Historia ustroju i prawa polskiego - wykład

1 wykład, 05.10.22

❖ Zasady:
➢ Nie spóźniać się! - POCIĄG O 6:31
➢ Cisza.
➢ Odpowiedni ubiór - brak czapki, krótkich spodenek, dresu i
piżamy.
➢ Nie jeść, nie pić.
➢ Przerwa 15 minut po 45 minutach wykładu.
➢ Możliwa zerówka.
➢ Brak prezentacji.
❖ Egzamin + notatki:
➢ W styczniu egzaminy pisemny. Możemy dostać tezy.
➢ 4 terminy
➢ 50% na zaliczenie
➢ Można nagrywać i każda forma notatek jest dozwolona.

2 wykład 12.10.22

Leges seu statuta ac privilegia

Region: Polonice
Formula processus
Speculum Saxonum - Eike v. Repkow.

❖ Prawo sądowe - działy prawa karne, cywilne, procesowe, które mają

największe zastosowanie w sądzie. Kanalizować spory między ludźmi.
❖ Monarchia stanowa - średniowiecze, oddzielenie grup o własnych
odrębnych prawach. Wcześniej monarchia patrymonialna (prywatna
własność władcy). Moc monarsza zaczęła spadać, gdyż wraz z rozwojem
musiał zacząć uzależniać się od wojów i tym podobnych. Rolą władcy
było bycie szczodrym, figurą ojca. Bardzo mocno była pozycji
duchowieństwo i szlachta.
➢ W Polsce monarchia stanowa nie przechodzi w monarchię
absolutną.
❖ Prawo kanoniczne - rządzi nim Kościół, wywodzi się z Rzymu i
obowiązuje wszędzie.
❖ Prawa żydowskie, ormiańskie
❖ Większośc praw jest o podłożu prawa zwyczajowego.
❖ Prawo stanowione - prawo bez którego państwo nie może się obyć,
dodanie do prawa zwyczajowego własnych inicjatyw, rozporządzeń itp.
❖ Prawa ziemskie
❖ Partykularyzm prawny - mnogość systemów prawnych, np Francja
700. Nie tylko prawny, ale również regionalny.
❖ Stosowanie prawa stało się trudne przy różnych systemach prawnych,
więc należało je spisać. Szczególnie że Polska należała do jednych z
największych w Europie państw.
➢ W Europie szlacheckiej, XViI w., zaczynało się egzekwowanie
prawa, tzw. ruch egzekucyjny, i widoczną opozycje (inne cele
mieli magnaci, a inne biedna szlachta). Chcieli skodyfikować,
ujednolicić i spisać prawo. W oparciu o prawo można było
udowodnić czy coś jest “czarne lub białe”.
❖ Partykularne kanonicznie - działa na danym terenie.
❖ Brak silnej władzy państwowej.
❖ W renesansie ludzie zaczynają się interesować prawem, zaczynają
powoli wprowadzać zmiany o niewielkim znaczeniu.
❖ Praktyka sądowa zaczyna korzystać z prywatnych źródeł, żeby się
rozwinąć.
❖ W XI w. zaczęto odkrywać prawo rzymskie, który jest ścisły, spisany i
obejmuje niemalże wszystko. Od XV w. w Niemczech zostaje używane
praktycznie cały czas. W Polsce wplątuje się w praw chłopskie i mocno
wnika w mieszczańskie. Czesi byli bardziej rozwinięci w kwestii prawa
od Polski, wspólni władcy i przepływ informacji był znaczący dla relacji.
➢ Prawo rzymskie wzmacnia pozycję głowy państwa (cesarza).
❖ Stan dominujący określa jak prawo ma wyglądać. W wypadku stanu
szlacheckiego decyduje o większości, ale skupia je na swój stan, czyli np.
dziedziczenie, grunt.
❖ Praktyka sądowa - zaczyna prężnie działać w Polsce szlacheckiej, prawo
prejudykatu (common law)
❖ Spis prawa zwyczajowego - np. zwyczaje ziemi krakowskiej,
zaakceptowane przez króla
➢ Sejm walny, 1511 r., - uchwalił spisywanie prawa, wszystko pod
nadzorem szlachty
➢ statuty kazimierzowskie po rozbiciu dzielnicowym
➢ statut piotrkowskie
➢ statut wiślickie
➢ statut kaliński (żydowski)
➢ konstytucje sejmowe 1543 r. - wszystko w języku łacińskim
➢ Od 1750 r. konstytucje były drukowane wysyłane do grodów i
oblatowane, czyli włączane spisu prawa.
❖ Wiek XVI w. nazywany był złotym, mimo licznych problemów typowo
wojennych, np. z moskalami. Problemem też było liberum veto, przez
które sejmy nie odbywały się lub nic nie ustanowiły. Sejm przestał
działać. W 1669 został zerwany sejm przez posła, który natychmiast
uciekł. Sejm skonfederowany był nielegalny, ale konstytucja 3 maja
została ustanowiona przez właśnie taki sejm.
➢ Prawa sejmikowe - wydawały lauda, nie musiały być
zatwierdzane przez króla. Instrukcje dla posłów na sejm, mowy
marszałków i protestacje.
➢ Statut Łaskiego - miał złożyć i wydać obszerny spis praw,
składał się w częściach niemieckich i polskich. Polskie prawo
publiczne (w odniesieniu do państwa) i sądowe, czyli edykty
królewskie, traktaty międzynarodowe itp. To zostało
zaakceptowane przez króla Aleksandra, który zachęcał szlachtę do
tworzenia prawa co dało negatywny efekt. Druga część była
nieoficjalna, nazwana Speculum Saxonum (prawo saksońskie),
złożył prawa saksońskie i na jego podstawie opracowano
Weichbild Magdeburski, który dotyczył miasta. Było to tak
napisane, aby każdy mógł je zrozumieć. Była podstawą dla sądów,
wyjściem do dalszych reform prawa.
➢ Formula processus - efekt pracy komisji w 1520 roku, która
opracowała jednolity system pod nakazem króla. W 1523 roku
było spisane dobrze procesowanie sądowe, tak aby pospólstwo
mogło zrozumieć. Jedyny kodeksowy zapis prawa rzymskiego.\
➢ Correctura iurium - powołana nowa komisja, mniejsza niż
poprzednio, dwóch duchownych i szlachta. 1920 artykułów w
pięciu księgach, w tym prawo stanowe, ziemskie, własności.
Oparta na statucie Łaskiego, ale znowelizowana. Jest odrzucona
przez sejm, gdyż za daleko szła i była zbyt nowoczesna na
ówczesne czasy. Szlachcice nie chcieli się wycofywać od władzy i
wzmocnienia króla.
❖ W 1607 roku ponowiono próby zreformowania prawa, w 1609 roku
powołano komisję, lecz nie dotarło do skutku, gdyż zaczęto się zajmować
wojną.
❖ Prywatne spisy prawa:
➢ nie ma mocy jako ogół, ale artykuły działają w ramach innych
kodeksów
➢ Projekt Jakuba Przytulskiego - Leges seu statuta ac privilegia
Regni Poloniae, umieścił tam ustawodawstwa ziemskie, prawa o
własności, zgodny z egzekucyjnym ruchem szlacheckim i spisywał
jako encyklopedię. Używane było w sądach jako pomoc.
 ➢ Ostrolog 16- chciał wzmocnić władzę królewską, prawo miało być
suwerenne, nie powinno się ingerować poza Polskę, prawo
państwowe ma być tworzone w państwie i rozstrzygane w
państwie, zwolennik Kościoła państwowego (szef prymas zamiast
papieża),
➢ Andrzej Frycz-Modrzewski - renesansowe myślenie, monarcha
miał mieć cały organ uczonych, który miał być idealnym źródłem
spisywania prawa, król ma władzę niemal absolutną, szlachta
miała mieć kompetencje na poziomie podatków, urzędy dla
mieszczan, dla szlachty dożywotnie obowiązujące tytuły,
skarbowość na stałym podatku dochodowym, chłopi w opiece
państwa i zdolny do posiadania, Kościół narodowy, do władz
kościelnych powinni być dopuszczani mieszczanie oraz chłopi.

W wieku XIX - zbiór konstytucji sejmowych, 8 tomów, akty ustawodawcze w

zakresie prawa publicznego i prywatnego. ZNAJDŹ NAZWĘ!
Metryka koronna - spis dokumentów

3 wykład - 19.10.22

www.zabytkiprawa.pl

❖ Prawo prywatne i prawo publiczne:

➢ Prywatne - dotyczące osób, stosunków między nimi, które
wyznacza konkretną osobą (zdolność prawna)
■ wywodzi się z prawa zwyczajowego
➢ Publiczne - dotyczy wszystkich
❖ Zdolność prawna to zdolnośc to bycia podmiotem prawa i obowiązków.
Są to osoby fizyczne i prawne. Nienarodzony może dziedziczyć
(niestety).
❖ Zdolność do czynności prawa to zdolność do tworzenia, stanowienia
prawa (dokonywania we własnym imieniu czynności prawnych).
❖ W średniowieczu jako osobę prawną uważało się diecezją, kapitułą, czyli
zbiór doradców biskupa. Miasta miały własne osobowości prawne.
 Korona królestwa też jest osobą prawną. Zakres zdolności zależał od
stanu, przynależności narodowej, mentalności, statusu i czci.
❖ Ograniczenia osoby prawnej:
➢ Wiek - od osoby dojrzałej fizycznie (sprawdzane w głupi sposób),
od XIV w. wyznaczono wiek, 12 lat u kobiet i 15 lat dla mężczyzn,
gdyż średnia wieku wynosi 24 lata. Wszystko dla małżeństwa. W
XVI w. wprowadza się metryki kościelne. Metryka XVII w. sądowa
przeniosła minimum wieku do 24, żeby szlachcic mógł zarządzać
majątkiem.
➢ Płeć - kobiety były upośledzone prawnie, niższa sytuacja kobiet,
czyli brak przedstawicielek, nie miały większości praw, kiedy
mężczyźni mieli wszystko. Kobiety cały czas były pod czyjąś
“opieką”, nie były wykształcone, występowała w sądzie tylko jak
posiadała majątek. Kobieta niezamężna musi mieć
kuratora, który poświadczy jej decyzję. W mieście kobiety, jeśli
były kupcami, to mogły przedstawiać swój biznes. Prawo
własności tylko do rzeczy ruchomych, nie miały ziemi, wręcz je
od niej odciągano. W XIV w. i XV w. była możliwość otrzymania
spadku. Brak spadku po ojcu, (na Mazowszu mogły, tylko jeśli
bez braci), w XVII w. dostaje ¼. Utrata majątku, jeśli zawarła
małżeństwo bez pozwolenia rodziców. Status wdowy -
“nieświęta” reputacja, wierzono, że nie powinna wychodzić jeszcze
raz za mąż i w taki sposób zdradzać męża, wszyscy chcą okraść
wdowę i ma pełne prawa, jeśli pozostaje samotna.
➢ Stan - posiadanie ziemii należało do duchownych oraz szlachty,
nikt więcej, szlachcic nie może tykać się miejskich zajęć, miastowi
nie mogli kupić ziemi, a chłopi byli pod władzą pana (najczęściej
szlachty).
➢ Cudzoziemcy - przybysz od najdawniejszych lat był osobą, do
której było się wrogo nastawione, ale z czasem stawała się
“dobra”, gdyż można było coś od niego kupić.
➢ Kupcy zagraniczni - nie mogli sprzedawać swojego towaru
detalicznie (ludności) tylko innym kupcom lub na jarmarku, co
było okazją dla ludności, gdyż można było kupić zagraniczne
rzeczy po taniości. Był zakaz robienia interesów
międzynarodowych, nabywania nieruchomości, musiał zostawić
1/10 zarobku w Polsce.
➢ Żydzi - bankowość należała do żydów, posiadali status servi
camerae, Kościół zabronił dawać pożyczek chrześcijanom, lecz
Żydom można było, więc rozdawali je z wysokim progiem
procentowym. Byli też świetnymi lekarzami i naukowcami.
 ➢ Tatarzy (muzułmanie) - niewierni, podłoże do konfliktów,
osiedleni na Podlasiu, dostali ziemię za Jana III Sobieskiego,
szlachta polska dobrze ich traktowała i szanowała, do XX w.
służyli jako żołnierze.
➢ Wiara - artykuły henrykowskie zrównują katolików z
niekatolikami, nie można się żenić z Żydem itp.
➢ Honor - posiadanie nieskazitelnej czci (dobra reputacja),
wszystkie kary były plamą na honorze i groziło utratą tytułu
➢ Duchowni - nie mógł sprawować opieki, gdyż już był bogaty, nie
bano się ich wykpiwać i wskazywać błędów, w 1535 nie mogli
przekazywać majątków do duchownych,
➢ Władca - ograniczenia prawa prywatnego obejmowało go, miał
być zależny od szlachty, nie miał prywatnego majątku, nie mógł
kupić majątku dla rodziny, zabroniono wyjazdów za granicę,
małżeństwa bez zezwolenia sejmu, konsumpcja małżeństwa była
kontrolowana
❖ Prawo miejskie było prawem rzemieślników i kupców, wywodzi się z
prawa rzymskiego.

4 wykład - 26.10.22

szczebrzuch dziewosłęb

❖ Małżeństwo w formule kościelnej stał się obowiązkiem, poza świeckim

(tajne).
➢ Świeckie - bezterminowo, w wyniku umów i czynności,
publiczne, intuicyjne,
■ zmówiny – uroczysta umowa między dwoma rodzinami,
przymierze rodzin celem, wysokość posagu, forma posagu,
czas zawarcia małżeństwa, dziewosłęb swatał
■ zdawimy – zawarcie związku małżeńskiego, rzut wiankiem
(welonem)
■ przenosiny – przeprowadzka panny młodej do domu
małżonka
■ pokładziny – ruchanie (niekonieczne)
➢ Kościelne - poddane sądom duchowych, XIV w., dołączone są
obrzędy świeckie, sobór (1577 r.) nakazał, że musi być kościelny
ślub, forma wiążąca, musi być skonsumowane, 90% w pewnym
momencie
■ wymogi:
 ● zapowiedzi – ogłoszenie parafialne, zgłoszenie
przesłanek, które przeszkadzają w zawarciu
małżeństwa (np. bigamia), zaprotestowała szlachta i
ich nie dotyczyła
● zaręczyny – umowa przedwstępna, która zastąpiła
zmówiny, zobowiązanie do wzięcia małżeństwa, za
zerwanie umowy płaciło się karę, trzeba było je
zawrzeć w ciągu roku, przy monogamii staje się
drugie nieważne, impotent ma przejebane
◆ wbrew przeszkodzie wzbraniające – ważne ale
niegodziwe
➢ Gdzie odbywał się ślub – kościół lub dom panny młodej (gdyż byli
oni za to odpowiedzialni, oczywiście tylko dla szlachty)
■ W wypadek córek chłopskich – zgoda od pana (libertacje),
żeby mogło być zawarte, np. osoba za osobę, ekwiwalent
pieniężny
➢ Rozwiązanie małżeństwa
■ śmierć
■ oddalenie żony – żona świeżo pojęta, niewypełniająca
swoich “obowiązków” albo nie odpowiadała mu, można
było ją odesłać do ojca (np. jeśli nie rodziła)
■ rozwód kościelny nie istniał, tylko u
prawosławnych
■ separacja – małżeństwo istnieje, ale wspólnota jest
zerwana
■ orzeczenie nieważności małżeństwa
➢ Małżeńskie prawo osobowe
■ Głową rodziny jest mąż, żona jest zobowiązana do
posłuszeństwa, a chłop musiał utrzymać wszystkich
➢ Małżeńskie prawo majątkowe
■ Przed:
● szczebrzuch – pula przedmiotów osobistego użytku
kobiecego (ubrania, kosmetyki, pierzyna, bydło,
służba), wyprawa jest majątkiem żony, może ulegać
zwiększeniu
● posag – pieniądze, mega ważne, ojciec lub bracia
musieli ją w niego wyposażyć (nie może nawet zostać
zakonnicą bez posagu), w razie śmierci posag i
wyprawa wraca do dzieci lub rodziców
● wiano – daje mąż, odpowiedź na posag, żeby
zabezpieczyć żonę, podwójna wysokość posagu
 ● w prawie miejskim – intercyza przedślubna
◆ kobieta miała lepsze prawa, jeżeli nie
otrzymała wiana lub zbyt małą mogła się podać
o przekazanie reszty lub całości
■ W trakcie:
● wspólność majątkowa – początkowe majątki + w
trakcie, jest dzielone po połowie w razie śmierci
● rozdzielność majątkowa – rozdzielone majątki
● jedność zarządu – całością zarządza mąż, ale są
rozdzielone
● rząd posagowy – charakterystyczny w prawie
polskim, posag zależny od charakteru, jeśli ziemie to
mąż zarządza, a jako pieniądz, “zabezpiecza” je
■ Po:
● wdowa – pod opieką synów, pełnia praw do
zarządzania
◆ statut warcki – chuj wszystko mniej niż
połowa, konie pociągowe, posag + wiano lub
zadośćuczynienie za zerwanie dziewictwa
◆ dożywocie – mąż zapisywał żonie cały majątek
i mogła dowolnie z niego korzystać, nie
zabezpiecza męża majątku ruchomego
● pozostali – skarbiec, konie bojowe and stuff

❖ Prawo rodzinne – regulowane sprawy pokrewieństwa, stosunki między

rodzicami a dziećmi
➢ Pokrewieństwo naturalne – rodzina najbliższa, wspólny przodek
➢ Pokrewieństwo sztuczne – adopcja, w XIII w. zdokumentować,
majątek ograniczenie w dysponowaniu majątkiem, adopcja
zięciów (zamiast synów) czyli faktyczne przyjmowanie zięciów do
rodziny, nie zmieniało nazwiska, nie zrywało się więzi rodzinnych,
akt adopcji może być odwoływalny
➢ adopcja braterska – adopcja w miejsce dziecka
➢ adopcja do herbu – łączenie rodzin szlacheckich (np. bojarów
wschodnich), w 1616 r. zakazano
❖ Sytuacja prawna dzieci – zróżnicowane
➢ z nielegalnych związków = bękart, brak jakichkolwiek praw, brak
dziedziczenia
➢ 1578 r. – nie można było legitymować bachora
 ■ prymas mógł legitymować
■ dyskryminacja w prawie miejskim
■ legitymizacja poprzez ślub kościelny u mieszczan
❖ Władza ojcowska – decyzja o wszystkim
❖ Opieka:
➢ dzieci, chorzy fizycznie i psychicznie, starzy
➢ przyrodzona – rodzinna, dotyczyła głównie majątku, po śmierci
starego – stara przejmuje kontrolę
■ nad wdową – najstarszy syn bądź członkowie rodziny
dalszej, po ponownym małżeństwie traciła opiekę nad
wszystkim
■ trzeba wykształcić dzieci
■ opiekun musi toczyć proces w imieniu sierot po zabójstwie
ich ojca
■ prawo do dochodów materialnych
■ nie wymagano inwestycji
■ musiał mieć zgodę od sędziego na zadłużenie majątku
kosztem odbudowy np szopy czy remontu dachu
■ prawo po stronie pupili
➢ testamentowa –
❖ Kuratela:
➢ opieka nad chorymi między 18 a 24
➢ nie dzieci
➢ prodigus – uzależnieni od kart
➢ panny niezamężne
➢ rozwiedzione
➢ wdowy

❖ Prawo rzeczowe – majątek + ziemi

➢ stan faktyczny – zarządzanie przez posiadacza z zamiarem
władania na siebie
➢ własność – pełne zarządzanie rzeczą (gwarantuje)
➢ nieruchomości – ziemia i to c jest ściśle z nią związane
➢ ruchomości – wiele przedmiotów
➢ dobra dziedziczne – testamentowo
➢ nabyte – zakupione, nadane przez władcę
➢ posiadanie = dzierżenie
➢ użytkowanie prekaryjne – przekazanie w użytek
➢ ochrona posiadania – petytoryjny
 ➢ proces posesoryjny – automatyczne usunięcie agresora,
przywrócenia stanu posiadania majątku

❖ Własność – wieczyste,
❖ emfiteuza – zakupienie prawa
➢ można przekazać ziemię (dziedziczenie)
➢ alienacja – sprzedaż ziemi
➢ sołtysi – między chłopami a rycerzami
❖ Formy własności (ordynacje) – wolna od obciążeń feudalnych
➢ jakieś gówno (fideikomisu??) – nadanie praw specjalnych
➢ 1471 r.
➢ regulaminy – przejście majątku fundacji na inny ród w nim
uznany
➢ Primogenitura
➢ szlachta mała i średnia była przeciwna
❖ Własność indywidualna (miejska)
➢ dziedziczna – z dziada pradziada
➢ nabyta – kupiona, można alienować
❖ Własność pospólnej ręki – niedział
➢ Rodzina, która posiada pewny majątek, zachowywali swoją
osobowość, każdy ma prawo do majątku, ale bez prawa do
wyciągnięcia.
➢ wczesne średniowiecze
➢ XIII w. schyłek
➢ zazwyczaj szefem niedziału był ojciec
➢ niedział braterski – najstarszy brat to szef, dalsza rodzina
➢ niedział częściowy –
➢ niedział opolny – zbiorowa część wsi/lasu
❖ Sposoby nabycia własności
➢ pierwotne
■ zawłaszczenie rzeczy niczyjej lub porzuconą
■ rzeczy ruchome poprzez zabór
■ nieruchome poprzez użytkowanie (usus)
● nienadany grunt — trzeba iść z oświadczeniem dla
króla
● oznaczenie granic – objechać i wytyczyć granice
(kopce lub tabliczka na drzewach)
● nieruchomość ziemska – ujazd
● obejście
■ łupy wojenne – nieprzyjaciel = nikt
 ● rzeczy ruchome
● ludzie
■ wyłączano wsioków, duchowieństwo, kobiety
■ podczas wojny starano się mieć jeńców
■ ius naufragii – prawo nadbrzeżne, ludność większych rzek i
jezior, mogli przywłaszczyć siebie łupy z nich
■ rybołówstwo i polowań
■ zasiedzenie
● księgi, zapisywanie co należało co do kogoś
● dawność – prawo niedochodzone, ma prawo
właśności, ale się go nie dowodzi
● przychodzi w posiadanie osoby, która prawa
dochodzi
● terminy dawności – 3 lata i 3 miesiące lub 3 lata, o
własność nieruchomości nie leciały
● nie można zasiedzieć czegoś kościelnego albo
● domniemanie dobrej wiary
● w złej wierze – jak wiadomo kto był właścicielem
● prawo idzie za potrzebującym
➢ wtórne
■ z jednej osoby na drugą
● dziedziczenie
● nadanie władcy
◆ lenne – w zamian za czynni pewnej czyności
◆ audialne
◆ sprzedaż – rzecz umowna
➢ dwa akty – wzdanie i wwiązanie
➢ poprzez powiedzenie formuły lub
wykonania gestu – podniesienie czapki
na kiju, wywiązania się posiadania –
wprowadzenie nowego nabywcy
➢ ogólnie dostępne
➢ świadek
➢ charakter wieczysty
■ księgi grodzkie (sądy) – na zawsze
● przeniesienie ruchome
● wywłaszczenie na różne cele – przymusowe,
niestosowanie się do dobrego współżycia społecznego
poprzez niebezpieczne budowle lub zasłanianie
światła
❖ Ograniczenia własności (regalia)
 ➢ pozbywanie się przez króla własności
➢ prawo bliższości – uprawniony wyłącza wszystkich od własności
dziedzicznej innych o gorszym prawie
■ utrudnienia – termin 6 tygodni na skup i pierwokup
➢ pierwokup
➢ skup – rodzina pominięta może zapłaci, aby uzyskać udziały
➢ sąsiedzkie – zgodność
➢ wypas bydła (kobyle pola) — mogły chodzić wszędzie i nikt nie
mógł tego zakazać
➢ utrata własności
■ porzucenie
■ przelanie praw własności
■ nadanie przez monarchę
■ konfiskata
❖ Ograniczone prawa rzeczowe
➢ wolności – na zasadzie umowy lub odwiecznego użytkowania
➢ wolności bartnicze (?) –
➢ służebności – budowlane, świetlne, okapu (wolności miejskie)
➢ zastawy – zabezpieczenie wierzytelności
■ zastawa – daje w zastaw
■ zastawnik – bierze w zastaw
■ ruchomy – w handlu
■ nieruchomy – w stosunkach ziemskich
■ już od XII w.
■ rodzaje zastaw
● dzierżeniem w wyniku, którego zastawnik ciągnie
dochody zastawionej ziemi – dochody nie są wliczone
w poczet długu, mógł zastawa odebrać wykupić
zastaw po żniwach, niewykupiona nie przechodzi na
własność zastawnika
● czysty z dzierżeniem (antychretyczny) – zastawca nie
określa momentu wykupu, przedmiot pozostaje w
dzierżeniu zastawcy, wykupywano najczęściej przez
następne pokolenia, czasami zastaw się przedawniał
● na upadł – forma z dzierżeniem, jeśli w odpowiednim
czasie się nie wykupi, to własność przechodzi na rzecz
wierzyciela
● zastaw do wydzierżenia – dochody z dóbr zaliczały się
do spłaty zadłużenia, XIV i XV w.
● zastaw bez dzierżenia – nie przekazuje wierzycielowi,
ale obciąża majątek, jeśli nie spłaci trzeba przekazać
 w zastaw do wydzierżawienia, spłacalne, ma miejsce
w prawie miejskim często i wpisywane w księgach
❖ 1726 r. – testamenty musiały mieć pisemną formę (ustne nieważne)
➢ testament żołnierski

PRAWO KARNE EPOKI FEUDALIZMU

❖ przestępstwo – bezprawne wyrządzenie krzywdy (zła) osobie fizycznej
albo grupie społecznej, czyn obłożony karą przez prawo
❖ Cechy prawa:
➢ brak ścisłej terminologii (wielu instytucji, podstawowych pojęć)
➢ przestępstwo = winna, nierządność, kryminał
➢ system prawa karnego ma charakter klasowo-kastowy
■ kasta – podział na dwie grupy, uprzewilowani (szlachta,
mnisi i niektórzy mieszkańcy) i nieuprzywilejowani (chłopi)
■ klasy – szlachta osiadła (inatus posesjonatus) i nieosiadła
(u bogatszej szlachty)
➢ na stosowanie prawa mam giga wpływ zwyczaj i praktyka
➢ sędziowie są niewykształceni najczęściej, kwalifikacje moralne i
sąsiedzkie
➢ jedyne zapisane przepisy prawa karnego – statuty
kazimierzowskie, XIV w.
➢ od XII w., przenikanie i oddziaływania różnych systemów
prawnych
■ arbitralne kary monarsze – monarcha może natychmiast
wydać karę, tym bardziej jeśli jest świadkiem (zbrodnia
wobec majestatu)
■ ziemskiego – każde terytorium ma swoje prawo i się od
siebie różnią
■ niemieckiego – obowiązujący w miastach
■ kościelny
■ samopomoc – początek prawa karnego, osobiste
wymierzane kary, utożsamiane z moralnością grupy
➢ Zemsta:
■ prawo odwetu – zakłada kontratak rodu poszkodowanego
do rodu szkodzącego, krwawa zemsta
■ wróżdy – prywatne wojny, waśnie rodów, chaos w kraju
■ zemsta władcy – brak granic
■ można było wprowadzić troskę monarchy i ochronę nad
konkretnym rodem
➢ Ograniczenie zemsty:
■ troska monarchy (mir)
■ katalog zemsty – ograniczenie za co
■ zemsta tylko do krzywdziciela, a nie jego rodu
■ przedawnia się po 20 latach
■ w XV w., należy zapowiedzieć zemstę na pogrzebie ofiary, a
jeśli nie to trzeba w ciągu 6 tygodni wpisać do ksiąg
 sądowych, ale wtedy herod jeździ trzy razy ogłasza na
głównym rynku/placu
■ jednanie – mediacja, wyznacza się jednaczy (posiadające
zaufanie publiczne wielu grup, szanowany), są
rekompensaty majątkowe, obowiązek wykupić 200 mszy za
duszę zmarłego, wiosce o wiele bardziej przejebane (10 lat
wykupywania mszy co miesiąc oraz w rocznice wszyscy żywi
sprawcy musieli się “ujawnić”)
■ pokora – przez wszystkie stany i tylko w jego wnętrza, bez
krzyżówek, np. pielgrzymka
■ upokorzenie – obnażony do połowy, z gołym mieczem, z
orszakiem 30 osób także obnażone, na cmentarzu,
przebaczenie
■ pokuta publiczna – pręgierz
■ pokuta kościelna
■ przebaczeni – musi trwać długo, wygląda jak stypa
➢ Podział przestępstw:
■ publiczne
● czyny ścigane z urzędu (państwo samo ściga)
● przeciwko religii i państwu
■ prywatne
● ze skargi osoby zainteresowanej
● przeciwko osobom prywatnym
■ cywilne
● grzywna i ograniczenie wolności
■ kryminalne
■ miejskie
● publiczne – uszkodzenie
● prywatne – odszkodowanie
● przestępstwa hańbiące – przeciwko własności, przez
pazerność
● duże —
● zwykłe –
● małe – kradzieże, włóczęgostwo
■ wiejskie
● kryminalne – zabójstwo, ciężkie zranienie, bunt,
zoofilia i *htfu* homoseksualizm, podpalenia,
kazirodztwo, konkubinat, gwałt
● występki – normalne
➢ Związek między przestępstwem a przestępcą
 ■ zranienie – zadana rana musi być poważna, żeby ofiara
umarła, musi spowodować intensywne leczenie, czyli kuźwa
leżeć
■ musi być sprawca i chuj
■ przypadek
➢ Okoliczności łagodzące:
■ wiek – do końca XV w., kobieta do 12, odpowiedzialność
prawna (w szczególnie materialna) spada na rodziców, 15
lat w koronie, w Litwie 16
● podniesiono później do 20 lat
● odpowiadają cywilnie od prawdopodobniej 7 roku
życie
● najczęściej stosowano chłostę – środek wychowawczy
● prawo litewskie – bardziej surowe, można było
torturować and stuff, uznawane było za człowieka
zdemoralizowanego
◆ może być zniesione chorobą psychiczną, sale
wymaga potwierdzenia
◆ karano łagodniej
■ afekt – znaczyło uczucie, wzburzenie, jeden sąd przyzna a
drugi nie,
● pijaństwo
● zemsta – okoliczność łagodząca
● miejsce – okoliczność obciążająca
■ płeć – kobiety łagodniej traktowano pod warunkiem dobrej
reputacji
■ zdrowie fizyczne – do kalek i widocznie ułomnych zsuwają
karę
● weterani – albo zero zainteresowania albo przytułek
dla szalchciców

❖ PRAWO MIEJSKIE
➢ na podstawie prawo magdeburksiego
➢ starano się znaleźć winnowajcę
■ abdukcja zwłok, zeznania
➢ rozróżniano umyślne i nieumyślne, np:
■ przypadek
➢ okoliczności
■ wiek – dzieci nie karano, od 14 r. ż. badano czy z
premedytacją
■ chorzy psychicznie odpowiadają jak nieletni
 ■ pijaństwo zaostrza karę
■ przymus psychiczny nie do odparcia
■ przymus fizyczny – całkowicie zwalnia z kary
■ przestępstwo z przypadku – zwalnia z kary publicznej
■ błąd co do stanu faktycznego

❖ PRAWO WIEJSKIE
➢ pragmatyzm (zdrowy rozsądek)
➢ w granicach zamiarów
➢ podział winy umyślnej i nieumyślnej
➢ okoliczności:
■ nieletni byli karani – problem z badaniem wieku
● przekleństwa
● nieposzanowanie rodziców
● bójki
● karno nawet cieleśnie
■ podmiot przestępstwa
● człowiek – bezpośredni sprawca
● wyjątek – karano niewinne, bo trzeba musiała być
kara
◆ można przerzucać karę na kogoś\
◆ odpowiedzialność zbiorowa kurwa jego mać
◆ odpowiedzialność rodziny – przestępca zawsze
był zauważony przynajmniej przez rodzinę (do
statutów kazimierzowskich)
◆ edykt – infamia na husytów
● królobójca – ponad 150 lat byli karani potomkowie
➢ odpowiedzialność
■ odpowiedzialność związków terytorialnych – jeśli wykryje
się przestępstwo na danym terenie, członkowie tego
związku odpowiadają/są pierwszymi podejrzanymi
■ opole – ścigało przestępstwo, a ‘la policja, jeśli ktoś umarł
na polu, ścigano do następnego opola
■ rozruchy – głównie
■ gminy żydowskie – zbiorowa odpowiedzialność
■ czyny cudze – nie sądzono się, pan musi odpowiadać, ale
tylko jak się przyzna, odpowiedzialność męża za czyny żony
■ odpowiedzialność ojca i matki za dzieci nie osiadłe – areszt,
trzeba transportować taką osobę przed sąd
■ rękojemca
 ■ odpowiedzialność za zwierzęta – musi być poszczuty, za
uszkodzenie innych zwierząt
■ konia – może ugryźć i kopnąć
■ odpowiedzialność zwierząt i rzeczy
● za zoofilię palono i człowieka i zwierzę, np. świnię
● ateizm – Łuszczyński, wiek XVII, został spalony i
dwór też, ziemia miała być “oczyszczona”

❖ OKOLICZNOŚCI WYŁĄCZENIA KARALNOŚCI:

➢ wykonanie pracy – kat
➢ wykonanie długu, jeśli było tak w umowie
➢ wykonanie krwawej zemsty
➢ zabicie prostytutki – do statutów kazimierzowskich
➢ zabicie na gorącym uczynku
➢ pobicie szlachcica, jeśli pije z chłopami
➢ zabicie gwałtownika porywającego kobietę
➢ zabicie napadającego na dom szlachcica
➢ zabicie cudzołożnika
➢ zabicie człowieka udającego szlachcica do 1557
➢ zabicie dezertera
➢ pobić osobę prowadzącą dom publiczny

❖ ODSZKODOWANIE (KARY PRYWATNE):

➢ przestępstwo wynikające z “początku” – reakcja na zaczepkę
słowną
➢ obrona konieczna – adekwatna sytuacja
➢ wykonywanie zemsty
➢ pojedynek
➢ prawo miejskie:
■ siła wyższa – jeśli groziła śmierć głodowa, można było
ukraść
■ cudzołóstwo – w wypadku długiej nieobecności
współmałżonka
➢ sprawcy:
■ sprawca
● zranienia – za każdą ranę osobno
●
■ współsprawca
■ podżegaczka – lżejsza kara od sprawcy
➢ zbieg przestępstw – wiele czynów, liczył się skutek, kumulacja kar
❖ KARA
➢ dolegliwość wymierzona sprawcy za popełnione przez niego
przestępstwo
➢ krwawa zemsta – dwa systemy: gniew panującego (może ukarać
według własnej woli) i własna
➢ dom poprawy
➢ dzielono na publiczne (przez władzę państwową) i prywatne
(pieniądze)
■ publiczne
● kary na życiu i ciele (krwi)
◆ na skórze i włosach
◆ pieniężna
● kary kryminalne
● kary cywilne
◆ zazywyczaj pieniężne
● kary hańbiące
◆ pod pręgierzem
◆ ujma na czcci
◆ kara przez powieszenie dla mężczyzn
◆ łamanie kołem
● kary nie hańbiące
● kary kobiece
◆ utopienie
◆ pochowanie żywcem
◆ przebicie kołkiem
● kary szlacheckie
● kary plebejskie
◆ POWIESZENIE
◆ kabat – klatka, uwięzienie w widocznym
miejscu
◆ wojskowe
➢ przykuty do armaty
➢ wygonienie
➢ wytrąpienie
➢ ścieżka zdrowia
■ prywatne
■ kara śmierci – powszechna, egzekucja publiczna,
przeciwnik procesowy (państwo) obciążone
■ kara zwyczajna – miecz, powieszenie (hańba dla mężczyzn)
■ kara na trupie – skazaniec umiera, karane zwłoki
 ■ kara in effigie – nie ma skazanego, skazany zaocznie, wiesza
się jego portret lub deszczułkę z imieniem nazwiskiem i za
co wymierzana jest kara

❖ KARA NA CIELE
➢ ineffigie – egzekucja portretu lub deszczułki
➢ mutylacja – kary okaleczające, np. obcięcie ręki, nogi, przekłucie
ręki (naruszenie nerwu), złamanie kończyn, ale odchodzono od
nich z powodu żebraków, obcięcie nosa (trudno zakryć), obcięcie
ucha i warg, wyrwanie/obcięcie języka, oślepienie, wypalenie oka
metalem (możliwe, że wracał),
➢ zamiennik kary śmierci albo kara dodatkowa
➢ zawieszenie kary wobec
■ do ciężarnych (odsuwane na po porodzie)
■ torturowane (należy podleczyć i jebs)
➢ kombinacje
■ przycięcie gęby – warg, nosa, ucha
➢ statut litewski (do przeczytania)

❖ KARA NA SKÓRZE
➢ piętnowanie – wypalenie piętna za pomocą nakłuć albo znaków
metalem, np. szubienicy w widocznym miejscu, w prawie
miejskim
■ stopień cięższy – na odkrytych częściach ciała
■ stopień lżejszy – na łopatkach
■ oststanie przy powstańcach
➢ chłosta – poza karą służyła wychowaniu dziecka, miał
naprostować,, prawo wiejskie i miejskie, kara główna albo
zamienną, najczęściej rózgami, sąd wyznaczał ile uderzeń
■ jednorazowo – od 10 do 300, można rozłożyć w czasie
■ organ
● kat – charakter hańbiący
● biczownik – specjalnie wynajęty przez miasto
● woźny sądowy
● mąż – jeśli żona dostała karę
● sąsiedzi
■ miejsce
● pod pręgierzem – hańba
● przed więzieniem – hańba
● w domu
■ narzędzie
 ● rózgi
● korbacz
● sznurkiem (postronkiem)
■ ze względu na okoliczności
● na gołe ciało (gumkę)
● na ubranie
■ ze względu na porę
● na wieczór – łagodniejsza
● na dzień – gorsza
❖ KARY NA WŁOSACH
➢ golenie – hańbiąca, ośmieszająca, często jako dodatkowa, z jednej
strony tylko, utrwalająca się w pamięci, w wojsku
❖ TORTURY
➢ najczęściej Żydów
➢ w ramach fałszywych oskarżeń
❖ KARY NA WOLNOŚCI
➢ niewielkie znaczenie
➢ obowiązek utrzymania, wyżywienia i spanka
➢ poprzez uwięzienie kogoś w danym miejscu
➢ społeczeństwo było kinda zazdrosne
➢ nie ma więzień, nie ma gdzie i nie ma za co (płaci ten kto wygrał
proces)
❖ WIĘZIENIE
➢ średniowiecze
■ wieża górna – areszt domowy, komnaty na pierwszym
piętrze, dostaje klucz, może mieć gości, służbę, klechę, ale
nie mógł wychodzić, od godziny do roku i 6 tygodni
■ wieża dolna – piwnica, loch, dziura w ziemi pod
fundamentami wieży, zamykano skazańców, jeśli skazany
miał pieniądze to mógł zbudować piec lub schody, ale
później zakazano, później od 9 do 11 metrów głębokości, od
tygodnia do roku i sześciu tygodni, za:
● uwięzienie prywatne szlachcica – rok i 6 tygodnia +
tyle ile uwięziony był szlachcica
● zabójstwo z rusznicy
● ten, który miał być osadzony musiał się zgadać,
zostawał na linie spuszczony w dół
● wyjątek – pospolite ruszenie, mógł być wypuszczony
jeśli miał chęć, a kara mogła być skrócona
● mogł mieć kibelek (na własny koszt)
 ■ w twierdzy wojskowej umieszczano więźniów, opłacalne, bo
więźniowie pracowali, a wojsko zapewniało nadzór
● kamieniec podolski
● pałac w Wilanowie
■ od trzech dni do dożywocia
■ więzienie gwałtem (przemocą, bez pytania), najczęściej
przykuwanie do ścian na noc lub ogólnie
■ zwycięzca procesowy płaci
➢ nowoczesne, od XVIII w.
■ należy naprawić człowieka, a nie go zabijać czy chłostać
■ próba naprawy człowieka
■ opieka zdrowotna
■ oddzielano kobiety i mężczyzn
■ utrzymanie więźniów na państwie
■ przyzwoite warunki higieniczne
■ kajdany zachowane
■ przyuczanie do zawodu
■ próba resocjalizacji
■ Rada Nieustająca wyasygnowała pieniądze na więzienie w
kamieńcu podolskim, które faktycznie było więzieniem
■ dom poprawy – instytucja, konkretnie szpital
psychiatryczny połączony z więzieniem dla ludzi z
zordynowanym złagodzeniem kary
■ dopuszczalno gości
■ był katalog kar – chłosta i zmniejszenie racji żywieniowej
■ dom pracy przymusowej – prywatna firma, 1992 (?) roku w
Warszawie, przede wszystkim żebraków, przestępców,
prostytutki, pracowali przymusowo (hańba), odpracowanie
kary, 12 godzin dziennie z przerwami na jedzenie, dostaje
ubranie i jedzenie, odsiadka 7 lat (pierwsze 3 lata nie
dostaje wynagrodzenia, później już tak), podobne do domu
poprawy
■ klatka pod ratuszem – od godziny do tygodnia, hańbiące, za
przestępstwa dolegliwe (nierząd, obelga, gra w karty w
kościele, niedoważony chleb, rzeźniczy), kara samodzielna
albo dodatkowa (przed wygnaniem, chłostą)
■ kłoda – siedzenie w kłodzie
● gąsior – osadzenie w czymś podobnym do gąsiora,
dolegliwa lub nie, od 3 godzin do 3 dni, straż przy
człowieku, niskie wykroczenia
◆ dolegliwa – przy pogodzie czy zacisku
 ● kuna – metalowa obręcz na łańcuchu przykuwana do
kościoła, ratusza lub muru więzienia, z obraze,
nieposłuszęństwo
● biskup – wydrążony pień drzewa na zawiasach
● areszt domowy – kwarantanna, siedzieć w domu,
● kamień kłamstwa

❖ KARY NA MAJĄTKU
➢ miały duże znaczenie w średniowieczu
➢ kompozycyjny system kar
➢ duża rola fiskalna
➢ zależna od stanu
➢ partykularyzm
➢ konfiskata dóbr
■ kara majątkowa o dużym znaczeniu i dużej dotkliwości
■ żeby sprawca przestał przebywać w swoim dotychczasowym
otoczeniu
■ jako dodatkowa do kary śmierci
■ samoistna jako degradacja
➢ grzywna
■ kara pieniężna jako kara alternatywna albo dodatkowa w
kompozycyjnym systemie kar
■ kara 300 – referat
■ kary wyższe płacono w zwierzętach
■ nazwa kary przestaje się pokrywać z faktyczną wartością po
XIV w.
■ XV w. zmodernizowano – kary w talarach
■ płacono na początku na rzecz skarbu władcy, od XV w.
dzielono na części, z których części dostawał władca, a część
urzędnicy, sędziego, podsędka, wojewoda, kanclerz,
podkomorzy i woźny sądowy

❖ KARY NA CZCI (HONORZE)

➢ infamia – wywołanie
■ infamis – wywołaniec, pozbawiony praw, nie mógł
kupować, rościć praw o oddanie
● żona staje się wdową
● dzieci sierotami
● nakaz uwięzić lub zabić – otrzymuje się nagrodę i
uszlachcenie
● w teorii nie żyje
 ● dali im glejty
■ głównie zaoczny charakter
■ za ciężkie przestępstwa
■ w I wersji wiąże się z banicją
■ rozszerzona kara o kategorie: prawie za wszystko, czyli
dewaluacja kary
■ można zdjąć za pieniądze
■ w XVII wieku nie można było już zabijać infamisa
➢ banicja – lżejsza infamia, pod koniec XV w., nie jest równoważne
z utratą czci
■ o losach banity decyduje monarcha,
■ siedzi w wieży górnej,
■ nie można zabić,
■ nie ma za to nagrody,
■ działa dopiero po 3 miesiącach
➢ Samuel Łaszcz – watażka, 236 wyroków banicji i 47 wyroków
infamii za rabunki, w cywilu ważny żołnierz z przykrywką
hetmana
➢ kary związane z czcią – nie powoduje utraty czci, ale powoduje
utratę dobrej sławy
■ nakaz publicznego odwołania zarzutu
● zarzut o morestwo
● to samo za obrażanie ekonoma
● pokora i pokuta kościelna
● odszczekać – wleźć pod stół i szczekać x3
◆ kary wiejskie, czasem w miejskim
● przeprosiny – wersja dla szlachty, wobec formułki
albo od siebie,
◆ w słowach przypisanych i przy osobach
przypisanych )w obecności posłów
sejmikowych)
◆ miejsce – tam gdzie dużo ludzi, rada miejska
albo szczególne miejsce np. przed kościołem
◆ kilkukrotnie – rada, sąd i przed cechem
◆ przeprosiny z poniżeniem – upadnięcie komuś
do stóp
● wygnanie – usunięcie przestępcy z danego terytorium
i powrót był karany śmiercią
◆ zmiany
◆ czas: dożywotnie – fałszerze prawa, 20 lat
 ◆ terytorium: z całego państwa albo z obszaru
(ziemia wyszogrodzka np.) albo z miasta albo
dodatkowy zapis (np. trzy łokcie od miasta)
◆ sposób: ustalony termin do którego trzeba się
wynieść, pod nadzorem władcy,
odprowadzenie do granic terytorium
● wyświecienie – przez organ urzędowy, odbywało się
w nocy przy świetle, z jasności do ciemności

❖ KARY KOŚCIELNE (KANONICZNE)

➢ rzetelniejsze, sprawiedliwsze
➢ przed reformacją
➢ ekskomunika – klątwa, jedna z najcięższych kar, ma wypierdolić
go ze społeczności
■ wyklęty władzca – w chuj problem, można było się
sprzeciwić
■ można później (po 6 miesiącach) dodawać kary
➢ interdykt – na terytorium, zakaz posług religijnych, dewaluacja
➢ kara majątkowa – wobec duchownych, rzadko stosowane
➢ suspensa – kara dla duchownych, zlewała się z pokorą i pokutą
kościelną
■ pochody pokutne – np. trzymać dziecko na pochodzie
dzieciobójczyni jako ojciec

❖ KARY PRYWATNE (ZADOŚĆUCZYNIENIE)

➢ podstawowe kary:
■ mężobójstwo
■ zabójstwo – główszczyzna
● rycerska
◆ przed statutami 30 grzywien
◆ w statutach kazimierza – 60 grzywien
◆ 120 grzywien po czymś tam
◆ podwójna ze szczególnym perfidium (za
tchórzostwo)
● zabicie kobiety
◆ statut litewski
◆ 1000 grzywien
● włościańska
◆ niższa, zróżnicowana
◆ chłop żyje
◆ 3 grzywny, później 10
 ◆ cała rodzina zabitego, część pan wsi, a nawet
pan sprawcy
● mieszczańska
◆ XIV w. w miastach otoczonymi murami,
◆ 90 grzywien
◆ Gdańsk i Toruń – największe metropolie
handlowo-gospodarcze
◆ ławy i rady miejskiej, mieli szlachecką
główczysnę
◆ reszta plebejska
● Żydzi – plebejskie
■ zranienie – nawiązka
■ uwięzienie
■ fałszywe oskarżenie
■ kara na czci
➢ świadczenia finansowe – uzależniona od stanu społecznego
■ kiedyś było jednakowe dla wszystkich
■ włodyka
➢ szlacheckie:
■
➢ plebejskie:
■ .
➢ na Litwie można było ogarnąć bez pieniędzy
➢ na Mazowszu, jeśli nie jest w stanie zapłacić to trzeba okaleczyć
■ kara wieży górnej