277

ndeksler

13

alma Biimine likin Olarak

Ortalamalar konusunu yeniden gzden geirilmeli, Tanmlar dikkatle okunmal, rnekleri dikkatle gzden geirilmelidir.

278

statistik

Ama
ndeks kavramn aklayabilecek, basit ve bileik indeksler hesaplayabileceksiniz.

erik Haritas
GR NDEKSLER Mekan ve Zaman ndeksleri Basit ve Bileik ndeksler

nite 13 - ndeksler

279

GR
zellikle, ar bir enflasyonun yaand lkemizde, indeks szc kulaa pek yabanc gelmemektedir. Ekonomik haber ve yorumlarda, rnein; geen yln X ayndaki toptan eya fiyatlar indeksiyle iinde bulunulan yln X ayndaki toptan eya fiyatlar indeksi arasndaki yzde u kadar artn ya da azaln gereklemesinden hareketle, lke ekonomisinin geldii nokta ve geleceine ilikin olumlu ya da olumsuz tablolar ve yaanan enflasyonun kanlmaz sonular toplumun beklentilerini nemli lde etkilemektedir. Bir lkedeki sosyo ekonomik nitelikteki eilimlerin belirlenebilmesi ve bu konuda verilecek kararlarn yerindelii, ancak doru, gvenilir ve zamannda ulalabilir istatistiksel bilgilerle gerekletirilebilir. Sz edilen bilgilerin retilmesinde nemli bir istatistiksel ara da indekslerdir. Bu nitede indeks konusu, yeterli ayrntyla ele alnmtr.

NDEKSLER
AMA

ndeks kavramn aklayabilecek, basit ve bileik indeksler hesaplayabileceksiniz.

ndeks, bir istatistiksel olaya ilikin gzlem deerlerinin zaman ya da mekana gre gsterdii oransal deiimlerin lsdr.

ndeks, bir istatistiksel olaya ilikin gzlem deerlerinin, zaman ya da mekana gre gsterdii oransal deiimler, olarak tanmlanr. Tanm uyarnca, indekslerde biri temel, dieri de karlatrlan (cari) deer olmak zere, iki deer sz konusudur. ndeks hesaplanrken karlatrlan deer paya, temel deer paydaya yazlr ve kyaslamay daha basit ifade edebilmek iin sonu 100 ile arplr. Bylece temel deer 100 olmak zere dier deerlerdeki deiimlerin, temel deere gre ka olaca belirlenir. Tm bu sz edilenler, I indeksi, x0 temel deeri xi ve de i. gzlem deerini gstermek zere, I= xi . 100 x0

biiminde formle edilir. Aada, belirli bir blgedeki buday retimi yllara gre verilmitir. 1990 yl deerini temel alarak indeks deerlerini hesaplaynz. 1993, 1994 ve 1997 yllarna ilikin indeks deerlerini yorumlaynz. Yllar 1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 Buday retimi (1000 ton) 450 375 400 525 450 400 325 300 375 405

RNEK 1

280

statistik

ZM

1990 yl deeri temel kabul edildiinden, (1990 = 100) olarak gsterilir ve her yln deeri temel deere blnp, 100 ile arplarak, indeks deerleri hesaplanr. lgili ilemler aada gsterilmitir: Yllar 1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 Buday retimi (1000 ton) 450 375 400 525 450 400 325 300 375 405 ndeks (1990 = 100) (450 / 450) . 100 = (375 / 450) . 100 = (400 / 450) . 100 = (525 / 450) . 100 = (450 / 450) . 100 = (400 / 450) . 100 = (325 / 450) . 100 = (300 / 450) . 100 = (375 / 450) . 100 = (405 / 450) . 100 =

100.00 83.33 88.89 116.67 100.00 88.89 72.22 66.67 83.33 90.00

Bu sonular, 1993 yl buday retiminde 1990 ylna gre % 16.67lik bir artn, 1994 ylndaysa 1990 ylna gre herhangi bir art ya da azaln olmadn ve 1997 ylndaysa 1990 ylna gre % 33.33lk bir azalmann olduunu ifade etmektedir.

Kuramda, indeks trne ve kapsamna uygun farkl yntemler gelitirilmitir. Kolaylk asndan, hesaplama yntemleri indeks trleriyle birlikte ele alnacaktr. Bu nitede indeksler, mekan ve zaman indeksleri ve basit ve bileik indeksler olarak iki ana balk altnda ele alnacaktr.

Mekan ve Zaman ndeksleri

Ana izgileriyle, eer, indeksler bir mekan serisinden hareketle hesaplanyorsa bu tr indekslere mekan, bir zaman serisine dayandrlyorsa bu tr indekslere de zaman indeksleri ad verilir. zleyen blmlerde mekan ve zaman indeksleri ayrntlaryla ele alnacaktr.

Mekan ndeksleri
retim ve fiyat gibi olaylara ilikin deerlerin blgeler, ehirler, kasabalar, kyler vb. gibi bir mekan iindeki oransal deiimlerin lsne, mekan indeksi ad verilir. Mekan indekslerinin hesabnda temel deer olarak, seriyi oluturan deerlerin aritmetik ortalamas alnr. ndeks saylar seriyi oluturan deerlerin aritmetik ortalamaya blnerek 100 ile arplmas suretiyle elde edilir. Baka bir anlatmla, mekan indeksleri
Mekan indeksleri ile verilen mekan serisinin aritmetik ortalamaya gre deiimleri aratrlr.

I=

xi . 100 x

eitlii ile hesaplanr. Bylece, seriyi oluturan deerlerin aritmetik ortalamaya gre deiimleri belirlenir.

nite 13 - ndeksler

281

Aada, 6 yerleim blgesi iin 2000 yl Ocak ayna ilikin bir X maddesinin fiyatlar verilmitir. Mekan indeksini hesaplaynz ve ilk ikisiyle ilikin sonular yorumlaynz. ller Ankara Antalya Krklareli Eskiehir Konya Fiyatlar (milyon TL) 69 75 70 79 75

RNEK 2

ZM

ncelikle, verilen serinin aritmetik ortalamas hesaplanr, sonra da gzlem deerleri aritmetik ortalamaya blnerek, indeks saylar elde edilir. ller Ankara Antalya Krklareli Eskiehir Konya x = 73,6 Elde edilen sonulara gre, Ankarada X maddesinin fiyatlar verilen 6 ilin ortalama fiyatna gre % 6.25 (100 93.75 = 6.25) daha dk, Antalyadaysa % 1.9 daha yksektir. Fiyatlar (milyon TL) x 69 75 70 79 75 ndeks (69 / 73,6) . 100 (75 / 73,6) . 100 (70 / 73,6) . 100 (79 / 73,6) . 100 (75 / 73,6) . 100 = = = = = 93.75 101.90 95,10 107.33 101.90

Zaman ndeksleri
retim ve fiyat gibi istatistiksel olaylara ilikin deerlerin yl, ay, hafta, gn vb. gibi, zaman iindeki oransal deiimlerinin lsne, zaman indeksi ad verilir. Zaman indeksleri, uygulamada en ok kullanlan indeks trdr. Zaman indeksleri, sabit ve deiken esasl (zincirleme) indeksler olarak iki alt balk altnda toplanabilir.

Zaman indeksleri ile verilen zaman serisinin zaman iindeki oransal deiimleri aratrlr.

Sabit Esasl ndeksler

Sabit esasl zaman indekslerinin hesabnda temel prensip, devrelerden birinin deeri temel kabul edilerek, dier devrelerin kymetlerinin, seilen temel devre kymetinin yzdesi olarak ifade edilmesidir. Gzlem deerleri xi, temel devre deeri de x0 ile gsterilirse sabit esasl indeks, I= xi . 100 x0

eitliiyle hesaplanr.

282

statistik

RNEK 3

Turistik bir blgede, nemli bir mzeyi ziyaret eden turist saylar, aada verilmitir. 1996 yl deerini temel kabul ederek, sabit esasl indeks saylarn hesaplaynz ve 1997 ile 2001 yl indeks saylarn yorumlaynz. Yllar 1996 1997 1998 1999 2000 2001 Turist Says (000) 16 15 16 17 14 20

ZM

lgili hesaplamalar aadaki gibidir: Yllar 1996 1997 1998 1999 2000 2001 Turist Says (000) 16 15 16 17 14 20 ndeks (16 / 16) . 100 (15 / 16) . 100 (16 / 16) . 100 (17 / 16) . 100 (14 / 16) . 100 (20 / 16) . 100 = = = = = = 100.00 93.75 100.00 106.25 87.50 125.00

1997 ylnda, 1996 ylna gre, mzeyi ziyaret eden turist says (100 - 93.75 = 6.25), % 6.25 orannda azalm, 2001 ylndaysa % 25 orannda artmtr.

Deiken Esasl (Zincirleme) ndeksler

Eer indeks hesabnda her deer, bir nceki dnemin deeriyle karlatrlmak istenirse, oluturulan indekslere deiken esasl ya da zincirleme indeks ad verilir. xi, i. gzlem deerini gsteren deiken esasl indeks, I= xi . 100 xi - 1

eitlii ile hesaplanr.

RNEK 4

rnek 3teki verileri kullanarak deiken esasl indeks saylarn hesaplaynz ve 1997 ile 1998 yllarna ilikin sonular yorumlaynz.

nite 13 - ndeksler

283

ZM

lgili ilemler aadaki gibidir: Yllar Turist Says (000) xi 16 15 16 17 14 20 ndeks

1996 1997 1998 1999 2000 2001

(15 / 16) . 100 (16 / 15) . 100 (17 / 16) . 100 (14 / 17) . 100 (20 / 14) . 100

= 93.75 = 106.66 = 106.25 = 82.35 = 142.85

Sabit ve deiken esasl indeksler, zaman serileri iin hesaplanabilir.

1996 yl iin 1995 ylna ilikin deerler bilinemediinden deiken esasl indeks hesaplanamaz. Bu nedenle tabloda yeri bo braklmtr. 1997 ylnda mzeyi ziyaret eden turist says 1996 ylna gre %6.25 orannda azalm, 1998 ylndaysa 1997 ylna gre % 6.66 orannda artmtr.

Basit ve Bileik ndeksler

ndeksler kapsadklar maddelere gre dikkate alndnda basit ve bileik indeksler olmak zere iki grupta incelenebilirler. zleyen blmde basit ve bileik indeksler ayrntlaryla ele alnmtr.

Basit ndeksler
Tek bir maddeyi kapsayan indekslere basit indeksler ad verilir. Basit indekslerle, bir maddeye ilikin fiyat ya da miktardaki oransal deiimler aratrlr. Basit indeks, ilgili maddenin fiyatndaki oransal deiimlerin hesaplanmas amacyla oluturuluyorsa basit fiyat indeksi, miktarndaki oransal deiimlerin belirlenmesi amacyla oluturuluyorsa basit miktar indeksi adn alr. p0 temel devre fiyat ve p1 de i. devre fiyat olmak zere basit fiyat indeksi, I= pi . 100 , p0
Tek bir madde iin hesaplanan indekse basit indeks denir.

q0 temel devre miktar ve qi de i. devre miktar olmak zere basit miktar indeksi, I= qi . 100 q0

eitlikleriyle hesaplanr. Belirli bir maddenin 2000 yl fiyat 175.000 TL ve 2001 yl fiyat ise 225.000 TL olsun. 2000 yl fiyatn temel kabul ederek, ad geen maddenin 2001 ylndaki fiyat art orann bulunuz.

RNEK 5

284
ZM

statistik

lgili ilemler aada gsterilmitir: 2000 p0 175.000 I= 2001 p1 225.000

p1 225.000 = . 100 = % 128.57 p0 175.000

lgili maddenin fiyat, 2001 ylnda 2000 ylna gre % 28.57 orannda art gstermitir.

RNEK 6

Bir A blgesinde narenciye retimi 2000 ylnda 2500 ton, 2001 ylnda ise 2400 ton olarak gereklemitir. 2000 ylna gre 2001 ylndaki narenciye retimindeki d orann bulunuz.

ZM

lgili ilemler aada gsterilmitir: 2000 q0 2.500 I= q1 2400 = . 100 = %96 q0 2500 2001 q1 2.400

2001 ylnda A blgesinde narenciye retiminde 2000 ylna gre %4 orannda d kaydedilmitir.

Bileik ndeksler
ki ya da daha ok maddeyi kapsayan indekslere bileik indeks ad verilir. Bileik indeksle, indeksin kapsad maddelere ilikin fiyat ya da miktarlarn zaman iindeki oransal deiimleri aratrlr. Bileik indeks hesabnda kullanlan teknikler, basit toplam indeks, basit indekslerin tartsz aritmetik ortalamas ve basit indekslerin tartl aritmetik ortalamas (ya da tartl toplam indeks) olmak zere ana balk altnda toplanr. Sz edilen teknikler aada ayrntlaryla ele alnmtr.

ki ya da daha ok maddeyi kapsayan indekslere bileik indeksler ad verilir.

Basit Toplam ndeks

Basit toplam indeks hesaplanrken, indekse girecek maddelerin indeksi hesaplanarak (cari) devredeki fiyatlar toplanr ve temel devre fiyatlar toplamna blnerek, sonu 100 ile arplr.

nite 13 - ndeksler

285

Temel devre fiyatlar toplam p0 ve cari devre fiyatlar toplam da p1 ile gsterilirse, indeks, I= p1 . 100 p0

eitliiyle hesaplanr. Aada 4 maddenin 2001 ve 2002 yllar Nisan ay kg fiyatlar verilmitir. 2001 ylna ilikin basit toplam indeksi hesaplaynz. Maddeler 2001 p0 Beyaz Peynir St Yourt Tereya 2.725.660 724.348 1.373.302 6.751.502 Fiyatlar 2002 p1 3.831.389 1.026.073 1.531.306 8.553.892
ZM

RNEK 7
Kaynak: D..E. Aylk statistik Blteni, Haziran, 2002.

Maddeler 2001 p0 Beyaz Peynir St Yourt Tereya 2.725.660 724.348 1.373.302 6.751.502 p0 = 11.574.812 I= p1 . 100 p0

Fiyatlar 2002 p1 3.831.389 1.026.073 1.531.306 8.553.892 p1 = 14.942.660

= 14.942.660 . 100 11.574.812 = 129,096 2002 Nisan aynda 2001 yl Nisan ayna gre verilen 4 maddenin fiyat, ortalama olarak % 29,096 orannda art gstermitir.

Basit ndekslerin Tartsz Aritmetik Ortalamas

Bu teknikte cari yldaki fiyatlar, temel devre fiyatlarna blnr ve aritmetik ortalama hesaplanr. Elde edilen sonu 100 ile arplarak, indeks says elde edilir. Baka bir anlatmla, bu teknikte temel yla gre her madde iin hesaplanan basit indekslerin aritmetik ortalamas 100 ile arplr. p1 p0 I= 100 n

286

statistik

RNEK 8

rnek 7de verilen 4 madde iin 2002 ylna ilikin basit indekslerin tartsz aritmetik ortalamasn hesaplaynz.
ZM

Maddeler 2001 p0 Beyaz Peynir St Yourt Tereya 2.725.660 724.348 1.373.302 6.751.502

Fiyatlar 2002 p1 3.831.389 1.026.073 1.531.306 8.553.892 p1/p0 (3.831.389 / 2.725.660) (1.026.073 / 724.348) (1.531.306 / 1.373.302) (8.553.892 / 6.751.502) = = = = 1.41 1.42 1.12 1.27

p0 = 11.574.812 p1 = 14.942.660

p1 / p0 = 5.22

I=

p1 p0 100 n

= 100 5.22 4 = 130.5 olarak elde edilir. Elde edilen sonuca gre verilen 4 maddenin fiyat, 2002 yl Nisan aynda 2001 yl Nisan ayna gre ortalama olarak % 30.5 orannda artmtr.

Basit ndekslerin Tartl Aritmetik Ortalamas

Eer bir bileik fiyat indeksinin kapsad maddelerin fiyatlar arasnda nem derecesi asndan farklar sz konusuysa ve indeks hesabnda bu farklarn da gz nne alnmas istenirse, bu durumda indekslerin tartl olarak hesaplanmas gerekir. Tart, ilgili maddelerin oransal fiyat iin kullanlr. t tarty gsterirken basit indekslerin tartl ortalamas, I= p1 t p0 100 t

eitlii ile hesaplanr. Uygulamada kullanlan tartlar indeksin trne gre deiir. Genel olarak tartlar, ilgili maddelerin retilen ya da tketilen miktaryla, fiyatnn arplmas sonucunda elde edilir. Ancak, tartlar oluturulurken temel yl fiyat esas alnr. Baka bir ifadeyle, t = p0 . q olur. Yukardaki eitlie dikkat edilirse, tart hesabnda p0 temel devre fiyatdr. Ancak qnun hangi devreye ait olduu belirtilmemitir. Tart hesaplanrken, q yerine q0 ya da q1 deerlerinden birisi konabilir. Aktr ki, bu durumda farkl sonular elde edilecektir. Baka bir anlatmla, iki farkl indeks hesaplanacaktr.

nite 13 - ndeksler

287

Sz edilen indeksler aada ayr ayr ele alnacaktr. Temel Devre Miktarlarnn Kullanlmas (Laspeyres ndeksi) t = p0 . q eitliinde, temel devre miktar olarak q0 alnrsa, t = p0 . q0 olacaktr. Bu tart, basit indekslerin tartl aritmetik ortalamas formlnde yerine konursa, I= = p1 t p0 100 t p1 p0 q0 p0 100 p0 q0

olur ve gerekli ksaltmalar yaplrsa, I= p1 q0 100 p0 q0

sonucu elde edilir. Bu indekse Laspeyres (Lasper okunur) indeksi ad verilir. Aada 4 maddenin belirli bir blgedeki 2000 ve 2001 yllarna ilikin fiyat ve miktarlar verilmitir. 2000 yln temel devre kabul ederek, 2001 yl iin Laspeyres fiyat indeksini hesaplaynz ve elde ettiiniz sonucu yorumlaynz. Maddeler Portakal Mandalina Elma Armut 2000 Fiyat (TL) Miktar (ton) 700.000 125 850.000 130 500.000 150 650.000 100 2001 Fiyat (TL) Miktar (ton) 850.000 145 950.000 155 700.000 130 800.000 135
ZM

RNEK 9

lgili ilemler aadaki gibidir: Maddeler 2000 2001 Fiyat (TL) Miktar (ton) Fiyat (TL) Miktar (ton) q0 p1 q1 p1 . q0 p0
(000)

p0 . q0
(000)

Portakal Mandalina Elma Armut

700.000 850.000 500.000 650.000

125 130 150 100

850.000 950.000 700.000 800.000

145 155 130 135

106.250 87.500 123.500 110.500 105.000 75.000 80.000 65.000 414.750 338.000

288

statistik

I = p1 q0 100 p0 q0 = 414.750 100 338.000 = 122.70 2001 yl iin verilen 4 maddenin Laspeyres fiyat indeksi 122.70tir. 2001 ylnda verilen 4 maddenin fiyatnda 2000 ylna gre % 22.70lik bir art gereklemitir. ndeks Devresi Miktarlarnn Kullanlmas (Paasche ndeksi) Eer t = p0 . q eitliinde q indeks devresi miktar olarak alnrsa, t = p0 . q1 olur. Bu ifade basit indekslerin tartl aritmetik ortalamas formlnde yerine konulursa, p1 t p0 I= 100 t p1 p0 p0 q1 = 100 p0 q1 olur ve gerekli ksaltmalar yaplrsa, I= p1 q1 100 p0 q1

olarak elde edilir. Bu indekse Paasche (Paae okunur) indeksi ad verilir.

RNEK 10

rnek 9da verilen 4 madde iin Paasche fiyat indeksini hesaplaynz ve elde ettiiniz sonucu yorumlaynz.
ZM

zme ilikin hesaplamalar aadaki gibidir: Maddeler 2000 2001 Fiyat (TL) Miktar (ton) Fiyat (TL) Miktar (ton) q0 p1 q1 p1 . q1 p0
(000)

p0 . q 1
(000)

Portakal Mandalina Elma Armut

700.000 850.000 500.000 650.000

125 130 150 100

850.000 950.000 700.000 800.000

145 155 130 135

123.250 101.500 147.250 131.750 91.000 65.000 108.000 87.750 469.500 386.000

nite 13 - ndeksler

289

I=

p1 q1 100 p0 q1

= 469.500 100 386.000 = 121.63 2001 ylnda verilen 4 maddenin fiyatlar 2000 ylna gre % 21.63 orannda ykselmitir. Fisher ndeksi Laspeyres ve Paasche indeksleri, kullanlan farkl tartlar nedeniyle, doal olarak, farkl sonular verir. Sz konusu farklar; Laspeyres indeksinde tart olarak temel devre miktar kullanlmas nedeniyle, fiyat artlarn, olduundan fazla, Paasche indeksi de fiyat artlarn olduundan az gsterir. Fisher, fiyatlardaki art ya da azallarn gereklere daha yakn hesaplanabilmesi iin, Laspeyres ve Paasche indekslerinin geometrik ortalamasnn alnmasn nermitir. Bu teknikle hesaplanan indekse Fisher indeksi ad verilir. Fisher indeksi, I= p1 q0 p1 q1 100 p0 q0 p0 q1

Fisher indeksi, Laspeyres ve Paasche indekslerinin geometrik ortalamas alnarak hesaplanr.

eitliiyle hesaplanr. Fisher indeksine deal indeks ad da verilir. rnek 9da verilen 4 madde iin Fisher indeksini hesaplaynz ve elde ettiiniz sonucu yorumlaynz. zme ilikin hesaplamalar aadaki gibidir:
Maddeler Portakal Mandalina Elma Armut p0 700.000 850.000 500.000 650.000 q0 125 130 150 100 p1 850.000 950.000 700.000 800.000 q1 145 155 130 135 p1 . q0
(000) ZM

RNEK 11

p0 . q0
(000)

p1 . q1
(000)

p0 . q1
(000)

106.250 87.500 123.500 110.500 105.000 75.000 80.000 65.000 414.750 338.000

123.250 101.500 147.250 131.750 91.000 65.000 108.000 87.750 469.500 386.000

I=

p1 q0 p1 q1 100 p0 q0 p0 q1 414.750 469.500 100 338.000 386.000 1.2270 1.2163 100

= =

= 122.16 2001 ylnda verilen 4 maddenin fiyat 2000 ylna gre, %22.16 orannda ykselmitir.

290

statistik

Dikkat edilecek olursa, Laspeyres, Paasche ve Fisher indekslerinin hesaplanmasnda ayn veriler kullanlmtr. Sonular karlatrlacak olursa art, Laspeyres indeksi iin %22.70, Paasche indeksi iin %21.63 ve Fisher indeksi iin %22.16 bulunmutur. Grlecei gibi, Laspeyres ve Paasche indekslerinin geometrik ortalamas olan Fisher indeksine ilikin indeks says, Paasche ve Laspeyres indeks saylarnn arasnda yer almtr. Bilindii gibi, indeksler, temel kabul edilen bir yla gre hesaplanrlar. Ancak uygulamada, temel yl olarak rasgele bir yl seilmemelidir. Temel yl, ekonomik zellikler asndan fazla hareketli olmayan (normal) bir yl olmaldr. Aksi durumda gerekleri iyi yanstmayan sonular elde edilecektir. rnein; fiyatlarn, herhangi bir nedenle yksek olduu bir yl, temel yl olarak seilirse, buna gre hesaplanan fiyat indekslerinde fiyatlar dyormu gibi, aksi durumdaysa ykseliyormu gibi grnecektir. Bu nedenle, harp ve kriz yllar, indeks hesabnda temel yl olarak kullanlmamaldr. Temel yl zaman ierisinde deitirilebilir. Gerekte temel yl eskidike, indeks saylar byr ve karlatrmalar da giderek zorlar.
SIRA SZDE

1. ndeks kavramn aklaynz. 2. Aada verilen seri iin deiken esasl indeksi hesaplayarak 1987 ve 1991 yllarna ilikin indeks deerlerini yorumlaynz. Yllar 1985 1986 1987 1988 1989 1990 1991 1992 X 30 40 25 34 27 30 34 37

3. Aada 3 maddenin 2001 ve 2002 yllarna ilikin fiyat ve miktarlar verilmitir. 2001 yln temel alarak 2002 ylna ilikin Paasche, Laspeyres ve Fisher indekslerini hesaplaynz. Hangi indeksin geree daha yakn sonu verdiini nedenleriyle aklaynz. Maddeler Pirin Makarna Bulgur 2001 Fiyat (TL) Miktar (ton) 1.362.170 750 530.109 800 675.301 400 2002 Fiyat (TL) Miktar (ton) 1.935.186 600 1.029.163 850 1.119.285 450

nite 13 - ndeksler

291

Kendimizi Snayalm
1. 1994 ylnda bir X maddesinin kilosu 650000 TL ve 1998 deyse 975000 TLdir. 1994 yl temel devre olmak zere, 1998deki fiyat art oran aadakilerden hangisidir? a. 110 b. 140 c. 150 d. 155 e. 160 2. Aadaki tabloda 3 maddenin 1998 ve 2000 yl fiyatlar verilmitir. Maddeler A B C 1998 500 450 600 Fiyatlar 2000 750 680 900

4. Aadaki tabloda iki maddenin 2000 ve 2001 yllarna ilikin fiyat ve miktarlar verilmitir. 2000 Maddeler Patates Soan Fiyat (TL) 10.000 12.000 Miktar (ton) 5 6 Fiyat (TL) 15.000 18.000 2001 Miktar (ton) 5 8

Yukardaki tabloya gre 2000 yl temel kabul edilerek hesaplanacak Paasche fiyat indeksinin deeri aadakilerden hangisidir? a. 110.40 b. 122.18 c. 132.40 d. 150.00 e. 157.14 5. Aadaki tabloda bir A maddesine ilikin 5 yllk fiyatlar verilmitir. Yllar Fiyat (TL)

1998 yln temel yl kabul ederek, 2000 ylna ilikin basit toplam indeks deeri aadakilerden hangisidir? a. 114.22 b. 132.50 c. 141.10 d. 150.32 e. 154.33 3. Aadaki tabloda iki maddenin 2000 ve 2001 yllarna ilikin fiyat ve miktarlar verilmitir. 2000 Miktar (ton) 10 15 2001 Fiyat Miktar (TL) (ton) 625 11 715 17

1995 1996 1997 1998 1999

450.000 500.000 517.000 522.000 530.000

Maddeler Portakal Mandalina

Fiyat (TL) 575 645

Yukardaki tabloya gre, 1997 yl deiken esasl indeks deeri aadakilerden hangisidir? a. 103.40 b. 105.42 c. 108.34 d. 110.04 e. 112.43 6. Be maddeye ve istenilen bir yla ilikin indeksler hesaplanmak istenmektedir. Bu amala yaplan baz hesaplama sonular aada verilmitir. p1 q0 = 4.784.000 p0 q0 = 3.853.000 p1 q1 = 4.560.000 p0 q1 = 3.760.000 Bu sonulara gre, Paasche indeks deeri aadakilerden hangisidir? a. 114,4116 b. 121,2766 c. 124,1312 d. 125,1810 e. 127,1419

Yukardaki tabloya gre 2000 yl temel yl kabul edildiinde, 2001 ylna ilikin Laspeyres fiyat indeksinin deeri aadakilerden hangisidir? a. 90.85 b. 92.15 c. 110.04 d. 110.45 e. 112.09

292

statistik

7. maddeye ve istenilen bir yla ilikin Laspeyres fiyat indeksi deeri 122.13 ve Paasche fiyat indeksi deeri ise 124.17 olarak hesaplanmtr. Fisher fiyat indeks deeri, aadakilerden hangisidir? a. 122.18 b. 122.43 c. 122.56 d. 123.15 e. 124.03 8. 6 maddeye ve istenilen bir yla ilikin Laspeyres fiyat indeksi 140.18, Fisher fiyat indeksiyse 142.78578 olarak hesaplanmtr. Paasche fiyat indeksi aadakilerden hangisidir? a. 127.15000 b. 132.18754 c. 140.14075 d. 141.13715 e. 145.44859 9. 4 maddeye ve istenilen bir yla ilikin Paasche fiyat indeksi 120.15, Fisher fiyat indeksiyse 124.25 olarak hesaplanmtr. Laspeyres fiyat indeksi aadakilerden hangisidir? a. 123.1000 b. 125.1476 c. 128.4899 d. 129.1411 e. 130.1541 10. Drt maddeye ilikin baz hesaplama sonular aada verilmitir. p0 q0 = 710 p1 q0 = 838 p1 q1 = 738 p0 q1 = 630 Bu sonulara gre, Fisher fiyat indeksinin deeri aadakilerden hangisidir? a. 115.42143 b. 117.58467 c. 118.41100 d. 120.13451 e. 121.42138

Yant Anahtar
1. c 2. d 3. c 4. d 5. a 6. b 7. d 8. e 9. c 10. b

Yararlanlan Kaynaklar
BOWEN, Earl K., STARR Martin K.: Basic Statistics for Business and Economics, McGraw-Hill Inc., 1994. GRTAN, Kenan: statistik ve Aratrma Metodlar, stanbul niversitesi Yaynlar, No 2265, stanbul, 1977. HARNETT, Donald L.: Statistical Methods, 3rd Edition, Addison Wesley Pub. Comp., London, 1982. McCLAVE James T., BENSON P.George, SINCICH Terry: Statistics for Business and Economics, 7th Edition, Prentice-Hall International Inc., 1998.