\

Pieniądz – to powszechnie akceptowany towar, za pomocą

którego dokonywana jest wymiana produktów i usług.

Pieniądz pełni kilka podstawowych funkcji:

 Środka wymiany (cyrkulacji)
 Jednostki obrachunkowej (miernika wartości towarów i usług)
 Środka płatniczego (realizacja odroczonych płatności)
 Środka przechowywania bogactwa (środka tezauryzacji)
Funkcja – środek wymiany
Aby pieniądz mógł być wykorzystany jako
środek wymiany musi spełnić następujące
warunki:

 Musi być powszechnie akceptowany

 Musi być łatwo przenośny
 Musi być łatwo podzielny na mniejsze
jednostki
 Musi być trudny do podrobienia
 Funkcja – jednostka obrachunkowa

Pieniądz jako jednostka obrachunkowa wyznacza

ceny towarów, co daje możliwość sprowadzania
ich do wspólnego mianownika, a następnie
określania ilościowych relacji między nimi. Wartość
jednostki pieniężnej określa państwo, tworząc skalę cen,
czyli ustalając nazwę podstawowej jednostki pieniądza i
sposób jej dzielenia na mniejsze części.
W funkcji tej pieniądz występuje w postaci idealnej
(wyobrażeniowej). Oznacza to, że nie trzeba mieć
pieniędzy, aby wyrazić wartość jakiegoś towaru w
pieniądzu.
 Funkcja – środek płatniczy

Pieniądz jako środek płatniczy występuje w

postaci realnej, gdy odbiorca dokonuje
płatności za dostarczone wcześnie produkty
lub usługi albo też reguluje inne zobowiązania
(np. podatki).
 Funkcja – środek przechowywania bogactwa

Pieniądz pełni funkcję środka przechowywania

bogactwa w sytuacji, gdy wszelkie zaoszczędzone
dochody przedsiębiorstw i ludności zostają odłożone w
postaci nagromadzonych pieniędzy i wychodzą z
obiegu.
Pieniądz jako środek wszędzie przyjmowany
i poszukiwany, pozwala przechowywać silę
nabywczą, tj. zdolność do nabywania dóbr
o określonej wartości.
W rozważaniach ekonomicznych pieniądz rozumiany
jest najczęściej jako gotówka (banknoty i monety) oraz
salda na rachunkach bankowych na żądanie. W
zależności od kraju funkcjonują różne, szersze definicje
pieniądza. Definicje stosowane w poszczególnych
krajach różnią się w szczegółach i podlegają ciągłym
modyfikacjom.
Reasumując, w zależności od tego, co konkretnie (jakie
agregaty pieniężne) rozumiemy przez pieniądz,
możemy mieć różne definicje podaży i popytu na
pieniądz.
 W Wielkiej Brytanii wyodrębnia się następujące miary
zasobów pieniądza:
 M0 – obejmuje banknoty i monety znajdujące się w obiegu oraz
pogotowie kasowe banków komercyjnych i ich wkłady
gotówkowe w banku centralnym
 M1 – obejmuje gotówkę krajową i wkłady bankowe na żądanie
sektora prywatnego
 M2 – obejmuje wkłady handlowe przeznaczone na pokrycie
przewidywanych w przyszłości wydatków
 M3 – obejmuje wkłady terminowe sektora prywatnego oraz
całość wkładów sektora publicznego
 M4 – obejmuje wkłady i udziały towarzystw ubezpieczeniowych
 M 5 – obejmuje instrumenty rynku pieniężnego tj.: bony skarbowe
i obligacje, papiery wartościowe i inne formy oszczędzania
W Polsce, według zasad NBP, wyodrębnia
się dwa agregaty pieniężne:
M 1 – obejmuje pieniądz gotówkowy w
obiegu, depozyty złotowe gospodarstw
domowych i przedsiębiorstw na żądanie
M 2 – obejmuje depozyty terminowe
gospodarstw domowych i przedsiębiorstw
 Majątek przechowywany w formie pieniądza
kosztuje. Aby obliczyć ten koszt należy wziąć
pod uwagę straty wynikające z utraconych
dochodów, jakie można by było
wygenerować lokując je w alternatywne
formy przechowywania bogactwa (np..
Inwestując je w obligacje, dzieła sztuki,
nieruchomości czy biżuterię).
Najprostszym przykładem jest
przechowywanie pieniędzy (gotówki) w
szufladzie w domu. Alternatywą dla tej opcji
jest zainwestowanie tej gotówki w obligacje
państwowe, które przynoszą jej właścicielowi
pewien stały, zagwarantowany przez
państwo dochód w formie odsetek.
W tym przypadku kosztem przechowywania
pieniędzy (gotówki) w domowej szufladzie
jest nominalna stopa oprocentowania
obligacji.
 Popyt na pieniądz – to ilość pieniądza, na jaką istnieje
zapotrzebowanie zgłaszane przez podmioty
gospodarcze.
Wielkość popytu na pieniądz zależy od takich
czynników, jak:
 Wielkość produkcji różnych dóbr
 Liczba zawieranych transakcji
 Przeciętny poziom cen produktów i usług
 Nominalna i realna stopa oprocentowania środków
pieniężnych
 Koszt posiadania pieniądza
 Koszt zamiany jednych aktywów na drugie
Podaż pieniądza – to ilość pieniądza
wprowadzonego do obiegu
Podaż pieniądza podlega regulacjom
państwa. Państwo za pośrednictwem banku
centralnego oraz różnych agend i instytucji
rządowych ma istotny wpływ na wielkość
emisji pieniądza, formy, w jakich pieniądz
jest emitowany, oraz na cele, które dzięki
kolejnym emisjom zamierza się osiągnąć
 Teoria J. M. Keynesa
J. M. Keynes wyróżnił trzy rodzaje motywów zgłaszania
popytu na pieniądz:
 Motyw transakcyjny
 Motyw przezornościowy
 Motyw spekulacyjny
Odnosząc swoje rozważania do w/w motywów, Keynes
poddał analizie trzy kategorie (części składowe) popytu
na pieniądz:
 Popyt transakcyjny
 Popyt przezornościowy
 Popyt spekulacyjny
 Teoria J. M. Keynesa
 Popyt transakcyjny wiąże się z posiadaniem pieniądza w
celu realizacji przewidywanych zakupów produktów i usług
 Popyt przezornościowy wiąże się z posiadaniem pieniądza
w celu realizacji nieoczekiwanych zakupów produktów i
usług
 Popyt spekulacyjny wiąże się z posiadaniem pieniądza w
nadziei na przyszłe dochody wynikające ze spadku cen
alternatywnych w stosunku do pieniądza aktywów oraz
innych ewentualnych okazji do korzystnych lokat
pieniądza
 Teoria J. M. Keynesa

Motyw transakcyjny i przezornościowy

wyjaśniają popyt na pieniądz w jego roli
środka cyrkulacji oraz środka płatniczego.
Natomiast motyw spekulacyjny wyjaśnia
przede wszystkim popyt na pieniądz w jego roli
środka przechowywania bogactwa
 Funkcje banków
Podstawowymi funkcjami banków są:

 Przyjmowanie depozytów w zamian za odsetki

 Świadczenie usług finansowych związanych z obiegiem
pieniądza jako środka cyrkulacji i środka płatniczego
 Udzielanie kredytów dla przedsiębiorstw i osób fizycznych
 Kreacja pieniądza
 Depozyty

Początkowo składano depozyty kierując się

względami bezpieczeństwa. Z czasem
jednak głównym motywem
przechowywania depozytów stały się odsetki
udzielane za pozostawienie pieniędzy.
Depozyty długoterminowe są oprocentowane
wyżej niż krótkoterminowe.
Usługi finansowe związane z obiegiem pieniądza
jako środka cyrkulacji i środka płatniczego

Banki prowadzą rachunki bieżące dla

przedsiębiorstw, instytucji i osób fizycznych,
prowadzą rozliczenia między różnymi
podmiotami krajowymi i zagranicznymi, regulują
płatności oraz dokonują bezgotówkowych
przelewów bankowych
 Kredyty
Kredyt polega na odstąpieniu przez jedną ze
stron (wierzyciela) drugiej stronie (dłużnikowi)
określonej wartości w pieniądzu lub towarze
w zamian za obietnicę zwrotu w ustalonym
terminie równowartości łącznie z
wynagrodzeniem za jej udzielenie, czyli
odsetkami.

Kredyt bankowy jest długiem pieniężnym

zaciągniętym w banku. Kredyty zaciągamy na
określony czas i zobowiązujemy się za to zapłacić
bankowi określony procent (tzw. Odsetki od kredytu).
 KREDYTY – PODZIAŁ

 Kredyttowarowy – występuje wówczas, gdy

normalna transakcja kupna – sprzedaży
przekształca się w stosunek kredytowy ze
względu na odroczenie terminu zapłaty.

 Kredytpieniężny – polega na udzieleniu

przez wierzyciela pożyczki pieniężnej w
zamian za określone odsetki.
 KREDYTY – PODZIAŁ

 Kredyty obrotowe – przeznaczone są na

finansowanie bieżących potrzeb związanych z
prowadzoną działalnością gospodarczą. Są
to kredyty krótkoterminowe i
średnioterminowe.

 Kredytyinwestycyjne – przeznaczone są na
powiększanie środków trwałych firmy. Są to
kredyty długoterminowe.
 Kreacja pieniądza

Jest to proces polegający na wprowadzanie do obiegu przez

banki komercyjne dodatkowych ilości pieniądza. Kreacja
pieniądza ma charakter bezgotówkowy a dokonywana jest
na drodze operacji kredytowych. W celu zapewnienia
bezpieczeństwa depozytariuszy i niedopuszczenia do inflacji
bank centralny reguluje rozmiary kreacji pieniądza
kredytowego poprzez ustalanie stopy rezerw
obowiązkowych i stóp oprocentowania kredytów
udzielanych bankom komercyjnym.
 Funkcje banku centralnego

Bank centralny ma pozycję nadrzędną w stosunku do

innych banków, wpływa na ich działalność oraz jest
odpowiedzialny za prowadzenie bieżącej polityki
pieniężnej państwa.
W krajach z rozwiniętą gospodarką rynkową wzajemna
zależność między bankiem centralnym a rządem może
przejawiać się w postaci:
 Zależności banku centralnego od rządu
 Niezależności banku centralnego od rządu
 Funkcje banku centralnego.

1. pełni funkcje banku emisyjnego tzn. że jest bankiem

uprawnionym do emisji pieniądza, czyli drukowania go i
wprowadzania w obieg. Ma prawo również emitowania
Bankowych Papierów Wartościowych.
2. pełni funkcje banku banków tzn. że nadzoruje operacje
banków komercyjnych, udziela
im kredytów w trudnych sytuacjach np.
niedoboru gotówki. Ustala stopy rezerw
obowiązkowych, tzn. sumy pieniędzy,
które banki komercyjne są zobowiązane
trzymać w banku centralnym.
 Funkcje banku centralnego.

3. pełni funkcję banku państwa, tzn. że gromadzi dochody i realizuje

wydatki państwa, udziela rządowi kredytów na sfinansowanie
deficytu budżetowego, zarządza długiem publicznym, gromadzi
rezerwy złota i dewiz
4. pełni funkcję stabilizatora rynków finansowych, tzn. występuje jako
kredytodawca ostatniej instancji – wspomaga pożyczkami banki i
inne instytucje finansowe w sytuacji, gdy panika finansowa mogłaby
zagrozić stabilności całego systemu finansowego kraju
5. pełni funkcję banku gospodarki narodowej, tzn. że reguluje podaż
pieniądza, utrzymując ją na poziomie dostosowanym do aktualnych
potrzeb gospodarki. Działania te zmierzają do zapewnienie
wewnętrznej stabilności gospodarki i jej rozwoju.
Instrumenty oddziaływania banku centralnego
na podaż pieniądza
1. Zmiany stopy rezerw obowiązkowych

Określenie przez bank centralny stopy rezerw

obowiązkowych polega na ustaleniu stosunku
minimalnego rezerw w gotówce w kasie banku
i rezerw w banku centralnym do ogólnej sumy
wkładów zgromadzonych w banku.
Rezerwy obowiązkowe są w pewnym sensie formom
podatku, który bankowi centralnemu płacić muszą
banki komercyjne.
Bank centralny może podwyższać lub zmniejszać stopy
rezerw obowiązkowych, przez co skutecznie reguluje
podaż pieniądza.
Instrumenty oddziaływania banku centralnego
na podaż pieniądza
1. Zmiany stopy rezerw obowiązkowych

 Podwyższenie stopy rezerw obowiązkowych:

• Ogranicza możliwość ekspansji kredytowej banków
• Obniża potencjalne zyski banków komercyjnych
• Mobilizuje banki komercyjne do ściągania wierzytelności od dłużników
• Zachęca banki komercyjne do sprzedaży
papierów wartościowych w celu uzupełnienia rezerw obowiązkowych
• Podnosi ceny kredytów
Instrumenty oddziaływania banku centralnego
na podaż pieniądza
1. Zmiany stopy rezerw obowiązkowych

 Zmniejszenia stopy rezerw obowiązkowych:

 Powoduje zwiększanie kwot na kredyty przez banki komercyjne
 Powoduje powstawanie nowych wkładów tzw. wkładów pochodnych
 Prowadzi do wzrostu aktywności gospodarczej
 Obniża ceny kredytów
Instrumenty oddziaływania banku centralnego
na podaż pieniądza
2. Zmiany stopy redyskontowej

Stopa redyskontowa jest stopą procentową

pobierana przez bank centralny od pożyczek
udzielanych bankom komercyjnym pod
zastaw poprzednio przez nie
zdyskontowanych weksli lub innych papierów
wartościowych.
Instrumenty oddziaływania banku centralnego
na podaż pieniądza
2. Zmiany stopy redyskontowej

Wysokość stopy redyskontowej wpływa na wielkość

pożyczek zaciąganych przez banki komercyjne w
banku centralnym. Wzrost stopy redyskontowej podnosi
koszt kredytu, prowadzi do spadku rezerw banków
komercyjnych i ogranicza ich działalność kredytową.
Odwrotne skutki przynosi obniżanie stopy
redyskontowej. Następuje wtedy spadek kosztów
kredytu, co skłania banki do rozszerzania działalności
kredytowej i powiększania rezerw bankowych
Instrumenty oddziaływania banku
centralnego na podaż pieniądza
3. Operacje rynku otwartego

Instrument ten polega na tym, że bank

centralny sprzedaje lub kupuje papiery
wartościowe.
Sprzedaż papierów wartościowych prowadzi
do zmniejszenia ilości pieniędzy w obiegu,
czyli podaży pieniądza. Skupowanie przez
bank centralny papierów wartościowych
zwiększa podaż pieniądza na rynku czyli ich
ilości w obiegu.
 Bank centralny wykorzystuje instrumenty
oddziaływania na podaż pieniądza w celu
prowadzenia polityki ekspansywnej lub
restrykcyjnej

Polityka ekspansywna Polityka restrykcyjna

a. Obniżenie stopy rezerw a. Podniesienie stopy
obowiązkowych rezerw obowiązkowych
b. Obniżenie stopy b. Podniesienie stopy
redyskontowej redyskontowej
c. Skup papierów c. Sprzedaż papierów
wartościowych przez wartościowych przez
bank centralny bank centralny
 System bankowy

Bank centralny

Instytucje drobnego Instytucje kredytu

Banki komercyjne Banki specjalne Kasy oszczędności
kredytu konsumpcyjnego