselijke geest is.
Het is echter nog steeds noodzakelijk om dit
actief te ontwikkelen omdat zoveel in ons leven
ons er van weg trekt. Het komt op mij over dat
televisie een symbool is van het moderne leven.
De gemiddelde Amerikaanse televisie staat
zeven uur per dag aan. We leven in een cultuur
van een aanhoudende stroom van informatie
waar we eigenlijk geen interesse in hebben.
Zelfs als we denken dat we het buiten de deur
kunnen houden, moeten we toch veel energie
gebruiken om te proberen ons voor al dit soort
informatie af te sluiten. Toch sijpelt het door
onze afscherming heen. Voor de meesten van
ons is het van wezenlijk belang hier niet aan
mee te doen en heel bewust om de
tegenovergestelde kwaliteit van de geest te
gaan ontwikkelen.
We kunnen echter ook, als we gestresst
zijn of zorgen hebben, ervaren dat het niet
mogelijk is deze geestestoestand te ervaren
zelfs niet onder ideale omstandigheden. Een
vriendin van me kwam een tijdje geleden terug
van een uitstapje naar de woestijn. Het was een
natte lente en de woestijn stond in bloei.
Iedereen die dit gezien heeft, weet dat dit een
adembenemend gezicht is. Ze wist dat het een
adembenemend gezicht was maar de
schoonheid raakte haar niet.
Ze kwam met het besef terug dat ze iets aan
haar leven moest gaan veranderen omdat ze het
vermogen aan het verliezen was om haar
omgeving te waarderen.
Gewaarzijn is dit vermogen. Het is niet
een kille en ongevoelige oplettendheid voor
dingen hebben maar een warme erkenning. Als
je naar sommige schilderijen kijkt van de pre-
Rafaël school van de negentiende eeuw zie je
deze grote aandacht voor details samengaan
met een levendig onderwerp bruisend van kleur
en energie. Als we ons een geestestoestand
kunnen verbeelden die tot zo’n aandacht in
staat is in en waardering voor zijn onderwerp is
het dat waar we op uit zijn.
Tenzij we zo gelukkig zijn om het meeste
van onze tijd datgene te doen wat we echt

belangrijk vinden, is het heel goed mogelijk dat
deze kwaliteit van gewaarzijn een beetje
vertroebeld is. Het heeft oefening en voeding
nodig. De beste manier om dit te doen is
gewaar te worden van de ademhaling.
In eerste instantie lijkt dit ver weg van de
bloeiende woestijn en de verwondering van de
kunst. De adem komt nu niet echt interessant of
mooi over. Er zijn echter veel redenen waarom
onze eigen adem een goed uitgangspunt is in
het proces van het weer ontwaken van deze
prachtige kwaliteit van gewaarzijn. Het is waar
dat gewaarzijn reageert naar dat wat er in de
wereld is door bemiddeling van de zintuigen
maar de bron ervoor wordt niet door de
zintuigen ontdekt. Gewaarzijn staat ons toe
waardering te hebben voor, te genieten van en
een echte interesse te hebben voor dingen.
Hoewel het gevoed wordt door deze
vreugdevolle dingen wordt het er niet door
gemaakt.
We hebben vast wel eens gehoord van de
grote Zen schilders die met één snelle
penseelstreek alle delicate, rekbare gratie van
een grasspriet kunnen weergeven. Het verhaal
gaat dat deze schilders uren besteden aan alleen
maar kijken, door zich meer en meer van hun
voorwerp bewust te worden en zelfs met hun
voorwerp één worden. Alleen als ze zich intens
gewaar waren van hun voorwerp konden ze
snel en zonder enige inspanning de schildering
maken. Vaak zijn deze penseelschilderingen
extreem eenvoudig - letterlijk één of twee
streken.
Dezelfde kwaliteit kan ook gevonden
worden in goede Zen poëzie. (Er is veel slechte
Zen poëzie verspreid die de vorm imiteert maar
die de niet imiteerbare bezieling mist). Bijna
altijd gaat het om een eenvoudig onderwerp. Er
is een gevoel van directheid. Het ziet ernaar uit
dat niet zozeer een beeld of een concept maar
meer een directe ervaring van het voorwerp of
de gebeurtenis overgebracht wordt. Japan heeft
een traditie van ‘dood gedichten’, gedichten die
kort voor de dood geschreven worden. Hier is
het doods-gedicht van de Haiku dichter Kaisho
die in 1914 op 72-jarige leeftijd stierf.
Avond kersenbloesems;
Ik stop de inktsteen terug in mijn kimono
Deze ene laatste keer.
In Japan wordt door de dichter traditioneel veel
zorg besteed aan de bereiding van de inkt. Deel
www.de3juwelen.org
Gewaarzijn van de ademhaling
van de schoonheid van een gedicht komt door
de penseelstreken die de tekens vormen.
Hierdoor is de dichtheid van de inkt, gemaakt
van een inktsteen, erg belangrijk. Kaisho weet
dat hij geen gedicht meer zal schrijven. Daarom
doet hij de inktsteen in zijn houder en
vervolgens in de plooi van zijn kimono. De
essentie van gewaarzijn ligt in dit vermogen
van directe ervaring. Zoals de Amerikaanse
dichter Wallace Stevens het zegt: “niet ideeën
over het voorwerp maar het voorwerp zelf”.
Gewaarzijn van de
ademhaling
De adem is een deel van ons en tegelijkertijd
iets om direct te ervaren. Het is erg eenvoudig
maar tegelijkertijd kan onze ervaring er
ongelofelijk vervullend en rijk door zijn. Het
kan een directe ervaring worden van leven wat
in en uit ons vloeit. Dit gewaarzijn van onszelf
is het beste fundament voor een groter
gewaarzijn van alles wat om ons heen is.
Het gewaarzijn van de ademhaling vormt
de hoeksteen van alle meditatie-oefeningen.
Andere meer exotische meditaties zijn
krachtige oefeningen op een eigen niveau.
Denk bijvoorbeeld aan de visualisatie van
archetypische figuren die spirituele waarden
van de Tibetaanse traditie belichamen. Zonder
een stevig fundament in fundamenteel
gewaarzijn, zijn ze niets meer dan aangename
afleidingen.
Als we ons zelf echt willen gaan
veranderen dienen we ons eerst gewaar te zijn
waarmee we beginnen - wat we nu zijn. Dit
gewaarzijn wordt uitstekend ontwikkeld door
het beoefenen van gewaarzijn. Alle
meditatievormen hebben een stevig element
van gewaarzijn nodig, anders worden we snel
afgeleid. Zonder gewaarzijn kunnen we best
een aangename geestestoestand krijgen. Dat
kunnen we niet echt mediteren noemen.
Ik houd van het gewaarzijn van de
ademhaling. Na vele jaren van regelmatig
mediteren is het nog steeds de meditatie waar ik
het meest van geniet. Het heeft een eenvoud en
gerichtheid die ik nog niet in een andere
meditatie gevonden heb. Het enige wat we
moeten doen is gewaar te zijn van onze eigen
adem. Niets kan eenvoudiger zijn. Toch is het
een meditatie die levenslang meegaat, die door
19
Verander jezelf!
de jaren rijker en rijker wordt en die op een
directe manier bijdraagt aan de rest van ons
leven.
Voordat we echt aan de meditatie gaan
beginnen, wil ik nog iets meer zeggen over de
ademhaling. De ademhaling is misschien wel
de meest constante factor in ons leven. De
adem begon toen we geboren werden en zal
stoppen als we sterven. Ik zie de adem als een
soort rode draad door mijn leven. Het lijkt alsof
de adem het ene moment aan het andere
verbindt. De ademhaling hebben we
gemeenschappeli j k met a lle hogere
levensvormen. Het is in zekere zin het leven
zelf en ik voel dat mijn ademhaling mij met
iedereen die leeft verbindt. Als ik soms gewaar
ben van mijn ademhaling voel ik dat ik gewaar
ben dat de hele wereld ademt, dan is het net
alsof de aarde zelf ademt. Voor mij heeft de
ademhaling een wonderbaarlijke rijkdom. Het
is zowel een symbool van leven als van het
leven zelf.
De adem heeft ook een eigenschap die
erg bruikbaar is als we de wens hebben meer
gewaar van onszelf te willen worden. Het kan
ons ook in verbinding brengen met onze
emoties. De adem spiegelt onze emotionele
staat. Hoe we zijn heeft een effect op de adem.
Door eenvoudigweg gewaar te zijn van de
adem worden we ons ook meer bewust van ons
lichaam en van onze emoties. Dit is een erg
belangrijk aspect van het beoefenen van
gewaarzijn: gewaarzijn van het lichaam en van
de emoties. Door bij de ademhaling te blijven
zullen we ook ervaren dat we met grotere
helderheid veel oplettender worden wat het is
waar we de hele tijd over denken.
Genoeg voor dit moment over de
voordelen van de adem. Laten we naar de
structuur van de meditatie gaan kijken.
Als je in een goede meditatiehouding zit
en rustig je aandacht op je adem richt en als je
weer je aandacht op de adem richt als je
afgeleid bent, ben je de meditatie van
gewaarzijn van de ademhaling aan het
beoefenen. Zo eenvoudig is het. Ook al is het in
theorie erg gemakkelijk om te doen toch kan
het in de praktijk best moeilijk zijn. Daarom is
de meditatie zo gestructureerd dat je
gemakkelijk van gemakkelijkere fases van
gewaarzijn geleid wordt naar meer uitdagende
fases van gewaarzijn. De meditatie heeft vier
verschillende fases die ik kort zal beschrijven
voordat ik in detail uitvoerig een geleide
20
meditatie zal behandelen.
De meditatie dient voorafgegaan te
worden door de tijd te nemen om in een goede
meditatiehouding te gaan zitten en om gewaar
te worden van het lichaam. Dit kan bereikt
worden met een korte lichaamsmeditatie zoals
in het vorige hoofdstuk beschreven is. Om te
beginnen, houd de meditatie, inclusief de
voorbereiding, redelijk kort, ongeveer 15 tot 20
minuten. Neem voor de 4 fases een gelijke tijd.
Het is veel beter om een kortere tijd te
mediteren waar je van geniet dan proberen
langer te mediteren en ongemakkelijk en
afgeleid te worden. Dan lijkt het alsof
mediteren hard werken is. Meer ervaren
mediteerders vinden 40 tot 50 minuten vaak een
mooie tijd. Voor de meeste beginners is dat te
lang. Als je van het mediteren geniet, zul je
ervaren dat je vanzelf langer gaat mediteren als
je lichaam gewend is aan de zithouding en dat
je gemakkelijker dieper in meditatie komt.
Zodra je lekker zit en je weet hoe je je
voelt door je gewaar te zijn van je lichaam,
breng dan je aandacht naar de adem. Het is
belangrijk om je te realiseren dat deze meditatie
geen ademhalingsoefening is. We gaan niet
proberen ‘spiritueel’ te ademen of om een soort
yoga- oefening te doen. We laten onze
ademhaling zo natuurlijk mogelijk gaan. Als je
merkt dat je ademhaling veranderd dan is dat
oké, het is een levend iets, maar ga het niet
bewust sneller of langzamer maken en blijf er
bij.
Eerste fase
Aan het einde van de uitademing tel: ‘één’; na
de volgende uitademing tel: ‘twee’; na de
volgende: ‘drie’ enz.. Ga door met het stil tellen
na de uitademing totdat je bij tien gekomen
bent. Begin dan weer bij één te tellen en ga zo
verder. Let zowel in deze als in de volgende
fase er op dat het niet de bedoeling is dat je
gewaar bent van het tellen en van de cijfers
maar dat je gewaar bent van de adem. Het
tellen helpt je te onderkennen wanneer je
afgeleid bent hetgeen in het begin best vaak kan
zijn.
Tweede fase
Deze verschilt alleen van de eerste fase dat je
het moment - of doe alsof het verandert -
waarop je telt verandert. Je telt nog steeds
tussen de uitademing en de volgende inademing
maar nu tel je net vóór de inademing. Je

anticipeert dus op de volgende ademhaling in
plaats van de adem te markeren die je al
genomen had. Ook al heb je misschien de
indruk dat je min of meer op dezelfde plek telt
toch voelt deze fase heel anders dan de eerste
fase.
De derde fase
Stop nu met tellen en wees je zoveel mogelijk
gewaar van de sensaties van het hele
ademhalingsproces.
Vierde fase
Richt je op het punt waar je voor het eerst de
lucht voelt als je inademt. Voor de meeste
mensen is dit net binnen in je neus
(aangenomen dat je door je neus in- en
uitademt wat het beste is tenzij er een goede
reden is, zoals een zware verkoudheid, die dit
niet mogelijk maakt). Normaal is dit een erg
subtiel gevoel. Je hoeft er niet zoveel moeite
mee te hebben om er gewaar van te zijn omdat
je je aandacht in de eerste drie fases al verdiept
hebt. Als de derde fase gelijk is aan het kijken
naar het breken van de golven van de oceaan op
de kust dan is de vierde fase gelijk aan het
kijken naar het breken van de golven op een
rots.
Deze sensatie komt en gaat op een
natuurlijke manier. De uitgaande luchtstroom
zou wel eens veel subtieler kunnen zijn dan de
binnenkomende luchtstroom omdat de
luchtstroom nu dezelfde temperatuur heeft als
het lichaam. De sensaties zullen toenemen en
afnemen maar probeer je aandacht op hetzelfde
punt te houden. Tenzij je erg geconcentreerd
wordt, zul je je nog steeds gewaar zijn van het
belangrijkste deel van de adem. Ik heb de
neiging om tegen de studenten te zeggen dat het
meer een zaak is van nadruk leggen op, of het
meest van je aandacht op deze plek dan dat je
probeert het ruimer gewaarzijn van de adem
buiten te sluiten.
Tot zover over de structuur van de meditatie.
Nu volgt er een voorbeeld van een geleide
meditatie die ik gebruik als ik aan studenten les
geef. Net zoals met de lichaamsmeditatie: lees
de beschrijving een paar keer door en probeer
het eens. Of vraag een vriend het voor te lezen
als je het doet. Zorg er voor dat je niet gestoord
wordt en vind een stille plek. Vijftien tot
twintig minuten is een goede tijd om mee te
beginnen. Laat de vier fases even lang duren.
www.de3juwelen.org
Gewaarzijn van de ademhaling
Het gewaarzijn van de
ademhaling: een geleide
meditatie
Zorg dat je comfortabel in je meditatiehouding
zit en neem je tijd. Zorg dat je rechtop zit, je
zithoogte goed is en dat het gewicht van je
bovenlichaam niet op je benen rust. Zorg dat je
handen ondersteund zijn. Controleer of je
hoofd stevig en ontspannen gebalanceerd op je
nek aanvoelt.
Haal een paar keer diep adem en laat je
lichaam zich ontspannen. Voel hoe je
schouders ontspannen en je gezicht zachter
wordt. Probeer de dingen van die dag los te
laten en kom in het hier en nu.
Ervaar het contact van je lichaam met de
vloer. Beeld je in dat je je hele gewicht aan de
grond geeft, laat de grond jou dragen. Probeer
een gevoel te hebben dat het gewicht van je
torso direct door je bekken in de grond zakt.
Verbeeld je dat hoe meer je het volledige
gewicht van je lichaam compleet loslaat hoe
lichter je lichaam aanvoelt zodat energie
gemakkelijker in je lichaam kan komen. Nu is
er een gevoel dat het gewicht van je lichaam
door de grond gedragen wordt en tegelijkertijd
kun je de subtiele energie in je lichaam voelen
opkomen. Dan voel je de tegenovergestelde en
complimenterende beweging van gewicht en
energie in je lichaam.
Laat je lichaam wennen aan de
zithouding, laat je schouders zich ontspannen,
controleer je buik en zitvlak en kijk of je ergens
energie vasthoudt ..... ontspan je gezicht. Ervaar
het gevoel dat je lichaam rustig wordt .... van
de ruimte je lichaam inneemt .......... en van de
ruimte om je lichaam.
Ga nu zonder enige speciale inspanning
aandacht aan je ademhaling geven. We hoeven
het niet te grijpen - het gaat nergens naar toe.
Het is er altijd en het wacht geduldig op ons
totdat we het aandacht geven. Ga er nu
aandacht aan geven.
Volg het je lichaam in naar de ruimte
binnen je lichaam. Merk op hoe je lichaam
reageert op met name: de ademhaling, de
beweging in je buik en de rustige uitzetting en
inkrimpen van je borstkas.
Als je zo met de adem zit, die komt en
gaat, wees je er van bewust hoe je je voelt. Laat
de adem je op een eenvoudige directe manier in
contact brengen met jezelf, met je gevoelens,
21
Verander jezelf!
van dit moment. Wat is de kwaliteit van jezelf:
licht of donker, blij, verdrietig, duf of
opgewonden? Ervaar zo een algemeen gevoel
van jezelf, van je basis-emotionele staat. Erken
je gevoelens.
Kom terug naar de adem, hij komt en
gaat. Er is genoeg ruimte voor je gevoelens in
de adem. Sta ze toe, net zoals de adem, dat ze
komen en gaan.
Begin nu de ademhaling te tellen, tel aan
het einde van elke uitademing, markeer zo de
ademhaling. Tel in jezelf en maak het tellen net
sterk genoeg zodat je bij de ademhaling kunt
blijven. Als je de tel kwijt raakt, begin dan
weer bij één te tellen. Het maakt niet uit. De
ademhaling is er nog steeds en wacht op jouw
oplettendheid. Zit op deze manier met de
ademhaling voor een paar minuten.
Nu gaan we een kleine verandering
aanbrengen. De ademhaling blijft hetzelfde, hij
komt en gaat, maar nu gaan we aan het begin
van de inademing tellen, net voordat we gaan
inademen. We lopen vooruit op de ademhaling
voor dat moment. Tel: ’één’ - adem in, adem
uit; tel: ‘twee’ - adem in, adem uit..... Houd de
ademhaling ongedwongen, volg het alleen.
Houd je lichaam ontspannen, je gezicht
zacht.... Forceer je niet de ademhaling te
volgen. Kom terug naar de ademhaling als je
gedachten afdwalen..... gebruik het tellen om je
te helpen je gedachten in de gaten te houden.
Als je de tel kwijtraakt, begin weer bij één te
tellen. Het is niet belangrijk waarom het
gebeurde, begin opnieuw te tellen. Je telt in
groepen van 10 en volgt de ademhaling voor
een paar minuten.
Laat nu het tellen in de ademhaling
overgaan, laat het gaan. Je bent hier nu met de
ademhaling. Er is niets anders in de hele wereld
wat je nu moet doen. Volg eenvoudigweg de
ademhaling. Het maakt niet uit of je het kwijt
raakt - het is er altijd en wacht op jou totdat je
ernaar terugkomt. Net als het kijken naar de
golven van de grote oceaan op de kust, ze
komen en gaan. Voel hoe de ademhaling over
je heen spoelt en weer terug trekt. Voel de
gehele ademhaling, hoe elke ademhaling de
volgende wordt, het grote getijde van je
ademhaling binnenin je. Voel het in je lichaam,
hoe het je lichaam vult, hoe het leven en
energie aan het lichaam geeft. Volg je
ademhaling voor een paar minuten.
Ga nu, terwijl je de hele ademhaling
ervaart, de eerste sensatie opmerken die je
22
ervaart als je inademt, waar de ademhaling het
eerste tegen je lichaam ‘botst’. Richt je nu op
een subtiele sensatie in je neus of achter in je
keel, waar je ook voor het eerst de adem voelt
als het je lichaam inkomt.
Houd je gezicht ontspannen. Breng meer
en meer van je aandacht naar dat punt en ga
meer en meer details van je ademhaling
opmerken. Het is een voortdurend
veranderende sensatie, we kunnen het niet
vastpinnen. Als je het probeert vast te houden
raak je het kwijt. Ervaar het, waardeer het en
laat het gaan. Forceer je aandacht niet maar
richt je op een gevoel van genieten van de
sensaties als ze met de ademhaling komen en
gaan. Besteed een paar minuten om te genieten
van deze sensatie.
Ga nu weer terug naar de hele
ademhaling. Wees je gewaar van je lichaam,
wees je gewaar van de grond onder je. Word je
langzaam gewaar van de kamer om je heen en
van elk geluid binnen of buiten de kamer. Krijg
een gevoel voor de wereld buiten je en in je
eigen tijd sta jezelf toe om je ogen open te doen
en je lichaam te bewegen.
Een nieuwe wereld
Het regelmatig beoefenen van het gewaarzijn
van de ademhaling introduceert een toenemend
gevoel van ruimte in ons leven. We gaan
ervaren dat onze geest minder druk aanvoelt.
Hoe minder druk onze geest is des te dichter
zijn we bij de waarheid. Hoe meer onze geest
actief is met interne kletspraat, zorgen of
fantasieën, des te minder zijn we ons bewust
van wat er eigenlijk aan de hand is, zowel in
ons als buiten ons in de wereld om ons heen.
Op een meditatieretraite hebben mensen
vaak de ervaring, als ze de meditatie ruimte uit
lopen, dat ze een geheel nieuwe wereld
binnengaan. Alles ziet er ineens zo levendig en
helder uit. Omdat het gewoontegetrouwe
geklets van onze geest is gestopt, of op z’n
minst flink verminderd is, heb je veel meer
aandacht voor de schoonheid van de wereld om
je heen. In zekere zin is de wereld hetzelfde als
ervoor - het spiegelt je mentale staat, zoals het
altijd al gebeurt. Maar als jij je geest verandert,
verandert de wereld ook.
Gewaarzijn kan dus een nieuwe dimensie
geven aan alles wat we doen. Een van de meest
zegenrijke ervaringen uit mijn leven had ik op

retraite waar we veel op gewaarzijn
mediteerden. Ik kwam uit de meditatie ruimte
en ging mijn slaapzak ophalen die
opengescheurd was. Vervolgens ging ik in de
zon op een paar treden van een stenentrap zitten
die aan de buitenkant van een oude schuur naar
boven gingen. Deze oude schuur was onze
meditatieruimte. Daar zat ik zo mijn slaapzak te
repareren. Ik kan niet zo goed met naald en
draad omgaan maar ik zat daar zo voorzichtig
mogelijk mijn slaapzak te repareren en ik was
in een gevoel van zegenrijkheid. Normaal
gesproken zou ik geïrriteerd zijn geweest als
mijn slaapzak kapot gegaan zou zijn. Ik zou
gefrustreerd geweest zijn omdat ik zo slecht
met naald en draad om kan gaan. Maar nee. Ik
zat daar in de zon in het prachtige landschap
van Wales en zorgde ervoor om zo goed als ik
kon mijn slaapzak te repareren. Het was één
van de hoogtepunten uit mijn leven.
Gewaarzijn opent een nieuwe wereld.
Zelfs in een stad onthult het de schoonheid om
ons heen. In plaats van alleen maar dezelfde
oude saaie feiten te zien waarderen we de
waardevolle en unieke realiteit die overal te
vinden is. We kijken met nieuwe ogen, we
voelen, tasten, proeven - ruiken zelfs - op een
nieuwe manier. De wereld is voor ons
vernieuwd. We nemen de dingen niet meer als
vanzelfsprekend aan, dat we ‘weten’ hoe de
dingen zijn en hoe andere mensen zijn. We zien
ze op de manier zoals ze echt zijn, als
onkenbaar en daarom echt. We beginnen te
horen wat mensen echt tegen ons zeggen in
plaats van wat we verwachten of wat we willen
horen. We merken de essentie van de dingen
op. Er is een gedicht waar ik erg van houd:
’Rustig Leven’ van Reed Whittemore wat
volgens mij deze bijna magische kwaliteit van
de geest tot uitdrukking brengt.....
Ik moet uitleggen waarom het is dat ik ‘s
nachts, in mijn eigen huis,
zelfs terwijl er niemand slaapt, dat ik
voel dat ik moet fluisteren.
Thoreau en Wordworth zouden het een
devotionele handeling noemen,
denk ik; anderen zouden het angst
noemen; het is waarschijnlijk
iets van allebei. Er zijn in mijn
woonkamer zaken waar ik me niet graag
mee bemoei
op de late avond.
www.de3juwelen.org
Gewaarzijn van de ademhaling
Ik prefereer om rustig op de bank te
zitten, te kijken
naar alle levenloze dingen van mijn
leven overdag -
de meubels en de gordijnen, de
afbeeldingen en boeken -
komen tot leven,
Niet zoals in de kinderlijke fantasie, dat
de stoelen aan het dansen zijn
en Disney pronkend in de coulissen staat,
maar met waardigheid,
de grote oude schommelstoel die voorzit
over een stille
en deftige bijeenkomst van al mijn vaklui
van Picasso en andere waardigheden die
mijn muren opluisteren
tot het voetenbankje van de lokale
timmerman aan mijn pantoffels dragende
voeten.
Ik vind deze voorvallen
opmerkelijk door hun helderheid en
intelligentie en ik wens dat ik hoe dan
ook
in daglicht de elegantie, zeg, van een
deurknop kan brengen
maar altijd beëindigt de bijeenkomst,
iedereen daar
krimpt van de tuimelende onstuimigheid
van het leven,
een kuch, een krakende trap.
De wereld bestaat natuurlijk niet alleen uit
schoonheid en vriendelijkheid. Het is ook vol
van tuimelende onstuimigheid en we moeten
allemaal worstelen om de wereld met
helderheid en intelligentie te zien. Als we meer
gewaar worden, worden we ons ook gewaar van
het lijden om ons heen. Hiermee bedoel ik niet
de afschuwelijke dingen die in ‘andere’ landen
gebeuren maar ook het dagelijkse ongelukkig
zijn van zoveel mensen.
Ik heb vaak in de Londense ondergrondse
naar mensen om me heen zitten kijken als ik ‘s-
avonds terugkwam van de meditatie les. De
meeste van hen komen behoorlijk platgewalst
op me over, platgewalst door het leven. Slechts
weinigen zien de mogelijkheid om enige vorm
van menselijk contact te maken door iemand
anders ronduit in de ogen te kijken. Een goede
vriend vertelde me van een keer toen hij van
zijn eerste retraite terugkwam en in een bus zat.
Hij was ervan overtuigd dat er een vreselijke
ramp gebeurd moest zijn toen hij op retraite
23
Verander jezelf!
was omdat de mensen in die bus op hem
overkwamen alsof ze in shock waren. Het
duurde enige tijd voordat hij zich realiseerde
dat er niets gebeurd was, dat het normale
buspassagiers waren.
Mediteren maakt ons een beetje meer
open voor dit niveau van lijden van alledag.
Kozen we er vroeger voor om de ellende in de
gezichten van anderen niet te zien, nu zien we
het wel. Daarom is het belangrijk dat we naast
24
het ontwikkelen van gewaarzijn ook een
positieve kijk op het leven gaan ontwikkelen,
die ons sterk genoeg maakt om het echte lijden
van de hele wereld te kunnen zien zonder
erdoor overweldigd te worden. Het is
belangrijk dat we op een realistische en
creatieve manier op onze omgeving reageren.
De metta bhavana helpt ons daar mee.
3. Liefdevolle Vriendelijkheid
De metta bhavana
De metta bhavana wordt soms de ontwikkeling
van universele liefdevolle vriendelijkheid
genoemd. Het is één van een set van 4
meditaties die bekend staan als de brahma-
vihara’s wat zoiets als “verblijfplaats van de
goden” betekent. We kunnen daarom zeggen
dat het beoefenen van deze meditatie en zijn
drie vergezellende meditaties (waarover ik later
meer zal zeggen) ontwikkeld zijn om ons in
dezelfde geestestoestand als de goden te
brengen.
Ik moet er bij opmerken dat het
boeddhistische concept van goden behoorlijk
verschilt van het beeld dat wij waarschijnlijk
van goden hebben. Om te beginnen zijn ze met
vrij veel meer. Verder is het god-zijn geen
blijvende conditie. Volgens de traditionele
boeddhistische leringen kan een menselijk
wezen een god worden door in de wereld van
de goden herboren te worden. Dit gebeurt als
zij bijzonder goed zijn geweest. Maar zij
blijven niet voor eeuwig een god. Op een
gegeven moment worden ze in één van de vele
andere werelden herboren.
Het doel van de brahma vihara’s-
meditatie is dat zij ons helpt bij het ervaren van
positieve en prettige geestestoestanden die
gelijk zijn aan de geesteshouding van de goden.
De metta bhavana is het fundament van deze
set meditaties. De anderen gaan over de
ontwikkeling van mededogen, meevoelende
vreugde en gelijkmoedigheid. Ze zijn, in zekere
zin, aspecten van deze fundamentele meditatie.
De metta bhavana is eigenlijklijk de meest
belangrijke van de vier en deze meditatie is het
uitgangspunt om mee te beginnen.
Op het eerste gezicht kan de metta
bhavana er heel anders uitzien dan het
gewaarzijn van de ademhaling, maar de twee
complementeren elkaar erg goed. Zelfs als we
de ene meditatie boven de andere prefereren,
wat de meeste mensen doen, verrijkt het
www.de3juwelen.org
beoefenen van de ene meditatie onze ervaring
van de andere. Uiteindelijk gaan ze allebei over
het ontwikkelen van gewaarzijn. Laten we eens
gaan kijken of we grip kunnen krijgen op de
betekenis van het woord metta en daarna gaan
we naar de structuur van de meditatie zelf
kijken.
Het Pali woord metta wordt vaak
vertaald door ‘universele liefdevolle
vriendelijkheid’. Soms wordt het eenvoudig als
‘vriendelijkheid’ of minder vaak als ‘liefde’
weergegeven. Ik houd erg van de minst
algemene weergave - ‘liefde’. Het heeft als
schaduwzijde dat het meestal betrekking heeft
op romantische of seksuele gevoelens die
weinigen van ons in onze cultuur bewust
hoeven te ontwikkelen. Maar ondanks deze
bijbetekenissen heeft het voor mij een bepaalde
directheid en kracht waardoor het mij weer een
geschikte weergave van het woord lijkt.
Bhavana is een ander Pali woord en het
betekent ‘cultiveren’ of ‘ontwikkelen’. Deze
meditatie gaat dus over het ontwikkelen van
metta. De gedachte dat we bepaalde emoties
kunnen ontwikkelen en anderen niet gaat in de
westerse samenleving tegen de draad in. Ik heb
de indruk dat de meesten van ons denken dat
we min of meer aan de fundamentele patronen
vastzitten van hoe we op onze emoties
reageren. Tevens denken we dat we misschien
de uitdrukking van onze gevoelens door
discipline of door een sterk karakter kunnen
beheersen. Het boeddhisme denkt hier anders
over. De boeddhistische visie is dat onze
fundamentele emotionele houdingen heel diep
zitten maar dat het binnen ons aller bereik is
om te veranderen, als we weten hoe. We
moeten ons alleen maar consequent inspannen.
Deze meditatie gaat dus over het
ontwikkelen van positieve emoties. Het gaat
ook verder. Het gaat over het opzetten van een
fundamentele positieve houding in ons, naar
ons en naar anderen toe. Terwijl we ons vaak
bewust zijn dat onze stemmingen van dag tot
dag kunnen wisselen, of zelfs van uur tot uur,
25
Verander jezelf!
toch kunnen we ook een soort achtergrond-
emotionaliteit bespeuren. We hebben allemaal
onze ups en downs maar het is duidelijk dat
mensen er, met deze onvermijdelijke
fluctuaties, op verschillende manieren mee
omgaan.
De metta bhavana geeft aan ons leven
een positief emotioneel fundament of
achtergrond. Om te beginnen is het beoefenen
van deze meditatie grotendeels een soort
investering in ons emotionele leven. Het is een
toepassing van verhoogd gewaarzijn, of
gewaarzijn, een gevoel van helderheid voor
onze emoties. Het is niet een zaak om ze te
beheersen. Het is een langzaam proces om ons
te leren kennen, leren te erkennen wie we echt
zijn om vervolgens de meer ruimere en
warmere aspecten van ons aan te moedigen.
Ik kan het me nog goed herinneren toen
ik deze meditatie voor het eerst uitgelegd kreeg.
Het was op mijn eerste meditatieretraite. In die
tijd werkte ik als psychiatrisch sociaal werker
en had ik de neiging de wereld in
psychologische begrippen te zien. Dat
betekende dat ik de opvatting aanhing dat we
alleen onze fundamentele emotionele patronen
door lange en uitputtende therapeutische
tussenkomst konden veranderen. Zelfs dan nog
is het meer een zaak om je aan deze
fundamentele emotionele patronen te leren
aanpassen dan ze fundamenteel te wijzigen.
T o e n d e l e r a a r d e me di ta ti e
geïntroduceerd had, wat hij op een eenvoudige
en recht door zee manier deed, dacht ik: “nee,
dit kan niet werken”. Maar ik had ook een
opwindend gevoel van: “stel je voor dat het
werkt”. Kunnen boeddhisten het 2500 jaar fout
hebben? Nu, vele jaren later, kan ik zeggen dat
ze het niet fout hebben gehad ook al moet
gezegd worden dat deze meditatie niet
noodzakelijkerwijs direct effect heeft. Ook vind
ik het geen makkelijke meditatie terwijl ik me
met het gewaarzijn van de ademhaling me als
een vis in het water voel. Toch ervaar ik de
metta bhavana als een fantastische meditatie en
- misschien omdat ik er harder aan heb moeten
werken - heb ik er veel baat bij gehad. Ik word
nog steeds met een opwindend gevoel gevuld
wanneer ik deze meditatie aan anderen leer.
Dit is een goed moment om het feit te
benadrukken dat meditatie noch een alles
genezende noch een snelle kant-en-klare
oplossing is. We hebben heel ons leven,
volgens de traditionele boeddhistische
26
zienswijze vele levens lang, onze mentale en
emotionele gewoonten opgebouwd. Als we ze
significant willen gaan veranderen dan kost dat
tijd en oefening. Het boeddhisme is hier
realistisch in - noch pessimistisch noch
optimistisch, maar realistisch. Dit is een reden
waarom ik voel dat je erop kunt vertrouwen.
Verandering is inderdaad mogelijk maar het
vereist tijd en inspanning.
Iedereen is uniek. Wie we zijn is een
complexe combinatie van vele factoren, onze
biologie, ons ras, onze familie, de sociale
context van ons leven, enzovoort. Bezien vanuit
meditatie maakt het niet uit wat voor gewicht
we aan deze verschillende factoren hechten. Ze
hebben allemaal een rol gespeeld in wat we nu
zijn. Het punt is dat we het product van
conditionering zijn.
Deze conditionering is niet alleen in dit
leven begonnen. Of we nu wel of niet het
boeddhistische concept van wedergeboorte of
her-geboren-worden accepteren, het geldt nog
steeds dat we als menselijke wezens het
product zijn van het hele evolutionaire proces.
Of we nu wel of niet de volledige implicatie
van de centrale boeddhistische waarheid van
conditionaliteit accepteren, de meeste mensen
zullen waarschijnlijk de algemene stelling
accepteren, dat elk waarneembaar verschijnsel
ontstaat door afhankelijkheid van condities.
Alles is het resultaat van een complexe
hoeveelheid van conditionerende factoren.
We zijn ook het product van condities,
bepaald door onze omstandigheden en door de
gewoonten van onze geest die we in de loop
van de jaren hebben ontwikkeld. Als we willen,
kunnen we nu de condities gaan veranderen die
we opgebouwd hebben. We zijn, in hoeverre
we ons er gewaar van zijn, verantwoordelijk
voor onszelf. Het is deze gave (en vloek) van
zelf reflecterend bewustzijn die ons als mensen
definieert en dat geeft ons keuzemogelijkheden.
Zolang we ons maar vaag zelfbewust blijven,
kunnen we het vermijden om met deze keuzes
geconfronteerd te worden. Willen we ons, aan
de andere kant, meer gewaar zijn, meer levend
zijn, moeten we deze keuzes maken. We
moeten het lange proces starten dat naar
bevrijding voert.
Als ik in deze teneur praat loop ik
misschien wel het risico je van het hele begrip
van meditatie af te schrikken. Als je het
mediteren serieus neemt, introduceer je in je
leven een sterke kracht om te veranderen.

Sommige delen van ons willen niet veranderen.
Veranderingen kunnen beangstigend zijn en we
kunnen nooit met enige zekerheid zeggen waar
het eindigt. We lokken daarom in zekere zin
een conflict uit. Verder geldt dat veranderen
niet zoiets is als een gedachtenspinsel, het heeft
heuse consequenties in de echte wereld, in onze
wereld.
Zo zullen we niet meer dezelfde persoon
zijn maar we zullen iets positiever en iets meer
gewaar zijn. Na verloop van tijd zouden we
heel anders kunnen worden en dat heeft
consequenties. Dit is een soort
gezondheidswaarschuwing. Ik probeer me te
herinneren om dit tegen mensen te zeggen die
ik leer mediteren. Mediteren is een avontuur en
de aard van een avontuur is onbekendheid. Na
een paar jaar gemediteerd te hebben ervaren
mensen vaak dat hun leven op de kop is gezet.
Ik moet erbij zeggen dat ik nog nooit iemand
ontmoet heb die er spijt van heeft gehad, maar
wees gewaarschuwd. Zo, ik heb nu mijn taak
als verantwoordelijk meditatieleraar gedaan,
laten we terug gaan naar de metta bhavana.
In het vorige hoofdstuk zagen we dat
gewaarzijn niet een emotioneel neutrale staat is.
Het is vanuit zichzelf een heldere, levendige en
positieve geestestoestand. Tegelijkertijd dienen
we onze emoties meer direct erbij aan te
spreken.
Verderop kijken we naar het concept van
‘Inzicht’ (in de betekenis van inzicht in de aard
van realiteit) in meer detail. Het is het waard
om hier op te merken dat dit inzicht - wat het
doel is van boeddhistische oefeningen - niet een
saaie zaak is. Het is zowel een zaak van het hart
als van het intellect. Wat zou er gebeuren als
we plotseling alles zouden zien zoals het echt
is? Het is heel goed mogelijk dat we door die
ervaring overweldigd worden.
Het probleem waar we mee
geconfronteerd worden is dat we misleid zijn.
Deze misleiding is niet zozeer intellectueel
maar emotioneel. Het is onze emotionele
behoefte die het probeert om onszelf en de
wereld om ons heen vast te houden. In ons
hoofd weten we dat alles van ons en in ons in
een voortdurende staat van verandering is.
Maar in ons hart blijven we wanhopig
vasthouden aan de dingen waar we van houden
of zelfs aan de dingen die we haten. We willen
dat dingen stoppen te veranderen, we willen
vastigheid in ons leven. Het feit dat zo’n
vastigheid nergens bestaat, bedreigt de diepe
www.de3juwelen.org
Liefdevolle vriendelijkheid
kern van ons gevoel van onszelf.
Daarom heeft het geen zin om van deze
realiteit meer gewaar te zijn als we niet het
positieve emotionele draagvlak hebben van
waaruit we hiermee op een creatieve en
vreugdevolle manier kunnen reageren. Om met
het begrip van vergankelijkheid te kunnen gaan
werken en daarmee ons te bevrijden van het
lijden, wat veroorzaakt wordt door het
vastklampen aan een verkeerde zienswijze van
de realiteit, moeten we eerst een sterk gevoel
van liefdevolle vriendelijkheid of metta zowel
naar onszelf als naar anderen gaan ontwikkelen.
Het is deze emotionele grondhouding,
gekoppeld aan de helderheid van gewaarzijn,
die ons op het ontstaan van inzicht of wijsheid
voorbereidt. Inzicht is een diepe penetratie in
de realiteit ondersteund door liefdevolle
vriendelijkheid en gewaarzijn. Deze wijsheid
kan niet buiten onszelf gezocht worden en kan
niet aangeleerd worden. Het is een directe
ervaring van onszelf en van onze ware aard.
Als je vanuit wanen praat, wordt alles
een waan;
Als je de waarheid zegt, wordt alles de
waarheid.
Buiten de waarheid is er geen waan,
Maar buiten waan is er geen speciale
waarheid.
Volgelingen van het pad van de
Boeddha!
Waarom zoeken jullie de waarheid zo
vurig op verafgelegen plaatsen?
Kijk voor waan en waarheid in de diepte
van je eigen hart.
Volgens het boeddhisme is er dus geen speciale
waarheid buiten jezelf te vinden, buiten je
eigen aard. Het vinden van deze waarheid is
niet afhankelijk van intelligentie of van enige
bijzondere kwaliteiten. Het is eenvoudigweg
een zaak gewaar van jezelf te zijn op een
diepere en diepere manier. Dit is alles wat we
moeten doen. Maar om volledig gewaar te zijn
van iets moeten we er eerst een echte interesse
voor hebben, we moeten het willen begrijpen.
Je zou zelfs kunnen zeggen dat we een passie
moeten hebben om het te begrijpen. Onze
emoties moeten er bij betrokken zijn, we
moeten een besef van zorg hebben,
betrokkenheid en sympathie.
De basis van metta is deze soort
betrokkenheid voor onszelf. We moeten
27
Verander jezelf!
gelukkig willen zijn. Ons geluk dient gebaseerd
te zijn op liefde voor onszelf. Als het
afhankelijk is van de liefde die we van anderen
krijgen, zal dit vroeger of later instorten. We
moeten leren om onszelf aardig te vinden voor
wat we zijn zonder onszelf te vergelijken met
anderen. Als we positieve gevoelens voor
onszelf hebben, wordt het een stuk
gemakkelijker om anderen aardig te vinden. We
worden niet door hen bedreigd en we wensen
hen ook geluk toe.
Om sympathie voor onszelf te hebben,
betekent dat we eerlijk naar onszelf moeten zijn
- om naar de waarheid te zoeken - in de context
van begrip en liefde. We moeten de
mogelijkheid hebben onze fouten te herkennen
en toe te kunnen geven dat we fouten maken.
We halen niet onze schouders op en gaan
verder met nog meer fouten maken. We
proberen ze duidelijk te zien en tegelijkertijd
een perspectief te houden, herkennen dat we
meer zijn als onze gebreken en fouten en dat we
ook het vermogen hebben om lief te hebben,
creatief te zijn, te geven en te veranderen. Als
we metta voor onszelf ontwikkelen, hebben we
de mogelijkheid om onze tekortkomingen in
een wijdere context te zien en we zullen er niet
meer zo snel door overweldigd worden.
Hetzelfde geldt voor onze houding naar
anderen.
De metta bhavana is een erg eenvoudige
meditatie. Er is niets moeilijks aan. Het wordt
alleen moeilijk als we naar iets gaan zoeken
wat er niet is. Als we vanuit verwarring gaan
werken, zal het pijnlijk zijn. Als we veel
mededogen willen voelen, als we er eigenlijk
genoeg van hebben of depressief zijn, creëren
we een leemte die gevuld gaat worden met
frustratie en pijn.
Als we, aan de andere kant, beginnen met
daar waar we zijn, met bijvoorbeeld een baal-
gevoel, zullen we ons goed voelen als de
meditatie geholpen heeft deze gevoelens te
veranderen, ook al is het maar een klein beetje.
We zullen een gevoel van verandering ervaren,
een gevoel dat we met onze gevoelens kunnen
werken. Als we beginnen vanuit (een positie
van) eerlijkheid dan stellen we ons echt open
om te kunnen veranderen. Soms ervaren we dat
deze verandering behoorlijk dramatisch kan
zijn.
De meditatie bestaat uit vijf fases. In elke
fase proberen we een gevoel van metta aan een
ander persoon te geven (of personen in de
28
laatste fase).
Eerste fase
Zoals we gezien hebben is het vermogen
om metta voor anderen te voelen gebaseerd op,
of is afhankelijk van, het vermogen om metta
voor onszelf te voelen. Het is hierom waar de
meditatie begint. In deze fase proberen we een
gevoel van metta voor onszelf te ontwikkelen.
Soms kan dit heel naar aanvoelen, zeker als we
zo opgevoed zijn dat een gevoel van zorgen
voor ons egoïstisch is.
Denk je aan een egoïstisch iemand die je
kent, dan is het, lijkt me, onwaarschijnlijk dat
hij / zij jou opvalt als zijnde iemand die een
diepe liefdevolle houding naar zichzelf heeft.
Egoïsme heeft zijn wortels in een gevoel van
innerlijke armoede. We denken dat iedereen het
beter heeft dan wij, dat het een meedogenloze
wereld is en we zullen krijgen wat voor ons is.
Vrijgevige mensen komen over het
algemeen tevreden over en ze houden van
zichzelf. Ze hebben een innerlijke rijkdom en
ze voelen zich niet uitgeput door aan anderen te
geven. Hier praat ik niet zozeer over materiële
vrijgevigheid, die tot op zekere hoogte
afhankelijk is van rijkdom en die zelfs een
vervanger kan zijn voor echte vrijgevigheid. Ik
praat over mensen die ons een gevoel geven dat
ze tijd voor ons hebben, die niets nalaten om
behulpzaam te zijn. Vrijgevigheid is een erg
belangrijk deel van het boeddhistische pad
omdat het voortvloeit uit de naar buitengaande
uitdrukking van metta. Op deze manier is het
een soort barometer van geestelijke
gezondheid. Het cultiveren van metta voor
onszelf is daarom de eerste stap om minder
egoïstisch zijn.
In deze meditatie is het belangrijk om
niet in termen van het opleggen van metta te
denken. Het is niet een zaak om onze oude
emotionele patronen met een oppervlakkig
laagje liefdevolle vriendelijkheid te bedekken.
De meditatie werkt om diepgaande
veranderingen in deze patronen te maken, niet
om ze te bedekken. Het dient daarom te
gebeuren op basis van hoe we onszelf echt
voelen en niet hoe we ons graag zouden willen
voelen of hoe we denken wat we voelen.
We hebben dit ook al een beetje in relatie
met het lichaam besproken maar het is het
waard om te herhalen: we moeten zoveel
mogelijk met onszelf in contact zijn voordat we
gaan mediteren. Ook nu weer zal een korte

lichaams-gewaarzijn oefening ons helpen. Dit
betekent echter niet dat we naar moeilijkheden
moeten zoeken. “Maak geen slapende honden
wakker” zoals het gezegde luidt. Ze worden
wakker als ze uitgeslapen zijn. Dan kunnen we
ze rustig gaan uitlaten. Daarom gaan we
proberen een eerlijke en directe ervaring te
krijgen van hoe we op dat moment zijn als we
gaan mediteren. We willen de gedachte van wie
we zijn naast ons neerleggen en ons
concentreren op wat we nu ervaren. Zodra we
ons bewust zijn van onze algemene
gemoedstoestand kunnen we aan het
aanmoedigende van metta voor onszelf
beginnen te denken.
We moeten contact maken met een
gevoel van onszelf het goede toewensen zelfs
als we ons bewust zijn dat er ook andere
gevoelens aanwezig zijn. Daarom beginnen we
met alle positieve gevoelens te werken die er al
zijn. We zitten hier niet als een rechter die de
doodstraf moet uitspreken. We hebben zowel
een belang voor onszelf als voor een vriend van
wie je houdt. We hebben een open hart naar
onszelf en zijn teder. Met deze houding gaan
we werken met dat wat we in onze ervaring
vinden. We beginnen dat wat positief is te
voeden, door er energie aan te geven. We doen
dit door er interesse in te hebben. Geen gevoel
is te klein voor onze interesse.
Het is alsof je kind een schilderij van
school mee naar huis heeft genomen. Je vertelt
het niet dat het geen mooi schilderij is. Je kunt
zien dat hij / zij er erg blij mee is, dat het zijn /
haar hart erin gelegd heeft. Daarom kun jij ook
zien dat het een prachtig schilderij is. Het is
prachtig omdat het een positieve uitdrukking
van zijn / haar hart is.
Op dezelfde manier is elk positief gevoel
dat we hebben prachtig. Het is onze aandacht
waard. Daarom staan we ons toe ervan te
genieten. Van alles wat we in onze ervaring van
onszelf kunnen waarderen moeten we gewaar
zijn en in deze fase aanmoedigen.
Een veelgebruikte manier om dit te doen
is een paar aanmoedigende woorden tegen
onszelf te zeggen: “dat het goed met me mag
gaan, dat ik gelukkig mag zijn, dat ik vrij van
lijden mag zijn, dat ik vooruitgang boek”. Het
gaat natuurlijk niet om het zeggen van die
woorden maar om bij onszelf een gevoel of
emotie van vriendelijkheid of warmte te
stimuleren. Deze benadering werkt goed voor
sommige mensen maar er zijn veel meer
www.de3juwelen.org
Liefdevolle vriendelijkheid
methoden, die ik verderop zal behandelen, die
we kunnen gebruiken.
Tweede fase
Nu nemen we een goede vriend in gedachten,
iemand wiens gezelschap we plezierig vinden.
Er wordt gezegd dat het het beste is om iemand
te kiezen die ongeveer even oud is, die leeft en
die hetzelfde geslacht heeft. Om aan de veilige
kant te blijven suggereer ik meestal dat je
iemand van je eigen geslacht kiest voor wie je
geen seksuele gevoelens hebt. Deze
voorwaarden helpen ons deze fase van de
meditatie zo scherp omlijnd mogelijk te houden
en de meesten van ons zullen gemakkelijker en
natuurlijker verbondenheid met vrienden van
hun eigen geslacht voelen.
Daarom nemen we deze persoon in
gedachten. Besteed niet teveel tijd aan het
kiezen van de juiste persoon, zo kritisch is het
nu ook weer niet. Normaal gesproken zeg ik
tegen mezelf: Agoede vriendA en kijk ik wie er
bij me opkomt en kiest hem - tenzij het
duidelijk is dat hij niet in deze fase past.
Probeer deze persoon in gedachten te
houden. Sommige mensen vinden visualiseren
gemakkelijk. Dan is het een goede methode die
je toe kunt passen om je te helpen deze persoon
in gedachten te houden. Als daarentegen
visualiseren voor jou een mysterie is, net zoals
het voor mij is, zijn er genoeg andere dingen
die je kunt doen om een vriend op te roepen.
Het blijkt dat ik er goed in ben om stemmen
van mensen te herinneren. Vaak luister ik
daarom naar mijn vriend in plaats van hem voor
de geest te halen.
Je probeert je gewaar te blijven van deze
vriend. Als je afgeleid bent is dit het
referentiepunt waarnaar je teruggaat. Zodra je
voelt dat je enig contact met je vriend
opgebouwd hebt kan je hem of haar al het
goede toewensen. Ook nu kun je woorden
gebruiken of je kunt eenvoudigweg warmte
voor hem voelen of liefde naar hem toe laten
stromen. Je kunt er natuurlijk voor kiezen je in
te spannen om zulke gevoelens te stimuleren
maar je kunt ze niet forceren en probeer het
daarom ook niet te doen. Sta open voor wat er
feitelijk gebeurt. Deze gevoelens kunnen sterk
of zwak zijn. Misschien voel je wel helemaal
niets of misschien wel ongepaste gevoelens.
Het belangrijkste is je gewaar te zijn voor wat
er gebeurt.
Als je het gevoel hebt dat je de draad
29
Verander jezelf!
volledig kwijtgeraakt bent, haal diep adem en
ga terug naar jezelf en begin opnieuw. Deze
fase is vaak erg gemakkelijk. Je hebt iemand
gekozen om wie je geeft en daarom zal het
eenvoudig zijn om een stroom van warmte naar
hem te laten gaan als je aan hem denkt.
Dit is een erg belangrijke fase van de
meditatie. Het moedigt ons aan om tijd met
positieve gevoelens door te brengen en om ze
de tijd en ruimte te geven om te groeien. Hoe
vaak geven we onszelf de gelegenheid om van
onze gevoelens van vriendelijkheid te genieten
en om van onze waardering voor iemand anders
te genieten? We hebben, om de ene of andere
reden, de neiging om heel wat meer aan onze
negatieve gevoelens toe te geven. Als je aan
iemand denkt die je de laatste tijd dwarsgezeten
heeft, merk je waarschijnlijk dat je een groot
deel van je mentale energie aan deze persoon
besteedt, heel wat meer dan dat je aan
vriendelijke gevoelens besteedt.
Metta is heel wat meer als het zwelgen in
de speciale vriendschappen die we kunnen
hebben. Metta is niet iets klefs. Het werken in
deze fase betekent de goede vrienden te laten
gaan, ze toe te staan om voor hun eigen redenen
gelukkig te zijn en niet om die van ons. We
moeten proberen onze eigen verwachtingen van
hen te laten gaan omwille van onze eigen
behoeften voor hen. Dit is per definitie niet
gemakkelijk en we zullen geduld met onszelf
moeten hebben.
Derde fase
In deze fase nemen we een andere persoon in
onze gedachten, deze keer iemand die we een
‘neutraal’ persoon noemen, iemand voor wie
we geen sterke gevoelens koesteren, op wat
voor manier dan ook. Het kan iemand zijn met
wie we werken maar die we nooit hebben leren
kennen, of het kan iemand zijn die we vaak in
de buurt zien, het maakt niet zoveel uit. Wat we
hier proberen aan te moedigen is een
uitbreiding van onze normale emotionele
wereld, een verbreding van ons emotioneel
gewaarzijn door anderen, die niet een directe
invloed op ons leven hebben, mee te laten
tellen.
We proberen hetzelfde te ervaren bij het
goede toewensen naar deze persoon als naar
onze vriend. We moedigen daarom het begin
van een elementaire reorganisatie aan van ons
gehele emotionele leven. Een beweging die
weg voert van een emotionaliteit die is
30
gebaseerd op een op zichzelf gerichte houding
naar een houding die veel hartelijker en meer
open is.
Ik weet zeker dat er een punt in ons leven is
waarop we metta hebben ervaren van een
onbekend persoon, een vriendelijke daad vrij
van elke egoïstische motivatie. Het kan zoiets
eenvoudigs zijn als een glimlach of hulp als we
het nodig hebben.
Een woord dat ik vaak gebruik als ik
deze fase beschrijf is solidariteit. We moedigen
een gevoel van solidariteit naar anderen aan,
niet omdat ze een direct effect op ons leven
hebben, maar omdat ze gewoonweg ook zelf
leven. Als we onze verbeeldingskracht
gebruiken weten we dat deze neutrale personen
met ons hetzelfde spectrum van emoties delen.
Ook zij hebben hun hoop en angst, hun vreugde
en pijn, net zoals wij en het is op basis van deze
herkenning van onze gedeelde menselijkheid
dat we het verlangen hebben hen het beste toe
te wensen. Ik hoef nauwelijks naar voren te
brengen in wat voor een andere wereld we ons
zouden bevinden als we de tijd en de moeite
namen (misschien moet ik tijd en plezier
zeggen) om zulke gevoelens naar elkaar toe te
ontwikkelen.
Vierde fase
We gaan nu naar het territorium van de
vijand, dat wil zeggen, we nemen een persoon
in onze gedachten die normaal gesproken bij
ons behoorlijk onvriendelijke gevoelens zou
oproepen. We nemen een vijand in onze
gedachten, of tenminste iemand die we lastig of
irritant vinden. Dit is een erg interessante fase
van de meditatie om te onderrichten omdat het
de neiging heeft sterke reacties bij mensen op
te roepen. Deze lopen uiteen van het ontkennen
dat er iemand is die ze niet mogen tot het
eerlijk bekennen dat zij zulke mensen niet alle
goeds toe willen wensen omdat dit als
hypocriet zou overkomen. Aan diegenen die
zeggen dat ze niemand in hun leven hebben die
ze niet mogen suggereer ik soms dat ze een
familielid in gedachten nemen. Dit geeft
meestal een lach van herkenning. Het probleem
hier is dat we de neiging hebben om te denken
dat we zulke ‘aardige’ personen zijn waardoor
we zulke gevoelens niet mogen hebben. Maar
het is niet een zaak van wat we wel of niet
mogen hebben. Het is eenvoudigweg een feit
dat deze gevoelens een deel van ons mens-zijn
zijn. Het is erg onwaarschijnlijk dat we geen

enkele negatieve gevoelens naar anderen
koesteren. Het is veel waarschijnlijker dat we
ons deze gevoelens niet toestaan omdat we
denken dat ze slecht zijn.
Dit is belangrijk omdat het veel
emotionele energie kost om deze (meer)
negatieve gevoelens te onderdrukken. Omdat
onze energie gebruikt wordt om dat te doen is
het niet beschikbaar voor zinvollere dingen.
Het is relatief eenvoudig energie te
transformeren maar die energie moet eerst
beschikbaar zijn.
Ik heb met veel zwaardepressieve
mensen gewerkt en één van de eerste tekenen
dat een depressie begint op te lossen is het
opkomen van kwaadheid. Dit is een extreem
voorbeeld maar het principe geldt ook in meer
subtielere vormen. Het lijkt alsof deze
gevoelens de grofste uitdrukking van onze
emotionele energie zijn. De grove erts moet
eerst verwijderd worden voordat het proces om
ze te verfijnen kan beginnen. Maak je daarom
geen zorgen als je deze negatieve gevoelens
hebt, zij zijn het ruwe materiaal voor metta.
Ook is er geen enkele reden je zorgen te maken
als het enige tijd kost om iets van deze energie
vrij te maken. Ook nu weer: forceer het niet.
Heb vertrouwen in de meditatie.
Ook voor het andere extreem, mensen die
eerlijk toegeven sterke gevoelens van haat of
afkeer te hebben, maar die niet zien waarom het
in hun eigen belang is om met deze gevoelens
te werken, houd ik er van aan hen de parabel
voor haat in het traditionele boeddhisme te
vertellen. Haat wordt vergeleken met het
oppakken van een brandend houtblok of kool
om het naar je vijand te gooien. Het is heel
goed mogelijk dat je mist maar je kunt er zeker
van zijn dat je jezelf verbrandt. Haat is niet iets
wat we op anderen kunnen richten zonder dat
het een ernstig onplezierig effect op onszelf
heeft. Ook al kun je in eerste instantie geen
eerlijk altruïstisch motief vinden om met dit
soort emoties te werken dan is zelfinteresse
meer dan een goede reden om er mee te
beginnen.
Dit is de fase waar we het risico lopen
van het vervalsen van wat je echt voelt.
Verwacht niet dat er grote golven van
overweldigende liefde uit je hart stromen. Het
is erg prettig als het gebeurt, maar neem niet
aan dat dit de norm is. Het is waarschijnlijker
dat je in fantasieën over wraak wegdrijft.
Het ene moment zit je daar en probeer je
www.de3juwelen.org
Liefdevolle vriendelijkheid
liefdevolle vriendelijkheid te ervaren en het
volgende moment heb je een bijl in je hand.
Probeer de humor er van in te zien als
zoiets gebeurt. Wees relaxed met jezelf; haal
adem, focus jezelf en probeer het opnieuw. Als
het echt teveel is kies dan iemand anders.
Misschien moet je er geleidelijk naar
toewerken om met je donkere kant om te gaan.
Zelfs als je de nutteloosheid van haat ziet is het
nog steeds moeilijk om het op te geven.
Volgens het boeddhisme is gehechtheid aan
negatieve gevoelens sterk, zo niet sterker dan
gehechtheid aan positieve gevoelens. Het is
vaak moeilijker om dat wat we haten op te
geven dan datgene waar we van houden. Neem
daarom je tijd.
In deze fase is het bijzonder belangrijk
om in contact te blijven met wat er in je
lichaam gebeurt. Gewoonlijk hebben zowel
negatieve als positieve gevoelens een
lichamelijke component. Dit kunnen we goed
gebruiken omdat het ons een ander middel geeft
om met dat wat er gebeurt te werken. We zullen
hier later verder op in gaan. Voor nu denk er
aan om het lichaam ontspannen en alert te
houden. Het is erg moeilijk om kwaadheid te
voelen als je lichamelijk ontspannen en open
bent.
Span je in om deze persoon al het goede
toe te wensen. Je kunt reflecteren dat deze
persoon waarschijnlijk meer is dan het
negatieve aspect waar jij op reageert. Je kunt
ook in gedachte houden, vanuit een
boeddhistische zienswijze, om te proberen deze
persoon alle goeds toe te wensen. Dat betekent
echt geluk toewensen en in het bijzonder voor
hun spiritueel welzijn. Als die persoon
gelukkiger was, meer gewaar, vriendelijker, zou
je die persoon dan nog steeds moeilijk vinden?
Merk op dat we in deze meditatie mensen
alle goeds toewensen en ons niet voor de gek
laten houden dat iedereen oké is terwijl er
genoeg mensen niet oké zijn. We proberen de
cirkel van haat, die meer haat voortbrengt, te
doorbreken.
Vijfde fase
In de laatste fase van deze meditatie laten we
ons helemaal gaan. We proberen wat voor een
gevoel van metta we ook blootgelegd hebben
aan anderen te geven, op elke manieren die we
kunnen, aan alle mensen, waar ze ook mogen
zijn, ja, inderdaad, naar alle soorten levende
wezens, menselijk en niet menselijk. Eerst
31
Verander jezelf!
brengen we de vier mensen samen die we al
eerder in onze meditatie betrokken hebben met
de gedachte: “mag ik gelijke metta voor al deze
mensen voelen”. Dit betekent: “dat ik gelijke
metta mag voelen voor deze vier mensen”.
Dit betekent niet dat we geen bijzondere
vrienden meer mogen hebben. Dit betekent niet
dat we van het gezelschap van sommige
mensen meer mogen genieten als van anderen.
Het is meer dat als het vermogen van metta in
ons ontwaakt is, dat het er niet meer zo toe
doet. Het is niet dat het onpersoonlijk is maar
het stijgt boven onze persoonlijke kijk op de
dingen uit. Het is de diepe reactie die in ons
geactiveerd wordt door elk levend wezen. Bijna
iedereen van ons heeft het in één of andere
mate. Als we op ons best zijn, reageren we op
een natuurlijke manier op het leven in anderen
wat we in onszelf vinden.
In deze fase ontwikkelen we het non-
exclusieve element in onze metta. In onze
verbeelding breiden we de reikwijdte van onze
metta geleidelijk aan uit door alle levende
wezens in ons op te nemen; door hen alle goeds
toe te wensen, door te wensen dat allen vrij zijn
van lijden, wensen dat alle wezens zich gaan
ontwikkelen tot echt gelukkige mensen.
Je kunt dit geografisch doen, misschien
kan je beginnen met degene die in het gebouw
zijn waarin je mediteert, vervolgens kun je het
uitbreiden tot de mensen die in de straat wonen,
de buurt, de stad, het land, het continent,
enzovoort. Je kunt het ook zo doen door eerst
aan je vrienden te denken, dan je familie, je
kennissen, enzovoort. Of je vindt een andere
manier om het naar buiten uit te breiden.
Het is belangrijk dat we zo’n wijd
mogelijke kring van mensen nemen als we
kunnen. Soms vinden mensen dit wat abstract.
We kunnen ons afvragen hoe we onze metta uit
kunnen breiden naar mensen die we nog nooit
ontmoet hebben. Maar als we de beperkingen
die we onze verbeeldingskracht opleggen
loslaten, kunnen we dit erg sterk ervaren.
Ik heb eens een documentaire gezien die
uit een aantal interviews met mensen uit
verschillende landen bestond die een ruimtereis
hadden gemaakt. Wat aan de film opmerkelijk
was, was de overeenkomst in de reactie van de
meeste mensen die geïnterviewd waren. Ze
zeiden bijna allemaal hoe diep ze geraakt waren
bij de ervaring om de aarde vanuit de ruimte te
zien. Ze beschreven op hun eigen manier wat je
een universele metta-ervaring kunt noemen.
32
Toen ze vanuit de ruimte zagen hoe mooi en
kwetsbaar de aarde lijkt, werd er in deze
mensen, sommigen waren taaie rakkers, een
overweldigend gevoel van liefde wakker, een
gevoel om voor de aarde te willen zorgen, een
realisatie van hoe kwetsbaar leven is. Als ik
soms de metta bhavana doe stel ik me voor hoe
de aarde er van zo’n afstand uit zou zien.
Benadering om metta te
ontwikkelen
Ik heb eerder gezegd dat het gebruiken van
woorden een manier is om een gevoel van
metta aan te moedigen en te onderhouden. Dit
betekent het vinden van een eenvoudige
zinsnede zoals: “dat ik voor mezelf mag
zorgen” en deze zin gaan gebruiken om een
gevoel te stimuleren. Dit betekent niet dat je
tijdens meditatie dit op een saaie en niet
reflecterende manier herhaalt “dat ik voor
mezelf mag zorgen”, “dat ik voor mezelf mag
zorgen”. We zijn niet bezig met het doen van
een vorm van zelf-hypnose.
Als je een eenvoudige zin gaat gebruiken
om je te helpen metta te ontwikkelen zul je het
wat gewicht en gevoel moeten geven. Je moet
het ook de tijd geven om het je te laten raken.
Het is alsof je dit denkbeeld in woorden giet en
in je hart laat vallen. Je kunt je zelfs voorstellen
dat deze woorden door je hoofd je lichaam
inkomen en in je hart of zelfs lager tot stilstand
komen. En je kunt je voorstellen dat deze
woorden een trilling van sympathie in je
lichaam teweegbrengen wat het gevoel van
metta is.
Als je woorden wilt gebruiken om een
ervaring van metta uit te lokken, moeten ze met
de intentie gezegd worden om metta te
realiseren. Dat is hun doel. Ze suggereren een
emotionele reactie en ze moeten met gevoel
gezegd worden. Ben je toevallig jurist dan zul
je ongetwijfeld zien dat dit een gesloten
argumentatie is. Het is alsof we eerst metta
moeten hebben om woorden met metta te
kunnen zeggen om metta te genereren. In
zekere zin is dat waar maar het is ook waar dat
er geen absolute scheiding is tussen gedachten,
in de betekenis van woorden aan de ene kant en
gevoelens aan de andere kant. Als je gevoelig
voor je woorden bent, zul je merken dat ze
altijd een emotioneel bestanddeel in zich
hebben. Er bestaat niet zoiets als een complete

abstracte gedachte, vrij van elke emotie. Zelfs
op het abstracte terrein van zuivere wiskunde is
elegantie één van de kwaliteiten waar een
wiskundige in een vergelijking naar kijkt.
Voor sommige mensen werkt het niet om
in meditatie woorden te gebruiken. Zelfs als ze
proberen er warmte in te leggen, blijven de
woorden er mechanisch uitkomen. Als dit je
ervaring is, na een paar keer de meditatie
gedaan te hebben, ga er niet mee door en
probeer een andere benadering. Het kan zijn dat
een eenvoudig beeld wel werkt om een gevoel
van metta te stimuleren, bijvoorbeeld een
bloem die langzaam in je hart opengaat.
Als alternatief kun je proberen je
geheugen te gebruiken. Herinner je een tijd
waarin je gelukkig was en gebruik deze
herinnering om bij het gevoel van die tijd te
komen. Dit kun je goed gebruiken in de tweede
fase: herinner je een tijd dat je in gezelschap
van een vriend was en je het erg naar je zin had
of een bijzondere diepe verbondenheid met
hem voelde.
Het is ook goed mogelijk om de metta
meditatie vanuit lichamelijke sensaties te doen.
Als je gedurende de lichaams-meditatie merkt
dat je ontspannen bent, kun je dit gevoel
aanmoedigen, toestaan het gevoel zich te
verspreiden en het te laten groeien. Je
gewaarzijn van een gevoel van warmte en leven
in je handen kan ook een basis zijn om metta
aan te moedigen.
Er zijn veel manieren om deze meditatie
te benaderen. Voel je vrij om hiermee te
experimenteren. Ook een woord van
waarschuwing: houd het eenvoudig.
Gecompliceerde situaties kunnen afleiding
veroorzaken - want je kunt wegdrijven op de
geassocieerde gedachten of beelden en je
verliest je oorspronkelijke voornemen, namelijk
het ontwikkelen van liefdevolle vriendelijkheid.
Nu gaan we een geleide meditatie doen
zodat je een beeld krijgt van tenminste een
mogelijke aanpak van de metta bhavana: het
ontwikkelen van universele liefdevolle
vriendelijkheid.
www.de3juwelen.org
Liefdevolle vriendelijkheid
De metta bhavana: een
geleide meditatie
Voordat je begint kies de drie mensen die je in
de tweede, derde en vierde fase gaat gebruiken
zodat je niet de hele tijd bezig bent met mensen
uit te kiezen. Probeer ook een tijd te kiezen
waarin je niet gestoord wordt en een kies
rustige plek om te zitten. Lees de meditatie een
paar keer door. Je hoeft het niet woord voor
woord te volgen maar probeer er een duidelijk
beeld van te krijgen of vraag een vriend het
voor te lezen.
Als je begint neem de tijd die je nodig
hebt om je meditatiehouding goed te krijgen.
Als je comfortabel zit, sluit rustig je ogen. Als
je ze gesloten hebt probeer je gezicht te
ontspannen. Heb een gevoel dat het niet nodig
is om een uitdrukking op je gezicht te hebben,
noch voor de wereld noch voor je eigen
ervaring, dat er een gevoel is dat het gezicht
zacht en open is. Als het nog steeds gespannen
aanvoelt, probeer een zweem van een glimlach,
waardoor de spieren in je gezicht zich zullen
ontspannen. Probeer je ogen rustig te laten
worden. Zie ze als zacht en rond, alsof ze aan
het rusten zijn.
Breng je aandacht naar je contact met de
vloer. Heb een gevoel van de vloer onder je en
dat de vloer je draagt. Probeer het gewicht van
je lichaam los te laten, laat het door de grond
gedragen worden. Begin langzaam je lichaam
vanaf de grond af aan te ervaren.
Stel je voor hoe je gewaarzijn je lichaam
vult, misschien als warm, zacht licht - hoe het
langzaam in je botten en spieren doordringt,
hoe het je lichaam ontspant als het naar boven
gaat ..... hoe het in je voeten en benen komt .....
in je bekkengebied en je onderrug.
Wees je gewaar hoe je lichaam op je
gerichte aandacht reageert door de aandacht
warm te maken. De meditatie op liefdevolle
vriendelijkheid begint met het richten van
onszelf op een houding van liefdevolle
vriendelijkheid. Neem de tijd om met je
lichamelijke ervaring contact te maken. Forceer
je aandacht niet door naar die gebieden van je
lichaam te gaan die weerstand oproepen, maar
wees je gewaar van die weerstand en laat de
omringende gebieden zachter worden en
ontspannen.
Haal je aandacht op door je rug, door je
schouders en door je armen, je handen in. Richt
33
Verander jezelf!
je aandacht voor een paar tellen op je handen.
Controleer of ze ontspannen zijn en of je armen
comfortabel aanvoelen. Breng je aandacht weer
door je armen, naar je nek, naar de basis van je
schedel.
Voel de spieren in je nek zich
ontspannen en zachter worden en heb een
gevoel dat je hoofd uitgebalanceerd is en niet
vastgehouden wordt. Word je gewaar van de
achterkant van je hoofd en van de kruin van je
hoofd. Voel de vorm van je schedel en laat de
schedelhuid zachter worden. Ga nu terug naar
je gezicht, ontspan je hele gezicht iets meer .....
de wenkbrauwen, de wangen, de mond, de
kaken.
Voel de luchtstroom tegen de huid van je
gezicht en word je gewaar van de adem die in
het lichaam komt en gaat, en ruimte in je
lichaam vindt. Adem op een rustige en
natuurlijke manier. Word je gewaar hoe je
lichaam op de adem reageert. Heb een gevoel
dat je lichaam levend is met de adem.
Kijk of je de beweging van je lichaam
kunt voelen als de adem komt en gaat. Vind die
beweging diep in je buik, laat de adem je buik
van binnenuit zachter maken, dan in je borst,
voel de hele borstkas uitzetten om de adem op
te nemen, zowel aan de voorkant, de flanken als
de achterkant.
Houd een algeheel gevoel van rust in je
lichaam en ervaar het zachte ritme dat bepaald
wordt door de adem. Als je inademt, heb een
gevoel dat de borstkas open gaat en dat je
schouders zich ontspannen. Als je uitademt
verwijder met de adem elke spanning die je
voelt.
Gebruik de adem om je te helpen je aandacht
langzaam te richten in je borst, in je lichaam
waar je je voorstelt waar je hart zit. Stel je voor
dat je adem een verbinding vormt tussen je
hoofd en je hart. Stel je voor dat de inademing
je aandacht richt op het gebied rond je hart en
dat de uitademing de gevoelens van je hart in je
aandacht toestaan.
Besteed een paar minuten om te ervaren
hoe de adem het hoofd en het hart verbindt. Sta
de adem toe ruimte rondom je hart te creëren.
Sta jezelf toe om te voelen wat je ervaart, laat
je hart de ruimte, die je adem maakt,
uitdrukken.
Begin je voor te stellen dat de adem een
gevoel van “al het goede voor jezelf
toewensen” in je hart brengt. Dit kan met een
paar eenvoudige woorden: “dat ik om mezelf
34
mag geven” of door je naam met warmte in je
gedachten zeggen, of door een gevoel van
vriendelijkheid te hebben. Houd het eenvoudig,
het gaat om de intentie van goeds toewensen
gericht naar je hart, in je lichaam.
Geef de woorden of de intentie de tijd
om te bezinken, haast of push jezelf niet. Geef
jezelf alle tijd van de wereld. “Dat het goed met
me mag gaan, dat ik gelukkig mag zijn”. Laat je
hart in zijn eigen tijd reageren. Ervaar hoe je
hart zich langzaam met deze eenvoudige
woorden vult. Ga op deze manier een paar
minuten door.
Roep nu het beeld van een goede vriend
op. Roep het aan, lok het uit, op zo’n manier
die voor jou werkt of met een beeld van zijn
gezicht of door aan zijn stem te denken of met
de herinnering dat jullie elkaar voor de laatste
keer zagen. Richt je aandacht op hem.
Ervaar de warmte van je hart die op een
natuurlijke manier naar hem uitgaat. “Dat hij
gelukkig mag zijn - dat zijn leven is hoe hij het
graag zou willen hebben”. Neem de tijd,
forceer niet om iets te voelen, werk met een
zuivere intentie om hem alle goeds toe te
wensen.
Neem de tijd om elke reactie die deze
intentie op jou heeft te ervaren. Geniet van alle
positieve gevoelens of gedachten die deze
intentie naar je vriend oproept. Hernieuw deze
intentie wanneer je denkt dat je het kwijt bent
en blijf aan je vriend denken.
Houd de meditatie eenvoudig. Houd aan
de ene kant een gevoel voor je vriend vast,
ontwikkel aan de andere kant een eenvoudige
intentie van alle goeds toewensen, van
liefdevolle vriendelijkheid samen met een
totaal gewaarzijn van jezelf. Ga hier een paar
minuten mee door.
Laat je vriend uit je gedachten
verdwijnen en roep het beeld van een neutraal
persoon op, die net zoals jijzelf en je vriend
ook gelukkig wilt zijn. Probeer een zelfde
intentie vast te houden, hetzelfde alle goeds
toewensen als eerder en breidt dit naar deze
persoon uit.
Houd je gedachte aan hem zo levendig en
zuiver als je kunt. Ga terug naar hem als je
merkt dat je gedachten afdwalen. Kijk heel
rustig naar de bekrompen zienswijze die je van
deze persoon hebt. Verwijder het niet uit je
gedachten zodra je het een label hebt gegeven.
Als je wilt kun je je voorstellingsvermogen
gebruiken om de individuele rijkheid en

betekenis van zijn leven uit te lokken.
Dat het goed met hem mag gaan, dat hij
gelukkig mag worden. Forceer niets. Laat elk
positief gevoel dat je voor die persoon hebt toe.
Wees gevoelig voor wat er is en probeer geen
sterk gevoel te creëren. Ga hier een paar
minuten mee door.
Laat de neutrale persoon uit je gedachten
verdwijnen en roep het beeld van een vijand op.
Houd je gezicht ontspannen en open. Kijk of
het lichaam op de introductie van deze persoon
gereageerd heeft. Als je voelt dat de spanning
in je schouders of in je buik is toegenomen,
haal een paar keer diep adem en maak je
lichaam zachter.
Merk op wat er in je gedachten omgaat.
Speelt het weer het oude bekende verhaal over
deze persoon af? Probeer het te stoppen voordat
het zover gaat. Breng het terug naar het heden
en naar de intentie om deze persoon alle goeds
toe te wensen.
Stel je voor dat deze persoon gezond en
gelukkig is, stel je voor dat hij ontspannen en
vrolijk is. Zie de andere kant van deze persoon
van de kant waar jij moeite mee hebt. Probeer
deze persoon alle goeds toe te wensen. Noem
zijn naam en wens hem alle goeds toe: “dat hij
gelukkig mag zijn en dat het hem goed mag
gaan”.
Geef jezelf de tijd om te kijken hoe dat
voor jou voelt. Sta jezelf toe te voelen wat er in
je hart gebeurt. Voel je weerstand of voel dat je
oude destructieve patronen loslaat. Stel je voor
hoe het zal zijn deze persoon er te laten zijn,
hem alle goeds toe te wensen in zijn leven, om
alle negatieve gevoelens die je naar hem hebt
naast je neer te leggen. Dat hij gelukkig mag
zijn. Ga hier een paar minuten mee door.
Roep nu het beeld van de vier personen
op aan wie je gedacht hebt in deze meditatie: de
moeilijke persoon, de neutrale persoon, de
vriend en jezelf. Stel je voor dat jullie samen
zijn, stel je voor dat er een gevoel van metta
tussen jullie is. Iedereen herkent in de ander het
www.de3juwelen.org
Liefdevolle vriendelijkheid
verlangen om gelukkig te zijn en om elkaar alle
goeds toe te wensen.
Zoek naar een gelijke positieve reactie
voor alle vier, wat hetzelfde is, dezelfde intense
reactie van solidariteit met andere levende
wezens. Nu kun je zachtjes aan dit gevoel van
alle goeds toe wensen naar anderen uitbreiden.
Sta je gewaarzijn toe naar anderen te
gaan, een gewaarzijn doordrenkt met metta.
Denk aan de mensen in de straat, de buurt, de
wijk enzovoort .... breidt het uit. Metta heeft
een natuurlijke neiging om groter te worden.
Wens alle wezens alle goeds toe als je ze
in je verbeelding tegenkomt. Je kunt aan allerlei
mensen denken uit wat voor cultuur dan ook.
Probeer je de richting van hun leven voor te
stellen en identificeer in het bijzonder de
aspecten die we met iedereen
gemeenschappelijk hebben op wat voor manier
dan ook. Je kunt in je verbeelding ook naar hun
stemmen luisteren of je kan met beelden
werken.
Denk niet alleen aan mensen voor wie je
een natuurlijke sympathie voelt maar ook aan
alle soorten mensen voor wie je minder
sympathie voelt. Denk ook aan slechte en goede
mensen, criminelen en slachtoffers, mensen die
je afkeurt en mensen die oké zijn. Dat het met
alle wezens goed mag gaan, dat alle wezens
gelukkig mogen zijn, dat alle wezens vrij zijn
van lijden, en dat ze allemaal vooruitgang
boeken. Ga hier een paar minuten mee door.
Breng nu je aandacht rustig terug naar
jezelf. Denk: net zoals ik alle wezens alle goeds
toe wens, mag het ook met mij goed gaan, mag
ik ook vrij zijn van lijden en mag ik ook
vooruitgang boeken. Word je uiteindelijk weer
gewaar van je lichaam dat op de vloer zit, van
de adem die komt en gaat en van de ruimte om
je heen. Beëindig de meditatie in je eigen
tempo. Blijf een paar minuten zitten en kijk hoe
je je nu voelt.
35
4. Groter gewaarzijn
De metta bhavana is een meditatie die ons in
een verbeeldende uitbreiding van het hart
betrekt om alles wat leeft, om elk leven te
omvatten. Het betrekt ons in het ontwikkelen
van wat we ‘groot gewaarzijn’ kunnen noemen.
Dit is een gevoel van diepgaand gewaarzijn wat
egoïsme niet in zijn middelpunt heeft staan. Het
ontwikkelen van metta is een langzaam proces,
het duurt eerder jaren dan maanden maar vanaf
het begin van dit proces voelen we de
voordelen.
We beginnen langzaam de laag van een
dood gevoel weg te halen dat we door de jaren
heen ontwikkeld hebben dat ons zo’n gevoel
van afzondering geeft. We worden ons meer
bewust van de vriendelijkheid dat ook een deel
van het leven is, van wat er om ons heen
gebeurt op een alledaags niveau. We geven
anderen iets meer tijd en zorg. We worden
minder vatbaar om uit haat of frustratie te
reageren. We hebben in ons leven een middel
geïntroduceerd om op de voorgrond van ons
gewaarzijn een verlangen te houden om echt
menselijker te worden. Tevens hebben we een
methode geïntroduceerd hoe we dit verlangen
kunnen realiseren.
Uiteindelijk gaat het erom hoe we met
anderen omgaan en in de alledag houding naar
onszelf toe waarin we metta kunnen
manifesteren. Door het ontwikkelen van
heldere intenties om dit te doen, door het
beoefenen van de metta bhavana, worden onze
negatieve gevoelens of patronen veel
duidelijker.
We worden ons meer bewust van de
ondermijnende innerlijke stem, van de over-
kritische opmerkingen. We worden in
toenemende mate gevoelig voor de emotionele
kleur van ons bestaan, de emotionaliteit die
zozeer de kwaliteit van ons eigen bestaan en de
kwaliteit van onze bijdrage aan het leven van
anderen bepaalt.
In het begin kan dit soms verontrustend
zijn. We worden ons bewust van de
www.de3juwelen.org
hoeveelheid negatieve gedachten en gevoelens
die we hebben. We kunnen denken: “wat ben ik
toch een slecht mens om zulke dingen te
denken” maar dat is alleen maar een andere
vorm van zelfhaat. We zullen moeten
accepteren dat we allemaal, in verschillende
mate, negatieve patronen hebben opgebouwd.
Nu we een manier gevonden hebben om ze te
veranderen, hoeven we ze niet meer te
ontkennen of net te doen alsof ze er niet zijn.
Aan de andere kant willen we ook niet in deze
negatieve gevoelens zwelgen. Ze zijn en deel
van het verhaal, maar alleen een deel. Met de
beslissing om bewust aan het ontwikkelen van
positieve emotionele condities te gaan werken,
kunnen we ons verheugen om minder en minder
in de greep van zulke negatieve gevoelens te
vervallen.
Het is niet zo dat we van de condities
afkomen. Het is meer dat we ze doorzien
waardoor ze de macht over ons verliezen. Het
gaat erom om de draak een naam te geven. Dan
veroorzaken ze in zekere zin, geen emoties
meer en hebben ze daardoor geen macht meer
over ons.
Als we van het succes van een collega
horen, kunnen er, zelfs na vele jaren van
mediteren, nog steeds, bijvoorbeeld, oude
gevoelens van jaloezie opkomen. Nu zijn we
ons er echter van bewust waarom het zo is. We
proberen het niet zo voor te doen komen alsof
het er niet en we willen ze ook niet gaan
rationaliseren. We kunnen het de juiste naam
geven en vervolgens kunnen we het loslaten.
Wat we leren is om veel gevoeliger te worden
voor wat er in ons gebeurt. Niet in de zin van
breekbaarheid, maar in de zin van een robuust,
alert en levend gevoel voor jezelf.
De brahma vihara’s
Het is het beste te beginnen door je op de metta
bhavana te concentreren, de eerste brahma
37
Verander jezelf!
vihara, om daarna de hele set te gaan doen. Het
is echter zinnig om een algemeen beeld van de
andere drie meditaties te hebben omdat ze
verschillende aspecten van metta benadrukken
en sommige valkuilen, die we tegen kunnen
komen, scherp stellen.
Metta is de fundamentele energie van
“het goede” toewensen. Het wil het beste voor
alle wezens. Soms kan deze energie abstract
worden en wordt het meer een begrip waardoor
je het contact met de realiteit verliest.
Misschien hebben we zulke mensen al eens
ontmoet, mensen die ons op een vliegveld
bloemen willen verkopen of die aan ons op de
straat gratis geschenken aanbieden. Ze hebben
een stralende glimlach en een lege uitdrukking.
Ook er zijn mensen die ‘te aardig’ zijn en ze
willen dat alles ook ‘aardig’ is, wat natuurlijk
erg aardig van ze is, maar soms krijgen we er
de rillingen van.
We krijgen van deze mensen een
ongemakkelijk gevoel. Ze zijn erg aardig maar
we voelen ons er ongemakkelijk mee, zowel zij
en de situatie is eng. Ze zijn op een
onwezenlijke manier positief. We zullen
allemaal dit gevoel wel kennen. Misschien
hebben we wel de ervaring dat wij dat kleffe
gedoe teveel benadrukken. Maar het is er
overal. Het ziet ernaar uit dat het in onze
cultuur floreert. De commercie trekt rondom de
feestdagen, zoals bijvoorbeeld moederdag, alles
uit de kast, dergelijke gelegenheden waarbij we
gebombardeerd worden met een
sentimentaliteit die als positieve emotie gezien
wordt.
Het is erg gemakkelijk om dit soort
dingen met metta te verwarren. Dit gebeurt als
we in onze meditatie het gevoel met de ware
aard van het leven verloren hebben. Ja, we
kunnen mensen al het goede toewensen, maar
de naakte waarheid is dat we allemaal lijden en
soms ongelukkig zijn. Er is veel pijn in de
wereld en in de levens van mensen die we
kennen.
De brahma vihara die na de metta
bhavana komt is de karuna bhavana, het
ontwikkelen (bhavana) van mededogen
(karuna) en het richt zich rechtstreeks op dit
lijden. Het kijkt lijden recht in het gezicht. In
deze meditatie kijken we naar het lijden van
onszelf en anderen vanuit metta.
Mededogen ontstaat als we vanuit metta
naar lijden kunnen kijken. Mededogen is een
actief verlangen om te doen wat we kunnen
38
doen om lijden te verzachten. Zo stelt de metta
meditatie-beoefening ons in staat om
mededogen te ontwikkelen. Op haar beurt helpt
het ontwikkelen van karuna ons te voorkomen
dat onze metta te lieflijk en te zoetsappig
wordt.
Wanneer we op het lijden contempleren,
kunnen we ons nogal neerslachtig gaan voelen.
Er is zoveel lijden om ons heen. Wat kunnen
we effectief doen om te helpen? Is ons begrip
van metta niet erg sterk dan kunnen we er
wanhopig van worden. Dit is het punt waarop
de volgende brahma vihara, de mudita
bhavana, het ontwikkelen van meevoelende
vreugde in ons opkomt. We blijven welbewust
stilstaan bij de positieve kant van het leven ter
compensatie omtrent ons gevoel van het lijden
in de wereld.
Mudita is het vermogen om vreugde te
voelen om het geluk van onszelf en anderen.
We kijken met metta naar ons eigen geluk en
welzijn en naar dat van anderen. Gezien als een
aspect van metta, is dit de reactie vanuit metta
als het vreugde ontmoet, of in onszelf of in
anderen.
Het is iets raars maar soms zijn we blijer met
de zorgen van anderen dan met hun vreugde.
We kunnen als een klokkende hen om iemand
heen hangen en sympathieke geluiden laten
horen als ze in moeilijkheden zitten of even
zwaar zitten. Als iemand echter werkelijk
gelukkig is kunnen we ons ongemakkelijk en
zelfs bedreigd voelen. Deze neiging om het
moeilijk te vinden om op een positieve manier
te reageren op dat wat anderen bereiken en op
hun vreugde is gebaseerd op ons verlangen om
onszelf met anderen te vergelijken. Het is alsof
de vreugde van iemand anders iets van ons
wegneemt, ons doet vervagen. Dit is een
kenmerk van onze cultuur: het wordt ons
geleerd dat we alles wat we willen kunnen
krijgen behalve als iemand anders het eerst
heeft.
We zullen het een bron van grote vreugde
vinden wanneer we ons in het geluk en in de
blijheid van anderen kunnen verheugen. We
kunnen deze kwaliteit bewust ontwikkelen met
de mudita bhavana. Het is zeker een onmisbaar
aspect van metta.
De laatste van de vier brahma vihara’s is het
ontwikkelen van gelijkmoedigheid en wordt
upekka bhavana genoemd. Het is een soort
combinatie van de andere drie. Het is niet een
koude, afstandelij ke, niet-emotionele

gelijkmoedigheid maar meer een warmte, een
vrijgevigheid die gecombineerd is met een
realistische en gebalanceerde kijk op dingen.
Het ziet de dingen zoals ze zijn. Als het ver
ontwikkeld is, is het bijna Inzicht. Het ziet de
vergankelijkheid en de geconditioneerde aard
van alles. Het ziet dat uiteindelijk geen enkel
wezen een “eigen ik” heeft. Tegelijkertijd
reageert het met mededogen en vreugde op het
lijden en de voorspoed van deze zelfde wezens.
Het wordt niet overmand door wat het ervaart.
Dit maakt het kringetje rond omdat er een
gevaar bestaat dat, als we gelijkmoedigheid
ontwikkelen, onze emoties teveel los van ons
gaan staan. Als we geen contact meer hebben
met de echte wereld en geen contact meer
hebben met onze emotionele warmte, ons
f u n d ame n t e e l g e vo e l va n zo r g e n
vriendelijkheid en onze fundamentele
solidariteit met anderen, dan kunnen we
misschien gaan voelen dat we boven alles
staan. Eigenlijk zijn we dan van onszelf
vervreemd. Dan gaan we terug en beginnen
opnieuw met het beoefenen van de metta
bhavana.
Ik hoop dat dit voldoende is om je een beeld
van deze andere meditaties te geven. Zoals ik
eerder zei is het waarschijnlijk niet geschikt om
ze als op zich zelf staande meditaties te doen
als je net begint met mediteren. Je hebt een
stevige basis van metta nodig om de brahma
vihara’s effectief te kunnen gebruiken. Je moet
ook de tijd hebben om ze regelmatig te doen
wil je er wat aan hebben.
Blijf je herinneren dat metta al deze aspecten
ook heeft. We kunnen metta zien als een soort
licht dat uit verschillende kleuren is
opgebouwd, karuna, mudita en upekka. Het is
alsof het witte licht van metta deze stralen
onthult zodra ze met de verschillende aspecten
van het leven in aanraking komen. Als we ons
gevoel voor de metta meditatie kwijt zijn
geraakt, kan het ons helpen om onszelf af te
vragen of we niet te eenzijdig geworden zijn, of
we niet teveel afgescheiden zijn van de
menselijke ervaringen van vreugde en lijden.
De metta bhavana is een proces om de wereld
in al zijn aspecten voor je te openen. Vaak
denken we: “dat kan ik niet doen, dan doe ik
mezelf pijn. Ik moet me tegen alle enge dingen
die buiten me zijn beschermen”. Het
ontwikkelen van metta geeft ons niet alleen een
open hart maar ook een moedig hart. In India
wordt gezegd dat als je als je door de jungle
www.de3juwelen.org
Groter gewaarzijn
loopt, dat je dat het beste in gezelschap van een
heilige kunt doen, iemand die haat vervangen
heeft door liefdevolle vriendelijkheid om
zodoende veilig te zijn voor aanvallen van
wilde dieren. Daar waar sterke metta is, is geen
angst. Zelfs wilde dieren kunnen een gevoel
van liefde en onbevreesdheid aanvoelen.
Innerlijk licht, uiterlijk
licht
In Kenwood House in Hampstead Heath, één
van de grootste en meest mooie open ruimten in
Londen, is een kleine kunstcollectie waaronder
een Vermeer en een Rembrandt zijn. Deze 2
werken hangen in dezelfde ruimte die verder
erg Spartaans is.
Het schilderij van Vermeer is laat een
jonge vrouw zien die op een gitaar speelt. Ze
zit, op de muur achter haar hangt een schilderij
van een landschap. Dit schilderij heeft bijna
een fotografische helderheid, omdat ieder detail
erg verschillend is. Dezelfde zorg is zowel aan
de schilderijlijst van het schilderij op de
achtergrond als aan de weergave van de
delicate handen van het meisje op de voorgrond
gegeven. Het is alsof de hermelijnen garnering
op het jasje van het meisje warm en zacht
aanvoelt als je het aan zou raken. De intimiteit
van het schilderij wordt verhoogd door de
richting waarin het meisjes staart. Ze kijkt naar
rechts, naar een onzichtbaar persoon, misschien
haar vader of moeder die net de kamer is
binnengekomen om haar te horen spelen. Aan
de tegenoverliggende muur, waar je naar kijkt
als je binnenkomt, hangt een zelfportret van
Rembrandt op latere leeftijd. Rond die tijd
loopt zijn roem en fortuin ten einde. Zijn leven
loopt ook ten einde. Het schilderij is erg
donker. Zijn mantel en baret zijn met grove
penseelstreken weergegeven en de achtergrond
is onduidelijk. Het aandachtspunt op dit
schilderij is dit oude gezicht dat ons aankijkt en
dat met veel detail met ontzaglijk raffinement
geschilderd is. De verf is vele malen
overgeschilderd en geeft het gezicht een oude
structuur. Het rechteroog trekt in het bijzonder
de aandacht.
Zodra je de kamer binnenkomt voelt het
alsof je door deze oude man, die naar je kijkt,
vanaf het donkere canvas, aangetrokken wordt.
Je voelt je verplicht er naar toe te gaan en voor
hem te gaan staan. Je hebt het voorrecht daar te
39
Verander jezelf!
staan waar Rembrandt gestaan zou hebben toen
hij het schilderde. Dit is zo’n sterk beeld dat het
voelt alsof de verrezen Rembrandt zelf naar je
kijkt. Hij kijkt naar jou. Het is soms moeilijk
om je van de blik van deze oude man af te
wenden. Zijn blik is voor mij een blik van
metta. Het kent geen plaats waar het niet naar
toe kan gaan, en het gaat overal met intense
liefde naar toe. De onvoorwaardelijke
onbevangenheid waarmee Rembrandt naar
zichzelf kijkt is ook mededogen. Zijn zelf-
eerlijkheid en mededogen zijn twee kanten van
één hetzelfde.
Als je je rug naar hem toe keert vang je
een eerste glimp op van het schilderij van
Vermeer. Het verbaast me dat zo’n contrast zo
fantastisch kan harmoniseren. Ze doen meer
dan elkaar complementeren, meer dan elkaars
tegenpolen zijn. Ze werken samen, het is alsof
ze samen communiceren. Je bent blij dat de
ogen van Rembrandt smullen van zo’n mooi
schilderij. Beide schilderijen gaan in wezen
over licht. In de Rembrandt zit een inwendig
licht van zelfkennis terwijl Vermeer het meisje
en haar omgeving met zo’n gedetailleerde
helderheid schildert dat het een uitwendig licht
van objectieve kennis uitstraalt. Het is hetzelfde
licht dat met een enorme kracht zowel naar
binnen als naar buiten is gericht.
De Vermeer creëert en fantastisch gevoel
van ruimte, helderheid en gelijkmoedigheid,
maar ook van zorg en bijna van gevoeligheid.
Je vertrouwt de man die dit geschilderd heeft.
Je reageert op de kwaliteit van helderheid en
inzicht. En je weet dat Rembrandt je in de
gaten houdt.
Daar sta je in deze ruimte in het midden
van Londen en je komt deze 2 schilderijen
tegen. Terwijl je daar was kwamen en gingen
40
andere mensen. Sommigen zagen deze
schilderijen nauwelijks en bij anderen zag je
een gevoel van herkenning alsof ze zichzelf
herkenden. De emotionele waarde van deze
schilderijen is er op gebaseerd dat het zichzelf
uitdrukt in diegene die er naar kijkt.
De kwaliteiten die we in meditatie
ontwikkelen zitten in onszelf en ze zijn er als
ons potentieel net zoals het potentieel van een
vogel die in een ei zit. Een ei is geen vogel, het
is wat het is, een ei, maar het heeft het
potentieel helemaal te veranderen. Wij hebben
hetzelfde potentieel. En ei verandert natuurlijk
onder invloed van biologische krachten, terwijl
wij door de kracht van zelf-gewaarzijn
veranderen. Biologie zal een vogel
voortbrengen terwijl zelf gewaar-zijn een alom
aanwezig gewaarzijn en universele metta zal
voortbrengen.
Strikt genomen is deze kwaliteit van onze
geest niet een kwaliteit van onze eigen geest.
Het is zeker afhankelijk van het bewustzijn van
het individu om het te laten ontstaan. Is het
ontstaan dan overstijgt het het individu. Het
beeld wordt met grote elegantie door Shunruy
Suzuki weergegeven als hij over ‘groot
bewustzijn’ praat, de geest die geen
beperkingen heeft, als tegenovergestelde van
ons klein bewustzijn, de geest die bij ons hoort
en alleen maar met zichzelf bezig is. Groot
bewustzijn kan met ons communiceren door
prachtig kunstwerk en door spiritueel
onderricht. Groot bewustzijn wordt niet alleen
direct door meditatie ontwikkeld maar wordt
ook indirect ontwikkeld door bijvoorbeeld het
waarderen van kunst, natuur en onszelf als een
unieke en universele uitdrukking van het leven.
5. Meditatie levend houden
We hebben al gezien dat meditatie niet een
zaak is om technieken op een robotachtige
manier toe te passen. Het draait meer om het
gebruik van een eenvoudig concept of intentie
en dat concept op een heldere en
gestructureerde manier toe te passen. De
structuur van de meditatie helpt ons om onze
creativiteit te ondersteunen en om die niet
kapot te maken. In dit hoofdstuk behandel ik
een paar eenvoudige manieren om naar onze
meditatie te kijken. Dit helpt ons om het fris en
levend te houden net zoals bij de eerste keer
toen we mediteerden.
Intentie
Het is erg belangrijk dat we een duidelijk
beeld van onze bedoeling, van onze richting,
hebben. We moeten helder hebben wat we
willen gaan doen namelijk: duidelijkheid en
vriendelijkheid ontwikkelen. De
allerbelangrijkste factor in onze meditatie is het
verlangen, of intentie, om gewaarzijn en metta
te ontwikkelen. Zolang die wilskracht er is
maakt het in zekere zin niet zoveel uit wanneer
je geen sterk geconcentreerde meditatie hebt. Je
zult toch, na verloop van tijd, merken dat het
effect zal hebben.
Begin je, bijvoorbeeld, elke dag een half
uur met het ontwikkelen van metta, dan zul je
snel het effect van je inspanning op je
dagelijkse leven gaan merken. Ook al heb je
tijdens de meditatie geen sterk metta gevoel,
toch zal het de rest van je leven beïnvloeden.
Dit komt omdat je ten minste een intentie
gecultiveerd hebt om metta te ontwikkelen. Er
is geen reden om je over elke meditatiesessie
veel zorgen te maken. Moedig meer de houding
aan dat je datgene wat je in meditatie
ontwikkelt over de rest van je leven uitsmeert.
Een duidelijke of heldere intentie
ontwikkelen is heel wat anders dan
krampachtig een beeld vasthouden van hoe de
meditatie moet gaan. Als we beginnen met
mediteren is het heel normaal om een ervaring
www.de3juwelen.org
te hebben die je als sterke meditatie kunt
omschrijven. Dit kan gedeeltelijk komen door
het zogenaamde ‘beginnersgeluk’.
Beginnersgeluk is het ontvankelijk zijn om te
ervaren van dat wat er is. Het betekent dat we
een sterkere interesse hebben in het
meditatieproces dan dat we kijken naar
resultaten.
Maar na een tijdje mediteren hebben we
een idee van wat we kunnen ervaren. We
voelen ons gefrustreerd als we niet hetzelfde
concentratieniveau bereiken als de dag ervoor.
Onze ervaring in meditatie is per definitie
subjectief. Het is afhankelijk van waar we aan
gewend zijn. Zodra we aan een bepaald niveau
van gewaarzijn gewend zijn voelt het niet meer
hetzelfde als toen we het de eerste keer
bereikten. Het is alsof je naar een film gaat die
de hemel in geprezen is. Zelfs als het een goede
film is voel je je bedrogen omdat je
verwachtingen te hooggespannen waren.
Wat er in het geval van meditatie
gebeurt, is dat dezelfde sterke ervaring minder
sterk aanvoelt zodra we er aan gewend zijn.
Dan hebben we een intentie vervangen door een
verwachting. Een verwachting dat we iets
zullen ervaren wat we als een goede ervaring
hebben leren kennen. Hoe meer we uit
verwachtingen gaan mediteren hoe moeilijker
het voor ons wordt om bij datgene te blijven
wat op dat moment echt gebeurt. Het is dit
vermogen om te waarderen wat er gebeurt dat
we ‘beginnergeluk’ noemen.
Je zou verwachten dat de term
‘beginnergeluk’ wijst op een onvolwassen
houding maar dat wordt er niet mee bedoeld.
Belangrijk is het vermogen om te proberen het
gevoel van ontvankelijkheid te behouden of
elke keer weer her te ontdekken. Als we
proberen om een vorige ervaring te herhalen,
zullen we teleurgesteld worden. De echte
vreugde van meditatie is dat we niet weten wat
er gaat gebeuren elke keer als we gaan
mediteren. Dit is wat een beginner van nature
voelt.
41
Verander jezelf!
Of we kunnen gemakkelijk in een bad van
metta glijden of we kunnen vechten om wakker
te blijven. We vinden het erg moeilijk om deze
ervaringen niet als goed, slecht of neutraal te
beoordelen. Ik vind het prettig om te zeggen dat
er niet zoiets als een slechte meditatie bestaat,
tenzij het een meditatie is waarbij we ons niet
inspannen. Als we afgeleid zijn en we spannen
ons iets meer in om terug te gaan naar het
meditatie-object, dan is het een goede
meditatie. We kunnen ons alleen maar
inspannen als we een besef hebben van wat we
aan het doen zijn, als we een intentie hebben.
We moeten duidelijk zijn over wat het
doel van onze meditatie is en tegelijkertijd een
gevoel van openheid houden voor dat wat er in
meditatie gebeurt. We proberen een heldere en
flexibele geest te ontwikkelen, een geest die
weet waar die naar toe gaat en die ook van de
reis kan genieten. Dit concept van intentie van
je doel is nauw verwant met wat we
‘ ge b a l a n ce e r d e inspanning’ no e me n .
Gebalanceerd inspanning kun je zien als het
middel waarmee we met onze fundamentele
intentie voor het ontwikkelen van gewaarzijn
en metta in een bepaalde meditatie werken.
Gebalanceerde
inspanning
Het concept van inspanning is belangrijk in
meditatie. Mediteren is een erg actief proces,
het is niet het volgen van instructies en
afwachten wat er gaat gebeuren. We gaan actief
met onszelf, met ons gewaarzijn aan de slag.
Het is dit vermogen om invloed op de
geestestoestanden te beïnvloeden dat het
mogelijk maakt om te mediteren. We mediteren
met ons zelf- reflecterend gewaarzijn. Alles
binnen het boeddhisme is op het concept
gebaseerd dat we door onze eigen inspanningen
kunnen veranderen wie we zijn. Onze
emotionele denkpatronen, de manier hoe we
over onszelf en de wereld denken en voelen
worden niet door God gegeven of door onze
ervaringen in de vroege kinderen jaren
vastgelegd. Door het bewust toepassen van
gewaarzijn op onze geest kunnen we bepaalde
emoties en gedragingen ontwikkelen zodat ze
onze dagelijkse ervaringen gaan overheersen.
De boodschap van de Boeddha was erg
duidelijk. Hij vertelde ons dat we een echte
keuze hebben over onze geestestoestand. Wat
42
nodig was, was een duidelijke intentie om meer
gewaar en liefdevol te worden en het toepassen
van de noodzakelijke inspanning om zo te
worden, in het bijzonder inspanning in
meditatie.
Het concept van inspanning in meditatie
moet anders gezien worden dan de manier
waarop we inspanning normaal zien. We
kunnen ons niet forceren anders te zijn. Ook
kunnen we niet passief op meditatietechnieken
vertrouwen om onszelf te veranderen. Wat in
onze meditatie nodig is, is gebalanceerde
inspanning, dit betekent het gepast toepassen
v a n i n s p a n n i n g. W e ku n n e n t we e
tegenovergestelde neigingen identificeren die
onze meditatie stroom blokkeert, soms zijn ze
er allebei in dezelfde meditatie, namelijk
luiheid en je teveel inspannen, teveel moeten.
Door gebalanceerde inspanning lossen we deze
twee neigingen op wanneer we er ons bewust
van worden.
Ik kan me herinneren dat een vriend van me,
toen hij meditatie-onderricht gaf, zoals
meditatie leraren doen, zei: “ als de geest
afdwaalt, haal hem terug”. Daarna zei hij: “dit
betekent niet dat je het op een zelfde manier
moet doen als een arrestatieteam van de politie
die een ontsnapte gevangene op straat
arresteert”. Wat hij bedoelde te zeggen was dat
we door onze inspanningen de kwaliteit van de
meditatie moeten proberen te ontwikkelen. We
kunnen zeggen dat inspanning niet om een
hoeveelheid gaat. Het heeft ook zijn eigen
emotionele kleur die in overeenstemming met
het meditatie object moet zijn. Met andere
woorden: de inspanning moet toepasselijk zijn.
Sommigen van ons houden van een harde
en gedisciplineerde aanpak en proberen zoveel
mogelijk metta uit hun onwillige hart te persen.
Anderen gaan makkelijker met de stroom mee,
waar de stroom hen ook heen voert. Het is een
goed idee om te weten wat voor type we zijn.
Deze neigingen wijzen op onbewuste
houdingen die we waarschijnlijk, bij alles wat
we doen, hebben.
Het beeld van gebalanceerde inspanning,
in het bijzonder in de relatie met de adem,
wordt soms opgeroepen door de gedachte dat je
een klein zangvogeltje in je handen houdt.
Houd je het te stevig vast dan vermorzel je het
delicate beestje. Houd je het te los dan vliegt
het weg.
Dit klinkt misschien wat eenvoudig maar
het is niet zo gemakkelijk omdat het niet

genoeg is om te denken dat we weten wie we
zijn. We moeten gevoelig zijn voor dat wat we
echt ervaren en niet vertrouwen op het beeld
wat we van onszelf hebben. Dit is een
interessant gebied waarover ik een
lievelingstheorie heb. Ik denk dat mensen ‘die
moeten’ zichzelf als lui zien en luie mensen
zichzelf als ‘moeten’ zien.
Als je er over nadenkt, klinkt het logisch.
Als we denken dat we lui zijn gaan we ons
waarschijnlijk harder inspannen om iets doen.
Ongeacht wat we ermee bereiken zullen we nog
steeds denken dat het niet genoeg is omdat we
lui zijn. Daardoor verplichten we onszelf om
meer te doen. Als we, aan de andere kant,
denken dat we dat type mensen zijn die
voortdurend teveel doen, zullen we altijd tegen
onszelf zeggen dat we het rustiger aan moeten
doen. Ik weet zeker dat we allemaal wel eens
iemand ontmoet hebben, of misschien met
iemand gewerkt hebben, die altijd zegt hoeveel
hij doet maar die het eigenlijk niet voor elkaar
krijgt om iets doen.
Vervolgens zijn er mensen bij wie alles
vanzelf lijkt te gaat. In één van onze
retraitecentra hadden we een kok waar je met
plezier naar keek. Hij kookte vaak voor
honderd of meer mensen en toch leek het alsof
hij alle tijd van de wereld had om het te doen.
Hij kon de meest fantastische maaltijden
bereiden zonder bezweet te worden.
Als je wel eens geprobeerd hebt om voor
zoveel mensen te koken, zul je weten hoe
nerveus je hiervan kunt worden.
Interessant genoeg werden de koks in
Zen-kloosters gekozen op basis van wat ze in
www.de3juwelen.org
Meditatie levend houden
meditatie bereikt hadden. De gedachte is dat de
kwaliteit van de energie die je voor het
bereiden van het eten had in het eten kwam en
een effect had op degene die het at (misschien
een verontrustende gedachte voor degene die
vaak fastfood eet).
Of je het nu wel of niet met mijn theorie
eens bent, het blijkt dat een geschikt niveau en
kwaliteit van inspanning voor meditatie je doel
is. Inspanning die te hard of te zacht is, te
weinig of teveel heeft de neiging om onze
aandacht van het object van je aandacht weg te
nemen. Het enige wat we uiteindelijk nog
kunnen doen is ons meer of minder in te
spannen en te kijken wat er gebeurt. We zullen
snel gevoelig worden voor de verschillende
kwaliteiten van inspanning die we kunnen
toepassen. Zo krijgen we een gevoel om onze
inspanning in de meditatie te balanceren.
Neem niet aan dat je het al weet. Probeer
het uit. Als je merkt dat je het meditatie-object
kwijtraakt, kijk of je het niveau van inspanning
kunt verhogen zodat je je weer op het meditatie
object kunt focussen. Als het verhogen van je
inspanning het nog moeilijker maakt om bij je
meditatie-object te blijven, probeer de
inspanning die je maakt te ontspannen. Dit is
echt een zaak van aanvoelen, die je met vallen
en opstaan zult moeten ontwikkelen. We
kunnen misschien een beter beeld van het
balanceren krijgen als we meer aandacht geven
aan de aspecten van onszelf die betrokken zijn
bij het beoefenen van meditatie.
43
6. Energie in meditatie balanceren
Een andere benadering van het begrip van
balanceren in meditatie is door een eenvoudig
ervaringsmodel in drie gebieden te verdelen, nl.
gedachten, emoties en het lichaam.
Ben je in je meditatie goed
geconcentreerd, is er een soort samensmelting
van deze drie gebieden tot één ervaring van
gewaarzijn. Over het algemeen kunnen praten
we over “gescheiden gebieden” van onze
ervaring.
We kunnen eenvoudig stellen dat deze
drie gebieden in ons gewaarzijn samen moeten
komen om een gevoel van compleetheid en
integratie te creëren waardoor onze meditatie
zich zal verdiepen. De meditaties zelf
stimuleren dit integratieproces van het hoofd,
het hart en het lichaam. Maar er zullen tijden
zijn dat onze meditatie vlak of droog aanvoelt,
of saai en kleurloos is, ook al zijn we goed op
het object gericht. Als dat je ervaring is, is het
verstandig om te controleren of je soms
hoofdzakelijk gefocust bent op een mentale
ervaring door de ademhaling te tellen alsof je
schapen telt. Dan wordt het de hoogste tijd om
weer een verbinding met de emotionele rijkdom
en vreugde van de ademhaling te maken, en de
adem in je lichaam te voelen zoals je de wind in
je gezicht voelt waait als je langs de oceaan
loopt.
Dit is een erg eenvoudig model om te
onthouden. Deze drie factoren moeten we
allemaal ervaren voordat we ons tevreden
kunnen voelen. We hebben het belang van ons
lichaam en het hebben van emoties al gezien als
we gaan mediteren. We zullen er iets meer op
in gaan met betrekking tot dit concept van
balanceren. Maar eerst gaan we gedetailleerd
kijken naar het gebied van de gedachten, of
mentale activiteit.
Gedachten
Gedachten krijgen soms een slechte naam als
we gaan mediteren. Veel mensen hebben het
idee dat mediteren over het ontsnappen van
www.de3juwelen.org
gedachten gaat. Wel is het waar dat we
ontsnappen van iets wat vaak voor denken
doorgaat maar wat in de werkelijkheid niets
anders is dan mentale ruis, die veroorzaakt
wordt door over-stimulatie. In de kunst van het
mediteren spelen gedachten, die helder en
gericht zijn, een erg belangrijke rol.
Ik vraag me af of het ‘hart’ van meditatie
in bepaalde kringen niet teveel aandacht krijgt.
Het ziet er soms naar uit dat we het risico lopen
om in een soort sentimentele kletserige
spiritualiteit te vallen. Vaak denken mensen,
dat het spirituele tegen het rationele ingaat.
Maar dit is niet waar. Het klopt om te zeggen
dat we ons met onze beoefening richten op het
overstijgen van het eigenlijke rationele maar
daarnaast trachten wij ook om voorbij het
emotionele en lichamelijke te gaan.
Woorden zoals ‘inzicht’ en ‘verlichting’
impliceren duidelijk een gevoel van mentale
helderheid. Heldere en gerichte gedachten zijn
noodzakelijk gereedschap om ons te helpen
gefocust te worden. Het heeft zijn beperkingen
maar weinigen van ons zijn er nog tegen
aangelopen.
We passen twee hoofdtypen gedachten in
meditatie toe. Deze worden ‘initiële gedachten’
en ‘doorgaande gedachten’ genoemd. Het zijn
beiden gedachten. Het verschil is dat het ene
een gedachte is die op zichzelf staat terwijl het
andere een gerichte gedachtestroom is of een
beschouwing van een mentaal object.
Initiële gedachten
Dit is een eenvoudig ‘concept’ om ons te
helpen om terug te keren naar ons
meditatieobject of meditatiedoel. Het kan een
enkel woord of een korte zin zijn waar we aan
denken, zoals iets tegen jezelf zeggen om
wakker te worden als je slaperig wordt. Het
hoeft geen woord te zijn. Het kan een beeld
zijn, zoals de voorstelling van een helder licht
om wakker te worden.
In de metta bhavana kunnen we initiële
gedachten goed gebruiken om metta te
45
Verander jezelf!
stimuleren. We kunnen een enkel woord
gebruiken, zoals ‘zorg’ ‘vriendelijkheid’,
‘liefde’ of een korte zin zoals: “dat ik gelukkig
mag zijn”. Soms vraag ik mensen om in
zichzelf hun naam te zeggen als een manier om
terug te keren naar dat wat ze ervaren. Er zijn
ontelbare manieren hoe we dit type denken
kunnen gebruiken. In het bijzonder kan dit goed
in de eerste fase waarin we onze focus aan het
opbouwen zijn om de neiging te corrigeren als
we het meditatieobject kwijtraken nadat we een
bepaald niveau van concentratie hebben
bereikt.
Hier is een eenvoudige oefening om je te
laten zien hoe snel je een gedachte in je
gewaarzijn kunt laten vallen / zetten. Stel je
voor dat, wanneer in een je meditatie-houding
zit, je lichaam een diepe bron is en dat je een
kiezelsteentje in de bron gooit. Nadat de
kiezelsteen het water heeft geraakt, gaat het in
spiralen dieper en dieper de bron in totdat het
op de bodem valt. Stel je voor dat de
kiezelsteen die op de bodem van de bron ligt
zachtjes trilt en dat deze trillingen het water in
beweging zetten.
Op deze manier kunnen we een gevoel
krijgen dat het mogelijk is onszelf op een diep
niveau te kunnen beïnvloeden door een
eenvoudige gedachte of een beeld te gebruiken.
Zodra we het algemene principe doorhebben is
het eenvoudig om de kiezelsteen te vervangen
door iets waar we wat mee kunnen of we
kunnen de ideeën associëren door misschien
wat op de kiezelsteen te schrijven.
Ik heb deze oefening niet beschreven
omdat ik denk dat je het moet doen, tenzij het
je erg aanspreekt, maar om aan te geven dat, als
we in meditatie gedachten gebruiken, we het
gewicht moeten geven. Als we een denkbeeld
gebruiken, moeten we het de tijd geven om in
ons te resoneren. We moeten onszelf de tijd
geven om op onze gerichte gedachten te
reageren.
Tenzij we ons beeld de ruimte en de
energie geven, heeft het anders weinig kans van
slagen. In de metta bhavana heeft het geen zin
om de woorden: “dat ik gelukkig mag zijn“ als
een papegaai te herhalen, zoals de naald van
een plaat die is blijven hangen. We moeten de
betekenis van de woorden kunnen voelen. Dit
betekent dat we onze verbeeldingskracht
moeten gebruiken, niet in de betekenis dat we
iets proberen te verzinnen maar op een manier
dat we een beeld en zijn betekenis proberen
46
door te laten dringen.
Merk de toon van je stem op als je
dingen in jezelf zegt. Woorden drukken
gevoelens uit en ze doen dit niet alleen op een
abstracte manier, in een letterlijke betekenis,
maar door de toon, de intonatie en door de
intentie. Onze primaire relatie met taal is niet
door de letterlijke betekenis maar door de
emotionele samenstelling. Toen we jonge
kinderen waren, lang voordat we de actuele
betekenis van de woorden begonnen te
begrijpen, waren we gevoelig voor deze
emotionele samenstelling.
Als we achteloos tegen onszelf zeggen:
“dat ik om mezelf mag geven” kunnen we niet
echt verwachten dat er wat gebeurt. Maar
dezelfde woorden laten doordringen met
verbeelding, met een emotionele kleur, kunnen
wel de resonantie in ons geven waar we naar op
zoek zijn.
Als je met gesloten ogen zit, probeer je
naam tegen jezelf te zeggen. Merk op hoe je het
zegt. Probeer het met zachtheid en zorg te
zeggen. Geef het de tijd om te kunnen voelen
wat voor effect het op je heeft. Stel je voor dat
het je lichaam ingaat en je lichaam vult.
Probeer de eerste fase van de metta bhavana te
doen met alleen je naam te noemen door jezelf
terug te roepen naar jezelf.
Doorgaande gedachten
In meditatie betekent dit dat we een
gedachtestroom, met een bepaald doel voor
ogen, volgen. We gebruiken dit soort gedachten
als we door onze lichamelijke ervaring gaan
zoals in de lichaamsmeditatie. We gebruiken
het in de metta bhavana als we aan de
capaciteiten van een vriend denken, om ons
gevoel van waardering voor hem te stimuleren.
Het is normaal om goed geconcentreerd
te zijn als je een meditatie leidt, als je een
groep door een meditatie voert. Dan werkt de
kracht van doorgaande gedachten. Later zullen
we zien hoe we deze doorgaande gedachten
kunnen gebruiken om ons te helpen sommige
afleidende gedachten, die tijdens de meditatie
bij ons opkomen, te overwinnen.
In meditatie kunnen mentale activiteiten
niet uitgeschakeld worden. Je moet de geest iets
zinvols te doen geven, anders gaat hij er
vandoor en doet hij waar hij zin in heeft. Op
deze manier is onze geest net een klein kind. Er
is veel energie en als deze energie niets te doen
heeft, heeft het de neiging om een irritante

uitlaatklep te zoeken. Ik gebruik het woord
‘fascinatie’ vaak als ik de meditatie van het
gewaarzijn van de ademhaling leer. Net zoals je
kinderen in verrukking moet brengen, ze moet
fascineren om hun aandacht vast te houden, zo
moeten wij, volwassenen, gefascineerd worden
door de ademhaling.
Het belangrijkste is om gedachten niet
als iets negatiefs te zien waar we vanaf moeten,
maar om te leren ze zo te gebruiken dat ze onze
meditatie verdiepen. Gedachten staan de
meesten van ons ter beschikking. Als we ze niet
gebruiken, komen we niet ver. Gedachten
zullen altijd op de één of andere manier onze
aandacht trekken. Het is bekend dat tijdens
meditatie de bloedstroom naar de hersenen
behoorlijk toeneemt en niet afneemt en het
meer energie geeft, laten we er daarom het
beste maar van maken.
Om in een hogere geconcentreerde staat
te komen hebben we één of beide manieren van
denken nodig. Ze staan in sterk contrast tot de
manier waarop onze geest normaal werkt. Als
we onze ogen sluiten en aandacht geven aan
wat er mentaal in ons gebeurt zullen we zien,
als we rustig geworden zijn, dat gedachten
eenvoudigweg opkomen en verdere gedachten
ont wi kkel e n i n e e n a s s oc i a t ief of
onsamenhangend proces. We denken aan één
ding en door associatie ontstaat er een ander
ding en weer een ander, totdat we ons binnen
niet al te lange tijd realiseren dat we een hele
afstand afgelegd hebben vanaf de eerste
gedachte, als we ons die tenminste nog kunnen
herinneren. In dit soort mentale activiteit is
geen reflectief gewaarzijn, er is geen soort
gewaarzijn die we in meditatie ontwikkelen.
Het lijkt wel alsof we niet weloverwogen
denken maar of onze gedachten andere
gedachten oproepen zonder dat we er iets over
te zeggen hebben. Onze gedachten zijn mentale
wezen, ongewenst en vergeten, die de neiging
hebben om zonder een betekenisvolle toekomst
rond te dolen.
De echte bronnen van onze gedachten
komen niet uit onszelf maar uit de aanhoudende
informatie waaraan we ons blootstellen. Onze
aandacht wordt voortdurend van het één naar
het ander getrokken. Onze hoofden barsten
door de woelige gedachten die gehoord willen
worden. Door het algehele interne kabaal
pikken we nooit een heldere boodschap op. Het
gaat niet om de kwaliteiten van de gedachten,
veel gedachten kunnen fantastisch zijn. Als we
www.de3juwelen.org
Energie in meditatie balanceren
ze geen ruimte geven, doen we er ook niets
mee. Veel mensen lezen het ene na het andere
zelfhulpboek en hopen dat tenminste iets van
deze wijsheid blijft hangen. Ze zijn bedrogen
als het niet zo is. Als we echter teveel
informatie in ons hoofd stoppen kunnen we het
niet verwerken. En als de trek verdwijnt,
verliezen we de smaak van wat we eten.
Als het over gestimuleerd wordt is de
geest erop gebrand zich uit te putten met
denken, denken, denken. Het maakt niet uit
waar hij aan denkt, hij is verslaafd aan denken.
Meestal zijn we gaan mediteren omdat we van
die voortdurende, rusteloze en zinloze mentale
activiteit doodziek geworden zijn. We willen
gemoedsrust.
Maar dit type geest is net zoals een kind.
We kunnen het niet in de hoek zetten en
verwachten dat het stil zit. We moeten het iets
te doen geven, iets wat het leuk vindt om te
doen. Uiteindelijk zullen we iets vinden
waardoor het rustiger wordt. Met geduld
kunnen we onze geest leren ingenomen te zijn
met een eenvoudige en prettige
gedachtestroom. We zullen zien dat als de geest
rustiger wordt dat dan ook de gedachten
subtieler worden.
We moeten dus denken om te kunnen
mediteren. We moeten heldere en gerichte
gedachten ontwikkelen die bij de meditatie
horen die we doen. Dit zal natuurlijk ook zijn
effect hebben op de rest van ons leven. We
zullen zien dat we onze gedachten beter bij de
dingen kunnen houden. We zullen ons denken
als helderder en meer gefocust ervaren. Deze
manier van denken heeft ook een positieve
emotionele kwaliteit. We zullen zien dat zuiver
en helder denken een aangename ervaring is.
Voordat we verder gaan is het goed om
een ander “soort denken” te noemen, die een
belangrijke rol in meditatie speelt.
Intuïtie
Ik zie intuïtie als een subtieler niveau van
gedachten en verbeelding. Het is het vermogen
de geest in een bepaalde richting op een lichte
en subtiele manier te stimuleren. Ik denk niet
dat intuïtie aangeboren is maar dat je het aan
kan leren door het ontwikkelen van een
bepaalde mate van innerlijke rust. Door bewust
met doorgaande gedachten of heldere initiële
gedachten te oefenen bouwen we langzaam het
vermogen op om onze geest meer intuïtief te
gebruiken.
47
Verander jezelf!
Op zeker moment zullen we zien dat de
aanwijzingen die we onszelf geven niet altijd
meer zo expliciet hoeven te zijn. De geest
wordt in toenemende mate intuïtiever als het
meer geconcentreerd wordt. Als we iemand
goed kennen, hebben we soms de ervaring dat
we hem / haar aan kunnen voelen. Zitten we
met hem / haar op dezelfde golflengte dan
kunnen we op erg subtiele signalen reageren.
Dit is zo’n beetje wat er gebeurt als we in
meditatie gewend zijn geraakt aan gerichte
gedachten en we meer geabsorbeerd worden in
ons meditatieobject. Afleidende gedachten, hoe
betekenisvol ze ook kunnen zijn, kunnen ons
helemaal uit de meditatie halen omdat de
kwaliteit van de energie niet overeenkomt met
onze mentale staat. Het is net alsof je en
winkelwagentje duwt; het gaat nooit daar naar
toe waar jij het wilt hebben tenzij je het licht
stuurt.
Ik weet niet of homeopathische
medicijnen op dezelfde manier werken. Het is
interessant dat hoe meer het homeopathische
middel verdund is het des te beter werkt. Veel
van de middelen zijn zo ver verdund dat de
chemische stof niet meer aantoonbaar is. Toch
werken ze, ook bij dieren. Zwak of subtiel hoeft
per definitie niet zwak te zijn. Het onmerkbare
is per definitie niet onwerkbaar.
Dat wat we intuïtie noemen, is een erg
bruikbaar middel in meditatie. Het moet op je
ervaring gebaseerd zijn en het kost tijd om het
te ontwikkelen. Sommigen zeggen dat ze hier
mee werken terwijl ze eigenlijk lui zijn. Vrije
associatie, van het ene ding naar het andere
gaan, kijken wat er gebeurt, is geen intuïtie.
Intuïtie is de training van een erg fijn afgestemd
gevoel dat door bewuste inspanning ontwikkeld
is. Als we dit vermogen willen gebruiken
moeten we eerst meer ervaren worden om onze
geest op een heldere en gerichte manier te
gebruiken. Na een poosje zal dit vermogen een
natuurlijke, maar aangeleerde, reactie zijn en
hoeft het niet langer op een moeilijk
hanteerbare opzettelijke manier gebruikt te
worden.
Wanneer we het object van concentratie
los kunnen laten
We hebben gezien dat we zelfs voor het
ontwikkelen van intuïtie veel discipline nodig
hebben om ons denken te kunnen gebruiken. Er
is ook een moment om het meditatie object, tot
op zekere hoogte, los te laten. Zo kan de geest
48
zich losmaken van het focusobject waar we
mee begonnen zijn. Ik zeg dit met wat tegenzin
omdat het dan zo gemakkelijk is om door
gedachten afgeleid te worden die op dat
moment zo belangrijk lijken maar die eigenlijk
geen enkele waarde hebben. Maar het zou ook
fout zijn om slaafs bij het meditatieobject te
blijven, ongeacht wat er in de geest opkomt.
Mediteren is een langzaam proces om de
verschillende delen van onze psyche te
integreren. Soms worden verloren gegane
schatten onverwacht blootgelegd die het waard
zijn om naar gekeken te worden. Het probleem
is dat het zo gemakkelijk is om rotzooi voor
schatten aan te zien. Onze geest is in dit opzicht
erg geraffineerd en zal ons voortdurend
proberen af te leiden.
Het is net als dromen. Er zijn mensen die
denken dat je altijd alles over hun dromen wilt
horen en dat al hun dromen van grote waarde
en belangrijk zijn. Dat zijn ze natuurlijk niet,
ook al zijn er zogenaamde ‘grootse’ dromen.
Grootse dromen hebben een bepaalde kwaliteit
die ze van normale dromen onderscheidt: ze
voelen gewichtig aan. Het gaat niet zozeer om
de inhoud maar om de structuur. Datzelfde kan
soms ook in meditatie gebeuren. Net zoals bij
de grootse droom is het verstandig om er
aandacht aan te geven.
Stel dat je geen echte herinnering meer
hebt van voor je zevende levensjaar en
onverwacht komt er een levendig beeld naar
boven van toen je vijf jaar was. Wat doe je
dan? Zie je dit beeld dan als een afleidende
gedachte en ga je vervolgens terug naar de
ademhaling? Zelf denk ik dat je soms met deze
dingen mee moet gaan en moet kijken waar ze
naar toe voeren. Het is echter de
geconcentreerde geest die deze ervaring op laat
komen. Wanneer je vervolgens de meditatie
volledig laat gaan, dan zul je ook de schat weer
kwijtraken. Het is meer zaak om het
meditatieobject van concentratie, de adem of
metta, op de achtergrond van de nieuwe
ervaring te houden. Dit is heel wat anders dan
dagdromen. Het is net zoiets als een grootse
droom, luister ernaar, maar houd tegelijkertijd
contact met de meditatie. Dit is niet
gemakkelijk.
Over het algemeen geldt dat we ons niet
mee laten voeren, weg van het meditatieobject,
door allerlei interessant lijkende bijzaken. Het
is het beste om niet over belangrijke ervaringen
na te denken die in meditatie opkomen totdat ze

opkomen, hetgeen echter niet vaak zal
gebeuren. Mensen die ‘belangrijke ervaringen’
hebben, boeien hun vrienden elke dag met hun
volledig gedetailleerde ‘grootse dromen’.
Emoties
Het boeddhisme is in het verleden vaak op
buitenstaanders overgekomen als een
behoorlijk passieloze zaak - een impressie die
niet geholpen wordt door het feit dat de term
voor het boeddhistische doel, nirvana,
gewoonlijk vertaald wordt met ‘uitroeiing’.
Waar we naar toe werken is eigenlijk niet een
staat zonder gevoel, maar meer wat ik graag
een zuivere passie noem. We proberen passie
met gewaarzijn te laten doordringen, door het
bij elkaar brengen van wat we het hart en de
geest noemen, naar een geïntegreerd geheel.
Mediteren zonder emoties zou een
behoorlijk droge aangelegenheid zijn en het zou
niet mogelijk zijn om onze interesse er erg lang
op te kunnen richten. Emotie is - zoals het
woord zelf al suggereert - datgene wat ons echt
in beweging zet. Zonder enige mate van
emotionele betrokkenheid in de meditaties zou
er niet echt veel gevoel van vreugde zijn en
geen echte motivatie om ze te doen.
Tot op zekere hoogte kunnen we er voor
kiezen om over iets na te denken. Het is echter
veel moeilijker om ervoor te zorgen dat we iets
voelen. Emoties zijn, in allerlei vormen, altijd
in ons aanwezig. Emoties (letterlijk vertaald
met ‘naar buiten bewegen’) komen bij ons
boven waardoor we ons er bewust van kunnen
worden. Als we niet toestaan dat ze opkomen,
als we niet toestaan dat ze zich in onze geest
kunnen manifesteren, als we het bestaan ervan
ontkennen zullen ze zelf een sterke negatieve
uitlaatklep vinden om zichzelf kenbaar te
maken.
Een extreem voorbeeld is de manifestatie
van bepaalde lichamelijke ziektes die
veroorzaakt worden door o.a. het onderdrukken
van emoties. Onderzoek heeft aangetoond dat
mensen die op vrij jonge leeftijd een hartaanval
krijgen vaak mensen zijn die slecht met hun
gevoelens om kunnen gaan. Het lijkt alsof het
hart niet langer de niet-uitgedrukte emoties kan
verdragen waardoor het uiteindelijk barst.
We hebben ons al eerder beziggehouden
met bepaalde aspecten van het proces om zowel
ons lichaam alsmede gedachten te gebruiken
om met gevoelens en emoties in contact te
www.de3juwelen.org
Energie in meditatie balanceren
komen. Ik wil er iets meer over zeggen, omdat
dit een erg belangrijk gebied is. Het
boeddhisme maakt een scherp onderscheid
tussen de termen ‘gevoel’ en ‘emotie’. ‘Gevoel’
heeft een behoorlijk beperkt referentiegebied.
Het betekent de eenvoudige reactie van plezier
of aversie op onze ervaringen van lichamelijke
gewaarwordingen. Emoties, aan de andere kant,
zijn meer complexe reactiereeksen die ontstaan
doordat onze gevoelens met ons totale “mens-
zijn” in contact komen. Op deze manier zijn
gevoelens lichamelijk bepaald, terwijl emoties
veel meer bepaald worden door onze
psychologische conditionering.
Gevoelens die gebaseerd zijn op
lichamelijke gewaarwordingen hebben
duidelijk een sterk effect op onze emotionele
staat. Plezier kan er toe bijdragen dat wij ons
gelukkig voelen terwijl pijn of ongemak het
tegenovergestelde kan bewerkstelligen.
Hetzelfde geldt op het mentale niveau. Als we
onder stress staan, door gevoelens die
overbelast of genegeerd zijn, voelen we ons
ongelukkig. Als we daarentegen opgaan in een
interessant project zullen we ons gelukkiger
voelen en zullen we meer energie hebben.
Tot zover is het duidelijk. We kunnen
deze verbinding tussen gevoelens en emoties in
meditatie gebruiken. Om te beginnen gaan we
het lichaam op een comfortabeler manier
voorbereiden. We stimuleren een gevoeligheid
voor de ervaringen die in het lichaam zijn, in
het bijzonder de aangename ervaringen. Dit
hoeven alleen maar gevoelens van rust of
ontspanning te zijn. De bedoeling is echter dat
we er bij stil staan. Door voor onze fysieke
sensaties dit soort interesse te hebben worden
onze emotionele staten gevoed.
We kunnen ook de verbeeldingskracht
gebruiken om wat plezierige gewaarwordingen
op te laten komen. Neem bijvoorbeeld de
eenvoudige sensatie van de adem die de
borstkas langzaam opent, van de borstkas die
langzaam met de inademing vergroot wordt en
die zich vervolgens met de uitademing weer
ontspant. Als we aan deze gewaarwording de
gedachte toevoegen als we inademen, het
lichaam zich voor het leven opent en wij de
indruk hebben dat we ons volledig aan dat
leven geven als we uitademen, dan zullen we
ervaren dat die gedachte onze ervaring versterkt
en de sensatie de gedachte ondersteunt. We
kunnen een soort positieve feedback tussen die
twee opzetten.
49
Verander jezelf!
Samen zullen ze een emotionele respons
binnenin ons stimuleren. Als gevolg hiervan zal
het de ervaring van de ademhaling verdiepen en
zal het onze geest toestaan om meer en meer in
beslag genomen te worden door de meditatie.
De eerste fase van de metta meditatie kan min
of meer volledig op dit niveau uitgevoerd
worden door aandacht aan het lichaam te geven
en door de verbeeldingskracht en de vreugde
van onszelf als een fysieke ervaring, een
vreugde van ons fysieke zelf, aan te moedigen.
We kunnen, bijvoorbeeld, onze aandacht
naar het gebied rondom ons hart brengen en de
adem toestaan dit gebied te openen, terwijl we
een beeld toestaan van warmte of een zacht
licht dat rustig in onze borst ontstaat en zich
door ons lichaam uitbreidt. Het geeft
waarschijnlijk een positieve emotionele respons
naar onszelf toe. We wensen onszelf feitelijk
alle goeds toe - we gebruiken alleen in de
stimulatie van metta een andere benadering.
Een andere manier om onze emoties te
stimuleren om deel van onze meditatie ervaring
te worden is door onze gedachten op een
directe manier te gebruiken. We kunnen een
idee of een herinnering in gedachten nemen die
in ons een emotionele resonantie geeft. Soms
lees ik zelf een gedicht vóór ik ga mediteren,
een gedicht dat ik goed ken en waarvan ik weet
dat het een emotionele gevoeligheid
aanmoedigt.
Ik neem altijd een paar boeken met
gedichten mee op retraite. Ik vind niet alleen
dat bepaalde gedichten me helpen om een
direct contact met mijn emoties te maken, maar
ook vind ik dat het gewaarzijn dat ik opbouw
als ik veel mediteer, mij helpt om mijn begrip
en de waardering voor de gedichten te
verdiepen. Na verloop van tijd lijkt het mij toe
dat bepaalde gedichten positief geladen kunnen
worden - door ze te lezen is het zoiets als jezelf
op een emotie- batterij aan te sluiten. Ik weet
zeker dat hetzelfde geldt voor visuele kunst en
muziek.
Boeddhistische meditaties worden
traditioneel beoefend in een context die
toegewijd en ontworpen is voor het
ondersteunen en aanmoedigen van de
ontwikkeling van gewaarzijn en
vriendelijkheid. En die context bevat ook een
s terk esthetisch e l e men t . P r a c ht i ge
schilderingen sieren de muren en kunnen er
devotionele verzen gezongen worden.
Natuurlijk is het boeddhabeeld op het schrijn,
50
dat rust en mededogen uitstraalt, het
middelpunt. Dit alles heeft tot doel om onze
emoties bij onze beoefening te betrekken.
Als we mediteren, lijkt het soms dat we
genoeg emotionele energie hebben maar dat het
van een andere soort is dan van wat wij als
positief denken. Het is zeker niet
ongebruikelijk om te ervaren dat als we een
gevoel van metta naar onszelf proberen te
ontwikkelen dat er dan eigenlijk een andere
ogenschijnlijk tegenovergestelde emotie
ontstaat. Het lijkt dat we vaak door een andere
emotionele laag heen moeten dringen voordat
we met metta in contact kunnen komen.
Droefheid en boosheid komen in het
bijzonder naar de oppervlakte. Ik denk dat deze
emoties niet tegenstrijdig zijn met de
ontwikkeling van liefdevolle vriendelijkheid.
Sommigen van ons investeren een hoop energie
om zulke emoties op armlengte van zich af te
houden, terwijl ze eigenlijk substantieel een
deel van de menselijke omstandigheid zelf zijn.
Een ieder van ons lijdt aan gevoelens van
eenzaamheid en isolatie - ze schijnen een deel
te zijn van de prijs die we betalen voor het
hebben van zelf reflecterend gewaarzijn. Op
één niveau zijn we altijd alleen. We kunnen
overigens nooit volledig zijn tenzij we een
fundamentele verandering in de manier waarop
we onszelf in relatie tot de rest van de realiteit
ervaren maken.
We hebben echter de neiging om te
denken dat emoties zoals droefheid en
kwaadheid slecht zijn, zelfs beschamend zijn en
we doen wat we kunnen om te vermijden ze te
ervaren. In meditatie creëren we een vaartuig,
een totale context, waarin zulke gevoelens
ervaren kunnen worden en we zouden niet bang
moeten zijn om ze de ruimte te geven. We
proberen ze in een context van gewaarzijn en
metta te omvatten. Meditatie is niet een manier
om zulke gevoelens te vermijden of om een
perfecte innerlijke wereld te creëren, vrij van
de meer pijnvolle aspecten van het menselijke
leven. Het gaat meer over het creëren van een
ruimte waarbij plek is om gevoelens te ervaren
zonder de schadelijke effecten die ze onder
andere omstandigheden zouden kunnen hebben.
Niet uitgedrukte gevoelens zullen een manier
vinden om gehoord te worden en om dat
mogelijk te maken moeten we soms
destructieve situaties creëren in de werkelijke
wereld. Hoe meer deze gevoelens bewust zijn,
natuurlijk, hoe minder we dat hoeven doen.

Ik heb mensen gekend die tijdens de
eerste maanden van de metta-meditatie tot
tranen toe geroerd waren. Het was alsof ze
eindelijk de pijn konden voelen van wat vele
jaren niet meer dan een niet geïdentificeerd
gevoel was geweest. Deze mensen vormen geen
uitzondering. Met meditatie nodigen we onze
gevoelens in ons gewaarzijn uit. Hoewel het
soms als erg pijnlijk kan worden ervaren, is het
toch ook een grote opluchting om ons
vollediger gewaar te zijn van de angsten en
pijnen die in ons schemer-bewustzijn huizen.
Uiteindelijk zijn het eenvoudigweg emoties.
Hun destructieve kracht ligt niet in hun heldere
ervaring maar in de schaduw van waaruit we
zelf niet het licht van gewaarzijn kunnen
brengen om het te laten schijnen.
In ‘de herberg op Tamagawa station’
drukt de Zen dichter Ryokan de relatie tussen
de zogenoemde positieve en negatieve
gevoelens goed uit. Het schijnt dat we het ene
niet uit kunnen sluiten zonder het andere uit te
sluiten.
In het midden van de herfst - de wind en
de regen zijn nu op hun hoogste
melancholie
een zwerver, mijn geest is
onafscheidelijk van de moeilijke weg.
Gedurende de lange nacht,
stromen dromen uit het kussen -
plotseling ontwakend, heb ik het
geluid van de rivier met de stem van de
regen verward.
Meditatie laat ons zien dat we niet voor
onze emoties hoeven weg te lopen, dat ze ons
niet beheersen, dat ze komen en gaan - als we
ze erkennen. Zelfs de meest vreselijke
haatgevoelens, zonder dat we ze aanwakkeren
of er oeverloos op ingaan, zijn nog steeds een
deel van onze meditatie-ervaring. Als ze
opkomen, is het belangrijk om ze te ervaren in
het vaartuig van gewaarzijn, ze de ruimte te
geven om te voelen, om een veilige context te
creëren om ze te ervaren. In het volgende
hoofdstuk zullen we dieper op negatieve
emoties ingaan en hoe we er mee om moeten
gaan.
Ik wil iets meer zeggen over
bedroefdheid, omdat ik geloof dat dit tot op
zekere hoogte een positieve emotie is,
tenminste op een beperkt niveau. Een manier
om over het doel van boeddhistische
www.de3juwelen.org
Energie in meditatie balanceren
beoefening te praten is te zeggen dat we
proberen te aanvaarden hoe de dingen echt zijn.
Ons lijden komt hoofdzakelijk door het niet
volledig accepteren van het feit van
vergankelijkheid. Volgens het boeddhisme is
vergankelijkheid niet slechts één kenmerkende
kwaliteit van de dingen maar is het de
kenmerkende kwaliteit van alle dingen. Er is
alleen vergankelijkheid.
Op het eerste gezicht kan dit als een
negatieve zienswijze op de wereld overkomen
maar het is eigenlijk helemaal geen zienswijze.
Het is zoals het is. Het is niet een manier om
naar dingen te kijken maar naar de
onontkoombare aard van de dingen zelf -
inclusief onszelf, vanzelfsprekend. We
verzetten ons nogal volhardend tegen deze
realisatie, we willen dingen hetzelfde houden,
we willen dingen die blijvend zijn. Maar
schoonheid is vanuit de kern ontstaan uit
vergankelijkheid. Een echte ervaring van
werkelijk genot en van vreugde die in de
wereld en in relaties haalbaar is, is gebaseerd
op de acceptatie van hun vergankelijkheid. En
hierin ligt een gevoel van droefheid. Droefheid
is de emotie die we proberen te vermijden in
het onderhouden van een zienswijze die de
volledige betekenis van vergankelijkheid
ontkent. Deze emotie van droefheid moet
gevoeld worden. Het zal aanwezig zijn totdat
we het feit van vergankelijkheid uitvoeriger
hebben geaccepteerd.
Het lijkt me dat het vermogen om
onszelf, anderen en de wereld om ons heen te
waarderen, gekoppeld is aan een
bereidwilligheid om droefheid te voelen. Niet
een genotzuchtige sentimentele droefheid maar
een droefheid die een vergroting van het hart
naar de wereld is. Het is deze kwaliteit, volgens
mij, die in de poëzie van Ryokan gevonden kan
worden. Er is een volledige erkenning van
droefheid en ook een beweging van het hart die
verder gaat dan deze gevoelens. De beweging is
van een individueel perspectief naar een meer
universeel gevoel van hoe de dingen echt zijn.
Als we emoties gaan erkennen wordt het
voor ons mogelijk om ze te transformeren.
Zolang we ons lijden ontkennen kunnen wij er
niet creatief mee werken. Door meditatie
proberen we een dieper en meer authentieke
ervaring van onszelf te krijgen. Dit betekent
niet dat we op een wonderbaarlijke manier het
lijden overstijgen. Het betekent dat we ons
openstellen voor de mogelijkheid om het te
51
Verander jezelf!
doen.
Het lichaam
We hebben ons al op zeker niveau met het
lichaam bezig gehouden, zowel in hoofdstuk 1
als in de relatie met gedachten en emoties.
Zoals we in de lichaamsmeditatie gezien
hebben, proberen we onze ervaring in het hier
en nu te plaatsen. We proberen onszelf toe te
staan de ervaring van de wortel van onze
emotionele en mentale staten in het gewaarzijn
van het lichaam te vinden. Door onze meditatie
heen geeft het lichaam ons een ervaring waar
we naar terug kunnen gaan wanneer we voelen
dat we de richting verliezen. Als we in
meditatie aandacht aan het lichaam geven, helpt
het ons om bij onze huidige ervaring te blijven.
Terwijl de ervaring van het lichaam meer en
meer subtieler kan worden als we meer
geconcentreerd worden, blijft de basis van ons
zelf-gewaarzijn over.
Er is geen absolute scheiding tussen
gedachten, emoties, en lichamelijke ervaringen.
Meditatie is noch een mentale, noch een
emotionele en noch een fysieke activiteit. Het is
een ment ale en fysieke ervaring
samengesmolten met emoties - of, anders
gezegd: door drongen van emoties.
Emotie is een soort brug tussen het
lichaam en de geest. Het kan best in een
eenvoudig lichamelijk gevoel ontstaan zijn
maar het zal ook een directe invloed op onze
mentale ervaring hebben. Op deze manier
proberen we deze gescheiden aspecten van
onszelf in een totale ervaring te integreren.
Door het instandhouden van het gewaarzijn van
alle drie kunnen we de waarde bepalen van hun
52
onderlinge verbondenheid. Als we meer
geconcentreerd worden, zullen we ook een
gevoel ervaren dat ze samen met het object van
concentratie bij elkaar komen.
In het gewaarzijn van de ademhaling,
bijvoorbeeld, proberen we een stevig gevoel
van de adem in het lichaam op te zetten. Dit
fysieke gewaarzijn wordt door een helder en
gericht denken ondersteund en ook door een
emotionele ontvankelijkheid naar de ervaring
van de adem. Dit is wat volledig gewaarzijn
betekend. Als één van deze elementen in onze
ervaring ontbreekt, zal de meditatie minder
diepte hebben, zal het minder rijk zijn, minder
bevredigend en minder volledig.
We zoeken dus naar een gebalanceerd
gevoel in onszelf naar een breder gewaarzijn
van onze ervaring, die ons vermogen om het
meditatie-object te waarderen ondersteunt en
verrijkt. We zullen de neiging hebben om het
contact met tenminste één van deze aspecten
van onze ervaring te verliezen. Als dit gebeurt
vinden we het in toenemende mate moeilijk om
in contact met het object van meditatie te
blijven. Als we het gevoel hebben dat we de
draad van de meditatie kwijtraken, moeten we
controleren of er op de achtergrond van onze
meditatie een gewaarzijn van ons lichaam, een
emotie of een mentale activiteit is.
In de eerste fasen van concentratie kunnen we
heel bewust met dit element van gewaarzijn
werken. Als we meer geconcentreerd worden,
zal er een samensmelting van deze elementen te
bespeuren zijn, hetgeen een gevoel van
welbevinden en integratie zal doen ontstaan,
hetgeen ons ook weer helpt om deze
concentratie te onderhouden.
7. De vijf hindernissen
Tot zover hebben we naar het proces van het
proberen te produceren en vasthouden van
positieve mentale staten in nogal algemene
termen gekeken. We hebben gezien dat dit geen
passieve oefening is maar dat het meer een
oefening is om te proberen onszelf er zo bewust
en zo volledig mogelijk mee in te laten. We
hebben geconstateerd dat we een juiste
inspanning moeten hebben om het object van
onze meditatie vast te houden. Ook zullen we
een breder gewaarzijn op de achtergrond
moeten ontwikkelen om het gewaarzijn van dat
object te ondersteunen.
Soms zullen we echter bemerken dat
deze algemene benaderingen tot onze meditatie
niet genoeg lijken te zijn om onze geest te
verhinderen om van het object af te dwalen.
Ook kan het zijn dat een tegengesteld element
onze ervaring op zo’n manier domineert dat het
ons bijna onmogelijk is om ons volledig met de
meditatie in te laten. In dit hoofdstuk kijken we
iets grondiger naar de oorzaak die het
verdiepen van onze meditatie-ervaring kan
verhinderen.
In meditatie onttrekken we ons aan de
aandacht voor de buitenwereld, we gaan weg
van een zintuiglijk georiënteerd bewustzijn, we
zien wat er gebeurt en we zien wat er is. De
eerste stap is het versoberen van onze
zintuiglijke ervaringen, het reduceren van
indrukken en het beoefenen van het volledig
ervaren. Dit is iets wat we niet kunnen doen als
we het in grote haast doen. Om te beginnen
moeten we onze aandacht brengen naar onze
huidige ervaring van ons, naar die aspecten
waar we net naar gekeken hebben - gedachten,
emoties, fysieke gevoelens.
Normaal gesproken geven we onszelf
weinig tijd om al deze zintuiglijke prikkels een
plek te geven ook al wordt onze ervaring
gedomineerd door wat we met onze zintuigen
waarnemen. Zintuiglijke prikkel wordt op
zintuiglijke prikkel gestapeld. Vaak voelt dit
onaangenaam aan maar in plaats van te
proberen om onze ervaringen te verminderen
www.de3juwelen.org
gaan we voortdurend door met het zoeken naar
nieuwe sensaties waarvan we hopen dat zij de
truc doen. We willen geloven dat de wereld, in
de betekenis van dat wat buiten ons is, ons kan
voorzien van alle essentiële componenten voor
onze tevredenheid en ons geluk, en we
verzamelen ze ook. We willen geloven dat het
een zaak is van het vinden van de juiste baan of
de juiste seksuele relatie voordat alles op zijn
plek valt.
Deze dingen zijn natuurlijk belangrijk -
we moeten gevoed worden door vriendschap en
bevredigende externe ervaringen. We moeten
voelen dat we iets waardevols met ons leven
doen. Toch is ons vermogen om gevoed te
worden door de externe wereld, het vinden van
plezier en bevrediging in de dingen die we
doen, grotendeels afhankelijk van onze
innerlijke mentale staten.
Onze verslaving aan externe ervaringen
is gebaseerd op een gevoel van innerlijke
armoede, een soort honger en rusteloosheid.
Als we dit niet zien, dan zal onze ervaring meer
en meer oppervlakkig worden en de enige weg
vooruit lijkt het zoeken naar nog sterkere
ervaringen te zijn. Het is of het laatste, of we
geven het op. We worden cynisch en nemen
een houding aan van streng pragmatisme en
ervaren het leven als iets waar je door heen
moet gaan.
Als we echt de tijd nemen om de
onderliggende emotionele tonen van ons leven
te onderzoeken ben ik bang dat we zullen zien
dat ze grotendeels gedomineerd worden door
negatieve emoties. Het is deze algemene toon
van verschillende gecombineerde negatieve
emoties die zich als een voortdurende behoefte
om iets te moeten doen manifesteert - zoals
bijvoorbeeld telefoneren, televisiekijken, eten
en als het kan alles ook nog op hetzelfde
moment. We gebruiken deze soort van half
ervaren activiteit om ons gewaarzijn op een
oppervlakkig niveau te houden waar we niet de
onderliggende pijn of de onbevredigende aard
van ons leven voelen.
53
Verander jezelf!
In meditatie ervaren we deze stemmingen
van negatieve emoties als hindernissen in ons
vermogen om positievere geesteshoudingen te
krijgen. Tegelijkertijd hebben we de tijd en de
ruimte om ze als helderder en directer in deze
vorm te ervaren. Daardoor beginnen we ze te
ontmantelen.
Het is erg moeilijk om te genieten van
wat we doen zolang deze geesteshoudingen de
achtergrond van onze ervaring vormen. Ze zijn
noch specifiek voor mediteren noch zijn ze het
product van meditatie. Ze worden zomaar
duidelijker voor ons als we proberen te
mediteren omdat we bewust de onophoudelijke
activiteit, waarmee we onze ervaringen
onderdrukken, aan de kant zetten. Daarom is
meditatie een prima gelegenheid om met deze
mentale gewoontes te werken. Ze worden
benadrukt omdat we voortdurend positieve
emotionele mentale staten proberen te
ontwikkelen, die door de hindernissen
tegengewerkt worden.
Als onze meditatie goed gaat, zodat we
naar meer en meer positieve geesteshoudingen
gaan, is het enige wat we moeten doen: met de
oefening mee te gaan. We hoeven niet naar
problemen te zoeken, we hoeven onze
negativiteit niet op te sporen als een bang dier.
Soms zullen we echter ervaren dat het niet
mogelijk lijkt te zijn om in de juiste richting,
die we wensen, te gaan en dat onze ervaring in
meditatie onbeweeglijk aanvoelt.
Op deze momenten moeten we op een
creatieve en actieve manier ingrijpen. Het
eerste wat wij moeten doen is helder te krijgen
wat er gebeurt. We moeten datgene in ons
gewaarzijn brengen wat onze voortgang
hindert. De vijf hindernissen zijn een
traditionele manier om naar onze ervaring te
kijken en een gevoel van helderheid te geven
van wat er gebeurt.
Er wordt gezegd dat wat het
ontwikkelen van gewaarzijn en metta
verhindert dat dit in één of meer van deze vijf
hindernissen gecategoriseerd kan worden. Zij
zinspelen op de toon, de kwaliteit, of op het
gevoel van onze ervaring, in tegenstelling tot de
meer bewuste mentale inhoud. We proberen
bijvoorbeeld te mediteren maar we kunnen niet
stoppen om aan ons werk te denken. De
hindernis als zodanig is niet de gedachte over
het werk. Het is meer de onderliggende
emotionele energie die ermee verbonden is en
die de aanleiding is tot de gedachte die we
54
hebben. We zouden ons zorgen over ons werk
kunnen maken of we kunnen er ons over
opwinden en het is deze algemene kwaliteit van
onze gedachten die we moeten identificeren om
ermee om te gaan. In plaats van in te gaan op de
specifieke details van onze gedachten, willen
we dieper ingaan op de achtergrond-
emotionele-staat die deze details laat ontstaan.
De vijf hindernissen zijn (1) haat of
tegenzin, (2) verlangen naar zintuiglijke
prikkels, (3) rusteloosheid en opwinding, (4)
luiheid en loomheid, en (5) twijfel en
besluiteloosheid. Laten we er stuk voor stuk
naar kijken en er een feeling mee proberen te
krijgen. Dan kijken we naar sommige algemene
benaderingen om er mee te werken.
Haat of tegenzin
Zoals ik al eerder gezegd heb, wordt haat in het
boeddhisme als een erg sterke gehechtheid
beschouwd. Als we gevoelens van tegenzin
hebben, hebben we de neiging om ze vast te
houden en te voeden. We moedigen kleine
irritaties aan om tot haatgevoelens uit te
groeien. Ze schijnen ons te fascineren en ze
kunnen gemakkelijk ons innerlijke leven gaan
domineren. Soms zijn ze naar externe objecten
gericht: andere mensen. Soms zijn ze naar
binnen gericht: we kijken naar onze
tekortkomingen en willen niet zien wat we
ervaren.
We moeten deze gevoelens van hun
object leren los te koppelen. Het is het object
dat we gebruiken om zulke gevoelens te
rechtvaardigen en ze gevoed en welvarend te
houden. Tegenzin kan natuurlijk vele vormen
aannemen. Maar in meditatie proberen we door
deze dingen heen te snijden. We houden ons
niet bezig met de rationalisatie van zulke
gevoelens - wie zei wat tegen wie, of hoe we nu
precies zijn beledigd of gekleineerd. Het
verkennen van alle details van onze
verontwaardiging dient om de echte emotionele
kern van deze gevoelens te verhinderen om te
ervaren, hetgeen schadelijk is voor ons eigen
welzijn.
We moeten onderscheid kunnen maken
tussen tegenzin, haat en woede. Tegenzin heeft
iets beklemmends en is naar binnen gericht. We
willen dingen niet echt ten goede veranderen
omdat dit de reden voor zulke gevoelens,
waarin we zoveel geïnvesteerd hebben,
wegneemt. Soms is het onze weigering om onze

kwaadheid te ervaren wat naar de meer
genieperige en kankerende gevoelens van
tegenzin leidt. Ik weet zeker dat we allemaal
wel eens de ervaring hebben gehad om
openhartig van onze gevoelens te zijn en de
lucht te willen klaren. De zuivere, eerlijke
uitdrukking van onze gevoelens kan door het
rationale snijden dat geassocieerd is met
tegenzin en kan tot de oplossing leiden van een
pijnlijke situatie. Er loopt echter een dunne lijn
tussen kwaadheid en tegenzin en we moeten
voorzichtig zijn niet één van beiden in stand te
houden. Uiteindelijk is het waarschijnlijk het
beste om niet op basis van één van deze
emotionele staten te functioneren.
Om met deze gevoelens in meditatie te
gaan werken moeten we ze zo eerlijk mogelijk
onder ogen zien. We hebben deze gevoelens en
we moeten er verantwoordelijkheid voor
nemen. We kunnen eenvoudigweg niet zeggen:
“Het is zijn schuld dat ik boos ben” - en op hem
wachten tot hij er iets aan doet om ons goede
humeur te herstellen. Onze boosheid is van ons,
en het is aan ons om er iets mee te doen. We
weten dit echt wel. Er zijn tijden waarin het
lijkt dat het niemand lukt om ons goede humeur
te verstoren. Er zijn echter ook tijden waarin
we aan alles en iedereen een hekel hebben.
Eerst moeten we ons dus realiseren dat
wij af en toe weerzin ervaren. Als we sterk in
een bepaald beeld van onszelf geïnvesteerd
hebben, door bijvoorbeeld te denken dat we
best een redelijk mens zijn, kan het best
moeilijk voor ons zijn om dit te realiseren
omdat dit het beeld wat we van onszelf hebben
aanvecht. Het is voor mensen helemaal niet
ongebruikelijk om op een bepaald moment in
hun beoefening te merken dat zij veel
kwaadheid ervaren, zelfs woede. Het is al die
tegenzin die door de jaren heen opgebouwd is
om ‘een redelijk mens’ te zijn die naar de
oppervlakte komt.
Als dit gebeurt, moeten we deze
gevoelens onbevangen erkennen en de wil
tonen om ermee aan het werk te gaan. Sterke
gevoelens kunnen in meditatie erg behulpzaam
zijn. Ze bevatten veel emotionele energie. We
moeten deze energie voor onszelf beschikbaar
hebben om bepaalde positieve emoties te
kunnen benaderen. In meditatie is het inderdaad
mogelijk dat onze emotionele energie
spectaculair van negatief naar positief omslaat.
Om dit te laten gebeuren hebben we helderheid
en gewaarzijn nodig. Als het gevoel helder
www.de3juwelen.org
De vijf hindernissen
gezien wordt en aan de vernietigende aspecten
openlijk toegegeven worden, dan heeft het de
neiging om te veranderen.
We moeten niet bang zijn om in
meditatie te voelen. Meditatie kan veel kracht
geven in die betekenis dat we onszelf vollediger
en eerlijker leren te ervaren. Door dit in een
context van helderheid te doen leren we ook dat
we voor deze onaanvaardbare gevoelens niet
bang hoeven te zijn. We hoeven door deze
gevoelens niet gecontroleerd te worden.
Dit is een erg belangrijk gebied. We
hoeven niet ver te kijken om de kracht van
negatieve emoties te zien, in het bijzonder van
niet erkende negatieve emoties. Onze
geschiedenis kent veel afgrijselijke barbaarse
handelingen, verpakt in denkbeelden van
religieuze, nationale of raciale zuiveringen -
gruweldaden die suggereren dat de
beschavingen negatieve emoties op hun eigen
verantwoording wensen dat ze niet bestaan.
Het is een geruststelling om te denken
dat de mensen die zulke gruweldaden begaan
op de één of andere manier ‘slecht’ zijn en dat
wij ‘gewone nette’ mensen ‘goed’ zijn. Ook al
zou het eigenlijk wel waar kunnen zijn dat
sommige mensen meer tot slechtheid geneigd
zijn dan anderen, toch is het gevaarlijk naïef
om te denken dat we vrij zijn van dat soort
emotionele neigingen die onder bepaalde
omstandigheden ons, misschien geleidelijk,
naar echte kwaadaardige handelingen kunnen
leiden. Het boeddhisme richt zich niet alleen tot
‘goede’ mensen. Het stelt vast dat iedereen van
ons in staat is tot gewelddadige haat. Maar het
stelt ook vast dat we door hetzelfde lot in staat
zijn tot subliem mededogen. Dit kan niet
afhankelijk zijn van willekeur - daarvoor is het
belang te hoog. We moeten allemaal onze
aandrang voor de goede zaak bewust
ontwikkelen en werken aan de transformatie
van onze negatieve kanten.
Om eigen verantwoordelijkheid te nemen
moeten we ons realiseren dat we onze
geestestoestand actief kunnen creëren. Het is
waar dat een hele structuur van condities ons
gemaakt heeft tot wie we zijn, maar we zijn nog
steeds in staat om zelf bewust dingen te
veranderen - en wij zijn voor deze
veranderingen verantwoordelijk.
Nauw verbonden met haat is angst. Ook
nu weer is het vrij normaal dat deze emotie op
enig moment in onze beoefening naar boven
55
Verander jezelf!
komt. Velen van ons voelen zich beschaamd
over hun angst. Het ondermijnt het idee dat we
van onszelf en van de wereld hebben. Het is
bekend dat mensen die rampen overleefd
hebben last hebben van langdurige
posttraumatische stress, zoals paniek-aanvallen.
Dit is het vernietigende effect op de psyche van
een onverwachte ervaring van intense angst.
We moeten niet proberen onszelf te
forceren om openhartig te zijn over deze
gevoelens om ze daarna weer weg te stoppen.
Maar negatieve emoties gedijen niet in een
omgeving van helderheid en metta. Meditatie
heeft zijn eigen organisch proces - het reguleert
zichzelf. Als we het de tijd, eerlijkheid en een
rustige volharding geven, zullen deze gevoelens
in het licht van gewaarzijn komen en zijn we
klaar om er mee om te gaan. Wat meditatie
nodig heeft is een eenvoudige wens om onszelf
te zien zoals we echt zijn. Achter deze
verboden gevoelens van angst en kwaadheid
ligt veel pijn en eenzaamheid. Als we dit
kunnen blootleggen zal er een enorme energie
in een andere richting vrij komen - naar
vr eu gd e, mededogen en l ie fd evo ll e
vriendelijkheid.
Verlangen naar
zintuiglijke prikkels
Dit is de meest voorkomende hindernis. In feite
is het zo normaal dat we bijna niet merken dat
bij velen van ons deze prikkels aanwezig zijn.
Soms realiseren wij ons deze prikkels pas als ze
alweer weg zijn. Het omvat alle soorten van
dagdromen waar we plezier aan kunnen beleven
of waar we opgewonden door raken. Het leidt
ons voornamelijk uit een wereld waarin we niet
voortdurend dat kunnen hebben wat we willen
naar een denkbeeldige wereld, of een
herinnering, waarin het wel kan.
Het is nauw verwant met plezierige
ervaringen door de zintuigen. Daarom omvat
het - onmiskenbaar - seksuele fantasieën,
fantasieën over eten, etc. (de lijst is net zo
eindeloos als de menselijke
verbeeldingskracht). Maar het omvat ook de
meer subtielere vreugden van gewoon over iets
denken. In de boeddhistische psychologie
wordt de gewone menselijke geest als een van
de zintuiglijke organen gezien.
Over het geheel genomen zijn deze
afleidingen behoorlijk oppervlakkig. Maar ze
56
zijn desalniettemin sterk, omdat ze uit
vastgeroeste gewoonten stammen, van diepe,
ingesleten gedachten-patronen. Daarom is het
zo moeilijk om ze uit te bannen. Ik herinner me
iemand tijdens een retraite die eerlijk toegaf dat
hij in de eerste week van zijn meditatie min of
meer in beslag genomen werd door de gedachte
aan seks en windsurfen - en dit was een
tamelijk ervaren mediteerder. (Ik heb hem niet
gevraagd of hij het ook gered heeft om die twee
te combineren zonder eraf te vallen.)
We zullen snel vertrouwd worden met dit
verlangen voor zintuiglijke prikkels. Het wordt
soms de ‘aap’-geest genoemd, naar het beeld
van een jonge aap die in een boom vol met
vruchten speelt. Hij neemt niet eens de moeite
om een vrucht op te eten terwijl hij alweer naar
de volgende vrucht springt om die te pakken.
Het moeilijke deel is om ons te stoppen dat we
dit soort dingen doen voordat we er in
verdwalen. Het verschilt nogal van de soort
gedachten die behulpzaam zijn bij onze
meditatie. We moeten, op wat voor manier dan
ook, proberen de kleine aap geïnteresseerd te
krijgen in de meditatie. Als we hem in een kooi
opsluiten, zal hij vreselijk gaan schreeuwen.
Hindernissen overlappen elkaar vaak en
dit soort afleiding wordt soms wat we een
‘beschikbare afleiding’ kunnen noemen. Dat
wil zeggen dat we deze hindernis deels uit onze
gewoonten tegen komen. We gaan erin op om
niet geconfronteerd te worden met de gevoelens
die diep binnenin ons zitten.
Deze hindernis vormt met tegenzin een
paar omdat zij tegenovergestelde kanten van
één en dezelfde munt zijn. De één is op
begeerte gebaseerd en de andere op afschuw.
Beiden zijn sterk in ons vertegenwoordigd.
Daarom moeten we realistisch zijn en
gedurende onze meditatie- beoefening
verwachten dat ze van tijd tot tijd opkomen.
Rusteloosheid en
opwinding
Hier is een andere trouwe vriend. Deze
hindernis heeft twee verschijningsvormen. Het
kan zichzelf in het lichaam manifesteren zodat
we bijvoorbeeld niet gemakkelijk kunnen
zitten, ons niet kunnen concentreren, of
afgeleid worden door vreselijke jeuk. Aan de
andere kant kan het meer mentaal zijn als
bijvoorbeeld “ons zorgen maken over iets”.

Hebben we het licht wel uitgedaan? Waar
hebben we dat belangrijke papier gelegd? Heb
je de neiging om te tobben dan heb je dat ook
in meditatie. Als je tobberig bent, zul je merken
dat hoe veilig en zorgvuldig gecontroleerd je
leven ook is, dat het voor je geest altijd
mogelijk is om met iets ‘waardevol’ te komen
om over te tobben.
Mensen zijn vaak gemotiveerd om te
leren mediteren door deze geest-gewoonten.
Deze geest-gew oo nt e n maken het
onmiskenbaar ook behoorlijk moeilijk om tot
meditatie te komen. Als bron van motivatie zijn
deze geest-gewoonten effectief omdat, in
tegenstelling tot de vorige hindernis, zij zelfs
niet een beetje aangenaam zijn. Zij worden
opmerkelijk verminderd door zelfs maar een
korte beoefening van meditatie.
De manifestatie van deze hindernis
kan, net zoals die van de andere, gedeeltelijk
als gewoonte gezien worden, een manier van
denken die we door de jaren heen ontwikkeld
hebben. Op enig moment hebben ze vast wel
een bruikbare functie vervuld. Zodra ze een
gewoonte worden en een leven op zich gaan
leiden, worden ze niet alleen waardeloos maar
richten ze zich ook tegen hun schepper, zoals
het monster van Frankenstein. Dan worden ze
een spookverschijning die we niet zomaar af
kunnen schudden.
Het lijkt alsof een specifieke hindernis
ook deel is van onze tijdgeest. Daarom is het
best aannemelijk dat we de meeste tijd op basis
van deze bijzondere specifieke mentale staat
functioneren. Het zou best wel eens kunnen zijn
dat zowel ons werk alsook onze vrije tijd door
rusteloosheid en opwinding gestuurd worden.
En omdat het zo alom vertegenwoordigd is,
kunnen we sommige van deze manifestaties,
net zoals met het verlangen naar zintuiglijke
ervaringen, verkeerd aangezien worden als
redelijk positieve kwaliteiten. Gedreven zijn,
dynamisch zijn, gemotiveerd zijn, enzovoort,
zijn begeerlijke kwaliteiten. Als we deze
koortsachtige bedrijvigheid ontmoedigen lijkt
het alsof we een gebrek aan wilskracht hebben
om het in deze wereld te maken.
Bezien echter vanuit het echte leven
kunnen we deze energie in iets veel meer
bevredigend en effectiefs transformeren. Het
kan natuurlijk zijn dat zo’n transformatie niet
alleen ons zelfbeeld tart maar er ook voor zorgt
dat we opnieuw naar onze waarden in relatie tot
de wereld kijken. Maar dit betekent niet dat we
www.de3juwelen.org
De vijf hindernissen
passief en lui mogen worden. De helderheid en
de positieve emotie, die meditatie bevordert, zal
helpen om onszelf vollediger en meer
energetisch met de wereld te verbinden.
Luiheid en loomheid
Dit is het tegenovergestelde van rusteloosheid
en opwinding. Zodra we beginnen te mediteren
zakken we in een warm bad van
bewusteloosheid. Dit kan ook een hindernis
zijn die zich hoofdzakelijk in het lichaam of in
de geest manifesteert. De fysieke manifestaties
zijn dat je houding de neiging heeft in te
zakken, je hoofd heeft de neiging om te hangen
zodat het aanvoelt alsof je voorover valt. Als
hindernis verschilt dit erg van eenvoudigweg
uitgeput zijn van een lange dag werken: we
weten dit zodra we met mediteren stoppen
omdat we ons dan energiek voelen. Als mentale
hindernis varieert dit van een soort van
vaagheid of dufheid tot slaperigheid of
verdoving. Omdat het gekenmerkt wordt door
een gebrek aan helderheid en aanwezigheid van
onze geest om er gewaar van te zijn kan het een
erg frustrerende bezoeker zijn die moeilijk af te
schudden is zodra die ons in zijn greep heeft.
Heb je de neiging om onder deze
hindernis te lijden moet je zeker zijn dat je het
niet versterkt door te mediteren als je moe of
verhit bent of als je net een zware maaltijd
g e g e t e n he b t . O o k a l i s h e t d e
tegenovergestelde aan de vorige hindernis toch
loop je kans om regelmatig door beiden bezocht
te worden, zelfs in dezelfde meditatie. Ze zijn
aan elkaar verwant. Als de basis van waaruit
we werken rusteloosheid is, is het niet
onwaarschijnlijk dat we soms ook perioden van
luiheid hebben.
In zijn meest extreme vorm schommelt
dit van een rusteloze staat tot één van luiheid
die vergelijkbaar is met een manisch
depressieve cyclus. Van over gestimuleerd en
opgewonden zijn is het waarschijnlijk dat de
geest op enig moment in een gevoelloze en
uitgeputte staat instort. Normaal gesproken
handelen we met deze neiging in meditatie niet
in zo’n extreme vorm maar zullen we snel
merken dat we behoorlijk significante
schommelingen hebben. Meditatie is een echte
mogelijkheid om de geest in actie te zien, op
zo’n manier dat ons leven-van-alle-dag ons niet
de tijd of de ruimte gunt.
57
Verander jezelf!
Twijfel en
besluiteloosheid
Er wordt soms gezegd dat dit de belangrijkste
hindernis voor meditatie is. Niet omdat zij een
dominante is (of tenminste niet in de betekenis
dat we er gewaar van zijn), maar omdat zij het
ons moeilijk maakt om met de andere
hindernissen effectief om te gaan. Op deze
manier onderbouwt het op een algemene
manier vaak onze ervaring als we afgeleid zijn.
Het is gekoppeld aan het ontbreken van
een heldere intentie wanneer we mediteren en
aan een gebrek van een gevoel van vertrouwen
dat we in ieder geval kunnen mediteren. Het
heeft niets te maken met het hebben van
rationele scepsis over meditatie. (Er is
bovendien geen reden om zoiets te geloven
omdat je dit in een boek gelezen hebt.) Twijfel
als hindernis is eigenlijk niet erg bewust. Het
heeft een ondermijnende kwaliteit, vaak
gebaseerd op gevoelens van een lage
zelfwaardering.
Tot op zekere hoogte ervaren we
allemaal deze zelftwijfel. Dit kan voor
diegenen die zichzelf als zelfverzekerd
beschouwen als een schok aankomen. Het is
natuurlijk niet specifiek voor meditatie. Zoals
met elke hindernis is het een mentale gewoonte
die in de loop van vele jaren is opgebouwd. Het
ligt niet alleen ten grondslag aan een gebrek
van vertrouwen maar ook aan een soort van
onbehouwen vermetelheid. Wat we moeten
ontwikkelen is een realistisch gevoel van onze
eigen capaciteit. Dit staat ons toe om op een
creatieve manier met onze mentale staat te
werken.
Het is een triest feit dat het leven van
veel mensen gedomineerd wordt door cynisme
t.a.v. zichzelf en de wereld om hen heen, door
een gebrek aan vertrouwen in de mogelijkheid
van positieve veranderingen in zichzelf en aan
een doel in het leven in het algemeen. In zijn
extreme - maar niet ongewone - vorm
manifesteert het zich als nihilisme hetgeen de
wereld als zinloos ziet en aan het menselijke
leven geen hogere betekenis geeft.
De redenen hiervoor zijn complex.
Tegenwoordig horen we veel praten over
vervreemding, gebrek aan waarden, het
afbreken van de traditionele patronen van het
leven, enzovoort. Het boeddhisme heeft geen
eenvoudige antwoorden op deze kwesties. Het
58
spreekt het individu rechtstreeks aan. Het zegt
dat je zelf de voordelen van het ontwikkelen
van positieve emoties en je kunt kunt ervaren.
Het vraagt ons niet om in iets buiten onszelf te
geloven - één of andere goddelijke kracht of
politieke theorie - die ingrijpt en alle oké
maakt. Het suggereert daarentegen dat we
dieper naar onze eigen ervaring moeten kijken
en spreekt de gesteldheid van onze geest
rechtstreeks aan. Het is door deze echte
ervaring dat het mogelijk is om onszelf te
veranderen en het vertrouwen in het potentieel
van het menselijke bewustzijn ontwikkelen om
begeerte en haat te overstijgen.
Als we de uitwerking van onze eigen
inspanning gaan voelen, beginnen we onszelf
open te stellen voor de mogelijkheid dat het
leven kan verbeteren, dat er werkelijk meer is
dan het gedachteloos najagen van macht en
rijkdom. Volgens het boeddhisme is het alleen
door de inspanning van het individu om zich te
ontwikkelen dat significante veranderingen
kunnen plaats vinden. Dit betekent echter niet
dat zulke veranderingen niet ondersteund
hoeven te worden door politieke en sociale
handelingen. Maar deze handelingen kunnen
alleen een blijvend positief effect hebben als de
basis metta, gewaarzijn en inzicht is. Sociaal
beleid dat gebaseerd is op begeerte, haat of
egoïsme zal alleen deze trieste geestestoestand
versterken.
De vijf hindernissen als
fundamentele
emotionele neigingen
De lijst van de vijf hindernissen geeft ons de
gelegenheid om onze ervaringen van ‘het
afgeleid worden’ te categoriseren. Het is een
onuitputtelijke lijst. Elke staat van onze geest
die ons belet om ons te concentreren kan naar
één van deze vijf fundamentele emotionele
pat ronen te ruggeb r acht worden. De
hindernissen zijn natuurlijk niet dezelfde
dingen waar we gewoonlijk aan denken als
afleiding - buitengeluiden, lichamelijke
ongemakken, enzovoort. Ze beschrijven geen
specifieke ervaring of sensatie maar meer de
onderliggende emotionele toon die onze reactie
op deze ervaringen en sensaties bepaalt.
De lijst van de vijf hindernissen gaat op
zijn minst terug tot de tijd van de Boeddha. De

lijst is eenvoudigweg niet het resultaat van een
knap denkbeeld dat door een andere knap
denkbeeld vervangen kan worden. Deze lijst
wordt al sedert zeer lange tijd geaccepteerd. Hij
vertegenwoordigt nauwkeurig de fundamentele
patronen die menselijke emotionaliteit geneigd
zijn aan te nemen. Deze patronen ontstaan niet
uit het niets, maar worden voortdurend
geconditioneerd en versterkt. Het zou wel eens
waar kunnen zijn dat we tot op zekere hoogte,
als we niet in een bewuste, positieve staat zijn,
in de greep zijn van één of meer van deze vijf
negatieve mentale geesteshouding.
Terwijl meditatie ons de mogelijkheid
geeft om direct aan deze geestestoestanden te
werken, moeten we ook naar de condities die ze
produceren kijken. Meditatie is op zichzelf niet
genoeg om deze mentale staten uit te roeien als
de rest ons leven ze blijven aanmoedigen en
versterken. In zekere zin is de beste manier om
de condities waaronder we leven te
onderzoeken, en als ze een effect op onze
mentale staten hebben, kunnen we ze maar
beter gewoon verwijderen. Je maakt
eenvoudigweg een bewuste keuze om wat tijd
helemaal alleen door te brengen om te ervaren
hoe het is om niets te doen te hebben. Ook al
kan het idee om alleen te zijn behoorlijk
beangstigend zijn toch lijkt het mij dat we als
we het nooit proberen, toch een hele dimensie
missen van wat het is om mens te zijn.
We leven in een cultuur waarin velen
van ons zich eenzaam voelen terwijl wij zelden
meer dan een paar uur helemaal alleen zijn.
Ons vermogen om van anderen te genieten en
hun gezelschap te waarderen is afhankelijk van
het echt genieten en waarderen van ons eigen
gezelschap. Zonder enig gevoel van emotioneel
zelfvertrouwen zij n we bang om
vriendschappen te verliezen. Het kunnen
genieten van ‘het alleen zijn’ vormt de basis
van het kunnen genieten van en met anderen.
Onze interacties met anderen, onze
relaties, onze vriendschappen, zijn heel
belangrijke dingen in ons leven. Ons leven zou
zonder menselijke kontakten totaal leeg zijn.
Een leven zonder af en toe tijden van positieve
afzondering geeft ons, in relatie tot de
hindernissen, echter geen echte kans om de
hindernissen in hun eigenlijke vorm te ervaren.
Als we voortdurend met anderen
omgaan moeten we ook vaak verhullen wat we
voelen of moeten we onze reacties op dingen
aanpassen om verder te kunnen komen.
www.de3juwelen.org
De vijf hindernissen
Misschien veinzen we de hele dag alsof we
aardig en opgewekt zijn terwijl we eigenlijk
chagrijnig zijn. Als we dan thuis komen
reageren we ons op de kinderen af of vervallen
we in een soort lethargie en gaan we
onderuitgezakt voor de televisie zitten.
Het is vaak moeilijk om met onze
emotionele staten om te gaan omdat we niet de
tijd hebben, vrij van de druk van andere
mensen, om ze te ervaren. Terwijl we
voortdurend bezig zijn om met anderen om te
gaan is het o zo gemakkelijk om te denken dat
deze hindernissen door anderen geproduceerd
worden. Anders dan onze rusteloosheid gewoon
te ervaren geven we iets in de wereld buiten
ons de schuld voor deze geestesgesteldheid. Als
je voor een paar dagen of weken alleen bent,
zul je gaan inzien dat deze stemmingen van jou
zijn. Als je boos wordt is er niemand anders
aan wie je de schuld kunt geven. De oorzaak
ligt, zoals altijd, bij jezelf. Deze keer ervaar je
het pas echt.
Gedurende perioden van solo-retraites
begin je de hindernissen op een nieuwe manier
te ervaren. Dit komt omdat we, als we tot op
zekere hoogte alleen zijn, de ketting van
gebeurtenissen verbreken die deze staten in
standhouden. Als je in een slechte stemming
ontwaakt en naar je werk moet, zal de metro
ongetwijfeld overvol zijn, de bus laat zijn en je
baas zal je een onmogelijke opdracht geven: dat
wil zeggen dat de wereld samenzweert in zowel
het handhaven als het aanmoedigen van je
slechte stemming. Gedurende een solo-retraite
is het veel eenvoudiger om te zien dat jij
degene bent die in een slechte stemming
verkeert. Dan is het een stuk moeilijker om
afstand te nemen van de innerlijke situatie.
Ik heb ook bemerkt dat lange solo-
retraites, tot op zekere hoogte, mijn kijk op
mijn emotionele leven hebben veranderd. Soms
kun je in een emotionele staat zijn die het
potentieel heeft om in ieder geval erg creatief te
zijn. De eisen van het normale leven maken
echter dat het onaangenaam voelt om in zo’n
staat te zijn. Ik geloof dat we niet langer
eenzaamheid waarderen en vaak de normale
menselijke behoefte voor een dieper contact
met onszelf op deze manier verwarren met een
depressie.
Als je de behoefte voelt om rustig en reflectief
te zijn (op zichzelf een positieve behoefte) dan
maakt het leven van elke dag het deze behoefte
vaak onmogelijk om hieraan te voldoen.
59
Verander jezelf!
Mensen blijven tegen je zeggen “Wat is er met
je aan de hand? Je bent zo rustig” alsof het
verdacht is niet meer “gewoon jezelf te zijn”.
Tenslotte ga je je schuldig voelen of ga je “je
best doen om vrolijk te worden”.
In onze samenleving is het
tegenwoordig een heel normale zaak om
hectisch te leven, om rusteloos te leven. Het is
een leven volgestouwd met gebeurtenissen en
winkelen. We zijn er zo aan gewend om in zo’n
hectische wereld te leven dat we, als we daar
niet in mee willen gaan, beginnen te denken dat
er iets mis is met ons. Het is onze manier van
60
leven waardoor zulke mentale staten ontstaan.
De vijf hindernissen zijn de consequenties van
een leven dat op een ongebalanceerde manier
wordt geleefd.
Door meditatie kunnen we de mentale staten
beginnen te ervaren die het resultaat zijn van
een bewuste keuze om het rustig aan te doen en
waardoor ook positieve emotionele patronen
opgewekt worden. We beginnen een gevoel te
krijgen van hoe het kan zijn om een leven te
leiden dat positieve mentale staten aanmoedigt.
8. Werken met de hindernissen
Erkenning
Het eerste om te erkennen is dat deze
hindernissen ons allemaal overkomen. We
hebben allemaal onze specifieke favorieten,
maar op enig moment zullen we ze allemaal
ervaren. Ze zijn echt niet zo verschrikkelijk.
Als ze niet zouden opkomen, zouden we om te
beginnen ook helemaal niet hoeven te
mediteren. Zij zijn het werkgebied voor onze
beoefening. Ze zijn de vormen die onze mentale
energie aannemen en we moeten ze, tot op
zekere hoogte, accepteren. Hiermee bedoel ik
niet dat we ze passief moeten accepteren. We
moeten ons realiseren dat ze er erg vaak zullen
zijn en dat we ze op een creatieve manier
moeten erkennen om er mee om te kunnen
gaan. We kunnen ze eenvoudigweg niet opzij
duwen zonder een groot gedeelte van onze
emotionele en mentale energie te blokkeren.
Vervolgens moeten we er vertrouwen in
hebben dat we er mee kunnen werken. Dezelfde
energie waar we mee fantaseren of waarmee we
ons zorgen maken kan, met geduld, gekoppeld
worden aan het object van onze meditatie. De
eerste en meest belangrijke manier om met deze
fantasieën of zorgen om te gaan is om ze te
erkennen. De enige reden voor dit theoretische
model is om ons te helpen om ze te herkennen.
We bekwamen ons erin om ze te benoemen
bijvoorbeeld in de trant van: “oh, daar is mijn
oude vriend ongerustheid weer”. Op deze
manier nemen wij afstand van de subjectieve en
associatieve wereld waarin zij bloeien naar en
meer objectieve wereld.
Als we op het punt zijn gekomen dat we
kunnen erkennen hoe we echt zijn, creëren we
een deel van onszelf dat vrij is van die mentale
staat. We zullen zien dat er bijna altijd een deel
van onszelf is dat op een meer objectieve
manier kan zien wat er aan de hand is. Dit
betekent niet dat we onszelf van de ervaring
afzonderen. Het betekent een bredere context
proberen te creëren waarin we de ervaring gaan
begrijpen. Mentale staten zijn erg vloeiend. Ze
www.de3juwelen.org
veranderen van moment tot moment.
Gewaarzijn betekent een gevoel van
continuïteit hebben boven de voortdurende
veranderende stroom van mentale staten.
Kijk naar de manier waarop we met de
emotionele ervaring van een klein kind
omgaan. Een ouder die ziet dat zijn / haar kind
overstuur is weet dat zijn / haar kind over een
halfuur waarschijnlijk zo goed als zeker alweer
vergeten is waarom hij / zij overstuur is
geweest en weer zijn / haar gelukkige stemming
hersteld heeft. Het kind heeft niet zo’n
overzicht over zijn / haar eigen ervaring en gaat
voor dat moment helemaal op in zijn / haar
eigen verdriet. Als we ouder worden, moeten
we een perspectief ontwikkelen dat ons toestaat
om niet geheel en al verzwolgen te worden
door de passerende fluctuaties van het lot. Zo’n
besef ontwikkelen we jammer genoeg bijna
nooit. In plaats daarvan leren velen om NIET te
voelen. We leren om geen aandacht aan onze
emoties te geven. We schermen ons er voor af.
In meditatie proberen we opnieuw te leren om
te voelen en om onze gevoelens te erkennen
maar tegelijkertijd ook om niet door onze
emoties overweldigd te worden. Dit is, in
essentie, compassie waar het in het boeddhisme
over gaat. Het is een vermogen zo intens te
voelen dat we niet langer onderscheid maken
tussen onze eigen gevoelens en die van anderen
- terwijl we tegelijkertijd een gevoel van
gewaarzijn en helderheid behouden.
De hindernissen kunnen een enorme
energie aan onze meditatie geven zodra we ze
meer bewust worden. Er is een verhaal dat hier
betrekking op heeft, verteld door een heel
bekende expert in de Oosterse gevechtskunst.
Zij dacht van zichzelf dat ze een erg bekwame
vrouw was, in hoge mate getraind en
zelfverzekerd. Toen realiseerde zij zich op een
dag dat onder die zelfverzekerdheid een grote
bron van angst zat. Toen zij zich dit volledig
realiseerde, kwam er een enorme energie in
haar los omdat haar angst en de energie om die
angst eronder te houden, vrij kwam. Het was
61
Verander jezelf!
niet zo dat ze geen angst meer had, maar ze kon
de energie van de angst nu gebruiken en zo kon
het in haar beoefening geïntegreerd worden.
Dus moeten we eerst het vermogen
ontwikkelen om objectiever naar onze ervaring
te kijken als we mediteren. Het vereist een
specifiek soort moed of onbevreesdheid om dit
te doen. Het proces van het blootleggen van
onze mentale gewoonten is een lang proces
maar is erg waardevol omdat deze gewoonten
onze levensvreugde belemmeren en ons
tegenhouden om ons potentieel als menselijk
wezen te bereiken.
Middels beoefening kun je deze
hindernissen leren te ondervangen voordat ze
een stevige greep op je krijgen. Het is alsof je
vanuit je ooghoeken leert zien hoe ze je
bekruipen. Dit betekent dat je meer aandacht
aan je ervaring kunt geven. Het is in
toenemende mate gemakkelijker om dit te doen
al naar gelang je de geest leert focussen en je
mentale activiteit minder beginnen te worden.
Het wordt gemakkelijker om de ontwikkeling
van een hindernis waar te nemen en haar te
grijpen voordat ze de geest gaat domineren.
Het is het ook waard om aan het beeld
van de mediterende Siddharta te denken terwijl
hij aangevallen wordt door Mara. De
projectielen van Mara’s leger veranderen in
zoet ruikende bloemen die zonder schade aan te
richten om hem heen vallen. Wij zijn misschien
niet tot zo’n transformatie in staat, maar wat er
uiteindelijk gebeurt is niet meer dan een
verzameling van gedachten en emoties. Ze
hebben geen echte macht om ons te schaden als
we alert en geconcentreerd blijven. We kunnen
ze altijd stoppen als ze teveel voor ons worden
(wat onwaarschijnlijk is).
Hindernissen komen in verschillende
mate van sterkte op. Ze kunnen erg duidelijk
maar ook erg subtiel zijn. We zullen met deze
staten werken, tenminste in hun meer subtielere
vormen, voor een lange tijd die voor ons ligt.
We zullen gewend raken aan onze eigen
specifieke favoriete hindernis. Het is het beste
als we ze, tot op zekere hoogte, niet al te
serieus nemen. Geef ze niet de kracht die ze in
werkelijkheid niet hebben. Ze komen en ze
gaan. Gedurende een meditatie kunnen ze
misschien als onhandelbaar aanvoelen. In de
volgende meditatie zouden we er volledig vrij
van kunnen zijn. Probeer een gevoel voor
humor te houden - geen hindernis houdt er van
om uitgelachen te worden.
62
Het belangrijkste middel om dus met
deze hindernissen om te gaan is eenvoudig door
er gewaar van te zijn. Dit betekent ze bij de
naam te noemen. Het betekent niet om ze uit te
pluizen. Als we merken dat we de draad van
onze meditatie kwijt zijn, kunnen we ons
afvragen wat onze aandacht afgeleid heeft,
welke hindernis het is die bezit van ons
genomen heeft. Zo kunnen we het een naam
geven en terugkeren naar de meditatie. Vaak is
dit alles wat we hebben te doen - eerlijk
toegeven dat we behoorlijk afgeleid zijn en dat
we opnieuw onze intentie herbevestigen om
verder te mediteren.
Wolken in de lucht
houding
De monniken en nonnen in Tibet beoefenden
soms een meditatie waarbij ze, op hun rug
liggend, naar de lucht keken. Vanwege de
hoogte is de lucht in Tibet bijzonder helder en
blauw. Ze staarden urenlang in de lucht, zich
verbeeldend dat hun geest - of liever hun
bewustzijn - net zo ruim als de lucht zou zijn.
In onze beoefening kunnen we deze
ervaring van ongelimiteerd bewustzijn ook
ontwikkelen. Als we te kampen hebben met een
hindernis kunnen we proberen ons er over heen
te zetten en om het alle ruimte te geven.
Hindernissen zijn van nature verkrampend. Ze
hebben een gevoel van afsluiten. We hebben de
neiging om ons er op te fixeren. Verruim de
aandacht in je lichaam, ziet de hindernis als een
passerende wolk, laat het zijn weg gaan. Dit is
niet hetzelfde als het compleet te ontkennen -
we erkennen het en gaan verder.
Dit doet me denken aan een fantastische, kleine
sketch, door Richard Prior, de zwarte komiek,
die een blanke man imiteert die lopend door de
jungle een slang tegenkomt. Hij wordt volledig
hysterisch en springt een halve meter in de
lucht, schreeuwend “Slang! Slang”! Vervolgens
laat hij een zwarte man zien die dezelfde slang
tegenkomt. De zwarte man ziet de slang en
loopt gewoon door. Hij zwaait gewoon lichtjes
naar de slang, lacht, en zegt “hallo slang” en
wandelt verder.
In dit voorbeeld is de slang één van de
vijf hindernissen. Als we ons bewust worden
van de hindernis kunnen we er hysterisch op
reageren of we kunnen het gewoon opmerken
en verder gaan waar we mee bezig waren. We

proberen het niet te prikkelen door het uit te
schreeuwen en uit ons vel te springen. We
proberen onze ervaring te verbreden en te
verbinden met een gevoel van de
uitgestrektheid van de geest met betrekking tot
het tobben of de begeerte, zowel in ruimte als
in tijd. Hiermee neutraliseren we de neiging om
in een verkrampende staat te vallen met de
hindernis als het middelpunt.
We kunnen opzettelijk onze aandacht
op onze houding richten, het lichaam
ontspannen en gewaar van de adem zijn. Op
deze manier proberen we een gevoel van ruimte
te creëren die ook de hindernis omvat zonder er
op gefocust te zijn. We kunnen zien waarom dit
‘de wolken in de lucht houding’ genoemd
wordt. In plaats van de hindernis weg te duwen
verspreiden we de hindernis.
Het ontwikkelen van het
tegenovergestelde
Als we de hindernis erkend hebben, en het
proberen te laten gaan, kan het nog steeds om
ons heen hangt. Dan zouden we kunnen
proberen om iets actiever te zijn. Één ding wat
we kunnen doen is bewust de tegenovergestelde
emotie ervan te ontwikkelen. Dit kan op
verschillende manieren gedaan worden - door
gebruik te maken van gedachten, door met je
lichaam te werken, of door een combinatie van
die twee.
Het kan soms behulpzaam zijn om de
hindernis te zien in termen van de kwaliteit van
zijn energie. Sommige hindernissen, zoals
opwinding, tegenzin of begeerte kunnen best
wel veel energie hebben (hoewel dit niet altijd
zo is). We kunnen dit dan ervaren alsof onze
energie ‘hoog’ in ons lichaam zit. We kunnen
aan deze hindernissen werken door de energie
in ons lichaam ‘proberen te aarden’, terug te
brengen ‘naar de grond’ en / of het ‘te
kalmeren’. We kunnen onze aandacht naar een
gevoel van ‘geaard zijn’ of naar het ‘contact
met de grond’ brengen en gewaar te zijn van de
diepte van de ademhaling. Met hindernissen die
een duffe, lage energie hebben, moeten we onze
energie weer laten stromen door ons gewaarzijn
‘hoger’ in het lichaam te brengen. We moeten
een gevoel van stromende energie gaan
aanmoedigen, zelfs een geborrel van energie,
om de hindernis te laten gaan.
Tot in zekere mate zullen de hindernissen
zich, op wat voor manier dan ook, in het
www.de3juwelen.org
Werken met de hindernissen
lichaam manifesteren. Leer daarom je lichaam
te gebruiken om deze hindernissen te
bevechten. Gewoon je gezicht ontspannen kan
soms genoeg zijn om je haatgevoelens te laten
wegebben. En door gewoon je hoofd omhoog te
doen en je borstkas te openen kan soms al
genoeg zijn om wakker te worden en je gewaar
zijn te verhelderen.
Door de tijd heen zullen we de aard van
onze eigen veel voorkomende afleidingen gaan
leren kennen. Als we voortdurend
geconfronteerd worden met tegenzin, zouden
we onze inspanning voor een tijdje op de eerste
fase van de metta bhavana kunnen
concentreren. Als we veel rusteloosheid en
opwinding ervaren kunnen we ons van deze
neiging gewaar zijn voordat we beginnen te
mediteren. Misschien kunnen we een lijst
maken van alle dingen waar we ons zorgen over
kunnen maken en deze voor later bewaren.
Vervolgens kunnen we er voor zorgen dat we
genoeg tijd nemen om het lichaam voor te
bereiden door een lichaamsmeditatie te doen.
En gedurende de meditatie kunnen we
opkomende en doorgaande gedachten
gebruiken om een gevoel van kalmte te
bevorderen.
Door de tijd heen moet met hindernissen
gewerkt worden en niet bij stukjes en beetjes.
Het is waar om te zeggen dat de meditaties zelf
het beste tegengif voor de hindernissen zijn.
Door de tijd heen worden de hindernissen
gereduceerd door onze voortdurende
inspanning om positieve emotionele kwaliteiten
te ontwikkelen. De meditaties zelf zijn de
ontwikkeling van de tegenovergestelde
kwaliteiten van de hindernissen. Het beste wat
we kunnen doen is zo vaak mogelijk terug te
keren naar de meditatie.
Dit kan betekenen dat we terug moeten
gaan en keer op keer opnieuw moeten
beginnen. Elke keer dat we opnieuw terug gaan
naar de meditatie werken we tegen de
hindernissen. Dit is een erg eenvoudige
opmerking en is aan het idee van intentie
gerelateerd dat we eerder bespraken. Het is erg
eenvoudig maar wordt gemakkelijk vergeten.
Als je voelt dat je in een hindernis zit - stop!
Open je ogen voor een seconde, haal een paar
keer diep adem en herinner je je wat je doel is.
Zeg tegen jezelf: “Ik probeer gewaarzijn van
het ademen te beoefenen”. Vestig opnieuw de
intentie om het gewaarzijn van de ademhaling
te beoefenen en begin opnieuw.
63
Verander jezelf!
De consequenties
overwegen
Op enig moment zullen we zien dat we vrij van
hindernissen zijn. We kunnen het kritisch
onderzoeken en het doorzien of we kunnen het
opzij zetten. Als we ons bijvoorbeeld zorgen
maken omdat iets niet af is, kunnen we
erkennen dat we het af moeten maken maar dat
we hiermee NA de meditatie aan de gang gaan.
Ik ken mensen die het handig vinden om pen en
papier bij zich te hebben om op te schrijven wat
hen irriteert. Zo vinden ze het makkelijker om
naar de meditatie terug te gaan.
Als we niet bij machte zijn om naar de
meditatie terug te gaan, zouden we in
gedachten deze hindernis kunnen volgen om te
zien waar hij ons naar toe leidt terwijl we er
objectief afstand tot houden. Als we ons een
beetje meer gewaar kunnen worden van
datgene wat ons gevangen houdt dan kunnen
we er weerzin voor ontwikkelen. Veel van de
macht van de hindernis komt omdat we ons er
gemakkelijk bij voelen, we voelen ons er bij
thuis. Daarom moeten we ons er terdege van
bewust zijn wat de hindernissen met ons
kunnen doen.
Willen we echt toegeven aan ons
vermogen van tegenzin, dan is dit geen neutrale
handeling omdat we, elke keer dat we toelaten
dat het bezit van ons neemt, de tegenzin
versterken. Als we in een staat van tegenzin
zitten ontwikkelen we die specifieke mentale
gewoonte. We kunnen ons afvragen: “Hoe zou
ik zijn als ik me eenvoudigweg door deze
emotie laat domineren? Is dat echt hoe ik zou
willen zijn”? We kunnen proberen om een boos
en slecht gehumeurd beeld van onszelf in
herinnering te brengen. Hoe ziet een bitter en
haatdragend persoon eruit? Hoe voelt die
geestesgesteldheid aan? Wil ik echt zo zijn?
Het feit dat we de moeite hebben
genomen om te mediteren laat zien dat dit niet
echt is wat we willen. Daarom kunnen we in
een paar seconden (in ons geestesoog een beeld
overzien) waar de hindernis ons kan brengen.
Door zo te doen versterken we ons verlangen
om de negatieve emotie te transformeren. Hoe
veilig en geborgen moeten we echt zijn voordat
we kunnen ontspannen en kunnen stoppen met
ons zorgen te maken? Zal er echt een moment
in de toekomst zijn waarop alles oké is en het
64
leven ons toelacht? Of is het laatste ding wat
we in het leven ervaren, voordat we een
hartaanval krijgen, weer de één of andere
geknutselde zorg? Waarderen we het leven zo
weinig dat we ons achter fantasieën of
slaperigheid willen verschuilen? Wanneer gaan
we een volledige, levende en authentieke
ervaring van onszelf hebben? Hoe lang nog
zullen we dingen halfslachtig doen voordat we
besluiten er voor te gaan?
Onderdrukken
Deze methode moet zo min mogelijk gebruikt
worden. Het heeft alleen een plek als we
redelijk zeker zijn dat we met een ‘bedekkende’
hindernis geconfronteerd worden, als we
merken dat er een ander meer fundamenteel
probleem onder zit. Dit is vaak het geval met
rusteloosheid. Het is een goed idee om gewoon
stil te leren zitten tenzij je pijn hebt. Als we de
hindernis op dit niveau onderdrukken kunnen
we vaak de onderliggende oorzaak duidelijker
krijgen.
Onderdrukking kan ook erg bruikbaar
zijn bij kleine irritaties. Bijvoorbeeld, als een
opname van Julie Andrews, die “My Favourite
Things” zingt, door je hoofd spookt, onderdruk
het dan. Of kijk tenminste of je het in iets
anders, iets subtielers kunt veranderen, in iets
van John Coltrane of Bach bijvoorbeeld.
Dit roept de interessante vraag op van:
“wanneer is een hindernis echt een hindernis”?
Ik ben bang dat er geen eenvoudig antwoord op
is. Het zou fout zijn om een te rigide zienswijze
op de meditaties te hebben. We moeten de
creativiteit van de geest toestaan om onze
meditatie te verrijken en soms kan het dat op
onverwachte manieren doen. Daarom kunnen
we “My Favourite Things” identificeren als de
manifestatie van een hindernis. Het is goed
mogelijk dat door opnieuw een prachtig
muziekstuk in onze verbeelding te creëren dit
ons in de juiste richting kan stimuleren.
Tot op een zeker niveau moet je op je
intuïtie vertrouwen. Soms zul je het fout
hebben en dat is oké zolang je er iets van
probeert te leren. Ik denk dat het in gedachten
houden van de ondertoon van de hindernis
behulpzaam is. Je kunt jezelf afvragen: “Voelt
dit behulpzaam voor staten van gewaarzijn,
voor gevoelens van liefdevolle
vriendelijkheid?” Uiteindelijk moet je mee
gaan met dat wat je voelt maar houd ook het

besef in stand van wat je probeert te doen.
Voor toevlucht gaan
Er is, traditioneel gezien, een methode om met
‘afgeleid worden’ in meditatie om te gaan. Ik
heb het tot het einde bewaard omdat het
behoorlijk verschilt van de andere. De term
‘voor toevlucht gaan’ verwijst naar de
handeling die iemand tot boeddhist maakt. Het
is de bewuste keuze van het individu om het
boeddhistische pad te volgen en andere
manieren van leven uit te sluiten. D.w.z., het
individu beslist dat spirituele ontwikkeling het
primaire doel van zijn / haar leven is (boven,
zeg, geld verdienen of een gezin hebben) en dat
de boeddhistische traditie het voertuig is voor
zo’n ontwikkeling.
Als zo’n persoon het mediteren
moeilijk vindt, zal hij zijn verbintenis met het
boeddhistische pad van transformatie opnieuw
bevestigen. Op deze manier wordt een
moeilijke meditatie of een periode waarin
meditatie moeilijk lijkt in perspectief gebracht.
Men herinnert zich dat de onderneming om
naar spirituele volwassenheid te gaan lange-
termijn-planning is en het tijd en inspanning
vergt. Op deze manier bevestigt men opnieuw
het verlangen om te volharden in perioden die
vruchteloos lijken te zijn.
Strikt genomen is deze methode alleen
toe te passen door iemand die ‘voor toevlucht is
gegaan’ maar het kan ons allemaal helpen. Als
we ons niet kunnen herinneren dat we voor
toevlucht zijn gegaan, kunnen we ons tenminste
herinneren dat, in het verleden, meditatie zowel
bruikbaar als prettig was. We kunnen ons
verlangen naar positieve veranderingen
herinneren en stimuleren. We kunnen onze
wens om onszelf te ontwikkelen opnieuw
bevestigen en we kunnen proberen een
moeilijke periode van meditatie te zien in het
totale lange-termijn-schema van werken aan
onszelf.
Voor toevlucht gaan is, traditioneel
gezien, de meest directe manier om met twijfel
en besluiteloosheid om te gaan omdat het
bestaat uit het ontwikkelen van de
tegenovergestelde kwaliteit van die hindernis -
het cultiveren van vastberadenheid en
vertrouwen in ons eigen potentieel. Net zoals
www.de3juwelen.org
Werken met de hindernissen
van twijfel gezegd kan worden dat het de basis
voor alle andere hindernissen vormt, kan ook
gezegd worden dat deze kwaliteit van
vertrouwen, ondanks de ups en downs die zeker
op zullen treden, een succesvolle lange-termijn-
periode van meditatie onderbouwt. Het is nog
niet gemakkelijk om een lange-termijn-visie
van onze beoefening te hebben maar het is het
waard om het te ontwikkelen.
Stel je voor dat we, gedurende tien jaar,
elke morgen mediteren, elke morgen tijd
besteden aan het ontwikkelen van gewaarzijn
en metta. Het zal ongetwijfeld een sterk effect
hebben ook al is het meestal een worsteling.
Maar omdat je deze inspanning maakt, word je
een heel ander persoon dan wat je anders
geworden zou zijn. Wat we doen heeft allemaal
effect op ons. Dat is een eenvoudige maar
wezenlijke waarheid. Als we vrijwillig aan
negatieve aspecten van onszelf toegeven, zullen
ze groeien. Als we bewust de positieve
aspecten aanmoedigen, al is het maar
sporadisch, dan zullen ze toenemen.
Dit is de fundamentele keuze van
onszelf als zelfbewuste wezens. We kunnen
onszelf opnieuw creëren of we kunnen de
negatieve krachten binnen en buiten onszelf
toestaan onszelf naar hun evenbeeld te kneden.
Als we onze verbintenis met meditatie
bevestigen, bevestigen we dat wat het meest
menselijke en waardevolle in ons is: het
verlangen en het vermogen om op een
zelfbewuste en positieve manier te veranderen.
Dit is zeker de doorslaggevende kracht van het
menselijke leven. Dit is wat ons als mens
vormt.
De uitdaging van
meditatie
Kennelijk komen de hindernissen in allerlei
vormen en maten voor. Daarom hebben we een
breed scala van antigif nodig om de
hindernissen te laten verdwijnen. Sommige
hindernissen zijn nogal vluchtig en door net een
blik van ze op te vangen kan genoeg zijn om ze
te laten verdwijnen. Anderen hebben echter hun
wortels erg diep in al lang gevestigde
emotionele houdingen over onszelf en over de
wereld. Als we in meditatie met deze meer
diepgewortelde aandrang werken moeten we
met een gevoel van metta voor onszelf in
contact blijven. Soms denk ik hier net zo aan
65
Verander jezelf!
als aan onze houding naar een persoon die we
hoogachten. We kunnen hun tekortkomingen
duidelijk zien, we kunnen zelfs proberen om ze
te helpen ze te overwinnen, maar we doen dat
met een houding van zorg en aandacht en niet
met dreigementen of met machtsvertoon.
Wat we ons moeten herinneren is dat we
niet met deze afleidingen op hun eigen niveau
kunnen omgaan. We kunnen tegenzin niet
overwinnen door meer tegenzin naar onszelf te
voelen ter wille van de oorspronkelijke
tegenzin. De beoefening zelf creëert een
context waarin we vollediger met de gewoonten
van de geest experimenteren die ons maakt.
Uiteindelijk is het het gewaarzijn, in de
betekenis van helderheid van ervaring, dat ons
helpt om de hindernis te overwinnen, of anders,
te transformeren.
De verschillende manieren om met deze
afleidende gedachten, die ik eerder beschreven
heb, om te gaan zijn eigenlijk eenvoudige
technieken die we kunnen toepassen om ons te
helpen om een verhoogd en direct gewaarzijn in
onze ervaring te brengen. Het zijn geen
wonderbonen. Ze zullen niet op een
mechanische manier werken om van onze
afleidende gedachten af te komen. We moeten
ons goed realiseren dat maar weinig van onze
meditatie uit vreugdevolle stromen van metta
zal bestaan. Meestal is het zaak om op een
creatieve manier om te gaan met die aspecten,
die ons vermogen om metta te voelen,
belemmeren.
Dit is de echte uitdaging van meditatie.
Het gaat er niet om om in verheven trance-
achtige staten te zijn. Het gaat erom om op een
creatieve manier met ons alledaags bewustzijn
te werken. Langzaam, na weken, maanden of
jaren ontwikkelen we ons vermogen om
vreugde te voelen, om ons te verheugen, om te
genieten van dat wat we zijn. De vijf
categorieën waar we naar gekeken hebben zijn
er om ons te helpen ons gewaarzijn van de
emotionele samenstelling van ‘het afgeleid
worden’ te verdiepen. Op deze manier is
werken met afleidingen een inherent deel van
de meditatie ervaring.
Door dieper naar de aard van de
hindernis te kijken leren we onszelf ook beter
kennen. De hindernis kan ons dus feitelijk
onthullend inzicht geven. We kunnen
terugkeren naar het punt van onze meditatie: de
66
directe ontwikkeling van positieve mentale en
emotionele staten.
Vaak werkt een minder directe
benadering van de hindernis het beste.
Concentreren op het positieve, het
aanmoedigen van een gevoel van vertrouwen en
eigenwaarde. In meditatie kunnen we te veel
opgeslorpt worden door moeilijkheden en
daardoor falen om de positieve elementen op te
merken. Meditatie is geen vorm van
zelfanalyse. We hoeven niet al onze
psychologische complexen op te lossen om in
meditatie vooruitgang te boeken.
De boeddhistische zienswijze verschilt
behoorlijk met de zienswijze van hoe men in de
psychotherapie dingen ziet. Vanuit een
boeddhistisch gezichtspunt hebben onze
negatieve neigingen uiteindelijk geen
identificeerbaar begin. Het is waar dat onze
conditionering onze negatieve neigingen kan
versterken of afzwakken. We kunnen een
traumatische jeugd gehad hebben. Het kan zijn
dat we één van deze negatieve emoties in ons
onderbewustheid zodanig opgebouwd hebben
dat we zelfs psychotherapie nodig hebben om
er mee om te kunnen gaan. Maar in de context
van meditatie moet de hindernis begrepen en
benaderd worden als een algemene negatieve
neiging die deel is van ons, menselijke wezens.
De meditaties zelf zijn ontwikkeld om
welzijn en mentale gezondheid te ontwikkelen.
Geef ze een kans. Kijk wat er gebeurt als je
vertrouwen in de meditatie hebt.
Laten we nu naar en andere kant van de
meditatie kijken - het ontwikkelen van de
positieve factoren in onze meditatie-ervaring.
9. De positieve factoren
Misschien zelfs belangrijker dan het gewaarzijn
van wat je van je meditatie beoefening kunt
afleiden is het om aandacht aan die aspecten
van je ervaring te geven die de ontwikkeling
van gewaarzijn en metta ondersteunen en
aanmoedigen. De benadering tot onze
beoefening moet zo gebalanceerd mogelijk zijn.
Daarom moeten we tenminste net zoveel
aandacht aan de plezierige als aan de minder
plezierige elementen van onze ervaring
besteden.
Gedurende de jaren dat ik onderricht heb
gegeven begon ik me te realiseren dat voor veel
mensen het hele begrip van de hindernissen op
zichzelf al een soort hindernis kan worden.
Veel mensen hebben de neiging om een veel
problematischer benadering van meditatie te
hebben dan nodig is. Een manier om deze
zienswijze te neutraliseren is, zoals ik
geprobeerd heb aan te geven, om de
hindernissen niet als een onwelkome bezoeker
te zien maar meer als een mogelijkheid om ook
dan te kunnen mediteren.
We moeten echter niet vergeten, zelfs als
we de hindernis in dit licht kunnen zien en er
creatief mee om kunnen gaan, om ook de
andere kant van onze ervaring aandacht te
geven. Ik heb al vrij veel over de positieve
factoren gesproken tijdens het kijken naar het
balanceren van de energie in meditatie. Maar
nu is het een goed moment, na al dat praten
over de hindernissen, om dieper op de positieve
factoren in te gaan.
We kunnen alleen werken met dat wat er
feitelijk in onze ervaring is. Er is geen
magische methode om van een afgeleide,
opgewonden staat van onze geest naar een
kalme en serene staat te gaan. Misschien
hebben we verhalen van grote mediteerders
gehoord die zonder inspanning meteen in een
sublieme extase glijden. En misschien bestaan
er zulke mensen. Maar wat we graag vergeten
is dat zo’n gave, in bijna alle gevallen, op vele
jaren van toegewijde meditatie-beoefening
gefundeerd is. De Zen-monnik die Verlichting
bereikt als hij hoort dat een kiezelsteen een
bamboehek raakt heeft gedurende de laatste
dertig jaar acht uur per dag, elke dag, in een
tochtige Zendo zittend doorgebracht.
www.de3juwelen.org
Voor de meeste van ons geldt bij elke
beoefening dat we onszelf nemen zoals we zijn
en dat we creatief omgaan met wat er is om
langzaam naar een positievere staat te gaan en
naar een staat van meer-gewaar-zijn. We zijn
net als beeldhouwers die voor een ruw
gehouwen blok steen staan, wetende dat in die
steen een prachtig figuur opgesloten zit. Elke
keer dat we onze beitel opnemen proberen we
het potentieel te bevrijden dat gevoelsmatig
erop wacht om vrijgelaten te worden. En net
zoals een beeldhouwer dat doet, moeten ook
wij de fundamentele karakteristieken van de
steen in aanmerking nemen.
Door meditatie worden we ons zelf, niet
iemand anders. De essentiële elementen van
onze persoonlijkheid zullen niet verdwijnen. Ze
zijn eenvoudigweg gereorganiseerd zodat ze
beter werken. Er is veel misverstand over het
proces van verandering zoals dat gezien wordt
binnen het boeddhisme met betrekking tot het
begrip van ‘ontwikkeling’. Er wordt veel
gesproken over het opgeven van ‘het zelf’.
Maar wat betekent dit eigenlijk? Wat is een
persoon zonder ‘een zelf’? Als zulke ideeën op
een oppervlakkige manier aangenomen worden
zijn ze erg misleidend en verwarrend.
De verhalen over de Boeddha maken
duidelijk dat hij een erg sterke persoonlijkheid
was. Hij had, kun je zeggen, een sterk gevoel
van ‘zelf’. Hij was zeker niet een
wereldvreemde, wezenloze men die met een
onbenullige glimlach op zijn gezicht rondliep.
We kunnen zeggen dat hij het idee van een
onveranderbaar ‘zelf’ had doorzien en het
handelen vanuit alledaags beperkt egoïsme had
overstegen. Maar hij was nog steeds zichzelf.
Hij was, kunnen we zeggen, een echt individu.
Hij had het niet langer nodig om zijn idee
van ‘zelf’ kunstmatig op te houden of zich te
schikken naar ideeën van anderen van wat we
moeten zijn of wat we moeten doen. Voor hem
was het mogelijk om op een creatieve manier te
r e a ge r e n o p d a t gen e wa a r me e h i j
geconfronteerd werd omdat hij zowel objectief
als medelevend was.
Het punt is dat het veel geschikter is - in
ieder geval in het begin - om in termen van het
creëren van een positief ‘zelf’ te denken, dan te
67
Verander jezelf!
denken aan het vernietigen of uitroeien van het
‘zelf’. Bovendien is het behulpzaam om te
beseffen dat alle elementen van een positief
‘zelf’ al in ons aanwezig zijn. Het is meer een
zaak om de positieve elementen te
reorganiseren, om te zorgen dat ze
samenwerken, zodat ze zich sterker en sterker
kunnen manifesteren.
Om dit te realiseren kunnen we niet alleen
op mediteren vertrouwen. We moeten dit in ons
dagelijks leven beoefenen, in onze interactie
met anderen. In meditatie echter is de kans
groter dat we duidelijk krijgen wat we moeten
doen. Voor mediteren maken we tijd vrij, in ons
drukke leven, om naar ons te kijken, om ‘thuis
te komen’ en om te zijn wie we zijn. Een leven
zonder zo’n ruimte is een leven verstoken van
wat heilig is, een leven waarin onze spirituele
aspecten weinig kans krijgen zich te
manifesteren.
In onze kinderjaren is ons zelf-gewaarzijn
niet genoeg om bewuste keuzes te maken en om
ons te blijven inspannen om dingen in onszelf
te veranderen. Overigens veranderen we zo snel
onder de invloed van biologische en
socialiserende krachten dat het meer een zaak is
van bijhouden van wat er gebeurt. Maar
langzaam krijgen we een groter gewaarzijn dat
we meer kunnen zijn dan passieve acteurs die
alleen maar het script lezen dat onder invloed
van biologische of sociale krachten geschreven
is.
Velen van ons handelen helaas nooit naar dit
gewaarzijn. Dit wordt zwakker en zwakker als
we het contact verliezen met het besef van de
mogelijkheid die we hadden toe we jong waren.
We weten niet hoe we het contact ermee
verliezen maar misschien gaan we zomaar
verder op het pad dat zich als vanzelf aan ons
presenteert. Ons leven zal altijd overschaduwd
zijn door een min of meer bewust besef dat we
onze lot niet kunnen vervullen. Naar anderen
toe zou het zelfs kunnen lijken dat we ons leven
onder controle hebben en dat we datgene doen
wat we echt willen doen. Maar wellicht weten
we ergens diep van binnen dat we ons nooit tot
het uiterste ingespannen hebben om onszelf te
ontwikkelen en dat we, ondanks de schijn van
een succesvol leven, in essentie een passief
zondagskind blijven.
De moderne samenleving heeft bijna het idee
dat individuen zichzelf opnieuw kunnen
creëren opgegeven - een idee wat we
gewoonlijk ‘opgroeien’ noemden. De
zogenoemde Amerikaanse droom bijvoorbeeld,
68
eens een droom die gemotiveerd werd door de
idealen van individuele en sociale ontwikkeling
en door hoge idealen van vrijheid en
broederschap, is nu een nachtmerrie van
ongehinderde consumptie en begeerte. We
blijven gezien worden als kinderen, onze
primaire functie is om te consumeren - eten en
vermaak - en als we slim zijn mogen we mee
praten. Net als bij kinderen zijn we ook nooit
tevreden omdat we behoefte hebben om op te
groeien. Onze echter honger is om in dieper
contact te komen met onszelf, met anderen, met
onze omgeving en met de realiteit.
De openingsregels van Walt Whitman’s
gedicht “lied voor mezelf” roepen niet alleen de
originele robuuste spirituele energie van de
Amerikaanse cultuur op maar ook een gevoel
van ongelooflijk menselijke mogelijkheden. Ze
roepen ook prachtig de geest van metta op.
Ik vier mezelf, en bezing mezelf,
en wat ik veronderstel zul jij
veronderstellen,
omdat elke atoom die aan mij behoort
net zo goed aan jou behoort.
Ik lanterfant en nodig mijn ziel uit,
ik hel over en lanterfant en observeer op
mijn gemak een spriet zomers gras.
Mijn tong, elke atoom van mijn bloed,
door deze grond gevormd, deze lucht,
hier uit ouders geboren hier van
ouders geboren hetzelfde, en hun ouders
hetzelfde,
ik, nu 37 jaar oud in een perfecte
gezondheid begin,
hopelijk niet op te houden tot de
dood.
Meditatie is de eerste stap om zorg te dragen
voor wat het meest waardevol in ons is, ons
vermogen van vriendelijkheid en helderheid,
ons vermogen om te genieten en het kunnen
waarderen van onszelf, van anderen en van de
wereld om ons heen, om een diepe
verbondenheid te voelen naar alles wat leeft.
Deze beweging begint bij onszelf. Het begint
op een eenvoudige en directe manier door het
bewust voeden van dat wat het beste in ons is.
We leren te investeren in de positieve aspecten
van onze eigen ervaring en om ze te cultiveren.
In de context van meditatie staan ze ook bekend
als de vijf positieve factoren van meditatie:
oorspronkelijke gedachten, doorgaande

gedachten, verrukking, zegenrijkheid, en
éénpuntsgerichtheid.
Oorspronkelijke en
doorgaande gedachten
Wij hebben hier tot op zekere hoogte al naar
gekeken en wel met betrekking tot het werken
in meditatie. Maar deze twee manieren om
gedachten te gebruiken zijn eenvoudigweg geen
bruikbare middelen om geconcentreerd te
raken. Ze zijn op zichzelf elementen van een
geconcentreerde staat. Ik wil dit benadrukken
omdat deze wijze van denken veel van de
populaire gedachten over meditatie
tegenspreekt. We kunnen zelfs zover gaan dat
we zeggen dat de ervaring van de heldere
directe gedachte het meest belangrijke element
in de meditatie is. Het is positief van
zichzelf.Dit zal duidelijker worden als we
kijken naar de traditionele manier waarop de
niveaus van meditatieve concentratie
beschreven worden. Fundamenteel zijn er vier,
die de dhyana’s genoemd worden (ook al kan
de vierde onderverdeeld worden in vier verdere
dhyana’s). We bereiken de eerste van deze vier
als we vrij zijn van grove afleidingen. We
voelen dat de geest geabsorbeerd wordt door
het meditatie object, met de normaal gesproken
verstrooide elementen van onze ervaring erom
heen verzameld. Dit eerste niveau van
concentratie, dat de toegangspoort is naar de
hogere niveaus, wordt hoofdzakelijk
gekenmerkt door helderheid van gedachten -
gedachten die verwant zijn aan de meditatie-
beoefening.
G e da c h t e n i n d e b e t e ke n i s va n
oorspronkelijke gedachten en doorgaande
gedachten vormen de basis van concentratie.
De eerste dhyana bevat ook de andere positieve
factoren van meditatie maar de oorspronkelijke
en doorgaande gedachten overheersen. Het is
daarom noodzakelijk om gedachten te
cultiveren om naar diepere niveaus van
meditatie te gaan waar gedachten achtergelaten
kunnen worden.
Dit vermogen om helder en op een gerichte
manier te denken is ook één van de meest
bruikbare kwaliteiten welke door meditatie
worden bevorderd. We worden er steeds
bekwamer in om onze geest in die richting te
www.de3juwelen.org
De positieve factoren
sturen waar wij hem willen hebben, wat een
gevoel van helderheid en duidelijkheid aan
onze ervaring geeft. Deze vorm van denken is
ook vreugdevol, omdat we de flexibiliteit en de
creatieve reactie van de geest voelen. Dit soort
denken is helemaal geen droge, koppige
rationaliteit omdat het ontwikkeld is in de
context van waarin andere positieve factoren
worden ontwikkeld.
Verrukking
Volgens het model van de vier dhyana’s zal de
ervaring van verrukking toenemen zodra
gedachten subtieler beginnen te worden. De
tweede dhyana heeft deze ervaring van
verrukking in zich. Van verrukking wordt,
traditioneel, gezegd dat ze variëren van milde
plezierige sensaties tot gevoelens zo intens en
krachtig dat zij ervoor kunnen zorgen dat het
lichaam van de grond los komt.
Toen ik voor het eerst begon te mediteren,
ervoer ik veel plezierige sensaties in het
lichaam - gevoelens van intense energie die
door mijn lichaam stroomde. Ik dacht dat ze
afleidingen waren en daarom probeerde ik ze te
onderdrukken. Ik was mij er toen nog niet van
bewust dat ze, feitelijk, een manifestatie van
het positieve proces van integratie waren en dat
dit in meditatie gebeurt.
Het is niet abnormaal zulke gevoelens van
verrukking al vroeg in onze beoefening te
ervaren. Daarom moeten we er naar open voor
staan en ervan genieten. Deze gevoelens
kunnen ontstaan in een lichaam dat ontspannen
is, uit een gevoel van warmte, of dat het
lichaam zich opent. We kunnen daarom deze
ontwikkeling aanmoedigen door aandacht te
schenken aan deze eenvoudige ervaringen.
We moeten echter niet proberen deze
gevoelens van verrukking te forceren of er naar
te verlangen. Dat werkt niet echt. Ontspan je
eenvoudigweg als ze komen en geniet ervan. Ze
komen en ze gaan. Ze proberen vast te houden
zal er alleen maar voor zorgen dat ze sneller
verdwijnen. Ze hebben niets te maken met een
gevoel van vasthouden aan dingen. Ze zijn
positief in zichzelf omdat ze vaak geassocieerd
worden met het ontspannen van het lichaam,
het verdwijnen van spanning en het loslaten
van blokkades in het lichaam. Maar ze hebben
ook de positieve functie om de geest iets
betrekkelijk verfijnds te geven om zich bezig
mee te houden en om de positieve mentale
69
Verander jezelf!
staten te voeden.
Het blijkt dat sommige mensen meer dan
anderen naar verrukking neigen. Het is niet zo
zeer de intensiteit van deze gevoelens die
belangrijk is maar onze gevoeligheid ervoor.
Zijn we in een geconcentreerde staat dan zijn
we meer capabel om van de plezierige
gevoelens in ons lichaam, die voortdurend
optreden, te genieten. Onze handen zijn een
fantastische plaats om een gevoel van
lichaamsenergie en -vitaliteit beginnen te
voelen. Het is dit gevoel dat in ons de basis
vormt voor het ontstaan van verrukking in onze
meditatie.
We kunnen gaan zien dat deze factoren van
meditatie samen beginnen te komen: een
heldere, flexibele geest maakt het geschikt om
gewaar te zijn van de elementen van verrukking
in onze ervaring. Door de geest op deze
elementen te richten zal er ook voor zorgen dat
de geest met onze huidige ervaring betrokken
raakt. Onze gedachten zullen verfijnder worden
als de geest er op deze manier meer en meer bij
betrokken wordt - ondanks dat er nog steeds
mentale activiteit is, ook al is dit licht en
ruimtelijk. De elementen van zegenrijkheid
zullen versterken en ons naar de derde dhyana
voeren.
Zegenrijkheid
De ervaring van zegenrijkheid is het resultaat
van het dieper geïntegreerd worden van onze
fysieke en mentale ervaring. Ook nu weer,
zegenrijkheid heeft veel niveau’s. Het begint
met een gewone tevredenheid om bezig te zijn
met onze directe ervaring van het meditatie-
object. Het kan uitgroeien tot intense gevoelens
van extatische of een serene vreugde. Het
verschilt van verrukking in die zin dat het niet
zozeer geassocieerd is met het lichaam als wel
met de geest.
Terwijl goed ontwikkelde zegenrijkheid
voor de meesten van ons niet een elke-dag-
ervaring is moeten we het prille begin hiervan
aanmoedigen door het promoten van
tevredenheid in onze beoefening. Soms kunnen
zulke ervaringen onverwachts gebeuren: het
ene moment zijn we betrokken bij een
ogenschijnlijke hardnekkige hindernis en het
volgende moment is de energie van de
hindernis omgeslagen. Hindernis met veel
energie hebben in het bijzonder het potentieel
in zich om ervaringen van zegenrijkheid te
70
worden. We geven het verzet tegen de
hindernis moedwillig op door er eenvoudigweg
gewaarzijn naar toe te brengen en door de aard
van de energie te transformeren.
Om effectief te kunnen mediteren moeten
we een compleet verschillende houding naar
onszelf toe ontwikkelen en ook naar datgene
wat waardevol en wat niet-waardevol is. Dit zal
voor veel mensen een compleet verschillende
houding zijn. In de hedendaagse samenleving
lijkt het dat we meer en meer een utilitaire
houding naar het leven hebben. Er wordt van
ons verwacht dat we ons nuttig maken, dat we
bezig zijn. Het boeddhisme zet traditioneel het
idee van luiheid op zijn kop. Het definieert
luiheid als het najagen van macht en materiële
rijkdom. Waardevolle activiteit is georiënteerd
naar spirituele groei en het creëren van een
samenleving waar positieve menselijke
waarden de scepter zwaaien.
Tevredenheid ontwikkelen wil niet zeggen
niet dat we passief moeten worden. Als we
gaan inzien dat een natuurlijke ademhaling ons
een staat van groot geluk en rust kan geven dan
zullen we onszelf ook gaan afvragen wat we nu
echt zouden moeten waarderen. De westerse
samenleving is gebaseerd op de bij elkaar
horende waarden van rijkdom en romantische
liefde. Beide ‘waarden’ hebben de neiging om
ons uit elkaar te drijven, weg van een ruimer
gevoel van kameraadschap of weg van een
gevoel om deel van een samenleving te zijn.
Het ideaal van rijkdom brengt met zich mee dat
wij ons van de armen afscheiden. Het
romantische ideaal is zo zwaar beladen met het
moeten dragen van al onze menselijke
emotionele behoeften dat het vrij gemakkelijk
aan de naad barst en beëindigd wordt.
Velen van ons zitten gevangen in een
wanhopige zoektocht naar één of beide van
deze idealen. Maar het leven gaat niet zomaar
beginnen als we deze dingen vinden. Het leven
is er nu, van moment tot moment. Tevredenheid
is niet iets dat we in de toekomst vinden. Het is
er nu - we probeer het wel of niet nu bewust te
ontwikkelen. Om te denken dat gebeurtenissen
buiten onszelf, waarover we geen of weinig
controle hebben, ons deze tevredenheid geven
is een beetje onrealistisch.
Daarom vormt een eenvoudig gevoel van
tevredenheid - dat wil zeggen gelukkig zijn met
onze werkelijke ervaring - de basis voor het
ontstaan van zegenrijkheid. Het ontwikkelen
van deze kwaliteit betekent niet dat we buiten
gaan staan wachten op wat het leven ons te

bieden heeft. Als we zelf ervaren dat het rustig
zitten met de adem, of met het aanmoedigen
van metta, een grote bron van tevredenheid kan
zijn, zal onze houding naar wat het leven ons te
bieden heeft veranderen. We stemmen af op de
relatie tussen eenvoud en diepte - dat is in feite
het eenvoudige deel van het leven wat het
meeste potentieel voor een diepe ervaring van
tevredenheid en zegenrijkheid bevat.
Een populaire misvatting is dat diepte van
ervaring iets met de intensiteit van de ervaring
te doen heeft. We begeren sterke gevoelens
door ervaringen die de aanmaak van adrenaline
stimuleren - zogenoemde piek-ervaringen - die
ons opzadelen met meer begeerte naar
opwinding. Er wordt klaarblijkelijk in
ogenschouw genomen dat dit soort ervaringen
die verkregen zijn door levendige - vaak
seksuele - activiteiten, de beste en meest
vervullende dingen die het leven te bieden heeft
vertegenwoordigen. Feitelijk zijn ze
eenvoudigweg plezierig - wat oké is, maar we
kunnen niet verwachten dat zij onze behoefte
om inhoud en zin aan het leven te geven
kunnen bevredigen. Plezier - zelfs overheerlijk
plezier - kan niet meer dan een oppervlakkige
en tijdelijke vermindering aan uitgebluste
gevoelens bieden.
In meditatie is de ontwikkeling van
tevredenheid verbonden met het aanmoedigen
van ons vermogen om intens te voelen. Het is
alleen op basis van een helder, relatief
geïntegreerde geest dat ervaringen dieper zullen
doordringen.
Éénpuntsgerichtheid
De positieve factoren waar we naar gekeken
hebben vinden allemaal hun bron in het
geleidelijk en in toe nemende mate
samenbrengen van al onze mentale en
emotionele energieën rond het object van
meditatie. Dit bijeenbrengen van genoemde
energieën in ons staat bekend als
éénpuntsgerichtheid. De emotionele equivalent
hiervan is de gelijkmoedigheid waar we al over
gesproken hebben. Éénpuntsgerichtheid is tot
op zekere hoogte altijd aanwezig in ons
wakkere leven. In essentie noemen we dat
zelfbewustheid. Maar als een dhyana-factor is
dit tot een hoger niveau verfijnd.
Als we het redden om onze ervaring te
blijven verdiepen zien we dat de zegenrijkheid
begint af te zwakken en dat we in een kalmere
www.de3juwelen.org
De positieve factoren
en meer levendige staat komen. Op dit punt
vermengen zich alle positieve factoren of -
kunnen we zelfs zeggen – dat ze worden
geabsorbeerd. In deze betekenis ontstaat
éénpuntsgerichtheid uit de andere factoren
waardoor harmonisatie en stabilisatie ontstaat.
Als een meditatieve-staat is het ongelooflijk
verfijnd. Het vertegenwoordigt een fase waarin
al onze psych o-fysieke energieën
geconcentreerd zijn in een subtiele ervaring van
het object van meditatie.
Dit is behoorlijk moeilijk om in woorden uit
te leggen, omdat ‘we’, in zekere zin, niet langer
het object als gescheiden van onszelf ervaren.
Het ‘wij’ deel van de ervaring is weggevallen.
We kunnen echter éénpuntsgerichtheid in een
vroege fase van onze beoefening aanmoedigen
door een zo sterk mogelijke interesse in het
concentratie- object te ontwikkelen. Dit
verschilt niet zo heel erg veel met wat er in het
dagelijkse leven kan gebeuren.
Stel dat je met iemand aan het praten bent.
Als je jezelf toestaat om afgeleid te zijn door
aan andere dingen te denken, zul je je snel gaan
vervelen. Als je die persoon echter je volledige
aandacht geeft, kan de communicatie een heel
andere kant opgaan. Het verdiept en dan ervaar
je dat je een waardevolle communicatie hebt
gehad.
Ik weet uit ervaring dat mensen die naar een
meditatie-les komen vaak ontroerd zijn door het
feit dat mensen die de lessen volgen interesse
in elkaar hebben. Het is voorgekomen dat
mensen tegen me zeiden dat ze voor het eerst in
hun leven voelden dat er naar ze geluisterd
werd. Mensen bloeien op als er naar ze
geluisterd wordt. Dit is geen vorm van
sentimentele overdreven vriendelijkheid die
ervaren wordt alsof er stroop over je uitgegoten
wordt maar het betekent gewoon dat we tijd
voor elkaar hebben.
Hetzelfde geldt voor onze meditatie-
beoefening - we moeten er tijd voor nemen. We
moeten er echte interesse in hebben. Dit
betekent niet dat we passief zijn of dat we een
idee zouden hebben van wat we zouden willen
ervaren. Net zoals bij ieder ander kunnen we
alleen de beoefening laten werken als we bereid
zijn om het idee van iets van de interactie te
willen hebben, tot op zekere hoogte, op te
geven. Als we iets willen, zijn we niet alleen
bereid om te luisteren, om te zijn met dat wat er
is.
Terwijl het onrealistisch is te verwachten dat je
71
Verander jezelf!
het altijd zult redden om in de eerste dhyana te
komen, laat staan in de hogere dhyana’s te
komen, is het toch handig om de vijf positieve
factoren elke keer als we gaan mediteren in
gedachten te hebben en hun aanwezigheid aan
te moedigen. Deze factoren zijn echt een andere
manier om over balans in meditatie te praten,
zij het op een enigszins verfijnd niveau. Deze
factoren moeten niet gezien worden als strikt
opeenvolgend. Je hoeft geen intense verrukking
ervaren te hebben om gewaar te zijn van
elementen van zegenrijkheid. Ook is het niet
nodig om een staat van zegenrijkheid
opgebouwd te hebben voordat je gewaar kunt
zijn van elementen van éénpuntsgerichtheid.
Ook al kunnen deze factoren behoorlijk
verheerlijkt overkomen, toch zijn ze vaak, tot
72
op zekere hoogte, gewoonweg in ons normale
leven aanwezig. Als we sterke emoties voelen
bij het luisteren naar een muziekstuk of bij het
zien van een prachtig landschap zullen er
elementen van verrukking zijn. Als we een
gevoel van tevredenheid, voldaanzijn, in ons
leven voelen, zitten er elementen van
zegenrijkheid in. Deze factoren zijn daarom
echt niet zo exotisch. Ze zijn normaal deel van
onze menselijke emotionele capaciteit maar
worden vollediger en completer ervaren door
de concentratie waarin we ze ervaren. Door er
in meditatie meer aandacht aan te geven en
onze eigen capaciteit te ontdekken om ze te
ontwikkelen versterken we ons vermogen om
ze meer geconcentreerd te ervaren.
10. Inzicht
Aan het begin van dit boek heb ik globaal iets
gezegd over de twee groepen waarin meditatie-
oefeningen vaak gerangschikt worden: samatha
(of rustgevende meditaties) en vipassana (of
inzicht meditaties). Samatha-meditatie wordt
gezien als een middel om de basis te leggen om
‘de zaden van inzicht’ wortel te laten schieten.
De term ‘inzicht’ wordt in de
boeddhistische traditie op een specifieke
manier gebruikt. Inzicht verwijst niet naar
psychologische inzichten, of naar een gevoel
dat we à la minute een helder begrip van iets
gekregen hebben maar in het boeddhisme
betekent ‘inzicht’ een fundamentele
verschuiving van hoe we naar onszelf en de
wereld om ons heen kijken. Het is niet enkel
een intellectueel begrijpen, hoe diepgaand ook,
maar het is meer een verandering, zoals het
gezegd wordt, in het diepst van ons wezen.
Er zijn veel manieren om over de aard
van inzicht in de boeddhistische traditie te
praten. Één van de meest recht-toe-recht-aan-
manieren om er naar te kijken is om het te zien
als de directe ervaring van hoe de dingen echt
zijn - in het bijzonder, de directe ervaring van
de vergankelijke aard van de dingen.
Als we deze algemene waarheid op
onszelf toepassen, betekent dit dat we meer en
meer ideeën die we over onszelf hebben
beginnen op te geven, ideeën dat we permanent
zijn en dat we gescheiden zijn alsof we een
essentiële en onveranderlijke kern hebben. Dan
beginnen we ons als een middel van verbinding
te zien, als deel van de gehele stroom van het
bestaan. Het is klaarblijkelijk erg moeilijk om
de aard van zulk inzicht te verwoorden omdat
het boven de normale menselijke ervaring
uitstijgt. De enige kennis die we ervan kunnen
hebben is die van onze directe ervaring.
We hebben in zekere zin alles al wat we
nodig hebben om inzicht te ervaren. We hebben
goed ontwikkelde zintuigen waar we mee de
wereld kunnen zien, horen, voelen, ruiken en
www.de3juwelen.org
proeven. In feite is de ervaring van onze
zintuigen die van vergankelijkheid. Niets kan
door de zintuigen erg lang vastgehouden
worden. We hebben ook het vermogen om ons
van onszelf gewaar te zijn en om te ervaren dat
we gedachten en stemmingen hebben en dat we
een voorliefde hebben voor wat komt en gaat.
Aan de andere kant lijken we in aanleg een
bepaalde onwetendheid te hebben, een sterke
neiging naar eigen-waan, een weigering om wat
we zien te geloven.
We kunnen onszelf niet forceren om inzicht te
ervaren. We kunnen alleen de inwendige en
uitwendige condities aanmoedigen om het
ontstaan van inzicht te ondersteunen. Als we dit
doen moeten we ook bereid zijn om de kijk die
we van onszelf en van de hele wereld hebben
radicaal te veranderen. We gaan van een
ervaring van ‘gescheiden zijn van de realiteit’
over naar een ervaring van ‘deel uitmaken van
de realiteit’. We gaan van de staat waarin we
liefde begeren naar een staat waarin we liefde
uitstralen, van een angst om te veranderen naar
een dieper begrijpen en naar waardering van de
vergankelijkheid.
We zouden kunnen proberen ons de
Boeddha-in-wording in herinnering te brengen,
op de rand van Verlichting, zittend in diepe
meditatie. Al zijn angsten en begeerten vallen
weg, ze vallen als prachtige bloemen rond zijn
serene figuur. We kunnen proberen ons voor te
stellen dat een groot gevoel van kalmte zijn
geest vervult wanneer hij begrijpt hoe de
dingen in werkelijkheid zijn. Dit dringt diep
door tot de ware kern van zijn wezen - tot zo’n
niveau dat hij zich nooit meer ongemakkelijk
zal voelen met zijn eigen bestaan. We zouden
hem daar kunnen zien zitten, zijn verlangen
naar de betekenis van en het begrip voor het
leven dat volledig bevredigd wordt door een
complete omarming van de aard van het
bestaan.
73
Verander jezelf!
Met dit beeld kunnen we misschien een indruk
van de aard van inzicht krijgen wat
tegelijkertijd een diepgaande individuele
ervaring en een directe waarneming van een
universele waarheid is. Genoeg gelegenheden
om inzicht te cultiveren. Het eenvoudigste
object is vol met de realiteit. Er is niets wat we
kunnen overwegen dat ons niet aan de
fundamentele aard van alles herinnert.
Bepaalde ervaringen zijn echter duidelijk
sterker in hun vermogen om inzicht te krijgen
dan andere. Elke ervaring die ons in de kern
raakt, zij het aangenaam of onaangenaam, geeft
ons de gelegenheid om een begrip van de
realiteit dieper te benaderen. Zelfs het
overlijden van een geliefde veroorzaakt niet
eens een permanente verandering in onze
vertroebelde geestestoestand.
De Tibetanen hebben een gezegde dat dit
goed tot uitdrukking brengt. Ze zeggen dat je
iemand niet wakker kunt maken die alleen maar
voordoet alsof hij / zij slaapt. Tot op zekere
hoogte wenden we allemaal voor dat we
onwetend van de aard van de dingen zijn. In
onze cultuur hebben we een massa
samenzweringen om het op armlengte afstand
te houden. We behandelen de dood alsof het
een overrompelende verschijning is, een
verschrikkelijke afwijking, een verschrikkelijke
gebeurtenis die eigenlijk niet echt in een
geciviliseerde samenleving kan plaatsvinden.
Natuurlijk weten we allemaal dat we doodgaan,
maar in ons onderbewustzijn accepteren wij het
niet. Er is een ander gezegde - ‘dood overkomt
iedereen, mij ook, misschien’.
Deze niet erkende angst voor de dood
houdt ons tegen om echt te leven. Het
weerhoudt ons ervan om die dingen te doen die
we echt belangrijk vinden, het weerhoudt ons
ervan om echte contacten met anderen aan te
gaan. De laatste paar jaar ben ik vrijwilliger in
een hospice geweest. Ik heb hiervoor gekozen
omdat ik nader in contact wilde komen met de
realiteit van de dood. Ook al heb ik nu van
dichtbij het proces van het doodgaan bij
verschillende mensen meegemaakt, toch kan ik
nog steeds mijn eigen weerstand voelen om
vo l l e d i g h e t f e i t van mij n e i ge n
vergankelijkheid te accepteren. Het afbikken
van onze eigen begoocheling is voor de
meesten van ons een traag proces.
De beide meditaties, die we geleerd
hebben, kunnen ons niet alleen helpen om te
integreren maar kunnen ons ook helpen om de
mogelijkheid te vergroten om inzicht tot
74
wasdom te laten komen en om inzicht meer
direct aan te moedigen. De metta bhavana
bevordert langzaam een houding van
verbondenheid met anderen. Het helpt ons om
van een zelfzuchtige houding naar een houding
van emotionele vrijgevigheid te gaan. We
beginnen onze onderlinge afhankelijkheid met
anderen te ervaren in plaats van onze
gescheidenheid. Paradoxaal is het dat we door
het cultiveren van het vermogen om andere
mensen in hun volle en individuele rijkheid en
uniekheid te waarderen dat we ook dat
waarderen wat gemeenschappelijk is aan alles
dat leeft. We ontwikkelen een diepe sympathie
met het leven in al zijn manifestaties. We
realiseren ons, om de woorden van
Sangharakshita te gebruiken, dat ‘het leven
koning is’.
We hebben hoofdzakelijk over metta in
termen van een positieve emotie gesproken. Dit
is een bruikbare manier om het zo te
beschouwen, maar het is ook beperkend. Zodra
onze beoefening van metta zich verdiept, gaan
we zien dat het niet alleen een emotie in de
normale betekenis van het woord is. Het gaat
niet alleen om ons over onszelf en over anderen
goed te voelen. We gaan proberen in de
beoefening een dramatische verschuiving, van
hoe we de wereld en onze plek daarin zien, te
bevorderen. Heel langzaam moedigen we een
emotionele expansie aan die ondersteund moet
worden door een verandering in onze houding.
We maken ons vrij van een staat waarin
onze houding naar de wereld gebaseerd is op
egoïsme naar één die gebaseerd is op altruïsme.
Maar deze verandering treedt niet op omdat we
egoïsme kunnen overwinnen in de betekenis
van het overwinnen van zonden, maar omdat
we langzaam beginnen in te zien dat ons
egoïsme gebaseerd is op een waan over de aard
van het bestaan zelf. Aan de basis van deze
waan ligt het besef dat we op een bepaalde
manier gescheiden, onafhankelijke, entiteiten
zijn en dat onze grote belangen gescheiden
kunnen zijn van het algemeen goed. De
beoefening van de metta bhavana helpt ons om
aan deze houding voorbij te gaan door het
bevorderen van een sterke maar flexibele
zienswijze. We beginnen ons minder door
anderen bedreigd te voelen, we beginnen te
zien dat andere mensen niet zo verschillen met
ons, dat we in ons hart allemaal het geluk
zoeken. We beginnen ons te realiseren dat het
geluk dat we zoeken niet verkregen kan worden
ten koste van anderen.

In het Mahayana boeddhisme, de tweede
belangrijke historische ontwikkeling van het
boeddhisme, verandert het centrale beeld van
de boeddhistische beoefenaar van dat van de
monnik of non in dat van de bodhisattva. De
bodhisattva is iemand die zijn / haar spirituele
leven boven alles in termen van altruïsme
uitdrukt. Zijn / haar persoonlijke beoefening
richt zich op het ontwikkelen van kwaliteiten
die gebruikt kunnen worden om anderen te
helpen. Zijn / haar leven staat ten dienste van
anderen. Deze verschuiving van benadering
betekent niet dat Mahayana boeddhisten zich
niet meer bezig hielden met hun eigen
ontwikkeling, of dat andere boeddhisten
egoïstisch waren. Deze andere benadering
ontstond omdat de ontwikkeling van deze
altruïstisch aanpak eenvoudigweg als meer
effectief gezien werd, in de betekenis dat het
meer in overeenstemming was met de aard van
hoe dingen echt zijn, maar ook omdat het meer
inspirerend is.
Daarom moeten we concrete manieren
vinden om emoties, die we in de metta bhavana
ontwikkelen, uit te kunnen drukken op een
normale menselijke manier. Uiteindelijk is het
niet genoeg om anderen domweg geluk toe te
wensen. We moeten deze wens ook in
onbaatzuchtige handelingen uitdrukken. Hier is
het begrip van ‘ten dienste staan’ bruikbaar.
Ons leven moet een element van ‘ten dienste
staan’ bevatten, handelingen die uitgevoerd
worden voor het welzijn van anderen. Ten
dienste staan betekent niet dat we onszelf als
spirituele sociale werkers moeten gaan zien.
Het betekent dat we iets vinden dat we
bijvoorbeeld als praktische hulp bij anderen
kunnen doen.
Het kan, bijvoorbeeld, bestaan uit het
schoonmaken van een huis voor iemand die
gehandicapt is. Ik heb eens een vriend
behoorlijk van streek gemaakt door te
suggereren dat hij meer goed kan doen als
vuilnisman dan als psychotherapeut. Hiermee
probeerde ik aan te geven dat wat we denken
wat werkbaar en bruikbaar is dat dit vaak
geconditioneerd is door ideeën van sociale
status en prestige. Als we echt ten dienste van
iemand anders willen staan, kunnen we het
beste denken aan praktische zaken, dingen van
elke dag - boodschappen doen, een maaltijd
koken, enzovoort.
Ten dienste staan betekent ons ter
beschikking stellen van anderen, niet onszelf in
een positie plaatsen waarin wij ze vertellen wat
www.de3juwelen.org
Inzicht
verkeerd is of wat ze moeten doen. Als we de
tijd ervoor hebben is het voor ons nuttig om als
vrijwilliger aan de slag te gaan om op een
praktische manier de houding, die we in onze
beoefening proberen te ontwikkelen, uit te
kunnen drukken. Ik zeg dat dit soort
vrijwilligerswerk van groot voordeel voor ons
is omdat het zo is, maar natuurlijk komen we
niet erg ver als dat onze enige motivatie is.
Anderen voordeel brengen moet een doel op
zich worden, boven het plezier en het voordeel
wat het ons oplevert.
De metta bhavana bikt de emotionele
houdingen weg die ons tegenhouden om de
wereld te zien zoals die echt is. Het inzicht-
element van de beoefening wordt verhoogd als
we de tijd nemen om op de beoefening en op
onze ervaring van het voelen van metta te
reflecteren. Met deze reflectie ondersteunen we
de praktische toepassing van metta in
handelingen. Dit handelen zal zijn effect op de
beoefening hebben en zal ons begrip onze en
ervaring van metta verdiepen.
Het is inderdaad een erg radicale
oefening: het concept dat het mogelijk is om je
leven in dienst te stellen voor het welzijn van
allen. Normaal zien we dit soort altruïsme in
termen van zelfopoffering, maar dit is hier niet
het geval. Een leven toegewijd aan het welzijn
voor allen, als het gebaseerd is op positieve
emoties en gewaarzijn in plaats van goed-
doenerij of angst of plicht of gehoorzaamheid
of bewuste nederigheid, zal aantonen dat het
leven een bron van grote vreugde en
tevredenheid zal zijn.
Met het beoefenen van het gewaarzijn
van de ademhaling kunnen we ervaren dat ons
leven een voortdurende veranderende
uitdrukking van het leven is. We kunnen onze
adem voelen komen en gaan net zoals de
golven van de oceaan op de kust komen en
gaan. We kunnen de vergankelijkheid van onze
gedachten en gevoelens ervaren en een gevoel
gaan krijgen van de onbegrensde aard van ons
gewaarzijn. Als we onze ervaring van deze
meditatie verdiepen zullen we ons er bewust
van worden dat we soms vrij zijn van
gedachten - dat er hiaten in de voortdurende
opeenvolging van gedachten gaan optreden.
In het begin kunnen deze hiaten ons een
beetje schrik aanjagen. We zullen ons
realiseren dat we vrij zijn van gedachten. Met
deze constatering zullen we ons realiseren dat
we een nieuwe gedachte hebben gevonden om
dit hiaat te vullen. Na verloop van tijd zullen
75
Verander jezelf!
we onszelf gemakkelijker toestaan om een
gevoel van ruimte te ervaren. We zullen ons
realiseren dat we niet voortdurend hoeven te
denken. Ons gevoel is zo verbonden met
permanent mentale activiteit dat, als het de
eerste keer begint te verminderen, het aanvoelt
alsof we onze basis verliezen. Het is een beetje
alsof we Descartes’ gezegde: “ik denk, dus ik
besta” letterlijk nemen - dat we bang zijn dat,
als we ophouden te denken, we dan ook
ophouden te bestaan.
Gewaarzijn is echt het vermogen om
volledig gewaar te zijn van een situatie zonder
er iets aan toe te voegen. Van een beroemde
lering van de Boeddha wordt gezegd dat: toen
een discipel genoemd ‘Bahiya van het
schorskleed’ deze lering hoorde, hij door deze
lering direct transcendentaal inzicht kreeg. Het
komt uit de Udana - een verzameling van
Boeddha’s leringen.
Daarom, Bahiya, moet je jezelf zo
trainen: in het geziene zal eenvoudigweg
het geziene zijn, in het gehoorde
eenvoudigweg het gehoorde, in het
verbeeldende eenvoudigweg het
verbeeldende, in het cognitieve
eenvoudigweg het cognitieve. Zodoende
heb je geen ‘daardoor’. Dat is hoe je
jezelf moet trainen. Nu, Bahiya, als in het
geziene voor jou eenvoudigweg het
geziene is, in het gehoorde alleen het
gehoorde, in het verbeeldende
eenvoudigweg het verbeeldende, in het
cognitieve eenvoudigweg het cognitieve,
dan, Bahiya, als je geen ‘daardoor’ hebt,
heb je geen ‘daarin’. Als je, Bahiya, geen
‘daarin’ hebt, volgt dat je geen ‘hier’ of
‘na’ of ‘in het midden tussen in’ hebt.
Dat is eenvoudigweg het einde van
ziekte.
Om dingen zo onbevangen te ervaren, vraagt
om een zuivere en heldere geest, een geest die
de gebruikelijke neiging om dingen aan onze
ervaring toe te voegen overwonnen heeft. Een
geest die een gevoel van ‘ik’ tussen ons en de
ervaring oplegt. Er is alleen de ervaring. Dit
vermogen om met een helder, ruim gewaarzijn,
vrij van de beperkingen van zienswijzen en
gedachten over onszelf te ervaren, wordt in het
bijzonder door de beoefening van gewaarzijn
aangemoedigd.
Met de ontwikkeling van meer verfijnde
geestestoestanden door meditatie kunnen we
76
naar de mogelijkheid gaan om eens goed naar
de ware aard van de realiteit te kijken zonder
een gevoel te hebben dat we er door
overweldigd worden. We worden minder bang
om een gevoel van ruimte te ervaren, om ruimte
te creëren voor inzicht dat dieper door
kandringen. Als de mogelijkheden voor inzicht
ontstaan, zijn we minder geneigd om ervoor
weg te lopen. We voelen ons minder bedreigd
door het feit van vergankelijkheid. We gaan
zien dat het de vergankelijkheid is die het leven
mogelijk maakt, die het het leven waard maakt
om te leven.
Ik herinner me dat ik vele jaren geleden,
voordat ik geïnteresseerd raakte in het
boeddhisme, een discussie had met twee
Jehova-getuigen. Ze vertelden me over het
hiernamaals, waar je als een goede Jehova-
getuige naar uit kunt kijken. Hun ideaal leek
een onveranderlijke, perfect geschapen wereld
(met perfect weer) te zijn. Maar als we echt een
wereld zonder verandering voor ogen hebben
dan ziet die wereld er echt niet zo aantrekkelijk
uit. Het aantrekkelijke van het leven ligt in haar
beweging en verandering, haar groei en verval
en het nieuwe leven dat uit het verval ontstaat.
Of het nu in een langzame explosie of in een
instorting van het universum zit (langzaam,
natuurlijk, voor ons) of in het leven van een
ééndagsvlieg (kort voor ons) overal zien we
deze constante verandering van leven naar dood
en vervolgens weer terug in een andere vorm,
in een andere uitdrukking. Totdat het duidelijk
wordt dat datgene waar we naar kijken de aard
van de realiteit is.
In de Zen traditie wordt het moment van
Verlichting soms vergeleken met het zich
omkeren van een grote karper in kristalhelder
water. Het water biedt geen weerstand, maar
het ondersteunt de moeiteloze beweging van de
vis in zijn natuurlijke element. Als de vis
omkeert valt het licht op de schubben, breekt
het licht in de kleuren van een regenboog en
voor één moment is de vis hoofdzakelijk van
prachtig licht gemaakt.
Dit beeld verwijst naar de paradox van
spirituele aspiraties. Na vele jaren van
beoefening kan inzicht elk moment en onder de
meest mondaine omstandigheden ontstaan. Ze
flitst in de geest op uit het niets. Ons vermogen
echter om zo’n inzicht te integreren, zodat ze
echt in ons gehele wezen doordringt, moet
geduldig gedurende vele jaren ontwikkeld
worden.
Als we een ervaring hebben die de

eigenschap van inzicht heeft, moeten we het de
tijd en de ruimte geven om goed tot ons door te
laten dringen. We kunnen dit doen door het
inzicht in de geest rond te laten gaan als we
geconcentreerd in meditatie zijn. Het is niet
zozeer dat we er over ‘denken’ in de normale
betekenis. We moeten het niet analyseren of het
mentaal uitknijpen. Het is meer dat we het in
een heldere en positieve oplettendheid houden.
Ons normale niveau van gewaarzijn is hier niet
geschikt voor. We zouden, als het ware, al
www.de3juwelen.org
Inzicht
inzicht bereikt moeten hebben. Alleen
gewaarzijn dat vrij is van zijn normale, gewone
manier van denken kan ons hier helpen. Soms
praten over iets wat we vanuit onze buik weten.
Wel, inzicht is onze eigen essentiële aard
kennen - nee, ervaren - (wat de aard van
realiteit zelf is), niet alleen in onze buik maar in
elke levende cel van ons gehele wezen.
77
11. Het opzetten en onderhouden
van je beoefening
Het opzetten van je
beoefening
Wat in onze meditatie gebeurt is grotendeels
afhankelijk van de mentale staten die we
meenemen. Meditatie is eenvoudigweg de
smeltkroes waarin bepaalde mentale staten op
elkaar kunnen reageren. In boeddhistische
centra waar meditatie wordt geleerd proberen
we een atmosfeer te creëren die de mensen
ondersteunt bij hun beoefening. Als we thuis
gaan mediteren zouden we er ook alles aan
moeten doen om onszelf de beste kansen te
geven om een waardevolle meditatie te
bewerkstelligen.
Wanneer je besluit om tussen twee tv
programma’s door even op de grond te gaan
zitten om een paar minuten te mediteren terwijl
je slecht gehumeurd bent en je bovendien niet
de juiste zithouding hebt dan geef je jezelf niet
echt een kans. Wat we buiten de meditatie doen
verschaft ons datgene wat we nodig hebben om
mee moeten werken in onze meditatie. Daarom
is het een goed idee om de grondbeginselen van
die context in ogenschouw te nemen - je
voorbereiding en je benadering - als deel van je
beoefening.
Niet velen van ons zullen thuis de ruimte
hebben om over een aparte kamer te kunnen
beschikken om te mediteren maar een geschikte
hoek in een kamer zal waarschijnlijk wel te
realiseren zijn. Ik moedig mensen vaak aan om
een bescheiden schrijn op te zetten. Hiermee
bedoel ik een visuele focus voor je meditatie.
Het kan gewoon een kaart zijn die aan de muur
hangt of een afbeelding van iets wat datgene
symboliseert waar je in je meditatie naar toe
wilt gaan. Vaak zetten mensen kaarsen en verse
bloemen neer en branden ze wierook. Deze
dingen creëren een ‘eigen plekje’ dat, tot op
zekere hoogte, gescheiden is van je dagelijkse
www.de3juwelen.org
woon omgeving. Misschien is de rest van je
slaapkamer een beetje rommelig maar heb je
net een hoekje dat je opgeruimd kunt houden
voor die je meditatie. Het aansteken van
kaarsen en wierook helpt ons ook om te voelen
dat we een andere wereld ingaan, een plaats
toegewijd aan het ontwikkelen van gewaarzijn
en liefdevolle vriendelijkheid. Het helpt ons om
het dagelijkse leven en de geestestoestanden,
die grotendeels in beslag genomen worden door
de maatschappij, gemakkelijker achter ons te
laten en ons te brengen naar een meer creatieve
en zelfs magische wereld van transformatie.
We zullen zien dat het hebben van een
eenvoudige schrijn ons helpt om te mediteren.
Met de jaren neigen de schrijns van mensen
groter te worden. Mijn eigen schrijn heeft niet
alleen een paar traditionele boeddhistische
afbeeldingen maar veel meer andere kleine
dingetjes, zoals vogelveren, schelpen, stenen,
de schedel van een hond, enzovoort. Deze
dingen betekenen niet veel voor anderen maar
voor mij hebben ze allemaal associaties die me
helpen als ik er aan denk.
Soms wil ik gewoon een tijdje naar de
schrijn kijken voordat ik begin te mediteren,
eenvoudigweg mezelf toestaan om de schrijn
me eraan te laten herinneren waarom ik ervoor
zit. Je beoefening van meer gewaarzijn kan
beginnen voordat je de formele meditatie start.
Je kunt zorg dragen voor de manier hoe je de
kaarsen en de wierook aansteekt en proberen
gewaar te zijn van de beweging van je lichaam
als je gaat zitten.
Zet een routine op. Dit bereidt je
meditatie voor zodra je op het kussen zit. Neem
de tijd om er zeker van te zijn dat je een zo
goed mogelijke zithouding hebt. Neem
vervolgens een paar minuten of langer, als het
nodig is, om je gewaar te worden van je
lichaam, geef het de tijd om te wennen en te
ontspannen, een korte lichaamsmeditatie is
79
Verander jezelf!
bijna altijd een goed idee. Ga nu kijken wat er
bij je speelt, word je zo gewaar mogelijk van
hoe je je voelt. Dit betekent niet dat je jezelf
moet analyseren of ondervragen, het betekent
eenvoudigweg jezelf een kans geven om je van
je geestestoestand gewaar te worden. Hoeis je
algemene stemming? Ben je blij of triest, duf of
helder? - dit soort dingen.
Zodra je een gevoel van jezelf hebt moet
je zo helder mogelijk over je intentie zijn. Tot
op zekere hoogte is intentie de meest
belangrijke factor in de ondersteuning van een
productieve meditatiebeoefening. Het betekent
eenvoudig weten wat je van plan bent om te
doen en waarom je het doet. Het klinkt erg
eenvoudig maar na jaren van lesgeven, en door
mijn eigen ervaring heb ik mij gerealiseerd dat
het gemakkelijk is om dit totaal over het hoofd
te zien.
Beslis wat voor meditatie je gaat doen.
Herinner je wat het doel van die meditatie is.
Zeg tegen jezelf: “Ik ga de metta bhavana doen.
Deze meditatie helpt me bij het ontwikkelen
van liefdevolle vriendelijkheid”. Wees helder.
Vele uren van meditatie worden verspild omdat
mensen die gaan mediteren niet weten wat ze
willen doen. Ze blijven van de ene naar de
andere meditatie gaan en verdiepen zich in geen
van beide.
Er kunnen nu en dan tijden zijn waarin je
echt voelt dat je alleen maar wilt zitten zonder
enige formele meditatie te doen. Dat is oké,
maar wees hier ook duidelijk in. Over het
algemeen hebben we de structuur van een
specifieke beoefening van meditatie nodig,
anders drijven we weg. Maar nu en dan kan het
goed zijn, in het bijzonder als je flink veel
gemediteerd hebt, om eenvoudigweg te zitten.
In feite is ‘gewoon zitten’, zoals we het
noemen, een erg moeilijke meditatie. Het geeft
veel ruimte voor afleiding en er is niet veel
voor de geest om zich op te richten.
Herinner je daarom het woord intentie.
Als je met intentie mediteert - zelfs als je voelt
dat de meditatie nergens naar toe gaat - zal het
een effect hebben. De intentie hebben om
positieve staten te ontwikkelen, zal
eenvoudigweg in ons dagelijks leven overlopen
zelfs als je voelt dat je niet veel vooruitgang in
de meditatie zelf boekt. Ik kan dit niet genoeg
benadrukken, daarom zeg ik het opnieuw:
mediteer met een intentie. Dit betekent niet dat
je moet gaan knarsetanden. Het betekent
eenvoudigweg om je, bij het begin van de
meditatie, te herinneren van wat je gaat doen en
80
als je tijdens de meditatie afgeleid wordt je
intentie weer te herinneren. Als je dat
eenvoudigweg doet, zul je het goed doen.
Zodra je weet wat je je voorgenomen
hebt om te gaan doen, richt dan je geest er op
om dat te gaan doen. Kijk naar de emotionele
energie die je ondersteunt om het te doen.
Erken elke weerstand die je kunt voelen, ga er
dan zo volledig mogelijk voor, maar zonder het
te forceren.
Het is een goed idee om te beslissen voor
hoelang je gaat mediteren en je er aan te
houden. Zelfs als het moeilijk is, ga voor die
tijdsduur door met mediteren. Probeer er bij te
blijven. Als de meditatie echt goed gaat, voel je
natuurlijk vrij om het te verlengen. Bepaal voor
jezelf een minimale periode, zeg vijftien tot
twintig minuten inclusief de voorbereiding. Het
is niet goed om het te overdrijven. Het is veel
beter om iets te doen waarbij je jezelf
comfortabel voelt. Als je meer ervaren wordt en
gewend raakt om te mediteren, zul je merken
dat je langer wilt mediteren. Als je het bij het
opstarten overdrijft en niet van het mediteren
geniet, ga je gewoonweg negatieve associaties
met mediteren opbouwen. Zo zul je het
moeilijk gaan vinden om het mediteren voor
een langere tijd vol te houden.
Als regel is het beter om elke dag kort te
mediteren - ook al is het maar tien minuten -
dan eens in de paar dagen een langere
meditatie. Mediteren blijkt een cumulerend
effect te hebben. Daarom is het volhouden
wenselijker dan een incidentele uitbarsting van
enthousiasme. Dit gezegd hebbende, wees hier,
als je er mee gaat beginnen, niet te rigide over.
Het duurde een jaar voordat ik een redelijk
regelmatige dagelijkse meditatiebeoefening
had. Zorg ervoor dat je jezelf niet schuldig gaat
voelen als je niet elke dag mediteert. Schuld is
geen geschikte bondgenoot als je jezelf op enig
moment plezier wilt toestaan.
De meest voorkomende vraag die mij
gesteld wordt door beginnende mediteerders is:
“Hoe weet ik hoe lang ik gemediteerd heb?”
Het antwoord is, nogal prozaïsch: “Kijk op je
horloge”. Als je echt voelt dat het kijken op een
klok te afleidend is, kun je misschien beter een
timer gebruiken, die niet al te luid is. Je kunt
zelfs een bandje opnemen met een bel met een
interval van tien of vijftien minuten. Maar een
horloge dat voor je op de vloer ligt zodat je je
ogen half kunt openen, werkt ook goed.
Om in ieder geval te beginnen is het het
beste om een gelijke hoeveelheid tijd voor elke
 Het opzetten en onderhouden van je beoefening
fase van de meditatie te gebruiken die je
gekozen hebt om te doen, totdat je een goed
gevoel voor de meditaties krijgt. Na een tijdje
kun je, als je wilt, flexibeler door de meditatie
gaan. In het gewaarzijn van de ademhaling in
het bijzonder, moet je je iets meer
geconcentreerd voelen voordat je naar de
volgende fase gaat, omdat je een iets fijner
object gaat gebruiken om op te focussen. Zo
kun je langer in de eerste fases blijven hangen
als je snel afgeleid bent - of ze overslaan als je
snel goed geconcentreerd bent.
Wissel de twee meditaties, over het
algemeen, af. De één blijkt gemakkelijker dan
de andere maar het is het beste om ze beiden
regelmatig te doen omdat ze elkaar
complementeren en elkaar versterken. Ook nu
weer hoef je niet zo streng te zijn, maar houd
de mogelijkheid in gedachte dat de meditatie
waarmee je moeilijkheden hebt degene is die
het diepste effect zal hebben.
Er is niet slechts één antwoord m.b.t. tot
de vraag wat het beste moment is om te
mediteren. De meeste mensen vinden het
gemakkelijk om ‘s-morgens te mediteren en ik
houd er zeker van om kort nadat ik ontwaakt
ben te gaan mediteren. Andere mensen hebben
eerst een kop thee nodig. De ochtendmeditatie
heeft het voordeel om de dag op een positieve
manier te beginnen en is vaak het gemakkelijkst
om tijd voor meditatie te maken - je staat
gewoonweg iets eerder op.
Voor sommige mensen echter schijnen
de ochtendmeditaties niet te werken. Als dat
voor jou zo ligt, probeer dan te mediteren voor
je naar bed gaat, maar wacht niet zolang totdat
je je slaperig gaat voelen. Meditatie voor
bedtijd kan je zelfs helpen als je last hebt van
slapeloosheid. Over het algemeen is het het
beste als je een tijd kunt vinden die goed bij je
past en blijf er dan bij. Vaak als we tegen
onszelf zeggen: “ik zal later mediteren” dan
komt het er niet van. Een andere reden waarom
de ochtenden over het algemeen goed zijn.
Wat je wilt vermijden is om ‘het
mediteren’ als een opgave te zien en om je
slecht te voelen als je het niet doet. Je hoeft niet
op school na te blijven omdat je je huiswerk
niet gedaan hebt. Meditatie zal op zijn minst
altijd interessant zijn en zal onze inspanning
terugbetalen. Als je denkt geen tijd te hebben,
is het waardevol om je te herinneren dat na
verloop van tijd een regelmatige beoefening
meer tijd voor je zal creëren. Je zult merken dat
www.de3juwelen.org
het gemakkelijker voor je is om je bezig te
houden met andere activiteiten. Je kunt
misschien zelfs merken dat je voelt dat je
minder hoeft te doen, dat veel van wat je ‘moet’
doen onbelangrijk is in het grotere wereldplan.
Je meditatie
onderhouden
Ook al heb ik er niet echt een idee van, denk ik
dat een vrij laag percentage van de vele mensen
die ik, door de jaren heen, heb leren mediteren
nog steeds tijd maakt om op een regelmatige
basis de weg naar het kussen te vinden, als ze
het al doen. Hoewel we een directe ervaring
van het aangename effect van meditatie kunnen
hebben, dan nog kan het voor de meesten van
ons moeilijk zijn om een regelmatige
beoefening te handhaven. Eigenlijk is dit
moeilijk te begrijpen want we weten uit eigen
ervaringen dat meditatie kan werken, in de
betekenis dat het ons toe kan staan meer
positieve staten van geest te krijgen. Dit is toch
wat we willen?
Meditatie is echter een uitdaging van hoe
we onszelf zien. Het daagt, in het bijzonder,
ons uit om meer verantwoordelijkheid voor ons
eigen leven te nemen. Het daagt ons uit om te
erkennen dat we verantwoordelijk zijn voor wat
we voelen en hoe we ons leven leiden.
Dit kan behoorlijk ongemakkelijk voelen.
Gedurende een lange tijd hebben we de neiging
gehad om met verklaringen te komen waarom
we zijn zoals we zijn, verklaringen waarom ons
leven is zoals het is. Vaak zijn deze
verklaringen gerelateerd aan factoren buiten
onszelf: ons werk, onze familie, andere mensen,
enzovoort. We verlenen aan deze factoren
buiten onszelf veel macht over ons welzijn en
geluk, zowel in het heden als in de toekomst.
Meditaties zetten, tot op zekere hoogte,
deze manier van denken op zijn kop. Het is niet
zozeer dat de buitenwereld samenspant om ons
noodlot te bepalen maar het is veel meer alsof
we zelf de wereld om ons heen helemaal
rechtstreeks door onze eigen mentale staten
creëren. Meditatie helpt ons te zien dat de
manier waarop wij naar de wereld kijken niet
objectief is, maar dat we onze eigen versie van
de wereld creëren.
Vaak hebben we een versie gecreëerd
waardoor we ons passief voelen en waardoor
we ons een slachtoffer van externe
omstandigheden voelen. Dit betekent niet dat
81
Verander jezelf!
de wereld om ons heen subjectief is, maar
alleen dat onze ervaringen ermee subjectief
zijn. Meditatie gaat tegen deze subjectieve kijk
naar de wereld in, omdat we minder
‘denkbeelden’ in de wereld brengen; ons
gewaarzijn wordt schoner.
We zijn erg gehecht aan onze versie van
de buitenwereld en het kan best moeilijk voor
ons zijn om deze zienswijze en de
vooroordelen, die we hebben, op te geven. Ons
besef van hoe we zijn is nauw verbonden met
de manier hoe we de dingen om ons heen zien.
Het zou niet realistisch zijn om te denken dat
we zienswijzen, die ons al vele jaren
geconditioneerd hebben en die ons in essentie
gecreëerd hebben, zonder inspanning op
kunnen geven. Ook al houden we van de
gedachte om uit de beperkende manier te
breken hoe we naar ons leven kijken, in
werkelijkheid is het heel angstig om onze
zienswijze op te geven.
Tot op zekere hoogte hebben we allemaal
weerstand om te willen veranderen. We hebben
allemaal de neiging om vast te houden aan het
ons bekende, zelfs als het niet erg positief is.
We willen niet zien dat we ons leven, veel meer
dan de meesten van ons ooit ervaren, in eigen
hand hebben. Na verloop van tijd zullen
meditaties ons toerusten om te veranderen. Ze
geven ons het gewaarzijn om duidelijker te zien
wat we moeten veranderen en ze geven ons de
moed om deze veranderingen tot stand te
brengen.
Dit zal echter tijd vergen en in de
tussentijd is er vaak een periode waarin het
voelt alsof meditatie ons leven alleen maar
moeilijker maakt. We worden duidelijker
geconfronteerd met onze beperkingen, maar we
hebben nog net niet het punt bereikt waarop we
de noodzakelijke veranderingen kunnen maken.
Het probleem is dat we meditatie
eenvoudigweg niet kunnen zien als een andere
activiteit om ons leven te verbeteren. Als onze
meditatie begint ‘te bijten’ zal het ons leven
gaan veranderen. Uiteindelijk moeten we
allemaal besluiten of we bereid zijn om ons
leven te veranderen op een soms behoorlijke
aangrijpende manier.
We mediteren omdat we ons op een
bepaalde manier anders willen gaan voelen,
maar we maken niet altijd de verbinding tussen
anders voelen en anders zijn. Als we een
verandering willen toelaten, moeten we bereid
zijn om te veranderen. Dit betekent dat we de
houdingen naar onszelf en naar anderen moeten
82
laten varen die ons houden hoe we zijn. Ook al
is er een groot gevoel van bevrijding bij het
laten varen van houdingen die ons van anderen
afhoudt, in het laten vallen van zienswijzen die
onze creativiteit beperken, toch is het niet
noodzakelijkerwijs een gemakkelijk proces. Het
kan soms veel gemakkelijker zijn om de
televisie aan te zetten en een biertje te pakken -
om in de diep ingesleten gewoonten te blijven
hangen die ons leven bepalen.
We kunnen de twee meditaties die we
geleerd hebben natuurlijk benaderen als middel
om te ontspannen, om het geklets in ons hoofd
te rustiger te maken. Dit is natuurlijk bij beide
meditaties een belangrijk doel maar uiteindelijk
denk ik niet dat dit lang zal blijven duren. Zelfs
als we sterke meditatie-ervaring hebben, zelfs
als we diepe positieve mentale staten bereiken,
zal dit voor ons, na verloop van tijd, niet
genoeg zijn om te blijven mediteren.
Voor de meesten van ons zijn de
implicaties van een regelmatige
meditatiebeoefening te verstrekkend om het aan
te kunnen, zonder een algemene context van
ondersteuning en aanmoediging van anderen
die ook mediteren. Één van de grote vreugden
van meditatie voor mij is dat het me in contact
heeft gebracht met andere mensen die
mediteren, die voelen dat het waardevol is om
te proberen wie en wat ze zijn te veranderen,
mensen met een bepaalde visie. Meditatie trekt
allerlei t ype mensen aan. Wat ze
gemeenschappelijk hebben is een gevoel dat
een positieve verandering mogelijk is.
Laten we iets meer kijken naar de druk
die het mediteren op onze levenspatronen kan
leggen - en naar de manier hoe deze conflicten
opgelost worden. We mediteren in de eerste
plaats omdat we ons op een bepaalde manier
onvoldaan voelen. Stel dat onze baan ons echt
spanningen geeft en we gaan om die reden
mediteren om dit op te lossen. Wat vervolgens
gebeurt, is dat we steeds duidelijker de
elementen in ons werk gaan ervaren die deze
spanningen veroorzaken.
Het punt is dat meditatie niet zoiets is als
een pil die ons meer ontspannen of gelukkiger
maakt. Het is een middel waarbij we door onze
eigen inspanning onze mentale staten
veranderen. Dit betekent dat de factoren in ons
leven die veroorzaken dat we ons slecht voelen
minder en minder acceptabel voor ons worden.
Nu kan het misschien lijken dat ik mezelf
tegengesproken heb: Wat is er met het idee
gebeurd dat we de kwaliteit van de wereld om
 Het opzetten en onderhouden van je beoefening
ons heen door onze mentale staten creëren? Het
is natuurlijk een proces in twee richtingen.
Als we mediteren, kunnen we de
omstandigheden controleren waarin we
verkeren. In het dagelijkse leven kunnen we dat
niet. Tot op zekere hoogte maakt meditatie ons
natuurlijk minder gevoelig voor deze externe
omstandigheden omdat we een bron van
positiviteit in onszelf gevonden hebben. Maar
aan de andere kant maakt de meditatie ook dat
we minder geneigd zijn om negatieve condities
voor langere periodes te tolereren als dit niet
nodig is.
Als we in een algemene duffe en
negatieve staat zijn, zullen negatieve externe
condities deze staat in stand houden. In zekere
zin zullen we ons er niet al te druk over maken
omdat ze met onze mentale staat overeen
komen. Als we het echter redden om door
meditatie heldere positieve staten te creëren
dan zullen we ervaren dat het moeilijk is om
met de krachten, die ons naar beneden halen,
om te gaan. We zijn begonnen om ons te
realiseren dat we niet vast hoeven te zitten aan
de gewoonten van onze geest die ons verdrietig
maken. Het is een natuurlijke stap om je te
realiseren dat we niet vast hoeven te zitten aan
de levenspatronen in de wereld om ons heen die
ons of anderen ook verdriet geeft. We creëren
een conflict dat we op een bepaald moment
moeten zien op te lossen.
Dat is de aard van spirituele groei. Onze
meditatie brengt ons in conflict met de realiteit
van ons leven, waardoor we de externe- of
interne omstandigheden moeten veranderen om
in harmonie met onze meditatie te zijn.
Normaal gesproken gebeurt het
tegenovergestelde: we lossen dit conflict op
door met mediteren te stoppen. Mensen zeggen
vaak: “ja, het leek een tijdje echt te helpen en
toen stopte ik er min of meer mee”.
We stoppen ermee wanneer het begint ‘te
bijten’, wanneer het onze levenspatronen begint
uit te dagen. Het is erg moeilijk dat dit niet
plaatsvindt tenzij we een bredere context
hebben dat die aspecten van ons ondersteund
die willen veranderen. Meditatie zorgt er niet
www.de3juwelen.org
voor dat we gelukkiger zijn met alle mensen.
Het zorgt ervoor dat we op een meer en meer
creatieve manier actief in het leven staan en in
de wereld om ons heen. Toenemend gewaarzijn
en vriendelijkheid vereist tot uitdrukking te
komen in de echte wereld. Als we echt metta
voelen als we lijden tegenkomen, voelen we het
ontstaan van mededogen, een verlangen - dat
meer is dan een beslissing - om dit lijden op te
lossen.
Zonder de ondersteuning en
aanmoediging van anderen is het pad van
meditatie een erg moeilijk pad. Zonder de
ondersteuning van ideeën en ethische
richtlijnen is onze beoefening niet geaard en
verbonden met de wereld van alle dag. Het is
om deze reden dat het boeddhisme zo sterk de
nadruk legt op de spirituele gemeenschap en
ook op het begrip van sommige basisideeën die
onze intentie om te veranderen onderbouwen.
We zullen naar sommige elementen van de
boeddhistische ethiek in het volgende
hoofdstuk kijken.
Misschien heb ik het verkeerd - het kan
zijn dat veel van de mensen die ik heb leren
mediteren het nog steeds doen, dag in dag uit,
op hun kussens in hun eigen huis en ik hoop
vurig dat dit geval is maar ik denk dat de
meesten die de meditatiebeoefening zijn blijven
doen deel zijn van één of andere spirituele
gemeenschap. Zij hebben ondersteuning voor
hun beproevingen gevonden. Dit kan een
formele groep of eenvoudigweg een losse
vriendengroep zijn, maar ze hebben een gevoel
om zich samen met anderen te ontwikkelen.
Ook al is meditatie iets wat we alleen
doen, het bloeit op in een menselijke context.
Om nu en dan met een groep te mediteren is
van groot voordeel en heeft een ander gevoel
dan alleen te mediteren. Door hun ware aard
dient de kwaliteit, die we proberen te
ontwikkelen, gedeeld te worden. Om de
meditatie met anderen, die we kennen, te delen
die zelf ook proberen om te ontwikkelen is een
ondersteunende vreugde.
83
12. Meditatie en ethiek
Ik hoop dat het ons duidelijk begint te worden
dat meditatie niet een soort hebbeding is wat
ons leven betekenis geeft. Ook al passen we
eenvoudige technieken toe om ons te helpen, is
meditatie niet een techniek maar een proces van
meer gewaarworden. Dat is meditatie.
“Ik ben de echtgenoot van Marge, ik
werk in een kernenergiecentrale, ik heb twee
kinderen”. In plaats hiervan hebben we een
directe ervaring van wie we zijn. Dit ben ik nu,
ik voel me gelukkig, verdrietig en ik ben niet in
staat om de tien ademhalingen te tellen zonder
afgeleid te zijn. We hebben een ruimte in ons
leven gecreëerd om de resultaten van alle
andere dingen, die we doen, te ervaren. Als ik
stop dingen te doen, ben ik dit en is dit het
effect wat het op mijn leven heeft.
Op deze manier worden we realistischer
over onszelf, gaan we inzien dat we vaak
verward zijn, dat we vaak als een kip zonder
kop rondrennen. We zijn trouwens niet erg
vaak onszelf en doen maar ‘alsof’, het is
eenvoudigweg iets wat we moeten doen. Ons
echte ‘ik’ wacht geduldig zijn / haar beurt af.
Misschien komt de ware ‘ik’ zo nu en dan te
voorschijn, misschien tijdens de vakantie. Soms
heeft ons eigen ‘ik’ niet veel raakvlakken met
ons leven.
Pas toen ik achter in de twintig was
kwam ik in contact met poëzie. Het had niets
met mijn leven tot dan toe van doen. Ik was niet
in een omgeving opgevoed waar men met
poëzie bekend was. Ook mijn vrienden hadden
geen interesse in de poëzie. Maar daar was het,
wachtend totdat het gevonden werd. Ik had een
beeld van mezelf wat de mogelijkheid niet
toeliet dat ik van poëzie zou kunnen houden.
Toen kwam ik er mee in contact en het was
dichter bij mijn echte ‘ik’ dan iets anders wat ik
ooit ontdekt had. In meditatie proberen we onze
echte ‘ik’ een eerlijke kans te geven om te
voorschijn te komen om trots te paraderen.
Natuurlijk is dit alleen maar een manier
van praten, omdat de waarheid is dat de echte
www.de3juwelen.org
‘ik’ onze alledaagse ‘ik’ is. De ‘echte’ ik die
zich nooit laat zien, is eenvoudigweg een
fantasie. Misschien koesteren we een droom
over hoe we zouden willen zijn als we de kans
zouden krijgen. Maar niemand zal ons die kans
geven. Zo zit het leven nu eenmaal niet in
elkaar. We moeten onze eigen kansen grijpen.
Als we mediteren, beginnen we een soort
van tegenstrijdige kracht in ons zelf te creëren
tegen de kracht van onze handelingen, onze
activiteiten in. We introduceren de kracht van
geen-actie, geen-activiteit. De Chinese Zen
meester, Josho, liep eens langs de hoofdzaal
van het klooster waarvan hij de abt was en zag
een monnik die in aanbidding was. Josho sloeg
hem met zijn stok. De monnik protesteerde en
zei: “aanbidden is toch een goede zaak”,
waarop Josho antwoordde: “een goede zaak is
niet zo goed als niets”.
Uiteindelijk zal de soort van helderheid
die we in meditatie hebben overvloeien in de
rest van ons leven. Als dat gebeurt, zal er geen
verschil meer zijn tussen onze elke-dag-geest
en onze meditatieve geest. Maar voor nu en
voor de komende tijd is er een verschil. Ethiek
in het boeddhisme is een manier om te proberen
om ons verdere leven met mediteren in
overeenstemming te brengen.
Hier hebben we dus een soort van
ommekeer. We mediteren niet om ons leven
buiten meditatie te ondersteunen. Ons leven
buiten de meditatie wordt een manier om onze
meditatie te ondersteunen omdat we in onze
beoefening dichter bij ons echte ‘ik’ zijn.
Daarom brengen we ideeën in ons leven die ons
kunnen helpen om meer in harmonie met ons
echte ‘ik’ te zijn. Het concept van ethiek in het
boeddhisme is om aan ons een model te bieden
van hoe we zouden handelen als we
voortdurend in contact zijn met het beste in
ons.
In zekere zin, is er maar één ethiek in het
boeddhisme en alle andere ethiek komt hieruit
voort. Het is het principe van geweldloosheid
85
Verander jezelf!
en het ontwikkelen van liefdevolle
vriendelijkheid naar alle levende wezens. Alles
wat we doen en wat in deze categorie past
wordt als ‘vaardig’ beschouwd, terwijl alles
wat we niet doen uit deze categorie als ‘niet
vaardig’ wordt beschouwd. Met andere
woorden: een vaardige handeling is gebaseerd
op vriendelijkheid en helderheid en een niet-
vaardige handeling komt voort uit een staat van
begeerte, haat of onwetendheid.
Door niet vaardig te handelen, wordt
onze geest onrustig. Als we dan gaan zitten om
te mediteren hebben we met deze onrustige
geest te maken. We moeten ons erg inspannen
om een gevoel van balans en kalmte in de geest
te herstellen. Ook al hebben we niets slechts
gedaan, we voelen ons onrustig. Dit komt
omdat handelingen in de boeddhistische
betekenis drieërlei zijn: het kunnen handelingen
zijn van het lichaam, van de spraak of van de
geest. Ook al hebben we niemand persoonlijk
geslagen of uitgescholden, maar zouden we in
gedachten wensen dat iemand dood is dan is dit
een handeling van de geest.
Het is niet zo moeilijk om het lichaam te
beheersen en ook is het niet onmogelijk om de
spraak te beheersen. Het is echter wel erg
moeilijk om onze geest te beheersen. Dit komt
omdat de geest over het algemeen erg saai en
voorspelbaar is. Als we ooit een sok niet
konden vinden, waren we misschien geïrriteerd
en begonnen we tegen de kast te vloeken en te
schoppen. Als dit opnieuw een keer gebeurt is
de kans erg groot dat we weer zo zullen
reageren. Niet dat dit nu zo slecht is, het laat
alleen zien wat voor een saaie geest we hebben.
De geest zal bijna altijd hetzelfde doen -
dezelfde negatieve reacties hebben, om aan
dezelfde negatieve gedachten te denken.
Als we mediteren, zien we de dufheid
van de geest, die steeds in oude gewoonten
vervalt. Het mediteren is echt het begin, omdat
we dan iets nieuws willen doen, iets
interessanters en opwindender met de geest.
Als we ethisch handelen, checken we of onze
geest in een oude gewoonte is blijven hangen
en gaan we proberen iets nieuws te doen. We
kunnen dat op ons kussen beginnen te doen
maar we willen het integreren in de andere
aspecten van ons leven zodat onze meditatie
vreugdevoller is.
Het boeddhisme vertelt ons dat alle
handelingen consequenties hebben - we
‘worden’ onze handelingen, we ‘zijn’ onze
gewoonten. Als we op een bepaalde manier
86
handelen moedigen we de gewoonten van de
geest aan, hetgeen de emotie achter die
handeling was. In meditatie zullen we beginnen
om de emoties achter onze handelingen te zien
en te voelen. Zo moedigen we opzettelijk
positieve emoties aan die naar positieve
handelingen zullen voeren. Ethisch gedrag is
daarom gedrag dat positieve emoties
ondersteunt. Als we mediteren werken we
direct aan onze mentale staten. Als we met
vriendelijkheid en helderheid handelen werken
we ook aan onze mentale staten omdat deze
handelingen positieve emoties aanmoedigen.
Meditatie geeft ons het gewaarzijn om
creatiever te handelen, versterkt de emotionele
staten achter de handelingen en voedt verdere
positieve handelingen. Hetzelfde werkt in
tegenovergestelde richting. Daarom geeft ethiek
in het boeddhisme ons een objectieve richtlijn
die ons helpt om te begrijpen waar handelingen
naar toe voeren en de ze moedigt positieve
staten aan in plaats van negatieve staten.
Ook al ligt het niet binnen het bereik van
dit boek om gedetailleerd naar de
boeddhistische ethiek te kijken, toch wil ik
graag de basis-ethische-richtlijnen van de
boeddhistische traditie noemen. Met enige
reflectie kunnen we zien tot op welke hoogte
o ns l eve n me t de ze p ri nc ip es i n
overeenstemming is. Daardoor kunnen we zien
hoe we de condities creëren voor het ontstaan
van òf positieve òf negatieve mentale staten.
Deze richtlijnen zijn bekend als de vijf
voorschriften. Een voorschrift is een trainend
principe - wat moeten we doen om onszelf
spiritueel te ontwikkelen, om onszelf als mens
te ontwikkelen? De voorschriften kunnen
geformuleerd worden in termen van: ‘wat kun
je doen’ of in termen van: ‘wat kun je
ve r mi j den ’ . H i e r vo l ge n de b ei d e
formuleringen:
Met daden van liefdevolle warmte, zuiver
ik mijn lichaam.
Ik neem mij voor me te onthouden van
het nemen van leven.
Met gulle edelmoedigheid, zuiver ik mijn
lichaam.
Ik neem mij voor me te onthouden van
het nemen wat niet gegeven is.
Met rust, eenvoud en tevredenheid,
zuiver ik mijn lichaam.
Ik neem mij voor me te onthouden van
seksueel wangedrag.
Met eerlijke communicatie zuiver ik mijn

spraak.
Ik neem mij voor me te onthouden van
liegen.
Met bewustzijn en opmerkzaamheid
zuiver ik mijn geest.
Ik neem mij voor me te onthouden van
het nemen van vergiftigen.
Het is belangrijk om te proberen de vijf
voorschriften niet als regels te zien, maar om ze
te zien als uitdrukkingen van positieve mentale
/ emotionele staten. Ze zijn een beknopte gids
voor de soort handelingen die het ontwikkelen
van zulke staten ondersteunt. Het begrijpen van
de voorschriften is niet iets statisch. Als we
veranderen hebben we een beter inzicht in de
emotionele staten, en de gevolgen van die
emotionele staat, die elk voorschrift oproept.
Als we bijvoorbeeld naar het eerste
voorschrift kijken dan zouden we misschien
kunnen denken: “oh, hier ben ik tenminste oké,
ik heb niemand recentelijk vermoord”. Maar
ook zouden we in moeten zien dat dit
voorschrift ook gaat over lijden dat veroorzaakt
is op een minder directe manier - en over het
nemen van niet-menselijk leven. Het verwijst
naar de manier hoe we omgaan met de wereld
om ons heen. Ondersteunen onze financiële
investeringen de zorgeloze exploitatie van
anderen of van het milieu? Veroorzaakt ons
werk lijden op wat voor manieren dan ook?
Met een beetje reflectie kunnen we dit
www.de3juwelen.org
Meditatie en ethiek
voorschrift uitbreiden naar alle aspecten van
ons leven.
Het is inderdaad erg moeilijk alle
voorschriften perfect te volgen. Feitelijk wordt
er gezegd dat alleen een volledig Verlicht
persoon dit kan doen. Alleen als wij volledig
Verlicht zijn, zijn we volledig vrij van begeerte,
haat, en onwetendheid immers begeerte, haat en
onwetendheid voeden onze niet-vaardige
handelingen. Daarom moeten we de
voorschriften zien als een manier om te trainen.
We doen ons best om ze op te volgen en wat
zelfs belangrijker is, we doen ons best om te
begrijpen dat, wanneer we er tegen in gaan, dit
tot ongelukkig-zijn leidt en dat dit lijden voor
onszelf en anderen tot gevolg heeft.
Het is onze staat van de geest die de
kwaliteit van ons leven bepaalt. Meditatie heeft
niet tot doel om ons van de hardheid van de
wereld om ons heen te verlossen, maar het is
meer een manier waarmee we ons met de
innerlijke vindingrijkheid uitrusten om creatief
te reageren op de buitenwereld. Om creatief te
kunnen handelen betekent niet dat we iets
speciaals hoeven te doen. Het betekent dat ons
dagelijks leven in verband staat met het beste in
ons, we proberen te leven met dat, wat echt
belangrijk voor ons is. Zoals Socrates nogal
rechtdoorzee zegt: “Het niet onderzochte leven
is het niet waard om te leven”.
87
13. Waarom mediteren?
In dit boek heb ik me geconcentreerd op
mediteren als een middel om meer en meer
positieve mentale staten te ontwikkelen, en in
mindere mate heb ik het idee van inzicht op een
inleidende manier geïntroduceerd. Maar als ik
ga zitten denken waarom ik mediteer is het
eigenlijk niet om één van deze twee redenen.
Dat wil niet zeggen dat ze niet belangrijk voor
me zijn. Dat zijn ze wel en ze spelen een zekere
rol in mijn motivatie.
Maar er is iets anders wat fundamenteler
lijkt en dat is de ervaring van mediteren zelf.
Hiermee bedoel ik niet de ervaring van een
‘goede’ meditatie. Ik praat niet over het grote
plezier dat soms door het mediteren ontstaat -
nee, ik zeg eenvoudigweg dat het feit van het
mediteren zelf, wat dat ook mag zijn, de reden
is waarom ik het doe.
Hoe we ook leven, hoe onze levens ook
zijn, tot op zekere hoogte is ons leven een
zoektocht om onszelf te vinden, om ons meer
gewaar te worden van wat en wie we zijn. Veel
van dit zoeken vindt plaats in de wereld buiten
ons. We zoeken het in relatie tot andere mensen
en in alledaagse uitdagingen die de wereld ons
geeft. We veranderen en leren van deze
interacties en op deze manier wordt ons
karakter gevormd. Er is trouwens veel plezier
en bewondering in de wereld en in anderen.
Maar hoe rijk en bevredigend ons leven ook
kan zijn, toch is er een bepaalde ervaring van
onszelf die niet door zulke interacties verkregen
wordt.
Het meest eenvoudige wat we kunnen is:
stil zitten en kijken naar onze geest. Hiermee
bedoel ik dat het de meest pure expressie is van
wat we zijn. Wat we ook doen, op wat voor
manier dan ook, het zegt veel over onszelf. Hoe
we lopen, hoe we praten, we kunnen niet
ontkennen dat het een uitdrukking van onze
eigen aard is. Maar elke activiteit in deze
betekenis is behoorlijk gecompliceerd. Zelfs in
zoiets eenvoudigs als lopen gebeurt er veel in
je, is er veel om gewaar van te zijn.
www.de3juwelen.org
Als we mediteren, brengen we dat wat er
gebeurt terug tot zijn meest zuivere essentie. Er
is alleen onszelf. Als we in deze betekenis gaan
zitten om te mediteren, verlaten we de wereld
en verlaten we zelfs de tijd. Als we mediteren,
is er geen toekomst of verleden - of anders
gezegd: ze zitten beiden in dit moment vervat.
Ook weer in deze betekenis, als we mediteren,
maken we ons zelfs niet druk om een bepaalde
staat te bereiken. Door alleen maar te mediteren
doen we alles wat we moeten doen. We ervaren
onszelf op de eenvoudigste manier hoe we
kunnen zijn. Daarom ervaren we onszelf op het
diepste niveau.
Dit betekent niet noodzakelijkerwijs dat
we een diepe ervaring van onszelf hebben.
Misschien voelen we ons ongelukkig of boos.
Dat is wat we ervaren. We zijn dus bereid om
stil te zitten en ons ongelukkige of boos te
voelen. We willen niet opstaan om een vriend
te bellen - misschien zullen we dat later doen.
Maar voor dit moment zitten we gewoon. Als
we dit kunnen doen - en we kunnen dit als we
er voor kiezen - hebben we complete vrijheid.
We zijn niet langer in de greep van de emoties:
we voelen ze erg diep; we zijn gelukkig of we
zijn verdrietig, maar dat is normaal. Hoe dan
ook voegen we niets aan deze gevoelens toe.
We zeggen niet: “ik ben verdrietig - ik moet
iets doen, ik moet vrolijk worden; ik moet
dronken worden”. Het is genoeg dat ik
verdrietig ben en dat is het.
Als iemand bijv. depressief is of zelfs
wanneer je bij iemand bent die stervende is,
dan is er niets wat we voor ze kunnen doen. Er
is geen manier dat we dan iets voor ze kunnen
veranderen. Toch kun je iets voor deze mensen
betekenen gewoon door er te “zijn”. Aan de
situatie voeg je niets toe of je neemt er niets
van weg. Toch ben je daar en ben jij deel van
de situatie. En ook al kun je niets doen, toch
kun je er naar kijken. Ik praat hier niet over de
situatie om de persoon beter te maken.
Misschien kan je dat wel, maar dat is nu niet
89
Verander jezelf!
van de orde. Ik heb het er eenvoudigweg over
dat je in een situatie kunt verkeren waar jij
niets aan kunt veranderen.
Misschien denk je wel: “Wat is daar het
doel van? Geen probleem”. Maar het lijkt me
van vitaal belang dat we het vermogen
ontwikkelen om dit te doen. Te zijn met dat wat
er is. Uiteindelijk is dit wat meditatie voor me
is, dit met mezelf zijn - niet met een bepaalde
reden, niet om iets te veranderen, maar
eenvoudigweg om mezelf te zien.
Mijn hut ligt in het midden van een dicht
bos.
Elk jaar groeien de groene varens
langer.
Geen nieuws van de dingen van de
mensen.
Alleen het af en toe zingen van een
houtsnijder.
De zon schijnt en ik herstel mijn pij;
Als de maan opkomt lees ik
boeddhistische gedichten.
Ik heb niets te melden, mijn vrienden.
Als je de betekenis wilt zoeken,
stop om achter zoveel dingen aan te
jagen.
Conclusie
We komen allemaal op meditatie af met onze
eigen redenen, met een gevoel dat meditatie ons
misschien op een bepaalde manier kan helpen.
Slechts weinigen van ons begrijpen echt waar
we aan beginnen. Onze reden om te mediteren
kan eenvoudigweg zijn om ons meer
ontspannen te voelen, of om meer van het leven
te genieten. En dit is waar we beginnen. Als we
het ons echter toestaan, kan mediteren het begin
zijn van de grootste uitdaging en avontuur van
het leven.
We zien eigenlijk dat er geen limiet is in
wat we kunnen worden anders dan datgene wat
we er zelf in leggen. Zelfs vanaf het begin
kunnen we een blik opvangen van wat we
kunnen zijn. We kunnen onszelf op een
compleet nieuwe manier ervaren. We kunnen
een gevoel krijgen dat we vrij kunnen zijn van
negatieve staten en dat we vrij zijn om creatief
in de wereld te kunnen handelen.
Als we echter starten op het pad van
zelftransformatie zullen we snel leren dat het
een lang pad is en dat het op veel manieren ook
een moeilijk pad is. We zullen zien dat we
90
anderen nodig hebben om onze inspanningen te
ondersteunen, anderen die ook voelen dat dit
pad het enige pad is dat waard is om betreden te
worden.
We kunnen ervaren dat veel mensen niet
begrijpen wat we doen en het als een vorm van
ontsnappen zien. Anderen voelen zich
ongemakkelijk met gepraat over spirituele
verandering, met het idee van bewuste
transformatie van de geest. Dit komt
hoofdzakelijk door het feit dat spiritueel
verlangen, om meer onszelf te zijn, inherent
verbonden is aan het menselijk bestaan en veel
mensen voelen zich bedreigd omdat ze een
gevoel hebben dat zij dit aspect bij zichzelf
ontkend hebben.
Maar er zijn daar buiten ook anderen die
niet ontkend hebben wat het meest
fundamentele verlangen van het menselijke hart
is. Als je anderen kunt vinden die ook
mediteren, die een verlangen hebben om te
ontwikkelen, zullen ze een grote ondersteuning
voor je beoefening zijn. Ga daarom proberen of
je een groep kunt vinden om samen te
mediteren. Als er geen groep is zou je er aan
kunnen denken om er zelf één op te zetten.
Er wordt gezegd dat de Boeddha, nadat
hij Verlichting bereikt had, in het begin erg
terughoudend was om onderricht te gaan geven,
omdat hij dacht dat wat hij ervaren had niet
mogelijk was om door te geven. Toen had hij
een prachtig visioen, het was een visioen van
de hele mensheid als een enorm veld van
lotusbloemen. Hij zag dat terwijl veel van de
lotusbloemen nog steeds stevig in de modder
vast zaten, dat anderen vlak onder de
oppervlakte van het water zaten, terwijl weer
anderen knoppen aan het vormen waren en
zelfs al bloeiden.
Met andere woorden, hij zag dat er
anderen waren om zijn ervaring mee te delen.
Het boeddhisme is het pad naar dezelfde
ervar ing die de Boeddha had. De
boeddhistische weg is de weg naar vrijheid. Het
is het pad dat sommige mannen en vrouwen van
alle culturen, door alle tijd heen, op prijs
hebben gesteld. Niet alleen onder de naam van
het boeddhisme, maar onder vele andere
namen. Wanneer een individu een oprecht
v e r l a n ge n h a d o m g e w a a r z i j n e n
vriendelijkheid te ontwikkelen, een oprecht
verlangen had om echt mens te zijn, en dit
verlangen in praktijk wilde brengen daar is het
pad naar vrijheid gevonden!
 Waarom mediteren?

We zijn bijzonder gelukkig, ook al is in

onze cultuur het pad niet algemeen hogelijk
gewaardeerd, we leven ook in een tijd waar er
grotere toegang is tot de ondersteuning en hulp
die we nodig hebben om de weg naar vrijheid te
bewandelen. In het bijzonder geloof ik dat het
boeddhisme en de boeddhistische oefeningen
grote uitdagingen voor ons zijn om te willen
worden wat we in ons hart weten wat we
moeten worden, te worden wat we echt zijn.
Meditatie is de eerste stap op dit pad. Het is het
eenvoudige en natuurlijke proces van de tijd
nemen om onszelf beter te leren kennen, om te
beginnen met het ontwikkelen van dat wat het
beste in ons is. Het is een middel waardoor we
langzaam het hoogste wat in ons is kunnen
blootleggen en ons meer en meer kunnen
openstellen voor de schoonheid om ons heen.
Succes.

In schoonheid mag ik gaan.

In schoonheid mag ik gaan

de hele dag mag ik gaan
door de terugkerende seizoenen
mag ik gaan
schoonheid zal ik opnieuw bezitten
prachtige vogels
prachtige vrolijke vogels
op het pad gemarkeerd met pollen
mag ik gaan
met sprinkhanen om mijn voeten
mag ik gaan
met dauw rond mijn voeten
mag ik gaan
met schoonheid
mag ik gaan
met schoonheid voor me
mag ik gaan
met schoonheid achter me
mag ik gaan
met schoonheid boven me
mag ik gaan
met schoonheid rondom me
mag ik gaan
in ouderdom, zwervend op een spoor van
schoonheid,
levendig,
mag ik gaan
het is voltooid in schoonheid
het is voltooid in schoonheid

www.de3juwelen.org 91