Tövhid Kitabı - Muhəmməd Ibn Abdul-Vahhəb

TÖVHİD KİTABI
Ərəbcə
Müəllif:
MUHƏMMƏD İBN ABDUL-VAHHƏB
6
Tərcümə və Redaktə Edən:
ABDUL-LƏTİF
TÖVHİD KİTAB EVİ

© “Tövhid Kitab Evi”
َ ‫ٱلرِنَٰمۡح‬
َ ‫﴿ِمۡسِب ٱّلل ه‬َ
﴾‫هيم‬
‫ٱلرح ه‬
XUTBƏTUL-HƏCƏ
Həqiqətən həmd Allaha məxsusdur. Ona həmd edir, Ondan yardım

və bağışlanma diləyirik. Nəfslərimizin şərrindən və pis əməllərimiz-
dən Allaha sığınırıq. Allah kimi hidayət etmişsə, onu heç kəs azdıra
bilməz. Kimi də azdırmışsa, heç kəs onu hidayət edə bilməz. Mən şə-
hadət edirəm ki, Allahdan başqa ibadətə layiq ilah yoxdur, O, təkdir,
şəriki yoxdur və şəhadət edirəm ki, Muhəmməd Onun qulu və rəsulu-
dur.
ُ َ‫وت َن إ ََل َوأ‬ َ َ

َ
﴾١٠٢‫نتم ُّم ۡسل ُهمون‬
ُ َُ ََ َُ َ َ ‫ام ُنوا ْ ٱ َت ُقوا ْ ٱ‬
‫ّلل َح َق تقاتهههۦ وَل تم‬ َ ‫يأ ُّي َها ٱ ََّل‬
َ ‫هين َء‬ َٰٓ ﴿
‫ه‬
“Ey iman gətirənlər! Allahdan haqqı ilə qorxun və yalnız müsəlman
olaraq ölün!” (Əli-İmran, 102)
َ َ َ َ َ ۡ َ َ ۡ َ َ َ َ َ َٰ َ َۡ ُ ََ َ َ ُ ُ َ َ ْ ُ َ ُ َ َ ُّ َ َ
‫يأيها ٱنلاس ٱتقوا ربكم ٱَّلهي خلقكم مهن نفس وحهدة وخلق مهنها زوجها وبث‬ َٰٓ ﴿
ُ ََ َ َ ََ َ َ َ ۡ ۡ َ َ َ ُ ٓ َ َ ََ ْ ُ َ َ ٗٓ َ َ ٗ َ ٗ َ َ ُ ۡ
‫ٱّلل َكن عل ۡيك ۡم‬ ‫ٱّلل ٱَّلهي ت َسا َءلون بهههۦ وٱلرحاۚ إهن‬ ‫مهنهما رهجاَل كثهريا ون هساء وٱتقوا‬
﴾١‫هيبا‬ٗ ‫َرق‬
“Ey insanlar! Sizi tək bir nəfsdən yaradıb, ondan zövcəsini yara-
dan və o ikisindən də bir çox kişilər və qadınlar törədən Rəbbinizdən
qorxun! Adı ilə bir-birinizdən bir şey istədiyiniz Allahdan və qohum-
luq əlaqələrini kəsməkdən çəkinin! Şübhəsiz ki, Allah sizin üzərinizdə
nəzarət edəndir”. (ən-Nisa, 1)
ۡ ُ َ ۡ َ ُ َ ٗ ٗ َ ْ ُ ُ َ َ ْ ُ َ ْ ُ َ َ َ َ َ ُّ َ َ
‫ يُ ۡصل ۡهح لك ۡم أع َمَٰلك ۡم َو َيغفه ۡر‬٧٠‫ٱّلل َوقولوا ق ۡوَل َسدهيدا‬ ‫يأيها ٱَّلهين ءامنوا ٱتقوا‬ َٰٓ ﴿
﴾٧١‫يما‬ ً ‫از فَ ۡو ًزا َع هظ‬ ُ َ ‫ٱّلل َو َر ُس‬
َ َ‫وَلۥ َف َق ۡد ف‬ ُ َ ُُ ۡ ُ َ
َ َ ‫ك ۡم َو َمن يُطهعه‬ ‫لكم ذنوب‬
“Ey iman gətirənlər! Allahdan qorxun və doğru söz söyləyin! Əgər
belə etsəniz Allah əməllərinizi islah edər və günahlarınızı bağışlayar.
Kim Allaha və rəsuluna itaət edərsə, böyük bir səadətə nail olar”. (əl-
Əhzab, 70-71)
Bundan sonra: Şübhəsiz ki, sözlərin ən doğrusu Allahın kəlamı, yol-

ların ən xeyirlisi isə Muhəmmədin C yoludur. İşlərin ən şərliləri yeni-
liklərdir. Hər yenilik bidətdir. Hər bidət zəlalətdir. Hər bir zəlalət də
oddadır.
MÜQƏDDİMƏ
Müəllif haqqında qısa məlumat
O, şeyxul-İslam, imam, mücahid, Əbu Ali Muhəmməd ibn Abdul-

Vahhəb ibn Süleyman ibn Ali əl-Muşərrafi ət-Təmimi ən-Nəcdidir.
Hicri, 1115-ci (miladi, 1703) ildə Uyeynədə anadan olmuşdur.
İbn Ğannəmin də öz tarix kitabında qeyd etdiyi kimi, onun yaşadığı

dövrdə, Nəcddə və digər yerlərdə qəbirlərdən, ağaclardan, daşlardan
fayda və zərər ummaq, habelə qəbirlərə və cinlərə nəzir demək, qur-
ban kəsmək, onlardan yardım istəmək kimi şirk olan əməllər geniş ya-
yılmışdır. Hətta iş o yerə gəlib çatmışdı ki, qadınlar adi bir ağacın
yanına gəlib ondan özləri üçün ər istəyirdilər.
O, doğulduğu ailədə elm abu-havasında böyümüşdür. Hələ həddi-

buluğa çatmamış Quranı əzbərləmiş, sonra da elm tələb etmək üçün
Məkkə, Mədinə və Basraya səfər etmiş və Basrada dəvətə başlamışdır.
Yaxşılığı əmr edib pislikdən çəkindirdiyinə görə təhdidlərə məruz
qalmış, buna görə də oradan ayrılaraq Zubeyr bölgəsinə, oradan da
Əhsaya getmək məcburiyyətində qalmışdır. Daha sonra Huraymiləyə
getmiş, bir müddət orada atasının yanında qalmışdır. Ona qarşı edilən
sui-qəsd cəhdlərindən sonra, buranı da tərk edib Uyeynəyə qayıtmış-
dır. Uyeynəyə qayıtdıqdan sonra oranın əmiri ona dəstək göstərmiş,
beləliklə də Uca Allah, insanları azdıran qəbir-türbələri, ağacları yerlə
bir etmək şərəfini ona nəsib etmişdir. Bu dəvətin mücərrəd sözlərdən
ibarət olmadığını görən qəbirpərəstlər və şəriət tətbiq edildikdə insan-
ların mallarını oğurlayıb yeyə bilməyəcəklərini anlayan bədəvilər dər-
hal əmirləri Şeyxə qarşı qaldıraraq, onu piyada Dir'iyyəyə getməyə
məcbur etdilər.
Ən son Dir'iyyəyə gəldikdə, oranın əmiri Muhəmməd ibn Suud özü
onu qarşılamış, dəvətini qəbul etmiş və ona dəstək göstərmişdir. Belə-
likə dəvət yayılmış, insanlar uzaq diyarlardan fərd-fərd, dəstə-dəstə
onların yanına hicrət etməyə başlamışdır. Artıq hüccətlə mübarizə ilə
yanaşı, qılıncla da Allahın düşmənlərinə qarşı mübarizə aparmış və
bölgələrin əmirlərinə dəvət məktubları yazmağa başlamışdır. Onun
dəvət məqsədi ilə yazdığı həmin bu məktublar sonradan elm tələbələ-
rinin əzbərlədiyi ilk mətnlər halına gəlmişdir.
O, h. 1206-cı (m. 1792) ildə 92 yaşında Dir'iyyədə vəfat etmişdir. Uca

Allah ona rəhmət etsin. Onun vəfatından sonra isə oğulları, nəvələri
və tələbələri bu mirasa sahib çıxmış və bu mübarək dəvətin yer üzünə
yayılmasına səbəb olmuşlar.
Əsərləri
Bir çox əsərləri olmaqla yanaşı, onlardan ən məşhurları bunlardır:

“Kitəbut-Tövhid” (Tövhid Kitabı), “Kəşfuş-Şubuhət” (Şübhələrin İfşa-
sı), “əl-Usulus-Sələsə” (Üç Əsas), “əl-Qavaidul-Ərbəa” (Dörd Qayda),
“Nəvaqidul-İsləm” (İslamı Pozan Əməllər), “Əslu Dinil-İsləm” (İslam
Dininin Əsli), “Məsəilul-Cəhiliyyə” (Cahiliyyət Məsələləri), “Mufidul-
Mustəfid fi Kufri Tərikit-Tövhid” (Tövhidi Tərk Edənin Küfrü Haq-
qında Faydalı Söz), “Fədlul-İsləm” (İslamın Fəziləti), “Şurutus-Salət”
(Namazın Şərtləri), və s. digər əsərləri “Muəlləfətuş-Şeyx” və “əd-
Durarus-Səniyyə” əsərlərində cəm edilmişdir.
“Kitəbut-Tövhid” haqqında
Süleyman ibn Abdullahın w da dediyi kimi, bu kitab, tövhid sahə-

sində yazılmış nadir bir kitabdır.1
Abdur-Rahmən ibn Həsən w demişdir: “Bu kitab, heç bir kəsin bil-
məməsi, yönələrək və tədəbbür edərək axtarmaması səbəbi ilə üzürlü
sayılmayacağı tövhidi müxtəsər şəkildə bəyan etmişdir. Həmçinin hə-
va əhlinin hamısına qarşı da rəddiyyə vermişdir. Kim onu əzbərləyər
və zehnində saxlayarsa bidətçilərin hamısına rəddiyə verməkdə onun
kifayət etdiyini görər. Elə isə bunun üzərində düşün! Beləliklə bu kita-
bın açıq-aydın olduğunu görəcəksən”.2
Bu dəyərli kitab, tövhidlə bağlı olan altmış yeddi babdan ibarətdir.

Hər fəsldə öncə bab başlığı zikr edilmiş, daha sonra da mövzuyla
əlaqəli ayə və hədislər zikr edilmişdir. Kitabın bəzi nüsxələrində, ayə
və hədislər zikr edildikdən sonra onlardan çıxan “məsələlər” də qeyd
edilmişdir. Lakin bir sıra səbəblərdən ötrü “məsələlər”siz olan bu
nüsxəni tərcümə etməyi daha münasib bildim. Kitab başdan-sona ayə,
hədis, səhabə və tabein sözlərindən ibarətdir. Bəzi yerlərdə də, İbn
Teymiyyə və İbn əl-Qayyimdən bəzi nəqillər mövcüddur.
Mövzu oxucuya aydın olsun deyə bir neçə yerdə isimləndirilməmiş

bablara, mövzuya uyğun adlar verdim. Nüsxələrin bəzilərində ayələr
tam, bəzilərində isə bir qismi zikr edilmişdir. Mövzu tam aydın olsun
deyə bəzi yerlərdə ayələri sonadək zikr edib, ayələrin, kitabın digər
nüsxələrində zikr edilməyən qismlərini [transkripsiya içində] verdim.
1 Bax: “Təysirul-Azizil-Həmid”, s: 24.

2 “Qurratu Uyunil-Muvahhidin”, s: 50.
MÜNDƏRİCAT
1-ci Bab
Allahın qulları üzərindəki haqqı ............................................................................... 14
2-ci Bab
Tövhidin fəziləti və günahlara kəffarə olması ....................................................... 16
3-cü Bab
Tövhidi yerinə yetirənin hesabsız cənnətə girməsi ............................................. 18
4-cü Bab
Şirkdən qorxmaq ............................................................................................................ 20
5-ci Bab
Lə iləhə illəllah şəhadətinə dəvət etmək ................................................................... 22
6-cı Bab
Tövhidin və lə iləhə illəllah şəhadətinin təfsiri ..................................................... 24
7-ci Bab
Bəlanı aradan qaldırmaq və ya onu dəf etmək məqsədi ilə ip, halqa və bunla-
ra bənzər şeylər bağlamağın şirkdən olması .......................................................... 26
8-ci Bab
Ruqyə və gözmuncuqları haqqında .......................................................................... 28
9-cu Bab
Ağac, daş və s. bu kimi şeylərlə təbərruk edən kəs .............................................. 31
10-cu Bab
Allahdan başqasına qurban kəsmək haqqında ....................................................... 32
11-ci Bab
Allahdan başqasına qurban kəsilən yerdə Allaha qurban kəsilməz ................ 34
12-ci Bab
Allahdan başqası üçün nəzir deməyin şirkdən olması ....................................... 35
13-cü Bab
Allahdan başqasına sığınmağın şirkdən olması ................................................... 36
14-cü Bab
Allahdan başqasından yardım istəmək və ya Ondan başqasına dua etməyin
şirkdən olması ................................................................................................................. 37
15-ci Bab
əl-Ə'raf, 191-192-ci ayələr haqqında ....................................................................... 39
16-cı Bab
Səba, 23-cü ayə haqqında ............................................................................................ 42
17-ci Bab
Şəfaət ................................................................................................................................. 44
18-ci Bab
əl-Qasas, 56-cı ayə haqqında ...................................................................................... 47
19-cu Bab
Adəm övladının küfrə düşməsinin və dinini tərk etməsinin səbibinin, saleh-
lər haqqında həddi aşmaq olması haqqında ............................................................ 49
20-ci Bab
Saleh adamın qəbrinin yanında Allaha ibadət edən kəs haqqında şiddətli ifa-
dələr. Saleh adamın özünə ibadət edən bəs necə?! ............................................... 51
21-ci Bab
Salehlərin qəbirləri haqqında həddi aşmağın, o qəbirləri Allahdan qeyri iba-
dət edilən bütə çevirməsi haqqında .......................................................................... 54
22-ci Bab
Mustafanın C
tövhidin tərəfini saxlaması və şirkə aparan bütün yollarının
qarşısını kəsməsi haqqında .......................................................................................... 56
23-cü Bab
Bu ümmətdən bəzilərinin bütlərə ibadət edəcəyi haqqında ............................... 58
24-cü Bab
Sehr haqqında ................................................................................................................. 61
25-ci Bab
Sehrin bəzi növlərinin açıqlanması .......................................................................... 64
26-cı Bab
Kahinlər və bənzərləri haqqında ................................................................................ 66
27-ci Bab
Nuşra (sehri pozmaq) haqqında ................................................................................ 69
28-ci Bab
Uğursuzluq haqqında .................................................................................................. 71
29-cu Bab
Münəccimlik (astrologiya) haqqında ....................................................................... 74
30-cu Bab
Ulduzlardan yağış ummaq haqqında ...................................................................... 75
31-ci Bab
Sevgi haqqında ............................................................................................................... 77
32-ci Bab
Qorxu haqqında ............................................................................................................. 79
33-cü Bab
Təvəkkül haqqında ......................................................................................................... 81
34-cü Bab
Allahın məkrindən əmin olmaq ................................................................................. 83
35-ci Bab
Allahın qəza-qədərinə səbr etməyin Allaha imandan sayılması ...................... 85
36-cı Bab
Riyakarlıq Haqqında ..................................................................................................... 87
37-ci Bab
İnsanın öz əməli qarşılığında dünya malını istəməsinin şirkdən olması ..... 88
38-ci Bab
Allahın halal etdiklərinin haram, haram etdiklərinin də halal edilməsində
alimlərə və idarəçilərə itaət edən kəslərin, onları Allahdan savayı rəblər qəbul
etmiş olması ..................................................................................................................... 90
39-cu Bab
Tağuta mühakimə olmaq ............................................................................................. 92
40-cı Bab
Allahın Ad və Sifətlərindən hər hansı birini inkar edən kəs ............................ 95
41-ci Bab
Allahın nemətini danmaq ........................................................................................... 97
42-ci Bab
(Ləfzlərdə) Allaha taylar tutmaq .............................................................................. 99
43-cü Bab
Allaha and içildikdə qane olmayan kəs haqqında ............................................... 101
44-cü Bab
“Allah istəsə və sən istəsən” sözü haqqında ........................................................ 102
45-ci Bab
Zamana söyən kəs Allaha əziyyət vermiş olar .................................................... 104
46-cı Bab
Hakimlər hakimi və s. bu kimi adlarla adlanmaq .............................................. 105
47-ci Bab
Uca Allahın Adlarına ehtiram göstərmək və buna görə adın dəyişdirilməsi
............................................................................................................................................ 106
48-ci Bab
İçində Allahın, Quranın və ya Rəsulun zikr edildiyi bir şeylə istehza edən
kəs ..................................................................................................................................... 107
49-cu Bab
Neməti özündən bilən kəs haqqında ...................................................................... 109
51-ci Bab
Uca Allahın Adları barəsində haqdan sapmaq ................................................... 113
52-ci Bab
“Allaha salam olsun” deyilməz ............................................................................... 114
53-cü Bab
“Allahım əgər istəyirsənsə məni bağışla” sözü haqqında ............................... 114
54-cü Bab
“Mənim qulum”, “Mənim kənizim” deyilməz .................................................. 115
55-ci Bab
Allahın Adı ilə istəyən rədd olunmaz ................................................................... 116
56-cı Bab
Allahın Üzü ilə yalnız cənnət istənilər ................................................................. 116
57-ci Bab
“Əgər” haqqında ......................................................................................................... 117
58-ci Bab
Küləyi söyməyin qadağan olması ........................................................................... 118
59-cu Bab
Allah haqqında pis zənn etmək ................................................................................ 119
60-cı Bab
Qədəri inkar edənlər haqqında ................................................................................. 121
61-ci Bab
Surət çəkənlər/düzəldənlər haqqında ..................................................................... 124
62-ci Bab
Çox and içmək haqqında ............................................................................................ 126
63-cü Bab
Allahın zimməti və peyğəmbərinin zimməti haqqında .................................... 128
64-cü Bab
Allah haqqında and içmək ......................................................................................... 130
65-ci Bab
Yaratdıqlarına qarışı Allah vasitəçi edilməz ....................................................... 131
66-cı Bab
Peyğəmbərin C
tövhidin hüdudlarını qoruması və şirkə aparan bütün yol-
ların qarşısını kəsməsi haqqında ............................................................................. 132
67-ci Bab
Allahın qədrini layiqincə bilməmək ....................................................................... 133
ِ ‫كِتابُُالتَّو ُِح‬
ُِ‫دي‬ ْ َ 14
1-ci Bab
Allahın Qulları Üzərindəki Haqqı
Uca Allah buyurur:
ُ ُ ۡ َ ۡ ۡ َۡ َ
ُ ‫﴿ َوما خلق‬
َ ‫ت ٱۡل َن َو‬ َ
‫ٱۡلنس إهَل هِلَعبد ه‬
ُ ﴾٥٦‫ون‬ ‫ه‬ ‫ه‬
“Mən cinləri və insanları yalnız Mənə ibadət etsinlər deyə yarat-
dım”. (əz-Zəriyət, 56)
َ ُ َ ْ ُ َۡ َ ََ ْ ُُۡ َ ً َُ َُ ُ َََۡ ۡ َََ

﴾٣٦‫ٱلطَٰغوت‬ ‫ك أمة رسوَل أ هن ٱعبدوا ٱّلل وٱجتنهبوا‬
‫﴿ولقد بعثنا هف ه‬
“Biz hər bir ümmətə: “Allaha ibadət edin, tağutdan uzaq olun!”–
deyə elçi göndərdik”. (ən-Nəhl, 36)
ً َٰ َ ۡ ۡ َ َٰ َ ۡ َ ُ َ ٓ َ ْ ٓ ُ ُ ۡ َ َ َ َ ُّ َ َٰ َ َ َ
﴾٢٣‫﴿وقض ربك أَل تعبدوا إهَل إهياه وبهٱلو هِلي هن إهحسنا‬
“Rəbbin yalnız Ona ibadət etməyi və ata-ana ilə yaxşı davranmağı

buyurmuşdur”. (əl-İsra, 23)
َ ْ ُ ُۡ ََ ََ ْ ُ ُ ۡ َ
﴾٣٦‫ۡشكوا بهههۦ ش ۡي ًئا‬
‫﴿وٱعبدوا ٱّلل وَل ت ه‬
“Allaha ibadət edin və heç bir şeyi Ona şərik qoşmayın!” (ən-Nisa,
36)
َ ْ ُ ۡ ُ َ َ ۡ ُ ۡ َ َ ۡ ُ ُّ َ َ َ َ َ ُ ۡ َ ْ ۡ َ َ َ ۡ ُ
﴾١٥١‫ۡشكوا بهههۦ شيۡ ًئا‬
‫﴿قل تعالوا أتل ما حرۚ ربكم عليكم أَل ت ه‬
“De: Gəlin, Rəbbinizin sizə nələri haram etdiyini oxuyum: Ona heç
bir şeyi şərik qoşmayın!” (əl-Ən'am, 151)
ُِ‫دي‬
15
ْ َ
ُ‫ُعَّلَْدي ِه َُو َََّلَّ ََُ ُالَِِّت‬ َُ ُ ِ‫ُ" َم ْن ُأ ََرا َد ُأَ ْن ُيَْنظَر ُإِ ََل َُو ِصديَّ ِة ُُمَ َّم‬:ُ‫ُعْنه‬
َ ‫صَّلَّ ُاهلل‬
ِ
َ ‫ال ُابْن َُم ْسعودُ ُ َرض َي ُاهلل‬ َ َ‫ق‬
َ َ َ َ ُ ۡ َ َ ۡ ُ ُّ َ َ َ َ َ ُ ۡ ْ ۡ َ َ َ ۡ ُ َ
‫ُ﴿ َوأن هَٰذا صه َر َٰ هِط‬:‫َلُقَ ْولِه‬ َُ ِ‫ك ۡم﴾ُإ‬ ‫ُ﴿قل تعالوا أتل ما حرۚ ربكم علي‬:‫اَل‬ َُ ‫اُخاََتهُفَ َّْلديَ ْقَرأُْقَ ْولَهُتَ َع‬
َ ‫َعَّلَْدي َه‬
."َ‫ُم ۡس َتق ٗهيما﴾ُاآليَُة‬
İbn Məs'ud E demişdir: “Hər kim üzərində Muhəmmədin C
möhürü olan vəsiyyətinə baxmaq istəyirsə, Uca Allahın: “De: Gəlin,
Rəbbinizin sizə nələri haram etdiyini oxuyum” sözündən; “Bu, Mənim
doğru yolumdur” (əl-Ən'am, 151-153) sözünə qədər oxusun”.3
ِ َ‫ُصَُّلَّ ُاهللُُ ُعَُّلَُدي ُِهُ ُو ََُُّلَّ َُُعَّل‬ ِ ِ ِ

ُ‫ال‬
َ ‫ُِحَارُفَ َق‬ َ َ ََ َْ ِّ ِ‫يفُالن‬
َُ ‫َِّب‬ َ ‫ُكْنت َُرد‬:‫ال‬ َ َ‫ُعْنهُق‬ َ ‫َو َع ُْنُم َعاذُبْ ِن‬
َ ‫ُجبَل َُرض َيُاهلل‬
َ َ‫ُق‬،ََ‫ُاهلل َُوَرَولهُأ َْعَّل‬:‫ُعَّلَ ُاهللِ؟"ُق َّْلت‬ ِ ِ ِ ِ ِ
ُ:‫ال‬ َ ‫اُح ُّقُالْعبَاد‬
َ ‫ُوَم‬،
َ ‫ُعَّلَ ُالْعبَاد‬
َ ‫اُح ُّقُاهلل‬ َ ‫ُ"يَاُم َعاذُأَتَ ِْ ِر‬:‫ِِل‬
َ ‫يُم‬
‫ه‬ ‫ه ه‬ ‫ه‬ ‫ه ه‬ ‫ه‬
َ ‫ َو َح ُّق الْعبَاد عَلَى الل أَ ْن الَ يُ َع ِّذ‬،‫" َح ُّق الل َعلَى الْعبَاد أَ ْن يَ ْعبُ ُدوهُ َوالَ يُ ْش هرُكوا بهه َش ْيئًا‬
ُ ُ ‫ب َم ْن الَ يُ ْش هر‬
."‫ُ"الَ تُبَش ِّْرُه ْم فَ يَتَّكهلُوا‬:‫ال‬ ِ َ َ‫ ياُر‬:‫ُق َّْلت‬،"‫به هه َشيئًا‬
َ ‫ولُاهللُأَفَالَُأبَشِّرُالن‬
َ َ‫َّاس؟ُق‬ َ َ ْ
Rəvayət edilir ki, Muaz ibn Cəbəl E demişdir: “Peyğəmbərin C
tərkində uzunqulağın üzərində idim. Mənə dedi ki: “Ey Muaz, Allahın
qulları üzərindəki haqqının nə olduğunu, qulların da Allah üzərindəki
haqqının nə olduğunu bilirsənmi?” Dedim ki: “Allah və Rəsulu daha
yaxşı bilir!” Dedi ki: “Allahın qulları üzərindəki haqqı, Ona ibadət et-
mələri və heç bir şeyi Ona şərik qoşmamalarıdır. Qulların da Allah
üzərindəki haqqı, Ona heç bir şərik qoşmayana əzab verməməsidir”.
Dedim ki: “Ey Allahın Rəsulu, insanları müjdələməyimmi?” Dedi ki:
“Onları müjdələmə, yoxsa arxayınlaşarlar". əl-Buxari və Muslim “Sə-
hiheyn”də təxric etmişdir.4
3 ət-Tirmizi, 3070; İbnu Əbi Hətim “ət-Təfsir”, 8056; ət-Təbərani “əl-Kəbir”, 10060; əl-Beyhəqi
“Şuabul-İmən”, 7540.
4 əl-Buxari, 2856; Muslim, 30.
2-ci Bab
Tövhidin Fəziləti və Günahlara Kəffarə Olması
Uca Allah buyurur:
َ ُ َ ۡ ُّ ُ َ ُ ۡ َ ۡ ُ ُ َ َ َٰٓ َ ْ ُ ۡ ُ ُ َ َٰ َ ْ ٓ ُ ۡ َ ۡ َ َ ْ ُ َ َ َ َ
﴾٨٢‫﴿ٱَّلهين ءامنوا ولم يلبهسوا إهيمنهم بهظلم أولئهك لهم ٱلمن وهم مهتدون‬
“İman gətirib imanlarına zülm (şirk) qatışdırmayanlar üçün əmin-

amanlıq vardır. Doğru yola yönəlmişlər də məhz onlardır”. (əl-Ən'am,
82)
ِ ُ‫الُرَولُاهللُِصَّلَّ ُاهلل‬ ِ ِ ِ َّ ‫وعنُعباد َةُب ِن‬

‫"م ْن َشه َد أَ ْن‬ َ ُ:ََُ َّ‫ُو َََّل‬
َ ‫ُعَّلَْديه‬
َ َ َ َ َ‫ُق‬:‫ال‬ َ َ‫ُعْنهُق‬َ ‫ُالصامت َُرض َيُاهلل‬ ْ َ َ ََْ
‫ه‬ ‫َن هعيسى َعب ُد ه‬ َ ‫الَ إهلَهَ إهالَّ اللُ َو ْح َدهُ الَ َش هر‬
‫اها‬
َ ‫ َوَكل َمتُهُ أَلْ َق‬،ُ‫الل َوَر ُسولُه‬ ْ َ َّ ‫ َوأ‬،ُ‫َن ُم َح َّم ًدا َع ْب ُدهُ َوَر ُسولُه‬ َّ ‫يك لَهُ َوأ‬
."‫ْجنَّةَ َعلَى َما َكا َن هم َن ال َْع َم هل‬
َ ‫ أَ ْد َخلَهُ اللُ ال‬،ٌّ‫َّار َحق‬
َ ‫ َوالن‬،ٌّ‫ْجنَّةَ َحق‬
‫إهلَى مريم ور ه‬
َ ‫ َوال‬،ُ‫وح م ْنه‬ٌ ُ َ َ ََْ
Ubədə ibn Samit E rəvayət edir ki, Rəsulullah demişdir: “Kim C
Allahdan başqa ibadətə layiq ilah olmadığına, Onun tək və şəriksiz
olduğuna, Muhəmmədin Onun qulu və rəsulu olduğuna, İsanın da
Allahın qulu, rəsulu, Məryəmə göndərdiyi kəlməsi və Ondan bir ruh
olduğuna5, Cənnətin haqq və Cəhənnəmin də haqq olduğuna şəhadət
edərsə, hansı əməl üzərə olursa olsun, Allah onu Cənnətə daxil edər”.
əl-Buxari və Muslim təxric etmişdir.6
‫ك وْهَ ه‬ ‫ه ه‬
ْ َ َ ‫ الَ إهلَهَ إهالَّ اللُ؛ يَ ْبتَِ به َذل‬:‫ال‬
ِ ِِ ‫اُِفُح‬
ِ ‫يث‬
."‫الل‬ َ َ‫ُ"فَهإ َّن اللَ َح َّرَم َعلَى النَّا هر َم ْن ق‬:‫ُعْتبَا َن‬ َ ِ ‫َوََل َم‬
5 Ubey ibn Kə'b demişdir: “İsa, Uca Allahın yaratdığı, “Mən sizin Rəbbiniz deyiləmmi?”- bu-
yuraraq söz aldığı və: “Bəli!”- deyə cavab verən ruhlardan bir ruhdur. Allah onu Məryəmə
göndərmiş, o da ona daxil olmuşdur”. (Abdullah ibn Əhməd “Zəvaid əl-Musnəd”, 5/135).
ُِ‫دي‬
17
ْ َ
Yenə əl-Buxari və Muslimin rəvayət etdiyi İtbən hədisində: “Hə-
qiqətən Allah, lə iləhə illəllah deyib, bununla Allahın Üzünü diləyən
kəsi, oda haram etmişdir”. 7
‫ب َعلِّمنه‬
ْ ِّ ‫ يَا َر‬:‫وسى‬ َ ‫ال ُم‬ َ َ‫ُ"ق‬:‫ال‬َُ َ‫ُعَّلَْدي ِه َُو َََُّلَّ ََ ُق‬
َ ‫ُصَّلَّ ُاهلل‬
ِ ِ
َ ‫ُع ْن َُرَول ُاهلل‬ َ ‫ي‬ ْ ِ‫َُعِدي‬
ِّ ‫ُاْل ِْ ِر‬ َ ‫َو َع ْن ُأَِِب‬
‫ "يَا‬:‫ال‬ ‫ ُك ُّل هعب ه‬:‫ال‬
َ َ‫ ق‬.‫اد َ ُ يَ ُقولُو َن َه َذا‬ َ َ‫ ق‬."ُ‫ الَ إهلَهَ إهالَّ الل‬:‫وسى‬ َ َ‫ ق‬.‫و ُ به هه‬
َ َ ‫ "قُ ْل يَا ُم‬:‫ال‬ َ ُ‫َش ْيئًا أَذْ ُك ُر َ ُ َوأَ ْدع‬
،‫ َوالَ إهلَهَ إهالَّ اللُ فه كه ََّة‬،‫الس ْب َع فه كه ََّة‬ ‫ه‬ ‫ه‬ ‫السماو ه‬ َّ ‫ ل َْو أ‬،‫وسى‬
َّ ‫ين‬ َ ‫الس ْب َع َو َعام َرُه َّن غَْي هري َوا ْلَ َري‬
َّ ‫ات‬ َ َ َّ ‫َن‬ َ ‫ُم‬
."ُ‫َت به ه َّن الَ إهلَهَ إهالَّ الل‬ْ ‫َمال‬
Əbu Səid əl-Xudri E rəvayət edir ki, Rəsulullah demişdir: C
“Musa dedi: “Ey Rəbbim, mənə elə bir şey öyrət ki, onunla Səni zikr
edim və onunla Sənə dua edim. Uca Allah dedi: “Lə iləhə illəllah de ey
Musa!” Musa dedi: “Bunu bütün qulların deyirlər”. Uca Allah dedi: “Ey
Musa, əgər Məndən başqa yeddi qat səmalar, orada olanlar və yeddi
qat yerlər tərəzinin bir gözünə, lə iləhə illəllah da bir gözünə qoyular-
sa, lə iləhə illəllah onlara ağır gələr”. İbn Hibban və əl-Həkim rəvayət
etmiş və səhih hesab etmişdir.8
‫ يَا‬:‫ال اللُ تَ َعالَى‬ َ َ‫ُ"ق‬:‫ُو َََّلَّ ََُيَق ُول‬ ِ ‫ُاهلل‬

َ َّ‫ُصَّل‬ ِ َ َ‫َُسعتُر‬:
َ ‫ولُاهلل‬
ِ ِّ ‫َولَِّلت ِّْرِم ِذ‬
َ ْ َ ‫ي َُو َح َّسنَهُ َو َع ْنُأَنَس‬
ُ ."ً‫ك بهُق َرابه َها َمِْ هَ َر‬
َ ُ‫ َلَتَ ْيت‬،‫الَ تُ ْش هر ُ ُ به َش ْيئًا‬ ‫ مُ َّم ل هَقيتَنه‬،‫اب ْالَر ه َخاَايا‬
َ
‫ه‬
ْ ‫ك ل َْو أَتَ ْيتَن بهُق َر ه‬
َ َّ‫ إهن‬،‫آد َم‬
َ ‫ابْ َن‬
ət-Tirmizinin həsən hesab edərək rəvayət etdiyi hədisdə Ənəs E
rəvayət edir ki, Rəsulullahı C
belə deyərkən eşitdim: “Uca Allah de-
mişdir: “Ey Adəm oğlu, əgər sən Mənə yer qədər xəta ilə gələr, sonra da
Mənimlə heç bir şeyi Mənə şərik qoşmadan qarşılaşarsansa, Mən də
sənə onun qədər məğfirətlə gələrəm”.9

8 ən-Nəsəi “əl-Kubra”, 10913, 10602; Əbu Yə'lə, 1393; İbn Hibban, 6218; əl-Həkim, 1/710.
9 ət-Tirmizi, 3540; ət-Təbərani “əl-Əvsət”, 4305; Muslim, 2687; Əbu Nueym “əl-Hilyə”, 2/231.
‫كِتابُُالتَّو ُِح ِ‬
‫ديُِ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫‪18‬‬
‫‪3-cü Bab‬‬
‫‪Tövhidi Yerinə Yetirənin‬‬
‫‪Hesabsız Cənnətə Girməsi‬‬
‫‪Uca Allah buyurur:‬‬
‫َ ۡ َ َٰ َ َ َ ُ َ ٗ َ ٗ َ َ ٗ َ َ ۡ َ ُ‬
‫ك م َهن ٱل ۡ ُم ۡۡشك َ‬
‫هي‪﴾١٢٠‬‬ ‫ه‬ ‫﴿إهن إهبرههيم َكن أمة قان هتا هّلل ه حن هيفا ولم ي‬
‫‪“Həqiqətən, İbrahim Allaha itaət edən hənif bir rəhbər idi. O, müş-‬‬
‫)‪riklərdən də deyildi”. (ən-Nəhl, 120‬‬
‫َ َ َ ُ َ ۡ َ ُۡ ُ َ‬
‫ۡشكون‪﴾٥٩‬‬
‫﴿وٱَّلهين هم بهرب ه ههم َل ي ه‬
‫)‪“Onlar ki, Rəbblərinə şərik qoşmazlar”. (əl-Mu'minun, 59‬‬
‫بُالَّ ِذيُ‬ ‫ال‪ُ:‬أَيُّك َْ َُرأَىُاُلْ َك ْوَك َ‬ ‫ديُِبْ ِنُجبَ ْْي‪ُ،‬فَ َق َ‬ ‫ُعْنَُِعِ ِ‬ ‫ِ‬
‫ال‪ُ:‬كْنت َ َ‬ ‫ُعْب ِِ َّ‬
‫ُالر ِْحَ ِنُقَ َ‬ ‫ْيُبْ ِن َ‬ ‫صِْ‬
‫َو َع ْنُح َُ‬
‫ت؟ُ‬ ‫اُصنَ ْع َ‬
‫ال‪ُ:‬فَ َُم َ‬ ‫‪ُ،‬ولَ ِك ِِّّنُل ِِ ْغت‪ُ،‬قَ َ‬ ‫ضُالْبَا ِر َحةَ؟ُفَقَّْلت‪ُ:‬أَنَا‪ُُ،‬ثَُّق َّْلت‪ُ:‬أ ََماُإِ ِِّّنُ ََلُْأَك ْن ُِِف َ‬
‫ُصالَة َ‬ ‫انْ َق َّ‬
‫اُح َُِّثَك َْ؟ُ‬
‫‪ُ:‬وَم َ‬ ‫ال َ‬ ‫ِب‪ُ،‬قَ َ‬ ‫َّعِ ُّ‬
‫ُحَِّثَنَاه ُالش ْ‬ ‫يث َ‬ ‫‪ُ:‬ح ِِ ٌ‬‫ك؟ُق َّْلت َ‬
‫ِ‬
‫ُعَّلَ ُ َذل َ‬‫ك َ‬ ‫اُِحََّلَ َ‬
‫ال‪ُ:‬فَ َم َ‬ ‫‪ُ:‬ارتَ َقْديت‪ُ،‬قَ َ‬
‫قُ َّْلت ْ‬
‫س َن َُم ِنُ‬
‫َح َُ‬
‫ال‪ُ:‬قَ ُِْأ ْ‬ ‫ال‪"ُ:‬الَ ُرقْيَةَ إهالَّ هم ْن َع ْين أ َْو ُح َمة"‪ُ،‬قَ َ‬ ‫بُأَنَّهُقَ َ‬ ‫صْدي ِ‬
‫اُع ْنُب َريْ َِةَُبْ ِنُا ْْل َ‬
‫‪ُ:‬حَِّثَنَ َ‬
‫ق َّْلت َ‬
‫ت َعلَ َّ‬‫ي ْ‬ ‫"ع هر َ‬
‫ال‪ُ ُ:‬‬ ‫ُعَُّلَْدي ِه َُو َََّلَّ ََُأَنَّهُقَ َ‬
‫صَّلَّ ُاهلل َ‬ ‫ُع ِنُالنِ ِّ‬
‫َِّبُ َ‬ ‫ُعبَّاس َ‬ ‫ُحَِّثَنَاُابْن َ‬
‫اَُسع ِ‬
‫؛ُولَك ْن َ‬
‫ِ‬ ‫ِ‬
‫انْتَ َه ُإ ََل َُم َ َ َ‬
‫الرْالَ هن‪ ،‬والنَّبه َّ ولَيَ معه أَح ٌد‪ ،‬إه ْذ رفهع له‬ ‫ط‪َ ،‬والنَّبه َّ َوَم َعهُ َّ‬ ‫ت النَّبه َّ َوَم َعهُ َّ‬
‫ُ َ‬ ‫َ ْ َ ََُ َ‬ ‫َ‬ ‫الر ُْ ُل َو َّ ُ‬ ‫الرْه ُ‬ ‫ال َُم ُم‪ ،‬فَ َرأَيْ ُ‬
‫يل له ‪:‬‬ ‫ت فَهإذَا سوا ٌد َع هظ ه‬
‫يم‪ ،‬فَق َ‬ ‫ٌ‬ ‫ََ‬ ‫وسى َوقَ ْوُمهُ‪ ،‬فَنَظَْر ُ‬
‫يل ل ‪َ :‬ه َذا ُم َ‬
‫ت أَنَّهم أ َُّمته ‪ ،‬فَ هق ه‬
‫َ‬ ‫يم‪ ،‬فَظَنَ ْن ُ ُ ْ‬
‫ه‬
‫َس َوا ٌد َعظ ٌ‬
‫ه‬ ‫َه هذهه أ َُّمتُ َ‬
‫ْجنَّةَ بهَِْي هر ح َساب َوالَ َع َذاب"‪ُُ ،‬ثَّ ُنَ َه َ‬
‫ض ُفَ َِ َخ َل َُمْن ِزلَه‪ُ،‬‬ ‫ك‪َ ،‬وَم َع ُه ْم َس ْب عُو َن أَلْ ًَا يَ ْد ُخلُو َن ال َ‬
‫ُعَّلَْدي ِه َُو َََّلَّ ََُ َوقَ َ‬ ‫ولُاهللُِ َُ‬ ‫الُب عضهَ‪ُ:‬فََّلَعَّلَّهَُالَّ ِذين ِ‬ ‫اضُالنَّاس ُِِفُأولَئِ َ‬
‫الُ‬ ‫صَّلَّ ُاهلل َ‬ ‫اُرَ َ‬
‫ُصحبو َ‬ ‫َ َ‬ ‫ك‪ُ،‬فَ َق َ َ ْ ْ َ‬ ‫فَ َخ َ‬
‫ُشْديئًا‪ُ،‬وذَ َكُرواُأَ ْشديَاَ‪ُ،‬فَ َخرَ َ ِ‬ ‫ِ ِ‬ ‫ِ‬ ‫بَ ْعضه َْ‪ُ:‬فََّلَ َعَّلَّهَُالَّ ِذ ِ ِ‬
‫َُرَولُ‬ ‫ُعَّلَْديه َ‬ ‫َ ََ‬ ‫ينُولِواُِفُا ُِل َْالَمُفََّلَ َُْي ْش ِركواُباهلل َ َ‬ ‫َ‬
‫ه‬ ‫ال‪َّ ُ ُ:‬‬ ‫اهللُِصَّلَّ ُاهلل ِ‬
‫ين الَ يَ ْستَ ْرقُو َن‪َ ،‬والَ يَ ْكتَ ُوو َن‪َ ،‬والَ يَتَاَيَّ ُرو َن‪َ ،‬و َعلَى‬
‫"ه ُم الذ َ‬ ‫ُعَّلَْديه َُو َََّلَّ ََُفَأ ْ‬
‫َخبَ روه‪ُ،‬فَ َق َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬
ُِ‫دي‬
19
ْ َ
َُ ‫ُفَ َق‬،َْ ‫ِّن ُِمْن ه‬ ِ
َ ْ‫ "أَن‬:‫ال‬
‫ت‬ ُ َِ‫َُي َعَّل‬ ْ ِ‫ولُاهلل‬
َْ ‫ُادعُاهللَُأَ ْن‬، َ َ‫اُر‬ َ َ‫ُي‬:‫ال‬ َ ‫صنُفَ َق‬ َ ‫ُُم‬
ْ ‫اشةُبْن‬ َ ‫ُفَ َق َامُع َّك‬،"‫َربِّه ْم يَتَ َوَّكلُو َن‬
."ُ‫ك به َها ُع َّكا َشة‬ َ ُ:‫ال‬
َ ‫"سبَ َق‬ َ ‫ُفَ َق‬،َْ ‫َُي َعَّلَِِّن ُِمْن ه‬
َْ ‫ُادعُاهللَُأَ ْن‬:
ْ ‫ال‬ َ ‫ُفَ َق‬،‫ُآخر‬
َ ‫ُُثَُّقَ َام َُرج ٌل‬،"‫م ْن ُه ْم‬
‫ه‬
Rəvayət edilir ki, Husayn ibn Abdur-Rahmən E demişdir: “Mən

Səid ibn Cubeyrin yanında idim. Dedi ki: “Dünən düşən ulduzu han-
sınız gördü?” Dedim ki: “Mən”. Sonra dedim ki: “Doğrusu mən na-
mazda deyildim, lakin sancılmışdım”. Dedi ki: “Bəs nə etdin?” Dedim
ki: “Ruqyə etdim”. Dedi ki: “Səni buna sövq edən nə idi?” Dedim ki:
“Şə'binin bizə danışdığı hədis”. Dedi ki: “O sizə nə danışıb?” Dedim
ki: “O bizə, Bureydə ibn Huseybin belə dediyini rəvayət etmişdir:
“Yalnız göz dəymə və sancılmadan dolayı ruqyə edilə bilər”. Dedi ki:
“Eşitdiyi ilə kifayətlənən nə gözəl etmişdir. Lakin İbn Abbas bizə,
Peyğəmbərin C
belə dediyini rəvayət etmişdir: “Ümmətlər mənə gös-
tərildi. Mən, yanında kiçik bir topluluq olan peyğəmbər, yanında bir-
iki adam olan peyğəmbər və yanında heç bir kəs olmayan peyğəmbər
gördüm. Bu zaman mənə böyük bir topluluq göstərildi. Onların üm-
mətim olduğunu zənn etdim. Mənə deyildi ki: “Bu, Musa və onun qöv-
müdür”. Sonra baxdım ki, yenə bir böyük topluluq. Mənə deyildi ki:
“Bu sənin ümmətindir. Onlardan yetmiş min nəfər hesabsız və əzabsız
Cənnətə daxil olacaqdır”. Sonra qalxdı və evinə daxil oldu. Beləliklə
insanlar o kəslər haqqında danışmağa başladılar. Bəziləri dedilər ki:
“Yəqin ki onlar, Rəsulullahın C
səhabələridir”. Bəziləri də dedilər ki:
“Yəqin ki onlar, İslam üzərə doğulmuş və Allaha heç bir şeyi şərik qoş-
mamış kimsələrdir”. Başqa şeylər də dedilər. Bu vaxt Rəsulullah C
onların yanına çıxdı və bunu ona xəbər vedilər. Beləliklə o dedi: “On-
lar ruqyə tələb etməyən, damğa basdırmayan, uğursuzluğa inanma-
yan və yalnız Rəblərinə təvəkkül edənlərdir”. Ukkəşə ibn Mihsan
ayağa qalxıb dedi: “Allaha dua et ki, məni onlardan etsin!” Rəsulullah
C dedi: “Sən onlardansan!”Sonra başqa bir adam qalxıb dedi: “Allaha
dua et ki, məni də onlardan etsin!” Rəsulullah dedi: “Ukkəşə bu xü- C
susda səni qabaqladı”.10

4-cü Bab
Şirkdən Qorxmaq
Allah buyurur:
َ
ٓ َ َ َ َ ُ ۡ َ ۡ ُ ‫ٱّلل ََل َي ۡغفه ُر أن ي‬
﴾٤٨‫ۡش َك بهههۦ َو َيغفه ُر َما دون ذَٰل هك ل َهمن يَشا ُء‬ َ َ ‫﴿إ َن‬
‫ه‬
“Şübhəsiz ki, Allah Özünə şərik qoşulmasını bağışlamaz. Bunun
xaricindəki (günahları) isə, dilədiyi kimsəyə bağışlayar”. (ən-Nisa, 48)
Xəlil (İbrahim) g demişdir:

َ ‫ن أَن َن ۡع ُب َد ۡٱلَ ۡص َن‬
﴾٣٥ۚ‫ا‬ َ ‫ٱج ُن ۡبن َو َب‬
ۡ ‫﴿ َو‬
‫ه‬ ‫ه‬
“Məni və oğullarımı bütlərə ibadət etməkdən uzaq tut!” (İbrahim,
35)
ُ ُ."ُ‫الريَاء‬
ِّ "ُ:‫ال‬
َ ‫ُعْنهُُفَُ َق‬ ِ
َ ‫ُفَسئ َل‬،"‫َصَِ ُر‬
ْ ‫اف َعلَْي ُك ُم الش ِّْر ُ ُ ال‬
ُ ‫َخ‬ ُِ ِِ َ‫ُاْل‬
ُ ‫ُ"أَ ْخ َو‬:‫يث‬
َ ‫ف َما أ‬ ْ ‫َوِِف‬
Hədisdə isə belə buyurulur: “Sizin haqqınızda ən çox qorxduğum
şey kiçik şirkdir”. Onun nə olduğu soruşulduqda: “Riyadır”- dedi”.11
‫ات َو ُه َو يَ ْدعُو هم ْن‬ َ َ‫ُعَّلَْدي ِه َُو َََّلَّ ََُُق‬

َ ‫ُ" َم ْن َم‬:‫ال‬ َ ‫صَّلَّ ُاهلل‬
ِ َ َ‫َنُر‬
َ ُ‫ولُاهلل‬
ِ
َ ‫َو َع ِنُابْ ِن َُم ْسعود َُرض َيُاهلل‬
َ َّ ‫ُعْنهُأ‬
."‫َّار‬ ‫ه هه‬
َ ‫ُدون الل ندًّا َد َخ َل الن‬
11əl-Beyhəqi “Şuab əl-İmən”, 6412; əl-Bəğavi “Şərh əs-Sunnə”, 4135; ət-Təbərani “əl-Kəbir”,
4301; Əhməd, 5/428.
ُِ‫دي‬
21
ْ َ
İbn Məs'ud E rəvayət edir ki, Rəsulullah demişdir: “Hər kim C
Allahdan başqasına dua edərək Ona ortaq qoşduğu halda ölərsə, Cə-
hənnəmə daxil olar”. əl-Buxari rəvayət etmişdir.12
َ َ‫ُعَّلَْدي ِه َُو َََُّلَّ ََُق‬

ُ ُ ‫ُ" َم ْن لَهق َ اللَ الَ يُ ْش هر‬:‫ال‬ ِ َ َ‫َنُر‬ ِ ِ ِ
َ ُ‫ولُاهلل‬ َ ‫ُجابِر َُرض َيُاهلل‬
َ َّ ‫ُعْنهُأ‬ َ ‫ُع ْن‬َ َ‫َولم ْسَّل‬
‫هه‬ ‫ه‬ ‫ه‬
َ ‫بهه َش ْيئًا َد َخ َل ال‬
َ ‫ َوَم ْن لَقيَهُ يُ ْش هر ُ ُ به َش ْيئًا َد َخ َل الن‬،َ‫ْجنَّة‬
."‫َّار‬
Muslim Cabirdən E rəvayət edir ki, Rəsulullah demişdir: “Kim C

Allahla, Ona heç bir şeyi şərik qoşmadan qarşılaşarsa, Cənnətə daxil
olar. Kim də Ona bir şeyi şərik qoşaraq Onunla qarşılaşarsa, Cəhən-
nəmə daxil olar”.13
12 əl-Buxari, 4497; İbn Xuzeymə “ət-Tövhid”, 569.

13 Muslim, 93.
5-ci Bab
Lə İləhə İlləlləh Şəhadətinə Dəvət Etmək
Uca Allah buyurur:
َ َ َ َ َ َٰ َ َ َ َ ْ ٓ ُ ۡ َ ٓ َ َٰ َ ۡ ُ
﴾١٠٨‫رية أنا َو َم هن ٱت َب َع هن‬ ‫ص‬
‫يل أدعوا إهل ٱّلله َع ب ه‬
‫﴿قل ه هذه هۦ سب ه ه‬
“De: Bu, mənim yolumdur. Mən və mənə tabe olanlar açıq-aydın
dəlillərə əsaslanaraq Allaha çağırırıq”. (Yusuf, 108)
َ ‫ُعَّلَْدي ِه َُو َََّلَّ ََُُلَ َّماُبَ َع‬

ُ‫ثُم َعا ًذاُإِ ََلُالْديَ َم ِن‬ َ ‫صَّلَّ ُاهلل‬
َ ُ‫ولُاهلل‬ َُ ‫ُعبَّاس َُر ِض َيُاهلل‬
َ َّ ‫ُأ‬:‫ُعْن ه َما‬ َ ‫َع ِنُابْ ِن‬
ُ‫ُ َوِِف‬-ُُ‫وه ْم إهل َْي هه َش َه َادًُ أَ ْن الَ إهلَهَ إهالَّ الل‬ ‫ك تَأْته قَوما همن أ َْه هل ال ه‬
‫ْكتَ ه‬ َ َّ‫ُ"إهن‬:‫الُلَه‬
َ َ‫ق‬
ُ ‫ فَ لْيَ ُك ْن أ ََّو َل َما تَ ْد ُع‬،‫اب‬ ْ ًْ
‫ه‬ َ ‫و ُ له َذله‬
‫صلَ َوات‬ َ َ َّ
َ ‫ك؛ فَأَ ْعل ْم ُه ْم أَن اللَ افْ تَ َر َ َعلَْيه ْم َخ ْم‬ َ ‫اع‬ ُ َ‫ُفَهإ ْن ُه ْم أَط‬-َُ‫ُإهلَى أَ ْن يُ َو ِّح ُدوا الل‬:‫ِرَُوايَة‬
‫ص َدقَةً تُ ْؤ َخ ُذ هم ْن أَ ْغنهيَاِهه ْم‬
َ ‫َن اللَ افْ تَ َر َ َعلَْي ه ْم‬ َّ ‫ فَأَ ْعله ْم ُه ْم أ‬،‫ك‬ َ ‫و ُ له َذله‬ ُ َ‫ فَهإ ْن ُه ْم أَط‬،‫فه ُك ِّل يَ ْوم َول َْي لَة‬
َ ‫اع‬
‫ه ه‬ ‫هه‬ ‫ه‬ َ َّ‫ فَهإي‬،‫ك‬ َ ‫و ُ له َذله‬ ُ َ‫ فَهإ ْن ُه ْم أَط‬،‫فَ تُ َر ُّد َعلَى فُ َق َراِهه ْم‬
ََ ‫ َواتَّ هق َد ْع َو ًَ ال َْمظْلُوم؛ فَإنَّهُ ل َْي‬،‫ا ُ َوَك َراِ َم أ َْم َواله ْم‬ َ ‫اع‬
ُ ."‫اب‬ ‫ب ي ن ها وب ين ه ه‬
ٌ ‫الل ح َج‬ َ َْ َ َ َ َْ
İbn Abbas E rəvayət edir ki, Rəsulullah Muazı Yəmənə gön- C
dərərkən ona belə demişdir: “Həqiqətən sən, kitab əhlindən olan bir
qövmə gedirsən. Elə isə onları dəvət etdiyin ilk şey, lə iləhə illəllah
şəhadəti olsun”. Digər bir rəvayətdə isə: “Allahı təkləşdirmək olsun”.
Əgər bu işdə sənə itaət etsələr, onlara bildir ki, Allah onlara hər gün-
düz və gecədə beş vaxt namazı fərz etmişdir. Əgər bu işdə sənə itaət
etsələr onlara bildir ki, Allah varlılarından götürülüb kasıblarına
veriləcək zəkatı onlara fərz etmişdir. Əgər bu işdə də sənə itaət etsələr,
onda onların mallarının ən qiymətlisini götürməkdən çəkin və məzlu-
mun duasından qorx. Çünki onunla Allah arasında heç bir pərdə yox-
dur”. əl-Buxari və Muslim təxric etmişdir.14
14 əl-Buxari, 1395, 1496, 1458; Muslim, 19.

ُِ‫دي‬
23
ْ َ
َّ ‫ُ" َلُ ْع هايَ َّن‬:‫ُخْديبَ َر‬
‫الرايَةَ غَ ًدا‬ َ َ‫ُعَّلَْدي ِهُ َو َََّلَّ ََُُق‬
َ ‫الُيَ ْوَم‬ َ ‫صَّلَّ ُاهلل‬
َ ُ‫ولُاهلل‬ َ ‫َُ ْه ِلُبْ ِن‬
َ َّ ‫ُأ‬:ِ‫َُ ْع‬ َ ‫اُع ْن‬
َ ‫َوََل َم‬
َُْ ‫ُأَيُّه‬،َْ ‫اتُالنَّاسُيَِوكو َنُلَْدي َّلَتَ ه‬ ‫ه‬ ‫ه‬ ُّ ‫َر ُْالً يُ هح‬
َ َ‫ُفَب‬،"‫ يَ َْتَ ُح اللُ َعلَى يَ َديْه‬،ُ‫ َويُحبُّهُ اللُ َوَر ُسولُه‬،ُ‫ب اللَ َوَر ُسولَه‬
ِ ‫ولُاهللُِصَّلَّ ُاهلل‬ ِ َ‫اُعَّلَ ُر‬
ُ:‫ال‬ َ ‫ُفَ َق‬،‫اها‬ َ َ‫ُُكَّلُّه َُْيَْرجوُأَ ْنُي ْعط‬،ََُ َّ‫ُعَّلَْديه َُو َََّل‬
َ َ َ َُ ‫َصبَحواُ َغ َِ ْو‬ ْ ‫ُفََّلَ َّماُأ‬،‫اها‬ َ َ‫ي ْعط‬
ُ‫ُعْدي نَ ْدي ِه َُوَد َعاُلَه‬ ِ ِ ِ ِ ِ ‫ه ه‬ ‫ه‬
َ َ‫ُفَب‬،‫ُفَأ َْر َََّلواُإِلَْديهُفَأِِتَُُبِه‬،‫يُعْدي نَ ْديه‬
َ ‫ص َق ُِِف‬ َ ‫ُه َوُيَ ْشتَك‬:‫ديل‬ َ ‫ُفَق‬."‫"أَيْ َن َعل ُّ بْ ُن أَب طَالب؟‬
‫ مُ َّم ا ْدعُ ُه ْم‬،‫احته هه ْم‬
َ ‫س‬ ‫ه‬ َ ‫ُ"انْ َُ ْذ َعلَى هر ْسله‬:‫ال‬
َ ‫ك َحتَّى تَ ْن هِ َل ب‬ َّ ‫ُفَأ َْعطَاه‬،‫ُ َُكأَ ْنُ ََلُْيَك ْنُبِِه َُو َج ٌع‬،َ‫فَبَ َرُأ‬
َ ‫ُفَ َق‬،َ‫ُالرايَة‬
‫ك رْالً و ه‬‫ه‬ ‫ه‬ ‫ه‬ ‫هه‬ ‫ه‬ ‫ه‬ ‫ه ه ه‬ ‫إهلَى ْه ه‬
‫اح ًدا‬ َ ‫ فَ َوالل َلَ ْن يَ ْهد‬،‫ب َعلَْيه ْم م ْن َح ِّق الل تَ َعالَى فيه‬
َ ُ َ َ ‫ي اللُ ب‬ ُ ‫ َوأَ ْخب ْرُه ْم ب َما يَج‬،‫ال ْسالَم‬
."‫َّع هم‬ ‫َخي ر ل َ ه‬
َ ‫َك م ْن ُح ْم هر الن‬ ٌْ
Yenə əl-Buxari və Muslim, Səhl ibn Sə'ddən E rəvayət edir ki,
Rəsulullah C
Xeybər günü demişdir: “Həqiqətən mən sabah bayrağı
elə bir adama verəcəm ki, o, Allah və Rəsulunu sevir, Allah və Rəsulu
da onu sevir. Allah onun əliylə fəth bəxş edəcəkdir”. İnsanlar o gecə-
lərini, bayraq onların hansına veriləcək deyə müzakirə etməklə ke-
çirdilər. Sabahladıqları zaman, onların hamısı bayrağın ona veriləcəyi
ümidi ilə Rəsulullahın C
yanına getdilər. O dedi: “Əli ibn Əbu Talib
haradadır?” Dedilər ki: “O gözlərindən şikayətlənir”. Arxasınca adam
göndərib onu gətirdilər. Beləliklə onun gözlərinə yüngülcə tüpürdü
və onun üçün dua etdi. O sanki, ağrısı olmamış kimi yaxşılaşdı. Sonra
bayrağı ona verdi və dedi: “Onların ərazilərinə çatana qədər tələsmə-
dən irəlilə. Sonra onları İslama dəvət et və bu məsələdə Uca Allahın
onların üzərində haqqının olduğunu onlara xəbər ver. Allaha and ol-
sun ki, Allahın sənin vasitənlə bir adama hidayət verməsi, sənin üçün
qırmızı dəvələrdən daha xeyirlidir”.15
15 əl-Buxari, 2942, 3009; Muslim, 2406.

6-cı Bab
Tövhidin və Lə İləhə İlləlləh Şəhadətinin Təfsiri
Uca Allah buyurur:
ً ۡ َ َ ُ َ ُّ َ ۡ َ َ ُ ََ ُ َ َ َ ْ ُ ۡ ُ
٥٦‫ٱلض عنك ۡم َوَل َتوهيل‬ ‫ه‬ ‫هين َزع ۡم ُتم مهن دونهههۦ فل َي ۡمل هكون كشف‬‫﴿ق هل ٱدعوا ٱَّل‬
َ ُ َ َ َ
َ ُ ۡ َ َ ُ َ ۡ ۡ ُ ُّ َ َ َ ۡ ُ َ َٰ َ َ ُ َ ۡ َ َ ُ ۡ َ َ َ َ َٰٓ َ ْ ُ
َ ۡ ‫ون َر‬
‫ۡح َت ُهۥ َويَخافون‬ ‫أولئهك ٱَّلهين يدعون يبتغون إهل رب ه ههم ٱلوسهيلة أيهم أقرب ويرج‬
َۡ َ َ َ َ َ َ َ َ َُٓ َ َ
ٗ ‫َم ُذ‬
﴾٥٧‫ورا‬ ‫عذابهۥ إهن عذاب ربهك َكن‬
“[De: Allahı qoyub (ilah olduğunu) iddia etdiklərinizi çağırın! Onlar

nə zərəri sizdən uzaqlaşdırmağa, nə də onu başqasına yönəltməyə qa-
dir deyillər.] Onların yalvardıqlarının özləri də Rəbbinə hansı daha
yaxın olacaq deyə vəsilə axtarır, [Onun rəhmətini umur və əzabından
qorxurlar. Həqiqətən, Rəbbinin əzabından həzər etmək gərəkdir]”. (əl-
İsra, 56-57)
َ َ َ
َ َ َ ٓ َ َ ُ ‫ِإَوذ قَ َال إبۡ َرَٰه‬
﴾٢٧‫ إهَل ٱَّلهي ف َط َر هن‬٢٦‫هيم هلبهيهه َوق ۡو همههۦٓ إهن هن بَ َراء م َهما ت ۡع ُب ُدون‬
ۡ
‫ه‬ ﴿
“Bir zaman İbrahim öz atasına və qövmünə demişdi: “Mən sizin

ibadət etdiklərinizdən uzağam. Yalnız məni yaradandan başqa!”. (əz-
Zuxruf, 26-27)
ْٓ ُ َُۡ َ ْٓ ُ ُٓ َ َ َ َۡ َ َ ۡ َ َۡ َ َ ُ ٗ ََۡ ۡ َُ َ ۡ ُ َ ۡ ُ َ َ ۡ َْٓ ُ ََ

‫﴿ٱَّتذوا أحبارهم ورهبَٰنهم أربابا مهن د ه‬
‫ون ٱّلله وٱلمسهيح ٱبن مريم وما أمهروا إهَل هِلعبدوا‬
َ ُ ۡ ُ َ َ ُ َ َٰ َ ۡ ُ َ ُ َ َ َٰ َ ٓ َ ٗ َٰ َ ٗ َٰ َ
﴾٣١‫ۡشكون‬ ‫إهلها وحهدا َل إهله إهَل هو سبحنهۥ عما ي ه‬
“Onlar Allahı qoyub baş keşişlərini və rahiblərini, bir də Məryəm
oğlu İsanı rəblər qəbul etdilər. [Halbuki onlara yalnız tək olan İlaha
ibadət etmək əmr olunmuşdu. Ondan başqa ibadətə layiq ilah yoxdur.
O, bunların şərik qoşduqları şeylərdən uzaqdır]”. (ət-Tövbə, 31)
ُِ‫دي‬
25
ْ َ
ٗ ََْ َ َ َ َ َ َ ُ َ ۡ ُ َ ُّ ُ ٗ َ َ َ ُ ُ ََ َ
‫ام ُن ٓوا أش ُّد ُحبا‬ ‫ب ٱّلل ه وٱَّلهين ء‬
‫ون ٱّلل ه أندادا ُيهبونهم كح ه‬
‫خذ مهن د ه‬ ‫﴿ َوم َهن ٱنلَ ه‬
‫اس من يت ه‬
َ
﴾١٦٥‫هّلله‬
“İnsanlardan elələri də vardır ki, Allahdan qeyrilərini Ona tay tu-

tur, onları da Allahı sevdikləri kimi sevirlər. [İman gətirənlərin isə,
Allaha olan sevgisi daha güclüdür]”. (əl-Bəqərə, 165)
‫ الَ إهلَهَ إهالَّ اللُ َوَكَ َر به َما يُ ْعبَ ُد هم ْن‬:‫"م ْن قَا َل‬ َ َ‫ُعَّلَْدي ِه َُو َََّلَّ ََُأَنَّهُق‬
َ ُ:‫ال‬ َ ‫ُصَّلَّ ُاهلل‬ ِّ ِ‫ُع ِنُالن‬
َ ‫َِّب‬ ِ ‫ُالص ِح‬
َ ‫ديح‬ َّ ‫َوِِف‬
‫ و هحسابهُ َعلَى ه‬،ُ‫الل حرم مالُهُ و َدمه‬
."‫الل‬ ‫ه ه‬
ُ َ َ ُ َ َ َ ُ َ ‫ُدون‬
“Səhih”də Peyğəmbərin C
belə dediyi rəvayət edilir: “Kim lə iləhə
illəllah deyər və Allahdan başqa ibadət edilənlərə küfr edərsə16 malı
və qanı haram olar. Hesabı isə Allaha aiddir”.17
Bu babın geniş açıqlaması, bundan sonrakı bablardadır.
16 Müəllif w digər bir risaləsində (əd-Durar əs-Səniyyə, 1/161) demişdir: “Tağuta küfr etmə-
nin sifətinə gəlincə, o: Allahdan qeyrisinə edilən ibadətin batil olduğuna etiqad etməyin, onu
tərk etməyin, ona nifrət etməyin, şirk əhlini təkfir etməyin və onlara düşmənçilik göstərmə-
yindir. Allaha imanın mənasına gəlincə, o: Allahın, ortağı olmadan ibadət edilən tək ibadətə
layiq ilah olduğuna etiqad etməyin, bütün ibadət növlərinin hamısını Allaha xas qılmağın,
ibadəti Ondan başqa bütün ibadət edilənlərdən nəfy etməyin, ixlas əhlini sevib, onları dost
tutmağın, şirk əhlinə nifrət edib, onlara düşmənçilik göstərməyindir. Məhz bu, İbrahimin
millətinin özüdür. Hansı ki, bundan üz çevirən özünü səfehliyə qoymuş olar. Allahın Öz
sözündə xəbər verdiyi gözəl nümunə də elə budur: “İbrahim və onunla birlikdə olanlarda
(digər peyğəmbərlərdə) sizin üçün gözəl nümunə vardır. Onlar öz qövmlərinə dedilər: “Şüb-
həsiz ki, biz sizdən və sizin Allahdan başqa ibadət etdiklərinizdən uzağıq. Biz sizi təkfir edi-
rik. Siz tək olan Allaha iman gətirincəyə qədər bizimlə sizin aranızda daim düşmənçilik və
nifrət olacaqdır!” (əl-Mumtəhənə, 4)
17 Muslim, 23.
7-ci Bab
Bəlanı Aradan Qaldırmaq və ya Onu Dəf Etmək Məqsədi ilə
Halqa, İp və s. Bunlara Bənzər Şeylər Bağlamağın Şirkdən Olması
Uca Allah buyurur:
َ ُ ُ َٰ َ َٰ َ َ ُ ۡ َ ُ ُ َ َ َ َ َ ۡ َ ُ َ ُ َۡ َ َُۡ َََ ُۡ
‫ضه هۦٓ أ ۡو‬
‫ه‬ ‫ت‬ ‫ف‬ ‫شه‬ ‫ك‬ ‫ن‬ ‫ه‬ ‫ل‬ ‫ه‬ ‫ض‬ ‫ه‬ ‫ب‬ ‫ٱّلل‬ ‫ن‬‫ه‬ ‫اد‬‫ر‬‫أ‬ ‫ن‬‫ه‬ ‫إ‬ ‫ه‬ ‫ٱّلل‬ ‫ون‬
‫ه‬ ‫د‬ ‫هن‬‫م‬ ‫ون‬‫﴿قل أفرءيتم ما تدع‬
َ ُ ََ ُۡ ََََُ َۡ َ َُ َ ۡ َ ُۡ َ ۡ َ ُ َٰ َ ۡ ُ َ ُ ۡ َ َ ۡ َ َ َ َ
﴾٣٨‫أراد هن بهرۡحة هل هن ممسهكت رۡحتهههۦ قل حس هب ٱّلل عليهه يتوّك ٱلمتو هّكون‬
“De ki: “Elə isə deyin görək, əgər Allah mənə bir zərər toxundurmaq
istəsə, Allahdan başqa dua etdikləriniz Onun zərərini dəf edə bilərlər-
mi? [Yaxud Allah mənə mərhəmət etmək istəsə, onlar Onun mərhəmə-
tinə mane ola bilərlərmi?” De: “Allah mənə yetər. Təvəkkül edənlər an-
caq Ona təvəkkül edərlər!]” (əz-Zumər, 38)
ُ‫ُح َّْل َقةٌ ُِم ْن‬ ِ ِ ُ ِ ً‫َنُالنَِِّبُصَّلَّ ُاهللُعَّلَدي ِهُوََّلََُّرأَىُرجال‬ ِ ِ

َ ‫ُِف ُُيَِه‬ َ َ َ ََ َْ َ َّ َّ ‫ُأ‬:‫ُعْنه‬ َ ‫َع ْنُع ْمَرا َنُبْ ِنُح‬
َ ‫ص ْْي َُرض َيُاهلل‬
‫ت‬َّ ‫ك ل َْو ُم‬ َ ‫ُفَ َق‬.‫ُم َنُالْ َو ِاهنَ ِة‬:
َ َّ‫ فَهإن‬،‫ُ"انْ هِ ْع َها؛ فَهإنَّ َها الَ تَ هِي ُد َ ُ إهالَّ َو ْهنًا‬:‫ال‬ ِ ‫ال‬َ َ‫ ق‬."‫ُ" َما َه هذهه؟‬:‫ال‬
َ ‫ُفَ َق‬،‫ص ْفر‬
."‫دا‬
ً َ‫أَب‬ ‫ت‬ َ ‫َو هه َ َعلَْي‬
َ ‫ك َما أَفْ لَ ْح‬
İmran ibn Husayn E rəvayət edir ki, Peyğəmbər qolunda mis- C
dən qolbaq olan bir kişini görüb ona dedi: ”Bu nədir?” O dedi ki: “Bu,
vahinədən (zəyiflik) ötrüdür”. Peyğəmbər dedi: “Onu dərhal çıxar! C
Çünki o sənin ancaq zəifliyini artırar və əgər o sənin üzərində olduğu
halda ölsəydin, heç vaxt qurtula bilməzdin”.18 Əhməd “lə bə'sə bih”
bir isnadla rəvayət etmişdir.19
18 Müəllif w “məsələlər” hissəsində bu hədisdən çıxan bir məsələni belə qeyd etmişdir:
“Üçüncü məsələ: “O, cahillik səbəbi ilə üzürlü sayılmır”.
19 Əhməd, 4/445; İbn Məcə, 3531; ət-Təbərani “əl-Kəbir”, 391; İbn Hibban, 6075, 6077; əl-
Həkim, 4/216, əl-Bəzzar, 3545-3547.

ُِ‫دي‬
27
ْ َ
َ ‫ َوَم ْن تَ َعلَّ َق َو َد َعةً فَالَ َو َد‬،ُ‫يمةً فَالَ أَتَ َّم اللُ لَه‬ ‫ه‬ ِ ‫ولَهُعنُع ْقبةَُب ِن‬
ُ ."ُ‫َ اللُ لَه‬ َ ‫ُ" َم ْن تَ َعلَّ َق تَم‬:‫وعا‬
ً ‫ُعامر َُمْرف‬
َ ْ َ َْ َ
Yenə Əhmədin Uqbə ibn Amirdən mərfu olaraq rəvayət etdiyi bir
hədisdə: “Kim gözmuncuğu asarsa, Allah onun işini tamamlamasın,
kim də balıqqulağı asarsa, Allah ona rahatlıq verməsin”.20
‫ه‬
َ ُ:‫َوِِفُ ِرَوايَة‬
َ ‫"م ْن تَ َعلَّ َق تَم‬
."ُ َ ‫يمةً فَ َق ْد أَ ْش َر‬
Başqa bir rəvayətdə isə: “Hər kim gözmuncuğu asarsa, şərik qoşmuş
olar”.21
ۡ ِ ‫و ِالب ِنُأَِِب‬
‫ُوتَالَُقَ ْولَهُُ﴿ َو َما يُؤم ُهن‬
َ ‫ُفَ َق ُطَ َعه‬، ْ ‫ط ُِم َن‬
‫ُاْل َّم‬ ٌ ‫ُخْدي‬ِِ
َ ‫َىُرجالً ُِِفُيَِه‬
َ ‫ُع ْنُح َذيْ َفةَُأَنَّه َُُرأ‬
َ ‫ُحاِت‬
َ ْ َ
َ ُ ۡ ُّ ُ َ َ َ ُ َُ ۡ َ
﴾‫ۡشكون‬
‫أكَثهم ب هٱّلله إهَل وهم م ه‬
İbnu Əbi Hətim Huzeyfədən E rəvayət edir ki, o, qızdırmaya

qarşı qoluna ip bağlayan bir kişini gördü. O ipi qopardı və bu ayəni
oxudu: “Onların çoxu ancaq şərik qoşaraq Allaha iman gətirirlər”.
(Yusuf, 106)22
20 Əhməd, 4/154; Əbu Yə'lə, 1759; ət-Təbərani “əl-Kəbir”, 820; İbn Hibban, 6086; əl-Həkim,
4/216.
21 Əhməd, 4/156; ət-Təbərani “əl-Kəbir”, 885; əl-Həkim, 4/219.
22 İbnu Əbi Hətim “ət-Təfsir”, 12040.

8-ci Bab
Ruqyə və Gözmuncuqları Haqqında
ُ ََُِ َّ‫ُعَّلَْدي ِه َُو َََّل‬

ُ‫ِف‬ َ ‫صَُّلَّ ُاهلل‬ ِّ ِ‫ُأَنَّهُ َكا َن َُم َعُالن‬:‫ُعْنه‬
َ ُ‫َِّب‬
ِ ِّ ‫ديحُعنُأَِِبُب ِشْيُاألَنْصا ِر‬
َ ‫ي َُرض َيُاهلل‬ َ َ ْ َ ِ ‫ُالصح‬
ِ َّ ‫ِِف‬
ُ."‫ت‬ ْ ‫ أ َْو قهالَ َدًٌ إهالَّ قُ ها َع‬،‫ُ"أَ ْن الَ يَ ْب َقيَ َّن فه َرقَ بَ هة بَ هعير قهالَ َدًٌ هم ْن َوتَر‬:ً‫ُرَوال‬ ِِ ُِ ‫بَُ ُْع‬
َ ‫ُفَأ َْر ََ َل‬،‫ضُُأَ َُْ َُفاره‬
“Səhih”də Əbu Bəşir əl-Ənsari E rəvayət edir ki, o, səfərlərindən
birində Peyğəmbər C
ilə birlikdə idi. Peyğəmbər elçi göndərdi ki: C
“Heç bir dəvənin boynunda yay ipindən olan bir boyunbağı və ya qo-
parılmamış hər hansı bir boyunbağı qalmasın”.23
ُّ ‫ُ"إه َّن‬:‫ُو َََّلَّ ََ ُيَقول‬ ِ ‫ول ُاهللِ ُصَّلَّ ُاهلل‬ َِ ‫ال‬ ِ

‫الرقَى‬ َ ‫ُعَُّلَْديه‬
َ َ َ َ‫َُس ْعت َُر‬: َ َ‫ُعْنه ُق‬
َ ‫ُم ْسعود َُرض َي ُاهلل‬ َ ‫َو َع ِن ُابْ ِن‬
."ُ ٌ ‫ِّولَةَ هش ْر‬ ‫والت ه‬
َ ‫َّماِ َم َوالت‬
َ َ
Rəvayət edilir ki, İbn Məs'ud E demişdir: “Mən Rəsulullahın C
belə dediyini eşitmişəm: “Şübhəsiz ki ruqyələr, təmimələr və tivalə
şirkdir”. Əhməd və Əbu Davud rəvayət etmişdir.24
Təmimələr: Gözdəymədən ötrü uşaqların üzərinə asılan şeylərdir.

Lakin bu, üzərində Qurandan ayələr yazılmış bir şey olarsa, sələfdən
bəziləri bunu icazəli görmüş, bəziləri isə bunu da icazəli görməmiş və
qadağan olunanlardan hesab etmişlər. Onlardan biri də İbn Məs'ud
E olmuşdur.
Ruqyələr: O, azaim də adlanır. Şirk olmayan ruqyə haqqında isə xü-
susi olaraq dəlil vardır. Rəsulullah göz dəymə və sancılmadan ötrü C
ruqyə edilməsinə icazə vermişdir.
23 əl-Buxari, 3005; Muslim, 2115; Əbu Davud, 2552.

24 Əbu Davud, 3883; Əhməd, 1/381; İbn Məcə, 3530; əl-Həkim, 4/437; İbn Hibban, 1412.
ُِ‫دي‬
29
ْ َ
Tivalə: Qadını ərinə, kişini də arvadına sevdirmək iddiası ilə dü-
zəltdikləri bir şeydir.
."‫ُ" َم ْن تَ َعلَّ َق َش ْيئًا ُوكه َل إهل َْي هه‬:‫وعا‬ ِ ِ ‫وعن‬

ً ‫ُعْبُِاهللُبْ ِنُع َكْديَ َُمْرف‬
َ ََْ
Abdullah ibn Ukeymdən mərfu olaraq rəvayət edilir ki: “Kim bir
şey asarsa ona həvalə edilər”. Əhməd və ət-Tirmizi rəvayət etmişdir.25
َُ ‫ُعَّلَْدي ِه‬
ًَ‫ ل ََع َّل الْ َحيَا‬،‫ُ"يَا ُرَويْهَ ُع‬:ََُ َّ‫ُو َََّل‬ َ ‫صَّلَّ ُاهلل‬
ِ
َ ُ‫ال ُِِل َُرَولُاهلل‬ َ َ‫ُق‬:‫ال‬ َ َ‫ُع ْنُرَويْ ِفعُق‬
َ َِ‫َِح‬ ُِْ ‫َوَرَو‬
ْ ‫ىُال َمامُأ‬
‫ فَهإ َّن‬،‫استَ ْن َجى بهَرهْي هع َدابَّة أ ْو َعظْم‬ ‫ه‬ ‫ه‬ َ ‫ول به‬
ْ ‫ أَ هو‬،‫ أ َْو تَ َقلَّ َد َوتَ ًرا‬،ُ‫َن َم ْن َع َق َد ل ْحيَتَه‬
َّ ‫َّاس أ‬
َ ‫ فَأَ ْخب هر الن‬،‫ك‬ ُ ُ‫َستَا‬
."ُ‫ُم َح َّم ًدا بَ هريءٌ هم ْنه‬
ُİmam Əhməd rəvayət edir ki, Ruveyfi demişdir: “Rəsulullah C
mənə belə dedi: “Ey Ruveyfi, ola bilsin ki, sənin ömrün uzun olacaq.
İnsanlara xəbər ver ki, kim saqqalına düyün vurarsa, yay ipi bağla-
yarsa, ayaqyolunda heyvan peyini ilə və ya sümüklə təmizlənərsə,
Muhəmməd o kəsdən uzaqdır”.26
ُ ."ُ‫ديمةً ُِم ْنُإِنْ َسانُ َكا َنُ َك َع ِْ ِل َُرقَبَة‬ِ ِ ِ‫وعنَُع‬

َ َ‫ديُِبْ ِنُجبَ ْْيُق‬
َ ‫ُ" َُم ْنُقَطَ َعََُت‬:‫ال‬ َ ََْ
Səid ibn Cubeyrdən rəvayət edilir ki: “Bir insanın üzərindəki göz-
muncuğunu qıran kəs, sanki qul azad etmiş kimidir”.27 Vaki rəvayət
etmişdir.
25 ət-Tirmizi, 2072; Əhməd, 4/310; ət-Təbərani “əl-Kəbir”, 960; əl-Beyhəqi, 9/351; əl-Həkim,
4/216.
26 Əbu Davud, 36; Əhməd, 4/109; ət-Təbərani “əl-Kəbir”, 4491.
27 İbnu Əbi Şeybə “əl-Musannəf”, 23939.

ُِ ‫آن َُو َغ ِْْيُالْقْر‬ ِ

ِ ‫اُمنُالْقر‬ ِ ‫ُ" َكانواُيكْره ُو َنُالت‬:‫ال‬ ِ ِ ‫ولَه‬
ُ."‫آن‬ ْ َ ‫َّمائ ََُكَّلَّ َه‬
َ َ َ َ َ‫ديَُق‬
َ ‫ُع ْنُإبْ َراه‬
َ َ
Yenə o, İbrahimin (ən-Nəxai) belə dediyini rəvayət etmişdir: “On-

lar istər Qurandan, istərsə də Qurandan başqa bir şeydən olsun, (göz-
dəymədən ötrü) asılan hər bir şeyi kərih görərdilər”.28
28 İbnu Əbi Şeybə “əl-Musannəf”, 23933.

ُِ‫دي‬
31
ْ َ
9-cu Bab
Ağac, Daş və s. Bu Kimi Şeylərlə Təbərruk Edən Kəs
Uca Allah buyrur:
َٰ ‫ت َو ۡٱل ُع َز‬ َ ُ َُۡ َََ

َ َٰ ‫ٱلل‬
﴾١٩‫ى‬ ‫﴿أفرءيتم‬
“Lat və Uzzanı gördünüzmü?!” (ən-Nəcm, 19)
ِ ِ ‫ول ُاهللِ ُصَّلَّ ُاهلل‬ ِ َ‫ُ"خرجنَاُمع ُر‬:‫ال‬ ِ ِ

َُ‫ُوََْنن ُح َِثَا‬، َ ‫ُعَّلَْديه َُو َََُّلَّ ََُ ُإ ََل ُحنَ ْْي‬
َ َ َ َ َ ْ َ َ َ َ‫َع ْن ُأَِِب َُوُاقِ ُالَّلَّْديث ِّي ُق‬
ُ‫ُفَ َُمَرْرنَا‬،ٍ‫ُي َقالُ ََلَاُ َذاتُُأَنْ َوا‬،َْ ‫َََّلِ َحتَ ه‬ ِ ِ ِ ِ‫ُولَِّْلم ْش ِرك‬،‫عهُِبِك ْفر‬
ْ ‫اُويَنوطو َنُِبَاُأ‬
َ ‫ْيَُ ِْ َرةٌُيَ ْعكفو َنُعْن َِ َه‬ َ َ َْ
ُ‫صَّلَّ ُاهلل‬ َُ ُِ‫ال َُرَولُاهلل‬ َ ‫ُفَ َق‬،ٍ‫اتُأَنْ َواٍُ َك َماُ ََل َُْ َذاتُأَنْ َوا‬ َ ‫ُاج َع ْلُلَنَاُ َذ‬،ُ
ِ َ َ‫ُياُر‬:‫ُفَقَّْلنَا‬،‫بِ ِس ِْرة‬
ْ ‫ولُاهلل‬ َ َ َ
َ ۡ ‫َت ب نو إهسراِه ه‬ ‫ه ه هه‬ ‫َّ ه‬ ِ
‫﴿ٱجعل‬:‫وسى‬ َ ‫يل ل ُم‬
َ َ ْ ُ َ ْ ‫ قُلْتُ ْم َوالذي نَ َْس بيَده َك َما قَال‬،‫السنَ ُن‬ ُّ ‫ إهنَّ َها‬،‫ُ"اللُ أَ ْكبَ ُر‬:ََُ َّ‫ُو َََّل‬
َ ‫َعَّلَْديه‬
ُ َ
َ َۡ ۡ ۡ ُ َ َ َ َ َ َ َ ٓ َ
."‫ون﴾ُلَتَ ْرَكبُ َّن سنَ َن َم ْن َكا َن قَ ْب لَ ُك ْم‬ ‫نلَا إهل َٰ ٗها ك َما ل ُه ۡم َءال َههة قال إهنكم قوۚ َتهل‬
Əbu Vaqid əl-Leysi rəvayət edir ki: “Biz Rəsulullah ilə birliktə C
Huneynə çıxdıq və biz küfrdən yeni qurtulmuşduq. Müşriklərin sidr
ağacları var idi. Onun yanında dayanır və ondan öz silahlarını asır-
dılar. Ona zatu-ənvat deyilirdi. Biz də bir sidr ağacının yanından ke-
çərkən dedik: “Ey Allahın Rəsulu, onların zatu-ənvatı kimi bizə də bir
zatu-ənvat təyin et!” Rəsulullah isə belə dedi: “Allahu Əkbər! Bu C
əvvəlkilərin yollarıdır. Nəfsim Əlində olana and olsun ki siz, İsrail
oğullarının Musaya dedikləri kimi dediniz: “Onların ilahları olduğu
kimi, bizim üçün də bir ilah düzəlt. Musa dedi: Həqiqətən siz, cahil bir
toplumsunuz” (əl-Ə'raf, 138). Siz, mütləq özünüzdən əvvəlkilərin yol-
larını tutub gedəcəksiniz”. ət-Tirmizi rəvayət etmiş və səhih olduğunu
demişdir.29
ət-Tirmizi, 2180; Əhməd, 5/218, Abdur-Razzəq, 20763; İbnu Əbi Asim “əs-Sunnə”, 76; İbn
29
Hibban, 1835; ət-Təbərani “əl-Kəbir”, 3290.

10-cu Bab
Allahdan Başqasına Qurban Kəsmək Haqqında
Uca Allah buyurur:
َ َ َ َ َ َ َۡ َ َ َ ‫اي َو َم‬ َۡ َ
َ ‫َم َي‬ ُ ُ ‫﴿قُ ۡل إ َن َص َلت َون‬
﴾١٦٣‫َشيك َُل‬
‫ه‬ ‫َل‬ ١٦٢‫ي‬‫م‬‫ه‬ ‫ل‬َٰ ‫ع‬ ‫ٱل‬ ‫ب‬
‫ه‬ ‫ر‬ ‫ه‬ ‫ّلل‬
‫ه‬ ‫ات‬
‫ه‬ ‫م‬ ‫و‬ ‫ك‬
‫ه‬ ‫س‬ ‫ه‬ ‫ه‬
“De: Şübhəsiz ki, mənim namazım da, qurbanım da, həyatım da,
ölümüm də aləmlərin Rəbbi Allah üçündür! Onun heç bir şəriki yox-
dur”. (əl-Ən'am, 162-163)
ۡ َ َ
﴾٢‫﴿ف َص هل ل َهربهك َوٱۡنَ ۡر‬
“Sən də Rəbbin üçün namaz qıl və qurban kəs!” (əl-Kövsər, 2)
ُُ‫ُعَّلَْدي ِه َُو َََّلَّ ََُُبِأ َْرُبَ ِع‬ َُ ُِ‫ُح َِّثَِِّن َُرَولُاهلل‬: ِ ِ ِ ‫عن‬
َ ‫صَّلَّ ُاهلل‬ َ ‫ال‬ َ ‫ُعَّل ِّيُبْ ِنُأَِِبُطَالب َُرض َيُاهلل‬
َ َ‫ُعْنهُق‬ َ َْ
‫ ل ََع َن اللُ َم ْن‬،‫آوى ُم ْح هدمًا‬ ‫ه ه‬ ‫ه‬ ‫ه‬ ِ
َ ‫ ل ََع َن اللُ َم ْن‬،‫ ل ََع َن اللُ َم ْن ل ََع َن َوال َديْه‬،‫ُ"ل ََع َن اللُ َم ْن ذَبَ َح لَِْي هر الل‬:‫َكَّل َمات‬
." ‫غَيَّ َر َمنَ َار ْالَ ْر ه‬
Əli ibn Əbu Talib E rəvayət edir ki: “Rəsulullah mənə dörd C
şey söylədi: “Allahdan başqasına qurban kəsənə Allah lənət etsin!
Valideyninə lənət edənə Allah lənət etsin! Bidətçiyə sığınacaq verənə
Allah lənət etsin! Yer üzünün sərhədlərini dəyişənə Allah lənət etsin!”
Muslim rəvayət etmişdir.30
30 Muslim, 1978.
ُِ‫دي‬
33
ْ َ
‫ْج نَّةَ َر ُْ ٌل فه ذُبَاب‬ َ ‫ُ" َد َخ َل ال‬:‫ال‬ َ َ‫ُعَّلَْدي ِه َُو َََّلَّ ََُ ُق‬
ِ َ َ‫َن ُر‬
َ ُ ‫ول ُاهلل‬
ِ ِِ
َ َّ ‫َو َع ْن ُطَارق ُبْ ِن ُش َهاب ُأ‬
‫صنَ ٌم‬ ‫ه‬
َ ‫ " َم َّر َر ُْالَن َعلَى قَ ْوم ل َُه ْم‬:‫ال‬ َ َ‫الل؟ ق‬ ‫ول ه‬ َ ‫ك يَا َر ُس‬ َ ‫ف ذَله‬ َ ‫ َوَك ْي‬:‫ قَالُوا‬."‫َّار َر ُْ ٌل فه ذُبَاب‬ َ ‫َو َد َخ َل الن‬
:ُ‫ قَالُوا لَه‬.ُ‫َ هع ْن هدي َش ْ ءٌ أُقَ ِّربُه‬ َ ‫ ل َْي‬:‫ال‬ َ َ‫ ق‬.‫ب‬ ْ ‫ قَ ِّر‬:‫َحده َما‬
‫ فَ َقالُوا هل ه ه‬.‫وزه أَح ٌد حتَّى ي َق ِّرب لَه َشيئًا‬
َ ْ ُ َ ُ َ َ ُُ ‫الَ يَ ُج‬
‫ ما ُك ْن ُ ه‬:‫ال‬ ‫ه‬ ‫ه‬
‫ب‬َ ‫ت لُقَ ِّر‬ َ َ ‫ فَ َق‬.‫ب‬ ْ ‫ قَ ِّر‬:‫ َوقَالُوا ل ْل َخ هر‬.‫َّار‬ َ ‫ فَ َد َخ َل الن‬،ُ‫ب ذُبَابًا فَ َخلَّوا َسبيلَه‬
َ ‫ فَ َق َّر‬،‫ب َول َْو ذُبَابًا‬
ْ ‫قَ ِّر‬
."َ‫ْجنَّة‬ ‫هلَحد َشيئًا ُدو َن ه‬
َ ‫ فَ َد َخ َل ال‬،ُ‫ض َربُوا ُعنُ َقه‬
َ َ‫ ف‬،‫الل َع َِّ َو َْ َّل‬ ْ َ
Tariq ibn Şihəb rəvayət edir ki, Rəsulullah demişdir: “Bir kişi C
milçəyə görə Cənnətə daxil oldu. Bir kişi də milçəyə görə Cəhənnəmə
daxil oldu”. Dedilər ki: “Bu necə olub, ey Allahın Rəsulu?” Dedi ki:
“İki kişi bütləri olan bir qövmün yanından keçirdilər. O büt üçün qur-
ban kəsmədikcə heç kəs onun yanından keçib gedə bilmirdi. Onlardan
birinə dedilər ki, qurban kəs! O dedi: “Mənim qurban kəsməyə heç
nəyim yoxdur”. Dedilər ki, bir milçək belə olsa qurban et! O milçəyi
qurban etdi, onlar da onu sərbəst buraxdılar və o Cəhənnəmə daxil ol-
du. Digərinə də dedilər ki, qurban kəs! O isə dedi: “Mən Allahdan
başqa heç kəsə qurban kəsən deyiləm!” Beləliklə onun boynunu vurdu-
lar və o Cənnətə daxil oldu”. Əhməd rəvayət etmişdir.31
31Əhməd “əz-Zuhd”, 25; Əbu Nueym “əl-Hilyə”, 1/203; İbnu Əbi Şeybə “əl-Musannəf”,
12/358.
11-ci Bab
Allahdan Başqasına Qurban Kəsilən
Yerdə Allaha Qurban Kəsilməz
Uca Allah buyurur:
َ ُ َ َ ُّ َ َ ۡ َ َ َ ۡ َٰ َ ۡ َ َ َ َ ُ ۡ َ َ ََٗ ۡ َُ َ
﴾١٠٨‫جد أسهس َع ٱتلقوى مهن أو هل يوم أحق أن تقوۚ فهيهه‬
‫﴿َل تقم فهيهه أبدا لمس ه‬
“Heç vaxt orada namaz qılma. [İlk gündən təqva üzərində qurul-
muş məscid, əlbəttə içində namaz qılmağın üçün daha layiqdir]”. (ət-
Tövbə, 108)
ِ ِ َّ ‫تُب ِنُالض‬ ِ
ُ‫صَّلَّ ُاهلل‬ َّ ِ‫ُفَ َسأ ََلُالن‬،َ‫ُ"نَ َذ َر َُرج ٌلُأَ ْنُيَْن َحَرُإِبِالًُبِبُ َوانَة‬:‫ال‬
َ ُ‫َِّب‬ َ َ‫ُعْنهُق‬
َ ‫َّحاك َُرض َيُاهلل‬ ْ ِ‫َع ْنُثَاب‬
‫ "فَ َه ْل َكا َن فه َيها‬:‫ال‬ َ َ‫ ق‬.َ‫ُال‬:‫ قَالوا‬."‫ْج هاهلهيَّ هة يُ ْعبَ ُد؟‬ ‫ه‬ ‫ه‬ ‫ه‬ َ ‫ُفَ َق‬،ََُ َّ‫َعَّلَْدي ِه َُو َََّل‬
َ ‫ُ" َه ْل َكا َن ف َيها َومَ ٌن م ْن أ َْومَان ال‬:‫ال‬
‫ه‬ ‫ه ه‬ ِ ‫ال ُرَول ُاهللِ ُصَّلَّ ُاهلل‬ ‫هه‬ ‫ه ه‬
َ َ‫ فَإنَّهُ الَ َوف‬،ُ َ ‫ "أ َْوف بنَ ْذ هر‬:ََُ َّ‫ُو َََّل‬
‫اء‬ َ ‫ُعَّلَْديه‬
َ َ َ َ ‫ فَ َق‬.َ‫ُال‬:‫ ُقَالوا‬."‫عي ٌد م ْن أَ ْعيَاده ْم؟‬
."‫آد َم‬ ُ ‫يم ا الَ يَ ْمله‬
َ ‫ك ابْ ُن‬ ‫ه‬ ‫ه ه ه‬ ‫ه ه‬
َ ‫ َوالَ ف‬،‫لنَ ْذر ف َم ْعصيَ ة الل‬
Səbit ibn Dahhək E rəvayət edir ki: “Bir kişi Buvanə deyilən yer-
də dəvə qurban kəsməyi nəzir demişdi. O, bu haqda Peyğəmbərdən
C soruşdu. Peyğəmbər C
dedi ki: “Orada cahilliyə bütlərindən iba-
dət edilən bir büt olubmu?” Onlar: “Xeyr”– dedilər. O, dedi: “Bəs ora-
da onların bayramlarından bir bayram keçirilirdimi?” Onlar: “Xeyr”–
dedilər. Rəsulullah C
buyurdu: “Nəzirini yerinə yetir. Şübhəsiz ki, nə
Allaha asilikdə, nə də Adəm övladının sahib olmadığı bir şeydə nəzir
yerinə yetirilməz”. Əbu Davud rəvayət etmişdir. İsnadı əl-Buxari və
Muslimin şərtlərinə uyğundur.32
32 Əbu Davud, 3313; ət-Təbərani “əl-Kəbir”, 13414.

ُِ‫دي‬
35
ْ َ
12-ci Bab
Allahdan Başqası Üçün Nəzir
Deməyin Şirkdən Olması
Uca Allah buyurur:
ۡ َ ُ
﴾٧‫﴿يُوفون بهٱنلَذره‬
“Onlar vəd etdikləri nəziri verərlər”. (əl-İnsan, 7)
َ ََ َ َ َۡ ُ ََ َ َََ َۡ َٓ
﴾٢٧٠‫ٱّلل َي ۡعل ُم ُه‬ ‫﴿ َو َما أنفق ُتم مهن نفقة أ ۡو نذ ۡرتم مهن نذر فإهن‬
“Xərclədiyiniz hər hansı bir sədəqəni və ya verdiyiniz nəziri şübhə-

siz ki, Allah bilir”. (əl-Bəqərə, 270)
َ َ‫ُعَّلَْدي ِه َُو َََّلَّ ََُُق‬

‫ُ" َم ْن نَ َذ َر أَ ْن‬:‫ال‬ َُ ‫صَّلَّ ُاهلل‬ ِ َ َ‫َنُر‬
َ ُ‫ولُاهلل‬ َ َّ ‫ُعْن َهاُأ‬
ِ ِ ‫ديحُعن‬
َ ‫ُعائ َشةَ َُرض َيُاهلل‬ َ ْ َ ِ ‫ُالصح‬
ِ َّ ‫وِِف‬
َ
‫ه‬ ‫ه‬ ‫ه‬ ‫ه‬
."‫ َوَم ْن نَ َذ َر أَ ْن يَ ْعص َ اللَ فَالَ يَ ْعصه‬،ُ‫يع اللَ فَلْيُا ْعه‬ ‫ه‬
َ ‫يُا‬
ُ
“Səhih”də Aişə I rəvayət edir ki, Rəsulullah demişdir: “Kim C

Alaha itaət etməyi nəzir etmişsə, Ona itaət etsin. Kim də Ona asi ol-
mağı nəzir etmişsə, Ona asi olmasın”.33
33 əl-Buxari, 6696.
13-cü Bab
Allahdan Başqasına Sığınmağın Şirkdən Olması
Uca Allah buyurur:
ََٗ ۡ ُ ُ ََ ۡ َ َ َ ُ َُ ۡ َ َ َ َ َََُ
﴾٦‫ٱۡل هن فزادوهم رهقا‬
‫نس يعوذون ب ه هرجال مهن ه‬
‫ٱۡل ه‬
‫﴿وأنهۥ َكن رهجال مهن ه‬
“Həqiqətən, insanlardan bəziləri cinlərin bəzilərinə sığınırdılar. Bu
da onların azğınlıqlarını artırırdı”. (əl-Cinn, 6)
ِ ‫صَّلَّ ُاهلل‬ َُ ُِ‫ولُاهلل‬ َِ ‫تُح ِكديَُر ِضيُاهللُعْن هاُقَالَت‬

‫ُ" َم ْن‬:‫ُو َََّلَّ ََُ يَقول‬ َ ‫ُعَّلَْديه‬
َ َ َ‫َُس ْعت َُر‬: ْ َ َ َ َ َ ِ ‫ُخ ْولَةَُبِْن‬ َ ‫َو َع ْن‬
‫ض َّرهُ َش ْ ءٌ َحتَّى يَ ْر َح َل هم ْن َم ْن هِله هه‬ُ َ‫َم ي‬ ‫ه ه‬ ‫ه ه ه ه‬ َ ‫نَ َِ َل َم ْن هِالً فَ َق‬
ْ ‫ ل‬،‫ أَعُوذُ ب َكل َمات الل التَّ َّامات م ْن َش ِّر َما َخلَ َق‬:‫ال‬
."‫ك‬ َ ‫َذله‬
Xovlə bint Həkim I rəvayət edir ki: “Mən Rəsulullahın belə C
dediyini eşitmişəm: “Kim bir yerə çatdıqda: “Yaratdıqlarının şərrin-
dən Allahın tam Kəlimələrinə sığınıram34” - deyərsə, o yerindən çıxıb
gedənə qədər heç bir şey ona zərər verməz”. Muslim rəvayət etmişdir.35
34 Ərəbcəsi: “Əuzu bikəlimətilləhit-təmməti min şərri mə xaləq”.

35 Muslim, 2708.
ُِ‫دي‬
37
ْ َ
14-cü Bab
Allahdan Başqasından Yardım İstəmək və ya
Ondan Başqasına Dua Etməyin Şirkdən Olması
Uca Allah buyurur:
َ َ ٗ َ َ َ َ ۡ َ َ َ َ ُّ ُ َ َ َ َ ُ َ َ َ َ َ
َ ‫ٱلظَٰلهم‬ ُ ُ َۡ ََ
١٠٦‫ي‬ ‫ه‬ ‫ون ٱّلله ما َل ينفعك وَل يضك فإهن فعلت فإهنك إهذا مهن‬ ‫﴿وَل تدع مهن د ه‬
ُ َ َ َ َ ََ َُ ‫ك‬ َ ۡ َ َۡ
﴾١٠٧‫ٱّلل ب ه ُض فل َكشهف َُل ٓۥ إهَل ه َو‬ ‫ِإَون يمسس‬
“Allahı qoyub sənə nə bir xeyir, nə də bir zərər verə bilməyənlərə

yalvarma! Əgər belə etsən, o zaman şübhəsiz ki, sən zalımlardan olar-
san. Əgər Allah sənə bir zərər toxundursa, bunu Ondan başqa heç kəs
aradan qaldıra bilməz”. (Yunus, 106-107)
ۡ َ َ َ ْ َُۡ َ
﴾١٧ُ‫هند ٱّلله ٱلره ۡزق َوٱع ُب ُدوه‬
‫﴿فٱبتغوا ع‬
“Elə isə ruzini Allahdan diləyin və Ona ibadət edin!” (əl-Ənkəbut,

17)
َ ُ ۡ َ َ ُ َ َۡ َ َ َ ُ ْ ُ ۡ َ َ ُّ َ َ ۡ َ َ
‫يب َُل ٓۥ إ ه َٰل يَ ۡو هۚ ٱلقه َيَٰ َمةه َوه ۡم عن‬‫ج‬‫ون ٱّلله من َل يست ه‬
‫﴿ومن أضل مهمن يدعوا مهن د ه‬
َ ُ َ ٓ ُ
﴾٥‫د َعئ ه هه ۡم غَٰفهلون‬
“Allahı qoyub qiyamət gününədək özünə cavab verə bilməyən kəs-

lərə yalvaran kimsədən daha çox azmış kim ola bilər? [Halbuki onlar,
bunların dualarından xəbərsizdirlər]”. (əl-Əhqaf, 5)
ۡ ََ ُ َ َ َ َ َ ۡ ُۡ ُ ُ ََ
ُّ ‫كشه ُف‬
﴾٦٢‫ٱلس ٓو َء‬ ‫ُييب ٱلمضطر إهذا دعه وي‬
‫﴿أمن ه‬
“Darda qalan kimsə yalvardığı zaman ona cavab verən və şəri so-
vuşduran kimdir?!” (ən-Nəml, 62)
ِِ ِ ِ ِ ‫ُأَنَّهُ َكا َن ُِِفُزم ِنُالنَِِّبُصَّلَّ ُاهلل‬:ِ‫وروىُالطَّب رِاِّنُُّبِِإَنَ ِاده‬

ُ،‫ْي‬َ ‫ُعَّلَُْديه َُو َََّلَّ ََُ منَاف ٌقُي ْؤذيُالْم ْؤمن‬
َ َ ِّ ََ ْ ََ ََ َ
ُ‫َِّب‬ َ ‫ُفَ َق‬.‫ُه َذاُالْمنَافِ ِق‬
ُّ ِ‫الُالن‬
ِ ِ ‫ولُاهللُِصَّلَّ ُاهلل‬
َ ‫ُعَّلَْديه َُو َََّلَّ ََُ م ْن‬
َ َ
ِ َ‫ُقومواُبِنَاُنَستَغِديثُبِر‬:َ‫الُب عضه‬
َ ْ ْ ْ َ َ ‫فَ َق‬
."‫الل‬ ‫اث به ه‬ ُ َِ َ‫ َوإهنَّ َما يُ ْست‬، ‫اث به‬
ُ َِ َ‫ُ"إهنَّهُ الَ يُ ْست‬:ََُ َّ‫ُو َََّل‬ ِ ‫صَّلَّ ُاهلل‬
َ َ
ət-Təbərani öz isnadı ilə rəvayət edir ki, Peyğəmbərin zamanın- C
da möminlərə əziyyət verən bir münafiq var idi. Bəziləri dedilər ki:
“Qalxın gedək bu münafiqə qarşı Rəsulullahdan yardım istəyək”. C
Peyğəmbər C
isə belə buyurdu: “Məndən yardım istənilməz, yardım
yalnız Allahdan istənilər”.36
36 “Məcməuz-Zəvaid”, 10/159; İbn Teymiyyə “ər-Raddu aləl-Bəkri”, 1/416.

ُِ‫دي‬
39
ْ َ
15-ci Bab
əl-Ə'raf, 191-192-ci Ayələr Haqqında
Uca Allah buyurur:
ُ َ ٓ َ ٗ ۡ َ ۡ َُ َ ُ َ َۡ َ َ َ َُ ُۡ ۡ ُ َ ۡ َ ُ ُ َۡ َ َ َ ُ َُۡ
‫ۡصا َوَل أنف َس ُه ۡم‬ ‫ وَل يست هطيعون لهم ن‬١٩١‫ۡشكون ما َل َيلق شيا وهم َيلقون‬
‫﴿ أي ه‬
َ ُ ُ َ
﴾١٩٢‫نۡصون‬ ‫ي‬
“Onlar heç bir şey yaratmayan və özləri də yaradılmış olanlarımı

Allaha şərik qoşurlar?! Halbuki (şərik qoşduqları) nə onlara yardım edə
bilərlər, [nə də özlərinə yardım edə bilərlər]”. (əl-Ə'raf, 191-192)
ُ ٓ ُ ْ َ ُ َ َ ُ ُ َ َ َ َ َ
‫ إهن ت ۡد ُعوه ۡم َل ي َ ۡس َم ُعوا د َع َءك ۡم‬١٣‫هين ت ۡد ُعون مهن دونهههۦ َما َي ۡمل هكون مهن ق ۡهط همري‬
‫﴿وٱَّل‬
َ ُ ۡ َ َ َ ُ ۡ َ ُ ُ ۡ َ َ َٰ َ ۡ َ ۡ َ َ ۡ ُ َ ْ ُ َ َ ۡ َ ْ ُ َ ۡ َ َ
﴾١٤‫ۡشكهك ۡم َوَل يُنب ه ُئك مهثل خبهري‬ ‫ولو س همعوا ما ٱستجابوا لكم ويوۚ ٱلقهيمةه يكفرون ب ه ه‬
“Sizin Ondan başqa çağırdıqlarınız xurma çəyirdəyinin pərdəsinə

belə sahib deyillər. [Əgər siz onları çağırsanız, onlar sizin duanızı
eşitməzlər, eşitsələr də, cavab verə bilməzlər. Özləri də qiyamət günü
sizin şirkinizi danacaqlar. Heç kəs hər şeydən Xəbərdar olan Allah kimi
sənə xəbər verə bilməz]”. (Fatir, 13-14)
ُ:‫ال‬ ِ ‫ُوك ِسرتُرب‬،ِ‫ُش َّجُالنَِِّبُصَّلَّ ُاهللُعَّلَدي ِهُوََّلَّ َُ ي ومُأح‬:‫ال‬

َ ‫ُفَ َق‬،‫اعديَته‬ َ َ‫ُع ْنُأَنَسُق‬ ِ ‫ُالص ِح‬
َّ ‫َوِِف‬
ََ ْ َ َ َ ْ َ َ َ ََ ْ َ َ ُّ َ ‫ديح‬
ۡ َ ‫ك هم َن ٱ ۡل ۡمر‬ َ َ َ َۡ ‫" َكي َ ه‬
.﴾‫َشء‬ ‫ه‬ ‫ُ﴿ليس ل‬:‫ت‬ ْ َ‫ف يُ َْل ُح قَ ْوٌم َش ُّجوا نَبهيَّ ُه ْم؟"ُفَنَ َزل‬ ْ
“Səhih”də rəvayət edilir ki, Ənəs E demişdir: “Uhud günü Pey-
ğəmbərin C
başı yarıldı və qabaq dişi sındı. Beləliklə Peyğəmbər C
dedi: “Peyğəmbərlərinin başını yaran bir qövm necə nicat tapa bilər?!”
‫ديُِ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫‪40‬‬
‫‪Beləliklə bu ayə nazil oldu: “Bu işin sənə bir aidiyyəti yoxdur”. (Əli-‬‬
‫‪İmran, 128)37‬‬
‫ِ‬ ‫ولُاهللُِصَّلَّ ُاهللُ ِ‬ ‫وفِ ِديهُع ِنُاب ِنُعمرُر ِضيُاهللُعْن هما‪ُ:‬أَنَّه َِ‬
‫ُعَّلَْديه َُو َََّلَّ ََُ يَقولُإ َذ َ‬
‫اُرفَ َع َُرأْ ََهُ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َُس َع َُرَ َ‬ ‫َ َ ْ ََ َ َ َ َ‬
‫ُماُيَقول‪َ "ُ:‬س هم َع اللُ له َم ْن‬ ‫وع ُِِف َّ ِ ِ ِ ِ‬ ‫ِم َن ُّ‬
‫ُالرْك َعة ُاألَخ َْية ُم َن ُالْ َف ْج ِر‪"ُ:‬ال ُ‬
‫له َّم ال َْع ْن َفُالَنًا َوفُالَنًا"‪ُ ،‬بَ ْع َِ َ‬ ‫ُالرك ِ‬
‫ك م َهن ٱ ۡل ۡمر َ ۡ‬ ‫َۡ َ َ َ‬
‫َشء﴾‪.‬‬ ‫ه‬ ‫ْح ْم ُد"؛ُفَأَنْ َزَلُاهلل‪﴿ُ:‬ليس ل‬ ‫َك ال َ‬ ‫َح هم َدهُ َربَّنَا َول َ‬
‫‪Yenə “Səhih”də İbn Ömərdən E rəvayət edilir ki, o, Rəsulullahı‬‬

‫‪C‬‬ ‫‪fəcr namazının sonuncu rükətində, başını rukudan qaldırarkən:‬‬
‫‪“Səmiallahu limən həmidəh, Rabbənə va ləkəl həmd”– dedikdən son-‬‬
‫‪ra: “Allahım, filankəsə və filankəsə lənət et!” – dediyini eşitmişdir.‬‬
‫‪Beləliklə Allah bu ayəni nazil etdi: “Bu işin sənə bir aidiyyəti yoxdur”.‬‬
‫‪(Əli-İmran, 128)38‬‬
‫َ‬
‫ت‪﴿ُ:‬ل ۡي َس‬ ‫ُص ْفوا َنُب ِنُأمديَّةَ‪ُ،‬وَهدي ِلُب ِنُعمرو‪ُ،‬و ْ ِ ِ‬
‫اْلَا ِرثُبْ ِنُ ُه َشام‪ُ،‬فَنَ َزلَ ْ‬ ‫َ َ ْ َ َ َْ ْ َ ْ َ‬ ‫َوِِفُ ِرَ َوايَة‪"ُ:‬يَ ِْع َ‬
‫وُعَّلَ‬
‫ك م َهن ٱ ۡل ۡمر َ ۡ‬
‫َشء﴾"‪ُ.‬‬ ‫َ َ‬
‫ل‬
‫ه‬
‫‪Digər bir rəvayətdə: “O, Safvan ibn Umeyyə, Suheyl ibn Amr və‬‬
‫‪Həris ibn Hişəm əleyhinə bəddua edirdi. Həmin vaxt bu ayə nazil‬‬
‫‪oldu: “Bu işin sənə bir aidiyyəti yoxdur”. (Əli-İmran, 128)39‬‬
‫ُعَّلَ ِديه‪ُ:‬‬ ‫ِ‬ ‫ال‪"ُ:‬قَام ُرَول ُاهللِ ُصَّلَّ ُاهللُ ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِِ‬
‫ْي ُأنْ ِزَل َ‬
‫ُعَّلَْديه َُو َََّلَّ ََُ ح َ‬
‫َ‬ ‫َ‬ ‫ََ‬ ‫ُع ْن ُأَِِب ُهَريْ َرَة َُرض َي ُاهلل َ‬
‫ُعْنه ُقَ َ‬ ‫َوفديه َ‬
‫َُنوهاُ‪ُ -‬ا ْشتَ روا أَنْ َُس ُكم؛ الَ أُ ْغنه‬ ‫ِ‬ ‫﴿وأ ه‬
‫َنذ ْر َع هش َيرتَ َ‬
‫َ ْ‬ ‫ُ‬ ‫ال‪"ُ :‬يَا َم ْع َش َر قُ َريْشُ‪ُ -‬أ َْوُ َكَّل َمةً َْ َ َ‬ ‫ك الَق َْربه َ‬
‫ين﴾ُفَ َق َ‬ ‫َ‬
‫ول ه‬
‫الل‬ ‫ص هَيَّةُ َع َّمةَ ر ُس ه‬ ‫ب الَ أُ ْغنه َع ْن َ ه ه‬ ‫الماَّله ه‬ ‫ه‬ ‫ه ه‬
‫َ‬ ‫ك م َن الل َش ْيئًا‪ ،‬يَا َ‬ ‫اس بْ َن َع ْبد ُ‬
‫َعن ُك ْم م َن الل َش ْيئًا‪ ،‬يَا َعبَّ ُ‬
‫ت مح َّمد‪ ،‬سلهينه همن ماله ما هشئْ ه‬ ‫ه‬ ‫ه ه ه‬ ‫ه‬ ‫ه‬
‫ت‪،‬‬ ‫ْ َ َ‬ ‫َ‬ ‫صلَّى اللُ َعلَْيه َو َسلَّ َم الَ أُ ْغن َعنْك م َن الل َش ْيئًا‪َ ،‬ويَا فَاط َمةُ بهْن َ ُ َ‬
‫َ‬
‫ه‬ ‫ه‬ ‫ه‬ ‫ه‬
‫الَ أُ ْغن َع ْنك م َن الل َش ْيئًا"‪.‬‬
‫‪37‬‬ ‫‪Muslim, 1791, əl-Buxari, 7/365.‬‬

‫‪38‬‬ ‫‪əl-Buxari, 4069.‬‬
‫‪39 əl-Buxari, 4070; ət-Tirmizi, 3004; Əhməd, 2/93; İbn Cərir, 4/58.‬‬
ُِ‫دي‬
41
ْ َ
Əbu Hureyra E rəvayət edir ki, Rəsulullaha C “Ən yaxın qo-
humlarını qorxut!” (əş-Şuəra, 214) ayəsi nazil edildikdə o, qalxıb dedi:
“Ey Qureyş toplumu -və ya buna bənzər bir söz- öz canlarınızı satın
alın, mən sizi Allahdan heç bir şeylə xilas edə bilmərəm. Ey Abdul-
Muttalibin oğlu Abbas, mən səni Allahdan heç bir şeylə xilas edə
bilmərəm. Ey Rəsulullahın C
bibisi Safiyyə, mən səni Allahdan heç
bir şeylə xilas edə bilmərəm. Ey Muhəmmədin qızı Fatimə, malımdan
nə istəyirsən istə. Mən səni Allahdan heç bir şeylə xilas edə bilmərəm”.
40

16-cı Bab
Səba, 23-cü Ayə Haqqında
Uca Allah buyurur:
َ ۡ َ ۡ َ ُ َ َ َ ۡ ْ ُ َ ۡ ُ ُّ َ َ َ َ َ ْ ُ َ ۡ ُ ُ َ َ ُ َ َ َ
ُ ‫كب‬
﴾٢٣‫ري‬‫ل ٱل ه‬ َٰٓ ‫﴿ح‬
ُّ ‫ّت إهذا ف هزع عن قلوب ه ههم قالوا ماذا قال ربكم قالوا ٱۡلق وهو ٱلع ه‬
“Nəhayət, (mələklərin) qəlblərindən qorxu keçib getdikdə: “Rəbbiniz

nə buyurdu?”– deyə soruşarlar. Digərləri isə: “Haqqı buyurdu! O, Uca-
dır, Böyükdür!”– deyə cavab verərlər”. (Səba, 23)
ُ‫ضى الل‬ َ َ‫ُ"إهذَا ق‬:‫ال‬ َ َ‫صَّلَّ ُاهللُ ُ َعَّلَْدي ِه َُو َََّلَّ ََُ ُق‬ ُِّ ِ‫ُع ِن ُالن‬،
َ ُ ‫َِّب‬ َ ‫ُعْنه‬
ِ
َ ‫ُع ْن ُأَِِب ُهَريْ َرةَ َُرض َي ُاهلل‬ َ ‫ديح‬ ِ ‫ُالص ِح‬ َّ ‫ِِف‬
َ ‫ يَ ْن َُ ُذ ُه ْم ذَله‬،‫ص َْ َوان‬ ‫ه ه‬ ‫ت الْمالَِه َكةُ بهأَْنهحتهها َخ َ ه ه ه‬ ‫السم هاء َ ه‬ ‫ه‬
‫ك‬ َ ‫ َكأَنَّهُ سلْسلَةٌ َعلَى‬،‫ض َعانًا ل َق ْوله‬ ََ ْ َ َ‫ي َرب‬ َ َّ ‫ال َْم َر ف‬
ُ ُ ‫ فَ يَ ْس َم ُع َها ُم ْستَ هر‬،‫ْح َّق َو ُه َو ال َْعله ُّ الْ َكبه ُير‬ َ ‫ال َربُّ ُك ْم؟ قَالُوا ال‬ َ َ‫َ َع ْن قُلُوبهه ْم قَالُوا َماذَا ق‬ َ ِِّ ُ‫َحتَّى إهذَا ف‬
،‫َصابه هع هه‬ َ ‫ فَ َح َرفَ َها َوبَد‬،‫صَهُ ُس َْيَا ُن به َك َِّ هه‬
َ ‫َّد بَ ْي َن أ‬ َ ‫ َو‬،‫ضهُ فَ ْو َ ُ بَ ْعض‬ َّ ُ ُ ‫ َوُم ْستَ هر‬،‫الس ْم هع‬
ُ ‫الس ْم هع َه َك َذا بَ ْع‬ َّ
‫الس ه‬ ‫ حتَّى ي ل هْقي ها َعلَى لهس ه‬،ُ‫اآلخر إهلَى من تَحتَه‬ ‫ه‬ ‫ه‬ ‫ه‬
‫اح هر‬ َّ ‫ان‬ َ َ َ ُ َ ْ ْ َ ُ َ ‫ مُ َّم يُلْق َيها‬،ُ‫فَ يَ ْس َم ُع الْ َكل َمةَ فَ يُ لْق َيها إهلَى َم ْن تَ ْحتَه‬
َ‫ب َم َع َها هماَِة‬ ‫ه‬
ُ ‫ فَ يَ ْكذ‬،ُ‫اها قَ ْب َل أَ ْن يُ ْد هرَكه‬
‫ه‬
َ ‫ َوُربَّ َما أَلْ َق‬،‫اب قَ ْب َل أَ ْن يُلْقيَ َها‬
ُ ‫ِّه‬
‫ه‬
َ ‫ فَ ُربَّ َما أَ ْد َرَكهُ الش‬،‫أَ هو الْ َكاه هن‬
‫ت هم َن‬ ْ ‫ْك الْ َكله َم هة الَّته ُس هم َع‬ َ ‫ص َّد ُ ُ بهتهل‬ َ ُ‫ َك َذا َوَك َذا؟ فَ ي‬:‫ال لَنَا يَ ْو َم َك َذا َوَك َذا‬ َ َ‫َ قَ ْد ق‬ َ ‫ أَل َْي‬:‫ال‬ ُ ‫ فَ يُ َق‬،‫َك ْذبَة‬
."‫الس َم هاء‬
َّ
“Səhih”də Əbu Hureyra E rəvayət edir ki, Peyğəmbər demiş- C
dir: “Allah səmada bir iş barəsində hökm verdikdə mələklər Onun sö-
zünə boyun əyərək qanadlarını çırpırlar. Bu vəhy, qayaya çırpılan
zəncir səsinin həqiqi olaraq eşidildiyi kimi eşidilir və onlara nüfuz edir.
“Nəhayət, (mələklərin) qəlblərindən qorxu keçib getdikdə: “Rəbbiniz nə
buyurdu?”– deyə soruşarlar. Digərləri isə: “Haqqı buyurdu! O, Ucadır,
Böyükdür!”– deyə cavab verərlər. Oğrun-oğrun qulaq asanlar (şeytan-
lar) bu sözləri eşidirlər. Oğrun-oğrun qulaq asanlar beləcə bir-birinin
üstünə çıxırlar. -Sufyan bunu, əlini yanı üstə tutub barmaqlarının ara-
ُِ‫دي‬
43
ْ َ
sını ayıraraq göstərdi- Biri bir söz eşidir və dərhal eşitdiyini öz altın-
da durana ötürür. Sonra digəri də bunu öz altında durana ötürür.
Beləcə o, bunu sehrbazın və ya kahinin dilinə çatdırır. Bəzən olur ki,
eşitdiyini altında durana çatdırmamış düşən ulduz gəlib ona dəyir.
Bəzən də ulduz ona dəyməmişdən əvvəl o sözü sehrbaza çatdırır və o
da bununla yanaşı yüz yalan danışır. Sonra da deyilir ki: “Məgər o
bizə filan, filan gün belə-belə deməmişdi?”. Beləcə göydən eşidilən o
söz səbəbi ilə təsdiq edilir”.41
َ ‫ُ"إه َذا أ ََر‬:ََُ َّ‫ُو َََّل‬

ِ ُ‫ال ُرَول ُاهللُصَّلَّ ُاهلل‬ ِ ِ ‫َّو‬
ُ‫اد الل‬ َ ‫ُعَّلَْديه‬
َ َ َ َ َ‫ُق‬:‫ال‬ َ َ‫ُعْنه ُق‬ َ ‫اس ُبْ ِن َُسَْ َعا َن َُرض َي ُاهلل‬ َّ ‫َو َع ِن ُالن‬
‫ َخ ْوفًا هم َن‬،ًٌ‫ هر ْع َدًٌ َش هدي َد‬:‫ال‬ َ َ‫ أ َُْوُق‬،ٌ‫ات هم ْنهُ َر َْْة‬
‫السماو ه‬
َ َ َّ ‫َخ َذت‬
‫ تَ َكلَّم بهالْوح ه أ َ ه‬،‫وح بهالَم هر‬
َْ َ
‫ه‬
ْ َ ُ‫تَ َعالَى أَ ْن ي‬
‫ه‬ ‫ات ه‬ ‫ك أ َْهل َّ ه‬ ‫ه ه ه‬ ‫ه‬
ُ‫ْسه‬
َ ‫ فَ يَ ُكو ُن أ ََّو َل َم ْن يَ ْرفَ ُع َرأ‬،‫صع ُقوا َو َخ ُّروا لل ُس َّج ًدا‬ َ ‫الس َم َاو‬ ُ َ ‫ فَإ َذا َسم َع ذَل‬،‫الل َع َِّ َو َْ َّل‬
َّ ‫ه ه‬ ‫ه‬
:‫س َماء َسأَلَهُ َمالَِه َكتُ َها‬ ‫ه‬
َ ‫ ُكل َما َم َّر ب‬،‫يل َعلَى ال َْمالَِ َكة‬
‫ه‬ َ ‫ فَ يُ َكلِّ ُمهُ اللُ م ْن َو ْحيه هه به َما أ ََر‬،‫يل‬
ُ ‫ مُ َّم يَ ُم ُّر ْ ْب هر‬،‫اد‬
‫ه‬
ُ ‫ْ ْب هر‬
‫ فَ ي ُقولُو َن ُكلُّهم همثْل ما قَ َ ه‬،‫ و ُهو الْعله ُّ الْ َكبهير‬،َّ‫ال الْحق‬ ‫ه‬
ُ ‫ال ْ ْب هر‬
،‫يل‬ َ َ ُْ َ ُ َ َ َ َ َ َ‫ ق‬:‫ول‬ ُ ‫يل؟ فَ يَ ُق‬ ُ ‫ال َربُّنَا يَا ْ ْب هر‬َ َ‫َماذَا ق‬
ُ ‫يل بهالْ َو ْح ه إهلَى َح ْي‬ ‫ه‬
."‫ث أ ََم َرهُ اللُ َع َِّ َو َْ َّل‬ ُ ‫فَ يَ ْنتَه ْ ْب هر‬
Nəvvas ibn Səm'an E rəvayət edir ki, Rəsulullah demişdir: C
“Uca Allah bir şey haqqında vəhy etmək istədikdə bu vəhyi danışır. Bu
zaman Allah qorxusundan səmaları titrəmə -və ya şiddətli gurultu-
tutur. Səmalarda olanlar bunu eşitdikdə bayılır və səcdəyə qapanırlar.
Onlardan başını ilk qaldıran Cibril olur və Allah ona vəhyindən
istədiyini danışır. Sonra Cibril gəlib mələklərin yanından keçir. Hər
dəfə bir səmanın yanından keçərkən o səmadakı mələklər soruşurlar
ki: “Ey Cibril, Rəbbimiz nə dedi?” Cibril isə cavab verir ki: “O, haqqı
dedi və O, Ucadır, Böyükdür”. Onlar da Cibrilin dediklərini deyirlər.
Sonra Cibril həmin vəhyi aparıb Allahın əmr etdiyi yerə çatdırır”.42
42 İbn Cərir, 22/63; İbnu Əbi Asim “əs-Sunnə”, 515; əl-Əcurri “əş-Şəria”, 294.
17-ci Bab
Şəfaət43
Uca Allah buyurur:
َ َ ُ َ َ َ ْ ُ َ ُۡ َ َ ُ ََ َ َ َ
﴾٥١‫ۡش ٓوا إ ه َٰل َرب ه هه ۡم ليۡ َس ل ُهم مهن دونهههۦ َو هل َوَل شفهيع‬‫﴿ َوأنذ ۡهر بههه ٱَّلهين َيافون أن ُي‬
“Rəbbinin hüzuruna toplanacaqlarından qorxanları onunla (Qur-

anla) xəbərdar et! Onların Allahdan başqa nə bir himayədarı, nə də bir
şəfaətçisi vardır”. (əl-Ən'am, 51)
ٗ ‫ٱلش َفَٰ َع ُة ََج‬

﴾٤٤‫هيعا‬
َ َ ُ
‫﴿قل هّلل ه‬
“De: Şəfaət bütövlüklə Allaha məxsusdur”. (əz-Zumər, 44)
َ ُ َ َ ۡ َ ُ َٰ َ ۡ َ َ َ ْ ُ َ ْ ٓ ُ َ َ َ َ َ ُّ َ َٰٓ َ
َ ‫كم مهن َق ۡبل أن يَأ ه‬
‫ت يَ ۡوۚ َل َب ۡيع فهيهه َوَل خلة‬ ‫﴿يأيها ٱَّلهين ءامنوا أنفهقوا مهما رزقن‬
‫ه‬
َ َ َ
﴾٢٥٤‫َوَل شفَٰ َعة‬
[“Ey iman gətirənlər! Alış-verişin, dostluğun və şəfaətin olmayaca-

ğı gün gəlməmişdən öncə sizə verdiyimiz ruzidən (Allah yolunda) xərc-
ləyin!]” (əl-Bəqərə, 254)
43Müəllif w digər bir əsərində demişdir: “Şəfaət, iki növdür: Mənfi (inkar edilən) şəfaət və
müsbət (isbat edilən) şəfaət. Mənfi şəfaət, Allahdan başqa heç kəsin qadir olmadığı şeydə,
Allahdan başqasından tələb ediləndir. Dəlili, Uca Allahın bu sözüdür: “Ey iman gətirənlər!
Alış-verişin, dostluğun və şəfaətin olmayacağı gün gəlməmişdən öncə sizə verdiyimiz ruzidən
(Allah yolunda) xərcləyin!” Müsbət şəfaət isə, yalnız Allahdan tələb ediləndir. Şəfaət edən,
şəfaətlə ikram edilmiş kəsdir. Şəfaət olunan da sözündən və əməlindən Allahın razı qaldığı
kəsdir və şəfaət yalnız Onun iznindən sonra olur. Necə ki, Uca Allah buyurur: “Onun izni
olmadan Onun yanında kim şəfaət edə bilər?!” (əd-Durarus-Səniyyə, 2/24).
ُِ‫دي‬
45
ْ َ
ۡ َ َ ُ َ َۡ َ َ
‫﴿ َمن ذا ٱَّلهي يشفع ع‬
﴾٢٥٥‫هندهُ ٓۥ إهَل بهإهذنههه‬
“Onun izni olmadan kim Onun yanında şəfaət edə bilər?!” (əl-Bə-
qərə, 255)
ۡ
ٓ َ ُ َ ‫ت ََل ُت ۡغن َش َفَٰ َع ُت ُه ۡم َش ۡي ًئا إ ََل مهن َب ۡع هد أَن يَأ َذ َن‬
‫ٱّلل ل َهمن يَشا ُء‬ َ َ َ ‫﴿ َو َكم مهن َملَك ف‬
‫ٱلسمَٰو َٰ ه‬
‫ه‬ ‫ه‬ ‫ه‬
﴾٢٦‫ض‬ َٰٓ َ ‫َو َي ۡر‬
“Göylərdə neçə-neçə mələklər vardır ki, onların şəfaəti heç bir fayda
verməz. Ancaq Allahın istədiyi və razı qaldığı kimsə üçün izin verməsi
istisnadır”. (ən-Nəcm, 26)
َۡ َ َ ُ َۡ َ َ
َ َ َ ‫ون م ۡهث َق َال َذ َرة ف‬ ُ ُۡ َ َ َ َ ْ ُ ۡ ُ
‫ت َوَل هف ٱل ه‬
ِ‫ضۡر‬ ‫ٱلسمَٰو َٰ ه‬ ‫ه‬ ‫ون ٱّلل ه َل يمل هك‬
‫﴿ق هل ٱدعوا ٱَّلهين زعمتم مهن د ه‬
َ َ َ َ َُ َ َ ُ َ َ ََ َ ۡ َ ۡ ‫َو َما ل َ ُه ۡم فهيه َما مهن ه‬
‫هندهُ ٓۥ إهَل ل َهم ۡن أذهن‬ ‫ وَل تنفع ٱلشفَٰعة ع‬٢٢‫َشك َو َما َُلۥ مهن ُهم مهن ظههري‬ ‫ه‬
َ
﴾٢٣‫َُل‬
“De: Allahdan başqa ilah olduğunu iddia etdiklərinizi çağırın! On-

lar nə göylərdə, nə də yerdə zərrə qədər bir şeyə sahib deyillər. [Onların
buralarda (göylərdə və yerdə) heç bir şərikliyi yoxdur. Onlardan heç biri
Allahın köməkçisi də deyildir. Onun hüzurunda, izin verdiyi kəslər-
dən başqasının şəfaəti fayda verməz]”. (Səba, 22-23)
Əbul-Abbas (İbn Teymiyyə) w demişdir: “Allah, Özündən savayı

müşriklərin bütün bağlandıqlarını rədd etmişdir. Ondan başqasının
mülkə və ya mülkün bir qisminə sahib olmasını və Allahın köməkçisi
olmasını da rədd etmişdir. Bunlardan sonra (ayədə sadalananlardan)
bircə şəfaət qalır ki, onun da yalnız Rəbbin izin verdiyi kəslər üçün
olduğunu bəyan etmişdir. Necə ki buyurur: “Onlar yalnız Allahın ra-
zı qaldığı kəslərə şəfaət edərlər”. (əl-Ənbiyə, 28)
Müşriklərin zənn etdikləri bu şəfaət, Qiyamət günü inkar ediləcək-

dir. Necə ki, Quran bunu inkar etmiş və Peyğəmbər C
də xəbər ver-
mişdir ki, o, birbaşa şəfaətlə başlamayacaq, əvvəlcə gəlib Rəbbinə səc-
də edib Ona həmd edəcək, sonra isə ona deyiləcək: “Başını qaldır, de
eşidiləcək, istə veriləcək, şəfaət et44 şəfaətin qəbul ediləcək”.45
C
Yenə bir dəfə Əbu Hureyra ona demişdir: “(Qiyamət günü) sənin
şəfaətin sayəsində ən xoşbəxt insan kim olacaq?” O isə demişdir: “Qəl-
bindən ixlasla lə iləhə illəllah deyən kəs”.46 Bu şəfaət Allahın izni ilə,
ixlas əhli üçündür. Allaha şərik qoşanlar üçün isə şəfaət olmayacaqdır.
Şəfaətin həqiqəti isə budur ki, ixlas əhlinə lütf edən və şəfaət etməsi
üçün izin verilən kəsin duası vasitəsi ilə onları bağışlayan Allah b
C
Özüdür. Beləcə onu ( ) hörmətli edəcək və təriflənən məqama çatdı-
racaqdır.
Quranın inkar etdiyi şəfaət isə, içində şirk olan şəfaətdir. Buna görə
də Quran bir çox yerlərdə şəfaəti Onun izninə bağlı olaraq isbat etmiş-
dir. Peyğəmbər C
də şəfaətin ancaq tövhid və ixlas əhli üçün oldu-
ğunu bəyan etmişdir”. İbn Teymiyyənin sözləri burada bitdi.47
44 Allah ona izin verdikdən sonra belə, yalnız Allahın izin verdiyi kəslərə şəfaət edəcəkdir.
Necə ki, hədisdə buyurulur: “Sonra şəfaət edərəm və Allah mənim üçün bir hədd qoyar”. (əl-
Buxari, 4476).
46 əl-Buxari, 99.
47 Məcmu əl-Fətəva, 7/77-78.
 Müəllif w demişdir: “Əgər müşrik sənə desə ki: “Peyğəmbərə C şəfaət haqqı verilmişdir.
Mən də onu, Allahın verdiyi kəsdən tələb edirəm”. Cavab: Uca Allah ona şəfaət haqqı vermiş,
sənə isə, bunu ondan istəməyi qadağan etmişdir. Uca Allah buyurur: “Allahla yanaşı heç bir
kəsə dua etməyin!”. Əgər Allahın, Peyğəmbərini sənə şəfaətçi etməsini istəyirsənsə, o zaman
Ona: “Allahla yanaşı heç bir kəsə dua etməyin!” sözlərində itaət et. Həmçinin şəfaət haqqı,
Peyğəmbərdən C başqalarına da verilmişdir. Belə ki mələklərin şəfaət edəcəyi, həddibuluğa
çatmamış ölən uşaqların şəfaət edəcəyi və övliyaların şəfaət edəcəyi sabit olmuşdur. Sən heç,
Allah onlara şəfaət haqqı vermişdir. Mən də onu onlardan istəyirəm deyirsənmi? Əgər bunu
desən, Allahın kitabında zikr etdiyi salehlərə ibadətə qayıtmış olacaqsan. Əgər xeyr desən, bu
sözlərini batil etmiş olacaqsan: “Allah ona şəfaət haqqı vermişdir. Mən də onu, Allahın verdi-
yi kəsdən istəyirəm”. (“Kəşf əş-Şubuhət”, s: 27-28).
ُِ‫دي‬
47
ْ َ
18-ci Bab
əl-Qasas, 56-cı Ayə Haqqında
Uca Allah buyurur:
ٓ َ َ َ ‫ك َن‬ َ َ َۡ ۡ َ ۡ َ َ َ َ َ
ُ ﴾٥٦‫ٱّلل َي ۡهدهي َمن يَشا ُء‬ ‫ت َول َٰ ه‬‫﴿إهنك َل ت ۡهدهي من أحبب‬
“Şübhəsiz ki, sən istədiyini doğru yola yönəldə bilməzsən. [Lakin

Allah istədiyini doğru yola yönəldir]”. (əl-Qasas, 56)
ُِ‫ُجاَه َُرَول ُاهلل‬، َُ ‫ت ُأَبَاُطَالِب ُالْ َوفَاة‬ ْ ‫ضَر‬

َ ‫اُح‬
َ ‫ُلَ َّم‬:‫ال‬ َ َ‫ُع ْن ُأَبِ ِديه ُق‬،
َ ‫ب‬ ِ َّ‫ُع ِن ُابْ ِن ُالْمسُدي‬
َ َ ‫ديح‬ ِ ‫الص ِح‬
َّ ُ ‫ِِف‬
،ُ‫ الَ إهلَهَ إهالَّ الل‬:‫ قُ ْل‬،‫ُ"يَا َع ِّم‬:‫الُلَه‬ ِ ِ َُ َّ‫صَّلَّ ُاهللُعَّلَدي ِهُوََّل‬
َ ‫ُفَ َق‬،‫وُج ْهل‬َ ‫ُعْبُِاهللُابْنُأَِِبُأ َمديَّةَ َُوأَب‬ َ ‫ُوعْن َِه‬، َ َ ََ َْ َ
ِ ‫ب؟ فَأَعاد‬ ِ ِ ‫ُأَتَر َغبُعن ُِمَّلَّ ِة‬:‫ُفَ َقاالَُلَه‬."‫الل‬ ‫َك بهها هع ْن َد ه‬ ‫ه‬
ُ‫صَُّلَّ ُاهلل‬
َ ُ‫َِّب‬ َ َ َ ِ ‫ُعْبُِالْمطََّّل‬
ُّ ِ‫ُعَّلَْديهُالن‬ َ َْ ْ َ َ ‫اج ل‬ ُّ ‫ُح‬َ ‫َكل َمةً أ‬
.‫ُ ُالَُإُِلَهَُإِالَُّاهلل‬:‫ول‬ ِ ِ ِ َ ‫ُعَّلَ ُِمَّلَّ ِة‬ ِ ‫ُفَأَعاداُفَ َكا َن‬،َُ َّ‫عَّلَدي ِهُوََّل‬
َ ‫ُوأ َََبُأَ ْنُيَق‬،َ ‫ُعْبُِالْمطََّّلب‬ َ ‫ُه َو‬:‫ال‬ َ َ‫ُآخَر َُماُق‬ َ َ َ ََ َْ
َ َ َ
‫ُ﴿ما َكن‬:‫ل‬ َّ ‫ُعَّز َُو َج‬
َ ‫ فَأَنْ َزَل ُاهلل‬."‫ك‬ َ ‫َم أُنْهَ َع ْن‬ َ ‫َستَ ِْ هَ َر َّن ل‬
ْ ‫ َما ل‬،‫َك‬ ْ ‫ُ" َل‬:ََُ َّ‫ُو َََّل‬َ ‫ُعَّلَْدي ِه‬
َ ‫صَّلَّ ُاهلل‬ ُّ ِ‫ال ُالن‬
َ ُ ‫َِّب‬ َ ‫فَ َق‬
َ َ َۡ ۡ ۡ َ َ َ ۡ ْ َ ْ َ
‫ت َولَٰك َهن‬
َ َ َ
‫ُ﴿إهنك َل ت ۡهدهي من أحبب‬:‫ُِفُأَِِبُطَالِب‬ ِ ‫ۡشك َهي﴾ وأَنْ َزَل‬ ۡ ُ ُ َۡ َۡ ٓ ُ َ َ َ َ ‫ل َهلن‬
َ ‫ب وٱَّلهين ءامنوا أن يستغفهروا ل هلم ه‬ ‫هه‬
ُٓ َ َ َ ََ
ُ.﴾‫ٱّلل َي ۡهدهي من يشاء‬
“Səhih”də İbn əl-Museyyəb öz atasından rəvayət edir ki, Əbu Talib

ölüm ayağında ikən, Rəsulullah onun yanına gəldi. Abdullah ibn C
Əbu Umeyyə və Əbu Cəhl də orada idi. Peyğəmbər Əbu Talibə C
dedi: “Ey əmi, lə iləhə illəllah de ki, o kəlmə ilə Allah qatında sənin
bunu dediyinə şahidlik edim”. O ikisi isə dedilər ki: “Abdul-Muttalibin
dinindən üzmü döndərəcəksən?” Peyğəmbər bu kəlməni onun C
üçün təkrar etdikcə, o ikisi də (öz dediklərini) təkrar etdilər. Beləliklə
Əbu Talibin son sözü “O, Abdul-Muttalibin dinindədir”- deməsi oldu
və lə iləhə illəllah deməkdən imtina etdi. Peyğəmbər dedi: “Mənə C
qadağan edilmədikcə sənin üçün mütləq bağışlanma diləyəcəyəm”.
Sonra Allah bu ayəni nazil etdi: “Nə Peyğəmbərə nə də mömin-

lərə müşriklər üçün bağışlanma diləmək yaraşmaz ...” (ət-Tövbə, 113).
Əbu Talib haqqında da bu ayəni nazil etdi: “Şübhəsiz ki, sən istədiyini
doğru yola yönəldə bilməzsən. Lakin Allah istədiyini doğru yola yö-
nəldir”. (əl-Qasas, 56)48
48 əl-Buxari 1360, 3884; Muslim, 24.

ُِ‫دي‬
49
ْ َ
19-cu Bab
Adəm Övladının Küfrə Düşməsinin və Dinini Tərk Etməsinin
Səbəbinin, Salehlər Haqqında Həddi Aşmaq Olması Haqqında
Allah buyurur:
ُ ْ َُۡ َ َ ۡ ََۡ َ
﴾١٧١‫ب َل تغلوا هف دهين هك ۡم‬ َٰٓ ﴿
‫يأهل ٱلكهتَٰ ه‬
“Ey Kitab əhli! Dininizdə həddi aşmayın”. (ən-Nisa, 171)
َ ُ َ ََ َ ْ ُ َ
‫ ُ﴿ َوقالوا َل تذ ُرن َءال َهه َتك ۡم َوَل‬:‫اَل‬
َ ‫اُِف ُقَ ْوِل ُاهللِ ُتَ َع‬
ِ ‫ُعْن هم‬ ِ
َ ‫ُع ِن ُابْ ِن‬
َ َ ‫ُعبَّاس َُرض َي ُاهلل‬ ِ ‫ُالص ِح‬
َ ‫ديح‬ َّ ‫ِِف‬
َ ََُ َ َُ ََ ٗ َ ُ ََ َٗ َ ُ ََ
ٗ ۡ َ ‫وق َون‬
ُ‫ُفَُّلما‬،‫ُ"ه ِذهِ ُأََساَ ُ ِرجال ُصاْلِِْي ُِمن ُق وِم ُنوح‬:‫ۡسا﴾ ُقال‬
َّ َ َ ْ َ ْ َ َ َ َْ َ َ َ ‫تذرن ودا وَل سواع وَل يغوث ويع‬
ِ َُِ ‫ُمالِ ِس ِهَ ُالَِِّتُ َكانو‬ ِ ِ ِ
ُ‫وها‬
َ ُّ‫اُو ََس‬ َ ْ‫اَُيَّلسو َن ُف َديهاُأَن‬
َ ً‫صاب‬ ْ ََُ ‫ُأَن ُانْصبواُإِ ََل‬،َْ ‫َهَّلَكواُأ َْو َح ُالشَّْديطَان ُإِ ََل ُقَ ْوم ِه‬
."‫ت‬ُْ َِ ِ‫ك َُون ِسيُالْعَِّْلَُعب‬
َ ِ‫كُأولَئ‬ َ ‫ُح ََّّتُإِ َذ‬،
َ َ‫اُهَّل‬ َ ِْ َ‫ُوََلُْت ْعب‬،‫ا‬ ِ ِ ْ ‫بِأ‬
َ ‫ُفَ َف َعَّلو‬،َُْ ‫ََسَائه‬
“Səhih”də rəvayət edilir ki, Uca Allahın: “Və dedilər ki: “Öz məbud-
larınızı tərk etməyin; Vəddi, Suvanı, Yəğusu, Yəuqu və Nəsri tərk etmə-
yin!” (Nuh, 23) - ayəsi haqqında İbn Abbas E demişdir: “Bunlar,
Nuhun qövmündə olan saleh adamların adlarıdır. Elə ki öldülər, şey-
tan onların qövmünə, onların əvvəllər oturduqları yerlərə heykəllər
qoymağı və həmin heykəllərə də onların öz adlarını vermələrini təlqin
etdi, onlar da bunu etdilər. Lakin həmin insanlar ölənə qədər o heykəl-
lərə ibadət olunmadı. Sonra isə elm unuduldu və onlara ibadət olun-
mağa başlandı”.49
İbn əl-Qayyim w buyurur ki, sələflərdən bir çoxu demişdir: “Elə

ki (salehlər) öldülər, əvvəlcə onların qəbirləri üzərində dayandılar.
Sonra heykəllərini düzəltdilər, üzərindən uzun zaman keçdikdən son-
ra isə, onlara ibadət etməyə başladılar”.50
‫ه‬ ‫ه‬ َ َ‫ُعَّلَْدي ِه َُو َََّلَّ ََُ ُق‬

َ ‫ُ"الَ تُا ُْرون َك َما أَط َْرت الن‬:‫ال‬
،‫َّص َارى ابْ َن َم ْريَ َم‬ َ ‫صَُّلَّ ُاهلل‬
َ ُ ‫ول ُاهلل‬ َ َّ ‫َو َع ْن ُع َمَر ُأ‬
‫ َعب ُد ه‬:‫ فَ ُقولُوا‬،‫إهنَّما أَنَا َعب ٌد‬
."ُ‫الل َوَر ُسولُه‬ ْ ْ َ
Ömər E rəvayət edir ki, Rəsulullah demişdir: “Xristianlar C
Məryəm oğlunu tərifləməkdə həddi aşdıqları kimi kimi, siz də məni
tərifləməkdə həddi aşmayın! Mən sadəcə Allahın quluyam. Odur ki,
(mənə) “Allahın qulu və rəsulu”- deyin”. əl-Buxari və Muslim təxric et-
mişdir.51
َ َ‫ فَهإنَّ َما أ َْهل‬،‫ُ"إهيَّا ُك ْم َوالُِْلُ َّو‬:ََُ َّ‫ُو َََّل‬ ِ ‫ُاهلل‬ َّ‫صَّل‬ ِ

ُ."‫ك ُم الُِْلُ ُّو‬
ُ َ‫ك َم ْن َكا َن قَ ْب ل‬ َ ‫ُعَّلَْديه‬
َ َ ُ‫ال َُرَولُاهلل‬
َ َ‫ُق‬:‫ال‬
َ َ‫َوق‬
Yenə (İbn Abbas) rəvayət edir ki, Rəsulullah demişdir: “Həddi C
aşmaqdan çəkinin! Şübhəsiz ki, sizdən öncəkiləri həlak edən, həddi aş-
maq olmuşdur”.52
َُ َ‫ُعَّلَْدي ِه َُو َََّلَّ ََُُق‬ ِ َ َُ‫َنُر‬ ِ ِ

.‫ قَا ََلَاُثَالَثًا‬."‫ك ال ُْمتَ نَاِّ ُعو َن‬
ُ
َ َ‫" َهل‬:‫ال‬
ُ
َ ُ‫ولُاهلل‬ َ َّ ‫ُع ِنُابْ ِن َُم ْسعودُأ‬
َ َ‫ولم ْسَّل‬
Muslim İbn Məs'uddan E rəvayət edir ki, Rəsulullah C demişdir:
“Həddi aşanlar həlak oldu”. O bunu üç dəfə təkrar etdi.53
50 İğasətul-Ləhfən, 1/184.
52 Əhməd, 1/215; ən-Nəsəi, 5/268; İbn Məcə, 3029; İbnu Əbi Asim “əs-Sunnə”, 98; İbn Hibban,
1011; əl-Həkim, 1/466.

53 Muslim, 2670.
ُِ‫دي‬
51
ْ َ
20-ci Bab
Saleh Adamın Qəbrinin Yanında Allaha
İbadət Edən Kəs Haqqında Şiddətli İfadələr.
Saleh Adamın Özünə İbadət Edən Bəs Necə?!
ََُُُ َّ‫ُعَّلَْدي ِه َُو َََّل‬

َ ‫صَّلَّ ُاهلل‬ ِ َ‫ت ُلِر‬
َُ ُ ِ‫ول ُاهلل‬ َّ ‫ُعْن َهاُأ‬ ِ ِ ‫ديح ُعن‬ ِ َّ ‫ِِف‬
َ ْ ‫ََُّلَ َمةَ ُذَ َكَر‬
َ ‫َن ُأ َّم‬ َ ‫ُعائ َشةَ َُرض َي ُاهلل‬
َ ْ َ ِ ‫ُالصح‬
‫ أَ هو‬،‫ح‬ ‫الرْل َّ ه‬ ‫ك إهذَا َما َ ه ه‬َ ‫ُ"أُولَئه‬:‫ال‬
َ ‫ُفَ َق‬،‫ُالص َوِر‬
ُّ ‫اُم َن‬ِ ‫ُوماُفِديه‬،‫ُاْلب َش ِة‬ ِ ‫ديسةً َُرأَتْ َهاُبِأ َْر‬ِ
ُ ‫الصال‬ ُ ُ َّ ‫ت فيه ُم‬ َ َ َ ََْ ‫ض‬ َ ‫َكن‬
‫ك هشرار الْ َخل هْق هع ْن َد ه‬‫ه‬ َ ‫ص َّوُروا فه هيه تهل‬ ‫ه ه‬ ‫الْعب ُد َّ ه‬
."‫الل‬ ُ َ َ ‫ أُولَئ‬،‫الص َوَر‬
ُّ ‫ْك‬ َ ‫ َو‬،‫ بَنَ ْوا َعلَى قَ ْب هره َم ْسج ًدا‬،‫الصال ُح‬ َْ
“Səhih”də Aişədən I rəvayət edilir ki, Ummu Sələmə Həbəşistan

torpağında gördüyü, içərisində şəkillər olan bir kilsə haqqında Allah
Rəsuluna C
xəbər verdi. Beləliklə o buyurdu: “Onlar içlərindən C
saleh bir adam -və ya saleh bir qul- öldükdə, onun qəbrinin üzərində
məscid tikər və orada həmin şəkilləri çəkərdilər. Onlar Allah qatında,
yaradılmışların ən şərliləridir”.54
(İbn əl-Qayyim demişdir) “Beləcə onlar, iki fitnəni bir yerə cəm et-
dilər: Qəbir fitnəsi və heykəllər fitnəsi”.55
ُ،‫ُعَّلَ َُو ْج ِه ِه‬َ ‫ديصةًُلَه‬

َ َُ َُِ ‫ُعَّلَْدي ِه َُو َََّلَّ ََُُ ُطَِف َقُيَطَْرح‬
ِ ِ ِ
َ ُ‫ُ"لَ َّماُن ِزَلُبَرَولُاهلل‬:‫ت‬ ْ َ‫ُقَال‬،‫اُعْن َها‬
‫ور أَنْبهيَاِه هه ْم‬ ِ َ ‫ُفَ َق‬،‫فَِإ َذاُا ْغتَ ََّ ُِِبَاُ َك َش َف َها‬
َ ُ‫ اتَّ َخ ُذوا قُب‬،‫َّص َارى‬
َ ‫ود َوالن‬ َ ‫ُ"ل ََع َن اللُ الْيَ ُه‬:-ُ ‫ك‬ َ ‫ ُ َوه َوُ َك َذل‬-ُ ‫ال‬
."‫َّخ َذ َُم ْس ِج ًِا‬ ِ
َ ‫ُ َغْدي َرُأَنَّهُخُش َيُأَ ْنُيُت‬،‫كُأبْ ِرَزُقَ ْب ره‬
ِ
َ ‫ُولَْوالَُذَل‬،‫ا‬
َ ‫اُصنَ عو‬َ ‫َم َساْ َد"ُُيَ ِّذر َُم‬
‫ه‬
Yenə əl-Buxari və Muslim Aişədən I rəvayət edir ki: “Rəsulullah

C ölümündən qabaq örtüyünü üzünə atmağa başlamışdı. Bu örtük-
dən sıxıldıqda isə onu üzündən açırdı. O, bu halda: “Allah yəhudilərə
və xristianlara lənət etsin! Onlar peyğəmbərlərinin qəbirlərini məscid-
lərə çevirdilər”- deyərək, onların etdiklərindən çəkindirirdi. Əgər belə

55 İbn əl-Qayyim “İğasətul-Ləhfən”, 1/184.
olmasaydı, onun qəbri aşkarda saxlanardı. Lakin qəbrinin məscidə

çevrilməsindən qorxuldu”. əl-Buxari və Muslim təxric etmişdir. 56
ُ،‫وت ُِِبَ ْمس‬ ِ ‫َُسعتُالنَِِّبُصَّلَّ ُاهلل‬: ِ ِِ ‫بُب ِنُعب‬

ِ َ َ‫ُق‬،‫ُاهلل‬ ِ ِ
َ ‫ُعَّلَُْديه َُو َََّلَّ ََُُقَْب َلُأَ ْنََُي‬
َ َ َّ ْ َ ‫ال‬ َْ ْ ِ َِ ‫ُع ْنُجْن‬ َ َ‫َولم ْسَُّل‬
‫ه ه‬ ‫ه ه‬ ‫ه‬ ‫الل أَ ْن يَ ُكو َن له هم ْن ُك ْم َخله ه‬
‫ُ"إهنِّ أَب رأُ إهلَى ه‬:‫وهوُي قول‬
َ ‫ َك َما اتَّ َخ َذ إبْ َراه‬،ً‫يل؛ فَإ َّن اللَ قَد اتَّ َخ َذن َخليال‬
‫يم‬ ٌ َْ ََ َ
‫ أَالَ وإه َّن من َكا َن قَ ب لَ ُكم َكانُوا ي ت ه‬،ً‫ت أَبا ب ْكر َخلهيال‬ ‫ ولَو ُك ْن ُ ه ه ه ه‬،ً‫َخلهيال‬
‫َّخ ُذو َن‬ َ ْ ْ َْ َ َ َ ُ ‫ت ُمتَّخ ًذا م ْن أ َُّمت َخليالً الَتَّ َخ ْذ‬ َْ
."‫ك‬ َ ‫ فَهإنِّ أَنْ َها ُك ْم َع ْن ذَله‬،‫اْ َد‬
‫َّخ ُذوا الْ ُقبور مس ه‬
َََُ
‫ أَالَ فَالَ تَت ه‬،‫اْ َد‬
‫قُبور أَنْبهياِه ههم مس ه‬
ََْ َ َُ
Muslim Cundəb ibn Abdullahdan rəvayət edir ki, Peyğəmbərin C
ölümündən beş gün əvvəl onu belə deyərkən eşitdim: “Sizdən birinin
xəlilim olmasından Allaha sığınıram. Həqiqətən Allah, İbrahimi xəlil
seçdiyi kimi məni də xəlil seçmişdir. Əgər ümmətimdən birini xəlil
seçəsi olsaydım, mütləq Əbu Bəkri xəlil seçərdim. Diqqət edin! Sizdən
əvvəlkilər peyğəmbərlərinin qəbirlərini məscidlərə çevirərdilər. Nəba-
də qəbirləri məscidlərə çevirəsiniz! Mən sizə bunu qadağan edirəm”.57
O, ömrünün sonunda bunu qadağan etmiş, sonra da ölüm ayağın-

da ikən, belə edənləri lənətləmişdir. Üzərində məscid tikilməmiş olsa
belə, qəbirlərin yanında namaz qılmaq da həmçinin bu qadağaya da-
xildir. Aişənin I: “Qəbrinin məscidə çevrilməsindən qorxuldu”-
sözünün mənası da budur. Çünki səhabələr onun qəbrinin ətrafında
məscid tikən deyildilər. İçində namaz qılmaq qəsd edilən hər yer məs-
cidə çevrilmiş olur və həmçinin içində namaz qılınan hər yer də, məs-
cid adlanır. Necə ki, Peyğəmbər buyurmuşdur: “Yer üzü mənim C
üçün məscid (səcdəgah) və pak edildi”.58

57 Muslim, 532.
ُِ‫دي‬
53
ْ َ
‫ُ"إه َّن هم ْن هش َرا هر الن ه‬:‫وعا‬ ِ ِ ِ ْ ‫وِأل‬
‫َّاس َم ْن تُ ْد هرُك ُه ُم‬ ً ‫ُعْنه َُمْرف‬
َ ‫ُم ْس عود َُرض َيُاهلل‬ َ ‫ُع ِنُابْ ِن‬
َ ِِّ‫ُجدي‬
َ ِ‫َِحَ َُِب َس ن‬ َ
‫ه‬
."‫ساْ َد‬ ‫ه‬ ‫ه‬ َّ
َ ‫ور َم‬
َ ُ‫ين يَتَّخ ُذو َن الْ ُقب‬
َ ‫ َوالذ‬،ٌ‫َحيَاء‬
ْ ‫اعةُ َو ُه ْم أ‬
َ ‫الس‬
َّ
Əhməd ceyyid bir isnadla İbn Məs'uddan E mərfu olaraq rəva-
yət edir ki: “İnsanların ən şərliləri, qiyamətin qopduğu gün həyatda
olan və qəbirləri məscidlərə çevirənlərdir”. Əbu Hətim öz “Səhih”ində
rəvayət etmişdir.59
59Əhməd, 1/475; İbnu Əbi Şeybə “əl-Musannəf”, 3/345; İbn Xuzeymə, 789; İbn Hibban, 340;
ət-Təbərani “əl-Kəbir”, 10413.
21-ci Bab
Salehlərin Qəbirləri Haqqında Həddi Aşmağın, O Qəbirləri
Allahdan Qeyri İbadət Edilən Bütə Çevirməsi Haqqında
َ َ‫ُعَّلَْدي ِه َُو ََ َّلَّ ََُُق‬ ِ َ َ‫َنُر‬ ِ ٌ ِ‫ىُمال‬

‫الله َّم الَ تَ ْج َع ْل قَ ْب هري َومَنًا‬
ُ "ُ:‫ال‬ َ ‫ص َّلَّ ُاهلل‬
َ ُ‫ولُاهلل‬ َ َّ ‫ُأ‬:‫ك ُِِفُالْم َُوطَّأ‬ َ ‫َرَو‬
‫الل َعلَى قَ وم اتَّ َخ ُذوا قُبور أَنْبهياِه ه م مس ه‬‫ضب ه‬
."‫اْ َد‬ ََْ َ َُ ْ ُ َ َ‫ ا ْشتَ َّد غ‬،‫يُ ْعبَ ُد‬
Məlik “əl-Muvatta”da Rəsulullahın belə dediyini rəvayət etmiş- C
dir: “Allahım, mənim qəbrimi ibadət edilən bütə çevirmə! Peyğəmbər-
lərinin qəbrlərini məscidlərə çevirən qövmə Allahın şiddətli qəzəbi tu-
tar”.60
ۡ َ ََ
َ َ‫ُ﴿أف َر َء ۡي ُت ُم ٱلل َٰ َت َوٱل ُع َز َٰى﴾ ق‬:ِ‫اه‬
ُ‫ُ" َكا َن‬:‫ال‬ ِ ‫ُعنُم‬،‫ُعنُمْنصور‬،‫و ِالب ِنُج ِريرُبِسن ِِهُِعنَُ ْفديا َن‬
َ َْ َ ْ َ َ ْ َ ََ َ ْ َ
ُ."ِ‫اُعَّلَ ُقَ ِْْبُه‬
َ ‫ُفَ َع َكفو‬،‫ات‬ َ ‫ُالس ِو‬
َ ‫يقُفَ َم‬ َّ َ‫تُ ََل‬
ُّ ‫يََّل‬
İbn Cərir öz isnadı ilə Sufyandan, o da Mənsurdan rəvayət edir ki,
“Lat və Uzzanı gördünüzmü?!”- ayəsi haqqında Mücahid demişdir:
“Lat, onlar üçün sıyıq hazırlayardı. Sonra öldü və onun qəbrinin üzə-
rində dayanmağa başladılar”.61
ُِّ ‫يقُلَِّْل َح‬ ِ ْ ‫الُأَب‬

."َ‫ا‬ َ ‫ُالس ِو‬
َّ ‫ت‬ َ ‫ُع ِنُابْ ِن‬
ُّ ‫ُ" َكا َنُيََّل‬:‫ُعبَّاس‬ َ َ‫وُاْلَْوَزا‬ َ َ‫َوَك َذاُق‬
Həmçinin Əbul-Cəvzə, İbn Abbasın belə dediyini rəvayət edir: “O
həccə gələnlər üçün sıyıq hazırlayardı”.62
60 Məlik “əl-Muvatta”, 1721; Abdur-Razzəq, 1/406; İbnu Əbi Şeybə, 3/345; Əhməd, 2/246.
61 İbn Cərir “ət-Təfsir”, 22/47.
62 əl-Buxari, 4859; İbn Cərir “ət-Təfsir”, 22/48.
ُِ‫دي‬
55
ْ َ
‫الل ص لَّى الل َعلَي هه وس لَّم َزاِهر ه‬
‫ول ه‬ ِ
،‫ات الْ ُقبُوهر‬ َ َ ََ ْ ُ َ ُ ‫ُ"ل ََع َن َر ُس‬:‫ال‬
َ َ‫ُعْن ه َماُق‬ َ ‫َو َع ِنُابْ ِن‬
َ ‫ُعبَّاس َُرض َيُاهلل‬
."‫ج‬ ‫َّخ هذين َعلَي ها الْمس ه‬
‫ه‬
َ ‫الس ُر‬
ُّ ‫اْ َد َو‬ َ َ َ ْ َ ‫َوال ُْمت‬
İbn Abbas E rəvayət edir ki: “Rəsulullah qəbirləri ziyarət edən C
qadınlara və qəbirlərin üzərində məscidlər tikib, çıraqlar yandıranla-
ra lənət etmişdir”. “Sunən” müəllifləri rəvayət etmişdir.63
63Əbu Davud, 3236; ət-Tirmizi, 320, 1056; ən-Nəsəi, 2039; İbn Məcə, 1575; Əhməd, 1/229, 2/237;
İbn Hibban, 788; əl-Həkim, 1/374.
22-ci Bab
Mustafanın C
Tövhidin Tərəfini Saxlaması və Şirkə
Aparan Bütün Yollarının Qarşısını Kəsməsi Haqqında
Uca Allah buyurur:
َ ََ َ ُ ُ َ ُ ٓ ََ
﴾١٢٨‫﴿لق ۡد َجا َءك ۡم َر ُسول م ۡهن أنفسهك ۡم عزهيز عل ۡيهه َما عن ُّهت ۡم‬
“Həqiqətən sizə öz içinizdən elə bir elçi gəlmişdir [ki, sizin çətinliyə
düşməyiniz ona ağır gəlir]”. (ət-Tövbə, 128)
‫ُ"الَ تَ ْج َعلُوا بُيُوتَ ُك ْم‬:ََُ َّ‫ُو ََ َّل‬ َ ‫ص َّلَّ ُاهلل‬
ِ
َ ُ‫ال َُرَ ولُاهلل‬ َ َ‫ُق‬:‫ال‬ ِ
َ ‫َع ْنُأَِِبُهَريْ َرةَ َُرض َيُاهلل‬
َ َ‫ُعْنهُق‬
ُ ‫صالَتَ ُك ْم تَ ْب لُُِنه َح ْي‬ ‫ه‬
ُ."‫ث ُك ْنتُ ْم‬ َ ‫صلُّوا َعلَ َّ ؛ فَهإ َّن‬
َ ‫ َو‬،‫ َوالَ تَ ْج َعلُوا قَ ْب هري عي ًدا‬،‫ورا‬
ً ُ‫قُب‬
Əbu Hureyra E rəvayət edir ki, Rəsulullah demişdir: “Ev- C
lərinizi qəbirlərə çevirməyin. Mənim qəbrimi də bayram yerinə (ziya-
rətgaha) çevirməyin! Mənə salavat gətirin. Siz harada olsanız da, sala-
vatınız mənə çatdırılar”. Əbu Davud həsən isnadla rəvayət etmişdir.
Hədisin raviləri siqadır.64
ُ،ََُ َّ‫ُعَّلَْدي ِه َُو َََّل‬ ِ ‫َُييَُإِ ََلُف رجةُ َكانَت‬

ُِّ ِ‫ُعْن َُِقَ ِْْبُالن‬ َِ ً‫ُ"أَنَّهُرأَىُرجال‬:‫ْي‬ ِ ْ ‫ُاْلس‬ ِ ‫وعن‬
َ ‫َِّب‬ ْ َْ َ َ َ ْ ‫ُعَّل ِّيُبْ ِن‬ َ ََْ
ُِ‫ول ُاهلل‬ ِ َ‫ُع ُن ُر‬،‫ِّي‬ ِ َِ ً‫ُأَالَُأحِِّثكَ ُح ِِيث‬:‫ال‬ َ َ‫ُفَنَ َهاه َُوق‬،‫فَديَ ِْخُل ُفِ َديهاُفَديَ ِْعو‬
َ ْ َ ِ‫ُج‬ َ ‫ُع ْن‬،َ ‫اَُس ْعته ُم ْن ُأَِِب‬ َ ْ َ
‫يم ُك ْم‬ ‫ه‬
َ ‫صلُّوا َعلَ َّ ؛ فَهإ َّن تَ ْسل‬ َ ‫ َو‬،‫ورا‬
‫ه‬ ‫ه‬
ً ُ‫ َوالَ بُيُوتَ ُك ْم قُب‬،‫ُ"الَ تَتَّخ ُذوا قَبْ هري عي ًدا‬:‫ال‬ َ َ‫ُعَّلَْدي ِه َُو َََّلَّ ََُ ُق‬
َ
."‫يَ ْب لُُِنه أَيْ َن ُك ْنتُ ْم‬
64 Əhməd, 2/367; Əbu Davud, 2042; İbnu Əbi Şeybə, 4/345.

ُِ‫دي‬
57
ْ َ
Əli ibn Hüseyn rəvayət edir ki, o, Peyğəmbərin qəbrinin yanın- C
dakı yerə gələrək oradan içəri daxil olub dua edən bir adam gördü
Bunu qadağan etdi və dedi: “Sizə atamdan, onun babamdan, onun da
Peyğəmbərdən C
eşitdiyi bir hədisi danışımmı?” O demişdir: “Mə-
nim qəbrimi bayram yerinə (ziyarətgaha) çevirməyin! Evlərinizi də qə-
birlərə çevirməyin. Mənə salavat gətirin. Siz harada olsanız da, sala-
vatınız mənə çatdırılar”.65 “əl-Muxtəra”da rəvayət edilmişdir.
65 İbnu Əbi Şeybə “əl-Musannəf”, 2/268; əl-Buxari “ət-Tarix əl-Kəbir”, 2/186.

23-cü Bab
Bu Ümmətdən Bəzilərinin Bütlərə
İbadət Edəcəyi Haqqında
Uca Allah buyurur:
ُ َ َ ُ ۡ ُ َٰ َ ۡ َ ٗ َ ْ ُ ُ َ َ َ َ َ ۡ َ َ
ۡ ۡ ‫ون ب‬
‫ت َوٱلطَٰغ ه‬
﴾٥١‫وت‬ ‫ٱۡلب ه‬
‫ب يؤمهن ه ه‬ ‫﴿ألم تر إهل ٱَّلهين أوتوا ن هصيبا همن ٱلكهت ه‬
“Kitabdan pay verilmiş kəsləri görmədinmi? Onlar cibtə və tağuta
iman gətirirlər”. (ən-Nisa, 51)
َ ََ َ َ َ َُ َََُ َ َ َ ًَ َُ َ َ َ ُ ُ َُ َۡ ُۡ
‫ب عل ۡيهه َو َج َعل‬‫ض‬‫﴿قل هل أنبهئكم بهۡش مهن ذَٰل هك مثوبة عهند ٱّلله من لعنه ٱّلل وغ ه‬
َ ُ َ َ َ َ َ َ َ َۡ َ َ َ َ ۡ ُ ُ ۡ
﴾٦٠‫ٱلطَٰغوت‬ ‫مهنهم ٱلقهردة وٱۡلنازهير وعبد‬
“De: Allah yanında cəza etibarilə bundan daha pisini sizə xəbər
verimmi? Bu, Allahın lənətlədiyi, ona qəzəbləndiyi, özlərini də mey-
munlara və donuzlara döndərdiyi şəxslər və tağuta ibadət edənlərdir”.
(əl-Maidə, 60)
ٗ ۡ َ ۡ َ َ َ َ َ َ َ ۡ ۡ َ َٰٓ َ َ ْ ُ َ َ َ َ َ َ
﴾٢١‫جدا‬
‫خذن علي ههم مس ه‬
‫﴿قال ٱَّلهين غلبوا َع أم هرههم نلت ه‬
“(Mübahisədə) qalib gələnlər isə: “Onların (qəbirləri) üzərində mütləq

bir məscid tikəcəyik!”– dedilər”. (əl-Kəhf, 21)
َ َ‫ُعَّلَْدي ِه َُو َََّلَّ ََُُُق‬

‫ُ"لَتَتَّبه ُع َّن َسنَ َن َم ْن َكا َن‬:‫ال‬ َ ‫صَّلَّ ُاهلل‬
َ ُ‫ولُاهلل‬ َ َّ ‫ُعْنهُأ‬
ِ ِ
َ ‫َع ْنُأَِِبُ ََعديِ َُرض َيُاهلل‬
ُ‫ود‬ ِ َ َ‫ُياُر‬:‫ قَالوا‬."ُ‫ب لَ َد َخلْتُموه‬ َ ‫ َحتَّى ل َْو َد َخلُوا ُْ ْح َر‬،‫ َح ْذ َو الْ ُق َّذًه بهالْ ُق َّذًه‬،‫قَ ْب لَ ُك ْم‬
َ ‫ُالْديَ ه‬،‫ولُاهلل‬ َ َ ُ ٍّ ‫ي‬
."‫ُ"فَ َم ْن؟‬:‫ال‬
َ َ‫َّص َارى؟ ق‬
َ ‫َوالن‬
ُِ‫دي‬
59
ْ َ
Əbu Səid E rəvayət edir ki, Rəsulullah demişdir: “Siz mütləq C
özünüzdən əvvəlkilərin yolunu tutub addım-addım gedəcəksiniz. Hət-
ta onlar kərtənkələ yuvasına girsələr, mütləq siz də oraya girəcəksi-
niz”. Dedilər ki: “Ey Allahın Rəsulu, yəhudilər və xristianlarımı qəsd
edirsən?” Dedi ki: “Başqa kim ola bilər ki?” əl-Buxari və Muslim təxric
etmişdir.66
‫ه‬ َّ ‫ََّلَّ َُ ُقَ َ ه‬ ِ ‫ول ُاهللِ ُصَّلَّ ُاهلل‬ َّ ‫ُأ‬،‫ُعْنه‬ ِ ِ ِ

َ ‫ُ"إن اللَ َزَوى ل‬:‫ال‬ َ َُ ‫ُعَّلَْديه َُو‬
َ َ َ َ‫َن َُر‬ َ ‫ُع ْن ُثَ ْوبَا َن َُرض َي ُاهلل‬ َ َ‫َولم ْسَّل‬
ُ ‫ َوأُ ْع ها‬.‫ي له هم ْن َها‬
ْ ‫ ال‬:‫يت الْ َك ْن َِيْ هن‬
‫َح َم َر‬ ‫ه ه‬
َ ‫ َوإ َّن أ َُّمت َسيَْب لُ ُغ ُم ْل ُك َها َما ُز هو‬،‫شا هرقَ َها َوَمَِا هربَ َها‬
َ ‫ت َم‬ُ ْ‫ال َْر َ فَ َرأَي‬
‫ط َعلَْي هه ْم َع ُد ًّوا هم ْن هس َوى‬ َ ِّ‫سل‬ ‫ْت ربِّ هل َُّمته أَ ْن الَ يُ ْهله َك َها به ه‬
َ ُ‫ َوأَ ْن الَ ي‬،‫سنَة ب َع َّامة‬ َ َ ُ ‫ َوإهنِّ َسأَل‬.‫ض‬ َ َ‫َوالَبْ ي‬
‫ك‬َ ُ‫ َوإهنِّ أَ ْعاَْيت‬،ُّ‫اء فَهإنَّهُ الَ يُ َرد‬ َ َ‫ إه َذا ق‬،‫ يَا ُم َح َّم ُد‬:‫ال‬ َ َ‫ َوإه َّن َربِّ ق‬.‫ضتَ ُه ْم‬ ‫ه‬ ‫ه‬
ً‫ض‬ َ َ‫ت ق‬ ُ ‫ض ْي‬ َ ‫يح بَ ْي‬
َ ‫ فَ يَ ْستَب‬،‫أَنْ َُسه ْم‬
‫ه‬ ‫ه‬ ‫ه ه‬ ‫ه‬ َ ‫هل َُّمته‬
،‫ضتَ ُه ْم‬ َ ‫ط عَلَْي ه ْم عَ ُد ًّوا م ْن س َوى أَنْ َُس ه ْم فَ يَ ْستَب‬
َ ‫يح بَ ْي‬ َ ِّ‫ُسل‬ َ ‫ َوأَ ْن الَ أ‬،‫سنَة به َع َّامة‬ ‫ه‬
َ ‫ك أَ ْن الَ أ ُْهل َك ُه ْم ب‬
."‫ضا‬ ُ ‫ضا َويَ ْسبه بَ ْع‬
ً ‫ض ُه ْم بَ ْع‬ ً ‫ك بَ ْع‬ ُ ‫ض ُه ْم يُ ْهله‬ُ ‫ َحتَّى يَ ُكو َن بَ ْع‬،‫اْتَ َم َع َعلَْي هه ْم َم ْن بهأَقْاَا هرَها‬ ْ ‫َولَ هو‬
Muslim Səubəndən E rəvayət edir ki, Rəsulullah belə demiş- C
dir: “Allah mənim üçün yer üzünü bükdü. Mən onun şərqini də, qərbini
də gördüm. Ümmətimin səltənəti, mənim üçün bükülən yerlərə qədər
çatacaqdır. Mənə qırmızı və ağ iki xəzinə verildi. Rəbbimdən ümməti-
mi kütləvi qıtlıqla həlak etməməsini və özlərindən başqa, onları məhv
edəcək heç bir düşməni onların üzərinə salmamasını istədim. Həqiqə-
tən Rəbbim belə buyurdu: “Ey Muhəmməd! Mən bir işə hökm verdikdə,
şübhəsiz ki, o geriyə dönməz. Ümmətin üçün sənə bunları verdim: Mən
onları kütləvi qıtlıqla həlak etməyəcəm və onların üzərinə, özlərindən
başqa onları məhv edəcək heç bir düşmən salmayacam. Dünyanın hər
tərəfindən onlara qarşı birləşsələr belə (onları məhv edə bilməyəcəklər).
Ta ki, onlar bir-birilərini öldürüb, bir-birilərini əsir edəcəklər”.67

67 Muslim, 2889.
َّ ‫ َوإهذَا َوقَ َع َعلَْيه ُم‬،‫ضلِّي َن‬ ‫اف َعلَى أ َُّمته الَِه َّمةَ الْم ه‬ َ ‫ُ" َوإهنَّ َما أ‬:‫ُوَز َاد‬ِ ِ ِ ‫ُورواهُالْب رقَ ِاِّنُّ ُِِف‬
‫ف‬ُ ‫الس ْي‬ ُ ُ ‫َخ‬ َ ‫ُصحديحه‬ َ ْ َ ََ َ
‫ه‬ ‫ه‬ ‫ه‬ ‫ه‬ ‫ه‬ ‫ه‬ ‫ه‬ ‫ه‬ ‫ه‬
‫ام م ْن‬ َ ‫ْح َق َح ٌّ م ْن أ َُّمت بال ُْم ْش هرك‬
ٌ َ‫ َو َحتَّى تَ ْعبُ َد فئ‬،‫ين‬ َ ‫اعةُ َحتَّى يَل‬ َ ‫الس‬ َّ ‫وم‬ ُ ‫ َوالَ تَ ُق‬،‫َم يُ ْرفَ ْع إهلَى يَ ْوم الْقيَ َامة‬
ْ‫ل‬
َّ ‫ الَ نَبه‬،‫ين‬ ‫ه‬ ‫ه‬ ‫ه ه‬ ‫ه‬
َ ِّ‫ َوأَنَا َخاتَ ُم النَّبي‬، ٌّ ‫ َوإهنَّهُ َسيَ ُكو ُن ف أ َُّمت َك َّذابُو َن مَالَمُو َن ُكلُّ ُه ْم يَ ِْ ُع ُم أَنَّهُ نَب‬،‫أ َُّمت ال َْومَا َن‬
‫ض ُّرُهم من َخ َذلَهم حتَّى يأْته أَمر ه‬
ُ َ ‫الل تَبَ َار‬ ‫ والَ تَِ ُ ه ه ه‬،‫ب ْع هدي‬
ُْ َ َ َ ْ ُ ْ َ ْ ُ َ‫ الَ ي‬،ً‫ور‬ َ‫ص‬ ُ ‫ْح ِّق َم ْن‬
َ ‫ال طَاَِةٌ م ْن أ َُّمت َعلَى ال‬ َ َ َ
."‫َوتَ َعالَى‬
Bunu əl-Bərqani öz “Səhih”ində bu əlavə ilə rəvayət etmişdir: “Mən
ümmətim üçün ancaq azdıran imamlardan qorxuram. Onların arasına
qılınc düşdüyü zaman, qiyamət gününə qədər bir də qaldırılmayacaq.
Ümmətimdən bir topluluq müşriklərə qatılmadıqca və ümmətimdən
dəstə-dəstə adamlar bütlərə ibadət etmədikcə, Qiyamət qopmayacaq.
Ümmətimdən, hər biri özünün peyğəmbər olduğunu iddia edən otuz
yalançı çıxacaq. Halbuki mən peyğəmbərlərin sonuncusuyam və mən-
dən sonra peyğəmbər yoxdur. Ümmətimdən daim haqq üzərində yar-
dım edilmiş bir tayfa olacaq. Onlara müxalif olanlar Qüdrətli və Əzə-
mətli Allahın əmri gələnə qədər onlara heç bir zərər vura bilməyəcək-
lər”.68
68Əhməd, 5/278; Əbu Davud, 4252; İbn Məcə, 3952; əl-Həkim, 4/449, Əbu Neym “əl-Hilyə”,
2/289; əl-Beyhəqi, 9/181.
ُِ‫دي‬
61
ْ َ
24-cü Bab
Sehr Haqqında
Uca Allah buyurur:
َ َ َ ۡ ََ ْ ُ َ ۡ َََ
َ َ ‫ٱش‬
﴾١٠٢‫َتى َٰ ُه َما َُلۥ هف ٱٓأۡلخ َهرة ه م ۡهن خلَٰق‬ ‫﴿ولقد عل هموا لم هن‬
“Onlar bilirdilər ki, onu (sehri) əldə edən kimsə üçün axirətdə heç bir
pay yoxdur”. (əl-Bəqərə, 102)
ُ َ ۡ ۡ ‫ون ب‬
َ ُ ُۡ
‫ت َوٱلطَٰغ ه‬
﴾٥١‫وت‬ ‫ٱۡلب ه‬
‫﴿يؤمهن ه ه‬
“Onlar cibtə və tağuta iman gətirirlər”. (ən-Nisa, 51)
."ُ‫ُوالطَّاغوتُالشَّْديطَان‬، ِّ ‫اْلِْبت‬
َ ‫ُالس ْحر‬ ْ "ُ:‫الُع َمر‬
َ َ‫ق‬
ُ
Ömər E demişdir: “Cibt–sehr, tağut–şeytandır”.69
ِ ‫ُِفُك ِّلُحيُو‬، ِ
ُ."ٌُِ ‫اح‬ َ ٍّ َ َ ‫ُ"الطََّواغديتُك َّها ٌنُ َكا َنُيَْن ِزل‬:‫ُجابِر‬
ِ ‫ُعَّلَْدي ِهَُالشَّْديطَان‬ َ ‫َوقَا َل‬
Cabir E demişdir: “Tağutlar, üzərlərinə şeytanların endiyi kahin-
lərdir. Hər bölgədə onlardan biri vardır”.70
69 İbn Cərir “ət-Təfsir”, 3/13; İbn Kəsir, 1/311.

70 əl-Buxari, 8/251; İbn Kəsir, 1/512, İbn Cərir “ət-Təfsir”, 3/13
‫السبع الْموبهَق ه‬ ‫ُ" ه‬:‫ال‬ ِ ‫ولُاهللُِصَّلَّ ُاهلل‬ ِ

"‫ات‬ ُ َ ْ َّ ‫اْتَنبُوا‬ ْ َ َ‫ُو َََّلَّ ََُُُق‬
َ َ َ َ‫َن َُر‬ َّ ‫ُأ‬:‫ُعْنه‬
َ ‫َع ْنُأَِِبُهَريْ َرَة َُرض َيُاهلل‬
‫ وقَ ْتل النَّ َْ ه ه‬،‫السحر‬ ‫ه ه‬ ِ َ َ‫ُياُر‬:‫قَالوا‬
َ ‫َ الَّت َح َّرَم اللُ إهالَّ بهال‬
،ِّ‫ْحق‬ ُ َ ُ ْ ِّ ‫ َو‬،‫ُ"الش ِّْر ُ ُ بالل‬:‫ال‬ َ َ‫ُوَماُه َّن؟ ق‬،
َ ‫ولُاهلل‬ َ َ
ُ."‫ات‬ ‫ه‬
‫ت الْم ْؤمنَ ه‬ ‫ه‬ ‫ه‬ ‫ف الْمح ه‬ ‫الِ ْح ه‬
َّ ‫َّولِّ يَ ْو َم‬ ‫ال الْيَته ه‬
‫ وأَ ْكل َم ه‬،‫الربَا‬
ُ َ‫صنَات الَِْافال‬ َ ْ ُ ُ ‫ َوقَ ْذ‬،‫ف‬ َ ‫ َوالت‬،‫يم‬ ُ َ ِّ ‫َوأَ ْك ُل‬
Əbu Hureyra E rəvayət edir ki, Rəsulullah demişdir: “Yeddi C
həlak edici şeydən çəkinin!” Dedilər ki: “Ey Allahın Rəsulu, nədir on-
lar?” Dedi ki: “Allaha şərik qoşmaq, sehr etmək, Allahın haram buyur-
duğu cana haqsız yerə qəsd etmək, sələm yemək, yetimin malını yemək,
döyüş günündə qaçmaq və xəbəri olmayan namuslu ismətli mömin qa-
dınları zinada ittiham etmək”. əl-Buxari və Muslim təxric etmişdir.71
‫الس ْي ه‬
َّ ‫ي ْربُهُ به‬ ‫الس ه‬
َ ‫اح هر‬ َّ ‫ُ" َح ُّد‬:‫وعا‬
."‫ف‬ ً ‫َو َع ْنُجْن َِب َُمْرف‬
Cundəb mərfu olaraq rəvayət edir ki: “Sehrbazın cəzası, qılıncla
vurulmasıdır”. ət-Tirmizi rəvayət etmiş və movquf olaraq səhihdir de-
mişdir.72
ِ َُ ‫اب ُأ َِن ُاقْ ت َّلواُك َّل‬

ِ َّ‫ُاْلَ ُط‬ ِّ ‫ُص ِحديحُِ ُالْب َخا ِر‬
ُ‫احر‬ َ ْ ‫ب ُع َمر ُبْن‬
َ َ‫ُ" َكت‬:‫ال‬ َ ‫َُبَالَةَ ُبْ ِن‬
َ َ‫ُعبَ َِ َة ُق‬ َ ‫ُع ْن‬
َ ‫ي‬ َ ‫َوِِف‬
ُ."‫احَُر‬ ِ ‫ثَُو‬ ِ َ‫و‬
َ َ َ َ‫ُفَ َقتَ َّْلنَاُثَال‬:‫ال‬
َ َ‫ُق‬،‫احَرة‬ ََ
“Səhih əl-Buxari”də, Bəcələ ibn Abədədən rəvayət edilir ki, Ömər
ibn əl-Xattab məktub yazdı ki: “Bütün sehrbaz kişi və qadınları öldü-
rün!” (Bəcələ) dedi ki: “Biz də üç sehrbaz öldürdük”.73

72 ət-Tirmizi, 1460; ət-Təbərani “əl-Kəbir”, 1665; əd-Dəraqutni “əs-Sunən”, 3/114; əl-Həkim,
4/320; əl-Beyhəqi, 8/126.
73 Əbu Davud, 3043; Əhməd, 1/190-191; əl-Beyhəqi, 8/136; İbn Həzm, 11/397.
ُِ‫دي‬
63
ْ َ
Həmçinin Həfsadan I, ona sehr edən cariyənin öldürülməsini
əmr etməsi və həmin cariyənin də öldürülməsi səhih olaraq sabit ol-
muşdur.74 Habelə Cundəbdən də sabit olmuşdur.75
Əhməd demişdir: “Bu, (sehrbazların öldürülməsi) Peyğəmbərin C

səhabələrinin üçündən sabit olmuşdur”.76
74 Məlik “əl-Muvatta”, 2/872; Abdullah ibn Əhməd “əl-Məsəil”, 1543; əl-Beyhəqi, 8/136.
75 əl-Buxari “ət-Tərix əl-Kəbir”, 2/222; əl-Beyhəqi, 8/136.
76 İbn Kəsir “ət-Təfsir”, 1/369.
25-ci Bab
Sehrin Bəzi Növlərinin Açıqlanması
ِ
َ ِ‫ُحَِّثَنَاُقَ ُطَنُبْنُقَب‬،
ُ،َ‫ديصة‬ َ ََ‫اُحديَّانُبْنُالْ َعال‬
َ َ‫ُحَِّثَن‬،
َ ‫ف‬ ٌ ‫اُع ْو‬
َ َ‫ُحَِّثَن‬، َ ‫ُج ْع َفَر‬ َ ‫ُحَِّثَنَاُُمَ َّمُِبْن‬:
َ َِ‫َِح‬ ْ ‫الُأ‬
َ َ‫ق‬
ُ‫ال‬
َ َ‫ُق‬."‫ت‬ َ ََ َ ْ َ َ َ َ‫ُعَّلَْدي ِه َُو َََّلَّ ََُُق‬
‫ والاِّي رًَ؛ همن ال ه‬،ُ َ ‫ والاَّر‬،َ‫ُ"إه َّن ال هْعيافَة‬:‫ال‬
‫ْج ْب ه‬
َِ ‫ُأَنَّه‬،‫عنُأَبِ ِديه‬
َّ ِ‫َُس َعُالن‬
َ ُ‫َِّب‬ َْ
ُ ُ."‫ان‬ُِ َ‫ُ" َرنَّةُالشَّْديط‬:‫ُاْلَ َسن‬
ْ ‫ال‬ َ َ‫ ق‬:‫اْلِْبت‬
ْ ‫ َو‬."‫ض‬ ُِ ‫طُبِاأل َْر‬ُّ َ‫طُُي‬ ُّ َ‫ُاْل‬:
ْ ‫ُوالطَّْرق‬، ِ
َ ‫ُز ْجرُالطَّْْي‬:
ِ ٌ ‫عو‬
َ ‫ُ"الْعديَافَة‬:‫ف‬ َْ
Əhməd demişdir: “Muhəmməd ibn Cəfər Aufdan, o Həyyən ibn əl-

Alədən, o Qatan ibn Qabisadan, o da atasından Peyğəmbəri belə C
deyərkən eşitdiyini bizə danımışdır: “Şübhəsiz ki iyafə , tarq və ti-
77 78
yarə79 cibtdəndir”. Auf demişdir: “İyafə – quş uçurtmaq, tarq – yerə

çəkilən xətlərdir”. Cibt haqqında Həsən: “Şeytanın iniltisidir” –
demişdir. İsnadı ceyyiddir. Əbu Davud, ən-Nəsəi və İbn Hibban öz
“Səhih”ində müsnəd olan qismini rəvayət etmişdir.80
َّ َ ‫ُعَّلَْدي ُِه‬
ِ ِ
َ ‫َو َع ِن ُابْ ِن‬
َ َ‫ُ" َم هن اقْتَب‬:ََُ ‫ُو َََّل‬
ً‫َ ُش ْعبَة‬ َ ُ ‫ال َُرَول ُاهلل‬
َ َ‫ُق‬:‫ال‬َ َ‫ُعْن ه َماُق‬
َ ‫ُعبَّاس َُرض َي ُاهلل‬
."‫اد‬ ِّ ‫َ ُش ْعبَةً هم َن‬
َ ‫الس ْح هر َز‬
َ ‫اد َما َز‬ ‫همن الن ه ه‬
َ َ‫ُّجوم فَ َقد اقْتَب‬
ُ َ
İbn Abbas E rəvayət edir ki, Rəsulullah demişdir: “Hər kim C
ulduzlardan (astrologiya) bir şöbə öyrənərsə, sehrdən də bir şöbə öyrən-
miş olar. Biri (haqqındakı elm) artıqca, o biri də artar”. Əbu Davud rə-
vayət etmişdir. İsnadı səhihdir.81
77 İyafə: Quşu ürküdüb uçurdaraq quşun sağa və ya sola uçmasını uğurlu-uğursuz əlamət
olaraq qəbul etmək.
78 Tarq: Qumda xətlər çəkərək qeyb haqqında danışmaq.
79 Tiyarə: İnsanı işindən döndürən uğusuzluq inancı.
80 Əbu Davud, 3907; ən-Nəsəi “əl-Kubra”, 8/275; Əhməd, 5/60; İbn Hibban, 1426; ət-Təbərani
“əl-Kəbir”, 18/369; əl-Bəğavi “əs-Sunnə”, 12/177; əl-Beyhəqi “əs-Sunən”, 8/139.

81 Əbu Davud, 3905; İbn Məcə, 3726; Əhməd, 1/227; ət-Təbərani “əl-Kəbir”, 11278; əl-Beyhəqi
“əs-Sunən”, 8/138.
ُِ‫دي‬
65
ْ َ
‫ َوَم ْن‬،‫ث فهي َها فَ َق ْد َس َح َر‬ ِ ِ ِ ‫ولَِّلنَّسائِ ُي ِمن‬
َ ‫ُحِيث ُأَِِب ُهَريْ َرَة َُرض َي ُاهلل‬
َ ََ‫ُ" َم ْن َع َق َد ُع ْق َدً مُ َّم ن‬:‫ُعْنه‬ َ ْ ِّ َ َ
."‫ َوَم ْن تَ َعلَّ َق َش ْيئًا ُوكه َل إهل َْي هه‬،ُ َ ‫َس َح َر فَ َق ْد أَ ْش َر‬
ən-Nəsəinin Əbu Hureyradan E rəvayət etdiyi hədisdə: “Kim bir

düyün bağlayar, sonra da ona üfürərsə sehr etmiş olar. Kim sehr edər-
sə, şərik qoşmuş olar. Kim bir şey asarsa, ona həvalə edilər”.82
:ُ‫يمة‬
َ ‫ضهُ؟ ه َ النَّم‬ َ َْ ْ َ َ‫ُعَّلَْدي ِه َُو َََّلَّ ََُُق‬
‫ُ"أَالَ َهل أُنَبِّئُ ُكم ما الْع ْ ه ه‬:‫ال‬
َ ُ‫ولُاهلل‬ َ َّ ‫ُأ‬:‫َو َع ِنُابْ ِن َُم ْسعود‬
‫الْ َقالَةُ بَ ْي َن الن ه‬
."‫َّاس‬
İbn Məs'ud E rəvayət edir ki, Rəsulullah demişdir: “Sizə əl- C

Ədhin nə olduğunu xəbər verimmi? O, nəmmamlıq etmək – insanların
arasında söz gəzdirməkdir”. Muslim rəvayət etmişdir.83
‫ُ"إه َّن همن الْب ي ه‬:‫ال‬

َ َ‫ُعَّلَْدي ِه َُو َََُّلَّ ََُ ُق‬ ِ َ َ‫َن ُر‬ ِ
‫ان‬ََ َ َ ‫صَّلَّ ُاهلل‬
َ ُ ‫ول ُاهلل‬ َ ‫اُع ِن ُابْ ِن ُع َمَر َُرض َي ُاهلل‬
َ َّ ‫ُعْن ه َماُأ‬ َ ‫َوََل َم‬
."‫لَ هس ْح ًرا‬
əl-Buxari və Muslim İbn Ömərdən E rəvayət edir ki, Rəsulullah
C demişdir: “Həqiqətən də bəlağətli danışığın bir qismi sehrdir”.84
82 ən-Nəsəi, 7/112; İbn Adiyy “əl-Kəmil”, 2/238.

83 Muslim, 2606.
84 əl-Buxari, 5146; Muslim 869.
26-cı Bab
Kahinlər və Bənzərləri Haqqında
ُ‫ُعَّلَْدي ِه‬ ِ ‫ض ُأ َْزو ِاَ ُالنَِِّب ُصَّلَّ ُاهلل‬ ِ ِ ِ ‫روىُمسَّلَِ ُِِف‬

َ ُ ‫َِّب‬ َ ََُ َّ‫ُعَّلَْديه َُو َََُّل‬
ِّ ِ‫ُع ِن ُالن‬، َ َ ِّ َ ِ ‫ُع ْن ُبَ ْع‬ َ ‫ُصحديحه‬ َ ٌ ْ ََ
‫ه‬ َ َ‫َو َََّلَّ ََُُق‬
."‫ين يَ ْوًما‬ َ ‫صالًٌَ أ َْربَع‬
َ ُ‫َم تُ ْقبَ ْل لَه‬ َ َ‫ُ" َم ْن أَتَى َع َّرافًا ف‬:‫ال‬
ْ ‫سأَلَهُ َع ْن َش ْ ء ل‬
Muslim “Səhih”ində Peyğəmbərin zövcələrinin birindən, Pey- C
ğəmbərin C
belə dediyini rəvayət edir: “Kim bir arrafın yanına gedər,
ondan bir şey soruşarsa qırx gün namazı qəbul olunmaz”.85
‫ص َّدقَهُ به َما‬ ‫ه‬ َ َ‫ُعَّلَْدي ِه َُو َََّلَّ ََُ ُُق‬

َ َ‫ُ" َم ْن أَتَى َكاهنًا ف‬:‫ال‬ َ ‫صَّلَّ ُاهلل‬ ِّ ِ‫ُع ِن ُالن‬
َ ُ ‫َِّب‬
ِ
َ ‫َو َع ْن ُأَِِب ُهَريْ َرَة َُرض َي ُاهلل‬
َ ‫ُعْنه‬
."‫صلَّى اللُ َعلَْي هه َو َسلَّ َم‬َ ‫ول فَ َق ْد َكَ َر به َما أُنْ هِ َل َعلَى ُم َح َّمد‬
ُ ‫يَ ُق‬
Əbu Hureyra E rəvayət edir ki, Peyğəmbər demişdir: “Kim bir C
kahinin yanına gedər, onun dediyini təsdiq edərsə, Muhəmmədə en- C
dirilənə küfr etmişdir”. Əbu Davud rəvayət etmişdir. 86
ِ ِ َ َ‫ُص ِحديح ُعَّل‬:‫ال‬ ِ ْ ‫ولِألَرب ع ِة ُو‬

َ ‫ُشْرط ِه َماُ َع ُْن أَِِب ُهَريْ َرَة َُرض َي ُاهلل‬
‫ُ" َم ْن أَتَى َع َّرافًا أ َْو‬:ُ‫ُعْنه‬ َ ٌ َ َ َ‫اْلَاك َُِ َوق‬ َ َ َْ َ
."‫صلَّى اللُ َعلَْي هه َو َسلَّ َم‬ ‫ه‬
َ ‫ول فَ َق ْد َكَ َر به َما أُنْ هِ َل َعلَى ُم َح َّمد‬
ُ ‫ص َّدقَهُ به َما يَ ُق‬
َ َ‫َكاهنًا ف‬
Dörd sünən sahibi və əl-Həkimin Əbu Hureyradan E “əl-Buxari
və Muslimin şərtlərinə görə səhihdir”- deyərək rəvayət etdiyi hədisdə:
“Kim bir arrafın və ya kahinin yanına gedər, onun dediklərini təsdiq
edərsə Muhəmmədə C
endirilənə küfr etmişdir”.87
Bu hədisin bənzərini Əbu Yə'lə ceyyid isnadla İbn Məs'uddan mov-

quf olaraq rəvayət etmişdir.88
85 Muslim, 2230; Əhməd, 4/68.

86 Əbu Davud, 3904; ət-Tirmizi, 135; İbn Məcə, 639; ən-Nəsəi “əl-Kubra”, 130; Əhməd, 2/408.
87 Əhməd, 2/429; əl-Həkim, 1/8; əl-Beyhəqi, 8/135.
88 Əbu Yə'lə, 5408; əl-Bəzzər, 2067; əl-Beyhəqi, 8/136; ət-Təbərani “əl-Kəbir”, 10005.
ُِ‫دي‬
67
ْ َ
‫ُ"لَي ه‬:‫ضيُاهللُعْنهُمرفوعا‬ ِ ‫ُعمرا َنُب ِنُحصْي‬ ِ
‫َّن أ َْو تُ ُك ِّه َن‬ َ ْ ً ْ َ َ َ ‫ُر‬
َ ‫ أ َْو تَ َكه‬،ُ‫َ منَّا َم ْن تَاَيَّ َر أ َْو تُاُيِّ َر لَه‬ َ َْ ْ َ ْ ‫َو َع ْن‬
‫ه‬ ‫ه‬
ُ‫صلَّى الل‬ َ ‫ول فَ َق ْد َكَ َر به َما أُنْ هِ َل َعلَى ُم َح َّمد‬ ُ ‫ص َّدقَهُ به َما يَ ُق‬
َ َ‫ َوَم ْن أَتَى َكاهنًا ف‬،ُ‫ أ َْو َس َح َر أ َْو ُسح َر لَه‬،ُ‫لَه‬
."‫َعلَْي هه َو َسلَّ َم‬
İmran ibn Husayn E mərfu olaraq rəvayət edir ki: “(Uğurlu vəya
uğursuza yozmaq məqsədilə) quş uçurdan və ya quş uçurtduran, fala ba-
xan və ya fala baxdıran, sehr edən və ya sehr etdirən bizdən deyildir.
Kim bir kahinin yanına gedər, onun dediyini təsdiq edərsə Muhəmmədə
C
89
endirilənə küfr etmişdir”. əl-Bəzzar ceyyid isnadla rəvayət etmişdir.
Həmçinin ət-Təbərani “əl-Əvsət”də həsən isnad ilə “Kim bir kahi-

nin yanına gedər ...” sözündən hədisin sonuna qədər olan qismi olma-
dan İbn Abbasdan rəvayət etmişdir.90
əl-Bəğavi demişdir: “Arraf: Müəyyən yollardan (kart, fincan və s.)

istifadə edərək, bununla oğurlanmış, itmiş və buna bənzər şeylərin ye-
rini bildiyini iddia edən kəsdir. Həmçinin deyilmişdir ki: “O, kahindir.
Kahin isə, gələcəkdə baş verəcək qeybi məsələlərdən xəbər verdiyini
iddia edən kəsdir”. Yenə deyilmişdir ki: “İnsanın içindən keçənlərdən
xəbər verdiyini iddia edən kəsdir”.91
Əbul-Abbas İbn Teymiyyə demişdir: “Arraf: Kahin, münəccim92,

rəmmal93 və digər bu kimi yollarla qeybdən danışan kəslərə verilən
addır”.94
89 ət-Təbərani “əl-Kəbir”, 18/162; əl-Bəzzər, 5/177.

90 ət-Təbərani “əl-Əvsət”, 4/301; əl-Bəzzər, 4/2399..
91 əl-Bəğavi “Şərh əs-Sunnə”, 12/182.
92 Münəccim: Göydəki cismlərin hərəkətinə əsasən qeybdən danışan kəs - Astroloq.
93 Rəmmal: Qum üzərində xətlər çəkərək fala (qum falı) baxan kəs.
94 Məcmu əl-Fətəva, 35/173.

ُِ‫ُعْن َُِاهلل‬
ِ ‫كُلَه‬ ِ ِ
َ ‫ُ" َماُأََُر‬:‫اجاد َُويَْنظرو َن ُِِفُالنُّجوم‬
َ ‫ىُم ْنُفَ َع َلُ َذل‬ َ َ‫ُعبَّاس ُِِفُقَ ْومُيَكْتبو َنُأَب‬
َ ‫الُابْن‬
َ َ‫َوق‬
."ُ‫ُخالَق‬ ِ
َ ‫م ْن‬
İbn Abbas əbcəd yazıb ulduzlara baxan95 bir qövm haqqında demiş-
dir: “Bunu edən kəsin Allah qatında bir nəsibinin olduğunu düşünmü-
rəm”.96
95 Yəni, hərflərin əbcəd əlifbasındakı rəqəmsal qarşılığına baxaraq qeybdən danışan.

96 Abdur-Razzəq “əl-Musannəf”, 11/26; İbnu Əbi Şeybə, 13/164; əl-Beyhəqi “əl-Kubra”, 8/139.
ُِ‫دي‬
69
ْ َ
27-ci Bab
Nuşra (Sehri Pozmaq) Haqqında
‫الشياَ ه‬ ‫ولُاهللُِصَّلَّ ُاهللُعَّلَدي ِهُوََّلَّ ََُُئِلُع ِنُالنُّ ْشرةُِفَ َُق َ ه ه‬ َّ ‫ُأ‬:‫ُجابِر‬

."‫ان‬ ْ َّ ‫ُ"ه َ م ْن َع َم هل‬:‫ال‬ َ َ َ َ ََ َْ َ َ َ‫َن َُر‬ َ ‫َع ْن‬
Cabir E rəvayət edir ki, Rəsulullahdan nuşra haqqında soru- C
şulduqda o belə dedi: “O, şeytan əməlindəndir”. Əhməd ceyyid isnad-
la rəvayət etmişdir.97
Bunu həmçinin Əbu Davud rəvayət etmiş və demişdir: “Əhməd-

dən bu haqda soruşulduqda o: “İbn Məs'ud bütün bunları kərih görər-
di”- dedi”.98
ِِ ‫ب ُأَو ُي ْؤ ُخذ ُع ِن‬ ِ ِ ِ ‫ُقُ َّْلت‬:‫ُعن ُقَتَ َاد َة‬

ُ‫ُعْنه ُأ َْو‬ ْ َ َ ْ ٌّ ‫ُ" َرج ٌل ُبِه ُط‬:‫ب‬
َ ‫ُامَرأَته ُأَُيَ ُّل‬ ِ ِّ‫ُالبْ ِن ُالْمسدي‬
َ ِّ ‫َوِِف ُالْب َخا ِر‬
َْ ‫ي‬
ِ ِ ْ‫ُ"الَُبأ‬:‫ال‬
ُ."ُ‫ُعْنه‬
َ َ‫اُماُيَْن َفعُفََّلَ َُْي ْنه‬
َ ‫صالَ َحُفَأ ََّم‬ ْ ‫ُإََِّّنَاُي ِريِو َنُبِهُا ِل‬،‫سُبِه‬
َ َ َ َ‫ي نَشَّر؟ ق‬
“əl-Buxari”də Qatədədən rəvayət edilir ki: “İbn əl-Museyyibə de-
dim ki, sehr edilmiş və ya zövcəsindən uzaqlaşdırılmış bir kişidən
sehri açmaq və ya nuşra etmək olarmı?” Dedi ki: “Eybi yoxdur. Onlar
yalnız islah istəyirlər. Faydalı şeylər qadağan edilməz”.99
ِ ََُّ‫ُالسحرُإِال‬
."‫احٌُر‬ َ َ‫ُاْلَ َس ِنُأَنَّهُُق‬
ْ ‫ىُع ِن‬
َ َ ْ ِّ ‫ُُي ُّل‬
َ َ‫ُ"ال‬:‫ال‬ َ ‫َوي ْرَو‬
Həsən(əl-Bəsri)in belə dediyi rəvayət edilir: “Sehri yalnız sehirbaz
açar”.
97 Əhməd, 3/294.
98 Əbu Davud, 3868.
99 əl-Buxari, 7/137; İbn Abdul-Bərr “ət-Təmhid”, 6/244.
İbn əl-Qayyim demişdir: “Nuşra, sehr olunmuş kəsdən sehrin açıl-

masıdır və o iki növdür. Birincisi: Onu özü kimi başqa bir sehrlə
açmaqdır ki, şeytan əməlinnən olan da məhz budur. Həsənin sözü də
buna həml edilir. Bu zaman nuşra edən və nuşra etdirən şeytanın
sevdiyi şeyləri edərək ona yaxınlaşır, o da sehr olunmuş kəsdən öz
etdiyi əməli batil edir. İkincisi isə: İcazəli olan ruqyə ilə, sığınmaqla,
dərmanlarla və dualarla olan nuşradır. Bu isə icazəlidir”.100
100 İ'ləm əl-Muvaqqiin, 4/396.

ُِ‫دي‬
71
ْ َ
28-ci Bab
Uğursuzluq Haqqında
Uca Allah buyurur:
َ َ َ ُ ََ ۡ َ َ ََ َ َ ۡ ُ ُ َ َ َ ٓ ََ
﴾١٣١‫َثه ۡم َل َي ۡعل ُمون‬ ‫طئهرهم عهند ٱّلل ه ول َٰ ه‬
‫كن أ ك‬ َٰٓ ‫﴿أَل إهنما‬
“Bilin ki, onların uğursuzluğu Allah qatındandır. Lakin onların ço-

xu bunu bilmir”. (əl-Ə'raf, 131)
ُ ُ َٰٓ َ ْ ُ َ
﴾١٩‫طئ ه ُركم َم َعك ۡم‬ ‫﴿قالوا‬
“Elçilər dedilər: “Sizin uğursuzluğunuz öz ucbatınızdandır”. (Yə Sin,

19)

َ‫ُ"الَ َع ْد َوى َوالَ هطيَ َرًَ َوال‬:‫ال‬ َ ‫صَّلَّ ُاهلل‬
َ ُ‫ولُاهلل‬ َ َّ ‫ُأ‬:‫ُعْنه‬
ِ
َ ‫َو َع ْنُأَِِبُهَريْ َرةَ َُرض َيُاهلل‬
َ ُ‫ " َوالَ نَ ْو َء َوالَ غ‬:ٌَ ِ‫ َز َادُم ْسَّل‬.ُ‫َخَر َجاه‬
."‫ول‬ ْ ‫صَ َر"ُأ‬
َ َ‫َه َامةَ َوال‬
Əbu Hureyra E rəvayət edir ki, Rəsulullah demişdir: “(Allahın C
izni olmadan) yoluxucu xəstəlik yoxdur, uğursuzluq yoxdur, bayquş(da
uğursuzluq) yoxdur və səfər (ayında uğursuzluq) yoxdur”. əl-Buxari və
Muslim təxric etmişdir. Muslim: “Nəv101 yoxdur, ğul102 yoxdur” – sözlə-
rini də əlavə etmişdir.103
101 Nəv ulduzdur. Yəni, ulduzların yağış yağdırması yoxdur.

102 Buna el arasında “Qul yabanı” da deyirlər.
ُ"‫ َويُ ْع هجبُنه الَْأ ُْل‬،ًَ‫ُ"الَ َع ْد َوى َوالَ هطيَ َر‬:ََُ َّ‫ُو َََّل‬ ِ ‫الُرَولُاهللُِصَّلَّ ُاهلل‬ َ َ‫اُع ْنُأَنَسُق‬
َ َ َ َ َ‫ُق‬:‫ال‬ َ ‫َوََل َم‬
."ُ‫ُ"الْ َكله َمةُ الاَّيِّبَة‬:‫ال‬
َ َ‫ُوَماُالْ َفأْل؟ ق‬:‫ا‬
َ ‫قَالو‬
Yenə əl-Buxari və Muslim Ənəsdən rəvayət edir ki, Rəsulullah C
demişdir: “(Allahın izni olmadan) yoluxucu xəstəlik yoxdur, uğursuzluq
yoxdur, fə'l (nikbinlik)104 isə mənim xoşuma gəlir”. Dedilər ki: “Fə'l nə-
dir?” Dedi ki: “Gözəl sözdür”.105
ُ‫ُعَّلَْدي ِه‬
ِ ِ ِ ِ ِ َ َ‫وُِألَِِب ُداود ُبِسنَِ ُص ِحديح ُعن ُع ْقبةَُب ِن ُع ِامرُق‬
َ ُ ‫ُذكَرت ُالطِّديَ َرة ُعْن َِ َُرَول ُاهلل‬:‫ال‬ َ ْ َ َْ َ َ َ َ َ
‫ه‬
‫ الله َّم الَ يأْته‬:‫ فَهإ َذا رأَى أَح ُد ُكم ما ي ْكرهُ فَلْي ُقل‬،‫ ُ"أَحسنُ ها الَْأ ُْل والَ تَر َّد مسلما‬:‫ال‬َ ‫َو َََّلَّ ََُ ُفَ َق‬
َ ُ ْ َ َ َ َ ْ َ َ ً ُْ ُ َ َ َْ
َ ‫ َوالَ َح ْو َل َوالَ قُ َّوًَ إهالَّ به‬،‫ت‬
ُ."‫ك‬ ‫السيِّئَ ه‬
َ ْ‫ات إهالَّ أَن‬ ‫بهالْحسنَ ه‬
َ ْ‫ات إهالَّ أَن‬
َّ ‫ َوالَ يَ ْدفَ ُع‬،‫ت‬ ََ
Əbu Davud səhih isnadla Uqbə ibn Amirin belə dediyini rəvayət
edir: “Bir dəfə Rəsulullahın C
yanında uğursuzluqdan söz düşdü.
Beləliklə o buyurdu: "Ən yaxşısı fə'ldir. O heç bir müsəlmanı işindən
döndərməz. Sizdən biriniz xoşagəlməz bir şey gördükdə, qoy desin:
“Allahım! Xeyirləri ancaq Sən gətirə bilərsən, pislikləri də ancaq Sən
uzaqlaşdıra bilərsən. Güc və qüvvət yalnız Sənə məxsusdur106”.107
ُ‫اُمنَّاُإِالَّ َُولَ ُِك َّنُاهللَُي ْذ ِهبهُبِالت ََّوُّك ُِل"ُ َرَُواه‬

ِ ‫ُوم‬،"ُ ٌ ‫ الاِّي رًُ هشر‬،ُ ٌ ‫ُ"الاِّي رًُ هشر‬:‫ُمسعودُمرفوعا‬
ََ ْ ََ ْ ََ ً ْ َ ْ َُ ‫َو َع ِنُابْ ِن‬
ُ.‫ُآخَره ُِم ْنُقَ ْوِلُابْ ِن َُم ْسعود‬
ِ ‫ُوجعل‬،‫يُوص َّححه‬ ِِ
َ َ َ َ َ َ َ ُّ ‫وُداوَد َُوالت ِّْرمذ‬
َ ‫أَب‬
İbn Məs'ud mərfu olaraq rəvayət edir ki: “Uğursuzluq inancı şirk-
dir, uğursuzluq inancı şirkdir”.108 Aramızda elə bir adam yoxdur (ki,
bu ona yaxınlaşmış olmasın). Lakin təvəkkül etməklə Allah onu apa-
rır”. Əbu Davud və ət-Tirmizi rəvayət etmişdir. Tirmizi səhih hesab
104 Yəni, Allah haqqında daim yaxşı zənn etmək və ümidvar olmaq.
106 Ərəbcəsi: “Allahummə lə yəti bil-həsənəti illə əntə va lə yədfəus seyyiəti illə əntə va lə
həvlə va lə quvvatə illə bik".

107 Əbu Davud, 3919; əl-Beyhəqi, 8/139; İbn əs-Sunni “Aməlul-yəvmi val-leyli”, 294.
108 Buradan sonrakı qism İbn Məs'udun sözüdür.

ُِ‫دي‬
73
ْ َ
etmiş və hədisin son qisminin İbn Məs'uda aid olduğunu qeyd etmiş-
dir.109
ِ ‫ُفَماُ َكف‬:‫ُ"من ر َّدتْه الاِّي رًُ َعن حاْته هه فَ َق ْد أَ ْشر َ ُ"ُقَالوا‬:‫يثُاب ِنُعمرو‬ ِ ِ ‫َِح َِ ُِمن‬
ُ‫ك؟‬
َ ‫َّارةُ َذل‬
َ َ َ َ َ ْ ََ ُ َ ْ َ ْ َ ْ ِ‫ُح‬ َ ْ َ ْ ‫َوِأل‬
."ُ َ ‫ َوالَ طَْي َر إهالَّ طَْي ُر َ ُ َوالَ إهلَهَ غَْي ُر‬،ُ َ ‫الله َّم الَ َخ ْي َر إهالَّ َخ ْي ُر‬
ُ :‫ول‬َ ‫ُ"أَ ْن تَ ُق‬:‫ال‬
َ َ‫ق‬
Əhmədin İbn Amrdan rəvayət etdiyi hədisdə: “Uğursuzluq inancı
hər kimi öz işindən döndərərsə, şərik qoşmuş olar”. Dedilər ki: “Bəs
bunun kəffarəsi nədir?” Dedi ki: “Belə deməyindir: “Allahım! Sənin
verdiyin xeyirdən başqa xeyir yoxdur, Sənin yaratdığın uğursuzluqdan
başqa uğursuzluq yoxdur, Səndən başqa ibadətə layiq ilah yoxdur110”.
111
َ ‫ُ"إهنَّ َما الاِّيَ َرًُ َما أ َْم‬:‫ُعْنه‬ ِ ِ َّ‫ض ِلُب ِنُالْعب‬ ِ ِ ‫ولَه ُِمن‬
."ُ َّ
َ ‫ا ُ أ َْو َرد‬
َ‫ض‬ َ ‫اس َُرضيُاهلل‬ َ ْ ْ ‫ُحِيثُالْ َف‬
َ ْ َ
Yenə Əhməd Fədl ibn Abbasdan E rəvayət edir ki: “Uğursuzluq
inancı ancaq səni bir işi görməyə vadar edən və ya mane olan şeydir”.
112
109 Əbu Davud, 3910; ət-Tirmizi, 1614; İbn Məcə, 3538; əl-Buxari “əl-Ədəb əl-Mufrad”, 909;
Əhməd, 1/389; İbn Hibban, 1427; əl-Həkim, 1/17.
110 Ərəbcəsi: “Allahummə lə xayra illə xayrukə, va lə tayra illə tayrukə, va lə iləhə ğayruk”.
111 Əhməd, 2/220; İbn əs-Sunni, 293.
112 Əhməd, 1/213.

29-cu Bab
Münəccimlik (Astrologiya) Haqqında
ُ‫وما‬ ِ َّ ِ‫ُ ِزينةً ُل‬:‫ُ"خَّلَق ُاهلل ُه ِذهِ ُالنُّجوم ُلِثالَث‬:‫ال ُقَتادة‬ ِ ِ ِ ‫ي ُِِف‬ ُّ ‫ال ُالْب َخا ِر‬
ً ‫ُورج‬، َ َ‫َّلس َما‬ َ َ َ َ َ َ َ َ َ َ‫ُق‬:‫ُصحديحه‬ َ َ َ‫ق‬
ِ َ‫صديبهُوُتَ َكَّلَّفُماُال‬
ََُ ‫ُع َّْل‬ ِ ‫َض‬ ِ ِ ِ ِِ ِ
َ َ َ َ َ‫اعُن‬ َ َ ‫َُوأ‬
َ ‫َخطَأ‬
ْ ‫كُأ‬ َ ‫ُفَ َم ْنُتَأ ََّوَلُف َديهاُ َغْدي َرُذَل‬،‫ُو َعالََماتُي ْهتَ َِىُِبَا‬،
َ ‫لَّلشَّديَاطْي‬
."‫لَهُبُِِه‬
əl-Buxari öz “Səhih”ində deyir ki, Qatədə demişdir: “Allah bu ul-
duzları üç şey üçün yaratmışdır: Səmaya bəzək olması üçün, şeytan-
ların daşlanması üçün və istiqamətin təyin olunması üçün nişanələr
olsunlar deyə. Buna görə də kim ulduzlar haqqında bundan başqa bir
yozum edərsə xəta etmiş, nəsibini itirmiş və bilmədiyi şeylərlə özünü
yükləmiş olar”.113
Qatədə ayın mənzillərinin öyrənilməsini kərih görər, həmçinin İbn

Uyeynə də buna icazə verməzdi. Bunu onlardan Hərb nəql etmişdir.
Əhməd və İshaq isə mənzillərin öyrənilməsinə114 icazə vermişlər.
‫ ُم ْد هم ُن‬:َ‫ْجنَّة‬ ِ ‫ال ُرَول ُاهللِ ُصَّلَّ ُاهلل‬

َ ‫ُ"مَالَمَةٌ الَ يَ ْد ُخلُو َن ال‬:ََُ َّ‫ُو َََّل‬
َ َ َ َ َ‫ُق‬:‫ال‬ َ َ‫وَ ُق‬ َ ‫َو َع ُْن أَِِب ُم‬
ِّ ‫ص ِّد ٌ ُ به‬ ‫اطع َّ ه‬
‫ه‬
."‫الس ْح هر‬ َ ‫ َوُم‬،‫الرح هم‬ ُ َ‫ َوق‬،‫الْ َخ ْم هر‬
Əbu Musa rəvayət edir ki, Rəsulullah demişdir: “Üç sinif insan C
Cənnətə daxil olmazlar: İçki aludəçisi, qohumluq əlaqələrini kəsən və
sehri115 təsdiq edən”. Əhməd və İbn Hibban öz “Səhih”ində rəvayət et-
mişdir.116
İbn Cərir “ət-Təfsir”, 14/193; İbnu Əbi Hətim “ət-Təfsir”, 16536.

113
Uca Allah buyurur: “Günəşi işıqlı, ayı parlaq edən, illərin sayını və hesabı bilməyiniz üçün
114
ona mənzillər təyin edən Odur”. (Yunus, 5)
115 Bundan qəsd sehrin həqiqi mənada (Allah izin verərsə) təsir edə biləcəyini təsdiq edən kəs
deyil, sehrbazın dediklərini təsdiq edən kəsdir.
116 Əhməd, 4/399; İbn Hibban, 1380; əl-Həkim, 4/146.
ُِ‫دي‬
75
ْ َ
30-cu Bab
Ulduzlardan Yağış Ummaq Haqqında
Uca Allah buyurur:
َ َ ُ ُ ََ ُ َ َ ُ َۡ
﴾٨٢‫﴿ َوَت َعلون ره ۡزقك ۡم أنك ۡم تكذهبُون‬
“Sizə verilən ruziyə (şükür etməyi) onu yalan saymaqlamı yerinə ye-
tirirsiniz?!” (əl-Vaqiə, 82)
‫ُ"أَربع فه أ َُّمته‬:‫ال‬
ٌ َ ْ َ َ‫ُو َََّلَّ ََُ ق‬
ِ ‫ولُاهللُِصَّلَّ ُاهلل‬ َّ ‫ُأ‬:‫ُعْنه‬ ِ ِّ ‫وعنُأَِِبُمالِكُاألَ ْشع ِر‬
َ ‫ُعَُّلَْديه‬
َ َ َ َ‫َن َُر‬ َ ‫ي َُرض َيُاهلل‬ َ َ ََْ
‫ه‬ ‫ه ه‬ ‫ َوالاَّ ْع ُن فه الَنْس ه‬،‫اب‬ ‫همن أَم هر ال ه ه ه‬
،‫ُّجوم‬ ُ ‫ َواال ْست ْس َقاءُ بهالن‬،‫اب‬ َ
‫َحس ه‬ ‫ه‬
َ ْ ‫ الَْ ْخ ُر بال‬:‫ْجاهليَّة الَ يَ ْت ُرُكونَ ُه َّن‬ َ ْ ْ
‫ه‬ ‫ه‬ ‫ه‬ ‫ه‬ ‫ه‬ ‫ه‬ ‫ه‬ ‫ه‬ ‫ه‬
‫ال م ْن قَا َران َود ْرٌَ م ْن‬ ٌ َ‫ام يَ ْو َم الْقيَ َامة َو َعلَْي َها س ْرب‬
ُ ‫ب قَ ْب َل َم ْوت َها تُ َق‬ ْ ‫ُ"النَّاِ َحةُ إه َذا ل‬:‫ال‬
ْ ُ‫َم تَت‬ َ َ‫ َوق‬."ُ‫احة‬
َ َ‫َوالنِّي‬
."‫َْ َرب‬
Əbu Məlik əl-Əş'əri E rəvayət edir ki, Rəsulullah demişdir: C
“Ümmətimdə cahiliyyə işlərindən olan dörd şey vardır ki, onları tərk
etməzlər: Əsil-nəcabətlə öyünmək, nəsillərə tənə etmək, yağışın yağ-
dırılmasını ulduzlarla əlaqələndirmək və ağı demək”. Həmçinin bu-
yurdu ki: “Əgər ağı deyən qadın ölümündən qabaq tövbə etməzsə,
Qiyamət günü əynində qətrandan paltar və qoturdan zirehlə qəbirdən
qaldırılacaqdır”. Muslim rəvayət etmişdir.117
117 Muslim, 934.

ِ ‫صَّلَّ ُاهلل‬ َُ ُِ‫اُرَولُاهلل‬ ِ ِ ‫وََلماُعن َُزي ُِِب ِن‬

ُ‫ُالصُْب ِح‬
ُّ ‫صالََة‬ َ ََُ َّ‫ُعَّلَْديه َُو َََّل‬
َ َ َ‫ُصَّلَّ ُلَن‬:
َ ‫ال‬ َ َ‫ُعْنهُق‬ َ ‫ُخالِ َُرض َيُاهلل‬ َ ْ ْ َْ َ َ
ِ َ‫َُساَُ َكان‬ ِ ْ ِ‫ب‬
َ َ‫ُ" َه ْل تَ ْد ُرو َن َماذَا ق‬:‫ال‬
‫ال‬ ِ ‫ُعَّلَ ُالن‬
َ ‫َّاسُفَ َق‬ َ ‫فُأَقْ بَ َل‬ َ ْ‫تُم َنُالَّلَّْدي ِلُفََّلَ َّماُان‬
َ ‫صَر‬ ْ ََ ‫ُعَّلَ ُإِثْ ِر‬
َ ‫اْل َِيْبِديَة‬
‫ض هل‬ َ َ‫ فَأ ََّما َم ْن ق‬،‫ادي ُم ْؤهم ٌن به َوَكافه ٌر‬
ْ َ‫ ُم ها ْرنَا به‬:‫ال‬ ‫ُ"أَصبح همن هعب ه‬:‫ال‬
َ ْ َ َْ َ َ‫ُ"اهلل َُوَرَولهُأ َْعَّلََُ"ُق‬:‫َربُّ ُك ْم؟"ُقَالوا‬
‫ك َكافه ٌر به ُم ْؤهم ٌن‬ ‫ه‬ ‫ك ُم ْؤهم ٌن به َكافه ٌر بهالْ َك ْوَك ه‬
َ ‫ ُم ها ْرنَا بهنَ ْوء َك َذا َوَك َذا فَ َذله‬:‫ال‬
َ َ‫ َوأ ََّما َم ْن ق‬،‫ب‬ َ ‫الل َوَر ْح َمته هه فَ َذله‬
‫ه‬
."‫ب‬ ‫بهالْ َك ْوَك ه‬
Yenə əl-Buxari və Muslim Zeyd ibn Xaliddən E rəvayət edir ki:

“Rəsulullah C
Hudeybiyədə gecə yağmış yağışdan sonra bizə sübh
namazını qıldırdı. Namazı bitirdikdən sonra insanlara tərəf çevrilib
dedi: ”Bilirsinizmi, Rəbbiniz nə buyurdu?” Dedilər ki: “Allah və Rəsu-
lu daha yaxşı bilir”. Dedi ki: (Allah buyurdu ki): “Qullarımdan bir
qismi Mənə iman gətirmiş halda, bir qismi də kafir olaraq sabahladı.
“Bizə Allahın lütfü və mərhəməti sayəsində yağış yağdırıldı”– deyən-
lərə gəlincə, onlar Mənə iman gətirmiş, ulduzlara küfr etmişdir. “Yağış
bizə filan və filan ulduz səbəbi ilə yağdırılmışdır”– deyənlərə gəlincə,
onlar isə Mənə küfr etmiş, ulduzlara iman gətirmişdir”.118
ُِ‫ُه ِذه‬
َ ‫اُوَك َذاُفَأَنْ َزَلُاهلل‬
َ ‫ُص َِ َقُنَ ْوَُ َُك َذ‬ َ َ‫ُ"ق‬:‫ُوفِ ِديه‬،
ََ ِْ ‫ُلََق‬:َْ ‫الُبَ ْعضه‬ َ ‫ُعبَّاس َُم ْعنَاه‬َ ‫ُحِيثُابْ ِن‬
ِ ِ ‫اُمن‬ ِ
َُ ْ ‫َوََل َم‬
َ ُ َ ُ ۡ ُ َ ۡ ُ َۡ َ ُ َ َۡ َ ُ ُّ‫س ُم ب َم َو َٰق هعه ٱنل‬ ۡ ََٓ
ُ."﴾‫ون‬ ‫ُ﴿وَتعلون رهزقكم أنكم تكذهب‬:‫وۚ﴾ إِ ََلُقَ ْولِه‬ ‫ج ه‬ ‫ُ﴿فل أق ه ه‬:‫ات‬ ُِ َ‫اآلي‬
Yenə əl-Buxari və Muslimin bu mənada İbn Abbasdan rəvayət etdi-
yi bir hədisin içində: “Bəziləri dedilər ki: “Filan və filan ulduzun ehti-
malı doğru çıxdı”. Beləliklə Allah “Ulduzların batdığı yerlərə and ol-
sun!”- ayəsindən: “Sizə verilən ruziyə (şükür etməyi), onu yalan say-
maqlamı yerinə yetirirsiniz?!”- ayəsinə qədər (əl-Vaqiə, 75-82) nazil
etdi”.119

119 Muslim, 73.
ُِ‫دي‬
77
ْ َ
31-ci Bab
Sevgi Haqqında
Uca Allah buyurur:
َ ُ َ ۡ ُ َ ُّ ُ ٗ َ َ َ ُ ُ ََ َ
﴾١٦٥‫ب ٱّلله‬
‫ون ٱّلله أندادا ُيهبونهم كح ه‬
‫خذ مهن د ه‬ ‫﴿ َوم َهن ٱنلَ ه‬
‫اس من يت ه‬
“İnsanlardan elələri də vardır ki, Allahdan qeyrilərini Ona tay tu-

tur, onları da Allahı sevdikləri kimi sevirlər”. (əl-Bəqərə, 165)
َ ُ ُ َ َ َ ۡ ُ ُ َٰ َ ۡ َ َ ۡ ُ ُ َٰ َ ۡ ُ َُٓ َ ُ ُٓ َ َ ُۡ
‫ريتك ۡم َوأ ۡم َوَٰل‬ ‫﴿قل إهن َكن َءابَاؤك ۡم َوأ ۡبناؤك ۡم ِإَوخونكم وأزوجكم وعشه‬
َ ُ ۡ َ َ َ َ ٓ َ َ ۡ َ ۡ َ ُ َٰ َ َ َ َ َ َ َ َ ۡ َ ۡ َ َ َٰ َ َ َ ُ ُ ۡ َ َ ۡ
‫كم م َهن ٱّلله َو َر ُس ه‬
‫وَل هۦ‬ ‫كن ترضونها أحب إهِل‬ ‫ٱقَتفتموها وت هجرة َّتشون كسادها ومس ه‬
ْ َ َ ‫َوج َهاد ف َسبيلهههۦ َف‬
﴾٢٤‫َت َب ُصوا‬ ‫ه ه‬ ‫ه‬
“De: Əgər atalarınız, oğullarınız, qardaşlarınız, zövcələriniz, yaxın
qohumlarınız, qazandığınız mallar, iflasa uğramasından qorxduğu-
nuz alış-verişiniz və bəyəndiyiniz məskənlər sizə Allahdan, Onun El-
çisindən və Onun yolunda cihaddan daha sevimlidirsə, gözləyin ... ”
(ət-Tövbə, 24)
‫ب إهل َْي هه هم ْن‬

َّ ‫َح‬ ‫ه‬ َ َ‫ُعَّلَْدي ِه َُو َََّلَّ ََُ ق‬
َ ‫ُ"ال يُ ْؤم ُن أ‬:‫ال‬
َ ‫َح ُد ُك ْم َحتَّى أَ ُكو َن أ‬ َ ‫صَّلَّ ُاهلل‬
َ ُ ‫ول ُاهلل‬ َ َّ ‫ُأ‬:‫َع ْن ُأَنَس‬
‫َّاس أ ه‬ ‫هه ههه‬
."‫ين‬ ْ ‫َولَده َوَوالده َوالن ه‬
َ ‫َْ َمع‬
Ənəs rəvayət edir ki, Rəsulullah demişdir: “Sizdən biriniz məni C
öz valideynindən, övladından və bütün insanlardan daha çox sevmə-
dikcə iman gətirmiş olmaz”. əl-Buxari və Muslim təxric etmişdir.120

‫ث من ُك َّن فه هيه وْ َد بهه َّن حالَوًَ ا هليم ه‬ ِ ‫الُرَولُاهللُِصَّلَّ ُاهلل‬

:‫ان‬ َ َ َ ََ ْ َ ٌ َ‫ُ"مَال‬:ََُ َّ‫ُو َََّل‬
َ َ َ َ َ‫ُق‬:‫ال‬ َ َ‫اُعْنهُق‬ َ ‫َوََُل َم‬
‫ود فه‬ ‫ب الْمرء الَ ي هحبُّهُ إهالَّ ه‬ ‫ه‬ ‫أَ ْن ي ُكو َن الل ورسولُهُ أَح َّ ه ه ه‬
َ ُ‫ َوأَ ْن يَ ْك َرَه أَ ْن يَع‬،‫لل‬ ُ َ ْ َ َّ ‫ َوأَ ْن يُح‬،‫اه َما‬ ُ ‫ب إهل َْيه م َّما س َو‬ َ ُ ََ ُ َ
‫ُ"الَ ي هج ُد أَح ٌد حالَو ًَ ا هليمانه‬:‫ وِِفُ ِرواية‬."‫ف فه النَّا هر‬ ‫ه‬
َ ‫الْ ُك َْ هر بَ ْع َد إه ْذ أَنْ َق َذهُ اللُ م ْنهُ َك َما يَ ْك َرهُ أَ ْن يُ ْق َذ‬
َ َ َ َ َ ََ َ
ِ ‫ "ُإِ ََل‬...‫حتَّى‬
.ِ‫ُآخ ِره‬ َ
Yenə əl-Buxari və Muslim Ənəsdən rəvayət edir ki, Rəsulullah C
demişdir: “Kimdə bu üç şey olarsa, imanın şirinliyini dadmış olar:
Allah və Rəsulunu başqalarından çox sevməsi, adamı yalnız Allah
üçün sevməsi, oda atılmağı istəmədiyi kimi, Allah onu küfrdən xilas
etdikdən sonra yenidən küfrə qayıtmağı da istəməməsi”.121 Bir rəvayət-
də isə: “Sizdən biriniz imanın şirinliyini dada bilməz, ta ki ... ”122
ِ ِ ُِ ‫ُوأَب غَض ُِِف‬،ِ‫ب ُِِفُاهلل‬ ِ

ُ‫ُو َع َادى‬،
َ ‫ُوَو َاَلُِفُاهلل‬، َ ‫ُاهلل‬ َ َْ َّ ‫َح‬
َ ‫ُ" َم ْنُأ‬:‫ال‬
َ َ‫ُعْن ه َماُق‬
َ ‫ُعبَّاس َُرض َيُاهلل‬ َ ‫َو َع ِنُابْ ِن‬
ِ
ُُ‫ُح ََّّتُيَكو َن‬
َ ‫ص ْومه‬ َ ‫ُصالَته َُو‬ َُ ‫ت‬ ِ َ‫َُي َُِعب ٌُِطَعَُا ِلَي‬
ْ ‫ان َُوإِ ْنُ َكث َر‬ ِ
َ ْ َْ َ ‫ُولَ ْن‬، َ ‫ك‬ َ ‫ِِفُاهللُِفَِإََّّنَاُت نَال َُو ُالَيَةُاهللُِبِ َذل‬
ِ ِ َ‫َّاسُعَّلَ ُأَم ِرُالُِّنْدياُو َذلِكُال‬ ِ ‫ُوقَ ُِْصارتُع َّامةُمؤ‬،‫َك َذلِك‬
َ ‫يُعَّلَ ُأ َْهَّل ِه‬
ُ."‫ُشْديئًا‬ َ ِ‫َُي‬ ْ َ َ َ ْ َ ِ ‫اخاةُالن‬ َ َ َ ََْ َ َ
İbn Abbasın E belə dediyi rəvayət edilir: “Kim Allah üçün sevər,
Allah üçün buğz edər, Allah üçün dotluq edər, Allah üçün düşmən-
çilik edərsə, Allahın dostluğuna ancaq bununla nail ola bilər. Qul belə
olmadıqca, namazı və orucu nə qədər çox olsa da, imanın dadını ala
bilməz. Artıq insanların qardaşlıqlarının əsası dünya işləri üzərində
qurulmuşdur. Bu isə öz əhlinə heç bir fayda vermir”. İbn Cərir rəvayət
etmişdir.123
ُ ‫ت به ُم ٱ ۡلَ ۡس َب‬
ُ
ُ."ُ‫ُ"الْ َم َوَّدة‬:‫ال‬ ۡ َ ََََ َُ ‫ُعبَّاس ُِِفُقَ ْولِِهُتَ َع‬

َ َ‫اب﴾ُق‬ ‫ُ﴿وتقطع ه ه‬:‫اَل‬ َ ‫الُابْن‬
َ َ‫َوق‬
İbn Abbas, Uca Allahın: “Və aralarındakı əlaqələr kəsiləcəkdir”-
ayəsi haqqında demişdir: “Əlaqələr, yəni - Məhəbbət”.124

123 İbnu Əbi Şeybə “əl-Musannəf”, 35777; Əbu Nueym “əl-Hilyə”, 1/312; İbnu Əbi əd-Dunyə
“əl-İxvan”, 22; ət-Təbərani, 13537. İbn Mubərak “əz-Zuhd”, 353.

124 İbnu Əbi Hətim “ət-Təfsir”, 1792; əl-Həkim, 2/272.
ُِ‫دي‬
79
ْ َ
32-ci Bab
Qorxu Haqqında
Uca Allah buyurur:
ُ ُ َ َ َ َ ُ َ ٓ َ ۡ َ ُ َ ُ ُ َٰ َ ۡ َ ُ ُ َٰ َ َ َ
ُ ‫وه ۡم َو َخافُون إن ُك‬
َ ‫نتم ُّم ۡؤ همن‬
﴾١٧٥‫هي‬ ‫ه ه‬ ‫﴿إهنما ذل هكم ٱلشيطن َيوهف أو هِلاءهۥ فل َّتاف‬
“O şeytan sadəcə sizi öz dostları ilə qorxudur. Möminsinizsə, on-

lardan qorxmayın, Məndən qorxun!”. (Əli-İmran, 175)
َ َ َ َ َ َ َ َ َٰ َ َ َ َ َ َ ۡ َ َ َ َٰ َ َ ُ ُ ۡ َ َ َ
َ ‫ٱّلل ه َم ۡن َء‬
‫ٱلزك َٰوة َول ۡم‬ ‫ام َن بهٱّلل ه َوٱِلَ ۡو هۚ ٱٓأۡلخ ههر وأقاۚ ٱلصلوة وءات‬ ‫جد‬
‫﴿إهنما يعمر مس ه‬
َ َ ‫َي َش إ ََل‬
﴾١٨‫ٱّلل‬
َۡ
‫ه‬
“Allahın məscidlərini yalnız Allaha və axirət gününə iman gətirən,
namazı qılan, zəkatı verən və Allahdan başqa heç kimdən qorxmayan
kəslər təmir edərlər”. (ət-Tövbə, 18)
َ َ ََ ََۡ ََ َ َ ُ َٓ َ َ َ َ ُ ُ َ َ
﴾١٠‫اب ٱّلل ه‬ ‫ه‬ َ َ َ ‫﴿ َوم َهن ٱنلَ ه‬
‫اس من يقول ءامنا بهٱّلله فإهذا أوذهي هف ٱّلله جعل ف هتنة ٱنلاس كعذ ه‬
“İnsanlardan elələri də var ki: “Biz Allaha iman gətirdik!” - deyər.
Ancaq Allah yolunda əziyyətə məruz qaldıqda isə, insanların fitnəsini
Allahın əzabı kimi hesab edərlər”. (əl-Ənkəbut, 10)
‫ي النَّاس بهس َخ هط ه‬ ‫ه‬ ‫ُ"إه َّن همن َ ه ه‬:‫ضي ُاهلل ُعْنه ُمرفوعا‬ ِ ِ ‫عن ُأَِِب‬
‫ َوأَ ْن‬،‫الل‬ َ َ َ ‫ي ْعف الْيَقي هن أَ ْن تُ ْر‬ ْ ً َْ َ َ ‫َُعديِ َُر‬ َ َْ
‫ه‬ ‫ه‬ َ ‫َم يُ ْؤته‬ ‫ه ه‬
ُ ‫ إه َّن هرْز َ ُ الل الَ يَ ُج ُّرهُ ح ْر‬،ُ‫ك الل‬
ُ‫ص َح هريص َوالَ يَ ُردُّه‬ ْ ‫ َوأَ ْن تَ ُّذ َّم ُه ْم َعلَى َما ل‬،‫تَ ْح َم َد ُه ْم َعلَى هرْز ُ الل‬
."‫َك َر هاهيةُ َكا هره‬
ُ
Əbu Səid E mərfu olaraq rəvayət edir ki: “Allahı qəzəbləndirib

insanları razı salmağın, Allahın verdiyi ruziyə görə onları tərifləmə-
yin və Allahın sənə vermədiyi şeylərə görə onları qınamağın, yəqinli-
yin zəif olmasındandır. Şübhəsiz ki, Allahın ruzisini nə həris olanın
hərisliyi cəlb edə bilər, nə də istəməyənin istəməməsi dəf edə bilər”. 125
‫س َخ هط‬ ‫ُ" َم هن الْتَمَ هر َ ه ه‬:‫ال‬

َ ‫يا الل ب‬ َ َ َ َ‫ُعَّلَْدي ِه َُو َََّلَّ ََُُُق‬
َ ُ‫ولُاهلل‬ َ َّ ‫ُأ‬:‫ُعْن َها‬
ِ ِ ‫وعن‬
َ ‫ُعائ َشةَ َُرض َيُاهلل‬ َ ََْ
‫ه‬ ‫َّاس بهس َخ هط ه‬
َ ‫الل َس هخ‬ َ ‫َ هر‬ ‫َّاس ر ه‬
‫ط‬َ ‫َس َخ‬
ْ ‫ط اللُ َعلَْيه َوأ‬ َ ‫يا الن ه‬ َ ‫ َوَم هن الْتَ َم‬،‫َّاس‬
َ ‫يى َع ْنهُ الن‬ َ ‫ي َ اللُ َع ْنهُ َوأ َْر‬ َ ‫الن ه‬
."‫َّاس‬ ‫ه‬
َ ‫َعلَْيه الن‬
Aişə I rəvayət edir ki, Rəsulullah demişdir: “Hər kim insan- C
ları qəzəbləndirib Allahın rızasını axtararsa Allah ondan razı olar,
insanları da ondan razı salar. Kim də Allahı qəzəbləndirib insanların
rızasını axtararsa Allah ona qəzəblənər, insanları da ona qarşı qəzəb-
ləndirər”. İbn Hibban öz “Səhih”ində rəvayət etmişdir.126
125 Əbu Nueym “əl-Hilyə”, 5/106; əl-Beyhəqi “Şuab əl-İmən”, 208; ət-Təbərani “əl-Kəbir”,
10/10514.
126 İbn Hibban, 1541; ət-Tirmizi, 2414; İbn Mubərak “əz-Zuhd”, 199.
ُِ‫دي‬
81
ْ َ
33-cü Bab
Təvəkkül Haqqında
Uca Allah buyurur:
َ ََ َ
ُ ‫ٱّلله َف َت َو َّكُ ٓوا ْ إن ُك‬
َ ‫نتم ُّم ۡؤ همن‬
﴾٢٣‫هي‬ ‫ه‬ ‫﴿وَع‬
“Əgər möminsinizsə, Allaha təvəkkül edin!” (əl-Maidə, 23)
َۡ َ َ َ ۡ َ ُ َ ۡ ُُ ُُ ۡ َ َ َُ َ ُ َ َ َ َ ُ ۡ ُۡ َ َ
‫ت عل ۡي هه ۡم َءاي َٰ ُت ُهۥ َزادت ُه ۡم‬ ‫جلت قلوبهم ِإَوذا تل هي‬
‫﴿إهنما ٱلمؤمهنون ٱَّلهين إهذا ذكهر ٱّلل و ه‬
َ َُ َٰ َ َ ‫يم َٰ ٗنا َو‬
﴾٢‫َع َرب ه هه ۡم َي َت َوّكون‬ َ ‫إ‬
‫ه‬
“Möminlər ancaq o kəslərdir ki, Allah zikr edildiyi zaman onların
qəlbi qorxuya düşər. [Onun ayələri onlara oxunduqda imanları artar
və yalnız öz Rəbblərinə təvəkkül edərlər]”. (əl-Ənfal, 2)
َ َ َ َ َ َ ُ َ َ ُ ۡ َ ُّ َ َ ُّ َ َٰٓ َ
َ ‫ك م َهن ٱل ۡ ُم ۡؤ همن‬
﴾٦٤‫هي‬ ‫﴿يأيها ٱنل هب حسبك ٱّلل وم هن ٱتبع‬
“Ey Peyğəmbər! Sənə [və sənə tabe olan möminlərə] Allah kifayət
edər”. (əl-Ənfal, 64)
َ ََ ََََۡ َ َ
َ ‫ٱّلل ه َف ُه َو‬
﴾٣‫ح ۡس ُب ُه‬ ‫﴿ومن يتوّك َع‬
“Kim Allaha təvəkkül edərsə, Allah ona kifayət edər”. (ət-Talaq, 3)

ِ َّ ‫ّلل َون ۡهع َم ٱل ۡ َوك ُهيل﴾ قَا ََلاُإِب ر ِاهديَُعَّلَدي ِه‬

ُ َ ‫ُ"﴿ َح ۡسبُ َنا ٱ‬:‫ضيُاهللُعن هماُقال‬
َ َ َ َْ َ ِ ‫ُعبَّاس َُر‬
َ ‫ُالسالَمُُح‬
ُ‫ْي‬ ْ َ َْ َ َ ‫َع ِنُابْ ِن‬
ُ َ ۡ َ ُ َ ْ ََ َۡ َ َ َ
‫َج ُعوا لك ۡم فٱخش ۡوه ۡم‬ ‫ُ﴿إهن ٱنلاس قد‬:‫ْيُقَالواُلَه‬ ِ ِ ‫ُوقَا ََلاُُم َّم ٌُِصَّلَّ ُاهلل‬،‫ألْ ِقي ُِِفُالنَّا ِر‬
َ ‫ُعَّلَْديه َُو َََّلَّ ََُُح‬
َ َ َ َ َ َ
ٗ َٰ َ ۡ ُ َ ََ
."﴾‫فزادهم إهيمنا‬
Rəvayət edilir ki, İbn Abbas E demişdir: “Allah bizə yetər. O nə
gözəl Qoruyandır” - bunu İbrahim g, oda atıldığı zaman demişdir.
Həmçinin bunu Muhəmməd , müşriklər ona: “Həqiqətən, insanlar C
sizə qarşı (ordu) toplayıblar. Onlardan qorxun!”- dedikləri və bu mö-
minlərin imanını daha da artırdığı zaman demişdir”. əl-Buxari və ən-
Nəsəi rəvayət etmişdir. 127

ُِ‫دي‬
83
ْ َ
34-cü Bab
Allahın Məkrindən Əmin Olmaq
Uca Allah buyurur:
َ ُ َٰ َ ۡ ُ ۡ َ ۡ َ َ َ ۡ َ ُ َ ۡ َ َ َ َ َ ۡ َ ْ ُ َ َ َ
﴾٩٩‫ۡسون‬
‫﴿أفأمهنوا مكر ٱّلله فل يأمن مكر ٱّلله إهَل ٱلقوۚ ٱلخ ه‬
“Yoxsa onlar Allahın məkrindən əmin idilərmi?! Ziyana uğrayan

qövmdən başqası Allahın məkrindən əmin olmaz”. (əl-Ə'raf, 99)
َ ُّ َ َ َ ۡ ‫﴿ َو َمن َي ۡق َن ُط مهن َر‬

﴾٥٦‫ۡحةه َربهههۦٓ إهَل ٱلضٓالون‬
“Haqq yoldan azanlardan başqa kim Rəbbinin mərhəmətindən ümi-

dini kəsər?!” (əl-Hicr, 56)
‫ه ه‬ َ ‫ُع ِنُالْ َكُبَائِِرُفَ َق‬

ُ ‫ َوالْيَأ‬،‫ُ"الش ِّْر ُ ُ بالل‬:‫ال‬
‫ْس‬ ِ ِ ‫ولُاهللُِصَّلَّ ُاهلل‬
َ ‫ُعَّلَْديه َُو َََُّلَّ َََُُئ َل‬
َ َ َ ‫َو َع ِنُابْ ِن‬
َّ ‫ُعبَّاسُأ‬
َ َ‫َن َُر‬
‫ و ْالَمن همن م ْك هر ه‬،‫الل‬
."‫الل‬ ‫همن رو هح ه‬
َ ْ ُْ َ َْ ْ
İbn Abbas E rəvayət edir ki, Rəsulullahdan böyük günahlar C

haqqında soruşuldu. Beləliklə o belə buyurdu: “Allaha şərik qoşmaq,
Allahın rəhmətindən ümidsizliyə düşmək və Allahın məkrindən əmin
olmaq”.128
ُ‫ُوالْقنوٍ ُِم ْن‬،ِ ِ ِ ِ ِ ِ

َ ‫ُم ْك ِرُاهلل‬ َ ‫ُ"أَ ْكبَرُالْ َكبَائ ِرُا ُِل ْشَراكُباهلل‬:‫ال‬
َ ‫ُوا ُألَ ْمنُم ْن‬، َ َ‫ُعْنهُق‬
َ ‫ُم ْسعود َُرض َيُاهلل‬ َ ‫َو َع ِنُابْ ِن‬
."ِ‫ُاهلل‬
ُ ‫ُوالْديَأْس ُِم ْن َُرْو ِح‬،ِ ِ
َ ‫َر ِْحَةُاهلل‬
128 əl-Bəzzar, 106; İbnu Əbi Hətim “ət-Təfsir”, 5201.

Rəvayət edilir ki, İbn Məs'ud E demişdir: “Böyük günahların ən

böyüyü: Allaha şərik qoşmaq, Allahın məkrindən əmin olmaq, Allahın
mərhəmətindən ümidi kəsmək və Allahın rəhmətindən ümidsizliyə
düşməkdir”. Abdur-Razzəq rəvayət etmişdir.129
Abdur-Razzəq “əl-Musannəf”, 10/459; İbn Cərir “ət-Təfsir”, 5/26; ət-Təbərani “əl-Kəbir”,

129
8783, 8784, 8785.

ُِ‫دي‬
85
ْ َ
35-ci Bab
Allahın Qəza-Qədərinə Səbr
Etməyin Allaha İmandan Sayılması
Uca Allah buyurur:
َۡ َ ۡ َ ۡ َ َ ُّ
﴾١١‫يبة إهَل بهإهذ هن ٱّلل ه َو َمن يُؤمهن بهٱّلل ه َي ۡه هد قل َب ُه‬ َ ‫﴿ َما ٓ أَ َص‬
‫اب مهن م هص‬
“[Allahın izni olmadıqca heç bir müsibət üz verməz.] Kim Allaha

iman gətirərsə, Allah onun qəlbini doğru yola yönəldər”. (ət-Təğabun,
11)
."َُِّ‫ض َُويُ َسَّل‬ ِ ِِ ِ ِ ‫صديبهُالْم‬

ِ ‫ُالرجلُت‬
َ ‫صديبَةُفَديَ ْعَّلََُأَن ََّهاُم ْنُعْنُِاهللُفَديَ ْر‬ َّ ‫ُ"ه َو‬:‫ُعَّْل َق َمة‬
َ ‫ال‬
َ َ‫ق‬
ُ
Əlqamə demişdir: “Bu o adamdır ki, ona müsibət üz veridikdə, bu-
nun Allah qatından olduğunu bilir, buna görə də razı qalır və təslim
olur”.130

‫ُ"امْ نَتَ ه‬:‫ال‬ ِ َ َ‫َنُر‬ ِ ِ ِ ‫وِِفُص ِح‬
‫ان‬ َ ‫صَُّلَّ ُاهلل‬
َ ُ‫ولُاهلل‬ َ َّ ‫ُأ‬:‫ُعْنه‬
َ ‫ُع ْنُأَِِبُهَريْ َرةَ َُرض َيُاهلل‬
َ َ‫ديحُم ْسَّل‬ َ َ
‫ه‬
."‫احةُ َعلَى ال َْميِّت‬ ‫َّس ه‬ ‫ه‬ َّ ‫ه‬ ‫فه الن ه‬
َ َ‫ َوالنِّي‬،‫ب‬ َ ‫ الا ْع ُن ف الن‬:‫َّاس ُه َما به ْم ُك َْ ٌر‬
“Səhih Muslim”də Əbu Hureyra E rəvayət edir ki, Rəsulullah C
demişdir: “İnsanlarda iki xislət vardır ki, bunların onlarda olması
küfrdür: Nəsilə tənə etmək və ölü üzərində ağı demək”.131
130 İbn Cərir “ət-Təfsir”, 23/12; İbn Kəsir “ət-Təfsir”, 8/138; Abdur-Razzəq “ət-Təfsir”, 2/295.
131 Muslim, 67.
‫ َو َد َعا به َد ْع َوى‬،‫وب‬ ُ ‫ َو َش َّق ال‬،‫ود‬

َ ُ‫ْجي‬ َ ‫ب الْ ُخ ُد‬ َ ‫َ همنَّا َم ْن‬
َ ‫ي َر‬ َ ‫ ُ"ل َْي‬:‫وعا‬
ً ‫ُمْرف‬ َ ‫َوََل َما ُ َع ِن ُابْ ِن‬
َ ‫ُم ْسعود‬
."‫اهلهيَّ هة‬
‫الْج ه‬
َ
Yenə əl-Buxari və Muslim İbn Məs'uddan mərfu olaraq rəvayət edir
ki: “Üz-gözünə döyən, yaxasını cıran və cahiliyyə vay-şivəni qoparan
kəs bizdən deyildir”.132
‫اد اللُ به َع ْب هدهه الْ َخ ْي َر‬ َ ‫ُ"إهذَا أ ََر‬:‫ال‬ َ َ‫ُعَّلَْدي ِه َُو َََّلَّ ََُ ُُق‬
َ ُ ‫ول ُاهلل‬ َ َّ ‫ُأ‬:‫ُعْنه‬
ِ
َ ‫َو َع ْن ُأَنَس َُرض َي ُاهلل‬
."‫ك َع ْنهُ به َذنْبه هه َحتَّى يُوافه َ به هه يَ ْو َم ال هْقيَ َام هة‬ َ‫س‬ َّ ‫اد به َع ْب هدهه‬
َ ‫الش َّر أ َْم‬ َ ‫ َوإهذَا أ ََر‬،‫َع َّج َل لَهُ ال ُْع ُقوبَةَ فه الدُّنْ يَا‬
Ənəs E rəvayət edir ki, Rəsulullah demişdir: “Allah bir qulu C
üçün xeyir dilədikdə, dünyada onun cəzasını tezləşdirər. Bir qulu üçün
şər dilədikdə isə, onun günahının cəzasını, ta ki Qiyamət günü qarşılı-
ğını alana qədər saxlayar”.133
‫ه‬ ‫ُ"إه َّن هعظَم ال ه ه‬:َُ َّ‫الُالنَِِّبُصَّلَّ ُاهللُعَّلَدي ِهُوََّل‬

‫ب قَ ْوًما‬ َ ‫ َوإه َّن اللَ تَ َعالَى إه َذا أ‬،‫ْج َِاء َم َع عظَ هم الْبَالَء‬
َّ ‫َح‬ َ َ َ ََ َْ َ ُّ َ َ‫َوق‬
."‫ط‬ُ ‫الس َخ‬ َ ‫ َوَم ْن َس هخ‬،‫يا‬
َّ ُ‫ط فَلَه‬ َ ‫الر‬
ِّ ُ‫ي َ فَلَه‬‫اب تَالَ ُهم؛ فَمن ر ه‬
َ َْ ْ ْ
Peyğəmbər C
demişdir: “Mükafatın böyüklüyü, müsibətin böyük-
lüyünə görədir. Uca Allah bir qövmü sevdikdə onları müsibətlərlə im-
tahan edər. Kim razı qalarsa onun üçün razılıq, kim də qəzəblənərsə
onun üçün qəzəb vardır”. ət-Tirmizi həsən hesab etmişdir.134

133 ət-Tirmizi, 2396; Əhməd, 4/87; İbn Hibban, 2455; əl-Həkim, 1/349.
134 ət-Tirmizi, 2396; İbn Məcə, 4031; Əhməd, 5/427; İbn Adiy “əl-Kəmil”, 4/395.
ُِ‫دي‬
87
ْ َ
36-cı Bab
Riyakarlıq Haqqında
Uca Allah buyurur:

َٓ ْ َ َ َ َ ُ َ ٓ َ َ َ َٰٓ َ ُ ۡ ُ ُ ۡ َ َ َ َ ٓ َ َ ۡ ُ
‫حد ف َمن َكن يَ ۡر ُجوا ل هقا َء َربهههۦ‬
‫وح إ ه َل أن َما إهل َٰ ُهك ۡم إهلَٰه َو َٰ ه‬ ‫﴿قل إهنما أنا بۡش مهثلكم ي‬
َ َ ۡ ۡ ُ َ َ ٗ َٰ َ ٗ َ َ ۡ َ ۡ َ ۡ َ
﴾١١٠‫ۡشك بهعه َبادة ه َربهههۦٓ أ َح َدا‬
‫فليعمل عمل صل هحا وَل ي ه‬
“De: Mən də sizin kimi bir insanam. Mənə vəhy olunur ki, sizin ila-
hınız Tək olan İlahdır. [Elə isə kim Rəbbi ilə qarşılaşacağını ümid
edirsə, saleh əməl etsin və Rəbbinə etdiyi ibadətdə heç kimi Ona şərik
qoşmasın!]” (əl-Kəhf, 110)
‫الش َرَك هاء َع هن الش ِّْر ه ُ َم ْن َع هم َل َع َمالً أَ ْش َر َ ُ َم هع‬

ُّ ‫ أَنَا أَ ْغنَى‬:‫ال اللُ تَ َعالَى‬ ً ‫َو َع ْنُأَِِبُهَريْ َرَة َُمْرف‬
َ َ‫ُ"ق‬:‫وعا‬
."ُ‫فه هيه غَْي هري تَ َرْكتُهُ َو هش ْرَكه‬
Əbu Hureyra mərfu olaraq rəvayət edir ki: “Uca Allah demişdir:
“Mən şərik olmağa möhtac deyiləm. Kim bir əməl edər və bu əməldə
Mənə başqasını şərik qoşarsa, onu da, onun şirkini də tərk edərəm”.
Muslim rəvayət etmişdir.135
‫الد َّْ ه‬ ‫ف َعلَْي ُك ْم هعنْ هدي هم َن ال َْم هس ه‬ ُ ‫ُ"أَالَ أُ ْخبه ُرُك ْم به َما ُه َو أَ ْخ َو‬:‫وعا‬ ِ ‫وعنُُأَِِب‬
:‫ال؟" قَالوا‬ َّ ‫يح‬ ً ‫ُمْرف‬
َ ِ‫َُعدي‬َ ََْ
‫ه‬ ‫ه‬ ‫ه‬ ِ
َ ‫صلِّ فَ يُ َِيِّ ُن‬
."‫صالَتَهُ ل َما يَ َرى م ْن نَظَ هر َر ُْل‬ َ ُ‫الر ُْ ُل فَ ي‬
َّ ‫وم‬ ُ ‫ يَ ُق‬، ُّ َ‫ "الش ِّْر ُ ُ الْ َخ‬:‫ال‬َ َ‫ُق‬."‫ُاهلل‬
ُ ‫ول‬ َ َ‫اُر‬
َ َ‫"بََّلَ ُي‬
Əbu Səid mərfu olaraq rəvayət edir ki: “Sizin üçün Məsih Dəccəl-
dan daha çox qorxduğum şeyi sizə xəbər verimmi?” Dedilər ki: “Bəli,
ey Allahın Rəsulu”. Dedi ki: “Gizli şirkdir. Adam qalxıb namaz qılar,
başqa bir adam ona baxır deyə namazını gözəlləşdirər”. Əhməd rəva-
yət etmişdir.136
135 Muslim, 2985.

136 Əhməd, 3/30; İbn Məcə, 4204; əl-Həkim, 4/329; İbn Xuzeymə, 937.
37-ci Bab
İnsanın Öz Əməli Qarşılığında Dünya
Malını İstəməsinin Şirkdən Olması
Uca Allah buyurur:
َ ُ َ ۡ ُ َ َ ۡ ُ َ َ ۡ ُ َ َٰ َ ۡ َ ۡ ۡ َ َ ُ َ َ َ َ َ ۡ ُّ َ َٰ َ َ ۡ ُ ُ َ َ َ
١٥‫ف إهِل ههم أعملهم فهيها وهم فهيها َل يبخسون‬ ‫﴿من َكن يرهيد ٱۡليوة ٱِلنيا وزهينتها نو ه‬
ُ َ‫هين لَ ۡي َس ل َ ُه ۡم ف ٱٓأۡلخ َهرة ه إ ََل ٱنل‬ َ َٰٓ َ ْ ُ
َ ‫ك َٱَّل‬
﴾١٦‫ار‬ ‫ه‬ ‫ه‬ ‫أولئ ه‬
“Kim dünya həyatını və onun zinətini istəyərsə, onlara əməllərinin
əvəzini orada tam verərik [və onlar orada zərər çəkməzlər. Onlar, axi-
rətdə özləri üçün oddan başqa heç bir şey olmayan kəslərdir]”. (Hud,
15-16)
‫ه ه‬ ‫ه‬ َّ َ ‫ُعَّلَْدي ِه‬

ِ َ َ‫ُع ْنُأَِِبُهَريْ َرَةُق‬ ِ ‫ُالص ِح‬
َّ ‫ِِف‬
َ
َ ‫ تَع‬،‫َ َع ْب ُد الدِّينَار‬ َ ‫ُ"تَع‬:ََُ ‫ُو َََُّل‬ َ ُ‫ال َُرَولُاهلل‬
َ َ‫ُق‬:‫ال‬ َ ‫ديح‬
‫ط س هخ َ ه‬ ‫ه ه‬ ‫ه ه‬ ‫ تَ هعَ َعب ُد الْ َخ هم ه ه‬.‫َعب ُد الدِّرَه هم‬
ََ ‫ تَع‬،‫ط‬ َ َ ‫َم يُ ْع‬ْ ‫ هوإه ْن ل‬، َ ‫ إه ْن أُ ْعا َري‬.‫َ َع ْب ُد الْ َخميلَة‬ َ ‫ تَع‬.‫يصة‬
َ ْ َ ْ ْ
ً‫ ُم ِْبَ َّر‬،ُ‫ْسه‬ ‫ه‬ ‫ه‬ ‫ه‬ ‫ه‬ ‫ه‬ ‫ه‬ ‫ه‬
‫ طُوبَى ل َع ْبد آخذ به َعنَان فَ َرسه ف َسبه ه‬.‫ش‬ ‫ه‬
َ ‫ َوإه َذا ش‬،َ
ُ ‫ث َرأ‬
َ ‫ أَ ْش َع‬،‫يل الل‬ َ ‫يك فَالَ انْ تَ َق‬ َ ‫َوانْ تَ َك‬
‫الساقَ هة َكا َن فه َّ ه ه‬ َّ ‫ َوإه ْن َكا َن فه‬.‫اس هة‬ ‫ه ه‬ ‫ْحر ه‬ ‫ه ه‬
ْ ‫استَأْذَ َن ل‬
‫َم‬ ْ ‫ إهن‬.‫الساقَة‬ َ ‫اسة َكا َن ف الْح َر‬ َ َ ‫ إه ْن َكا َن ف ال‬.ُ‫قَ َد َماه‬
."‫ش ََّ ْع‬ ْ ‫ َوإه ْن َشَ َع ل‬،ُ‫يُ ْؤذَ ْن لَه‬
َ ُ‫َم ي‬
“Səhih”də Əbu Hureyra E rəvayət edir ki, Rəsulullah demiş- C
dir: “Dinarın qulu həlak olsun, dirhəmin qulu həlak olsun, zər-zibalı
paltarın qulu həlak olsun, məxmərin qulu həlak olsun! Əgər beləsinə
bir şey verilərsə razı qalar, verilməsə qəzəblənər. Beləsi həlak olsun,
azar canından çıxmasın, bədəninə tikan batdıqda onu çıxardacaq kim-
sə tapılmasın! Saçı-başı dağınıq, ayaqları da toz-torpağa bulaşmış
halda Allah yolunda atının cilovundan tutan bəndənin xoş halına!
Beləsinə keşik çəkmək tapşırılsa keşikdə durar, arxaya göndərilərsə
ُِ‫دي‬
89
ْ َ
arxada durar. Əgər izin istəsə ona izin verilməz, vasitəçilik etsə vasi-
təçiliyi qəbul edilməz”.137

38-ci Bab
Allahın Halal Etdiklərinin Haram, Haram Etdiklərinin də
Halal Edilməsində Alimlərə və İdarəçilərə İtaət Edən Kəslərin
Onları Allahdan Savayı Rəblər Qəbul Etmiş Olması
ُ‫صَّلَّ ُاهلل‬ ُِ ‫ال ُرَول ُا‬ ِ َّ ‫ُحجارةٌ ُِمن‬

ِ ِ
َ ُ ‫هلل‬ َ َ َ‫ُق‬:‫ُالس َماَ ُأَقول‬ َ ‫ُ"يوشك ُأَ ْن ُتَْن ِزَل‬:‫ُعبَّاس‬
َ َ َ َْ ‫ُعَّلَْديك‬ َ ‫َوقَا َل ُابْن‬
ِ
ُ."ُ‫الُأَبوُبَكْر َُوع َمر‬ َ ََُ َّ‫َعَّلَْديه َُو َََّل‬
َ َ‫ُوتَقولو َنُق‬،
İbn Abbas demişdir: “Üzərinizə göydən daş yağmasından qorxu-
ram. Mən deyirəm ki: “Rəsulullah belə deyib”, siz isə deyirsiniz ki: C
“Əbu Bəkr və Ömər belə deyib”. 138
ُ‫اَل‬
َ ‫ُواهللُتَ َع‬، ُِ ْ‫ُعَرفواُا ِل َْنَ َاد َُو ِص َّحتَهُيَ ْذ َهبو َنُإِ ََل َُرأ‬ ِ ِ
َ ‫يَُ ْفديَا َن‬ َ َ َ ۡ َُ ُ َۡ َۡ ۡ َُ ُ َ َۡ ۡ َ َ ُ َُ َ َ َ ۡ ََۡ
َ ‫ُ" َعجْبتُل َق ْوم‬:‫ُحْنبَل‬ َ ‫َِحَُِبْن‬ ْ ‫الُأ‬َ َ‫َوق‬
ُ‫يُماُالْ ِفْت نَة؟‬ ٓ
َ ‫ُأَتَ ُِْ ِر‬،﴾‫ُ﴿فليحذره ٱ هَّلين َيال هفون عن أم هره هۦ أن ت هصيبهم ف هتنة أو ي هصيبهم عذاب أ هِلم‬:‫يَقول‬
َُ ِ‫ُالزيْ ِغُفَديَ ْهَّل‬
َّ ‫ُش ْيٌَ ُِم َن‬ ِ ِ
. "‫ك‬ َ ‫ضُقَ ْول ِهُأَ ْنُيَ َق َع ُِِفُقَ َّْلبِ ِه‬ ِ
َ َ‫ُلَ َعَّلَّهُإذ‬،‫ُالشِّْرك‬:‫الْفْت نَة‬
َ ‫اُرَّدُبَ ْع‬
Əhməd ibn Hənbəl demişdir: “Mən hədisin isnadını və səhihliyini
bildikləri halda, Sufyanın rəyinə tabe olan bir qövmə təəccüb edirəm.
Halbuki Uca Allah belə buyurur: “Qoy onun əmrinə qarşı çıxanlar
başlarına bir fitnə gəlməsindən, yaxud özlərinə sarsıdıcı bir əzab üz
verməsindən qorxsunlar” (ən-Nur, 63). Bilirsənmi fitnə nədir? Fitnə,
şirkdir. Bu adam Peyğəmbərin sözlərinin bir qismini rədd etdikdə C
qəlbinə əyrilik düşər, beləliklə də həlak olar”.139
138 Əhməd, 1/337.

139 İbn Bətta “əl-İbənə”, 97.
ُِ‫دي‬
91
ْ َ
ۡ ُ َ َ ۡ َْٓ ُ ََ َِ ‫ُ"أَنَّه‬:‫يُب ِنُح ِاِت‬
‫اره ۡم َو ُره َبَٰ َن ُه ۡم‬ ‫ُه ِذ ِهُاآليَُةَ ﴿ٱَّتذوا أحب‬ ِ
َ ‫ُاهللُ َعَّلَْديه َُو َََّلَّ ََُُيَ ُْقَرأ‬
َّ‫صَّل‬ َّ ِ‫َُس َعُالن‬
َ ُ‫َِّب‬ َ ْ ِّ ِ‫ُع‬
ِ ‫عن‬
َ َْ
،ُ‫َح َّل اللُ فَتُ َح ِّرُمونَه‬
‫أ‬ ‫ا‬‫م‬ ‫ن‬ ‫و‬ ‫م‬‫ر‬ ‫ح‬‫ي‬ َ ‫َي‬‫ل‬َ‫أ‬" ُ: ‫ال‬ ‫ق‬ .َ‫ه‬ ِ‫ب‬‫ع‬ ‫اُن‬ ‫ن‬‫س‬ ‫ل‬ ُ‫َّا‬ ‫ن‬ِ
‫إ‬ ُ: ‫ه‬ ‫ل‬ ُ‫ت‬ ‫َّل‬‫ق‬
ُ ‫ُف‬: ‫ت‬ ‫َّل‬ ‫ق‬ ُ َ
‫ّلل‬‫ٱ‬ ‫ون‬
ُ
‫د‬ ‫هن‬
‫م‬ ‫ا‬ ٗ ‫أ َ ۡر َب‬
‫اب‬
َ
َ َ ُ َُ َ ِّْ َ َ ْ َْ َْ َ َ ْ َ ْ ﴾ ‫ه‬ ‫ه‬
."‫ادتُ ُه ْم‬ ‫ُ"فَتهل َ ه‬:‫ال‬
َ َ‫ ق‬. َ‫ُبََّل‬:‫ فَقَّْلت‬."‫َويُ هحلُّو َن َما َح َّرَم اللُ فَتُ هحلُّونَهُ؟‬
َ َ‫ْك عب‬
Adiy ibn Hətimdən rəvayət edilir ki, Peyğəmbərin bu ayələri C
oxuduğunu eşidib: “Onlar Allahı qoyub baş keşişlərini və rahiblərini,
rəblər qəbul etdilər” (ət-Tövbə, 31), Ona dedim: “Axı biz onlara ibadət
etmirdik”. Peyğəmbər C
dedi ki: “Məgər onlar Allahın halal etdiklə-
rini haram edir, siz də onu haram saymırdınızmı? Onlar Allahın ha-
ram etdiklərini halal edir, siz də onu halal saymırdınızmı?” Dedim ki:
“Bəli”. Dedi ki: “Məhz bu, onlara ibadət etməkdir”. Əhməd və ət-
Tirmizi rəvayət etmiş və onu həsən hesab etmişdir.140
ُ
ُ
140 ət-Tirmizi, 3095; əl-Beyhəqi, 10/116.

39-cu Bab
Tağuta Mühakimə Olmaq
Uca Allah buyurur:
َ َ ُ ُ َ َۡ َ ُ ٓ َ َ َ َۡ َ ُ ٓ َ ْ ُ َ َ ۡ ُ ََ َ ُ ُ َۡ َ َ َ ََ ََۡ
‫يدون أن‬ ‫نزل مهن قبل هك ي هر‬
‫نزل إهِلك وما أ ه‬‫﴿ألم تر إهل ٱَّلهين يزعمون أنهم ءامنوا بهما أ ه‬
َ َٰ َ َ ۡ ُ َ ُ َ ُ َ ۡ َ ُ ُ َ ْ ُ ۡ َ َ ْ ُ َۡ ُ َ َ ْ َ َ َ
‫ضلهم ضلل‬ ‫َيتحاك ُم ٓوا إهل ٱلطَٰغ ه‬
‫وت َوقد أم ُهر ٓوا أن يكف ُروا بهههۦ وي هريد ٱلشيطَٰن أن ي ه‬
ٗ
ُ ﴾٦٠‫بَعهيدا‬
“Sənə nazil edilənə və səndən əvvəl nazil edilənlərə iman gətirdik-

lərini zənn edənləri görmədinmi? Onlar tağuta mühakimə olmaq istə-
yirlər. Halbuki onlara tağuta küfr etmək əmr olunmuşdur. Şeytan isə
onları dərin bir azğınlığa salmaq istəyir”. (ən-Nisa, 60)
َ َۡ َ ْ ُ َ َۡ ْ ُۡ َ َ َ َ
﴾١١‫ضۡرِ قال ٓوا إهن َما ۡن ُن ُم ۡصل ُهحون‬
‫﴿ِإَوذا قهيل ل ُه ۡم َل تفس ُهدوا هف ٱل ه‬
“Onlara: “Yer üzündə fitnə-fəsad törətməyin!” - deyildikdə onlar:

“Biz ki yalnız islah edənlərik!” - deyərlər”. (əl-Bəqərə, 11)
َ ۡ َ ۡ َۡ ْ ُۡ َ
﴾٥٦‫ح َها‬ ‫﴿ َوَل تفس ُهدوا هف ٱل ه‬
‫ضۡرِ َبعد إهصل َٰ ه‬
“Yer üzünün islah olunmasından sonra orada fəsad törətməyin”.

(əl-Ə'raf, 56)
َ َ ۡ ُ َ َ ُ َ ۡ َ ۡ َ َ َ ُ ۡ َ َ َٰ َ ۡ َ ۡ ُ َ َ
﴾٥٠‫حك ٗما ل هق ۡوم يُوق ُهنون‬ ‫﴿أفحكم ٱلج ههل هيةه يبغون ومن أحسن مهن ٱّلله‬
ُِ‫دي‬
93
ْ َ
“Yoxsa onlar cahiliyyə dövrünün hökmünümü istəyirlər? [Yəqin-
liklə iman gətirən bir qövm üçün Allahdan daha yaxşı hökm verən kim
ola bilər?!]” (əl-Maidə, 50)141
‫ه‬ َ َ‫ُعَّلَْدي ِه َُو َََّلَّ ََُُق‬ ِ َ َ‫َنُر‬ ِ ِ ‫عن‬

َ ‫ُ"الَ يُ ْؤم ُن أ‬:‫ال‬
ُ‫َح ُد ُك ْم َحتَّى يَ ُكو َن َه َواه‬ َ ‫صَّلَّ ُاهلل‬
َ ُ‫ولُاهلل‬ َ ‫ُعْبُِاهللُبْ ِن‬
َ َّ ‫ُع ْمروُأ‬ َ َْ
ُ ‫تَبَ ًعا له َما هْ ْئ‬
."‫ت به هه‬
Abdullah ibn Amr rəvayət edir ki, Rəsulullah demişdir: “Sizdən C
birinizin həvası mənim gətirdiyimə tabe olmadıqca, iman gətirmiş ol-
maz”. ən-Nəvəvi: “Səhih hədisdir, bunu səhih isnadla “əl-Hüccə” ki-
tabında rəvayət etdik”- demişdir.142
ِ ‫الُالْدي ه‬ ِ ِ ِِ ِ
َُ‫ُنَتَ َحا َك‬:‫ي‬ُّ ‫ود‬ َ َ ‫ فَ َق‬.ٌ‫ومة‬ َ ‫ْي َُوَرجلُم َنُالْديَ هودُخص‬ َ ‫ْي َُرجلُم َنُالْمنَافق‬ ُّ ِ‫َّع‬
َ ْ َ‫ُ" َكا َنُب‬:‫ِب‬ ْ ‫الُالش‬ َ َ‫َوق‬
ِّ ‫ودُلِعَُِّْل ِم ِهُأَنَُّه َُْيَأْخذو َن‬
.‫ُالر ْش َوَة‬ ِ ‫ُنَتحا َكَُإِ ََلُالْدي ه‬:‫الُالْمنافِق‬
َ ََ َ َ َ‫ َوق‬.‫ُالر ْش َوَة‬ ِّ ‫فُأَنَّهُالَُيَأْخذ‬ َ ‫ َعَر‬.ِ‫إِ ََلُُمَ َّم‬
َ ُ ُ َۡ َ َ َ ََ َۡ َ
ِ ِ ‫فَاتَّ َف َقاُأَ ْنُيأْتِدياُ َك‬
."َ‫ون﴾ اآليَُة‬ ‫ُ﴿ألم تر إهل ٱَّلهين يزعم‬:‫ت‬ ْ َ‫ُفَديَتَ َحا َك َماُإِلَْديهُفَنَ َزل‬،َ‫اُِفُج َهْدي نَة‬ ِ ً‫اهن‬ ََ
əş-Şə'bi demişdir: “Münafiqlərdən bir adam ilə yəhudilərən bir

adam arasında mübahisə var idi. Yəhudi dedi ki: “Muhəmmədə ( ) C
mühakimə olaq”. Bilirdi ki, o, rüşvət götürmür. Münafiq isə dedi ki:
“Yəhudilərə mühakimə olaq”. Çünki bilirdi ki, onlar rüşvət götürür-
141 İbn Kəsir bu ayəni təfsir edərkən demişdir: “Uca Allah, Özünün bütün xeyirləri ehtiva edən
və bütün şərlərdən çəkindirən muhkəm hökmündən üz döndərib ondan qeyri görüşlərə,
həvalara və bir sıra adamların, Allahın şəriətinə əsaslanmadan qoyduğu qanunlara meyl
edənləri rədd etmişdir. Necə ki, cahiliyyə əhli öz görüşlərindən və həvalarından qoyduqları
zəlalət və cəhalət qanunları ilə hökm verirdilər. Və necə ki, monqol-tatarların, hökmdarları
olan Çingiz xandan götürdükləri və bununla hökm verdikləri “Yasaq” adlı idarə etmə qanun-
ları var idi. Bu qanunlar onun, fərqli şəriətlərdən - yəhudilikdən, xritianlıqdan və İslam dinin-
dən götürdüyü bir sıra hökmlərdən ibarət idi. Həmçinin bu qanunların bir çoxu Çingiz xanın
öz şəxsi görüş və həvalarından ibarət idi. Bu qanunlar, onun oğulları arasında -Allahın kita-
bındakı və rəsulunun C sünnətindəki hökmlərdən önə keçirilərək- tabe olunan qanunlar
halına gəlmişdi. Kim belə edərsə kafirdir. Allah və rəsulunun C hökmünə qayıdana qədər
onunla döyüşmək vacibdir. Kiçik və ya böyük olmasından asılı olmayaraq heç bir məsələdə
Allahın hökmündən başqa bir hökmlə hökm vermək olmaz”. (“ət-Təfsir”, 3/131)
142 əl-Bəğavi “Şərh əs-Sunnə”, 104; İbnu Əbi Asim “əs-Sunnə”, 15.
lər. Sonra onlar Cuheynədəki bir kahinin yanına gəlib ona mühakimə
olmaq barədə razılaşdılar və beləliklə bu ayə nazil oldu: “İman gətirdik-
lərini zənn edənləri görmədinmi?”143
َ َ‫ُعَّلَْدي ِه َُو َََّلَّ ََُ ُ َوق‬ ِ

ُ‫ال‬ َ ‫صَّلَّ ُاهلل‬ ِّ ِ‫ُنَتَ َرافَع ُإِ ََل ُالن‬:َْ ‫َحِه‬
َُ ُ ‫َِّب‬ َ ‫ال ُأ‬َ ‫ص َماُفَ َق‬َ َ‫ُاخت‬ ْ ‫ْي‬ ِ ْ َ‫ت ُِِف ُرجَّل‬
َ ْ َ‫ ُ"نََزل‬:‫ديل‬ َ ‫َوق‬
ِ َ‫الُلَِّلَّ ِذيُ ََلُي رضُبِر‬ َّ ‫َحُِهَاُالْ ِق‬ ِ ِ ِ ‫ُإِ ََلُُ َك ْع‬:‫اآلخر‬
ُ‫ول‬ َ َ َْ ْ َ ‫ فَ َق‬.َ‫صة‬ َ ‫بُبْ ِنُاألَ ْشَرفُُثَُّتَ َرافَ َعاُإ ََلُع َمَرُفَ َذ َكَرُلَهُأ‬ َ
ِ
ِ ‫السْدي‬
."ُ‫فُفَ َقتَ َّلَه‬ َّ ِ‫ضَربَهُب‬َ َ‫ُنَ َع َْ؛ُف‬:‫ال‬ َ َ‫ك؟ُق‬ َ ‫ُأَ َك َذل‬:ََُ َّ‫ُعَّلَْدي ِه َُو َََّل‬
ِ
َ ُ‫اهلل‬
Həmçinin deyilmişdir ki: “Bu ayə aralarında mübahisə olan iki adam
haqqında nazil olmuşdur. Onlardan biri dedi ki: “Məsələni Peyğəm-
bərə C
qaldıraq”. Digəri isə dedi ki: “Kə'b ibn Əşrəfə qaldıraq”. Sonra
məsələni Ömərə qaldırdılar və onlardan biri bu əhvalatı ona danışdı.
Beləliklə o, Rəsulullahdan (hökmündən) razı qalmayana dedi: “Elə- C
dir?” Dedi ki: “Bəli”. Buna görə də onu qılıncla vurub öldürdü”.144
143 İbn Cərir “ət-Təfsir”, 7/189-190.

144 İbnu Əbi Hətim “ət-Təfsir”, 5560; İbn Kəsir “ət-Təfsir”, 2/351.
ُِ‫دي‬
95
ْ َ
40-cı Bab
Allahın Ad və Sifətlərindən Hər
Hansı Birini İnkar Edən Kəs
Uca Allah buyurur:
َ ُُ ۡ َ ۡ َُ
َ ‫ون ب‬
﴾٣٠‫ٱلرِنَٰمۡح‬‫﴿وهم يكفر ه‬
“Onlar ər-Rahməni inkar edirlər”. (ər-Ra'd, 30)
ِ ‫ُ"حِِّثواُالن‬:‫الُعَّلِي‬ ِ ‫ُص ِح‬

ِّ ‫ديحُالْب َخا ِر‬
َ ‫ُأَت ِريِو َنُأَ ْنُيُ َك َّذ‬،‫َّاسُِبَاُيَ ْع ِرفو َن‬
."ُ‫بُاهلل َُوَرَوله‬ َ َ ٌّ َ َ َ‫يُق‬ َُ ‫َوِِف‬
“Səhih əl-Buxari”də Əli E demişdir: “İnsanlara anlaya biləcəkləri
şeyləri danışın. Allah və Rəsulunun təkzib edilməsinimi istəyirsiniz?”
145
ِ ِ َّ ِ‫وروىُعب‬
ُ‫ض‬
َ ‫َىُرجالًُانْتَُ َف‬ َ ‫ُع ِن ُابْ ِن‬،
َ ‫ُأَنَّه َُرأ‬:‫ُعبَّاس‬ َ ‫ُع ْن ُأَبِديه‬،
َ ‫ُع ِن ُابْ ِن ُطَاوس‬، َ ‫ُم ْع َمر‬ َ ‫ُع ْن‬َ ‫ُالرزَّاق‬ َْ َ َ َ
ِ ِ ِ ِ ِ ِ
ِّ ‫ُعَّلَْديه َُو َََّلَّ ََُُِِف‬ ِ ‫اَُسع‬
ِ
ُ‫ُهؤالََ؟‬َ ‫ُ" َماُفَ َر َق‬:‫ال‬
َ ‫كُفَ َق‬
َ ‫ُاَتُْن َك ًاراُل َذل‬
ْ ‫ُالص َفات‬ َ ‫صَّلَّ ُاهلل‬ ِّ ِ‫اُع ِنُالن‬
َ ُ‫َِّب‬ َ ً‫ُحِيث‬
َ َ َ ‫لَ َّم‬
."‫ُعْن َُِمتَ َشاِبُِِِه‬ ِ ‫ُُم َك ِم ِهُوي هَّلِكو َن‬ ِ
ْ َ َ ْ َِ ‫ََِيِو َنُ ِرقَّةًُعْن‬
Abdur-Razzəq Mə'mərdən, o İbn Tavusdan, o öz atasından, o da
İbn Abbasdan rəvayət edir ki, o, Peyğəmbərin Sifətlər haqqındakı C
bir hədisini eşitdikdə, kibirlənib titrəyən bir adam görüb dedi: “Bunlar
nədən qorxurlar? Muhkəmini eşitdikdə rahatlıq tapırlar, mütəşabihini
eşitdikdə isə həlak olurlar”.146

146 Abdur-Razzəq “əl-Musannəf”, 20895; İbnu Əbi Asim “əs-Sunnə”, 485.
ُ:َْ ‫ك ُفَُأَنْ َزَل ُاهلل ُفِدي ِه‬ ِ َّ ‫ُعَّلَْدي ِه َُو َََّلَّ ََُ ُيَذْكر‬
َ ‫ُالر ِْحَ َُن ُأَنْ َكرواُ َذل‬ َ ‫صَّلَّ ُاهلل‬
ِ َ َ‫اَُسعت ُق ريش ُر‬
َ ُ ‫ول ُاهلل‬
ِ
َ ٌ َْ ْ َ َ ‫َولَ َّم‬
َ ُُ ۡ َ ۡ ُ َ
َ ‫ون ب‬
ُ."﴾‫ٱلرِنَٰمۡح‬‫﴿وهم يكفر ه‬
Qureyşlilər Rəsulullahın C
ər-Rahməni zikr etdiyini eşitdikləri za-
man onu inkar etdilər. Beləliklə Allah onlar haqqında bu ayəni nazil
etdi: “Onlar ər-Rahməni inkar edirlər”. (ər-Ra'd, 30)147
147 İbn Cərir, 13/530.

ُِ‫دي‬
97
ْ َ
41-ci Bab
Allahın Nemətini Danmaq
Uca Allah buyurur:
َ ُ َٰ َ ۡ ُ ُ ُ َ ۡ َ َ َ َ ُ ُ َ ُ َ َ َ ۡ َ ُ ۡ َ
﴾٨٣‫﴿يع هرفون ن هعمت ٱّلل ه ثم ينكهرونها وأكَثهم ٱلكفهرون‬
“Onlar Allahın nemətini bilir, sonra da onu inkar edirlər. [Onların

çoxu kafirdir]”. (ən-Nəhl, 83)
."‫ُع ْنُآبَائِي‬ ِ َ َ‫ق‬

َ ‫اُم ِاِل َُوِرثْته‬ َ ‫ُالرج ِل‬
َ ‫ُه َذ‬: َّ ‫ُ"ه َوُقَ ْول‬:‫اُم ْعنَاه‬
َ ‫الُمَاه ٌِ َُم‬
Mücahid bu mənada demişdir: “Bu, bir adamın belə deməsidir: “Bu
mənim öz malımdır, onu ata-babalarımdan miras almışam”.148
ُ."‫ُلَْوالَُفالَ ٌنُ ََلُْيَك ْنُ َك َذا‬:‫ُ"يَقولو َن‬:ِ‫ُعْب ُِِاهلل‬

َ ‫ُع ْونُبْن‬
َ ‫ال‬
َ َ‫َوق‬
Avn ibn Abdullah demişdir: “Deyərlər ki, filankəs olmasaydı belə
olmazdı”.149
ِ ‫ُه َذاُبِش َفاع ِة‬

ُ."‫ُآَلَتِنَا‬ َ َ َُ ‫ُ"يَقولو َن‬:َ‫الُابْنُق تَ ْديبَة‬
َ َ‫َوق‬
İbn Quteybə demişdir: “Deyərlər ki, bu bizim ilahlarımızın şəfaəti
sayəsindədir”.150
148
İbn Cərir, 14/326.
149
İbn Cərir, 14/326.
150 İbn Quteybə “ət-Təfsir”, 248.
Əbul-Abbas (İbn Teymiyyə), daha öncə keçən və içində: “Uca Allah

belə buyurdu: “Qullarımdan bir qismi Mənə iman gətirmiş halda, bir
qismi də kafir olaraq sabahladı ... ” - buyurulan Zeyd ibn Xalid hədisi-
ni zikr etdikdən sonra demişdir: “Bunun bənzərləri Kitab və Sünnətdə
çoxdur. Uca Allah Onun nemətlərini Ondan başqşasına nisbət edərək
Ona şərik qoşanları qınayır. Sələfdən bəziləri demişlər ki, bu, onların
belə deməsidir: “Külək yaxşı əsirdi”, “kapitan bacarıqlı idi” və s. bir
çoxunun dilində olan bu kimi sözlər”.151
151 İbn Teymiyyə “Məcmu əl-Fətəva”, 8/33.

ُِ‫دي‬
99
ْ َ
42-ci Bab
(Ləfzlərdə) Allaha Taylar Tutmaq
Uca Allah buyurur:
َ َ َ ُ ََ ٗ َ َ َ ْ ُ َ َۡ ََ
﴾٢٢‫نت ۡم ت ۡعل ُمون‬ ‫﴿فل َتعلوا هّلله أندادا وأ‬
“Siz də bilə-bilə Allaha taylar tutmayın”. (əl-Bəqərə, 22)
ُ‫َُ ْوَداََ ُِِفُُ َّْل َم ِة‬

َ ‫ُص َفاة‬
َ َ‫ُعَّل‬ ِ ِ‫ُدب‬
َ ‫ديبُالُنَّ ُْم ِل‬
ِ
َ ‫َخ َف ُم ْن‬
ِ
ْ ‫ُه َوُالشِّْركُأ‬:‫ُ"األَنْ َِاد‬:‫ُعبَّاس ُِِفُاآليَة‬ َ ‫َو َع ِنُابْ ِن‬
َ ‫ َوتَق‬.‫ َو َحديَ ِاِت‬.‫كُيَاُفالَنَة‬ ِ ِ‫ُواهللُِوحديات‬:‫ول‬
َُ‫ُوُلَْوال‬.َ ‫اُألَتَانَاُالَّلُّصوص‬ َ ‫ُه َذ‬
َ ‫ُلَْوالَُكَّلَْديبَة‬:‫ول‬ َ َ َ َ َ ‫ َوه َوُأَ ْنُتَق‬.‫الَّلَّْدي ِل‬
ِ ِ ِ ُ ِ‫ُالرج ِل ُل‬
ُ‫ُلَْوالَُاهلل‬:‫ُالرج ِل‬ َّ ‫ َوقَ ْول‬.‫ت‬ َ ‫اُشاََ ُاهلل َُوشْئ‬ َ ‫ُم‬:َ ‫صاحبِه‬ َ َّ ‫ َوقَ ْول‬.‫ط ُِِف ُالَِّا ِر َُألَتَ ُالَّلُّصوص‬ ُّ َ‫الْب‬
ِ ‫ُه َذاُكَّلُّهُبِِه‬،‫َُتعلُفِديهاُفالَنًا‬
."‫ُشْرٌُك‬ َ َ ْ َ َْ َ‫ُال‬،‫َوفالَ ٌن‬
İbn Abbas bu ayə haqqında demişdir: “Taylar tutmaq, şirkdir. Ge-
cənin zülmətində qara daşın üzərində gəzən qarışqanın yerişindən
daha gizlidir. O, sənin belə deməyindir: “Ey filankəs, Allaha və sənin
canına and olsun ki”, “Öz canıma and olsun ki”, Həmçinin belə demə-
yindir: “Əgər bu küçük olmasaydı, mütləq bizə oğrular gələrdi”,
“Əgər evdə ördək olmasaydı, mütləq oğrular gələrdi”. Həmçinin bir
adamın öz dostuna belə deməsidir: “Allah istəsə və sən istəsən ”. Yenə
bir adamın belə deməsidir: “Əgər Allah və filankəs olmasaydı”. Odur
ki, bu sözlərin heç birində filankəsə yer vermə. Bunların hamısı Allaha
şərik qoşmaqdır”. İbnu Əbi Hətim rəvayət etmişdir.152
‫ف بهَِي هر ه‬
‫الل فَ َق ْد‬ َ َ‫ُعَّلَْدي ِه َُو َََُّلَّ ََُُق‬
ْ َ َ‫ُ" َم ْن َحل‬:‫ال‬ َ ‫صَّلَّ ُاهلل‬
َ ُ‫َِّب‬ َّ ‫ُعْنهُأ‬
َّ ِ‫َنُالن‬
ِ ِ َّ‫ُاْلَط‬
َ ‫اب َُرض َيُاهلل‬ ْ ‫َو َع ْنُع َمَرُبْ ِن‬
."ُ َ ‫َكَ َر أ َْو أَ ْش َر‬
152 İbnu Əbi Hətim, 229.

[Abdullah ibn] Ömər ibn əl-Xattab E rəvayət edir ki, Peyğəmbər

C demişdir: “Kim Allahdan qeyrisinə and içərsə, küfr etmiş və ya
şərik qoşmuş olar”. ət-Tirmizi rəvayət etmiş və həsən hesab etmişdir.
əl-Həkim də bunu səhih hesab etmişdir.153
."‫ُص ِادقًا‬ ِ ِ ِ‫ِلُ ِمنُأَ ْنُأَحَّل‬ِ ُّ ‫فُبِاهللُِ َك ِاذباُأَح‬ ِ ‫ُ"َألَ ْنُأ‬:‫الُابنُمسعود‬

َ ‫فُب ُغَ ِْْيه‬
َ ْ ْ ََُّ ‫بُإ‬ َ ً َ ‫َحَّل‬
ْ ْ َ ْ َ َ‫َوق‬
İbn Məs'ud demişdir: “Allaha yalandan and içməyim, mənim üçün
Ondan başqasına doğrudan and içməyimdən daha sevimlidir”.154
َ َ‫ُعَّلَْدي ِه َُو َََُُّلَّ ََُ ُق‬

ُ‫ َما َشاءَ اللَّه‬:‫ُ" َال تَ ُقولُوا‬:‫ال‬ َ ‫صَّلَّ ُاهلل‬
َ ُ ‫ول ُالَّلَّه‬ َ َّ ‫ُعْنه ُأ‬
ِ
َ ‫َو َع ْن ُح َذيْ َفةَ َُرض َي ُالَّلَّه‬
."‫ َما َشاءَ اللَّهُ مُ َّم َشاءَ فَُال ٌن‬:‫َك ْن قُولُوا‬ ‫ ول ه‬،‫و َشاء فَُال ٌن‬
َ َ َ
Huzeyfə E rəvayət edir ki, Rəsulullah demişdir: “Allah istəsə C
və filankəs istəsə”- deməyin! Lakin deyəcəksinizsə belə deyin: “Allah
istəsə, sonra filankəs istəsə”. Əbu Davud səhih isnadla rəvayət etmiş-
dir.155
ِ ِ
ُ‫ُلَْوَال‬:‫ُويَقول‬:
َ ‫ال‬ َ ِ‫ُبِالَّلَّ ِهُُثَُُّب‬:‫ول‬
َ َ‫ُق‬،‫ك‬ َ ‫ُوََيوزُأَ ْنُيَق‬،
َ ‫ك‬ َ ِ‫ُأَعوذُبِالَّلَّ ِه َُوب‬:‫َّخعِ ِّيُأَنَّهُيَكَْره‬ َ ‫ديَُالن‬
َ ‫َو َع ْنُإبْ َراه‬
.‫ُلَْوَالُالَّلَّه َُوف َال ٌن‬:‫ُوَُالُتَقولوا‬،
َ ‫الَّلَّهُُثَُّف َال ٌن‬
İbn ən-Nəxaidən rəvayət edilir ki, o, bir adamın: “Allaha və sənə sı-
ğınıram”- deməsini kərih görərdi. Belə deməsi isə icazəlidir: “Allaha,
sonra isə sənə sığınıram”. Həmçinin demişdir ki: “Əgər Allah, sonra
da filankəs olmasaydı”- deyə bilər. Lakin belə deməyin: “Əgər Allah
və filankəs olmasaydı”.156
153 Əhməd, 2/86; Əbu Davud, 3251; ət-Tirmizi, 1535; İbn Hibban, 1177; əl-Həkim, 1/18.
154 Abdur-Razzəq “əl-Musannəf”, 16209; ət-Təbərani “əl-Kəbir”, 8902.
155 Əhməd, 5/384; Əbu Davud, 4980; əl-Beyhəqi “əl-Kubra”, 3/216.
156 Abdur-Razzəq “əl-Musannəf”, 19980; İbnu Əbid-Dunyə “əs-Sumt”, 344.

ُِ‫دي‬
101
ْ َ
43-cü Bab
Allaha And İçildikdə Qane Olmayan Kəs Haqqında
َُ َ‫ُعَّلَْدي ِه َُو َََّلَّ ََُُُق‬

‫ َم ْن‬،‫ "الَ تَ ْحله َُوا بهآبَاِه ُك ْم‬:‫ال‬ َ ‫صَّلَّ ُاهلل‬
َ ُ‫ولُاهلل‬
ِ
َ ‫َع ِنُابْ ِنُع َمَر َُرض َيُاهلل‬
َ َّ ‫ُعْن ه َماُأ‬
‫ ومن لَم ي ر فَلَيَ همن ه‬، ‫الل فَلْي ر‬
."‫الل‬ َ ‫ َوَم ْن ُحله‬،ُ ْ ‫ص ُد‬
‫ف لَهُ به ه‬ ‫ف به ه‬
ْ َ‫الل فَ لْي‬ َ َ‫َحل‬
َ َ ْ َ َْ ْ ْ ََ َ ْ َ
İbn Ömər E rəvayət edir ki, Rəsulullah demişdir: “Ataları- C
nıza and içməyin. Kim Allaha and içərsə doğru danışsın. Kimin üçün
də Allaha and içilərsə razı qalsın. Hər kim razı qalmazsa, Allah ilə heç
bir əlaqəsi yoxdur”. İbn Məcə həsən isnadla rəvayət etmişdir.157
157 İbn Məcə, 2101.

44-cü Bab
“Allah İstəsə və Sən İstəsən” Sözü Haqqında
ِ َُ ‫ُعَّلَْدي ِهُوََّلَّ َُُفَ َُق‬ ِ َّ ‫ُأ‬:َ‫عنُق ت دي َّلَة‬

ُ‫اُشاََُاهلل‬ َ ‫ُتَقولو َن‬.‫ُإنَّك َُْت ْش ِركو َن‬:‫ال‬
َ ‫ُم‬: َ َ َ َ ‫صَّل ُاهلل‬
َّ َ ُ‫َِّب‬
َّ ِ‫َنُيَهوديًّاُأَتَ ُالن‬ َْ ْ َ
ُ‫ب‬ِّ ‫ُ" َوَر‬:‫ُُيَّلِفواُأَ ْنُيَقولوا‬
َُْ ‫ُعَّلَْدي ِه َُو َََّلَّ ََُُإِذَاُأ ََرادواُأَ ْن‬
ِ
ُّ ِ‫ فَأ ََمَرهَُالن‬.‫ُوالْ َك ْعبَة‬:
َ ُ‫َِّب‬ َ ‫ َوتَقولو َن‬.‫ت‬ َ ‫َوشْئ‬
ِ
ُ."‫ت‬َُ ‫ُُثَُّ ِشْئ‬
ُ ‫اُشاََُاهلل‬َ ‫اُم‬ ِ
َ ‫ َوأَ ْنُيَقولو‬.‫الْ َك ْعبَة‬
Quteylə rəvayət edir ki, bir yəhudi Peyğəmbərin yanına gəlib de- C
di: “Siz şərik qoşursunuz, deyirsiniz ki: “Allah istəsə və sən istəsən”
və deyirsiniz ki: “Kəbəyə and olsun”. Peyğəmbər də onlara əmr et- C
di ki, and içmək istədikləri zaman desinlər ki: “Kəbənin Rəbbinə and
olsun” və desinlər ki: “Allah istəsə, sonra da sən istəsən”. ən-Nəsəi rə-
vayət etmiş və səhih hesab etmişdir.158
ِ ِ ‫الُلَِّلنَِِّبُصَّلَّ ُاهلل‬
ُ:‫ال‬
َ ‫ُفَ َق‬،‫ت‬
َ ‫اُشاََُاهللُ َُوشْئ‬ َ ََُ َّ‫ُعَّلَْديه َُو َََُّل‬
َ ‫ُم‬: َ َ ِّ َ َ‫َن َُرجالًُق‬ َ ‫اُع ِنُابْ ِن‬
َّ ‫ُأ‬:‫ُعبَّاس‬ َ ‫ض‬ ً ْ‫َولَهُأَي‬
."ُ‫لل نهدًّا؟ َما َشاءَ اللُ َو ْح َده‬
‫"أَْعلْتَنه ه‬
ََ
Yenə ən-Nəsəi İbn Abbasdan rəvayət edir ki, bir adam Peyğəmbərə
C : “Allah istəsə və sən istəsən”- dedi. Beləliklə o buyurdu: “Məni
Allaha taymı tutdun?!” (Əksinə, de ki:) “Yalnız Allah istəsə”.159
ِ ‫ُعَّلَ ُنَ َفر ُِمنُالْدي ه‬ َ َ‫يُعائِ َشةَ ُِأل ِّم َهاُق‬ ِ

ُ:‫ ق َّْلت‬.‫ود‬ َ َ َُ ‫َِّنُأَتَْديت‬
ِّ ‫ُ" َرأَيْتُ َكأ‬:‫ال‬ َ ‫ُع ِنُالطَُّفْدي ِلُأَخ‬ َ ‫َو ِالبْ ِن َُم‬
َ َ‫اجة‬
ِ ‫ قَالو‬.ِ‫ُعَزيْرُابْنُاهلل‬:‫إِنَّكَ َُألَنْتَُالْ َقومُلَوالَُأَنَّكَُتَقولو َن‬
َ ‫ُوإنَّك ََُْألَنْتَُالْ َق ْومُلَ ْوالَُأَنَّك َُْتَقولُو َن‬:‫ا‬
ُ‫ُما‬: َ ٌ ْ ْ ْ ْ
ِ
َ ‫ ُثّ َُمَرْرت ُبِنَ َفر ُم َن ُالن‬.ٌِ ‫ُو َشاََ ُُمَ َّم‬،
ُ:‫ُإِنَّك َْ َُألَنْتَ ُالْ َق ْوم ُلَ ْوالَُأَنَّك َْ ُتَُقولو َن‬:‫َّص َارىُفَقَّْلت‬ َ ‫َشاََ ُاهلل‬
ِ ‫ قَالو‬.ِ‫الْم ِسديحُابْنُاهلل‬
ُ‫َصبَ ْحت‬ْ ‫ُفََّلَ َّماُأ‬.ٌِ ‫ُو َشاََُُمَ َُّم‬،
َ ‫اُشاََُاهلل‬ َ ‫ُم‬: َ ‫ُوإنَّك َْ َُألَنْتَُاُلْ َق ْومُلَْوالَُأَنَّك َُْتَقولو َن‬:‫ا‬
َ َ
158ən-Nəsəi, 3773; Əhməd, 6/371, 372; əl-Həkim, 4/297.

159əl-Buxari “əl-Ədəb əl-Mufrad”, 783; ən-Nəsəi “əl-Aməlul-Yəvmi val-Leyli”, 988; Əhməd,
1/214; İbn Məcə, 117.
ُِ‫دي‬
103
ْ َ
ِ ‫ُثَُّأَتَديتُالنَِِّبُصَّلَّ ُاهلل‬.‫أَخب رت ُِِباُمنُأَخب رت‬
."‫َح ًدا؟‬ َ ‫ت به َها أ‬َ ‫ُ" َه ْل أَ ْخبَ ْر‬:‫ال‬ ْ ‫ُعَّلَْديه َُو َََّلَّ ََُُُفَأ‬
َ َ‫ ق‬.‫َخبَ ْرته‬ َ َ َّ ْ َْْ ْ َ َ َْْ
‫ فَهإ َّن طَُ ْيالً َرأَى ُرْؤيَا أَ ْخبَ َر به َها َم ْن أَ ْخبَ َر‬:‫ أ ََّما بَ ْع ُد‬:‫ال‬ َُ َ‫ُعَّلَْدي ِه ُُثَُّق‬ ِ
َ ‫ "فَ َحم َِ ُاهللَ َُوأَثْ ََن‬:‫ال‬
َ َ‫ُق‬،َُْ ‫ُنَ َع‬:‫ق َّْلت‬
‫ه‬ ‫ه‬ ‫ه‬ ‫ه‬
َ ‫ َو َش‬،ُ‫ َما َشاءَ الل‬:‫ فَالَ تَ ُقولُوا‬.‫ َوإنَّ ُك ْم قُلْتُ ْم َكل َمةً َكا َن يَ ْمنَ ُعن َك َذا َوَك َذا أَ ْن أَنْ َها ُك ْم َع ْن َها‬.‫م ْن ُك ْم‬
،‫اء ُم َح َّم ٌد‬
."ُ‫اء اللُ َو ْح َده‬ ‫ه‬
َ ‫ َما َش‬:‫َولَك ْن قُولُوا‬
İbn Məcə rəvayət edir ki, Aişənin ana bir qardaşı olan Tufeyl demiş-
dir: “Yuxuda sanki yəhudilərdən bir toplumun yanına gəldiyimi gör-
düm. Dedim ki: “Üzeyr Allahın oğludur deməsəydiniz necə də yaxşı
bir qövm olardınız”. Onlar isə dedilər ki: “Allah istəsə və Muhəmməd
istəsə deməsəydiniz siz də yaxşı bir qövm olardınız”. Daha sonra nəs-
ranilərdən bir toplumun yanından keçdim və dedim: “Məsih Allahın
oğludur deməsəydiniz necə də yaxşı bir qövm olardınız”. Onlar da
dedilər ki: “Allah istəsə və Muhəmməd istəsə deməsəydiniz siz də
yaxşı bir qövm olardınız”. Sabahladığım zaman bunu bəzilərinə xəbər
verdim. Sonra da Peyğəmbərin yanına gəlib, ona bu barədə xəbər C
verdim. O dedi: “Bu barədə kiməsə xəbər vermisən?” Dedim ki: “Bəli”.
Beləliklə Allaha həmd səna etdi, sonra isə dedi: “Bundan sonra: Həqi-
qətən Tufeyl bir yuxu görmüş və bunu sizlərdən bəzilərinə xəbər ver-
mişdir. Siz elə bir söz deyirdiniz ki, filan-filan şeylər mənə, bunu sizə
qadağa etməyimə mane olurdu. Artıq bundan sonra: “Allah istəsə və
Muhəmməd istəsə”- deməyin. Lakin: “Yalnız Allah istəsə”- deyin”.160
160 Əhməd, 5/72, 399; İbn Məcə, 2118.

45-ci Bab
Zamana Söyən Kəs Allaha Əziyyət Vermiş Olar
Uca Allah buyurur:
ۡ َ َ ٓ َ ُ ۡ ُ َ َ َ ۡ َ َ ُ ُ َ َ ۡ ُّ َ ُ َ َ َ َ َ ْ ُ َ َ
﴾٢٤‫ٱِله ُر‬ ‫﴿وقالوا ما هه إهَل حياتنا ٱِلنيا نموت وۡنيا وما يهل هكنا إهَل‬
“Onlar: “Həyat ancaq bizim dünya həyatımızdır. Ölürük və doğu-

luruq. Bizi yalnız zaman öldürür dedilər”. (əl-Casiyə, 24)
َ ‫ يُ ْؤ هذينه ابْ ُن‬:‫ال اللُ تَ َعالَى‬

،‫آد َم‬ َ َ‫ُعَّلَْدي ِه َُو َََّلَّ ََُُُق‬
َ َ‫ُ"ق‬:‫ال‬ َ ‫صَّلَّ ُاهلل‬ ِّ ِ‫ُع ِنُالن‬
َ ُ‫َِّب‬ َ ‫ُع ْنُأَِِبُهَريْ َرَة‬
َ ‫ديح‬ِ ‫ُالص ِح‬
َّ ‫ِِف‬
َ ‫ب اللَّْي َل َوالن‬
."‫َّه َار‬ ُ ِّ‫ أُقَ ل‬،‫َّه ُر‬
ْ ‫َّه َر َوأَنَا الد‬
ْ ‫ب الد‬
ُّ ‫س‬
ُ َ‫ي‬
dir: “Uca Allah buyurur: “Adəm oğlu dəhrə söyərək Mənə əziyyət ve-
rir. Halbuki dəhr Mənəm161, gecəni və gündüzü çevirirəm”.162
ْ ‫َّه َر؛ فَهإ َّن اللَ ُه َو الد‬

."‫َّه ُر‬ ْ ‫سبُّوا الد‬ ِ
ُ َ‫ُ"الَ ت‬:‫َوِِفُرَوايَة‬
Bir rəvayətdə isə: “Dəhri söyməyin! Çünki dəhr(i yaradan və ida-
rə edən) Allahdır”.163
161
Dəhr (zaman), Uca Allahın adlarından bir ad deyildir. Buradan anlaşılan budur ki, zama-
nı söyən kəs əslində bu söyüşü Allaha aid edir. Çünki zamanı yaradan da onu idarə edən də
Odur.
163 Muslim, 2246.

ُِ‫دي‬
105
ْ َ
46-cı Bab
Hakimlər Hakimi və s. Bu Kimi Adlarla Adlanmaq
‫اسم‬ َ َ‫صَّلَّ ُاهللُ ُ َعَّلَْدي ِه َُو َََّلَّ ََُ ُق‬

ْ ‫ُ"إه َّن أَ ْخنَ َع‬:‫ال‬ ِّ ِ‫ُع ِن ُالن‬،
َ ُ ‫َِّب‬ َ ‫ُعْنه‬
ِ ُ ِ‫ُع ْن ُأ‬
َ ‫َِب ُهَريْ َرةَ َُرض َي ُاهلل‬ ِ ‫ُالص ِح‬
َ ‫ديح‬ َّ ‫َِف‬
َ ‫ الَ َماله‬،ُ ‫ك ال َْمالَ ه‬
."ُ‫ك إهالَّ الل‬ َ ‫س َّمى َمله‬ ‫ه ه‬
َ َ‫ع ْن َد الل َر ُْ ٌل ت‬
dir: “Allah qatında ən alçaq ad, hökmdarlar hökmdarı adlanan ada-
mın adıdır. Allahdan başqa Mə:lik (mülkün sahibi) yoxdur”. 164
ُ."‫ُش ُْاه‬ ِ ‫الَُ ْفديان‬

َ ‫ُ" َشاها ْن‬:‫ُمثْ َل‬: َ َ َ‫ق‬
Sufyan demişdir: “Şahən-şah (şahlar şahı) da bunun kimidir”.
."ُ‫الل يَ ْو َم ال هْقيَ َام هة َوأَ ْخبَثُه‬

‫ظ رْل َعلَى ه‬
ُ َ ُ َ‫ُ"أَ ْغي‬:‫َوِِفُ ِرَوايَة‬
Bir rəvayətdə isə: “Qiyamət günü Allahın ən çox qəzəblənəcəyi və
ən pis adam ... ”.
“Ən alçaq” - yəni, ən hörmətsiz.

47-ci Bab
Uca Allahın Adlanına Ehtiram Göstərmək
və Buna Görə Adın Dəyişdirilməsi
ِ ُ‫َِّبُصَّلَّ ُاهلل‬ َ ‫اُاْلَ َك َُِفَ َق‬

َ ‫ُ"إه َّن اللَ ُه َو ال‬:ََُ َّ‫ُو َََّل‬
‫ْح َك ُم‬ َ ‫ُعَّلَْديه‬
َ َ ُُّ ِ‫الُلَهُالن‬ ْ َ‫َْنُأَب‬ َ ‫َع ْنُأَِِبُشَريْحُأَنَّهُ َكا َنُيك‬
.‫ْي‬ِ ْ ‫ضيُكِالَُالْ َف ِري َق‬ِ ِ ِ
ْ َ‫ُإِ َّن ُقَ ْوميُإِذ‬:‫ال‬
ِ ‫اُاختَ َّلَفو‬ ‫ه‬
ُ ‫َوإهل َْيه ال‬
َ ُ ‫ُش ْيَ ُأَتَ ْوِّن ُفَ َح َك ْمت ُبَْدي نَ ه َْ ُفَ َر‬
َ ‫اُِف‬ َ ‫ ُفَ َق‬."‫ْح ْك ُم‬
"‫ُ"فَ َم ْن أَ ْكبَ ُرُه ْم؟‬:‫ال‬ َ َ‫ُق‬.ِ‫ُشَريْ ٌح َُوم ْسَّلِ ٌَ َُو َعْبُِاهلل‬:‫َك هم َن ال َْولَ هد؟"ُق َّْلت‬ َ ‫ فَ َما ل‬،‫س َن َه َذا‬ ْ ‫ُ" َما أ‬:‫ال‬
َ ‫َح‬ َ ‫فَ َق‬
َ ْ‫ُ"فَأَن‬:‫ال‬
."‫ت أَبُو ُش َريْح‬ َ َ‫ُق‬.‫ُشَريْ ٌح‬:‫ق َّْلت‬
Rəvayət edilir ki Əbu Şureyh, Əbul-Həkəm olaraq kunyələndirilir-
di. Peyğəmbər C
ona dedi ki: “Şübhəsiz ki əl-Həkəm yalnız Allahdır.
Hökm də yalnız Ona məxsusdur”. Əbu Şureyh dedi ki: “Qövmüm bir
şey barədə ixtilafa düşdükdə mənim yanıma gəlir, mən də onların ara-
sında hökm verirəm. Beləliklə hər iki tərəf də razı qalır”. Dedi ki: “Bu
etdiyin nə gözəldir. Sənin övladın varmı?” Dedim ki: “Şureyh, Muslim
və Abdullah”. Dedi ki: “Bəs böyükləri kimdir?” Dedim ki: “Şureyh-
dir”. Dedi ki: “Elə isə sən Əbu Şureyhsən”. Əbu Davud və başqaları
165 Əbu Davud, 4955; əl-Buxari “əl-Ədəb əl-Mufrad”, 811.

‫ديُِ‬
‫‪107‬‬
‫ْ‬ ‫َ‬
‫‪48-ci Bab‬‬
‫‪İçində Allahın, Quranın və ya Rəsulun‬‬
‫‪Zikr Edildiyi Bir Şeylə İstehza Edən Kəs‬‬
‫وَلهۦ ُك ُ‬ ‫َ‬ ‫َ َ َ ََُۡ ۡ ََُ ُ َ َ َ َُ َُ ُ َ َۡ َ ُ ُۡ َ َ‬

‫نت ۡم‬ ‫ب قل أبهٱّلله َو َءايَٰتهههۦ َو َر ُس ه‬ ‫﴿ولئهن سأتلهم ِلقولن إهنما كنا َنوِ ونلع‬
‫َۡ َۡ ُ َ َ ََۡ ُ ْ َۡ َ َُۡ َۡ َ َ ُ‬
‫يمَٰن هك ۡم‪﴾٦٦‬‬‫تسته هزءون‪َ ٦٥‬ل تعتذهروا قد كفرتم بعد إ ه‬
‫‪“Onlardan (nə üçün istehza etdiklərini) soruşsan, deyərlər ki: “Biz‬‬
‫‪sadəcə boş-boş danışıb zarafatlaşırdıq!” [De: “Allaha, Onun ayələ-‬‬
‫‪rinə və Onun elçisinəmi istehza edirsiniz?! Üzrxahlıq etməyin! İman‬‬
‫)‪gətirdikdən sonra artıq kafir oldunuz."] (ət-Tövbə, 65‬‬
‫ض‪ُُ:-‬أَنَّهُ‬ ‫ِفُبَ ْع ُِ‬ ‫ض ِه َُُِْ ُ‬‫ُح ُِِيثُب ع ِ‬ ‫ادةَُ‪َُ -‬د َخ َل َُ‬ ‫‪ُ،‬وَُزُيْ ِِ ُُبْ ِنُُأَ ََُُّْلَ ََ َُ‬
‫‪ُ،‬وقَُتَ َُ‬ ‫ُو ُُمَ َُّم ِِ ُُبْ ِنُ َُك ُْعب َُ‬
‫َع ِنُابْ ِنُع َمَر َُ‬
‫َْ‬
‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ُِف ُ َغْزَوةِ ُتَبُ َُ‬ ‫ال َُُرج ٌل ِ ُ‬
‫َب ُعُْن َُِ‬ ‫‪ُ،‬والُُأَ ْج ََ‬ ‫ب ُُأَلَسناً َُ‬ ‫‪ُ،‬والُأَ ْك َذ َ‬ ‫ب ُبطُوناً َُ‬ ‫اُهُؤالَ ُُأَُْر َغ َ‬ ‫اُرأَيُْنَاُمثْ َل ُقَُّرائُنَ َ‬ ‫‪ُ:‬م َ‬
‫وك َ‬ ‫ُقَ َ‬
‫َّكُ‬‫تُولَ ِكن َ‬ ‫ُم ُالك‪َ ُ:‬ك َذبْ َ‬
‫ال ُلَهُُعوف ُُبن ُ ِ‬
‫َص َحابَهُاُلْقَّراََُفَُ َُق َُ َ ْ ْ َ‬
‫ولُصَّلَّ ُاهلل ِ‬
‫ُعَّلَْديه َُو َََّلَّ َََُُُوأ ْ‬
‫َ‬ ‫ُالرَُ َ َ‬ ‫ِّن َُّ‬‫الَّلِّ َُق ِاَُ‪ُ-‬يَ ُْع ِ ُ‬
‫ُعَُّلَْدي ِه َُو َََّلَّ ََُُ‬ ‫فُُإِ َُ ِ ِ‬ ‫صَّلَّ ُاهلل َ ِ َّ‬ ‫منَافِق‪ُ،‬ألخِْب َّن ُُرَُ َ ِ‬
‫صَّلَّ ُاهلل َ‬‫َل َُرَولُاهللُ َ‬ ‫ُع ْو ٌ‬
‫ب َُ‬ ‫ُعَّلَْديه َُو َََّل ََُ‪ .‬فَ َذ َُه َ‬ ‫ولُاهللُ َ‬ ‫ٌ َْ َ‬
‫ول ُاهللِ ُصَّلَّ ُاهلل ِ‬ ‫َل ُرَ ِ‬ ‫ك َّ ِ‬ ‫ِ ِ‬
‫ُارََتَ َلُ‬ ‫ُعَّلَْديه َُو َََُّلَّ ََُ ُ َوقَ ِْ ْ‬
‫َ‬ ‫َ‬ ‫ُالرجل ُإ َُ َ‬ ‫اََ ُ َذلَ َ‬ ‫َُبَ َقه‪ .‬فَ َج ُ‬
‫وج َِ ُاُلْقْرآ َن ُقَ ِْ َ‬ ‫لدي ْخ َْبه ُفَ َ‬
‫ِ‬ ‫َّاَُنوضُونَتحَِّث ِ‬ ‫ولُاهللُُِإََُِّّنَاُكن َ‬ ‫ِ‬
‫الُ‬ ‫ُعُنَاََُالطَّ ِر ِيق‪ُُ،‬قَ َ‬ ‫بُنَ ْقطَعُبُِه َ‬ ‫ُالرْك ِ‬ ‫يث َّ‬ ‫ُحِ َ‬ ‫َ‬ ‫ََ‬ ‫اُرَ َ‬ ‫‪ُ:‬يَ َ‬ ‫ال ُ‬ ‫بُُنَاقَتَه‪ .‬فَُ َُق َ‬‫َوَرك َ‬
‫ُاْلِ َجارةَُتَْنكبُ‬ ‫ُوإِ َّن ُْ‬‫ُعَّلَْدي ِه َُو َََُّلَّ ََ َُ‬
‫صَّلَّ ُاهللُ َ‬
‫ِِ ِ ِ ِ ِ‬ ‫ِ‬
‫َِّن ُُأَنْظر ُإِلَْديه ُمُتَُ َُعَّلِّقاًُبن ْس َعة ُُنَاقَة َُرَُول ُاهلل ُ َ‬ ‫ابْن ُع َمَُر‪َ "ُ:‬كأ ِّ‬
‫ُو َََّلَّ ََُ‪" :‬أَبهاللَّ هه َوآيَاتههه‬ ‫صَّلَّ ُاهلل ِ‬ ‫ُونََّْل َعب‪ُ،‬فَُُديَقولُلَه َُُرَُولُاهللُِ َُ‬ ‫ِر ْجَّلَْدي ِه َُوه َوُيَقول‪ُ:‬إََِّّناُكُنَّ َ‬
‫ُعَّلَْديه َ‬‫َ‬ ‫اَُنوض َُ‬
‫ُعَّلَْدي ُِه"‪.‬‬
‫ُوَُماُيَزيِه َ‬ ‫َوَر ُسوله هه ُكنتُ ْم تَ ْستَ ْه هُِِو َن؟"ُ َُماُيََّْلتَ ِفتُإِلْدي ِه َُ‬
İbn Ömər, Muhəmməd ibn Kə'b, Zeyd ibn Əsləmə və Qatadədən

rəvayət edilir ki, -hədisin fərqli rəvayətləri cəm edilmişdir- Təbuk
döyüşündə olarkən bir kişi dedi: “Bizim bu qarilərimiz kimi qarınları
geniş, dilləri yalan danışan və düşmənlə qarşılaşdıqda qorxaq olan bir
kimsə görmədik”. Yəni, Rəsulullah C
və onun qari olan səhabələri
kimi. Auf ibn Məlik dərhal dedi: “Yalan danışırsan! Sən münafiqsən!
Bunu mütləq Rəsulullaha C
xəbər verəcəm”. Beləliklə Auf, onun de-
diklərini xəbər vermək üçün Rəsulullahın C
yanına getdi və Quranın
onu qabaqladığını (bu barədə ayə nazil olduğunu) gördü. Həmin kişi
də Rəsulullahın C
yanına gəlmişdi. Artıq Peyğəmbər dəvəsinəC
minib yola düşmüşdü. Həmin kişi deyirdi ki: “Ey Allahın Rəsulu, biz
ancaq boş-boş danışır və yol yorğunluğunu çıxarmaq üçün yolçuluq
söhbəti edirdik”. İbn Ömər dedi ki: “Sanki mən indi ona baxıram.
Rəsulullahın C
dəvəsinin yüyəninə sarılmış, daşlar onun ayaqlarına
dəyə-dəyə onu yaralıyır və o bu halda: “Biz sadəcə boş-boş danışıb
zarafatlaşırdıq!”- deyə yalvarırdı. Rəsulullah C
isə ona: “Allaha,
Onun ayələrinə və Onun elçisinəmi istehza edirsiniz?!” deyir, nə onun
üzünə baxır, nə də buna başqa bir söz əlavə edirdi”.166
166 İbnu Əbi Hətim “ət-Təfsir”, 10047; İbn Cərir, 11/543-545.

ُِ‫دي‬
109
ْ َ
49-cu Bab
Neməti Özündən Bilən Kəs Haqqında
Uca Allah buyurur:
َ َ َ ُ َ ۡ َٓ َ َۡ ٗ َ ۡ َ ُ َٰ َ ۡ َ َ ۡ َ َ
﴾٥٠‫ضا َء َم َست ُه ِلَقول َن هَٰذا هل‬ ‫ۡحة م َهنا مهن بع هد‬ ‫﴿ولئهن أذقنه ر‬
“Başına gələn bəladan sonra Özümüzdən ona bir mərhəmət dad-

dırsaq, mütləq: “Bu mənim haqqımdır”- deyər”. (Fussilət, 50)
."‫وقُُبُِِه‬ ِ ‫ُم‬
َُ َ‫ُ" َُه َُذاُبِ َع َمَُّل‬:ٌِ ‫اه‬
َْ َ‫يُوأَُن‬
ٌ ُ‫اُُمق‬ َُ ‫ال‬
َ َ‫ُق‬
Mücahid demişdir: “Yəni: Bu elə mənim öz əməlimə görədir və mə-
nim buna haqqım var”.167
ُ."‫ُم ُْنُ ِعْن ُِِي‬

ُِ ِ‫ُ"يُُِري‬:‫ُابْنُعبَّاس‬
ُ ‫ال‬َ َ‫َُوُق‬
İbn Abbas demişdir: “Yəni demək istəyir ki, bu mənim özümdən-
dir”.168
ِ ‫ِّنُبُِوجُوهُِاُلْ ُم َُك‬
ُِ َ‫ا‬
ُ ُ."‫ب‬ ُ ِ َ‫ُعَّْل‬
ُ
‫ُم‬ ِ َُ‫ُ" ُعَّل‬:‫ادة‬
ُ ُ
‫ت‬ ‫ق‬ ُُ
‫ال‬ ُ
‫ق‬ ُ ٓ ‫َع ع ۡهلم عهند‬
‫هي‬ ُ ‫ُ﴿قَ َال إ َن َما ٓ أُوت‬:ُ‫ُوقُ ُوله‬
َٰ َ َ ‫هيت ُهۥ‬
َ ِّ َ َ َ َ َ َ ﴾ ‫ه‬ ََْ
Uca Allahın: “(Qarun) dedi: “Bu mənə ancaq məndə olan biliyə görə
verilmişdir”. (əl-Qasas, 78) ayəsi haqqında Qatədə demişdir: “Məndə
olan biliyə görə”, yəni: “Qazanmağın yollarını bildiyimə görə”.169
167 İbn Cərir, 20/458-459.

168 əl-Qurtubi “ət-Təfsir”, 16/321.
169 Abdur-Razzəq “ət-Təfsir”, 2/174; İbn Cərir, 18/326.
‫ديُِ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫‪110‬‬
‫ُم ِ‬
‫اهُِ‪"ُ:‬أوتِديته َُ‬ ‫ُآخُرو َن‪َ "ُ:‬عَّلَُ ُ ِعَّْلَ ُِم َنُاهللُُِأَ ُِّ‬
‫ُشَرفُ"‪.‬‬
‫ُعَّلَ َ‬ ‫َنُقَُ ْوِل َُ‬
‫اُم ُْع َُ‬
‫ُأه ٌُل"‪َُُ.‬وَه َُذ َ‬
‫ِّنُلَه ْ‬ ‫ال َ‬‫َُوُقَ َ‬
‫‪Başqaları isə belə təfsir etmişlər: “Allah bunu mənə, mənim bunun‬‬
‫‪əhli olduğumu bildiyinə görə verdi”. Mücahidin: “Bu mənə şərəfimə‬‬
‫‪görə verildi”- təfsiri də bu mənadadır.170‬‬
‫ُ‬
‫ص‬ ‫ه‬ ‫َولُاهللُصَّلَّ ُاهللُعَّلَدي ِهُوََّلَّ َُُُيقول‪"ُ:‬أَ َّن مََالمَةً همن بنه‬ ‫نهَُس َُعَُُر َُ‬ ‫َُو َع ْنُأَِبُهَريْ َرَةُُأَ َُ‬
‫اِيل‪ :‬أَبْ َر َ‬
‫إ ْس َر َ‬ ‫َْ‬ ‫َْ ََ َ َ‬ ‫َ‬
‫ك؟‬‫أحب إهل َْي َ‬
‫ءٌ ُّ‬ ‫أي َش‬ ‫فقال‪ُّ :‬‬ ‫ص‪َ ،‬‬ ‫َبر َ‬ ‫ث إل َْي ه ْم َملَكاً‪ .‬فَأتَى ال َ‬
‫َراد اللُ أ ْن يَ ْبتَليَ ُه ْم فَ بَ َع َ ه‬
‫َوأَق َْرََ وأَ ْع َمى‪ .‬فأ َ‬
‫ب َع ْنهُ‬ ‫وْلْ ٌد حسن‪ ،‬وي ْذهب َعنِّ الَّذي قَ ْد قَ هذرن الن ه‬ ‫قال‪ :‬لَو ٌن حسن‪ ،‬ه‬
‫س َحهُ فَ َذ َه َ‬ ‫َّاس به‪ .‬قال‪ :‬فَ َم َ‬ ‫ُ‬ ‫َ ٌَ َ ُ‬ ‫َ ٌَ‬ ‫َ‬
‫ك؟ قال‪ :‬ا هلبه َل أو البَ َقر –شكَُّ‬ ‫أحب إهل َْي َ‬‫المال ُّ‬ ‫َي ه‬ ‫سناً‪ .‬قال‪ :‬أ ُّ‬ ‫ه‬
‫سناً‪ ،‬وْلْداً َح َ‬ ‫قَذرهُ؛ فأُعا َ لوناً َح َ‬
‫أحب‬
‫َي ش ء ُّ‬ ‫فقال‪ :‬أ ُّ‬‫َ‪َ .‬‬ ‫لك فهيها‪َ .‬‬ ‫إَحاق‪ -‬فأ ه‬
‫القر َ‬
‫قال‪ :‬فأَتَى َ‬ ‫بار َ ُ اللُ َ‬ ‫اء‪ .‬فقال‪َ :‬‬ ‫ش َر َ‬‫ُعا َ ناقةً ُع َ‬
‫ُعا َ َش ْعراً‬ ‫قال‪َ :‬شعر حسن‪ ،‬وي ْذهب عنِّ الّذي قد قَ هذرن الناس به هه‪ .‬فَمسحه فَ َذهب ع ْنه‪ ،‬وأ ه‬ ‫إهل َْي َ‬
‫َ ُ َ‬ ‫ََ ُ‬ ‫ُ‬ ‫ك؟ َ ْ ٌ َ َ ٌ َ َ ُ َ‬
‫ه‬ ‫ه‬ ‫ه‬ ‫أحب إه ْلي َ‬ ‫أي ا ه‬
‫َك‬
‫بار َ ُ اللُ ل َ‬ ‫البقر أو ا هلب ُل‪ ،‬فأُعا َ ب َقرً حامالً‪ .‬قال‪َ :‬‬ ‫قال‪ُ :‬‬ ‫ك؟ َ‬ ‫لمال ُّ‬ ‫قال‪ُّ :‬‬ ‫سناً‪َ .‬‬ ‫َح َ‬
‫ه هه‬
‫ص هري فَأُبْص َر به الن َ‬
‫َّاس‪،‬‬ ‫قال‪ :‬أن يَ ُر َّد اللُ إهلَ َّ بَ َ‬ ‫ك؟ َ‬ ‫أحب إهل َْي َ‬
‫َي َش ْ ء ُّ‬ ‫فقال‪ :‬أ ُّ‬ ‫فيها‪ .‬فأَتَى الَ ْعمى‪َ .‬‬
‫ُعا َ شاً والهداً فأنتَ َج هذان‬ ‫قال‪ :‬الَِنم‪ .‬فأ ه‬
‫ك‪َ َ .‬‬ ‫أحب إهل َْي َ‬
‫المال ُّ‬ ‫فأي ه‬ ‫قال‪ُّ :‬‬ ‫ص َرهُ‪َ .‬‬ ‫ه‬
‫س َحهُ فَ َر َّد اللُ إهل َْيه بَ َ‬
‫فَ َم َ‬
‫قال‪ :‬مُ َّم إهنّه أتى‬ ‫وولَد هذا‪ .‬فكا َن لههذا واد هم َن ا هلبه هل‪ ،‬ولهذا واد هم َن البَ َق هر‪ ،‬ولههذا واد هم َن الَِنَ هم‪َ .‬‬
‫ري هذا‬ ‫بال ف َسَ ه‬ ‫عت ب َ ال هح ُ‬ ‫وابن َسبيل قَد ان َقاَ ْ‬ ‫ه‬ ‫الَب رص ف صورتههه ه ه‬
‫كين‪ُ ،‬‬ ‫وهيئَته فقال‪َ :‬ر ُْ ٌل م ْس ٌ‬ ‫ُ َ ْ‬ ‫َْ َ‬
‫والمال‪،‬‬ ‫الحس َن‪،‬‬ ‫ه‬
‫الحس َن‪ ،‬والج ْل َد‬ ‫َعاا ُ اللّو َن‬
‫ُك بالذي أ َ‬ ‫َسأَل َ‬ ‫ه‬
‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫بك‪ .‬أ ْ‬ ‫اليوم إال بالل مُ َّم َ‬ ‫َ‬ ‫غل‬ ‫فال بال َ‬
‫اس‪،‬‬‫ر ُ الن ُ‬ ‫ص يق ُذ َ‬ ‫أبر َ‬‫َم تَ ُك ْن َ‬ ‫ك أَل ْ‬ ‫فقال لهُ‪َ :‬كأَنّ أَ ْع هرفُ َ‬ ‫فقال‪ :‬الحقو ُ ُ كثيرًٌ‪َ .‬‬ ‫بعيراً أتَبلَّ ُغ هبه ف َسَري‪َ .‬‬
‫المال كابهراً عن كابهر‪ .‬قال‪ :‬إ ْن ُك ْن َ ه‬ ‫المال؟ فقال‪ :‬إهنّما َوهر ُ‬
‫صيَّ َر َ ُ اللُ‬
‫ت كاذباً فَ َ‬ ‫ْ‬ ‫مت هذا َ‬ ‫َعاا ُ اللُ َ‬ ‫فقيراً فَأ َ‬
‫رد عليه‬ ‫ثل ما َّ‬ ‫قال لهذا ّ ه ه‬
‫ورد َعلَْيه م َ‬ ‫مثل ما َ‬ ‫فقال لهُ َ‬ ‫ورتههه وهيئته‪َ .‬‬ ‫صَ‬ ‫َف ُ‬ ‫قال‪ :‬وأَتى الق َْر َ‬ ‫نت‪َ .‬‬ ‫إهلى ما ُك َ‬
‫فقال‪:‬‬‫ورتههه وهيئَته هه َ‬ ‫صَ‬ ‫ت‪ .‬قال‪ :‬وأتى ال ْعمى ف ُ‬ ‫كاذباً فصيّ َر َ ُ اللُ إهلى ما ُك ْن َ‬ ‫نت ه‬ ‫فقال له‪ :‬إ ْن ُك َ‬ ‫هذا‪َ .‬‬
‫بك‪.‬‬ ‫غ ل اليوم إال ه‬
‫بالل مُ َّم َ‬ ‫بال ف َسَ هري‪ ،‬فال بال َ‬ ‫الح ُ‬ ‫ت به ه‬ ‫ه ه‬
‫َ‬ ‫وابن سبيل قَد ان َقاَ َع ْ َ‬ ‫ين‪ُ ،‬‬ ‫َر ُْ ٌل م ْسك ٌ‬
‫صري؛‬ ‫فر َّد اللُ َعلَ َّ بَ َ‬ ‫ت أعمى َ‬ ‫فقال‪ُ :‬ك ْن ُ‬ ‫بص َر َ ُ شاً أتَبلَّ ُغ بها ف َسَري‪َ .‬‬ ‫ك َ‬ ‫رد علَْي َ‬ ‫ُك بالذي َّ‬ ‫َسأَل َ‬
‫أْ‬
‫‪170‬‬ ‫‪əl-Bəğavi “ət-Təfsir”, 4/21; İbn Cərir, 20/221.‬‬

ُِ‫دي‬
111
ْ َ
‫ فَهإنَّما‬،‫َك‬ ْ ‫ أ َْم هس‬:‫فقال‬
َ ‫ك َمال‬ َ .‫لل‬‫أخ ْذتَهُ ه‬
َ ‫اليوم بهش ء‬
َ ُ َ ‫أْ َه ُد‬
‫ه‬ َ ‫َ ما هش‬
ْ ‫ئت؛ فَوالل ال‬ ْ ‫ ود‬،‫ت‬َ ‫فَ ُخ ْذ ما هش ْئ‬
."‫ك‬ ‫ط على ص ه‬
َ ‫احبَ ْي‬ ‫ي الل ع ْن َ ه‬ ‫ه‬
َ َ َ ‫ك َو َسخ‬ ُ َ ‫ابتُليتُم فَ َق ْد َر‬
Rəvayət edilir ki, Əbu Hureyra E, Rəsulullahın belə dediyini C
eşitmişdir: “Allah, İsrail oğullarından üç nəfəri – cüzam xəstəliyinə
tutulmuş birini, keçəl və kor bir adamı sınağa çəkmək istədi. Beləliklə
onların yanına bir mələk göndərdi. Mələk (insan qiyafəsində) cüzam
xəstəliyinə tutulmuş adamın yanına gəlib dedi: “Sənin ən çox istədiyin
şey nədir?” O dedi: “Gözəl rəng, gözəl dəri və insanların diksindiyi bu
xəstəliyin məndən getməsi”. Mələk əlini ona çəkdi və Allahın izni ilə bu
çirkinlik ondan keçib getdi və ona gözəl rəng ilə gözəl dəri verildi.
Mələk dedi: “Sənin ən çox sevdiyin mal hansıdır?” O: “Dəvədir” və
ya171 “inəkdir”- dedi. Ona on aylıq boğaz dəvə verildi və mələk dua
edib dedi: “Allah bunda sənə bərəkət versin!” Sonra mələk keçəlin
yanına gəlib dedi: “Sənin ən çox istədiyin şey nədir?” O dedi: “Gözəl
saç və insanların diksindiyi bu keçəlliyin məndən getməsi”. Mələk
əlini ona çəkdi və Allahın izni ilə keçəllik ondan keçib getdi və ona
gözəl saç verildi. Mələk dedi: “Sənin ən çox sevdiyin mal hansıdır?”
O: “İnəkdir” və ya “dəvədir”- dedi. Ona boğaz inək verildi və mələk
dua edib dedi: “Allah bunda sənə bərəkət versin!” Sonra mələk korun
yanına gəlib dedi: “Sənin ən çox istədiyin şey nədir?” O dedi: “Allahın
gözlərimi mənə qaytarması və onlarla insanları görə bilməyim”.
Mələk əlini ona çəkdi və Allah onun gözlərini özünə qaytardı. Mələk
dedi: “Sənin ən çox sevdiyin mal hansıdır?” O: “Qoyundur”- dedi.
Ona balalı bir qoyun verildi. Bundan sonra bu ikisinin heyvanları
balaladı, üçüncüsünün də (qoyunu) balaladı. Bir müddət keçdikdən
sonra birinin bir vadi dolusu dəvəsi, birinin bir vadi dolusu mal-
qarası, o birinin də bir vadi dolusu qoyunu oldu. Sonra mələk ilk dəfə
gəldiyi görkəmdə və qiyafədə cüzam xəstəliyinə tutulmuş adamın
yanına gəlib dedi: “Mən kasıb bir adamam, yolda qalmışam. Bu səfə-
rimdə bütün azuqəm tükənmişdir. Bu gün mən yalnız Allahın köməyi
171 “Dəvədir” və ya “inəkdir” qismindəki şəkk, ravi İshaqın şəkkidir.

ilə, sonra da sənin köməyin ilə gedəcəyim yerə çata bilərəm. Sənə gözəl
rəng, gözəl dəri və mal bəxş edən Allah üçün mənə bir dəvə verməyini
istəyirəm ki, onunla səfərimi başa çatdıra bilim”. O isə dedi ki: “Özü-
mün o qədər verəcəyim var ki!” Mələk dedi: “Gərək ki, mən səni tanı-
yıram. Məgər sən həm cüzam xəstəliyinə tutulmuş, həm insanların
diksindiyi, həm də kasıb bir adam deyildinmi? Sonra da Allah sənə
var-dövlət vermədimi?” Adam dedi: “Bu var-dövlət mənə ancaq ata-
babalarımdan miras qalmışdır”. Mələk dedi: “Əgər yalan danışırsan-
sa, Allah səni əvvəlki halına qaytarsın!” Sonra mələk ilk dəfə gəldiyi
görkəmdə və qiyafədə keçəlin yanına gəldi və ona da əvvəlkinə dedik-
lərinin eynisini söylədi. Keçəl də ona əvvəlki adamın cavab verdiyi
kimi cavab verdi. Mələk dedi: “Əgər yalan danışırsansa, Allah səni
əvvəlki halına qaytarsın!” Sonra mələk ilk dəfə gəldiyi görkəmdə və
qiyafədə korun yanına gəlib dedi: “Mən kasıb bir adamam, yolda
qalmışam. Bu səfərimdə bütün azuqəm tükənmişdir. Bu gün mən yal-
nız Allahın köməyi ilə, sonra da sənin köməyin ilə gedəcəyim yerə çata
bilərəm. Sənin gözlərini özünə qaytaran Allah üçün mənə bir qoyun
verməyini istəyirəm ki, onunla səfərimi başa çatdıra bilim”. Adam de-
di: “Mən kor idim, Allah gözlərimi mənə qaytardı. Odur ki, istədiyini
götür, istədiyini də saxla. Allaha and olsun ki, bu gün mən Allah üçün
sənin götürdüyün heç bir şeyə mane olmayacağam”. Mələk dedi:
“Malını özünə saxla. Siz yalnız sınağa çəkildiniz. Allah səndən razı
qaldı, digər iki yoldaşına isə qəzəbləndi”. əl-Buxari və Muslim təxric
etmişdir.172

ُِ‫دي‬
113
ْ َ
51-ci Bab
Uca Allahın Adları Barəsində Haqdan Sapmaq
Uca Allah buyurur:
َ َ ُ ُۡ َ ْ ُ َ َ َ ُ ُ ۡ َ َ ۡ ُۡ ُ ٓ َ ۡ َ ۡ َ َ
َٰٓ َ ‫ف أ ۡس‬
﴾١٨٠‫مئههه‬ ٓ ‫حدون ه‬
‫ه‬ ‫ل‬‫ي‬ َ
‫هين‬ ‫ٱَّل‬ َٰ ‫﴿و هّلله ٱلسماء ٱۡلس‬
‫ن فٱدعوه بهها وذروا‬
“Ən gözəl adlar Allahındır. Ona bu adlar vasitəsi ilə dua edin və
Onun adları barəsində haqdan sapanları tərk edin”. (əl-Ə'raf, 180)
َ َ ُ ُۡ
َٰٓ َ ‫ف أ ۡس‬
ُ."‫ُ"ي ْش ِركو َُن‬:﴾‫مئههه‬ ٓ ‫حدون ه‬ ِ ‫ذَ َكرُابنُأَِِب‬
َ ‫ُع ِنُابْ ِن‬
‫ُعبَّاسُ﴿يل ه‬ َ ‫ُحاِت‬
َ ْ َ
ُ
İbnu Əbu Hətim bu ayə haqqında İbn Abbasdan nəql edir ki, “Onun
adları barəsində haqdan sapanları” – Yəni: şərik qoşanları”.173
ِ ‫ُوالْعَّز‬،‫ُاللَِه‬
ُ."‫ىُم َنُالْ َع ِزي ُِز‬ ِ َّ‫ُ" ََسَّواُالال‬:‫وعْنه‬
َ ُِْ ‫تُم َن‬َ ََ
Yenə İbn Abbasdan nəql edilir ki, “(Müşriklər bütlərinə qoyduq-
ları) əl-Lat adını əl-İləh adından, əl-Uzza adını da əl-Aziz adından gö-
türmüşlər”.174
."‫س ُِمْن َها‬ ِ ِ ِ ‫َو َع ِنُاأل َْع َم‬

َ ‫اُماُلَْدي‬
َ ‫ُ"ي ِْخَّلو َنُف َديه‬:‫ش‬
əl-Ə'məşdən nəql edilir ki: “Yəni: Onun adlarından olmayan şeylə-
ri Onun adlarına daxil edənləri”.175

52-ci Bab
“Allaha Salam Olsun” Deyilməz
ِ ‫ُصَّلَّ ُاهلل‬ ُِ ‫ُم ْسعُود َُُر‬ ُِ ‫ُالص‬

ُ ِ ََ َّ‫ُوََّل‬
ُ‫ُِف‬ َ ‫ُعَّلَْديه‬
َ َُ ‫ِب‬ ِّ َِّ‫ُكنَّاُإِذَُُاُكنَّاُ َم َع ُالُن‬:‫ال‬
َُ َ‫ض َُي ُاهللُ ُ َُعُْنهُ ُُق‬ َُ ‫ُابْ ِن‬
ُ ‫ُع ِن‬
َ ‫ديح‬
ِ‫ح‬ َّ ‫ِِف‬
ُ:ََ َّ‫ُوََّل‬ ِ ‫ُصَّلَّ ُاهلل‬
َ ُّ ِ‫الُالن‬
َُ ‫َِّب‬ َ ‫ُفَ َُق‬،‫ُوفُالن‬ َُ ‫ُالسالمُُ َعَّلَ ُفالن‬، َّ ِ‫بادُه‬ ِ ‫ُع‬ِ ‫السالمُعَُّلَ ُاهللِ ُِمن‬
ْ
ِ َّ
َ َّ ُ:‫الصالةُق َّْلُنَا‬
."‫الم‬ ‫السالم َعلَى ه‬
َّ ‫الل فَهإ َّن اللَ ُه َو‬
ُ ‫الس‬ ُ َّ ‫"ال تَ ُقولُوا‬
ُ
“Səhih”də İbn Məs'ud E rəvayət edir ki, biz Peyğəməbər ilə C

birliktə namaz qılarkən: “Qullarından Allaha salam olsun, filankəsə
və filankəsə salam olsun”- deyərdik. Peyğəməbər dedi ki: “Allaha C
salam olsun deməyin! Çünki əs-Sələm Allahın Özüdür”.176
53-cü Bab
“Allahım Əgər İstəyirsənsə Məni Bağışla” Sözü Haqqında
‫ اللَّ ُه َّم ا ْغ هَ ْر‬:‫َن أَ َح ُد ُك ْم‬

َّ ‫ُ"ال يَ ُقول‬:‫ال‬ َ َ‫ُعَّلَْدي ِه َُو َََّلَّ ََُق‬
َ ‫ُصَّلَّ ُاهلل‬
ِ َ َُ‫حديحُِعنُأَِِبُهري رَةُُأَ َّنُر‬
َ ‫ولُاهلل‬ َ َ َْ ْ َ ُ ‫ُالص‬
ِ َّ ‫ِف‬ ُِ
."ُ‫ لهيَ ْع هِهم ال َْم ْسأَلَةَ فَهإ َّن اللَ ال ُم ْك هرهَ لَه‬،‫ت‬
َ ‫ اللَّ ُه َّم ْار َح ْمنه إه ْن هش ْئ‬،‫ت‬َ ‫له إه ْن هش ْئ‬
ُ

dir: “Sizdən heç kəs deməsin ki: “Allahım, əgər istəyirsənsə məni ba-
ğışla, Allahım, əgər istəyirsənsə mənə rəhm et!” Qoy qətiyyətlə istə-
sin. Çünki heç kəs Allahı nəyəsə vadar edə bilməz”.177

ُِ‫دي‬
115
ْ َ
ُْ ُ‫َُوُلِم‬
َّ ‫ُ" َولْيُ َعظِّ هم‬:َِ‫سَُّل‬
."ُ‫الر ْغبَةَ؛ فَهإ َّن اللَ ال يَتَعاظَ ُمهُ َش ْ ءٌ أَ ْعاَاه‬
Muslimin rəvayətində isə: “İstəyini böyük tutsun. Çünki Allahın

verdiyi heç bir şey Ona ağır gəlməz”.178
54-cü Bab
“Mənim Qulum”, “Mənim Kənizim” Deyilməz
َّ ‫ُ" َال يَ ُقول‬:‫ال‬

‫َن‬ َُ ‫ُعَّلَْدي ِه‬
َ َ‫ُو َََُّلَّ ََ ُق‬ َُ ِ‫ول ُاهلل‬
َ ُ‫ُصَّلَّ ُاهلل‬ َ َ‫ُعْنه ُُأَ َّن َُر‬ ِ
َ ‫ُع ْن ُأَِِب ُهَريْ َرَة َُرض َي ُاهلل‬
َ ‫ديح‬ ِ ‫ُالص ِح‬َّ ‫ِِف‬
‫اي‬ ‫ه‬ ‫ه‬ ‫ه‬ َ َّ‫ أَط هْع ْم َرب‬:‫َح ُد ُك ْم‬
َ َ‫ فَ ت‬:‫ َوالَ يَ ُق ْل أَ َح ُد ُك ْم َع ْبدي َوأ ََمت َولْيَ ُق ْل‬،‫ي‬ َ َ‫ َسيِّدي َوَم ْوال‬:‫ َولْيَ ُق ْل‬،‫ك‬
َ َّ‫ِّئ َرب‬
ْ ‫ َوي‬،‫ك‬ َ‫أ‬
." ‫وفَ تَاته َوغُالَهم‬

dir: “Sizdən heç biriniz (köləsinə): “Rəbbinə yemək ver”, “rəbbinə dəstə-
maz almağa kömək et”- deməsin. Qoy (kölə): “Mənim ağam”, “mənim
himayədarım”- desin. Habelə sizdən heç biriniz: “Qulum”, “kənizim”-
deməsin; qoy: “Oğlum”, “qızım”, “balam”- desin”.179
178 Muslim, 2679; əl-Buxari, 6339.

55-ci Bab
Allahın Adı ilə İstəyən Rədd Edilməz
‫ُ"م هن استَ عا َذ به ه‬:َُ َّ‫ال ُرَول ُاهللِ ُصَّلَّ ُاهلل ُعَّلَدي ِه ُوََُّل‬ ِ
‫الل‬ َ ْ َ َ ََ َْ َ َ َ‫ُق‬:‫ال‬ َ َ‫ُعْن ه َماُق‬ َ ‫َع ِن ُابْ ِن ُع َمَر َُرض َي ُاهلل‬
‫ه‬ ‫ه‬ ‫ه‬ ‫ه‬
َ ‫ َوَم ْن‬،ُ‫ َوَم ْن َد َعا ُك ْم فَأَْيبُوه‬،ُ‫ َوَم ْن َسأ ََل بهالل فَأَ ْعاُوه‬،ُ‫فَأَعي ُذوه‬
ْ ‫ فَهإ ْن ل‬،ُ‫صنَ َع إهل َْي ُك ْم َم ْع ُروفًا فَ َكافئُوه‬
‫َم‬
."ُ‫تَ هج ُدوا َما تُ َكافهئُوهُ فَا ْد ُعوا لَهُ َحتَّى تُ َرْوا أَنَّ ُك ْم قَ ْد َكافَأْتُ ُموه‬
İbn ÖmərErəvayət edir ki, Rəsulullah demişdir: “Kim Allahın C
adı ilə sığınarsa ona sığınacaq verin. Kim Allahın adı ilə istəyərsə,
ona verin. Kim sizi dəvət edərsə, onun dəvətinə icabət edin. Kim sizə
yaxşılıq edərsə, ona əvəzini verin. Əgər ona verməyə bir şey tapmasa-
nız onun əvəzini vermiş olduğunuzu görənə qədər onun üçün dua edin”.
Əbu Davud və ən-Nəsəi səhih isnadla rəvayət etmişdir.180
56-cı Bab
Allahın Üzü ilə Yalnız Cənnət İstənilər
‫ُ"الَ يسأ ُ ه ه‬:َُ َّ‫الُرَولُاهللُِصَّلَّ ُاهللُعَّلَدي ِهُوََّل‬ َ َ‫ُجابِرُق‬

َ ‫َل بهَو ْْه الل إهالَّ ال‬
."ُ‫ْجنَّة‬ ُْ َ ََ َْ َ َ َ َ‫ُق‬:‫ال‬ َ ‫َع ْن‬
Cabir E rəvayət edir ki, Rəsulullah demişdir: “Allahın Üzü C
ilə yalnız Cənnət istənilər”. Əbu Davud rəvayət etmişdir.181
180 Əbu Davud, 1672; ən-Nəsəi, 2564; Əhməd, 2/68; İbn Hibban, 506; əl-Buxari “əl-Ədəb əl-
Mufrad”, 216.
181 Əbu Davud, 1671.
ُِ‫دي‬
117
ْ َ
57-ci Bab
“Əgər” Haqqında
Uca Allah buyurur:
َ ‫َب َز ٱ ََّل‬ ُ ُ ُ ۡ ُ ُ ۡ َ ُ َ ُ َٰ َ َ ۡ ُ َ ۡ َ ۡ َ ۡ َ َ َ َ َ ۡ َ َ ُ ُ َ
َ َ َ‫هك ۡم ل‬
‫هين‬ ‫﴿يقولون لو َكن نلا مهن ٱلمره َشء ما قتهلنا ههنا قل لو كنتم هف بيوت‬
َ َ َ ُۡ َۡ ُ َۡ َ َ ُ
﴾١٥٤‫جعه هه ۡم‬
‫كتهب علي ههم ٱلقتل إ ه َٰل مضا ه‬
“Deyirlər ki: “Əgər bu işdə bizim üçün bir şey olsaydı (bizim də fikir-
lərimiz alınsaydı), elə buradaca öldürülməzdik”. [De: “Əgər siz evləri-
nizdə olsaydınız belə, öldürülməsi qabaqcadan yazılmış kimsələr yenə
çıxıb öləcəkləri yerlərə gedəcəkdilər]”. (Əli-İmran, 154)
َ ۡ َۡ ُ ُ ُ َ ۡ َ ْ ُ َ ۡ َ ۡ ُ ْ ُ ُ َ َ ُ َ َ ۡ َ ْ ُ َ َ َ ۡ َٰ َ ۡ ْ ُ َ َ َ
‫﴿ٱَّلهين قالوا ه هۡلخون ه ههم وقعدوا لو أطاعونا ما قتهلوا قل فٱدرءوا عن أنفسهكم ٱلموت إ هن‬
ُ ‫ُك‬
َ ‫نت ۡم َص َٰ هدق‬
﴾١٦٨‫هي‬
“(Evlərində) oturub qardaşları barəsində: “Əgər bizə qulaq asmış

olsaydılar, öldürülməzdilər”– deyənlərə [de ki: “Əgər doğru danışır-
sınızsa, onda ölümü özünüzdən uzaqlaşdırın!]” (Əli-İmran, 168)
‫ص َعلَى‬ ْ ‫اح هر‬ْ "ُ:‫ال‬ َ َ‫ُعَُّلَْدي ِه َُو َََّلَّ ََُُق‬

َ ُ‫صَّلَّ ُاهلل‬
َ ُ‫ولُاهلل‬ َ َّ ‫ُأ‬،‫ُعْنه‬
ِ
َ ‫ُع ْنُأَِِبُهَريْ َرَة َُرض َيُاهلل‬ ِ ‫ُالص ِح‬
َ ‫ديح‬ َّ ‫ِِف‬
‫ه‬ ‫كو ه ه‬
،‫ْت َك َذا لَ َكا َن َك َذا َوَك َذا‬ ُ ‫ ل َْو أَنِّ فَ َعل‬:‫ك َش ْ ءٌ فَالَ تَ ُق ْل‬ َ ‫ َوإه ْن أ‬،‫استَع ْن بهالل َوالَ تَ ْعج َِ َّن‬
َ َ‫َصاب‬ ْ َ َ ‫َما يَ ْن َ ُع‬
‫الشياَ ه‬ ‫ه‬
."‫ان‬ ْ َّ ‫ح َع َم َل‬ُ َ‫ فَهإ َّن ل َْو تَ َْت‬،‫َّر اللُ َوَما َشاءَ فَ َع َل‬
َ ‫ قَد‬:‫َولَك ْن قُ ْل‬
dir: “Sənə fayda verən şeylərə həris ol, Allahdan yardım istə və acizlik
göstərmə! Sənə bir müsibət üz versə demə ki: “Əgər belə etsəydim belə-
belə olardı”; əksinə de ki: “Allahın qədəridir. O, istədiyini edir”. Çünki

“əgər”, şeytan əməlinə qapı açır”.182
ُ
ُ
58-ci Bab
Küləyi Söyməyin Qadağan Olması
‫يح فَهإ َذا‬

َ ‫الر‬ ُ َ‫ُ"الَ ت‬:‫ال‬
ِّ ‫سبُّوا‬ َ َ‫ُعَّلَْدي ِه َُو َََُّلَّ ََُُق‬
َ ُ‫ولُاهلل‬ َ َُّ ‫ُأ‬:‫ُعْنه‬
ِ
َ ‫ِبُبْ ِنُ َك ْعب َُرض َيُاهلل‬ َِّ ‫َع ْنُأ‬
ْ ‫ َو َخ ْي هر َما فه َيها َو َخ ْي هر َما أ هُم َر‬،‫يح‬
ُ‫ َونَعُوذ‬،‫ت به هه‬ ِّ ‫ُك هم ْن َخ ْي هر َه هذهه‬
‫الر ه‬ َ ‫ اللَّ ُه َّم إهنَّا نَ ْسأَل‬:‫َرأَيْتُ ْم َما تَ ْك َرُهو َن فَ ُقولُوا‬
."‫ت به هه‬ْ ‫ َو َش ِّر َما فه َيها َو َش ِّر َما أ هُم َر‬،‫يح‬ ِّ ‫ك هم ْن َش ِّر َه هذهه‬
‫الر ه‬ َ ‫به‬
Ubey ibn Kə'b E rəvayət edir ki, Rəsulullah demişdir: “Küləyi C
söyməyin. Onda xoşunuza gəlməyən şeylər gördükdə deyin: “Allahım,
Səndən bu küləyin xeyrini, onda olanın xeyrini və onunla birliktə gön-
dərilənin xeyrini diləyirik. Bu küləyin şərrindən, onda olanın şərrin-
dən və onunla birliktə göndərilənin şərrindən Sənə sığınırıq”. ət-Tirmi-
zi səhih hesab etmişdir.183
Muslim, 2664.
182
ət-Tirmizi, 2252; əl-Buxari “əl-Ədəb əl-Mufrad”, 719; Əhməd, 5/123; ən-Nəsəi, 935; Əbu
183
Davud, 5097; İbn Məcə, 3727.

ُِ‫دي‬
119
ْ َ
59-cu Bab
Allah Haqqında Pis Zənn Etmək
Uca Allah buyurur:
َۡ َ ُۡ َ َ ُ ُ َ َ َٰ َ ۡ َ َ َ ۡ َ ۡ َ َ َ ُّ ُ َ
ۡ َ ‫ون َهل َنلَا م َهن ۡٱل ۡمر مهن‬
‫َشء قل إهن ٱل ۡم َر‬ ‫﴿يظنون بهٱّلل ه غري ٱۡل هق ظن ٱلج ههل هيةه يقول‬
‫ه‬
َ َُ
﴾١٥٤‫ُك ُهۥ هّلله‬
“Onlar: “Bu işdə bizim üçün bir xeyir varmı?”– deyərək Allah barə-
sində haqsız olaraq, cahiliyyə zənlərinə qapılırdılar. De: “Bütün işlər
Allaha aiddir!” (Əli-İmran, 154)
َ ُ‫ٱلس ۡوءه َعلَ ۡيه ۡم َدآئ َرة‬

﴾٦‫ٱلس ۡوءه‬
َ َ َ
َ ‫ٱّلله َظ َن‬
‫ه‬ ‫ه‬ ‫﴿ٱلظٓان هي ب ه‬
“Allah haqqında pis zəndə olanlar... Onların pis niyyəti öz başları-
na gəlsin!” (əl-Fəth, 6)
İbn əl-Qayyim birinci ayə haqqında demişdir: “Bu, Uca Allahın Öz

rəsuluna yardım etməyəcəyini və Onun dininin yox olacağını zənn
etmək kimi təfsir edilmişdir. Həmçinin adamın ona üz vermiş müsibə-
tin, Allahın qədəri və hikməti ilə olmadığını zənn etməsi kimi də təfsir
edilmişdir. Yenə hikməti inkar etmək, qədəri inkar etmək, həmçinin
Allahın Öz rəsulunun dinini tamamlayacağını və onun dinini bütün
dinlərə qalib edəcəyini inkar etmək kimi təfsir edilmişdir. əl-Fəth su-
rəsində keçən, münafiqlərin və müşriklərin etdiyi pis zən də elə məhz
budur. Bu pis zənn idi. Çünki o, Uca Allaha, Onun hikmətinə, həm-
dinə və haqq vədinə layiq olmayan bir zənn etmişdir.
Hər kim Allahın, batili haqqın üzərində daimi şəkildə qalib edəcə-
yini, bununla da haqqı yox edəcəyini zənn edərsə və ya baş verənlərin
Allahın qəza və qədəri ilə olduğunu inkar edərsə və ya Onun qədəri-
nin, həmdi gərəkdirən üstün bir hikmətlə olduğunu inkar edər və
bütün bunların mücərrəd (hikmətsiz) olaraq Onun istəyi ilə olduğunu
zənn edərsə - məhz bu, kafirlərin zənnidir. Vay o kafirlərin oddakı
halına! İnsanların çoxu Allahın, onların və başqalarının başına gətir-
diyi hadisələrə görə Allah haqqında pis zənn edirlər. Bundan yalnız
Allahın İsim və Sifətlərini, Onun hikmətinin və həmdinin gərəktirdik-
lərini bilən kəs salamat qala bilər. Elə isə özünə nəsihət edən ağıllı
insan buna diqqət etsin və Rəbbi haqqında etdiyi bu pis zənnə görə
Ona tövbə etsin və Ondan bağışlanma diləsin. Əgər araşdırsan bəzi
insanların qədərdən narazı olduqlarını və qədəri qınadıqlarını görər-
sən. Deyərlər ki, gərək belə-belə olaydı. Bəzilərində bu çoxdur, bəzilə-
rində isə az. Öz nəfsini bir yoxla, bax gör sən salamatsanmı?”
“Böyük bir şeydən qurtuldun qurtuldunsa bundan,
Yoxsa saymaram mən səni qurtulmuş olanlardan”.

ُِ‫دي‬
121
ْ َ
60-cı Bab
Qədəri İnkar Edənlər Haqında
ُ‫َُُبِدي ِل‬ ُ ِ ‫ُُثَُُّأَنْ َف َقه‬،‫ُألَ َح ِِ ُِه َُُْ ُِمثْلُأُحُِذَ َهبًا‬

َ ‫ُِف‬ ُِ ‫ُُلَ ْوُ َكا َن‬،ِ‫ُابْ ِنُع َمَرُُبِديَ ِِه‬ُ ‫ُ" َوالَّ ُِذيُنَ ُْفس‬:‫الُابنُع َمَر‬ َ َ‫َوق‬
‫اليَما ُن أَ ْن تُ ْؤهم َن‬ ‫ُ" ْه‬:ََّ‫ُو َََّل‬ ِ ‫ُصَّلَّ ُاهلل‬ ُِّ َّ‫ُاَتَ َُِ َّلُُبَُِق ْوِلُالُن‬ ِ ‫ُح ََّّتُي‬،
ُْ َّ‫ُُث‬،‫ؤم َنُُبِاُلْ َق َِ ِر‬ َُ ‫ُماُقَبَِّلَهُاهلل ُِمْنه‬
َُ ِ‫اهلل‬
َ َُ ‫ُعَّلَْديه‬
َ َُ ‫ِب‬
."‫ؤم َن بهالْ َق َد هر َخ ْي هرهه َو َش ِّرهه‬ ‫الل ومالِه َكته هه وُكتبه هه ورسله هه والْي ه‬
‫ وتُ ه‬،‫وم ْاآل هخ هر‬ ‫ه‬
َ َ َ ُ َُ ُ َ َ َ ‫به‬
İbn Ömər demişdir: “İbn Ömərin canı Əlində olana and olsun ki,
onlardan birinin Uhud dağı boyda qızılı olsa sonra da onu Allah yo-
lunda xərcləsə, qədərə iman gətirməyincə, Allah bunu ondan qəbul
etməz”. Sonra da Peyğəmbərin bu sözünü dəlil gətirdi: “İman: C
Allaha, mələklərinə, kitablarına, elçilərinə və axirət gününə iman
gətirməyin, xeyri və şərri ilə də qədərə iman gətirməyindir”. Muslim
ُ‫ك‬ َُ َ‫ُح ََّّتُتَُ ُْعَّلَ ََُُأَ َُّنُ َُماُُأ‬

َ َ‫صاب‬ ِ َ‫ُال َُي‬
َُ ‫ان‬ َُِ ‫كُلَ ْن‬
ُِْ ََ ‫َُت َُِ ُطَُْع‬ ََُّ ‫ُ"ُيَاُب‬:‫ُالُبْنِ ِه‬
َ َ‫ِّنُُإِن‬ ُِ ‫ال‬
َ َ‫تُُأَُنَّهُُق‬ ُِ ‫ُالص‬
ِ ‫ام‬ َّ ‫ادةَ ُُبْ ِن‬
َُ َ‫َُو َع ْنُعُب‬
‫ُ"إ َّن‬:‫ُو َََّلَّ ََُيَُقُول‬ َُ ‫ُعَّلَْدي ِه‬
َ ‫ُصَّلَّ ُاهلل‬ َُ ِ‫ولُاهلل‬ َُِ ‫ك‬
َ َُ‫َُس ُْعت َُُر‬، َ َ‫صديب‬ُِ ‫ُوَُماُُأَ ْخ ُطَأ ََكُ ََلْ ُُيَك ْنُلِدي‬ َ َ‫خ ِطئ‬
َُ ‫ك‬ ُْ ‫ََلُْيَك ْن ُُلِدي‬
‫كل َش ء َحتَّى‬ ِّ ‫اد َير‬‫ ا ْكتب م َق ه‬:‫ال‬
َ ْ ُ َ َ‫ب؟ ق‬ ُ ُ‫ب َوَماذَا أَ ْكت‬ ِّ ‫ َر‬:‫ال‬
َ ‫ فَ َق‬،‫ب‬ ْ ُ‫ ا ْكت‬:ُ‫ال لَه‬
َ ‫أَ َّو َل َما َخلَ َق اللُ ال َقلَ َم فَ َق‬
َ َُ ‫ُعَّلَْدي ِه‬
َ ‫ُ" َم ْن َم‬:‫ُو َََّلَّ ََُيَُقُول‬
َ ‫ات َعلَى غَْي هر َه َذا فَلَْي‬ َُ ِ‫ولُاهلل‬
َ ‫ُصَّلَّ ُاهلل‬ َُِ ‫ِّن‬
َ َُ‫َُس ُْعت َُُر‬ ََّ ‫ ُيَاُب‬."ُ‫اعة‬
َ ‫الس‬
َّ ‫وم‬َ ‫تَ ُق‬
." ِّ‫همن‬
Rəvayət edilir ki, Ubədə ibn Samit öz oğluna demişdir: “Ey oğlum!
Şübhəsiz ki, sənin başına gələn bir şeyin səndən yan keçməməli oldu-
ğunu və səndən yan keçən şeylərin də sənin başına gəlməməli oldu-
ğunu bilmədikcə, imanın dadını ala bilməzsən. Mən Rəsulullahın C
belə dediyini eşitdim: “Allahın ilk yaratdığı şey qələmdir. Allah ona:
“Yaz!”- deyə buyurdu. O dedi: “Ey Rəbbim! Nə yazım?” Allah buyur-
du: “Qiyamət qopanadək hər şeyin qədərini yaz!” Ey oğlum! Mən
184 Muslim, 8.
Rəsulullahın C
belə dediyini eşitdim: “Bundan qeyri (etiqad) üzərində
ölən məndən deyildir”.185
‫الساَ ه‬
‫عة به َما‬ َّ ‫ك‬َ َ‫ب فَ َج َرى فه تهل‬
ْ ُ‫ ا ْكت‬:ُ‫ال لَه‬ َّ "ُ:َِ َ‫ُألِح‬
َ ‫إن أ ََّو َل َما َخلَ َق اللُ تَ َعالَى الْ َقلَ َم فَ َق‬ ْ ‫وِفُروايَة‬
‫وم ه‬
ُ."‫القيَ َام هة‬ ‫هو َكاِهن إلَى ي ه‬
َ ٌ َُ
Əhmədin rəvayətində isə: “Uca Allahın ilk yaratdığı şey qələmdir.
Allah ona: “Yaz!”- deyə buyurdu və o an Qiyamət gününə qədər olacaq
hər şey yazıldı”.186
‫ُ"فَمن لَم ي ْؤهمن بالْ َق َد هر َخي هرهه و َش ِّرهه‬:ََّ‫ُوََّل‬ ِ ‫ُصَّلَّ ُاهلل‬ ُِ ‫ِفُ ِرَُوايَة‬
َ َ‫ُالُبْ ِن َُُوْهبُُق‬ ُ ِ‫َُو‬
َ ْ ْ ُ ْ ْ َ َ َ َُ ‫ُعَّلَْديه‬ َ َُ ‫ال َُُرَُولُاهلل‬
."‫أَ ْح َرقَهُ اللُ بهالنَّا هر‬
İbn Vəhbin rəvayətində isə, Rəsulullah demişdir: “Kim xeyri və C
şərri ilə qədərə iman gətirməzsə, Allah onu odla yandırar”.187
ُ‫يُش ْيٌَ ُِم َنُال َق َِ ِر‬

َ ‫س‬ ُِ ‫ُِفُنَ ُْف‬ ُ ِ ‫ِب ُُبْ َنُ َُك ْعبُُفَُقَُُّْلت‬ ََُّ ‫ُ"ُأَتَْديتُأ‬:‫ال‬ َُ َ‫ُالِيَُُّْلَ ِم ِّيُُق‬
َُّ ‫ُابْ ِن‬
ُ ‫ُع ِن‬
َُ ‫السُنَ ِن‬ُُّ ‫سنَ ِِ َُُو‬ُ ‫َُوِفُالْم‬
ُ‫ُحَّتُت ُْؤِم َن‬
َّ ‫ك‬ َ ‫اُماُُقَُبَُِّلَهُاهلل ُِمُْن‬
َُ ً‫ُمُثْ َلُأحُِ َذ َهب‬ ُِ ‫ت‬ َ ‫ُ"ُلَْوُُأَنُْ َف ُْق‬:‫ال‬ َُ ‫ِبُفَُ َُق‬ ُ ِ‫ش ُْيَُُلََُع َّلُاهللُي ْذ ِهبه ُِم ْنُقَ َّْل‬ َُ ِ‫ِّنُُب‬ ُ ِْ‫ح ُِِّث‬
َُ َ‫ف‬
َُ ‫ُعَّلَ ُ َُغ ِْي‬
ُ‫ُه َُذا‬ َُ ‫ت‬ َّ ‫ك َُو ْلو ُِم‬ ُِ ُ‫ُوَُماُُأَ ْخ ُطَأ ََكُ ََلُْيَك ْنُلِدي‬،
َ َ‫ص ُديب‬ َُ ‫ك‬ َ َ‫خ ِطُئ‬ ُْ ‫كُ ََلُْيَك ْنُلِدي‬ َ َ‫صاب‬ َُ َ‫ُماُُأ‬ َُ ‫ُبِاُلْ َق َِ ِر‬
َُ ‫ُوتَُ ُْعَّلَ ََُُأَ َّن‬
َُُْ ‫سعُود َُُوح َذيُْ َُفةَ ُُبْ َن ُاُلُْديَ َُما ِن َُُوَُزُيْ َِ ُُبْ َن ُُثَاُبِت؛ُُفَكَّلُّه‬ ُْ ‫ُم‬ َُ ‫ُعُْب َُِ اهللِ ُُبْ َن‬ َُ ‫ُُفَُأَتَُُْديت‬:‫ال‬ َ َ‫ ُق‬.‫ت ُِم ْن ُُأَ ُْه ِل ُالنَّا ِر‬ َ ‫ُلَكُُْن‬
."ََُ َّ‫ُو َََّل‬ ِ
َ ‫ُصَّلَّ ُاهلل‬ َُ ‫ِب‬ِّ َّ‫ُع ِنُالُن‬ َُ ‫ك‬ َ ‫َُح َُِّثَِّنُِبُثْ ِلُ َُذل‬
“Musnəd” və “Sunən”lərdə rəvayət edilir ki, İbn əd-Deyləmi de-
mişdir: “Ubey ibn Kə'bin yanına gəlib dedim: “Məndə qədər haqqın-
da bir şübhə var. Mənə bir şey söylə. Umulur ki, Allah bunu mənim
qəlbimdən aparar. Beləliklə o dedi: “Əgər (Allah yolunda) Uhud dağı
boyda qızıl xərcləsən, qədərə iman gətirmədikcə və başına gələn bir
185 Əbu Davud, 4700; ət-Tirmizi, 2155; Əhməd, 5/317.

186 Əhməd, 5/317.
187 İbn Vəhb “Kitəbul-Qadər”, 26; İbnu Əbi Asim, 111.
ُِ‫دي‬
123
ْ َ
şeyin səndən yan keçməməli olduğunu, habelə səndən yan keçən
şeylərin də sənin başına gəlməməli olduğunu bilmədikcə, Allah bunu
səndən qəbul etməz. Əgər bundan qeyri (etiqad) üzərində ölsən, od
əhlindən olarsan”. (İbn əd-Deyləmi davam edərək) dedi ki: “Sonra
Abdullah ibn Məs'udun, Huzeyfə ibn əl-Yəmənin və Zeyd ibn Səbitin
yanına gəldim. Onların hamısı mənə, Peyğəmbərdən buna bənzər C
hədislər danışdılar”. Səhih hədisdir. əl-Həkim öz “Səhih”ində rəvayət
etmişdir.188
188 Əhməd, 5/185; Əbu Davud, 4699; İbn Məcə, 77; İbn Hibban, 1817.
61-ci Bab
Surət Çəkənlər/Düzəldənlər Haqqında
‫ َوَم ْن‬:‫ال اللُ تَ َعالَى‬ َُ ‫ُعَّلَْدي ِه‬

َ َ‫ُ"ق‬:ََُ َّ‫ُو َََّل‬ َُ ُ ِ‫ال َُرَول ُاهلل‬
َ ‫صَّلَّ ُاهلل‬ َ َ‫ُق‬:‫ال‬ ِ
َ ‫َع ْن ُأَِِب ُهَريْ َرَة َُرض َي ُاهلل‬
َ َ‫ُعْنه ُق‬
ُ."ً‫ فَلهيَ ْخلُ ُقوا ذَ َّرً أ َْو لهيَ ْخلُ ُقوا َحبَّةً أَ ْو لهيَ ْخلُ ُقوا َش هع َير‬، ‫ب يَ ْخلُ ُق َك َخل هْق‬ ‫ه‬
َ ‫أَظْلَ ُم م َّم ْن ذَ َه‬
Rəvayət edilir ki, Əbu Hureyra E demişdir: “Rəsulullah belə C
demişdir: “Uca Allah buyurmuşdur: “Mənim yaratdığım kimi yarat-
mağa çalışan kimsədən daha zalım kim ola bilər?! Bacarırlarsa bir
zərrə yaratsınlar, bir dən yaratsınlar, bir arpa dənəsi yaratsınlar!” əl-
Buxari və Muslim təxric etmişdir.189
‫ "أَ َش ُّد الن ه‬:‫ال‬

‫َّاس َع َذابًا يَ ْو َم‬ َُ ‫ُعَّلَْدي ِه‬
َُ َ‫ُو َََُّلَّ ََُُق‬ َ ‫صَُّلَّ ُاهلل‬
َ ُ‫ولُاهلل‬ َ َّ ‫ُعْن َهاُأ‬
ِ ِ ‫وََلماُعن‬
َ ‫ُعائ َشةَ َُرض َيُاهلل‬
َ َْ َ َ
‫ه‬ ‫ه‬ ‫ه‬
."‫ضاهئُو َن ب َخ ْل هق الل‬
َ ُ‫ين ي‬ ‫ه ه َّ ه‬
َ ‫الْقيَ َامة الذ‬
əl-Buxari və Muslim Aişədən I rəvayət edir ki, Rəsulullah C
demişdir: “Qiyamət günü insanların ən şiddətli əzaba düçar olanları,
(öz təsvirlərini) Allahın yaratdıqlarına bənzətməyə çalışanlardır”.190
‫ص ِّور فه النَّا هر يُ ْج َع ُل‬ ِ ‫صَّلَّ ُاهلل‬

َُ ُِ‫ولُاهلل‬ َِ ‫وََلماُع ِنُاب ِنُعبَّاس‬
َ ‫ُ" ُك ُّل ُم‬:‫ُوََّلَّ ََُُيَُقول‬
َ َ َُ‫َُس ْعت َُر‬: َ ْ َ َ َ
‫ه‬ ‫ه‬
."‫َّم‬
َ ‫ب ب َها ف َْ َهن‬ ُ ‫َ يُ َع َّذ‬ٌ َْ َ‫ص َّوَرَها ن‬
َ ً‫ور‬
َ‫ص‬ ُ ‫لَهُ به ُك ِّل‬
əl-Buxari və Muslim İbn Abbasdan rəvayət edir ki: “Rəsulullahın
C belə dediyini eşitdim: “Hər bir surət düzəldən oddadır. Onun üçün
düzəltdiyi hər bir surətə görə bir can yaradılacaq və Cəhənnəmdə on-
larla ona əzab veriləcək”.191

ُِ‫دي‬
125
ْ َ
ُ."‫َ بهنَافهخ‬
َ ‫وح َول َْي‬ ُّ ‫ف أَ ْن يَ ْن َُ َخ فه َيها‬
َ ‫الر‬ َ ِّ‫ورً فه الدُّنْ يَا ُكل‬
َ‫ص‬ َ ‫ُ" َم ْن‬:‫وعا‬
ُ ‫ص َّوَر‬ ً ‫اُعْنه َُمْرف‬
Yenə əl-Buxari və Muslim İbn Abbasdan mərfu olaraq rəvayət edir
ki: “Hər kim dünyada bir surət düzəldərsə, ona ruh üfürməklə mükəlləf
tutular. Halbuki ona ruh üfürən deyildir”.192
ُ‫ُعَّلَْدي ِه‬ َُ ُِ‫ِّنُ َعَّلَْدي ِه َُرَولُاهلل‬ ِ ‫ال ُِِل‬ ِ ِ

َ ‫صَّلَّ ُاهلل‬ ُ َِ‫ُعَّلَ َُماُبَ َعث‬َ ‫ك‬ َ ‫ُ"أَ ُالَُأَبْ َعث‬:‫ُعَّل ٌّي‬
َ َ َ‫ُ"ق‬:‫ال‬ ِ َّ‫ُع ْنُأَِِبُا َْلَدي‬
َ َ‫اَُق‬ َ َ‫َولم ْسَّل‬
."ُ‫ َوالَ قَ ْب ًرا ُم ْش هرفًا إهالَّ َس َّويْ تَه‬،‫ورً إهالَّ طَ َم ْستَ َها‬
َ‫ص‬ ُ َ َ ‫َُو َََّلَّ ََُُ؟ُأَ ْن الَ تَ َد‬
Muslimin rəvayətində Əbu əl-Heyyac demişdir: “Əli (ibn Əbu Ta-
lib) mənə dedi ki: “Rəsulullahın məni göndərdiyi bir şey üçün mən C
də səni göndərimmi? “Silib-dağıtmadığın heç bir bir surət, yerlə bir
etmədiyin heç bir ucaldılmış qəbir qoyma”.193
ُ
ُ
ُ

193 Muslim, 969.
62-ci Bab
Çox And İçmək Haqqında
Uca Allah buyurur:
ُ َْ ُ َۡ َ
﴾٨٩‫ٱحفظ ٓوا أيۡ َم َٰ َنك ۡم‬‫﴿و‬
“Andlarınızı qoruyun!” (əl-Maidə, 89)
ُ ‫ْحله‬ ِ ‫صَّلَّ ُاهلل‬

َُ ُِ‫ولُاهلل‬ َِ ‫ال‬ ِ
ٌ‫ف َم ْن َ َقة‬ َ ‫ُ"ال‬:‫ُوََّلَّ ََُُيَقول‬
َ ‫ُعَُّلَْديه‬
َ َ َ‫َُس ْعت َُر‬: َ ‫َع ْنُأَِِبُهَريْ َرَة َُرض َيُاهلل‬
َ َ‫ُعْنهُق‬
."‫ب‬ ‫ َم ْم َح َقةٌ له ْل َك ْس ه‬،‫لسل َْع هة‬
ِّ ‫له‬
Əbu Hureyra E demişdir: “Rəsulullahın C belə dediyini eşitdim:
“And içmək malın satılmasına rəvac versə də, qazancı (bərəkətini) yox
edər”. əl-Buxari və Muslim təxric etmişdir.194
‫ُ"مَالَمَةٌ الَ يُ َكلِّ ُم ُه ُم اللُ َوالَ يُ َِِّكيه ْم َول َُه ْم‬:‫ال‬ َُ ‫ُعَّلَْدي ِه‬
َ َ‫ُو ََ َّلَّ ََُُق‬ َ ‫صَُّلَّ ُاهلل‬
َ ُ‫ولُاهلل‬ َ َّ ‫َُ َّْل َما َنُأ‬
َ ‫َو َع ْن‬
‫ه هه‬ َ ‫ َوَر ُْ ٌل َْ َع َل اللَ به‬،‫ َو َعاِه ٌل ُم ْستَ ْكبهٌر‬،‫ط َزان‬
ٌ ‫يم؛ أُ َش ْي هم‬ ‫ع َذ ه‬
َّ‫يع إهال‬ُ ‫اعتَهُ؛ الَ يَ ْشتَ هري إهالَّ بهيَمينه َوالَ يَبه‬ َ‫ض‬ ٌ ‫اب أَل‬
ٌ َ
."‫بهيَ همينه هه‬
Səlmən rəvayət edir ki, Rəsulullah demişdir: “Üç nəfər vardır ki, C
Allah onlarla danışmaz, onları təmizə çıxarmaz və onlar üçün ağrılı-
acılı bir əzab vardır: Zinakar qocacıq, təkəbbürlü kasıb və Allaha and
içməyi özünün satış vasitəsinə çevirən, and içmədən almayıb, and iç-
mədən satmayan adam ”. ət-Təbərani səhih isnadla rəvayət etmişdir.195

195
ət-Təbərani “əl-Kəbir”, 6111.
ُِ‫دي‬
127
ْ َ
ُ:ََُ َّ‫ُو ََ َّل‬ َ ‫صَُّلَّ ُاهلل‬
ِ
َ ُ‫ال َُرَ ولُاهلل‬
َ َ‫ُق‬:‫ال‬
َ َ‫ُعْنهُق‬ ِ ِ ‫ديح‬
َ ‫ُع ْنُع ْمَرا َنُبْ ِنُح‬
َ ‫ص ْْي َُرض َيُاهلل‬
ِ َّ ‫وِِف‬
َ ِ ‫ُالص ح‬ َ
ِ ْ َ‫ُمَّرت‬ ِِ ِ ‫ال‬ ‫َّ ه‬ ‫َّ ه‬ ‫ه ه‬
ُ‫ْيُأ َْو‬ َ ‫الَُأ َْد ِريُأَذَ َكَرُبَ ْع َُِقَ ْرنه‬
ُ َ‫ُف‬:‫ُع ْمَران‬ َ َ‫ ق‬،‫ين يَلُونَ ُه ْم‬
َ ‫ مُ َّم الذ‬،‫ين يَلُونَ ُه ْم‬
َ ‫ مُ َّم الذ‬، ‫" َخ ْي ُر أ َُّمت قَ ْرن‬
،‫ َويَ ْن ُذ ُرو َن َوالَ يُوفُو َن‬،‫ َويَ ُخونُو َن َوالَ يُ ْؤتَ َمنُو َن‬،‫ مُ َّم إه َّن بَ ْع َد ُك ْم قَ ْوًما يَ ْش َه ُدو َن َوالَ يُ ْس تَ ْش َه ُدو َن‬،‫ثَالَثًا‬
ِّ ‫َويَظ َْه ُر فهي ه ُم‬
."‫الس َم ُن‬
“Səhih”də İmran ibn Husayndən E rəvayət edilir ki: “Rəsulullah
C demişdir: “Ümmətimin ən xeyirliləri mənim dövrümdə yaşayan-
lardır, sonra onların ardınca gələnlər, sonra da onların ardınca gələn-
lərdir” – İmran deyir ki: “Bilmirəm öz dövrümdə yaşayanlardan sonra
(onlardan sonra gələnlər sözünü) iki dəfə dedi, yoxsa üç dəfə” – “Siz-
dən sonra elə bir qövm gələcək ki, şahidlik tələb edilmədiyi halda
şahidlik edəcəklər, xainlik edəcək, etibar edilməyəcəklər, vəd verəcək,
ancaq yerinə yetirməyəcəklər və onların arasında köklük ortaya çıxa-
caq”.196
‫َّ ه‬ ‫ُ" َخي ر الن ه ه‬:‫ال‬ َُ ‫ُعَّلَْدي ِه‬

َ َ‫ُو ََ َّلَّ ََُُق‬ ِِ
،‫ين يَلُونَ ُه ْم‬
َ ‫ مُ َّم الذ‬، ‫َّاس قَ ْرن‬ ُْ َ ‫صَُّلَّ ُاهلل‬
َ ُ‫َِّب‬ َ ‫ُع ِنُابْ ِن‬
َّ ‫ُم ْس عودُأ‬
َّ ِ‫َنُالن‬ َ ‫َوفديه‬
‫ مُ َّم ي هج ء قَ وم تَسبه ُق هشهادًُ أ ه‬،‫مُ َّم الَّ هذين ي لُونَهم‬
َ ‫َح هده ْم يَ همينَهُ َويَ همينُهُ َش َه‬
ُ."ُ‫ادتَه‬ َ ََ ْ ٌْ ُ َ ْ ُ َ َ
Yenə “Səhih”də İbn Məsud rəvayət edir ki, Peyğəmbər demiş- C
dir: “İnsanların ən xeyirliləri mənim dövrümdə yaşayanlardır, sonra
onların ardınca gələnlər, sonra da onların ardınca gələnlərdir. Sonra
elə bir qövm gələcək ki, onlardan birinin şahidliyi andını, andı da şa-
hidliyini qabaqlayacaqdır”.197
."‫ار‬ ِ ‫ض ِربونَنَاُعَّلَ ُالشَّهادةُِوالْعه ُِِوََْنن‬

ٌُ َ‫ُصغ‬ ْ َ‫ُ" َكانواُي‬:َ‫الُإِبْ َر ِاهدي‬
َ َ‫ق‬
َ َْ َ َ َ َ
İbrahim (ən-Nəxai) demişdir: “Biz uşaq ikən səhabələr bizi şahidlik
etmək və əhd etmək üstündə vurardılar”.198

198 əl-Buxari, 2652 ; Muslim, 2533.
‫ديُِ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫‪128‬‬
‫‪63-cü Bab‬‬
‫‪Allahın Zimməti və Peyğəmbərinin Zimməti Haqqında‬‬
‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ َ َ ُّ َ َ ُ ُ ْ ۡ َ‬ ‫َ ُ ْ‬
‫﴿ َوأ ۡوفوا ب ه َع ۡه هد ٱّلل ه إهذا ع َٰ َهدت ۡم َوَل تنقضوا ٱليۡ َم َٰ َن َب ۡع َد ت ۡوكهيدهها‪﴾٩١‬‬
‫‪“Allaha əhd verdiyiniz zaman, verdiyiniz əhdi yerinə yetirin. And-‬‬

‫‪larınızı möhkəmləndirdikdən sonra andlarınızı pozmayın”. (ən-Nəhl,‬‬
‫)‪91‬‬
‫ِ‬ ‫ُعَّلَْدي ِه َُ‬ ‫ال‪َ "ُ:‬كا َُنُ َرَولُاهللُِ َُ‬

‫َُ ِريَّةُأ َْو َ‬
‫صاهُ‬ ‫ُجْديشُأ َْو َ‬ ‫ُو َََّلَّ ََُُإِ َذاُأ ََّمَرُأَم ًُْي َ‬
‫اُعَّلَ َ‬ ‫صَّلَّ ُاهلل َ‬ ‫َو َع ْنُب َريْ َِ َةُقَ َ‬
‫يل ه‬‫الل‪ ،‬قَاتهلُوا فه َسبه ه‬ ‫ال‪"ُ:‬ا ْغِوا بهس هم ه‬ ‫ِِ‬ ‫اصتِ ِه ُبِتَ ْقوىُاهللِ‪ُ،‬وِِبَن ِ‬
‫الل‬ ‫ُ ْ‬ ‫ُخْدي ًرا‪ُ،‬فَ َق َ‬ ‫ْي َ‬ ‫ُم َعه ُم َن ُالْم ْسَّلم َ‬
‫َ ْ َ‬ ‫َ‬ ‫ُخ َّ‬ ‫ِِف َ‬
‫يت َع ُد َّو َ ُ هم َن‬ ‫الل‪ ،‬ا ْغ ُِوا َوالَ تَُِلُّوا‪َ ،‬والَ تَ ِْ هد ُروا‪َ ،‬والَ تُ َمثِّلُوا‪َ ،‬والَ تَ ْقتُ لُوا َولهي ًدا‪َ ،‬وإهذَا ل هَق َ‬ ‫من َكَر به ه‬
‫َْ َ‬
‫ه‬ ‫ِ‬ ‫ه‬ ‫ه‬ ‫ه‬
‫ف َع ْن ُه ْم‪ ،‬مُ َّم‬ ‫و ُ فَاقْبَ ْل م ْن ُه ْم َوُك َّ‬
‫َْابُ َ‬
‫صال ‪ -‬أ َْوُخالَلُ ‪ -‬فَأَيَّتُ ُه َّن َما أ َ‬ ‫ين فَا ْد ُع ُه ْم إهلَى مَالَث خ َ‬ ‫ال ُْم ْش هرك َ‬
‫ه‬ ‫ه‬ ‫و ُ فَاقْبل هم ْن هم‪ ،‬مُ َّم ا ْدعهم إهلَى الت ه ه‬
‫ين‪،‬‬ ‫َّح ُّول م ْن َدا هره ْم إهلَى َدا هر ال ُْم َهاْ هر َ‬ ‫َ‬ ‫ُُ ْ‬ ‫َْابُ َ َ ْ ُ ْ‬ ‫ا ْد ُع ُه ْم إهلَى ا هل ْسالَهم فَهإ ْن أ َ‬
‫ين‪ ،‬فَهإ ْن أَبَ ْوا أَ ْن يَتَ َح َّولُوا‬ ‫ه‬ ‫ك فَلَهم ما لهل ه‬ ‫ه‬ ‫ه‬
‫ين‪َ ،‬و َعلَْيه ْم َما َعلَى الْ ُم َهاْ هر َ‬ ‫ْم َهاْ هر َ‬ ‫َوأَ ْخب ْرُهم أَنَّ ُه ْم إه ْن فَ َعلُوا ذَل َ ُ ْ َ ُ‬
‫الل تَعالَى‪ ،‬والَ ي ُكو ُن لَهم فه‬ ‫اب الْمسله همين يج هري َعلَي ه م ح ْكم ه‬ ‫ه‬
‫ُْ‬ ‫َ َ‬ ‫َ‬ ‫ْ ْ ُ ُ‬ ‫م ْن َها فَأَ ْخبه ْرُه ْم أَنَّ ُه ْم يَ ُكونُو َن َكأَ ْع َر ه ُ ْ َ َ ْ‬
‫ه‬ ‫هه‬ ‫ه‬ ‫ه‬ ‫الَِْنه ه‬
‫و ُ‬
‫َْابُ َ‬ ‫اسأَل ُْه ُم الْج ِْيَةَ‪ ،‬فَهإ ْن ُه ْم أ َ‬‫ين‪ ،‬فَهإ ْن ُه ْم أَبَ ْوا فَ ْ‬ ‫يمة َوالَْ ْ ء َش ْ ءٌ إهالَّ أَ ْن يُ َجاه ُدوا َم َع ال ُْم ْسلم َ‬ ‫َ‬
‫ه‬ ‫ه‬ ‫ه‬ ‫ه‬ ‫ه‬
‫و ُ أَ ْن‬‫اد َ‬‫صن فَأ ََر ُ‬ ‫ت أ َْه َل ح ْ‬ ‫استَع ْن بهالل َوقَاتل ُْه ْم‪َ ،‬وإهذَا َح َ‬
‫اص ْر َ‬ ‫ف َع ْن ُه ْم‪ ،‬فَهإ ْن ُه ْم أَبَ ْوا فَ ْ‬‫فَاقْبَ ْل م ْن ُه ْم َوُك َّ‬
‫ك َو هذ َّمةَ‬ ‫اْ َع ْل ل َُه ْم هذ َّمتَ َ‬ ‫ه ه‬ ‫ه ه‬ ‫ه‬ ‫ه‬ ‫ه ه‬ ‫ه‬
‫تَ ْج َع َل ل َُه ْم ذ َّمةَ الل َوذ َّمةَ نَبهيِّه فَالَ تَ ْج َع ْل ل َُه ْم ذ َّمةَ الل َوذ َّمةَ نَبهيِّه‪َ ،‬ولَك هن ْ‬
‫َصحابه ُكم أ َْهو ُن همن أَ ْن تَ ْخ هَروا هذ َّمةَ ه‬
‫الل َو هذ َّمةَ نَبهيِّ هه‪َ ،‬وإهذَا‬ ‫ه‬ ‫ه ه‬ ‫َص َحابه َ‬
‫ُ‬ ‫ك‪ ،‬فَهإنَّ ُك ْم إه ْن تَ ْخَ ُروا ذ َم َم ُك ْم َوذ َّمةَ أ ْ َ ْ َ ْ‬ ‫أْ‬
‫َك ْن أَنْ هِل ُْه ْم َعلَى‬ ‫الل‪ ،‬ول ه‬ ‫الل فَالَ تُ ْن هِلْهم َعلَى ح ْك هم ه‬ ‫و ُ أَ ْن تُ ْن هِلَهم َعلَى ح ْك هم ه‬ ‫اد َ‬ ‫ه‬
‫َ‬ ‫ُ‬ ‫ُْ‬ ‫ُ‬ ‫ُْ‬ ‫صن فَأ ََر ُ‬ ‫ت أ َْه َل ح ْ‬ ‫اص ْر َ‬
‫َح َ‬
‫صيب فهي ه م ح ْكم ه‬ ‫ه‬ ‫ك فَهإنَّ َ‬ ‫ُح ْك هم َ‬
‫الل أ َْم الَ"‪.‬‬ ‫ك الَ تَ ْد هري أَتُ ُ ْ ُ َ‬
ُِ‫دي‬
129
ْ َ
Bureydə rəvayət edir ki, Rəsulullah C
bir orduya və ya dəstəyə
əmir təyin etdikdə xüsusi olaraq ona Allahdan qorxmağı və özü ilə
birliktə olan olan müsəlmanlara yaxşı davranmağı tövsiyə edər, sonra
isə belə buyurardı: “Allahın adı ilə, Allah yolunda vuruşun. Allaha
küfr edənlərlə vuruşun. Döyüşün, qənimətdən oğurlamayın, əhdi poz-
mayın, ölülərin burun-qulaqlarını kəsməyin, uşaqları öldürməyin!
Müşriklərdən olan düşməninlə qarşılaşdıqda onları üç xislətə -və ya
xüsusiyyətə- dəvət edin. Əgər bunlardan hər hansı birini qəbul etsələr,
sən də bunu onlardan qəbul et və onlardan əl çək. Sonra onları İslama
dəvət et. Əgər sənə icabət etsələr, onlardan qəbul et. Sonra onları öz
diyarlarından mühacirlərin diyarına hicrət etməyə dəvət et və onlara
xəbər ver ki, bunu etsələr mühacirlərin haqqı olan (qənimət, fey) onların
da haqqıdır, mühacirlərə vacib olan onlara da vacibdir. Əgər onlar
hicrət etməkdən imtina etsələr onda onlara xəbər ver ki, onlar müsəl-
man bədəvilər kimi olacaqlar. Uca Allahın hökmləri onlara da tətbiq
ediləcək. Onlara qənimətdən və feydən yalnız müsəlmanlarla cihada
çıxdıqlarında pay olacaqdır. Əgər onlar bundan imtina etsələr, onlar-
dan cizyə istə. Əgər onlar sənə bunda cavab versələr, onlardan qəbul
et və onlardan əl çək. Yox əgər onlar qəbul etməkdən imtina etsələr,
Allahdan yardım dilə və onlarla vuruş. Bir qala əhlini mühasirəyə al-
san və səndən Allahın əhdini və Peyğəmbərinin C
əhdini tələb etsələr,
onlara Allahın əhdini və Peyğəmbərinin C
əhdini vermə, lakin öz əh-
dini və yoldaşlarının əhdini ver. Çünki sizin öz əhdinizi və yoldaşla-
rınızın əhdini pozmağınız, Allahın əhdini və Peyğəmbərinin əh- C
dini pozmağınızdan daha yüngüldür. Qala əhlini mühasirəyə aldıqda,
səndən onları Allahın hökmü üzərə qaladan endirməyini tələb etsələr,
onları Allahın hökmü üzərə qaladan endirmə! Lakin onları öz hökmün
üzərə qaladan endir!199 Çünki sən onlar haqqında Allahın hökmünə isa-
bət edib etməyəcəyini bilmirsən”. Muslim rəvayət etmişdir.200
199 Yəni ictihad edilərək verilən hökm haqqında, bu Allahın hökmüdür deyilməməlidir. Necə
ki, Rəsulullah C buyurmuşdur:“Hakim ictihad edib hökm verdiyi zaman isabət edərsə, Onun
üçün iki əcr vardır. Əgər ictihad edib hökm verdiyi zaman xəta edərsə, onun üçün bir əcr
vardır”. (İbn Məcə, 2314)
200 Muslim, 1731.
64-cü Bab
Allah Haqqında And İçmək
َُ ‫ُعَّلَْدي ِه‬ َُ ُ ِ‫ال َُرَول ُاهلل‬ ِ ِ ِ ‫ب ُب ِن‬

َ َ‫ُ"ق‬:ََُ َّ‫ُو َََّل‬
:‫ال َر ُْ ٌل‬ َ ُ‫صَّلَّ ُاهلل‬ َ َ‫ُق‬:‫ال‬ َ َ‫ُعْنه ُق‬
َ ‫ُعْبِ ُاهلل َُرض َي ُاهلل‬ َ ْ ِ ِ‫َع ْن ُجْن‬
ُ ‫ َم ْن َذا الَّ هذي يَتَأَلَّى َعلَ َّ أَ ْن الَ أَ ْغ هَ َر لهَُالَن؟ إهنِّ قَ ْد غََ ْر‬:‫ال اللُ َع َِّ َو َْ َّل‬
‫ت‬ َ ‫ فَ َق‬،‫الل الَ يَِْ هَ ُر اللُ لهَُالَن‬
‫و ه‬
َ
."‫ك‬َ َ‫ْت َع َمل‬ُ ‫َحبَا‬ ْ ‫لَهُ َوأ‬
Cundəb ibn Abdullah E rəvayət edir ki, Rəsulullah demişdir: C
“Bir adam dedi: “Allaha and olsun ki, Allah filankəsi bağışlamaya-
caq!” Uca Allah belə buyurdu: “Mənim filankəsi bağışlamayacağıma
and içən kimdir?! Həqiqətən, Mən onu bağışladım və sənin əməlini də
boşa çıxartdım!” Muslim rəvayət etmişdir.201
ِ ‫ُ"ُتَ َكَّلََُّبِ َكَّلِمةُأَوب َقتُدنُْدياهُ و‬:َ‫الُأَبوُهري رة‬

."ُ‫آخَرتَه‬ َ َ‫ُق‬،ٌِ ِ‫ُعاب‬ ِ ِِ ‫وِِفُح‬
ِ َّ ‫يثُأَِِبُهري رةَُأ‬
َ َ ْ َْ َ َ َ َْ َ ‫َنُالْ َقائ َل َُرج ٌل‬ َ َْ َ َ
Əbu Hureyranın rəvayət etdiyi hədisdə bu sözü deyən adamın abid
bir kimsə olduğu rəvayət edilir. Əbu Hureyra demişdir: “O, dünyasını
da, axirətini də məhv edən bir söz söylədi”.202
201 Muslim, 2621.

202 Əbu Davud, 4901; Əhməd, 2/323.
ُِ‫دي‬
131
ْ َ
65-ci Bab
Yaratdıqlarına Qarşı Allah Vasitəçi Edilməz
ُ‫ُيَا‬:‫ال‬ َُ ‫ُعَّلَْدي ِه‬

َ ‫ُو َََّلَّ ََُ ُفَ َق‬ َ ‫صَّلَّ ُاهلل‬ ِّ ِ‫اِب ُإِ ََل ُالن‬
َُ ُ ‫َِّب‬ ٌّ ِ‫ُ" َجاََ ُأ َْعَر‬:‫ال‬ َ َ‫ُعْنه ُق‬ ِ ِ
َ ‫َع ْن ُجبَ ِْْي ُبْ ِن ُمطْعَ َُرض َي ُاهلل‬
ُِ‫ُفَِإنَّاُنَ ْستَ ْش ِفع ُبِاهلل‬،‫ك‬ َ َّ‫اُرُب‬ ِ ْ َ‫ُف‬،‫ت ُاأل َْموال‬
َ َ‫اَتَ ْسق ُلَن‬ َ
ِ ‫ُوهَّلَ َك‬،‫ ُوجاع ُالْعِديال‬،‫ت ُاألَنْفس‬
ََ َ َ َ َ
ِ ‫ول ُاهللِ ُُنِ َك‬ َ َ‫َر‬
ُ‫اُز َالُي َسبِّح‬ ‫الل! سبحا َن ه‬ ‫ُ"سبحا َن ه‬:ََّ‫الُالنَِِّبُصَّلَّ ُاهللُعَّلَدي ِهُوََّل‬ ِ َ ِ‫ُوب‬،
َ ‫الل!"ُفَ َم‬ َ ُْ َ ُْ َ َ َ ْ َ َ ُّ َ ‫ُفَ َق‬،‫ُعَّلَ ُاهلل‬ َ ‫ك‬ َ ‫ك‬ َ ‫َعَّلَْدي‬
َ ‫الل أَ ْعظَ ُم هم ْن ذَله‬ ‫ك أَتَ ْد هري ما الل؟ُإه َّن َشأْ َن ه‬ َ َ‫ُُثَُّق‬،‫َص َحابِِه‬ ِ ِ َُ ‫ح ََّّتُع ِر‬
ُ‫ إهنَّه‬،‫ك‬ ُ َ َ ‫ُ" َويْ َح‬:‫ال‬ ْ ‫ك ُِِفُوجوهُأ‬َ ‫فُذَل‬ َ
‫ه‬
َ ‫الَ يُ ْستَ ْشَ ُع بهالل َعلَى أ‬
."‫َحد‬
Cubeyr ibn Mut'im E rəvayət edir ki, bir bədəvi Peyğəmbərin C

yanına gəlib dedi: “Ey Allahın rəsulu, canlar zəyiflədi, arvad-uşaq ac
qaldı, mallar tələf oldu. Bizim üçün Rəbbindən yağış istə. Biz sənin
Allah yanında, Allahın da sənin yanında vasitəçimiz olmasını istəyi-
rik. Peyğəmbər C
isə belə dedi: “SubhənAllah! SubhənAllah!” Bunu
o qədər zikr etdi ki, hətta səhabələrinin üzlərindən (onun nə qədər qə-
zəbləndiyi) bilindi. Sonra dedi: “Vay olsun sənə, sən bilirsənmi Allah
kimdir? Allahın şəni bundan ucadır. Allah heç bir kəsin yanında vasi-
təçi edilməz”. Sonra ravi hədisin davamını zikr edir. Əbu Davud rəva-
yət etmişdir.203
Əbu Davud, 4726; İbnu Əbi Asim “əs-Sunnə”, 587; əl-Əcurri “əş-Şəria”, 667; İbnu Əbi Şeybə
203
“əl-Arş”, 11; ət-Təbərani “əl-Kəbir”, 1547.

66-cı Bab
Peyğəmbərin C
Tövhidin Hüdudlarını Qoruması və
Şirkə Aparan Bütün Yolların Qarşısını Kəsməsi Haqqında
َُ ُِ‫ولُاهلل‬
ُِ َ‫ُع ِامرُإِ ََل َُر‬ ِ ِ ِّ ‫عنُعب ُِِاهللُِب ِنُالش‬
ُ‫صَّلَّ ُاهلل‬ َ ‫ُانْطََّلَ ْقت ُِِف َُوفُِْبَِِّن‬:‫ال‬ َ َ‫ُعْنهُق‬َ ‫ِّخ ِْي َُرض َيُاهلل‬ ْ َْ ْ َ
ُ‫ُوأ َْعظَمنَا‬،
َ ً‫ضال‬ َ ْ‫ُوأَف‬:‫ا‬
ْ َ‫ضَّلُنَاُف‬ َُ َ‫السيِّ ُد اللُ تَبَ َار َ ُ َوتَ َعالَى" ُق َّْلن‬
َّ "ُ:‫ال‬ َ ‫ فَ َق‬.‫َُديِِّنَا‬
َ ‫ت‬ َُ ‫َعَّلَْدي ِه‬
َ ْ‫ُأَن‬:‫ُو َََّلَّ ََُ ُفَقَّْلنَا‬
َّ ‫ستَ ْج هريَنَّ ُك ُم‬
ُ."‫الش ْياَا ُن‬ ‫ أَو ب ع ه ه‬،‫ُ"قُولُوا بهَقوله ُكم‬:‫ال‬ َ ‫ فَ َق‬.ً‫طَْوال‬
َ َ‫ َوالَ ي‬،‫ض قَ ْول ُك ْم‬ َْ ْ ْ ْ
Abdullah ibn əş-Şixxir E demişdir: “Mən Amir oğullarından bir
dəstə ilə birgə Rəsulullahın C
yanına gəldim. Biz: “Sən bizim seyyidi-
mizsən!”- dedik. Peyğəmbər C
isə: “əs-Seyyid, Qüdrətli və Əzəmətli
Allahdır!”- dedi. Biz dedik ki: “Sən fəzilət baxımından bizim ən fəzi-
lətlimiz və ən səxavətli olanımızsan”. Peyğəmbər buyurdu: “De- C
diklərinizi və ya dediklərinizin bir qismini deyin, lakin şeytan sizi öz
havadarlarına çevirməsin”. Əbu Davud ceyyid isnadla rəvayət etmiş-
dir.204
ِ َ ‫ُوابْن‬،‫اُخْدي رنَا‬ ِ َ َ‫ُياُر‬:‫َن ُنَاَاُقَالوا‬ ِ

ُ‫ُوابْ َن‬،‫ا‬
َ َ‫ُو ََديِّ َُِن‬،‫ا‬
َ َ‫ُخ ْْين‬ َ َ َ َ َ‫ُي‬،‫ول ُاهلل‬ َ َ ً َّ ‫ُأ‬:‫ُعْنه‬ َ ‫َو َع ْن ُأَنَس َُرض َي ُاهلل‬
‫ أَنَا مح َّم ٌد َعب ُد ه‬،‫الشياَا ُن‬
‫ َما‬،ُ‫الل َوَر ُسولُه‬ ْ َُ
‫ه‬
ْ َّ ‫ قُولُوا بهَق ْول ُك ْم َوالَ يَ ْستَ ْه هويَنَّ ُك ُم‬،‫َّاس‬ َ ‫ُفَ َق‬.‫ََديِّ ِِنَا‬
ُ ‫ُ"يَا أَيُّ َها الن‬:‫ال‬
."‫ب أَ ْن تَ ْرفَعُونه فَ ْو َ ُ َم ْن هِلَته الَّته أَنْ َِلَنه َ اللُ َع َِّ َو َْ َّل‬ ‫أه‬
ُّ ‫ُح‬
Ənəs E rəvayət edir ki, bəzi insanlar dedilər: “Ey Allahın Rəsulu,
ey bizim ən xeyirlimiz, (nəsəb baxımından) ən xeyirlimizin oğlu, bi-
zim seyyidimiz, seyyidimizin oğlu”. O isə belə buyurdu: “Ey insanlar,
dediklərinizi deyin, lakin şeytan sizi azdırmasın! Mən Allahın qulu
və rəsulu Muhəmmədəm. Sizin məni, Allahın məni qoyduğu mənzi-
limdən daha yuxarı qaldırmağınızı sevmərəm”.ən-Nəsəi ceyyid isnad-
la rəvayət etmişdir.205
204 əl-Buxari “əl-Ədəb əl-Mufrad”, 211; Əbu Davud, 4806; ən-Nəsəi, 248.
205
ən-Nəsəi, 249; Əhməd, 3/241.
ُِ‫دي‬
133
ْ َ
67-ci Bab
Allahın Qədrini Layiqincə Bilməmək
Uca Allah buyurur:
ُ َٰ ‫ت َم ۡطو َي‬ َ ‫هيعا َق ۡب َض ُت ُهۥ يَ ۡو َۚ ۡٱل هق َيَٰ َمةه َو‬

ُ َٰ ‫ٱلس َم َٰ َو‬ ُ َۡ َ
ٗ ‫ضۡرِ ََج‬ َ َ َ ْ ‫﴿ َو َما قَ َد ُروا‬
‫ت‬ ‫ه‬ ‫ٱّلل َح َق ق ۡدرهه هۦ وٱل‬
﴾٦٧‫ب ه َي همينههه‬
“Onlar Allahın qədrini layiqincə bilmədilər Halbuki Qiyamət günü

yer bütünlüklə Onun Ovcunda olacaq, [göylər isə Onun sağ Əli ilə bü-
küləcəkdir]”. (əz-Zumər, 67)
ََُُ َّ‫ُو َََّل‬ َ ‫صَّلَّ ُاهلل‬ َُ ُِ‫ولُاهلل‬ ِ َ‫ُ"جاَُحب ر ُِمنُاألَحبا ِرُإِ ََلُر‬:‫ال‬
َ َ ْ َ ٌ ْ َ َ َ َ َ‫ُعْنهُق‬
ِ
َ ‫ُم ْسعود َُرض َيُاهلل‬ َ ‫َع ِنُابْ ِن‬
ِ ِ َّ ‫َُيعل‬ َِ ‫ُإِن‬،ُِ‫ُ"ياُُم َّم‬:‫ال‬
ُ َ‫ُعَّل‬ َ ‫َّجَر‬َ ‫ُوالش‬، َ ‫صُبَع‬ ْ ِ‫ُعَّلَ ُإ‬ َ ‫ْي‬
َ ‫ُواأل ََرض‬،َ ‫صبَع‬ ْ ِ‫ُعَّلَ ُإ‬ َ ‫ُالس َم َاوات‬ َ َْ َ‫َنُاهلل‬َّ ‫َّاَُنُِأ‬ َ َ َ ‫فَ َق‬
ِ
ُ‫ك‬ َ ‫ض ِح‬ َ َ‫ُف‬،"ُ‫ُأَنَاُاُلْ َمَّلك‬:‫صبَعُفَديَ قول‬ ْ ِ‫ُعَّلَ ُإ‬ ْ ‫ُو ََائَِر‬،
َ ‫ُاْلََّْل ِق‬ َ ‫صبَع‬ْ ِ‫ىُعَّلَ ُإ‬
َ ‫ُوالث ََّر‬،
َ ‫صبَع‬ ْ ِ‫ُعَّلَ ُإ‬ َ ََ‫ُوالْ َما‬،
َ ‫صبَع‬ ْ ِ‫إ‬
َ
‫ٱّلل َح َق ق ۡدرهه هۦ‬ َ َ ْ ‫ُ﴿ َو َما قَ َد ُروا‬:َ‫ُُثُق رأ‬ ِ ْ ‫ص ِِي ًقاُلَِق ْوِل‬ ِ َُ ‫ُعَّلَْدي ِه‬
َ َ َُّ ‫ُاْلَْْب‬ ْ َ‫تُنَ َواجذهُت‬ َّ ََُُ َّ‫ُو َََّل‬
ْ َِ َ‫حَّتُب‬ َ ‫صَّلَّ ُاهلل‬ ُّ َُِّ‫الن‬
َُ ُ‫ِب‬
ۡ َ ُ َۡ
.﴾‫ضۡرِ ََج ٗهيعا ق ۡب َض ُت ُهۥ يَ ۡو َۚ ٱلق َهيَٰ َمةه‬
‫َوٱل‬
Rəvayət edilir ki, İbn Məs'ud E demişdir: “Yəhudi alimlərindən

bir alim Rəsulullahın C
yanına gəlib dedi: “Ey Muhəmməd! Biz Töv-
ratda belə tapırıq ki, Allah göyləri bir barmaq üzərinə, yerləri bir
barmaq üzərinə, ağacları bir barmaq üzərinə, suyu bir barmaq üzə-
rinə, torpağı bir barmaq üzərində, digər məxluqatı da bir barmaq
üzərinə götürəcək və: “Hökmdar Mənəm!”- deyəcəkdir”. Peyğəmbər
C yəhudi alimin dediklərini təsdiqləyərək, azı dişləri görünənə qədər
güldü. Sonra da bu ayəni oxudu: “Onlar Allahın qədrini layiqincə bil-
mədilər Halbuki Qiyamət günü yer bütünlüklə Onun Ovcunda ola-

caq... ” 206
ُ ‫ أَنَا ال َْمله‬:‫ول‬
ُ."ُ‫ أَنَا الل‬،‫ك‬ ْ ‫الش َج َر َعلَى إه‬
ُ ‫ مُ َّم يَ ُه ُُِّه َّن فَ يَ ُق‬،‫صبَع‬ َّ ‫ال َو‬ ‫ُ"وال ه‬:َِ‫وِِفُ ِروايةُلِمسَّل‬
َ َ‫ْجب‬ َ ْ ََ َ
Muslimin rəvayətində: “Dağları və ağacaları da bir barmaq üzərinə
götürəcək, sonra onları silkələyəcək və deyəcək: “Hökmdar Mənəm!
Mən Allaham!”207
‫ َو َساِهَر الْ َخل هْق َعلَى‬،‫صبَع‬

ْ ‫ َوال َْماءَ َوالث ََّرى َعلَى إه‬،‫صبَع‬ ‫السماو ه‬
ْ ‫ات َعلَى إه‬ ِّ ‫َوِِفُ ِرَوايَةُلَِّْلب َخا ِر‬
َ َ َّ ‫ُ"يَ ْج َع ُل‬:‫ي‬
ْ ‫إه‬
."‫صبَع‬
əl-Buxarinin rəvayətində isə: “Göyləri bir barmaq üzərinə, ağacları
bir barmaq üzərinə, suyu və torpağı bir barmaq üzərinə, digər məx-
luqatı da bir barmaq üzərinə götürəcək”. əl-Buxari və Muslim təxric
etmişdir. 208
‫ مُ َّم‬،‫ْخ ْذ ُه َّن بهيَ هدهه الْيُ ْمنَى‬ُ ‫ مُ َّم يَأ‬،‫ات يَ ْو َم ال هْقيَ َام هة‬
‫السماو ه‬ ِ ِ
َ َ َّ ُ‫ُ"يَاْ هوي الل‬:‫وعا‬ َ ‫ُعنُابْ ِن ُع َمَر‬
ً ‫ُمْرف‬ َ َ‫َولم ْسَّل‬
‫ مُ َّم‬،‫ْخ ُذ ُه َّن به هش َماله هه‬
ُ ‫ مُ َّم يَأ‬،‫الس ْب َع‬
َّ ‫ين‬ ‫ه‬
َ ‫ارو َن؟ أَيْ َن ال ُْمتَ َكبِّ ُرو َن؟ مُ َّم يَاْ هوي ال ََري‬
ُ َّ‫ْجب‬ ُ ‫ أَنَا ال َْمله‬:‫ول‬
َ ‫ أَيْ َن ال‬،‫ك‬ ُ ‫يَ ُق‬
."‫ارو َن؟ أَيْ َن ال ُْمتَ َكبِّ ُرو َن؟‬
ُ َّ‫ْجب‬ ُ ‫ أَنَا ال َْمله‬:‫ول‬
َ ‫ أَيْ َن ال‬،‫ك‬ ُ ‫يَ ُق‬
Muslim İbn Ömərdən E mərfu olaraq rəvayət edir ki: “Allah Qi-
yamət günü göyləri bükəcək, sonra onları sağ Əlinə götürəcək, sonra
isə deyəcək: “Hökmdar Mənəm! Hanı zalım hökmdarlar?! Hanı təkəb-
bürlülər?!” Sonra yeddi qat yerləri bükəcək, sonra onları sol Əlinə gö-
türəcək, sonra isə deyəcək: “Hökmdar Mənəm! Hanı zalım hökmdar-
lar?! Hanı təkəbbürlülər?!”209

207
Muslim, 2786.
209 Muslim, 2788.
ُِ‫دي‬
135
ْ َ
‫الر ْح َم هن إهالَّ َك َخ ْر َدلَة‬
َّ ‫ف‬ِّ ‫الس ْب ُع فه َك‬
َّ ‫يو َن‬
ُ ‫الس ْب ُع َوال ََر‬
َّ ‫ات‬ َّ ‫ُ" َما‬:‫ال‬
ُ ‫الس َم َاو‬ َ ‫ُع ِن ُابْ ِن‬
َ َ‫ُعبَّاس ُق‬ َ ‫ي‬ َ ‫َورِو‬
."‫َح هد ُك ْم‬ ‫ه ه‬
َ ‫ف يَد أ‬
Rəvayət edilir ki, İbn Abbas E demişdir: “Yeddi qat göylər və
yeddi qat yerlər ər-Rahmənin Ovucunda, ancaq sizin əlinizdə olan bir
xardal dənəsi kimi(kiçik)dir”.210
ُ‫ال َُرَول‬ َ َ‫ُح َِّثَِِّنُأَِِبُق‬:

َ َ‫ُق‬:‫ال‬ َُ ِْ‫الُابْن َُزي‬ َ َ‫ُق‬:‫ال‬ ْ ‫ُأ‬،‫ُح َِّثَِِّنُيونس‬:
َ َ‫ُق‬،ُ‫َخبَ َرنَاُابْن َُوْهب‬ َ ‫ُج ِرير‬ َ ‫الُابْن‬
َ َ‫َوق‬
."‫ت فه تُ ْرس‬ ْ َ‫الس ْب ُع فه الْ ُك ْر هس ِّ إهالَّ َك َد َر هاه َم َس ْب َعة أُل هْقي‬
َّ ‫ات‬ َُ ‫ُعَّلَْدي ِه‬
َّ ‫ُ" َما‬:ََُ َّ‫ُو َََّل‬
ُ ‫الس َم َاو‬ َُ ُِ‫اهلل‬
İbn Cərir demişdir: “Yunus mənə danışdı, dedi ki: İbn Vəhb bizə
xəbər verdi, dedi ki: İbn Zeyd demişdir: Mənə atam danışdı, dedi ki:
Rəsulullah C
demişdir: “Yeddi qat göylər, Kürsünün yanında, ancaq
qalxanın içinə atılmış yeddi dirhəm kimidir”.211
‫ُ"ما الْ ُكر هس ُّ فه‬:‫ُوََّلَّ َُُي قول‬ ِ ‫ُاهلل‬ َُ ُِ‫ولُاهلل‬

َّ‫صَّل‬ َِ ‫الُأَبوُ َذ ٍّرُر ِضيُاهللُعْنه‬
ْ َ َ َ َ َُ ‫ُعَّلَْدي ُه‬
َ َ َُ‫َُس ْعت َُر‬: َ َ َ َ َ‫ُق‬:‫ال‬
َ َ‫َوق‬
." ‫ه‬ ‫ت بَ ْي َن ظَ ْه َر ْي فَالًَ هم َن ال َْر‬
ْ َ‫ش إهالَّ َك َح ْل َقة هم ْن َح هديد أُل هْقي‬
‫ال َْع ْر ه‬
Yenə İbn Cərir demişdir: Əbu Zərr E demişdir: “Rəsulullahın C

belə dediyini eşitdim: “Kürsü ərşin yanında, ancaq geniş bir səhraya
atılmış dəmirdən bir halqa kimidir”.212
ُِ‫َُسَاَ َُو ََسَاَََُْس ِمائَة‬ َُ ‫اُوالَِِّتُتََّلِ َديهاََُْسُ ِمائَِة‬ ِ َّ ‫ُ"ب ْي‬:‫ال‬

َ ‫ْيُك ِّل‬
َ ْ َ‫ُوب‬،
َ ‫ُعام‬ َ َ‫ُالس َماَُالُِّنْدي‬ َ ْ َ َ َ‫َو َع ُِنُابْ ِنُ َم ْسعودُق‬
ِ ِ ِ ِ ِ ِ ِ ِ ِ َّ ‫ُوب ْي‬،‫عام‬
ُُ ‫ُوالْ َعْر‬،
َ ‫ُعام‬َ ‫ْي ُالْكْرَ ِّي َُوالْ َماَ ََُْسم ُائَة‬ َ ْ َ‫ُوب‬،
َ ‫ُعام‬ َ ‫ُالس َماَ ُال َّسابِ َعة َُوالْكْرَ ِّي ََُْسمائَة‬ َ ََْ َ
ُ."َُْ ‫ُش ْيٌَ ُِم ْنُأ َْع َمالِك‬ ِ
َ ‫ُعَّلَْدي ِه‬
َ ‫ُالَُُيَْ َف‬،ُ ِ ‫ُواهللُفَ ْو َقُالْ َعْر‬،
َ َ‫فَ ْو َقُالْ َما‬

212 İbnu Əbi Şeybə “əl-Arş”, 58; əl-Beyhəqi, 861.

Rəvayət edilir ki, İbn Məs'ud E demişdir: “Dünya səması ilə on-
dan sonrakı səma arasındakı məsafə beş yüz ildir. Hər səma ilə
növbəti səma arasındakı məsafə də beş yüz ildir. Yeddinci səma ilə
Kürsü arasındakı məsafə beş yüz ildir. Kürsü ilə su arasındakı məsafə
beş yüz ildir. Ərş suyun üzərindədir. Allah da Ərşin üzərindədir. Sizin
əməllərinizdən heç bir şey Ona gizli qalmır”.213 İbn Mehdi, Həmməd
ibn Sələmədən, o Asimdən, o Zərrdən, o da Abdullahdan rəvayət et-
mişdir. Yenə bunun bənzərini Məs'udi Asimdən, o Əbu Vaildən, o da
Abdullahdan rəvayət etmişdir. Hafiz əz-Zəhəbi: “Bu hədisin bir çox
yolları var”- demişdir.
‫ُ" َه ْل‬:ََُ َّ‫ُو َََّل‬ َُ ُ ِ‫ال َُرَول ُاهلل‬ ِ ِ ِ‫اس ُب ِن ُعب ِِ ُالْمطََّّل‬
َ ‫صَّلَّ ُاهلل‬ َ َ‫ُق‬:‫ال‬ َ َ‫ُعْنه ُق‬َ ‫ب َُرض َي ُاهلل‬ َْ ْ ِ َّ‫َو َع ِن ُالْ َعب‬
‫ َوهم ْن‬،‫ُ"بَ ْي نَ ُه َما َم هس َيرًُ َخ ْم هس هماَِ هة َسنَة‬:‫ال‬َ َ‫ُق‬،ََ‫ُاهلل َُُوَرَولهُأ َْعَّل‬:‫ُق َّْلنَا‬،"‫الس َم هاء َوال َْر ه ؟‬
َّ ‫تَ ْد ُرو َن َك ْم بَ ْي َن‬
‫س َم هاء‬
َّ ‫ َوبَ ْي َن ال‬،‫ف ُك ِّل َس َماء َم هس َيرًُ َخ ْم هس هماَِ هة َسنَة‬ ُ َ‫ َوكهث‬،‫ُك ِّل َس َماء إهلَى َس َماء َم هس َيرًُ َخ ْم هس هماَِ هة َسنَة‬
‫ش بحر ب ين أَسَله هه وأَ ْعالَه َكما ب ين َّ ه‬
‫َ يَ ْخَى‬ َ ‫ َول َْي‬،‫ك‬ َ ‫ َواللُ تَ َعالَى فَ ْو َ ُ َذله‬، ‫الس َماء َوال َْر ه‬ َ ْ َ َ ُ َ ْ َ ْ َ ٌ ْ َ ‫الساب َعة َوال َْع ْر ه‬
‫َّ ه ه‬
َ ‫ال بَنه‬
."‫آد َم‬ ‫َعلَْي هه َش ءٌ هم ْن أَ ْعم ه‬
َ ْ
Abbas ibn Abdul-Muttalib E rəvayət edir ki: “Rəsulullah de- C
mişdir: “Bilirsinizmi göy və yer arasında məsafə nə qədərdir?” Dedik
ki: “Allah və Rəsulu daha yaxşı bilir”. Dedi ki: “Onların arasındakı
məsafə beş yüz ildir. Hər səmadan digər səmaya qədər olan məsafə də
beş yüz ildir. Hər səmanın öz qalınlığı da beş yüz illik məsafədir.
Yeddinci səma ilə Ərşin arasında dəniz vardır. Onun dibi ilə səthinin
arasındakı məsafə, göylə yer arasındakı məsafə qədərdir. Uca Allah
onun üzərindədir. Lakin Adəm övladlarının əməllərindən heç bir şey
Ona gizli qalmır”. Əbu Davud və başqaları təxric etmişdir.214
213 İbn Xuzeymə “ət-Tövhid”, 149; ət-Təbərani “əl-Kəbir”, 8987.

214
Əbu Davud, 4723; ət-Tirmizi, 3320; İbn Məcə, 193.

Tövhid Kitabı - Muhəmməd Ibn Abdul-Vahhəb

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Tövhid Kitabı - Muhəmməd Ibn Abdul-Vahhəb

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

TÖVHİD KİTABI

TÖVHİD KİTAB EVİ

Həqiqətən həmd Allaha məxsusdur. Ona həmd edir, Ondan yardım

ُ َ‫وت َن إ ََل َوأ‬ َ َ

Bundan sonra: Şübhəsiz ki, sözlərin ən doğrusu Allahın kəlamı, yol-

Müəllif haqqında qısa məlumat

O, şeyxul-İslam, imam, mücahid, Əbu Ali Muhəmməd ibn Abdul-

İbn Ğannəmin də öz tarix kitabında qeyd etdiyi kimi, onun yaşadığı

O, doğulduğu ailədə elm abu-havasında böyümüşdür. Hələ həddi-

O, h. 1206-cı (m. 1792) ildə 92 yaşında Dir'iyyədə vəfat etmişdir. Uca

Bir çox əsərləri olmaqla yanaşı, onlardan ən məşhurları bunlardır:

Süleyman ibn Abdullahın w da dediyi kimi, bu kitab, tövhid sahə-

Bu dəyərli kitab, tövhidlə bağlı olan altmış yeddi babdan ibarətdir.

Mövzu oxucuya aydın olsun deyə bir neçə yerdə isimləndirilməmiş

1 Bax: “Təysirul-Azizil-Həmid”, s: 24.

Uca Allah buyurur:

َ ُ َ ْ ُ َۡ َ ََ ْ ُُۡ َ ً َُ َُ ُ َََۡ ۡ َََ

“Rəbbin yalnız Ona ibadət etməyi və ata-ana ilə yaxşı davranmağı

ِ َ‫ُصَُّلَّ ُاهللُُ ُعَُّلَُدي ُِهُ ُو ََُُّلَّ َُُعَّل‬ ِ ِ ِ

Uca Allah buyurur:

“İman gətirib imanlarına zülm (şirk) qatışdırmayanlar üçün əmin-

ِ ُ‫الُرَولُاهللُِصَّلَّ ُاهلل‬ ِ ِ ِ َّ ‫وعنُعباد َةُب ِن‬

‫ يَا‬:‫ال اللُ تَ َعالَى‬ َ َ‫ُ"ق‬:‫ُو َََّلَّ ََُيَق ُول‬ ِ ‫ُاهلل‬

7 əl-Buxari, 425; Muslim, 33.

‫‪Uca Allah buyurur:‬‬

Rəvayət edilir ki, Husayn ibn Abdur-Rahmən E demişdir: “Mən

10 əl-Buxari, 5705; Muslim, 220.

Xəlil (İbrahim) g demişdir:

‫ات َو ُه َو يَ ْدعُو هم ْن‬ َ َ‫ُعَّلَْدي ِه َُو َََّلَّ ََُُق‬

َ َ‫ُعَّلَْدي ِه َُو َََُّلَّ ََُق‬

Muslim Cabirdən E rəvayət edir ki, Rəsulullah demişdir: “Kim C

12 əl-Buxari, 4497; İbn Xuzeymə “ət-Tövhid”, 569.

Uca Allah buyurur:

َ ‫ُعَّلَْدي ِه َُو َََّلَّ ََُُلَ َّماُبَ َع‬

14 əl-Buxari, 1395, 1496, 1458; Muslim, 19.

15 əl-Buxari, 2942, 3009; Muslim, 2406.

Uca Allah buyurur:

“[De: Allahı qoyub (ilah olduğunu) iddia etdiklərinizi çağırın! Onlar

“Bir zaman İbrahim öz atasına və qövmünə demişdi: “Mən sizin

ْٓ ُ َُۡ َ ْٓ ُ ُٓ َ َ َ َۡ َ َ ۡ َ َۡ َ َ ُ ٗ ََۡ ۡ َُ َ ۡ ُ َ ۡ ُ َ َ ۡ َْٓ ُ ََ

“İnsanlardan elələri də vardır ki, Allahdan qeyrilərini Ona tay tu-

Bu babın geniş açıqlaması, bundan sonrakı bablardadır.

Uca Allah buyurur:

ُ‫ُح َّْل َقةٌ ُِم ْن‬ ِ ِ ُ ِ ً‫َنُالنَِِّبُصَّلَّ ُاهللُعَّلَدي ِهُوََّلََُّرأَىُرجال‬ ِ ِ

Həkim, 4/216, əl-Bəzzar, 3545-3547.

İbnu Əbi Hətim Huzeyfədən E rəvayət edir ki, o, qızdırmaya

22 İbnu Əbi Hətim “ət-Təfsir”, 12040.

ُ ََُِ َّ‫ُعَّلَْدي ِه َُو َََّل‬

ُّ ‫ُ"إه َّن‬:‫ُو َََّلَّ ََ ُيَقول‬ ِ ‫ول ُاهللِ ُصَّلَّ ُاهلل‬ َِ ‫ال‬ ِ

Təmimələr: Gözdəymədən ötrü uşaqların üzərinə asılan şeylərdir.

23 əl-Buxari, 3005; Muslim, 2115; Əbu Davud, 2552.

."‫ُ" َم ْن تَ َعلَّ َق َش ْيئًا ُوكه َل إهل َْي هه‬:‫وعا‬ ِ ِ ‫وعن‬

ُ ."ُ‫ديمةً ُِم ْنُإِنْ َسانُ َكا َنُ َك َع ِْ ِل َُرقَبَة‬ِ ِ ِ‫وعنَُع‬

27 İbnu Əbi Şeybə “əl-Musannəf”, 23939.

ُِ ‫آن َُو َغ ِْْيُالْقْر‬ ِ

Yenə o, İbrahimin (ən-Nəxai) belə dediyini rəvayət etmişdir: “On-

28 İbnu Əbi Şeybə “əl-Musannəf”, 23933.

Uca Allah buyrur:

َٰ ‫ت َو ۡٱل ُع َز‬ َ ُ َُۡ َََ

“Lat və Uzzanı gördünüzmü?!” (ən-Nəcm, 19)

ِ ِ ‫ول ُاهللِ ُصَّلَّ ُاهلل‬ ِ َ‫ُ"خرجنَاُمع ُر‬:‫ال‬ ِ ِ

Hibban, 1835; ət-Təbərani “əl-Kəbir”, 3290.

Uca Allah buyurur: